ZESZTYWNIAJCE ZAPALENIE STAWW KRGOSUPA

(ZZSK)

P o r adn ik dla chory ch i ich b lis kich

www.poruszycswiat.pl

Dostpny rwnie w wersji

elektronicznej na
www.poruszycswiat.pl
Drodzy Pastwo,
kada choroba przewleka, w tym rwnie zesztywniajce zapalenie staww krgosupa ZZSK, oprcz problemw zwizanych
z procesem leczenia powoduje dodatkowe komplikacje zwizane z rodzinnym, spoecznym i zawodowym funkcjonowaniem nie tylko
osoby chorej, ale i jej najbliszego otoczenia.

Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa (ZZSK) na pewno nie jest chorob mierteln, jak np. niektre choroby nowotworowe. Cho
wspczesna medycyna nie potra cakowicie wyleczy ZZSK, to jednak moe znaczco ograniczy negatywne dla chorego skutki, czyli
zmniejszy nasilenie objaww i wpyw choroby na jako ycia.

Specyk schorzenia s objawy blowe oraz odczucie sztywnoci krgosupa. ycie z ZZSK wcale nie musi jednak oznacza wyroku
niepenosprawnoci.

Jeli zawrzemy pewien yciowy kompromis z ograniczeniami wypywajcymi z choroby, to nasze ycie bdzie udane i spenione.

O skutecznoci leczenia decyduj nie tylko leki ordynowane przez lekarza, ale w rwnym stopniu nasza wsppraca, przejawiajca
si przestrzeganiem zalece co do trybu ycia, oraz pomoc najbliszych i jeli zachodzi taka potrzeba take rehabilitanta,
psychologa itp.

Mamy nadziej, e ta broszura pomoe Pastwu nie tylko lepiej odnale si w nowej sytuacji, ale take umoliwi lepsze zrozumienie
i wymian informacji z lekarzem.

*Niniejszy Poradnik zawiera tylko oglne wskazania dla osb dotknitych ZZSK i w adnym przypadku nie moe on zastpi porady lekarskiej. Zalecenia
lekarza powinny mie zawsze pierwszestwo przed informacjami zawartymi w Poradniku. Informacje odzwierciedlaj stan prawny na 30 marca 2010 r.

2
CO TO JEST ZZSK?
Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa (ZZSK) jest przewlek chorob zapaln, ktr charakteryzuje kostnienie staww
i wizade krgosupa, zapalenie staww obwodowych (np. biodrowych, kolanowych, skokowych) oraz zapalenie w miejscu przyczepu
cigien mini do koci. Wraz z co najmniej kilkoma innymi schorzeniami reumatycznymi ZZSK naley do grupy tzw. spondyloartropatii.
ZZSK wystpuje niekiedy pod starsz nazw choroby Bechterewa.

Czsto wystpowania ZZSK zaley od pooenia geograficznego i od rasy chorych. W naszej strefie zachorowalno wynosi od
0,5 do 1% (tylko w Norwegii 2%), przy czym choroba dotyka rednio trzy razy czciej mczyzn ni kobiety. Z epidemiologicznego punktu
widzenia ZZSK jest drug po reumatoidalnym zapaleniu staww (RZS) chorob reumatyczn.

Pocztek choroby przypada zazwyczaj na okres pomidzy 16. a 30. rokiem ycia.

Choroby reumatyczne s drug co do czstoci, po chorobach ukadu krenia, przyczyn rent inwalidzkich.

PRZYCZYNY ZZSK
Przyczyny choroby nie s w peni znane. Wrd hipotez wskazuje si na trzy czynniki:

1. Mikrourazy miayby one powodowa zapalenie przyczepw cignistych, ktre stopniowo przenosioby si na przylegajc ko
i tkanki mikkie. Zgodnie z t teori mikrourazy byyby rwnie przyczyn zapale innych narzdw u chorych, najczciej: zastawki aorty,
bony naczyniowej oka, szczytw puc oraz skry w okolicy powierzchni wyprostnych koczyn.

2. Zakaenia udzia zakae w etiologii ZZSK podejrzewa si od dawna, chocia wci nie potramy okreli jego znaczenia. Wiadomo
np., e u chorych na ZZSK czciej ni w oglnej populacji wystpuj zapalenia bony luzowej przewodu pokarmowego i drg moczowych.

3. Autoimmunizacj u chorych moe dochodzi do nieprawidowej reakcji ukadu immunologicznego na antygeny niektrych bakterii
jelitowych. Antygeny te s podobne do antygenu HLA-B27, wystpujcego u ponad 90% pacjentw z ZZSK. W wyniku pobudzenia
ukadu immunologicznego, w przyczepach cigien powstaj nacieki zapalne zoone gwnie z limfocytw T (pomocniczych CD4+
i cytotoksycznych CD8+). Limfocyty T wydzielaj rne substancje, tzw. cytokiny, ktre nasilaj proces zapalny. Jedn z takich cytokin,
istotnych dla rozwoju ZZSK, jest TNF-a. Nacieki z limfocytw T i innych komrek tworz si rwnie w stawach krzyowo-biodrowych
i stawach krgosupa. Antygen HLA-B27 jest w pewnym sensie markerem biologicznym ZZSK, poniewa wystpuje u prawie wszystkich
pacjentw z ZZSK i jego obecno pomaga potwierdzi diagnoz ZZSK. Z drugiej jednak strony, jedynie 1% pacjentw z dodatnim
antygenem HLA-B27 choruje na ZZSK.

O chorobie i jej leczeniu 3

Uwarunkowania genetyczne: s obecne w ZZSK i wi si z antygenem HLA-B27. Ryzyko rodzinne szacowane jest na 15-20%.

OBJAWY ZZSK
Objawy choroby pojawiaj si w ukadzie ruchu oraz w innych narzdach. Nasilaj si one stopniowo i nie s zazwyczaj
jednoznaczne, co powoduje znaczce trudnoci diagnostyczne. Rnice w objawach wystpuj rwnie w przypadku kobiet
i mczyzn.

Wszystko to sprawia, e prawidow diagnoz stawia si rednio: u mczyzn po 3 latach, za u kobiet po 10 latach od wystpienia
pierwszych objaww.

1. Objawy w ukadzie ruchu: najpierw pojawiaj si ble w okolicy ldwiowo-krzyowej, promieniujce do pachwin, poladkw
i staww kolanowych. Z reguy wystpuj w nocy, nad ranem i nie zmniejszaj si po odpoczynku, a wrcz przeciwnie zmniejszaj si
przy wysiku, gimnastyce itp. W nastpnym okresie dochodzi do zmian w krgosupie w odcinku ldwiowym, piersiowym i/lub szyjnym.
W zalenoci od ich umiejscowienia obserwuje si zesztywnienie, zmiany postawy (pochylenie do przodu), zmian sposobu oddychania
z piersiowego na brzuszny, bl i ograniczenie przy ruchach gow itp. Kolejny etap to zmiany w ukadzie miniowym: przykurcze
i osabienie mini koczyn dolnych, mini piersiowych, karku, kulszowo-goleniowych, brzucha i in. W okresie zaostrzenia objaww moe
wystpi osabienie, stany podgorczkowe i chudnicie.

