Podstawa Programowa MEN

Dokument
podpisany przez
Krzysztof Madej
Data: 2017.02.24
19:55:08 CET
DZIENNIK USTAW
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Warszawa, dnia 24 lutego 2017 r.
Poz. 356
ROZPORZDZENIE
MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1)
zdnia 14 lutego 2017r.
wsprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej ksztacenia oglnego
dlaszkoy podstawowej, wtym dla uczniw zniepenosprawnoci intelektualn wstopniu umiarkowanym
lub znacznym, ksztacenia oglnego dla branowej szkoy Istopnia, ksztacenia oglnego
dla szkoy specjalnej przysposabiajcej do pracy oraz ksztacenia oglnego dla szkoy policealnej
Na podstawie art.47 ust.1 pkt 1 lit.a, b, e, f ih ustawy zdnia 14 grudnia 2016r. Prawo owiatowe (Dz.U. z2017r.
poz.59) zarzdza si, co nastpuje:
1. Okrela si podstaw programow:
1) wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziaw przedszkolnych wszkoach podstawowych orazinnych form
wychowania przedszkolnego, stanowic zacznik nr1 do rozporzdzenia;
2) ksztacenia oglnego dla publicznych szk, oktrych mowa wart. 18 ust.1 pkt 1 ipkt 2 lit.c, d if ustawy zdnia
14grudnia 2016r. Prawo owiatowe:
a) szkoy podstawowej, stanowic zacznik nr2 do rozporzdzenia,
b) szkoy podstawowej dla uczniw zniepenosprawnoci intelektualn wstopniu umiarkowanym lub znacznym,
stanowic zacznik nr3 do rozporzdzenia,
c) branowej szkoy Istopnia, stanowic zacznik nr4 do rozporzdzenia,
d) szkoy specjalnej przysposabiajcej do pracy, stanowic zacznik nr5 do rozporzdzenia,
e) szkoy policealnej, stanowic zacznik nr6 do rozporzdzenia.
2. Podstawprogramowwychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziaw przedszkolnych wszkoach podsta-

wowych oraz innych form wychowania przedszkolnego, okrelon wzaczniku nr1 do rozporzdzenia, stosuje si take
do prowadzenia wychowania przedszkolnego worodkach umoliwiajcych dzieciom zniepenosprawnoci intelektualn
zniepenosprawnociami sprzonymi realizacj obowizku rocznego przygotowania przedszkolnego.
3. Rozporzdzenie wchodzi wycie zdniem 1 wrzenia 2017r.
Minister Edukacji Narodowej: A. Zalewska
1)
Minister Edukacji Narodowej kieruje dziaem administracji rzdowej owiata iwychowanie, na podstawie 1 ust.2 rozporzdzenia
Prezesa Rady Ministrw zdnia 17 listopada 2015r. wsprawie szczegowego zakresu dziaania Ministra Edukacji Narodowej (Dz.U.
poz.1903).

Dziennik Ustaw 2 Poz. 356
Zaczniki do rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej
z dniaZaczniki
14 lutego 2017 r. (poz.
do rozporzdzenia Ministra)
Edukacji
Narodowej zdnia 14 lutego 2017r. (poz. 356)
Zacznik nr 1
Zacznik nr1
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO
DLA PRZEDSZKOLI,
PODSTAWA ODDZIAW
PROGRAMOWA PRZEDSZKOLNYCH
WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO DLAW SZKOACH
PRZEDSZKOLI,
ODDZIAW PRZEDSZKOLNYCH W SZKOACH PODSTAWOWYCH
PODSTAWOWYCH ORAZ INNYCH FORM WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO
ORAZ INNYCH FORM WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego wskazuje cel wychowania

przedszkolnego, zadania profilaktyczno-wychowawcze przedszkola, oddziau przedszkolnego
zorganizowanego w szkole podstawowej i innej formie wychowania przedszkolnego,
zwanych dalej przedszkolami, oraz efekty realizacji zada w postaci celw osiganych
przez dzieci na zakoczenie wychowania przedszkolnego.
Celem wychowania przedszkolnego jest wsparcie caociowego rozwoju dziecka. Wsparcie to

realizowane jest przez proces opieki, wychowania i nauczania uczenia si, co umoliwia
dziecku odkrywanie wasnych moliwoci, sensu dziaania oraz gromadzenie dowiadcze na
drodze prowadzcej do prawdy, dobra i pikna. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiga
dojrzao do podjcia nauki na pierwszym etapie edukacji.
Zadania przedszkola
1. Wspieranie wielokierunkowej aktywnoci dziecka poprzez organizacj warunkw

sprzyjajcych nabywaniu dowiadcze w fizycznym, emocjonalnym, spoecznym
i poznawczym obszarze jego rozwoju.
2. Tworzenie warunkw umoliwiajcych dzieciom swobodny rozwj, zabaw

i odpoczynek w poczuciu bezpieczestwa.
3. Wspieranie aktywnoci dziecka podnoszcej poziom integracji sensorycznej

i umiejtnoci korzystania z rozwijajcych si procesw poznawczych.
4. Zapewnienie prawidowej organizacji warunkw sprzyjajcych nabywaniu przez dzieci

dowiadcze, ktre umoliwi im cigo procesw adaptacji oraz pomoc dzieciom
rozwijajcym si w sposb nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony.
5. Wspieranie samodzielnej dziecicej eksploracji wiata, dobr treci adekwatnych do

poziomu rozwoju dziecka, jego moliwoci percepcyjnych, wyobrae i rozumowania,
z poszanowaniem indywidualnych potrzeb i zainteresowa.
6. Wzmacnianie poczucia wartoci, indywidualno, oryginalno dziecka oraz potrzeby

tworzenia relacji osobowych i uczestnictwa w grupie.
1

7. Tworzenie sytuacji sprzyjajcych rozwojowi nawykw i zachowa prowadzcych do

samodzielnoci, dbania o zdrowie, sprawno ruchow i bezpieczestwo, w tym
bezpieczestwo w ruchu drogowym.
8. Przygotowywanie do rozumienia emocji, uczu wasnych i innych ludzi oraz dbanie

o zdrowie psychiczne, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji,
pojawiajcych si w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzgldniajcych treci
adekwatne do intelektualnych moliwoci i oczekiwa rozwojowych dzieci.
9. Tworzenie sytuacji edukacyjnych budujcych wraliwo dziecka, w tym wraliwo

estetyczn, w odniesieniu do wielu sfer aktywnoci czowieka: mowy, zachowania,
ruchu, rodowiska, ubioru, muzyki, taca, piewu, teatru, plastyki.
10. Tworzenie warunkw pozwalajcych na bezpieczn, samodzieln eksploracj otaczajcej

dziecko przyrody, stymulujcych rozwj wraliwoci i umoliwiajcych poznanie
wartoci oraz norm odnoszcych si do rodowiska przyrodniczego, adekwatnych do
etapu rozwoju dziecka.
11. Tworzenie warunkw umoliwiajcych bezpieczn, samodzieln eksploracj elementw

techniki w otoczeniu, konstruowania, majsterkowania, planowania i podejmowania
intencjonalnego dziaania, prezentowania wytworw swojej pracy.
12. Wspdziaanie z rodzicami, rnymi rodowiskami, organizacjami i instytucjami,

uznanymi przez rodzicw za rdo istotnych wartoci, na rzecz tworzenia warunkw
umoliwiajcych rozwj tosamoci dziecka.
13. Kreowanie, wsplne z wymienionymi podmiotami, sytuacji prowadzcych do poznania

przez dziecko wartoci i norm spoecznych, ktrych rdem jest rodzina, grupa
w przedszkolu, inne dorose osoby, w tym osoby starsze, oraz rozwijania zachowa
wynikajcych z wartoci moliwych do zrozumienia na tym etapie rozwoju.
14. Systematyczne uzupenianie, za zgod rodzicw, realizowanych treci wychowawczych

o nowe zagadnienia, wynikajce z pojawienia si w otoczeniu dziecka zmian i zjawisk
istotnych dla jego bezpieczestwa i harmonijnego rozwoju.
15. Systematyczne wspieranie rozwoju mechanizmw uczenia si dziecka, prowadzce do

osignicia przez nie poziomu umoliwiajcego podjcie nauki w szkole.
16. Organizowanie zaj zgodnie z potrzebami umoliwiajcych dziecku poznawanie

kultury i jzyka mniejszoci narodowej lub etnicznej lub jzyka regionalnego
kaszubskiego.
17. Tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjajcych budowaniu zainteresowania dziecka

jzykiem obcym nowoytnym, chci poznawania innych kultur.
2

Przygotowanie dzieci do posugiwania si jzykiem obcym nowoytnym nie dotyczy:
1) dzieci posiadajcych orzeczenie o potrzebie ksztacenia specjalnego wydane ze

wzgldu na niepenosprawno intelektualn w stopniu umiarkowanym lub znacznym
oraz dzieci posiadajcych orzeczenie o potrzebie ksztacenia specjalnego wydane ze
wzgldu na niepenosprawnoci sprzone, jeeli jedn z niepenosprawnoci jest
niepenosprawno intelektualna w stopniu umiarkowanym lub znacznym;
2) dzieci posiadajcych orzeczenie o potrzebie ksztacenia specjalnego wydane ze
wzgldu na inne ni wymienione w pkt 1 rodzaje niepenosprawnoci, o ktrych
mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 127 ust. 19 pkt 2 ustawy z dnia
14 grudnia 2016 r. Prawo owiatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59), oraz jeeli
z indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego wynika brak moliwoci
realizacji przygotowania do posugiwania si jzykiem obcym nowoytnym ze
wzgldu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz moliwoci
psychofizyczne dziecka.
Osignicia dziecka na koniec wychowania przedszkolnego
I. Fizyczny obszar rozwoju dziecka. Dziecko przygotowane do podjcia nauki w szkole:

1) zgasza potrzeby fizjologiczne, samodzielnie wykonuje podstawowe czynnoci
higieniczne;
2) wykonuje czynnoci samoobsugowe: ubieranie si i rozbieranie, w tym czynnoci
precyzyjne, np. zapinanie guzikw, wizanie sznurowade;
3) spoywa posiki z uyciem sztucw, nakrywa do stou i sprzta po posiku;
4) komunikuje potrzeb ruchu, odpoczynku itp.;
5) uczestniczy w zabawach ruchowych, w tym rytmicznych, muzycznych,
naladowczych, z przyborami lub bez nich; wykonuje rne formy ruchu: biene,
skoczne, z czworakowaniem, rzutne;
6) inicjuje zabawy konstrukcyjne, majsterkuje, buduje, wykorzystujc zabawki,
materiay uytkowe, w tym materia naturalny;
7) wykonuje czynnoci, takie jak: sprztanie, pakowanie, trzymanie przedmiotw
jedn rk i oburcz, maych przedmiotw z wykorzystaniem odpowiednio
uksztatowanych chwytw doni, uywa chwytu pisarskiego podczas rysowania,
krelenia i pierwszych prb pisania;
8) wykonuje podstawowe wiczenia ksztatujce nawyk utrzymania prawidowej
postawy ciaa;
9) wykazuje sprawno ciaa i koordynacj w stopniu pozwalajcym na rozpoczcie
systematycznej nauki czynnoci zoonych, takich jak czytanie i pisanie.
II. Emocjonalny obszar rozwoju dziecka. Dziecko przygotowane do podjcia nauki w szkole:
1) rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje, prbuje radzi sobie z ich
przeywaniem;
2) szanuje emocje swoje i innych osb;
3

3) przeywa emocje w sposb umoliwiajcy mu adaptacj w nowym otoczeniu, np.

w nowej grupie dzieci, nowej grupie starszych dzieci, a take w nowej grupie dzieci
i osb dorosych;
4) przedstawia swoje emocje i uczucia, uywajc charakterystycznych dla dziecka
form wyrazu;
5) rozstaje si z rodzicami bez lku, ma wiadomo, e rozstanie takie bywa dusze
lub krtsze;
6) rozrnia emocje i uczucia przyjemne i nieprzyjemne, ma wiadomo, e
odczuwaj i przeywaj je wszyscy ludzie;
7) szuka wsparcia w sytuacjach trudnych dla niego emocjonalnie; wdraa swoje
wasne strategie, wspierane przez osoby dorose lub rwienikw;
8) zauwaa, e nie wszystkie przeywane emocje i uczucia mog by podstaw do
podejmowania natychmiastowego dziaania, panuje nad nieprzyjemn emocj,
np. podczas czekania na wasn kolej w zabawie lub innej sytuacji;
9) wczuwa si w emocje i uczucia osb z najbliszego otoczenia;
10) dostrzega, e zwierzta posiadaj zdolno odczuwania, przejawia w stosunku do
nich yczliwo i trosk;
11) dostrzega emocjonaln warto otoczenia przyrodniczego jako rda satysfakcji
estetycznej.
III. Spoeczny obszar rozwoju dziecka. Dziecko przygotowane do podjcia nauki w szkole:
1) przejawia poczucie wasnej wartoci jako osoby, wyraa szacunek wobec innych
osb i przestrzegajc tych wartoci, nawizuje relacje rwienicze;
2) odczuwa i wyjania swoj przynaleno do rodziny, narodu, grupy przedszkolnej,
grupy chopcw, grupy dziewczynek oraz innych grup, np. grupy teatralnej, grupy
sportowej;
3) posuguje si swoim imieniem, nazwiskiem, adresem;
4) uywa zwrotw grzecznociowych podczas powitania, poegnania, sytuacji
wymagajcej przeproszenia i przyjcia konsekwencji swojego zachowania;
5) ocenia swoje zachowanie w kontekcie podjtych czynnoci i zada oraz
przyjtych norm grupowych; przyjmuje, respektuje i tworzy zasady zabawy
w grupie, wspdziaa z dziemi w zabawie, pracach uytecznych, podczas
odpoczynku;
6) nazywa i rozpoznaje wartoci zwizane z umiejtnociami i zachowaniami
spoecznymi, np. szacunek do dzieci i dorosych, szacunek do ojczyzny, yczliwo
okazywana dzieciom i dorosym obowizkowo, przyja, rado;
7) respektuje prawa i obowizki swoje oraz innych osb, zwracajc uwag na ich
indywidualne potrzeby;
8) obdarza uwag inne dzieci i osoby dorose;
9) komunikuje si z dziemi i osobami dorosymi, wykorzystujc komunikaty
werbalne i pozawerbalne; wyraa swoje oczekiwania spoeczne wobec innego
dziecka, grupy.
4

IV. Poznawczy obszar rozwoju dziecka. Dziecko przygotowane do podjcia nauki w szkole:
1) wyraa swoje rozumienie wiata, zjawisk i rzeczy znajdujcych si w bliskim
otoczeniu za pomoc komunikatw pozawerbalnych: taca, intencjonalnego ruchu,
gestw, impresji plastycznych, technicznych, teatralnych, mimicznych, konstrukcji
i modeli z tworzyw i materiau naturalnego;
2) wyraa swoje rozumienie wiata, zjawisk i rzeczy znajdujcych si w bliskim
otoczeniu za pomoc jzyka mwionego, posuguje si jzykiem polskim w mowie
zrozumiaej dla dzieci i osb dorosych, mwi pynnie, wyranie, rytmicznie,
poprawnie wypowiada ciche i gone dwiki mowy, rozrnia goski na pocztku
i kocu w wybranych prostych fonetycznie sowach;
3) odrnia elementy wiata fikcji od realnej rzeczywistoci; byty rzeczywiste od
medialnych, byty realistyczne od fikcyjnych;
4) rozpoznaje litery, ktrymi jest zainteresowane na skutek zabawy i spontanicznych
odkry, odczytuje krtkie wyrazy utworzone z poznanych liter w formie napisw
drukowanych dotyczce treci znajdujcych zastosowanie w codziennej
aktywnoci;
5) odpowiada na pytania, opowiada o zdarzeniach z przedszkola, objania kolejno
zdarze w prostych historyjkach obrazkowych, ukada historyjki obrazkowe,
recytuje wierszyki, ukada i rozwizuje zagadki;
6) wykonuje wasne eksperymenty jzykowe, nadaje znaczenie czynnociom, nazywa
je, tworzy arty jzykowe i sytuacyjne, uwanie sucha i nadaje znaczenie swym
dowiadczeniom;
7) eksperymentuje rytmem, gosem, dwikami i ruchem, rozwijajc swoj
wyobrani muzyczn; sucha, odtwarza i tworzy muzyk, piewa piosenki,
porusza si przy muzyce i do muzyki, dostrzega zmiany charakteru muzyki, np.
dynamiki, tempa i wysokoci dwiku oraz wyraa j ruchem, reaguje na sygnay,
muzykuje z uyciem instrumentw oraz innych rde dwiku; piewa piosenki
z dziecicego repertuaru oraz atwe piosenki ludowe; chtnie uczestniczy
w zbiorowym muzykowaniu; wyraa emocje i zjawiska pozamuzyczne rnymi
rodkami aktywnoci muzycznej; aktywnie sucha muzyki; wykonuje lub
rozpoznaje melodie, piosenki i pieni, np. wane dla wszystkich dzieci
w przedszkolu, np. hymn przedszkola, charakterystyczne dla uroczystoci
narodowych (hymn narodowy), potrzebne do organizacji uroczystoci np. Dnia
Babci i Dziadka, wita przedszkolaka (piosenki okazjonalne) i inne; w skupieniu
sucha muzyki;
8) wykonuje wasne eksperymenty graficzne farb, kredk, owkiem, mazakiem itp.,
tworzy proste i zoone znaki, nadajc im znaczenie, odkrywa w nich fragmenty
wybranych liter, cyfr, kreli wybrane litery i cyfry na gadkiej kartce papieru,
wyjania sposb powstania wykrelonych, narysowanych lub zapisanych ksztatw,
przetwarza obraz ruchowy na graficzny i odwrotnie, samodzielnie planuje ruch
przed zapisaniem, np. znaku graficznego, litery i innych w przestrzeni sieci
kwadratowej lub liniatury, okrela kierunki i miejsca na kartce papieru;
9) czyta obrazy, wyodrbnia i nazywa ich elementy, nazywa symbole i znaki
znajdujce si w otoczeniu, wyjania ich znaczenie;
5

10) wymienia nazw swojego kraju i jego stolicy, rozpoznaje symbole narodowe
(godo, flaga, hymn), nazywa wybrane symbole zwizane z regionami Polski ukryte
w podaniach, przysowiach, legendach, bajkach, np. o smoku wawelskim, orientuje
si, e Polska jest jednym z krajw Unii Europejskiej;
11) wyraa ekspresj twrcz podczas czynnoci konstrukcyjnych i zabawy,
zagospodarowuje przestrze, nadajc znaczenie umieszczonym w niej
przedmiotom, okrela ich pooenie, liczb, ksztat, wielko, ciar, porwnuje
przedmioty w swoim otoczeniu z uwagi na wybran cech;
12) klasyfikuje przedmioty wedug: wielkoci, ksztatu, koloru, przeznaczenia, ukada
przedmioty w grupy, szeregi, rytmy, odtwarza ukady przedmiotw i tworzy
wasne, nadajc im znaczenie, rozrnia podstawowe figury geometryczne (koo,
kwadrat, trjkt, prostokt);
13) eksperymentuje, szacuje, przewiduje, dokonuje pomiaru dugoci przedmiotw,
wykorzystujc np. do, stop, but;
14) okrela kierunki i ustala pooenie przedmiotw w stosunku do wasnej osoby,
a take w stosunku do innych przedmiotw, rozrnia stron lew i praw;
15) przelicza elementy zbiorw w czasie zabawy, prac porzdkowych, wicze
i wykonywania innych czynnoci, posuguje si liczebnikami gwnymi
i porzdkowymi, rozpoznaje cyfry oznaczajce liczby od 0 do 10, eksperymentuje
z tworzeniem kolejnych liczb, wykonuje dodawanie i odejmowanie w sytuacji
uytkowej, liczy obiekty, odrnia liczenie bdne od poprawnego;
16) posuguje si w zabawie i w trakcie wykonywania innych czynnoci pojciami
dotyczcymi nastpstwa czasu np. wczoraj, dzisiaj, jutro, rano, wieczorem, w tym
nazwami pr roku, nazwami dni tygodnia i miesicy;
17) rozpoznaje modele monet i banknotw o niskich nominaach, porzdkuje je,
rozumie, do czego su pienidze w gospodarstwie domowym;
18) posuguje si pojciami dotyczcymi zjawisk przyrodniczych, np. tcza, deszcz,
burza, opadanie lici z drzew, sezonowa wdrwka ptakw, kwitnienie drzew,
zamarzanie wody, dotyczcymi ycia zwierzt, rolin, ludzi w rodowisku
przyrodniczym, korzystania z dbr przyrody, np. grzybw, owocw, zi;
19) podejmuje samodzieln aktywno poznawcz np. ogldanie ksiek,
zagospodarowywanie przestrzeni wasnymi pomysami konstrukcyjnymi,
korzystanie z nowoczesnej technologii itd.;
20) wskazuje zawody wykonywane przez rodzicw i osoby z najbliszego otoczenia,
wyjania, czym zajmuje si osoba wykonujca dany zawd;
21) rozumie bardzo proste polecenia w jzyku obcym nowoytnym i reaguje na nie;
uczestniczy w zabawach, np. muzycznych, ruchowych, plastycznych,
konstrukcyjnych, teatralnych; uywa wyrazw i zwrotw majcych znaczenie dla
danej zabawy lub innych podejmowanych czynnoci; powtarza rymowanki i proste
wierszyki, piewa piosenki w grupie; rozumie oglny sens krtkich historyjek
opowiadanych lub czytanych, gdy s wspierane np. obrazkami, rekwizytami,
ruchem, mimik, gestami;
22) reaguje na proste polecenie w jzyku mniejszoci narodowej lub etnicznej, uywa
wyrazw i zwrotw majcych znaczenie w zabawie i innych podejmowanych
6

czynnociach: powtarza rymowanki i proste wierszyki, piewa piosenki; rozumie

oglny sens krtkich historyjek opowiadanych lub czytanych wspieranych
np. obrazkiem, rekwizytem, gestem; zna godo (symbol) swojej wsplnoty
narodowej lub etnicznej;
23) reaguje na proste polecenie w jzyku regionalnym kaszubskim, uywa wyrazw
i zwrotw majcych znaczenie w zabawie i innych podejmowanych czynnociach:
powtarza rymowanki i proste wierszyki, piewa piosenki; rozumie oglny sens
krtkich historyjek opowiadanych lub czytanych wspieranych np. obrazkiem,
rekwizytem, gestem, zna godo (symbol) swojej wsplnoty regionalnej
kaszubskiej.
Warunki i sposb realizacji
1. Zgodnie z zapisami dotyczcymi zada przedszkola nauczyciele organizuj zajcia

wspierajce rozwj dziecka. Wykorzystuj do tego kad sytuacj i moment pobytu
dziecka w przedszkolu, czyli tzw. zajcia kierowane i niekierowane. Wszystkie
dowiadczenia dzieci pynce z organizacji pracy przedszkola s efektem realizacji
programu wychowania przedszkolnego. Wane s zatem zajcia kierowane, jak i czas
spoywania posikw, czas przeznaczony na odpoczynek i charakter tego odpoczynku,
uroczystoci przedszkolne, wycieczki, ale i ubieranie, rozbieranie. Bardzo wana jest
samodzielna zabawa.
2. Przedstawione w podstawie programowej naturalne obszary rozwoju dziecka wskazuj

na konieczno uszanowania typowych dla tego okresu potrzeb rozwojowych, ktrych
spenieniem powinna sta si dobrze zorganizowana zabawa, zarwno w budynku
przedszkola, jak i na wieym powietrzu. Naturalna zabawa dziecka wie si
z doskonaleniem motoryki i zaspokojeniem potrzeby ruchu, dlatego organizacja zaj
na wieym powietrzu powinna by elementem codziennej pracy z dzieckiem w kadej
grupie wiekowej.
3. Nauczyciele, organizujc zajcia kierowane, bior pod uwag moliwoci dzieci, ich
oczekiwania poznawcze i potrzeby wyraania swoich stanw emocjonalnych,
komunikacji oraz chci zabawy. Wykorzystuj kad naturalnie pojawiajc si
sytuacj edukacyjn prowadzc do osignicia dojrzaoci szkolnej. Sytuacje
edukacyjne wywoane np. oczekiwaniem poznania liter skutkuj zabawami w ich
rozpoznawaniu. Jeeli dzieci w sposb naturalny s zainteresowane zabawami
prowadzcymi do wicze czynnoci zoonych, takich jak liczenie, czytanie, a nawet
pisanie, nauczyciel przygotowuje dzieci do wykonywania tyche czynnoci zgodnie
z fizjologi i natur pojawiania si tyche procesw.
4. Przedszkole jest miejscem, w ktrym poprzez zabaw dziecko poznaje alfabet liter
drukowanych. Zabawa rozwija w dziecku oczekiwania poznawcze w tym zakresie i jest
najlepszym rozwizaniem metodycznym, ktre sprzyja jego rozwojowi. Zabawy
przygotowujce do nauki pisania liter prowadzi powinny jedynie do optymalizacji
7

napicia miniowego, wicze planowania ruchu przy kreleniu znakw o charakterze

literopodobnym, wicze czytania liniatury, wodzenia po ladzie i zapisu wybranego
znaku graficznego. W trakcie wychowania przedszkolnego dziecko nie uczy si
czynnoci zoonych z udziaem caej grupy, lecz przygotowuje si do nauki czytania
i pisania oraz uczestniczy w procesie alfabetyzacji.
5. Nauczyciele diagnozuj, obserwuj dzieci i twrczo organizuj przestrze ich rozwoju,

wczajc do zabaw i dowiadcze przedszkolnych potencja tkwicy w dzieciach oraz
ich zaciekawienie elementami otoczenia.
6. Wspczesny przedszkolak funkcjonuje w dynamicznym, szybko zmieniajcym si

otoczeniu, std przedszkole powinno sta si miejscem, w ktrym dziecko otrzyma
pomoc w jego rozumieniu.
7. Organizacja zabawy, nauki i wypoczynku w przedszkolu oparta jest na rytmie dnia,

czyli powtarzajcych si systematycznie fazach, ktre pozwalaj dziecku na stopniowe
zrozumienie pojcia czasu i organizacji oraz daj poczucie bezpieczestwa i spokoju,
zapewniajc mu zdrowy rozwj.
8. Pobyt w przedszkolu jest czasem wypenionym zabaw, ktra pod okiem specjalistw
tworzy pole dowiadcze rozwojowych budujcych dojrzao szkoln. Nauczyciele
zwracaj uwag na konieczno tworzenia stosownych nawykw ruchowych u dzieci,
ktre bd niezbdne, aby rozpocz nauk w szkole, a take na rol poznawania
wielozmysowego. Szczeglne znaczenie dla budowy dojrzaoci szkolnej maj zajcia
rytmiki, ktre powinny by prowadzone w kadej grupie wiekowej oraz gimnastyki, ze
szczeglnym uwzgldnieniem wicze zapobiegajcych wadom postawy.
9. Nauczyciele systematycznie informuj rodzicw o postpach w rozwoju ich dziecka,
zachcaj do wsppracy w realizacji programu wychowania przedszkolnego oraz
opracowuj diagnoz dojrzaoci szkolnej dla tych dzieci, ktre w danym roku maj
rozpocz nauk w szkole.
10. Przygotowanie dzieci do posugiwania si jzykiem obcym nowoytnym powinno by

wczone w rne dziaania realizowane w ramach programu wychowania
przedszkolnego i powinno odbywa si przede wszystkim w formie zabawy. Naley
stworzy warunki umoliwiajce dzieciom osuchanie si z jzykiem obcym w rnych
sytuacjach ycia codziennego. Moe to zosta zrealizowane m.in. poprzez kierowanie
do dzieci bardzo prostych polece w jzyku obcym w toku rnych zaj i zabaw,
wspln lektur ksieczek dla dzieci w jzyku obcym, wczanie do zaj rymowanek,
prostych wierszykw, piosenek oraz materiaw audiowizualnych w jzyku obcym.
Nauczyciel prowadzcy zajcia z dziemi powinien wykorzysta naturalne sytuacje
wynikajce ze swobodnej zabawy dzieci, aby powtrzy lub zastosowa w dalszej
zabawie poznane przez dzieci sowa lub zwroty.
Dokonujc wyboru jzyka obcego nowoytnego, do posugiwania si ktrym bd

przygotowywane dzieci uczszczajce do przedszkola lub innej formy wychowania
8

przedszkolnego, naley bra pod uwag, jaki jzyk obcy nowoytny jest nauczany
w szkoach podstawowych na terenie danej gminy.
11. Aranacja przestrzeni wpywa na aktywno wychowankw, dlatego proponuje si

takie jej zagospodarowanie, ktre pozwoli dzieciom na podejmowanie rnorodnych
form dziaania. Wskazane jest zorganizowanie staych i czasowych kcikw
zainteresowa. Jako stae proponuje si kciki: czytelniczy, konstrukcyjny, artystyczny,
przyrodniczy. Jako czasowe proponuje si kciki zwizane z realizowan tematyk,
witami okolicznociowymi, specyfik pracy przedszkola.
12. Elementem przestrzeni s take zabawki i pomoce dydaktyczne wykorzystywane

w motywowaniu dzieci do podejmowania samodzielnego dziaania, odkrywania zjawisk
oraz zachodzcych procesw, utrwalania zdobytej wiedzy i umiejtnoci, inspirowania
do prowadzenia wasnych eksperymentw. Istotne jest, aby kade dziecko miao
moliwo korzystania z nich bez nieuzasadnionych ogranicze czasowych.
13. Elementem przestrzeni w przedszkolu s odpowiednio wyposaone miejsca

przeznaczone na odpoczynek dzieci (leak, materac, mata, poduszka), jak rwnie
elementy wyposaenia odpowiednie dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
14. Estetyczna aranacja wntrz umoliwia celebrowanie posikw (kulturalne, spokojne

ich spoywanie poczone z nauk posugiwania si sztucami), a take moliwo
wybierania potraw przez dzieci (walory odywcze i zdrowotne produktw), a nawet ich
komponowania.
15. Aranacja wntrz umoliwia dzieciom podejmowanie prac porzdkowych np. po i przed
posikami, po zakoczonej zabawie, przed wyjciem na spacer.
9

Dziennik Ustaw 11
Zacznik Poz.
nr 2356
Zacznik nr 2
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA SZKOY
PODSTAWOWEJ
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA SZKOY PODSTAWOWEJ
Ksztacenie w szkole podstawowej stanowi fundament wyksztacenia. Zadaniem szkoy jest

agodne wprowadzenie dziecka w wiat wiedzy, przygotowanie do wykonywania
obowizkw ucznia oraz wdraanie do samorozwoju. Szkoa zapewnia bezpieczne warunki
oraz przyjazn atmosfer do nauki, uwzgldniajc indywidualne moliwoci i potrzeby
edukacyjne ucznia. Najwaniejszym celem ksztacenia w szkole podstawowej jest dbao
o integralny rozwj biologiczny, poznawczy, emocjonalny, spoeczny i moralny ucznia.
Ksztacenie w szkole podstawowej trwa osiem lat i jest podzielone na dwa etapy edukacyjne:
1) I etap edukacyjny obejmujcy klasy IIII szkoy podstawowej edukacja
wczesnoszkolna;
2) II etap edukacyjny obejmujcy klasy IVVIII szkoy podstawowej.
Ksztacenie oglne w szkole podstawowej ma na celu:

