Innowacje W Fizjoterapii Tom 1 PDF

Innowacje w fizjoterapii
Tom 1
Innowacje w fizjoterapii
Tom 1
Redakcja:
Monika Olszwka
Robert Karpiski
Lublin 2015
Recenzenci:
dr n. kul. fiz. Adam Fijewski
dr Piotr Jzefowski
dr Anna Kocz-Trzsicka
prof. dr hab. n. med. Robert Latosiewicz
dr Monika Osiska-Jaroszuk
dr hab.n.med. Magorzata Paprocka-Borowicz
dr n. med. Tomasz Senderek
dr n. med. Krzysztof Sokoowski
dr in. Jarosaw Zubrzycki
Prof. dr hab. in. Zbigniew Dbrowski
Wszystkie opublikowane rozdziay otrzymay pozytywne recenzje.
Skad i amanie: Ilona uchowska
Projekt okadki: Agnieszka Ciurysek
Copyright by Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL
ISBN 978-83-65272-17-1
Wydawca:
Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL
ul. Gowackiego 35/348, 20-060 Lublin
www.fundacja-tygiel.pl
Spis treci
Kamil Torres, Karolina Zauska, Ewa Domaska-Glonek
Wykorzystanie symulacji medycznej
jako formy ksztacenia studentw fizjoterapii ...................................................... 7
Justyna Miodowska, Magdalena Kromka-Szydek

Wykorzystanie joysticka komputerowego
przy ocenie postpw rehabilitacji rki............................................................... 17
Justyna Miodowska, Sylwia agan

Numeryczna analiza wytrzymaociowa przyrzdu do rehabilitacji stawu
skokowego ............................................................................................................ 32
Janusz Kocjan
Zastosowanie biofeedbacku w neurorehabilitacji .............................................. 44
Piotr Gawda, Micha Ginszt, Arnold Paprota, Artur Gadosz

Wpyw treningu sportowego na wytrzymao mini obszernych
przyrodkowych i szybko powysikowej regeneracji u biegaczy .................. 55
Patrycja Nowak, Tomasz Wilk, Magdalena Niewgowska-Wilk,

Radosaw piewak
Zastosowanie plastrowania dynamicznego w redukcji obrzkw i zmarszczek
wok oczu ............................................................................................................ 66
Iwona Niedzielska, ukasz Kops, Artur Bany

Zastosowanie kinesiotaping, jako formy fizjoterapii (kinezyterapii)
po zabiegach z zakresu chirurgii stomatologicznej ............................................ 78
Janusz Kocjan
Zmodyfikowany test Phalena: nowy test kliniczny
dla zespou cieni nadgarstka badanie pilotaowe ......................................... 88
Urszula Wjtowicz, Hubert Huras

Czsto wystpowania nietrzymania moczu
u kobiet uprawiajcych sport: przegld systematyczny ..................................... 97
Agata Mako, Pawe Koodziejski, Krzysztof Bryka, Katarzyna Baant

Propozycja programu rehabilitacyjnego po operacji neuralgii Mortona ........ 108
Magdalena Kozowska, Jolanta Panasiuk
Zaburzenia rozwoju ruchowego, poznawczego
i komunikacyjnego u dzieci z padaczk............................................................ 120
Sylwia Stiler, Mariusz Mazgaj,Anna Koty, Damian Senecki,Szymon

Wyszyski, Joanna Piotrkowicz
Midzypokoleniowe porwnanie wybranych parametrw stp
u kobiet na podstawie plantokonturogramw................................................... 136
Mateusz Nicior, Monika Adamczyk, Katarzyna Tarnawska

Zastosowanie biomateriaw w nowoczesnej medycynie ............................... 163
Tomasz Zawilak, Piotr Turmiski, Katarzyna Krl

Zastosowanie terapii wibroakustycznej w leczeniu choroby zwyrodnieniowej
staww kolanowych ........................................................................................... 181
Iwona Niedzielska, Artur Bany, ukasz Kops

Biostymulacja laserowa i wiato spolaryzowane (Bioptron)
jako fizykoterapia w okresie pozabiegowym
w chirurgii stomatologicznej i szczkowo-twarzowej ..................................... 193
Indeks autorw ................................................................................................... 206

Kamil Torres1, Karolina Zauska1, Ewa Domaska-Glonek1
Wykorzystanie symulacji medycznej jako formy

ksztacenia studentw fizjoterapii
1. Wprowadzenie
Symulacja medyczna to intensywnie rozwijajca si dziedzina edukacji
medycznej cile zwizana z technologi symulacyjn. Jest to wieloaspektowy
termin odnoszcy si do wykorzystania pacjentw standaryzowanych
(aktorw) do nauki badania przedmiotowego i podmiotowego, prostych
manekinw symulacyjnych do nauki nieskomplikowanych rkoczynw
(pomiar cinienia ttniczego krwi, intubacja, wkucia doylne, opukiwanie) jak
i bardziej zaawansowanych technicznie skomputeryzowanych symulatorw
pacjenta wykorzystywanych do ksztacenia w symulowanych warunkach
klinicznych. Centrum Symulacji Medycznej przy orodku uniwersyteckim
peni rwnie funkcj egzaminacyjn przed opuszczeniem uczelni przez
studenta. Docelowo przewidziane jest powstanie przy kadym orodku
uniwersyteckim wasnego Centrum Symulacji Medycznej [1].
W tym celu uczelnie medyczne tworz centra symulacji medycznych
(CSM), co wynika m.in. z obiektywnych wymaga zwizanych z unowo-
czenianiem form i metod ksztacenia kadr medycznych, dostosowujc je do
trendw wiatowych, oraz ma cisy zwizek z wprowadzaniem procesu
reformowania wyszego szkolnictwa medycznego. Reforma ksztacenia,
dotyczca gwnie ksztacenia na obu kierunkach lekarskich, ale te
pielgniarstwa i poonictwa, ratownictwa medycznego oraz fizjoterapii,
polega na szerszym upraktycznieniu ksztacenia z wykorzystaniem metod
symulacji medycznych. Ponadto utworzenie centrw symulacji medycznych
poprzez zcentralizowanie innowacyjnych technik edukacji medycznej
w jednym miejscu ma si przyczyni do efektywniejszego wykorzystania
czasu ksztacenia poprzez stworzenie moliwoci aktywnego uczestniczenia
studentw w realizacji okrelonych programem procedur medycznych
w warunkach zblionych do realnych sytuacji diagnostyczno-leczniczych. Do
chwili obecnej moliwo uczestniczenia studentw w postpowaniu
terapeutycznym moliwa bya w ograniczonym zakresie. Docelowo wdroenie
przedstawionych przez uczelnie koncepcji dziaania centrw symulacji
medycznych suy bdzie poprawieniu jakoci ksztacenia [2].
1
info@csmlublin.pl, Centrum Symulacji Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie,
Katedra i Zakad Anatomii Prawidowej Czowieka, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
7
2. Symulacja medyczna
Gwnym zadaniem symulacji medycznej jest edukacja i poprawa
bezpieczestwa pacjentw. Pocztkowo podchodzono do symulacji bardzo
sceptycznie uwaajc, e nie mona wiernie odwzorowywa zachowania
czowieka. Jednak osignicia tej dziedziny w ostatnim dziesicioleciu
zaprzeczyy tej tezie. Obecnie skomplikowane symulatory czowieka mog
realistycznie kaszle, dusi si, wymiotowa i krwawi sztuczn krwi
wywoujc u terapeuty, lekarza rzeczywisty stres i potrzeb natychmiastowego
dziaania, po to, aby w przyszoci w warunkach rzeczywistych z nie popeni
bdw i efektywniej mc pomc osobom potrzebujcym [3].
Symulatory pacjentw s w stanie symulowa w czasie rzeczywistym
zmiany na przykad ttna, cinienia krwi, saturacji, czstoci oddechw czy
rytmu serca. Dodatkowo, parametry sprawdzane podczas badania klinicznego,
takie jak puls, odgosy podczas osuchiwania serca oraz puc rwnie mog
by symulowane. Wysokiej wiernoci skomputeryzowane symulatory pacjenta
maj rwnie moliwo podczenia zarwno inwazyjnego jak i nieinwa-
zyjnego sprztu do monitorowania pacjenta. Dua ilo danych z dokumentacji
medycznej oraz symulowane wyniki badania klinicznego mog by zmieniane
w czasie rzeczywistym oraz odpowiednio dobierane w zalenoci od
scenariusza pozwalajc tym samym na dynamiczn interakcje pomidzy
studentami a pacjentem. Uczcy si moe obserwowa wyniki podjtych przez
siebie decyzji [4, 5].
Symulacja wpywa na rozwj zoonych umiejtnoci poznawczych takich
jak podejmowanie waciwych decyzji czy ocena sytuacji, wywiera pozytywny
wpyw na wartoci, przekonania i postawy uczcego si, zrozumienie potrzeb
drugiej osoby, poprawia umiejtnoci interpersonalne uczcych si oraz
pozwala wyzby si negatywnych postaw oraz zachowa. Symulacja
medyczna jest opisywana jako technika edukacji medycznej, ktra umoliwia
interaktywn dziaalno studentw poprzez odtworzenie w czci bd caoci
dowiadcze klinicznych bez naraania pacjentw na towarzyszce ryzyko.
Symulacja tworzy wolne od ryzyka rodowisko,w ktrym uczcy si mog
sukcesywnie opanowywa umiejtnoci niezbdne w praktyce klinicznej.
rodowisko to dopuszcza rwnie moliwo popeniania bdw zarwno
w procesie diagnostycznym jak i leczenia w celu rozwinicia zdolnoci
uczcych si do wycigania wnioskw z popenianych bdw oraz ich
szybkiej korekty [4, 6].
Zaletami symulacji s midzy innymi poznanie wasnych moliwoci
i ogranicze, aktywny udzia uczestnikw w procesie nauczania (uczcy si nie
s pasywnymi odbiorcami informacji), moliwo dowiadczenia skutkw
wasnych bdw, natychmiastowa informacja zwrotna do uczcego si,
wzmacniajca jego zaangaowanie. Kluczowe terminy uywane w procesie
8
Wykorzystanie symulacji medycznej jako formy ksztacenia studentw fizjoterapii
nauczania metod symulacji obejmuj swym zasigiem specjalistyczny sprzt

oraz wierne odwzorowanie (high fidelity) rzeczywistoci (rodowisko
i zachowania psychologiczne). High fidelity w kadym przypadku odnosi si
do dokadnoci lub replikacji szczegw do tej, ktra wystpuje
w prawdziwym yciu lub rzeczywistych praktykach medycznych. Warunki te
mog by stosowane do wszystkich strategii symulacji. Przykadami wiernego
odwzorowania s wierno rodowiska odnoszca si do realizmu rodowiska,
w ktrym odbywa si symulacja na przykad oddzia intensywnej terapii,
wierno odwzorowania odnosi si rwnie do urzdze, cile sprztw
uywanych podczas symulacji tzn. wszelkie pakiety oprogramowania
odwzorowujce te wykorzystywane w praktyce klinicznej oraz odwzorowanie
w aspekcie psychologicznym odnoszce si do takiego dowiadczenia
symulacyjnego,ktre jest w stanie wywoa specyficzne emocjonalne
i behawioralne zachowania jakie mogyby mie miejsce w trakcie rzeczywistej
sytuacji [4, 7].
3. Symulacja medyczna w fizjoterapii

Orodki na wiecie od lat prowadz zajcia symulacyjne wysokiej
wiernoci dla studentw fizjoterapii, w Polsce natomiast jest to stosunkowo
nowe zagadnienie, w zwizku z czym niewiele informacji na ten temat
jestemy w stanie przeledzi. Moliwe jest korzystanie ze standardw
zagranicznych, i wdraanie ich w miar moliwoci w orodkach
krajowych. Spektrum symulacji medycznej jest zrnicowane i moe by
stosowane w procesie nauczania w fizjoterapii w rnym zakresie. Nauka
w symulowanych rodowiskach, stosowana w odpowiedni sposb, moe
zapewni kontrolowane, bezpieczne rodowisko nauki, obejmujc aspekty
kliniczne, techniczne, psychomotoryczne, komunikacji interpersonalnej,
pracy zespoowej i umiejtnoci podejmowania decyzji klinicznych.
Od ponad 30 lat medycyna jak rwnie pokrewne kierunki medyczne
kroczya ladami przemysu lotniczego poprzez rozwijanie i udoskonalanie
sprztu oraz technik nauczania,ktre potrafi odtworzy bd symulowa
scenariusze kliniczne dla celw edukacyjnych. Jednym z pierwszych
manekinw, ktry posuy w symulacji medycznej by kardiopulmuno-
logiczny manekin do nauki resuscytacji uyty podczas treningu BLS dla
pielgniarek oraz innych kierunkw medycznych w latach siedemdziesitych.
Popularno oraz pozytywne wyniki nauczania odnotowane w trakcie zaj
z jego wykorzystaniem, stworzyo zapotrzebowanie wrd profesji medycz-
nych na rozwijanie rynku symulatorw medycznych przez proste trenaery
do zaawansowanych wysokiej wiernoci manekinw czowieka. Proste
fantomy, trenaery odnosz si do modeli czci ciaa ludzkiego jak na
przykad klatki piersiowej, miednicy, stawu kolanowego do nauki takich
9
czynnoci jak badanie fizykalne, wstrzyknicia dostawowe czy te odpo-

wiednie procedury chirurgiczne. Wysokiej wiernoci manekiny odnosz si
do penowymiarowych manekinw, ktre precyzyjnie symuluj reakcje
fizjologiczne na zastosowane procedury medyczne (np. zmiana cinienia
ttniczego, czstoci oddechw czy rytmu pracy serca podczas pionizacji),
s one poczone z system komputerowym umolwiajcym kontrolowanie
wybranych parametrw na potrzeby danego scenariusza [8].
Firmy medyczne specjalizujce si w produkcji symulatorw oferuj
szerok gam produktw poczynajc od tak zwanych part tasktrainers na
przykad do nauki resuscytacji a po penowymiarowe manekiny
przedstawiajce sylwetki pacjentw na przykad do nauki resuscytacji a po
penowymiarowe manekiny przedstawiajce sylwetki pacjentw na przykad
po rnego rodzaju amputacjach koczyn. Dziki wysokiej wiernoci
symulatorom na przykad klatki piersiowej student moe nabywa
umiejtnoci takie jak na przykad odpukiwanie w zalenoci od czci puc
objtych zmian czy nauki wibracji klatki piersiowej wykorzystywanej w
fizjoterapii pulmonologicznej. Ponadto manekiny penowymiarowe mog by
rwnie wykorzystywane do nauki takich procedur jak nauka ukadania
pacjenta w odpowiednich pozycjach drenaowych w rnych wariantach.
Gama produktw jest szeroka i wystarczajca dla celw akademickich [8, 9].
Innym rodzajem manekinw wykorzystywanym w fizjoterapii s te
ktre pozwalaj na nauk standardowych technik bandaowania koczyn
po amputacjach. Tuowie jest wystarczajco dugie, aby umoliwi
swobodne prowadzenie bandaa wok ciaa nad zdrowym biodrem na
poziomie grzebienia biodrowego. Zarwno grne jak i dolne czci mog
by wykorzystywane do nauki prawidowego przyczania urzdze
protetycznych. Oddzielna grna cz tuowia zawiera dwa ramiona, jedno
jest amputowane powyej okcia, inne powyej nadgarstka. Obie koczyny
s lekko wyprostowane w pozycji podobnej do "pacjenta", aby uatwi
bandaowanie. ciliwo materiau powiela rzeczywiste dowiadczenie
z pacjentem. Oddzielna dolna cz tuowia imituje pacjenta w pozycji na
brzuchu z koczynami dolnymi w lekkim odwiedzeniu.. Jedna noga jest
amputowana poniej kolana druga natomiast w poowie dugoci uda. Jest
to rzadko spotykane, e student ma moliwo wyprbowania rnych
technik bandaowania amputowanych koczyn. Dziki opisanym powyej
manekinom studenci s dobrze przygotowani do pracy w warunkach
klinicznych [8, 10]. Podstawowe manekiny pielgnacyjne s zaprojektowane
w celu zaspokojenia potrzeb szpitali, domw opieki, sanatoriw i placwek
owiatowych szkolcych studentw. Naturalnej wielkoci manekin
z zachowan mobilnoci we wszystkich stawach stwarza moliwo nauki
podstawowych czynnoci zwizanych z transferem pacjenta, jego pionizacj,
prawidowymi pozycjami uoeniowymi.
10
Techniki z zakresu symulacji medycznej s wykorzystywane w procesie

ksztacenia medycznego od co najmniej 50 lat. Pierwsze programy edukacyjne
z elementami symulacji medycznej od wielu lat s rwnie wykorzystywane
oraz wczane w curricula programw nauczania fizjoterapii z zakresu midzy
innymi fizykoterapii wykorzystujc podstawowe techniki symulacyjne takie
jak odgrywanie roli (role play), praktyka rwienicza (peerpractice) oraz
trenaery do nauki wybranej umiejtnoci (part-tasktreiners). Symulacja
medyczna nie jest zatem cakiem now koncepcj w zakresie ksztacenia
w dziedzinie fizjoterapii, cay szereg technik symulacyjnych zosta ju
wczony do programw nauczania fizjoterapii na wiecie, natomiast wiele
polskich placwek owiatowych prowadzcych studia na kierunku fizjoterapia
nie wykorzystuje technik symulacji medycznej w procesie nauczania
fizjoterapii bd wykorzystuje je w bardzo ograniczonym stopniu. Zalet
korzystania z symulowanego rodowiska nauki jest to, i scenariusz moe by
opracowany indywidualnie w zalenoci od potrzeb prowadzcego specjalnie
oraz dowolnie manipulowany w celu pokrycia wszystkich okolicznoci,ktre
mog zaistnie w rzeczywistych warunkach [11].
Istnieje duy potencja w wykorzystaniu do ksztacenia studentw
fizjoterapii nowej generacji skomputeryzowanych symulatorw pacjenta oraz
pacjentw standaryzowanych. Pacjent symulowany to zdrowy czowiek,
ktry jest w stanie realistycznie odtworzy histori choroby, imitujc fizyczne
oraz emocjonalne przebieg choroby pacjenta oraz wszystkie symptomy z ni
zwizane. Pacjent standaryzowany jest to pacjent,ktry umoliwia wiczenia
wybranych umiejtnoci w ten sam sposb dla wszystkich uczcych si
w standaryzowanych (zblionych) warunkach. Pacjenci standaryzowani
oraz symulowani umoliwiaj studentom doskonalenie umiejtnoci
komunikacji interpersonalne, zbierania wywiadu, pozwalaj na procedury
diagnostyczne oraz wyksztacenie umiejtnoci klinicznych koniecznych
w pracy z pacjentem w warunkach klinicznych. Placwki symulacyjne na
terenie caego kraju rozpoczy nabr do programw pacjent symulowany.
Z tej metody nauczania korzysta wikszo szk i uczelni medycznych
w USA, Kanadzie i Europie [12].
Wysokiej wiernoci symulacja pozwala nauczycielom na stworzenie
rodowiska do nauki zarwno wybranych umiejtnoci jak i podejmowania
decyzji gdzie uczcy znajduje si w centrum uwagi. W warunkach klinicznych
pacjent musi nieustannie pozostawa w centrum zainteresowania, co
potencjalnie w rezultacie ogranicza studentom dowiadczenie edukacyjne. Jest
to szczeglne widoczne w sytuacjach gdzie zajcia odbywaj si
w placwkach szpitalnych pod nadzorem pracownikw klinicznych na
oddziaach intensywnej terapii i oddziaach, w ktrych pacjenci dochodz do
siebie po rnego rodzaju wieych interwencjach chirurgicznych. Tendencj
osb nadzorujcych w takich przypadkach jest minimalizowanie interakcji
11
student - pacjent w celu zmniejszenia potencjalnego ryzyka dla zdrowia

pacjenta wynikajcego z bdw popenianych przez uczcych si.
Symulacja pozwala studentom na pene dowiadczenie przy jednoczesnym
zachowaniu bezpieczestwa pacjenta oraz redukcji potencjalnych zdarze
niepodanych [8, 13].
Rehabilitacja pacjentw na oddziaach intensywnej opieki znacznie
poprawia stan funkcjonalny pacjentw. Doprowadzio to do zwikszonej
realizacji programw rehabilitacyjnych na oddziaach intensywnej terapii,
w tym wczesnej mobilizacji pacjentw i powizanym zwikszonym
zapotrzebowaniem na praktykujcych fizjoterapeutw w oddziaach
intensywnej opieki medycznej. Niestety, wielu fizjoterapeutw nie jest
odpowiednio przygotowane do pracy w rodowisku o wysokim stopniu
ryzyka. Symulacja zapewnia kontrolowane oraz bezpieczne rodowisko
nauki a wyniki bada na ten temat sugeruj i moe by metod
przygotowujc fizjoterapeutw do pracy na oddziaach OIOM [4,8,13].
Placwki edukacyjne powinny w ramach moliwoci wprowadza
treningi symulacyjne dla studentw fizjoterapii aby pozwoli im na
dowiadczenie i nauk przy jednoczesnym utrzymaniu bezpieczestwa
i zmniejszeniu moliwoci wystpienia dziaa niepodanych, jak moe
mie to miejsce podczas nauki na pacjentach w rzeczywistych warunkach
klinicznych. Bardzo wane dla pocztkujcych praktykw fizjoterapii jest
poczucie bezpieczestwa i pewnoci siebie po ukoczeniu nauki. Gwnym
celem edukacji fizjoterapeutw jest przygotowanie ich do pracy w warunkach
klinicznych. Wymaga to od studentw obszernej i zrnicowanej wiedzy
teoretycznej, jak rwnie wiedzy praktycznej i odpowiednich umiejtnoci
proceduralnych. By moe jednym z najwikszych wyzwa placwek
edukacyjnych jest znalezienie najlepszego sposobu ktry uatwiby
studentom przeniesienie i zastosowanie wiedzy w warunkach klinicznych.
Dlatego te dua cz programu edukacyjnego studentw fizjoterapii
opiera si na zajciach klinicznych [14].
Obecnie rynek medyczny oferujcych szerokie spektrum symulatorw
rozwija si w szybkim tempie jednoczenie z rozwojem technologicznym.
Placwki maj szerszy dostp do symulatorw medycznych w porwnaniu
z poprzednimi latami, jednak poziom wykorzystania symulacji na wiecie
jest w dalszym cigu zrnicowany. Podczas gdy w USA i Australii system
treningu symulacyjnego w ksztaceniu fizjoterapeutw funkcje z powodzeniem
od wielu lat przynoszc pozytywne efekty, to w wielu krajach w tym
w Polsce jest dopiero wprowadzany. Na dzie dzisiejszy wikszo
symulatorw medycznych znajduje praktyczne zastosowanie w procesie
nauczania lekarzy, pielgniarek oraz ratownikw medycznych. Techniki
symulacyjne w fizjoterapii nadal wymagaj udoskonalania. Niestety,
metoda przynoszca doskonae efekty w krajach zachodnich, jest prawie
12
niezauwaalna w Polsce. Fizjoterapia jako nauka interdyscyplinarna morze

korzysta z manekinw wykorzystywanych w procesie ksztacenia
studentw innych kierunkw medycznych co obnia koszty placwek
edukacyjnych redukujc cz kosztw kupna specjalnych manekinw
fizjoterapeutycznych [15].
4. Podsumowanie
Zastosowanie bardziej zaawansowanych programw edukacyjnych
symulacji medycznej znaczco wzrosa na wiecie w ostatnich dwch
dekadach, szczeglnie w dziedzinach takich jak medycyna czy
pielgniarstwo ale take w fizjoterapii. Jull i wsppracownicy (2010)
stwierdzili, i wspczesne i innowacyjne zaawansowane programy
edukacyjne symulacji medycznej wykorzystywane w procesie edukacji
fizjoterapeutw mog zapewni moliwoci ksztacenia, ktre speniaj
wszystkie dziewi australijskie standardy fizjoterapii oraz ktre stanowi
punkt odniesienia dla wiedzy, umiejtnoci i atrybutw bezpiecznej
i skutecznej pracy pocztkujcego fizjoterapeuty.
Dotychczasowe badania nad efektywnoci technik symulacji medycznej
wykazay i ocena samodzielnoci wykonania wybranych procedur wzrosa
istotnie po odbyciu kursu w stosunku do ich oceny przed kursem. Studenci
zwrcili uwag na aspekt praktyczny zaj symulacyjnych, ktre znacznie
zwikszyy poziom pewnoci siebie w wykonywaniu procedur fizjo-
terapeutycznych w rzeczywistych warunkach klinicznych. Programy
symulacyjne s coraz czciej wykorzystywane w ksztaceniu fizjoterapeutw
w Wielkiej Brytanii. Techniki symulacyjne s tam gownie wykorzystywane
do nauki z zakresu fizjoterapii ukadu kreniowo-oddechowego oraz
miniowo-szkieletowego oraz to procedur zwizanych z utrzymaniem
bezpieczestwa pacjenta [16].
Istnieje coraz wicej dowodw uzasadniajcych stosowanie symulacji
w zakresie nauczania fizjoterapii w celu wspierania i poprawy jakoci
ksztacenia (umiejtnoci i kompetencji oraz wydajnoci). Warsztaty symu-
lacyjne zorganizowane przez brytyjskie stowarzyszenie fizjoterapeutw
w leczeniu ukadu oddechowego (ACPRC) odnotowao pozytywnie wyniki
zgoszone przez uczestnikw. Uczestnicy zgaszali i uczyli si nie tylko
biorc udzia w scenariuszach symulacyjnych lecz rwnie wiele wynieli
z obserwacji innych podczas tak zwanego debrefingu. Dowiadczenie
Debrefingu wedug nich okazao si najskuteczniejsz metod nauczania.
Debriefing jest niezwykle wanym elementem ksztacenia metod
symulacji, stanowicym integralna cz procesu. Wedug niektrych
autorw bez przeprowadzenia debriefingu nie mona mwi o symulacji
medycznej tylko o wiczeniach na symulatorach. Jest to podsumowanie
13
i omwienie wicze przeprowadzone po obejrzeniu przez wiczcych

wsplnie z instruktorem nagrania audio-video zarejestrowanego w trakcie
wiczenia. Nagranie stanowi podstaw do dyskusji, omwienia popenionych
bdw w przeprowadzonych procedurach medycznych, pracy zespou,
postpowania, kontaktu z pacjentem i jego rodzin, czy opanowania stresu itd.
wiczcy sami wycigaj wnioski i ucz si na wasnych bdach, co ma
prowadzi do minimalizacji ryzyka ich wystpienia w rzeczywistoci.
Wanym elementem jest rwnie poruszenie aspektu psychologicznego.
W trakcie prowadzenia debriefingu bardzo wane jest zwrcenie uwagi
wiczcych na kontakt z otoczeniem [17,18].
Podsumowujc, zastosowanie symulacji medycznej w fizjoterapii ma
duy potencja,nie mniej jednak zoona natura dziedziny nie pozwala na
zastpienie wielu programw nauczania z zakresu procedur fizjotera-
peutycznych wykorzystywanych w warunkach klinicznych. Sugerowane s
dalsze badania na ten temat w celu uzyskania wikszej iloci informacji na
temat efektywnoci nauk symulacyjnych w procesie ksztacenia studentw
fizjoterapii. Naley rwnie pamita i adne nawet bardzo zaawansowane
oprogramowanie symulacyjne nie jest w stanie zastpi rzeczywistego
dowiadczenia klinicznego, natomiast jest w stanie przygotowa studenta
i znacznie zwikszy jego poczucie pewnoci co w przyszoci zaowocuje
lepszym jego przygotowaniem do pracy w warunkach klinicznych. Misj
Centrum Symulacji Medycznej jest podnoszenie kwalifikacji medycznych
za pomoc treningw symulacyjnych. Metod realistycznych wicze na
zaawansowanym sprzcie medycznym, eliminowane s bdy ju na etapie
nauczania, tak aby dowiadczenia z zaj zaprocentoway skuteczn opiek
i efektywnym leczeniem pacjentw w przyszoci.
Literatura
1. Co to jest symulacja. Dostpne na: http://medsim.eu/view/co-to-jest-
symulacja/23
2. Odpowied podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upowanienia
ministra -na interpelacj nr 11903, Dostpny na :
http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=181F428C
3. Makieta pomieszcze Laboratorium Symulacji Medycznej Projekt SIMsim,
Europejskiej Konferencji Symulacji Medycznej SESAM 2014. Pozna, 12-14
czerwiec. Dostpny na : http://medsim.eu/DATA/SIMsim_PL.pdf
4. Shoemaker M.J, Riemersma L., Perkins R. Use of High Fidelity Human
Simulation to Teach Physical Therapist Decision-Making Skills for the
Intensive Care Setting, CardiopulmPhysTher J. 2009 Mar; 20(1):13-8
5. Silberman N.J., Panzarella K.J., Melzer B.A. Using human simulation
to prepare physical therapy students for acute care clinical practice. J Allied
Health. 2013 Spring; 42(1):25-32
14
6. Lighthall G.K, Barr J. The use of clinical simulation systems to train critical
care physicians. J IntensiveCare Med. 2007; 22:257-269
7. Fox-Ribichaud A.E, Nimmo G.R. Education and simulation techniques for
improving reliability of care. Curr Opin CritCare. 2007;13:737-741
8. Blackstock F.C., Jull G.A. High- fidelity patient simulation in physiotherapy
education. AustralianJournal of Physiotherpay. 2007. Vol 53: 3-5
9. Hunt E.A, Nelson K.L, Shilkofski N.A. Simulation in medicine: addressing
patient safety and improving the interface between healthcare providers and
medical technology. BiomedInstrumTechnol. 2006; 40:399-404
10. Jeffries P.R. A framework for designing, implementing, and evaluating
simulations used as teaching strategies in nursing. NursEducPerspect. 2005
Mar-Apr; 26(2):96-103
11. Henneman E.A, Cunningham H, Roche J.P, Curnin M.E. Human patient
simulation: teaching students to provide safe care. NurseEducator.
2007;32:212-217
12. Centrum Symulacji Medycznej UM Lublin. Program pacjent standaryzowany.
Dostpny na : http://page.csmlublin.pl/node/50
13. Geyer M.J, Biearman B. Use of human patient simulation in acute care
physical therapy education [abstract]. American Physical Therapy
Association's Combined Section Meeting 2008
14. Mori B, Carnahan H, Herold J. Use of Simulation Learning Experiences
in Physical Therapy Entry-to-Practice Curricula: A Systematic Review.
PhysiotherCan. 2015 Spring;67(2):194-202. doi: 10.3138/ptc.2014-40E
15. Sheldon M, Cavanaugh J.T, Croninger W, Osgood W, Robnett R, Seigle J,
Simonsen L. Preparing rehabilitation healthcare providers in the 21st
century: implementation of interprofessional education through an academic-
clinical site partnership. Work. 2012;41(3):269-75. doi: 10.3233/WOR-2012-
1299
16. Ohtake P.J, Lazarus M, Schillo R, Rosen M. Simulation experience enhances
physical therapist student confidence in managing a patient in the critical care
environment. PhysTher. 2013 Feb;93(2):216-28. doi: 10.2522/ptj.20110463.
Epub 2013 Jan 17
17. Starosolski M. Symulacja - nowoczesna metoda szkolenia. Na Ratunek, 2/2009
18. Hravnak M, Beach M, Tuite P. Simulator technology as a tool for education
in cardiac care. J CardiacNurs. 2007;22:16-24
19. Jones, A., Sheppard, L. Use of a Human Patient Simulator to Improve
Physiotherapy Cardiorespiratory Clinical Skills in Undergraduate
Physiotherapy Students: A Randomised Controlled Trial, The Internet Journal
of Allied Health Science and Practice, Jan 2011; vol.9 no.1
15
Wykorzystanie symulacji medycznej jako formy ksztacenia studentw

fizjoterapii
Streszczenie
Symulacja medyczna to dynamicznie rozwijajcy si kierunek edukacji medycznej,ktra
polega na zastosowaniu prostych trenaerw, wysokiej wiernoci skomputeryzowanych
symulatorw pacjenta lub pacjentw standaryzowanych w symulowanych warunkach
klinicznych. Docelowo przewidziane jest powstanie przy kadym orodku uniwersyteckim
wasnego Centrum Symulacji Medycznej(CSM). W tym celu uczelnie medyczne tworz
(CSM), co wynika z obiektywnych wymaga zwizanych z modernizacj form i metod
ksztacenia kadr medycznych, dostosowujc je do wiatowych trendw jak rwnie ma
cisy zwizek z wprowadzaniem reform wyszego szkolnictwa medycznego. Gwnym
zadaniem symulacji medycznej jest edukacja studentw w warunkach standaryzowanych
a przez to poprawa bezpieczestwa pacjentw. Nadrzdnym celem edukacji fizjoterapeutw
jest przygotowanie ich do pracy w warunkach klinicznych. Wymaga to od studentw
obszernej i zrnicowanej wiedzy teoretycznej, jak rwnie wiedzy praktycznej
i odpowiednich umiejtnoci proceduralnych. By moe jednym z najwikszych wyzwa
placwek edukacyjnych jest znalezienie sposobu, ktry uatwiby studentom przeniesienie
i zastosowanie wiedzy w warunkach klinicznych. Zastosowanie symulacji medycznej
w fizjoterapii ma duy potencja,nie mniej jednak zoona natura dziedziny nie pozwala na
zastpienie wielu programw nauczania z zakresu procedur fizjoterapeutycznych
wykorzystywanych w warunkach klinicznych. Sugerowane s dalsze badania na ten temat
w celu uzyskania wikszej iloci informacji na temat efektywnoci nauk symulacyjnych
w procesie ksztacenia studentw fizjoterapii
Sowa kluczowe: symulacja medyczna, edukacja medyczna, fizjoterapia
Use of Medical Simulation in Physiotherapy Education

Abstract
Medical simulation is a rapidly growing trend of medical education, which involves the use
of simple part task trainers, computerized high-fidelity patient simulators or standardized
patients in simulated clinical conditions. All Medical Universities in Poland have been
obligated by Ministry of Health to create own Centers of Medical Simulation (CSM). For
this purpose, medical schools form CSM, which results from the objective requirements
related to the modernization of forms and methods of training of medical staff, adapting
them to the global trends and has a close relationship with the introduction of the reform
of higher medical education. The main task of medical simulation is to educate students
in standardized environments and thereby improving patient safety. The overall objective
of education is to prepare physiotherapists to work in a clinical setting. This requires from
students to have extensive and diverse theoretical as well as practical knowledge and
relevant procedural skills. Perhaps one of the greatest challenges of educational institutions
is to find ways that would enable students to transfer and to applicate knowledge to clinical
settings. The use of medical simulation in physiotherapy has great potential, but complex
nature of the field does not allow for the complete replacement and create some difficulties
that should be furthermore studied. Research on this topic should be more investigated
in order to obtain more information on the effectiveness of simulation techniques in the
physiotherapy education field.
Keywords: medical simulation, medical education, physiotherapy
16
Justyna Miodowska1, Magdalena Kromka-Szydek2
Wykorzystanie joysticka komputerowego

przy ocenie postpw rehabilitacji rki
1. Wprowadzenie
Dla kadego czowieka rka stanowi integraln i wyjtkow cz
narzdu ruchu. Wyjtkowo ta polega na wanej funkcji poznawczej oraz
na skomplikowanej funkcji chwytnej i moliwoci zoonych manipulacji.
To dziki zmysowi dotyku wspomagamy pozostae zmysy w poznawaniu
otaczajcego wiata [1].
Dla wielu niepenosprawnych rka stanowi jeden z podstawowych
rodkw cznoci z otaczajcym wiatem: guchoniemym umoliwia
komunikacj za pomoc jzyka migowego, niewidomym daje szans na
kontakt z otaczajcym wiatem poprzez umoliwienie czytania
z wykorzystaniem alfabetu Braillea czy te poruszanie si przy pomocy
specjalnej laski. Czynnoci chwytne rki stanowi wan skadow jej
ruchliwoci. Dotycz one nie tylko zdolnoci manipulacyjnych i siy ale
take czynnoci dotykowych, rozpoznawczych oraz informacyjnych
o charakterze chwytanych przedmiotw. Pod pojciem czynnoci chwytnej
naley rozumie si, sprawno ruchow i dotykow cznie. Budowa rki
pozwala na rnego rodzaju chwyty. Schlesinger wyszczeglni chwyt
dwupunktowy, trjpunktowy, hakowy, cylindryczny, koncentryczny oraz
boczny [2].
Wszelkie zaburzenia zwizane z chorobami rk, ich kontuzjami czy
obraeniami, a take leczeniem utrudniaj czynnoci chwytne, znacznie
zmniejszajc moliwoci funkcjonowania czowieka. W wikszoci
przypadkw leczenie chorb czy urazw rki wie si z mniejszym lub
wikszym ograniczeniem jej ruchomoci, a nierzadko z zaburzeniami
czucia. Najczciej zmianami chorobowymi zajte s drobne stawy rk,
cho nierzadko choroba reumatoidalna zaczyna si od zaatakowania
duych staww koczyn dolnych lub grnych. Proces ten ma charakter
postpujcy dlatego te tak wane jest systematyczne leczenie, ktre
zahamuje rozwj choroby [3].
1
justyna.miodowska@gmail.com, Zakad Mechaniki Dowiadczalnej i Biomechaniki, Instytut
Mechaniki Stosowanej, Politechnika Krakowska
2
mkszydek@mech.pk.edu.pl; Zakad Mechaniki Dowiadczalnej i Biomechaniki, Instytut
17
Powrt funkcji ruchowej, jak i czuciowej rki zaley od wielu rnych

czynnikw: rozlegoci urazu czy rozmiarw zniszczenia chorobowego,
sposobu jego leczenia oraz czasu trwania unieruchomienia. Znaczn rol
odgrywa rwnie wiek pacjenta, jego oglny stan zdrowia, aktywno
fizyczna i intelektualna, ch do wsppracy oraz warunki rodowiskowe.
Hsiao [4] w swojej pracy zwraca szczegln uwag na korzyci pynce
z wczesnej i systematycznej rehabilitacji, ktra pozwala m.in. na skrcenie
czasu koniecznego do powrotu do penej sprawnoci oraz zmniejsza
odsetek zabiegw chirurgicznych, ktrym poddani musz by pacjenci.
Swanson, specjalista chirurgii rki, zaproponowa przedstawienie jej
funkcji w ujciu procentowym w yciu czowieka. Przyj on cao
moliwoci funkcjonalnych czowieka jako 100%, za udzia caej
koczyny grnej oceni na 60%. Ubytki w sprawnoci rki doprowadzaj
wedug niego do utraty 90% moliwoci funkcjonowania caej koczyny
grnej. Okreli zatem, i sprawna rka decyduje a w 54%
o moliwociach funkcjonalnych caego organizmu [5].
W ujciu biomechanicznym koczyn grn mona rozpatrywa jako
otwarty acuch kinematyczny, w ktrym kocowe ogniwo jest swobodne
i czy si tylko z jednym ssiednim ogniwem [6]. Suma stopni swobody
poszczeglnych par biokinematycznych w obszarze tego acucha wynosi
a 19, podczas gdy obecnie konstruowane przez inynierw mechanizmy
nie przekraczaj 10 stopni swobody. Fakt ten podkrela strukturaln
i funkcjonaln zoono rki jako mechanizmu Swoboda rki daje jej
niesychane moliwoci techniczne, pozwalajce na realizacj
rnorodnych, bardzo zrnicowanych pod wzgldem zakresu i precyzji
ruchw [6, 7].
Ocena funkcji rki oraz jej badania s niezwykle trudne. Wynika to gwnie
z faktu i brak jest dotychczas jednej powszechnie stosowanej metody
uwaanej rwnoczenie za uniwersaln przez rne orodki, ktre
przeprowadzaj zabiegi usprawniajce pacjentw z urazami koczyny grnej.
Dodatkowo nie sformuowano dotychczas jednoznacznej definicji funkcji rki.
Wiadomo natomiast, e jest ona zalena od takich czynnikw, jak:
zakres ruchw w stawach;
sia miniowa;
sprawno manipulacyjna;
motywacja [8].
Wiele obecnie stosowanych metod opiera si na subiektywnej ocenie
osoby badajcej. Brak jest rwnie powszechnych testw kontrolnych
populacji osb zdrowych gdy wykonanie takich bada jest nie tylko
czaso- ale i pracochonne [9]. Rzadko te prowadz one do szczegowej
oceny sprawnoci czynnociowej.
18
Wykorzystanie joysticka komputerowego przy ocenie postpw rehabilitacji rki
2. Cel pracy
Celem pracy byo wstpne okrelenie moliwoci oceny zakresu
ruchliwoci rki przy wykorzystaniu joysticka komputerowego, a nastpnie
ocena przydatnoci tej metody w kontroli postpu procesu rehabilitacji
u pacjentw. Praca miaa rwnie na celu uatwienie procesu ledzenia
postpw leczenia bez koniecznoci wykonania pomiarw zakresu
ruchliwoci poszczeglnych staww z wykorzystaniem metod klasycznych
(np. metody goniometrycznej) [10].
Proponowana metoda ma przede wszystkim na celu znaczne skrcenie
procedury obserwacji oraz pomiaru zmian ruchliwoci rki. Dziki niej
moliwa jest sytuacja, w ktrej sam pacjent moe atwo i regularnie
kontrolowa swoje postpy zarwno w warunkach szpitalnych, jak
i domowych.
3. Materia i metoda
3.1. Stanowisko badawcze

Stanowisko badawcze (rysunek 1) skadao si z joysticka poczonego
z komputerem zawierajcym odpowiednie oprogramowanie3. W czasie
bada uywano joysticka Saitek Cyborg 3D Rumble, ktry
charakteryzowa si dobr szybkoci dziaania oraz trwa i stabiln
konstrukcj. Miao to kluczowy wpyw na kontrol ruchu kursora na
ekranie komputera przez osob badan. Budowa joysticka pozwalaa na
zapewnienie sytuacji, w ktrej przechylenie urzdzenia w odpowiednim
kierunku powoduje stosown reakcj kursora na ekranie komputera.
Zadanie pacjenta polegao na ledzeniu kursorem zadanego wczeniej
ksztatu figury (okrgu) oraz jednoczenie jak najwierniejsze jej
odwzorowanie i prowadzenie kursora jak najbliej zarysu rednicy figury.
W pozycji pocztkowej kursor znajdowa si w najniszym punkcie figury.
Pozycja ta odpowiadaa wsprzdnym X = 0; Y = -150. W trakcie
wiczenia okrelane byy wsprzdne poszczeglnych punktw
przemieszczajcego si kursora. Zakrelany przez kursor promie wynosi
150 milimetrw.
3
Wykonanie stanowiska zostao zrealizowane w ramach pracy dyplomowej R. Chlebio:
Metodyka bada ruchomoci palcw doni pod kierownictwem Prof. dr hab. in. Stanisawa
Mazurkiewicza, 2004
19
Rysunek 1. Stanowisko badawcze
3.2. Technika badania

Po ukoczeniu wyznaczonego zadania przez osob badan program
wyznacza dokadno z jak wykonane zostao wiczenie. Wyniki badania
prezentowano pacjentowi w formie graficznej (rysunek 2), ktra
przedstawiaa zarys trajektorii wykonywanego ruchu. Nastpnie program
dorysowa okrgi na podstawie zarejestrowanego minimalnego oraz
maksymalnego promienia zakrelonego obrysu wraz z podan wartoci
liczbow.
Graficzne wyznaczenie zarysu toru kursora pozwolio na okrelenie
z jak dokadnoci wiczenie zostao przez pacjenta wykonane. Nastpnie
na podstawie ksztatu obrysu, mona okreli w ktrym momencie
wystpuje odpowiednia koordynacja ruchu manipulacyjnego rki. Badanie
koczyo si obliczeniem przez program nastpujcych parametrw:
najmniejszy okrg R1 [mm] najmniejsza warto promienia ze
wszystkich wsprzdnych przemieszczajcego si kursora,
najwikszy okrg R2 [mm] najwiksza warto promienia ze
okrg redni Rr [mm] rednia arytmetyczna promieni okrgu dla
odchyka okrgoci dolna 1 [mm] odchyka najmniejszego
okrgu (wewntrznego) obliczana jako 1=150 R1 [mm]
odchyka okrgoci grna 2 [mm] odchyka najwikszego
okrgu (zewntrznego) obliczana jako 2=150 R2 [mm]
bd okrgoci [%] obliczany z definicji =(150 Rr)/150*100 %
20
Rysunek 2. Przykadowy wykres badania
Dodatkowo wykonanie wiczenia mogo odbywa si z picioma

rnymi prdkociami ruchu kursora (tabela 1), ktre zale od
szacowanego, redniego czasu potrzebnego do zakrelenia penego okrgu.
Przed badaniem zaoono, e pacjenci ze sprawn koczyn grn bd
wykonywa zadania przy szybkociach III, IV oraz V. Natomiast dla
pacjentw ze dysfunkcjami rki przeprowadzono badanie przy pierwszej
prdkoci.
W trakcie przeprowadzania oceny sprawnoci rki (rysunek 3) pacjent
mg na bieco ledzi trajektori kursora i dziki temu odpowiednio
reagowa na jego ruchy starajc si prowadzi znacznik jak najbliej
wyznaczonego ksztatu.
21
Tabela 1. Czas zakrelania okrgu dla poszczeglnych prdkoci badania

Czas zakrelania penego
Prdko
okrgu [s]
I 120
II 80
III 50
IV 30
V 20
rdo: opracowanie wasne
Rysunek 3. Pacjent na stanowisku badawczym w trakcie badania
3.3. Charakterystyka grup badawczych

W badaniu wziy udzia 142 osoby. Pierwsz grup badan stanowio 100
studentw Politechniki Krakowskiej kierunku Inynieria biomedyczna
w wieku od 20 do 22 lat. Osoby badane nie przebyy w przeszoci
powaniejszych urazw, ktre wpynyby na ruchliwo ich koczyn grnych
oraz charakteryzoway si ogln dobr sprawnoci. Dodatkowo w trakcie
przeprowadzania badania nie uskaray si na adne dolegliwoci blowe oraz
schorzenia mogce zakci wynik. Pomiary zostay przeprowadzone dla rki
dominujcej, ktra u 98% badanych bya rk praw.
Drug grup badawcz stanowio 42 pacjentw ze schorzeniami
reumatoidalnymi w wieku od 26 do 80 lat. Byli oni objci leczeniem
usprawniajcym Maopolskiego Centrum Reumatologii, Immunologii
i Rehabilitacji Szpitala Specjalistycznego im. J. Dietla przy Al. Focha
w Krakowie. Najczstszymi jednostkami chorobowymi wystpujcymi
22
u badanej grupy byo reumatoidalne zapalenie staww oraz zapalenie

kostno-stawowe. Pozostae schorzenia obejmoway tocze ukadowy,
sklerodermi oraz zesp cieni nadgarstka. Udzia procentowy
poszczeglnych jednostek chorobowych przedstawiony zosta na wykresie 1.
Wykres 1. Jednostki chorobowe pacjentw reumatoidalnych [opracowanie wasne]
Leczenie usprawniajce obejmowao szereg zabiegw fizjoterapeu-

tycznych, na ktre skaday si zarwno wiczenia z zakresu kinezyterapii
jak i zabiegi fizykoterapeutyczne. Szczegowa charakterystyka dziaa
usprawniajcych oraz ich udzia procentowy w stosunku do wszystkich
zabiegw zostay przedstawione w tabeli 2.
23
Tabela 2. Charakterystyka zabiegw, ktrymi objci byli pacjenci reumatoidalni

Rodzaj zabiegu Liczebno Udzia procentowy
kinezyterapia 25 59,5 %
laseroterapia 14 33,3 %
kriokomora 12 28,6 %
masa 9 21,4 %
magnetronic 8 19,0 %
fototerapia 4 9,5 %
ultradwiki 4 9,5 %
balneoterapia 3 7,1 %
interdyn 2 4,8 %
jonoforeza 1 2,4 %
4. Wyniki bada
Grup podstawow, do ktrej byy porwnywane wyniki pacjentw ze
schorzeniami reumatoidalnymi stanowili studenci. Do porwnywania
wynikw poszczeglnych grup wybrano rednic maksymaln i minimaln
zakrelanego okrgu oraz zwizane z tymi okrgami odchyki doln
i grn. Badania byy wykonane dla trzech prdkoci: III, IV i V (tabela 3).
Byo to podyktowane faktem, i wszyscy badani studenci mieli sprawne
koczyny grne. W czasie analizy wynikw odrzucono parametr zwizany
z okrgiem rednim, stanowicym redni arytmetyczn promieni okrgu
dla wszystkich wsprzdnych przemieszczajcego si kursora oraz bd
okrgoci. Uznano je za niemiarodajne. Wynikao to z faktu, i okrg
redni osiga podobne wartoci dla wynikw skrajnie rnych. Z kolei
warto bdu okrgoci nie wnosia adnych jednoznacznych informacji
dotyczcych zrealizowanego badania. Okrelaa ona jedynie procentowy
stosunek rnicy pomidzy okrgiem rednim i zadanym do promienia
zadanego.
Tabela 3. Wartoci promienia maksymalnego i minimalnego dla poszczeglnych prdkoci

badania uzyskane przez grup studentw
Prdko III Prdko IV Prdko V
parametr
Rmin Rmax Rmin Rmax Rmin Rmax
rednia
137 165 133 166 134 165
arytmetyczna
warto
121 142 119 138 120 139
minimalna
warto
maksymalna 157 180 166 190 160 198
24
Przyjte normy na podstawie uzyskanych rednich wynikw bada

przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Przyjte normy na podstawie przeprowadzonych bada na grupie studentw

Parametr Przyjta norma
Rmax 150 166
Rmin 150 133
Odchyka grna 2 0 16
Odchyka dolna 1 0 17
Po przeprowadzeniu bada dla grupy pacjentw reumatoidalnych

ustalono wartoci rednie rednic okrgw maksymalnego i minimalnego
oraz odchyki grnej i dolnej (tabela 5). Nastpnie porwnano je do
wartoci normowych wyznaczonych dziki przeprowadzonych badaniach
na grupie studentw.
Tabela 5. Zakresy mierzonych parametrw dla pacjentw ze schorzeniami reumatoidalnymi

R max R min Odchyka Odchyka
grna dolna
rednia 177 133 26,5 17
minimum 157 99 7 7
maksimum 230 143 80 51
norma 150-166 150-133 0-16 0-17
5. Analiza wynikw
Analiza wynikw przeprowadzonych na grupie pacjentw reumatoidalnych
nie wykazaa zalenoci pomidzy dugoci trwania choroby a uzyskanymi
wynikami.
Mimo i pacjentw przebadano przy pierwszej prdkoci badania
wyranie zauwaono wpyw dugoci i intensywnoci rehabilitacji na
uzyskane wyniki. Im duej i systematyczniej pacjent by poddawany
zabiegom usprawniajcym tym lepiej i dokadniej wykonywa zadanie mu
wiczenie.
25
Rysunek 4. Wykresy bada pacjentw reumatoidalnych: regularnie rehabilitowanego

(a) i sporadycznie rehabilitowanego (b)
Przedstawione na rysunku 4 wykresy bada dotycz dwch pacjentek,

ktre byy w podobnym wieku (odpowiednio 54 i 58 lat) i u ktrych
reumatoidalne zapalenie staww zdiagnozowano ok. 10 lat wczeniej.
Znaczce rnice odnotowano natomiast w czstoci i systematycznoci
prowadzonego usprawnienia rehabilitacyjnego.
Jak udao si ustali u Pacjentki A rehabilitacja stosowana bya
systematycznie, okoo 2 godziny dziennie. Dodatkowo w trakcie turnusw
rehabilitacyjnych pacjentka korzystaa zarwno z zabiegw kinezy-
terapeutycznych jak i fizjoterapeutycznych (krioterapia oraz zabiegi w polu
magnetycznym).
Natomiast w przeprowadzonym przed badaniem wywiadzie uzyskano
informacj, i u Pacjentki B rehabilitacja stosowana bya sporadycznie
jedynie w czasie turnusw szpitalnych. Dodatkowo pacjentka nie stosowaa
26
adnych wicze w warunkach domowych. W tabeli 6 zostay przedstawione

wartoci mierzonych parametrw w czasie badania z uyciem joysticka
komputerowego zarwno Pacjentki B jak i Pacjentki A.
Analizujc wartoci parametrw ruchliwoci pacjentki B uzyskanych za
pomoc programu komputerowego mona zauway, e s one bardzo
odlege od przyjtej normy. Wykres uzyskany za pomoc programu
komputerowego oraz wartoci promienia maksymalnego i minimalnego
rni si znaczco od przecitnych wynikw. W przypadku odchyki
grnej przekroczenie normy jest prawie 4- krotne, natomiast w przypadku
odchyki dolnej prawie 2- krotne. Wartoci mierzonych parametrw
Pacjentki A mieszcz si w przyjtej normie.
Tabela 6. Wartoci mierzonych parametrw dla pacjentki regularnie i sabo rehabilitowanej

w odniesieniu do wartoci normowych
R max R min Odchyka Odchyka
grna dolna
Pacjentka A 161 137 11 13
Pacjentka B 217 118 67 32
norma 150-166 150-133 0-16 0-17
Zauwaono rwnie rnice w wynikach bada przeprowadzonych

przed rozpoczciem rehabilitacji oraz 3 tygodnie po wiczeniach. Przy
pierwszych pomiarach u niektrych pacjentw ruchomo rki bya zbyt
maa by w peni zrealizowa cel badania, natomiast po pewnym czasie
(ok. 3 tygodniach) pacjent by w stanie samodzielnie wykona wiczenie
a wyniki mieciy si w przyjtych wczeniej normach (tabela 7).
Tabela 7. Wartoci mierzonych parametrw dla pacjenta przed i po rehabilitacji w odniesieniu

do wartoci normowych
R max R min Odchyka Odchyka dolna
grna
Przed
173 119 23 31
rehabilitacj
Po
164 136 14 14
rehabilitacji
norma 150-166 150-133 0-16 0-17
27
Rysunek 5. Wykresy bada pacjentw reumatoidalnych: po trzech tygodniach rehabilitacji