2. Objawy ze strony innych narzdw: najczciej s to: zapalenie tczwki, niedomykalno zastawki aorty, powikszenie serca,
zmiany w pucach. Choroby czsto wspistniejce z ZZSK to zapalenia drg moczowych i gruczou krokowego, nieswoista zapalna
choroba jelit, choroba wrzodowa odka lub dwunastnicy i inne.

Jeli zauwaymy u siebie tego typu objawy, zgomy si jak najszybciej do lekarza pierwszego kontaktu (rodzinnego). Im wczeniej
podjte bdzie leczenie, tym wiksza szansa na opanowanie choroby.

4 O chorobie i jej leczeniu

KTO I JAK ROZPOZNAJE ZZSK?
Podejrzenie choroby moe postawi ju lekarz rodzinny, aczkolwiek waciw diagnoz powinien sformuowa specjalista reumatolog
(przy wizycie w ramach ubezpieczenia NFZ wymagane jest skierowanie) na podstawie:

1. Wywiadu/rozmowy z pacjentem co do odczuwanych dolegliwoci, objaww itp.

2. Bada laboratoryjnych, najczciej badania krwi na obecno antygenu HLA-B27. Znaczenie diagnostyczne posiadaj rwnie inne
parametry, np.: OB, leukocytoza, warto stenia biaek ostrej fazy (CRP).

3. Bada obrazowych: zdjcia rentgenowskie, tomograa komputerowa i magnetyczny rezonans jdrowy. Zwaszcza te dwie ostatnie
nowoczesne metody pozwalaj stosunkowo wczenie wykry zmiany typowe dla ZZSK.

Jak ju wspomniano, objawy choroby nie s jednoznaczne i dlatego opracowano midzynarodowe kryteria diagnostyczne, zwane
nowojorskimi (zmodykowane). W ich myl, aby rozpozna ZZSK, musz by spenione dwa kryteria:

1. Radiologiczne: rozpoznanie zapalenia staww krzyowo-biodrowych: obustronnego w 2. stopniu lub jednostronnego w 3.-4. stopniu
nasilenia.

2. Kliniczne: musi wystpi bl krzya ze sztywnoci, trwajcy duej ni 3 miesice, nasilajcy si przy spoczynku i ustpujcy
pod wpywem wicze; ograniczenie ruchomoci odcinka ldwiowego krgosupa oraz ograniczenie ruchomoci klatki piersiowej
(w odniesieniu do norm pci i wieku).

Rozpoznanie wymaga spenienia kryterium radiologicznego oraz przynajmniej dwch z trzech kryteriw klinicznych.

Uwaga: ZZSK, tak jak zreszt wiele innych chorb, nie posiada jednoznacznego markera biologicznego, tak wic przed lekarzem staje
bardzo trudne wyzwanie.

O chorobie i jej leczeniu 5

CZY MONA ZAPOBIEGA CHOROBIE?
Niestety nie. Nie znamy pierwotnych przyczyn choroby (patogenezy), nie moemy wic okreli czynnikw prolaktycznych.

JAK PRZEBIEGA ZZSK?

W przebiegu ZZSK dominuj postpujce dolegliwoci blowe, zesztywnienie krgosupa powodujce zmiany postawy i przykurcze
w stawach koczyn. Obserwuje si okresy remisji (ustpienia) i zaostrzenia objaww choroby.

Nietrudno zatem zauway, i postp schorzenia prowadzi moe do degradacji zwaszcza funkcji ruchowych, co w konsekwencji
znaczco ogranicza lub eliminuje chorego z aktywnoci zawodowej, spoecznej i rodzinnej.

ROKOWANIE
Nawet najnowsze badania naukowe nie s w tej kwestii jednoznaczne. Najoglniej rzecz biorc moemy powiedzie, e u ponad 18%
chorych dojdzie do cikiej postaci choroby. Przebieg choroby rni si znacznie u poszczeglnych osb. Uwaa si, e pierwsza dekada
trwania choroby jest szczeglnie wana dla dalszego rokowania. Stwierdzono, e ciszego przebiegu choroby mona si spodziewa
u osb, ktre zachoroway przed 16. rokiem ycia, bd u ktrych zajty jest staw biodrowy lub kilka staww obwodowych, lub u ktrych
utrzymuj si wysokie wartoci OB i CRP, wiadczce o trwajcym aktywnym procesie zapalnym. ZZSK ma rwnie ciszy przebieg,
jeeli chory od pocztku sabo reaguje na stosowanie niesteroidowych lekw przeciwzapalnych, jeeli wystpuje ograniczenie ruchomoci
odcinka ldwiowego krgosupa lub jeeli kto w rodzinie chorego ma cik posta ZZSK.

Czy ZZSK jest chorob mierteln? Nie, aczkolwiek w grupie chorych zauwaa si nieco podwyszon miertelno wskutek powika,
np. sercowych.

ZZSK U MODZIEY
Najczciej dochodzi tu do zajcia staww biodrowych, co skutkuje wczeniejsz koniecznoci leczenia operacyjnego w postaci tzw.
endoprotezowania (wstawienia protezy staww biodrowych, wymiany naturalnego, zniszczonego stawu na nowy, sztuczny).

6 O chorobie i jej leczeniu

LECZENIE
W wietle obecnej wiedzy medycznej wyleczenie choroby w zasadzie nie jest moliwe, chocia dziki zastosowaniu nowoczesnych
terapii moemy w znaczcy sposb agodzi jej objawy oraz spowalnia przebieg.

Szybkie rozpoczcie leczenia jest wskazane nawet wtedy, gdy nierozpoznana lub le leczona choroba trwaa od wielu lat.

W procesie leczenia stosuje si trzy rodzaje terapii:

1. Farmakologiczn (przyjmowanie okrelonych lekw).

2. Rehabilitacj kinezyterapi i zykoterapi.

3. Chirurgiczn.

Leczenie farmakologiczne
Jest najczciej stosowanym rodzajem terapii, realizowanym w trzech postaciach:

objawowej,

modykujcej przebieg procesu zapalnego,

modykujcej odpowied biologiczn organizmu.

Leczenie objawowe
Polega na agodzeniu objaww, zwaszcza blowych. Stosuje si gwnie tzw. niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Niektre
z nich s dostpne bez recepty lekarskiej (ibuprofen). Inne (np. diklofenak, ketoprofen, naproksen, meloksykam, nimesulid) wydawane s
jedynie na recept. W przypadku dziaa niepodanych NLPZ, mona przyjmowa paracetamol (bez recepty) lub tramadol (na recept).