1) wprowadzanie uczniw w wiat wartoci, w tym ofiarnoci, wsppracy,
solidarnoci, altruizmu, patriotyzmu i szacunku dla tradycji, wskazywanie wzorcw
postpowania i budowanie relacji spoecznych, sprzyjajcych bezpiecznemu
rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele);
2) wzmacnianie poczucia tosamoci indywidualnej, kulturowej, narodowej,
regionalnej i etnicznej;
3) formowanie u uczniw poczucia godnoci wasnej osoby i szacunku dla godnoci
innych osb;
4) rozwijanie kompetencji, takich jak: kreatywno, innowacyjno i przedsibiorczo;
5) rozwijanie umiejtnoci krytycznego i logicznego mylenia, rozumowania,
argumentowania i wnioskowania;
6) ukazywanie wartoci wiedzy jako podstawy do rozwoju umiejtnoci;
7) rozbudzanie ciekawoci poznawczej uczniw oraz motywacji do nauki;
8) wyposaenie uczniw w taki zasb wiadomoci oraz ksztatowanie takich
umiejtnoci, ktre pozwalaj w sposb bardziej dojrzay i uporzdkowany
zrozumie wiat;
9) wspieranie ucznia w rozpoznawaniu wasnych predyspozycji i okrelaniu drogi
dalszej edukacji;
10) wszechstronny rozwj osobowy ucznia przez pogbianie wiedzy oraz zaspokajanie
i rozbudzanie jego naturalnej ciekawoci poznawczej;
11) ksztatowanie postawy otwartej wobec wiata i innych ludzi, aktywnoci w yciu
spoecznym oraz odpowiedzialnoci za zbiorowo;
12) zachcanie do zorganizowanego i wiadomego samoksztacenia opartego
na umiejtnoci przygotowania wasnego warsztatu pracy;
13) ukierunkowanie ucznia ku wartociom.
1

Najwaniejsze umiejtnoci rozwijane w ramach ksztacenia oglnego w szkole podstawowej

to:
1) sprawne komunikowanie si w jzyku polskim oraz w jzykach obcych nowoytnych;
2) sprawne wykorzystywanie narzdzi matematyki w yciu codziennym, a take
ksztacenie mylenia matematycznego;
3) poszukiwanie, porzdkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji
z rnych rde;
4) kreatywne rozwizywanie problemw z rnych dziedzin ze wiadomym
wykorzystaniem metod i narzdzi wywodzcych si z informatyki, w tym
programowanie;
5) rozwizywanie problemw, rwnie z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
6) praca w zespole i spoeczna aktywno;
7) aktywny udzia w yciu kulturalnym szkoy, rodowiska lokalnego oraz kraju.
W procesie ksztacenia oglnego szkoa podstawowa na kadym przedmiocie ksztatuje

kompetencje jzykowe uczniw oraz dba o wyposaenie uczniw w wiadomoci
i umiejtnoci umoliwiajce komunikowanie si w jzyku polskim w sposb poprawny
i zrozumiay.
Wanym zadaniem szkoy jest ksztacenie w zakresie porozumiewania si w jzykach obcych

nowoytnych. W klasach IVI szkoy podstawowej uczniowie ucz si jednego jzyka
obcego nowoytnego, natomiast w klasach VII i VIII dwch jzykw obcych nowoytnych.
Od klasy VII uczniowie mog take realizowa nauczanie dwujzyczne, jeeli szkoa
zorganizuje tak form ksztacenia.
Zadaniem szkoy podstawowej jest wprowadzenie uczniw w wiat literatury, ugruntowanie

ich zainteresowa czytelniczych oraz wyposaenie w kompetencje czytelnicze potrzebne do
krytycznego odbioru utworw literackich i innych tekstw kultury. Szkoa podejmuje
dziaania majce na celu rozbudzenie u uczniw zamiowania do czytania oraz dziaania
sprzyjajce zwikszeniu aktywnoci czytelniczej uczniw, ksztatuje postaw dojrzaego
i odpowiedzialnego czytelnika, przygotowanego do otwartego dialogu z dzieem literackim.
W procesie ksztacenia i wychowania wskazuje rol biblioteki (szkolnej, publicznej,
naukowej i in.) oraz zachca do podejmowania indywidualnych prb twrczych.
Wysokie kompetencje czytelnicze wpywaj na sukces uczniw w szkole, a w pniejszym

yciu pozwalaj pokonywa uczniom ograniczenia i trudnoci zwizane z mniej sprzyjajcym
rodowiskiem spoecznym.
Czytanie jako umiejtno rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania

tekstw, w tym tekstw kultury, to jedna z najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez
ucznia w procesie ksztacenia.
2

Dzieci, ktre duo czytaj, maj bogaty zasb sownictwa, z atwoci nazywaj swoje
uczucia i wchodz w relacje z rwienikami, rzadziej sprawiaj kopoty wychowawcze, majc
lepiej rozwinit wyobrani umoliwiajc obiektywne spojrzenie na zachowania wasne
i innych, w konsekwencji lepiej radz sobie z obowizkami szkolnymi, a take
funkcjonowaniem w spoecznoci szkolnej.
Wane jest, aby zainteresowa ucznia czytaniem na poziomie szkoy podstawowej. Ucze
powinien mie zapewniony kontakt z ksik, np. przez udzia w zajciach, na ktrych
czytane s na gos przez nauczycieli fragmenty lektur, lub udzia w zajciach prowadzonych
w bibliotece szkolnej. W ten sposb rozwijane s kompetencje czytelnicze, ktre uksztatuj
nawyk czytania ksiek rwnie w dorosym yciu.
Szkoa ma stwarza uczniom warunki do nabywania wiedzy i umiejtnoci potrzebnych do

rozwizywania problemw z wykorzystaniem metod i technik wywodzcych si
z informatyki, w tym logicznego i algorytmicznego mylenia, programowania, posugiwania
si aplikacjami komputerowymi, wyszukiwania i wykorzystywania informacji z rnych
rde, posugiwania si komputerem i podstawowymi urzdzeniami cyfrowymi oraz
stosowania tych umiejtnoci na zajciach z rnych przedmiotw m.in. do pracy nad
tekstem, wykonywania oblicze, przetwarzania informacji i jej prezentacji w rnych
postaciach.
Szkoa ma rwnie przygotowywa ich do dokonywania wiadomych i odpowiedzialnych

wyborw w trakcie korzystania z zasobw dostpnych w internecie, krytycznej analizy
informacji, bezpiecznego poruszania si w przestrzeni cyfrowej, w tym nawizywania
i utrzymywania opartych na wzajemnym szacunku relacji z innymi uytkownikami sieci.
Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu

zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb
i moliwoci.
Uczniom z niepenosprawnociami, w tym uczniom z niepenosprawnoci intelektualn

w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje si do ich moliwoci psychofizycznych oraz tempa
uczenia si. Wybr form indywidualizacji nauczania powinien wynika z rozpoznania
potencjau kadego ucznia. Jeli nauczyciel pozwoli uczniowi na osiganie sukcesu na miar
jego moliwoci, wwczas ma on szans na rozwj oglny i edukacyjny. Zatem nauczyciel
powinien tak dobiera zadania, aby z jednej strony nie przerastay one moliwoci ucznia
(uniemoliwiay osignicie sukcesu), a z drugiej nie powodoway obnienia motywacji do
radzenia sobie z wyzwaniami.
Wan rol w ksztaceniu i wychowaniu uczniw w szkole podstawowej odgrywa edukacja

zdrowotna. Zadaniem szkoy jest ksztatowanie postaw prozdrowotnych uczniw, w tym
wdroenie ich do zachowa higienicznych, bezpiecznych dla zdrowia wasnego i innych osb,
a ponadto ugruntowanie wiedzy z zakresu prawidowego odywiania si, korzyci pyncych
z aktywnoci fizycznej, a take stosowania profilaktyki.
3

Ksztacenie i wychowanie w szkole podstawowej sprzyja rozwijaniu postaw obywatelskich,

patriotycznych i spoecznych uczniw. Zadaniem szkoy jest wzmacnianie poczucia
tosamoci narodowej, przywizania do historii i tradycji narodowych, przygotowanie
i zachcanie do podejmowania dziaa na rzecz rodowiska szkolnego i lokalnego, w tym do
angaowania si w wolontariat. Szkoa dba o wychowanie dzieci i modziey w duchu
akceptacji i szacunku dla drugiego czowieka, ksztatuje postaw szacunku dla rodowiska
przyrodniczego, w tym upowszechnia wiedz o zasadach zrwnowaonego rozwoju,
motywuje do dziaa na rzecz ochrony rodowiska oraz rozwija zainteresowanie ekologi.
Zadaniem szkoy jest przygotowanie uczniw do wyboru kierunku ksztacenia i zawodu.

Szkoa prowadzi zajcia z zakresu doradztwa zawodowego.
Due znaczenie dla rozwoju modego czowieka oraz jego sukcesw w dorosym yciu ma
nabywanie kompetencji spoecznych takich jak komunikacja i wsppraca w grupie, w tym
w rodowiskach wirtualnych, udzia w projektach zespoowych lub indywidualnych oraz
organizacja i zarzdzanie projektami.
Zastosowanie metody projektu, oprcz wspierania w nabywaniu wspomnianych wyej

kompetencji, pomaga rwnie rozwija u uczniw przedsibiorczo i kreatywno oraz
umoliwia stosowanie w procesie ksztacenia innowacyjnych rozwiza programowych,
organizacyjnych lub metodycznych.
Metoda projektu zakada znaczn samodzielno i odpowiedzialno uczestnikw, co stwarza

uczniom warunki do indywidualnego kierowania procesem uczenia si. Wspiera integracj
zespou klasowego, w ktrym uczniowie, dziki pracy w grupie, ucz si rozwizywania
problemw, aktywnego suchania, skutecznego komunikowania si, a take wzmacniaj
poczucie wasnej wartoci. Metoda projektu wdraa uczniw do planowania oraz
organizowania pracy, a take dokonywania samooceny. Projekty swoim zakresem mog
obejmowa jeden lub wicej przedmiotw. Pozwalaj na wspdziaanie szkoy ze
rodowiskiem lokalnym oraz na zaangaowanie rodzicw uczniw.
Projekty mog by wykonywane indywidualnie lub zespoowo. Uczniowie podczas pracy nad
projektami powinni mie zapewnion pomoc nauczyciela opiekuna. Nauczyciele
korzystajcy z metody projektu mog indywidualizowa techniki pracy, rnicujc
wymagania.
Wyboru treci podstawy programowej ksztacenia oglnego dla szkoy podstawowej, ktre
bd realizowane metod projektu, moe dokonywa nauczyciel samodzielnie lub
w porozumieniu z uczniami.
Projekt, w zalenoci od potrzeb, moe by realizowany np. przez tydzie, miesic, semestr
lub by dziaaniem caorocznym. W organizacji pracy szkoy mona uwzgldni rwnie
4

takie rozwizanie, ktre zakada, e w okrelonym czasie w szkole nie s prowadzone zajcia
z podziaem na poszczeglne lekcje, lecz s one realizowane metod projektu.
Przy realizacji projektu wskazane jest wykorzystywanie technologii informacyjno-

-komunikacyjnych.
Opis wiadomoci i umiejtnoci zdobytych przez ucznia w szkole podstawowej jest

przedstawiany w jzyku efektw uczenia si, zgodnie z Polsk Ram Kwalifikacji1).
Dziaalno edukacyjna szkoy okrelona jest przez:

1) szkolny zestaw programw nauczania;
2) program wychowawczo-profilaktyczny szkoy.
Szkolny zestaw programw nauczania oraz program wychowawczo-profilaktyczny szkoy

tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie
programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego
nauczyciela.
Obok zada wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele wykonuj rwnie dziaania

opiekucze odpowiednio do istniejcych potrzeb.
Dziaalno wychowawcza szkoy naley do podstawowych celw polityki owiatowej

pastwa. Wychowanie modego pokolenia jest zadaniem rodziny i szkoy, ktra w swojej
dziaalnoci musi uwzgldnia wol rodzicw, ale take i pastwa, do ktrego obowizkw
naley stwarzanie waciwych warunkw wychowania. Zadaniem szkoy jest ukierunkowanie
procesu wychowawczego na wartoci, ktre wyznaczaj cele wychowania i kryteria jego
oceny. Wychowanie ukierunkowane na wartoci zakada przede wszystkim podmiotowe
traktowanie ucznia, a wartoci skaniaj czowieka do podejmowania odpowiednich wyborw
czy decyzji. W realizowanym procesie dydaktyczno-wychowawczym szkoa podejmuje
dziaania zwizane z miejscami wanymi dla pamici narodowej, formami upamitniania
postaci i wydarze z przeszoci, najwaniejszymi witami narodowymi i symbolami
pastwowymi.
W szkole podstawowej na I etapie edukacyjnym, obejmujcym klasy IIII edukacja

wczesnoszkolna, edukacja realizowana jest w formie ksztacenia zintegrowanego. Na II etapie
edukacyjnym, obejmujcym klasy IVVIII, realizowane nastpujce przedmioty:
1) jzyk polski;
2) jzyk obcy nowoytny;
3) drugi jzyk obcy nowoytny;
4) muzyka;
5) plastyka;
1)
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz. U. z 2016 r. poz. 64, z pn. zm.).
5

6) historia;
7) wiedza o spoeczestwie;
8) przyroda;
9) geografia;
10) biologia;
11) chemia;
12) fizyka;
13) matematyka;
14) informatyka;
15) technika;
16) wychowanie fizyczne;
17) edukacja dla bezpieczestwa;
18) wychowanie do ycia w rodzinie2);
19) etyka;
20) jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3);
21) jzyk regionalny jzyk kaszubski3).
I etap edukacyjny: klasy IIII edukacja wczesnoszkolna

Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspieranie caociowego rozwoju dziecka. Proces
wychowania i ksztacenia prowadzony w klasach IIII szkoy podstawowej umoliwia
dziecku odkrywanie wasnych moliwoci, sensu dziaania oraz gromadzenie dowiadcze na
drodze prowadzcej do prawdy, dobra i pikna. Edukacja na tym etapie jest ukierunkowana
na zaspokojenie naturalnych potrzeb rozwojowych ucznia. Szkoa respektuje podmiotowo
ucznia w procesie budowania indywidualnej wiedzy oraz przechodzenia z wieku dziecicego
do okresu dorastania. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiga dojrzao do podjcia nauki
na II etapie edukacyjnym.
Do zada szkoy w zakresie edukacji wczesnoszkolnej naley:

1) wspieranie wielokierunkowej aktywnoci dziecka przez organizowanie sytuacji
edukacyjnych umoliwiajcych eksperymentowanie i nabywanie dowiadcze oraz
poznawanie polisensoryczne, stymulujcych jego rozwj we wszystkich obszarach:
fizycznym, emocjonalnym, spoecznym i poznawczym;
2) zapewnienie prawidowej organizacji zabawy, nauki i odpoczynku dla uzyskania
cigoci procesw adaptacyjnych w odniesieniu do wszystkich dzieci, w tym
rozwijajcych si w sposb nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony;
2)
Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrelaj przepisy wydane na podstawie art. 4 ust. 3
ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie podu ludzkiego i warunkach dopuszczalnoci
przerywania ciy (Dz. U. poz. 78, z pn. zm.).
3)
Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany
w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka
kaszubskiego, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie
owiaty (Dz. U. z 2016 r. poz. 1943, z pn. zm.).
6

3) wspieranie:
a) aktywnoci dziecka, ksztatujcej umiejtno korzystania z rozwijajcych si
umysowych procesw poznawczych, niezbdnych do tworzenia wasnych
wzorw zabawy, nauki i odpoczynku,
b) wspieranie rozwoju mechanizmw uczenia si dziecka, prowadzce do
osignicia przez nie kompetencji samodzielnego uczenia si;
4) wybr (opracowanie) programu nauczania opartego na treciach adekwatnych do
poziomu rozwoju dzieci, ich moliwoci percepcyjnych, wyobrae i rozumowania oraz
uwzgldniajcego potrzeby i moliwoci uczniw rozwijajcych si w sposb
nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony;
5) planowa realizacja programu nauczania szanujca godno uczniw, ich naturalne
indywidualne tempo rozwoju, wspierajca indywidualno, oryginalno, wzmacniajca
poczucie wartoci, zaspokajajca potrzeb poczucia sensu aktywnoci wasnej
i wspdziaania w grupie;
6) zapewnienie dostpu do wartociowych, w kontekcie rozwoju ucznia, rde
informacji i nowoczesnych technologii;
7) organizacja zaj:
a) dostosowanych do intelektualnych potrzeb i oczekiwa rozwojowych dzieci,
wywoujcych zaciekawienie, zdumienie i rado odkrywania wiedzy, rozumienia
emocji, uczu wasnych i innych osb, sprzyjajcych utrzymaniu zdrowia
psychicznego, fizycznego i spoecznego (szeroko rozumianej edukacji zdrowotnej),
b) umoliwiajcych nabywanie dowiadcze poprzez zabaw, wykonywanie
eksperymentw naukowych, eksploracj, przeprowadzanie bada, rozwizywanie
problemw w zakresie adekwatnym do moliwoci i potrzeb rozwojowych na
danym etapie oraz z uwzgldnieniem indywidualnych moliwoci kadego
dziecka,
c) wspierajcych aktywnoci dzieci, rozwijajcych nawyki i zachowania adekwatne
do poznawanych wartoci, takich jak: bezpieczestwo wasne i grupy, sprawno
fizyczna, zaradno, samodzielno, odpowiedzialno i poczucie obowizku,
d) wspierajcych rozumienie dowiadcze, ktre wynikaj ze stopniowego przejcia
z dziecistwa w wiek dorastania,
e) umoliwiajcych poznanie wartoci i norm spoecznych, ktrych rdem jest
rodzina, spoeczno szkolna, spoeczno lokalna i regionalna, nard, oraz
rozwijanie zachowa wynikajcych z tych wartoci, a moliwych do zrozumienia
przez dziecko na danym etapie rozwoju,
f) wspierajcych poznawanie kultury narodowej, odbir sztuki i potrzeb jej
wsptworzenia w zakresie adekwatnym do etapu rozwojowego dziecka,
uwzgldniajcych moliwoci percepcji i rozumienia tych zagadnie na danym
etapie rozwoju dziecka,
g) wspierajcych dostrzeganie rodowiska przyrodniczego i jego eksploracj,
moliwo poznania wartoci i wzajemnych powiza skadnikw rodowiska
przyrodniczego, poznanie wartoci i norm, ktrych rdem jest zdrowy
ekosystem, oraz zachowa wynikajcych z tych wartoci, a take odkrycia przez
dziecko siebie jako istotnego integralnego podmiotu tego rodowiska,
7

h) umoliwiajcych zaspokojenie potrzeb poznawania kultur innych narodw,

w tym krajw Unii Europejskiej, rnorodnych zjawisk przyrodniczych, sztuki,
a take zabaw i zwyczajw dzieci innych narodowoci, uwzgldniajcych
moliwoci percepcji i rozumienia tych zagadnie na danym etapie rozwoju
dziecka;
8) organizacja przestrzeni edukacyjnej:
a) ergonomicznej, zapewniajcej bezpieczestwo oraz moliwo osigania celw
edukacyjnych i wychowawczych,
b) umoliwiajcej aktywno ruchow i poznawcz dzieci, nabywanie umiejtnoci
spoecznych, waciwy rozwj emocjonalny oraz zapewniajcej poczucie
bezpieczestwa,
c) stymulujcej systematyczny rozwj wraliwoci estetycznej i poczucia
tosamoci, umoliwiajcej integracj uczniw, ich dziaalno artystyczn,
spoeczn i inn wynikajc z programu nauczania oraz programu
wychowawczo-profilaktycznego;
9) wspdziaanie z rodzicami, rnymi rodowiskami, organizacjami i instytucjami,
uznanymi przez rodzicw za rdo istotnych wartoci, na rzecz tworzenia warunkw
umoliwiajcych rozwj tosamoci dziecka;
10) systematyczne uzupenianie, za zgod rodzicw, realizowanych treci
wychowawczych o nowe zagadnienia, wynikajce z pojawienia si w otoczeniu
dziecka zmian i zjawisk istotnych dla jego bezpieczestwa i harmonijnego rozwoju;
11) systematyczne wspieranie rozwoju mechanizmw uczenia si dziecka, prowadzce do
osignicia przez nie umiejtnoci samodzielnego uczenia si.
II etap edukacyjny: klasy IVVIII
Jzyk polski
Jzyk polski jest kluczowym przedmiotem nauczania poznawanie wybitnych utworw

literackich sprzyja rozwojowi osobowemu ucznia, wprowadza go w wiat kultury polskiej
i europejskiej. Zakres znajomoci jzyka ojczystego i sprawno w posugiwaniu si nim
uatwia przyswajanie wiedzy z innych dziedzin (przedmiotw) i jest dla kadego ucznia
podstaw sukcesu szkolnego.
Cele ksztacenia (wymagania oglne) i treci nauczania (wymagania szczegowe)

przedmiotu jzyk polski zostay sformuowane dla czterech obszarw, tj. ksztacenia
literackiego i kulturowego, ksztacenia jzykowego, tworzenia wypowiedzi i samoksztacenia,
a ich realizacja w klasach IVVIII szkoy podstawowej wymaga zintegrowania, ktre ma
suy osigniciu przez ucznia szkoy podstawowej umiejtnoci celowego i wiadomego
posugiwania si jzykiem polskim.
8

Wykaz lektur dla uczniw klas IVVIII szkoy podstawowej zoony jest z pozycji
obowizkowych i uzupeniajcych (do wyboru przez nauczyciela), a jego trzon stanowi
wybrane dziea klasyki polskiej i wiatowej oraz literatura dla dzieci i modziey.
Rozwijanie umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim w mowie i w pimie, w tym

dbao o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw oraz przestrzeganie przez nich norm
poprawnociowych, naley do obowizkw nauczycieli wszystkich przedmiotw.
Jzyk obcy nowoytny
Podstawa programowa ksztacenia oglnego w zakresie jzyka obcego nowoytnego jest

wsplna dla wszystkich jzykw obcych nowoytnych i w szkole podstawowej obejmuje
nastpujce etapy edukacyjne:
1) I etap edukacyjny klasy IIII szkoy podstawowej;
2) II etap edukacyjny klasy IVVIII szkoy podstawowej.
Na I etapie edukacyjnym kady ucze obowizkowo uczy si jednego jzyka obcego

nowoytnego, natomiast od klasy VII na II etapie edukacyjnym dwch jzykw obcych
nowoytnych. Dodatkowo rwnie od klasy VII szkoy podstawowej przewidziano
moliwo nauczania jednego z dwch obowizkowych jzykw obcych nowoytnych
w zwikszonej liczbie godzin w oddziaach dwujzycznych. Z powyszych wzgldw
stworzono kilka wariantw podstawy programowej ksztacenia oglnego odpowiadajcych
sytuacjom wynikajcym z rozpoczynania lub kontynuacji nauki danego jzyka obcego
nowoytnego na kolejnych etapach edukacyjnych, z zastrzeeniem, e naley zapewni
uczniowi moliwo kontynuacji nauki tego samego jzyka obcego nowoytnego jako
pierwszego na wszystkich etapach edukacyjnych, tj. od I klasy szkoy podstawowej do
ostatniej klasy szkoy ponadpodstawowej (czyli przez 12 albo 13 lat).
Poszczeglne warianty podstawy programowej ksztacenia oglnego dla szkoy podstawowej
zostay oznaczone symbolem, na ktry skadaj si:
1) oznaczenie etapu edukacyjnego (cyfra rzymska I albo II);
2) oznaczenie jzyka nauczanego jako pierwszy albo drugi (cyfra arabska 1. albo 2.);
3) oznaczenie poziomu nauczania (DJ dla uczniw oddziaw dwujzycznych).
Wszystkie warianty podstawy programowej ksztacenia oglnego w zakresie jzyka obcego

nowoytnego zostay opracowane w nawizaniu do poziomw biegoci w zakresie
poszczeglnych umiejtnoci jzykowych okrelonych w Europejskim Systemie Opisu
Ksztacenia Jzykowego: uczenie si, nauczanie, ocenianie (ESOKJ), opracowanym przez
Rad Europy. Ze wzgldu na specyfik ww. dokumentu, przeznaczonego z zaoenia dla osb
dorosych uczcych si jzyka obcego nowoytnego, powizanie poszczeglnych wariantw
podstawy programowej ksztacenia oglnego z poziomami okrelonymi w ESOKJ ma
wycznie uatwi okrelenie orientacyjnego poziomu biegoci jzykowej oczekiwanego od
ucznia koczcego dany etap edukacyjny. Powizanie to nie stanowi jednak adnego
formalnego odniesienia jednego dokumentu do drugiego. Poszczeglne warianty podstawy
9

programowej ksztacenia oglnego odnosz si do uczniw w rnym wieku4) i szczeglnie

w przypadku uczniw koczcych I i II etap edukacyjny nawizanie do ESOKJ ma charakter
bardzo oglny.
W poniszej tabeli przedstawiono poszczeglne warianty podstawy programowej ksztacenia

oglnego w zakresie jzyka obcego nowoytnego w szkole podstawowej.
Jzyk
Wariant
Etap obcy Nawizanie do poziomu
podstawy Opis
edukacyjny nauczany ESOKJ
programowej
jako
I
(szkoa od pocztku
pierwszy I.1. A15)
podstawowa, w klasie I
klasy IIII)
A2+ (B1 w zakresie
kontynuacja z klas
II.1. rozumienia
IIII
pierwszy wypowiedzi)6)
dla oddziaw
II II.1.DJ A2+ / B1
dwujzycznych
(szkoa
podstawowa, od pocztku
II.2. A1
klasy IVVIII) w klasie VII
drugi od pocztku
w klasie VII
II.2.DJ A1+
w oddziaach
dwujzycznych
Kady z ww. wariantw podstawy programowej ksztacenia oglnego skonstruowany jest

w taki sam sposb: zawiera cele ksztacenia stanowice wymagania oglne, treci nauczania
i umiejtnoci wyraone w postaci wymaga szczegowych oraz zalecenia dotyczce
warunkw i sposobw realizacji podstawy programowej ksztacenia oglnego na danym
etapie edukacyjnym. Kluczowe dla poszczeglnych wariantw s okrelenia zawarte
w opisie poszczeglnych wymaga oglnych i szczegowych (bardzo podstawowy,
podstawowy; bardzo proste, proste itd.). Dotyczy to przede wszystkim wymagania I,
tj. znajomoci rodkw jzykowych. W wymaganiu tym w poszczeglnych wariantach
podstawy programowej ksztacenia oglnego powtarzane s przykadowe zakresy tematyczne
w ramach jednego z kilkunastu tematw oglnych. Zakresy te powtarzane s na kolejnych
etapach edukacyjnych, co w sposb jednoznaczny wskazuje na konieczno stopniowego
4)
Odpowiednio 910 lat w przypadku uczniw koczcych klas III szkoy podstawowej oraz 1415 lat w przypadku
uczniw koczcych klas VIII szkoy podstawowej.
5)
W przypadku pierwszego etapu edukacyjnego zalecane jest nawizanie do odpowiedniego Portfolio jzykowego
opracowanego na podstawie wymaga opisanych w ESOKJ (Portfolio dla dzieci w wieku 610 lat, dostpne pod adresem:
https://www.ore.edu.pl/zesp%C3%B3%C5%82-kompetencji-j%C4%99zykowych-i-wiedzy-o-kulturze/europejskie-portfolio-
jezykowe-epj/epj-6-10-lat).
6)
W przypadku uczniw, ktrzy w latach szkolnych 2018/20192020/2021 ukocz klas VIII szkoy podstawowej na
podbudowie wymaga edukacyjnych okrelonych dla I i II etapu edukacyjnego (klasy IVI) w przepisach wydanych na
podstawie art. 22 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty, w brzmieniu obowizujcym przed
dniem 1 wrzenia 2017 r., jako poziom docelowy naley przyj orientacyjnie poziom A2/A2+.
10

rozbudowywania zasobu i poprawnoci rodkw jzykowych w ramach danego tematu. Dla

przykadu bardzo podstawowy zasb rodkw jzykowych w ramach zakresu tematycznego
sprzt sportowy (podstawa programowa ksztacenia oglnego w wariancie II.2.) to
w jzyku angielskim np. ball, skis, skates, sprzt konieczny do uprawiania ulubionej
dyscypliny sportu danego ucznia. Natomiast podstawowy zasb rodkw jzykowych
w ramach tego samego zakresu tematycznego (podstawa programowa ksztacenia oglnego
w wariancie II.1.) to, oprcz wyrazw wyej wymienionych, rwnie np. net, goal, tennis
racket. Naley mie wiadomo, e w przypadku jzykw obcych nowoytnych, innych ni
angielski, sowa zaliczane do poszczeglnych rodzajw zasobw mog by rne np. ze
wzgldu na podobiestwo danego sowa w jzyku obcym do sowa w jzyku polskim.
Muzyka
Powszechna edukacja muzyczna adresowana jest do wszystkich uczestnikw procesu

edukacyjnego niezalenie od poziomu zdolnoci i umiejtnoci muzycznych, postaw,
zainteresowa czy przekona. Podstawowym jej celem jest przygotowanie wiadomych
odbiorcw i uczestnikw kultury muzycznej. Muzyka jest szczegln dziedzin sztuk
piknych, ktra stymuluje wielostronny, harmonijny i caociowy rozwj ucznia. Poprzez
realizacj wszystkich jej funkcji: wychowawczej, poznawczej, ksztaccej, kompensacyjno-
-terapeutycznej, estetycznej, integrujcej, ludycznej i kreacyjnej, przyczynia si do
ksztatowania osobowoci modego czowieka otwartego na wiat i wyzwania, ktre niesie
wspczesno. Zadaniem muzyki jest przede wszystkim rozwijanie wraliwoci, wyobrani
i kreatywnoci uczniw. Nie do przecenienia jest rwnie znaczenie emocjonalne muzyki,
ktre niesie aktywne muzykowanie i jej percepcja. Emocjonalno stanowi istotny czynnik
ksztatujcy rozwj ucznia i determinujcy postrzeganie siebie, innych ludzi i wiata.
Znaczc rol w tym procesie peni nauczyciel muzyki, ktrego zadaniem jest nieustanne
denie do uwraliwienia ucznia na jej pikno, potrzeb obcowania z ni, przyjemno jak
niesie oraz na uwiadomienie obecnoci muzyki w yciu czowieka, kadej grupy spoecznej,
kultury i czasu historycznego. Szczeglnie wane jest, aby ucze dowiadcza radoci
z muzykowania. Uzupenieniem muzykowania podczas zaj oraz szans na rozwijanie
zainteresowa, predyspozycji i uzdolnie uczniw moe by ich udzia w zespole
muzycznym. Zajcia te powinny odbywa si w grupie midzyklasowej, na poziomie danego
etapu edukacyjnego. Wyjtkowe znaczenie w nauczaniu i uczeniu si przez uczniw
przedmiotu posiada muzyczna aktywno wasna nauczyciela, ktry poprzez kompetencje
warsztatowe (specjalistyczne), kreatywne, osobowociowe, dydaktyczne i wychowawcze,
a take indywidualny rodzaj pasji, wchodzi w specyficzn interakcj z uczniami opart na
humanistycznych intencjach edukacji.
Plastyka
Plastyka rozbudza wraliwo na pikno przyrody i wartoci urzeczywistnione w dzieach

sztuki, zachca do indywidualnej i zespoowej ekspresji artystycznej, rozwija wyobrani
twrcz i kreatywne mylenie abstrakcyjne, przydatne w kadej dziedzinie ycia i w edukacji
11

oraz ksztaci wiadomo, e sztuka jest wan sfer dziaalnoci czowieka i przygotowuje
do wiadomego korzystania z dorobku kultury. Plastyka jest take wanym elementem
wychowania: stanowi wartociow ofert wypenienia wolnego czasu, wspiera integracj
spoeczn uczniw, wprowadza w zagadnienia wice si z ochron dbr kultury i wasnoci
intelektualnej, traktuje sztuk, jako rdo wzrusze i nauki, a prac artystyczn jako wyraz
wiary w siebie i odwagi. Uczy take szacunku dla narodowego i oglnoludzkiego dziedzictwa
kulturowego.
Historia
Historia jest skarbnic zbiorowej pamici. Stykamy si z ni na rozmaitych, przecinajcych

si paszczyznach od poznania przeszoci maej ojczyzny, przez losy kraju, jego
najbliszych ssiadw, a po dzieje zwane powszechnymi. Spogldamy na ni poprzez
wydarzenia i ludzi, ktrzy w nich uczestniczyli. A czynimy to, by zrozumie dzie dzisiejszy,
by wsptworzy wsplnot wartoci. Tych wartoci, ktre przez wieki wyraaa najpeniej,
nieustannie obecna w naszej historii, idea wolnoci.
Dzieje ojczyste wypenione bohaterstwem i codziennym trudem przodkw, pene s

heroizmu i chway, ale rwnie tragedii, zwtpienia, a nawet niegodziwoci ten baga
minionych czasw wszyscy powinnimy pozna.
Szkoa, nawet najlepsza, nie nauczy wszystkiego. Dostarczy jednak narzdzi, by wiedz
samodzielnie poszerza, zachowujc przy tym niezbdny krytycyzm i dbajc o rzetelno
przekazu. Duma z dokona przodkw nie powinna zatem przeradza si w bezmyln
apologi, a krytycyzm nie musi wie do negowania sensu zbiorowego narodowego wysiku,
ktry przecie na trwae zakorzeni nas, Polakw, w sercu Europy.
Podczas przedmiotu historia w naturalny sposb ksztatowane s takie wartoci jak: ojczyzna,
nard, pastwo, symbole narodowe i pastwowe, patriotyzm, pami historyczna, prawda,
sprawiedliwo, dobro, pikno, wolno, solidarno, odpowiedzialno, odwaga, krytycyzm,
tolerancja, tosamo, kultura.
Poznanie wanych wydarze z dziejw narodu polskiego, zwaszcza poprzez dokonania

wybitnych postaci historycznych; zapoznanie z symbolami narodowymi, pastwowymi
i religijnymi; wyjanienie ich znaczenia oraz ksztatowanie szacunku wobec nich to rola
historii.
Rozbudzanie poczucia mioci do ojczyzny przez szacunek i przywizanie do tradycji

i historii wasnego narodu oraz jego osigni, kultury oraz jzyka ojczystego jest
ksztatowane podczas realizacji przedmiotu historia.
Rwnie wane jest ksztatowanie wizi z krajem ojczystym, wiadomoci obywatelskiej,

postawy szacunku i odpowiedzialnoci za wasne pastwo, utrwalanie poczucia godnoci
i dumy narodowej.
12