(a) i przed rehabilitacj (b)
Porwnujc wykresy na rysunkach 4 i 5 mona atwo zauway, e

pacjent wiczcy systematycznie jest w stanie wykona w peni wiczenie
na poziomie porwnywalnym do osb w peni sprawnych.
Analizujc wartoci promienia maksymalnego oraz odchyki grnej,
tylko 19,5% badanych pacjentw uzyskao wartoci parametrw
mieszczce si w okrelonej normie, natomiast w przypadku promienia
minimalnego oraz odchyki dolnej a 80,5% osb osigno prawidowy
wynik. Za kontrol promienia maksymalnego oraz odchyki grnej
odpowiada ruch prostowania rki, z kolei za kontrol promienia
minimalnego oraz odchyki dolnej odpowiedzialny jest ruch zginania.
Natomiast analizujc wartoci promienia maksymalnego oraz odchyki
grnej pacjentw reumatoidalnych, moemy atwo zaobserwowa, e
rzadko pokrywaj si one z ustalon norm. Wartoci najbardziej zblione
do wzorcowych osigane s przez pacjentw systematycznie
rehabilitowanych, bez wzgldu na stopie zaawansowania choroby.
6. Podsumowanie
W wyniku przeprowadzonej analizy dostpnej literatury mona zaoy,
e problem badania stopnia dysfunkcji rki nie jest w peni rozwizany.
Rwnoczenie dostrzegajc dynamiczny rozwj technik informatycznych
mona posuy si prostym programem wykorzystujcym joystick
komputerowy do sprawdzania postpw w odzyskiwaniu sprawnoci
ruchowej oraz przeprowadzania wicze rehabilitacyjnych. Levanon [11]
w swojej pracy zauway, e nowoczesne technologie coraz czciej
pojawiaj si w procesach rehabilitacji i pozwalaj na bardziej
28
kompleksow opiek nad pacjentem w trakcie jego powrotu do penej

sprawnoci.
Rozwaajc wyniki grupy pacjentw Centrum Reumatologii atwo
mona dostrzec wpyw procesu rehabilitacji na osigane wartoci
ruchliwoci rki. Pacjent dobrze i systematycznie rehabilitowany jest
zdolny zachowa parametry zgodne z norm.
Program ma na celu przede wszystkim wspomaganie powrotu do penej
sprawnoci osb chorych i cierpicych z powodu rnorodnych dysfunkcji
rki. Ma on te za zadanie oddziaywa psychologicznie na rehabilitowane
osoby, ktre mog obserwowa postpy swojej pracy w powrocie do penej
sprawnoci. Mog rwnie wskazywa kierunek dziaa dla lekarzy, ktrzy
dostosuj odpowiednie zabiegi do indywidualnych potrzeb pacjentw.
Zaproponowana metoda ma suy do obiektywnej oceny procesu
rehabilitacji dziki okreleniu wartoci parametrw ruchliwoci rki.
Pozwala ona w przejrzysty sposb na wizualizacj sprawnoci rki.
Prostota kontrolowania ruchu rki za pomoc joysticka i programu
komputerowego pozwala na jego uytkowanie przez pacjenta zarwno
w warunkach domowych, jak i podczas leczenia na turnusach
rehabilitacyjnych.
Przedstawiona metoda moe rwnie suy rehabilitacji najmodszych
pacjentw z uwagi na fakt, e najlepszym sposobem na odwrcenie uwagi
dziecka od mudnych zada i zmotywowanie go do regularnych wicze
jest wprowadzenie do ich planu elementu zabawy. W przypadku
powizania zabawy z elementami wicze usprawniajcych, zadania s
wykonywane atwiej i chtniej a efekty znacznie szybciej widoczne.
29
Literatura
1. http://www.modelmed.pl/ Choroby rk: leczenie i rehabilitacja (data dostpu:
01.05.15)
2. Zembaty A., Kinezyterapia Tom I Zarys podstaw teoretycznych i diagnostyki
kinezyterapii, Krakw, Wydawnictwo Kasper, 2002
3. Malinowska E., Kinezyterapia, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PWZL,
wyd. VI, 2003
4. Hsiao P-C., The benefit of early rehabilitation following tendon repair of the
hand: A population-based claims database analysis, Journal of Hand Therapy,
28, 2015, s. 20-26
5. Swanson A.B.: Evaluation of impairment of hand function, Rehabilitation
of the Hand, 1984
6. Baszczyk J.W., Biomechanika Kliniczna podrcznik dla studentw medycyny
i fizjoterapii, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004
7. Pieniek M., Model postpowania usprawniajcego po leczeniu operacyjnym
uszkodze cigien zginaczy palcw, Krakw, Wydawnictwo Skryptowe
AWF, 1990
8. Marciniak W., Szulc A., Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. Warszawa,
Wydawnictwo PZWL, 2008.
9. Buckup K., Testy kliniczne w badaniu koci, staww i mini. Warszawa,
2007, Wydanie III
10. Skowroska M., Kromka-Szydek M., Wpyw procesu rehabilitacji na wartoci
parametrw ruchliwoci rki. Aktualne Problemy Biomechaniki, zeszyt
nr 6/2012, s. 117-122
11. Levanon Y., The advantages and disadvantages of using high technology
in hand rehabilitation, Journal of Hand Therapy, 26, 2013 s.179-183
Wykorzystanie joysticka komputerowego przy ocenie postpw

rehabilitacji rki
Streszczenie
Celem pracy byo przedstawienie moliwoci wykorzystania joysticka komputerowego wraz
z odpowiednim oprogramowaniem do ledzenia postpw rehabilitacyjnych rki pacjentw.
Najpopularniejsz metod suc do oceny ruchliwoci rki jest obecnie metoda
wykorzystujca goniometr. Pozwala ona na bezporedni pomiar wartoci ktw stawowych
rnych segmentw ciaa. W badaniach wykorzystano joystick Saitek Cyborg 3D Rumble.
Model ten charakteryzuje si zadowalajc szybkoci dziaania oraz trwa i stabiln
konstrukcj. Ma to znaczcy wpyw na kontrol i ledzenie ruchu kursora na ekranie
komputera. Joystick zbudowany jest z wychylnego drka zamocowanego na podstawce,
ktrego przechylenie w odpowiednim kierunku powoduje reakcj sterowanego obiektu
moliw do zaobserwowania w czasie rzeczywistym. Praca na stanowisku polegaa na
ledzeniu kursorem zadanego ksztatu figury - okrgu. Zadaniem testowanej osoby byo jak
najwierniejsze odwzorowanie zadanego ksztatu i prowadzenie kursora jak najbliej zarysu
rednicy figury. Badaniom poddano cznie 142 osoby. Materia badawczy podzielono na
2 grupy: studentw kierunku Inynieria biomedyczna oraz pacjentw reumatoidalnych.
Przeanalizowane w pracy wyniki pozwalaj okreli stopie sprawnoci rki. Przedstawiona
w pracy metoda wykorzystujca joystick komputerowy wraz z oprogramowaniem uatwia
samodzieln kontrol postpw w rehabilitacji przez pacjenta. Proponowana metoda ma na
30
celu znaczne skrcenie procedury obserwacji i pomiaru zmian ruchliwoci rki. Dziki niej
sam pacjent moe atwo i regularnie kontrolowa swoje postpy w warunkach domowych
lub podczas turnusw rehabilitacyjnych. Podsumowujc, wykorzystujc dynamiczny rozwj
technik informatycznych mona posuy si prostym programem wykorzystujcym
joystick do przeprowadzania wicze rehabilitacyjnych oraz sprawdzania postpw
w odzyskiwaniu sprawnoci ruchowej.
Sowa kluczowe: rehabilitacja, metoda komputerowa, sprawno rki, joystick komputerowy
The use of a computer joystick for assessing the progress of hand

rehabilitation
Abstract
The aim of the study was to present the possibility of using a computer joystick with
an appropriate software to assess the progress of patients hand rehabilitation. Now, the most
common method used to assess the mobility of the hand is the method of using
a goniometer. It allows for the direct measurement of the joint angles of the different body
segments. The study used a Saitek Cyborg 3D Rumble joystick. This model is characterized
by a satisfactory speed of action and a durable and stable construction. This has got
a significant impact on the control and tracking of the cursor on the computer screen.
Joystick is composed of the pivot rod mounted on the base, which tilt in the right direction
causing a real time reaction controlled at observed object. Patients task was to track the
cursor along the predetermined shape of the figure - the circle. The purpose of the test was
to draw the line as closely as possible of a predetermined shape and moving the cursor
as close to the diameter of the outline of the figure. The study involved a total of 142 people.
The research material was divided into 2 groups: students of Biomedical Engineering and
rheumatoid patients. Analyzed results in the work allow to determine the degree of hand
mobility. Method presented in the paper using a computer joystick with the software
facilitates allows to individual progress control in the rehabilitation of the patient. The
proposed method aims to significantly reduce the duration of the observation and
measurement of changes in the mobility of the hand. With it patient can easily and regularly
check his progress at home or during rehabilitation camps. In summary, using the dynamic
development of information technology, it is possible to use a simple program which uses
a joystick to perform rehabilitation exercises and to check the progress in the recovery
of mobility.
Keywords: rehabilitation, computed method, hand mobility, joystick
31
Justyna Miodowska1, Sylwia agan2
Numeryczna analiza wytrzymaociowa

przyrzdu do rehabilitacji stawu skokowego
1. Wprowadzenie
Liczba urazw staww skokowych oraz stopy, stanowi spor cz
obrae koczyn dolnych. Wynika to ze zoonoci anatomicznej oraz
czynnociowej tej czci koczyny. Wystpujce tutaj znaczne obcienia
w stosunku do maej liczby mini, s tym samym przyczyn pojawiania
si czstych urazw [1].
Skrcenia czci skokowej stopy, bdce jej uszkodzeniem, s
najczciej wynikiem gwatownego ruchu czci ssiadujcych ze sob
powierzchni staww w zakresach przekraczajcych ich fizjologiczn
funkcjonalno (ruchliwo). Prowadzi to czsto do obrae okolic aparatu
torebkowo wizadowego. Wrd powszechnych urazw mona rwnie
uwzgldni oderwanie si niewielkich fragmentw tkanki kostnej, jednak
bez zamania czci goleniowej.
Rehabilitacja po urazach stawu skokowego jest kluczowa dla powrotu
do penej sprawnoci, gdy staw ten odpowiada za przenoszenie gwnego
ciaru ciaa na stop. Dlatego tak wane jest, aby podczas powrotu stawu
do zdrowia, a co za tym idzie do penej funkcjonalnoci, korzysta
z najlepszych dostpnych na rynku rozwiza do rehabilitacji [2].
2. Cel pracy
Celem pracy byo koncepcyjne opracowanie usprawnienia modelu
przyrzdu rehabilitacyjnego typu krzyak ju istniejcego na rynku poprzez
dodanie nowych funkcji. Dostpne obecnie urzdzenia umoliwiaj
rehabilitacj stawu skokowego jedynie w jednej paszczynie. Zdecydowano
si na urzdzenie potocznie zwane stpk lub krzyakiem przeznaczone
do wicze wolnych i z obcieniem stawu skokowego w osi wzdunej
i poprzecznej stopy.
Wygenerowany dziki programowi do wspomagania komputerowego
projektowania SolidWorks model urzdzenia uwzgldnia dodatkowe
1
justyna.miodowska@gmail.com; Zakad Mechaniki Dowiadczalnej i Biomechaniki, Instytut
2
slagan@mech.pk.edu.pl; Zakad Mechaniki Dowiadczalnej i Biomechaniki, Instytut Mechaniki
Stosowanej, Politechnika Krakowska
32
Numeryczna analiza wytrzymaociowa przyrzdu do rehabilitacji stawu skokowego
funkcje, m. in. moliwo obrotu stop w trzech paszczyznach oraz pod

trzema ktami nachylenia. Pozwala to na obrt stopy nie tylko w kierunkach
wzdunych i poprzecznych, ale rwnie na ruch w stawie kolanowym. Ruch
ten zwiksza ruchliwo stopy, a co za tym idzie pozwala na szybszy jej
powrt do penej funkcjonalnoci.
Przeprowadzona numeryczna analiza wytrzymaociowa zaproponowanego
rozwizania w programie COSMOSWorks pozwolia na okrelenie obszarw
modelu najbardziej naraonych na zniszczenie.
3. Biomechanika stopy
3.1. Zakresy ruchw w stawie skokowym

Zakresy ruchw w stawie skokowym, zale w duej mierze od wieku oraz
od wiczenia ruchw stopy. Im starsza jest osoba, tym zakres ruchw stopy
jest mniejszy. U dorosej osoby, zgicie podeszwowe (rysunek 1a) wynosi
okoo 60, natomiast zgicie grzbietowe rednio okoo 45. Zatem cao
zgicia, wynosi okoo 100, z czego 40-50% przypada na zgicie w stawie
skokowym grnym, natomiast reszta w stawie skokowym dolnym [3].
a b
Rysunek 1. Ruchy w stawie skokowym: zgicie podeszwowe i grzbietowe (a) oraz ruchy
odwodzenia i przywodzenia (b) [4]
Podczas prawidowego pooenia stopy, wielko ruchw odwodzenia

(rysunek 1b), u dorosego czowieka nieznacznie przekracza zakres 30
w obydwie strony. Zakres ruchw odwodzenia, jest znacznie mniejszy
podczas zgicia grzbietowego, ni w przypadku zgicia podeszwowego.
Sytuacja taka wynika z faktu, i podczas tego zgicia dochodz jeszcze
boczne ruchy w stawie skokowym grnym, gdy bloczek koci skokowej,
jest wyswobodzony z ucisku koci goleni, co uniemoliwia w maym
stopniu ruchy odwodzenia.
33
Justyna Miodowska , Sylwia agan
Ruchy odwracania i nawracania (rysunek 2), wynosz u dorosego

czowieka okoo 30. Podczas tych ruchw udziau w nich nie bierze staw
skokowy grny. Wszystkie ruchy wykonywane s tylko i wycznie
w stawie skokowym dolnym. Mog one by dodatkowo zwikszone,
poprzez ruchy obrotowe w stawie poprzecznym stpu [5].
Rysunek 2. Ruchy odwracania i nawracania w stopie [6]
3.2. Sia miniowa

Minie, mona rozway jako siowniki ukadu ruchu, ktre zdolne s
do generowania siy wewntrznej, a co za tym idzie wykonywania pracy
mechanicznej. Sia przez nie wyzwolona, uwarunkowana jest poprzez
czynniki biomechaniczne, morfologiczne oraz fizjologiczne.
Warto siy minia, zalena jest od jego przekroju fizjologicznego.
Jeli wzilibymy pod uwag stosunek siy minia, do jego przekroju
fizjologicznego, to wwczas spotkamy si z pojciem siy waciwej.
Warto siy waciwej waha si od 16 do 30 N/cm, jednak rednia
warto dla minia czowieka, wynosi 30 N/cm (310-3 N/m).
Patrzc na narzd ruchu czowieka pod ktem mechaniki, to mona
by ruch ten opisa jako ukad dwigni, ktre swj punkt podparcia
posiadaj w odpowiednich stawach i ktre poruszaj si pod wpywem si
powstajcych podczas skurczw mini. Czowiek podczas chodu, staje na
przemian na palcach jednej i drugiej stopy. Wwczas punkt podparcia
znajduje si pod gwk koci rdstopia. W tej pozycji na stop dziaa sia
reakcji od podoa, ktra rwna jest ciarowi ciaa, nastpnie sia, z jaka
dziaaj minie ydki sia ta powoduje unoszenie si ciaa, i jest
przekazywana poprzez cigna Achillesa, oraz si od stawu skokowego [7].
Wszystkie minie, ktrych droga wiedzie do tyu, od poprzecznej osi
grnego stawu skokowego, wykonuj zgicie podeszwowe, natomiast do
przodu od tej osi zgicie grzbietowe. Minie, ktrych przebieg jest
34
przyrodkowy do skonej osi ruchu, wykonuj ruchy przywodzenia,

natomiast przebiegajce po stronie bocznej od tej osi ruchy odwodzenia.
Minie odwodzce lub przywodzce, s jednoczenie miniami
nawrotnymi lub odwracajcymi.
Obie grupy minia, charakteryzuj si podobn si, jednak ju minie
opuszczajce wierzchoek stopy zginacze, posiadaj si ponad cztery
razy wiksz od pracy mini unoszcych stop prostownikw. Wynika
to z tego, i prostowniki nie bior wikszego udziau w chodzie, podczas
poruszania si do przodu.
Gwnym miniem, biorcym udzia podczas podeszwowego zginania
stopy, jest misie trjgowy ydki. Wykonuje on prac rwn 18.8 kGm,
czyli prawie 80% caej wykonywanej przez zginacze pracy.
Pozostae zginacze (zginacz dugi palucha, zginacz dugi palcw,
piszczelowy tylny, strzakowy dugi i krotki), wykonuj prac rwn
2.4 kGm. Misie piszczelowy przedni, jest gwnym prostownikiem
odpowiadajcym za unoszenie wierzchoka stopy. Jego praca rwna jest
2.5 kGm i jest wiksza od pozostaych prostownikw (prostownik dugi
palcw, palucha i strzakowy trzeci 1.7 kGm).
Minie strzakowe dugi, krtki oraz trzeci, s gwnymi miniami
nawrotnymi. Wykonuj one prac rwn 3.6 kGm, co stanowi prawie 75%
caej pracy wykonywanej przez t grup mini. Minie te s efektywnie
wspomagane poprzez misie, prostownik dugi palcw. Warto siy
pozostaych mini pomocniczych prostownika dugiego palucha oraz
minia piszczelowego przedniego, jest nieznaczna i wynosi 0.4 kGm.
Praca nawracaczy, jest prawie dwukrotnie nisza, ni praca mini
odwracajcych (4.8 kGm i 9.3 kGm). Wrd mini odwracaczy, gwnym
miniem, jest misie trjgowy ydki. Wrd mini piszczelowych,
misie piszczelowy przedni, jest prawie dwukrotnie sabszy, ni misie
piszczelowy tylny (odpowiednio 1.0 kGm i 1.8 kGm). Pozostae minie
odwracajce, speniaj role pomocnicze. Wrd tych misni s: zginacz
dugi palcw, zginacz dugi palucha, prostownik dugi palucha. Misie
piszczelowy przedni, w swojej roli, posiada moliwo zarwno
odwracania jak i nawracania. Sytuacja ta tumaczona jest stosunkiem
pooenia osi stawu skokowego dolnego, do kierunku pocigania minia [8].
4. Metoda elementw skoczonych we wspomaganiu

projektowania
Zastosowanie metody elementw skoczonych (MES) obejmuje
wszystkie dziedziny wspczesnego przemysu i najnowsze technologie.
Naley tutaj wymieni: przemys lotniczy, rakietowy, samochodowy,
stoczniowy, maszynowy, elektrotechniczny, petrochemiczny, budownictwo
35
i inne. Ponadto takie dziay, jak tworzywa sztuczne, biomechanika

i medycyna, ochrona rodowiska, pompy i urzdzenia hydrauliczne oraz
obrabiarki. Tak szerokie zastosowanie MES stao si moliwe dziki
szybkiemu rozwojowi technik komputerowych. Metoda elementw
skoczonych (z ang. Finite Element Method) jest to obecnie jedna
z najszerzej stosowanych metod rozwizywania rnych problemw
inynierskich. Jej uniwersalno, polegajca na atwoci schematyzacji
rnych obszarw o skomplikowanej geometrii, take niejednorodnych
i anizotropowych, kwalifikuje j jako dobre narzdzie do modelowania
problemw fizycznych.
Razem z rozwojem metody elementw skoczonych dla wielu
problemw mechaniki pojawia si szansa realnego rozwizania. Do tej
pory, ze wzgldu na trudnoci w jednoczesnym spenieniu wszystkich
wymaga narzucanych na wasnoci rozwiza (np. optymalizacja ksztatu,
analiza zakresu ruchu), tylko nieliczna grupa zada bya rozwizywana
analitycznie. Dopiero pojawienie si metod nawizujcych do dyskretyzacji,
a co za tym idzie do zmiany formy matematycznego opisu problemw
umoliwio podejmowanie tych skomplikowanych zada.
Z inynierskiego punktu widzenia, MES rozumiana jest jako pewien
sposb postpowania podczas rozwizywania zada fizyki. Jest to wic
okrelony cig operacji wykonywanych przez inyniera projektanta
i komputer, w trakcie poszukiwania rozwizania, poczwszy od
sformuowania zadania, a skoczywszy na graficznej interpretacji wynikw
oblicze. Ten punkt widzenia wynika midzy innymi z faktu, e sposb
postpowania przy zastosowaniu MES jest niemal identyczny dla
wszystkich rozwizywanych zagadnie [9].
4.1. Model urzdzenia

Projekt urzdzenia wykonany zosta jako wielosegmentowy (rysunek 3),
zoony z czci podporowej z moliwoci zmiany wysokoci, a co za tym
idzie kta pochylenia. Zaproponowano trzy pozycje. Dodatkowo
wykorzystanie programu pozwala na wprowadzenie rnego typu
materiaw np. silikonowe podparcia zapobiegajce przesuwaniu si
urzdzenia po podou w trakcie wicze, czy stali chromowej na pyt
bazow stopki.
36
Rysunek 3. Model zaproponowanego urzdzenia
Ze wzgldu na wstpne analizy celem zidentyfikowania obszarw

wytonych do oblicze zosta przyjty model uproszczony. W nastpnym
kroku naoono na model siatk elementw skoczonych (rysunek 4).
Podczas projektowania modelu do oblicze wytrzymaociowych
metod elementw skoczonych, wykorzystano materiay o parametrach
izotropowych, liniowo-sprystych (tabela 1).
Tabela 1. Podstawowe parametry materiaowe elementw urzdzenia
Materia Modu Younga [N/m2] Wspczynnik Poissona
11
aluminium 6,910 0,33
stal chromowa 2,01011 0,28
guma 6,1106 0,49
rdo: [biblioteka programu SolidWorks]
37
Rysunek 4. Uproszczony model (a) oraz model z naoon siatk elementw skoczonych (b)
4.2. Analiza wytrzymaociowa urzdzenia

W kolejnym kroku model poddany zosta analizie wytrzymaociowej
majcej na celu zobrazowanie zachowania si poszczeglnych czci
urzdzenia w przypadku, gdy wiczenie nastpuje bez obcienia, to
znaczy, kiedy na urzdzeniu nie s zaoone ciarki. Ruchy wykonywane
38
stop imituje moment, przyoony w miejscu, gdzie podczas wicze

znajduje si stopa.
Podczas oblicze momentu, jego warto zostaa uwzgldniona biorc
pod uwag takie czynniki jak typ mini, ktre generuj si podczas ruchu,
pooenie grnej czci urzdzenia, na ktrym znajduje si stopa oraz
rodzaj wiczenia. Sia zalena jest od typu mini, ktre bior udzia
podczas ruchu. W pracy uwzgldniane s dwa pooenia: pooenie I oraz
pooenie II.
W pooeniu I, obrazowana jest sytuacja, gdy podczas wiczenia
nastpuje zgicie podeszwowe. Bior w nim udzia wszystkie minie,
ktre znajduj si do tyu od poprzecznej osi grnego stawu skokowego. S
to misie trjgowy ydki, zginacz dugi palucha, zginacz dugi palcw,
zginacz piszczelowy tylny, oraz strzakowy dugi i krtki. Wykonuj one
prac rwn 21.2 kGm.
Pooenie II obrazuje sytuacj, gdy podczas wiczenia nastpuje zgicie
grzbietowe. Bior w nim udzia wszystkie minie, ktrych droga wiedzie
do przodu, od poprzecznej osi grnego stawu skokowego. S to minie:
piszczelowy przedni oraz prostownik dugi palcw, palucha i strzakowy
trzeci. Praca, jak wykonuj minie podczas zgicia grzbietowego rwna
jest 4.25 kGm. Wedug definicji jednostka momentu si kGm liczona jest
jako moment, z jakim dziaa sia 1kg na ramieniu 1m (prostopadle do
ramienia), w miejscu, w ktrym przypieszenie ziemskie wynosi
9.806 m/s2, zatem 1 kGm jest rwny 9.806Nm. Na podstawie zebranych
informacji obliczono wartoci momentw w obu pooeniach zgiciu
podeszwowym (207,9 Nm) oraz grzbietowym (42,6 Nm).
Powysze wartoci momentw, zostay zapisane w programie
i wykorzystane podczas wykonywania analiz wytrzymaociowych.
Podczas analizy na model oprcz obcienia w postaci momentu
zastpujcego ruch stopy podczas wiczenia, zostay rwnie przyoone
siy imitujce zaoony ciarek. Warto tych si przyjto na poziomie 30N.
Analiza zostaa przeprowadzona przy uwzgldnieniu kadego z pooe
(pooenie I i II). Podczas pooenia I, zadany zosta moment rwny
207.9 Nm oraz w zalenoci od rodzaju badania jedna lub dwie siy
o wartoci 30N. Podczas pooenia II, warto momentu rwna bya
41.6 Nm oraz rwnie w zalenoci od rodzaju badania jedna lub dwie
siy o takiej samej wartoci. Wszystkie analizowane przypadki wraz
z rozkadem przyoonych momentw oraz si zostay przedstawione
w tabeli 2.
39
Tabela 2. Analizowane przypadki w zalenoci od rozkadu przyoonych si i momentw

Moment Sia I + moment
Sia II + moment Sia I i II + moment
5. Wyniki analiz
Do oceny wytenie czci skadowych modelu przyjto warto
naprenia zredukowanego wedug hipotezy Hubera-Misesa-Henckyego
oraz warto naprenia normalnego w osi X (rysunek5). Dodatkowo
analizowano powstae w wyniku przyoonego obcienia odksztacenia
oraz przemieszczenia jako przydatne do oceny inynierskiej projektu
urzdzenia.
40
Rysunek 5. Rozkad napre zredukowanych wedug hipotezy H-M-H (a) oraz rozkad napre
normalnych w osi X (b)
W tabeli 3 i 4 zamieszczono analizowane przypadki wraz z maksy-

malnymi wartociami napre, odksztace oraz przemieszcze.
Tabela 3. Wyniki analiz dla pooenia I

Pooenie I zgicie moment sia I + sia II + sia I i II +
podeszwowe moment moment moment
naprenie [MPa] 268,2 272,9 262,5 267,9
odksztacenie [x10-4] 8,375 8,530 8,184 8,379
przemieszczenie [mm] 29,03 29,14 28,95 29,05
Tabela 4. Wyniki analiz dla pooenia II

Pooenie II zgicie moment sia I + sia II + sia I i II +
grzbietowe moment moment moment
naprenie [MPa] 77,68 85,05 68,88 77,85
odksztacenie [x10-4] 2,133 2,335 1,886 2,133
przemieszczenie [mm] 24,27 24,35 24,22 24,25
41
Analizujc wyniki zamieszczone w tabelach, mona zauway, i

najwiksze naprenia powstaj podczas pooenia pierwszego, czyli
sytuacji, ktra obrazowaa zgicie podeszwowe stopy. Wynika to z faktu,
i podczas tego wanie ruchu, minie wykonuj najwiksz prac.
Rwnie moemy zauway, i wartoci napre oraz odksztace
powstaych w wyniku analizy podczas tego wanie ruchu s ponad dwa
razy wiksze, ni w przypadku zgicia grzbietowego. Podczas tego wanie
zgicia, w stawie skokowym pracuje wikszo mini odpowiedzialnych
za poruszanie si do przodu, a co za tym idzie do wikszej aktywnoci
mini podczas wiczenia. Najwiksze rnice wystpuj pomidzy
pooeniem I i pooeniem II, zarwno w napreniach zredukowanych
i odksztaceniach. Porwnujc sytuacje, gdy do modelu przyoone jest
obcienie, ta rnica jest prawie dwa razy wiksza.
6. Podsumowanie
Przegld dostpnych na rynku urzdze do rehabilitacji stawu skokowego
oraz analiza potrzeb wynikajca z rozpoznania procesu usprawniania
pacjentw ujawnia potrzeb stworzenia bardziej kompleksowego przyrzdu.
Zasadniczym celem pracy byo zaproponowanie usprawnie a nawet
wprowadzenie nowych funkcji urzdzenia, pozwalajcych na obrt stopy
nie tylko w kierunkach wzdunym i poprzecznym stopy, ale rwnie na
ruch w stawie kolanowym. Ruch ten zwiksza ruchliwo stopy, a co za
tym idzie pozwala na szybszy jej powrt do penej funkcjonalnoci.
Ponadto zostaa dodana moliwo regulacji kta pochylenia caego urzdzenia
w trzech zakresach, co rwnie poprzez zwikszenie ruchliwoci stopy,
pozwala na jej efektywniejsz rehabilitacj.
Literatura
1. Baszczyk J.W., Biomechanika Kliniczna podrcznik dla studentw m,edycyny
i fizjoterapii, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004
2. Marciniak W., Szulc A., Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. Warszawa,
Wydawnictwo PZWL, 2008
3. Bdziski R., Biomechanika inynierska, Oficyna Wydawnictwa Politechniki
Wrocawskiej, Wrocaw 1997
4. http://www.abcbodybuilding.com (data dostpu: 01.05.15)
5. Zembaty A., Kinezyterapia, Wydawnictwo Kasper, Krakw 2003
6. http://www.answers.com (data dostpu: 01.05.15)
7. Bober T., Zawadzki J.: Biomechanika ukadu ruchu czowieka, Wydawnictwo
BK, Wrocaw 2001, (wyd. 3)
8. Donskoj D.D., Biomechanika wicze fizycznych, Moskwa 1979
9. Rusiski E., Metoda elementw skoczonych, Wydawnictwa komunikacji
i cznoci, Warszawa 1994
42
Numeryczna analiza wytrzymaociowa przyrzdu do rehabilitacji

stawu skokowego
Streszczenie
Tematem pracy bya numeryczna analiza wytrzymaociowa przyrzdu do rehabilitacji stawu
skokowego. Projekt powsta w oparciu o istniejce na rynku popularne urzdzenie zwane
Krzyakiem. Zaproponowano koncepcyjne opracowanie usprawnienia istniejcego modelu,
poprzez dodanie nowych funkcji. Funkcje te, jak moliwo obrotu stop w trzech paszczyznach
oraz pod trzema ktami nachylenia, pozwalaj nie tylko na usprawnienie modelu, ale take
poprzez zwikszon funkcjonalno na efektywniejsz rehabilitacj pacjenta. Problem skrcenia
stawu skokowego jest do powszechny i dotyka najczciej osoby aktywne uprawiajce sport.
W pracy zaproponowano usprawnione o nowe funkcje urzdzenie, pozwalajce na obrt stopy
nie tylko w kierunkach wzdunych i poprzecznych stopy, ale rwnie na ruch w stawie
kolanowym. Ruch ten zwiksza ruchliwo stopy, a co za tym idzie pozwala na szybszy jej
powrt do penej funkcjonalnoci. Zostaa rwnie dodana moliwo regulacji kta pochylenia
caego urzdzenia w trzech zakresach. Stworzony model poddano analizie wytrzymaociowej
majcej na celu zobrazowanie zachowania si poszczeglnych czci przypadku, gdy wiczenie
nastpuje bez dodatkowego obcienia oraz z obcieniem rwnym 30 N. Ruchy wykonywane
stop imituje moment przyoony w miejscu, gdzie podczas wicze znajduje si stopa. Jego
warto zostaa uwzgldniona biorc pod uwag takie czynniki jak typ mini, ktre generuj si
podczas ruchu, pooenie grnej czci urzdzenia, na ktrym znajduje si stopa, oraz rodzaj
wiczenia. Analizowano dwa pooenia stopy: w zgiciu podeszwowym oraz w zgiciu
grzbietowym. Przedstawiony projekt urzdzenia pozwala na jeszcze szerszy zakres rehabilitacji
stawu skokowego ni dostpne na rynku rozwizania. Zastosowanie zaproponowanych
rozwiza, pozwoli na przypieszenie procesu rehabilitacji stawu skokowego, przy jednoczesnym
zapewnieniu komfortu pacjenta podczas wiczenia.
Sowa kluczowe: analiza numeryczna, rehabilitacja, staw skokowy
Numerical analysis of the strength of the instrument

for the ankle rehabilitation
Abstract
The subject of this study was the numerical analysis of the strength of the instrument for the ankle
rehabilitation. The project was based on existing popular market popular device. Conceptual
development is proposed to improve the existing model by adding new features. These features,
like the ability to turnover rate in three dimensions and the three angles of inclination allow not
only to improve the model, but also enhance functionality for efficient rehabilitation of the
patient. The problem of ankle sprains are fairly common and affects the most active people
engaged in sports. The paper proposes a new function to improve device which allows rotation of
the foot, not only in the longitudinal and transverse directions of the foot, but also the movement
of the knee joint. This movement increases the mobility of the foot, and thus allows for a faster
return to its full functionality. It has also added the ability to adjust the angle of the entire device
in three ranges. Numerical model was analyzed to illustrate the behavior of the various parts when
the exercise occurs without additional load and a load equal to 30 N. Applied torque imitates
movements of the foot. Its value has been included, taking into account factors such as the type of
muscle that generate force during movement, the position of the upper part of the device and type
of exercise. Two positions of the food have been analyzed: the plantar flexion and dorsiflexion.
The proposed project allows to have an wider range of rehabilitation of the ankle than the
commercially available solutions. The use of the proposed solutions will accelerate the
rehabilitation of the ankle, while ensuring patient comfort during exercise.
Keywords: rehabilitation, computed method, hand mobility, joystick
43
Janusz Kocjan1
Zastosowanie biofeedbacku w neurorehabilitacji
1. Wprowadzenie
Rehabilitacja neurologiczna (neurorehabilitacja) stanowi zoony proces
majcy na celu zminimalizowanie bd skompensowanie zaistniaych
zmian i deficytw funkcjonalnych, powstaych w wyniku uszkodzenia
ukadu nerwowego. Jedn z metod wykorzystywanych w reedukacji
nerwowo-miniowej jest biofeedback, czyli usprawnianie z wykorzys-
taniem zjawiska tzw.: zastpczego sprzenia zwrotnego. Pierwowzorem
biofeedbacku byo wykonywanie wicze przed lustrem. Dziki obserwacji
wasnego ciaa przez pacjenta, moliwa staa si skuteczna kontrola
uoenia caego ciaa oraz poszczeglnych jego elementw wzgldem
siebie, moliwe stao si rwnie wdroenie elementw kontroli ruchu,
poprzez jednoczesn obserwacj jego przebiegu. Ponadto uzupenienie
postpowania o bodce werbalne i dotyk okrelonych okolic ciaa, daje
szanse na podniesienie skutecznoci wprowadzanych dziaa w zakresie
korekcji nieprawidowoci ustawienia ciaa i poprawy jakoci ruchu.
Obecnie, dziki dynamicznemu rozwojowi myli technologicznej, w terapii
wykorzystuje si urzdzenia umoliwiajce cigy odbir rnych
informacji, ktre s niezbdne w procesie sterowania rozmaitymi aktami
fizjologicznymi oraz przekazywania tych informacji do Orodkowego
Ukadu Nerwowego (OUN) najczciej za pomoc receptorw wzrokowych
i/lub suchowych [14].
Dokadne mechanizmy lece u podoa i odpowiadajce za
efektywno biofeedbacku nie s do koca poznane. Basmajian podaje
dwie moliwe teorie dotyczce wykorzystania zjawiska biofeedbacku,
wskazujc na to, e sprzenie zwrotne albo rekrutuje istniejce ju drogi
mzgowo-rdzeniowe albo dochodzi do rozwoju nowych szlakw
komunikacyjnych [5]. Pierwsza z nich, jest wspierana i potwierdzana przez
innych badaczy, ktrzy uwaaj, e audio-wizualny feedback aktywuje
nieuywane, lub nie w peni wykorzystane synapsy w celu wykonania
polecenia ruchowego [6]. Plastyczno mzgu, czyli zdolno do
reorganizacji poprzez budow nowych pocze nerwowych sprawia, e
wprowadzanie pewnych powtarzalnych, ale celowo dobranych form terapii
1
j_kocjan@wp.pl, lski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Studium Doktoranckie
Wydziau Lekarskiego w Katowicach
44
daje szanse na edukacj i reedukacj. W wyniku tego, dochodzi do

powstania engramw pamici ruchowej, ktre w przyszoci pozwol na
wykonanie danego zadania ruchowego bez uycia sprzenia zwrotnego [7].
2. Cel pracy
Celem pracy jest przegld literatury dotyczcej form terapii
biofeedback, ktre s obecnie wykorzystywane w rehabilitacji pacjentw ze
schorzeniami neurologicznymi oraz zwrci uwag na niektre aspekty
kliniczne zwizane z jego zastosowaniem.
Przegldu pimiennictwa dokonano korzystajc z zasobw nastpujcych
baz danych: PubMed, Cochrane oraz Physiotherapy Evidence Database
(PEDro). Prezentowane w procy wyniki bada ograniczono do tych
przeprowadzonych wrd dorosych pacjentw (18 roku ycia),
opublikowanych w jzyku angielskim. Przegldu dokonano przeszukujc
bazy wg nastpujcych sw kluczowych: biofeedback, neurofeedback,
neurorehabilitation, stroke, multiple sclerosis, Parkinson's disease,
traumatic brain injuries.
Ze wzgldu na niezbdny redukcjonizm, zostay zaprezentowane
w pracy wyniki bada z wybranych pozycji pimiennictwa,
opublikowanych w czasopismach posiadajcych wspczynnik Impact
Factor, i/lub opublikowane w ostatnich 15 latach, i/lub bdce studium
przypadku oraz wyniki bada budzce najwicej kontrowersji. Opisu
dokonano wprowadzajc podzia na wybrane jednostki chorobowe, tj. udar
mzgu, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, urazy rdzenia
krgowego, nietrzymanie moczu.
3. Biofeedback w badaniach naukowych

Poczwszy od 1960 roku, wielokrotnie dokonywano obserwacji
skutecznoci zastosowania terapii z wykorzystaniem biofeedbacku
u pacjentw z ubytkami motorycznymi koczyn. Obserwacje naukowe,
zwykle prowadzone z udziaem grupy kontrolnej, oceniaj zmiany
w zakresie ogranicze motorycznych powstaych w wyniku np. udaru
mzgu, urazu czaszkowo-mzgowego, rozwoju objaww choroby
Parkinsona czy stwardnienia rozsianego, porwnujc efektywno
prowadzonej terapii konwencjonalnej (ktra nie otrzymywaa zastpczej
informacji zwrotnej) i terapii z wczonym biofeedbackiem.
45
Janusz Kocjan
3.1. Wybrane rodzaje biofeedbacku stosowane w rehabilitacji

neurologicznej i ich charakterystyka
3.1.1. EEG Biofeedback (ElektroEncefaloGrafia)

Biofeedback EEG polega na obserwacji aktywnoci mzgu w zakresie
generowanych przez niego fal elektromagnetycznych. Czstotliwo fal
mzgowych jak rwnie ich amplituda nie jest staa i zaley od czynnoci,
jak wykonuje mzg. Wyodrbniono sze zakresw fal: Delta (0,5-4 Hz),
Theta (4-8 Hz), Alfa (8-12 Hz), Beta (>12 Hz; w tym: BETA 1: 15-20 Hz
oraz BETA 2: 20-36 Hz), SMR (12-15 Hz) i Gamma (<36 Hz). Na
podstawie obserwacji iloci generowanych odpowiednich fal mzgowych,
w poszczeglnych obszarach mzgu, moliwe jest dokonanie diagnozy
zaburze oraz okrelenie zaoe terapii. Tego typu dziaanie wysoce
skomplikowane i wymagajce, znajduje zastosowanie np. w terapii dzieci
z ADHD, u pacjentw po przebytych urazach czaszkowych oraz po
incydentach zwizanych z zaburzeniem czynnoci mzgu jak udar mzgu.
Terapia taka zalecana jest rwnie osobom cierpicym z powodu
dugotrwale utrzymujcego si stresu, w przypadkach pracoholizmu, czy
bezsennoci.
Urzdzenie do neurofeedbacku to wzmacniacz fal EEG z odpowiednim
oprogramowaniem, a biopotencjay mzgowe odprowadzone zostaj za
pomoc powierzchniowych elektrod uoonych w sposb odpowiedni na
wybranych punktach, na gowie badanego [8].
3.2. Biofeedback EMG (ElektroMioGrafia)

Myofeedback stanowi technik oddziaywania skierowan na dos-
tarczenie zastpczej informacji o aktualnym stanie (aktywnoci bio-
elektrycznej) mini lub grup miniowych. Ocenie podlegaj parametry
(amplituda i czstotliwo) potencjaw miniowych, okrelane jako
wyznacznik aktywnoci miniowej. Biopotencjay odprowadzane s przy
uyciu powierzchniowych elektrod a sygna EMG przedstawiany na ekranie
komputera lub innego urzdzenia w postaci np. wykresu, sygnau
dwikowego czy te gry komputerowej, dziki czemu badany obserwuje jak
zmienia si dany parametr pod wpywem jego wiadomego dziaania.
Zadaniem wiczcego jest dokonanie wiadomego napicia lub rozlunienia
danej partii mini na podstawie biecej analizy obserwowanych zapisw [8].
46
4. Zastosowanie biofeedbacku
4.1. Udar mzgu

Jednym z najciekawszych rozwiza technicznych ostatnich lat wydaje
si by zastosowanie ortezy BMI (ang. Brain Machine Interface) u osb
z cikim i umiarkowanym niedowadem w obrbie koczyny grnej.
Shindo i wsp., donosz, i po okresie treningu trwajcego od 4 do
7 miesicy przeprowadzone badanie elektromiograficzne wykazao u chorych
dowoln aktywno w obrbie mini prostownikw palcw [9]. W tym
miejscu naley rwnie wymieni CERB (ang. Computerized Evaluation
and Re-education Biofeedback), ktry wykorzystywany jest do oceny oraz
monitorowania postpw terapeutycznych w zakresie funkcji chwytnej rki
u chorych z deficytami czuciowymi. Odnotowana poprawa w zakresie
zaburze zdolnoci sensorycznych oraz kontroli sensomotorycznej jest
wynikiem dostarczenia przez prototyp zastpczej informacji zwrotnej na
temat ilociowej oceny siy oraz jej odpowiedniej modulacji [10]. Dogan-
Aslan i wsp. dostarczyli przekonujcych dowodw na temat lepszej
efektywnoci biofeedbacku EMG poczonego z terapi neurorozwojow
i konwencjonalnymi metodami fizjoterapii w rehabilitacji osb z hemiplegi
w zakresie zmniejszenia spastycznoci w obrbie mini zginaczy
nadgarstka, oglnej poprawy funkcji ruchowej koczyny grnej oraz
zdolnoci do wykonywania czynnoci dnia codziennego [11]. Podobne
rezultaty przedstawili Lourencao i wsp., ktrzy zaobserwowali wiksz
skuteczno terapeutyczn w leczeniu spastycznoci, poprawie zakresu
ruchomoci oraz funkcji koczyny grnej u hemiplegikw dziki
poczeniu Myofeedbacku z terapi zajciow i funkcjonaln elektro-
stymulacj [12]. Innym obiecujcym rozwizaniem jest terapia w oparciu
o Interaktywny Metronom (ang. Interactive Metronome IM). Jest to
specjalny program do oceny oraz wykonywania wicze opracowany
w celu poprawy funkcji mzgu, bezporednio wpywajcych na skupienie,
uwag oraz planowanie motoryczne. Uczestnicy terapii maj za zadanie
synchronizowa ruchy koczyn grnych i koczyn dolnych z rytmem
syszanych dwikw. System zapewnia audiowizualne sprzenie zwrotne
i wskazuje czas (w milisekundach) pozostajcy do wykonania zadania,
wskazujc jednoczenie czy powtrzenie byo wykonane zbyt wczenie
(przed rytmem) lub zbyt pno (po rytmie). Pomimo i obecne badania
kliniczne skupiaj si na poprawie koncentracji u dzieci, to doniesienia
wstpne wykazay szeroki zakres moliwoci w ktrych moe on zosta
w przyszoci wykorzystany, wliczajc m.in. przebyte udary mzgu,
chorob Parkinsona i zaburzenia rozwojowe [13].
47
Janusz Kocjan
Istotny problem u pacjentw po udarze mzgu stanowi zaburzenia

rwnowagi. Celem uycia dynamicznej platformy z technik biofeedbacku
jest dostarczenie choremu informacji na temat pooenia jego rodka
cikoci w odniesieniu do pooenia stp. W sytuacji gdy dochodzi do
zaburzenia propriocepcji dodatkowa informacja na temat balansu moe by
pomocna w przywrceniu stabilnoci w pozycji stojcej oraz poprawie
mobilnoci. Jednake rezultaty bada naukowych s niejednoznaczne.
Barclay-Goddard i wsp. nie znaleli dowodw na efektywno terapii
z zastosowaniem zastpczego sprzenia zwrotnego na parametry
rwnowagi ciaa mierzone za pomoc skali Berga oraz tecie Timed Up
and Go, zarwno w pozycji stojcej jak rwnie podczas ruchu czy
chodzenia. W przeprowadzonej meta-analizie na podstawie siedmiu
randomizowanych bada klinicznych (cznie 246 badanych) wskazuj oni
jednak na znaczn popraw symetrii postawy ciaa po dostarczeniu
wzrokowych oraz wzrokowo-suchowych bodcw wzgldem osb, ktre
ich nie otrzymyway [14]. Nichols z kolei demonstruje brak korzyci
z zastosowania biofeedbacku w odniesieniu do wychyle posturalnych,
stabilnoci posturalnej i symetrii. Zwraca jednak uwag na moliwo
wystpienia korzyci pyncych z zastosowania biofeedbacku gdyby
obserwacja obcienia koczyn zostaa uwzgldniona w analizie [15].
Sugestia to zostaa wykorzystana w pniejszych latach przez innych
badaczy [1618]. Wykazali oni, e trening na platformie z zastosowaniem
zastpczego sprzenia zwrotnego znamiennie statystycznie wpywa na
popraw rozkadu si nacisku w obrbie koczyn dolnych. Obcienie
niedowadnej koczyny ulego poprawie o minimum 18%, a w niektrych
przypadkach byo porwnywalne z wartociami obserwowanymi dla osb
zdrowych [1618]. W innej pracy Bonan i wsp. sugeruj, e uzalenienie
pacjentw od sygnalizacji wzrokowej moe utrudnia proces przywracania
utraconej rwnowagi ciaa. Wyniki bada jednoznacznie wskazuj, e
osoby z grupy badanej pozbawione informacji wizualnej dotyczcej
orientacji przestrzennej, poprawiy znaczco wicej elementw rwnowagi
ni osoby z grupy kontrolnej, ktre t sygnalizacj otrzymyway. Autorzy
bada konkluduj i pozbawienie informacji wzrokowej moe bardziej
angaowa proprioceptory w proces utrzymywania rwnowagi.
Pomimo niewielkiej liczby opracowa empirycznych dotyczcych
stosowania neurofeedbacku, w literaturze przedmiotu dostpne s dwa
stadia przypadku. W pierwszym z nich Rozelle i wsp. opisuj przypadek
55-letniego mczyzny po przebytym lewostronnym udarze niedokrwiennym.
Przed przystpieniem do terapii pacjent zgasza trudno z doborem
i wymow sw, parafazj oraz skupieniem wzroku w prawym oku.
Ilociowa analiza EEG wykazaa lewostronne zwikszenie mocy sygnau
w pamie alfa o czstotliwoci 4-7 Hz. Zastosowany neurofeedback EEG
48
mia na celu zahamowa aktywno w pamie 4-7 Hz oraz zwikszy j

w pamie 15-21 Hz nad obszarem czuciowym i ruchowym mowy.
Po 6-miesicznym okresie leczenia, autorzy odnotowali znaczn popraw
w zakresie pynnoci mowy, koncentracji, koordynacji, rwnowagi jak
rwnie poprawy nastroju [19]. W drugiej pracy przedstawiono leczenie
52-letniego mczyzny w rok po przebytym incydencie mzgowo-
naczyniowym. Ilociowa analiza EEG wykazaa brak sygnau w pamie
alfa przy otwartych oczach oraz zwikszenie sygnau theta w tylnej czci
kory mzgowej po stronie lewej. Po 14-tygodniowym treningu z wyko-
rzystaniem EEG neurofeedback odnotowano zmniejszenie aktywnoci fal
nad obszarem uszkodzenia oraz istotn popraw w zakresie testw neuro-
psychologicznych dotyczcych podzielnoci uwagi, pamici, szybkoci
przetwarzania i sekwencjonowania informacji [20].
W pozostaych pracach badawczych dotyczcych zastosowania
zastpczego sprzenia zwrotnego w stanach po przebytym udarze mzgu,
Longeman i wsp., przedstawili przypadek w ktrym powierzchniowy sEMG
biofeedback zosta z powodzeniem wykorzystany w celu ponownego
wyuczenia odruchu poykania u pacjenta z dysfagi wtrn u 45 miesicy po
przebytym udarze [21]. Z kolei Thomas i wsp. w dokonanym przegldzie
systematycznym wskazuj na brak wystarczajcych danych, aby oceni
skuteczno biofeedbacku w leczeniu nietrzymania moczu. Autorzy
przeszukali bazy Cochrane i CINAHL od stycznia 1982 do listopada 2008.
Spord siedmiu odnalezionych randomizowanych bada klinicznych
oceniajcych efektywno niefarmakologicznej terapii w leczeniu nietrzy-
mania moczu u pacjentw po udarze mzgu, tylko jedna praca dotyczya
zastosowania zastpczego sprzenia zwrotnego. 11 pacjentw z grupy
badanej otrzymywao sensomotoryczny (czuciowo-ruchowy) biofeedback
przy pomocy urzdzenia Uristop poczony z oddawaniem moczu
w regularnych odstpach czasu. 12-osobowa grupa kontrolna tylko
oddawaa mocz w regularnych odstpach czasu. Po 2-tygodniowym okresie
leczenia liczba epizodw nietrzymania moczu bya mniejsza w grupie
kontrolnej [22].
4.2. Choroba Parkinsona

Na uwag zasuguj przede wszystkim wyniki bada Nanhoe-Mahabier
i wsp., dotyczce zastosowania zastpczego sprzenia zwrotnego
w treningu rwnowagi u pacjentw z chorob Parkinsona. Oceny
rwnowagi dokonano za pomoc urzdzenia SwayStar; Balance
International Innovations GmbH, Szwajcaria. Dwa czujniki prdkoci
ktowej, mierzce wychylenia tuowia w dwch paszczyznach: przednio-
tylnej i boczno-przyrodkowej umieszczone zostay na poziomie pierwszego
49
Janusz Kocjan
i trzeciego krgu ldwiowego. Pacjenci z grupy badanej oprcz

podstawowego zestawu wicze, ktry wykonywaa grupa kontrolna,
otrzymywali rwnie informacj zwrotn o wychyleniach tuowia
w postaci wibracji na okolic gowy. Zastpcze sprzeenie zwrotne
dostarczono przy uyciu BalanceFreedom, Balance International
Innovations GmbH, Szwajcaria. Urzdzenie to skada si z opaski
zakadanej na gow, ktra podczona jest do czujnikw prdkoci
ktowych umieszczonych w dolnej czci tuowia. W badaniu zastosowano
wibracyjne sprzenie zwrotne o czstotliwoci 250 Hz, generowane przez
8 czujnikw rozmieszonych w rwnych odstpach wok opaski.
Wykazano, i trening wspomagany uyciem systemu biofeedback poprawi
stabilno tuowia badanej grupy wzgldem grupy kontrolnej, ktra
wykonywaa tylko zestaw wicze rwnowanych [23]. Zmniejszenie
ryzyka wystpowania upadkw po zastosowaniu wizualnego BF
potwierdzili rwnie inni autorzy [24, 25]. Wedug Caudron i wsp. przyczynia
si on rwnie do lepszej kontroli tuowia i gowy w paszczynie
strzakowej, co pozwala na popraw stabilizacji w momencie reakcji na
zmian pozycji ciaa. Jak zauwaaj autorzy, efekt ten wydaje si by
ograniczony do pacjentw, ktrzy odnotowuj upadki do tyu i w zwizku
z tym nie s w stanie wykorzysta strategii krokw w celu odzyskania
rwnowagi [26]. Kiriazov wskazuje na korzyci pynce z wykorzystania
biofeedbacku EMG w optymalizacji kontroli ruchw dobrowolnych,
tj. prdkoci ruchu, zakresu ruchu oraz wydatku energetycznego podczas
wykonywania danej czynnoci wrd osb z chorob Parkinsona [27].
4.3. Stwardnienie rozsiane

Podobnie jak w przypadku udarw mzgu oraz choroby Parkinsona,
biofeedback okaza si skuteczn metod poprawy rwnowagi rwnie wrd
osb ze stwardnieniem rozsianym [28]. Zasadno stosowania biofeedbacku
w sytuacji nietrzymania moczu i wystpowania zaburze defekacji
potwierdzono w 3 pracach naukowych [2931]. Choobforoushzadeh i wsp.,
jako pierwsi podaj, e neurofeedback EEG jest skuteczn form
wspomagania leczenia objaww depresji i zmczenia u pacjentw z SM.
Celem terapii jest w tym przypadku skorygowanie nieprawidowoci
w czynnoci elektrycznej mzgu. W przytoczonych badaniach, 24 pacjentw
ze zdiagnozowanym SM oraz obecnoci objaww depresji i zmczenia
zostao losowo przydzielonych do jednej spord dwch grup: grupy
badanej - poddanej 16 sesj terapeutycznym z wykorzystaniem EEG oraz
grupy kontrolnej wrd ktrej zastosowano tylko leczenie farmakologiczne.
Uzyskane rezultaty wskazay na znaczce obnienie objaww objaww
depresji i zmczenia w grupie badanej w porwnaniu z grup kontroln.
50
Ponadto, efekty terapii EEG utrzymyway si przez 2 miesice od jej

zakoczenia. Biorc jednak pod uwag pewne ograniczenia pracy
tj. selektywny dobr badanej grupy, jej wyniki powinny by jednak
uoglnione tylko dla grupy pacjentw z rzutowo-nawracajc postaci
stwardnienia rozsianego [32].
4.4. Urazy traumatyczne mzgu

Wyniki przegldu systematycznego nie pozwalaj jednoznacznie
rozstrzygn czy zasadne jest stosowanie biofeedbacku w rehabilitacji osb
po urazie mzgu. W jednym z bada stwierdzono zmniejszenie
dolegliwoci blowych pod wpywem zastosowania EEG biofeedback,
jednake w innych pracach nie odnotowano korzyci ze skojarzonego
poczenia sprzenia zwrotnego i terapii poznawczo-behawioralnej.
Wydaje si zatem, e dopiero przysze badania pozwol oceni pozytywny
i/lub negatywny wpyw biofeedbacku w terapii pacjentw po urazie
mzgowym [33].
5. Podsumowanie
W przypadku wielu schorze o podou neurologicznym dochodzi do
zaburzenia wykonywania czynnoci ruchowych na drodze odczenia
bd nieprawidowej pracy mechanizmu regulujcego dziaanie
biofeedbacku. W wyniku patologicznej aferentacji zakcony zostaje
dopyw informacji z obwodu, ktre s niezbdne do waciwego sterowania
ruchami, czego skutkiem s zaburzenia ruchowe o charakterze ilociowym
i/lub jakociowym. Pomimo sprzecznych wynikw bada dotyczcych
wykorzystania biofeedbacku, w niektrych przypadkach klinicznych,
autorzy wikszoci doniesie naukowych i dokonanych przegldw
systematycznych literatury, wskazuj i podkrelaj pozytywne znaczenie
wykorzystania biofeedbacku w prowadzonej rehabilitacji neurologicznej.
W wielu opisanych przypadkach podnosi on skuteczno terapeutyczn
powszechnie stosowanych form usprawniania.
Ze wzgldu na to, e metoda ta znajduje si w cigej fazie obserwacji,
kontroli i rozwoju, najblisze lata powinny przynie kolejne odkrycia
w zakresie moliwoci wykorzystania biofeedbacku.
51
Janusz Kocjan
Literatura
1. Khazan I.Z. The Clinical Handbook of Biofeedback: A Step-by-Step Guide
for Training and Practice with Mindfulness. Wiley and Sons, 2013.
ISBN: 978-1-119-99371-1
2. Schwartz M.S, Frank Andrasik F. Biofeedback: A Practitioner's Guide. 3nd
Edition. The Guilford Press; 2005
3. Basmajian J.V: Biofeedback : principles and practice for clinicians. 3nd
edition. Baltimore, Williams & Wilkins; 1989
4. Nowotny J (red.). Podstawy fizjoterapii. Podstawy metodyczne i technika
wykonywania niektrych zabiegw. Cz II. Wydawnictwo Kasper; 2004
5. Basmajian J.V. Clinical use of biofeedback in rehabilitation. Psychosomatics
1982; 23: 67-73
6. Wolf S.L. Electromyographic biofeedback applications to stroke patients.
A critical review. Physical Therapy 1983; 63: 1448-1459
7. Dursun E, Dursun N, Alican D. Effects of biofeedback treatment on gait
in children with cerebral palsy. Disability and Rehabilitation 2004;
26(2): 116-120
8. Swingle P.D. Biofeedback for the Brain: How Neurotherapy Effectively Treats
Depression, ADHD, Autism, and More. Rutgers University Press; 2010
9. Shindo K, Ushiba J, Liu M. Neurorehabilitation with brain machine interface.
Neurosci Res 2010; 68:e45
10. Hsu H.Y, Lin C.F, Su F.C, Kuo H.T, Chiu H.Y, Kuo L.C. Clinical application
of computerized evaluation and re-education biofeedback prototype
for sensorimotor control of the hand in stroke patients. Journal
of NeuroEngineering and Rehabilitation 2012; 9: 26
11. Dogan-Aslan M, Nakipoglu-Yuzer G.F, Dogan A, Karabay I, i wsp. The effect
of electromyographic biofeedback treatment in improving upper extremity
functioning of patients with hemiplegic stroke. Journal of Stroke and
Cerebrovascular Diseases 2012; 21(3) :187-192
12. Lourencao M.I, Battistella L.R, de Brito C.M, Tsukimoto G.R, i wsp. Effect
of biofeedback accompanying occupational therapy and functional electrical
stimulation in hemiplegic patients. International Journal of Rehabilitation
Research 2008; 31(1): 33-41
13. Shaffer R.J, Jacokes L.E, Cassily J.F, Greenspan S.I, Tuchman R.F, Stemmer
P.J Jr. Effect of interactive metronome training on children with ADHD.
The American journal of occupational therapy 2001; 55(2): 155-162
14. Barclay-Goddard R, Stevenson T, Poluha W, Moffatt ME, Taback SP. Force
platform feedback for standing balance training after stroke. Stroke
2005;36(2):412-413
15. Nichols DS. Balance retraining after stroke using force platform biofeedback.
Physical Therapy 1997; 77(5): 553-558
16. Yoo EY, Chung BI. The effect of visual feedback plus mental practice
on symmetrical weight-beraing training in people with hemiparesis. Clinical
Rehabilitation 2006; 20(5): 388-397
52
17. Srivastava A.B, Taly A.B, Gupta A, Kumar S, Murali T. Post-stroke balance
training: role of force platform with visual feedback technique. Journal of the
Neurological Sciences 2009; 287(1-2): 89-93
18. Yavuzer G, Eser F, Karakus D, Stam H. The effect of balance training on gait
late after stroke: a randomized controlled trial. Clinical Rehabilitation 2006;
20(11): 960-969
19. Rozelle G.R, Budzynski T.H. Neurotherapy for stroke rehabilitation: a single
case study. Biofeedback and Self-Regulation 1995; 20(3): 211-228
20. Bearden T.S, Cassisi J.E, Pineda M. Neurofeedback training for a patient with
thalamic and cortical infarctions. Applied Psychophysiology and Biofeedback
2003; 28(3): 241-253
21. Logemann J.A, Kahrilas PJ. Relearning to swallow after stroke-application
of maneuvers and indirect biofeedback: a case study. Neurology 1990; 40(7):
1136-1138
22. Thomas L.H, Barrett J, Cross S, French B, Leathley M, Sutton C, Watkins C.
Prevention and treatment of urinary incontinence after stroke in adults.
The Cochrane Database of Systematic Reviews 2005(3): CD004462
23. Nanhoe-Mahabier W, Allum J.H, Pasman E.P, Overeem S, Bloem B.R.
The effects of vibrotactile biofeedback training on trunk sway in Parkinsons
disease patients. Parkinsonism & Related Disorders 2012; 18(9): 1017-1021
24. Mirelman A, Herman T, Nicolai S, Zijlstra A, Zijlstra W, Becker C, i wsp. Audio-
biofeedback training for posture and balance in patients with Parkinson's disease.
Journal of NeuroEngineering and Rehabilitation 2001; 8: 35
25. Rossi-Izquierdo M, Ernst A, Soto-Varela A, Santos-Prez S, Faraldo-Garca
A, Sesar-Ignacio A, i wsp. Vibrotactile neurofeedback balance training
in patients with Parkinson's disease: reducing the number of falls. Gait
Posture 2013; 37: 195200
26. Caudron S, Guerrazd M, Eusebioe A, Grosb J.P, Azulaye JP, Vaugoyeauc M.
Evaluation of a visual biofeedback on the postural control in Parkinson's
disease. Clinical Neurophysiology 2014; 44(1): 77-86
27. Kiriazov P. Optimal motor learning strategy in the neurorehabilitation. Basal
Ganglia 2011; 1(1): 40
28. Geiger R.A, Allen J.B, OKeefe J, Hicks R.R. Balance Treatments in Subjects
With Multiple Sclerosis: Effects of physical therapy Interventions with and
without biofeedback and/or forceplate training. Physical Therapr 2001; 81(4):
995-1005
29. Crayton H.J, Rossman H.S. Managing the symptoms of mul-tiple sclerosis:
A multimodal approach. Clinical Therapeutics 2006;2 8(4): 445-460
30. Cooper Z.R Rose S. Fecal incontinence: A clinical approach. Mount Sinai
Journal of Medicine 2006; 67(2): 96-105
31. Preziosi G, Raptis D.A, Storrie J, Raeburn A, Fowler C.J, Emmanuel A. Bowel
biofeedback treatment in patients with multiple sclerosis and bowel symptoms.
Diseases of the Colon & Rectum 2011; 54(9): 1114-1121
32. Choobforoushzadeh A, Neshat-Doost H.T, Molavi H, Abedi M.R. Effect
of Neurofeedback Training on Depression and Fatigue in Patients with
Multiple Sclerosis. Applied Psychophysiology and Biofeedback 2015; 40(1): 1-8
33. Watanabe T.K, Bell K.R, Walker W.C, Schomer K. Systematic review
of interventions for post-traumatic headache. PM&R 2012; 4(2): 129-140
53
Janusz Kocjan