Naley jednak przestrzec przed samodzielnym stosowaniem lekw dostpnych bez recepty, poniewa bardzo czsto leki z t sam
substancj czynn maj rne nazwy handlowe. Niewiadome ich stosowanie moe zatem grozi przedawkowaniem i kumulacj dziaa
niepodanych.

O chorobie i jej leczeniu 7

Lekami agodzcymi objawy ZZSK s rwnie glikokortykosteroidy, potocznie nazywane sterydami. W ZZSK podaje si je miejscowo,
w okolice przyczepw cigien, w przypadku ich zapalenia oraz dostawowo, w przypadku zapalenia staww obwodowych.

Leczenie modykujce przebieg procesu zapalnego

Leki te nie dziaaj przyczynowo, lecz maj spowolni przebieg choroby i pozwoli na uzyskanie remisji (czasowe ustpienie objaww).
Zaliczamy do nich przede wszystkim sulfasalazyn, ktr stosuje si w przypadku zajcia staww obwodowych. O ich zastosowaniu
decyduje wycznie lekarz (przewanie reumatolog). Podawane s w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnych. Leczenie tymi
preparatami jest refundowane ze rodkw NFZ (Narodowego Funduszu Zdrowia).

Leczenie modykujce odpowied biologiczn organizmu

Leki biologiczne, w odrnieniu od chemicznych, uzyskiwane s nie poprzez syntez chemiczn, lecz na drodze inynierii genetycznej
w biologicznych hodowlach komrkowych. Mechanizm dziaania tych lekw jest rny, ale ich podstawow waciwoci jest regulacja
czynnoci komrek ukadu immunologicznego. Std ich szczeglne znaczenie w powstrzymywaniu rozwoju zesztywniajcego zapalenia
staww krgosupa, choroby w ktrej ukad immunologiczny jest nieprawidowo pobudzony.

Leki biologiczne s stosowane w leczeniu co najmniej kilku chorb reumatycznych, zwaszcza w terapii reumatoidalnego
zapalenia staww (RZS), u ktrego podoa ley czynnik autoimmunologiczny i szczegln rol odgrywa cytokina o nazwie
TNF-a.

Z czasem sprbowano zastosowania lekw biologicznych w terapii ZZSK osigajc bardzo dobre efekty.

Leki biologiczne zawieraj jako substancj czynn rne czsteczki. W leczeniu ZZSK wykorzystywane s takie substancje czynne jak:
adalimumab, etanercept i iniksymab.

Wymienione powyej 3 leki unieszkodliwiaj czynnik TNF-a, odpowiedzialny za rozwj stanu zapalnego w ZZSK i s dostpne
w Polsce.

Midzynarodowe badania kliniczne i ponad dziesicioletnie obserwacje wykazay bardzo wysok skuteczno lekw
biologicznych. Przede wszystkim zastosowanie leczenia biologicznego, mimo jego do wysokich bezporednich kosztw, nie
tylko wydatnie zmniejsza dolegliwoci objaww klinicznych, ale co najwaniejsze poprawia jako ycia pacjentw, przedua
ich aktywno zawodow i spoeczn, w konsekwencji odciajc nansowo system ubezpiecze spoecznych.

8 O chorobie i jej leczeniu

C z y kady chor y na ZZSK m o e o tr z y ma l e c z e n i e mo d y f i k u j c e b i o l o gi c z n
od p owied org a niz m u w r a m a c h po w s z e c h n e go u be z p i e c z e n i a z dr o w o t n e go?
W obowizujcym w Polsce systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (NFZ) leczenie modykujce odpowied biologiczn
organizmu uzyska mona w ramach tzw. programw terapeutycznych. Jest to tzw. wiadczenie gwarantowane, co oznacza, e
kady pacjent speniajcy kryteria kwalikacji do danego leczenia ma prawo do otrzymania go bezpatnie. O kwalikacji do leczenia
biologicznego decyduje stan chorego, a lekarz tylko potwierdza spenienie okrelonych kryteriw obecnie ustawionych do
wysoko (w niektrych opiniach zbyt wygrowanych).

W cigu ostatnich kilku lat mona zauway pozytywn zmian nastawienia instytucji rzdowych i ubezpieczeniowych do leczenia
chorb przewlekych (nie tylko ZZSK). Ot czsto bardzo drogie w fazie bezporedniego stosowania leczenie modykujce biologiczn
odpowied organizmu, w dugofalowym aspekcie okazuje si tasze z punktu widzenia wydatkw budetowych pastwa i ubezpieczycieli.

Po prostu osoby nowoczenie leczone pozostaj znacznie duej aktywne zawodowo, rodzinnie i spoecznie, a to generuje
oszczdnoci wiksze od kosztw wczeniejszej terapii.

Du rol w poprawie opieki zdrowotnej odgrywaj organizacje i stowarzyszenia osb dotknitych chorobami przewlekymi. Ich aktywno
nie ogranicza si do forum krajowego, lecz jest take wyranie zaznaczona w instytucjach europejskich, zwykle bardzo wyczulonych na
problemy osb niepenosprawnych czy chorych przewlekle. Organy Unii Europejskiej mog w wielu przypadkach skoni rzdy pastw
czonkowskich do okrelonych dziaa. Nie lekcewamy wic uczestnictwa i aktywnego dziaania w organizacjach grupujcych osoby
dotknite chorobami przewlekymi.

Rehabilitacja kinezyterpia i fizykoterapia

W przebiegu ZZSK rehabilitacja jest rwnorzdnym skadnikiem terapii, ktry uzupenia i poprawia efekty kuracji farmakologicznej.
Powinna zosta rozpoczta zaraz po ustaleniu rozpoznania pod kierunkiem specjalistw: reumatologa i rehabilitanta. wiadczenia
w tym zakresie dostpne s w ramach powszechnego systemu ubezpieczenia zdrowotnego NFZ.

W procesie tym moemy wyrni dwa rodzaje dziaa:

kinezyterapi (rehabilitacja ruchowa),

zykoterapi.

O chorobie i jej leczeniu 9

Kinezyterapia
W leczeniu ZZSK regularne wykonywanie odpowiednich wicze ruchowych powoduje, e zmniejszaj si dolegliwoci blowe, ustpuje
sztywno i stawy staj si bardziej elastyczne. Przed rozpoczciem wicze naley skonsultowa si z lekarzem prowadzcym
i rehabilitantem, ktrzy ustal waciwy zakres wicze. Jest to szczeglnie wane, poniewa niewaciwy ich dobr moe prowadzi
do pogorszenia stanu chorego. Rehabilitacja ruchowa ma na celu: opnienie procesu usztywniania, zapobieganie przykurczom
i znieksztaceniom staww, leczenie istniejcych ju przykurczw i znieksztace, popraw siy mini krgosupa, utrzymanie sprawnoci
oddechowej i wypracowanie moliwie najlepszej kompensacji. Z punktu widzenia kinezyterapii istotne jest nie tylko systematyczne
wykonywanie okrelonych wicze, ale rwnie uksztatowanie codziennych nawykw yciowych co do sposobu spania (twardy
materac, odpowiednia poduszka, podkadka pod krgosupem ldwiowym), siedzenia itp.