Istotne jest budzenie przekonania, e nie mona budowa przyszoci bez pamici
historycznej, bez ksztatowania szacunku dla dziedzictwa narodowego oraz wyrabiania
poczucia troski o pamitki i zabytki historyczne.
Rozbudzanie zainteresowa wasn przeszoci, swojej rodziny oraz histori lokaln
i regionaln s podstaw budowania szacunku dla innych ludzi oraz dokona innych narodw.
Ksztatowanie zrozumienia dla takich wartoci jak: prawda, dobro, sprawiedliwo, pikno,
rozwijanie wraliwoci moralnej i estetycznej oraz rozwijanie wyobrani historycznej s
take ksztatowane podczas realizacji przedmiotu historia.
Historia ksztatuje take zdolnoci humanistyczne, sprawno jzykow, umiejtnoci

samodzielnego poszukiwania wiedzy i korzystania z rnorodnych rde informacji,
formuowania oraz wypowiadania wasnych opinii.
Wiedza o spoeczestwie
Wiedza o spoeczestwie to przedmiot interdyscyplinarny korzystajcy w szkole podstawowej
z dorobku nauk spoecznych (socjologii, nauk o polityce i elementw: nauk o poznaniu
i komunikacji spoecznej, psychologii, ekonomii i nauk prawnych) oraz elementw nauk
humanistycznych (kulturoznawstwa i etnologii). Przedmiot bazuje take na wiedzy
i umiejtnociach uczniw z zakresu jzyka polskiego, historii i geografii.
Cele ksztacenia (wymagania oglne) przedmiotu zostay sformuowane dla czterech
obszarw: wiedza i rozumienie; wykorzystanie i tworzenie informacji; rozumienie siebie oraz
rozpoznawanie i rozwizywanie problemw; komunikowanie i wspdziaanie. Realizacja
celw i treci ksztacenia ma suy ksztatowaniu postaw obywatelskich i prowsplnotowych
uczniw. Treci te skonstruowano wedug koncepcji krgw rodowiskowych od
pierwotnych grup spoecznych przez spoeczno lokaln i regionaln, wsplnot narodow
i pastwow, a do spoecznoci midzynarodowej.
Przyroda
Nadrzdnym celem przedmiotu przyroda w klasie IV jest przyblienie uczniowi najbliszego

otoczenia, stworzenie moliwoci poznania skadnikw krajobrazu i zalenoci zachodzcych
w przyrodzie. Obszarem dziaania powinna by przede wszystkim okolica szkoy i miejsca
zamieszkania. Osignicie tego celu odbywa si przez obserwacj, badanie, dowiadczanie
i komunikowanie si z innymi.
Dziaania prowadzone przez ucznia powinny by przez niego dokumentowane w postaci

opisu, fotografii lub rysunku. Podczas zaj w ramach przedmiotu przyroda, zarwno
terenowych, jak i w sali lekcyjnej, ucze pod kierunkiem nauczyciela doskonali umiejtno
waciwego reagowania w wypadku kontaktu z organizmami zagraajcymi yciu i zdrowiu.
Wane zagadnienia dotyczce budowy i higieny ciaa oraz waciwej dbaoci o wasny
organizm ksztatuj u ucznia poprawne zachowania w yciu codziennym.
13

Geografia
Warto edukacyjna geografii jako przedmiotu szkolnego wynika z integrowania wiedzy

ucznia o rodowisku przyrodniczym z wiedz spoeczno-ekonomiczn i humanistyczn. Takie
holistyczne i zarazem relacyjne ujcie sprzyja wszechstronnemu rozwojowi ucznia. Pomaga
mu stworzy caociowy obraz wiata i kraju ojczystego, czy refleksj nad piknem
i harmoni wiata przyrody z racjonalnoci naukowego poznania, rozwija umiejtnoci
rozumienia funkcjonowania rodowiska geograficznego i oceny dziaalnoci w nim
czowieka, ksztatowa pozytywny obraz Polski i wizi zarwno z ma, jak i du ojczyzn.
Geografia szkolna powinna umoliwia uczniom rozumienie wspczesnego wiata, w tym

dostrzeganie powiza regionalnych i globalnych, wyjanianie dynamicznych przemian
gospodarczych i spoecznych oraz rozumienie ich przyczyn i skutkw. Ma ona take
prowadzi do zdobywania i pogbiania przez ucznia wiedzy uytecznej w poczeniu
z ksztatowaniem umiejtnoci przydatnych w yciu codziennym. Geografia, w tym
szczeglnie zajcia prowadzone w terenie, powinny przyczynia si do zrozumienia sensu
i warunkw realizacji zasady zrwnowaonego rozwoju, m.in. poprzez poznawanie
przykadw racjonalnego gospodarowania, oceny zamieszkiwanego rodowiska, poczucie
odpowiedzialnoci za tworzenie adu i pikna w miejscach swego ycia. Integraln cz
ksztacenia geograficznego stanowi geograficzna edukacja regionalna. Zdobywanie wiedzy
geograficznej o maej ojczynie i wasnym regionie oraz sprowadzenie geograficznego
poznania do tu i teraz, nadaje edukacji konkretny wymiar, ktry mona atwo przeoy na
dziaania praktyczne w codziennym yciu ucznia. Ma to szczeglne znaczenie w dobie
upodmiotowienia spoecznoci lokalnych, a wraz z tym ksztatowania si emocjonalnych
wizi ucznia ze swoim miejscem. Treci geograficzne stwarzaj doskona okazj do
prowadzenia edukacji patriotycznej. Istotne jest w niej odniesienie do rnych skal
przestrzennych (dom, miejscowo, region, kraj) i czasowych (przeszo, teraniejszo,
przyszo). Wane zadanie geografii szkolnej ksztatujcej postawy patriotyczne i poczucie
dumy z bycia Polakiem powinno by realizowane za pomoc dziaa dydaktycznych
sucych zdobyciu rzetelnej wiedzy na temat dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego
Polski oraz jej miejsca w Europie i wiecie. Ugruntowana wiadomo wasnej wartoci
i korzeni oraz tosamo terytorialna, ksztatowana w procesie poznawania geografii
wasnego regionu oraz kraju ojczystego, stanowi we wspczesnym wiecie fundament
rozumienia innych narodw i kultur bez obawy o utrat wasnej tosamoci.
Biologia
Nauczanie biologii w szkole podstawowej ma na celu rozwijanie u uczniw chci poznawania

wiata, ksztatowanie u nich waciwej postawy wobec przyrody i rodowiska. Czowiek jako
integralna cz tego wiata powinien pozna podstawy jego funkcjonowania. O tym traktuj
treci dotyczce rnorodnoci biologicznej i rodowiska przyrodniczego, a take ich
ochrony.
14

Niezwykle istotnym aspektem nauczania biologii jest zdrowie, std w podstawie programowej
ksztacenia oglnego dla szkoy podstawowej, zagadnienia dotyczce anatomii i fizjologii
czowieka oraz ochrony jego zdrowia.
Aby zrozumie istot nauki o yciu, nieodzowna jest take wiedza praktyczna. Stawianie
pyta oraz wyszukiwanie odpowiedzi, zgodnie z metod naukow, wymaga od ucznia
nabycia szeregu umiejtnoci takich jak analizowanie rnorodnych rde informacji,
planowanie i przeprowadzanie prostych dowiadcze oraz obserwacji w szkole i w terenie.
Biologia jako nauka interdyscyplinarna ksztatuje u uczniw mylenie naukowe i krytyczne

podejcie do informacji. Umiejtnoci te przydatne s zarwno w codziennym yciu, jak
i w dalszej edukacji. Nauka biologii w szkole podstawowej umoliwi zatem uczniom nabycie
niezbdnej wiedzy uytecznej w kadej sferze ycia.
Chemia
Chemia jest przedmiotem eksperymentalnym, duy nacisk pooony jest na umiejtnoci

zwizane z projektowaniem i przeprowadzaniem dowiadcze chemicznych. Interpretacja
wynikw dowiadczenia i formuowanie wnioskw na podstawie przeprowadzonych
obserwacji ma suy wykorzystaniu zdobytej wiedzy do identyfikowania i rozwizywania
problemw. Opanowanie przez uczniw zawartych w podstawie programowej ksztacenia
oglnego dla szkoy podstawowej wymaga szczegowych zapewni im zdobycie wszystkich
potrzebnych kompetencji kluczowych, ktre wykorzystaj w dalszej edukacji.
Fizyka
Fizyka jest nauk przyrodnicz. Dziki niej ucze poznaje fundamentalne i uniwersalne
prawa opisujce materi i procesy w niej zachodzce. Pojcia, prawa i teorie fizyki ksztatuj
styl mylenia i dziaania opartego na metodzie naukowej. Jej wpyw na rozwj innych nauk
przyrodniczych, techniki i sztuki by i jest ogromny.
Wyzwaniem dla szkolnej fizyki jest dostarczanie uczniom narzdzi poznawania przyrody,
prowadzenie do rozumienia jej podstawowych prawidowoci i umoliwianie korzystania ze
zdobytej wiedzy i rozwinitych umiejtnoci. Lekcje fizyki to rwnie dobry moment do
ukazywania osigni ludzkiego umysu na drodze rozwoju cywilizacji. Bez umiejtnoci,
wiedzy i postaw, ktrych korzenie tkwi w fizyce, nie sposb zrozumie otaczajcy wiat, nie
tylko w warstwie materialnej, ale rwnie kulturowej.
W zadania szkoy i jej funkcj wychowawcz wpisuj si:

1) rozbudzanie zainteresowania zjawiskami otaczajcego wiata;
2) ksztatowanie ciekawoci poznawczej przejawiajcej si w formuowaniu pyta
i szukaniu odpowiedzi z wykorzystaniem metodologii badawczej;
3) wyrabianie nawyku poszerzania wiedzy, korzystania z materiaw rdowych
i bezpiecznego eksperymentowania;
15

4) posugiwanie si pojciami i jzykiem charakterystycznym dla fizyki, odrnianie

znaczenia poj w jzyku potocznym od ich znaczenia w nauce;
5) wykorzystywanie elementw metodologii badawczej do zdobywania i weryfikowania
informacji;
6) ksztatowanie podstaw rozumowania naukowego obejmujcego rozpoznawanie
zagadnie naukowych, wyjanianie zjawisk fizycznych w sposb naukowy,
interpretowanie oraz wykorzystywanie wynikw i dowodw naukowych;
7) uwiadamianie roli fizyki jako naukowej podstawy wspczesnej techniki
i technologii, w tym rwnie technologii informacyjno-komunikacyjnej;
8) ksztatowanie kompetencji kluczowych: wiedzy, umiejtnoci oraz postaw jako
staych elementw rozwoju jednostki i spoeczestwa;
9) wartociowanie znaczenia fizyki w procesie rozwoju gospodarczego i spoecznego,
a take codziennego ycia.
Matematyka
Matematyka jest nauk, ktra dostarcza narzdzi do poznawania rodowiska i opisu zjawisk,
dotyczcych rnych aspektw dziaalnoci czowieka. Funkcjonowanie w konkretnych
sytuacjach yciowych, rozwizywanie typowych i nietypowych problemw, ktrym trzeba
stawi czoa w rnych etapach ycia, staje si atwiejsze dziki umiejtnociom ksztaconym
przez matematyk. Podejmowanie waciwych decyzji, organizacja wasnych dziaa czy
precyzyjne porozumiewanie si czsto s niemoliwe bez umiejtnoci matematycznych.
Znaczenie matematyki dla indywidualnego rozwoju jest nie do przecenienia.
Nauczanie matematyki w szkole powinno by dostosowane do konkretnego etapu

rozwojowego i moliwoci intelektualnych uczniw. Na I etapie edukacyjnym nauczanie
matematyki powinno by organizowane w taki sposb, by uczniowie koncentrowali si na
odniesieniach do znanej sobie rzeczywistoci, a stosowane pojcia i metody powinny by
powizane z obiektami, wystpujcymi w znanym rodowisku. Uczniowie musz mie szans
na stosowanie ksztaconych umiejtnoci w sytuacjach konkretnych, a poszukiwanie
odpowiedzi na stawiane pytania powinno pomc im w organizowaniu wasnej nauki
i osiganiu nowych moliwoci dziaania. Ostatnie lata szkoy podstawowej to w przypadku
matematyki czas na wprowadzenie takich poj i wasnoci, ktre pozwol na doskonalenie
mylenia abstrakcyjnego, a w konsekwencji na nauk przeprowadzania rozumowa
i poprawnego wnioskowania w sytuacjach nowych, a take dotyczcych zagadnie zoonych
i nietypowych.
Informatyka
Od wielu lat komputery wywieraj coraz wikszy wpyw na zmiany zachodzce

w funkcjonowaniu spoeczestw: w gospodarce, administracji, bankowoci, handlu,
komunikacji, nauce i edukacji, czy yciu osobistym obywateli. Informatyka jako dziedzina
wiedzy wraz z technologiami, ktre wspiera, integruje si z niemal wszystkimi innymi
dziedzinami i staje si ich nieodcznym elementem. Wczesny kontakt w szkole
16

z informatyk powinien przybliy uczniom moliwoci zastosowa tej dziedziny oraz

wzbudzi zainteresowanie informatyk. Oczekuje si, e wkraczajcy w zawodowe i dorose
ycie uczniowie bd przygotowani do podjcia obowizkw i wyzwa, jakie stawia przed
nimi XXI wiek. Powinni zatem pozna podstawowe metody informatyki, aby w przyszoci
stosowa je w praktycznych sytuacjach w rnych dziedzinach.
Do tej pory du uwag w edukacji przywizywano do ksztacenia umiejtnoci korzystania
z aplikacji komputerowych oraz zasobw i komunikacji w sieci, obejmujc wszystkich
uczniw ksztaceniem w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnej. Oczekiwane
obecnie kompetencje obywateli w zakresie technologii cyfrowej wykraczaj poza tradycyjnie
rozumian alfabetyzacj komputerow i biego w zakresie korzystania z technologii. Te
umiejtnoci s nadal potrzebne, ale nie s ju wystarczajce w czasach, gdy informatyka
staje si powszechnym jzykiem niemal kadej dziedziny i wyposaa je w nowe narzdzia.
Podstawowe zadanie szkoy alfabetyzacja w zakresie czytania, pisania i rachowania
wymaga poszerzenia o alfabetyzacj w zakresie umiejtnoci rozwizywania problemw
z rnych dziedzin ze wiadomym wykorzystaniem metod i narzdzi wywodzcych si
z informatyki7) oraz na lepsze zrozumienie, jakie s obecne moliwoci technologii,
komputerw i ich zastosowa.
Elementem powszechnego ksztacenia staje si rwnie umiejtno programowania.
Programowanie jest tu rozumiane znacznie szerzej ni tylko samo napisanie programu
w jzyku programowania. To cay proces, informatyczne podejcie do rozwizywania
problemu: od specyfikacji problemu (okrelenie danych i wynikw, a oglniej celw
rozwizania problemu), przez znalezienie i opracowanie rozwizania, do zaprogramowania
rozwizania, przetestowania jego poprawnoci i ewentualnej korekty przy uyciu
odpowiednio dobranej aplikacji lub jzyka programowania. Tak rozumiane programowanie
jest czci zaj informatycznych od najmodszych lat, wpywa na sposb nauczania innych
przedmiotw, suy waciwemu rozumieniu poj informatycznych i metod informatyki.
Wspomaga ksztacenie takich umiejtnoci jak: logiczne mylenie, precyzyjne prezentowanie
myli i pomysw, sprzyja dobrej organizacji pracy, buduje kompetencje potrzebne do pracy
zespoowej i efektywnej realizacji projektw.
Umiejtnoci nabyte podczas programowania s przydatne na zajciach z innych

przedmiotw, jak i pniej w rnych zawodach, niekoniecznie informatycznych.
Cele oglne ksztacenia informatycznego s takie same dla wszystkich etapw edukacyjnych.
Opis wymaga szczegowych ma charakter spiralny (przyrostowy) na kadym etapie
edukacyjnym wymaga si od uczniw umiejtnoci zdobytych na wczeniejszych etapach
edukacyjnych i rozszerza si je o umiejtnoci nowe.
7)
Jest to nawizanie do operacyjnej definicji mylenia komputacyjnego (ang. computational thinking), ktre okrela
procesy mylowe towarzyszce formuowaniu problemw i ich rozwiza w postaci umoliwiajcej ich efektywn
realizacj z wykorzystaniem komputera. Obejmuje szeroki zakres intelektualnych metod i narzdzi, majcych swoje
rdo w informatyce, wywodzcych si z komputerowego przetwarzania informacji i rozwizywania problemw
z pomoc komputerw w rnych dziedzinach. Integruje ludzkie mylenie z moliwociami komputerw. Wedug
Jeannette Wing, ktra ukua ten termin (2006), mylenie komputacyjne okrela uyteczne postawy i umiejtnoci, jakie
kady, nie tylko informatyk, powinien stara si wyksztaci i stosowa. Dziki takiemu szerokiemu spojrzeniu
na kompetencje informatyczne, informatyka nie jest ograniczana do nauki o komputerach, ale dostarcza metod dla
dziaalnoci umysowej, ktre mog by wykorzystane z korzyci dla innych dziedzin, jak i w codziennym yciu.
17

Technika
Gwnym celem techniki jest opanowanie przez uczniw praktycznych metod dziaa
technicznych poprzez realizacj prostych projektw opartych na przetwarzaniu rnych
materiaw przy uyciu odpowiednich narzdzi i urzdze. Podczas praktycznej dziaalnoci
ucze wyrabia prawidowe nawyki zachowa, ktre s niezbdne w dorosym yciu
zawodowym. Ma moliwo dziaania na realnym stanowisku pracy uwzgldniajcym
niezbdne wymagania bezpieczestwa i higieny pracy. Wykorzystanie metody praktycznej
dziaalnoci powoduje, e technika staje si przedmiotem weryfikacji i praktycznego
wykorzystania wiedzy ju poznanej z zakresu m. in. matematyki, biologii, informatyki oraz
fizyki. Na zajciach techniki ucze ujawnia swoje predyspozycje, zainteresowania techniczne
i zawodowe, odkrywa talenty i pasje techniczne. Przedmiot technika stanowi nieodzowny
element czcy ksztacenie oglne i ksztacenie zawodowe w przyszoci. To na tych
zajciach przyszli technicy i inynierowie powinni odkrywa swoje predyspozycje.
Przedmiot technika spenia istotn rol wychowawcz, uczy szacunku do wytwarzanych dbr
materialnych oraz kreuje postawy wiadomego uytkownika zdobyczy techniki poprzez
respektowanie zasad bezpieczestwa i higieny pracy, obowizujcego regulaminu,
poszanowanie mienia oraz wsppracy w grupie.
Technika przygotowuje modego czowieka do sprawnego, odpowiedzialnego i bezpiecznego

korzystania z nowoczesnych urzdze technicznych codziennego uytku oraz do radzenia
sobie z cigle zmieniajc si rzeczywistoci techniczn.
Wychowanie fizyczne
Wychowanie fizyczne peni wane funkcje edukacyjne, rozwojowe i zdrowotne: wspiera

rozwj fizyczny, psychiczny, intelektualny i spoeczny uczniw oraz ksztatuje obyczaj
aktywnoci fizycznej i troski o zdrowie w okresie caego ycia, wspomaga efektywno
procesu uczenia si oraz peni wiodc rol w edukacji zdrowotnej uczniw.
Oczekiwania wobec wspczesnego wychowania fizycznego wymagaj nowych standardw

przygotowania ucznia do caoyciowej aktywnoci fizycznej i troski o zdrowie. Wychowanie
fizyczne to nie tylko przygotowanie sprawnociowe, ale przede wszystkim prozdrowotne.
Peni ono, oprcz swej funkcji doranej, rwnie funkcj prospektywn (przygotowuje do
dokonywania w yciu wyborw korzystnych dla zdrowia). W podstawie programowej
ksztacenia oglnego dla szkoy podstawowej widoczna jest personalistyczna koncepcja
wychowania oraz koncepcja sprawnoci fizycznej ukierunkowanej na zdrowie.
Wychowanie fizyczne dla uczniw klas IVVIII szk podstawowych jest realizowane
w formie zaj klasowo-lekcyjnych i zaj do wyboru przez ucznia, w tym: zaj sportowych,
zaj rekreacyjno-zdrowotnych, zaj tanecznych lub aktywnej turystyki.
18

Zajcia z wychowania fizycznego zarwno te realizowane w formie zaj klasowo-

-lekcyjnych, jak i te prowadzone do wyboru przez ucznia, prowadz nauczyciele wychowania
fizycznego zatrudnieni w szkole. Zajcia wychowania fizycznego mog by realizowane
w obiektach sportowych znajdujcych si w otoczeniu szkoy (np. korzystanie z hal
sportowych).
Wymagania szczegowe podstawy programowej odnosz si do zaj prowadzonych

w systemie klasowo-lekcyjnym. W ramach zaj do wyboru realizacja treci jest dowolna
i powinna wykracza poza podstaw programow.
Edukacja dla bezpieczestwa
Edukacja dla bezpieczestwa suy przygotowaniu uczniw do waciwego zachowania oraz

odpowiednich reakcji w sytuacjach stwarzajcych zagroenie dla zdrowia i ycia. Przedmiot
obejmuje rnorodne treci ksztacenia z zakresu bezpieczestwa pastwa, treci dotyczce
organizacji dziaa ratowniczych, edukacji zdrowotnej i pierwszej pomocy.
Bezpieczestwo pastwa pojmowane jest jako obszar wiedzy, ktry wyjania mechanizmy
zapewnienia adu, porzdku, stabilnoci spoecznoci ludzkich, a take towarzyszcych temu
koncepcji, metod i form postpowania. Ksztacenie, w ramach przygotowania do dziaania
w stanach nadzwyczajnych, ma charakter interdyscyplinarny, nastawiony na skuteczne
dziaanie i radzenie sobie poszczeglnych jednostek w sytuacjach okrelonych zagroe.
Jedn z najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych w szkole jest umiejtno udzielania

pierwszej pomocy. Ju na wczesnym etapie edukacji naley wprowadzi zagadnienia
zwizane z ochron zdrowia i ycia: ocen bezpieczestwa miejsca zdarzenia, rozpoznanie
potencjalnego zagroenia ycia na podstawie prostych objaww, skuteczne wezwanie
pomocy, podejmowanie wstpnych czynnoci ratujcych ycie.
Wychowanie do ycia w rodzinie
Indywidualna i spoeczna warto rodziny, zarwno w swej strukturze, jak i podejmowanych

funkcjach, czyni przygotowanie do jej zaoenia zadaniem o wyjtkowym znaczeniu. W jego
realizacji uczestniczy rwnie szkoa majca istotny udzia w przekazywaniu wiedzy,
ksztatowaniu umiejtnoci i postaw.
Nauczyciele, realizujc zajcia z wychowania do ycia w rodzinie, wspierajc w tym zakresie

obowizki rodzicw, powinni zmierza do tego, aby uczniowie:
1) znajdowali w szkole rodowisko wszechstronnego rozwoju;
2) mieli wiadomo procesu rozwoju psychoseksualnego;
3) doceniali warto rodziny i znali zadania, jakie ona peni;
4) uznawali godno czowieka;
19

5) poszukiwali, odkrywali i dyli do osignicia celw yciowych i wartoci wanych

dla odnalezienia wasnego miejsca w rodzinie i w wiecie;
6) uczyli si szacunku dla dobra wsplnego jako podstawy ycia spoecznego;
7) ksztatowali w sobie postaw dialogu, umiejtno suchania innych i rozumienia ich
pogldw, umieli wspdziaa i wsptworzy dojrzae wizi osobowe.
Etyka
Zasadniczym i najoglniej sformuowanym celem etyki w szkole podstawowej jest budzenie

i rozwijanie refleksyjnoci i wraliwoci aksjologicznej ucznia oraz ksztatowanie postawy
szacunku, otwartoci, wspdziaania i odpowiedzialnoci.
Zadaniem nauczyciela jest takie organizowanie sytuacji edukacyjnych, aby uczniowie mogli
wyraa swoj naturaln ciekawo i angaowa si w namys nad moralnoci oraz aby
angaowali si w dziaania na rzecz innych i wsplnie z innymi.
Jednym z najbardziej elementarnych i powszechnych przejaww moralnoci s oceny

moralne. Wane jest, aby uczniowie byli wiadomi, e formuowanie ocen moralnych
dotyczcych faktycznych zdarze i osb wymaga taktu, wraliwoci aksjologicznej,
wnikliwoci i wiedzy. Naley rwnoczenie podkreli, e uczenie si odpowiedzialnego
formuowania i wyraania ocen jest bardzo wan umiejtnoci stanowic istotny aspekt
ksztacenia (samoksztacenia) i wychowywania (samowychowania). Umiejtno ta jest
rwnie wanym aspektem odpowiedzialnego uczestniczenia w yciu spoecznym.
Jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej
Zadaniem szkoy w zakresie nauczania jzyka mniejszoci narodowej lub etnicznej jest
wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia przez wzmacnianie poczucia
jego tosamoci kulturowej, historycznej, etnicznej lub narodowej.
Nauczanie jzyka mniejszoci narodowej lub etnicznej powinno by wspierane przez uczenie
zwyczajw, obyczajw oraz waciwych zachowa w rodowisku rodzinnym, lokalnym
i szkolnym.
Rol nauczyciela jest uwiadamianie uczniom, e wsplnoty takie jak rodzina, rodowisko
lokalne i ojczyzna, stanowi wielk warto w yciu kadego czowieka i e kady ma wobec
tych wsplnot obowizki.
Ponadto nieodcznym elementem pracy szkoy jest te ksztatowanie szacunku do swego

jzyka ojczystego.
20

Jzyk regionalny jzyk kaszubski
Edukacja kaszubska jest procesem, w ramach ktrego ksztatuje si jzykowa, kulturowa

i tosamociowa wiadomo dziecka i modego czowieka. Partnerem w tym procesie
powinna by rodzina ucznia, rodowisko lokalne i regionalne.
Dla wsplnoty Kaszubw wane jest trwanie i rozwj jzyka kaszubskiego jako szczeglnego
dobra i kultury kaszubskiej rozumianej jako dziedzictwo Kaszubw. Kultura rozumiana jest
jako materialne wytwory i niematerialne (duchowe i symboliczne) dziedzictwo.
Edukacja kaszubska przebiega w dwch dopeniajcych si obszarach: nauki jzyka
kaszubskiego oraz wiedzy o jzyku i kulturze kaszubskiej, dlatego treci kulturowe (w tym
treci historyczne) i wiedza o jzyku ujmowane s w sposb caociowy i traktowane jako
towarzysze nauki jzyka kaszubskiego.
Celem edukacji kaszubskiej jest ksztatowanie jzykowej, kulturowej i tosamociowej
wiadomoci ucznia w partnerstwie z rodzin, rodowiskiem lokalnym i regionalnym.
W szczeglnoci cel ten realizuje si przez:
1) dostarczenie i pogbienie wiedzy o jzyku, literaturze, pimiennictwie, tradycji,
obrzdach, historii, religii, architekturze, muzyce, malarstwie, szeroko rozumianej
sztuce (w tym sztuce ludowej), a take codziennoci Kaszubw z uwzgldnieniem
specyfiki lokalnej i geograficzno-przyrodniczej;
2) ksztatowanie umiejtnoci jzykowych dla potrzeb komunikacji midzyludzkiej,
dostpu do dziedzictwa kulturowego (pimiennictwa, literatury, muzyki itp.)
i twrczego rozwoju potencjau wasnego ucznia;
3) ksztatowanie pozytywnego stosunku do jzyka i kultury kaszubskiej;
4) ksztatowanie postawy zaangaowania w rozwj rodowiska geograficzno-
-przyrodniczego, kulturowego i spoecznego Kaszub i Pomorza;
5) ksztatowanie otwartoci na inne kultury Pomorza, kultur polsk i europejsk.
I ETAP EDUKACYJNY: KLASY IIII EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA
Cele ksztacenia wymagania oglne

Cele ksztacenia wymagania oglne edukacji wczesnoszkolnej zostay opisane
w odniesieniu do czterech obszarw rozwojowych dziecka: fizycznego, emocjonalnego,
spoecznego i poznawczego. Cele te ucze osiga w procesie wychowania i ksztacenia przez
rozwj prostych czynnoci praktycznych i intelektualnych w czynnoci bardziej zoone.
Zbir celw oglnych przedstawia fundament, na ktrym oparta bdzie pocztkowa praca na
II etapie edukacyjnym w klasach IVVIII: zachowania, sprawnoci, umiejtnoci i wiedz
pocztkow.
I. W zakresie fizycznego obszaru rozwoju ucze osiga:

1) sprawnoci motoryczne i sensoryczne tworzce umiejtno skutecznego dziaania
i komunikacji;
21

2) wiadomo zdrowotn w zakresie higieny, pielgnacji ciaa, odywiania si

i trybu ycia;
3) umiejtno wykorzystania wasnej aktywnoci ruchowej w rnych sferach
dziaalnoci czowieka: zdrowotnej, sportowej, obronnej, rekreacyjnej i artystycznej;
4) umiejtno respektowania przepisw gier, zabaw zespoowych i przepisw
poruszania si w miejscach publicznych;
5) umiejtno organizacji bezpiecznych zabaw i gier ruchowych.
II. W zakresie emocjonalnego obszaru rozwoju ucze osiga:

1) umiejtno rozpoznawania i rozumienia swoich emocji i uczu oraz nazywania ich;
2) umiejtno rozpoznawania, rozumienia i nazywania emocji oraz uczu innych osb;
potrzeb tworzenia relacji;
3) umiejtno przedstawiania swych emocji i uczu przy pomocy prostej wypowiedzi
ustnej lub pisemnej, rnorodnych artystycznych form wyrazu;
4) wiadomo przeywanych emocji i umiejtno panowania nad nimi oraz wyraania
ich w sposb umoliwiajcy wspdziaanie w grupie oraz adaptacj
w nowej grupie;
5) umiejtno odczuwania wizi uczuciowej i potrzeb jej budowania, w tym wizi
z rodzin, spoecznoci szkoy i wsplnot narodow;
6) umiejtno uwiadamiania sobie uczu przeywanych przez inne osoby
z jednoczesn prb zrozumienia, dlaczego one wystpuj, a take rnicowania form
ich wyraania w zalenoci od wieku;
7) umiejtno rozumienia odczu zwierzt, wyraania tych stanw za pomoc
wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz rnorodnych artystycznych form wyrazu.
III. W zakresie spoecznego obszaru rozwoju ucze osiga:

1) wiadomo wartoci uznanych przez rodowisko domowe, szkolne, lokalne
i narodowe; potrzeb aktywnoci spoecznej opartej o te wartoci;
2) umiejtno nazywania poznanych wartoci, oceny postpowania innych ludzi,
odwoywania si w ocenie do przyjtych zasad i wartoci;
3) potrzeb i umiejtno identyfikowania si z grupami spoecznymi, ktre dziecko
reprezentuje, nazywania tych grup i ich charakterystycznych cech;
4) umiejtno przyjmowania konsekwencji swojego postpowania;
5) umiejtno tworzenia relacji, wspdziaania, wsppracy oraz samodzielnej
organizacji pracy w maych grupach, w tym organizacji pracy przy wykorzystaniu
technologii;
6) umiejtno samodzielnego wyraania swoich oczekiwa i potrzeb spoecznych;
7) umiejtno obdarzania szacunkiem koleanek, kolegw i osoby dorose, w tym
starsze oraz okazywania go za pomoc prostych form wyrazu oraz stosownego
zachowania;
8) umiejtno samodzielnej organizacji czasu przeznaczonego na odpoczynek
indywidualny i w grupie;
22

9) umiejtno dbania o bezpieczestwo wasne i innych uczestnikw grupy, w tym

bezpieczestwo zwizane z komunikacj za pomoc nowych technologii oraz
bezpieczestwo uczestnictwa w ruchu drogowym.
IV. W zakresie poznawczego obszaru rozwoju ucze osiga:

1) potrzeb i umiejtno samodzielnego, refleksyjnego, logicznego, krytycznego
i twrczego mylenia;
2) umiejtno poprawnego posugiwania si jzykiem polskim w mowie i pimie,
pozwalajc na samodzieln aktywno, komunikacj i efektywn nauk;
3) umiejtno czytania na poziomie umoliwiajcym samodzielne korzystanie
z niej w rnych sytuacjach yciowych, w tym kontynuowanie nauki na kolejnym
etapie edukacyjnym i rozwijania swoich zainteresowa;
4) umiejtno rozumienia i uywania prostych komunikatw w jzyku obcym;
5) umiejtno rozumienia podstawowych poj i dziaa matematycznych, samodzielne
korzystanie z nich w rnych sytuacjach yciowych, wstpnej matematyzacji wraz
z opisem tych czynnoci: sowami, obrazem, symbolem;
6) umiejtno stawiania pyta, dostrzegania problemw, zbierania informacji
potrzebnych do ich rozwizania, planowania i organizacji dziaania, a take
rozwizywania problemw;
7) umiejtno czytania prostych tekstw matematycznych, np. zada tekstowych,
amigwek i zagadek, symboli;
8) umiejtno obserwacji faktw, zjawisk przyrodniczych, spoecznych
i gospodarczych, wykonywania eksperymentw i dowiadcze, a take umiejtno
formuowania wnioskw i spostrzee;
9) umiejtno rozumienia zalenoci pomidzy skadnikami rodowiska
przyrodniczego;
10) umiejtno rozumienia legend, faktw historycznych, tradycji, elementw kultury
materialnej i duchowej oraz poj i symboli z nimi zwizanych, takich jak: rodzina,
dom, nard, ojczyzna, kraj;
11) umiejtno uczestnictwa w kulturze oraz wyraania swych spostrzee i przey za
pomoc plastycznych, muzycznych i technicznych rodkw wyrazu, a take przy
uyciu nowoczesnych technologii;
12) umiejtno samodzielnej eksploracji wiata, rozwizywania problemw
i stosowania nabytych umiejtnoci w nowych sytuacjach yciowych.
Treci nauczania wymagania szczegowe
Oglne cele rozwoju ucznia, osigane na zakoczenie edukacji wczesnoszkolnej, s rdem

celw szczegowych, opisanych w formie efektw. Ucze ma je osiga, realizujc zadania,
wymagajce wielokierunkowej aktywnoci. Zakres tej aktywnoci wytyczaj, wymienione
w podstawie programowej, efekty ksztacenia, przyporzdkowane poszczeglnym
dyscyplinom naukowym. Przedstawienie efektw ksztacenia w odniesieniu do dyscyplin
naukowych jest pewnego rodzaju konwencj, potrzebn dla uzyskania przejrzystoci opisu,
23

a nie dyrektyw organizacyjn. Proces ksztacenia na tym etapie ma charakter zintegrowany,

a nie przedmiotowy.
I. Edukacja polonistyczna.
1. Osignicia w zakresie suchania. Ucze:
1) sucha z uwag wypowiedzi nauczyciela, innych osb z otoczenia, w rnych
sytuacjach yciowych, wymagajcych komunikacji i wzajemnego zrozumienia;
okazuje szacunek wypowiadajcej si osobie;
2) wykonuje zadanie wedug usyszanej instrukcji; zadaje pytania w sytuacji braku
rozumienia lub braku pewnoci zrozumienia suchanej wypowiedzi;
3) sucha z uwag lektur i innych tekstw czytanych przez nauczyciela, uczniw
i inne osoby;
4) sucha uwanie wypowiedzi osb podczas uroczystoci, koncertw,
przedstawie, wit narodowych i innych zdarze kulturalnych; przejawia
zachowanie adekwatne do sytuacji; sucha tekstw interpretowanych
artystycznie, szuka wasnych wzorcw poprawnej artykulacji i interpretacji
sownej w jzyku ojczystym;
5) sucha i czeka na swoj kolej, panuje nad chci nagego wypowiadania si,
szczeglnie w momencie wskazywania tej potrzeby przez drug osob.
2. Osignicia w zakresie mwienia. Ucze:
1) wypowiada si pynnie, wyrazicie, stosujc adekwatne do sytuacji techniki
jzyka mwionego: pauzy, zmian intonacji, tempa i siy gosu;
2) formuuje pytania dotyczce sytuacji zadaniowych, wypowiedzi ustnych
nauczyciela, uczniw lub innych osb z otoczenia;
3) wypowiada si w formie uporzdkowanej i rozwinitej na tematy zwizane
z przeyciami, zadaniem, sytuacjami szkolnymi, lektur czy wydarzeniem
kulturalnym;
4) porzdkuje swoj wypowied, poprawia w niej bdy, omawia tre
przeczytanych tekstw i ilustracji; nadaje znaczenie i tytu obrazom, a take
fragmentom tekstw;
5) ukada w formie ustnej opowiadanie oraz skada ustne sprawozdanie z wykonanej
pracy;
6) recytuje wiersze oraz wygasza z pamici krtkie teksty prozatorskie;
7) dobiera stosown form komunikacji werbalnej i wasnego zachowania,
wyraajc empati i szacunek do rozmwcy;
8) wykonuje eksperymenty jzykowe, nadaje znaczenie czynnociom
i dowiadczeniom, tworzc charakterystyczne dla siebie formy wypowiedzi.
3. Osignicia w zakresie czytania. Ucze:
1) czyta pynnie, poprawnie i wyrazicie na gos teksty zbudowane z wyrazw
opracowanych w toku zaj, dotyczce rzeczywistych dowiadcze dzieci i ich
oczekiwa poznawczych;
2) czyta w skupieniu po cichu teksty zapisane samodzielnie w zeszycie oraz teksty
drukowane;
24

3) wyodrbnia postacie i zdarzenia w utworach literackich, ustala kolejno zdarze,

ich wzajemn zaleno, odrnia zdarzenia istotne od mniej istotnych, postacie
gwne i drugorzdne; wskazuje cechy i ocenia bohaterw, uzasadnia sw ocen,
wskazuje wydarzenie zmieniajce postpowanie bohatera, okrela nastrj
w utworze; odrnia elementy wiata fikcji od realnej rzeczywistoci; byty
rzeczywiste od medialnych, byty realistyczne od fikcyjnych;
4) wyszukuje w tekstach fragmenty wedug niego najpikniejsze, najwaniejsze,
trudne do zrozumienia lub okrelone przez nauczyciela;
5) eksperymentuje, przeksztaca tekst, ukada opowiadania twrcze, np. dalsze losy
bohatera, komponuje pocztek i zakoczenie tekstu na podstawie ilustracji lub
przeczytanego fragmentu utworu;
6) wyrnia w czytanych utworach literackich dialog, opowiadanie, opis;
7) czyta samodzielnie wybrane ksiki.
4. Osignicia w zakresie pisania. Ucze:
1) pisze odrcznie, czytelnie, pynnie, zdania i tekst cigy, w jednej linii;
rozmieszcza waciwie tekst cigy na stronie zeszytu, sprawdza i poprawia
napisany tekst;
2) ukada i zapisuje opowiadanie zoone z 610 poprawnych wypowiedze
w ramach zagadnie opracowanych podczas zaj; opisuje np. osob, przedmiot,
element wiata przyrody na podstawie wasnych obserwacji lub lektury;
3) pisze notatk, yczenie, ogoszenie, zaproszenie, podzikowanie, list; zapisuje
adres nadawcy i odbiorcy; pisze krtkie teksty, wykorzystujc aplikacje
komputerowe;
4) pisze z pamici i ze suchu; przestrzega poprawnoci ortograficznej w wyrazach
poznanych i opracowanych podczas zaj;
5) stosuje poprawnie znaki interpunkcyjne na kocu zdania i przecinki przy
wyliczaniu, zapisuje poznane i najczciej stosowane skrty, w tym skrty
matematyczne;
6) porzdkuje wyrazy w kolejnoci alfabetycznej wedug pierwszej i drugiej litery;
7) zapisuje poprawnie liczebniki oraz wybrane, poznane w trakcie zaj pojcia
dotyczce rnych dyscyplin naukowych;
8) stosuje poprawn wielko liter w zapisie tytuw utworw, ksiek, poznanych
nazw geograficznych, imion i nazwisk;
9) ukada i zapisuje zdarzenia we waciwej kolejnoci, ukada i zapisuje plan
wypowiedzi.
5. Osignicia w zakresie ksztacenia jzykowego. Ucze:
1) wyrnia w wypowiedziach zdania, w zdaniach wyrazy, w wyrazach samogoski
i spgoski;
2) rozpoznaje zdania oznajmujce, pytajce, rozkazujce w wypowiedziach ustnych
i pisemnych;
3) przeksztaca zdania oznajmujce w pytania i odwrotnie oraz zdania pojedyncze
w zoone;
4) rozrnia rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i stosuje je w poprawnej formie;
25

5) rozpoznaje wyrazy o znaczeniu przeciwnym, wyrazy pokrewne i o znaczeniu

bliskoznacznym;
6) czy wyrazy w wypowiedzenia i poprawnie formuuje zdanie pojedyncze
i zdanie zoone;
7) odrnia i nazywa utwory wierszowane od pisanych proz, okrela, ktry tekst
jest notatk, zagadk, listem, yczeniem, podzikowaniem, ogoszeniem,
opowiadaniem, opisem, listem.
6. Osignicia w zakresie samoksztacenia. Ucze:
1) podejmuje prby zapisu nowych, samodzielnie poznanych wyrazw i sprawdza
poprawno ich zapisu, korzystajc ze sownika ortograficznego;
2) korzysta z rnych rde informacji, np. atlasw, czasopism dla dzieci,
sownikw i encyklopedii czy zasobw internetu i rozwija swoje
zainteresowania;
3) wykorzystuje nabyte umiejtnoci do rozwizywania problemw i eksploracji
wiata, dbajc o wasny rozwj i tworzc indywidualne strategie uczenia si.
Propozycja lektur do wsplnego i indywidualnego czytania:
1) Hans Christian Andersen, Banie (do wyboru);

2) Justyna Bednarek, Niesamowite przygody dziesiciu skarpetek (czterech prawych
i szeciu lewych);
3) Jan Brzechwa, Brzechwa dzieciom;
4) Alina Centkiewiczowa i Czesaw Centkiewicz, Zaczarowana zagroda;
5) Waldemar Cicho, Cukierku, ty obuzie!;
6) Agnieszka Frczek, Rany Julek! O tym, jak Julian Tuwim zosta poet;
7) Mira Jaworczakowa, Oto jest Kasia;
8) Grzegorz Kasdepke, Detektyw Pozytywka;
9) Leszek Koakowski, Kto z was chciaby rozweseli pechowego nosoroca?;
10) Barbara Kosmowska, Dziewczynka z parku;
11) Maria Krger, Karolcia;
12) Astrid Lindgren, Dzieci z Bullerbyn;
13) Hugh Lofting, Doktor Dolittle i jego zwierzta;
14) Marcin Paasz, Sposb na Elfa;
15) Joanna Papuziska, Asiunia;
16) Danuta Parlak, Kapelusz Pani Wrony;
17) Roman Pisarski, O psie, ktry jedzi kolej;
18) Janina Poraziska, Pamitnik Czarnego Noska;
19) Maria Terlikowska, Drzewo do samego nieba;
20) Julian Tuwim, Wiersze dla dzieci;
21) Barbara Tylicka, O krakowskich psach i kleparskich kotach. Polskie miasta w bani
i legendzie;
22) Danuta Wawiow, Najpikniejsze wiersze;
23) ukasz Wierzbicki, Afryka Kazika;
24) ukasz Wierzbicki, Dziadek i niedwiadek.
26

II. Edukacja matematyczna.

1. Osignicia w zakresie rozumienia stosunkw przestrzennych i cech wielkociowych.
Ucze:
1) okrela i prezentuje wzajemne pooenie przedmiotw na paszczynie
i w przestrzeni; okrela i prezentuje kierunek ruchu przedmiotw oraz osb;
okrela pooenie przedmiotu na prawo/na lewo od osoby widzianej z przodu
(take przedstawionej na fotografii czy obrazku);
2) porwnuje przedmioty pod wzgldem wyrnionej cechy wielkociowej, np.
dugoci czy masy; dokonuje klasyfikacji przedmiotw;
3) posuguje si pojciami: pion, poziom, skos.
2. Osignicia w zakresie rozumienia liczb i ich wasnoci. Ucze:
1) liczy (w przd i wstecz) od podanej liczby po 1, po 2, po 10 itp.;
2) odczytuje i zapisuje, za pomoc cyfr, liczby od zera do tysica oraz wybrane
liczby do miliona (np. 1 500, 10 000, 800 000);
3) wyjania znaczenie cyfr w zapisie liczby; wskazuje jednoci, dziesitki, setki itd.,
okrela kolejno, posugujc si liczb porzdkow;
4) porwnuje liczby; porzdkuje liczby od najmniejszej do najwikszej i odwrotnie;
rozumie sformuowania typu: liczba o 7 wiksza, liczba o 10 mniejsza; stosuje
znaki: <, =, >.
3. Osignicia w zakresie posugiwania si liczbami. Ucze:
1) wyjania istot dziaa matematycznych dodawania, odejmowania, mnoenia,
dzielenia oraz zwizki midzy nimi; korzysta intuicyjnie z wasnoci dziaa;
2) dodaje do podanej liczby w pamici i od podanej liczby odejmuje w pamici:
liczb jednocyfrow, liczb 10, liczb 100 oraz wielokrotnoci 10 i 100
(w prostszych przykadach);
3) mnoy i dzieli w pamici w zakresie tabliczki mnoenia; mnoy w pamici przez
10 liczby mniejsze od 20; rozwizuje rwnania z niewiadom zapisan w postaci
okienka (uzupenia okienko); stosuje wasne strategie, wykonujc obliczenia;
posuguje si znakiem rwnoci i znakami czterech podstawowych dziaa;
4) dodaje i odejmuje liczby dwucyfrowe, zapisujc w razie potrzeby czstkowe
wyniki dziaa lub, wykonujc dziaania w pamici, od razu podaje wynik;
oblicza sumy i rnice wikszych liczb w prostych przykadach typu: 250 + 50,
180 30; mnoy liczby dwucyfrowe przez 2, zapisujc, jeli ma tak potrzeb,
czstkowe wyniki dziaa; przy obliczeniach stosuje wasne strategie.
4. Osignicia w zakresie czytania tekstw matematycznych. Ucze:
1) analizuje i rozwizuje zadania tekstowe proste i wybrane zoone; dostrzega
problem matematyczny oraz tworzy wasn strategi jego rozwizania,
odpowiedni do warunkw zadania; opisuje rozwizanie za pomoc dziaa,
rwnoci z okienkiem, rysunku lub w inny wybrany przez siebie sposb;
2) ukada zadania i je rozwizuje, tworzy amigwki matematyczne, wykorzystuje
w tym procesie wasn aktywno artystyczn, techniczn, konstrukcyjn;
wybrane dziaania realizuje za pomoc prostych aplikacji komputerowych.
27

5. Osignicia w zakresie rozumienia poj geometrycznych. Ucze:

1) rozpoznaje w naturalnym otoczeniu (w tym na cianach figur przestrzennych)
i na rysunkach figury geometryczne: prostokt, kwadrat, trjkt, koo;
wyodrbnia te figury spord innych figur; kreli przy linijce odcinki i amane;
rysuje odrcznie prostokty (w tym kwadraty), wykorzystujc sie kwadratow;
2) mierzy dugoci odcinkw, bokw figur geometrycznych itp.; podaje wynik
pomiaru, posugujc si jednostkami dugoci: centymetr, metr, milimetr;
wyjania zwizki midzy jednostkami dugoci; posuguje si wyraeniami
dwumianowanymi; wyjania pojcie kilometr;
3) mierzy obwody rnych figur za pomoc narzdzi pomiarowych, take
w kontekstach z ycia codziennego; oblicza obwd trjkta i prostokta (w tym
take kwadratu) o danych bokach;
4) dostrzega symetri w rodowisku przyrodniczym, w sztuce uytkowej i innych
wytworach czowieka obecnych w otoczeniu dziecka.
6. Osignicia w zakresie stosowania matematyki w sytuacjach yciowych oraz
w innych obszarach edukacji. Ucze:
1) klasyfikuje obiekty i rne elementy rodowiska spoeczno-przyrodniczego
z uwagi na wyodrbnione cechy; dostrzega rytm w rodowisku przyrodniczym,
sztuce uytkowej i innych wytworach czowieka, obecnych w rodowisku
dziecka;
2) dzieli na dwie i cztery rwne czci, np. kartk papieru, czekolad; uywa poj:
poowa, dwa i p, cztery rwne czci, czwarta cz lub wier;
3) wykonuje obliczenia pienine; zamienia zote na grosze i odwrotnie, rozrnia
nominay na monetach i banknotach, wskazuje rnice w ich sile nabywczej;
4) odczytuje godziny na zegarze ze wskazwkami oraz elektronicznym
(wywietlajcym cyfry w systemie 24-godzinnym); wykonuje proste obliczenia
dotyczce czasu; posuguje si jednostkami czasu: doba, godzina, minuta,
sekunda; posuguje si stoperem, aplikacjami telefonu, tabletu, komputera;
zapisuje daty np. swojego urodzenia lub dat biec; posuguje si kalendarzem;
odczytuje oraz zapisuje znaki rzymskie co najmniej do XII;
5) mierzy temperatur za pomoc termometru oraz odczytuje j;
6) dokonuje oblicze szacunkowych w rnych sytuacjach yciowych;
7) way; uywa okrele: kilogram, dekagram, gram, tona; zna zalenoci midzy
tymi jednostkami; odmierza pyny; uywa okrele: litr, p litra, wier litra;
8) wykorzystuje warcaby, szachy i inne gry planszowe lub logiczne do rozwijania
umiejtnoci mylenia strategicznego, logicznego, rozumienia zasad itd.;
przeksztaca gry, tworzc wasne strategie i zasady organizacyjne;
9) wykorzystuje nabyte umiejtnoci do rozwizywania problemw, dziaa
twrczych i eksploracji wiata, dbajc o wasny rozwj i tworzc indywidualne
strategie uczenia si.
28

III. Edukacja spoeczna.

1. Osignicia w zakresie rozumienia rodowiska spoecznego. Ucze:
1) identyfikuje si z grup spoeczn, do ktrej naley: rodzina, klasa w szkole,
druyna sportowa, spoeczno lokalna, nard; respektuje normy i reguy
postpowania w tych grupach;
2) wyjania, i wszyscy ludzie posiadaj prawa i obowizki, wymienia wasne
prawa i obowizki, przestrzega ich i stosuje je w codziennym yciu;
3) przyjmuje konsekwencje swojego uczestnictwa w grupie i wasnego w niej
postpowania w odniesieniu do przyjtych norm i zasad;
4) ocenia swoje postpowanie i innych osb, odnoszc si do poznanych wartoci,
takich jak: godno, honor, sprawiedliwo, obowizkowo, odpowiedzialno,
przyja, yczliwo, umiar, powcigliwo, pomoc, zadouczynienie,
przepraszanie, uznanie, uczciwo, wdziczno oraz inne, respektowane przez
rodowisko szkolne;
5) przedstawia siebie i grup, do ktrej naley, zapisuje swj adres, adres szkoy,
zawd i miejsce pracy rodzicw; posuguje si danymi osobistymi wycznie
w sytuacjach bezpiecznych dla siebie i reprezentowanych osb; jest
powcigliwy w uywaniu takich danych w sytuacjach nowych i wirtualnych;
6) rozpoznaje i nazywa wybrane grupy spoeczne, do ktrych nie naley, a ktre
wzbudzaj jego zainteresowanie, np. druyny i kluby sportowe, zespoy
artystyczne, a take inne narodowoci;
7) opowiada ciekawostki historyczne dotyczce regionu, kraju, wyrniajc w nich
postaci fikcyjne i realne;
8) stosuje pojcia: porozumienie, umowa; uczestniczy w wyborach samorzdu
uczniowskiego w klasie, w szkole; wymienia przykady powstaych w efekcie
porozumie i umw grup spoecznych, np. stowarzyszenia pomocy chorym
i niepenosprawnym dzieciom, organizacje ekologiczne, a take stowarzyszenia
duych grup spoecznych, jak miasta i pastwa czy Unia Europejska;
9) szanuje zwyczaje i tradycje rnych grup spoecznych i narodw, przedstawia
i porwnuje zwyczaje ludzi, np. dotyczce wit w rnych regionach Polski,
a take w rnych krajach;
10) wykorzystuje prac zespoow w procesie uczenia si, w tym przyjmujc rol
lidera zespou i komunikuje si za pomoc nowych technologii.
2. Osignicia w zakresie orientacji w czasie historycznym. Ucze:
1) opowiada o legendarnym powstaniu pastwa polskiego, wyjania zwizek
legendy z powstaniem goda i barw narodowych, przedstawia wybrane legendy
dotyczce regionu, w ktrym mieszka lub inne;
2) rozpoznaje: godo, barwy, hymn narodowy, mundur wojskowy, wybrane stroje
ludowe, np. zwizane z regionem Polski, w ktrym mieszka;
3) uczestniczy w witach narodowych i innych wanych dniach pamici
narodowej; wykonuje kokard narodow, biao-czerwony proporczyk; zachowuje
si godnie i z szacunkiem podczas piewania lub suchania hymnu, wcigania
flagi na maszt itp.;
29

4) rozpoznaje i nazywa patrona szkoy, miejscowoci, w ktrej mieszka, wyjania

pojcie patron, wymienia imiona i nazwiska, np. pierwszego wadcy i krla
Polski, obecnego prezydenta Polski, wymienia nazw pierwszej stolicy Polski;
5) wyjania znaczenie wybranych zwyczajw i tradycji polskich;
6) opisuje znaczenie dorobku minionych epok w yciu czowieka, jest wiadomy, e
stosuje w swej aktywnoci ten dorobek, np. cyfry arabskie i rzymskie, papier,
mydo, instrumenty muzyczne itp.;
7) opowiada histori wasnej rodziny, przedstawia wybrane postacie i prezentuje
informacje o wielkich Polakach: krlowa Jadwiga, krl Stefan Batory, astronom
Mikoaj Kopernik, noblistka Maria Skodowska-Curie, alpinistka Wanda
Rutkiewicz, papie Jan Pawe II, nauczycielka cichociemna gen. Elbieta
Zawacka Zo.
IV. Edukacja przyrodnicza.

1. Osignicia w zakresie rozumienia rodowiska przyrodniczego. Ucze:
1) rozpoznaje w swoim otoczeniu popularne gatunki rolin i zwierzt, w tym
zwierzt hodowlanych, a take gatunki objte ochron;
2) rozpoznaje i wyrnia cechy ekosystemw, takich jak: ka, jezioro, rzeka,
morze, pole, staw, las, las gospodarczy; okrela skadowe i funkcje ekosystemu
na wybranym przykadzie, np. las, warstwy lasu, polany, torfowiska, martwe
drzewo w lesie;
3) rozpoznaje wybrane zwierzta i roliny, ktrych w naturalnych warunkach nie
spotyka si w polskim rodowisku przyrodniczym;
4) odszukuje w rnych dostpnych zasobach, w tym internetowych, informacje
dotyczce rodowiska przyrodniczego, potrzebne do wykonania zadania,
wiczenia;
5) prowadzi proste hodowle rolin, przedstawia zasady opieki nad zwierztami,
domowymi, hodowlanymi i innymi;
6) planuje, wykonuje proste obserwacje, dowiadczenia i eksperymenty dotyczce
obiektw i zjawisk przyrodniczych, tworzy notatki z obserwacji, wyjania istot
obserwowanych zjawisk wedug procesu przyczynowo-skutkowego i czasowego;
7) chroni przyrod, wskazuje wybrane miejsca ochrony przyrody oraz parki
narodowe, pomniki przyrody w najbliszym otoczeniu miejscowoci, regionie;
8) segreguje odpady i ma wiadomo przyczyn i skutkw takiego postpowania.
2. Osignicia w zakresie funkcji yciowych czowieka, ochrony zdrowia, bezpieczestwa
i odpoczynku. Ucze:
1) przedstawia charakterystyk wybranych zaj i zawodw ludzi znanych z miejsca
zamieszkania oraz zawodw uytecznoci publicznej: nauczyciel, onierz,
policjant, straak, lekarz, pielgniarz czy lenik, a ponadto rozumie istot pracy
w subach mundurowych i medycznych;
2) posuguje si numerami telefonw alarmowych, formuuje komunikat
wezwanie o pomoc: Policji, Pogotowia Ratunkowego, Stray Poarnej;
3) posuguje si danymi osobowymi w kontakcie ze subami mundurowymi
i medycznymi, w sytuacji zagroenia zdrowia i ycia;
30

4) dba o higien oraz estetyk wasn i otoczenia;

5) reaguje stosownym zachowaniem w sytuacji zagroenia bezpieczestwa, zdrowia
jego lub innej osoby;
6) wymienia wartoci odywcze produktw ywnociowych; ma wiadomo
znaczenia odpowiedniej diety dla utrzymania zdrowia, ogranicza spoywanie
posikw o niskich wartociach odywczych i niezdrowych, zachowuje umiar
w spoywaniu produktw sodzonych, zna konsekwencje zjadania ich
w nadmiarze;
7) przygotowuje posiki suce utrzymaniu zdrowia;
8) ubiera si odpowiednio do stanu pogody, poszukuje informacji na temat pogody,
wykorzystujc np. internet;
9) rozrnia podstawowe znaki drogowe, stosuje przepisy bezpieczestwa w ruchu
drogowym i miejscach publicznych; przestrzega zasad zachowania si
w rodkach publicznego transportu zbiorowego;
10) stosuje si do zasad bezpieczestwa w szkole, odnajduje drog ewakuacyjn,
rozpoznaje znaki i symbole informujce o rnych rodzajach niebezpieczestw
oraz zachowuje si zgodnie z informacj w nich zawart; stosuje zasady
bezpiecznej zabawy w rnych warunkach i porach roku;
11) ma wiadomo istnienia zagroe ze rodowiska naturalnego, np. naga zmiana
pogody, huragan, ulewne deszcze, burza, susza oraz ich nastpstwa: powd,
poar, piorun; okrela odpowiednie sposoby zachowania si czowieka w takich
sytuacjach;
12) ma wiadomo obecnoci nieprawdziwych informacji, np. w przestrzeni
wirtualnej, publicznej; sprawdza informacje, zadajc pytania nauczycielowi,
rodzicom, policjantowi;
13) stosuje zasady bezpieczestwa podczas korzystania z urzdze cyfrowych,
rozumie i respektuje ograniczenia zwizane z czasem pracy z takimi
urzdzeniami, oraz stosuje zasady netykiety;
14) ma wiadomo, i nieodpowiedzialne korzystanie z technologii ma wpyw na
utrat zdrowia czowieka;
15) ma wiadomo pozytywnego znaczenia technologii w yciu czowieka.
3. Osignicia w zakresie rozumienia przestrzeni geograficznej. Ucze:
1) okrela pooenie i warunki naturalne swojej miejscowoci oraz okolicy, opisuje
charakterystyczne formy terenu, skadniki przyrody, charakterystyczne miejsca,
np. miejsca pamici narodowej, najwaniejsze zakady pracy, w tym waniejsze
przedsibiorstwa produkcyjne i usugowe, interesujce zabytki, pomniki, tereny
rekreacyjne, parki krajobrazowe, parki narodowe;
2) wskazuje na mapie fizycznej Polski jej granice, gwne miasta, rzeki, nazwy
krain geograficznych;
3) czyta proste plany, wskazuje kierunki gwne na mapie, odczytuje podstawowe
znaki kartograficzne map, z ktrych korzysta; za pomoc komputera, wpisujc
poprawnie adres, wyznacza np. tras przejazdu rowerem;
4) wymienia nazw stolicy Polski i charakterystyczne obiekty, wyjania znaczenie
stolicy dla caego kraju, wskazuje na mapie jej pooenie;
31

5) przedstawia charakterystyczne dla Polski dyscypliny sportowe, gospodarcze lub

inne np. artystyczn dziaalno czowieka, w ktrej Polska odnosi sukcesy lub
z niej synie;
6) wyznacza kierunki gwne w terenie na podstawie cienia, okrela, z ktrego
kierunku wieje wiatr, rozpoznaje charakterystyczne rodzaje opadw;
7) przedstawia pooenie Ziemi w Ukadzie Sonecznym.
V. Edukacja plastyczna.
1. Osignicia w zakresie percepcji wizualnej, obserwacji i dowiadcze. Ucze:
1) wyrnia w obrazach, ilustracjach, impresjach plastycznych, plakatach, na
fotografiach:
a) ksztaty obiektw nadaje im nazw i znaczenie, podaje czci skadowe,
b) wielkoci i proporcje, pooenie obiektw i elementw zoonych, rnice
i podobiestwa w wygldzie tego samego przedmiotu w zalenoci od
pooenia i zmiany stanowiska osoby patrzcej na obiekt,
c) barw, walor rnych barw, rnice walorowe w zakresie jednej barwy,
faktur,
d) cechy charakterystyczne i indywidualne ludzi w zalenoci od wieku, pci,
typu budowy; cechy charakterystyczne zwierzt, rnice w budowie,
ksztacie, ubarwieniu, sposobach poruszania si;
2) okrela w swoim otoczeniu kompozycje obiektw i zjawisk, np. zamknite
(mozaiki na dywanie, rytmy na przedmiotach uytkowych), otwarte (chmury,
papiery ozdobne, pociel, firany), kompozycje o budowie symetrycznej.
2. Osignicia w zakresie dziaalnoci ekspresji twrczej. Ucze:
1) rysuje kredk, kred, owkiem, patykiem (paskim i okrgym), pirem,
wglem, mazakiem;
2) maluje farbami, tuszami przy uyciu pdzli (paskich, okrgych), palcw,
stempli;
3) wydziera, wycina, skada, przylepia, wykorzystujc gazet, papier kolorowy,
makulatur, karton, cinki tekstylne itp.;
4) modeluje (lepi i konstruuje) z gliny, modeliny, plasteliny, mas papierowych
i innych, zarwno z materiaw naturalnych i przemysowych;
5) powiela za pomoc kalki, tuszu, farby, stempla wykonanego, np. z korka i innych
tworzyw, a take przy pomocy prostych programw komputerowych;
6) wykonuje prace, modele, rekwizyty, impresje plastyczne potrzebne do
aktywnoci artystycznej i naukowej;
7) wykonuje prace i impresje plastyczne jako formy przekazania i przedstawienia
uczu, nastrojw i zachowa (np. prezent, zaproszenie);
8) ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobrani, bani,
opowiadaniem i muzyk; korzysta z narzdzi multimedialnych;
9) tworzy przy uyciu prostej aplikacji komputerowej, np. plakaty, ulotki i inne
wytwory.
32

3. Osignicia w zakresie recepcji sztuk plastycznych. Ucze:

1) nazywa dziedziny sztuk plastycznych, np. malarstwo, rzeb, w tym dziedziny
sztuki uytkowej, np. meblarstwo, tkactwo, ceramik, hafciarstwo, architektur,
grafik komputerow;
2) rozpoznaje i nazywa podstawowe gatunki dzie malarskich i graficznych: pejza,
portret, scena rodzajowa; nazywa wybrane przykady dzie znanych artystw:
malarzy, rzebiarzy, architektw z regionu swego pochodzenia lub innych;
3) wyjania pojcia: orygina czy kopia obrazu lub rzeby; miniatura obrazu lub
rzeby; reprodukcja itp.; wskazuje miejsca prezentacji sztuk plastycznych.
VI. Edukacja techniczna.