Streszczenie
Biofeedback, czyli biologiczne sprzenie zwrotne, stanowi form terapii polegajc
na wykorzystaniu przez organizm informacji zwrotnej (feedback) o zmianie jego stanu
fizjologicznego. Umoliwia on kontrolowanie sygnaw pochodzcych z Orodkowego
Ukadu Nerwowego (OUN), w wyniku czego stwarza moliwo wiadomej modyfikacji
funkcji bd korekcji wystpujcego zaburzenia, ktra w normalnych warunkach nie
podlega wiadomej kontroli. Metoda ta z powodzeniem wykorzystywana jest w psychologii,
medycynie oraz sporcie. Od ponad 40 lat znajduje take zastosowanie w rehabilitacji
(m.in. w takich dziedzinach jak neurorehabilitacja), stanowic nie tylko uzupenienie
tradycyjnego postpowania fizjoterapeutycznego, lecz rwnie jego integraln cz. Celem
pracy jest przegld literatury dotyczcej form terapii biofeedback, ktre s obecnie
wykorzystywane w rehabilitacji pacjentw ze schorzeniami neurologicznymi. Ponadto praca
ta ma rwnie na celu zidentyfikowa luki w obecnie istniejcej literaturze oraz zwrci
wiksz uwag na niektre aspekty kliniczne zwizane z jego zastosowaniem. W niniejszym
opracowaniu dokonano podziau: na rodzaj biofeedbacku (EEG, EMG, GSR) oraz jednostk
chorobow (udar mzgu, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, urazy traumatyczne
mzgu). Przegldu pimiennictwa dokonano korzystajc z zasobw nastpujcych baz
danych: PubMed, Cochrane oraz Physiotherapy Evidence Database (PEDro).
Sowa kluczowe: biofeedback, neurorehabilitacja, fizjoterapia
Use of biofeedback in neurorehabilitation

Abstract
Biofeedback is a form of therapy which provide the body with feedback about its
physiological state. It enables to control a signals from the central nervous system (CNS)
and as a result it creates the possibility to deliberate modification or correction of function
of occurring disorders, which in normal circumstances is not under to conscious control.
This method is successfully used in psychology, medicine, and sports. For over 40 years
is also used in rehabilitation (eg in areas such as neurorehabilitation), where is not only
complement the traditional physiotherapy, but also an integral part thereof. The purpose
of this study is to review the literature about types and forms of biofeedback therapy, which
are currently used in the rehabilitation of patients with neurological disorders. In addition,
this work also aims to identify gaps in the existing literature and pay more attention to some
clinical aspects related to its use. This study were divided into: the type of biofeedback
(EEG, EMG, GSR) and disease entity (stroke, Parkinson's disease, multiple sclerosis,
traumatic brain injuries). Review of the literature was performed using the resources of the
following databases: PubMed, Cochrane oraz Physiotherapy Evidence Database (PEDro).
Keywords: biofeedback, neurorehabilitation, physiotherapy
54
Piotr Gawda1, Micha Ginszt2, Arnold Paprota3, Artur Gadosz4
Wpyw treningu sportowego na wytrzymao

mini obszernych przyrodkowych i szybko
powysikowej regeneracji u biegaczy
1. Wstp
Integralnym elementem treningu sportowego biegacza jest proces
monitorowania jego efektw. Jedn z metod pomiaru postpw treningowych
jest ocena ksztatowania si ttna biegacza w trakcie wysiku interwaowego.
Dziki zastosowaniu w trakcie sesji treningowych oglnodostpnych urzdze
takich jak pulsometr, w wikszym stopniu moliwa jest kontrola poziomu
wydolnoci osb biegajcych.
Charakterystyczn cech wytrenowanego biegacza jest jego zdolno do
szybkiej regeneracji powysikowej. Restytucja ttna, czyli czas spadku
ttna do okrelonego poziomu, jest jednym z gwnych elementw
monitorowania adaptacji organizmu do wysiku fizycznego [1]. Trening
interwaowy, polegajcy na naprzemiennym wykonywaniu aktywnoci
sportowej o wysokiej i maej intensywnoci, jest jednym z gwnych
elementw stosowanych przez biegaczy do poprawy swojej wydolnoci
fizycznej [2]. Najczciej stosowanymi parametrami ttna, w tym rodzaju
treningu jest przeplatanie wysiku na poziomie 90% ttna maksymalnego
(HR max) z wysikiem, gdzie ttno spada do 60% HR max [3].
Zastosowanie treningu interwaowego w znacznym stopniu wpywa na
adaptacj ukadu sercowo- naczyniowego do intensywnego wysiku
fizycznego [4]. Gwnym efektem tego treningu jest powrt ttna biegacza
midzy kolejnymi biegami do granic ttna spoczynkowego, dajc
moliwo odpoczynku dla ukadu sercowo-naczyniowego [5]. Dodatkowo
zastosowanie treningu interwaowego poprawia stopie asymilacji tlenu
w czasie wysikw tlenowych [6].
1
piogawda@gmail.com, Katedra Rehabilitacji, Fizjoterapii i Balneoterapii, Uniwersytet
Medyczny w Lublinie
2
ginsztek@gmail.com, Studenckie Koo Naukowe Fizjoterapii Uniwersytetu Medycznego
w Lublinie
3
arnold.paprota@gmail.com, Studenckie Koo Naukowe Fizjoterapii Uniwersytetu
Medycznego w Lublinie
4
arturgladosz@gmail.com, Studenckie Koo Naukowe Fizjoterapii Uniwersytetu
Medycznego w Lublinie
55
Misie obszerny przyrodkowy (VMO) jest istotnym miniem

w procesie biegania, poniewa jest najwaniejszym dynamicznym
stabilizatorem kolana, utrzymujcym waciw pozycj rzepki podczas
ruchw zachodzcych w stawie kolanowym [7]. Opnienie aktywacji
minia VMO jest cile zwizane z wystpowaniem zespou blu
rzepkowo udowego (PFP) [8]. Wedug bada przeprowadzonych na
grupie 282 osb, PFP wystpuje u 7-15% biegaczy i jest najczstsz
dolegliwoci kolana u osb uprawiajcych bieganie [9,10]. Osoby
amatorsko uprawiajce bieganie stosunkowo czciej doznaj kontuzji, ni
profesjonalni biegacze [11]. Spowodowane jest to w duym stopniu
brakiem odpowiedniego przygotowania sportowego biegaczy - amatorw
[8]. Zmniejszona wytrzymao minia VMO, a co za tym idzie szybsze
mczenie si minia w czasie biegania moe doprowadza do
niezrwnowaonego bocznego przesuwania rzepki, co jest potencjalnym
czynnikiem ryzyka PFP [12]. Trening biegaczy powinien obejmowa
rozbudowanie siy i wytrzymaoci mini VMO poprzez zastosowanie
rnorodnych metod treningowych nastawionych na popraw powyszych
cech, w celu zapobiegania powstawaniu zespou blu rzepkowo
udowego, oraz innych zespow przecieniowych spowodowanych
intensywnym treningiem.
Elektromiografia powierzchniowa (sEMG) umoliwia uzyskiwanie,
rejestrowanie i analiz sygnaw bioelektrycznych, przez co stanowi
wiarygodne narzdzie badawcze stosowane czsto w badaniach naukowych
z zakresu rehabilitacji i fizjologii sportu [1315]. Do oceny zmczenia
mini jednym z najczciej wykorzystywanych parametrw sEMG jest
zmiana amplitudy sygnau RMS (Root Mean Square) [16]. RMS,
odzwierciedlajcy gwn moc sygnau, poza uzyskaniem przejrzystoci
zapisu, daje moliwo wykrelenia krzywych wartoci redniej amplitudy.
Objawem zmczenia minia podczas skurczu izometrycznego jest wzrost
wartoci amplitudy sygnau sEMG RMS [17]. Wzrost amplitudy w czasie
skurczu izometrycznego spowodowany jest rekrutacj dodatkowych
jednostek motorycznych [18,19].
2. Materia i metoda
2.1. Opis badanych

Badaniami objto 40 osb uprawiajcych bieganie w wieku 20-28 lat.
Biegacze zostali sklasyfikowani w 2 grupach po 20 osb: osoby biegajce
amatorsko 1-2 razy w tygodniu, oraz zawodnicy trenujcy 4-6 razy
w tygodniu w klubie sportowym. Osoby biegajce amatorsko nie stosoway
treningu interwaowego, ktry by jedn z gwnych metod treningowych
56
Wpyw treningu sportowego na wytrzymao mini obszernych przyrodkowych
i szybko powysikowej regeneracji u biegaczy
zawodnikw. Biegacze nie odnieli w czasie ostatniego procza adnej

istotnej kontuzji, ktra mogaby mie wpyw na wynik badania. Biegacze
zostali poinformowani o przebiegu i celu badania i wyrazili zgod na
uczestnictwo w nim.
2.2. Plan bada

Wszystkie badania zostay wykonane w godzinach przedpoudniowych,
aby zmniejszy wpyw dobowej zmiennoci bioelektrycznej aktywnoci
mini.
2.3. Pomiar ttna

Kady test wydolnociowy poprzedzony by 5 minutow rozgrzewk na
bieni treningowej. Na test wydolnociowy skadao si 6 cykli biegowych
z prdkoci kolejno 1.7, 2.2, 2.8, 3.3, 3.9, 4.4 m/s trwajcych 180 sekund.
Czas odstpu midzy kolejnymi biegami wynosi 60 sekund. Test
wydolnociowy przeprowadzono na bieni treningowej Laufergotest Leb
Jaeger [rys. 1]. Przez cay czas trwania testu rejestrowano wartoci ttna
biegacza z wykorzystaniem pulsometru Forerunner 310XT Garmin.
Porwnano redni warto obnienia ttna (restytucji) od momentu koca
kadego cyklu biegowego, do momentu koca przerwy nastpujcej po
danym cyklu [wykres 1].
Rysunek 1. Test wydolnociowy z wykorzystaniem pulsometru przeprowadzono na bieni

treningowej [opracowanie wasne]
57
Wykres 1. Wartoci ttna biegacza w czasie trwania testu wydolnociowego. Na to

zaznaczono czas przerwy pomidzy cyklami biegowymi, w ktrym zachodzi zjawisko restytucji
ttna [opracowanie wasne]
2.4. Pomiar sEMG

Przeprowadzono pomiar aktywnoci bioelektrycznej mini obszernych
przyrodkowych prawej i lewej koczyny dolnej w warunkach pracy
izometrycznej w pozycji pprzysiadu [rys. 2]. Czas trwania pomiaru
wynosi 60s. Celem porwnania amplitudy zapisu sEMG u profesjonalnych
biegaczy i biegaczy - amatorw, wyznaczono wskanik zmczenia (IF)
minia poprzez iloraz redniej amplitudy sygnau w ostatniej sekundzie
skurczu (FM) i redniej amplitudy sygnau w pierwszej sekundzie skurczu
izometrycznego (IM)
IF = FM/IM (1)
gdzie: IF - wskanik zmczenia, FM - redniej amplitudy sygnau w

ostatniej sekundzie skurczu, IM - redniej amplitudy sygnau w pierwszej
sekundzie skurczu
Badanie aktywnoci bioelektrycznej mini VMO przeprowadzono za
pomoc elektromiografu Noraxon MyoTrace 400 4- kanaowym,
wsppracujcym z oprogramowaniem Master Edition. Skr w miejscu
przyklejenia elektrod odtuszczono alkoholem. Elektrody powierzchniowe
(Ag/AgCl) zostay umieszczone rwnolegle do kierunku przebiegu wkien
miniowych VMO prawej i lewej koczyny dolnej. Badanie
przeprowadzono zgodnie z wytycznymi projektu SENIAM [20,21].
58
Rysunek 2. Pomiar aktywnoci bioelektrycznej mini obszernych przyrodkowych w warunkach

pracy izometrycznej w pozycji pprzysiadu [opracowanie wasne]
2.5. Analiza statystyczna

Opracowanie statystyczne wykonano z zastosowaniem programu IBM
SPSS STATISTICS. Przy ocenie istotnoci rnic badanych zmiennych
zastosowano T test independent samples. Przy obliczeniu korelacji
pomidzy wynikiem pomiaru IF w skurczu izometryczny VMO a redni
wartoci restytucji w czasie testu wydolnociowego zastosowano
wspczynnik korelacji Pearsona. Rnice byy rozpatrywane jako istotne
statystycznie, jeli poziom prawdopodobiestwa testowego by niszy, ni
zaoony poziom istotnoci (p < 0,001). W badaniu s EMG analizie poddano
koczyn biegacza z wyszym wskanikiem IF, co byo spowodowane
dominacj jednej z koczyn.
59
3. Wyniki
Tab.1 rednia warto restytucji badanych w czasie testu wydolnociowego. Wysza warto
redniej restytucji w czasie testu wydolnociowego u profesjonalnych biegaczy, w porwnaniu
z biegaczami amatorami
rednia warto
Biegacze n SD t p
restytucji
Profesjonalni 20 56 9.67 8.15 < 0.001
Amatorzy 20 35 6.08 8.15 < 0.001
rdo: Opracowanie wasne
Tab.2 redni wskanik zmczenia IF badany w skurczu izometrycznym VMO. Istotny wzrost
redniej amplitudy sygnau sEMG w czasie trwania skurczu u biegaczy -amatorw,
w porwnaniu z profesjonalnymi biegaczami
Grupa redni
Biegacze n SD t p
miniowa IF
VMO Profesjonalni 20 1.14 0.006 -5.16 < 0.001
VMO Amatorzy 20 1.30 0.120 -5.16 < 0.001
60
Tab. 3 Korelacja pomidzy wynikiem pomiaru IF w skurczu izometryczny VMO a redni

wartoci restytucji w czasie testu wydolnociowego. Sia korelacji jest wysoka wg klasyfikacji
J.Guilford'a
rednia warto redni IF

restytucji
rednia Korelacja 1 -,630

warto Pearsona
restytucji
p < 0.001
n 40 40
redni IF Korelacja -,630 1

Pearsona
p < 0.001
n 40 40
4. Dyskusja
Celem bada byo okrelenie, w jakim stopniu trening interwaowy
stosowany przez biegaczy wpywa na ksztatowanie si ttna powysikowego,
oraz jaka jest rnica w wytrzymaoci mini obszernych przyrodkowych
pomidzy amatorami, a profesjonalnymi biegaczami.
Wyniki uzyskane po wykonaniu testw wydolnociowych wiadcz
o wydajniejszej restytucji ttna u profesjonalnych biegaczy, ni u biegaczy
amatorw. Istotnymi czynnikami wpywajcymi na lepsz regeneracj
powysikow u profesjonalnych biegaczy s: zastosowanie treningu
interwaowego w cyklach treningowych, liczba dni treningowych (4-6 razy
w tygodniu) oraz stosowanie narzdzi do monitorowania efektw
treningowych (pulsometr, testy progw mleczanowych). Adaptacja ukadu
sercowo- naczyniowego do intensywnego wysiku fizycznego na poziomie
90% HR max poprzez trening interwaowy poprawia stopie asymilacji
tlenu w czasie wysikw tlenowych [22]. Przeplatanie biegu o duej
intensywnoci, z mniej intensywnym bieganiem (na poziomie 60% HR
max), daje pozytywne rezultaty w podnoszeniu osigni sportowych przez
biegaczy [23].
Za pomoc badania sEMG w pozycji izometrycznej okrelono, e
wytrzymao mini VMO u profesjonalnych biegaczy jest istotnie
61
wiksza, ni u biegaczy -amatorw. Wykazano wysok si korelacji

pomidzy wynikiem pomiaru IF w skurczu izometryczny VMO, a redni
wartoci restytucji w czasie testu wydolnociowego.
Istnieje zwizek pomidzy rnicami w wytrzymaoci tego minia
u amatorw i profesjonalnych biegaczy a tym, e osoby amatorsko
uprawiajce bieganie stosunkowo czciej doznaj kontuzji koczyn
dolnych, ni profesjonalni biegacze [11]. Dugotrwae treningi biegowe
z jednakow prdkoci, w ktrych minie VMO pracuj tylko
w okrelonych pozycjach, zaburzaj rwnowag miniow poszczeglnych
czci minia czworogowego uda. Zaburzenia rwnowagi miniowej
w obrbie uda w negatywny sposb wpywaj na ergonomi ruchu
biegacza i z czasem mog powodowa urazy przecieniowe objawiajce
si dolegliwociami blowymi stawu rzepkowo -udowego. Podczas
treningw biegowych z ze zmienn intensywnoci, aktywno mini
VMO jest wiksza [8]. W przypadku braku rwnowagi si pomidzy
zaangaowanymi czciami minia czworogowego uda, uzasadnione jest
wzmocnienie siy i wytrzymaoci tego minia. Efekt ten mona uzyska
za pomoc specjalistycznych metod treningu siowego i wytrzymao-
ciowego. Jednake na uwag zasuguje zwizek pomidzy zastosowaniem
treningw interwaowych przez zawodnikw, a wytrzymaoci mini
VMO. Porwnanie wpywu treningu interwaowego na wytrzymao
mini VMO, w odniesieniu do innych metod treningowych stosowanych
przez zawodowych biegaczy wymaga dalszych bada.
5. Wnioski
1. Profesjonalni biegacze posiadaj lepsz zdolno do szybkiej
regeneracji powysikowej, ni biegacze - amatorzy.
2. Wytrzymao mini VMO u profesjonalnych biegaczy jest istotnie
wiksza, ni u biegaczy -amatorw.
3. Ocena ksztatowania si ttna biegacza w trakcie wysiku
interwaowego oraz analiza pomiaru zaangaowania mini za
pomoc sEMG s obiektywnymi narzdziami sucymi
monitorowania adaptacji organizmu do wysiku fizycznego.
62
Literatura
1. Seiler S, Hetlelid K.J. The impact of rest duration on work intensity and RPE
during interval training. Med Sci Sports Exerc. wrzesie 2005;37(9):1601-7
2. Barnes K.R, Hopkins W.G, McGuigan M.R, Kilding A.E. Effects of different
uphill interval-training programs on running economy and performance.
Int J Sports Physiol Perform. listopad 2013;8(6):639-47
3. Seiler S, Jranson K, Olesen B.V, Hetlelid K.J. Adaptations to aerobic
interval training: interactive effects of exercise intensity and total work
duration. Scand J Med Sci Sports. luty 2013;23(1):74-83
4. Gist N.H, Fedewa M.V, Dishman R.K, Cureton K.J. Sprint interval training
effects on aerobic capacity: a systematic review and meta-analysis. Sports
Med Auckl N.Z. luty 2014;44(2):269-79
5. Ferley D.D, Osborn R.W, Vukovich M.D. The effects of uphill vs. level-grade
high-intensity interval training on VO2max, Vmax, V(LT), and Tmax in well-
trained distance runners. J Strength Cond Res Natl Strength Cond Assoc.
czerwiec 2013;27(6):1549-59
6. Prieur F, Mucci P. Effect of high-intensity interval training on the profile
of muscle deoxygenation heterogeneity during incremental exercise.
Eur J Appl Physiol. stycze 2013;113(1):249-57
7. Lieb F.J, Perry J. Quadriceps function. An anatomical and mechanical study
using amputated limbs. J Bone Joint Surg Am. grudzie 1968;50(8):1535-48
8. Cheung R.T.H, Ng G.Y.F. Motion control shoe affects temporal activity
of quadriceps in runners. Br J Sports Med. grudzie 2009;43(12):943-7
9. Van Mechelen W. Running injuries. A review of the epidemiological
literature. Sports Med Auckl NZ. listopad 1992;14(5):320-35
10. Witvrouw E, Lysens R, Bellemans J, Cambier D, Vanderstraeten G. Intrinsic
risk factors for the development of anterior knee pain in an athletic
population. A two-year prospective study. Am J Sports Med. sierpie
2000;28(4):480-9
11. Cook S.D, Brinker M.R, Poche M. Running shoes. Their relationship
to running injuries. Sports Med Auckl NZ. lipiec 1990;10(1):1-8
12. McCONNELL J. The management of chondromalacia patellae: a long term
solution. Aust J Physiother. 1986;32(4):215-23
13. Grondin D.E, Potvin J.R. Effects of trunk muscle fatigue and load timing
on spinal responses during sudden hand loading. J Electromyogr Kinesiol
Off J Int Soc Electrophysiol Kinesiol. sierpie 2009;19(4):e237-45
14. Von Werder SCFA, Kleiber T, Disselhorst-Klug C. A Mmethod for
a categorized and probabilistic analysis of the surface electromyogram
in dynamic contractions. Front Physiol. 2015;6:30
15. Wang L, Lu A, Zhang S, Niu W, Zheng F, Gong M. Fatigue-related
electromyographic coherence and phase synchronization analysis between
antagonistic elbow muscles. Exp Brain Res. marzec 2015;233(3):971-82
16. Guo S, Pang M, Gao B, Hirata H, Ishihara H. Comparison of sEMG-Based
Feature Extraction and Motion Classification Methods for Upper-Limb
Movement. Sensors. 2015;15(4):9022-38
63
17. Ng J.K, Richardson C.A, Jull G.A. Electromyographic amplitude and

frequency changes in the iliocostalis lumborum and multifidus muscles during
a trunk holding test. Phys Ther. wrzesie 1997;77(9):954-61
18. Chesler N.C, Durfee W.K. Surface EMG as a fatigue indicator during FES-
induced isometric muscle contractions. J Electromyogr Kinesiol Off J Int Soc
Electrophysiol Kinesiol. marzec 1997;7(1):27-37
19. Luca A, Snchez O, Carvajal A, Chicharro J.L. Analysis of the aerobic-
anaerobic transition in elite cyclists during incremental exercise with the use
of electromyography. Br J Sports Med. czerwiec 1999;33(3):178-85
20. Finni T, Cheng S. Variability in lateral positioning of surface EMG electrodes.
J Appl Biomech. listopad 2009;25(4):396-400
21. Sacco ICN, Gomes A.A, Otuzi ME, Pripas D, Onodera AN. A method for
better positioning bipolar electrodes for lower limb EMG recordings during
dynamic contractions. J Neurosci Methods. 30 maj 2009;180(1):133-7
22. Achten J, Jeukendrup A.E. Heart rate monitoring: applications and
limitations. Sports Med Auckl NZ. 2003;33(7):517-38
23. Haddad A, Zhang Y, Su S, Celler B, Nguyen H. Modelling and regulating
of cardio-respiratory response for the enhancement of interval training.
Biomed Eng Online. 2014;13:9
Wpyw treningu sportowego na wytrzymao mini obszernych

przyrodkowych i szybko powysikowej regeneracji u biegaczy
Streszczenie
Wstp
Integralnym elementem treningu sportowego biegacza jest proces monitorowania jego
efektw. Jedn z metod pomiaru postpw treningowych jest ocena ksztatowania si ttna
biegacza w trakcie wysiku interwaowego. Charakterystyczn cech dobrze wytrenowanego
biegacza jest jego zdolno do szybkiej regeneracji powysikowej. Praca minia
obszernego przyrodkowego (VMO) jest wanym elementem synergii miniowej
odpowiedzialnej za prawidowe bieganie. Prawidowo funkcjonujcy misie VMO
zapobiega powstawaniu zespow przecieniowych okolicy kolana spowodowanych
intensywnym treningiem (zespou blu rzepkowo udowego), jak rwnie wpywa na
mniejszy odsetek urazw tej okolicy
Cel
Okrelenie jak ksztatuje si ttno po wysiku interwaowym oraz wytrzymao VMO
wrd biegaczy trenujcych czsto oraz okazjonalnie
Materia i metoda
Badaniami objto 40 osb w wieku 20-28 lat, uprawiajcych bieganie od 4-5 lat. Biegacze zostali
sklasyfikowani w 2 grupach po 20 osb: osoby biegajce amatorsko, oraz profesjonalni biegacze.
Przeprowadzono test wydolnociowy, na ktry skadao si 6 cykli biegowych. Przez cay czas
trwania testu rejestrowano wartoci ttna biegacza z wykorzystaniem pulsometru. Porwnano
redni warto obnienia ttna (restytucji) od momentu koca kadego cyklu biegowego, do
momentu koca przerwy nastpujcej po danym cyklu. Nastpnie przeprowadzono pomiar
aktywnoci bioelektrycznej mini obszernych przyrodkowych prawej i lewej koczyny dolnej
w warunkach pracy izometrycznej w pozycji pprzysiadu.
Wyniki
rednia warto restytucji ttna pomidzy cyklami biegowymi bya wysza u profesjonalnych
biegaczy (56 bpm), ni u biegaczy- amatorw (35.2 bpm).
W porwnaniu zapisu sEMG w trakcie wykonywania wiczenia izometrycznego u biegaczy
amatorw zaobserwowano znaczne zwikszenie redniej amplitudy sygnau sEMG
64
(IF 1,30). U profesjonalnych biegaczy rednia amplituda sygnau sEMG ulega zwikszeniu
(IF 1,14) jednak byo ono znaczco statystycznie mniejsze ni w przypadku amatorw. Wyniki
byy istotne statystycznie, poniewa poziom prawdopodobiestwa testowego by niszy zaoony
poziom istotnoci (p < 0,001)
Wnioski
Profesjonalni biegacze posiadaj lepsz zdolno do szybkiej regeneracji powysikowej, ni
biegacze - amatorzy. Wytrzymao mini VMO u profesjonalnych biegaczy jest istotnie
wiksza, ni u biegaczy -amatorw.
Sowa kluczowe
Biegacze, VMO, sEMG, ttno, skurcz izometryczny
The influence of sports training on VMO endurance and quickness

of the regeneration after physical effort for runners
Abstract
Introduction
Monitoring the effects of physical exercise is an integral part of the training process and the
measurement of the runner's pulse rate at intervals between run cycles is one of them.
A characteristic feature of a well-trained runner is their ability to recover quickly after
physical effort. The work of the VMO is an important part of the muscle synergy
responsible for correct running. Proper functioning of the VMO muscle prevents the
overload process in the knee region due to an intense workout (patellofemoral pain
syndrome), it also induces a smaller amount of trauma in this area
Aim
To compare the heart rate after interval effort exercise and the endurance of the VMO
in runners training frequently and occasionally
Material and method
The study comprised 40 runners aged 20-28 years. The study subjects were divided into two
equal groups, i.e. 20 runners in each group: amateur runners, and professional runners.
An endurance test, which consisted of 6 running cycles, was carried out. Throughout the
duration of the test each runner's pulse rate values were recorded.
The average value of reduction in the heart rate (restitution), calculated from the end
of each running cycle to the end of the break following the cycle, was compared. Next, the
bioelectric activity of the VMO in the isometric contraction (half squat position) in the right
and left lower extremity were measured.
Results
The mean value of restitution pulse between the running cycles was 56 bpm for the
professional runners and 35.2 bpm for the amateurs. Comparing the amplitude of sEMG
during isometric exercise in the amateur runners revealed a significant increase in the
average amplitude of the sEMG signal (IF-1.30). The mean amplitude of the sEMG signal
in professional runners increased (IF-1.14), but it was statistically significantly lower than
in the amateurs. The results were considered to be statistically significant since the value
of test probability was below the assumed significance level (p < 001)
Conclusions
Professional runners have a better ability to recover after physical effort than amateur
runners. The endurance of the VMO muscles in professional runners is significantly higher
in comparison to amateurs.
Key words
Runners, VMO, sEMG, Heart Rate, isometric contraction
65
Patrycja Nowak1, Tomasz Wilk2, Magdalena Niewgowska-Wilk3, Radosaw
piewak4
Zastosowanie plastrowania dynamicznego

w redukcji obrzkw i zmarszczek wok oczu
1. Wstp
Starzenie si skry jest efektem wpywu czynnikw wewntrznych
(endogennych) i zewntrznych (egzogennych) na organizm. Istnieje wiele
teorii, ktre prbuj wyjania przyczyny tego procesu [1]. Endogenne
(fizjologiczne) starzenie si skry zwizane jest z procesami zachodzcymi
wewntrz organizmu, do ktrych zaliczy mona m.in.: zmniejszenie
odpornoci organizmu, spowolnienie aktywnoci biologicznej komrek,
spowolnienie procesw regeneracyjnych, dziaanie i wpyw wolnych
rodnikw, a take odkadanie si toksyn [2, 3]. Prcz czynnikw
wewntrznych na skr wpywaj take czynniki zewntrzne
przyspieszajce proces jej starzenia, do ktrych mona zaliczy midzy
innymi zanieczyszczenie rodowiska, nadmiern ekspozycj na
promieniowanie UV, stosowanie uywek (alkohol, papierosy, narkotyki),
stres, niewaciw pielgnacj skry [1, 4].
Jednym z widocznych objaww starzenia si skry s zmarszczki
w okolicy oczu, ktrym czsto towarzyszy obrzk limfatyczny. Ich
powstawanie oraz pniejsze pogbianie si stanowi problem dla wielu
kobiet. Zmarszczki s efektem zmian zachodzcych w strukturze skry.
Powstaj w wyniku stopniowego zmniejszania si z wiekiem liczby
wkien kolagenowych i elastynowych, co przyczynia si do utraty
elastycznoci i jdrnoci skry [5, 6]. Ze wzgldu na rodzaj, zmarszczki
dzieli si na powierzchowne i gbokie. Powierzchowne s pytkie
1
patrycja.nowak102@icloud.com, Uniwersytet Jagielloski- Collegium Medicum, Wydzia
Farmaceutyczny, Zakad Dermatologii Dowiadczalnej i Kosmetologii, http://farmacja.cm-
uj.krakow.pl/index.php/zak%C5%82ad_dermatologii_doswiadczalnej_i_kosmetologii
2
tomeq_w@wp.pl, Szpital Uniwersytecki w Krakowie, Oddzia Kliniczny Chirurgii
Oglnej i Obrae Wielonarzdowych, www.su.krakow.pl
3
magdalena.nieweglowska-wilk@uj.edu.pl Uniwersytet Jagielloski- Collegium Medicum,
Wydzia Farmaceutyczny, Zakad Dermatologii Dowiadczalnej i Kosmetologii,
http://farmacja.cm-
4
radosaw.spiewak@uj.edu.pl, Uniwersytet Jagielloski- Collegium Medicum, Wydzia
Farmaceutyczny, Zakad Dermatologii Dowiadczalnej i Kosmetologii, http://farmacja.cm-
66
Zastosowanie plastrowania dynamicznego w redukcji obrzkw i zmarszczek wok oczu
i lokalizuj si w miejscach, w ktrych skra jest najciesza (okolice oczu)

tzw. kurze apki. Zmarszczki gbokie, czsto okrelane jako bruzdy s
zmarszczkami ukadajcymi si pionowo lub poziomo na twarzy, szczeglnie
w okolicach czoa i dolnych czci twarzy. Walka ze zmarszczkami,
szczeglnie gbokimi, jest trudna [4]. Metody stosowane w walce z utrat
jdrnoci i elastycznoci skry to przede wszystkim masae ujdrniajce,
biolifting, laseroterapia, a take fale radiowe, ktre dziki zwikszaniu
temperatury w obrbie tkanek dziaaj stymulujco na wkna kolagenowe
i ujdrniajco na skr. Czsto wykorzystuje si ponadto terapie kwasami
owocowymi, mezoterapi igow oraz wypeniacze np. toksyn botulinow.
Ponadto kremy, ampuki i maseczki (nawet te z linii nieprofesjonalnych)
s wzbogacane rnymi substancjami o deklarowanym przez producentw
dziaaniu przeciwzmarszczkowym, np. fitoestrogenami, ekstraktami
rolinnymi bogatymi w polifenole, izoflawony, sole mineralne, polisacharydy
oraz inne substancje antyoksydacyjne [6, 7]. Jednak wszystkie wymienione
metody nie przynosz jak dotd satysfakcjo-nujcych efektw przez co
nadal poszukuje si nowych rozwiza.
Obrzk to zastj chonki w tkankach spowodowany uszkodzeniem lub
z prac naczy limfatycznych. Zaburzenie pracy ukadu limfatycznego
czsto nasila si z wiekiem. Objawem obrzku w okolicy oczu jest
opuchlizna powiek, obecno tzw. workw pod oczami, zmczenie oraz
ociao oczu, odczucie mrowienia lub drtwienia w okolicy obrzku [8,
9, 10]. Kosmetologia i fizjoterapia oferuje wiele metod pomagajcych
w walce z obrzkiem limfatycznym. Metod wspomagajc odprowadzanie
zastojw limfy oraz poprawa mikrokrenia jest drena limfatyczny. Moe
by on wykonywany na wiele sposobw rcznie lub z wykorzystaniem
sprztu takiego jak generatory podcinienia, presoterapia, baki chiskie,
elektrostymulacja z funkcj drenau, a take przy uyciu specjalnych
urzdze masujcych. Nowe moliwoci w tym zakresie wydaje si
oferowa jest stosowanie plastrw tapingowych, ktrych jak dotd nikt nie
zbada pod ktem dziaania na redukcj zmarszczek i obrzku w okolicy oczu.
Plastrowanie dynamiczne, czyli kinezjoterapeutyczne to metoda
opracowana w latach 1980-ych polegajca na oklejaniu wybranych okolic
ciaa specjalnymi plastrami. Twrc tej metody jest japoski chiropraktyk
Dr. Kenzo Kase. Kinesiotaping to metoda stosowana w wielu dziedzinach
medycyny. W Fizjoterapii wykorzystywana jest najczciej w aplikacjach
dziaajcych przeciwblowo przy zespoach blowych krgosupa,
dolegliwociach blowych barku, niestabilnoci staww, uszkodzeniach
wizade i mini, w usprawnieniu procesw gojenia, a take przy korekcji
wad postawy. Podstawowe dziaanie tam polega na wspomaganiu
mikrokrenia, zwikszaniu przepywu chonki i pobudzaniu ukadu
67
Patrycja Nowak, Tomasz Wilk, Magdalena Niewgowska-Wilk, Radosaw piewak
limfatycznego. Dziaaj take normalizujco i stabilizujco na ukad

miniowy, stawowy. Aplikacja plastrw dynamicznych ma na celu
pobudzenie i wspomaganie procesw samoleczenia organizmu [11, 12, 13].
Plastry nie zawieraj substancji aktywnych ani lekw, s wodoodporne,
a dziki swojej strukturze zblionej do struktury skry nie ograniczaj
ruchw pacjenta i pozwalaj mu normalnie funkcjonowa [8]. W zalenoci od
sposobu aplikacji, za pomoc tam mona osign rne efekty [9, 14].
Zastosowane w niniejszej pracy plastry Kinesio Tex Classic zrobione s
w 100% z baweny oraz kleju aktywowanego przez ciepo [9, 12].
Dr. Kenzo Kase wymienia 6 technik korekcyjnych [11, 15, 16]:
mechanicznatechnika ta wykorzystuje stymulacj mechanoreceptorw
informujcych o podanym uoeniu minia i stawu;
powiziowa technika ta jest stosowana, aby utrzyma tkank
powiziow w podanym uoeniu;
przestrzenna technika stosowana do wytworzenia przestrzeni nad
obrzkiem lub miejscem blu;
wizadowa technika ta skutkuje przekazem informacji z proprio-
ceptorw o prawidowym uoeniu wizade;
funkcjonalna technika stosowana do wspomagania lub ograniczenia
zgicia lub wyprostu w stawach;
limfatyczna technika suca do zmniejszenia obrzkw, na skutek
wytwarzania pod plastrem obszarw zmniejszonego nacisku, co
uatwia przepyw chonki w naczyniach limfatycznych.
Przeciwskazaniami do wykonania zabiegu s infekcje bakteryjne,
wirusowe, grzybicze oraz uszkodzenie mechaniczne skry w miejscu
zabiegu. Naley pamita, e osoby podatne na alergie mog by uczulone
na skadniki kleju. Szczegln ostrono naley zachowa przy osobach
z nowotworami, zmianami skrnymi typu uszczyca, trdzik, wyprysk
a take w przypadku pacjentw z cukrzyc insulino zalen [11]. W metodzie
drenau limfatycznego plastry aplikuje si tak, by uzyska pofadowanie
skry, ktre ma na celu zwikszenie przestrzeni midzy powizi a skr.
Technika usprawnia mikrokrenie, zmniejsza zastj pynw tkankowych
a co si z tym wie redukuje obrzk.[10, 11, 15]. W kosmetologii plastry
dynamiczne wykorzystuje si coraz czciej np. przy redukcji obrzku,
blizn, cellulitu, a take u kobiet w ciy by zabezpieczy skr przed
tworzeniem si rozstpw. Nie s jednak znane wszystkie moliwe
zastosowania tam, tak wic cigle trwa poszukiwanie ich praktycznego
zastosowanie przez grupy rnych specjalistw [16, 17].
68
2. Cel pracy
Celem pracy bya obserwacja efektu wpywu plastrowania
dynamicznego z wykorzystaniem metody limfatycznej na redukcj
obrzkw i zmarszczek w okolicy oczu na klientce salonu kosmetycznego.
3. Materiay i metody
W badaniu wzia udzia kobieta w wieku 48 lat skarca si na obrzk
i zmarszczki wok oczu. Zastosowano u niej zabieg drenau limfatycznego
przy pomocy kinesiotapingu. Miejscem zabiegu bya okolica prawego oka
(powieka grna i dolna). Drugie oko stanowio kontrol. Badanie miao
charakter prospektywny, a analiza wynikw bya oparta na ocenie zdj z 3
punktw czasowych badania. Pierwszym punktem byo zdjcie wykonane
przed zabiegiem, kolejnym zdjcie wykonane po cigniciu plastra (po
trzech dobach noszenia). Trzeci punkt pomiarowy zosta ustalony na 7 dni
od aplikacji tamy. Zdjcia zostay wykonane aparatem cyfrowym firmy
Canon EOS 550D. Ustawienia manualne aparatu okrelone na pocztku
byy zachowane dla zdj kadego z punktw pomiarowych. Dane
dotyczce ustawie i aparatu: migawka1/25, przysonaF 5,6, balans
bieliautomatycznie, ISO400, czna ilo pikseli18,7 mln, obiektyw
Canon IMAGE STABILIZER EFS 18-55 mm, przyblienie/zoom55 mm,
autofokus.
Zdjcie 1. Ustawienia aparatu
69
W trakcie badania aparat zosta umieszczony na statywie w odlegoci

100 cm od planszy, za ktr staa klientka. W poowie odlegoci midzy
aparatem a plansz, po prawej i lewej stronie, w odlegoci 100 cm
ustawiono dwa reflektory (owietlenie jednakowe). Na pododze oznaczono
lokalizacj poszczeglnych sprztw, co pozwolio zachowa identyczne
ustawienia przy kolejnych zdjciach (kade zdjcie zostao wykonane
w takim samym ustawieniu klientki i z takim samym owietleniem).
Zdjcie 2. Zdjcie ustawienia aparatu, planszy i reflektorw
Plaster o dugoci 6-8 cm pocito na wsy. Z jednej strony

pozostawiono 1-2 cm dugoci plastra, by to pocztek czyli tzw. baza,
z drugiej strony, na wsach 0,5-1 cm (koniec) bez nacigu. rodkowa
cz plastra bya naklejona z nacigiem plastra 15% na delikatnie
rozcignitej skrze.
70
Zdjcie 3. Schemat naklejania plastra dynamicznego
3.1. Schemat postpowania (zgodnie ze Zdjciem 3)

W dniu aplikacji tamy:
Przygotowanie plastra. Podczas tej czynnoci mierzono odlego od
linii wosw do kcika oka. Nastpnie pocito plaster na wsy
i zaokrglono brzegi w celu zwikszenia trwaoci aplikacji.
Przygotowanie skry. Oczyszczenie skry za pomoc pynu
micelarnego do demakijau oraz rodka odtuszczajcego skr.
Demakija wykonano delikatnie, unikajc podranienia skry.
Wykonanie zdjcia caej twarzy przed aplikacj tamy.
Naoenie plastra z wykorzystaniem techniki limfatycznej. Cz
pocztkowa oraz kocowa tamy przyklejone zostay bez nacigu,
natomiast cz rodkowa z nacigiem tamy 15% (napicie
powodujce wyduenie plastra o 15%) oraz delikatnym rozcigniciem
skry. Naklejanie nastpowao w kolejnoci: pierwszy ws (od gry) na
grnej powiece, drugi ws do kcika oka, trzeci i czwarty ws na
dolnej powiece.
Wykonanie zdjcia caej twarzy po aplikacji tamy.
71
Po 3 dniach od aplikacji:
1. cignicie plastra
2. Odczekanie 1 h, co miao na celu uniknicie ewentualnych
podranie powstaych w skutek cigania tamy.
3. Wykonanie zdjcia caej twarzy w warunkach identycznych
z poprzednimi.
Po 7 dniach od aplikacji:
1. Oczyszczenie skry i delikatny demakija oczu.
2. Wykonanie zdjcia caej twarzy w celu kontroli oraz sprawdzenia
utrzymujcych si efektw.
4. Wyniki
Zdjcie 4. Klientka przed aplikacj tamy
Na zdjciu 4 widoczna jest wyrana opuchlizna w okolicy obydwu oczu

klientki przed przyklejeniem plastra. U klientki obserwowano zmarszczki
mimiczne w okolicy oczu tzw. kurze apki. Skra wok oczu bya mao
elastyczna.
Zdjcie 5. Klientka w trakcie aplikacji tamy
72
Na zdjciu 5 widoczny sposb oklejenia oka prawego. Plaster o dugoci

6-8 cm zosta przygotowany i pocity na wsy. Z jednej strony
pozostawiono 1-2 cm dugoci plastra, jako pocztek, z drugiej strony, na
wsach, 0,5-1 cm (koniec) bez nacigu. rodkowa cz tamy naklejona
zostaa z nacigiem plastra 15% na delikatnie rozcignitej skrze
w kolejnoci: pierwszy ws od gry na grnej powiece, drugi do
zewntrznego kcika oka, trzeci oraz czwarty na dolnej powiece
Zdjcie 6. Klientka po 3 dobach od aplikacji plastra
Po 3 dobach zdjto plaster i wykonano zdjcie kontrolne. Na zdjciu

6 widoczne jest wygadzenie skry (redukcja zmarszczek tzw. kurzych
apek) oraz zmniejszenie opuchlizny.
Zdjcie 7. Klientka po 7 dniach od aplikacji plastra
Zdjcie 7 przedstawia oczy klientki po 7 dniach od aplikacji.

Zaobserwowano wygadzenie skry oraz zmniejszenie obrzku. Dziki tej
kontroli mona wnioskowa, i efekt ktry uzyskano za pomoc
plastrowania dynamicznego metod limfatyczn nie jest jedynie
chwilowym dziaaniem.
73
Na kocu badania klientka zostaa poproszona o subiektywn ocen

efektu zabiegu. Z relacji klientki dowiadujemy si e zaobserwowaa ona
odczucie delikatnego mrowienie w okolicy aplikacji a obrzk, zmarszczki
oraz uczucie zmczenia oka zmniejszyo si po 3 dobach od aplikacji
i miay tendencje malejc. Efekty zabiegu wg. Klientki utrzymyway si
okoo 3 tygodni.
5. Obserwacje
Na podstawie relacji z subiektywnej oceny efektw zabiegu przez
klientk a take zdj wykonanych podczas badania mona wysnu
wniosek i plastrowanie dynamiczne metod limfatyczn wpywa
korzystnie na redukcje obrzku oraz zmarszczek w obrbie oczu.
Analizujc zdjcia zamieszczone poniej (Zdjcie 8, Zdjcie 9) wykonane
w 3 punktach pomiarowych mona stwierdzi, i efekt ten mia dziaanie
dugotrwae. Mona przypuszcza, e obserwowany efekt jest skutkiem
odprowadzenia zastojw limfy z okolic oczu oraz popraw mikrokrenia
w tym rejonie.
Porwnujc wszystkie wykonane podczas bada zdjcia obserwujemy
niewielk rnic zmniejszenia si obrzku limfatycznego rwnie
w okolicach oka nie poddanego zabiegowi plastrowania dynamicznego.
Rnica ta jednak nie jest tak znaczna jak w przypadku redukcji obrzku
w okolicach oka prawego (poddanego zabiegowi). Widoczno poprawy na
oku nie poddanym dziaaniu tam moe wynika np. ze zmniejszonej iloci
pracy przy komputerze czy wikszej iloci godzin powiconych na
odpoczynek i sen (w czasie wykonywania badania pacjentka miaa dni
wolne od pracy).
5.1. Porwnanie
Zdjcie 8. zdjcie przed zabiegiem (po lewej), zdjcie po 3 dobach noszenia plastra
dynamicznego (po prawej)
74
Zdjcie 9. Zdjcie przed aplikacj tamy (po lewej), zdjcie po 7 dniach od aplikacji (po prawej)
W celu potwierdzenia obserwacji przedstawionych w niniejszej pracy

niezbdne s przeprowadzi bardziej szczegowe badania na wikszej
grupie osb, z udziaem ewaluatorw porwnujcych zdjcia wykonane
przed i po zabiegu bez wiadomoci, ktre zdjcie pochodzi z danego
punktu czasowego, z zastosowaniem metod analizy statystycznej [18].
Takie badania obecnie s obecnie prowadzone w Zakadzie Dermatologii
Dowiadczalnej i Kosmetologii na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu
Jagielloskiego w Krakowie.
Literatura
1. Olek-Hrab K, Hawryl A, Czarnecka-Operacz M, Wybrane zagadnienia
z zakresu starzenia si skry, Post Dermatol Alergol 2008; XXV, 5; 226-234
2. Czogaa J, Goniewicz M. , Czubek A, Gobek K, Sobczak A, Wpyw
palenia papierosw na wygld, starzenie si i zmiany patologiczne skry
i bon luzowych, Przegld Lekarski 2008/65/10
3. Kmiecik B, Skotny A, Batycka M, Wawrzaszek R, Rybak Z, Wpyw stresu
oksydacyjnego na procesy regeneracji tkankowej, Polim. Med. 2013,
43, 3, 191-197
4. Zegarska B, Woniak M, Przyczyny wewntrzpochodnego starzenia si skry,
Gerontologia Polska, tom 14, nr 4, 153-159
5. Adamski Z, Kaszuba A, Dermatologia dla kosmetologw, wyd. Elsevier
Urban & Partner, Wrocaw 2010 wyd.2
6. Gruchlik A, Chodurek E, Dzierewicz Z, Wpyw wybranych peptydw i ich
komplekw z miedzi na aktywno enzymw antyoksydacyjnych w ludzkich
fibroblastach skry, Post Dermatol Alergol 2010; XXVII; 1: 29-35
7. Szczegielniak J, Krajczy M, Bogaczy K, uniewski J, Sliwiski Z,
Kinesiotaping w fizjoterapii po zabiegach chirurgicznych w obrbie jamy
brzusznej, Fizjoterapia Polska, Medsportress, 2007; 3(4); Vol. 7, 299-307
8. Pyszora A, Kompleksowa fizjoterapia pacjentw z obrzkiem limfatycznym,
Medycyna Paliatywna w Praktyce 2010, 4, 1: 23-29
75
9. Lipiska A, Sliwiski Z, Kiebza W, Senderek T, Kirenko J, Wpyw aplikacji

kinesiotapingu na obrzk limfatyczny koczyny grnej u kobiet po mastektomii,
Fizjoterapia Polska, Medsportpress, 2007; 3(4); Vol. 7, 258-269
10. Biaoszewski D, Woniak W, arek S, Przydatno kliniczna metody
Kinesiology Taping w redukcji obrzkw koczyn dolnych u pacjentw
leczonych metod Ilizarowa doniesienia wstpne, Ortopedia Traumatologia
Rechabilitacja, Medsportpress, 2009; 1(6); Vol. 11, 46-54
11. Czyewski P, Haas I, Kopytiuk R, Domaniecki J, Szczepkowski M,
Zastosowanie metody Kinesiology Taping w zmniejszeniu blu po zamaniach
eber doniesienie wstpne, Postpy Rechabilitacji (4), 29-35, 2012
12. http://www.kinesiotaping.com/
13. Kalron A, Bar-Sela S: A systematic review of the effctivess of Kinesio Taping
- Fact or fashion? Eur J Phys Rehabil Med. 2013 Apr 5
14. Gonzalez-Iglesias, Fernandez-de-Las-Penas C, Cleland J.A, Hujibregts P, Del
Rosario Gutierrez- Vega M, Short-term effects of cervical kinesio taping
on pain and cervical range of motion in patients with acute whiplash injury:
a randomized clinical trial. J Orthon Sports Phvs Ther 2009 Jul; 39(7):515-21
15. Szczegielniak J, Krajczy M, Bogaczy K, uniewski J, Sliwiski Z,
Kinesiotaping w fizjoterapii po zabiegach chirurgicznych w obrbie jamy
brzusznej, Fizjoterapia Polska, Medsportress, 2007; 3(4); Vol. 7, 299-307
16. Wilk T, Nieweglowska-Wilk M, Spiewak R: Kinesiology taping in cellulite:
A proposal for a novel treatment and report of first results. Estetol Med
Kosmetol 2012; 2(4): 115-117
17. Huang CY, Hsieh TH, Lu SC, Su FC: Effect of the Kinesio tape to muscule
activity and vertical jump performance in healthy inactive people. Biomed
Eng Online, 2011 Aug 11;10:70
18. piewak R. Ocena skutecznoci zabiegw w estetologii medycznej
i kosmetologii: Jak zmierzy obiektywnie wraenia subiektywne? Acad Aesthet
Anti-Aging Med. 2013(4):3-12
Zastosowanie plastrowania dynamicznego w redukcji obrzkw

i zmarszczek wok oczu
Streszczenie
Wstp
Plastrowanie dynamiczne stosuje si od 1979 roku. Twrc tej metody jest japoski
chireopraktyk Dr. Kenzo Kase.
Metod w kosmetologii jak i fizjoterapii, ktre maj za zadanie zmniejszy obrzk
limfatyczny jest wiele. Jednake cigle poszukuje si kolejnych bardziej skutecznych.
Plastry dynamiczne s jedn z nowoczesnych rozwiza stosowanych w tym celu. Poprzez
specjaln aplikacj plastra metod drenau limfatycznego uzyskuje si usprawnienie
mikrokrenia, zmniejszenie zastoju pynw tkankowych i co za tym idzie redukcje
obrzkw.
Cel
Celem pracy jest ocena wpywu plastrowania dynamicznego na redukcj obrzkw
i zmarszczek w okolicy oczu.
Materiay i metody
W badaniu wzia udzia kobieta w wieku 48 lat u ktrej zaobserwowano obrzk
i zmarszczki wok oczu. Przed zabiegiem wykonano zdjcie. W badaniu wykorzystano
76
metod drenau limfatycznego przy pomocy plastra dynamicznego. Miejscem zabiegu bya
okolica jednego oka (powieka grna i dolna). Drugie oko stanowio kontrol.
Plaster o dugoci 6-8 cm zosta odpowiednio pocity na wsy. Z jednej strony
pozostawiono 1-2 cm dugoci plastra (pocztek), z drugiej na wsach 0,5-1cm (koniec) bez
nacigu. Tama utrzymywaa si w miejscu zabiegu 3 dni.
Wyniki
Po 3 dobach zdjto plaster i wykonano zdjcie. Na zdjciu tym widoczne jest wygadzenie
skry (redukcja zmarszczek) oraz zmniejszenie opuchlizny w okolicy badanego oka.
Wnioski
Zmniejszenie si zmarszczek i obrzku limfatycznego na skutek dziaania plastra
dynamicznego. Niezbdne bdzie wic podjcie dalszych bada na wikszej grupie
pacjentw w celu stwierdzenia faktycznej skutecznoci proponowanej metody.
Sowa klucze:
Drena limfatyczny, zmarszczki, obrzk limfatyczny
Application of dynamic taping for swelling and around the eyes

wrinkles reduction
Abstract
Dynamic taping is used since 1979. It was created by japaneese chireopractic dr. Kenzo
Kase. There is multiple choice of lymphatic swelling reduction methods. However scientists
are constantly looking for new, more effective way to reduce this disease. Dynamic taping
is one of the most modern solutions of providing relief to ones who suffer from it. Special
aplication of the tape with a method of lympthatic drainage results in microcirculation
rationalization, lowers stagnation of tissue fluids and what comes afterwards reduction
of swelling.
Aim:
The main purpose of thesis is to assess the influence of dynamic taping on swelling and
around eyes wrinkles reduction.
Materials and methods.
In the research took part women aged 48, who claim to suffer from swelling and around eye
wrinkles. Exertions were preceded by taking photos of participants faces. The method which
was used for the research was lympthatic drainage using dynamic tapes. The researched area
of the body was place around one eye (upper and lower eyelid). Second eye was taken
as a control area.
Patch lenght was 6-8 cm and it was cut into stripes- 1-2cm was left at the beginning of the
stripe and 0,5-1 cm at the end. Tape was left at researched patients around eye area for
3 days.
Results
After 3 days patches were removed to make photos of the results. Photos shows significal
smoothing and swelling reduction of around eye area.
Conclusions:
Reduction od wrinkles and lympthatic swelling caused by using dynamic tapes. It is
necessary to continue researches using bigger group of patients, to prove actual effectivness
of this method.
Key words
Drena limfatyczny, zmarszczki, obrzk limfatyczny/ Lymphatic drainage, wrinkles,
lymphatic swelling
77
Iwona Niedzielska1, ukasz Kops2, Artur Bany3
Zastosowanie kinesiotaping, jako formy

fizjoterapii (kinezyterapii) po zabiegach z zakresu
chirurgii stomatologicznej
1. Wstp
Permanentny rozwj medycyny oraz bada naukowych pozwala na
wykorzystywanie coraz to doskonalszych metod terapeutycznych, ktre
maj na celu wspomaga konwencjonalne metody lecznicze. Zaspokojenie
potrzeb zdrowotnych pacjenta po zabiegu staje si obecnie rwnie wanym
procederem jak i sposb przygotowania do zabiegu czy sam zabieg.
Oczekiwania pacjentw w okresie rekonwalescencji cigle wzrastaj,
w zwizku, z czym, procedury medyczne coraz to czciej zostaj
rozszerzane o dodatkowe zabiegi terapeutyczne. Zadaniem ich jest nie
tylko poprawienie sfery fizycznej czy psychicznej pacjenta, ale co wane
z punktu medycznego skracaj okres pozabiegowy.
Obecnie w stomatologii daje si rwnie zaobserwowa podobne
kierunki dziaa, majce na celu zwikszenie komfortu u pacjentw
poddanych zabiegom chirurgicznym. Coraz czciej obok tradycyjnych
metod terapeutycznych takich jak: farmakoterapia [17], laseroterapia
[18], fizjoterapia [19, 2], ktra obejmuje midzy innymi: elektrolecz-
nictwo, magnetostymulacj, fizykoterapi [2], wykorzystywane s take
zabiegi termiczne (ciepolecznictwo wilgotne i suche), a take promienio-
wanie podczerwone przy uyciu lampy Sollux czy krioterapia [2]. Celem
tych zabiegw jest usuwanie i agodzenie blu a take zmniejszenie
nadmiernego napicia miniowego [2].
Zabiegi te w ostatnich latach rozszerzane zostaj o innowacyjne
i rwnie bezinwazyjne metody rehabilitacyjne takie jak biopolaryzacja
lamp Bioptron czy kinesiotaping.
Plastrowanie dynamiczne tak inaczej nazywa si kinesiotaping, polega
na oklejaniu wybranych fragmentw ciaa plastrami o specjalnej strukturze.
1
szczekowo-twarzowa@sum.edu.pl,Katedra i Klinika Chirurgii Czaszkowo-Szczkowo-
Twarzowej i Chirurgii Stomatologicznej lskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
2
lukasz.kops@gmail.com, Katedra i Klinika Chirurgii Czaszkowo-Szczkowo-Twarzowej
i Chirurgii Stomatologicznej lskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
3
arturb22@tlen.pl, Katedra i Klinika Chirurgii Czaszkowo-Szczkowo-Twarzowej i Chirurgii
Stomatologicznej lskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
78
Zastosowanie kinesiotaping, jako formy fizjoterapii (kinezyterapii)po zabiegach z zakresu
Zostaa ona opracowana przez japoskiego naukowca i chiropraktyka