Spord sportw, korzystne w ZZSK s: pywanie, badminton, koszykwka, siatkwka, narciarstwo biegowe, tenis, spacery. Nie zaleca si
natomiast ryzykownych sportw kontaktowych (boks, rugby, hokej, pika nona) oraz jazdy konnej i dugotrwaej jazdy rowerem.

Fizykoterapia
Pod tym okreleniem rozumiemy grup metod uzupeniajcych leczenie farmakologiczne, realizowanych przewanie w warunkach
uzdrowiskowych lub ambulatoryjnych i w przypadku ZZSK obejmujcych elektroterapi, ultrasonoterapi, termoterapi, balneoterapi
(kpiele lecznicze), masae i wiatolecznictwo (promieniowanie podczerwone). Naley podkreli, e wszelkie zabiegi zjotera-
peutyczne musz by wykonywane na zlecenie lekarza i przez odpowiednio wyksztaconych i uprawnionych specjalistw.

W polskim systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego obie wymienione wyej formy rehabilitacji s bezpatne.

Leczenie chirurgiczne
Stosuje si w sytuacjach, gdy leczenie zachowawcze jest ju niewystarczajce, zwaszcza w razie pojawienia si objaww neurologicznych.
Naley pamita, e zabiegi operacyjne zawsze nios za sob pewne ryzyko. O ich zastosowaniu decyduj wsplnie reumatolog, ortopeda/
neurochirurg. Najlepiej sprawdzaj si operacje polegajce na wstawieniu protez staww biodrowych (alloartroplastyka, cakowita plastyka
staww biodrowych, wymiana caego wasnego stawu biodrowego na sztuczny).

Rzadko i w szczeglnie zaawansowanych czy zaniedbanych przypadkach stosuje si osteotomi, czyli odpowiednie nacicie koci
udowej lub krgosupa. Osteotomia zmienia ustawienie koci bd krgosupa, pozwalajc na zmian postawy: z wymuszonego zgicia
i pochylenia do przodu na bardziej wyprostowan.

10 O chorobie i jej leczeniu

DIETA
W ZZSK, inaczej ni np. w cukrzycy, dieta nie ma bezporedniego wpywu na przebieg i rezultaty leczenia, cho zaleca si takie ksztatowanie
posikw, ktre bdzie sprzyja unikniciu nadwagi i tym samym zwikszonego obcienia staww. Tak wic warto zadba o:

ograniczenie spoycia tuszczw,

ograniczenie spoycia cukru i soli,

zwikszenie iloci spoywanych warzyw i owocw,

ograniczenie spoycia alkoholu,

przyjmowanie witamin i mikroelementw, ze szczeglnym uwzgldnieniem wapnia.

O chorobie i jej leczeniu 11

ZZSK JAKO CHOROBA SPOECZNA
Rozumujc w kategoriach tzw. zdrowia publicznego o chorobach spoecznych moemy mwi, gdy wystpuje/:

1. Wysoka zachorowalno.

2. Dugotrwao choroby.

3. Eliminacja lub znaczce ograniczenia w spoecznym funkcjonowaniu chorego.

4. Skutki choroby dotykaj najbliszych osb chorego, np. w postaci koniecznych dziaa opiekuczych, powstaych w wyniku cakowitej/
czciowej utraty moliwoci samodzielnego funkcjonowania.

5. Wysokie obcienie nansowe publicznego systemu ubezpieczeniowego.

Nietrudno zauway, e ZZSK spenia wikszo z wymienionych kryteriw. Odpowiedzi na skutki chorb spoecznych s nie tylko
intensykacja bada naukowych nad nowymi lekami, doskonalenie procedur medycznych, ale rwnie dziaania spoeczne uwraliwiajce
zdrow cz spoeczestwa na problemy chorych i ich bliskich. To s przecie dwie grupy problemw: te, ktre dotykaj bezporednio
osob chor w postaci ograniczenia/eliminacji z ycia (aktywno edukacyjna, zawodowa, rodzinna, towarzyska), oraz te, ktre dotykaj
osoby najblisze, zobligowane do opieki i pomocy chorym.

Innymi sowy s to bariery wymagajce przede wszystkim zrozumienia ze strony bliskich oraz co rwnie wane wspdziaania ze strony
organw wadz samorzdowych i pastwowych.

Pomc nam w tym mog psycholodzy, pedagodzy, doradcy zawodowi i pracownicy tzw. opieki socjalnej. Nie lekcewamy tego aspektu,
poniewa wbrew pozorom chodzi tu nie tyle o duchowe wsparcie, lecz o konkretne doradztwo: np. gdzie i jak uzyska pomoc
nansow, jak zmieni kwalikacje zawodowe, znale prac, itp.

12 O chorobie i jej leczeniu

INNE PROBLEMY CHORYCH NA ZZSK
Czy ukrywa chorob przed otoczeniem?
Z pewnoci jak najszybciej naley poinformowa o chorobie najbliszych. Moemy wtedy wsplnie, spokojnie zmodykowa plany
yciowe i sposb codziennego funkcjonowania.

W miejscu pracy naleaoby porozmawia z pracodawc, zwaszcza w przypadku gdy wykonujemy prac, ktra pniej nie bdzie moliwa.
Zyskujemy wtedy czas na ewentualne przekwalikowanie, odbycie odpowiednich kursw i szkole, osigajc moliwo utrzymania pracy
i pozostania w dotychczasowym zespole.

Bywaj take inne sytuacje, w ktrych trzeba bezwzgldnie poinformowa o chorobie, np. po to, by nie narazi si na straty
nansowe. Dotyczy to szczeglnie umw ubezpieczeniowych (na ycie, emerytalno-rentowych) i dugoterminowych kredytw (np.
hipotecznych z ubezpieczeniem). Jeli bowiem nastpi tzw. zdarzenie ubezpieczeniowe, a zatajony fakt choroby wyjdzie na jaw, wwczas
ubezpieczyciel moe odmwi wypaty wiadczenia. W najlepszym wypadku czekaj nas wtedy dugotrwae i kosztowne spory sdowe.
Lepiej wic zapaci nieco wysz skadk i spa spokojnie.

Prowadzenie samochodu
Polskie prawo nie przewiduje jakichkolwiek ogranicze w staraniu si o prawo jazdy lub prowadzeniu pojazdw przez osoby z ZZSK.
W przebiegu choroby wystpuj jednak sytuacje, w ktrych przynajmniej czasowo powinnimy powstrzyma si od kierowania
(np. nasilone dolegliwoci blowe, niepodane dziaanie lekw). W myl przepisw prawa, jeli w takim stanie spowodujemy wypadek
drogowy, moemy by potraktowani jak np. kierowca pod wpywem substancji odurzajcych. Innymi sowy siadamy za kierownic, bdc
wiadomymi, e nasz stan zdrowia ogranicza czas reakcji, prawidow ocen sytuacji drogowej itp. ZZSK nie jest chorob upoledzajc
funkcje intelektualne, a wic podejmujemy wiadome dziaania i odpowiadamy za nie.