1. Osignicia w zakresie organizacji pracy. Ucze:
1) planuje i realizuje wasne projekty/prace; realizujc te projekty/prace wspdziaa
w grupie;
2) wyjania znaczenie oraz konieczno zachowania adu, porzdku i dobrej
organizacji miejsca pracy ze wzgldw bezpieczestwa;
3) ocenia projekty/prace, wykorzystujc poznane i zaakceptowane wartoci:
systematyczno dziaania, pracowito, konsekwencja, gospodarno, oszczdno,
umiar w odniesieniu do korzystania z czasu, materiaw, narzdzi i urzdze;
4) organizuje prac, wykorzystuje urzdzenia techniczne i technologie; zwraca
uwag na zdrowie i zachowanie bezpieczestwa, z uwzgldnieniem selekcji
informacji, wykonywania czynnoci uytecznych lub potrzebnych.
2. Osignicia w zakresie znajomoci informacji technicznej, materiaw i technologii
wytwarzania. Ucze:
1) odczytuje podstawowe informacje techniczne i stosuje w dziaaniu sposoby
uytkowania: materiau, narzdzi, urzdzenia zgodnie z instrukcj, w tym
multimedialn;
2) wykonuje przedmioty uytkowe, w tym dekoracyjne i modele techniczne:
a) z zastosowaniem pocze nierozcznych: sklejanie klejem, wizanie,
szycie lub zszywanie zszywkami, sklejanie tam itp.,
b) uywajc pocze rozcznych: spinanie spinaczami biurowymi, wizanie
sznurkiem lub wstk ozdobn,
c) bez uycia kleju, tam, zszywek, np. wybrane modele technik origami,
modele kartonowe nacinane,
d) z wykorzystaniem prdu elektrycznego: lampion, dekoracja witeczna;
3) stosuje poznan technologi przy wykonywaniu przedmiotw uytkowych lub
montowaniu wybranych modeli urzdze technicznych;
4) wykonuje przedmiot/model/prac wedug wasnego planu i opracowanego
sposobu dziaania.
3. Osignicia w zakresie stosowania narzdzi i obsugi urzdze technicznych. Ucze:
1) wyjania dziaanie i funkcj narzdzi i urzdze wykorzystywanych
w gospodarstwie domowym i w szkole;
2) posuguje si bezpiecznie prostymi narzdziami pomiarowymi, urzdzeniami
z gospodarstwa domowego, a take urzdzeniami dostpnymi w szkole.
33

VII. Edukacja informatyczna.

1. Osignicia w zakresie rozumienia, analizowania i rozwizywania problemw. Ucze:
1) ukada w logicznym porzdku: obrazki, teksty, polecenia (instrukcje) skadajce
si m.in. na codzienne czynnoci;
2) tworzy polecenie lub sekwencje polece dla okrelonego planu dziaania
prowadzce do osignicia celu;
3) rozwizuje zadania, zagadki i amigwki prowadzce do odkrywania
algorytmw.
2. Osignicia w zakresie programowania i rozwizywania problemw z wykorzystaniem
komputera i innych urzdze cyfrowych. Ucze:
1) programuje wizualnie: proste sytuacje lub historyjki wedug pomysw wasnych
i pomysw opracowanych wsplnie z innymi uczniami, pojedyncze polecenia,
a take ich sekwencje sterujce obiektem na ekranie komputera bd innego
urzdzenia cyfrowego;
2) tworzy proste rysunki, dokumenty tekstowe, czc tekst z grafik, np.
zaproszenia, dyplomy, ulotki, ogoszenia; powiksza, zmniejsza, kopiuje, wkleja
i usuwa elementy graficzne i tekstowe doskonali przy tym umiejtnoci pisania,
czytania, rachowania i prezentowania swoich pomysw;
3) zapisuje efekty swojej pracy we wskazanym miejscu.
3. Osignicia w zakresie posugiwania si komputerem, urzdzeniami cyfrowymi i sieciami
komputerowymi. Ucze:
1) posuguje si komputerem lub innym urzdzeniem cyfrowym oraz urzdzeniami
zewntrznymi przy wykonywaniu zadania;
2) kojarzy dziaanie komputera lub innego urzdzenia cyfrowego z efektami pracy
z oprogramowaniem;
3) korzysta z udostpnionych mu stron i zasobw internetowych.
4. Osiagnicia w zakresie rozwijania kompetencji spoecznych. Ucze:
1) wsppracuje z uczniami, wymienia si z nimi pomysami i dowiadczeniami,
wykorzystujc technologi;
2) wykorzystuje moliwoci technologii do komunikowania si w procesie uczenia si.
5. Osignicia w zakresie przestrzegania prawa i zasad bezpieczestwa. Ucze:
1) posuguje si udostpnion mu technologi zgodnie z ustalonymi zasadami;
2) rozrnia podane i niepodane zachowania innych osb (rwnie uczniw)
korzystajcych z technologii, zwaszcza w sieci internet;
3) przestrzega zasad dotyczcych korzystania z efektw pracy innych osb
i zwizanych z bezpieczestwem w internecie.
VIII. Edukacja muzyczna.

1. Osignicia w zakresie suchania muzyki. Ucze:
1) sucha, poszukuje rde dwiku i je identyfikuje;
2) sucha muzyki w poczeniu z aktywnoci ruchow, gestami dwikotwrczymi:
klaskanie, pstrykanie, tupanie, uderzanie o uda itp. oraz z towarzyszeniem prostych
opracowa instrumentalnych;
3) reaguje na sygnay muzyczne w rnych sytuacjach zadaniowych;
34

4) odrnia dwiki muzyki, np. wysokie niskie, dugie krtkie, ciche gone, gosy
ludzkie: sopran, bas; odrnia i nazywa wybrane instrumenty muzyczne;
5) rozrnia muzyk wykonywan przez solist, chr, orkiestr;
6) rozrnia na podstawie suchanego utworu muzyk: smutn, weso, skoczn,
marszow itp.;
7) sucha w skupieniu krtkich utworw muzycznych.
2. Osignicia w zakresie ekspresji muzycznej. piew. Ucze:
1) piewa rne zestawy gosek, sylaby, wykorzystuje poznane melodie i tworzy wasne,
naladuje odgosy zwierzt;
2) nuci poznane melodie, piewa piosenki podczas zabawy, nauki, uroczystoci
szkolnych, wit w tym wit narodowych;
3) piewa piewanki, piosenki i pieni charakterystyczne dla tradycji i zwyczajw
polskich, kilka utworw patriotycznych i historycznych;
4) piewa dbajc o prawidow postaw, artykulacj i oddech, przy zachowaniu
naturalnej skali gosu;
5) rozpoznaje i piewa hymn Polski;
6) piewa kilka wybranych krtkich piosenek w jzyku obcym.
3. Improwizacja ruchowa, rytmika i taniec. Ucze:
1) przedstawia ruchem tre muzyczn (np. dynamik, nastrj, wysoko dwiku,
tempo, artykulacj) oraz tre pozamuzyczn (np. fabu, odczucia, przekad
znaczeniowy sw);
2) interpretuje ruchem schematy rytmiczne;
3) tworzy improwizacje ruchowe inspirowane wyliczankami, rymowankami
i rytmizowanymi tekstami;
4) wykonuje plsy;
5) porusza si i taczy wedug utworzonych przez siebie ukadw ruchowych,
z rekwizytem, bez rekwizytu do muzyki i przy muzyce;
6) tworzy sekwencje i ukady poruszania si do ulubionych przez siebie utworw
muzycznych, wykorzystuje je do animacji i zabawy w grupie;
7) taczy wedug ukadw ruchowych charakterystycznych dla wybranych tacw
(w tym integracyjnych, ludowych polskich oraz innych krajw Europy i wiata).
4. Gra na instrumentach muzycznych. Ucze:
1) gra zadane przez nauczyciela i wasne schematy rytmiczne;
2) wykonuje tematy rytmiczne wybranych, znanych utworw muzycznych (ludowych,
popularnych, dziecicych, klasycznych, wokalnych, instrumentalnych, polskich
i zagranicznych) z uyciem instrumentw perkusyjnych;
3) realizuje schematy i tematy rytmiczne, eksperymentuje przy uyciu np. patyczkw,
pudeek, papieru, trawy, piszczaek, gwizdkw, kogucikw na wod;
4) wykonuje instrumenty m.in. z materiaw naturalnych i innych oraz wykorzystuje tak
powstae instrumenty do akompaniamentu, realizacji dwiku podczas zabaw i zada
edukacyjnych, organizacji koncertw i przedstawie teatralnych;
5) wykonuje akompaniament do piewu, stosuje gesty dwikotwrcze (np. tupanie,
klaskanie, pstrykanie, uderzanie o uda);
35

6) eksperymentuje i poszukuje dwikw, fragmentw znanych melodii przy uyciu np.

dzwonkw, ksylofonu, fletu podunego, flaoletu flecika polskiego;
7) gra melodie piosenek i utworw instrumentalnych, do wyboru: na dzwonkach,
ksylofonie, flecie podunym, flaolecie fleciku polskim lub innych.
5. Osignicia w zakresie znajomoci form zapisu dwiku. Ucze:
1) wyjania rne formy zapisu dwikw, muzyki, np. nagranie przy pomocy
komputera, dyktafonu, telefonu, czy zapis przy pomocy notacji muzycznej;
2) zapisuje w zabawie z instrumentami perkusyjnymi dwiki np. poprzez ukad
piktogramw, klockw rytmicznych, kolorw, liczb, czy obrazkw; szyfruje, koduje,
wykorzystuje utworzony zapis w zabawie;
3) korzysta z wybranego zapisu melodii w czasie gry na instrumencie: dzwonkach,
ksylofonie, flecie podunym, flaolecie fleciku polskim.
IX. Wychowanie fizyczne.

1. Osignicia w zakresie utrzymania higieny osobistej i zdrowia. Ucze:
1) utrzymuje w czystoci rce i cae ciao, przebiera si przed zajciami ruchowymi
i po ich zakoczeniu; wykonuje te czynnoci samodzielnie i w stosownym
momencie;
2) dostosowuje strj do rodzaju pogody i pory roku w trakcie zaj ruchowych
odpowiednio na wieym powietrzu i w pomieszczeniu;
3) wyjania znaczenie ruchu w procesie utrzymania zdrowia;
4) przygotowuje we waciwych sytuacjach i w odpowiedni sposb swoje ciao do
wykonywania ruchu;
5) ma wiadomo znaczenia systematycznoci i wytrwaoci w wykonywaniu
wicze;
6) uznaje, e kady czowiek ma inne moliwoci w zakresie sprawnoci fizycznej,
akceptuje sytuacj dzieci, ktre z uwagi na chorob nie mog by sprawne
w kadej formie ruchu.
2. Osignicia w zakresie sprawnoci motorycznych. Ucze:
1) przyjmuje podstawowe pozycje do wicze: postawa zasadnicza, rozkrok,
wykrok, zakrok, stanie jednon, klk podparty, przysiad podparty, podpr
przodem, podpr tyem, siad klczny, skrzyny, skulony, prosty;
2) pokonuje w biegu przeszkody naturalne i sztuczne, biega z wysokim unoszeniem
kolan, biega w poczeniu ze skokiem, przenoszeniem przyborw np. piki,
paeczki, z rzutem do celu ruchomego i nieruchomego, bieg w rnym tempie,
realizuje marszobieg;
3) rzuca i podaje jednorcz, w miejscu i ruchu, oburcz do przodu, znad gowy,
pik ma i du, rzuca maymi przyborami na odlego i do celu, skacze
jednon i obun ze zmian tempa, kierunku, pozycji ciaa, skacze w dal
dowolnym sposobem, skacze przez skakank, wykonuje przeskok zawrotny przez
aweczk, naskoki i zeskoki, skoki zajcze;
4) wykonuje wiczenia zwinnociowe:
a) skony, skrtoskony, przetoczenie, czoganie, podciganie,
b) czworakowanie ze zmian kierunku i tempa ruchu,
36

c) wspina si,
d) mocowanie w pozycjach niskich i wysokich,
e) podnoszenie i przenoszenie przyborw;
5) wykonuje przewrt w przd z przysiadu podpartego;
6) wykonuje wiczenia rwnowane bez przyboru i z przyborem np. na aweczce
gimnastycznej;
7) samodzielnie wykonuje wiczenia prowadzce do zapobiegania wadom postawy.
3. Osignicia w zakresie rnych form rekreacyjno-sportowych. Ucze:
1) organizuje zespoow zabaw lub gr ruchow z wykorzystaniem przyboru lub
bez;
2) zachowuje powcigliwo w ocenie sprawnoci fizycznej koleanek i kolegw
uczestnikw zabawy, respektuje ich prawo do indywidualnego tempa rozwoju,
radzi sobie w sytuacji przegranej i akceptuje zwycistwo, np. druyny
przeciwnej, gratuluje druynie zwyciskiej sukcesu;
3) respektuje przepisy, reguy zabaw i gier ruchowych, przepisy ruchu drogowego
w odniesieniu do pieszych, rowerzystw, rolkarzy, biegaczy i innych osb,
ktrych poruszanie si w miejscu publicznym moe stwarza zagroenie
bezpieczestwa;
4) uczestniczy w zabawach i grach zespoowych, z wykorzystaniem rnych
rodzajw piek;
5) wykonuje prawidowo elementy charakterystyczne dla gier zespoowych: rzuty
i chwyty ringo, podania piki do partnera jednorcz i oburcz w miejscu lub
w ruchu, odbicia piki, kozowanie w miejscu i w ruchu, podania piki w miejscu
i w ruchu, prowadzenie piki, strza do celu;
6) ukada zespoowe zabawy ruchowe i w nich uczestniczy, ma wiadomo, i
sukces w takiej zabawie odnosi si dziki sprawnoci, zaradnoci
i wspdziaaniu;
7) jedzi na dostpnym sprzcie sportowym, np. hulajnodze, rolkach, rowerze,
sankach, ywach.
X. Edukacja jzykowa. Jzyk obcy nowoytny.

1. Ucze posuguje si bardzo podstawowym zasobem rodkw jzykowych
dotyczcych jego samego i jego najbliszego otoczenia, umoliwiajcym realizacj
pozostaych wymaga oglnych w zakresie nastpujcych tematw:
1) ja i moi bliscy (rodzina, przyjaciele);
2) moje miejsce zamieszkania (mj dom, moja miejscowo);
3) moja szkoa;
4) popularne zawody;
5) mj dzie, moje zabawy;
6) jedzenie;
7) sklep;
8) mj czas wolny i wakacje;
9) wita i tradycje, mj kraj;
10) sport;
37

11) moje samopoczucie;

12) przyroda wok mnie;
13) wiat bani i wyobrani.
2. Ucze rozumie bardzo proste wypowiedzi ustne, artykuowane wyranie i powoli,
w standardowej odmianie jzyka:
1) reaguje na polecenia;
2) rozumie sens krtkich wypowiedzi, opowiada, bajek i historyjek oraz prostych
piosenek i wierszykw, szczeglnie gdy s wspierane np. obrazkami,
rekwizytami, ruchem, mimik, gestami, dodatkowymi dwikami;
3) znajduje w wypowiedzi okrelone informacje.
3. Ucze rozumie wyrazy oraz jedno- lub kilkuzdaniowe, bardzo proste wypowiedzi
pisemne (np. historyjki obrazkowe z tekstem, opowiadania):
1) rozumie oglny sens tekstu, szczeglnie gdy jest wspierany obrazem lub
dwikiem;
2) znajduje w wypowiedzi okrelone informacje.
4. W zakresie wypowiedzi ustnych ucze:
1) powtarza wyrazy i proste zdania;
2) tworzy bardzo proste i krtkie wypowiedzi wedug wzoru, np. nazywa obiekty
z otoczenia i opisuje je, nazywa czynnoci;
3) recytuje wiersze, rymowanki, odgrywa dialogi, piewa piosenki samodzielnie
lub w grupie np. w realizacji maych form teatralnych;
4) uywa poznanych wyrazw i zwrotw podczas zabawy.
5. W zakresie wypowiedzi pisemnych ucze:
1) przepisuje wyrazy i proste zdania;
2) pisze pojedyncze wyrazy i zwroty;
3) pisze bardzo proste i krtkie zdania wedug wzoru i samodzielnie.
6. W zakresie reagowania ucze:
1) reaguje werbalnie i niewerbalnie na polecenia;
2) przedstawia siebie i inne osoby mwi np. jak si nazywa, ile ma lat, skd
pochodzi, co potrafi robi;
3) zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach wyuczonych zwrotw;
4) stosuje podstawowe zwroty grzecznociowe (np. wita si i egna, dzikuje, prosi,
przeprasza);
5) wyraa swoje upodobania.
7. W zakresie przetwarzania tekstu ucze nazywa w jzyku obcym nowoytnym
np. osoby, zwierzta, przedmioty, czynnoci z najbliszego otoczenia oraz
przedstawione w materiaach wizualnych i audiowizualnych.
8. Ucze:
1) wie, e ludzie posuguj si rnymi jzykami i aby si z nimi porozumie, warto
nauczy si ich jzyka;
2) posiada podstawowe informacje o krajach, w ktrych ludzie posuguj si danym
jzykiem obcym.
38

9. Ucze potrafi okreli, czego si nauczy, i wie, w jaki sposb moe samodzielnie
pracowa nad jzykiem (np. przez ogldanie bajek w jzyku obcym nowoytnym,
korzystanie ze sownikw obrazkowych i gier edukacyjnych).
10. Ucze wsppracuje z rwienikami w trakcie nauki.
11. Ucze korzysta ze rde informacji w jzyku obcym nowoytnym (np. ze sownikw
obrazkowych, ksieczek), rwnie za pomoc technologii informacyjno-
-komunikacyjnych.
XI. Edukacja jzykowa. Jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej.

1. wiadomo wasnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego. Ucze:
1) dostrzega i rozumie warto swego jzyka ojczystego, ma wiadomo swojej
tosamoci narodowej lub etnicznej;
2) poznaje elementy przyrody, kultury materialnej i duchowej mniejszoci
narodowej lub etnicznej, do ktrej naley;
3) poznaje elementy historii mniejszoci narodowej lub etnicznej, do ktrej naley.
2. Ksztacenie jzykowe. Ucze:
1) uwanie sucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji;
2) czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz informacyjne;
3) wyciga wnioski z przesanek zawartych w tekcie;
4) wyszukuje w tekcie potrzebne informacje i w miar moliwoci korzysta
ze sownikw i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym;
5) zna formy uytkowe: yczenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka do kroniki;
6) zna i stosuje formy grzecznociowe w kontaktach midzyludzkich;
7) tworzy w formie ustnej i pisemnej kilkuzdaniow wypowied, krtkie
opowiadanie i opis, list prywatny, yczenia, zaproszenie;
8) dobiera waciwe formy komunikowania si w rnych sytuacjach spoecznych;
9) przejawia wraliwo estetyczn w wypowiedziach inspirowanych twrczoci
dla dzieci, tworzy, przeksztaca i rozwija swoje wypowiedzi;
10) uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje
wasne zdanie;
11) poszerza zasb sownictwa, czytajc teksty literackie oraz inne teksty kultury;
12) zna alfabet: rozrnia litery, goski, znaki fonetyczne; dzieli wyrazy na sylaby;
oddziela wyrazy w zdaniu, oddziela zdania w tekcie i poprawnie je zapisuje
(zgodnie z elementarnymi zasadami ortografii i interpunkcji);
13) pisze czytelnie i estetycznie;
14) przepisuje teksty, pisze z pamici i ze suchu; w miar swoich moliwoci
samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe.
3. Ksztacenie literackie i kulturowe. Ucze:
1) w tekcie literackim wybiera okrelone fragmenty, okrela czas i miejsce akcji,
wskazuje gwnych bohaterw;
2) czyta i recytuje, z uwzgldnieniem interpunkcji, intonacji, akcentw, poprawnej
wymowy;
3) wykorzystuje teksty literackie do tworzenia wasnych wypowiedzi;
4) czyta wskazane teksty literackie i wypowiada si na ich temat.
39

XII. Edukacja jzykowa. Jzyk regionalny jzyk kaszubski.

1. Znajomo rodkw jzykowych. Ucze posuguje si podstawowym zasobem
rodkw jzykowych dotyczcych jego samego, najbliszego otoczenia i przeywanej
codziennoci, umoliwiajcym realizacj wymaga oglnych w zakresie
nastpujcych obszarw tematycznych:
1) ja i moi bliscy: rodzina, przyjaciele;
2) mj dom, pomieszczenia, meble, sprzty uytku codziennego;
3) jedzenie, artykuy spoywcze, owoce i warzywa, posiki i potrawy;
4) moja szkoa: moja klasa, przybory szkolne;
5) przyroda wok mnie;
6) czas: kalendarz, pory roku, miesice, dni tygodnia;
7) Kaszuby, moje rodowisko lokalne, moja miejscowo na mapie Kaszub i Polski;
8) popularne i tradycyjne zawody zwizane z yciem na Kaszubach;
9) zakupy, sklep, rynek, targowisko;
10) mj dzie (plan dnia), mj czas wolny, wakacje;
11) moje zainteresowania, zabawy i zabawki dziecice;
12) wita i tradycje (Gd i Jastr);
13) wiat bani i wyobrani, bohaterowie bajek i mitw kaszubskich.
2. Osignicia w zakresie rozumienia wypowiedzi ustnych. Ucze:
1) rozumie proste wypowiedzi ustne artykuowane wyranie, powoli;
2) reaguje ruchem, gestem i sownie na polecenia;
3) rozumie sens krtkich wypowiedzi, opowiada, bajek i historyjek oraz prostych
piosenek i wierszykw i innych tekstw, szczeglnie gdy s wspierane,
np. obrazkami, rekwizytami, ruchem, mimik, gestami, dodatkowymi
dwikami;
4) rozumie sens tekstu, szczeglnie gdy jest wspierany obrazem lub dwikiem;
5) znajduje okrelone informacje w usyszanym tekcie;
6) potrafi odrnia wane i mniej wane informacje w usyszanym tekcie.
3. Osignicia w zakresie rozumienia wypowiedzi pisemnych. Ucze:
1) rozumie sens tekstu, szczeglnie gdy jest wspierany obrazem lub dwikiem;
2) znajduje okrelone informacje w tekcie pisanym;
3) poprawnie czyta bardzo krtkie teksty literackie;
4) czyta proste nieliterackie teksty;
5) podczas czytania uwzgldnia dykcj, pauzy i akcent.
4. Osignicia w zakresie tworzenia wypowiedzi ustnych (mwienie). Ucze:
1) powtarza wyrazy i proste zdania w jzyku kaszubskim;
2) wygasza z pamici bardzo proste i krtkie teksty w jzyku kaszubskim: wiersze,
rymowanki, piosenki z repertuaru dziecicego samodzielnie lub w grupie
(np. podczas miniprzedstawienia teatralnego);
3) tworzy bardzo proste i krtkie wypowiedzi wedug wzoru, np. nazywa obiekty
z otoczenia i opisuje je, nazywa czynnoci;
4) uywa poznanych wyrazw i zwrotw podczas zabawy.
5. Osignicia w zakresie tworzenia wypowiedzi pisemnych. Ucze:
1) przepisuje pojedyncze wyrazy i zwroty;
40

2) pisze proste i krtkie zdania wedug wczeniej poznanych schematw;

3) pisze, stosujc w tekstach elementarne zasady ortografii kaszubskiej
i interpunkcji.
6. Osignicia w zakresie reagowania na wypowiedzi. Ucze:
1) reaguje werbalnie i niewerbalnie na polecenia;
2) przedstawia siebie i inne osoby mwi np. jak si nazywa, ile ma lat, skd
pochodzi;
3) zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach wyuczonych zwrotw;
4) stosuje podstawowe zwroty grzecznociowe typowe dla kultury kaszubskiej
(np. wita si i egna, dzikuje, prosi, przeprasza).
7. Osignicia w zakresie przetwarzania wypowiedzi. Ucze:
1) nazywa w jzyku kaszubskim przedstawione w materiaach wizualnych
i audiowizualnych obiekty (np. osoby, zwierzta, przedmioty) i czynnoci;
2) podaje w jzyku polskim znaczenie prostych sw lub zwrotw sformuowanych
w jzyku kaszubskim;
3) podaje w jzyku kaszubskim znaczenie prostych sw lub zwrotw
sformuowanych w jzyku polskim;
4) przekazuje w jzyku polskim oglny sens tekstu suchanego w jzyku
kaszubskim.
8. Znajomo i rozumienie bardzo prostych elementw otaczajcego wiata
przyrodniczo-geograficznego, bardzo prostych treci kultury materialnej, duchowej
i tradycji kaszubskiej oraz umiejtno funkcjonowania we wsplnocie kaszubskiej
(nabywane w czasie lekcji, wycieczek w rodowisko lokalne i regionalne oraz
warsztatw i projektw edukacyjnych). Ucze posiada podstawowe informacje
w zakresie nastpujcych treci ksztacenia:
1) perspektywa wiata: moja miejscowo, moja gmina i mj powiat na Kaszubach,
mj region (geografia i przyroda regionu);
2) przestrze regionu: architektura lokalna i obiekty zabytkowe typowe dla kultury
lokalnej;
3) geografia literacka: moja wie, miasto, gmina, powiat w legendach i innych
tekstach literackich;
4) symbole Kaszub: godo;
5) stworzenie wiata i wiat ludzi w kaszubskojzycznej biblii dla dzieci
i legendach;
6) rok obrzdowy na Kaszubach: Gd, Jastr, obchodzenie wit w mojej rodzinie;
7) obrzdowo rodzinna: lub, wesele, narodziny, urodziny; tradycja chleba;
8) wartoci w kaszubskich bajkach: mdro, przyja;
9) kaszubskie gry i zabawy dziecice;
10) skarby Kaszub w bajkach (np. bursztyn);
11) morze i ziemia w legendach i przysowiach;
12) praca zwizana z morzem i z upraw ziemi;
13) sztuka ludowa i rzemioso uytkowe: zabawki ludowe, tradycyjne malarstwo na
szkle, tkactwo na ramkach, kwiaty papierowe, rzeba w glinie;
41

14) haft kaszubski (kolorystyka, wzornictwo na odzie);

15) edukacja midzykulturowa: rnice midzy polskimi a kaszubskimi tradycjami
Boego Narodzenia, dialog midzywyznaniowy (witynie chrzecijaskie na
Pomorzu, Boe Narodzenie w tradycjach chrzecijaskich);
16) kuchnia i tradycyjne przetwrstwo kaszubskie;
17) wycieczki edukacyjne w miejsca lokalne i do muzew lokalnych;
18) warsztaty i projekty edukacyjne, spotkania z ciekawymi ludmi.
Lektury:
1) Jan Brzechwa, Brzechwa dzecoma (tum. na kaszubski: T. Fopke);
2) Tomasz Fopke, wybr wierszy i piosenek;
3) Stanisaw Janke, Krjczi pjczi, wybrane utwory;
4) Stanisaw Janke, unka jak mrznka. Koysanka z marze, wybrane utwory;
5) Janusz Mamelski, c dzecy. ycie dzieci. Kaszubskie wierszyki dla dzieci, wybrane
utwory;
6) Alojzy Nagel, Bajki i bajeczki. Bjczi i bjeczci;
7) Alojzy Nagel, wybr opowiada;
8) Jan Piepka, Moja kotka, mj kot, wybrane utwory;
9) Jerzy Samp, Zaklta stegna. Bajki kaszubskie, wybrane utwory;
10) Jan Trepczyk, Ukdk dl dztk, wybrane utwory;
11) Ewa Warmowska, wybr wierszy i opowiada;
12) Marzena Dembek, Mj sowrz;
13) Inne legendy, bajki i podania ludowe lub autorskie (np. z: Janusz Mamelski Legendy
kaszubskie. Kaszbscz leged) ;
14) Utwory literackie podkrelajce identyfikacj wsplnotow (np. B. Sychta, Kaszba
b mj tatk, A. Labuda, Chto..., J. Trepczyk, Stark, E. Warmowska, Mi ricrz);
15) E. i P. Marczakowie, Pomorskie ABC przestrzeni. Ilustrowany sownik dla dzieci,
wybrane hasa.
XIII. Etyka.
1. Osignicia w zakresie rozumienia podstawowych zasad i poj etyki. Ucze:
1) ma wiadomo, e jako czowiek posiada swoj niezbywaln godno oraz e
wszystkie inne osoby posiadaj tak godno;
2) odkrywa wolno jako warto przypisan osobie, take osobie w jego wieku;
3) dostrzega, e granice jego wolnoci wytycza godno i dobro innych osb,
np. z krgu rodziny, klasy, rwienikw;
4) odkrywa, e jego wybr rodzi konsekwencje, ktre dotycz jego samego;
5) dostrzega, e kady powinien bra odpowiedzialno za swoje wybory;
6) dostrzega, e lepiej poznaje siebie, bardziej si rozwija i czerpie szczcie
w relacji z innymi osobami ni w samotnoci;
7) odkrywa, e wsptworzy rne wsplnoty osb, np. rodzin, klas, pastwo;
8) ma wiadomo, e kadej osobie ludzkiej, take jemu, naley si szacunek, e
szacunkiem naley obdarza take wsplnoty osb rodzin, klas, nard
(ojczyzn), w tym wsplnot religijn a take symbole tych wsplnot;
42

9) okrela, co jest dobre, a co jest ze, w otaczajcym go wiecie i w wiecie

poznawanych tekstw oraz podaje uzasadnienie swojego zdania;
10) odrnia szczcie od doranie odczuwanej przyjemnoci i poznaje, e dobro
jest rdem szczcia wasnego oraz innych osb;
11) odkrywa, e wsplnota osb ktrej jest czonkiem, ustanawia swoje zasady
(normy) i oczekuje ich respektowania.
2. Osignicia w zakresie stosowania poznanych zasad. Ucze:
1) szanuje godno kadej osoby ludzkiej oraz swoj, wyraa swoim
komunikatem werbalnym i niewerbalnym;
2) uwzgldnia coraz czciej godno i dobro innych osb, podejmujc decyzj
o dziaaniu;
3) wyraa szacunek wobec osb, wsplnot osb oraz ich symboli w sytuacjach
codziennych i uroczystych, przejawiajc waciwe zachowanie;
4) wchodzi w relacje z innymi osobami (rwienikami, nauczycielami), szanujc
to, co jest wartoci dla nich i nazywajc to, co jest wartoci dla niego;
5) naladuje i przyjmuje jako wasne zachowania dobre na podstawie dowiadcze
ze wiata realnego oraz przykadw pyncych z tekstw literackich, filmw
i innych rde;
6) przestrzega zasad obowizujcych we wsplnocie osb, ktrej jest czonkiem.
Edukacja wczesnoszkolna jako pierwszy etap ksztacenia w systemie szkolnym obejmuje trzy
lata nauki w klasach IIII. Charakteryzuj j:
1) spokj i systematyczno procesu nauki;
2) wielokierunkowo;
3) dostosowanie tempa pracy do moliwoci psychoruchowych kadego ucznia;
4) dostosowanie poznawanych zagadnie do moliwoci percepcyjnych ucznia.
Edukacja na tym etapie wymaga niezwykej starannoci w doborze treci, rodkw, strategii,
metod ksztacenia, aby ukaza uczniom scalony obraz wiata i uatwi jego rozumienie.
Ksztacenie na I etapie edukacyjnym kontynuuje rozpoczty w przedszkolu proces adaptacji

do wsppracy w grupie oraz proces indywidualnej i grupowej aktywnoci poznawczej.
Pozwala to uczniom na stopniowe rozpoznawanie rnych wzorw uczenia si, umoliwia
pene i bardziej wiadome uczestnictwo w procesie edukacyjnym, a take optymalne
wykorzystanie swojego potencjau.
Edukacja w klasach IIII realizowana jest w postaci ksztacenia zintegrowanego. Ksztacenie

zintegrowane obejmuje: integracj czynnociow, metodyczn, organizacyjn i treciow.
Podstawow form organizowania pracy dziecka powinien by dzie jego wielokierunkowej
aktywnoci, a nie klasyczna lekcja szkolna. Ksztacenie zintegrowane to koncepcja
wieloaspektowej aktywizacji dziecka wraz z potrzeb staego diagnozowania jego rozwoju,
43

wspieranie funkcji stymulujcych rozwj i jednoczenie odrzucenie funkcji selektywnych.