Dr. Kenzo Kase w 1970 roku [1].
Kinesiologiczna tama moe by rozcigana do 50-60% swojej
dugoci. Plaster ten nie ogranicza ruchw i ma w przyblieniu podobn
mas i grubo co skra [3, 4]. Jest odporny na dziaanie wody i umoliwia
przepyw powietrza dziki falowemu utkaniu [2]. Po za tym stosowanie KT
jest proste i pozornie wolne od niepodanych efektw [8].
Dziaanie kinesiotapingu opiera si na uregulowaniu napicia
miniowego w miejscu aplikacji tamy. Poprzez podniesienie skry
tworzona jest przestrze rdmiszowa midzy ni a miniami, cignami
i powiziami. Zapewnienie miejsca, sprzyja przejciu pynw z obszarw
o wyszym cinieniu w kierunku obszarw o niszym cinieniu. Umoliwia
to popraw krenia drena limfatyczny, lepsze odywianie i usuwanie
produktw przemiany materii [1]. Efektem tego powinno by szybsze
gojenie i zmniejszenie obrzkw [5]. Ponadto doprowadza do zmniejszenia
dolegliwoci blowych poprzez redukcj nacisku i podranienia receptorw
nerwowych i sensorycznych.
2. Cel pracy
Celem pracy jest ocena skutecznoci plastrw kinesiotape
w zapobieganiu obrzku, blui szczkocisku po zabiegach ekstrakcji
dolnych zatrzymanych zbw trzonowych.
Badania przeprowadzono w okresie od wrzenia do grudnia 2014 na
Oddziale Chirurgii Szczkowo-Twarzowej SPSK im A. Mielckiego
w Katowicach. Badaniem objto pacjentw z zakwalifikowanymi do
chirurgicznej ekstrakcji zatrzymanymi dolnymi trzecimi zbami trzonowymi
w klasie B i C wg Pell i Gregory.
Z badania wyczono osoby z chorobami oglnoustrojowymi,
przewlekle przyjmujcymi jakiekolwiek leki, skarcymi si na przewleke
ble, pacjentki w ciy i karmice piersi oraz osoby z zaburzeniami
neurologicznymi lub psychiatrycznymi. Kady pacjent podpisa zgod na
badania oraz zosta poinformowany o moliwoci rezygnacji na ich kadym
etapie.Badania zostay pozytywnie zaopiniowane przez komisje bioetyczn
UW w Katowicach i kierownika kliniki, ktry wyrazi na nie zgod. Do
badania zakwalifikowano 10 chorych po 5 do gruby badanej i grupy
kontrolnej. Pacjenci podczas wizyty byli kwalifikowani do projektu
badawczego i przypisywano ich do grup na zasadzie sekwencyjnego
przydzielania. Pierwszy pacjent trafia do grupy badawczej oklejanych
tam, drugi do grupy kontrolnej, nastpnie cykl si powtarza.
79
Grup badan stanowio 5 pacjentw 3 kobiety, 2 mczyzn w wieku

od 18-27lat (23,45 3,21). Ktrzy zostali poddani zabiegowi chirurgicznej
ekstrakcji zatrzymanego zba trzeciego trzonowego. Z zastosowaniem
standardowej procedury pozabiegowej i zaopatrzenia terapeutycznego
w postaci oklejania plastrami kinesiotape.
Grup kontroln stanowio 5 pacjentw 4 mczyzn oraz 1 kobieta
w wieku 19-32 lat (24,80 4,15).
Zostali oni poddani zabiegowi chirurgicznej ekstrakcji zatrzymanego
zba trzeciego trzonowego. Z zastosowaniem jedynie standardowej
procedury pozabiegowej.
W obu grupach mierzono odwodzenie, obrzk oraz dolegliwoci blowe
przed operacyjnie (T0), w pierwszej (T1), trzeciej (T2) i sidmej (T3)
dobie pooperacyjnej. Wszystkie pomiary wykonywane byy przez jednego
lekarza.
3.1. Pomiar obrzku

Obrzk oceniano za pomoc pomiaru piciu linii uywajcnitki, ktr
nastpnie mierzono na linijce kalibrowanej co 1 mm i sumowano wyniki.
Linia 1 biega od najbardziej dotylnego punktu na skrawku ucha do
kcika ust. Linia 2 - od najbardziej dotylnego punktu na skrawku ucha do
punktu pogonion. Linia 3- od najbardziej dotylnego punktu na skrawku
ucha do szpary powiekowej, linia 4 z kolei od bocznego kta szpary
powiekowej do punktu gonion. Natomiast linia 5- od punktu gonion do
punktu rodkowego koci nosowej. Dla dokadnoci pomiarw punkty
zostay zaznaczone za pomoc cienkiego wodoodpornego markera.
3.2. Pomiar odwodzenia

Odwodzenie mierzono przy pomocy linijki kalibrowanej co 1 mm
pomidzy brzegami siecznymi zbw grnych i dolnych.
3.3. Pomiar blu

Do oceny blu suya skala VAS (Visual Analogue Scale) gdzie
0 oznaczao brak blu, natomiast 10- najwikszy bl, odstpy midzy
kadym poziomem wynosiy 20 mm. Pacjenci byli proszeni o zaznaczenie
na skali natenie odczuwalnych dolegliwoci blowych.
3.4. Zabieg chirurgiczny

Wszyscy pacjenci z grupy badawczej i kontrolnej mieli wykonany
zabieg chirurgicznej ekstrakcji zatrzymanego zba trzeciego trzonowego
dolnego wedug tych samych standardw i przez tego samego lekarza
odbywajcego sta specjalizacyjny z chirurgii stomatologicznej.
80
Zabieg przeprowadzano w warunkach ambulatoryjnych, przy zachowaniu

zasad aseptyki i antyseptyki. Zby byy usuwane w znieczuleniu
miejscowym 2% Lignocainum z Noradrenalin w steniu 1:100000,
z ciecia ktowego po odwarstwieniu pata luzwkowo-okostnowego
w przedsionku jamy ustnej. Blaszk policzkow usuwano przy pomocy
sterylnej prostnicy chodzon steryln sol fizjologiczn. Zby byy
usuwane przy pomocy dut i kleszczy. Zbod yeczkowano, wygadzono
ostre brzegi kostne oraz pukano steryln sol fizjologiczn. Ran
zamykano przy pomocy policzkowego pata luzwkowo-okostnowego
oraz szyto szwami nylon 4-0. Po zabiegach operacyjnych stosowano
antybiotykoterapie Augmentin 0,625 (ampicylina 500+125 kwas
klawulonowy) co 8 godzin przez 5 dni oraz leczenie p/ blowe Ketonal
0,1 co 12 h.
3.5. Kinesiotaping
Wszystkie procedury oklejania byy wykonywane przez jednego
lekarza, ktry jest certyfikowanym terapeut Kinesiotaping. Tam
naklejano bezporednio po zabiegu po wczeniejszym oczyszczeniu skry.
Stosowano tam K-Activ Tape Clasic 50mm X 5m. Dugo tamy zostaa
dopasowywana do kadego pacjenta indywidualnie. Trzon tamy zosta
umieszczony w okolicy wzw chonnych nadobojczykowych, jako
docelowego miejsca spywu chonki nastpnie z trzonu wychodzio cztery
pasy tamy o szerokoci ok 1 cm nacignite o 20% w stosunku do
pooenia spoczynkowego. Koce tamy nastpnie dochodziy do miejsca
najwikszego obrzku w okolicy trzonu i kata uchwy oraz policzka.
Nastpnie tam lekko pocierano, aby uaktywni klej i zostawiano na cay
okres badania.
3.6. Statystyka
W pierwszym etapie bada statystycznych wykonano obliczenia
podstawowych parametrw statystyki opisowej. Nastpnie przy pomocy
testu Shapiro-Wilka zbadano zgodno rozkadu zawartoci parametru
z rozkadem normalnym. W przypadku braku w peni normalnoci rozkadu
badanego parametru weryfikacji hipotezy dokonano przy pomocy testu
U Manna-Whitney'a, w przeciwnym przypadku uyto testu t Studenta.
Przyjto prawdopodobiestwo popenienia bdu statystycznego na
poziomie p<0,05.
81
4. Wyniki
W tabeli 1 oraz a wykresach 1-3 przedstawiono wyniki otrzymanych
wartoci obrzku, blu, odwodzenia w grupie badanej i grupie kontrolnej
w kolejnych dniach pozabiegowych.
W przypadku obrzku [mm] (wykres 1) dla gr badanej zanotowano
wartoci T0 60,8 5,1, T1 63,2 3,5, T2 61,94,5, T3 61,04,7
natomiast dla gr kontrolnej odpowiednio T0 60,3 4,8, T1 64,23,9 T2
63,83,2, T3 61,24,1. Mona zaobserwowa, i ju w pierwszej dobie
pooperacyjnej pacjenci charakteryzowali si mniejszym obrzkiem a tendencja
ta utrzymywaa si a do 7 doby pooperacyjnej
W przypadku blu pooperacyjnego w pierwszej dobie pooperacyjnej
zanotowano mniejsze wartoci w gr badanej w stosunku do grupy
kontrolnej odpowiednio 2,3 0,6 oraz 4,2 1,4 w trzeciej dobie 2,10,6
oraz 3,60,4, a w sidmej dobie 0,50,2 oraz 1,60,4
W przypadku odwodzenia w grupie uytkujcej plastry zaobserwowano
szybsz rekonwalescencje od 32,82,9 [mm] w pierwszej dobie poprzez
39,33,2 [mm] w trzeciej dobie do 42,42,6 [mm] w sidmej dobie.
W grupie bez plastrw uzyskano odpowiednio wyniki T1 25,82,1[mm],
T2 34,23,2[mm], T3 - 38,5 3,2[mm].
Tabela 1. rednia i odchylenie standardowe obrzku [mm], blu [VAS], odwodzenia [mm] dla
grupy badanej i kontrolnej w kolejnych dniach pooperacyjnych
T0 T1 T2 T3
kontrolna
kontrolna
kontrolna
kontrolna
badana
badana
badana
badana
Grupa
Grupa
Grupa
Grupa
Grupa
Grupa
Grupa
Grupa
60,8 60,3 63,2 64,2 61,9 63,8 61,0 61,2

Obrzk
5,1 4,8 3,5 3,9 4,5 3,2 4,7 4,1
0 2,3 4,2 2,1 3,6 0,5 1,6

00,0
0,0 0,6 1,4 0,6 0,4 0,2 0,4
Bl
42,5 45,6 32,8 25,8 39,3 34,2 42,4 38,5

Odwo-
dzenie
2,8 1,9 2,9 2,1 3,2 4,1 2,6 3,2
82
66
64
62
60
58
T0 T1 T2 T3
Gr. Badana Gr. Kontrolna
Ryc 1. Wartoci obrzku [mm] w kolejnych dniach pooperacyjnych dla grupy badanej i grupy
kontrolnej [opracowanie wasne]
0
T0 T1 T2 T3
Gr. badana Gr. Kontrolna
Ryc 2. Wartoci blu w skali VAS w kolejnych dniach pooperacyjnych dla grupy badanej i grupy
kontrolnej [opracowanie wasne]
83
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
T0 T1 T2 T3
Gr. badana Gr. Kontrolna
Ryc 3. Wartoci odwodzenia [mm] w kolejnych dniach pooperacyjnych dla grupy badanej
i grupy kontrolnej [opracowanie wasne]
5. Dyskusja
Kinesiotaping staje si coraz bardziej popularny. Zarwno personel
medyczny jak i pacjenci coraz czciej doceniaj pozytywny wpyw kines-
tiotapingu w leczeniu. Cigy zasb bada naukowych potwierdzajcych
skuteczno tej formy terapii przyczynia si do coraz to szerszego jej
wykorzystania w wiecie medycznym [7, 14, 15, 16, 17].
Metoda ta znajduje szerokie zastosowanie, m.in. w schorzeniach
ortopedycznych, neurologicznych, chirurgicznych oraz kardiochirurgicznych
czy ginekologicznych [15].
W stomatologii wykorzystuje si go gwnie przy leczeniu blu
i obrzku po usuniciu trzecich zbw trzonowych [1, 8] jak i w leczeniu
zaburze narzdu ucia [2] a take po zabiegach osteosyntezy uchwy czy
uszkodzeniach nerwy twarzowego [8]. Zdaniem Ey-Chmielewskiej i wsp.
metod t mona stosowa, jako wspomaganie w postpowaniu
terapeutycznym blowych zaburze czynnociowych narzdu ucia [2].
Korzystne efekty dziaania kinestiotapingu w redukcji takich parametrw
jak: obrzk, bl czy szczkocisk po zabiegach operacyjnego usunicia
zatrzymanych trzecich zbw trzonowych zaobserwowali w swoich
badaniach Rostw i wsp. [1]. Niniejsze badanie pokazuje, e stosowanie
KT znacznie zmniejsza obrzk i bl ju w 2 dniu po operacji w grupie KT
ni w grupie kontrolnej. Ponadto, przy stosowaniu KT komfort ycia
pozabiegowy oceniany w tej pracy by znaczco wyszy w grupie badanej.
84
Potwierdzaj to badania wasne gdzie zmniejszenie dolegliwoci

pozabiegowych w stosunku do grupy kontrolnej nastpuje ju w pierwszej
dobie pooperacyjnej, osigajc najwiksz rnic w trzeciej dobie po
zabiegu. Podobne wyniki uzyskali w swojej pracy liwiski i wsp.,
w ktrej wykazali, i KT ma rwnie moliwo zmniejszania obrzkw
i parestezji [17]. Skuteczno przeciwobrzkow tamy kinezjologicznej
wykazano take wrd pacjentek po mastektomii, gdzie udao si o okoo 25 %
zmniejszy obrzk w obrbie koczyny grnej po stronie operowanej [19, 20].
Wanym parametrem pooperacyjnym wydaj si by incydenty blowe.
Przyczyniaj si one do ograniczenia aktywnoci po zabiegu jak i wpywaj
znaczco na samopoczucie pacjentw. Kase i wsp. publikuj, i KT jest
w stanie zmniejszy bl poprzez zmniejszenie presji na nocyceptory [9].
O zmniejszeniu dolegliwoci blowych oraz mniejszej konsumpcji
rodkw p/blowych u pacjentw po zabiegu cholecystostomii donosz
w swoich badaniach Krajczy i wsp [10]. Wpyw metody Kinesio Taping na
zmniejszenie si subiektywnych odczu blowych wykazali rwnie
Mikoajczyk i wsp. u pacjentw z zespoami blowymi odcinka ldwiowo-
krzyowego krgosupa [11]. Z kolei Iglesias w swoim badaniu nie
stwierdzi istotnych statystycznie zmian w zmniejszeniu blu odcinka
szyjnego krgosupa po zastosowaniu KT [12]. Natomiast o pozytywnym
wpywie plastrowania dynamicznego na stan funkcjonalny pacjentw po
udarze dowiedli Jaraczewska i wsp. [13]. Zanotowali oni redukcje blu
w stawie barkowym oraz popraw napicia miniowego [13]. Ponadto,
szybsza redukcja blu wpywa na szybszy powrt pacjenta do penej
aktywnoci yciowej.
Pooperacyjne zastosowanie tamy kinesiologicznej wrd naszych
badanych znacznie obniyo parametry takie jak obrzk, bl i szczkocisk.
Kinesiotaping wpyn znaczco na prac mini, zmniejszajc wzmoone
napicie miniowe, a take na zwikszenie zakresu ruchu mini
mimicznych.
6. Podsumowanie
Poczenie zabiegu chirurgicznego z kinesiotapingiem oferuje pacjentom
mniej traumatyczne doznania pozabiegowe i znanczco poprawia
samopoczucie pacjentw a przy tym jest ekonomiczna i tania w uyciu.
Naley jednak zaznaczy, e ta forma terapii stanowi jedynie dodatkowy
element wspomagajcy plan leczenia a dalsze badania przyczyni si do
jeszcze lepszego jej wykorzystania w praktyce.
85
Literatura
1. Ristow O., Hohlweg-Majert B., Strzenbaum S. R., Kehl V., Koerdt S.,
Hahnefeld L., Pautke Ch.. Therapeutic elastic tape reduces morbidity after
wisdom teeth removala clinical trial. Clin Oral Invest (2014) 18:1205-1212
DOI 10.1007/s00784-013-1067-3
2. Chmielewska H., Frczak B., Sobolewska E., Polak Majcher D., Hamerlak Z.,
Serewa J.: Metoda kinesiotapingu i jej zastosowanie w leczeniu zaburze
narzdu ucia przegld pimiennictwa. Dent Forum. 2009, 1 (37), 69-72.
/1/2009/XXXVII
3. Kase K, Wallis J, Kase T. Clinical Therapeutic Applications of the Kinesio
Taping Method. Tokyo: Keni-kai Information; 2003
4. Sijmonsma J. Manual de taping neuro muscular. Portugal: Aneid press; 2007
5. Hsu YH, Chen WY, Lin HC, Wang WTJ, Shih YF. The effects of taping
on scapular kinematics and muscle performance in baseball players with
shoulder impingement syndrome. Journal of Electromyography and
Kinesiology 2009; 19(6):1092e9
6. W. Kiebzak, I. M.Kowalski, M. Pawowski, J. Gsior, K. Zaborowska-Sapeta,
O. Wolska, Z. liwiski. Wykorzystanie metody Kinesiology Taping w
praktyce fizjoterapeutycznej: przegld literatury. Fizjoterapia Polska 2012,
1(4) Vol.12, 1-11
7. Thelen M., Dauber J., Stoneman P. (2008): Clinical efficacy of kinesio tape
for shoulder pain: A randomized, doubleblinded, clinical trial. Journal
of Orthopaedic and Sports Physical Therapy 38: 389-395
8. Ristow O et al (2014) Kinesiologic taping reduces morbidity after oral and
maxilofacial surgery: a pooled analysis. PTTh&Pr. febr. 2014 pg1-9
9. Kase K, Hashimoto T, Tomoki O (1996) Development of kinesiotaping perfect
manual. Kinesio Taping Association, Tokyo, pp 1-39
10. Krajczy M, Szczegielniak J, liwiski Z, Kamiski K. The effectiveness
of Kinesio Taping applications in physiotherapy of postcholecystectomy
patients. Preliminary Report. Fizjo Pol 2008; 8(3):279-289
11. Mikoajczyk E., Jankowicz-Szymaska A., Janusz M., Bakalarz J.; Wpyw
tradycyjnej fizjoterapii oraz metody Medical Taping na dolegliwoci blowe
i stopie dysfunkcji pacjentw z zespoem blowym odcinka ldwiowo-
krzyowego krgosupa, Przegld Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego
i Narodowego Instytutu Lekw w Warszawie Rzeszw 2012, 2, 223-237
12. Iglesias G.J, Fernndez-de-las-Peas C, Cleland J, Huijbregts P, Del Rosario
Gutierrez-Vega M. Short-term effects of cervical Kinesio Taping on pain and
cervical range of motion in patients with acute whiplash injury: A randomized,
clinical trial. J OrthopSports Phys Ther 2009;39(7):515-521
13. Jaraczewska E. Kinesiotaping i jego zastosowanie w programach
rehabilitacyjnych opis przypadkw. Reh Prak 2009; 4:23-25
14. Mikoajewska E.: Kinesiotaping. Rozwizania wybranych problemw
funkcjonalnych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011
86
15. Zajt- Kwiatkowska J., Rajkowska-Labon E., Skrobot W. i in.: Kinesio taping
metoda wspomagajca proces usprawniania fizjoterapeutycznego wybrane
aplikacje kliniczne. Nowiny Lekarskie 2005, 74, 2, 190-194
16. Bassett K.T., Lingman S.A., Ellis R.F.: The use and treatment efficacy
of kinaesthetic taping for musculoskeletal conditions: a systematic review. NZ
Journal of Physiotherapy, July 2010, Vol. 38 (2), p. 56-62
17. E. Koodziej, D. Koodziej, L. Kotua, S. Kiebasa,J. Karwat, P. GilKulik;.
Kinesiotaping w kompleksowej fizjoterapii, Postpy w naukach medycznych,
Politechnika Lubelska Lublin 2013, p. 26-36
18. liwiski Z., Halat B., Kufel W. i in.: Wpyw aplikacji kinesiotapingu
na zmiany motoryki u dzieci z wadami rozwojowymi. Fizjoterapia Polska 2007,
7(1): 52-62
19. Lipiska A., liwiski Z., Kiebzak W. i in.: Wpyw aplikacji kinesiotapingu na
obrzk limfatyczny koczyny grnej u kobiet po mastektomii, Fizjoterapia
Polska 2007: 3(4), vol. 7, s. 258-269
20. Kaya E., Kaplan C., Dandin O.: Kinesiotaping for breast cancer related
lymphodema. The Journal of Breast Health 2012, vol. 8, nr 4, s. 166-168
Zastosowanie kinesiotaping, jako formy fizykoterapii po zabiegach z

zakresu chirurgii stomatologicznej
Streszczenie
Obecnie w stomatologii daje si zaobserwowa podobne kierunki dziaa, majce na celu
zwikszenie komfortu u pacjentw poddanych zabiegom chirurgicznym. Coraz czciej
obok tradycyjnych metod terapeutycznych takich jak: farmakoterpia, laseroterpia,
fizjoterpia, zabiegi termiczne, zostaj zastosowane innowacyjne i rwnie bezinwazyjne
metody rehabilitacyjne takie jak nawietlanie lamp Bioptron czy Kinesiotaping. Celem
pracy jest ocena skutecznoci plastrw kinesiotape w zapobieganiu obrzku, blu
i szczkocisku po zabiegach ekstrakcji dolnych zatrzymanych zbw trzonowych.
Poczenie zabiegu chirurgicznego z kinesiotapingiem oferuje pacjentom mniej
traumatyczne doznania pozabiegowe i znaczco poprawia samopoczucie pacjentw.
Sowa kluczowe:kinsiotaping, fizykoterapia, chirurgia stomatologiczna, ekstrakcja, zby
zatrzymane
The use of kinesiotaping, as a form of physical therapy after dental

surgery
Abstract
Currently in dentistry can be observed similar lines of measures, designed to increase
comfort for patients undergoing surgery. Increasingly, alongside traditional therapeutic
methods such as pharmacotherapy, lasertherapy, physiotherapy, thermal treatments, they are
applied equally innovative and non-invasive rehabilitation methods such as exposure
to Bioptron lamp or Kinestiotaping. The aim of the study is to evaluate the effectiveness
of the kinesiotaping in preventing swelling, pain and lockjaw after surgery extraction
of impacted lower third molars. The combination of kinesiotaping after surgery offers
patients a less traumatic experience postoperative and significantly improves the well-being
of patients.What are the suggestions for future research? What practical implications are
identified?
Keywords: kinsiotaping, physical therapy, dental surgery, extraction, impacted teeth
87
Janusz Kocjan1
Zmodyfikowany test Phalena: nowy test kliniczny

dla zespou cieni nadgarstka
badanie pilotaowe
1. Wprowadzenie
Zesp cieni nadgarstka (ang. carpal tunnel syndrome) stanowi jedn
z najczciej wystpujcych neuropatii uciskowych koczyny grnej.
W oparciu o przegld pimiennictwa z ostatnich 15 lat szacuje si, e
czsto wystpowania zespou cieni nadgarstka (zcn) w oglnej populacji
mieci si w granicach od ok. 1% do ok. 3,5% [16]. Badacze s zgodni, i
wiksz czsto wystpowania tego schorzenia odnotowuje si u kobiet
[1, 2, 7], osb w rednim i podeszym wieku [3, 8] oraz wykonujcych
prac zawodow zwizan z powtarzanymi ruchami zgicia grzbietowego
i doniowego nadgarstka [9].
Istot tej mononeuropatii uciskowej jest anatomiczna dysproporcja
midzy objtoci struktur stanowicych zawarto kanau nadgarstka
a jego pojemnoci, w wyniku czego dochodzi do wzrostu cinienia
w obrbie kanau, ktre prowadzi do ucinicia i czciowego niedokrwienia
nerwu porodkowego pod troczkiem zginaczy [10]. Jak donosz Ikeda
i wsp. oraz Gelberman i wsp. u chorych ze zdiagnozowanym zcn warto
cinienia wewntrz kanau nadgarstka zmierzona w pozycji neutralnej dla
tego stawu wynosi ok. 30 mm Hg [11, 12] - wobec ok. 2,5-14 mm Hg
odnotowanych wrd osb zdrowych [11, 13].
W rozpoznaniu tego schorzenia najwiksze znaczenie przypisuje si
badaniu elektrofizjologicznemu (ENG elektroneurografia) za pomoc
ktrego ocenia si przewodnictwo nerwowe we wknach nerwu
porodkowego. Badanie to posiada jednak pewne ograniczenia i nie zawsze
umoliwia postawienie ostatecznej diagnozy. W sytuacji, gdy proces
chorobowy jest w pocztkowym stadium zaawansowania i dotyczy
mniejszych wkien u pacjentw z penym obrazem klinicznym tej choroby
niejednokrotnie stwierdza si prawidowe wyniki badania neurofizjo-
logicznego i odwrotnie u osb bez jakichkolwiek objaww sugerujcych
wystpowanie zcn neurofizjologicznie mona by potwierdzi to rozpoznanie
1
lski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Studium Doktoranckie Wydziau Lekarskiego
w Katowicach
88
Zmodyfikowany test Phalena: nowy test kliniczny dla zespou cieni
nadgarstka badanie pilotaowe
[14, 15]. Ponadto nie stwierdzono dowodw na to, e pacjenci z potwier-

dzonym neurofizjologicznie zcn maj inny przebieg tej neuropatii
uciskowej ni ci z negatywnymi wynikami testu [14], a co najwaniejsze,
w powaniejszych stadiach zcn obraz kliniczny moe nie wykazywa
zwizku z niewielk istotnoci zmian obserwowanych za pomoc bada
neurofizjologicznych [16]. Dlatego istotn rol diagnostyczn odgrywaj
rwnie testy prowokacyjne, ktrych celem jest wywoanie bd nasilenie
parestezji w obszarze zaopatrywanym przez nerw porodkowy. Mankament
stanowi jednak znaczna rozbieno w zakresach czuoci i specyficznoci
tych testw na podstawie dotychczas opublikowanej literatury przedmiotu
[1720]. Wyniki analiz sugeruj, i w rzeczywistoci testy te mog nie
mie duej mocy diagnostycznej co wskazuje na konieczno prowadzenie
dalszych bada w tym zakresie.
2. Cel pracy
Celem opracowania jest przedstawienie zmodyfikowanego testu Phalena
oraz ocena jego przydatnoci w wykrywaniu zcn na podstawie okrelenia
wartoci czuoci i swoistoci tego testu w odniesieniu do badania ENG
oraz na tle innych, stosowanych testw prowokacyjnych, tj. testu Phalena,
odwrconego testu Phalena, objawu Tinella oraz testu Durkana.
Badaniem objto 54 osoby ze zdiagnozowanym zcn: 30 kobiet (55%)
i 24 mczyzn (45%) w wieku 38-56 lat (M=47,54; SD=9,76). Wyniki
przeprowadzonego badania elektrofizjologicznego wskazay na obecno
kompresji nerwu porodkowego na poziomie nadgarstka, zmniejszenie
parametrw szybkoci przewodzenia poniej 40 m/s oraz dystalnej latencji
ruchowej o ponad 60ms/cm. Obustronny zcn stwierdzono u 18, a jedno-
stronny u 36 pacjentw przy czym zawsze dotyczy on rki dominujcej.
Z uczestnictwa w badaniu wykluczono osoby u ktrych na podstawie
badania podmiotowego oprcz zcn stwierdzono obecno schorze
wspistniejcych oraz przebyte urazy traumatyczne w obrbie przed-
ramienia i doni. Grup kontroln stanowio 50 osb: 25 kobiet i 25
mczyzn w wieku 24-45 lat (M=35,28; SD=7,15), ktrzy nie zgaszali
jakichkolwiek objaww w obrbie doni i nadgarstka oraz nie doznali
adnych urazw w przeszoci. Charakterystyk kliniczn badanych
zawarto w tabeli 1.
Na potrzeby badania wykorzystano nastpujce testy kliniczne: test
Phalena, odwrcony test Phalena, objaw Tinella, test Durkana oraz nowy,
zmodyfikowany test Phalena. Wszystkie testy prowokacyjne zastosowano
89
Janusz Kocjan
zarwno w grupie klinicznej, jak rwnie, w grupie kontrolnej. Metodyka

wykonania poszczeglnych testw bya nastpujca:
Test Phalena - badany proszony jest o wykonanie zgicie doniowego
nadgarstkw a nastpnie zblienie do siebie grzbietowych czci doni.
Wzajemny ucisk obu grzbietw rk zwiksza cinienie w kanale nadgarstka.
Test uwaa si za pozytywny, jeli pacjent zgasza wystpowanie parestezji
w co najmniej jednym z trzech palcw po stronie promieniowej w cigu
60 sekund od rozpoczcia badania [21].
Zmodyfikowany test Phalena (ZTP) badajcy staje z prawej strony
pacjenta, umieszczajc swoj lew do w okolicy Th1/Th2, natomiast
kciukiem i palcem wskazujcym prawej rki obejmuje uchw pacjenta.
Pierwsza cz testu wykonywana jest identycznie jak oryginalna wersja
testu Phalena. Po upywie 60 sekund pacjent w dalszym cigu utrzymuje
zgicie doniowe nadgarstkw z kolei, badajcy wykonuje statyczn
retrakcj odcinka szyjnego krgosupa, ktra utrzymywana jest przez
60 sekund. Uzyskany w badaniu rezultat interpretuje si nastpujco:
utrzymywanie si bd nasilanie objaww wywoanych za pomoc testu
Phalena w obszarze unerwianym przez nerw porodkowy podczas
wykonania retrakcji przemawia za obecnoci zcn. Zmniejszenie si bd
cakowite ustpienie objaww po zastosowanej retrakcji sugeruje
wystpowanie przyczyny w innym obszarze ni kana nadgarstka.
Pozostae zastosowane testy prowokacyjne wykonywano zgodnie
z metodyk zaproponowan przez ich autorw [22-24].
Analiza statystyczna przeprowadzona zostaa przy uyciu programu
STATISTICA StatSoft w wersji 10.0. W celu porwnania czuoci
i swoistoci midzy poszczeglnymi testami prowokacyjnymi posuono
si testem McNemara. Przyjto poziom istotnoci statystycznej p<0,05.
4. Wyniki
W tabeli 1 przedstawiono charakterystyk kliniczn dla grupy badanej
oraz grupy kontrolnej.
Wartoci czuoci dla zmodyfikowanego testu (90%) ksztatoway si na
podobnym poziomie jak dla oryginalnego testu (88%), jednake byy
znamiennie statystycznie wysze ni w przypadku testu Tinela (64%;
p<0,01), testu Durkana (72%; p<0,05) oraz odwrconego testu Phalena
(61%; p<0,01). Z kolei wartoci specyficznoci dla tego testu byy
najwysze spord wszystkich analizowanych testw prowokacyjnych
(95%) oraz istotnie statystycznie rniy si od wartoci zaobserwowanych
dla pozostaych testw, gdzie: Phalen: 85%, p<0,05; Durkan: 60%,
p<0,001, Tinell: 63%, p<0,001; odwrcony Phalen: 79%, p<0,05 (tabela 2).
90
Tabela 1. Charakterystyka kliniczna badanych grup

Zmienna Grupa z ZCN Grupa kontrolna
(n=54) (n=50)
Rka dominujca:
Prawa 48 47
lewa 6 3
Cakowita liczba przebadanych 72 100
nadgarstkw
Osabienie minia odwodziciela 31 0
krtkiego kciuka
Osabienie minia 19 0
przeciwstawiacza kciuka
Czas trwania choroby (podany w 14,06,5 nie dotyczy
miesicach)
Rodzaj wykonywanej pracy:
fizyczna 24 21
umysowa 30 29
Tabela 2. Wartoci czuoci i swoistoci analizowanych testw funkcjonalnych

Zmienna Czuo Swoisto
Zmodyfikowany test Phalena 90% 95%
Test Phalena 88% 85%
Odwrcony test Phalena 61% 79%
Test Tinella 64% 63%
Test Durkana 72% 60%
Jako ostatni etap analizy porwnano specyficzno zmodyfikowanego
testu Phalena w zalenoci od czasu utrzymanej statycznej retrakcji odcinka
szyjnego krgosupa. Wyniki przedstawiay si nastpujco: 15s = 64%;
30s = 78%; 45s =86%; 60s = 95%.
5. Dyskusja
Pomimo, i pierwsze wzmianki dotyczce zespou cieni nadgarstka
sigaj poowy XIX wieku a termin carpal tunnel syndrome po raz
pierwszy uyto w 1939 roku, dotychczas nie udao si opracowa
jednolitych procedur diagnostycznych dla jego rozpoznania. Rne
stanowiska ekspertw oraz towarzystw naukowych nie pozwoliy wyoni
jednoznacznych kryteriw diagnostycznych dla tej jednostki chorobowej.
W praktyce klinicznej do celw diagnostycznych wykorzystuje si zarwno
91
Janusz Kocjan
badanie elektrofizjologiczne, jak rwnie, kilka testw prowokacyjnych.

Kade z nich posiada jednak pewne ograniczenia w wyniku czego na ich
podstawie nie mona definitywnie stwierdzi zcn.
Wikszo badaczy uwaa, e rozpoznanie zcn powinno opiera si na
zebraniu szczegowego wywiadu z chorym, przeprowadzeniu badania
fizykalnego wcznie z wykonaniem testw prowokacyjnych jak i bada
neurofizjologicznych [25]. Jednak znaczce rnice w wartociach czuoci
i swoistoci dotychczas opracowanych testw podawanych przez rnych
autorw oraz konieczno rnicowania zcn z innymi jednostkami
chorobowymi, takimi jak chociaby protruzja bd ekstruzja dysku
midzykrgowego w odcinku szyjnym krgosupa czy te zespoem
grnego otworu klatki piersiowej (ang. thoracic outlet syndrome) powoduj
konieczno prowadzenia dalszych prac nad opracowaniem testw
klinicznych pozwalajcych na przeprowadzenie szybkiej diagnostyki.
Ponadto dotychczas opracowane testy kliniczne maj charakter testw
prowokacyjnych, nie pozwalajc tym samym na przeprowadzenie
diagnostyki rnicowej. W opracowaniu dokonano oceny wartoci
diagnostycznych nowego, zmodyfikowanego testu Phalena. Koncepcja
modyfikacji pierwotnej wersji testu oraz opracowania metodyki jego
wykonania powstaa na bazie wasnych dowiadcze klinicznych autora
oraz dostpnej literatury przedmiotu. W zaoeniu autora zmodyfikowany
test ma suy jako narzdzie screeningowe, pozwalajce rnicowa
przyczyn wystpowanie parestezji w obrbie doni midzy zcn a dyskopati
krgosupa szyjnego.
Dane przedstawione w tabeli 2 wskazuj na wysokie wartoci czuoci
(90%) zmodyfikowanego testu - porwnywalne jednak z wartociami
odnotowanymi dla oryginalnego testu (88%). Jednake w odniesieniu do
kryterium specyficznoci testu, rnice te byy zdecydowanie wiksze
(95% vs 85%). W porwnaniu z innymi testami prowokacyjnymi, nowy
test diagnostyczny charakteryzowa si istotnie statystycznie wyszymi
wartociami parametrw wiarygodnoci klinicznej. Na uwag zasuguje
rwnie fakt, i w przypadku testu Durkana oraz testu perkusyjnego Tinela
pozytywne objawy zostay wywoane odpowiednio u 40 oraz 37 spord
100 osb zdrowych.
W kolejnym etapie analizie poddano czas utrzymywania statycznej
retrakcji w odcinku szyjnym krgosupa i jego wpyw na ustpowanie
dystalnych objaww wywoanych podczas testu Phalena. W przypadku
retrakcji utrzymanej przez 60 sekund wartoci specyficznoci byy wysze
ni w przypadku pomiarw w czasie 15, 30 i 45 sekund. W zwizku z tym
autor nie wyklucza, i dalsze prace nad uytecznoci tego testu mog
spowodowa wyduenie czasu utrzymywanej retrakcji.
92
Na podstawie wynikw przeprowadzonego badania wnioskuje si, i

zmodyfikowany test Phalena moe stanowi najbardziej dokadny spord
dotychczas opracowanych testw klinicznych sucych do wykrywania
zcn. Obecne badanie ma jednak charakter badania pilotaowego, w ktrym
uzyskane rezultaty porwnywano midzy grup kliniczn ze zdiagnozo-
wanym zcn a osobami zdrowymi. Pomimo odnotowania bardzo wysokich
wartoci czuoci i swoistoci, ktrymi charakteryzuje si nowy test, to na
ich podstawie nie mona jeszcze mwi o jego klinicznej uytecznoci.
Konieczne jest bowiem przeprowadzenie dalszych bada nad jego
wiarygodnoci, z uwzgldnieniem odpowiedniego doboru badanych grup,
mianowicie: pacjentw z zcn wrd ktrych na podstawie rezonansu
magnetycznego wykluczono obecno przepukliny dysku midzykrgowego
i/lub innych powanych patologii w obrbie krgosupa szyjnego oraz
pacjentw z zespoami blowymi krgosupa z negatywnym wynikiem
badania ENG. W zamierzeniu autora stanowi to bdzie kolejny etap
bada.
6. Wnioski
1. Wykazano wysok czuo i swoisto zmodyfikowanego testu
Phalena. Wartoci te byy istotnie wysze w odniesieniu do
pozostaych analizowanych testw prowokacyjnych.
2. Zmodyfikowany test Phalena wydaje si by uytecznym testem
diagnostycznym, pozwalajcym rnicowa pochodzenie objaww
midzy zespoem cieni nadgarstka a odcinkiem szyjnym krgosupa.
Konieczne jest jednak przeprowadzenie dalszych bada nad jego
waciwociami klinicznymi, z uwzgldnieniem odpowiedniego
doboru grupy badanej.
93
Janusz Kocjan
Literatura
1. Atroshi I, Gummesson C, Johnsson R, Ornstein E, Ranstam J, Rosen I.
Prevelence of carpal tunnel syndrome in a general population. JAMA 1999;
282 (2): 153-158
2. Bongers FJ, Schellevis FG, van den Bosch WJ, van der Zee J. Carpal tunnel
syndrome in general practice (1987 and 2001): incidence and the role
of occupational and non -occupational factors. British Journal of General
Practice 2007; 57(534): 36-39
3. Mondelli M, Giannini F, Giacchi M. Carpal tunnel syndrome incidence
in a general population. Neurology 2002; 58(2): 289-294
4. Boek M, Gadzik TS. Warto badania klinicznego w diagnostyce zespou
kanau nadgarstka. Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja 2001; 3(3): 357-360
5. Sambandam SN, Priyanka P, Gul A, Ilango B. Critical analysis of outcome
measures used in the assessment of carpal tunnel syndrome. International
Orthopaedics 2008; 32: 497-504
6. Romanowski L. Zesp kanau nadgarstka - najczstsza przyczyna blu
i drtwie rk. Chirurgia Estetetyczna 2002; 6: 15-19
7. Becker J, Nora D.B, Gomes I, Stringari F.F, Seitensus R, Panosso J.S, Ehlers
J.C. An evaluation of gender, obesity, age and diabetes mellitus as risk factors
for carpal tunnel syndrome. Clinical Neurophysiology 2002; 113(9): 1429-1434
8. Banach M, Bogucki A. Zespoy z ucisku: diagnostyka i leczenie. Red: Banach
M, Bogucki A. Medycyna Praktyczna, Krakw, 2003, 31-133
9. Biernawska J, Niemczyk A, Pierzchaa K. Udzia czynnikw zawodowych
i pozazawodowych w etiopatogenezie zespou cieni nadgarstka. Medycyna
Pracy 2005; 56(2): 131-137
10. Witwicki T., Szabela M., Noszczyk B. i wsp.: Zespoy cieni. Polski Przegld
Chirurgiczny 1996; 68: 589-595
11. Gelberman R.H, Hergenroeder P.T, Hargens A.R, Lundborg G.N, Akeson
W.H. The carpal tunnel syndrome: a study of carpal canal pressure. Journal
of Bone & Joint Surgery, American Volume 1981; 63-A: 380-383
12. Ikeda K, Osamura N, Tomita K. Segmental carpal canal pressure in patients
with carpal tunnel syndrome. The Journal of Hand Surgery American Volume
2006; 31(6): 925-929
13. Okutsu I, Ninomiya S, Hamanaka I, Kuroshima N, Inanami H. Measurement
of pressure in the carpal canal before and after endoscopic management
of carpal tunnel syndrome. Journal of Bone & Joint Surgery, American
Volume 1989; 71(5): 679-683
14. Bland J.D. The value of the history in the diagnosis of carpal tunnel syndrome.
The Journal of Hand Surgery 2000; 25 (5): 445-450
15. Aroori S, Spence RA. Carpal tunnel syndrome. The Ulster Medical Journal
2008; 77 (1): 6-17
16. El Miedany Y.M, Aty S.A, Ashour S. Ultrasonography versus nerve
conduction study in patients with carpal tunnel syndrome: substantive or
complementary tests? Rheumatology 2004; 43 (7): 887-895
94
17. De Smet L., Steenwerckx A., Van den Bogaert G., Cnudde P., Fabry G. Value
of clinical provocative tests in carpal tunnel syndrome. Acta Orthopdica
Belgica 1995; 61: 177-182
18. Williams T.M, MacKinnon S.E, Novak C.B, McCabe S, Kelly L. Verification
of the pressure provocative test in carpal tunnel syndrome. Annals Of Plastic
Surgery 1992; 29: 8-11
19. Gellman H., Gelberman R. H., Tan A. M., Botte M. L. Carpal tunnel
syndrome : an evaluation of the provocative diagnostic tests. Journal of Bone
& Joint Surgery 1986, 68-A, 735-737
20. Georgiew F. Testy prowokacyjne stosowane w diagnostyce zespou cieni
nadgarstka. Rehabilitacja Medyczna 2007; 11(4): 15-25
21. Phalen GS. The carpal tunnel syndrome - 17 years experience in diagnosis
and treatment of 654 hands. Journal of Bone & Joint Surgery, American
Volume 1966, 48A, 211-228
22. Durkan JA. A new diagnostic test for carpal tunnel syndrome. Journal of Bone
& Joint Surgery 1991; 73(4): 535-538
23. Moldaver J: Tinels sign: its characteristics and significance. Journal of Bone
& Joint Surgery, American Volume 1978; 60: 412-414
24. Mondelli M, Passero S, Giannini F. Provocative tests in different stages
of carpal tunnel syndrome. Clinical Neurology and Neurosurgery 2001; 103:
178-183
25. Rempel D, Evanoff B, Amadio PC, de Krom M, Franklin G, Franzblau A,
Gray R, Gerr F, Hagberg M, Hales T, Katz JN, Pransky G. Consensus criteria
for the classification of carpal tunnel syndrome in epidemiologic studies.
The American Journal of Public Health 1998; 88(10): 1447-1451
Zmodyfikowany test phalena: nowy test kliniczny dla zespou cieni

Streszczenie
Zesp cieni nadgarstka (ZCN) jest jedn z najczciej wystpujcych neuropatii
uciskowych koczyny grnej. Pomimo, i badanie elektrodiagnostyczne stanowi
podstawow procedur w diagnozowaniu tego zespou chorobowego, posiada ono jednak
pewne ograniczenia. W diagnostyce funkcjonalnej na potrzeby fizjoterapii wykorzys-
tywanych jest kilka testw prowokacyjnych, m.in. opracowany w 1957 roku test Phalena.
Na podstawie przeprowadzonego przegldu pimiennictwa wiarygodno tego testu waha
si w zakresie: 43-93% - czuo oraz 40-95% - swoisto. Uwaa si jednak, e zarwno
test Phalena, jak rwnie, pozostae testy prowokacyjne nie maj tak duej mocy
diagnostycznej, sugerujc tym samym konieczno prowadzenia dalszych bada klinicznych
w tym kierunku. Celem pracy byo przedstawienie zmodyfikowanego testu Phalena oraz
ocena jego skutecznoci w wykrywaniu ZCN. Ponadto okrelono jego czuo i swoisto w
porwnaniu z innymi testami prowokacyjnymi, tj. objawem Tinella, testem Phalena,
odwrconym testem Phalena oraz testem Durkana. Grup badan stanowiy 54 osoby w
wieku 38-56 lat (M=47,54, SD=9,76) ze zdiagnozowanym ZCN. Obustronny ZCN
stwierdzono u 18, a jednostronny u 36 pacjentw przy czym zawsze dotyczy on rki
dominujcej. Grup kontroln stanowio 50 osb: 25 kobiet i 25 mczyzn w wieku 24-45
lat (M=35,28; SD=7,15), ktrzy nie zgaszali jakichkolwiek objaww w obrbie doni
i nadgarstka oraz nie doznali adnych urazw w przeszoci. Wyniki przeprowadzonego
95
Janusz Kocjan
badania wykazay, i zmodyfikowany test Phalena charakteryzowa si czuoci oraz

specyficznoci na poziomie 90% oraz 95%, odpowiednio. Wartoci te byy znamiennie
statystycznie wiksze ni w przypadku pozostaych przeprowadzonych testw
prowokacyjnych. Wnioskuje si, i zmodyfikowany test Phalena moe stanowi najbardziej
dokadny spord dotychczas opracowanych testw klinicznych sucych do wykrywania
ZCN. Konieczne jest jednak przeprowadzenie dalszych bada nad jego wiarygodnoci
kliniczn.
Sowa kluczowe: cie nadgarstka, zmodyfikowany test Phalena, test Phalena, testy
kliniczne
Modified Phalen test: a new clinical test for carpal tunnel syndrome:
pilot study
Abstract
Carpal tunnel syndrome (CTS) is one of the most common compression neuropathy in the
upper extremities. Although the electrodiagnostic testing is the primary procedure in the
diagnosis of this syndrome, it has some limitations. In the functional diagnostics for the
physiotherapy needs, several provocative tests have been used, including developed in 1957
Phalen's test. Based on the literature review, credibility of this test ranges: 43-93%
sensitivity and 40-95% - specificity. However, it is believed that both Phalen test, as well
as other provocative tests have not enough diagnostic value, suggesting the need for further
studies in this direction. The aim of the study was to present a modified Phalen's test and to
evaluate of its effectiveness in detecting CTS. Sensitivity and specificity in comparison with
other provocative tests, ie. Tinel test, Phalen test, reverse Phalen test and Durkan test were
also assessed. The study group was constituted 54 persons aged 38-56 years (M = 47.54, SD
= 9.76) diagnosed with CTS. Bilateral CTS was observed in 18 and unilateral in 36 patients
- while always concerned the dominant hand. The control group consisted of 50 people:
25 women and 25 men aged 24-45 years (M = 35.28; SD = 7.15), who did not report any
symptoms of the hand and wrist, and did not suffer from any injuries in the past. The results
of the study showed that the modified Phalen's test characterized by sensitivity and
specificity of 90% and 95%, respectively. These values were statistically significantly
greater than in case of other provocative tests, which were carried out. It is concluded that
a modified Phalen's test may be the most accurate from the previously developed clinical
tests for the detection of CTS. However, it is necessary to conduct further research on its
clinical reliability.
Keywords: carpal tunnel syndrome, modified Phalen test, Phalen test, clinical tests
96
Urszula Wjtowicz1, Hubert Huras2
Czsto wystpowania nietrzymania moczu

u kobiet uprawiajcych sport:
przegld systematyczny
1. Wstp
wiatowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization WHO)
uznaa nietrzymanie moczu (NM) za jeden z waniejszych, oglno-
wiatowych problemw zdrowotnych XXI wieku [1].
W wielu pastwach dziki wieloletnim badaniom problemu nietrzymania
moczu, udao si nie tylko gbiej zrozumie medyczny i spoeczny aspekt
tej dolegliwoci, ale przede wszystkim znacznie poprawiono skuteczno
dotarcia do osb zagroonych, i przeamano bariery w szukaniu pomocy,
zgaszaniu dolegliwoci oraz podejmowaniu leczenia. Badania te przyczyniy
si rwnie do popularyzacji i rozwoju uroginekologii, angaujc szerokie
spektrum specjalistw z rnych rodowisk medycznych (lekarzy,
pielgniarek, fizjoterapeutw itp.).
Pomimo rosncego zainteresowania badaczy problemem nietrzymania
moczu, wzrastajcej liczby publikacji, oraz wprowadzenia nowych metod
leczenia zarwno zachowawczego jak i operacyjnego, podstawowym
problemem nadal pozostaje pne zgaszanie si do lekarza i w konsekwencji
opnione leczenie dolegliwoci w bardzo zaawansowanym stadium.
Nietrzymanie moczu (NM) jest jednym z najczciej wystpujcych
przewlekych schorze u kobiet [2]. Jest to problem medyczny dotykajcy
kobiet w kadym wieku, w tym najlepszych sportsmenek, ale czsto jest
bagatelizowany i pno diagnozowany. Wedug bada czas od wystpienia
objaww NM do podjcia leczenia wynosi w wysikowym nietrzymaniu
moczu (WNM) 4 lata, w naglcym NM 3 lata, a w postaci mieszanej 6 lat
[3]. Jdrzejczyk i wsp. wykazali, e kobiety z wysikowym nietrzymaniem
moczu (WNM) zgaszay si rednio po 46 miesicach, z mieszan postaci
(MNM) po 48, a z pcherzem nadreaktywnym po 33 miesicach od
wystpienia objaww [4].
1
urszula.wojtowicz@uj.edu.pl, Wydzia Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloski
Collegium Medicum
2
hubert.huras@uj.edu.pl, Oddzia Kliniczny Poonictwa i Perinatologii,Szpital
Uniwersytecki w Krakowie
97
Powstaje pytanie, dlaczego pomimo szerokiego dostpu do informacji,

w wielu przypadkach nietrzymanie moczu pozostaje problemem
nierozpoznanym, a co za tym idzie nie leczonym skutecznie. Badania
pokazuj, e osoby z t dolegliwoci s stygmatyzowane spoecznie oraz
marginalizowane przez rodowiska medyczne [5]. Z powodu braku
naleytej informacji wiele osb nie wie jak ma postpi ze swoim
schorzeniem, bd wcale nie jest wiadoma wasnej dolegliwoci
i moliwoci jej leczenia. Jedyn alternatyw dla tych osb jest
dostosowanie si do nowej sytuacji i pogodzenie si z symptomami
choroby. Im szybciej problem ten jest wykrywany tym mniej nasilony
i jego leczenie moe by prostsze, skuteczniejsze z wykorzystaniem mniej
inwazyjnych metod leczenia do jakich naley m.in. trening mini dna
miednicy [6].
Minie dna miednicy (PFM- Pelvic Floor Muscle) s dosy star
filogenetycznie grup mini szkieletowych, ktre w czasie zachodzenia u
czowieka przemian ewolucyjnych, a gwnie ksztatowania si postawy
wyprostnej, rozpoczy penienie szeregu wanych, nowych zada, bd te
sprawowane wczeniej ulegy modyfikacji. Naley take zwrci uwag na
fakt, e przez dziesiciolecia byy strukturami ktrym nie przypisywano
wikszego znaczenia, dlatego byy wzgldnie sabo zbadane i opisane [7,8].
Obecnie wiele bada wskazuje, e osabienie mini dna miednicy
w trakcie ciy, porodu, okresu okoomenopauzalnego i w czasie inten-
sywnego wysiku znacznie przyczynia si do pojawienia si objaww
WNM u kobiet [9, 10].
Midzynarodowe Towarzystwo ds. Trzymania Moczu (International
Continence Society- ICS) dzieli nietrzymanie moczu w zalenoci od
przyczyny na wysikowe nietrzymanie moczu (WNM), naglce NM
(NNM), nietrzymanie moczu z przepenienia i NM pozazwieraczowe [11].
Gwnymi czynnikami ryzyka predysponujcymi wg. bada do
wystpienia NM s [12, 13, 14]:
Cia i pord (szczeglnie noworodkw z mas ciaa 4000 g i powyej);
Okres okoo i pomenopauzalny;
Histerektomia;
Nadwaga, otyo;
obciajcy wysiek fizyczny.
W Polsce wzrasta liczba kobiet regularnie wiczcych. Aktywno
fizyczna jest synonimem modoci i dobrego zdrowia. Jednake sport moe
by przyczyn rnych chorb, gdy jest le dobrany lub nieprawidowo
wykonywany. Intensywne wiczenia s jednym z czynnikw ryzyka
wystpowania nietrzymania moczu u kobiet.
98
Czsto wystpowania nietrzymania moczu u kobiet uprawiajcych sport:
Istniej liczne badania majce na celu okrelenie mechanizmw

zwizanych z nietrzymaniem moczu u sportowcw. Istniej dwie hipotezy
na temat tego jak wysiek moe wpywa na minie dna miednicy:
aktywno fizyczna moe wzmocni minie dna miednicy, bd
aktywno fizyczna moe spowodowa przecienie i osabienie mini
dna miednicy [15]. Powodem negatywnego wpywu sportu na minie dna
miednicy jest zbyt intensywne dziaanie toczni brzusznej, nagy wzrost
napicia powok brzusznych powoduje odruchowy wzrost napicia dna
miednicy, podczas gdy zalene od woli skurcze dna miednicy powoduj tez
wzrost napicia wkien miniowych poprzecznie pra zkowanych cewki
moczowej. U kobiet zdrowych przyrost cinienia srdbrzusznego np. przy
podnoszeniu ciarw wynosi nawet 150 cm H2O. Mocne dno miednicy
znacznie ogranicza przyrost cinienia rdbrzusznego. Natomiast przy
osabionych miniach dna miednicy dochodzi do wystpienia wysikowej
postaci nietrzymania moczu najczciej pojawiajcej si w trakcie
aktywnoci fizycznej i wicze. Jednake moe ono wystpowa podczas
codziennej aktywnoci. W konsekwencji moe to doprowadzi kobiet do
rezygnacji z aktywnoci fizycznej, a tym samym unikania wicze i zaj
rekreacyjnych, w celu uniknicia epizodw wysikowego nietrzymania
moczu. Nieaktywne kobiety w kadym wieku s bardziej naraone na
choroby ukadu krenia, otyo i nadwag [16].
2. Cel pracy
Celem niniejszej pracy jest systematyczny przegld literatury na temat
wystpowania nietrzymania moczu wrd kobiet aktywnie uprawiajcych
sport i zawodowych sportsmenek.
Badania wyszukiwano w elektronicznej bazie danych MEDLINE
i PubMed za pomoc sw kluczowych: urinary incontinence and athletes;
pelvic floor disorders and athletes. Znaleziono 35 artykuw. Do analizy
wczono 15 artykuw speniajcych kryteria wczenia do jakich nalea
rok ukazania si artykuu (wczano prace od 2001 do 2013 roku)
i badawczy charakter pracy.
4. Analiza wynikw bada

W pracy przeanalizowano czsto wystpowania, czynniki ryzyka,
patofizjologie i zasady leczenia nietrzymania moczu wrd kobiet
aktywnych fizycznie i zawodowych sportsmenek.
99
Tabela 1 Badania analizowane w przegldzie systematycznym