Wspczesny poziom techniki motoryzacyjnej oraz konkurencja na rynku sprawiy, e moemy zamwi pojazd z automatyczn skrzyni
biegw, odpowiednio przekonstruowanym ukadem sterowania hamulcami, gazem itp. taki system moe np. nie wymaga uywania ng
do prowadzenia. Oznacza to oczywicie dodatkowe koszty, ktre jednak take w razie przerbki dotd uytkowanego pojazdu
moemy odliczy od podatku dochodowego, a w pewnych sytuacjach uzyska ich refundacj ze rodkw PFRON (Pastwowy
Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych).

Problemy chorych na ZZSK 13

Aktywno zawodowa
Chorzy z ZZSK powinni jak najduej pracowa i to nie tylko ze wzgldw ekonomicznych, ale gwnie terapeutycznych. Praca to
niezmiernie wana forma rehabilitacji psychologicznej, rodowiskowej, a niejednokrotnie take ruchowej. W przebiegu choroby
niejednokrotnie zajdzie potrzeba dostosowania pracy do naszych moliwoci. Jeli w tej kwestii nie dogadamy si z pracodawc,
trzeba szuka nowych moliwoci, tym bardziej, e uregulowania prawne s bardzo sprzyjajce, cznie z moliwoci uzyskania pomocy
nansowej i ulg podatkowych.

Mamy dwie bardzo przyjazne formy pracy dla osb niepenosprawnych i przewlekle chorych:
samozatrudnienie,
tzw. telepraca, czyli praca wykonywana w domu albo gdziekolwiek indziej.

Samozatrudnienie
Forma ta polega po prostu na zaoeniu wasnej rmy. Nie musimy zatrudnia pracownikw, a siedzib moe by nasze mieszkanie.
Jeli do tej pory pacjent by np. ksigowym w duej rmie, to moe ten zawd wykonywa na wasny rachunek, wiadczc usugi
wypeniania deklaracji podatkowych, prowadzc ksigowo maym rmom itp. Moliwoci jest tutaj bardzo wiele, natomiast istotne jest,
aby wykonywana praca bya dostosowana do naszej sytuacji zdrowotnej oraz znalaza akceptacj rynku, czyli klientw.

Rozpoczynajc prac, a waciwie dziaalno gospodarcz, moemy liczy na do znaczn pomoc przyznawan na zasadach oglnych,
a wic niezalenie od choroby i niepenosprawnoci, oraz na pomoc skierowan specjalnie dla osb niepenosprawnych.

W Urzdach Pracy ze rodkw budetowych i unijnych stara mona si o:

poyczki na rozpoczcie dziaalnoci; czsto mog one by pniej czciowo lub cakowicie umorzone,
dopaty lub nawet cakowite nansowanie szkole zawodowych.

Urzdy Pracy koordynuj rwnie programy realizowane ze rodkw unijnych, gwnie Europejskiego Funduszu Spoecznego.
Programy te maj zwykle na celu aktywizacj zawodow okrelonych grup spoecznych, np. kobiet, osb po 40. roku ycia, osb
niepenosprawnych itp. Jeli speniamy kryteria, moemy otrzyma donansowanie szkole zawodowych bd kosztw zakupu
niezbdnego wyposaenia.

14 Problemy chorych na ZZSK

W przypadku funduszy europejskich zazwyczaj wymagany jest pewien wkad wasny (20 30%), za zawsze naley si liczy z do
trudn ciek biurokratyczn.

Dla nowo powstajcych podmiotw gospodarczych moliwe s take okresowe (do 2 lat) zwolnienia lub obniki w skadkach ZUS.

Na zasadach szczeglnych, a wic jako osoby niepenosprawne i przewlekle chore, moemy stara si o pomoc ze rodkw
PFRON Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych. W przypadku aktywizacji zawodowej moe on w caoci
lub czciowo snansowa szkolenia zawodowe i zakup wyposaenia.

Donansowanie ze rodkw PFRON uzyska moe take pracodawca zatrudniajcy osoby niepenosprawne lub przystosowujcy
stanowisko pracy do ich potrzeb.

Telepraca
Jest to praca wykonywana na rzecz pracodawcy, ale w domu bd w innym lokalu, w ktrym pracownik przebywa. Mog to by np.
ksigowo, analizy ekonomiczne, tumaczenia, wyszukiwanie dostawcw oraz usugodawcw. Pracownik kontaktuje si z zatrudniajc
go rm drog elektroniczn, telefoniczn bd te inn oboplnie uzgodnion. Ostatnio nowelizacja Kodeksu pracy usankcjonowaa
prawnie ten rodzaj zatrudnienia. Dla osb przewlekle chorych, a zwaszcza niepenosprawnych ruchowo, jest to niezwykle dogodna
forma aktywnoci zawodowej. Wicej o telepracy dowiedzie si mona na internetowym portalu www.efez.eu.

Firma zatrudniajca osoby niepenosprawne moe ze rodkw tzw. aktywizacji zawodowej administrowanych przez Urzdy Pracy oraz ze
rodkw PFRON uzyska cakowit lub czciow refundacj kosztw stworzenia takiego stanowiska pracy.

Zakad Ubezpiecze Spoecznych w ramach programu prewencji rentowej organizuje dla osb z chorobami przewlekymi turnusy
rehabilitacyjne, gdzie wszelkie koszty, cznie z wyywieniem i zakwaterowaniem pokrywane s wanie przez ZUS. Wicej informacji
uzyskamy w lokalnych oddziaach ZUS lub na stronie internetowej: www.zus.pl.

Problemy chorych na ZZSK 15

Pomoc socjalna i finansowa. Ulgi podatkowe
Pomoc ta jest do rozbudowana, aczkolwiek realizowana przez rne instytucje i niestety biurokratycznie nierzadko skomplikowana.
Instytucjami, do ktrych naley si zgosi, s:

Gminne i Miejskie Orodki Pomocy Spoecznej

Jeli speniamy okrelone warunki, moemy otrzyma tzw. zasiek pielgnacyjny. Warto zaznaczy, e o jego przyznaniu decyduj
wycznie kryteria medyczne, a nie osigane dochody.

W przypadku osb o niskich dochodach moliwe jest uzyskanie zapomg pieninych, rnego typu wiadcze rzeczowych, pomocy
pielgniarskiej lub wiadczonej przez pracownikw socjalnych (np. robienie zakupw, pomoc w pracach domowych w okresie nasilenia
si choroby). Tam zostaniemy rwnie poinformowani, gdzie jeszcze i jakiej pomocy moemy oczekiwa.