Elementem integrujcym kierunki edukacji jest jzyk w swym aspekcie semiotycznym.
Nauczyciele w klasach IIII, rozpoznajc moliwoci uczniw, w tym uczniw o specjalnych
potrzebach edukacyjnych, posuguj si wasnymi twrczymi rozwizaniami w zakresie
realizacji treci podstawy programowej ksztacenia oglnego dla szkoy podstawowej.
Uczenie si jako proces twrczy samo w sobie wyklucza jeden wzr organizacyjny czy
metodyczny. Nauczyciele, organizujc zajcia, planuj proces wychowania, w ktrym
realizowane zadania pomagaj uczniom:
1) pozna wartoci i adekwatne do nich zachowania;
2) osign sukces budujcy poczucie wasnej wartoci uczniw oraz rozwijajcy
motywacj i zamiowanie do dalszej nauki.
Proces edukacji przybiera rne formy: pracy z udziaem caego zespou, pracy w grupach,
pracy indywidualnej i jest wyprowadzany z naturalnych sytuacji edukacyjnych.
Nauczyciele organizuj edukacj dzieci jako dynamiczny proces nadawania osobistego sensu
i rozumienia cigle zmieniajcej si rzeczywistoci, a nie jako przekaz gotowych informacji.
Proces edukacji umoliwia eksploracj wiata, zdobywanie nowych dowiadcze i interakcj
z otoczeniem. Na tej podstawie ucze buduje swoj wiedz.
Nauczyciele w klasach IIII uwzgldniaj:

1) trzy naturalne strategie uczenia si dzieci: percepcyjno-odtwrcz (ucze uczy si
wedug przedstawionego wzoru naladuje), percepcyjno-wyjaniajc (ucze
uczy si czciowo wedug wzoru, szuka wyjanie i podpowiedzi) i percepcyjno-
-innowacyjn (ucze przeksztaca informacje i tworzy innowacje, w tym wasne
strategie mylenia);
2) stosowanie rnorodnych metod ksztacenia, w tym metod organizacyjnych
(cznie z klasami autorskimi). Nauczyciel prowadzcy klas zna funkcje
stosowanych metod i dostosowuje je do stylu uczenia si swoich uczniw. Warsztat
pracy nauczyciela opiera si na wspczesnych podstawach naukowych.
Istot edukacji polonistycznej jest proces poznawania jzyka mwionego i pisanego

w kontakcie ze wiatem zewntrznym, w tym z otoczeniem spoeczno-przyrodniczym oraz
kultur regionaln i narodow. Nadrzdn wartoci edukacji polonistycznej staje si zatem
komunikatywne posugiwanie si przez dzieci jzykiem ojczystym w mowie i w pimie
poczone z umiejtnoci czytania w stopniu umoliwiajcym pynne uczenie si przez
dziecko tego jzyka na I i kolejnych etapach edukacyjnych. Budowanie umiejtnoci czytania
powinno si odbywa przez codzienne czytanie przez nauczyciela fragmentw lektur oraz
wsplne rozmowy o nich tak, aby kady ucze mia szans na polisensoryczn eksploracj
treci utworw. Taka forma pozwala unikn zniechcenia do czytania, a wprost przeciwnie
zachca, intryguje i poszerza zakres percepcji tekstu.
44

Istota edukacji matematycznej prowadzi do stopniowego odkrywania i poznania poj

podstawowych, takich jak liczba czy dziaanie arytmetyczne. Proces ten oparty jest na intuicji
matematycznej dziecka oraz wasnych strategiach mylenia dziecka. Nauczyciel zobowizany
jest zatem tak planowa zajcia, aby wiedza matematyczna stopniowo ukadaa si
w logicznie powizany system prowadzcy od mylenia konkretno-obrazowego w kierunku
mylenia pojciowego. Pomaga w tym spiralny i liniowy ukad treci.
Istot edukacji spoecznej i jej rezultatem jest odkrycie istnienia okrelonych procesw
zachodzcych w otoczeniu uczniw. Ich rozumienie jest zawsze pochodn obserwacji
i dowiadczenia jako wyniku celowego spostrzegania. Nauczyciel dba zatem o organizacj
przestrzeni, w ktrej uczniowie mog eksplorowa, obserwowa i dowiadcza. Ta przestrze
nie zamyka si wycznie w obrbie klasy czy budynku szkoy.
Edukacja muzyczna, ktra z uwagi na sw specyfik, doskonali percepcj suchow, sfer

emocjonaln, wraliwo estetyczn i ekspresj twrcz, w ksztaceniu zintegrowanym jest
codziennym elementem zaj. Muzykowanie wspiera motywacj do dziaa grupowych oraz
wpywa na nastrj uczniw, co ma wielkie znaczenie w procesie organizacji grupy.
Nieodzownym elementem codziennych dowiadcze uczniw w klasach IIII s wszelkie

dziaania wykorzystujce mnogo technik plastycznych. Istot edukacji plastycznej jest
umoliwienie dzieciom postrzegania wartoci wizualnych, ktre zawarte s w otoczeniu oraz
w naturze. Ucze przez ich przeywanie rozwija swoj sfer duchow. Dzieci, majc
naturaln potrzeb wyraania swych dozna wewntrznych, wykorzystuj do tego techniki
plastyczne, muzykowanie czy dziaania konstrukcyjne. Znaczenie tych dziaa jest
rwnorzdne z aktywnoci polonistyczn czy matematyczn, a dziki integracji
czynnociowej, organizacyjnej i metodycznej dziaania te wspomagaj rozwj mowy
i mylenia.
Istot edukacji technicznej jest praca dziecka, a podejmowane przez dziecko zadania
techniczne prowadz do konstrukcji form uytkowych. Te za nauczyciel wcza do
kolejnych dziaa jako materia dydaktyczny, ukazujc dzieciom ich funkcjonalno.
Nadrzdna warto zada technicznych to okrelone umiejtnoci oraz sprawnoci
techniczne, w tym manualne.
Proces edukacji w klasach IIII opiera si na podstawowych potrzebach dzieci. Jedn

z najwaniejszych jest potrzeba ruchu. Dla zabezpieczenia zdrowego rozwoju, zajcia
ruchowe odbywaj si kadego dnia jako element ksztacenia zintegrowanego. Wskazane jest,
aby co najmniej jedna godzina zaj wychowania fizycznego w tygodniu odbywaa si w sali
gimnastycznej z dostpem do wszelkich rodkw i sprztw sportowych. Nauczyciel,
planujc prac oddziau, uwzgldnia wszelkie zabawy i gry ruchowe, zapobiegajce wadom
postawy oraz wiczenia ksztatujce nawyki utrzymania prawidowej postawy. Istnieje take
potrzeba organizowania odrbnych zaj gimnastyki kompensacyjno-korekcyjnej
prowadzonych przez specjalistw posiadajcych odpowiednie kwalifikacje. W klasach IIII
wiele zaj, w tym ruchowych, nauczyciel organizuje na wieym powietrzu.
45

Rozwijanie kompetencji w zakresie jzyka obcego nowoytnego naley z zaoenia traktowa

jako proces wieloletni, naznaczony nierwnomiernym rozwojem w zakresie poszczeglnych
umiejtnoci, zaleny od warunkw, w ktrych ksztacenie to si odbywa. Wprowadzenie do
tego procesu stanowi I etap edukacyjny i na tym etapie jzyk obcy nowoytny powinien
przede wszystkim przyczynia si do wszechstronnego rozwoju dziecka, a nie stanowi celu
samego w sobie. Istotne jest, aby w tym okresie pomc uczniom rozbudzi w sobie
pozytywne nastawienie do nauki jzyka obcego nowoytnego oraz budowa postaw
otwartoci i szacunku wobec rnorodnoci jzykw, kultur i narodowoci, przy
jednoczesnym wspieraniu ucznia w budowaniu poczucia wasnej wartoci i wiary we wasne
moliwoci. Wprowadzenie w ycie wszystkich tych zaoe to zadanie nieatwe,
wymagajce odpowiednich warunkw sprzyjajcych jego realizacji.
W ksztaceniu jzykowym na I etapie edukacyjnym niezbdne jest:

1) zapewnienie przez szko zaj z takiego jzyka obcego nowoytnego, ktrego
nauka moe by kontynuowana na II i III etapie edukacyjnym (odpowiednio
w klasach IVVIII szkoy podstawowej i w szkole ponadpodstawowej);
2) realizowanie treci zawartych w podstawie programowej ksztacenia oglnego
z zakresu jzyka obcego nowoytnego w sposb spjny z treciami podstawy
programowej ksztacenia oglnego dla edukacji wczesnoszkolnej z zakresu
edukacji polonistycznej, matematycznej, spoecznej, plastycznej, technicznej,
informatycznej i muzycznej. Niezbdne jest zatem, aby nauczyciel jzyka obcego
nowoytnego zapozna si z ca podstaw programow ksztacenia oglnego dla
szkoy podstawowej z zakresu edukacji wczesnoszkolnej i na bieco ledzi jej
realizacj, tak aby edukacja z zakresu jzyka obcego nowoytnego wspieraa
i bya wspierana przez treci nauczania okrelone dla pozostaych edukacji,
przede wszystkim w zakresie kluczowych poj i umiejtnoci, takich jak np.
liczenie, pisanie;
3) stosowanie przez nauczyciela technik uwzgldniajcych moliwoci i potrzeby
rozwojowe dzieci, w tym przede wszystkim technik odwoujcych si do
multisensorycznoci (wykorzystujcych ruch, dwik, obraz), sprzyjajcych
ksztatowaniu twrczego podejcia i pozytywnego nastawienia do nauki jzyka
obcego nowoytnego. Wane jest, aby sala, w ktrej odbywa si nauka jzyka
obcego nowoytnego, dawaa moliwo przeprowadzania wicze jzykowych
wymagajcych ruchu, w tym wicze w parach i maych grupach oraz bya
odpowiednio wyposaona, tj. z dostpem do sownikw, pomocy wizualnych,
odtwarzacza pyt CD/plikw dwikowych, komputera ze staym czem
internetowym;
4) stwarzanie sytuacji edukacyjnych sprzyjajcych poznawaniu i rozwijaniu przez
dzieci wasnych zainteresowa oraz pasji;
5) uywanie jzyka obcego nowoytnego nie tylko jako treci swoistej dla
przedmiotu nauczania, ale rwnie jako jzyka komunikacji podczas zaj
w rnych rodzajach interakcji, tj. zarwno nauczyciel ucze, jak i ucze
ucze. Jzyk obcy nowoytny powinien docelowo sta si gwnym
46

narzdziem komunikacji podczas zaj, nie wyklucza to jednak uywania

podczas zaj jzyka rodzimego, np. do przekazania przez ucznia w jzyku
polskim oglnego sensu suchanego tekstu w jzyku obcym nowoytnym;
6) wykorzystywanie autentycznych materiaw rdowych (zdj, filmw, nagra
audio, ksieczek), w tym z uyciem narzdzi zwizanych z technologiami
informacyjno-komunikacyjnymi, takich jak np. tablice interaktywne
z oprogramowaniem, urzdzenia mobilne;
7) przeprowadzanie na bieco nieformalnej diagnozy oraz systematyczne
przekazywanie uczniowi i jego rodzicom (opiekunom prawnym) w sposb
zrozumiay i czytelny dla odbiorcy informacji zwrotnej na temat poziomu
osigni/postpw ucznia w zakresie poszczeglnych umiejtnoci jzykowych;
8) zachcanie uczniw do podejmowania prby samooceny wasnej pracy
i stosowania rnych technik sucych uczeniu si. Nauczyciele powinni
zachca uczniw do pracy wasnej z wykorzystaniem filmw (np. bajek),
zasobw internetu i ksiek (np. ksieczek z obrazkami), w odpowiednim
zakresie i stosownie do wieku uczniw. W szkole powinny by organizowane
wydarzenia zwizane z jzykami obcymi nowoytnymi, np. konkursy, wystawy,
dni jzykw obcych, zajcia teatralne, udzia w programach europejskich typu
eTwinning;
9) wykorzystanie zaj z jzyka obcego nowoytnego do ksztatowania postawy
ciekawoci, szacunku i otwartoci wobec innych kultur, niekoniecznie tylko tych
zwizanych z jzykiem docelowym, np. przez zachcanie uczniw do refleksji
nad zjawiskami typowymi dla kultur innych ni wasna oraz stosowanie
odniesie do kultury, tradycji i historii kraju pochodzenia uczniw.
Przygotowujc uczniw do mylenia abstrakcyjnego w przyszoci i rozwizywania
problemw, w tym programowania, nauczyciel wykorzystuje treci wszystkich edukacji.
W pocztkowej fazie przeprowadza zajcia informatyczne, wykorzystujc przestrze klasy,
organizujc aktywno dzieci z wykorzystaniem liczmanw, gier planszowych, materiau
naturalnego czy form plastycznych, technicznych wykonanych przez dzieci, nie zawsze
uywajc komputerw czy innych urzdze. Edukacja informatyczna wprowadza uczniw
w wiat jzyka informatyki. Ucze np. ukadajc sekwencje zdarze w logicznym porzdku,
poznaje intuicyjnie pojcie liniowa kolejno formuujc polecenia do wybranego obiektu
i sterujc nim poznaje znaczenie sowa instrukcja. Nauczyciel w pracy z uczniem
wykorzystuje do tego zabawy i gry interakcyjne oraz planszowe, w tym strategiczne, ktre s
wprowadzane systematycznie i umiejtnie. Praca z urzdzeniem, np. komputerem powinna,
w miar moliwoci, dotyczy wszelkich zada i wicze wynikajcych z programu
nauczania w zakresie treci wszystkich edukacji. Jeeli szkoa nie dysponuje moliwoci
organizacji kcika informatycznego w klasie, np. z dostpem do dwch, trzech komputerw
dla dzieci, nauczyciel powinien mie dostp do tzw. mobilnego sprztu, ktry w razie
potrzeby moe sprawnie zainstalowa w swojej klasie. Istotne jest, aby praca z komputerem
lub innym urzdzeniem cyfrowym czona bya z rnymi formami aktywnoci poznawczej
ucznia w modszym wieku szkolnym. Wane jest, aby w miar moliwoci uczniowie mieli
dostp do pracowni komputerowej.
47

Klasa w edukacji wczesnoszkolnej powinna by przestrzeni umoliwiajc swobodny ruch,

prac w rnorodnych grupach, przy stoach, a take na odpowiednio przygotowanej
pododze (np. na dywanie, wykadzinie). Wyposaenie klasy w meble potrzebne do zaj nie
powinno ogranicza uczniom moliwoci przyjmowania rnorodnych pozycji ciaa w trakcie
nauki i zabawy. Krzesa, stoy i meble, a take tablice, wykadziny czy dywan umoliwiaj
zarwno prac w penym zespole, jak i prac w maych grupach, z moliwoci
indywidualizacji i dostosowaniem zaj take dla uczniw o specjalnych potrzebach
edukacyjnych. Zagospodarowanie przestrzeni umoliwia skupienie uwagi uczniw,
rozwijanie rnorodnej aktywnoci, a take moliwo odpoczynku. Sala do zaj
wyposaona jest w urzdzenia techniczne, ktrych parametry informuj o moliwoci
stosowania urzdzenia w edukacji, np. tablica interaktywna o charakterze pasywnym,
owietlenie zblione do naturalnego wiata.
Sala do zaj wyposaona jest take w narzdzia i rodki dydaktyczne ze szczeglnym

uwzgldnieniem duej liczby atrakcyjnych elementw manipulacyjnych, przeznaczonych do
samodzielnego eksperymentowania i uczenia si zgodnego z preferowanymi zdolnociami
poznawczymi.
Nauczyciel ma dostp do rnorodnych narzdzi i pomocy umoliwiajcych przeprowadzanie

zaj ruchowych, muzycznych, plastycznych lub technicznych, np. piki, skakanki, woreczki,
supki, grzechotki.
W sali do zaj powinna znajdowa si tablica gadka z liniatur lub sieci kwadratow
umoliwiajc dziecku nauk pisania. Nauczyciel dobiera rodki i narzdzia dydaktyczne do
sali zgodnie z potrzebami oddziau i specyfik stosowanych metod. Wyposaenie sali
umoliwia prezentacj wytworw pracy uczniw, np. sztalugi, parawany, instalacje, tablice
korkowe itp.
Nauczyciel odpowiada za tak aranacj sali do zaj, ktra umoliwia i zachca dzieci do
samodzielnego poszukiwania i odkrywania wiedzy. Wystrj sali ma charakter zmienny,
odzwierciedla aktualn tematyk pracy dzieci. Zawiera elementy przygotowane przez
nauczyciela i uczniw. Nauczyciel usuwa zbdne elementy dekoracji sali i pomoce
dydaktyczne, ktre aktualnie nie su realizacji programu. Dba, aby wystrj sali stwarza
optymalne warunki uczenia si. Aranacja wntrza, poczwszy od ustawienia mebli, a take
elementw dekoracji, umoliwia prac metod wybran przez nauczyciela.
Nauczyciel zobowizany jest zapozna si z podstaw programow ksztacenia oglnego dla

edukacji wczesnoszkolnej, ktra okrela osignicia moliwe do uzyskania przez ca
populacj dzieci w danym wieku. Dla zapewnienia cigoci procesu edukacji nauczyciele
klas IIII powinni zna podstaw programow wychowania przedszkolnego oraz
zorganizowa dostosowany do potrzeb dzieci okres ich adaptacji w szkole.
48

Codzienna praca nauczyciela wyznaczona jest przez realizowany i interpretowany program

nauczania, oparty na podstawie programowej ksztacenia oglnego dla edukacji
wczesnoszkolnej. Interpretacja programu to dostosowanie sposobw osigania celw, czyli
efektw do indywidualnych potrzeb i moliwoci uczniw. Nauczyciel, diagnozujc
umiejtnoci uczniw, ich moliwoci i potrzeby, moe tak organizowa ich prac, aby
uczniowie osignli cele wykraczajce poza treci okrelone w podstawie programowej.
II ETAP EDUKACYJNY: KLASY IVVIII
JZYK POLSKI
I. Ksztacenie literackie i kulturowe.

1. Wyrabianie i rozwijanie zdolnoci rozumienia utworw literackich oraz innych
tekstw kultury.
2. Znajomo wybranych utworw z literatury polskiej i wiatowej oraz umiejtno
mwienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.
3. Ksztatowanie umiejtnoci uczestniczenia w kulturze polskiej i europejskiej,
szczeglnie w jej wymiarze symbolicznym i aksjologicznym.
4. Rozwijanie zdolnoci dostrzegania wartoci: prawdy, dobra, pikna, szacunku dla
czowieka i kierowania si tymi wartociami.
5. Ksztacenie postawy szacunku dla przeszoci i tradycji literackiej jako podstawy
tosamoci narodowej.
6. Poznawanie wybranych dzie wielkich pisarzy polskich w kontekcie podstawowych
informacji o epokach, w ktrych tworzyli (zwaszcza w klasach VII i VIII).
7. Rozwijanie zainteresowania kultur w rodowisku lokalnym i potrzeby uczestnictwa
w wydarzeniach kulturalnych.
II. Ksztacenie jzykowe.

1. Rozwijanie rozumienia wartoci jzyka ojczystego oraz jego funkcji w budowaniu
tosamoci osobowej ucznia oraz wsplnot: rodzinnej, narodowej i kulturowej.
2. Rozwijanie rozumienia twrczego i sprawczego charakteru dziaa jzykowych oraz
formowanie odpowiedzialnoci za wasne zachowania jzykowe.
3. Poznawanie podstawowych poj oraz terminw sucych do opisywania jzyka
i jzykowego komunikowania si ludzi.
4. Ksztacenie umiejtnoci porozumiewania si (suchania, czytania, mwienia
i pisania) w rnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych, w tym take z osobami
dowiadczajcymi trudnoci w komunikowaniu si.
5. Ksztacenie umiejtnoci poprawnego mwienia oraz pisania zgodnego z zasadami
ortofonii oraz pisowni polskiej.
49

6. Rozwijanie wiedzy o elementach skadowych wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz

ich funkcjach w strukturze tekstw i w komunikowaniu si.
III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Usprawnianie czynnoci fonacyjnych, artykulacyjnych i prozodycznych uczniw.
2. Rozwijanie umiejtnoci wypowiadania si w okrelonych formach wypowiedzi
ustnych i pisemnych.
3. Ksztacenie umiejtnoci wygaszania, recytacji i interpretacji gosowej tekstw
mwionych, doskonalenie dykcji i operowania gosem.
4. Rozpoznawanie intencji rozmwcy oraz wyraanie intencji wasnych, rozpoznawanie
jzyka jako dziaania (akty mowy).
5. Rozwijanie umiejtnoci stosowania rodkw stylistycznych i dbaoci o estetyk
tekstu oraz umiejtnoci organizacji tekstu.
6. Poznawanie podstawowych zasad retoryki, w szczeglnoci argumentowania, oraz
rozpoznawanie manipulacji jzykowej.
7. Rozbudzanie potrzeby tworzenia tekstw o walorach estetycznych i podejmowania
samodzielnych prb literackich.
IV. Samoksztacenie.
1. Rozwijanie szacunku dla wiedzy, wyrabianie pasji poznawania wiata i zachcanie
do praktycznego zastosowania zdobytych wiadomoci.
2. Rozwijanie umiejtnoci samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich
selekcji, syntezy oraz wartociowania.
3. Rozwijanie umiejtnoci rzetelnego korzystania ze rde wiedzy, w tym stosowania
cudzysowu, przypisw i odsyaczy oraz szacunku dla cudzej wasnoci intelektualnej.
4. Ksztacenie nawykw systematycznego uczenia si oraz porzdkowania zdobytej
wiedzy i jej pogbiania.
5. Zachcanie do rozwijania swoich uzdolnie przez udzia w rnych formach
poszerzania wiedzy, na przykad w konkursach, olimpiadach przedmiotowych
i wykadach oraz rozwijanie umiejtnoci samodzielnej prezentacji wynikw swojej
pracy.
6. Rozwijanie umiejtnoci efektywnego posugiwania si technologi informacyjn
w poszukiwaniu, porzdkowaniu i wykorzystywaniu pozyskanych informacji.
KLASY IVVI

1. Czytanie utworw literackich. Ucze:
1) omawia elementy wiata przedstawionego, wyodrbnia obrazy poetyckie
w poezji;
50

2) rozpoznaje fikcj literack; rozrnia i wyjania elementy realistyczne

i fantastyczne w utworach, ze szczeglnym uwzgldnieniem ich w prozie
realistycznej, fantastycznonaukowej lub utworach fantasy;
3) rozpoznaje czytany utwr jako ba, legend, bajk, hymn, przypowie, mit,
opowiadanie, nowel, dziennik, pamitnik lub powie oraz wskazuje jego cechy
gatunkowe; rozpoznaje odmiany powieci i opowiadania, np. obyczajowe,
przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
4) zna i rozpoznaje w tekcie literackim: epitet, porwnanie, przenoni, wyrazy
dwikonaladowcze, zdrobnienie, zgrubienie, uosobienie, oywienie, apostrof,
anafor, pytanie retoryczne, powtrzenie oraz okrela ich funkcje;
5) omawia funkcje elementw konstrukcyjnych utworu, w tym tytuu, podtytuu,
motta, puenty, punktu kulminacyjnego;
6) rozpoznaje elementy rytmizujce wypowied, w tym wers, rym, strof, refren,
liczb sylab w wersie;
7) opowiada o wydarzeniach fabuy oraz ustala kolejno zdarze i rozumie ich
wzajemn zaleno;
8) odrnia dialog od monologu, rozumie ich funkcje w utworze;
9) charakteryzuje podmiot liryczny, narratora i bohaterw w czytanych utworach;
10) rozrnia narracj pierwszoosobow i trzecioosobow oraz wskazuje ich funkcje
w utworze;
11) wskazuje w utworze bohaterw gwnych i drugoplanowych oraz okrela ich
cechy;
12) okrela tematyk oraz problematyk utworu;
13) wskazuje i omawia wtek gwny oraz wtki poboczne;
14) nazywa wraenia, jakie wzbudza w nim czytany tekst;
15) objania znaczenia dosowne i przenone w tekstach;
16) okrela dowiadczenia bohaterw literackich i porwnuje je z wasnymi;
17) przedstawia wasne rozumienie utworu i je uzasadnia;
18) wykorzystuje w interpretacji tekstw dowiadczenia wasne oraz elementy
wiedzy o kulturze;
19) wyraa wasny sd o postaciach i zdarzeniach;
20) wskazuje wartoci w utworze oraz okrela wartoci wane dla bohatera.
2. Odbir tekstw kultury. Ucze:
1) identyfikuje wypowied jako tekst informacyjny, publicystyczny lub reklamowy;
2) wyszukuje w tekcie informacje wyraone wprost i porednio;
3) okrela temat i gwn myl tekstu;
4) dostrzega relacje midzy czciami wypowiedzi (np. tytu, wstp, rozwinicie,
zakoczenie);
5) odrnia zawarte w tekcie informacje wane od drugorzdnych;
6) odrnia informacje o faktach od opinii;
7) charakteryzuje komiks jako tekst kultury; wskazuje charakterystyczne dla niego
cechy;
8) rozumie swoisto tekstw kultury przynalenych do: literatury, teatru, filmu,
muzyki, sztuk plastycznych i audiowizualnych;
51

9) wyodrbnia elementy skadajce si na spektakl teatralny (gra aktorska, reyseria,

dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty, muzyka); wyodrbnia elementy
dziea filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reyseria, ujcie, gra aktorska,
muzyka); wskazuje cechy charakterystyczne przekazw audiowizualnych (filmu,
programu informacyjnego, programu rozrywkowego);
10) rozumie, czym jest adaptacja utworu literackiego (np. filmowa, sceniczna,
radiowa) oraz wskazuje rnice midzy tekstem literackim a jego adaptacj;
11) odnosi treci tekstw kultury do wasnego dowiadczenia;
12) dokonuje odczytania tekstw poprzez przekad intersemiotyczny (np. rysunek,
drama, spektakl teatralny);
13) wiadomie i z uwag odbiera filmy, koncerty, spektakle, programy radiowe
i telewizyjne, zwaszcza adresowane do dzieci i modziey.

1. Gramatyka jzyka polskiego. Ucze:
1) rozpoznaje w wypowiedziach czci mowy (czasownik, rzeczownik,
przymiotnik, przyswek, liczebnik, zaimek, przyimek, spjnik, partykua,
wykrzyknik) i okrela ich funkcje w tekcie;
2) odrnia czci mowy odmienne od nieodmiennych;
3) dostrzega rol czasownika w wypowiedzi, odrnia czasowniki dokonane od
niedokonanych, rozpoznaje bezosobowe formy czasownika: formy zakoczone
na -no, -to, konstrukcje z si; rozumie ich znaczenie w wypowiedzeniu oraz
funkcje w tekcie;
4) rozpoznaje formy przypadkw, liczby, osoby, czasu, trybu i rodzaju
gramatycznego odpowiednio: rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, czasownika
i zaimka oraz okrela ich funkcje w wypowiedzi; oddziela temat fleksyjny
od kocwki;
5) rozumie konstrukcj strony biernej i czynnej czasownika, przeksztaca
konstrukcj strony biernej i czynnej i odwrotnie, odpowiednio do celu i intencji
wypowiedzi;
6) stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazw odmiennych;
7) poprawnie stopniuje przymiotniki i przyswki, rozumie ich rol w opisie wiata
oraz uywa we waciwych kontekstach;
8) nazywa czci zdania i rozpoznaje ich funkcje skadniowe w wypowiedzeniach
(podmiot, orzeczenie, dopenienie, przydawka, okolicznik);
9) okrela funkcj wyrazw poza zdaniem, rozumie ich znaczenie i poprawnie
stosuje w swoich wypowiedziach;
10) rozpoznaje zwizki wyrazw w zdaniu, wyrnia czon nadrzdny i podrzdny
oraz typy zwizkw;
11) rozpoznaje typy wypowiedze, uwzgldniajc cel wypowiedzi: wypowiedzenia
oznajmujce, pytajce i rozkazujce rozumie ich funkcje i je stosuje;
12) rozpoznaje w tekcie typy wypowiedze: zdanie pojedyncze, zdania zoone
(podrzdnie i wsprzdnie), rwnowaniki zda, rozumie ich funkcje i stosuje
w praktyce jzykowej;
52

13) przeksztaca konstrukcje skadniowe, np. zdania zoone w pojedyncze

i odwrotnie, zdania w rwnowaniki zda i odwrotnie.
2. Zrnicowanie jzyka. Ucze:
1) wskazuje gwne cechy jzyka mwionego i jzyka pisanego;
2) posuguje si oficjaln i nieoficjaln odmian polszczyzny;
3) uywa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej;
4) rozumie dosowne i przenone znaczenie wyrazw w wypowiedzi; rozpoznaje
wyrazy wieloznaczne, rozumie ich znaczenie w tekcie oraz wiadomie
wykorzystuje do tworzenia wasnych wypowiedzi;
5) rozpoznaje w wypowiedziach zwizki frazeologiczne, dostrzega ich bogactwo,
rozumie ich znaczenie oraz poprawnie stosuje w wypowiedziach;
6) rozpoznaje sownictwo neutralne i wartociujce, rozumie ich funkcje w tekcie;
7) dostosowuje sposb wyraania si do zamierzonego celu wypowiedzi;
8) rozrnia synonimy, antonimy, rozumie ich funkcje w tekcie i stosuje
we wasnych wypowiedziach;
9) zna i stosuje zasady spjnoci formalnej i semantycznej tekstu.
3. Komunikacja jzykowa i kultura jzyka. Ucze:
1) identyfikuje tekst jako komunikat; rozrnia typy komunikatu: informacyjny,
literacki, reklamowy, ikoniczny;
2) identyfikuje nadawc i odbiorc wypowiedzi;
3) okrela sytuacj komunikacyjn i rozumie jej wpyw na ksztat wypowiedzi;
4) rozpoznaje znaczenie niewerbalnych rodkw komunikacji (np. gest, mimika,
postawa ciaa);
5) rozumie pojcie goska, litera, sylaba, akcent; zna i stosuje reguy akcentowania
wyrazw;
6) stosuje intonacj poprawn ze wzgldu na cel wypowiedzi;
7) rozumie, na czym polega etykieta jzykowa i stosuje jej zasady.
4. Ortografia i interpunkcja. Ucze:
1) pisze poprawnie pod wzgldem ortograficznym oraz stosuje reguy pisowni;
2) poprawnie uywa znakw interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania,
znaku wykrzyknika, cudzysowu, dwukropka, rednika, nawiasu.