Autor rok Liczba Dyscyplina Narzdzia
badanych sportowa
Eliasson K. 2002 35 trampolina Kwestionariusz
i wsp. wywiadu
Simeone C 2010 623 atletyka j.w
i wsp.
Carrie C. 2007 291 atletyka j.w
Nygaard I. 2008 1961 fitness j.w
i wsp.
Caylet N. 2006 157 atletyka j.w
i wsp.
Jacome C. 2011 106 Atletyka, j.w
i wsp. koszykwka,
pika nona
Thyssen HH. 2002 291 8 dyscyplin: j.w
i wsp. gimnastyka, balet,
aerobik,
badmintom,
siatkwka, pika
rczna, atletyka,
koszykwka.
Bo K., i wsp. 2001 660 j.w
Araujo MP 2008 23 Biegaczki 1 godzinny test
i wsp. dugodystansowe podpaskowy,
kwestionariusze
Da Roza T, 2012 16 studenci trenujcy Kwestionariusz
i wsp. atletyk wywiadu
Kruger JA 2007 46 Atletki Badanie
i wsp. ultrasonograficz
ne mini dna
miednicy (2D,
3D)
Borin LC 2013 40 Siatkwka, Perineometr-
i wsp. koszykwka, badanie
pika rczna. napicia mini
dna miednicy
Bo K. i wsp. 2010 331 atletki Kwestionariusz
e wywiadu
Bo K. 2011 1473 Instruktorzy jogi, Kwestionariusz
i wsp. pilatesu, fitness. e wywiadu
Ree ML 2007 12 Kobiety Kwestionariusz
i wsp. wykonujce wywiadu
wiczenia siowe
100
Najlepsze sportsmenki zgaszaj wysok czsto wystpowania

nietrzymania, zwaszcza w czasie treningw, ale rwnie podczas
codziennych czynnoci. Czsto wystpowania nietrzymania moczu
u sportsmenek waha si od 28% do 80% [17,18,19,20,21,22,23].
Najwysza czsto wystpowania jest opisana u zawodniczek
trenujcych w takich dyscyplinach jak: gimnastyka, balet, aerobic (wykres
nr 1) [24,25,26,27,28,29,30,31,32].
Wykres nr 1 Czsto wystpowania nietrzymania moczu wrd zawodowych sportsmenek
Liczba turniejw rocznie, trening siowy, trening na dworze mia

znaczc ujemn korelacj z osabieniem mini dna miednicy. Wraz ze
wzrostem tych zmiennych spada napicie mini dna miednicy. Nisze
napicie mini krocza koreluje ze wzrostem objaww nietrzymania moczu
i zaburze w obrbie dna miednicy [33]. Badanie Borin i wsp. wykazao
istotne statystycznie rnice w napiciu mini dna miednicy (MDM)
kobiet trenujcych siatkwk i koszykwk w porwnaniu do nieatletek
(tabela 1). Obnione cinienie krocza koreluje ze wzrostem objaww
nietrzymania moczu i dysfunkcjami dna miednicy. Do badania wykorzystano
perineometr [33].
101
Tabela 1. Stopie napicia mini dna miednicy u sportsmenek
DYSCYPLINA napici mini ISTOTNO

dna miednicy STATYSTYCZNA
[mmHg]
Pika rczna Brak istotnoci

5.55 1.43
Siatkwka
4.36 1.43 p= 0.09
Koszykwka
3.65 1.35 p=0.39
NIEATLETKI 6.731.91
Opracowano na podstawie literatury [33]
Bo K, i wsp. badali wystpowanie objaww nietrzymania moczu

w pniejszym yciu u 331 byych atletek, porwnujc je do 640 nieatletek.
Dane wykazay, e objawy nietrzymania moczu we wczesnym yciu
wystpujce podczas sportu s silnym czynnikiem predysponujcym do
wysikowego nietrzymania moczu w pniejszym yciu [34].
W bazie danych PubMed wyszukano tylko jedn publikacj analizujc
wystpowanie nietrzymania moczu wrd instruktorw fitness, Yogi,
Pilatesu. W pracy przebadano 1473 instruktorw reprezentujcych
3 najwiksze firmy fitness w Norwegi. Badanie wykazao, e u 26,3%
instruktorek fitness (u 15,3 % wyciek moczu w czasie aktywnoci
fizycznej, u 10,9% podczas kaszlu, kichania) i u 25,9% nauczycielek jogi
i Pilatesu wystpuj objawy nietrzymania moczu [35].
wiczenia mini dna miednicy maj poziom rekomendacji A i stanowi
pierwsz lini w leczeniu wysikowego i mieszanego nietrzymania moczu
[36,37].Rehabilitacja mini dna miednicy ma na celu wzmocnienie mini,
przez przyrost ich masy, zwikszenie siy skurczu oraz napicia
spoczynkowego. Wynikiem tych zmian jest [38]:
optymalne podparcie na narzdw miednicy mniejszej;
normalizacja cinie spoczynkowych w cewce moczowej;
wyduenie czynnociowej dugoci cewki;
konwersja cinie ujemnych w cewce podczas wzrostu cinienia
rdbrzusznego na dodatnie;
pobudzenie okoocewkowych mini prkowanych w wyniku
wzrostu napicia spoczynkowego dwigacza odbytu;
102
unormowanie odruchu brzuszno-kroczowego w odpowiedzi na

wzrost cinienia rdbrzusznego;
intensyfikacja odbioru bodcw czuciowych pochwy podczas
wspycia pciowego.
Efektywno wicze dna miednicy zaley przede wszystkim od
prawidowego wykonania skurczu mini, duy wpyw na rezultaty ma
rwnie postawa pacjentki, jej dua motywacja, rzetelno, cierpliwo
i wytrwao w ich praktykowaniu. Niejednokrotnie kryteria te nie zostaj
spenione, badania pokazuj, e co trzecia pacjentka nie wie jak
prawidowo kurczy minie dna miednicy. W tej grupie znajduj si take
pacjentki z niezaburzonym unerwieniem dna miednicy [39]. Dua cz
kobiet napina nieodpowiednie grupy mini (np. minie przywodziciele
uda) lub zbyt sabo i za krtko kurczy minie dna miednicy. Najbardziej
niepodan nieprawidowoci jest intensyfikowanie toczni brzusznej
zamiast wykonania prawidowego skurczu mini dna miednicy, co
prowadzi do nasilenia objaww nietrzymania moczu [39].
5. Podsumowanie
Trening dna miednicy jest lekiem pierwszego rzutu w leczeniu
nietrzymania moczu;
Lekarze, fizjoterapeuci, trenerzy, instruktorzy fitness, opiekunowie
sportowcw, pielgniarki i poone powinni by wyksztaceni
i wiadomi koniecznoci odpowiedniej oceny pacjentki i wprowadzania
wicze wzmacniajcych minie dna miednicy;
Minie dna miednicy musz by znacznie silniejsze u sportowcw
ni u innych kobiet;
Istnieje potrzeba dalszych bada podstawowych na temat czynnoci
mini dna miednicy w trakcie aktywnoci fizyczne.
103
Literatura
1. Chittacharoen A.: How to approach common urogynecological problems?
Journal of Medical Association in Thailand 88 (2005), s. 124-128
2. Starczewski A, Brodowska A, Brodowski J: Epidemiologia, leczenie
nietrzymania moczu i obnienie narzdu dna miednicy u kobiet. Polski
Przegld Lekarski 145 (2008), s. 74-76
3. Wjtowicz U., Paszewska-ywko L., Stangel-Wjcikiewicz K., Basta A.
Barriers in entering treatment among women with urinary incontinence.
Ginekologia Polska 5 (2014), s. 342-347
4. Jdrzejczyk S., Lau K., Rutkowska B., i wsp.: Czas od wystpienia objaww
do wykonania badania urodynamicznego w zalenoci od wieku pacjentek
w rnych rodzajach nietrzymania mocz. Przegld Menopauzalny 2009; 2,
s. 143-148
5. Kang Y.: Knowledge and attitudes abort urinary incontinence among
community-dwelling korean american women. Journal of Wound Ostomy
Continence Nursing 2009; 36, s. 609-616
6. Bo K., Talseth T., Holme I.: Single blind, randomised controlled trial of pelvic
floor exercises, electrical stimulation, vaginal cones, and no treatment
in management of genuine stress incontinence. British Medical Journal 318
(2009), s. 487-493
7. Jwik M, J.wik M., Adamkiewicz M, Szymanowski P, Jwik M. Budowa
i czynno dna miednicy u kobiet- uaktualniony przegld z podkreleniem wpywu
porodu drogami natury. Developmental Period Medicine 1 (2013), s. 18-30
8. Haylen BT, De Ridder D, Freeman RM, et al. An International
Urogynecological Association (IUGA) International Continence Society ICS)
joint report on the terminology for female pelvic floor dysfunction.
Neurourology and Urodynamics 76 (2010), s. 265-270
9. Hay-Smith J, Mrkved S, Fairbrother KA, et al. Pelvic floor muscle training
for prevention and treatment of urinary and faecal incontinence in antenatal
and postnatal women. Cochrane Database Systematic Review 4 (2008), s. 71-74
10. Radziszewski P., Dybowski B., Borkowski A.: Klasyfikacja i rodzaje
nietrzymania moczu. W: Steciwko A. (red.)Wybrane zagadnienia z praktyki
lekarza rodzinnego, tom 9. Continuo, Wrocaw 2006, s. 21-26
11. Stadnicka G.: Analiza czynnikw ryzyka wysikowego nietrzymania moczu
u kobiet. Pielgniarstwo XXI wieku 4 (2005), s. 62-67
12. Wing RR, Creasman JM, West DS, et al. Improving urinary incontinence
in overweight and obese women through modest weight loss. Obstetrician
Gynecology 116 (2010), s. 284-292.
13. Wjtowicz U, Paszewska-ywko :, Koacz E. Inkontynencja cichy problem.
Analiza czynnikw ryzyka. Pielgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne
3 (2013), s. 92-97
14. Goldstick O, Constantini N. Urinary incontinence in physically active women
and female athletes. British Journal of Sports Medicine 48 (2014), s. 296-298
104
15. Subak LL, Richter HE, Hunskaar S. Obesity and urinary incontinence:
epidemiology and clinical research update. Journal of Urology. 6 (2009),
s. 52-58
16. Eliasson K, Larsson T, Mattsson E. Prevalence of stress incontinence
in nulliparous elite trampolinists. Scandinavian Journal Medicine Sports
12 (2002), str. 106-110
17. Simeone C, Moroni A, Petteno A, et al. Occurrence rates and predictors
of lower urinary tract symptoms and incontinence in female athletes. Urologia
77 (2010), s. 139-146
18. Carrie C. The prevalence of stress urinary incontinence in high school and
college-age female athletes in the Midwest: Implications for education and
prevention. Urology Nursing 27(2007), s. 21-24
19. Nygaard I, Barber MD, Burgio KL, et al. Prevalence of symptomatic pelvic
floor disorders in US women. Journal of the American Medical 300 (2008),
s. 1311-16
20. Carls C. The prevalence of stress urinary incontinence in high school and
college-age female athletes in the Midwest: implications for education and
prevention. Urology Nursing 27 (2007), s. 21-24
21. Caylet N, Fabbro-Peray P, Mares P, et al. Prevalence and occurrence of stress
urinary incontinence in elite women athletes. Canadian Journal Urology
13 (2006); s. 3174-9
22. Jacome C, Oliveira D, Marques A, et al. Prevalence and impact of urinary
incontinence among female athletes. Int J Gynaecol Obstet 114 (2011), s. 60-63
23. Eliasson K, Nordlander I, Larson B, et al. Influence of physical activity
on urinary leakage in primiparous women. Scand J Med Sci Sports 15 (2005),
s. 87-94
24. Townsend MK, Danforth KN, Rosner B, et al. Physical activity and incident
urinary incontinence in middle-aged women. Journal Urology 179 (2008),
s. 1012-1017
25. Simeone C, Moroni A, Petteno A, et al. Occurrence rates and predictors
of lower urinary tract symptoms and incontinence in female athletes. Urologia
2010;77:139-46
26. Thyssen HH, Clevin L, Olesen S, et al. Urinary incontinence in elite female
athletes and dancers. International Urogynecol J 2002;13:15-17
27. B K. Urinary incontinence, pelvic floor dysfunction, exercise and sport.
Sports Med icine 34: 2004, s. 451-64
28. Ree ML, Nygaard IE, B K. Muscular fatigue in the pelvic floor muscles after
strenuous physical activity. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica
86 (2007), s. 70-6
29. B K, Sundgot-Borgen J. Prevalence of stress and urge urinary incontinence
in elite athletes and controls. Medicine Science Sports Exercise 2001;33:1797-802
30. Araujo MP, Oliveira E, Zucchi EV, et al. The relationship between urinary
incontinence and eating disorders in female long-distance runners. Revistada
Associacao Medica Brasileira 2008;54:146-9
105
31. Da Roza T, De Araujo MP, Viana R, et al. Pelvic floor muscle training
to improve urinary incontinence in young, nulliparous sport students: a pilot
study. International Urogynecology Journal 23 (2012), s. 1069-73
32. Kruger JA, Dietz HP, Murphy BA. Pelvic floor function in elite nulliparous
athletes. Ultrasound Obstet Gynecol 30(2007), s. 81-5
33. Borin LC., Nunes FR., Guirro EC. Assessment of pelvic floor muscle pressure
In female athletes. PM R 3 (2013), s. 189-193
34. Bo K., Sundgot-Borgen J. Are former female elite athletes more likely
to experience urinary incontinence later in life than non-athletes?
Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sports 2 (2010), s. 100-104
35. Bo K., Bratland-Sanda S., Sundgot-Borgen J. Urinary incontinence among
group fitness instructors including yoga and pilates teachers. Neurology and
Urodynamics 30 (2011), s. 370-373
36. Wilson PO, Berghmans B, Hagen S, Hay-Smith J, Moore K, Nygaard I,
Sinclair S., Yamanishi T, Wyman J. Adult conservative management.
In: Abrams P, Cardozo L, Khoury S, Wein A: Incontinence, 3 rd International
Consultation on Incontinence. Health Publication 15(2005), s. 855-964
37. Dumoulin C, Hay-Smith J. Pelvic floor muscle training versus no treatment,
or inactive control treatments, for urinary incontinence in women. Cochrane
Database Systematic Review 1 (2010), s. 53-56
38. Paszkowski T., Radomaski T.: W 60. rocznic opracowania podstaw
naukowych rehabilitacji mini dna miednicy. Przegld menopauzalny
3 (2008), s. 103-106
39. Kegel A.: Progressive resistance exercise in the functional restoration
of perineal muscle. American Journal Obstetrics and Gynecology 56 (1948),
s. 239-49
Wpyw sportu na wystpowanie nietrzymania moczu u kobiet.

Streszczenie
Problem nietrzymania moczu dotyka kobiet w kadym wieku, w tym najlepszych sportsmenek.
Niestety jest czsto bagatelizowany.
W Polsce wzrasta liczba kobiet regularnie wiczcych. Aktywno fizyczna jest synonimem
modoci i dobrego zdrowia. Jednake sport, gdy jest le dobrany lub nieprawidowo
wykonywany, moe by przyczyn rnych chorb. Intensywne wiczenia s jednym
z istotnych czynnikw wystpowania nietrzymania moczu. Niektre sporty wyjtkowo
mocno zwikszaj ryzyko pojawienia si tego problemu. Wanie dlatego lekarze,
fizjoterapeuci, trenerzy, pielgniarki i poone odgrywaj nieocenion rol w informowaniu,
zwikszaniu wiadomoci i profilaktyce dysfunkcji mini dna miednicy. Im szybciej
problem jest wykrywany tym mniej nasilony i jego leczenie moe by prostsze,
skuteczniejsze z wykorzystaniem mniej inwazyjnych metod leczenia.
CEL: Celem niniejszego artykuu jest systematyczny przegld literatury na temat wystpowania
nietrzymania moczu wrd kobiet aktywnie uprawiajcych sport i zawodowych sportsmenek.
MATERIA I METODY: Badania wyszukiwano w elektronicznych bazach: PubMed,
BIOSIS, Web of Science, Medline za pomoc sw kluczowych: urinary incontinence,
pelvic floor disorders, athletic women, physically active women. Do analizy wczono 29
artykuw speniajcych kryteria.
106
WYNIKI: W pracy zostaa przeanalizowana czsto wystpowania, czynniki ryzyka,

patofizjologie i zasady leczenia nietrzymania moczu wrd kobiet aktywnych fizycznie
i zawodowych sportsmenek. Najwicej przypadkw stwierdzono u zawodniczek
trenujcych w takich dyscyplinach jak: siatkwka, pika rczna, koszykwka. Liczba
turniejw rocznie, trening siowy i trening na dworze miay znaczc ujemn korelacj
z napiciem mini dna miednicy (im wysza intensywno wicze tym nisze napicie
mini krocza), co z kolei koreluje ze wzrostem objaww nietrzymania moczu i zaburze
w obrbie dna miednicy.
WNIOSKI: Trening mini dna miednicy jest uwaany za lek pierwszego rzutu w terapii
wysikowego nietrzymania moczu. Instruktorzy fitness, trenerzy personalni, opiekunowie
sportowcw powinni by wyksztaceni i wiadomi koniecznoci odpowiedniej oceny
pacjentki i wprowadzania odpowiednich wicze wzmacniajcych. Istnieje potrzeba
dalszych bada podstawowych na temat czynnoci mini dna miednicy w trakcie
aktywnoci fizycznej.
Sowa kluczowe: nietrzymanie moczu, sportsmenki, aktywno fizyczna.
The impact of the sport on the occurrence of urinary incontinence

among women.
Abstract
The problem of urinary incontinence affects women of all ages, including even the best
athletes. However it is often underestimated. Nowadays more and more women do exercises
regularly. Physical activity is synonymous with youth and good health.
Sport can cause various diseases when is improperly executed. Intense exercises are one
of the main factor of urinary incontinence. Some sports increase the risk significantly.
Thats why doctors, physiotherapist, trainers, nurses and midwives play an important role
in informing, raising awareness and popularize prevention of pelvic muscle dysfunction.
The faster the problem is detected, the less is bolstered and treatment may be simpler, more
effective without using invasive methods of treatment.
OBJECTIVE: The purpose of this article is a systematic review of the literature on the
prevalence of urinary incontinence among women who actively play sport and professional
athletes.
MATERIALS AND METHODS: The research was conducted using electronic databases:
PubMed, BIOSIS, Web of Science, Medline matching the keywords: urinary incontinence,
pelvic floor disorders, athletic women,, physically active women. The analysis included
29 articles that met inclusion criteria.
RESULTS: The study involve the incidence, risk factors, pathophysiology and principles
of treatment of urinary incontinence among women who are physically active and
professional athletes. Such disciplines like volleyball, handball or basketball are exposed to
increased incidence of urinary incontinence. Number of tournaments per year, strength
of the training and outside training had a significant negative correlation with the pelvic
floor muscles tension (higher intensity led to weaker muscles). Low perineal muscles
tension correlated with increased urinary incontinence and disorders.
CONCLUSIONS: Training of the pelvic floor muscles is considered as a first-line drug
in the treatment of stress urinary incontinence. Fitness instructors, personal trainers, athletes
supervisors should be educated and be aware of the need of proper evaluation of the patient
status and responsible for the introduction of adequate exercises. There is a need for further
basic research on the functions of the pelvic floor muscles during physical activity.
Keywords: urinary incontinence, sportswomen, physical activity
107
Agata Mako1, Pawe Koodziejski2, Krzysztof Bryka3, Katarzyna Baant4
Propozycja programu rehabilitacyjnego

po operacji neuralgii Mortona
1. Wstp
Neuralgia Mortona zostaa opisana po raz pierwszy przez Louisa
Durlachera w 1845 roku, a w 1876 roku w Filadelfii Thomas George Morton
przedstawi pierwsze przypadki pacjentw z tym zespoem objaww [1, 2, 3,
4, 5]. Hoadley by pierwszym chirurgiem, ktry w 1883 roku przeprowadzi
operacj usunicia nerwu palcowego wsplnego z trzeciej przestrzeni
midzykostnej [6].
2. Obraz kliniczny
Choroba Mortona to rodzaj neuropatii uciskowej, ktra najczciej
dotyczy trzeciego nerwu palcowego wsplnego stopys, rzadziej drugiego,
a najrzadziej pierwszego i czwartego [1, 2, 5, 6, 7]. Neuralgia Mortona
wystpuje czciej u kobiet, ni u mczyzn [2, 5, 8]. Dominujcym
objawem jest ostry, piekcy, palcy bl przodostopia, ktry czsto
promieniuje, a do palcw, na grzbiet stopy, rzadziej do stawu skokowego,
czy kolana [3, 5, 6]. Bl najczciej zlokalizowany jest w okolicy trzeciej
i czwartej gowy koci rdstopia [9], nasila si podczas chodzenia,
zwaszcza w wskim obuwiu, a zmniejsza si po odpoczynku i zdjciu
buta[3, 5, 6]. Drtwienia, mrowienia dotycz najczciej trzeciego i czwartego
palca, jednak stosunkoworzadko wystpuj deficyty czuciowe w chorej
stopie [9].
3. Etiologia
Do podranienia nerwu palcowego wsplnego moe dochodzi na
skutek jego ucisku przez wizado poprzeczne rdstopia. Przyczyn mog
by rwnie urazy nerww lub naczy w okolicy nerwu oraz zmiany
w tkance okoonerwowej. Stany zapalne bony maziowej staww rdstopno-
1
a.malko@poradniastopy.pl, Poradnia Chorb Stopy, Bartnicza 4A, 03-358 Warszawa
2
p.kolodziejski@poradniastopy.pl, Poradnia Chorb Stopy, Bartnicza 4A, 03-358 Warszawa,
Klinika Ortopedii i Rehabilitacji Warszawski Uniwersytet Medyczny.
3
k.brylka@poradniastopy.pl, Poradnia Chorb Stopy, Bartnicza 4A, 03-358 Warszawa
4
k.baant@poradniastopy.pl, Poradnia Chorb Stopy, Bartnicza 4A, 03-358 Warszawa, Klinika
Ortopedii i Rehabilitacji Warszawski Uniwersytet Medyczny.
108
Propozycja programu rehabilitacyjnego po operacji neuralgii Mortona
paliczkowych (MTP), torbiele, urazy przebiegajce z obrzkiem, to procesy

ktre zmniejszaj przestrze dla nerwu i mog przyczynia si do rozwoju
neuralgii. Udowodniono, e le dopasowane, zbyt ciasne obuwie, wysokie
obcasy, wskie noski oraz aktywnoci wymagajce nadmiernego zgicia
grzbietowego w stawach MTP, takie jak czste kucanie, bieganie, mog
mie wpyw na rozwj tego zaburzenia. Zmniejszona amortyzacja, na
przykad bdca wynikiem zaniku poduszki tuszczowej podeszwy
w okolicy przodostopia, moe prowadzi do mikrourazw i w konsekwencji
uszkodzenia nerwu. Przyczyn schorzenia upatruje si w budowie nerwu,
ktry powstaje z nerwu podeszwowego przyrodkowego i bocznego.
Prawdopodobnie ze wzgldu na specyficzn anatomi, nerw naraony jest
na wiksze pocigania i uciski [10].
4. Diagnostyka
Gwnym objawem klinicznym neuralgii Mortona jest bl - przestrze
midzykostna jest bardzo tkliwa, szczeglnie podczas palpacji.Rwnie
zgicie grzbietowe palcw moe powodowa silny bl przodostopia [9].
Najbardziej uytecznym testem klinicznym wykorzystywanym w diagnostyce
neuralgii Mortona jest test kompresji Muldera. Test ten polega na ujciu
przodostopia chwytem szczypcowym i ciniciu gw koci rdstopia.
U pacjentw z neuralgi Mortona test kompresji wywoujesilne dolegliwoci
blowe identyczne z tymi jakie pacjent odczuwa codziennie. Podczas badania
moe by syszalny charakterystyczny, bolesny trzask tzw. trzask Muldera
uwaa si, e jest to objaw towarzyszcy tej chorobie [2, 6, 9, 12].
Diagnoza neuralogii Mortona opiera si gwnie na badaniu klinicznym,
jednak badanie obrazowe takie jak USG czy MRI mog by rwnie
uyteczne dla wykluczenia innych przyczyn metatarsalgii [13, 14, 15]. Badanie
radiologiczne nie ma wartoci diagnostycznej, jednak pozwala wykluczy
nieprawidowoci kostne, ktrych wystpowanie naley rwnie bra pod
uwag [12]. Dla potwierdzenia diagnozy stosuje si rwnie ostrzyknicie
nerwu palcowego wsplnego lekiem miejscowo znieczulajcym [16].
Neuralgie Mortona naley rnicowa z: zespoem korzeniowym odcinka
ldwiowego, zespoem kanau stpu, zamaniem przecieniowym koci
rdstopia, jaow martwic koci (np. chorob FreibergaKohlera II),
reumatoidalnym zapaleniem staww, zapaleniem kaletki, czy nowotworem
tkanek mikkich [6, 9, 17, 18].
5. Leczenie
Leczenie nieoperacyjne powinno obejmowa modyfikacj obuwia [12,
18, 19]. Naley nosi obuwie na niskim obcasie, szerokie w czci
palcowej, z grub amortyzujc podeszw [12, 19]. Warto zastosowa
109
rwnie wkadki ortopedyczne z pelot metatarsaln odciajc przestrzenie

midzykostne [12]. W leczeniu zachowawczym neuralgii Mortona stosuje
si rwnie niesteroidowe leki przeciwzapalne [18], miejscowe ostrzyknicia
z 4% roztworu alkoholu, witaminy B12 [12], czy toksyny botulinowej [20].
Wykorzystuje si rwnie iniekcje z kortykosteroidw, przy czym poziom
ich skutecznoci waha si od 11% do 47%. Jednak nie naley naduywa
tego typu ostrzykni, w literaturze opisywane s liczne powikania po tego
typu zabiegach, takie jak:zanik poduszki tuszczowej podeszwy, czy
podwichnicia staww [12].
Jeli leczenie zachowawcze nie przynosi podanego efektu stosuje si
leczenie operacyjne [21]. Badania z 2008 roku dowiody, i leczenie
operacyjne neuralgii Mortona zmniejsza dolegliwoci blowe podczas
codziennych aktywnoci nawet o 96% [22]. Dostp do nerwu palcowego
wsplnego mona uzyska zarwno od strony podeszwowej, jaki i grzbietowej
[8, 17, 23, 24] jednak najczciej podczas pierwotnego zabiegu stosuje si
dojcie grzbietowe (rys. 1.)
Rys. 1. Operacja neuralgii Mortona z dojcia grzbietowego [opracowanie wasne]
Niektrzy lekarze stosuj dekompresj nerwu poprzez przecicie

wizada poprzecznego rdstopia i dodatkowo uwolnienie nerwu ze
zrostw [25], jednak wikszo zaleca wycicie nerwu palcowego wsplnego
[26]. Zabieg rozpoczyna si od 3-4 cm, podunego cicia grzbietowego
w okolicy operowanej przestrzeni midzykostnej [17].W kolejnym etapie
przecinane jest wizado poprzeczne rdstopia, a nastpnie wypreparowuje
si nerw palcowy wsplny (rys. 2.) i wykonuje jego resekcj (rys. 3).
110
Rys. 2. Resekcja nerwu placowego wsplnego [opracowanie wasne]
Rys. 3. Wycity nerw palcowy wsplny z widocznym nerwiakiem [opracowanie wasne]
Literatura donosi, i operacja znaczco zmniejsza dolegliwoci

bloweprzodostopia a zadowolenie pacjentw siga 80-93%[17, 22, 27].
W przebiegu leczenie operacyjnego neuralgii Mortona mog wystpowa
komplikacje, takie jak: zakaenie rany, zesp przewlekego blu, krwiak
czy przerastajce blizny [8, 12].
6. Program rehabilitacyjny
W niniejszym artykule przedstawiono autorski program rehabilitacji po
operacji neuralgii Mortona, ktry zosta stworzony na potrzeby Poradni
Chorb Stopy i opiera si na wieloletnim dowiadczeniu chirurgw oraz
fizjoterapeutw zajmujcych si podologi.
Kada rehabilitacja pooperacyjna ma na celu wspomaganie procesw
gojenia tkanek, niedopuszczenie do powstania zrostw oraz odbudow
prawidowego zakresu ruchu w stawach. Do zada fizjoterapeuty naley
rwnie przywrcenie prawidowej biomechaniki chodu, propriocepcji, siy
i dynamiki w operowanej koczynie.
111
Pierwsze spotkanie z fizjoterapeut powinno mie miejsce jeszcze przed

samym zabiegiem operacyjnym. Terapeuta dobiera odpowiednie zaopatrzenie
ortopedyczne (but paski), a jeli wymaga tego stan pacjenta, take jedn
lub dwie kule okciowe. Zadaniem fizjoterapeuty jest nauka pacjenta
prawidowego chodu w bucie pooperacyjnym, zapoznanie pacjenta
z metod RICE (Rest, Ice, Compression, Elevation), instrukta wicze do
samodzielnego wykonywania w domu oraz zapoznanie pacjenta z dalszym
przebiegiem rehabilitacji.
Rehabilitacj pooperacyjn mona podzieli na trzy etapy: wczesn
rehabilitacj pooperacyjn (0-3 tyg.), pn rehabilitacje pooperacyjn
(4-9 tyg.) i okres powrotu do sportu (po 9 tyg.).
W okresie po operacji naley zapobiega obrzkom i postpowa
zgodnie z zasad RICE poprzez zastosowanie okadu typu cold-pack. Przez
pierwsze dwa tygodnie pacjent powinien schadza stop co 2-3 godziny
przez okoo 15-20 minut. W pierwszych trzech tygodniach po zabiegu
operacyjnym naley zapobiega przykurczom i zanikom miniowym,
a take przygotowa pacjenta do poruszania si bez buta ortopedycznego.
W tym celu stosuje si wiczenia izometryczne minia czworogowego,
minia dwugowego uda, mini poladkowych, wiczenia unoszenia
wyprostowanej koczyny (ang. straigt leg raise SLR), a take wiczenia
rozcigajce grup kulszowo-goleniow i pasmo biodrowo-piszczelowe
(rys. 4.).
Rys. 4. wiczenie rozcigajce grup kulszowo-goleniow [opracowanie wasne]
Dla poprawy stabilizacji centralnej pacjent wykonuje wiczenia

wzmacniajce minie skone, misie prosty brzucha, misie poprzeczny,
wiczenia synergistyczne (kontralateralne i ipsilateralne) i wiczenia
oglnousprawniajce (rys. 5.).
112
Do trzeciego tygodnia zakazane jest poruszanie si bez buta poopera-

cyjnego, dugotrwae kpiele operowanej koczyny, dugie chodzenie
i siedzenie ze spuszczonymi nogami
rys. 5. Przykad wiczenia oglnousprawniajcego [opracowanie wasne]
Pna rehabilitacja pooperacyjna rozpoczyna si po zdjciu buta

ortopedycznego, czyli po okoo 3 tygodniach od zabiegu. Spotkania
z fizjoterapeut powinny odbywa si trzy razy w tygodniu z jednodniow
przerw midzy zabiegami. Dziaania fizjoterapeuty obejmuj: gbok
mobilizacj blizny pooperacyjnej, mobilizacj przestrzeni midzypalcowych
oraz neuromobilizacj caej koczyny dolnej. Terapia manualna obejmuje:
mobilizacj koci rdstopia (rys. 6.), trakcje i lizgi stawowe oraz
mobilizacje zwikszajce zgicie podeszwowe i grzbietowe w stawach
MTP II, III, IV(rys. 7.).
Rys. 6. Mobilizacja III koci rdstopia [opracowanie wasne]
113
Rys. 7. Trakcja stawu MTP II [opracowanie wasne]
W skad programu rehabilitacyjnego wchodz rwnie zabiegi fizykalne

takie jak: pole magnetyczne, laseroterapia, krioterapia miejscowa,
np. mankiet Cryo-cuff, ktry zapewnia chodzenie i kompresj. W przypadku
osabienia siy miniowej ktrejkolwiek z grup miniowych operowanej
stopy mona zastosowa elektrostymulacj.
W 3 tygodniu naley kontynuowa wiczenia wzmacniajce minie
tuowia, wiczenia izometryczne, wiczenia rozcigajce i wiczenia SLR.
Do programu terapii wprowadza si kolejno: wiczenia czynne staww
MTP stopy, wiczenia rwnowane, wiczenia propriocepcji bez obcienia,
streching minia brzuchatego ydki, paszczkowatego, zginaczy i prostow-
nikw stopy i stawu skokowego. Terapeuta uczy pacjenta prawidowego
obciania operowanej stopy, pokazuje wiczenia trzech punktw
podparcia w pozycji siedzcej, stojcej z kontrol prawidowego ustawienia
stawu kolanowego (rys. 8.).
114
Rys. 8. wiczenie trzech punktw podparcia [opracowanie wasne].
Podczas spotka rehabilitacyjnych naley przeprowadzi reedukacj chodu

i odtworzy prawidow biomechanik chodu u pacjenta. W przypadku
wystpowania obrzku w operowanej stopie, po kadym spotkaniu
rehabilitacyjnym mona zastosowa krioterapie miejscow albo plastrowanie
dynamiczne (kinesiology taping).
W 4-5 tygodniu od operacji, poza kontynuacj wicze i mobilizacji
z poprzedniego okresu, wprowadza si mobilizacj staww MTP
zwikszajc zakres ruchomoci zgicia grzbietowego i podeszwowego.
Prostowniki i zginacze palcw i stawu skokowego naley wzmacnia
wiczeniami z wykorzystaniem tamy Thera-band (rys. 9.). Pacjent
rozpoczyna rwnie trening na rowerze stacjonarnym.
Rys. 9. wiczenie wzmacniajce zginacze stawu skokowego z tam Thera-band

[opracowanie wasne]
115
Stopniowowprowadzane s i utrudnianie wiczenia propriocepcji, ktre

s wykonywane pocztkowo na podou stabilnym z utrzymaniem trzech
punktw podparcia, a w kolejnym tygodniu na podou niestabilnym. Do
wicze wykorzystuje si materace, poduszki sensomotoryczne i poowy
piki do balansowania (BOSU). wiczenia dodatkowo mona utrudni
przez rozpraszanie uwagi pacjenta podczas ich wykonywania (rys.10.).
Rys. 10. Trening propriocepcji [opracowanie wasne]
Od okoo 7-8 tygodnia pacjent wykonuje wspicia na place jednon,

obun, przy zgitych i wyprostowanych stawach kolanowych, pocztkowo
na pododze, a nastpnie na stepie. Do programu rehabilitacyjnego
wprowadza si wiczenia dynamiczne, takie jak: skoki, podskoki,
przeskoki jednon i obun na pododze, trampolinie, BOSU, stopniujc
poziom ich trudnoci. W 9 tygodniu pacjent wykonuje wiczenia
przygotowujce do sportu, truchty i biegi. Moe korzysta z siownilub
basenu. Ostatni etap rehabilitacji pooperacyjnej powinien zosta
ukierunkowany na konkretne dyscypliny sportowe i aktywnoci, ktre
pacjent uprawia przed zabiegiem operacyjnym
Przedstawiona propozycja programu rehabilitacyjnego stanowi
podstawowy schemat postpowania po operacji neuralgii Mortona, ktry
powinien by dostosowany do indywidualnych potrzeb i moliwoci
kadego pacjenta.
116
7. Podsumowanie
Specjalistyczna rehabilitacja po zabiegach operacyjnych odgrywa
kluczow rol w leczeniu i czsto decyduje o powodzeniu caej procedury.
Pozwala odbudowa zakresy ruchu w stawach, si miniowa,
propriocepcj oraz przywraca prawidow biomechanik chodu. Operacje
neuralgii Mortona przeprowadzane s od ponad stu lat, niestety nadal
brakuje pimiennictwa na temat programu rehabilitacyjnego po tego typu
zabiegu.
Literatura
1. Kasperak M., Schneider W. Surgical treatment of Mortons neuroma: clinical
results after open excision, International Orthopaedics, 37 (2013), s. 1857-1861
2. Dockery G. L. The treatment of intermetatarsal neuromas with 4% alcohol
sclerosing injections, The Journal of Foot and Ankle Surgery, 6 (1999), s. 403-408
3. Hassouna H. Z., Singh D. The variation in the management of Mortons
neuroma Metatarsalgia, The Foot, 15 (2005), s. 149-153
4. Rout R., Tedd H., Lloyd R., Ostlere S., Lavis G. L., Cooke P., Sharp J. R.
Mortons neuroma: diagnostic accuracy, effect on treatment time and costs
of direct referral to ultrasound by primary care physicians, Quality in Primary
Care, 17 (2009), s. 277-282
5. Klenerman L. Mortons neuroma, Current Orthopaedics, 11 (1997), s. 15-17
6. Kent K. Mortons interdigital neuroma: a clinical review of its etiology,
treatment, and results, The Journal of Foot and Ankle Surgery, 35 (1996),
s. 112-119
7. Pardal-Fernandez J. M., Palazon-Garcia E., Hernandez-Fernandez F., Cabo C.
Contribution of a new electrophysiological test to Mortons neuroma
diagnosis, Foot and Ankle Surgery, 20 (2014), s. 109-114
8. Berberian W. S., Lin S. S.Surgical treatment of interdigital neuroma,
Operative Techniques in Orthopaedics, 9 (1999), s. 55-61
9. Nashi M., Venkatachalam A. K., Muddu B. M. Review of Mortons neuroma,
The Foot, 5 (1995) s. 165-166
10. DiGiovanni Ch., Greisberg J. Stopa i staw skokow-goleniowy, Elsevier,
Wrocaw, 2010
11. Summers A. Diagnosis and treatment of Mortons neuroma, The Journal
of The RCN Accident And Emergency Nursing Association, 18 (2010), s. 7-16
12. Thomas J. L., Blitch E. L., Chaney M., Dinucci K. A., Eickmeier K., Rubin L.
G., Stapp M. D. Diagnosis and Treatment of forefoot disorders. Section 3.
Mortons intermetatarsal neuroma, The Journal of Foot and Ankle Surgery,
48 (2009), s. 251-256
13. Owens R., Gougoulias N., Guthrie H., Sakellariou A. Mortons neuroma:
Clinical testing and imaging in 76 feet, compared to a control group, Foot and
Ankle Surgery, 17 (2011), s. 197-200
14. Pace A., Scamell B., Dhar S. The outcome of Mortons neurectomy in the
treatment of metatarsalgia, International Orthopaedics, 34 (2010), s. 511-515
15. Bignotti B., Signori A., Sormani M., Molfetta L., Martinoli C., Tagliafico A.
Ulrasound versus magnetic resonance imaging for Morton neuroma:
117
systematic review and meta-analysis, European Society of Radiology,

10(2015)
16. Saragas M. Hydrocortisone/local anaesthetic injection versus ultrasound
in the diagnosis of interdigital neuroma, Foot and Ankle Surgery, 12 (2006),
s. 149-151
17. Singh S., Ioli G. P., Chiodo C. P. The surgical treatment of Mortons neuroma,
Current Orthopaedics, 19 (2005), s. 379-384
18. Schreiber K., Khodaee M., Poddar S. What is the best way to treat Mortons
neuroma? The Journal of Family Practise, 60 (2011), s. 157-168
19. Pace A., Scammell B., Dhar S. The outcome of Mortons neurectomy in the
treatment of metatarsalgia, 34 (2010), s. 511-515
20. Climent J., Mondejar-Gomez F., Rodriquez-Ruiz C., Diaz-Liopis I., Gomez-
Gallego D., Martin-Medina P. Treatment of Morton neuroma with botuline
toxine A,: a pilot study. Clinical Drug Investigation, 33 (2013). S. 497-503
21. Quiding H., Akermark, Segerdahl M., Reinholdsson I., Svensson., Jonzon B.
A pain model with a neuropathic somatosensory lesion: Morton neuroma.
Pain, 154 (2013), s. 2494-2499
22. Akermark Ch., Saartok T., Zuber Z. A prospective 2-year follow up study
of plantar incision in the treatment of primary intermetatarsal neuromas
(Mortons neuroma). Foot and Ankle Surgery 14 (2008), s. 67-73
23. Farajj A., Hosur A. The outcome after using two different approaches for excision
of Mortons neuroma. Chinese Medical Journal, 123 (2010), s. 2195-2198
24. Isomoto S., Tanaka Y. Mortons disease, Brain and Nerve, 66 (2014),
s. 1453-1457
25. Zelent M. E., Kane R. M., Lockner W. B. Minimally invasive Mortons
intermetatarsal neuroma decompression,Foot and Ankle Internaltional, 28(2)
(2007), s. 263-265
26. Jain S., Mannan K. The diagnosis ond management of Mortons neuroma:
a literature review. Foot and ankle Specialist, 6 (2013), s. 307-317
27. Nercy C., Raduan F., Buono A., Asaumi ID, Maffulli N. Plantar approach
for excision of a Morton neuroma: a long-term follow-up study. Journal
of Bone and Joint Surgery, 94(7) (2012), s. 654-658
Spis rysunkw
Rys. 1. Operacja neuralgii Mortona z dojcia grzbietowego
Rys. 2. Resekcja nerwu placowego wsplnego
Rys. 3. Wycity nerw palcowy wsplny
Rys. 4. wiczenie rozcigajce grup kulszowo-goleniow
Rys. 5. Przykad wiczenia oglnousprawniajcego
Rys. 6. Mobilizacja III koci rdstopia
Rys. 7. Trakcja stawu MTP II
Rys. 8. wiczenie trzech punktw podparcia
Rys. 9. wiczenie wzmacniajce zginacze stawu skokowego z tam
Thera-band
Rys. 10. Trening propriocepcji
118

Streszczenie
Neuralgia Mortona to stan w ktrym dochodzi do zmian zapalnych i zwyrodnieniowych
w obrbie nerwu podeszwowego wsplnego palcw. Tego rodzaju zmiany najczciej s
spowodowane dugotrwaym podranieniem wkien nerwowych. Choroba Mortona
najczciej wystpuje w II i III przestrzeni midzypalcowej. Gwnym objawem jest
piekcy, palcy bl po podeszwowej stronie przestrzeni midzypalcowej, czasem
promieniujcy a do palcw. Bl nasila si podczas chodzenia, zwykle malej lub ustpuje
po odpoczynku i zdjciu obuwia. W pierwszym etapie wskazane s leki przeciwzapalne
i rehabilitacja, jeli leczenie zachowawcze nie przynosi trwaej poprawy stosuje si leczenie
operacyjne. Operacja polega na chirurgicznym usuniciu nerwu podeszwowego wsplnego
palcw. Po zabiegu operacyjnym pacjent przez okres 3 tygodni nosi specjalny paski,
sztywny but, ktry zapewnia ochron operowanej stopie. We wczesnym etapie
pooperacyjnym postpuje si zgodnie z zasad RICE, a rehabilitacja ma na celu gwnie
dziaanie przeciwblowe i przeciwobrzkowe. Po upywie ok. 3 tygodni od operacji naley
rozpocz specjalistyczn rehabilitacj. Pocztkowo fizjoterapia ukierunkowana jest na
dziaanie przeciwobrzkowe i zapobieganie zrostom w okolicy blizny pooperacyjnej,
dlatego stosuje si masa, mobilizacj blizny, kinesiology taping oraz zabiegi z zakresu
fizykoterapii. Niezbdnym elementem caej terapii jest neuromobilizacja nerwu kulszowego
i piszczelowego, ktra zapewnia prawidow ruchomo i elastyczno nerwu. W kolejnym
etapie naley wzmacnia minie caej koczyny dolnej oraz dugie i krtkie minie stopy.
Szczegln uwag naley zwrci na reedukacje chodu i trening propriocepcji. Stopniowo
wprowadza si wiczenia rwnowane, dynamiczne, przygotowujce do aktywnoci
sportowej. Cay program rehabilitacyjny powinien zosta dostosowany do indywidualnych
potrzeb i moliwoci danego pacjenta.
Sowa kluczowe: neuralgia Mortona, rehabilitacja, stopa
Suggested rehabilitation program after Mortons neuralgia

Abstract
Mortons neuralgia is a state of inflammation and degeneration and around the
intermetatarsal plantar nerve. This kind of abnormality is commonly caused by a long-term
irritation of the nerve trunk. The Mortons neuralgia is most often localized between the II
and III metatarsal heads. The main symptom is a burning pain felt in the sole part of the
metatarsal bone head, sometimes felt even in the toes. The pain is more severe during
walking, usually recedes during rest and after removing of shoes. The first stage of treatment
consists of anti-inflammatory medication and rehabilitation. If it does not bring results,
a surgery is required. During the operation, the altered common digital nerve is removed.
After the surgery, the patient is required to wear a special, flat and rigid shoe which protects
the foot. Soon after the operation, the RICE rule is followed and the rehabilitation is focused
on decreasing the pain and reducing the swelling. After the 3-week period, a special
rehabilitation program may be used. At first, the physiotherapy is aimed at reducing the
swelling and preventing the adhesions around the scar tissue, hence massages, kinesiology
taping and scar mobilization are used. The essential part of the therapy is neuromobization
of the sciatic and tibial nerves, what ensures the correct mobility of the nerve, its elasticity
and prevents adhesions around the nerve. The next stage is strengthening of the muscles
of the affected limb and long and short muscles of the foot. Particular attention has to be
drawn to walking reeducation and proprioception training. Balancing exercises should be
introduced graduallyto prepare the patient for sport activity. The entire program
of rehabilitation should be customized toward the individual needs and capabilities of the
patient.
Keywords: Mortons neuroma, rehabilitation, foot
119
Magdalena Kozowska1, Jolanta Panasiuk2
Zaburzenia rozwoju ruchowego, poznawczego

i komunikacyjnego u dzieci z padaczk
1. Wprowadzenie
Padaczka to najczciej wystpujca choroba neurologiczna wieku
rozwojowego. Jej rozpowszechnienie wynosi 0,7-0,8% wrd wszystkich
dzieci w wieku szkolnym, tj. obejmujcym przedzia wiekowy od 5 do
17 roku ycia [1]. Wyniki bada Romana Michaowicza wskazuj, e a
u 4-5% osb populacji oglnej co najmniej raz w yciu wystpi, z rnych
powodw, napad drgawek [2, 3]. Na podstawie statystyk uwzgldniajcych
wiek wystpienia pierwszych napadw mona wysnu wniosek, e
padaczka jest chorob dziecic. U 30% pacjentw pierwszy napad
wystpi ju przed 4 rokiem ycia, a u 50% przed 14 rokiem [3].
Padaczka to choroba zarwno przewleka, jak i nawracajca, o rnorodnej
morfologii napadw, ktre ujawniaj si zakceniem procesw neuro-
biologicznych, poznawczych, spoeczno-emocjonalnych i socjalnych [5].
Istota padaczki jest tak zoona, e jej status nozologiczny wci pozostaje
nierozstrzygnity. Wymyka si ona typologiom w kategoriach jednostek
chorobowych (padaczka nie ma jednej przyczyny i jednorodnych
objaww), co skania do ujmowania padaczki jako objawu choroby mzgu.
Padaczka to nawracajce, drgawkowe lub niedrgawkowe, napady
wystpujce wskutek czciowych lub uoglnionych epileptogennych
wyadowa mzgu [4]. Midzynarodowa Liga Przeciwpadaczkowa
definiuje j jako przejciowe pojawienie si objaww spowodowane
nieprawidow, nadmiern lub synchroniczn aktywnoci neuronw
korowych mzgu. Napady padaczkowe wystpuj spontanicznie i najczciej
nie s prowokowane przez bodce [4] (wyjtkiem s padaczki odruchowe:
fotogenne, audiogenne, prowokowane przez bodce smakowe, wchowe
i inne).
Wystpienie padaczki u pacjentw dorosych, zwizane jest z organicznym
uszkodzeniem OUN o rozmaitym podou (urazy mechaniczne, choroby
naczyniowe mzgu, toksyczne uszkodzenie mzgu), natomiast u dzieci
1
magdalena.kozlowska@poczta.umcs.lublin.pl, Zakad Logopedii i Jzykoznawstwa
Stosowanego, Wydzia Humanistyczny, Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie
2
jolanta.panasiuk@poczta.umcs.lubin.pl, Zakad Logopedii i Jzykoznawstwa Stosowanego,
Wydzia Humanistyczny, Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie
120
Zaburzenia rozwoju ruchowego, poznawczego i komunikacyjnego u dzieci z padaczk
wystpienie napadw padaczkowych jest czsto zwizane z nieprawidowym

funkcjonowaniem ukadu nerwowego, a nie jego uszkodzeniem.
Problem padaczki wystpujcej u dzieci i modziey jest znacznie
bardziej zoony, ni w sytuacji, gdy pierwszy napad padaczkowy wystpi
u osoby dorosej. Nie oznacza to, e rokowanie w przypadku padaczki
wieku rozwojowego jest gorsze zespoy padaczkowe wieku rozwojowego
mog mie pomylne prognozy. W niektrych z nich, np. w zespole Rolanda,
liczne grono lekarzy neurologw nie proponuje nawet wczenia leczenia
przeciwpadaczkowego. Rozpoznanie tego, genetycznie uwarunkowanego
zespou, jest zwizane z wiekiem. W ogromnej wikszoci przypadkw
napady zanikaj, a czynno bioelektryczna normuje si w okresie
dojrzewania.
Zoono padaczki wieku rozwojowego polega na rnorodnoci
warunkujcych jej pojawienie przyczyn, a take takich przypadkw,
w ktrych mimo stosowania coraz nowoczeniejszych technik diag-
nostycznych, przyczyny nie da si ustali. W starszych klasyfikacjach s
one nazywane padaczkami skrytopochodnymi. Istnieje wiele modeli
klasyfikacji padaczek. Kryteria podziau mog, poza etiologi, uwzgldnia:
lokalizacj ogniska padaczkorodnego w mzgu, rodzaj napadw, wiek
wystpowania pierwszych napadw, moliwo zaklasyfikowania do zespou
padaczkowego i inne [6].
Wielo nakadajcych si czynnikw patogennych o rnym nateniu,
u dzieci powoduje ogromn rnorodno ujawnionych typw odchyle od
normy, stopni ich natenia i konfiguracji objaww.
Chocia objawy niektrych typw padaczek maj charakter postpujcy,
padaczka nie jest schorzeniem nieuleczalnym. Wiksza cz padaczek
poddaje si bowiem leczeniu. Jednak z jednej strony zaburzona aktywno
bioelektryczna mzgu, z drugiej konieczno stosowania dugotrwaego
leczenia farmakologicznego przeciwpadaczkowego mog wpywa nieko-
rzystnie na rozwj dziecka w sferze ruchowej, poznawczej i komuni-
kacyjnej.
2. Cel pracy
Przyjmujc zaoenie, e utrzymujce si napady padaczkowe oraz
subkliniczne wyadowania bioelektryczne mog prowadzi do spowolnienia
tempa rozwoju, zatrzymania, a nawet do utraty wczeniej nabytych funkcji
i sprawnoci, jako cel pracy przyjto ocen stanu rozwoju sprawnoci
motorycznych, funkcji poznawczych i umiejtnoci komunikacyjnych dzieci
z padaczk. Rozpoznanie deficytw rozwojowych u dzieci z padaczk otwiera
moliwo oddziaywa rewalidacyjno-terapeutycznych.
121
Efektywno terapii jest warunkowana neuroplastycznoci i mecha-

nizmami kompensacji. Znaczny odsetek dzieci z padaczk wymaga
wielokierunkowej rehabilitacji i stymulacji rozwoju. Wci nie wypracowano
wielozadaniowego standardu postpowania terapeutycznego ukierunkowanego
na stymulowanie rozwoju i niwelowanie skutkw dezintegracji sprawnoci
u dzieci z padaczk, cho w innych jednostkach takie standardy ju
funkcjonuj (np. dziecicym poraeniu mzgowym, oligofrenii, autyzmie).
Wczenie podjta, odpowiednio zaprogramowana i poprowadzona terapia
umoliwia minimalizowanie zmian dezintegracyjnych, odbudowanie
deficytw rozwojowych i ukierunkowuje prawidowy rozwj. Procedury
postpowania terapeutycznego w przypadku padaczki wieku rozwojowego
powinny mie charakter wielospecjalistyczny i obejmowa usprawnianie
motoryczne, poznawcze i komunikacyjne.
3.1. Czynniki majce wpyw na obraz zaburze w padaczce

Stan rozwoju sprawnoci motorycznych, funkcji poznawczych (w tym
jzykowych) oraz umiejtnoci komunikacyjnych u dzieci z padaczk
uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Pierwsz grup stanowi czynniki
biologiczne zwizane z padaczk: wiek dziecka, w ktrym wystpiy
pierwsze napady, posta napadw, lokalizacja zaburze aktywnoci
bioelektrycznej mzgu, czsto epizodw padaczkowych. Do drugiej grupy
nale czynniki terapeutyczne, tzw. objawy polekowe. Leki, z jednej strony
zatrzymuj napady, zapobiegajc dalszym ich konsekwencjom (istnieje
wyrana korelacja midzy liczb przebytych napadw a nasileniem
deficytw poznawczych). Z drugiej strony, mog mie charakter
neurotoksyczny i negatywnie wpywa na funkcjonowanie ukadu
nerwowego. Trzecia grupa czynnikw obejmuje zmienne rodowiskowe
zwizane ze stosunkiem rodziny i rodowiska szkolnego do choroby dziecka.
Odrzucajca lub nadmiernie opiekucza postawa rodzicw i najbliszego
otoczenia, napitnowanie dziecka w szkole i niemono penego
uczestnictwa w grupie rwieniczej zakcaj rozwj dziecka zarwno
w sferze spoeczno-emocjonalnej, jak te psycho-fizycznej.
122
Tabela 1. Zmienne warunkujce obraz zaburze rozwojowych u dzieci z padaczk

Rodzaj Charakterystyka Skutki dziaania czynnika
L.p. czynnika czynnika
1. biologiczny czas wystpienia im wczeniej wystpi
pierwszego napadu pierwszy napad, tym
negatywne konsekwencje
dla rozwoju dziecka s
wiksze
posta napadw od agodnych objaww
mioklonicznych (skurcze
najczciej w obrbie
koczyn i twarzy), poprzez
wystpujce nawet
kilkanacie razy dziennie
napady niewiadomoci, do
najbardziej niepokojcych
duych napadw toniczno-
klonicznych
lokalizacja ogniska najgorsze s konsekwencje
padaczkowego napadw zlokalizowanych
w mzgu w patach skroniowych
i czoowych mzgu
czsto kady kolejny napad
wystpowania zwiksza ryzyko
napadw wystpienia otpienia
wystpowanie stanu utrzymujca si ponad
padaczkowego 30 minut utrata
przytomnoci, co za tym
idzie niedotlenienia mzgu,
moe prowadzi do
nieodwracalnych uszkodze
mzgu
czas trwania choroby dugotrwae dziaanie
czynnikw patologicznych
powoduje narastanie
deficytw rozwojowych
2. farmakologi leczenie moe mie charakter
-czny farmakologiczne neurotoksyczny
negatywnie wpywa na
funkcjonowanie ukadu
nerwowego; leki
przeciwpadaczkowe
wyciszaj pobudliwo
123
neuronaln
i, w konsekwencji, napady,
jednak poniewa wpyw ten
ma charakter globalny,
wyciszeniu ulega mog te
ukady neuronalne
zaangaowane w rozwj
i podtrzymywanie
funkcjonowania
poznawczego
3. rodo- nadmiernie ograniczanie dziecku
wiskowy opiekucza postawa aktywnoci fizycznej
rodzicw i kontaktu z rwienikami
i najbliszego
otoczenia
lk otoczenia niezrozumienie
i odrzucenie przez i napitnowanie dziecka
rodowisko przez wychowawcw
i rodowisko szkolne
Wpywajce na obraz zaburze w padaczce czynniki biologiczne,

farmakologiczne i rodowiskowe zakcaj prawidowy rozwj spoeczno-
emocjonalny, psychiczny i fizyczny dziecka. Tak wiele nakadajcych si,
patogennych czynnikw powoduje ogromn rnorodno ujawnionych
typw odchyle od norm rozwojowych. Od braku deficytw, po postpujce
zmiany otpienne i neurodegeneracj. agodny przebieg padaczki atwo
poddajcej si leczeniu jednym lekiem przeciwpadaczkowym i odpowiednia
stymulacja daj pomylne rokowanie. Padaczka o cikim przebiegu,
przebyte stany padaczkowe oraz lekooporno mog realnie zagraa yciu
pacjenta, doprowadzi do pogorszenia funkcjonowania w rnych sferach
i utraty nabytych wczeniej umiejtnoci i sprawnoci.
3.2. Postpowanie diagnostyczno-rehabilitacyjne

Ze wzgldu na wieloczynnikowe podoe i zrnicowany obraz kliniczny
zespow padaczkowych diagnozowanie, leczenie i terapia dzieci z padaczk
wymaga procedur wielospecjalistycznych: neurologiczno-psychiatrycznej,
fizjoterapeutycznej, psychologicznej, logopedycznej i pedagogicznej:
neurolog dziecicy ocena neurologiczna, badani aktywnoci
bioelektrycznej mzgu, farmakoterapia i monitoring procesu
chorobowego;
124
psychiatra dziecicy ocena stanu psychicznego i kontrola rodowiska

rodzinnego dziecka;
fizjoterapeuta ocena i terapia zaburze rozwoju ruchowego;
psycholog ocena funkcji poznawczych i terapia deficytw neuro-
psychologicznych;
logopeda ocena rozwoju kompetencji i sprawnoci jzykowych,
komunikacyjnych i kulturowych;
pedagog monitorowanie rodowiska szkolnego dziecka i terapia
pedagogiczna.
W procesie diagnostycznym szczeglna rola przypada si logopedom,
ktrzy czc dane neuropsychiatryczne, psychologiczne, pedagogiczne
i lingwistyczne programuj terapi zaburze rozwoju sprawnoci inte-
rakcyjnych, komunikacyjnych i jzykowych. Standard postpowania
logopedycznego w przypadku zaburze rozwojowych jest prowadzony
w oparciu o metod studium przypadku. W badaniu logopedycznym dzieci
chorych neurologicznie stosuje si wiele technik: analiz dokumentw,
wywiad, obserwacj, prby eksperymentalno-kliniczne, skale, testy, analiz
wytworw. Procedura prowadzenia badania przebiega nastpujco [7]:
1. Analiza dokumentw i wynikw bada specjalistycznych;
2. Wywiad:
a. dane oglne o dziecku,
b. dane o rodzinie dziecka,
c. dane szczegowe o dziecku:
i. rozwj somatyczny,
ii. rozwj psychiczny,
iii. rozwj spoeczny,
iv. rozwj komunikacji niewerbalnej i werbalnej;
3. Obserwacja:
a. ocena sprawnoci motorycznej:
i. sprawno w zakresie motoryki duej,
ii. sprawno w zakresie motoryki maej,
iii. ocena budowy i sprawnoci w obrbie aparatu mowy;
b. ocena funkcji poznawczych:
i. funkcje suchowe,
ii. funkcje wzrokowe,
iii. funkcje czuciowe,
iv. orientacja przestrzenna,
v. uwaga i koncentracja,
vi. pami,
vii. mylenie;
c. ocena lateralizacji:
125
i. ucho,
ii. oko,
iii. rka,
iv. noga;
4. Analiza wytworw;
5. Ocena stanu kompetencji jzykowej:
a. rnicowanie jednostek podsystemu fonologicznego;
b. rnicowanie cech prozodycznych (intonacja, akcent);
c. rozumienie jednostek podsystemu morfologicznego:
i. rozumienie jednostek i relacji leksykalno-semantycznych,
ii. rozumienie konstrukcji sowotwrczych,
iii. rozumienie kategorii fleksyjnych (koniugacyjnych i dek-
linacyjnych);
d. rozumienie struktur skadniowych;
e. rozumienie struktur tekstowych:
i. dialogowych;
ii. narracyjnych;
6. Ocena stanu kompetencji komunikacyjnej:
a. rozumienie jzykowych regu spoecznych:
i. ukadu spoecznych rang rozmwcw,
ii. rodzaju kontaktu;
b. rozumienie jzykowych regu sytuacyjnych:
i. tematu,
ii. miejsca,
iii. czasu,
iv. liczby rozmwcw,
v. gatunku wypowiedzi;
c. rozumienie jzykowych regu pragmatycznych:
i. rozumienie wypowiedzi o funkcji emocjonalnej,
ii. rozumienie wypowiedzi o funkcji informacyjnej,
iii. rozumienie wypowiedzi o funkcji modalnej,
iv. rozumienie wypowiedzi o funkcji dziaania;
7. Ocena stanu sprawnoci jzykowych:
a. realizacja jednostek segmentalnych w izolacji i w cigu
fonicznym (sprawnoci artykulacyjne);
b. realizacja cech suprasegmentalnych (sprawnoci prozodyczne);
c. realizacja jednostek morfologicznych:
i. realizacja struktur i relacji leksykalno-semantycznych;
ii. tworzenie konstrukcji sowotwrczych;
iii. tworzenie form fleksyjnych (deklinacyjnych i koniugacyjnych);
d. realizacja struktur skadniowych;
e. realizacja wypowiedzi:
126
i. dialogowych
ii. narracyjnych;
8. Ocena stanu sprawnoci komunikacyjnych:
a. realizacja jzykowych regu spoecznych:
i. spoecznych rang rozmwcw,
ii. rodzaju kontaktu;
b. realizacja jzykowych regu sytuacyjnych:
i. tematu,
ii. miejsca,
iii. czasu,
iv. liczby rozmwcw,
v. gatunku wypowiedzi;
c. realizacja jzykowych regu pragmatycznych:
i. realizacja wypowiedzi o funkcji emocjonalnej,
ii. realizacja wypowiedzi o funkcji informacyjnej,
iii. realizacja wypowiedzi o funkcji modalnej,
iv. realizacja wypowiedzi o funkcji dziaania;
9. Ocena sprawnoci interakcyjnych:
a. rozumienie zachowa interakcyjnych:
i. werbalnych,
ii. niewerbalnych:
1) kinetycznych,
2) proksemicznych,
3) prozodycznych;
b. kreowanie zachowa interakcyjnych:
i. werbalnych,
ii. niewerbalnych:
1) kinetycznych,
2) proksemicznych,
3) prozodycznych;
10. Ocena niektrych czynnoci jzykowych:
a. czytanie,
b. pisanie,
c. liczenie;
11. Diagnoza rnicowa;
12. Rozpoznanie logopedyczne.
Ocena stanu kompetencji i sprawnoci interakcyjnych, komunika-
cyjnych i jzykowych jest punktem wyjcia do rozpoznania logopedy cz-
nego oraz zaprogramowania procesu terapeutycznego. Weryfikowanie
wynikw zastosowanych procedur diagnostycznych oraz wybr
optymalnych na danym etapie terapii strategii i metod usprawniania
dziecka z problemami rozwojowymi zwizane s z dziaaniem mecha-
127
nizmw neurodynamicznych i kompensacyjnych w obrbie rozwijajcego

si mzgu. Efektem prowadzonej terapii ma by opanowanie jzyka na
miar psychicznych i biologicznych waciwoci dziecka, co otwiera przed
nim moliwoci poznania wiata i wchodzenia w relacje spoeczne.
3.3. Grupa badana