Orodki Pomocy Spoecznej, gwnie w miastach, czsto dysponuj rwnie samochodami (busami) przystosowanymi do przewozu osb
niepenosprawnych, cznie z windami dla wzkw inwalidzkich, ktrymi realizuj przewozy do/z szkoy, pracy, zabiegw rehabilitacyjnych itp.

Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych (PFRON)

Oprcz wspomnianej ju pomocy nansowej w aktywizacji zawodowej PFRON moe cakowicie bd czciowo nansowa zakup
sprztu rehabilitacyjnego, pobyt w orodkach sanatoryjnych, likwidacj tzw. barier architektonicznych itp.

16 Problemy chorych na ZZSK

Zakad Ubezpiecze Spoecznych (ZUS)
W razie stwierdzenia niezdolnoci do pracy otrzymamy wiadczenie rentowe, natomiast dla osb, ktre nie nabyy tzw. uprawnie
emerytalno-rentowych, przewidywana jest renta socjalna. Stan chorego musi by taki, aby w wietle obowizujcych przepisw co
najmniej znaczco ogranicza podjcie lub kontynuowanie dotychczasowej pracy zawodowej.

Trzeba zaznaczy, e rencista moe by aktywny zawodowo bez naraenia si na utrat wiadczenia. Dopiero gdy uzyskuje odpowiednio
wysokie dochody, wypata renty/emerytury jest zawieszana.

System podatkowy
Osoby przewlekle chore lub niepenosprawne mog liczy na ulg w kwocie 2500 z rocznie. Jest to jedna z najbardziej liberalnych ulg,
take pod wzgldem sposobu dokumentowania poniesionych wydatkw. Przed jej pierwszym wykorzystaniem warto zwrci si o pomoc
np. do biura podatkowego, aby nie narazi si na konsekwencje nansowe.

Organizacje pozarzdowe
W ostatnich latach pojawiaj si one coraz liczniej i wiadcz zwaszcza pomoc natury rzeczowej, realizowan gwnie przez wolontariuszy
(np. pomoc w pracach domowych, robieniu zakupw, prawn itp.), pomoc w zdobyciu sprztu rehabilitacyjnego, rzadziej natomiast
moemy oczekiwa wsparcia nansowego.

Problemy chorych na ZZSK 17

Gdzie jeszcze szuka pomocy i informacji?
Kopalni wiedzy o ZZSK jest Internet. Wpisujc w wyszukiwark haso ZZSK, otrzymamy linki do tysicy stron powiconych tej
problematyce. Pamitajmy jednak, e Internet jest medium cakowicie wolnym, a wic oprcz informacji sprawdzonych, autoryzowanych,
znajdziemy tam rwnie porady i zalecenia co najmniej wtpliwe, a w kwestiach leczenia niekiedy wrcz amatorskie lub znachorskie.
Bdmy zatem ostroni, a w przypadku wtpliwoci zawsze naley poradzi si lekarza.

Perspektywy na przyszo
Optymizmem napawaj dokonujce si do szybko zmiany prawne i przemiany w wiadomoci spoecznej, zmierzajce do uatwienia
ycia osobom niepenosprawnym. Ich wyrana intensykacja nastpia z chwil wstpienia Polski do Unii Europejskiej. Dzisiaj standardem
jest, e wszystkie nowe budynki uytecznoci publicznej s przyjazne osobom niepenosprawnym. W komunikacji miejskiej niskopodogowe
i mniej zatoczone autobusy nie s ju barier dla wzka inwalidzkiego, za niepenosprawni uczniowie, studenci i pracownicy to widok
cakowicie normalny.

Spotykamy si ponadto z coraz wiksz yczliwoci otoczenia. Jeli 2 3 lata temu miejsca parkingowe dla niepenosprawnych byy
zwykle zajte obecnie nie ma z tym wikszych problemw. Poprawia si kultura spoeczestwa, i cho sporo nam jeszcze brakuje do
krajw tzw. Starej Unii, to perspektywy staj si coraz lepsze.

Czsto wystpowania ZZSK i skala problemw, zwaszcza leczniczych i spoecznych, jakie ta choroba powoduje, przyczyniy si do
powstania licznych organizacji i stowarzysze, grupujcych osoby dotknite chorob, ich bliskich oraz sympatykw. Celem ich dziaania,
obok spoecznego uwraliwienia na problem, jest pomoc chorym (szczeglnie doradztwo socjalno-prawne) oraz dziaania zmierzajce
do poszerzenia zakresu osb, ktre mogyby otrzyma najlepsz dostpn terapi obecnie jest to leczenie wspomagajce biologiczn
odpowied organizmu.

Warto nie tylko korzysta z pomocy, ale wczy si aktywnie w dziaalno tych organizacji. Pomagamy wtedy sobie i innym.

18 Problemy chorych na ZZSK

Przydatne adresy 
Augustw: Augustowskie Stowarzyszenie Chorych na Reumatyzm, ul. Zota 9, 16-300 Augustw,
tel. 87 643 50 91 lub 604 512 912, e-mail: aschnar@nareumatyzm.org, http://www.nareumatyzm.org
Biaystok: Stowarzyszenie Chorych na Choroby Reumatyczne Reuma-Podlasie,
ul. M. Curie-Skodowskiej 24a, 15-276 Biaystok, tel. 85 746 82 40, 605 580 790,
e-mail: mtugeman@wobi.pl, http://reuma-podlasie.mixxt.pl
Bydgoszcz: Stowarzyszenie Reumatykw i ich Sympatykw Koo w Bydgoszczy,
ul. Konarskiego 1/3, 85-020 Bydgoszcz, tel. 52 349 79 13 w.255
Czstochowa: Czstochowskie Stowarzyszenie Reumatykw i ich Sympatykw,
ul. Gruszowa 45, 42-215 Czstochowa, kom. 693 233 624, e-mail: reumaczest@wp.pl , http://reumaczest.pl/
Dbrowa Grnicza: Stowarzyszenie Reumatykw iIch Sympatykw SOMA,
ul. Okrzei 8, 41-300 Dbrowa Grnicza, tel. 32 764 03 79
Elblg: Stowarzyszenie Reumatykw i ich Sympatykw Koo wElblgu,
ul. Lemiana 5/18, 82-300 Elblg, tel. 55 232 13 07
Kielce: Stowarzyszenie Reumatykw iSympatykw Arnika,
ul. Kociuszki 25 pok.5, 25-310 Kielce, kom. 607 031 869
Krakw: Stowarzyszenie Chorych na Reumatyzm, Al. Focha 33, 30-119 Krakw,
tel. 12 422 37 36, 427 30 59, http://schrkrakow.pl
Leszno: Stowarzyszenie Chorych na Choroby Reumatyczne,
ul. Grota-Roweckiego 64, 64-100 Leszno, tel. 65 520 76 72
Lublin: Stowarzyszenie Reumatykw i ich Sympatykw Koo w Lublinie,
ul. Jaczewskiego 8, 20-954 Lublin, tel. 81 72 44 135
d: Stowarzyszenie Chorych na Choroby Reumatyczne i Osteoporoz Reuma-San,
ul. Kopernika 62, 90-553 d, tel. 42 689 53 12
Olsztyn: Stowarzyszenie Chorych REUMA, ul. Orowicza 27, 10-684 Olsztyn,
kom. 663 181 382, e-mail: ela.bujnowska@op.pl