1. Elementy retoryki. Ucze:
1) uczestniczy w rozmowie na zadany temat, wydziela jej czci, sygnay
konstrukcyjne wzmacniajce wi midzy uczestnikami dialogu, tumaczce sens;
2) rozrnia argumenty odnoszce si do faktw i logiki oraz odwoujce si do
emocji;
3) tworzy logiczn, semantycznie pen i uporzdkowan wypowied, stosujc
odpowiedni do danej formy gatunkowej kompozycj i ukad graficzny; rozumie
rol akapitw w tworzeniu caoci mylowej wypowiedzi;
4) dokonuje selekcji informacji;
5) zna zasady budowania akapitw;
6) rozrnia i wskazuje rodki perswazji, rozumie ich funkcj.
53

2. Mwienie i pisanie. Ucze:

1) tworzy spjne wypowiedzi w nastpujcych formach gatunkowych: dialog,
opowiadanie (twrcze, odtwrcze), opis, list, sprawozdanie (z filmu, spektaklu,
wydarzenia), dedykacja, zaproszenie, podzikowanie, ogoszenie, yczenia, opis
przey wewntrznych, charakterystyka, tekst o charakterze argumentacyjnym;
2) wygasza z pamici tekst, ze zrozumieniem oraz odpowiedni intonacj, dykcj,
waciwym akcentowaniem, z odpowiednim napiciem emocjonalnym
i z nastpstwem pauz;
3) tworzy plan odtwrczy i twrczy tekstu;
4) redaguje notatki;
5) opowiada o przeczytanym tekcie;
6) rozrnia wspczesne formy komunikatw (np. e-mail, SMS) i odpowiednio si
nimi posuguje, zachowujc zasady etykiety jzykowej;
7) tworzy opowiadania zwizane z treci utworu, np. dalsze losy bohatera,
komponowanie pocztku i zakoczenia na podstawie fragmentu tekstu lub na
podstawie ilustracji;
8) redaguje scenariusz filmowy na podstawie fragmentw ksiki oraz wasnych
pomysw;
9) wykorzystuje wiedz o jzyku w tworzonych wypowiedziach.
IV. Samoksztacenie. Ucze:

1) doskonali ciche i gone czytanie;
2) doskonali rne formy zapisywania pozyskanych informacji;
3) korzysta z informacji zawartych w rnych rdach, gromadzi wiadomoci,
selekcjonuje informacje;
4) zna i stosuje zasady korzystania z zasobw bibliotecznych (np. w bibliotekach
szkolnych oraz on-line);
5) korzysta ze sownikw oglnych jzyka polskiego, take specjalnych, oraz
sownika terminw literackich;
6) zwraca uwag na typy definicji sownikowych, okrela ich swoisto;
7) rozwija umiejtno krytycznej oceny pozyskanych informacji;
8) poznaje ycie kulturalne swojego regionu;
9) rozwija umiejtnoci efektywnego posugiwania si technologi informacyjn
oraz zasobami internetowymi i wykorzystuje te umiejtnoci do prezentowania
wasnych zainteresowa.
Lektury obowizkowe:
1) Jan Brzechwa, Akademia Pana Kleksa;
2) Janusz Christa, Kajko i Kokosz. Szkoa latania (komiks);
3) Ren Goscinny, Jean-Jacques Semp, Mikoajek (wybr opowiada);
4) Rafa Kosik, Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi;
5) Ignacy Krasicki, wybrane bajki;
54

6) Clive Staples Lewis, Opowieci z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa;

7) Adam Mickiewicz, Powrt taty, Pani Twardowska, Pan Tadeusz (fragmenty, w tym:
opisy, zwyczaje i obyczaje, polowanie i koncert Wojskiego);
8) Ferenc Molnr, Chopcy z Placu Broni;
9) Bolesaw Prus, Katarynka;
10) Juliusz Sowacki, W pamitniku Zofii Bobrwny;
11) John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem;
12) Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy;
13) Jzef Wybicki, Mazurek Dbrowskiego;
14) Wybrane mity greckie, w tym mit o powstaniu wiata oraz mity o Prometeuszu,
o Syzyfie, o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie,
o Orfeuszu i Eurydyce;
15) Biblia: stworzenie wiata i czowieka oraz wybrane przypowieci ewangeliczne,
w tym o siewcy, o talentach, o pannach roztropnych, o miosiernym Samarytaninie;
16) Wybrane podania i legendy polskie, w tym o Lechu, o Piacie, o Kraku i Wandzie;
17) Wybrane banie polskie i europejskie, w tym: Charles Perrault, Kopciuszek,
Aleksander Puszkin, Bajka o rybaku i rybce;
18) Wybrane wiersze Wadysawa Bezy, Jana Brzechwy, Konstantego Ildefonsa
Gaczyskiego, Zbigniewa Herberta, Anny Kamieskiej, Joanny Kulmowej, Adama
Mickiewicza, Czesawa Miosza, Tadeusza Rewicza, Juliusza Sowackiego,
Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego oraz pieni i piosenki
patriotyczne.
Lektury uzupeniajce (obowizkowo dwie w kadym roku szkolnym), na przykad:

1) Adam Bahdaj, Kapelusz za 100 tysicy;
2) Frances Hodgson Burnett, Tajemniczy ogrd lub inna powie;
3) Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarw;
4) Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie;
5) Olaf Fritsche, Skarb Troi;
6) Joseph Rudyard Kipling, Ksiga dungli;
7) Janusz Korczak, Krl Maciu Pierwszy;
8) Marcin Kozio, Skrzynia Wadcy Piorunw;
9) Selma Lagerlf, Cudowna podr;
10) Stanisaw Lem, Cyberiada (fragmenty);
11) Kornel Makuszyski, wybrana powie;
12) Andrzej Maleszka, Magiczne drzewo;
13) Karol May, Winnetou;
14) Lucy Maud Montgomery, Ania z Zielonego Wzgrza;
15) Magorzata Musierowicz, wybrana powie;
16) Ewa Nowak, Pajczek na rowerze;
17) Edmund Niziurski, Sposb na Alcybiadesa;
18) Sat-Okh, Biay Mustang;
19) Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant;
55

20) Alfred Szklarski, wybrana powie;

21) Mark Twain, Przygody Tomka Sawyera;
22) Wybrane pozycje z serii Nazywam si (np. Mikoaj Kopernik, Fryderyk Chopin,
Maria Curie-Skodowska, Jan Pawe II i in.)
lub inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela.
KLASY VII i VIII
Ucze spenia wymagania okrelone dla klas IVVI.

1. Czytanie utworw literackich. Ucze:
1) rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; okrela cechy
charakterystyczne dla poszczeglnych rodzajw i przypisuje czytany utwr
do odpowiedniego rodzaju;
2) rozrnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: pamitnik, komedia, fraszka,
sonet, pie, tren, ballada, epopeja, tragedia i wymienia ich podstawowe cechy
oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworw literackich;
3) wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst gwny, didaskalia,
monolog, dialog;
4) rozpoznaje w tekcie literackim: neologizm, eufemizm, porwnanie homeryckie,
inwokacj, symbol, alegori i okrela ich funkcje;
5) zna pojcie komizmu, rozpoznaje jego rodzaje w tekstach oraz okrela ich
funkcje;
6) zna pojcie ironii, rozpoznaje j w tekstach oraz okrela jej funkcje;
7) okrela w poznawanych tekstach problematyk egzystencjaln i poddaje j
refleksji;
8) okrela wartoci estetyczne poznawanych tekstw literackich;
9) wykorzystuje w interpretacji utworw literackich odwoania do wartoci
uniwersalnych zwizane z postawami spoecznymi, narodowymi, religijnymi,
etycznymi i dokonuje ich hierarchizacji;
10) wykorzystuje w interpretacji tekstw literackich elementy wiedzy o historii
i kulturze;
11) wykorzystuje w interpretacji utworw literackich potrzebne konteksty, np.
biograficzny, historyczny, historycznoliteracki, kulturowy, filozoficzny,
spoeczny;
12) recytuje utwr literacki w interpretacji zgodnej z jego tematem i stylem.
1) wyszukuje w tekcie potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty
tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego;
2) porzdkuje informacje w zalenoci od ich funkcji w przekazie;
3) interpretuje dziea sztuki (obraz, grafika, rzeba, fotografia);
56

4) dostrzega rnice midzy literatur pikn a literatur naukow,

popularnonaukow, publicystyk i okrela funkcje tych rodzajw pimiennictwa;
5) rozpoznaje gatunki dziennikarskie: reporta, wywiad, artyku, felieton i okrela
ich podstawowe cechy;
6) okrela wartoci estetyczne poznawanych tekstw kultury;
7) znajduje w tekstach wspczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach,
piosenkach) nawizania do tradycyjnych wtkw literackich i kulturowych.

1. Gramatyka jzyka polskiego. Ucze:
1) rozumie mechanizm upodobnie fonetycznych, uproszcze grup spgoskowych
i utraty dwicznoci w wygosie; rozumie rozbienoci midzy mow a pismem;
2) rozpoznaje wyraz podstawowy i wyraz pochodny; rozumie pojcie podstawy
sowotwrczej; w wyrazie pochodnym wskazuje temat sowotwrczy i formant;
okrela rodzaj formantu, wskazuje funkcje formantw w nadawaniu znaczenia
wyrazom pochodnym, rozumie realne i sowotwrcze znaczenie wyrazu,
rozpoznaje rodzin wyrazw, czy wyrazy pokrewne, wskazuje rdze;
3) zna zasady tworzenia wyrazw zoonych, odrnia ich typy;
4) rozpoznaje imiesowy, rozumie zasady ich tworzenia i odmiany, poprawnie
stosuje imiesowowy rwnowanik zdania i rozumie jego funkcje; przeksztaca
go na zdanie zoone i odwrotnie;
5) rozrnia wypowiedzenia wielokrotnie zoone;
6) odrnia mow zalen i niezalen, przeksztaca mow zalen na niezalen
i odwrotnie;
7) rozumie i stosuje zasady dotyczce wyjtkw od reguy polskiego akcentu.
1) dostrzega zrnicowanie sownictwa, w tym rozpoznaje sownictwo
oglnonarodowe i sownictwo o ograniczonym zasigu (np. terminy naukowe,
archaizmy, kolokwializmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapoyczone, zna typy
skrtw i skrtowcw okrela ich funkcje w tekcie;
2) rozpoznaje nazwy osobowe i miejscowe, rodzaje nazw miejscowych, uywa
poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk, nazw miejscowych i nazw
mieszkacw;
3) zna sposoby wzbogacania sownictwa;
4) rozumie znaczenie homonimw;
5) wyrnia rodowiskowe i regionalne odmiany jzyka;
6) rozrnia tre i zakres znaczeniowy wyrazu;
7) rozumie pojcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzdowy, artystyczny,
naukowy, publicystyczny.
1) rozumie, na czym polega grzeczno jzykowa i stosuje j w wypowiedziach;
2) rozrnia norm jzykow wzorcow oraz uytkow i stosuje si do nich;
3) rozumie, na czym polega bd jzykowy.
57


1) wykorzystuje wiedz o wymianie gosek w wyrazach pokrewnych oraz
w tematach fleksyjnych wyrazw odmiennych;
2) poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosujc odpowiednie znaki
interpunkcyjne;
3) wykorzystuje wiedz o rnicach w pisowni samogosek ustnych i nosowych,
spgosek twardych i mikkich, dwicznych i bezdwicznych;
4) zna zasady pisowni wyrazw nieodmiennych i pisowni partykuy nie z rnymi
czciami mowy.

1. Elementy retoryki. Ucze:
1) funkcjonalnie wykorzystuje rodki retoryczne oraz rozumie ich oddziaywanie na
odbiorc;
2) gromadzi i porzdkuje materia rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi;
redaguje plan kompozycyjny wasnej wypowiedzi;
3) tworzy wypowied, stosujc odpowiedni dla danej formy gatunkowej
kompozycj oraz zasady spjnoci jzykowej midzy akapitami; rozumie rol
akapitw jako spjnych caoci mylowych w tworzeniu wypowiedzi pisemnych
oraz stosuje rytm akapitowy (przeplatanie akapitw duszych i krtszych);
4) wykorzystuje znajomo zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentw przy
tworzeniu rozprawki oraz innych tekstw argumentacyjnych;
5) odrnia przykad od argumentu;
6) przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego;
7) zgadza si z cudzymi pogldami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniajc
wasne zdanie;
8) rozpoznaje i rozrnia rodki perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych,
okrela ich funkcj;
9) rozpoznaje manipulacj jzykow i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi.
1) tworzy spjne wypowiedzi w nastpujcych formach gatunkowych: recenzja,
rozprawka, podanie, yciorys, CV, list motywacyjny, przemwienie, wywiad;
2) wykonuje przeksztacenia na tekcie cudzym, w tym skraca, streszcza,
rozbudowuje i parafrazuje;
3) formuuje pytania do tekstu;
4) dokonuje interpretacji gosowej czytanych i wygaszanych tekstw.
IV. Samoksztacenie. Ucze:

1) rzetelnie, z poszanowaniem praw autorskich, korzysta z informacji;
2) rozwija swoje uzdolnienia i zainteresowania;
3) uczestniczy w yciu kulturalnym w swoim regionie;
4) uczestniczy w projektach edukacyjnych (np. tworzy rnorodne prezentacje,
projekty wystaw, realizuje krtkie filmy z wykorzystaniem technologii
multimedialnych);
58

5) pogbia swoj wiedz przedmiotow i uczestniczy w wykadach publicznych,

konkursach itp.;
6) rozwija umiejtnoci samodzielnej prezentacji wynikw swojej pracy;
7) rozwija nawyki systematycznego uczenia si;
8) rozwija umiejtno krytycznego mylenia i formuowania opinii.
Lektury obowizkowe:
1) Charles Dickens, Opowie wigilijna;
2) Aleksander Fredro, Zemsta;
3) Jan Kochanowski, wybr fraszek, pieni i trenw, w tym tren I, V, VII i VIII;
4) Aleksander Kamiski, Kamienie na szaniec;
5) Ignacy Krasicki, ona modna;
6) Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, mier Pukownika, witezianka, Dziady cz II,
wybrany utwr z cyklu Sonety krymskie, Pan Tadeusz (cao);
7) Antoine de Saint-Exupry, May Ksi;
8) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik;
9) Juliusz Sowacki, Balladyna;
10) Stefan eromski, Syzyfowe prace;
11) Sawomir Mroek, Artysta;
12) Melchior Wakowicz, Ziele na kraterze (fragmenty), Tdy i owdy (wybrany
reporta).
Wybrane wiersze poetw wskazanych w klasach IVVI, a ponadto Krzysztofa Kamila

Baczyskiego, Stanisawa Baraczaka, Cypriana Norwida, Bolesawa Lemiana, Mariana
Hemara, Jarosawa Marka Rymkiewicza, Wisawy Szymborskiej, Kazimierza Wierzyskiego,
Jana Lechonia, Jerzego Lieberta oraz fraszki Jana Sztaudyngera i aforyzmy Stanisawa
Jerzego Leca.
Lektury uzupeniajce (obowizkowo dwie w kadym roku szkolnym), na przykad:

1) Miron Biaoszewski, Pamitnik z powstania warszawskiego (fragmenty);
2) Agatha Christie, wybrana powie kryminalna;
3) Arkady Fiedler, Dywizjon 303;
4) Ernest Hemingway, Stary czowiek i morze;
5) Barbara Kosmowska, Pozacana rybka;
6) Jan Pawe II, Przekroczy prg nadziei (fragmenty);
7) Nancy H. Kleinbaum, Stowarzyszenie Umarych Poetw;
8) Henryk Sienkiewicz, Krzyacy;
9) Eric-Emmanuel Schmitt, Oskar i pani Ra;
10) Melchior Wakowicz, Monte Cassino (fragmenty);
11) Karolina Lanckoroska, Wspomnienia wojenne 22 IX 19395 IV 1945 (fragmenty)
lub inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela, w tym wiersze
poetw wspczesnych i reportae.
59

Klasy IVVIII szkoy podstawowej to okres ksztatowania sposobw poznawania wiata

i postaw wobec niego, poznawania kultury i jej wytworw, rozwijania umiejtnoci
komunikowania si z innymi ludmi, doskonalenia mylenia konkretnego oraz
abstrakcyjnego. To rwnie czas formowania indywidualnej osobowoci i charakteru
modego czowieka oraz internalizacji systemu wartoci, w tym szczeglnie prawdy, dobra
i pikna.
Zadaniem nauczyciela jzyka polskiego na II etapie edukacyjnym jest przede wszystkim:

1) wychowywanie wiadomego odbiorcy i uczestnika kultury, szczeglnie dzie
literackich;
2) rozwijanie poczucia tosamoci narodowej oraz szacunku dla tradycji;
3) rozwijanie w uczniu ciekawoci wiata, motywacji do poznawania kultury wasnego
regionu oraz dziedzictwa narodowego;
4) ksztatowanie postawy otwartoci wobec innych kultur i szacunku dla ich dorobku;
5) rozwijanie umiejtnoci komunikowania si w rnych sytuacjach oraz sprawnego
posugiwania si jzykiem polskim w zalenoci od celu wypowiedzi;
6) rozwijanie umiejtnoci formuowania myli, operowania bogatym sownictwem
oraz wykorzystywania go do opisywania wiata, oceniania postaw i zachowa
ludzkich z zachowaniem zasad etyki i kultury jzyka;
7) ksztacenie umiejtnoci posugiwania si rnymi gatunkami wypowiedzi ustnej
i pisemnej, potrzebnymi w dalszej edukacji oraz rnych sytuacjach yciowych;
8) ksztatowanie samodzielnoci w docieraniu do informacji, rozwijanie umiejtnoci ich
selekcjonowania, krytycznej oceny oraz wykorzystania we wasnym rozwoju;
9) wychowanie do przyjmowania aktywnych postaw w yciu i brania odpowiedzialnoci
za wasne czyny.
Praca nauczyciela jzyka polskiego w klasach IVVIII szkoy podstawowej obejmuje

tworzenie sytuacji sprzyjajcych rozwojowi zainteresowa uczniw i ich zdolnoci
poznawczych.
Nauczyciel w organizowaniu procesu dydaktycznego jest zobowizany do stosowania

rozwiza metodycznych, ktre zapewni integracj ksztacenia literackiego, jzykowego
i kulturowego oraz rozwj intelektualny i emocjonalny uczniom o rnym typie inteligencji.
W swojej pracy powinien wykorzystywa metody takie jak dyskusja i debata, drama lub
projekt edukacyjny, ktre wspomagaj rozwj samodzielnego docierania do informacji
i prezentowania efektw ksztacenia przez uczniw.
60

JZYK OBCY NOWOYTNY

Podstawa programowa wersja II.1.
Jzyk obcy nowoytny nauczany jako pierwszy (II etap edukacyjny, klasy IVVIII)
I. Znajomo rodkw jzykowych.

Ucze posuguje si podstawowym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych,
gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umoliwiajcym realizacj pozostaych
wymaga oglnych w zakresie tematw wskazanych w wymaganiach szczegowych.
II. Rozumienie wypowiedzi.

Ucze rozumie proste wypowiedzi ustne artykuowane wyranie, w standardowej odmianie
jzyka, a take proste wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegowych.

Ucze samodzielnie formuuje krtkie, proste, spjne i logiczne wypowiedzi ustne i pisemne,
w zakresie opisanym w wymaganiach szczegowych.
IV. Reagowanie na wypowiedzi.

Ucze uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposb zrozumiay,
adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub pisemnie w formie prostego tekstu,
V. Przetwarzanie wypowiedzi.
Ucze zmienia form przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegowych.
I. Ucze posuguje si podstawowym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych,

gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umoliwiajcym realizacj
1) czowiek (np. dane personalne, okresy ycia, wygld zewntrzny, cechy
charakteru, rzeczy osobiste, uczucia i emocje, umiejtnoci i zainteresowania);
2) miejsce zamieszkania (np. dom i jego okolica, pomieszczenia i wyposaenie
domu, prace domowe);
3) edukacja (np. szkoa i jej pomieszczenia, przedmioty nauczania, uczenie si,
przybory szkolne, oceny szkolne, ycie szkoy, zajcia pozalekcyjne);
4) praca (np. popularne zawody i zwizane z nimi czynnoci i obowizki, miejsce
pracy, wybr zawodu);
61

5) ycie prywatne (np. rodzina, znajomi i przyjaciele, czynnoci ycia codziennego,

okrelanie czasu, formy spdzania czasu wolnego, wita i uroczystoci, styl
ycia, konflikty i problemy);
6) ywienie (np. artykuy spoywcze, posiki i ich przygotowywanie, nawyki
ywieniowe, lokale gastronomiczne);
7) zakupy i usugi (np. rodzaje sklepw, towary i ich cechy, sprzedawanie
i kupowanie, rodki patnicze, wymiana i zwrot towaru, promocje, korzystanie
z usug);
8) podrowanie i turystyka (np. rodki transportu i korzystanie z nich, orientacja
w terenie, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie);
9) kultura (np. dziedziny kultury, twrcy i ich dziea, uczestnictwo w kulturze,
tradycje i zwyczaje, media);
10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzt sportowy, obiekty sportowe, imprezy
sportowe, uprawianie sportu);
11) zdrowie (np. tryb ycia, samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie);
12) nauka i technika (np. odkrycia naukowe, wynalazki, korzystanie z podstawowych
urzdze technicznych i technologii informacyjno-komunikacyjnych);
13) wiat przyrody (np. pogoda, pory roku, roliny i zwierzta, krajobraz, zagroenie
i ochrona rodowiska naturalnego);
14) ycie spoeczne (np. wydarzenia i zjawiska spoeczne).
II. Ucze rozumie proste wypowiedzi ustne (np. rozmowy, wiadomoci, komunikaty,
ogoszenia, instrukcje) artykuowane wyranie, w standardowej odmianie jzyka:
2) okrela gwn myl wypowiedzi lub fragmentu wypowiedzi;
3) okrela intencje nadawcy/autora wypowiedzi;
4) okrela kontekst wypowiedzi (np. form, czas, miejsce, sytuacj, uczestnikw);
5) znajduje w wypowiedzi okrelone informacje;
6) rozrnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.
III. Ucze rozumie proste wypowiedzi pisemne (np. listy, e-maile, SMS-y, kartki pocztowe,
napisy, broszury, ulotki, jadospisy, ogoszenia, rozkady jazdy, historyjki obrazkowe
z tekstem, artykuy, teksty narracyjne, recenzje, wywiady, wpisy na forach i blogach,
teksty literackie):
1) okrela gwn myl tekstu lub fragmentu tekstu;
2) okrela intencje nadawcy/autora tekstu;
3) okrela kontekst wypowiedzi (np. nadawc, odbiorc, form tekstu, czas,
miejsce, sytuacj);
4) znajduje w tekcie okrelone informacje;
5) rozpoznaje zwizki midzy poszczeglnymi czciami tekstu;
6) ukada informacje w okrelonym porzdku;
7) rozrnia formalny i nieformalny styl tekstu.
62

IV. Ucze tworzy krtkie, proste, spjne i logiczne wypowiedzi ustne:

1) opisuje ludzi, zwierzta, przedmioty, miejsca i zjawiska;
2) opowiada o czynnociach, dowiadczeniach i wydarzeniach z przeszoci
i teraniejszoci;
3) przedstawia fakty z przeszoci i teraniejszoci;
4) przedstawia intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszo;
5) opisuje upodobania;
6) wyraa i uzasadnia swoje opinie, przedstawia opinie innych osb;
7) wyraa uczucia i emocje;
8) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi adekwatnie do sytuacji.
V. Ucze tworzy krtkie, proste, spjne i logiczne wypowiedzi pisemne (np. notatk,
ogoszenie, zaproszenie, yczenia, wiadomo, SMS, pocztwk, e-mail, historyjk, list
prywatny, wpis na blogu):
1) opisuje ludzi, zwierzta, przedmioty, miejsca i zjawiska;
2) opowiada o czynnociach, dowiadczeniach i wydarzeniach z przeszoci
i teraniejszoci;
5) opisuje upodobania;
VI. Ucze reaguje ustnie w typowych sytuacjach:
1) przedstawia siebie i inne osoby;
2) nawizuje kontakty towarzyskie; rozpoczyna, prowadzi i koczy rozmow;
podtrzymuje rozmow w przypadku trudnoci w jej przebiegu (np. prosi
o wyjanienie, powtrzenie, sprecyzowanie; upewnia si, e rozmwca zrozumia
jego wypowied);
3) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjanienia;
4) wyraa swoje opinie, pyta o opinie, zgadza si lub nie zgadza si z opiniami;
5) wyraa swoje upodobania, intencje i pragnienia, pyta o upodobania, intencje
i pragnienia innych osb;
6) skada yczenia i gratulacje, odpowiada na yczenia i gratulacje;
7) zaprasza i odpowiada na zaproszenie;
8) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje, zachca; prowadzi proste negocjacje
w sytuacjach ycia codziennego;
9) prosi o rad i udziela rady;
10) pyta o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;
11) ostrzega, nakazuje, zakazuje, instruuje;
12) wyraa prob oraz zgod lub odmow spenienia proby;
13) wyraa uczucia i emocje (np. rado, smutek, niezadowolenie, zdziwienie,
nadziej, obaw);
14) stosuje zwroty i formy grzecznociowe.
63

VII. Ucze reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. wiadomo, SMS, krtki list
prywatny, e-mail, wpis na czacie/forum) w typowych sytuacjach:
2) nawizuje kontakty towarzyskie; rozpoczyna, prowadzi i koczy rozmow
(np. podczas rozmowy na czacie);
3) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjanienia (np. wypenia formularz/ankiet);
6) skada yczenia i gratulacje, odpowiada na yczenia i gratulacje;
8) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje, zachca; prowadzi proste negocjacje
w sytuacjach ycia codziennego;
11) ostrzega, nakazuje, zakazuje, instruuje;
13) wyraa uczucia i emocje (np. rado, smutek, niezadowolenie, zdziwienie,
nadziej, obaw);
VIII. Ucze przetwarza prosty tekst ustnie lub pisemnie:

1) przekazuje w jzyku obcym nowoytnym informacje zawarte w materiaach
wizualnych (np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach) lub
audiowizualnych (np. filmach, reklamach);
2) przekazuje w jzyku obcym nowoytnym lub polskim informacje sformuowane
w tym jzyku obcym;
3) przekazuje w jzyku obcym nowoytnym informacje sformuowane w jzyku
polskim.
IX. Ucze posiada:

1) podstawow wiedz o krajach, spoeczestwach i kulturach spoecznoci, ktre
posuguj si danym jzykiem obcym nowoytnym, oraz o kraju ojczystym,
z uwzgldnieniem kontekstu lokalnego, europejskiego i globalnego;
2) wiadomo zwizku midzy kultur wasn i obc oraz wraliwo
midzykulturow.
X. Ucze dokonuje samooceny i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad jzykiem

(np. korzystanie ze sownika, poprawianie bdw, prowadzenie notatek, stosowanie
mnemotechnik, korzystanie z tekstw kultury w jzyku obcym nowoytnym).
XI. Ucze wspdziaa w grupie (np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych jzykowych pracach

projektowych).
64

XII. Ucze korzysta ze rde informacji w jzyku obcym nowoytnym (np. z encyklopedii,
mediw, instrukcji obsugi), rwnie za pomoc technologii informacyjno-
-komunikacyjnych.
XIII. Ucze stosuje strategie komunikacyjne (np. domylanie si znaczenia wyrazw

z kontekstu, identyfikowanie sw kluczy lub internacjonalizmw) i strategie
kompensacyjne, w przypadku gdy nie zna lub nie pamita wyrazu (np. upraszczanie
formy wypowiedzi, zastpowanie innym wyrazem, opis, wykorzystywanie rodkw
niewerbalnych).
XIV. Ucze posiada wiadomo jzykow (np. podobiestw i rnic midzy jzykami).
Podstawa programowa wersja II.1.DJ

Jzyk obcy nowoytny nauczany jako pierwszy (II etap edukacyjny, oddziay dwujzyczne
w klasach VIIVIII)

Ucze spenia wymagania okrelone w podstawie programowej II.1. Podczas dodatkowych
godzin ucze rozwija znajomo rodkw jzykowych oraz doskonali umiejtnoci jzykowe,
w tym w przypadku przedmiotw nauczanych dwujzycznie rwnie w zakresie tych
przedmiotw.

W zakresie wymaga szczegowych okrelonych w dziale IVIII: ucze spenia wymagania
okrelone w podstawie programowej II.1.
W zakresie wymagania okrelonego w dziale IX: ucze spenia wymagania okrelone

w podstawie programowej II.1. W szczeglnoci w odniesieniu do kultury krajw obszaru
nauczanego jzyka posiada podstawow wiedz dotyczc m.in. ich literatury, historii,
geografii.
W zakresie wymaga okrelonych w dziaach XXIV: ucze spenia wymagania okrelone
w podstawie programowej II.1., ze szczeglnym uwzgldnieniem wymaga okrelonych
w dziale XIV.
65

Podstawa programowa wersja II.2.

Jzyk obcy nowoytny nauczany jako drugi (II etap edukacyjny, klasy VII i VIII)

Ucze posuguje si bardzo podstawowym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych,

Ucze rozumie bardzo proste wypowiedzi ustne artykuowane wyranie, w standardowej
odmianie jzyka, a take bardzo proste wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym
w wymaganiach szczegowych.