Badaniu poddano grup 15 dzieci w wieku 6-7 lat z rozpoznan
padaczk genetyczn. Wszystkie badane dzieci do czasu wystpienia
pierwszych napadw rozwijay si prawidowo, nie ujawniono u nich
chorb wspwystpujcych, nie stwierdzono rwnie organicznego
uszkodzenia OUN. U wszystkich badanych wystpoway napady
uoglnione. U trzynaciorga dzieci napady toniczno-kloniczne (w tej grupie
u szeciorga dodatkowo rwnie napady niewiadomoci) u dwojga dzieci
napady niewiadomoci. Warunkiem wczenia dziecka do grupy
badawczej byo zastosowanie w jego leczeniu przynajmniej jednego leku
przeciwpadaczkowego. Picioro z badanych dzieci miao padaczk
lekooporn. Wiek wystpienia pierwszych napadw i czas trwania choroby
s czynnikami majcymi wpyw na obraz zaburze, dlatego w badanej
grupie s dzieci, u ktrych pierwsze napady wystpiy w okresie
perilingwalnym, czyli w czasie nabywania jzyka3. U omorga w grupie
badanych dzieci napady rozpoczy si przed czwartym, ale po ukoczeniu
drugiego roku ycia, u siedmiorga po czwartym roku ycia. Wyczenie
z grupy badawczej tych dzieci, u ktrych napady wystpiy przed drugim
rokiem pozwala interpretowa wyniki w oparciu o moliwie zbliony czas
dziaania czynnikw patogennych, bowiem z perspektywy logopedycznej
inaczej przebiega rozwj jzykowy dziecka, ktre zachorowao w okresie
prelingwalnym.
3
W logopedycznych standardach okres perilingwalny to wiek od 2 do koca 6 roku ycia [7].
128
Tabela 2. Grupa badanych dzieci z padaczk
wystpienia
napadw
rodowisk.
Wiek
Leczenie
Warunki
Lekooporno
Pe
cznie
M K >4 <4 Dobre Ze Mono Poli

15 6 9 8 7 10 5 10 5 5
badane
Osoby
4. Analiza wynikw
W wyniku wielospecjalistycznych standardw oceny dzieci cierpicych
na padaczk stwierdzono, e pomimo wczeniejszego prawidowego
rozwoju intelektualnego i motorycznego, w przebiegu choroby narastaj
deficyty w zakresie rozwoju ruchowego, funkcji poznawczych i sprawnoci
komunikacyjnych.
4.1. Zaburzenia w sferze ruchowej

Padaczka jest zaburzeniem, ktre wycza dziecko z naturalnych zada
rozwijajcych kondycj fizyczn. Neurobiologiczne podoe procesu
chorobowego powoduje zmniejszon odporno na dziaanie bodcw,
zwaszcza silnych i dugotrwaych. Pociga to za sob wycofanie si
dziecka z jakiejkolwiek aktywnoci. Zwikszona mczliwo utrudnia
wszelkie dziaania rehabilitacyjne. Wikszo badanych dzieci zwolniona
bya z zaj wychowania fizycznego oraz z zabaw rwieniczych
o charakterze grupowym. Nie uczestniczya w zajciach pozalekcyjnych,
wycieczkach, obozach i koloniach. Te ograniczenia osabiaj waciw
stymulacj, niezbdn dla prawidowego rozwoju ruchowego. Dzieci
wyczone z wszelkiej aktywnoci fizycznej, uzyskuj gorsze wyniki
w testach sprawnociowych, s niezborne ruchowo, maj zaburzenia
koordynacji ruchowej i rwnowagi.
129
4.2. Zaburzenia w sferze poznawczej

Wystpienie padaczki w wieku rozwojowym i kumulacja dziaania
czynnikw patogennych, mog doprowadzi do spowolnienia bd
zahamowania rozwoju umysowego, a take zanikania nabytych wczeniej
umiejtnoci. W sferze poznawczej przejawia si to przede wszystkim
zaburzeniami percepcji, pamici, mylenia, uwagi i koncentracji. Zaburzenia
percepcyjne ujawnione w badanej grupie obejmuj u wikszoci dzieci
zaburzenia percepcji suchowej. Nieco mniej liczna grupa miaa rwnie
zaburzenia percepcji wzrokowej. Ograniczeniem pamici dotyczyy przede
wszystkim pamici dugoterminowej, operacyjnej, ale take wzrokowej
i suchowej.
Zaburzenia mylenia ujawniaj si gwnie spowolnieniem toku
mylenia. Zaburzone tempo dziaania, cechuje brak elastycznoci. Mimo,
e leki mog mie dziaania pobudzajce lub hamujce, nie stwierdzono
wpywu profilu lekw na taki stan. Profil ich dziaania wpywa natomiast
w znaczcy sposb na sfer emocjonalno-motywacyjn. U badanych dzieci
z padaczk zaobserwowano zarwno nadpobudliwo, jak i spowolnienie
psychoruchowe. U dzieci z nadaktywnoci ruchow stwierdzono
zwolnione tempo procesw mylowych, ograniczenia w samodzielnym
rozumowaniu, wnioskowaniu i rozwizywaniu problemw. Wpyw na taki
stan rzeczy pogbia nadwraliwo lub niedowraliow emocjonalna.
Badane dzieci odznaczay si zmniejszeniem odpornoci na dziaanie
bodcw silnych i dugotrwaych, zwikszon mczliwoci i wahaniami
nastroju znacznie obniajcymi odporno na stres, ograniczeniem
zdolnoci do kontroli reakcji emocjonalnych bd nieadekwatnymi
reakcjami emocjonalnymi.
Zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych wpywaj na zuboenie
oglnej aktywnoci yciowej. Wyrazem tego, jest spowolnione tempo
dziaania, brak elastycznoci zachowania oraz opniony czas reakcji. Na
poziomie integracji funkcji ruchowych i poznawczych zaobserwowano
sab koordynacj wzrokowo-ruchow, obnion kinestezj i kinez,
spowolnienie tempa uczenia si wzrokowo-ruchowego. Istotnym problemem
w planowaniu procesu terapeutyczno- rehabilitacyjnego s zaburzenia
uwagi i koncentracji. Maa podzielno uwagi i obniona zdolno selekcji
bodcw, dodatkowo niemono skoncentrowania si na zadaniu
wpywaj na obnienie zdolnoci rozumienia i tworzenia poj oraz
powierzchowno sdw.
Reasumujc, w omawianej grupie badanych dzieci objawy osabienia
aktywnoci poznawczej, zuboenia zainteresowa oraz osabienia oglnej
aktywnoci yciowej skadaj si na typowy obraz ogranicze
poznawczych.
130
4.3. Zaburzenia w sferze komunikacyjnej

Spowolnienie toku mylenia i dziaania przejawia si na poziomie
jzykowym. Zaburzenia jzykowe s rejestrowane na wszystkich
poziomach jzyka. Trudnoci w porozumiewaniu si mog objawia si
jako cakowity brak moliwoci sownego porozumiewania si lub
dotyczy nieprawidowoci z zakresie rozwoju poszczeglnych sprawnoci
jzykowych [7]. Nale do nich obnienie sprawnoci artykulacyjnej
i zaburzenia artykulacyjne. Nieprawidowa realizacja bywa rwnie
zwizana z niedostatkami w zakresie rozwoju suchu fonematycznego.
Ograniczenia leksykalno-semantyczne manifestuj si ubogim zasobem
sw, poj i wiadomoci. Wypowiedzi charakteryzuj si zwolnionym
tempem mowy i zaburzeniami pynnoci. Niepynno to take problem
z aktualizowaniem nazw.
Obnienie sprawnoci organizowania elementw w logiczn cao
objawia si na poziomie skadniowym. Badane dzieci buduj gownie zdania
proste, nierozwinite, czsto niepoprawne gramatycznie. Ponad 50% dzieci
nie opanowao umiejtnoci opowiadania z zachowaniem podstawowych
zasad nim rzdzcych: poukadania zdarze w spjn cao, z zachowaniem
nastpstwa czasowego i przyczynowo-skutkowego. Pozostae tworzyy
zredukowane teksty narracyjne, dygresyjne, z zaburzeniem czasowo-
przestrzennej i logicznej organizacji wypowiedzi.
Ograniczenia natury metajzykowej objawiay si trudnociami
w opanowaniu umiejtnoci czytania i pisania, co wobec niepowodze
i braku sukcesw edukacyjnych prowadzio do zaburze emocjonalnych
wtrnych. Dodatkowo, niedostatki kompetencji i sprawnoci komunikacyjnych
przejawiay si niedostosowaniem wypowiedzi do norm spoeczno-
moralnych.
5. Neurodegradacja a neurokompensacja
Dojrzewajcy mzg dziecka znajduje si w okresie ksztatowania
specjalizacji i organizacji procesw psychicznych. Szczeglne znaczenie
w tym czasie ma zjawisko plastycznoci, dziki ktremu nastpuje
dostosowanie dziaania ukadu nerwowego zarwno do zmian rodowiska
zewntrznego jak i wewntrznego, a take skutkw dysfunkcji ukadu
nerwowego. Rwnie specjalizacja pkulowa mzgu dziecka w przebiegu
zaburze rozwojowych moe ulega daleko idcemu przystosowaniu
i przeorganizowaniu. Dla podkrelenia specyfiki zjawiska reorganizacji
funkcji niektrzy badacze J. Gilger i B. Kaplan posuguj si pojciem
atypowego rozwoju mzgu: ABD Atypical Brain Development [9].
W sytuacji patologii rozwoju dochodzi zawsze do sprzenia rnych
mechanizmw zakcajcych fizjologiczny rozwj dziecka, nakadania si
131
pierwotnych i wtrnych objaww zaburze oraz efektw dziaania

procesw adaptacyjno-kompensacynych. Taki stan rzeczy sprawia, e
powstaje u dzieci w wieku rozwojowym zoony i zindywidualizowany
obraz kliniczny jednostki patologii mowy i nastpuje ciga jego zmienno
w czasie w efekcie zmian wywoanych neuroplastycznoci.
Ze wzgldu na mechanizm aktywizujcy procesy plastycznoci
w mzgu wyrnia si sze jej typw [10]:
1. plastyczno rozwojowa zdolno rozwijajacego si mzgu do
tworzenia wielu nowych pocze nerowych w zwizku z przys-
wajaniem rnych umiejtnoci, np. opanowywaniem umiejtnoci
chodzenia, rozwojem mowy itd., ktra zapewnia dostosowanie si
modego organizmu do rodowiska w wyniku w wyniku interakcji
z nim. Wpyw na dynamiczne procesy neuroplastyczne w wieku
rozwojowym ma zarwno ekspresja okrelonych genw, jak te
waciwy poziom pobudzania neuronw przez bodce otoczenia.
Najwaniejsz cech rozwojowej neuroplastycznoci jest zjawisko
nadprodukcji oraz obumierania komrek nerwowych (apoptoza),
a wraz z nim zanikanie niewykorzystywanych funkcjonalnie
pocze synaptycznych;
2. plastyczno kompensacyjna (pouszkodzeniowa) zdolno
uszkodzonego mzgu dziecka lub dorosego do tworzenia nowej
sieci pocze nerwowych, w wyniku czego nastpuje przejcie
funkcji uszkodzonej tkanki nerwowej przez inn nieuszkodzon
struktur, a w konsekwencji odzyskanie okrelonych sprawnoci,
np. rozumienia lub tworzenia wypowiedzi; W wyniku uszkodzenia
ukadu nerwowego w mzgu zachodz jednoczenie dwa anta-
gonistyczne procesty: dezintegracji pocze na skutek zmian
zmiany zwyrodnieniowych oraz kompensacji na skutek neuro-
plastycznoci, ktra moe nastpowa bezporednio po uszkodzeniu,
ale te w okresie odlegym od zachorowania;
3. plastyczno wywoana wzmoonym dowiadczeniem zdolno
zdrowego lub uszkodzonego mzgu do przeksztacania si pod
wpywem wzmoonego dowiadczenia czuciowego lub ruchowego,
w wyniku ktrych okrelone szlaki neuronalne s wzmacniane przez
cige powtrzenia;
4. plastyczno zwizana z uczeniem si i pamici zdolno
zdrowego lub uszkodzonego mzgu do tworzenia nowych cieek
neuronalnych w wyniku powtarzania czynnoci i utrwalanie ich
w pamici; reakcje organizmu na zachodzce w otoczeniu zmiany
ksztatuj si wraz z nabywanym w yciu osobniczym dowiadczeniem
i warunkuj zdolno uczenia si i zapamitywania;
132
5. plastyczno wystpujca przy powstawaniu uzalenie ewolucyjna

zdolno organizmu do powielania zyskownych czynnoci, kiedy
w wyniku pobudzenia w ukadzie dopaminergicznym (nagrody)
powstaj nowe drogi neuronalne i nastpuje utrwalenie pewnego
zachowania; substancje powodujce uzalenienia s neuro-
przekanikami (np. kofeina, nikotyna) ich pojawienie si wzmacnia
poczenia synaptyczne;
6. plastyczno patologiczna wystpuje np. przy epileptogenezie,
blu neuropatycznym i in.
U podstaw wszystkich wymienionych rodzajw neuroplastycznoci ley
zmiana siy i liczby pocze midzyneuronalnych. Wnioskowanie
o mechanizmach zaburze mowy na tle wci rozwijajcego i przekszta-
cajcego si funkcjonalnie, a take do pewnego stopnia strukturalnie
mzgu, jest zadaniem bardzo trudnym, cho w wielu przypadkach moliwe
jest okrelenie przewaajcej formy zaburze i jej podstawowych
mechanizmw [11].
Neuroplastyczno zaley od dwu istotnych czynnikw:
1. okresw krytycznych,
2. rodzaju aktywnoci [12].
Dojrzewanie mzgu w ontogenezie nastpuje poprzez wywoanie
plastycznych zmian rozwojowych w orodkowym ukadzie nerwowym.
Moliwe jest tylko przez dziaanie konkretnych bodcw w cile
okrelonym czasie, tak zwanym okresie krytycznym dla danej funkcji.
Jeeli nie pojawi si dany rodzaj stymulacji mzgu w pewnym etapie
rozwoju, wwczas potencjalne moliwoci mzgu w okrelonym zakresie
mog zosta utracone lub znacznie ograniczone. Przetrwanie nowo-
powstaych pocze wynika z jego funkcjonalnej aktywnoci, std istotny
wpyw na plastyczno OUN ma stymulowanie mzgu w czasie jego
rozwoju poprzez dobr okrelonych form aktywnoci.
Zasada okresu krytycznego odnosi si do rozwoju funkcji wzrokowych,
suchowych, dotykowych, ale rwnie do rozwoju wyszych czynnoci
poznawczych, w tym zdolnoci jzykowych. Przyjmuje si, e okresem
krytycznym dla penego opanowania jzyka jest 14. rok ycia. Szczeglne
moliwoci plastycznej regeneracji pocze ma mody mzg. W okresie
jego dojrzewania nawet gbokie zaburzenia jego funkcji na skutek
rozlegego uszkodzenia zarwno wyspecjalizowanych orodkw korowych,
jak te struktur podkorowych mog zosta skompensowane [13].
Zdolno modego mzgu do zmian w schematach pocze wiza
naley z du w tym okresie ycia labilnoci cytoszkieletu oraz dynamik
wzrostu i rozgaziania si aksonw oraz dendrytw. Utworzone poczenia
mog ulega modyfikacji w zwizku z rodzajem aktywacji drg
nerwowych przez napywajce z otoczenia bodce.
133
6. Wnioski
Padaczka zaburza dziaanie mzgu, jej leczenie rwnie nie pozostaje
bez wpywu na funkcjonowanie ukadu nerwowego. Mzg jest
odpowiedzialny za ludzkie poznanie. Wskutek padaczki poznanie wiata
jest zakcone, a ograniczenia rodowiskowe i zaburzone funkcjonowanie
orodkowego ukadu nerwowego wpywaj na zaburzenia rozwoju
motorycznego.
W planowaniu procedur terapii logopedycznej naley uwzgldni
wspwystpujce z deficytami jzykowymi zakcenia rozwoju pozostaych
sfer funkcjonowania dziecka. Kiedy zaburzenia mowy s gbokie lub
towarzysz im uoglnione trudnoci w zakresie rozwoju innych wyszych
funkcji psychicznych, naley oddziaywa stymulujco na wszelkie sfery
funkcjonowania dziecka, poddajc je terapii oglnorozwojowej, prowadzonej
w czasie zaj suchowo-ruchowych, wzrokowo-ruchowych i innych,
stymulujcych rozwj procesw psychomotorycznych i emocjonalno-
motywacyjnych. Odpowiednio zaprogramowana i wczenie podjta terapia
umoliwia dzieciom wyrwnanie deficytw, co za tym idzie pene
uczestnictwo w yciu spoecznym i popraw jego jakoci.
Literatura
1. Zajc A., Kaciski M., Kubik A., Jaworek M., Symptomatologia padaczki
czciowej u dzieci, Epileptologia, 2005, 13: 199-213 s. 200
2. Michaowicz R. (red.), 2001, Padaczka i inne stany napadowe u dzieci,
Warszawa
3. Michaowicz R., Padaczka we wczesnych okresach rozwoju dziecka,
Epileptologia, 2005, 13: 39-50 s. 40
4. Dunin- Wsowicz D., (red.), 2013, Padaczka i inne zaburzenia napadowe
u dzieci, Medical Tribune Polska, Warszawa, s. 9
5. Fischer R., et al. Epileptic seizures and epilepsy: definition proposed by the
ILAE and the International Bureau for Epilepsy, Epilepsia 2005; 46: 470-472
6. Kozowska M., Chrociska-Krawczyk M., 2012, Padaczka. Zaburzenia
jzykowe u dzieci z padaczk, w: Logopedia. Teoria zaburze mowy, red.
S. Grabias, Z. M., Kurkowski, Lublin, s. 397-411
7. Panasiuk J., Standard postpowania logopedycznego w przypadku
niedoksztacenia mowy o typie afazji, Logopedia, t. 37, Lublin 2008, s. 78-80
8. Panasiuk J., Sprawnoci interakcyjne i komunikacyjne jako kryteria
rnicowania zaburze rozwojowych, Nowa Logopedia, t. 4, Interakcyjne
uwarunkowania rozwoju i zaburze mowy, red. M. Michalik, A. Siudak,
H. Pawowska-Jaro, Krakw 2013, s. 81-105
9. Borkowska A. R., Domaska . (red.), 2007, Neuropsychologia kliniczna
dziecka. Wybrane zagadnienia, Warszawa
134
10. Panasiuk J., Terapia zaburze mowy u chorych neurologicznie a mechanizmy

neuroplastycznoci, Nowa Logopedia, t. 5, Diagnoza i terapia logopedyczna
osb dorosych i starszych, red. M. Michalik, Krakw 2014,, s. 41-65
11. Daniluk B., 2007, Specyficzne zaburzenia jzykowe u dzieci,
w: Neuropsychologia kliniczna dziecka. Wybrane zagadnienia, red.
A. R. Borkowska, . Domaska, Lublin, s. 117-137
12. Hubel D. H., Wiesel T. N., Early exploration of the visual cortex, Neuron,
20, 3, 1998, s. 401-402
13. Musso M., Weiller C., Kiebel S., Muller S. P., Bulau P. i Rinjtjes M.,
Training-induced brain plasticity, Brain,122, 1999, s. 1781-1790
Zaburzenia rozwoju ruchowego, poznawczego i komunikacyjnego

u dzieci z padaczk
Streszczenie
W przypadkach padaczki wieku rozwojowego mog narasta zaburzenia rozwoju jako
objawy z jednej strony postpujcych zmian biologicznych, negatywnych czynnikw
psychospoecznych i niezamierzonych skutkw leczenia farmakologicznego prowadzc do
neurodezintegracji, z drugiej za strony mog one ewoluowa i wycofywa si jako na
skutek dziaania procesw neuroplastycznoci i neurokompensacji. Ocena sprawnoci
motorycznej, poznawczej i komunikacyjnej u dzieci z padaczk pozwala okreli, jaki
rodzaj i zakres maj zaburzenia, jaka jest dynamika deficytw, jakie s efekty stymulowania
procesw biologicznej neuroplastycznoci mzgu poprzez oddziaywania terapeutyczne.
Sowa kluczowe: padaczka, zaburzenia rozwoju, neurodezintegracja
Development Disorders of Motor, Cognitive and Communication

in Children with Epilepsy
Abstract
In cases of developmental age epilepsy, development disorders may increase as symptoms,
on the one hand, of progressing biological changes, negative psychosocial factors and
unintended effects of pharmacological treatment, thus resulting in neuro-disintegration,
while on the other hand they may evolve and recede as a result of processes
of neuroplasticity and neurocompensation. The assessment of the motor, cognitive and
communication skills of a child with epilepsy enables determination of the kind and range
of disorders, the dynamics of motor and cognitive processes, and the effects of stimulating
the processes of the brains biological neuroplasticity through treatment.
Keywords: epilepsy, development disorders, neurodisintegration
135
Sylwia Stiler1, Mariusz Mazgaj2,Anna Koty3, Damian Senecki4,Szymon
Wyszyski5, Joanna Piotrkowicz6
Midzypokoleniowe porwnanie wybranych

parametrw stp u kobiet na podstawie
plantokonturogramw
1. Wprowadzenie
Stopa stanowi ostanie ogniwo w acuchu biokinematycznym.
Wyspecjalizowany orodkowy ukad nerwowy oraz funkcjonalna budowa
stopyumoliwia wykonywanie takich czynnoci jak poruszanie si czy te
utrzymanie wyprostowanej, dwunonej postawy [1]. W przebiegu rozwoju
ontogenetycznego stopa wyksztacia si do przenoszenia zmiennych
i duych obcie. Stopa o prawidowej budowie anatomicznej dotyka
podoa guzem koci pitowej, gowami I i V koci rdstopia oraz
czciowo opiera si na bocznym brzegu stopy. Brzeg przyrodkowy
tworzy sklepienie podune stopy [2]. Od penej sprawnoci stp zaley
w duym stopniu aktywno yciowa, dobre samopoczucie oraz aktywno
zawodowa[3]. Stopa zbudowana jest z trzech grup koci: stpu, rdstopia
i palcw. Do koci stpu zaliczane s ko skokowa, ko pitowa, ko
dkowata, ko szecienna oraz koci klinowate: przyrodkowa, porednia
i boczna. W czci dalszej stopy zlokalizowanych jest pi koci
rdstopia. Paliczki koci palcw stopy zbudowane s podobnie jak w rce
(paluch posiada dwa paliczki, natomiast pozostae palce po trzy) [14,
15].Stopa jak ju wczeniej wspomniano jest ostatnim ogniwem acucha
biokinematycznego czowieka, a zaburzenie jej funkcji i ukszta-towania
moe powodowa powikania w pozostaych elementach narzdu ruchu.
Midzy innymi dlatego waciwa ocena prawidowego ich uksztatowania
1
stiler.sylwia@wp.pl, Studenckie Koo Naukowe Inynierii Biomedycznej In-Bio, Wydzia
Informatyki i Nauki o Materiaach, Uniwersytet lski w Katowicach, www.us.edu.pl;
2
mariusz.mazgaj@interia.pl, Studenckie Koo Naukowe Inynierii Biomedycznej In-Bio,
Wydzia Informatyki i Nauki o Materiaach, Uniwersytet lski w Katowicach, www.us.edu.pl;
3
aniakotys@gmail.com , Studenckie Koo Naukowe Inynierii Biomedycznej In-Bio, Wydzia
Informatyki i Nauki o Materiaach, Uniwersytet lski w Katowicach, www.us.edu.pl;
4
damiansenecki@gmail.com, Studenckie Koo Naukowe Inynierii Biomedycznej In-Bio,
Wydzia Informatyki i Nauki o Materiaach, Uniwersytet lski w Katowicach, www.us.edu.pl;
5
szym.wysz@wp.pl, Centrum Rehabilitacji Fizjo-Wysz, www.fizjo-wysz.pl
6
joanna.piotrkowicz@gmail.com, Studium Doktoranckie Wydzia Nauk o Zdrowiu, lski
Uniwersytet Medyczny w Katowicach, www.sum.edu.pl
136
Midzypokoleniowe porwnanie wybranych parametrw stp u kobiet
na podstawie plantokonturogramw
ma due znaczenie [4]. Do cech prawidowo wysklepionej stopy

naleyodpowiednia wysoko uku podunego oraz poprzecznego, ktrym
zawdziczamy jej funkcjonalno tj. amortyzacj mikrourazw i wstrzsw
powstajcych w czasie chodu, skokw czy biegu. W przypadku
nieprawidowej budowy stopy osoba z wad czsto jest wyeliminowana
z wielu dziedzin ycia spoecznego jak i zawodowego [5]. Biorc pod
uwag wad dotyczc stp paskich, mona wyrni trzy podstawowe
okresy, rne pod wzgldem charakteru stwierdzonych zmian:
niewydolno miniowa, niewydolno wizadowa oraz zmiany
utrwalone. Niewydolno miniow mona scharakteryzowa jako wad,
w przebiegu ktrej odcione uki stp uksztatowane s prawidowo,
natomiast podczas obcienia wasnym ciarem ciaa ulegaj spaszczeniu
po jakim czasie od rozpoczcia obciania.W przypadku niewydolnoci
wizadowej zmiany s wyraniejsze, pomimo tego, e moliwe jest
jeszcze utrzymywanie przez uniesion stop prawidowego ksztatu.
Zmiany utrwalone powoduj, e uki stp s trwale odksztacone,
wystpuj take zmiany strukturalne [6]. Najczciej wystpujc wad
stp jest kolawo paluchw. Do przyczyn jej powstawania mona
zaliczy m.in.: noszenie obuwia na wysokim obcasie czy te ze zwonymi
noskami [9, 10]. Istniej jednak rwnie doniesienia, jakoby schorzenie to
byo uwarunkowane genetycznie [11]. Wskanik BMI te moe mie
wpyw na uksztatowanie stp. Body To Mass Index (BMI) informuje o
tym czy waga badanego jest prawidowa. Liczy si go jako iloraz masy
ciaa w kilogramach do wzrostu w metrach podniesionego do kwadratu. Im
wyszy wskanik BMI, tym wiksza podatno na choroby zwizane
z otyoci oraz wiksze zagroenie dla ycia. Normy wartoci BMI
przedstawia ponisza tabela [12, 13].
Tabela 1. Klasyfikacja masy ciaa wedug wskanika BMI

Klasyfikacja masy ciaa Warto wspczynnika BMI
Kobiety | Mczyni
Niedowaga 19 | 20
Norma 19-24 | 20-25
Nadwaga 24-30 | 25-30
I otyoci 30-34,9
II otyoci (dua otyo) 35-39,9
III otyoci (otyo chorobliwa) 40 i wicej
137
Sylwia Stiler, Mariusz Mazgaj,Anna Koty, Damian Senecki, Szymon Wyszyski,
Joanna Piotrkowicz
Poniej przedstawiono najczciej stosowane parametry oceny stopy wraz

z charakterystyk fizjologicznego oraz niefizjologicznego uksztatowania
stopy:
ocena stp wg typw stp ustalonych przez Bochenka (I stopa
wydrona, II stopa prawidowa, III stopa spaszczona,
IV stopa paska) [7]
Rysunek 1. Typy stp wg Bochenka [7]
ocena stp wg typw stp ustalonych przez Clarkea (1-3 stopa

wydrona, 4-6 stopa prawidowa, 7-10 rne postacie
paskostopia) [7]
Rysunek 2. Typy stp wg Clarkea [7]
138
wskanik ktowy Clarkea jest ktem zawartym pomidzy styczn

przyrodkowego brzegu odbitki, a lini czc punkt, gdzie wystpuje
najwiksze wgbienie stopy
i zetknicie stycznej przyrodkowej z brzegiem przodostopia. Suy
on do okrelenia stanu wysklepienia podunego uku stopy [7].
Rysunek 3. Sposb wyznaczania kta Clarkea [8]
wskanikBaakirewa wyznacza si za pomoc dwch linii stycznych

do krawdzi stopy, krzyujcych si z pit. Przez powstay kt
przeprowadza si dwusieczn do najdalej wysunitego zabarwienia
na picie, gdzie znajduje si rodek obcienia stpu. W miejscach
stycznych na bokach przodostopia przeprowadza si lini. Dzielc j
na 6 rwnych czci mona otrzyma rodki gwek koci
rdstopia. Nastpnie przez gwk II koci rdstopia przeprowadza
si lini wychodzc z najbardziej wysunitego miejsca na picie.
Staw Choparta znajduje si na jednej trzeciej punktu obcienia
stpu. Linia poprowadzona prostopadle do linii wychodzcej
z najbardziej wysunitego punktu na picie okrela wymiar
poprzeczny stopy na poziomie stawu Choparta. Na podstawie tego
mona wyznaczy zmiany w wysklepieniu stopy, opierajce si na
rnicach czci zabarwionej stopy, do czci nie zabarwionej.
Dodatkowo przeprowadza si lini wychodzca od punktu
obcienia stpu, przez rodek stawu Choparta. Na jej podstawie
stopy mona podzieli na:
normalne, gdzie linia kierunkowa przebiega pomidzy gwkami
czwartej i pitej koci rdstopia
supinowate, gdzie linia kierunkowa przebiega na zewntrz pitej
koci rdstopia
pronowate, gdzie linia kierunkowa pada na obszar trzech pierwszych
koci rdstopia [7].
139
Joanna Piotrkowicz
Rysunek 4. Wyznaczanie wskanika Baakirewa [7]
na podstawie wskanika Sztritera-Godunowa mona okreli

stosunek dugoci odcinka, ktry przebiega w centrum wysklepienia
uku podunego przez zacienion cz odbitki, do dugoci odcinka
wykrelonego przez nie zacienion i zacienion cz planto-
konturogramu [7].Na jego podstawie moliwe jest zakwalifikowanie
stopy do jednej z grup (0,00-0,25 stopa wydrona, 0,26-0,45
stopa normalna, 0,46-0,49 stopa obniona I, 0,50-0,75 stopa
obniona II, 0,76-1,00 stopa paska)
Rysunek 5. Wskanik Ky [7]
na podstawie wskanika Wejsfloga mona okreli stosunek dugoci

stopy do jej szerokoci. Stosunek ten powinien wynosi 3:1.
Zazwyczaj wskanik ten oscyluje w przedziale pomidzy 2 a 3.
W przypadku wartoci bliszej 2 mona mwi o paskostopiu
poprzecznym, natomiast w przypadku wartoci bliszej 3 mona
mwi o prawidowym wysklepieniu stopy
140
mona okreli rwnie pomiary ktw na stopie. Pierwszy z nich to

kt pitowy (), wyznaczany przez styczne do wewntrznej
i zewntrznej krawdzi stopy, przecinajce si poza pit. Norma
kta pitowego wynosi 15-18. Drugi to kt kolawoci palucha (),
ktry jest ktem zawartym pomidzy styczn do przyrodkowego
brzegu stopy, a styczn z punktu najszerszego miejsca przodostopia,
do zewntrznego brzegu palucha. Norma kta kolawoci palucha
wynosi 0-9. Ostatni to kt szpotawoci V palca. Wyznacza si go
podobnie jak kt kolawoci palucha, tyle e po zewntrznej stronie
brzegu stopy.
Rysunek 6. Wyznaczanie ktw na stopie: kt pitowy (), kt kolawoci palucha () oraz kt

szpotawoci V palca () [7]
2. Metody badania stp

Wrd metod badania stp wyrniamy: metod ortopedyczn, metod
antropometryczn, metody bada czynnociowych oraz metody
plantokonturograficzne. Plantokonturografia jest to metoda badania polegajca
na wykonaniu odciskw powierzchni podporowej stopy. Wykonana na
papierze odbitka podeszwowej czci stopy jest to plantogram, natomiast
plantokonturogram jest to odbitka podeszwowej czci stopy z zaznaczonym
dodatkowo jej obrysem, czyli konturem stopy. Plantokonturografia jest
najczciej stosowan metod badania stp. Jest ona bardzo przydatnaw ocenie
typu budowy stp.
Wyrniane s dwa sposoby oceniania odbitek stp:
porwnanie plantogramu uzyskanego od osoby badanej z typami
wzorcowymi stp opracowanymi przez Bochenka i Clarkea;
wykrelenie ktw i wskanikw, ktre charakteryzuj budow stopy
(kt Clarkea, wskanik Baakirewa, wskanik Sztritera-Godunowa,
141
Joanna Piotrkowicz
wskanik Wejsfloga, ocena wysklepienia poprzecznego stopy, kt

pitowy, kt kolawoci palucha oraz kt szpotawoci V palca).
W niniejszej pracy przedstawione zostan wyniki bada zarwno dla
pierwszego jak i drugiego sposobu oceniania odbitek stp.
3. Cel pracy
Celem pracy byo midzypokoleniowe porwnanie parametrw stp na
podstawie plantokonturogramw.
Postawiono nastpujce pytania badawcze:
1. Czy wiek ma wpyw na czsto wystpowania paskostopia
podunego?
2. Czy BMI ma wpyw na uksztatowanie stopy?
3. Czy wyniki uzyskane w przypadku kta Clarkea s adekwatne do
wynikw uzyskanych w przypadku wskanika Sztritera-Godunowa?
4. Materia i metody
Badaniu poddano 20 kobiet w wieku 17 48 lat. Og badanych
stanowiy dwie grupy badane: grupa A(matek) w wieku 44-48 lat oraz
grupa B(crek) w wieku 17-25 lat. Z przeprowadzonej ankiety obliczono
redni wiek, a take BMI. redni wiek matek wynosi 45,9 1,72,
natomiast ich BMI 28,143,29. W przypadku crek wiek wynosi
20,32,21, za BMI 22,92,69.
Kolejnym krokiem byo wykonanie odbitek stp. Badane proszone byy,
aby w pozycji stojcej postawi pomalowan farb stop na kartce papieru.
Jednoczenie z odbitk wykonywany by obrys stopy przy uyciu owka,
w celu stworzenia plantokonturogramu. Na podstawie odbitki stopy oraz
plantokonturogramu wyznaczono nastpujce parametry: typ stopy
wg Bochenka, typ stopy wg Clarka, kt Clarka, Wskanik Baakirewa,
podzia stopy normalnej,wskanik KY, wskanik Wejsfloga, kt pitowy,
kt kolawoci palucha, kt szpotawoci palca V.
Wyniki uzyskane w przebiegu powyej wymienionych metod
przedstawiaj si nastpujco:
142
Tabela 2. Wyniki badania diagnostycznego stopy prawej-crki
Kt pitowy
szpotawoci V
Wskanik
Wskanik
Wskanik
Typ stopy
wg Bochenka
Typ stopy
wg Clarkea
Baakirewa
Podzia
kolawoci
normalnej
Wejsfloga
Clarkea
palucha
Kt
Kt
Kt
Ky
stopy
palca
2 4 38 1 2 0,39 2,91 15 0 14
2 4 43 2 - 0,46 2,65 19 12 18
2 5 43 1 1 0,52 2,34 18 1 20
2 4 20 1 1 0,55 2,4 18 8 16
1 1 43 - - 0,2 2,58 16 16 15
2 4 35 3 - 0,5 2,34 21 2 28
2 4 38 2 - 0,48 2,47 19 14 23
2 4 35 2 - 0,45 2,54 15 15 20
1 4 40 2 - 0,4 2,9 12 10 30
2 4 35 2 - 0,5 2,53 20 2 20
Tabela 3. Wyniki badania diagnostycznego stopy lewej-crki

Typ stopy wg
Typ stopy wg
Podzia stopy
Kt Clarkea
Kt pitowy
szpotawoci V
Wskanik
Wskanik
Wskanik
Baakirewa
kolawoci
normalnej
Wejsfloga
Bochenka
Clarkea
palucha
Kt
Kt
Ky
palca
2 4 36 1 2 0,47 2,97 14 0 21
4 5 27 3 - 0,56 2,6 18 10 20
2 4 26 3 - 0,47 2,57 20 3 22
2 4 30 1 2 0,51 2,44 20 9 10
1 1 52 - - 0,18 2,6 17 10 20
2 4 45 2 - 0,42 2,36 20 10 14
2 4 47 2 - 0,36 2,37 16 14 20
2 4 45 1 2 0,45 2,38 20 10 20
2 4 48 1 2 0,35 2,56 16 7 20
2 4 35 1 2 0,38 2,9 13 3 20
Tabela 4. Wyniki badania diagnostycznego stopy prawej-matki
143
Joanna Piotrkowicz
Kt pitowy
szpotawoci V
Wskanik
Wskanik
Wskanik
Typ stopy
wg Bochenka
Typ stopy
wg Clarkea
Baakirewa
Podzia
kolawoci
normalnej
Wejsfloga
Clarkea
palucha
Kt
Kt
Kt
Ky
stopy
palca
2 4 40 1 2 0,41 2,72 16 9 14
3 5 23 1 1 0,56 2,45 19 16 20
2 4 26 3 - 0,47 2,4 16 4 10
2 4 26 3 - 0,47 2,4 16 4 10
2 4 43 3 - 0,4 2,59 16 7 24
3 5 37 3 - 0,67 2,7 16 12 23
3 5 37 3 - 0,67 2,7 16 12 23
2 4 20 1 2 0,4 2,75 16 10 10
3 5 15 3 - 0,56 2,56 16 7 20
2 4 25 1 2 0,62 2,48 16 8 15
Tabela 5.Wyniki badana diagnostycznego stopy lewej-matki
Kt szpotawoci
Wskanik Ky
Kt kolawoci
Typ stopy wg
Typ stopy wg
Podzia stopy
Kt Clarkea
Kt pitowy
Wskanik
Wskanik
Baakirewa
normalnej
Wejsfloga
Bochenka
Clarkea
palucha
V palca
3 5 37 1 1 0,54 2,55 19 15 17
3 5 24 2 - 0,53 2,42 15 14 14
2 4 27 3 - 0,46 2,64 15 2 9
2 4 27 3 - 0,46 2,64 15 2 9
2 4 32 1 1 0,42 2,65 14 5 20
2 4 37 1 1 0,52 2,44 21 17 25
2 4 37 1 1 0,52 2,44 21 17 25
2 4 30 1 2 0,54 2,48 20 5 20
2 4 32 3 - 0,48 2,56 22 6 10
2 4 30 2 - 0,52 2,68 20 3 10
W przypadku median, rednich oraz odchylenia standardowego wyniki

w poszczeglnych parametrach przedstawiay si nastpujco:
144
Odchyleni
e
rednia Mediana Stopa
standardo
(L) crek
we
6,831 37 38 P
Kt Clarka
9,457 39,1 40,5 L
0,099 0,445 0,47 P

Wskanik
Ky
0,105 0,415 0,435 L
0,204 2,556 2,535 P

Wskanik
Wejsfloga
0,212 2,575 2,565 L
145
2,751 17,3 18 P
Kt pitowy
2,633 17,4 17,5 L
6,271 8 9 P Kt
kolawoci
4,299 7,6 9,5 L palucha
5,295 20,4 20 P Kt
szpotawoci
3,713 18,7 20 L V palca
Tabela 6. Mediany, rednie oraz odchylenia standardowe w przypadku stopy prawej (P) i lewej
Odchylenie rednia Mediana Stopa
(L) matek
standardowe
9,378 29,2 26 P Kt Clarka
4,620 31,3 31 L

0,107 0,523 0,515 P Wskanik
Ky
0,041 0,499 0,52 L
0,137 2,575 2,575 P Wskanik

Wejsfloga
0,099 2,55 2,555 L
146
0,948 16,3 16 P Kt pitowy
Joanna Piotrkowicz
3,084 18,2 19,5 L
3,754 8,9 8,5 P Kt

kolawoci
6,345 8,6 5,5 L palucha
5,762 16,9 17,5 P Kt

szpotawoci
6,402 15,9 15,5 L V palca

Tabela 7. Mediany, rednie oraz odchylenia standardowe w przypadku stopy prawej (P) i lewej
Rysunek 7. Plantokonturogram z wyznaczonymi parametrami

Wszystkie uzyskane parametry umieszczono w bazie danych

w programie Excel. Nastpnie stworzona zostaa baza w programie
Statistica i zbadano normalno rozkadu wynikw przy uyciu testu
Shapiro-Wilka.Dziki temu uzyskano odpowiedni histogram wraz
z naoon krzyw gstoci rozkadu normalnego, co pozwolio na
odpowiedni jego ocen. Ze wzgldu na zrnicowanie wynikw analiz
statystyczn w przypadku normalnoci rozkadu wykonano testem
T-Studenta dla prb niezalenych, natomiast w przypadku, gdy nie
147
Joanna Piotrkowicz
uzyskano rozkadu normalnego analiz statystyczn wykonano przy

pomocy testu U Manna-Whitneya. Za poziom istotnoci statystycznej
w obu przypadkach przyjto p<0,05.
5. Wyniki
Pierwszym porwnywanym parametrem byy typy stp wg Bochenka.
Dokonano porwnania stopy prawej matek do stopy prawej crek oraz
stopy lewej matek do stopy lewej crek.
Rysunek 8. Typy stp wg Bochenka, wyniki dla prawej stopy crek

Rysunek 9. Typy stp wg Bochenka, wynikidla prawej stopy matek

148
Rysunek 10. Typy stp wg Bochenka, wynikidla lewej stopy crek

Rysunek 11. Typy stp wg Bochenka, wynikidla lewej stopy matek

Zaobserwowano, i w przypadku prawej stopy crek dwie kobiety

posiaday stop wydron, natomiast osiem z nich stop prawidow.
W przypadku prawej stopy matek sze kobiet posiadao stop prawidow,
natomiast cztery stop spaszczon. Biorc pod uwag stop lew crek
jedna z nich posiadaa stop wydron, osiem stop prawidow oraz
jedna stop spaszczon. Analizujc lew stop matek, a osiem z nich byo
posiadaczkami stopy prawidowej, tylko dwie z nich posiaday stop
spaszczon.
149
Joanna Piotrkowicz
Typy stp wg Clarke'a

9
1
0
Wydrona Prawidowa Paskostopie
Rysunek 12. Typy stp wg Clarkea, wynikidla prawej stopy crek

Rysunek 13. Typy stp wg Clarkea, wynikidla prawej stopy matek


8
1 1
Rysunek 14.Typy stp wg Clarkea, wyniki dla lewej stopy crek

150
10
0 0
Rysunek 15. Typy stp wg Clarkea, wyniki dla lewej stopy matek
W przypadku typw stp wedug Clarkea obydwie stopy matek

naleay do stp prawidowych, w przypadku crek prawa stopa
w dziewiciu przypadkach bya stop prawidow, natomiast jedna z nich
bya stop wydron. Zaobserwowano, ew lewej stopie crek jedna bya
stop wydron, osiem prawidow, a w przypadku jednej odbitki
stwierdzono paskostopie.
Rysunek 16. Porwnanie kta Clarkea prawej stopy matek(1) do prawej stopy crek(2)
151
Joanna Piotrkowicz
Rysunek 17. Porwnanie kta Clarkea lewej stopy matek(1) do lewej stopy crek(2)
W stopie prawej mona zaobserwowa, i wartoci kta Clarkea byy

bardziej zblione do siebie w przypadku crek (mediana wynikw w
przypadku stopy prawej wynosia 38 stopni, natomiast rednia w przypadku
stopy lewej 39,1 stopnia),natomiast u matek rozbieno bya wiksza
(mediana dla stopy prawej 26 stopni, rednia dla stopy lewej 31,3
stopni).Nisze wartoci kta Clarkea uzyskane u matek wiadcz
o wikszym spaszczeniu stopy. W lewej stopie uzyskane rnice s istotne
statystycznie, na poziomie p=0,031. Biorc pod uwag praw stop
uzyskane rnice nie s istotne statystycznie (p=0,089).
Wskanik deformacji Baakirewa
5
3
1
Normalne Supinowate Pronowate
Rysunek 18. WskanikBaakirewa, wyniki dla stopy prawej crek

152
Rysunek 19. WskanikBaakirewa, wyniki dla stopy lewej crek

Wskanik deformacji Baakirewa

6
4
Normalne Supinowate Pronowate
Rysunek 20. WskanikBaakirewa, wyniki dla stopy prawej matek

Rysunek 21. WskanikBaakirewa, wyniki dla stopy lewej matek

153
Joanna Piotrkowicz
Kolejnym porwnywanym parametrem by wskanik deformacji

Baakirewa. Zaobserwowano, e trzy z crek posiaday stop praw
normaln, pi supinowat, natomiast dwie pronowat. Jedna z crek
posiadaa stop patologiczn do tego stopnia, i niemoliwe byo
wyznaczenie wskanika Baakirewa zarwno w odbitce jej lewej jak
i prawej stopy. W odniesieniu do stopy lewej zaobserwowano u piciu
crekstop normaln, dwie supinowate oraz dwie pronowate. Biorc pod
uwag praw stop matek cztery z nich miay stop normaln, natomiast a
sze pronowat. W przypadku stopy lewej matek pi z nich posiadao
stop normaln, dwie supinowat oraz trzy pronowat.
Podzia typu normalnego stopy
2
1
0
Stopa paska Stopa wydrona Stopa normalna
Rysunek 22. Podzia typu normalnego stopy prawej crek

0 0
Rysunek 23. Podzia typu normalnego stopy lewej crek

154

3
1
0
Rysunek 24. Podzia typu normalnego stopy prawej matek


4
1
0
Rysunek 25. Podzia typu normalnego stopy lewej matek

W typie normalnym stopy mona wyrni podzia na stop pask,

stop wydron oraz stop normaln. Biorc pod uwag praw stop crek
jedna z nich posiadaa stop pask, natomiast dwie stop wydron.
W przypadku ich lewej stopy pi crek posiadao stop wydron. Biorc
pod uwag stopy matek w przypadku stopy prawej jedna z nich posiadaa
stop pask, natomiast trzy stop wydron. W przypadku stopy lewej
jedna matka posiadaa stop pask, natomiast cztery stop wydron.
155
Joanna Piotrkowicz
Rysunek 26. Porwnanie wskanika Ky prawej stopy matek (1) do prawej stopy crek(2)
Rysunek 27. Porwnanie wskanika Ky lewej stopy matek(1) do lewej stopy crek(2)
W przypadku porwnania wskanika Ky w przypadku lewej stopy

uzyskanernice s istotne statystycznie, na poziomie p=0,031.
W odniesieniu do stopy prawej uzyskane rnice nie byy na poziomie
156
istotnym statystycznie (p=0,174). Mediana wynikw w przypadku stopy

prawej wynosia 0,47 dla crek, co stwierdza wystpowanie stopy
obnionej I, natomiast w przypadkumatek 0,52 co klasyfikujeje do stp
obnionych II. W przypadku stopy lewej rednia wynosia 0,415 dla crek,
co stwierdza wystpowaniestp normalnych, u matek rednia dla stopy
lewej wynosia 0,499, co klasyfikujeje do stp obnionych I.
Rysunek 28. Porwnanie wskanika Wejsfloga prawej stopy matek(1) do prawej stopy crek(2)
Rysunek 29. Porwnanie wkanikaWejsfloga lewej stopy matek(1) do lewej stopy crek(2)
157
Joanna Piotrkowicz
W przypadku stopy prawej uzyskane rnice nie byy na poziomie

istotnym statystycznie (p=0,909), podobnie jak w przypadku stopy lewej
(p=0,740). W przypadku tego parametru rnice s niewielkie,a rednie
uzyskane z wynikw bada wynosz odpowiednio 2,55 dla stopy prawej
crek,2,575 dla stopy prawej matek, 2,575 dla stopy lewej crek oraz 2,55
dla stopy lewej matek.
Rysunek 30. Porwnanie kta pitowego prawej stopy matek(1) do prawej stopy crek(2)
Rysunek 31. Porwnanie kta pitowego lewej stopy matek(1) do lewej stopy crek(2)
158
W przypadku kta pitowego uzyskane rnice nie byy na poziomie

istotnym statystycznie zarwno w przypadku stopy prawej (p=0,384) jak
i stopy lewej (p=0,473). Mona jednak zaobserwowa, e w przypadku
lewej stopy matek jest on nieco powyej normy (mediana 19,5) dla kta
pitowego, gdzie dla crek wynosi on 18. Mediana w przypadku prawej
stopy crek wynosia 18, natomiast w przypadku prawej stopy matek 16.
Rysunek 32. Porwnanie kta kolawoci palucha prawej stopy matek(1) do prawej stopy
crek(2)
Rysunek 33. Porwnanie kta kolawoci palucha lewej stopy matek(1) do lewej stopy crek(2)
159
Joanna Piotrkowicz
W przypadkukta kolawoci palucha zarwno rnice uzyskane dla

stopy prawej (p=0,702) jak i stopy lewej (p=0,850) nie byy na poziomie
istotnym statystycznie. Mona zauway, i zarwno u matek jaki crek
kt kolawoci palucha dla wikszo parametrw mieci si w granicach
normy dla kta kolawoci palucha, poniewa rednia dla stopy prawej
crek wynosia 8, dla prawej stopy matek 8,9, mediana w przypadku
stopy lewej crek 9,5(co jest wartoci nieco ponad granic normy),
natomiast w przypadku lewej stopy matek 5,5.
Rysunek 34. Porwnanie kta szpotawoci V palca prawej stopy matek(1) do prawej stopy
crek(2)
Rysunek 35. Porwnanie kta szpotawoci V palca lewej stopy matek(1) do lewej stopy crek(2)
160
W przypadku kta szpotawoci V palca zarwno dla stopy prawej

(p=0,174) jak i stopy lewej (p=0,241) uzyskane rnice nie byy na
poziomie istotnym statystycznie.Zarwno w przypadku stopy prawej jak
i lewej wiksz warto kta odnotowano w przypadku crek (prawa stopa
crek rednia 20,4, prawa stopa matek rednia 16,9,lewa stopa crek
mediana 20, lewa stopa matek mediana 15,5).
6. Wnioski
1. Stopy matek s bardziej spaszczone od stp crek, o czym wiadczy
uzyskana w badaniach warto kta Clarkea, a take wskanik
Sztritera-Godunowa, klasyfikujcy stopy matek do stp obnionych
II.
2. Wpyw na wiksze spaszczenie stp w przypadku matek ma
podwyszona warto wskanika BMI.
3. Wysze wartoci kta kolawoci palucha uzyskane w przypadku
crek wskazuj na skonno do posiadania przez nie paskostopia
poprzecznego.
4. Wyniki uzyskane w przypadku kta Clarkea s adekwatne do
wynikw uzyskanych w przypadku wskanika Sztritera-Godunowa.
5. Wskazanym jest przeprowadzenie dalszych bada na wikszej grupie
osb w celu potwierdzenia bd wykluczenia otrzymanych wynikw.
Literatura
1. Vigue J. Atlas budowy ludzkiego ciaa Wydawnictwo Olesiejuk, 2012
2. Sylwanowicz W., Michajlik A., Ramotowski W. Anatomia i fizjologia
czowieka Pastwowy Zakad Wydawnictw Lekarskich, 1980
3. Puszczaowska-Lizis E. Wskanik smukoci a wysklepienie podune stp
studentw Hygeia Public Health 2014, 49(1) , s.98-102
4. Puszczaowska-Lizis E., Kwolek A. Czsto wystpowania paskostopia
podunego u modziey akademickiej w wietle rnych technik opracowania
plantogramu Przegld Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego
Instytutu Lekw w Warszawie, 3, s.305-314
5. Mosr K., Kromka-Szydek M. Pomiar stp metod plantokonturogaficzn
i z wykorzystaniem podoskopu komputerowego Aktualne Problemy
Biomechaniki, nr5/2011, s.105-108
6. Rykaa J., Snela S., Drza-Grabiec J., Podgrska J., Nowicka J., Kosiba W.
Ocena wysklepienia podunego i poprzecznego stp w warunkach odcienia
o obcienia mas wasn u dzieci w wieku 7-10 lat Przegld Medyczny
Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Lekw w Warszawie,
Rzeszw, 2013, s.183-193
7. Kasperczyk T. Wady postawy ciaa. Diagnostyka i leczenie Krakw, 2004
8. wiec A. Komputerowa Diagnostyka Wad Postawy Instrukcja obsugiCQ
Elektronik System, Czernica Wrocawska, 2011
161
Joanna Piotrkowicz
9. Dega W. Ortopedia i rehabilitacja PZWL, 1983, Tom I

10. Golec E., Poznaski M., Walas Z. Osteotomia I koci rdstopia w leczeniu
paluchw kolawych Kwartalnik Ortopedyczny, 1993, 4, s.27-30
11. Dragan S., Krawczyk A., Kulej M. Ocena odlegych wynikw operacyjnego
leczenia kolawego znieksztacenia palucha sposobem McBrideaOrtopedia,
Traumatologia, Rehabilitacja, 2008, 3(6), s.261-273
12. Przysada G., Drubicki M., yszczak N. Wpyw masy ciaa na powstawanie
wad stp u studentw pitego roku fizjoterapii Uniwersytetu Rzeszowskiego
Przegld Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu
Lekw w Warszawie, 2013, 3, 319-326
13. Mosr K., Kromka-Szydek M. Wpyw wybranych czynnikw na parametry
stopy w oparciu o badanie podoskopowi Aktualne Problemy Biomechaniki,
6-2012
14. Rohen, Yokochi Color Atlas of AnatomyLWW, 2010
15. Schunke M., Schulte E., Schumacher U., Voll M., Wesker K. Prometeusz-
Atlas Anatomii Czowieka Tom I MedPharm, 2013