Problemy chorych na ZZSK 19

 Opole: Opolskie Stowarzyszenie Chorych na Reumatyzm Milenium, ul. Grna 30a, 45-403 Opole,
tel. 77 458 12 26, fax: 77 458 12 26, e-mail: milenium@free.ngo.pl, www.milenium.free.ngo.pl
Sopot: Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej ENDOPROTEZA w Sopocie,
Wojewdzki Zesp Reumatologiczny im. dr Jadwigi Titz - Kosko, ul. Grunwaldzka 1/3, 81-967 Sopot,
tel. 58 345 71 11, www.endoproteza.republika.pl/pol.html
Szczecin: Stowarzyszenie Reumatykw i ich Sympatykw Koo Odra-Batyk w Szczecinie,
ul. Arakoska 17-18, 71-470 Szczecin, tel. 91 488 96 51
rem: Stowarzyszenie Reumatykw i ich Sympatykw Koo wremie,
ul. Mickiewicza 95, 63-100 rem, tel. 61 263 62 73
Warszawa: Oglnopolska Federacja Stowarzysze Reumatykw, ul. Spartaska 1, 02-637 Warszawa,
(koniecznie z dopiskiem REF Oglnopolska Federacja Stowarzysze Reumatykw),
email: ref@biznespoczta.pl, http://ref.mixxt.pl/
Oglnopolskie Stowarzyszenie Modych zZapalnymi Chorobami Tkanki cznej
3majmy si razem, ul. E.J. Osmaczyka 16b/14, 01-494 Warszawa,
kom. 502 387 971, e-mail: m.zientek@3majmysierazem.pl, www.3majmysierazem.pl
Stowarzyszenie Reumatykw i ich Sympatykw, Siedziba gwna: ul. Spartaska 1, 02-637 Warszawa,
tel. 22 844 42 41 w.465 (tylko wgodzinach dyuru), kom. 664 630 125,
e-mail: reuma@idn.org.pl, http://reuma.idn.org.pl
Wrocaw: Stowarzyszenie Chorych na ZSSK i Osb ich Wspierajcych,
ul.Kasprzaka 23/2, 51-676 Wrocaw, kom. 516 613 751, 604 275 617, http://zzsk.mixxt.pl/
Zbszy: Stowarzyszenie Reumatykw i ich Sympatykw Koo wZbszyniu (WAMO),
ul. Graczyskich 5, 64-360 Zbszy, kom. 696 992 655, www.reuma.idn.org.pl

20 Problemy chorych na ZZSK

Placwki medyczne stosujce leczenie biologiczne 
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Biaymstoku
Klinika Chorb Wewntrznych i Reumatologii
15-276 Biaystok, ul. M. Skodowskiej-Curie 24a
tel. (85) 746 84 82
Szpital Uniwersytecki nr 2 im. dr. Jana Biziela Kliniczny Oddzia Reumatologii i Ukadowych Chorb Tkanki cznej
85-168 Bydgoszcz, ul. Ujejskiego 75
tel. (52) 365 57 99
10 Wojskowy Szpital Kliniczny Kliniczny Oddzia Reumatologiczny
85-681 Bydgoszcz, ul. Powstacw Warszawy 5
tel. (52) 378 70 12
Szpital Specjalistyczny nr 1 Oddzia Reumatologii
41-902 Bytom, ul. eromskiego 7
tel. (32) 396 32 00
Wojewdzki Szpital Specjalistyczny im. NMP Oddzia Reumatologii
42-218 Czstochowa, ul. PCK 7, Pawilon III
tel. (34) 367 34 92
Wojewdzki Szpital Zespolony Oddzia Reumatologiczny
82-300 Elblg, ul. Krlewiecka 146
tel. (55) 239 58 69
Wojewdzki Orodek Reumatologiczno-Rehabilitacyjny Oddzia Reumatologii
42-230 Goczakowice Zdrj, ul. Uzdrowiskowa 54
tel. (32) 210 70 51
Szpital Zespolony im. L. Perzyny Oddzia Reumatologiczny
62-800 Kalisz, ul. Poznaska 79
tel. (62) 765 12 51

Problemy chorych na ZZSK 21

Dolnolskie Centrum Rehabilitacji Oddzia Reumatologiczny
58-400 Kamienna Gra, ul. Korczaka 1
tel. (75) 746 25 70
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 7 lskiego Uniwersytetu Medycznego
Klinika Chorb Wewntrznych i Reumatologii
40-635 Katowice, ul. Zioowa 45/47
tel. (32) 359 82 90, (32) 202 40 25
Szpital Specjalistyczny w. ukasza Oddzia Reumatologii
26-200 Koskie, ul. Gimnazjalna 41B
tel. (41) 390 22 26
Szpital im. T. Dunina Oddzia Reumatologiczny
61-100 Kocian, ul. Szpitalna 21
tel. (65) 512 08 55
Szpital Specjalistyczny, Oddzia Reumatologiczny,
83-400 Kocierzyna, ul. Piechowskiego 36
tel. (58) 686 06 63
Krakowski Szpital Reumatologiczno-Rehabilitacyjny Oddzia Reumatologii
30-119 Krakw, ul. Focha 33
tel. (12) 295 81 00
Szpital Specjalistyczny Oddzia Reumatologii
31-121 Krakw, ul. Skarbowa 1
tel. (12) 633 00 09
Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloskiego Oddzia Reumatologii
31-531 Krakw, ul. niadeckich 10
tel. (12) 424 88 78
SP ZOZ w Kronie Oddzia Reumatologii
38-400 Krosno, ul. Korczyska 57
tel. (13) 436 41 10

22 Problemy chorych na ZZSK

Szpital Pulmonologiczno-Reumatologiczny Oddzia Reumatologii i Rehabilitacji
46-082 Kup, ul. Miarki 6
tel. (77) 469 54 55
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 4 Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Klinika Reumatologii i Chorb Tkanki cznej
20-090 Lublin, ul. Jaczewskiego 8
tel. (81) 724 47 90
Wojewdzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika Oddzia Reumatologiczny
93-513 d, ul. Pabianicka 62
tel. (42) 689 52 29/53 12
NZOZ Medica, Oddzia Reumatologiczny
77-200 Miastko, ul. Wybickiego 30
tel. (59) 857 09 55
SP ZOZ Szpital Wielospecjalistyczny Oddzia Reumatologiczny
67-100 Nowa Sl, ul. Chaubiskiego 7
tel. (68) 388 22 58
Miejski Szpital Zespolony Oddzia Reumatologiczny
10-229 Olsztyn, al. Wojska Polskiego 30
tel. (89) 532 61 68/51
SP ZOZ Szpital Specjalistyczny Oddzia Reumatologiczny
64-920 Pia, ul. Rydygiera 1
tel. (67) 210 63 44
Szpital Kliniczny nr 4 Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
Klinika Fizjoterapii, Rehabilitacji i Reumatologii, Oddzia Rehabilitacyjny
61-545 Pozna, ul. 28 czerwca 1956 135/147
tel. (61) 831 02 44
Szpital im. J. Strusia I Oddzia Reumatologii i Osteoporozy
61-285 Pozna, ul. Szwajcarska 3
tel. (61) 858 57 85