Streszczenie
Badaniom poddano 20 osb w wieku 17-48 lat. Porwnano odbitki stp (planto-
konturogramy) matek w wieku 44-48 lat i ich crek w wieku 17-25 lat. W pozycji stojcej
pomalowan farb stop odbito na kartce papieru z rwnoczesnym wykonaniem jej obrysu.
Nastpnie wyznaczono parametry takie jak: wykrelenie kta Clarkea, wskanika
Baakirewa, wskanika Sztritera-Godunowa, kta pitowego, kta szpotawoci V palca oraz
kta kolawoci palucha. Otrzymane wyniki umieszczono w bazie danych programu Excel
oraz dokonano analizy statystycznej za pomoc testu t-Studenta oraz U Manna-Whitneya
w programie Statistica (p0,05). Stwierdzono rnice na poziomie istotnym statystycznie
w parametrach takich jak kt Clarkea oraz wskanik Sztritera-Godunowa. Wyniki uzyskane
w przypadku kta Clarkea s adekwatne do wynikw uzyskanych w przypadku wskanika
Sztritera-Godunowa.
Sowa kluczowe:stopa,plantokonturogram, kt Clarkea, wskanik Ky
Intergenerational comparison of specific parameters of womens feet

based on the foot print
Abstract
The study involved 20 people aged 17-48 years. Foot prints of mothers aged 44-48 were
compared with their daughters' at the age of 17-25. In the standing position the foot painted
with paint was reflected on a piece of paper while being contoured. Then parameters such
as plotting Clarkes angle, Baakirews indicator, the Sztriter-Godunovs indicator, the angle
of heel, V toe angle varus and hallux valgus angle were set. The results were placed
in an Excel database and statistical analysis was made using t-Student test and U Mann-
Whitney test in the program Statistica (p 0.05). Differences on statistically significant
level were found in parameters such as Clarkes angle and indicator of Sztriter-
Godunov.The results obtained in the case of Clarkes angle are adequate for the results
obtained in the case of indicator ofSztriter-Godunov.
Keywords: foot, foot print, Clarke angle, the "Ky" indicator
162
Mateusz Nicior1, Monika Adamczyk2, Katarzyna Tarnawska3
Zastosowanie biomateriaw
w nowoczesnej medycynie
1. Wstp
Biomateria to materia, z ktrego mona produkowa elementy
i urzdzenia, majce bezporedni kontakt z tkankami organizmu. Ich
podstawow cech jest biozgodno i biokompatybilno, to znaczy e
maj ograniczone do minimum oddziaywanie na ukad immunologiczny.
Do najczciej stosowanych biomateriaw zaliczamy polimery syntetyczne,
psyntetyczne, materiay ceramiczne oraz niektre metale i ich stopy.
Z biomateriaw produkowane s implanty (np. protezy naczyniowe,
ortopedyczne), rwnie pokrywa si nimi powierzchnie urzdze
wszczepianych do wntrza organizmu (np. rozrusznik serca, stenty,
sztuczne zastawki serca). Biomateriay odpowiadaj take za funkcjonaln
jak i mechaniczn rol podczas stymulacji komrek macierzystych do
odtworzenia tkanki. Wykorzystywane s w inynierii tkankowej do
produkcji implantw, mogcych zastpi organy uszkodzone na skutek
chorb genetycznych lub nowotworowych czy te podczas urazw
mechanicznych. Dziki swoim zastosowaniom zaczynajc od przeszczepw
skry, a koczc na narzdach takich jak serce czy nerka stanowi one
gwny obiekt wielu bada biomedycznych [1]. Podczas Konferencji
Europejskiego Towarzystwa Biomateriaw w roku 1987, ustalono
definicj biomateriaw mwic, i s to substancje inne ni lek bd s to
kombinacje substancji syntetycznych lub naturalnych ktre mog by uyte
w dowolnym czasie jako cz lub cao systemu zastpujcego tkank
bd penicego jego funkcj. Od tamtego czasu wiele si zmienio,
dokonano wielkiego postpu w tworzeniu nowych biomateriaw, ktre
obecnie umoliwiaj przeszczep narzdw ju praktycznie w caoci
zbudowanych z biomacierzy [2].
Najlepszym rozwizaniem, podczas odnowy tkanek lub narzdw,
byoby wstrzykiwanie odpowiednich komrek macierzystych. Niestety, jest
1
mateusz.niscior08@gmail.com, Studenckie Koo Naukowe Biochemikw UMCS, Wydzia
Biologii i Biotechnologii, Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie
2
monika.adamczyk.umcs@gmail.com Studenckie Koo Naukowe Biochemikw UMCS,
Wydzia Biologii i Biotechnologii, Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie
3
katarzyna.tarnawska.umcs@gmail.com Studenckie Koo Naukowe Biochemikw UMCS,
Wydzia Biologii i Biotechnologii, Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie
163
to w wikszoci przypadkw mao moliwe, z powodu powstawania

infekcji naczy, chorb homeopatycznych czy niedoboru rnych
substancji midzy innymi insuliny. Do uformowania narzdu potrzebne jest
swego rodzaju specyficzne podoe. Jest ono nazywane sztuczn macierz
zewntrzkomrkow, matryc bd rusztowaniem. Jego funkcja jest
identyczna w stosunku do naturalnej macierzy. Odpowiada za biosyntez
i rnicowanie si komrek, wspomaganie proliferacji, zapobieganie
napywowi komrek z ssiednich tkanek lub substancji wytwarzanych
przez fibroblasty. Zatem funkcj biomateriaw jest nie tylko mechaniczna
podpora, ale rwnie pomoc w regeneracji tkanek lub narzdw[3].
Celem niniejszej pracy byo przedstawienie wybranych zastosowa
biomateriaw w nowoczesnej medycynie oraz podsumowanie aktualnej
roli i wiedzy na temat wykorzystania owych materiaw w celu ratowania
lub poprawy komfortu ycia pacjentw.
2. Waciwoci biomateriaw
Biomateriay majc styczno z tkankami organizmu, nie powinny
wywoywa adnych reakcji ukadu odpornociowego, to znaczy nie mog
by toksyczne dla organizmu. Zatem najwaniejsz cech biomateriaw
jest biotolerancja, ktra zapewni prawidowe przyjcie si wszczepionego
elementu czy regeneracji uszkodzonej tkanki, narzdu. Biomateriay
charakteryzuj si rwnie innymi podstawowymi waciwociami, do
ktrych zaliczamy:
fizyczne (gsto, lepko, przewodno cieplna i elektryczna);
mechaniczne (wytrzymao, sprysto, odporno zmczeniowa);
technologiczne (obrabialno, ksztatowanie powierzchni);
odporno korozyjna;
biologiczne (biozgodno);
finansowe (moliwe do przyjcia koszty wytwarzania) [3].
Biomateriay posiadaj rwnie specyficzne waciwoci w zalenoci
od zastosowania i rodzaju biomateriau. Aby biomateria mg stanowi
zastpcz macierz zewntrzkomrkow, musi speni kilka warunkw. Po
pierwsze powinien odznacza si odpowiedni porowatoci we wntrzu
znajduj si mikropory, zasiedlajce komrki. Powinna by speniona
rwnie atwo i swoboda w namnaaniu si i przemieszczaniu komrek.
Niezwykle wane s: odprowadzanie ubocznych produktw metabolizmu
oraz uatwiony dostp do skadnikw odywczych. Struktura powinna
wykazywa wytrzymao mechaniczn a jednoczenie nie by zbyt
gbczast. Kolejn kwesti jest czas degradacji macierzy. Musi by on
odpowiednio dugi, aby tkanka, ktra si regeneruje moga w caoci
odtworzy swoj struktur. Dzieje si tak w przypadku regeneracji koci [1, 3].
164
Zastosowanie biomateriaw w nowoczesnej medycynie
3. Rodzaje medycznych biomateriaw

Substancje tworzce biomateriay s zarwno pochodzenia naturalnego,
midzy innymi biaka, polisacharydy jak i syntetycznego, np.: ceramiki,
metale, polimery. Oprcz wyej wymienionych matryc, stosowane s
rwnie polisacharydy, ktre atwo przeprowadzi mona w stan elu, co
jest duym uatwieniem podczas gojenia rany. Najczciej stosowanymi
polisacharydami s alginian, agaroza, chitosan czy hialuronian. Pierwszy
z nich, cho nie zawiera wiza ulegajcych hydrolizie, jest chtnie
stosowany jako materia wchanialny. Przykadowo, alginian wapnia nie
ulega rozpuszczeniu w wodzie, lecz w organizmie jony sodu powoli
zastpuj jony wapnia. Zwizek powstajcy w ten sposb bardzo dobrze
rozpuszcza si wodzie, dziki czemu implant posiadajcy tak baz, znika
bez ladu. Istniej syntetyczne niedegradowalne polimery powszechnie
uywane jako biomateriay m.in. poli(tereftalanu etylenu) (PET), poli(tetra-
fluoroetylen) (PTFE) czy poliuretany oraz syntetyczne i bioresorbowalne
polimery na przykad kwas mlekowy. Charakterystyczn cech jest ich
okrelony skad chemiczny, oraz kontrolowanie ksztatu, stopnia degradacji
czy waciwoci mechanicznych. Posiadaj jednak sporo wad, takich jak
np. brak miejsc przyczania komrek macierzystych czy te produkty ich
rozkadu wywouj odpowied immunologiczn. PGA oraz jego
kopolimery ulegaj zbyt szybkiej degradacji, przez co zmniejsza si ich
wytrzymao nawet o poow w czasie dwch tygodni. Z tego powodu
czsto stosowane s kompozyty polimleczanw, ktre posiadaj trwao
nawet do szeciu miesicy [4].
Biomedyczne materiay powinny wykazywa si odpowiedni
zgodnoci biologiczn i waciw interakcj z yw tkank. Dziki
biotolerancji mona uzyska cakowit pewno, i po wprowadzeniu
danego rodzaju biomateriau do organizmu nie bdzie on w stanie wywoa
adnego rodzaju reakcji czy stanw zapalnych z tkankami, bdcymi
w pobliu jego umiejscowienia [1].
Do technik tworzenia polimerowych rusztowa nale midzy innymi:
wytaczanie, przdzenie czy spiekanie. W przypadku macierzy o trj-
wymiarowej strukturze, najwaniejszym etapem jest tworzenie porw
w materiale, polegajce na rozdziale faz, wypukiwaniu czsteczek czy te
za pomoc pcherzykw gazu. Idealna powierzchnia powstaje poprzez
cicia, fadowanie i splatania, a tak powstaa macierz wystpuje w formie
pianek, gbek, eli i hydroeli. Dwa ostatnie stanowi grup najbardziej
znaczcych biomateriaw [5].
165
3.1. Biomateriay metalowe

Do tworzyw, z ktrych skadaj si biomateriay metalowe moemy
zaliczy: stale (Cr-Ni-Mo), posiadajce struktur austenityczn, stopy osnowe
kobaltu, metale szlachetne, tytan z jego stopami, tantal czy niob. Specyficzn
grup biomateriaw s te posiadajce zdolno pamici swojego ksztatu.
Gwn ich cech jest zdolno do odwracalnoci przemian marten-
zytycznych. Jest to oparte na kolejnej zmianie martenzytu w faz macierzyst
podczas ogrzewania. Cechami jakimi powinny charakteryzowa si metale
i stopy metali to midzy innymi: odporno na korozj i zuycie cierne, brak
skonnoci do tworzenia zakrzepw, odpowiednie waciwoci mechaniczne
i elektryczne, a take nietoksyczno oraz brak wywoywania odczynw
alergicznych czyli zgodno tkankowa [1].
3.2. Biomateriay ceramiczne

Waciwoci biomateriaw ceramicznych rni si od metalowych
w wielu aspektach. Mona do nich zaliczy: zwikszon odporno na
cieranie i wytrzymao na ciskanie, a take na korozj wrd pynw
ustrojowych i tkanek oraz biotolerancj. Ceramiki s tworzywami
wykazujcymi nisk wytrzymao na zginanie i krucho, brak
odksztacalnoci i odpornoci na obcienia dynamiczne. Natomiast zalet
jest to, i na bazie ich rusztowania z powodzeniem rozwija si nowa,
zregenerowana ko. Wszystko dziki wystpowaniu porw o regularnej
wielkoci, w ktre wrasta tkanka i kapilary z osteocytami Wrd
bioaktywnych materiaw szczegln pozycj zajmuj bioszka i szko
ceramika apatytowo-wollastonitowa. Wspln cech bioaktywnych szkie
i szko-ceramiki jest ich zdolno do modyfikacji powierzchni, polegajca
na tworzeniu si warstwy aktywnego biologicznie hydroksyapatytu
wglanowego (HCA), stanowicego naturalne poczenie implantu z yw
tkank kostn. Bioszka i bioaktywna szko-ceramika stosowane s
w medycynie w formie litych implantw (zastpowanie koci) lub
proszkw (przyspieszenie odbudowy koci). [3].
Medycyna wykorzystuje wiele biomateriaw rnego rodzaju
w uzupenianiu ubytkw kostnych w organizmie czowieka. Naukowcy
wraz z lekarzami szukaj uniwersalnego biomateriau, ktry bdzie
wsppracowa z ywym organizmem nie wykazujc skutkw ubocznych.
Jednym z wynikw wieloletnich bada jest zastosowanie materiaw
ceramicznych w celu zastpienia uszkodzonych lub chorych koci i do ich
odbudowy. S to materiay nieorganiczne, posiadajce do kruch
i porowat struktur. Czsto wykorzystuje s ortofosforan triwapnia,
hydroksyapatyt czy te szko bioaktywne. Ostatni z wymienionych ma
zdolno do wchodzenia w interakcj z tkank. Hydroksyapatyt jest
166
naturalnie wystpujc ceramik obecn w kociach, ktra charakteryzuje

si du wytrzymaoci. Substancje nieorganiczne ze wzgldu na swoj
krucho nie mog by bezporednio stosowane do produkcji
biomateriaw, jednake po poczeniu ich z odpowiednimi polimerami,
tworz pewien rodzaj rusztowania, ktre jest w stanie wytrzyma wysok
aktywno biologiczn. Bioceramika w zalenoci od swojego zastosowania
dzieli si na mikroporowat, bioaktywn, resorbowaln i prawie obojtn.
Produkowana jest w postaci wymaganej do wszczepiania do organizmu,
czyli cienkich listkw pokrywajcych, litych, twardych implantw oraz
granulek i w formie proszku. Biomateriay ceramiczneh w medycynie
stosuje si ju od ponad 40 lat. Bioceramika ma zastosowanie take
w stomatologii implanty ceramiczne, w chirurgii rekonstrukcyjnej m.in.
jako implanty w uchu rodkowym, w kardiochirurgii do powlekania
cieniutka warstw sztucznych zastawek serca oraz w ortopedii m.in. jako
endoprotezy w stawie biodrowym. Bioceramika wykazuje dobr
biotolerancj w organizmie, poniewa nie powoduje adnych odczynw
toksycznych czy alergicznych. Przy odpowiedniej porowatoci
powierzchni, tkanka organizmu w naturalny sposb zespala si
z materiaem bioceramicznym. [6].
3.3. Biomateriay polimerowe

Polimery s substancjami zoonymi z makroczsteczek o regularnym
bd nieregularnym rozmieszczeniu jednostek podstawowych (merw).
Biopolimery charakteryzuj si takimi cechami jak: odpowiednia trwao
funkcjonalna i niezawodno, biotolerancja w rodowisku tkankowym,
atwo uzyskania powtarzalnej jakoci materiau oraz sterylizacji bez
obawy o zmian ksztatu czy wasnoci. A co najwaniejsze,w wikszoci
przypadkw nie wywouj one odczynw alergicznych bd toksycznych.
Moemy podzieli je na naturalne i sztuczne. Do sztucznych zaliczamy
poliuretany, silikony, polietylen, poliamidy, polipropylen, z kolei naturalne, s
wytworzone w organizmach podobnie jak strukturalne skadniki tkanek S to
m.in. biaka kolagen, fibrynogen oraz wielocukry chityna, celuloza [1,3].
3.4. Biomateriay wglowe

S czsto wykorzystywanymi biomateriaami w chirurgii (rekonstrukcja
koci, mini, produkcja nici i plecionek chirurgicznych wykorzys-
tywanych np. do rekonstrukcji cigien czy wizade), ze wzgldu na ich
odporno na promieniowanie jonizujce i niejonizujce, biozgodno
z krwi, dobr biotolerancj orazwasnoci mechanicznei. Pytki wglowe
czsto uywane s do zespalania koci. Natomiast wgiel amorficzny
(tzw. szklisty) coraz szerzej stosowany jest do pokrywania powierzchni,
167
m.in. protez naczyniowych, membran wytwarzanych z polimerw synte-

tycznych, zastawek serca oraz rdkostnych wszczepw stomatologicznych [1].
Przyjmuj si ich nastpujcy podzia:
a. warstwy wglowe;
diamentowopodobne bdce mieszanin nanokrystalicznego
i amorficznego wgla, w ktrym przewaa diament z regularn lub
romboedryczn sieci;
diamentowe majce diament tetraedryczny, amorficzny
i nanokrystaliczny, ktrych rozmiar nie przekracza kilkudziesiciu
nanometrw;
b. biomateriay kompozytowe;
c. typu wgiel-wgiel;
d. wkna wglowe [3].
3.5. Materiay kompozytowe

Kompozyty s to materiay makroskopowo-monolityczne, dla
otrzymania ktrych poczono skadniki o rnych waciwociach.
W wyniku czego otrzymano waciwoci albo wysze, albo dodatkowe
w stosunku do waciwoci osobnych skadnikw. Kompozyty stanowi
obszern rodzin materiaw konstrukcyjnych, z ktrych wytwarzane s
najrniejsze wyroby szeroko stosowane w wielu dziedzinach techniki
i medycynie. Kompozyty utworzone s z co najmniej dwch skadnikw,
znaczco rnicych si waciwociami. Celem takiego poczenia jest
uzyskanie materiau o nowych waciwociach, lepszych w porwnaniu
z waciwociami skadnikw [3].
Cenn cech kompozytw s due moliwoci modyfikowania
(projektowania) ich struktury dla uzyskania podanych waciwoci.
Z tego wzgldu kompozyty nie tylko ju znalazy szerokie zastosowanie
we wspczesnej technice, ale mona si spodziewa ich dalszego,
dynamicznego rozwoju w nowoczesnej medycynie. Charakterystyczn
cech kompozytw jest wic to, e mona projektowa ich waciwoci i to
e s one z reguy anizotropowe, tzn. posiadaj rne waciwoci
wytrzymaociowe w zalenoci od kierunku obcienia [1,4].
W kadym kompozycie mona wyrni dwa podstawowe skadniki:
a. wzmocnienie, jest to materia zbrojenia, ktry moe by
wprowadzany w postaci:
drobnych czstek;
krtkich wkien lub patkw;
wkien cigych.
b. osnow, jest to faza w ktrej umieszczone s czstki lub wkna
wzmocnienia [5].
168
Jako wzmocnienia kompozytw konstrukcyjnych najczciej uywanymi

wknami s:
wglowe lub grafitowe;
szklane;
borowe;
korundowe;
wglika krzemu;
Kevlar [5].
Najczciej stosowanym wknem we wzmocnieniach kompozytw s
wkna wglowe. Najprostsze wkna wglowe powstaj z technicznego
wkna poliakrylowego. Wkno to przeksztaca si we wkno wglowe
na drodze utleniania w temperaturze 473-573K lub zwglenia w obojtnej
atmosferze 1273K. Dodatkowo wkna wglowe przeznaczone do
zbrojenia osnowy metalicznej naley pokry warstwami podnoszcymi
zwilalno, ktre stanowi barier dyfuzyjn. Warstwy te tworzone s
najczciej z wglika boru lub krzemu. Wkna wglowe s obecnie
najczciej stosowane do zbrojenia kompozytw. Charakteryzuj si one
dobrymi waciwociami tj. wysoki modu sprystoci, dua gitko,
dua odporno chemiczna, niska cena. Dodatkowo wykazuj du
odporno na wysok temperatur, ulegaj bezpomieniowemu utlenianiu
w temperaturze 673K, jednoczenie utrzymujc w znacznym stopniu swoje
waciwoci wytrzymaociowe [35].
Kompozyty ze wzgldu na rodzaj osnowy moemy podzieli na:
kompozyty w osnowie z tworzyw sztucznych;
kompozyty w osnowie metalowej;
kompozyty w osnowie ceramicznej [1, 35].
4. Zastosowanie biomateriaw
Praktycznym zastosowaniem biomateriaw w medycynie s implanty.
Implantami nazywamy przyrzdy medyczne, ktre s wykonane z jednego
bd wikszej iloci biomateriaw. Umieszczane s zarwno czciowo,
pod nabonkiem, jak i wewntrz organizmu. Stosowane s w celu
odtworzenia naturalnej funkcji bd estetyki uszkodzonego organu.
Szeroko stosowanymi implantami s te zastpujce koci lub stawy.
Najczciej stosowanymi w ortopedii s endoprotezy stawu biodrowego,
natomiast w chirurgii plastycznej szeroko rozpowszechnione s np.
silikonowe implanty piersi.
Wyrniamy:
protezy implantowane;
sztuczne organy;
igy, sczki, dreny;
169
implanty chirurgiczne.
Pod ktem medycznego zastosowania wystpuje jeszcze jeden podzia
implantw, w ktrym dziel si one na:
ustne obejmuj staw skroniowo-uchwowy, szczk czy uchw;
dentystyczne w celu uzupenienia ubytkw w zbach;
czaszkowo-twarzowe;
ortopedyczne [1].
4.1. Poliestrowe protezy naczyniowe

Poliestrowe protezy naczyniowe wykonywane s z atrombogennych
biomateriaw, ktre swoje specyficzne waciwoci uzyskay dziki mody-
fikacji gwnego acucha polimeru, skadajcego si z hydrofobowych
merw zwanych politereftalanem etylenu (PET) oraz z przyczonymi do
niego hydrofilowymi acuchami bocznymi poli(kwasu akrylowego).
Kopolimery, z ktrych wytwarzane s protezy, posiadaj acuchy
zawierajce karboksylowe ugrupowania. Grupy te mog prowadzi
inhibicj procesu tworzenia zakrzepw w rnych, okrelonych miejscach
organizmu. Modyfikacja ta umoliwia uycie tego typu kopolimeru w celu
zastpienia uszkodzonego naczynia krwiononego [79].
Materiay atrombogenne uyte jako protezy powinny posiada ujemny
adunek elektrokinetyczny, ktry w kontakcie z krwi bdzie dziaa
odpychajco w stosunku do ujemnie naadowanych czsteczek biaek oraz
elementw upostaciowanych krwi. Pozwoli to zapobiec procesowi
odkadania si wknika, a co za tym idzie, rozwojowi zakrzepu. Uyte do
procesu rekonstrukcji naczy protezy powinny take mie odpowiedni
stopie porowatoci cian, ktry bdzie wspomaga proces wgajania.
Ponadto w chwili wszczepiania, ciany protez ttniczych musz by
odpowiednio szczelne, czyli winny charakteryzowa si ma prze-
puszczalnoci chirurgiczn. Natomiast w okresie wzrastania tkanki cznej
biorcy i wgajania si powinny wykazywa si du przepuszczalno
biologiczn. Prawidowa przepuszczalno chirurgiczna ciany protezy
powinna przekracza 50 cm3 H2O/ (mincm2) przy cinieniu protezy
przekraczajcym 120 mmHg. Jednak warto przepuszczalnoci
biologicznej nie moe przekracza 500 cm3 H2O/ (mincm2) [10].
170
Rys.1. Rozwidlona proteza naczy krwiononych [11]
4.2. Sztuczne serce

Jednym z przykadw wykorzystania biomateriaw jest sztuczne serce.
Po raz pierwszy zostao ono wszczepione podczas operacji, ktra odbya si
18 grudnia 2013 roku w Georges Pompidou European Hospital. Francuska
firma Carmat stworzya sztuczn pomp penic rol ludzkiego serca,
ktra pozwala na przeycie osobie oczekujcej na przeszczep co najmniej
pi lat. -. Samym pomysodawc jest francuski kardiochirurg Alan
Carpentier - niezwykle utalentowany kardiochirurg, ktry zasyn
odkryciem nowoczesnej metody naprawy zastawki mitralnej. Pompa firmy
Carmat zbudowana jest z dwch komr, ktre od wewntrz pokryte s
tkank, pochodzc z woowego worka osierdziowego. Caa koncepcja
powstania implantu serca opiera si na wykorzystaniu tkanek zwierzcych
do tego procesu. Obecno tkanek biologicznych sprawia, i wszczepiony
sztuczny organ jest o wiele lepiej tolerowany przez organizm. Dodatkowo,
w kontakcie z krwi, zmniejsza ryzyko powstawania zakrzepw, ktre
mog zagraa yciu. Jest to wielk zalet, gdy nie ma koniecznoci
wczania lekw, powodujcych rozrzedzenie krwi [12, 13].
Pompa Carmat jest tak zwanym zamiennikiem organu pacjenta, a nie
protez, ktra ma doprowadzi do regeneracji serca. Jednake aby mona
byo j umieci w organizmie, naley przedtem usun dotychczasowy
narzd. Wynika z tego fakt, i taki implant moe by wprowadzony jedynie
u chorych ze skrajn niewydolnoci serca, bez moliwoci na popraw
stanu zdrowia. Tak te byo u 75-letniego mczyzny, w organizmie
ktrego bije pierwsze, przeszczepione sztuczne serce. Way ono niespena
171
900g, ma 750 ml pojemno i zuywa energi rwn 27W. Budow

przypomina ludzkie serce, gdy skada si z dwch komr oddzielonych od
siebie membran. Zasilaj je baterie jonowo-litowe, znajdujce na zewntrz
implantu [12].
Rys.2 Projekt serca wykonanego przez firm Carmat [14]
Co ciekawe, ju niedugo pompy firmy Carmar bed wszczepiane

rwnie w Polsce. lskie Centrum Chorb Serca jest jedn z czterech
placwek na wiecie, ktra zostaa wybrana do przeprowadzenia testw
klinicznych nad wspomnian pomp. Najwikszym problemem stanowi
jednakjkoszt wszczepienia takiego implantu, gdy obecnie wynosi on okoo
140-180 tysicy euro. Sztuczne serce firmy Carmat trafio na rynek na
pocztku 2015 roku [12].
4.3. Przykady biomateriaw stosowanych jako implanty kostne

Rozwj implantologii w zakresie chirurgii kostnej jest w duym stopniu
uzaleniony od rozwoju inynierii biomateriaw. Sytuacja ta
spowodowana jest potrzeb wytworzenia takich materiaw, ktre lepiej
speniayby wymogi biofunkcjonalnoci, a co za tym idzie biozgodnoci,
wytrzymaoci mechanicznej a take odpornoci korozyjnej [13, 15, 16].
Krgosup czowieka naley do niezbdnej czci pozwalajcej
prawidowo funkcjonowa. Jednak sprawno moe niekiedy zosta
zaburzona np. w wyniku urazw mechanicznych. Obecnie znanych jest
wiele technik stosowanych w medycynie regeneracyjnej, ktre w pewnym
172
stopniu pozwalaj na rozwizanie problemw zwizanych z tym organem.

Jednak coraz bardziej skuteczne okazuje si stosowanie biomateriaowych
implantw, jakimi mog by: ruby transpedikularne, koszyki, czopy
midzytrzonowe, sztuczne dyski, a take implanty z PEEK (z ang.
polyether ether ketone) [13].
4.3.1. ruby transpedikularne (przeznasadkowe)

W przypadku leczenia zaburzenia stabilnoci krgosupa w obrbie
odcinka ldwiowo-krzyowego bardzo du popularnoci cieszy si
stabilizacja z wykorzystaniem rub transpedikularnych. Ten sposb
stabilizacji zapocztkowa King w 1994 roku, nastpnie zosta on
rozpowszechniony przez Roy-Camillea [17]. Od tego czasu nastpi
szybki rozwj technik chirurgicznych opartych na tej koncepcji. ruby
transpedikularne przy stabilizacji odcinka ldwiowo-krzyowego
wszczepiane s z dostpu tylnego tj.: ruby do trzonu krgowego
wprowadzane s od tyu przez odna uku krgowego. Uycie tego typu
stabilizacji charakteryzuje si wieloma zaletami. Podstawow zalet jest
poprawa stabilnoci oraz moliwo ograniczenia usztywnienia krgosupa
do jak najmniejszego obszaru- 3 krgw. Stabilizacj t oczywicie mona
rozbudowa do wikszej iloci krgw o ile jest taka potrzeba. Jednak
metoda ta nie jest wolna od wad, ktre pojawi si mog zarwno w czasie
implantacji, jak i podczas eksploatacji zaimplantowanego stabilizatora.
Jednym z gwnych powika jest moliwo obluzowania rub
transpedikularnych. Stan taki skutkuje ponown utrat stabilnoci
krgosupa oraz moliwoci uszkodzenia tkanek znajdujcych si
w obrbie miejsca wprowadzenia rub [18].
ruby transpedikularne skadaj si z: czci gwintowanej, tzw. kostnej,
ktra moe by trwale osadzona w tkance kostnej krgu wykazujcego
najwiksz gsto i wytrzymao; czci chwytowo-mocujcej
stanowicej tzw. eb ruby, dziki ktrej moliwe jest poczenie ruby
z innymi elementami stabilizacyjno-korekcyjnymi, takimi jak pytki czy
prty oraz z czci poredniej - czcej eb ruby z gwintem. ruby
repozycyjne i wycigowe dodatkowo s zaopatrzone w odcinek gwintowy,
ktry posuy moe jako element wykonujcy czynnoci repozycyjne [19].
Jako implanty kostne stosowane s take ruby transpedikularne
posiadajce rozszerzan kocwk w celu zwikszenia i poprawienia
stabilizacji ruby po osadzeniu jej w koci. Takie usprawnienie zwiksza
wytrzymao koci na si wyrywajc nawet o 30%, a pacjentw
chorujcych na osteoporoz moe poprawi wytrzymao nawet o 50%,
w porwnaniu z innymi stosowanymi w tym schorzeniu rozwizaniami [20].
173
Rys. 3 Obrazy radiologiczne tkanki kostnej korowej od strony brzusznej krgu S1 (miejsce
zakotwiczenia rub transpedikularnych) oraz tkanki kostnej gbczastej oraz zbitej w obrbie
ktrych wprowadzone zostay ruby [18]
4.3.2. Koszyki
Inaczej zwane protezy trzonw krgosupa, znalazy zastosowanie
w momencie, kiedy konieczne jest usunicie trzonu (np. z powodu
nowotworu) i zastpienie go nowym, sztucznym elementem. Koszyki mog
w ten sposb spenia take funkcje wspierajce przedni cz kolumny
krgosupa. Maj one posta cylindrycznej, perforowanej siatki
wypenionej przeszczepami kostnymi lub te innymi materiaami
(np. cementami kostnymi), ktrych zadaniem jest wypenianie ubytku. Std
pochodzi nazwa tego typu implantw. Wyrni mona dwa podstawowe
typy koszykw: stay i rozsuwany. Koszyk stay to cylindryczna tuleja,
posiadajca otwory umiejscowione na cianach konstrukcji, dziki ktrym
moliwe s przerosty kostne. Drugim typem s koszyki rozsuwane
posiadajce rubowy mechanizm umoliwiajcy rozsuwanie koszyka i jego
regulacj [21].
174
Ryc. 4 Stan po usuniciu trzonu krgu szyjnego. Trzon zosta zastpiony protez w ksztacie
perforowanego cylindra. Dodatkowo miejsce wzmocniono rubami i prtami [22]
4.3.3. Czopy midzytrzonowe

Nale do implantw krgosupa dostpu operacyjnego tylnego.
Stosowane s w leczeniu stabilizacji czci ldwiowej, a take w przypadku
odtwarzania i utrzymywania wysokoci przestrzeni midzykrgowej lub
zwikszenia pojemnoci kanau krgowego i kanaw korzeniowych.
Moemy wyrni czopy cylindryczne, prostopadocienne, a take
prostoktne (rotacyjne). Najczciej stosowanymi s czopy cylindryczne,
ktrych gwn zalet podczas stabilizacji midzytrzonowej krgosupa jest
to, i ze wzgldu na swoj gwintowan powierzchni s one mocno
zagniedone w koci trzonw krgowych. Czopy wkrcane s za pomoc
specjalnego rodzaju narzdzi przypominajcych rubokrty, wykonane
np. z PEEK lub stopu tytanu [23]. Glazer [24] w swoim badaniu stwierdzi,
e dodanie do implantu typu Galveston czopw midzytrzonowych
powodowao wzrost sztywnoci preparatu do 263% krgosupa
nieuszkodzonego w zgiciu do przodu i do 364% w zgiciu bocznym.
Rwnie Tsantrizos [25] stwierdzi, e czopy midzytrzonowe jedynie
zmniejszay zakres ruchomoci w zgiciu do przodu i w zgiciu bocznym,
a nie miay wpywu na zakres ruchomoci w przypadku ruchu prostujcego
krgosup. Dopiero dodanie implantu rub transpedikularnych znaczco
zmniejszao ruchomo we wszystkich badanych kierunkach. Do
podobnych wnioskw doszed w swoim badaniu Brodke [26] ktry
175
stwierdzi, e stosowanie jednoczesne implantu midzytrzonowego

i tylnego implantu transpedikularnego powoduje najwikszy wzrost
sztywnoci stabilizowanego krgosupa.
Rys. 5 Schemat preparatu stabilizowanego czopami midzytrzonowymi [27]
Rys. 6 Schemat preparatu stabilizowanego jednoczenie implantem transpedikularnym i czopami

midzytrzonowymi [27 ]
4.3.4. Sztuczny dysk

Biorc pod uwag ilo usuwanego podczas operacji materiau
kostnego, moemy rozrni dwa typy implantacji wykonywanych przy
pomocy sztucznych dyskw. Pierwszym z nich jest cakowite zastpienie
dysku, gdzie usuwany jest cay dysk, a na jego miejsce, pomidzy dwoma
ssiednimi krgami wstawiany jest implant. Do drugiego typu naley
zastpienie jdra dysku, gdzie sztucznym elementem zastpowany jest
zaledwie rodek dysku, tzw. jdro. Najpowszechniejsz technik jest
stosowanie dwch metalicznych krkw, posiadajcych zbate
zakoczenia, a take rdzenia zbudowanego z polietylenu. [23].
176
Rys. 7. Przykady polimerowych protez midzytrzonowych stosowanych

do stabilizacji krgosupa [28]
5. Podsumowanie
Biomateriay s grup syntetycznych lub naturalnych substancji.
Stosowane s midzy innymi do produkcji rusztowa trjwymiarowych,
majcych za zadanie pomoc przy proliferacji czy rnicowaniu komrek
macierzystych czowieka. Skutkiem czego jest regeneracja tkanki, ktra
ulega uszkodzeniu.
Inynieria materiaowa przyczynia si do znacznego rozwoju
medycyny regeneracyjnej. Powstaj nowe biomateriay o coraz lepszych
waciwociach, a co za tym idzie licznych moliwociach wykorzystania
ich w leczeniu wielu schorze. Czopy midzytrzonowe zmniejszaj zakres
ruchomoci krgosupa w zgiciu do przodu w niewielkim stopniu
wpywaj na zakres ruchomoci w wyprocie. Dodanie implantu
transpedikularnego do czopw midzytrznowych daje konstrukcj znacznie
zmniejszaj ruchomo krgosupa. Stosowanie jednoczesne implantw
midzytrzonowych i implantw transpedikularnych stwarza najlepsze
warunki dla uzyskania usztywnienia danego segmentu ruchowego [27].
Z biomateriaw otrzymujemy rnorodne elementy o zastosowaniu
medycznym midzy innymi sztuczne narzdy (serce, wtroba, nerka),
zastawki serca, stenty, rozruszniki serca, protezy oraz dyski, ktre
przyczyniy si do zwikszenia komfortu ycia pacjentw, a niejedno-
krotnie do bezporedniego ratowania ycia wielu ludzi. Tak powszechne
zastosowanie implantw w medycynie umoliwiy: rozwj biomateriaw,
poszukiwanie jak najlepszego ich typu, ktry speniby jak najwicej
podstawowych wasnoci, opracowywanie coraz lepszych konstrukcji
implantw oraz wikszej intensywnoci bada pod ktem interakcji
implant ludzi organizm[29].
Na caym wiecie istnieje problem z dawcami narzdw do przeszczepu,
w Polsce sytuacja ta jest szczeglnie powana. Dlatego te, sztuczne organy
z pewnoci mogyby pokry zapotrzebowanie na zastpcze narzdy.
Konieczne s jednak dalsze badania nad moliwociami wszczepienia
sztucznych organw do organizmu ludzkiego. Perspektywy rozwoju
i zakadanych efektw leczniczych z zastosowaniem biomateriaw s
obiecujce i mog zupenie zmieni oblicze medycyny regeneracyjnej na
caym wiecie.
177
Literatura
1. Nacz M.: Biomateriay, 1990, tom 4, WKi Warszawa
2. Williams, D.F.(1987). Definitions in Biomaterials: Proceedings
of a Consensus Conference of the European Society for Biomaterials, Chester,
England, March, 1986. Amsterdam; NY: Elsevier
3. Marciniak J.:Biomateriay, Wyd. Politechniki lskiej, Gliwice, 2002
4. [rdo internetowe]: http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/Biomaterialy-
biomatryce. [Dostp]: 12.08.2015
5. Bdziski R.: Biomechanika inynierska Zagadnienia wybrane, OWPWroc.
Wrocaw, 1997
6. Willerth S.M., Sakiyama-Elbert S. E.,. Combining stem cells and biomaterial
scaffolds for constructing tissues and cell delivery Stembook.org: 2008, str.1-18
7. owskis B.: Polimery w Medycynie1980, 10(3), 135
8. Rather B. D., Hoffman A. S., Schoen F. J., Lemons J. E.: Biomaterials Science
in Introduction to Materials in Medicine, Academic Press, Harcourt Brace
& Company USA, 1996
9. Sowiski S., Raczyski K., Gowiski S., Adrzejewska A., Kondrtacki S.:
Polimery w Medycynie1992, 22(4), 43
10. Karaszewska A.: Antybakteryjne i atrombogenne wkna poliestrowe, praca
doktorska, 2007
11. Karaszewska A., Bucheska J.: Poliestrowe protezy naczyniowe
antybakteryjne i atrombogenne biomateriay, POLIMERY 2013, 58, nr 1
12. [rdo internetowe]: http://nt.interia.pl/raport-medycyna-
przyszlosci/medycyna/news pierwsze-takie-sztuczne-serce-juz-bije-w-
piersipacjenta,nId,1080999?parametr=embed_tyt_zdj_lead [Dostp]:
12.08.2015
13. Cordey J.: Biofunctionality and biomechanics of implant, (w:) Biomaterials-
hard tissue repair and replacement, Elsevier Science Publ. 1992, 235-245
14. [rdo internetowe]:http://www.newscientist.com/data/images/ns/cms/dn247
96/dn24796-2_600.jpg [Dostp]: 12.08.2015
15. Marciniak J.: Biomateriay w chirurgii kostnej , Wyd. Pl. lskiej, Gliwice,
1992
16. Bdziski R., Biomechanika inynierska, Wyd. Politechniki Wrocawskiej,
Wrocaw, 1999
17. D. Zarzycki, L. F. Ciupika, J. Mstowski, J. Jakubowski. ruby
transpedikularne w stabilizacji krgosupa: funkcje, konstrukcje, zasady
osadzania [W:] System Dero: Rozwj techniki operacyjnego leczenia
krgosupa. pod red. D. Zarzyckiego, L. F. Ciupika, LfC. Zielona Gra.1997.
s. 123-132
18. [rdo internetowe]:http://www.researchgate.net/publication/278668119_Ana
liza_parametrw_radiologicznych_koci_krzyowej_w_obszarze_wprowadzenia_
rub_transpedikularnych [Dostp]: 12.08.2015
19. Johnston L. T, Karaikovic E. E, Lautenschlager E. P., Marcu D.: Cervical
pedicle screws vs. lateral mass screws: uniplanar fatigue analysis and
residual pullout strengths, The Spine Journal 6, 667?672, 2006
178
20. Cook S., Barbera J., Rubi M., Salkeld S., Whitecloud T.: Lumbosacral fixation
using expandable pedicle screws: an alternative in reoperation and
osteoporosis, The Spine Journal 1, 109?114, 2001
21. Ciupik L. F., Zarzycki D., System DERO; Rozwj technik operacyjnego
leczenia krgosupa, Polska Grupa DERO i LfC, Zielona Gra, 1997
22. [rdo internetowe]: http://www.neurochirurgia-tarnow.com.pl/ik.html
[Dostp]: 12.08.2015
23. Ciupik L., Hakao J., Zarzycki Z., Jednoczesne odbarczenie przestrzeni
midzytrzonowej poprzez rotacj czopa prostoktnego ze stabilizacj
w zmodyfikowanej metodzie R-PLIF, Polska Grupa DERO; Stowarzyszenie
Studiw i Leczenia Kregosupa, Zielona Gra, 2005
24. Glazer P.A., Colliou O., Klish S.M., Bradford D.S., Bueff H.U., Lotz J.C.:
Biomechanical analysis of multilevel fixation methods in lumbar spine. Spine
1997 January 22(2):171-182.
25. Tsantrizos A., Baramki H.G., Zeidman S., Steffen T.: Segmental stability and
compressive strength of posterior lumbar interbodyfusion implants. Spine
2000 August;25(15):1899-1907
26. Brodke D.S., Dick J.C., Kunz D.N.: Pos-terior lumbar interbody fusion /
A bio-mechanical Comparison, including a new threaded cage. Spine 1997
Janu-ary;22(1):26-31
27. [rdo internetowe]: http://www.lfc.com.pl/pdf/dero3/a18.pdf [Dostp]:
12.08.2015
28. Ciupik L., Kierzkowska A., Jdrych . Biomateriay stosowane na implanty
DERO: historia, wspczesno, przyszo
29. Gierzyska-Dolna M.: Biotribologia i aplikacje medyczne 2003, Tribologia 4
179
Biomateriay w nowoczesnej medycynie

Streszczenie
Biomateriay zbudowane s z naturalnych lub syntetycznych substancji, ktre mog by
wykorzystywane m.in. do tworzenia rnego rodzaju implantw, protez a take do
regeneracji uszkodzonej tkanki czy narzdu. Unowoczeniane metody otrzymywania
i modyfikacji tego typu narzdzi przyspieszaj badania, mogce pokry zapotrzebowanie na
organy zastpcze, a przede wszystkim mog speni oczekiwania pacjentw czekajcych na
przeszczep. Materiay stosowane do produkcji implantw nale do specyficznej grupy
charakteryzujcej si rnym skadem, budow i waciwociami. Grupa ta wyrnia si
specyficzn cech, a mianowicie materiay nalece do niej s akceptowane przez organizm
ludzki. Niniejsza praca przedstawia charakterystyk wybranych biomateriaw wraz z ich
praktycznym zastosowaniem w medycynie. Biomateriay su m.in. do tworzenia
elementw medycznych do leczenia schorze krgosupa, produkcji sztucznych organw
(serca, wtroby), implantw kostnych czy protez naczyniowych.
Sowa kluczowe: biomateriay, zastosowania, inynieria biomedyczna
Biomaterials in modern medicine

Summary
Biomaterials are a group of natural and synthetic materials which may be used include
to create various implants, prostheses and for the regeneration of damaged tissue or organ.
Innovated methods for the preparation and modification of such tools accelerate research
that could meet the demand for organ replacement, and that can meet the expectations
of patients waiting for a transplant. Materials used for the manufacture of implants belong
to a specific group which have a different composition, structure and properties. This group
stands out specific characteristic, namely materials belonging to it are accepted by the
human body. This article presents characteristics of selected biomaterials and their practical
application in medicine. Biomaterials are used, among others, to create medical components
for treating diseases of the spine, to the production of artificial organs (heart, liver), bones
implants or vascular prostheses.
Keywords: biomaterials, applications, biomedical engineering
180
Tomasz Zawilak1, Piotr Turmiski2, Katarzyna Krl3
Zastosowanie terapii wibroakustycznej w leczeniu

choroby zwyrodnieniowej staww kolanowych
1. Wprowadzenie
Choroba zwyrodnieniowa staww jest gwn przyczyn dolegliwoci
blowych oraz jedn z gwnych przyczyn niepenosprawnoci w krajach
rozwijajcych si [1]. Dotyczy ludzi w kadym wieku, jednak rzadko
wystpuje u osb przed 40 r.. W krajach Europy Zachodniej, choroba
zwyrodnieniowa dotyka od 7 do 25% osb po 55 r.. Po 65 r.. diagnozuje
si j u okoo 60% populacji Europy i Stanw Zjednoczonych. Natomiast
ponad 80% pacjentw powyej 75 roku ycia posiada charakterystyczne
dla artrozy zmiany radiologiczne w obrbie staww obwodowych. Innymi
czynnikami zwikszajcymi prawdopodobiestwo zachorowania na
gonartroz poza wiekiem, s nadwaga i otyo, rasa biaa lub ta,
czynniki genetyczne, choroby oraz urazy i przecienia [1, 2, 3].
Wrd stosowanych obecnie sposobw przeciwdziaania objawom
zwyrodnienia staww, wymieni mona ca gam zabiegw fizykalnych,
takich jak terapia ciepem lub zimnem, stosowanie ultradwikw,
wykorzystanie wiata laserowego i zmiennego pola magnetycznego oraz
elektroterapii. Zabiegi te czsto uzupeniane s rodkami farmakolo-
gicznymi oraz wiczeniami fizycznymi, a w ostatecznoci podejmowane
jest leczenie operacyjne [4, 5, 6, 7, 8].
Poza oglnie znanymi metodami fizykoterapeutycznymi, warto zwrci
uwag na now i mao rozpowszechnion metod, jak jest terapia wibro-
akustyczna. Podczas zabiegu, urzdzenie wibroakustyczne za porednictwem
odpowiednich aplikatorw przekazuje do organizmu mikrowibracje
o parametrach zblionych do tych naturalnie w nim wystpujcych.
Obecnie dostpne wyniki bada zastosowania mikrowibracji w leczeniu ran
1
tomekzavi@gmail.com, Zakad Rehabilitacji i Fizjoterapii, Katedra Rehabilitacji, Fizjoterapii
i BalneoterapiiWydzia Pielgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w
Lublinie,www.umlub.plZakad Rehabilitacji i Fizjoterapii, Katedra Rehabilitacji, Fizjoterapii
iBalneoterapii Wydzia i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie,
2
piotr.truminski@gmail.com, Zakad Rehabilitacji i Fizjoterapii, Katedra Rehabilitacji,
Fizjoterapii i Balneoterapii,Wydzia Pielgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny
w Lublinie,www.umlub.pl
3
um.katarzyna.krol@gmail.com, Katedra i Zakad Mikrobiologii Lekarskiej, II Wydzia Lekarski
z Oddziaem Anglojzycznym, Uniwersytet Medyczny w Lublinie,www.umlub.pl
181
i oparze, stucze, zama, blw reumatycznych i korzeniowych,

schorze ze strony ukadu nerwowego i oddechowego s bardzo
obiecujce. Potwierdzaj one i terapia wibroakustyczna ma dziaanie
analgetyczne, redukuje obrzki, przyspiesza procesy filtracyjne oraz
zwiksza cyrkulacj krwi i limfy [9,10,11,12,13,14,15,16].
2. Cel pracy
Celem badania bya ocena skutecznoci zastosowania terapii
wibroakustycznej w leczeniu choroby zwyrodnieniowej staww kolanowych.
Badania zostay przeprowadzone w okresie od stycznia do marca
2013 roku w Oddziale Rehabilitacji Instytutu Medycyny Wsi im. Witolda
Chodki w Lublinie. Badan grup stanowio 32 pacjentw ww. placwki
ze zmianami zwyrodnieniowymi w obrbie staww kolanowych. Leczenie
opierao si wycznie na terapii wibroakustycznej.
Pacjenci byli kwalifikowani do wzicia udziau w badaniach na
podstawie nastpujcych kryteriw wczenia:
wiek pomidzy 40 a 80 r. .;
zdiagnozowana choroba zwyrodnieniowa staww obwodowych
w III wg skali Seyfrieda;
brak zleconych i wykonywanych innych zabiegw fizjoterapeu-
tycznych w obrbie stawu objtego artroz;
podpisany formularz wiadomej zgody chorego;
brak przeciwwskaza do przeprowadzenia zabiegw potwierdzony
przez lekarza prowadzcego.
Pacjenci w trakcie trwania badania mogli zosta wyczeni z jego
dalszego przebiegu, jeeli:
zostao zdiagnozowane jakiekolwiek z przeciwwskaza;
nastpio znaczne pogorszenie stanu zdrowia pacjenta;
pacjent wyrazi dobrowoln rezygnacj z kontynuowania bada;
lekarz prowadzcy zdecydowa o przerwaniu terapii.
Rozpoczcie terapii zostao poprzedzone wypenieniem przez pacjentw
kwestionariusza WOMAC (Western Ontario and McMasterUniversities)
oraz skali VAS (Visual AnalogueScale) a take pomiarem zakresu
ruchomoci w stawach kolanowych. Proces leczenia stanowia seria 20
zabiegw wykonywanych 2 razy dziennie (z min. 6 godzinnym odstpem),
przez okres 10 dni, z 48 godzinn przerw po pitym dniu terapii. Po
zakoczeniu serii zabiegw powtrnie dokonano pomiaru zakresw
ruchomoci w badanych stawach, a pacjenci byli proszeni o ponowne
182
Zastosowanie terapii wibroakustycznej w leczeniu choroby zwyrodnieniowej staww kolanowych
wypenienia kwestionariusza WOMAC oraz skali VAS. Skuteczno

terapii bya okrelana na podstawie rnic wynikw sprzed i po terapii.
Zabiegi terapii wibroakustycznej wykonywano urzdzeniem
VitafonAktiv (VITAFON, Rosja), wyposaonym w 2 pary wibrofonw.
Pierwsza para (biaa) przy najniszej czstotliwoci generowaa wibracje
o amplitudzie 4 2 m, druga (zielona) 10 2 m. Fonowanie odbywao
si w 2 zakresach czstotliwoci mikrowibracji. Zmiany czstotliwoci
w trakcie trwania zabiegu przebiegay pynnie, a ich charakter zalea od
jednego z dziewiciu trybw pracy urzdzenia.
Uzyskane wyniki bada zostay poddane analizie statystycznej.
Wartoci analizowanych parametrw scharakteryzowano przy pomocy
redniej, mediany, odchylenia standardowego, minimum, maksimum.
Zmienne jakociowe scharakteryzowano przy pomocy liczebnoci i odsetka.
Przyjto poziom istotnoci p<0,05 wskazujcy na istnienie istotnych
statystycznie rnic lub zalenoci. Baz danych i badania statystyczne
przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe STATISTICA
10.0 (StatSoft, Polska).
4. Analiza wynikw
Na podstawie analizy wynikw bada wasnych ustalono, e
zastosowanie terapii wibroakustycznej spowodowao zmian najczciej
wystpujcego charakteru blu podczas wykonywania codziennych
czynnoci. Bezporednio przed pierwszym zabiegiem w wikszoci
przypadkw (34,4 50,0%) bl mia charakter umiarkowany bd silny
(Tabela 1). Po zakoczeniu terapii, respondenci najczciej (37,5 56,3 %)
zgaszali brak blu lub bl agodny (Tabela 2).
Tab. 1. Charakter blu przy wykonywaniu codziennych czynnoci przed terapi (WOMAC).
Ocena charakteru blu przed terapi
Rodzaje Bardzo
Bez blu agodny Umiarkowany Silny
czynnoci silny
n % n % n % n % n %
Chodzenie
po paskiej 1 3,1 8 25,0 16 50,0 7 21,9 0 0,0
powierzchni
Wchodzenie
/ schodzenie 0 0,0 1 3,1 12 37,5 13 40,6 6 18,8
ze schodw
Spanie 8 25,0 7 21,9 14 43,8 3 9,4 0 0,0
Siedzenie/
9 28,1 7 21,9 16 50,0 0 0,0 0 0,0
leenie
Stanie 3 9,4 8 25,0 11 34,4 10 31,3 0 0,0
183
Tab. 2. Charakter blu przy wykonywaniu codziennych czynnoci po terapii (WOMAC).

Ocena charakteru blu po terapii
Rodzaje Umiarkowan Bardzo
Bez blu agodny Silny
czynnoci y silny
n % n % n % n % n %
Chodzenie
po paskiej 13 40,6 11 34,4 8 25,0 0 0,0 0 0,0
powierzchni
Wchodzenie
/ schodzenie 2 6,3 13 40,6 12 37,5 4 12,5 1 3,1
ze schodw
Spanie 18 56,3 10 31,3 3 9,4 1 3,1 0 0,0
Siedzenie/
16 50,0 11 34,4 4 12,5 1 3,1 0 0,0
leenie
Stanie 12 37,5 11 34,4 7 21,9 2 6,3 0 0,0
Analiza wynikw bada wykazaa istotn statystycznie rnic (p<0,05)
midzy nasileniem dolegliwoci blowych podczas chodzenia po paskiej
powierzchni przed i po zastosowaniu terapii wibroakustycznej.
Zmniejszenie dolegliwoci blowych wynioso rednio 1,75 pkt wg skali
VAS (Ryc. 1)
Przeprowadzone badania wykazay statystycznie istotn rnice
(p<0,05) pomidzy nasileniem dolegliwoci blowych wystpujcych
podczas chodzenia po schodach mierzonym przed i po terapii.
Dolegliwoci blowe towarzyszce chodzeniu po schodach, po terapii
zmniejszyy si rednio o 2,75 pkt wg skali VAS (Ryc. 1).
Analiza wynikw bada wasnych wykazaa istotne statystycznie
(p<0,05) zmniejszenie nasilenia dolegliwoci blowych w pozostaych
czynnociach dnia codziennego (spanie, siedzenie/leenie, stanie) po 10
dniach stosowania terapii wibroakustycznej. Dolegliwoci blowe
zmniejszyy si rednio o 2,35 pkt podczas spania, 1,9 pkt w trakcie
siedzenia, a take o 2,8 pkt podczas stania wg skali VAS (Ryc. 1).
184
Ryc. 1. rednie nasilenie dolegliwoci blowych wystpujcych podczas wykonywania

codziennych czynnoci przed i po terapii (VAS, max. 10 pkt.).
Ocena sztywnoci staww bya rozpatrywana w 2 kategoriach. Pierwsza

dotyczya sztywnoci wystpujcej po porannym przebudzeniu, druga za
po odpoczynku (nieczynnoci) w cigu dnia.
Analiza statystyczna wynikw bada wykazaa istotn zaleno (p<0,05)
midzy nasileniem porannej sztywnoci staww przed i po zastosowaniu
terapii wibroakustycznej (Tabela 3). Warto tych dolegliwoci ulega
zmniejszeniu rednio o 0,84pkt wg kwestionariusza WOMAC.
Tab. 3. Nasilenie sztywnoci staww po porannym przebudzeniu, przed terapi i po terapii