Problemy chorych na ZZSK 23

Szpital Kliniczny nr 4 Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
Klinika Reumatologii i Chorb Wewntrznych, Oddzia Rehabilitacyjny
61-545 Pozna, ul. 28 czerwca 1956 135/147
tel. (61) 831 03 17
Szpital Wojewdzki w Przemylu Oddzia Reumatologii
37-700 Przemyl, ul. Monte Cassino 18
tel. (16) 677 51 45
Wojewdzki Szpital Specjalistyczny Oddzia Reumatologiczny
26-617 Radom, ul. Aleksandrowicza 5
tel. (48) 361 34 00/05
SP ZOZ Szpital Powiatowy Oddzia Reumatologiczny
97-500 Radomsko, ul. Wyszyskiego 14
tel. (44) 685 47 00
Szpital Wojewdzki nr 2 Oddzia Reumatologii
35-301 Rzeszw, ul. Lwowska 60
tel. (17) 866 40 00
SP ZOZ Szpital Powiatowy Oddzia Reumatologiczny
27-600 Sandomierz, ul. Schinzla 13
tel. (15) 833 05 00
SP ZOZ im. Kard. S. Wyszyskiego Oddzia Reumatologii
98-200 Sieradz, ul. Armii Krajowej 7
tel. (43) 827 83 33
Wojewdzki Zesp Reumatologiczny Oddzia Reumatologii
81-759 Sopot, ul. Grunwaldzka 1/3
tel. (58) 551 12 06
Wojewdzki Szpital Specjalistyczny nr 5 Oddzia Reumatologii
41-200 Sosnowiec, pl. Medykw 1
tel. (32) 368 26 95

24 Problemy chorych na ZZSK

Szpital Rejonowy Oddzia Reumatologii
34-200 Sucha Beskidzka, ul. Szpitalna 22
tel. (33) 872 31 00
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 Pomorskiej Akademii Medycznej
Klinika Reumatologii i Chorb Wewntrznych
71-252 Szczecin, ul. Unii Lubelskiej 1
tel. (91) 425 33 37
Oddzia Reumatologii i Rehabilitacji
Samodzielny Publiczny Wojewdzki Szpital Zespolony w Szczecinie
ul. Arkoska 4
tel. (91) 813 90 00
SP ZOZ POR Oddzia Reumatologiczny
63-100 rem, ul. Mickiewicza 95
tel. (61) 283 62 73
Wojewdzki Szpital Zespolony Oddzia Chorb Wewntrznych
87-100 Toru, ul. w. Jzefa 53/59
tel. (56) 610 12 66
lski Szpital Reumatologiczno-Rehabilitacyjny Oddzia Reumatologii
43-450 Ustro, ul. Szpitalna 11
tel. (33) 854 26 40
Instytut Reumatologii Klinika Reumatologii
02-637 Warszawa, ul. Spartaska 1
tel. (22) 844 57 26
Wojskowy Instytut Medyczny Klinika Chorb Wewntrznych i Reumatologii
04-349 Warszawa, ul. Szaserw 128
tel. (22) 810 48 04
Szpital MSWiA Klinika Chorb Wewntrznych i Reumatologii
02-507 Warszawa, ul. Wooska 137
tel. (22) 508 16 44

Problemy chorych na ZZSK 25

Szpital Powiatowy im. Jana Pawa II Oddzia Reumatologiczny
29-100 Woszczowa, ul. eromskiego 28
tel. (41) 394 20 60
Akademicki Szpital Kliniczny Klinika Reumatologii i Chorb Wewntrznych
50-556 Wrocaw, ul. Borowska 213
tel. (71) 734 33 404
Wojskowy Szpital Kliniczny z Poliklinik
50-981 Wrocaw, ul. Weigla 5
tel. (71) 766 02 40
SP ZOZ Okrgowy Szpital Specjalistyczny im. Marciniaka Oddzia Reumatologii
53-137 Wrocaw, al. Winiowa 36
tel. (71) 360 20 09
Szpital Rejonowy Oddzia Reumatologii
58-130 arw, ul. Wojska Polskiego 7
tel. (74) 858 05 51
Powiatowy Zakad Opieki Zdrowotnej w Starachowicach
27-200 Starachowice, ul. Radomska 70
tel. (41) 274 61 58
Szpital Wojewdzki im. dr Ludwika Rydygiera w Suwakach Oddzia Reumatologiczny
ul Szpitalna 60
Centrum Opieki Medycznej Szpital
37-500 Jarosaw, ul. 3-Maja 70
tel. (16) 621 54 21
NZOZ Poradnia leczenia osteoporozy i chorb narzdu ruchu
37-450 Stalowa Wola, ul. Wojska Polskiego 5
tel. (15) 843 14 18

26 Problemy chorych na ZZSK

SPZOZ Zesp Szpitali Miejskich w Chorzowie Oddzia Reumatologii
41-500 Chorzw, ul. Strzelcw Bytomskich 11
Szpital Miejski Murcki w Katowicach
40-749 Katowice, ul. Sokoowskiego 2
tel. (32) 255 61 30
Regionalne Centrum Zdrowia Oddzia Rematologiczny dla przewlekle chorych
59-300 Lubin, ul. Bema 5
tel. (76) 846 14 00
Szpital Specjalistyczny Podkarpacki Orodek Onkologiczny im. Ks. Bronisawa Markiewicza
36-200 Brzozw, ul. Bielawskiego 18
tel. (13) 430 95 00
Wojewdzki Szpital im. Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej w Tarnobrzegu
39-400 Tarnobrzeg, ul. Szpitalna 1
tel.(15) 812 30 01
GOPLANA Centrum Rehabilitacji i Reumatologii, Oddzia Reumatologii
58-950 wieradw Zdrj, ul. Pisudskiego 33
tel. (75) 782 06 94

Problemy chorych na ZZSK 27

www.poruszycswiat.pl
Wiedza w jednym miejscu

Dostpny rwnie w wersji elektronicznej na

www.poruszycswiat.pl

AbbVie Polska Sp. z o.o.

ul. Postpu 21B, 02-676 Warszawa, tel.: (22) 3191200, fax: (22) 3191201

2012-10-EDU-2624