(WOMAC; max. 4 pkt.).
Analiza
Okres badania rednia Mediana SD statystyczna
Z p
Przed terapi 2,31 2,00 0,82
3,68 0,0002
Po terapii 1,47 2,00 0,88
W wyniku analizy bada wasnych stwierdzono istotne statystycznie
(p<0,05) zmniejszenie objaww sztywnoci staww wystpujcych po
odpoczynku w cigu dnia po zastosowaniu terapii wibroakustycznej
(Tabela 4). W tym przypadku rnica w wartociach rednich wynosia
0,78pkt wg kwestionariusza WOMAC.
185
Tab. 4. Nasilenie sztywnoci staww po odpoczynku w cigu dnia, przed terapi i po terapii
(WOMAC; max. 4 pkt.)
Analiza
Okres badania rednia Mediana SD statystyczna
Z p
Przed terapi 1,81 2,00 0,90
3,04 0,002
Po terapii 1,03 1,00 0,90
W wynikach bada wasnych nie zaobserwowano istotnej statystycznie
rnicy (p>0,05) midzy zakresem ruchomoci uzyskanym przez badanych
przed i po terapii.Pacjenci po zastosowaniu terapii wibroakustycznej
rednio uzyskiwali wzrost zakresu ruchu zgicia wynoszcy 2,12 (Tabela 5).
Tab. 5. Zakres ruchomoci w stawach kolanowych, przed terapi i po terapii (normy

wg A. Zembatego [25]).
Okres badania Zgiciew stawie kolanowym
Przed terapi 91,19
Po terapii 93,31
Analiza wynikw bada wykazaa istotn statystycznie zaleno
(p<0,05) midzy zastosowaniem terapii wibroakustycznej a zmniejszeniem
trudnoci w wykonywaniu czynnoci codziennych. Po zakoczeniu terapii,
pacjenci oceniali czynnoci dnia codziennego, jako atwiejsze do
wykonania ni przed przystpieniem do terapii (rednio o 43,85%). Oglna
ocena nasilenia trudnoci (suma punktw z poszczeglnych ocen) po terapii
ulega statystycznie istotnemu zmniejszeniu (p<0,05), (Tabela 6).
186
Tab. 6. Nasilenie trudnoci w wykonywaniu codziennych czynnoci przed i po terapii (WOMAC;

max 4 pkt.).
Przed terapi Po terapii

Analiza
statystyczna
Czynno
Mediana
Mediana
rednia
rednia
Z p
SD
SD
Schodzenie
2,28 2,00 0,89 1,56 2,00 1,13 2,94 0,003
po schodach
Wchodzenie
2,34 2,00 0,97 1,56 2,00 1,11 3,49 0,0005
po schodach
Wstawanie z
pozycji 2,34 2,00 0,79 1,47 1,50 0,98 3,7 0,0002
siedzcej
Stanie 1,78 2,00 0,97 1,09 1,00 0,93 3,46 0,0005
Pochylanie
1,88 2,00 0,87 1,25 1,00 1,11 3,00 0,003
si
Chodzenie
po paskiej 1,66 2,00 1,00 0,87 1,00 0,79 3,28 0,001
powierzchni
Zakadanie
skarpetek/ 1,84 2,00 1,35 1,25 1,00 1,14 2,65 0,008
poczoch
Wstawanie z
1,97 2,00 1,18 1,19 1,00 1,06 3,49 0,0005
ka
Zdejmowani
e skarpetek/ 1,81 2,00 1,31 1,06 1,00 1,22 2,96 0,003
poczoch
Leenie w
1,25 1,00 1,02 0,72 0,00 0,89 2,62 0,009
ku
Wchodzenie/
wychodzenie 2,06 2,00 0,88 1,47 2,00 1,02 3,25 0,001
z wanny
Siedzenie 1,31 1,50 0,86 0,75 1,00 0,76 2,97 0,003
Siadanie/
wstawanie z 2,00 2,00 1,08 1,25 1,00 0,95 3,33 0,0009
toalety
Oglna
24,5 15,5 13,5 0,00000
ocena (max. 24,53 7,83 9,59 4,57
0 0 0 5
52 pkt.)
187
5. Dyskusja
Choroba zwyrodnieniowa staww charakteryzuje si zaburzeniem
rwnowagi pomidzy procesami syntezy i degradacji, ktre zachodz
w tkankach tworzcych staw i tkankach okoostawowych [17,18]. Zmiany,
do ktrych dochodzi w trakcie trwania tego dugotrwaego procesu czsto
pozostaj niezauwaone do momentu pojawienia si pierwszego objawu,
jakim jest bl. Zazwyczaj to za jego przyczyn chorzy zaczynaj szuka
pomocy.
Istnieje wiele sposobw i rodkw, ktre wpywaj na zmniejszenie
dolegliwoci zwizanych z choroba zwyrodnieniow staww. Powstao
rwnie wiele prac naukowych podejmujcych tematyk porwna
skutecznoci poszczeglnych sposobw walki z objawami choroby
zwyrodnieniowej staww [19,20,18,21,9,24].
Na podstawie wynikw bada wasnych zaobserwowano, e terapia
wibroakustyczna przynosi wymierne rezultaty w przeciwdziaaniu
objawom towarzyszcym artrozie. Terapia wibroakustyczna w istotny
sposb przyczynia si do zmniejszenia nasilenia odczuwanego blu ze
redniej wartoci 5,09 do 2,95pkt w skali VAS, a wic o ponad 42%.
B. Jasiak Tyrkalska [18] w swoich badaniach nad skutecznoci
przeciwblow rnych metod u pacjentw z gonartroz, otrzymaa wyniki
wskazujce na zmniejszenie bolesnoci o 14,15% dla zabiegu krioterapii
miejscowej poczonej z magnetoterapi i wiczeniami w odcieniu, oraz
25,16% dla zabiegu ciepoleczniczego z wykorzystaniem lampy Sollux
rwnie poczonego z magnetoterapi i wiczeniami w odcieniu.
M. Stpie i wsp. [24] w badaniach nad analgetycznym dziaaniem
terapii wibroakustycznej u pacjentw po operacyjnym leczeniu choroby
Dupuytrena, odnotowaa zmniejszenie nasilenia dolegliwoci blowych
o 70,7%, a w przypadku skojarzenia terapii wibroakustycznej z lasero-
terapi o 73,8%.
Nieco mniejsze wartoci okrelajce efekt analgetyczny terapii
wibroakustycznej przedstawi A. ukasik i wsp [9]. Wynosiy one
odpowiednio 54,17% w grupie pacjentw poddawanych wycznie terapii
wibroakustycznej, oraz 15,39% w grupie porwnawczej poddawanej
laseroterapii i sonoterapii.
W badaniach wasnych terapia wibroakustyczna poza redukcj nasilenia
dolegliwoci blowych, wpyna rwnie na zmian nasilenia sztywnoci
staww zarwno t wystpujc po porannym przebudzeniu (zmniejszenie
o 0,84pkt w czteropunktowej skali kwestionariusza WOMAC), jak i t
pojawiajc si po odpoczynku w cigu dnia (zmniejszenie o 0,78pkt
w czteropunktowej skali kwestionariusza WOMAC). Niestety skonfron-
towanie powyszych rezultatw z wynikami bada innych autorw jest
188
utrudnione ze wzgldu na brak doniesie dotyczcych wpywu zastoso-

wania metod fizjoterapeutycznych na odczuwan sztywno staww.
W badaniach wasnych nie odnotowano istotnej statystycznie zmiany
zakresu ruchomoci w stawach kolanowych. Odmienne wyniki swoich
bada uzyska Stpie i wsp. [24], gdzie zakresy ruchw zgicia i wyprostu
w stawach rdrczno paliczkowych i midzypaliczkowych mierzone po
terapii zwikszyy si odpowiednio o 37,7% i 31,3% w stosunku do
pomiarw przed badaniem. Rozbieno uzyskanych rezultatw
w badaniach wasnych i badaniach Stpie i wsp. [24] moe wynika
z poddania terapii wibroakustycznej innych staww obwodowych
o odmiennej budowie anatomicznej. Jednoczenie moliwe jest stwierdzenie,
e terapia wibroakustyczna stosowana na mniejsze stawy obwodowe
powoduje wikszy wzrost zakresu ruchu ni w przypadku duych staww.
Na podstawie przytoczonych wynikw bada, stwierdzi mona, e
terapia wibroakustyczna przyczynia si do redukcji odczu blowych na
poziomie porwnywalnym, bd wyszym ni stosowane obecnie
tradycyjne metody fizykoterapeutyczne. Poza efektem analgetycznym,
wyniki bada wasnych wskazuj rwnie, i zastosowana terapia w duej
mierze niweluje subiektywne uczucie sztywnoci staww, a take trudnoci
zwizane z wykonywaniem czynnoci codziennych.
Terapia wibroakustyczna jest jeszcze mao znan i rzadko stosowan
metod w fizjoterapii. Wie si to z niewielk iloci rzetelnie
przeprowadzonych bada nad skutecznoci jej stosowania. W literaturze
mona odnale doniesienia o wykorzystaniu terapii wibroakustycznej
w leczeniu chorb narzdu ruchu, ukadu oddechowego, nerwowego lub
pokarmowego [10,15,11,22,16,12,13,23]. Niestety s to najczciej
nierandomizowane badania na niewielkiej liczbie chorych, bez wpro-
wadzenia lepej prby, czy nawet odlegej oceny wynikw terapii.
Badania wasne, ze wzgldu na niewielk liczebno badanej grupy
naley traktowa, jako pilotaowe, mimo to ich wyniki s bardzo
obiecujce i pozwalaj domniema, i terapia wibroakustyczna moe
w przyszoci sta si alternatyw dla tradycyjnych zabiegw
fizykoterapeutycznych. Wymaga ona jednak dalszych bada, aby moga
sta si terapi z wyboru w leczeniu choroby zwyrodnieniowej staww.
189
6. Wnioski
Na podstawie uzyskanych wynikw z przeprowadzonych bada
wasnych, sformuowano nastpujce wnioski:
1. Terapia wibroakustyczna istotnie wpywa na zmniejszenie
dolegliwoci blowych zwizanych z chorob zwyrodnieniow
staww kolanowych.
2. Terapia wibroakustyczna powoduje zmniejszenie odczuwania
sztywnoci staww wystpujcej po porannym przebudzeniu, oraz
po odpoczynku w cigu dnia.
3. Terapia wibroakustyczna ma wpyw na zmniejszenie stopnia
trudnoci podczas wykonywania codziennych czynnoci.
4. Terapia wibroakustyczna nie wpywa w istotny sposb na zmian
zakresu ruchomoci staww kolanowych.
Pimiennictwo
1. Raj N., Jones A.: Choroba zwyrodnieniowa staww. W: Snaith M.L.:ABC
Reumatologii.PZWL. Warszawa 2007: 50-56
2. Pop T., Szczygielska D., Drubicki M., Zajkiewicz K.: Epidemiologia i koszty
leczenia zachowawczego chorych z chorob zwyrodnieniow staww
biodrowych i kolanowych. OrtopediaTraumatologiaRehabilitacja.
2007;4(6);Vol. 9:405-412
3. Arden N., Nevitt M.C.: Osteoartritis: epidemiology. Best. Pract. Res. Clin.
Rheumatol. 2006;20:3-25
4. Franek A., Franek E., Polak A.: Nowoczesna elektroterapia. Wybr
zagadnie.lska Akademia Medyczna. Katowice 2001
5. Polak A., Chmielewska D., Kozio P., Rzepka R.: Terapia ultradwikowa.
Cosmogamma R&D Department.Gliwice 2001
6. Siero A., Cielar G., Adamek M.: Magnetoterapia i laseroterapia. lska
Akademia Medyczna.Katowice 1994
7. Herman A.S., Kostowski W.: Farmakologia. Tom I. Podstawy
farmakologii.PZWL. Warszawa 2003
8. Straburzyski G., Straburzyska-Lupa A.: Medycyna Fizykalna.
PZWL.Warszawa 2003
9. ukasiak A., Krystosiak M., Widak P., Woldaska-Okoska M.: Ocena
skutecznoci leczenia pacjentw z tzw. ostroga pitow z zastosowaniem
terapii wibroakustycznej. Doniesienia wstpne. Ortopedia Traumatologia
Rehabilitacja. 2013;1(6):77-87
10. Gladkova A.B., Fedorov V.A., Ryabchuk F.N.: Research of microvibration
background effect at rest in healthy children. W: Proceedings of the Fourth
International Conference "Vibroacustic in Medicine". St. Petersburg, 2006:
96-99
11. Kovelenov A.Y.: Research of efficiency of vibroacoustic therapy method
in prophylaxis of influenza and other ARD. W: Proceedings of the Fourth
International Conference Vibroacustic in Medicine. St. Petersburg 2006: 90-93
190
12. Kovelenov A.Y., Obrezan A.G., Fiodorov V.A.: Efficiency of vibro

acoustocal method of therapy for chronic virus Hepatitis treatment.
W: Proceedings of the Tenth International Congress on Sound and Vibration.
Stockholm 2003
13. Rankovich B.: Influence of Vibroacoustic effect of "Vitafon" on ventilation
rate and respiration in patients with chronic lung obstruction (COPD).
W: Proceedings of the Fourth International Conference Vibroacustic
in Medicine. St. Petersburg, 2006:86-99
14. Rubin C., Recker R., Cullen D.: Prevention of postmenopausal bone loss
by a low - magnitude, high - frequency mechanical stymuli: a clinical trail
assessing compliance, efficacy and safety. J. Bone Miner. Res. 2004;19(3):
343-351
15. Ryabchuk F.N., Gladkova A.B.: Parameters of microvibration background
capacity in children with gastropathology. W: Proceedings of the Fourth
International Conference Vibroacustic in Medicine. St. Petersburg 2006:
100-106
16. Rodomonova L.A., Nakonechniy D.G.: Vibroacoustic treatment with
"Vitafon" for wrist bone fractures. W: Proceedings of the Fourth International
Conference Vibroacustic in Medicine. St. Petersburg 2006: 77 - 79.
17. Grosicka A., Kucharz E.J.: Leczenie choroby zwyrodnieniowej staww. wiat
Med. Farm. 2009;6:7-40
18. Jasiak - Tyrkalska B., Fraczuk B., Jaworek J., Mosurska D.: Ocena
skutecznoci dwch rnych zabiegw termoterapeutycznych w procesie
postpowania rehabilitacyjnego w zmianach zwyrodnieniowych stawu
kolanowego. Fizjoterapia Polska. 2004;2:157-162
19. Szczepaski L.: Choroba zwyrodnieniowa staww (osteoartroza).
Reumatologia. 2000;38 Suplement: 87-95
20. Ficek K., Wiatr A., Zydek G., Ficek - Kiesler A.: Pozytywny efekt
suplementacji poprzez dziaanie kompleksu kwasu hialuronowego
i chondroityny na chorob zwyrodnieniowa staww. Praktyczna Fizjoterapia
i Rehabilitacja. 2012;4:4-39
21. Ciejka E., Wjtowicz K.: Ocena skutecznoci stosowanych zabiegw
fizjoterapeutycznych w leczeniu choroby zwyrodnieniowo - wytwrczej staww
obwodowych i krgosupa. BalneologiaPolska. 2009;3(117):189-193
22. Petrov S.B., Levkovsky N.S., Kurtov A.I., Levkovsky S.N.: Research of the
efficiency of vibroacoustic treatment method for the complec therapy in
patients with prostate gland hyperplasia. W: Proceedings of the Fourth
International Conference "Vibroacoustic in Medicine". St. Petersburg, 2006:
71-76
23. Zelenovi S.: Clinical Experiences in the Micro Vibratory Stimulation.
W: Proceedings of the Fourth International Conference "Vibroacoustic
in Medicine". St. Petersburg 2006: 108-114
24. Stpie M., Pitkowski P., Rokicki R.: Zastosowanie terapii wibroakustycznej
u pacjentw po leczeniu operacyjnym choroby Dupuytrena. Fizjoterapia
Polska, 2012;4: 355-362
25. Zembaty A.:Kinezyterapia. Tom I. Zarys podstaw teoretycznych i diagnostyka
kinezyterapii. Kasper.Krakw 2002
191
Zastosowanie terapii wibroakustycznej w leczeniu choroby

zwyrodnieniowej staww kolanowych
Streszczenie
Wstp. Celem pracy bya ocena skutecznoci zastosowania terapii wibroakustycznej
w leczeniu choroby zwyrodnieniowej staww obwodowych.
Materia i metody. Badan grup stanowio 32 osoby w wieku od 46 do 80 lat, ze
zdiagnozowan chorob zwyrodnieniow staww kolanowych. Terapi wibroakustyczn
stosowano 2 razy dziennie przez okres 10 dni, z dwudobow przerw sobotnio - niedzieln.
W ocenie skutecznoci badania posuono si zmodyfikowanym kwestionariuszem
WOMAC, skal wizualno analogow VAS oraz pomiarem goniometrycznym. Pacjentw
poddano dwukrotnej ocenie. Pierwsza nastpia przed rozpoczciem terapii, natomiast druga
bezporednio po jej zakoczeniu.
Wyniki. Na podstawie wynikw bada wasnych stwierdzono zmniejszenie odczuwania
dolegliwoci blowych okrelanych za pomoc skali VAS ze redniej wartoci 5,1 pkt.
przed terapi do 2,9 pkt. po terapii. Stopie trudnoci podczas wykonywania codziennych
czynnoci uleg zmianie. Przed terapi by on oceniony za pomoc kwestionariusza
WOMAC na rednio 24,5 pkt., po terapii za na 15,5 pkt.
Wnioski. 1. Terapia wibroakustyczna istotnie statystycznie wpywa na zmniejszenie
dolegliwoci blowych zwizanych z chorob zwyrodnieniow staww kolanowych.
2. Zastosowanie terapii wibroakustycznej pozwala zmniejszy stopie trudnoci zwizany
z wykonywaniem codziennych czynnoci.
Sowa kluczowe: choroba zwyrodnieniowa staww, terapia wibroakustyczna, VAS,
WOMAC
The use of vibroacoustic therapy in osteoarthritis treatment of knee joint

Summary
Background. The aim of the research was an effectiveness evaluation of vibroacoustic
therapy in peripheral joints osteoarthritis.
Material and methods. The study group comprised 32 patients with arthritis of knee joint.
The vibroacoustic therapy was applied twice a day, through 10 days with 48 hours weekend
break. The following measures were used: modified WOMAC questionnaire, Visual
Analogue Scale, goniometer. Patients were examined before and after the therapy.
Results. Based on self-study results, observed decrease of pain level (VAS) from mean 5,1
points to 2,9 points after therapy. Difficult degree during everyday activities (WOMAC)
changed from 24,5 to 15,5 points.
Conclusions. 1. The vibroacoustic therapy affect decrease of pain level associated with
osteoarthritis in knee joints. 2. The use of vibroacoustic therapy decrease everyday activities
difficult degree.
Keywords: Osteoarthritis, vibroacoustic therapy, Vitafon
192
Iwona Niedzielska1, Artur Bany2, ukasz Kops3
Biostymulacja laserowa i wiato spolaryzowane

(Bioptron) jako fizykoterapia w okresie
pozabiegowym w chirurgii stomatologicznej
i szczkowo-twarzowej
1. Wstp
Na peen sukces terapeutyczny leczenia chirurgicznego skada si nie
tylko prawidowo przeprowadzona procedura zabiegowa, ale take
waciwa opieka po zabiegowa. Zaley nam na jak najszybszym
opanowaniu objaww pooperacyjnych i przywrcenie pacjenta do stanu
prawidowego funkcjonowania. Dyskomfort zwizany z obecnymi
dolegliwociami blowymi a take obrzk czsto zniechca pacjentw do
dalszej wsppracy std konieczno poszukiwania skutecznych metod
opanowania blu i stanu zapalnego.
Jedn ze wspczesnych metod leczenia wykorzystywan coraz czciej
w leczeniu po zabiegowym jest biostymulacja laserowa oraz nawietlanie
wiatem spolaryzowanym.
Generator promieniowania zwany laserem, wykorzystuje zjawisko
emisji wymuszonej. Sowo to jest akronimem pochodzcym od pierwszych
liter z jzyka angielskiego (LightAmplification by StimulatedEmission
of Radiation) [9].
Biostymulacja polega na zewntrznym napromieniowaniu leczonego
miejsca wiatem lasera, emitujcego wizk promieniowania w zakresie
od 630 do 1100 nanometrw, co odpowiada barwom od jasnej czerwieni do
niewidzialnej ju podczerwieni (1100 nm).
Chocia do dzisiaj nie s poznane do koca procesy biostymulacyjne
zachodzce pod wpywem promieniowania laserowego to dziki badaniom
licznej grupy naukowcw wiemy, e wiato laserowe dziaa na wszystkich
poziomach organizmu molekularnym, biochemicznym, komrkowym,
tkankowym oraz narzdowym. Dziaanie biologiczne pod wpywem
1
szczekowo-twarzowa@sum.edu.pl, Katedra i Klinika Chirurgii Czaszkowo-Szczkowo-
Twarzowej i Chirurgii Stomatologicznej lskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
2
arturb22@tlen.pl, Katedra i Klinika Chirurgii Czaszkowo-Szczkowo-Twarzowej i Chirurgii
Stomatologicznej lskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
3
lukasz.kops@gmail.com, Katedra i Klinika Chirurgii Czaszkowo-Szczkowo-Twarzowej
i Chirurgii Stomatologicznej lskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
193
nawietlania wyraa si gwnie poprzez aktywacje komrkowego

metabolizmu oraz wzrostu syntezy ATP nawet do 150% [1], stymulacje
procesw naprawczych poprzez zwikszenie proliferacji komrek gwnie
fibroblastw, efekt antyzapalny zwizany ze zmniejszeniem wydzielania
enzymw prozapalnych, popraw mikrokrenia i zwikszenie efektyw-
noci metabolizmu tkanek, efekt znieczulajcy w zwizku z wyrzutem
endorfin, stymulacje ukadu immunologicznego, zwikszenie aktywnoci
antyoksydantw w krwi, zapobieganie utlenianiu lipidw w bonie
komrkowej, hiperpolaryzacj zakocze nerwowych [1, 11].
Jednym z innowacyjnych rozwiza uywanych do wspomagania
gojenia si ran jest system BIOPTRON. Stanowi on urzdzenie medyczne
ze specjaln jednostk optyczn emitujc wiato podobne do czci
widma elektromagnetycznego naturalnie wytwarzanego przez soce,
pozbawionego jednak promieniowania UV.
Leczenie za pomoc wiata spolaryzowango okrelane mianem
pileroterapii znane jest w medycynie od dawna. Pierwsze zapiski pochodz
z okoo 1400 r.p.n.e, z kolei w 1903 r. w Szwajcarii powstaje pierwszy
szpital, w ktrym leczono grulic i krzywic za pomoc promieniowania
sonecznego.
wiato spolaryzowane generowane przez polaryzator BIOPTRON,
posiada waciwoci biostymulacyjne, ktre powoduj gbok penetracj
w strukturach midzykomrkowych zwikszajc przepuszczalno bony
komrkowej i stymulujc przy tym procesy metaboliczne i regeneracyjne.
Wywouje to szereg reakcji acuchowych w komrkach i wyzwala tak
zwane reakcje wtrne, ktre nie ograniczaj si wycznie do obszaru skry
poddanego nawietlaniu, ale obejmuj cay organizm [10, 11]. Do
pozytywnych efektw zwizanych z wykorzystaniem wiata spola-
ryzowanego w kompleksowym postpowaniu terapeutycznym naley
zaliczy: wzmocnienie systemu obronnego, stymulowanie procesw
regeneracyjnych i odtwrczych caego organizmu, poprawa mikrokrenia
w postaci odtworzenia sieci zniszczonych naczy krwiononych,
zmniejszenie dolegliwoci blowych, a take przyspieszenie gojenia si ran
w tym take ran pooperacyjnych, przez co skraca si okres rekon-
walescencji pacjenta. Zmniejsza take czsto wystpowania powika
pooperacyjnych zabezpieczajc ran przed wtrnymi zakaeniami, ale
take przed rozwojem blizn przerostowych [9, 12].
Istotne znaczenie dla uzyskania efektu przeciwzapalnego ma wywoana
dziaaniem wiata spolaryzowanego modyfikacja aktywnoci komrek
ukadu immunologicznego zwizana ze zmniejszaniem uwalniania cytokin
prozapalnych, zwikszaniem wydzielania cytokin przeciwzapalnych oraz
pobudzeniem proliferacji komrek tkanki cznej (fibroblastw i keratyno-
cytw) poprzez wzrost produkcji czynnikw wzrostu [13].
194
Biostymulacja laserowa i wiato spolaryzowane (Bioptron) jako fizykoterapia w okresie
pozabiegowym w chirurgii stomatologicznej i szczkowo-twarzowej
Obecnie terapi wiatem spolaryzowanym stosuje si zwykle jako

kuracj uzupeniajc i wspierajc farmakoterapi oraz inne zabiegi
fizykoterapeutyczne. Pileroterapia jest bezpieczna i zazwyczaj dobrze
tolerowana przez chorych Powinna by planowana indywidualnie, a czas
trwania pojedynczych zabiegw, jak rwnie caego cyklu terapeutycznego
ustalany jest kadorazowo po konsultacji lekarskiej uwzgldniajcej rodzaj,
stopie zaawansowania oraz czas trwania choroby lub zmian pourazowych.
[4, 22, 24].
2. Cel pracy
Celem pracy jest porwnanie wpywu biostymulacji laserowej oraz
nawietlania wiatem spolaryzowanym (Bioptron) na bl, obrzk
i odwodzenie uchwy u pacjentw poddanych zabiegom osteosyntezy
stabilnej uchwy.
Badania przeprowadzono w okresie od lipca 2012 do grudnia 2013 na
Oddziale Chirurgii Szczkowo-Twarzowej SPSK im A. Mielckiego
w Katowicach na Badaniem objto grup 75 pacjentw ze zamaniem
uchwy zakwalifikowanych do osteosyntezy stabilnej uchwy. Zabiegi
osteosyntezy uchwy byy wykonywane w znieczuleniu oglnym przy
uyciu minipytek tytanowych systemu 2,0 Firmy Synthes, przez jeden
zesp chirurgw szczkowo-twarzowych. Pacjenci podczas badania cay
czas przebywali na oddziale szpitalnym. Z badania wyczono osoby
z chorobami oglnoustrojowymi, przewlekle przyjmujcymi jakiekolwiek
leki, skarcymi si na przewleke ble, pacjentki w ciy i karmice
piersi oraz osoby z zaburzeniami neurologicznymi lub psychiatrycznymi.
Kady pacjent podpisa zgod na badania oraz zosta poinformowany
o moliwoci rezygnacji na ich kadym etapie. Badania zostay pozytywnie
zaopiniowane przez komisje bioetyczn UW w Katowicach i kierownika
klinik, ktry wyrazi na nie zgod. Pacjenci podczas przyjmowania na
oddzia byli kwalifikowani do projektu badawczego i przypisywano ich do
grup na zasadzie sekwencyjnego przydzielania. Pierwszy pacjent trafia do
grupy badawczej nawietlanej lamp Bioptron, drugi do grupy badawczej
nawietlanej laserem, trzeci do grupy kontrolnej, nastpnie cykl si
powtarza.
Pierwsz Grup badan, ktra zostaa poddana nawietlaniom wiatem
spolaryzowanym polichromatycznym (lampa Bioptron) stanowio 25 osb
8 K i 17 M w wieku od 17 do 72 lat (rednia 45,24 6,56) poddanych
osteosyntezie stabilnej w okolicy trzonu uchwy (9 przypadkw), okolicy
195
wyrostka kykciowego (4 przypadkw), trzonu uchwy okolicy kta

(13 przypadkw).
Drug grup badan 25 osb 5 K i 20 M w wieku od 23 do 69 lat
(rednia 48,647,83) poddanych osteosyntezie stabilnej w okolicy trzonu
uchwy (12 przypadkw), okolicy wyrostka kykciowego (6 przypadkw),
trzonu uchwy okolicy kta (7 przypadkw).W tej grupie zastosowano
fizykoterapie przy uyciu lasera biostymulujcego niskiej mocy.
Grup kontroln stanowio 25 osb 9 K i 16 M w wieku od 17 do 64 lat
(rednia 42,648,24) poddanych osteosyntezie stabilnej w okolicy trzonu
uchwy (13 przypadkw), okolicy wyrostka kykciowego (5 przypadkw),
trzonu uchwy okolicy kta (7 przypadkw). W tej grupie pacjentw
stosowano tradycyjne zimne kompresy schadzajce operowan okolice.
Laseroterapie biostymulacyjn przeprowadzono przy pomocy lasera
diodowego CTL 1106M generujcego promieniowanie laserowe o dugoci
fali 660 nm. Stosowano wizk lasera o mocy 50mW i dawce 5J metod
kontaktow punktow przezskrn w okolice miejsca operowanego
Nawietlanie wiatem spolaryzowanym wykonywano przy pomocy lampy
Bioptron model PAG-991 przez 10 minut w odlegoci ok 10-15 cm od
powierzchni skry. Kademu z pacjentw wykonywano zabiegi codziennie
poczwszy od pierwszej doby po zabiegowej.. Pomiary blu pulsacyjnego,
obrzku, i odwodzenia uchwy dokonano w I, III i V dobie pooperacyjnej.
Pomiar blu polega na zaznaczeniu na skali wzrokowo-analogowej
VAS (0-10) nasilenia blu podczas palpacji okolicy miejsca operowanego.
Dla wikszej poprawnoci badania i ujednolicenia wynikw palpacja
przeprowadzono bya z si 20 N po wczeniejszej kalibracji siy ucisku na
wadze elektronicznej. Wszyscy pacjenci przed badaniem deklarowali, i
przez ostatnie 6 godzin nie przyjmowali rodkw przeciw blowych. aden
pacjent nie zgasza samoistnych dolegliwoci blowych.
Obrzk mierzony by pomidzy dwoma punktami Gonion (punkt
skrny w rzucie przejcia trzonu uchwy w jej ga, najbardziej ku tyowi
i doowi na ktach uchwy) oraz Pogonion (punkt skrny pooonym
najbardziej doprzednio na szczycie guzowatoci brdkowej). Linia
przeprowadzona pomidzy tymi punktami przebiegaa zawsze przez pole
operowane. Odlego pomidzy tymi punktami mierzona bya przy
pomocy linijki kalibrowanej, co 0,1cm.
Odwodzenie uchwy oceniane byo przy pomocy linijki kalibrowanej,
co 0,1 cm, pomidzy brzegami siecznymi centralnych siekaczy szczki
i uchwy po maksymalnym rozwarciu ust przez badanego. W przypadku
braku uzbienia pomidzy wyrostkami zbodoowymi uchwy i szczki.
W pierwszym etapie bada statystycznych wykonano obliczenia
podstawowych parametrw statystyki opisowej. Nastpnie przy pomocy
testu Shapiro-Wilka zbadano zgodno rozkadu zawartoci parametru
196
z rozkadem normalnym. W przypadku braku w peni normalnoci rozkadu

badanego parametru weryfikacji hipotezy dokonano przy pomocy testu
U Manna-Whitney'a, w przeciwnym przypadku uyto testu t Studenta.
Przyjto prawdopodobiestwo popenienia bdu statystycznego na
poziomie p<0,05.
4. Wyniki
W tabelach 1-3 przedstawiono wyniki grup badawczych i grupy
kontrolnej dla analizowanych parametrw w pierwszej, trzeciej i pitej
dobie pooperacyjnej, a take zmiany parametrw w okresach czasu
pomidzy pierwsz i trzeci dob pooperacyjn oraz pierwsz i pit dob
pooperacyjn.
Tabela 1.Statystyka opisowa oraz poziom istotnoci blu pooperacyjnego w grupach badanych
i grupie kontrolnej [VAS]
Bioptron Laser Kontrola
rednia rednia rednia
Poziom Poziom
odchylenie odchylenie odchylenie
Istotnoci p Istotnoci p
standardowe standardowe standardowe
1-3 doba 1,821,35 0,004 1,770,98 0,012 1,081,04
1-5 doba 3,241,19 <0,001 2,961,12 0,008 2,001,54
1 doba 5,281,96 0,189 5,021,43 0,095 4,901,94
3 doba 3,461,76 0,098 3,251,49 0,125 3,981,92
5 doba 2,041,08 <0,001 2,061,29 0,087 2,881,63
p<0,05
Tabela 2. Statystyka opisowa oraz poziom istotnoci obrzku pooperacyjnego w grupach

badanych i grupie kontrolnej [cm]
Poziom Poziom
1-3 doba 0,640,29 0,245 0,610,32 0,367 0,510,41
1-5 doba 1,820,62 <0,001 1,540,59 0,012 1,000,48
1 doba 12,962,11 0,079 12,751,13 0,148 12,671,18
3 doba 12,321,36 0,102 12,141,43 0,258 12,161,18
5 doba 11,141,95 <0,001 11,211,39 0,136 11,661,18
p<0,05
197
Tabela 3. Statystyka opisowa oraz poziom istotnoci odwodzenia uchwy w grupach badanych
i grupie kontrolnej [mm]
Poziom Poziom
1-3 doba 8,974,51 0,019 5,092,73 0,076 3,643,25
1-5 doba 13,376,96 <0,001 13,037,47 <0,001 4,243,76
1 doba 15,319,14 0,175 14,78,02 0,317 14,608,13
3 doba 24,288,43 0,024 19,799,27 0,153 18,248,48
5 doba 28,688,72 <0,001 27,739,36 <0,001 22,489,05
p<0,05
W przypadku blu w pierwszej dobie obie grupy badawcze nie

wykazyway istotnej statystycznie rnicy z grup kontroln. Jednak ju po
3 dniach zarwno w grupie nawietlanej laserem jak i lamp Bioptron
zanotowano zmniejszenie dolegliwoci blowych odpowiednio o 1,821,35
i 1,770,98 punktw w skali VAS, co jest wynikiem istotnym statystycznie
w stosunku do grupy kontrolnej. Podobnie przedstawia si sytuacja po
5 dobie operacyjnej gdzie zmniejszenie dolegliwoci blowych zarwno
w grupie nawietlanej laserem (2,96 1,12 VAS) i lamp Bioptron
(3,24 1,19 VAS) rwnie wykazuje istotn statystycznie rnice wobec
grupy bez fizykoterapii.
W przypadku obrzku tabeli nr. 2 na przestrzenie 3 dni pooperacyjnych
w obu grupach badanych zmniejszenie dolegliwoci byo wiksze ni
w grupie kontrolnej jednak wartoci nie byy istotne statystyczne
i wynosiy w grupie nawietlanej Bioptron 0,64 0,29 [cm], nawietlanej
laserem 0,610,32 [cm] oraz kontrolnej 0,510,41 [cm].
Dopiero po duszym czasie stosowania fizykoterapii w pitej dobie
pooperacyjnej odnotowano istotne statystycznie zmniejszenie obrzku
w obu grupach badanych o 1,820,62 [cm] w grupie nawietlanej Bioptron
i 1,540,59 [cm] w gr nawietlanej laserem. Na taki wynik mona
przypuszcza mog mie zbyt maa grupa badawcza i nakadajce si na
ni indywidualne proces gojenia kadego pacjenta oraz potrzeba duszego
stosowania nawietla, aby skutecznie zmniejsza obrzk pooperacyjny.
Kolejnym parametrem poddanym analizie by zakres odwodzenia
uchwy (tabela nr 3), ktrego warto 1 dobie pooperacyjnej w grupach
i w grupie kontrolnej przedstawiaa si nastpujco : 15,319,14 [mm]
w grupie nawietlanej Bioptron, 14,78,02 [mm] w grupie nawietlanej
laserem oraz 14,68,13 [mm] w grupie kontrolnej. W sytuacji gdzie
w grupach badanych zaobserwowano istotnie zmniejszenie blu i obrzku
w funkcji czasu, co wiadczy o szybkim powrocie do zdrowia, naley si
198
spodziewa, i odwodzie uchwy rwnie zaznaczy swoj progresj.

Istotnie podczas nawietlania lamp Bioptron ju w trzeciej dobie
pooperacyjnej w wystpuje znaczce statystycznie w stosunku do
gr kontrolnej zwikszenie redniego zakresu odwodzenia o 8,974,51
[mm]. Grupa nadwietlna laserem uzyskaa w trzeciej dobie pooperacyjnej
zwikszenie zakresu odwodzenia o 5,092,73 [mm], co nie jest wynikiem
istotnym statystycznie. Dopiero na przestrzeni pierwsza pita doba
pooperacyjna, zwikszenie zakresu odwodzenia, przyjmuje podobne
wartoci w obu grupach badawczych i wynosi odpowiednio 13,376,96
[mm] przy nawietlaniu Bioptronem i 13,037,47 [mm] przy nawietlaniu
laserem. Oba wyniki wykazuj istotno statystyczn w stosunku do grupy
kontrolnej gdzie redni zakres odwodzenia poprawi si o 7,083,76 [mm].
5. Dyskusja
Aplikacja niskoenergetycznego promieniowania laserowego oraz
wiata spolaryzowanego, jako metoda terapeutyczna, jest czci planu
leczenia wielu schorze: dermatologicznych (owrzodzenia, odleyny,
trudno gojce si rany) [24], reumatycznych (reumatoidalne zapalenie
staww, choroba zwyrodnieniowa) [2], stomatologicznych (periodontitis,
zmiany w obrbie luzwki jamy ustnej, BMS), urazowo-ortopedycznych
(stany po urazach) a take neurologicznych, laryngologicznych,
urologicznych czy internistycznych [11].
W dobie zbytnio naduywanej antybiotykoterapii i prb jej ograniczenia
ze wzgldu na problem opornoci i dziaa ubocznych stosowania
antybiotykw alternatywa, jak daje wiato lecznictwo, sprawia, i
problemy te po czci zostaj rozwizane gdy przy przestrzeganiu
podstawowych zasad jest to metoda bezpieczna i nieszkodliwa. Jak donosi
publikacja Wojaczyska- Stanek i wsp. [23] laseroterapia moe by
alternatyw dla antybiotykoterapii stosowanej w leczeniu przewlekego
zapalenia zatok przynosowych lub j wspomaga, co przekada si na
skrcenie przyjmowania antybiotykw a zarazem okresu rekonwalescencji.
Zastosowanie niskoenergetycznego promieniowania laserowego
w leczeniu blu stao si obiektem bada wielu zespow naukowych,
ktrzy w swoich publikacjach potwierdzili skuteczno takiej terapii
w leczeniu blu rnego pochodzenia [ 3, 4, 5, 8, 25]. Dziaanie
analgetyczne biostymulatora laserowego o niskiej mocy jest nastpstwem
modulowanie stanu zapalnego poprzez zahamowania mediatorw
zapalnych, zmniejszenia obrzku, a take hiperpolaryzacji pierwotnych
zakocze nerwowych [9].
Spostrzeenia te s zgodne z wynikami uzyskanymi w niniejszej pracy
gdzie w przypadku blu po zabiegowego w trzeciej dobie pooperacyjnej
199
wykazano zmniejszenie dolegliwoci blowych o 1,770,98 punktw

w skali VAS w stosunku do pierwszej doby z kolei w pitej dobie uzyskano
redukcje blu o 2,961,12. Zaznaczy naley, e w obydwu przypadkach
warto zmniejszenia poziomu blu w stosunku do grupy kontrolnej jest
istotna statystycznie.
Inni autorzy rwnie donosz o skutecznoci leczenia blu poprzez
biostymulacyjn terapie laserow. Odnotowana przez Bjordal i wsp. [25]
skuteczno przeciwblowa lasera o niskiej mocy w leczeniu stanu
zapalnego cigna Achillesa, wskazuje na due moliwo wykorzystania
tej formy terapii gwnie w leczeniu zespow blowych. Ponadto
wykazano, i zastosowanie lasera biostymulacyjnego redukuje stenie
prostaglandyny E2, stanowic siln cytokin prozapaln, prowadzi to
zarazem do efektu p/zapalnego i zmniejsza odczucia blowe [25].
Wiele bada potwierdza celowo wykorzystywania stymulacji
laserowej w leczeniu chorb i urazw narzdu ruchu [3646]. Efekt
terapeutyczny ocenia si na podstawie bada subiektywnych i obiek-
tywnych. Parametrem subiektywnym jest bl natomiast obiektywnym
zakres ruchw. W badaniach wasnych zaobserwowano zmniejszenie
objawu subiektywnego w postaci dolegliwoci blowych, co korelowao ze
zwikszeniem zakresu odwodzenia uchwy i zmniejszeniem obrzku.
Wiele prac naukowych wskazuje na istotne statystycznie zmniejszenie
dolegliwoci blowych po biostymulacji laserowej u pacjentw z chorob
zwyrodnieniow krgosupa oraz staww biodrowych.[3640]. Ponadto
skuteczno tej formy terapii zaobserwowano w leczeniu pourazowego
uszkodzenia cigna Achillesa, stawu skroniowo-uchwowego,
przewlekego zapalenia cigna Achillesa, skrcenie stawu skokowo-
goleniowego, pourazowego, wysikowego zapalenia stawu kolanowego,
zespou bolesnego barku czy te okcia tenisisty [4146] Niemierzycka [3]
w swojej publikacji donosi o oddziaywaniu p/blowym biostymulacji
laserowej na stawy objte procesem zwyrodnieniowym, przez co
przyczynia si do zmniejszenie iloci przyjmowanych lekw p/blowych
i p/zapalnych a take zwiksza sprawno funkcjonaln pacjenta
pooperacyjnego. Laseroterapi z powodzeniem stosuje si take w leczeniu
dysfunkcji stawu skroniowo-uchwowego uzyskujc zmniejszenie blu
i opraw zakresu odwodzenia [4748], chocia niektrzy autorzy donosz
o braku efektywnoci biostymulacji w stosunku do grupy kontrolnej [ 49]
Wiele publikacji odnosi si do zastosowania niskoenergetycznego
promieniowania laserowego w okresie po zabiegowym. Szczeglnie
szeroko opisywane s przypadki po ekstrakcji zatrzymanych trzecich
zbw trzonowych. W badaniach Aras [30] wykaza zmniejszenie obrzku
i szczkocisku w stosunku do grupy kontrolnej po zastosowaniu lasera
niskiej mocy u pacjentw po zabiegach usunicia zatrzymanych zbw
200
mdroci w uchwie. W innych opracowaniach Carillo i wsp. [51], ktrzy

stosowali laser biostymulacyjny o dugoci fali 633nm i dawce 10J/cm po
zabiegach ekstrakcji zatrzymanych zbw mdroci w uchwie zaobserwowali
zmniejszenie blu pooperacyjnego, obrzku i szczkocisku. Potwierdzaj
to badaniach Markovic i Todorovic [52], ktrzy wykazali istotnie
statystycznie rnice w przypadku odczucia blu i zmniejszenia
szczkocisku w stosunku do placebo. Cytowane powyej badania uzyskay
podobne rezultaty do przedstawionych w niniejszej pracy gdzie wykazano
znacznie lepszy wynik rekonwalescencji u pacjentw poddanych
nawietlaniom. Po zastosowaniu laseroterapii wartoci badanych
parametrw oraz obraz kliniczny wiadczyy o szybszej rekonwalescencji
pacjentw. Istotne statystycznie zmniejszenie blu w stosunku do gr
kontrolnej zaobserwowano ju w trzeciej dobie, a w przypadku szczko-
cisku i obrzku w pitej dobie pozabiegowej. Jednak nie wszystkie
badania wykazuj istotny wpyw laseroterapii na popraw gojenia ran
poekstrakcyjnych [29, 31] moe mie na to wpyw rne grupy badane oraz
rodzaje i parametry laseroterapii. Wedug autorw konieczne s dalsze
dobrze zaprojektowane badania majce na celu standaryzacje procedur
podczas pozabiegowej biostymulacji laserowej.
Sukces kliniczny biostymulacji laserowej potwierdzony jest badaniami
histopatologicznymi przeprowadzonymi na modelach zwierzcych. Liczne
prace donosz o skutecznoci laseroterapii w procesach regeneracyjnych
poprzez wzrost proliferacyjny komrek gwnie fibroblastw czy dziaanie
p/zapalne, o czym donosz publikacje Kapshidze oraz Ruzova [16, 17].
Jak podaje Moshkovska proces naprawy z uyciem biostymulatora polega
na wzrocie proliferacji fibroblastw, syntezie kolagenu jak i formowaniu
si nowych kapilar [13]. W badaniach na szczurach wykazano, e
stosowanie LLLT redukuje nasilenie reakcji zapalnej, zwiksza ilo
wkien kolagenowych oraz przyspiesza tworzenie nowych naczy
krwiononych [32]. Powysze stwierdzenia potwierdzaj badania
Marchioni, ktry w badaniach na szczurach wykaza zmniejszenia stanu
zapalnego i obrzku, zwikszenie syntezy kolagenu oraz przyspieszenie
gojenia ran [33].
Podobne efekty wskazuje rwnie nawietlanie spolaryzowanym
wiatem, co zostao udowodnione w licznych badaniach morfologicznych
i analizach cytochemicznych gojcych si tkanek. Przykadem mog by
badania przeprowadzone przez Pinherio i wsp [50] na samicach szczurw.
Na specjalnie wykonane rany cite w okolicy grzbietowej stosowano
nawietlania ze wiata spolaryzowanego. Wyniki bada wskazuj, i
w stosunku do grupy kontrolnej zaobserwowano przyspieszony proces
gojenia, zwikszenie iloci i regularnoci wkien kolagenowych, a take
wzrost iloci miofibroblastw. Kolejna grupa bada klinicznych
201
przeprowadzona przez brazylijski zesp badaczy donosi take o sukce-

sywnym wpywie wiata spolaryzowanego na procesy biologiczne
w obrbie gojcych si tkanek [51]. Badania przeprowadzone na grupie
samic szczurw wykazay, i uycie wiata spolaryzowanego zwiksza
liczba wkien kolagenowych i fibroblastw a take przyspiesza
reepitelializacje. Potwierdzaj to badanie kliniczne gdzie spolaryzowane
wiato wykorzystywano gwnie przy dysfunkcjach narzdu ruchu.
Zadawalajce efekty rehabilitacji uzyskano przy syndromie okcia tenisisty
i cieni nadgarstka [53, 54, 55], uzyskujc zmniejszenie dolegliwoci
blowych oraz popraw w zakresie ruchw w stawie. Niewiele jest
opracowa naukowych na temat zastosowania spolaryzowanego wiata,
jako formy rehabilitacji po zabiegach operacyjnych. Biorc pod uwag
bogaty materia naukowy w postaci bada morfologicznych i histo-
logicznych wykazujcych jednoznacznie znaczc popraw gojenia ran
celowe wydaje si zastosowanie i przebadanie kliniczne tej formy
fizjoterapii po ronych zabiegach chirurgicznych. Chocia potrzebne s na
pewno dalsze standaryzowane badania na wikszej grupie pacjentw na
podstawie otrzymanych wynikw mona stwierdzi, i nawietlanie
spolaryzowanym wiatem jest skuteczne i porwnywalne z biostymulacj
laserow w zwalczaniu blu szczkocisku i obrzku po zabiegach
osteosyntezy minipytkowej uchwy.
Korzystny efekt promieniowania laserowego wykazano rwnie
w terapii pourazowych uszkodze koci [21]. Promieniowanie laserowe jak
donosz w swojej metaanalizie Tajali i wsp. pozytywnie wpywa na proces
naprawy koci, zaobserwowany na modelach zwierzcych (krliki,
szczury) [22]. Skuteczno dziaania lasera objawiaa si: wzrostem
aktywnoci makrofagw, fibroblastw oraz limfocytw a take wzrostem
funkcji osteoblastw i osteoklastw w nekrotycznych tkankach. Ponadto
zaobserwowano zwikszon depozycj Ca i waskularyzacj. Ten sam autor
wykorzysta rwnie biostymulator helowo-neodymowy do reparacji
zama kostnych po zabiegach osteosyntezy [20]. Wykorzystujc
w praktyce skuteczno oddziaywania biostymulatora u pacjentw po
osteosyntezie pytkowej, moemy wpyn na proces gojenia koci, przez
co zwikszamy sukces terapeutyczny wykonywanych zabiegw. Duym
uatwieniem stosowania terapii laserowej u tych pacjentw jest to, e
przebywaj oni na oddziale chirurgicznym i mona rozplanowa
laseroterapi na cay okres leczenia szpitalnego.
6. Wnioski
Zarwno Laseroterapia i nawietlanie lamp Biotron s skuteczne
w zwalczaniu blu, obrzku i szczkocisku po zabiegach osteosyntezy
uchwy oraz stanowi cenne uzupenienie kompleksowego leczenia
pooperacyjnym zwikszajc komfort ycia pacjentw w tym okresie.
202
Literatura
1. Bugajski M., Krukowska J., Czernicki J: Biostymulacyjne promieniowanie
laserowe i moliwoci jego zastosowania w fizjoterapii. Przegld medyczny
Uniwersytetu Rzeszowskiego i NIL w Warszawie. Rzeszw 2010, 3, 343-348
2. Szawlowski K.: Dowiadczenia wasne w leczeniu za pomoc lasera w
rehabilitacji. Postpy Reh. 1995; 9(1): 47-53
3. Niemierzycka A. Zastosowanie niskoenergetycznego promieniowania
laserowego w chorobie zwyrodnieniowej staww kolanowych. Balneologia
Polska 1999; 3-4: 56-65
4. Pernak de Gast J., Spacek A. Acute herpes zoster pain. W Jensen T.S., Wilson
P.R., Rice A. (red.) Clinical Pain Management Chronic Pain. Arnold,
Londyn 2003: 444-445
5. Kulekcioglu S., Sivrioglu K., Ozcan O., Parlak M.;Effectivness of low-level
laser therapy in temporomandibular disorders. Scand. J. Rheumatol.
2003;2:114-118
6. Taradaj J. Taradaj A.: Przydatno laserw biostymulacyjnych w leczeniu
zmian skrnych. Nowiny Lekarskie 2002, 71, 2-3, 173-175
7. Siero A., Cielar G., Adamek M.: Magnetoterapia i laseroterapia. . AM,
Katowice 1994:33-91
8. Enwemeka C.S., Parker J.C., Dowdy D.S. i wsp. The efficacy of low-power
lasers in tissue repair and pain control: a meta-analysis study. Photomed. Laser
Surg. 2004; 4: 323-329
9. Pyszora A., Adamczy A.: Zastosowanie niskoenergetycznego promieniowania
laserowego w leczeniu blu. Polska Medycyna Paliatywna 2005, 4, 3, 127-132
10. Siero A., Cielar G.: Wspczesne metody leczenia wiatem- aktualne
moliwoci wykorzystywania w warunkach uzdrowiskowych.Balneologia
Polska, Volume 2007; 49(3): 148-153
11. Laseroterapia w medycynie fizykalnej. Z kliniki Rehabilitacji z Zakadem
Medycyny Fizykalnej WIM w Warszawie, z Zakadu Medycyny Fizykalnej
Uniwersytetu Medycznego w odzi. Kierownik: Prof.. dr hab. Wodzisaw
Kuliski
12. Romeo U., Vecchio A., Capocci, Maggiore C., Ripari M: The low level laser
therapy in the management oh neurological burning mouth syndrome. A pilot
study. Annali di Stomatologia 2010; I (1): 14-18
13. Moshkovska T., Mayberry J: It is time to test low level laser therapy in great
Britain. Postgard Med J 2005;81:436-441
14. Zwoliska J., Weres A., Mago G., Skalska-Izdebska R.: Wykorzystanie
biostymulacji laserowej i wiata VIP w leczeniu chorb narzdu ruchu.
Przegld Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2007; 3, 275-288
15. Glinkowski W., Pokora L: Lasery w terapii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 1995; 61-84
16. Kapshidze N. Treatment of ischemic heart disease by HeNe laser. Tibilisy.
Amirany, 1993:197
203
17. Ruzov V. Pharmacological and laser correction of haemorheologic disorders

and microcirculations in patients with ischaemic heart disease.
VoprKurortolFiz 1996; 5:5-7
18. Taradaj J.: Lasery w medycynie i rehabilitacji. Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa 2001; 42-47
19. Mester M., Mester A.E, Mester A. : Lasers Surg. Med., 1985, 5, 31-39
20. Tajali S.B, Ebrahimi E., Kazemi S., Bayat M., Azari A., Azordegan F., Kamali
M., Hoseinian M: Effects of He-Ne laser irradiation on osteosynthesis.
Osteosynthesis and Trauma Care 2003, 11:S17-S20
21. Teng J., Liu YP., Zhang Y., Zhou Z. : Effect of He-Ne laser versosus low level
CO2 laser irraditation on accelerating fracture healing. Chinese Journal
of Clinical Rehabilitation 2006, 10(37): 179-181
22. Tajali S.B., MacDermid J.C., Houhton P., Grewal R.: Effects of low power
laser irraditation on bone healing in animals: a meta-analysis. Journal
of Orthopaedic Surgery and research. 2010, 5:1
23. Wojaczyska-Stanek K., Marsza E., Krzemie-Gabriel A., Mniszek J., Sitek-
Gola M.: Monitorowanie Termowizyjne terapii przewlekego zapalenia zatok
przynosowych u dzieci leczonych antybiotykami oraz laserami
biostymulacyjnymi. Acta Bio-Optica et InformaticaMedica, Vol. 10, 2004, 75-82
24. Fiodor P., Krcik T i wsp.: Zarys klinicznych zastosowa laserw. Wyd.
Ankar, Warszawa 1995
25. Bjordal J.M., Lopes-Martins R.A.B., Iversen V.V.: A randomised, placebo
controlled trial of low level laser therapy of activated Achilles tendinitis with
microdialysis measurement of peritendinous prostaglandin E2 concentrations.
Br J. Sports Med. 2006;40:76-80
26. Taradaj A., Taradaj J., Franek A.: Prby oceny skutecznoci biostymulacji
laserowej w leczeniu wybranych jednostek chorobowych. Rehabilitacja
Medyczna 2002, 4:61-65
27. Brignardello-Petersen R, Carrasco-Labra A, Araya I, Yanine N, Beyene J,
Shah PS Adjuvant Laser Therapy Effective for Preventing Pain, Swelling, and
Trismus After Surgical Removal of Impacted Mandibular Third Molars?
A Systematic Review and Meta-Analysis.J Oral Maxillofac Surg. 2012 Mar 5
28. Mika T., Orow H.,Kuszelewski Z.: Laserowe promieniowanie podczerwone
w leczeniu zespou bolesnego okcia. Postpy Reh. 1990; 4(3):21-24
Biostymulacja laserowa i wiato spolaryzowane (Bioptron) jako

fizykoterapia w okresie pozabiegowym w chirurgii stomatologicznej
i szczkowo-twarzowej
Streszczenie
Jedn ze wspczesnych metod leczenia wykorzystywan coraz czciej w leczeniu po
zabiegowym jest biostymulacja laserowa oraz nawietlanie wiatem spolaryzowanym.
Celem pracy jest porwnanie wpywu biostymulacji laserowej oraz nawietlania wiatem
spolaryzowanym (Bioptron) na bl, obrzk i odwodzenie uchwy u pacjentw poddanych
zabiegom osteosyntezy stabilnej uchwy.
Badaniem objto grup 75 pacjentw ze zamaniem uchwy zakwalifikowanych do
osteosyntezy stabilnej uchwy . Pacjentw podzielono na trzy 25 osobowe grupy. Gr
204
pierwsza nawietlana wiatem spolaryzowanym, grupa druga nawietlana wiatem

laserowym 660 nm, grupa trzecia kontrola.
W przypadku blu istotnie statystycznie zmniejszanie objaww wystpi ju w 3 dobie
w przypadku witaa spolaryzowanego1,821,35 (VAS) i lasera 1,770,98 (VAS)
w stosunku do grupy kontrolnej 1,081,04. Istotnie statystyczne zmniejszenie
obrzkw wystpio po pitej dobie w obu gr badanych odpowiednio 1,82cm 0,62
i 1,54 cm 0,59 w stosunku do grupy kontrolnej 1,00 cm 0,48
Istotne zwikszenie zakresu odwodzenia w grupie nawietlanej wiatem spolaryzowanym
wystpio ju w trzeciej 8,97 mm 4,51i pitej dobie 13,37 mm 6,96 natomiast w grupie
nawietlanej laserem istotny wynik otrzymano po pitej dobie 13,03 mm 7,47.
ZarwnoLaseroterapiainawietlanie lamp Biotron s skuteczne w zwalczaniu blu, obrzku
i szczkocisku po zabiegach osteosyntezy uchwy oraz stanowi cenne uzupenienie
kompleksowego leczenia pooperacyjnym. zwikszajc komfort ycia pacjentw w tym
okresie.
Sowa kluczowe:wiato spolaryzowane, LLLT, osteosynteza stabilna uchwy, fizykoterapia
Biostimulation laser and polarized light (Bioptron)as physicotherapy

during the postoperative period in oral surgery and maxillo-facial
surgery
Abstract
One of the modern methods of treatment, which is used increasingly in the treatment after
surgery, is biostimulation laser and exposure to polarized light.
The aim of the study was to compare the effect of laser stimulation and polarized light
(Bioptron) for pain, swelling and abduction of the jaw in patients undergoing stable
osteosynthesis of the mandible.
The study group consisted of 75 patients with fractures of the mandible qualified for a stable
osteosynthesis of the mandible. The patients were divided into three groups of 25 persons.
First group was exposing to polarized light, second group was irradiated with laser light
of 660 nm, and a third group was control group.
After analyzing a data of pain, a statistically significant reduction of symptoms was found
on the 3rd day when patient was exposure to polarized light - reduction of pain 1,82 1.35
(VAS) and 1.77 0.98 (VAS) when used laser, relative to the control group in which
reduction of pain was 1.08 1.04 (VAS). Statistical significantly reduce the swelling
occurred after the fifth day in both groups (group 1: 1.82 cm 0.62; group 2: 1.54 cm 0.59)
when we compared to control group: 1.00 cm 0.48
A significant increase in the scope of abduction in the group exposed to polarized light has
already occurred in the third day 8.97 mm 4,51 and in fifth day 13.37 mm 6.96, while in
the group irradiated with laser important result was obtained after the fifth day 13.03 mm 7.47.
Both the biostimulation laser and Bioptron lamp are effective in controlling pain, swelling
and lockjaw after surgery of osteosynthesis of the mandible and is a valuable addition to the
comprehensive treatment post-operatively, which increases the quality of life of patients
after surgery.
Keywords: polarized light, LLLT, stableosteosynthesis of the mandible, physicotherapy
205
Indeks autorw
Adamczyk M. ........................... 163 Miodowska J. ........................ 17, 32
Bany A. .............................. 78, 193 Niedzielska I. .......................78, 193
Baant K.................................... 108 Niewgowska-Wilk M. ............. 66
Bryka K. ................................... 108 Nicior M. .................................. 163
Domaska-Glonek E. ....................7 Nowak P. ..................................... 66
Gawda P. ......................................55 Panasiuk J. ................................. 120
Ginszt M.......................................55 Paprota A. .................................... 55
Gadosz A.....................................55 Piotrkowicz J. ............................ 136
Huras H. .......................................97 Senecki D................................... 136
Kocjan J................................. 44, 88 Stiler S........................................ 136
Koodziejski P........................... 108 piewak R.................................... 66
Kops . ................................ 78, 193 Tarnawska K. ............................ 163
Koty A. .................................... 136 Torres K. ........................................ 7
Kozowska M............................ 120 Turmiski P. .............................. 181
Kromka-Szydek M. .....................17 Wilk T. ......................................... 66
Krl K........................................ 181 Wjtowicz U. .............................. 97
agan S. .......................................32 Wyszyski S. ............................. 136
Mako A. ................................... 108 Zauska K....................................... 7
Mazgaj M. ................................. 136 Zawilak T. ................................ 181
206

Innowacje W Fizjoterapii Tom 1 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Innowacje W Fizjoterapii Tom 1 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Innowacje w fizjoterapii

Wszystkie opublikowane rozdziay otrzymay pozytywne recenzje.

Skad i amanie: Ilona uchowska

Projekt okadki: Agnieszka Ciurysek

Copyright by Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL

Justyna Miodowska, Magdalena Kromka-Szydek

Justyna Miodowska, Sylwia agan

Piotr Gawda, Micha Ginszt, Arnold Paprota, Artur Gadosz

Patrycja Nowak, Tomasz Wilk, Magdalena Niewgowska-Wilk,

Iwona Niedzielska, ukasz Kops, Artur Bany

Urszula Wjtowicz, Hubert Huras

Agata Mako, Pawe Koodziejski, Krzysztof Bryka, Katarzyna Baant

Sylwia Stiler, Mariusz Mazgaj,Anna Koty, Damian Senecki,Szymon

Mateusz Nicior, Monika Adamczyk, Katarzyna Tarnawska

Tomasz Zawilak, Piotr Turmiski, Katarzyna Krl

Iwona Niedzielska, Artur Bany, ukasz Kops

Indeks autorw ................................................................................................... 206

Wykorzystanie symulacji medycznej jako formy

nauczania metod symulacji obejmuj swym zasigiem specjalistyczny sprzt

3. Symulacja medyczna w fizjoterapii

czynnoci jak badanie fizykalne, wstrzyknicia dostawowe czy te odpo-

Techniki z zakresu symulacji medycznej s wykorzystywane w procesie

student - pacjent w celu zmniejszenia potencjalnego ryzyka dla zdrowia

niezauwaalna w Polsce. Fizjoterapia jako nauka interdyscyplinarna morze

i omwienie wicze przeprowadzone po obejrzeniu przez wiczcych

Wykorzystanie symulacji medycznej jako formy ksztacenia studentw

Use of Medical Simulation in Physiotherapy Education

Wykorzystanie joysticka komputerowego

Powrt funkcji ruchowej, jak i czuciowej rki zaley od wielu rnych

3.1. Stanowisko badawcze

Rysunek 1. Stanowisko badawcze

3.2. Technika badania

Rysunek 2. Przykadowy wykres badania

Dodatkowo wykonanie wiczenia mogo odbywa si z picioma

Tabela 1. Czas zakrelania okrgu dla poszczeglnych prdkoci badania

Rysunek 3. Pacjent na stanowisku badawczym w trakcie badania

3.3. Charakterystyka grup badawczych

u badanej grupy byo reumatoidalne zapalenie staww oraz zapalenie

Wykres 1. Jednostki chorobowe pacjentw reumatoidalnych [opracowanie wasne]

Leczenie usprawniajce obejmowao szereg zabiegw fizjoterapeu-

Tabela 2. Charakterystyka zabiegw, ktrymi objci byli pacjenci reumatoidalni

Tabela 3. Wartoci promienia maksymalnego i minimalnego dla poszczeglnych prdkoci

rdo: opracowanie wasne

Przyjte normy na podstawie uzyskanych rednich wynikw bada

Tabela 4. Przyjte normy na podstawie przeprowadzonych bada na grupie studentw

Po przeprowadzeniu bada dla grupy pacjentw reumatoidalnych

Tabela 5. Zakresy mierzonych parametrw dla pacjentw ze schorzeniami reumatoidalnymi

Rysunek 4. Wykresy bada pacjentw reumatoidalnych: regularnie rehabilitowanego

Przedstawione na rysunku 4 wykresy bada dotycz dwch pacjentek,

adnych wicze w warunkach domowych. W tabeli 6 zostay przedstawione

Tabela 6. Wartoci mierzonych parametrw dla pacjentki regularnie i sabo rehabilitowanej

Zauwaono rwnie rnice w wynikach bada przeprowadzonych

Tabela 7. Wartoci mierzonych parametrw dla pacjenta przed i po rehabilitacji w odniesieniu

Rysunek 5. Wykresy bada pacjentw reumatoidalnych: po trzech tygodniach rehabilitacji

Porwnujc wykresy na rysunkach 4 i 5 mona atwo zauway, e

kompleksow opiek nad pacjentem w trakcie jego powrotu do penej

Wykorzystanie joysticka komputerowego przy ocenie postpw

The use of a computer joystick for assessing the progress of hand

Numeryczna analiza wytrzymaociowa

funkcje, m. in. moliwo obrotu stop w trzech paszczyznach oraz pod

3.1. Zakresy ruchw w stawie skokowym

Podczas prawidowego pooenia stopy, wielko ruchw odwodzenia

Ruchy odwracania i nawracania (rysunek 2), wynosz u dorosego