Ucze samodzielnie formuuje bardzo krtkie, proste, spjne i logiczne wypowiedzi ustne
i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegowych.

adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub pisemnie w formie bardzo prostego tekstu,
szczegowych.
I. Ucze posuguje si bardzo podstawowym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych,

1) czowiek (np. dane personalne, wygld zewntrzny, cechy charakteru, rzeczy
osobiste, uczucia i emocje, umiejtnoci i zainteresowania);
2) miejsce zamieszkania (np. dom i jego okolica, pomieszczenia i wyposaenie
domu, prace domowe);
3) edukacja (np. szkoa i jej pomieszczenia, przedmioty nauczania, uczenie si,
przybory szkolne, ycie szkoy);
4) praca (np. popularne zawody, miejsce pracy);
5) ycie prywatne (np. rodzina, znajomi i przyjaciele, czynnoci ycia codziennego,
okrelanie czasu, formy spdzania czasu wolnego, urodziny, wita);
6) ywienie (np. artykuy spoywcze, posiki, lokale gastronomiczne);
66

7) zakupy i usugi (np. rodzaje sklepw, towary i ich cechy, sprzedawanie

i kupowanie, rodki patnicze, korzystanie z usug);
8) podrowanie i turystyka (np. rodki transportu i korzystanie z nich, orientacja
w terenie, hotel, wycieczki);
9) kultura (np. uczestnictwo w kulturze, tradycje i zwyczaje);
10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzt sportowy, obiekty sportowe, uprawianie
sportu);
11) zdrowie (np. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie);
12) wiat przyrody (np. pogoda, pory roku, roliny i zwierzta, krajobraz).
II. Ucze rozumie bardzo proste wypowiedzi ustne (np. rozmowy, wiadomoci, komunikaty,
ogoszenia) artykuowane wyranie, w standardowej odmianie jzyka:
2) okrela gwn myl wypowiedzi;
4) okrela kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, uczestnikw);
III. Ucze rozumie bardzo proste wypowiedzi pisemne (np. listy, e-maile, SMS-y, kartki
pocztowe, napisy, ulotki, jadospisy, ogoszenia, rozkady jazdy, historyjki obrazkowe
z tekstem, teksty narracyjne, wpisy na forach i blogach):
1) okrela gwn myl tekstu;
3) okrela kontekst wypowiedzi (np. nadawc, odbiorc);
5) rozrnia formalny i nieformalny styl tekstu.
IV. Ucze tworzy bardzo krtkie, proste, spjne i logiczne wypowiedzi ustne:
1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca i zjawiska;
2) opowiada o czynnociach i wydarzeniach z przeszoci i teraniejszoci;
3) przedstawia intencje i plany na przyszo;
4) przedstawia upodobania;
5) wyraa swoje opinie;
V. Ucze tworzy bardzo krtkie, proste, spjne i logiczne wypowiedzi pisemne (np. notatk,
ogoszenie, zaproszenie, yczenia, wiadomo, SMS, pocztwk, e-mail, historyjk,
wpis na blogu):
1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca i zjawiska;
2) opowiada o czynnociach i wydarzeniach z przeszoci i teraniejszoci;
3) przedstawia intencje i plany na przyszo;
4) przedstawia upodobania;
67

5) wyraa swoje opinie;

VI. Ucze reaguje ustnie w typowych sytuacjach:

2) nawizuje kontakty towarzyskie; rozpoczyna, prowadzi i koczy rozmow;
podtrzymuje rozmow w przypadku trudnoci w jej przebiegu (np. prosi
o wyjanienie, powtrzenie, sprecyzowanie; upewnia si, e rozmwca zrozumia
jego wypowied);
5) wyraa swoje upodobania, intencje i pragnienia; pyta o upodobania, intencje
6) skada yczenia, odpowiada na yczenia;
8) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje;
10) nakazuje, zakazuje;
12) wyraa uczucia i emocje (np. rado, smutek);
VII. Ucze reaguje w formie bardzo prostego tekstu pisanego (np. wiadomo, SMS, e-mail,
wpis na czacie/forum) w typowych sytuacjach:
2) nawizuje kontakty towarzyskie; rozpoczyna, prowadzi i koczy rozmow
(np. podczas rozmowy na czacie);
3) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjanienia (np. wypenia formularz/ankiet);
6) skada yczenia, odpowiada na yczenia;
8) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje;
10) nakazuje, zakazuje;
12) wyraa uczucia i emocje (np. rado, smutek);
68

VIII. Ucze przetwarza bardzo prosty tekst ustnie lub pisemnie:

1) przekazuje w jzyku obcym nowoytnym podstawowe informacje zawarte
w materiaach wizualnych (np. mapach, symbolach, piktogramach) lub
audiowizualnych (np. filmach, reklamach);
2) przekazuje w jzyku obcym nowoytnym lub polskim informacje sformuowane
w tym jzyku obcym;
3) przekazuje w jzyku obcym nowoytnym informacje sformuowane w jzyku
polskim.
IX. Ucze posiada:

1) podstawow wiedz o krajach, spoeczestwach i kulturach spoecznoci, ktre
posuguj si danym jzykiem obcym nowoytnym, oraz o kraju ojczystym,
z uwzgldnieniem kontekstu lokalnego, europejskiego i globalnego;
2) wiadomo zwizku midzy kultur wasn i obc oraz wraliwo
midzykulturow.
X. Ucze dokonuje samooceny i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad jzykiem

(np. korzystanie ze sownika, poprawianie bdw, prowadzenie notatek, stosowanie
mnemotechnik, korzystanie z tekstw kultury w jzyku obcym nowoytnym).
XI. Ucze wspdziaa w grupie (np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych jzykowych pracach

projektowych).
XII. Ucze korzysta ze rde informacji w jzyku obcym nowoytnym (np. z encyklopedii,
mediw), rwnie za pomoc technologii informacyjno-komunikacyjnych.
XIII. Ucze stosuje strategie komunikacyjne (np. domylanie si znaczenia wyrazw

z kontekstu, identyfikowanie sw kluczy lub internacjonalizmw) i strategie
kompensacyjne, w przypadku gdy nie zna lub nie pamita wyrazu (np. upraszczanie
formy wypowiedzi, wykorzystywanie rodkw niewerbalnych).
XIV. Ucze posiada wiadomo jzykow (np. podobiestw i rnic midzy jzykami).
Podstawa programowa wersja II.2.DJ

Jzyk obcy nowoytny nauczany jako drugi (II etap edukacyjny, oddziay dwujzyczne
w klasach VII i VIII)
Ucze spenia wymagania okrelone w podstawie programowej II.2. Podczas dodatkowych

godzin ucze utrwala i rozwija znajomo rodkw jzykowych oraz doskonali umiejtnoci
jzykowe przede wszystkim w zakresie rozumienia wypowiedzi, w tym w przypadku
przedmiotw nauczanych dwujzycznie rwnie w zakresie tych przedmiotw.
69

Ucze spenia wymagania okrelone w podstawie programowej II.2.
Skuteczne porozumiewanie si w jzyku obcym nowoytnym zarwno w mowie,

jak i w pimie stanowi nadrzdny cel ksztacenia jzykowego na wszystkich etapach
edukacyjnych wyodrbnionych w podstawie programowej. Tak zarysowany cel sprawia, e
jzyk obcy nowoytny powinien by przede wszystkim traktowany jako narzdzie
umoliwiajce uczniowi osignicie rnych, waciwych dla danej sytuacji i motywacji,
celw komunikacyjnych. Zaoenie to nie wyklucza jednoczesnego denia do osigania
przez ucznia coraz wyszego stopnia poprawnoci jzykowej, cho z pewnoci, zwaszcza na
pocztkowych etapach procesu ksztacenia jzykowego, bdzie to poprawno w zakresie
kilku, kilkunastu najprostszych struktur.

umiejtnoci, zaleny od warunkw, w ktrych ksztacenie to si odbywa. Zadaniem szkoy
jest zapewnienie takich warunkw, w ktrych godziny przeznaczone na ksztacenie jzykowe
zostan wykorzystane w sposb optymalny, tak dla jzyka nauczanego jako pierwszy
(wiodcy), jak i dla jzyka nauczanego jako drugi (od klasy VII).
W ksztaceniu jzykowym na II etapie edukacyjnym niezbdne jest:
1) zapewnienie przez szko zaj z jzyka obcego nowoytnego, ktrego ucze uczy si
na I etapie edukacyjnym (w klasach IIII), i ktrego nauka moe by rwnie
kontynuowana na III etapie edukacyjnym (w szkole ponadpodstawowej), szczeglnie
w przypadku jzyka obcego nowoytnego nauczanego jako pierwszy;
2) zapewnienie przez szko ksztacenia uczniw w grupach o zblionym poziomie
biegoci w zakresie jzyka obcego nowoytnego. Realizacja tego wymagania moe
wiza si z podziaem klasy na grupy bd stworzeniem grup jzykowych
midzyoddziaowych;
3) prowadzenie zaj z jzyka obcego nowoytnego w odpowiednio wyposaonej sali,
z dostpem do sownikw, pomocy wizualnych, odtwarzacza pyt CD/plikw
dwikowych, komputera ze staym czem internetowym, umoliwiajcej
przeprowadzanie wicze jzykowych w parach i grupach;
4) uywanie jzyka obcego nowoytnego nie tylko jako treci swoistej dla przedmiotu
nauczania, ale rwnie jako jzyka komunikacji podczas zaj w rnych rodzajach
interakcji, tj. zarwno nauczyciel ucze, jak i ucze ucze;
5) tworzenie i wykorzystywanie takich zada jzykowych, ktre bd stanowiy
ilustracj przydatnoci jzyka obcego nowoytnego do realizacji wasnych celw
komunikacyjnych, oraz stwarzanie sytuacji edukacyjnych sprzyjajcych poznawaniu
i rozwijaniu przez uczniw wasnych zainteresowa oraz pasji. Wszystkie te dziaania
powinny docelowo suy rozwijaniu u uczniw wiadomoci znaczenia jzykw
70

obcych nowoytnych w rnych dziedzinach ycia spoecznego, w tym w pracy,

rwnie w odniesieniu do cieki wasnej kariery zawodowej;
6) wykorzystywanie autentycznych materiaw rdowych (zdj, filmw, nagra audio,
tekstw), w tym z uyciem narzdzi zwizanych z technologiami informacyjno-
-komunikacyjnymi, takich jak np. tablice interaktywne z oprogramowaniem,
urzdzenia mobilne;
7) przeprowadzanie na bieco nieformalnej oraz formalnej diagnozy oraz
systematyczne przekazywanie uczniowi i jego rodzicom w sposb zrozumiay
i czytelny dla odbiorcy informacji zwrotnej na temat poziomu osigni/postpw
ucznia w zakresie poszczeglnych umiejtnoci jzykowych;
8) zachcanie uczniw do samooceny wasnej pracy i stosowania rnych technik
sucych uczeniu si. Realizacja tego zalecenia stanowi szczeglne zadanie
nauczycieli i szkoy. Nauczyciele powinni zachca uczniw do pracy wasnej
z wykorzystaniem filmw, zasobw internetu, ksiek (np. uproszczonych lektur),
komunikatorw i mediw spoecznociowych w odpowiednim zakresie i stosownie do
wieku uczniw. W szkole powinny by organizowane wydarzenia zwizane
z jzykami obcymi nowoytnymi, np. konkursy, wystawy, seanse filmowe, spotkania
czytelnicze, dni jzykw obcych nowoytnych, zajcia teatralne, udzia w programach
europejskich typu eTwinning, umoliwiajce uczniom kontakt z rodzimymi
uytkownikami jzyka oraz innymi uytkownikami jzyka docelowego;
9) wykorzystanie zaj z jzyka obcego nowoytnego do rozwijania wraliwoci
midzykulturowej oraz ksztatowania postawy ciekawoci, szacunku i otwartoci
wobec innych kultur, niekoniecznie tylko tych zwizanych z jzykiem docelowym,
np. przez zachcanie uczniw do refleksji nad zjawiskami typowymi dla kultur innych
ni wasna, stosowanie odniesie do kultury, tradycji i historii kraju pochodzenia
uczniw oraz tworzenie sytuacji komunikacyjnych umoliwiajcych uczniom
rozwijanie umiejtnoci interkulturowych.
Ksztacenie w zakresie jzyka obcego nowoytnego powinno wspiera i by wspierane przez

ksztacenie w zakresie pozostaych przedmiotw oraz umiejtnoci oglnych. Naley mie
wiadomo, e wiele technik stosowanych podczas zaj z jzyka obcego nowoytnego,
np. planowanie i analizowanie zasobu rodkw i umiejtnoci jzykowych posiadanych
i wymaganych do wykonania danego zadania jzykowego, twrcze wykorzystanie jzyka,
traktowanie popenionego bdu jako narzdzia rozwoju wasnych umiejtnoci jzykowych,
wykorzystywanie domysu jzykowego w procesie rozumienia tekstu suchanego i czytanego,
odkrywanie wzorcw i formuowanie regu, sprzyja nie tylko rozwojowi umiejtnoci
jzykowych, ale przyczynia si do rozwoju umiejtnoci rozumowania w ogle. Zajcia
z jzyka obcego nowoytnego, dla ktrych naturalne i podane s wiczenia bazujce
na pracy w parach lub w grupach, daj rwnie doskona moliwo rozwijania tzw.
umiejtnoci mikkich, w tym umiejtnoci wsppracy, oceny mocnych i sabych stron
wasnych oraz kolegw/koleanek, doceniania wkadu pracy kolegw/ koleanek
np. w ramach pracy projektowej.
71

MUZYKA
I. Indywidualna i zespoowa ekspresja muzyczna.

Ucze indywidualnie i zespoowo muzykuje, tworzy i improwizuje proste struktury
dwikowe i ukady ruchowo-taneczne, przedstawia cechy i charakter wykonywanych
utworw werbalnie i pozawerbalnie, rozwijajc swoje zdolnoci i umiejtnoci muzyczne,
preferencje oraz umiejtnoci wartociowania wytworw kultury.
II. Jzyk i funkcje muzyki, mylenie muzyczne, kreacja i twrcze dziaania.

Ucze rozumie podstawowe pojcia i terminy muzyczne niezbdne w praktyce
wykonawczej, percepcji oraz prowadzeniu rozmw o muzyce, poszukiwaniu informacji
i twrczym dziaaniu, dostrzegajc przy tym wzajemne relacje midzy nimi.
III. Wiedza o kulturze muzycznej, narodowym i wiatowym dziedzictwie kulturowym.

Ucze interpretuje zjawiska zwizane z kultur muzyczn, sucha muzyki, rozpoznaje,
rozrnia i omawia jej cechy, przedstawia wasny stosunek do suchanego
i wykonywanego repertuaru, jest wiadomym odbiorc sztuki.
I. Indywidualna i zespoowa ekspresja muzyczna.

1. W zakresie piewu. Ucze:
1) piewa ze suchu lub/i z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella,
z akompaniamentem) minimum 10 rnorodnych utworw wokalnych w roku
szkolnym:
a) piosenki z repertuaru dziecicego, modzieowego, popularnego
i ludowego,
b) wybrane pieni (w tym artystyczne i patriotyczne),
c) kanony;
2) poprawnie piewa z pamici, zachowujc naleyt postaw, hymn pastwowy
Mazurek Dbrowskiego;
3) piewa, dbajc o emisj i higien gosu, stosuje wiczenia oddechowe, dykcyjne
i inne, zachowujc naturalne waciwoci gosu;
4) wykonuje solo lub w zespole rapowanki, rytmiczne recytacje itp.;
5) tworzy z pomoc nauczyciela i samodzielnie:
a) struktury melodyczne,
b) sygnay dwikowe (w kontekcie danej tonalnoci),
c) prosty dwugos (burdon, ostinato, gos towarzyszcy grny lub dolny),
d) gosowe ilustracje dwikowe (onomatopeje) do scen sytuacyjnych,
tekstw literackich i obrazw;
72

6) improwizuje wokalnie oraz tworzy pod kierunkiem nauczyciela i samodzielnie

rnorodne wypowiedzi muzyczne wedug ustalonych zasad.
2. W zakresie gry na instrumentach. Ucze:
1) gra na instrumentach ze suchu lub/i przy pomocy nut (w zespole lub/i solo) na
jednym lub kilku instrumentach melodycznych (do wyboru np. flet poduny,
flaolet /flecik polski/, pianino, keyboard, gitara, dzwonki, metalofon, ksylofon
i inne) oraz perkusyjnych niemelodycznych:
a) schematy rytmiczne,
b) melodie,
c) proste utwory,
d) akompaniamenty;
2) gra na wybranym instrumencie melodycznym Hymn Europy (instrumentaln
wersj Ody do radoci L. van Beethovena);
3) odtwarza gestodwikami proste rytmy i schematy rytmiczne;
4) tworzy z pomoc nauczyciela i samodzielnie:
a) proste struktury rytmiczne,
b) swobodny akompaniament rytmiczny i melodyczny,
c) instrumentalne ilustracje dwikowe do scen sytuacyjnych, tekstw
literackich i obrazw;
5) improwizuje oraz tworzy pod kierunkiem nauczyciela lub/i samodzielnie
rnorodne wypowiedzi muzyczne wedug ustalonych zasad, z uyciem
dostpnych lub wykonanych przez siebie instrumentw.
3. W zakresie ruchu przy muzyce. Ucze:
1) odtwarza ruchem proste rytmy i schematy rytmiczne;
2) wykonuje podstawowe kroki, figury i ukady taneczne:
a) polskich tacw narodowych: poloneza, kujawiaka i krakowiaka,
b) wybranych tacw ludowych (szczeglnie wasnego regionu),
c) wybranych tacw rnych narodw,
d) wybranych tacw towarzyskich (fakultatywnie);
3) improwizuje za pomoc gestu i ruchu oraz tworzy ilustracje ruchowe do muzyki.
4. W zakresie suchania i percepcji muzyki. Ucze:
1) wiadomie sucha wybranych dzie literatury muzycznej (fragmentw
lub/i w caoci):
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od redniowiecza do
wspczesnoci),
b) muzyki jazzowej i rozrywkowej,
c) polskich pieni artystycznych i patriotycznych,
d) utworw ludowych w postaci oryginalnej i artystycznie opracowanej;
2) rozpoznaje ze suchu:
a) brzmienie instrumentw muzycznych,
b) brzmienie gosw ludzkich: sopran, alt, tenor, bas,
73

c) podstawowe formy muzyczne: AB, ABA, ABA1, rondo i wariacje,

d) polskie tace narodowe,
e) aparat wykonawczy: solista, zesp kameralny, chr, orkiestra, big-band
i zesp folkowy;
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne okrelajc ich elementy, nastrj
i charakter, formuuje wypowiedzi, stosujc pojcia charakterystyczne dla jzyka
muzycznego;
4) przedstawia suchan muzyk za pomoc rodkw pozamuzycznych (czc
muzyk z innymi obszarami wiedzy):
a) odzwierciedla graficznie cechy muzyki i struktur form muzycznych,
b) rysuje, maluje oraz ukada teksty do muzyki,
c) werbalizuje emocje i odczucia,
d) opisuje sowami cechy i charakter suchanych utworw.
II. Jzyk i funkcje muzyki, mylenie muzyczne, kreacja i twrcze dziaania.

1. Ucze zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojcia i terminy muzyczne (piciolinia, klucz, nuta, pauza, warto
rytmiczna, dwik, gama, akord, akompaniament) oraz zalenoci midzy nimi;
2) okrela podstawowe elementy muzyki (rytm, melodi, harmoni, agogik,
dynamik, kolorystyk, artykulacj).
2. Ucze odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
1) nazywa dwiki gamy, rozpoznaje ich pooenie na piciolinii;
2) rnicuje wartoci rytmiczne nut i pauz;
3) zna skrty pisowni muzycznej: repetycja, volty, da capo al fine;
4) zna podstawowe oznaczenia: metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne
oraz fermat;
5) potrafi posugiwa si symbolik beznutow (np. tabulatur, fonogestyk,
uproszczon fonogestyk, tataizacj).
3. Ucze wykazuje si znajomoci i dokonuje podziau:
1) instrumentw muzycznych ze wzgldu na rdo dwiku nazywa
i charakteryzuje je;
2) gosw ludzkich (sopran, alt, tenor, bas) oraz technik wokalnych (np. piew
estradowy, piew biay, jodowanie i inne);
3) aparatu wykonawczego (solista, zesp kameralny, chr, orkiestra, big-band,
zesp folkowy).
4. Ucze wykazuje si znajomoci i dokonuje charakterystyki:
1) muzyki ze wzgldu na jej rodzaj (wokalna, instrumentalna, wokalno-
-instrumentalna, artystyczna, rozrywkowa, ludowa oraz do wyboru: sakralna,
filmowa, teatralna i inne);
2) stylw muzycznych (do wyboru: pop, rock, jazz, folk, rap, techno, disco, reggae
i inne);
3) form muzycznych: budowa okresowa, AB, ABA, ABA1, kanon, rondo, wariacje,
pie, opera, balet, operetka, musical, koncert, symfonia;
4) faktury muzycznej: homofoniczna, polifoniczna.
74

5. Ucze okrela charakterystyczne cechy:

1) polskich tacw narodowych: poloneza, mazura, kujawiaka, oberka, krakowiaka;
2) wybranych polskich tacw ludowych z uwzgldnieniem wasnego regionu;
3) wybranych tacw towarzyskich i wspczesnych.
6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (redniowiecze, renesans, barok,
klasycyzm, romantyzm, muzyka XX w.) oraz potrafi wskaza kompozytorw
reprezentatywnych dla nich.
7. Porzdkuje chronologicznie postacie kompozytorw: np. Mikoaj Gomka, Jan
Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwig van
Beethoven, Fryderyk Chopin, Stanisaw Moniuszko, Karol Szymanowski, Witold
Lutosawski, Wojciech Kilar, Henryk Mikoaj Grecki, Krzysztof Penderecki i inni).
8. Potrafi uzasadni wasne preferencje muzyczne, argumentujc swoje wybory.
9. Tworzy, odtwarza i zapisuje muzyk przy uyciu dostpnych technologii.
III. Kultura muzyczna, narodowe i wiatowe dziedzictwo kulturowe. Ucze:

1) zna repertuar kulturalnego czowieka, orientujc si w sztandarowych utworach
z dziejw historii muzyki i wspczesnej kultury muzycznej oraz wartociowej
muzyki popularnej;
2) zna i wymienia instytucje upowszechniajce kultur muzyczn we wasnym regionie,
kraju i na wiecie oraz ich dziaalno, a take ledzi wydarzenia artystyczne;
3) poszukuje informacji o muzyce w wydawnictwach ksikowych, multimedialnych
i innych dostpnych rdach;
4) poznaje przykady muzycznej twrczoci ludowej, obrzdy, zwyczaje, tradycje
swojego regionu;
5) wyszukuje nagrania z literatury muzycznej w celu zilustrowania twrczoci
kompozytorw, cech epoki, charakterystyki stylw, przygotowujc prezentacje lub/i,
muzyczne portfolio;
6) uczestniczy w tworzeniu artystycznych projektw edukacyjnych o charakterze
interdyscyplinarnym (rwnie z wykorzystaniem technologii informacyjnej);
7) angauje si w kreowanie kultury artystycznej swojej szkoy i najbliszego
rodowiska;
8) uczestniczy realnie lub wirtualnie w rnorodnych wydarzeniach muzycznych;
9) stosuje zasady wynikajce ze wiadomego korzystania i uczestniczenia w dorobku
kultury muzycznej: odpowiednie zachowanie podczas koncertu, przedstawienia
operowego itp., tolerancja dla preferencji muzycznych innych osb oraz szacunek dla
twrcw i wykonawcw.
Podczas organizowania procesu dydaktyczno-wychowawczego naley pamita, e dziaania

praktyczne musz dominowa nad zagadnieniami teoretycznymi. Wszelkie wiadomoci
z zakresu teorii i historii muzyki stanowi ich uzupenienie.
75

Do prawidowego prowadzenia zaj z muzyki wane jest, aby pracownia bya wyposaona
w:
1) instrumenty muzyczne: perkusyjne niemelodyczne i melodyczne, instrument lub
instrumenty klawiszowe (akustyczne lub elektroniczne), instrumenty dte, instrumenty
strunowe;
2) tablic z piciolini, rzutnik multimedialny i ekran lub tablic multimedialn;
3) sprzt do odtwarzania, nagrywania i naganiania dwiku, komputer
z oprogramowaniem muzycznym (np. edytory tekstu muzycznego, obrbki cyfrowej
dwiku, ministudio muzyczne itp.) i z dostpem do internetu;
4) bibliotek muzyczn (nuty, piewniki, podrczniki), fonotek i filmotek;
5) plansze dydaktyczne (papierowe lub multimedialne).
Monitorujc rozwj muzyczny uczniw, nauczyciel powinien zaproponowa dostosowan

odpowiednio ofert zaj pozalekcyjnych, a w szczeglnych przypadkach, w porozumieniu
z rodzicami, skierowa dziecko do placwki ksztacenia artystycznego.
Szkoa powinna stwarza warunki do obcowania z muzyk na ywo poprzez udzia

uczniw w koncertach i spektaklach muzycznych, organizowanych w szkole i poza szko
oraz do publicznej prezentacji umiejtnoci muzycznych uczniw. Lekcje szkolne mog by
uzupeniane innymi formami zaj, wrd ktrych wymieni mona:
1) udzia w koncertach, przedstawieniach i audycjach muzycznych;
2) lekcje w salach koncertowych, szkoach muzycznych, muzeach;
3) wsptworzenie koncertw, prezentacji, imprez muzycznych;
4) organizowanie, propagowanie i udzia w koncertach typu dzieci dzieciom;
5) udzia w projektach interdyscyplinarnych klasowych i szkolnych;
6) spotkania z artystami;
7) poznawanie lokalnego folkloru muzycznego i jego twrcw, w miar moliwoci
wsptworzenie kultury regionalnej w powizaniu z instytucjami zajmujcymi si
upowszechnianiem kultury i sztuki;
8) udzia w przegldach, festiwalach i konkursach muzycznych.
Naley zachowa szczegln dbao o jako edukacji muzycznej warunkowan wieloci

i rnorodnoci dowiadcze w zakresie piewu, gry na instrumentach, tworzenia
i improwizowania muzyki, kreatywnoci muzycznej, suchania i percepcji muzyki oraz ruchu
z muzyk i taca.
Wszelka aktywno muzyczna prowadzi do zdobycia niezbdnych wiadomoci teoretycznych

przez uczniw.
Rodzaj aktywnoci muzycznej powinien by elastycznie dostosowany do indywidualnych

predyspozycji kadego ucznia.
76

Realizacja zaj winna umoliwia kademu uczniowi rozwijanie kreatywnoci oraz

kompetencji spoecznych, takich jak: wspdziaanie, wspodpowiedzialno, umiejtno
prezentacji osigni indywidualnych i zespoowych, penienie rnorodnych funkcji
w grupie, tolerancj dla gustw i upodoba oraz tradycji kulturowych odmiennych od wasnych.
PLASTYKA
I. Opanowanie zagadnie z zakresu jzyka i funkcji plastyki; podejmowanie dziaa

twrczych, w ktrych wykorzystane s wiadomoci dotyczce formy i struktury dziea.
II. Doskonalenie umiejtnoci plastycznych ekspresja twrcza przejawiajca si

w dziaaniach indywidualnych i zespoowych.
III. Opanowanie podstawowych wiadomoci z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego

i oglnoludzkiego dziedzictwa kulturowego.
I. Opanowanie zagadnie z zakresu jzyka i funkcji plastyki; podejmowanie dziaa

twrczych, w ktrych wykorzystane s wiadomoci dotyczce formy i struktury dziea.
Ucze:
1) wykazuje si znajomoci dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeby, grafiki,
architektury (cznie z architektur wntrz), rysunku, scenografii, sztuki uytkowej
dawnej i wspczesnej (w tym rzemiosa artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin
i charakteryzuje ich jzyk; rozrnia sposoby i style wypowiedzi w obrbie dyscyplin;
zna wspczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykajce si tradycyjnym
klasyfikacjom, jak: happening, performance, asambla; sztuka nowych mediw;
2) rozrnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje
je w dzieach mistrzw, a take w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy rnorodne
ukady kompozycyjne na paszczynie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknite,
rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala waciwe proporcje
poszczeglnych elementw kompozycyjnych, umiejtnie rwnoway kompozycj,
wykorzystujc ksztat i kontrast form;
3) klasyfikuje barwy w sztukach plastycznych; wykazuje si znajomoci poj: gama
barwna, koo barw, barwy podstawowe i pochodne, temperatura barwy, walor barwy;
rozrnia i identyfikuje w dzieach mistrzw i wasnych kontrasty barwne:
temperaturowe, dopenieniowe i walorowe; podejmuje dziaania twrcze z wyobrani
i z zakresu interpretacji natury, uwzgldniajce problematyk barwy;
4) charakteryzuje i rozrnia sposoby uzyskania iluzji przestrzeni w kompozycjach
paskich; rozpoznaje rodzaje perspektyw (w tym m.in.: rzdowa, kulisowa,
77

aksonometryczna, barwna, powietrzna, zbiena); rozpoznaje i wiadomie stosuje

wiatocie, jako sposb uzyskania iluzji przestrzeni; podejmuje dziaania kreatywne
z wyobrani i z natury, skoncentrowane wok problematyki iluzji przestrzeni;
5) charakteryzuje pozostae rodki wyrazu artystycznego, takie jak: linia, plama, faktura;
wykorzystuje wskazane rodki w dziaaniach plastycznych (kompozycjach z wyobrani
i transpozycji natury);
6) rozrnia gatunki i tematyk dzie w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejza,
martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna);
niektre z tych gatunkw odnajduje w grafice i w rzebie; w rysunku rozpoznaje studium
z natury, karykatur, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka;
podejmuje dziaania z wyobrani i z natury w zakresie utrwalania i wiadomoci
gatunkw i tematw w sztuce, stosuje w tym zakresie rnorodne formy wypowiedzi
(szkice rysunkowe, fotografie zaaranowanych scen i motyww, fotomonta).
II. Doskonalenie umiejtnoci plastycznych ekspresja twrcza przejawiajca si

w dziaaniach indywidualnych i zespoowych. Ucze:
1) w zadaniach plastycznych interpretuje obserwowane przedmioty, motywy i zjawiska,
stosujc rodki wyrazu zgodnie z wasnym odczuciem; w wyszych klasach podejmuje
rwnie prby rysunkowego studium z natury;
2) wyraa w pracach plastycznych uczucia i emocje wobec rzeczywistoci, a take pynce
z inspiracji muzycznych czy literackich (impresja i ekspresja); rysuje, maluje, ilustruje
zjawiska i wydarzenia realne i wyobraone (take w korelacji z innymi przedmiotami);
3) modeluje bryy i reliefy, konstruuje samodzielnie mae rzebiarskie formy przestrzenne
i bryy architektoniczne, a wiksze projekty realizuje we wsppracy z innymi; tworzy
aranacje przestrzenne z gotowych elementw stosujc ukady kompozycyjne waciwe
dla uzyskania zamierzonego wyrazu;
4) projektuje graficzne formy uytkowe (zaproszenie, okadka, plakat); ksztatuje
przestrzenne formy dekoracyjne i scenograficzne indywidualnie i w zespole;
umiejtnoci te wykorzystuje w przygotowywaniu imprez i uroczystoci szkolnych,
np. powizanych z kalendarzem rnego typu wit;
5) podejmuje prby integracji sztuk tworzc zespoowo teatr plastyczny (animacja form
plastycznych w przestrzeni plus wiato i dwik ) oraz realizujc inne rodzaje kreacji
z pogranicza plastyki i pokrewnych dziedzin jak pantomima, taniec, film animowany;
6) stosuje rnorodne techniki plastyczne (proste techniki graficzne, rzebiarskie, malarskie,
elementy obrazowania cyfrowego fotograficznego i z wykorzystaniem wybranych
graficznych programw komputerowych);
7) podejmuje dziaania z zakresu estetycznego ksztatowania otoczenia; projektuje
i realizuje formy dekoracyjne, podnoszce estetyk otoczenia (wykorzystuje elementy
gotowe, aranujc wasny pokj, np. projektujc nakrycie stou na uroczysto rodzinn
z wykorzystaniem m.in. dekoracji kwiatowej; uwzgldnia zasady estetyki podawania
potraw).
78

III. Opanowanie podstawowych wiadomoci z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego

i oglnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Ucze:
1) zna dziedzictwo kulturowe najbliszego otoczenia, wymienia zabytki i dziea
architektury (historycznej i wspczesnej);
2) zapoznaje si z twrczoci artystw w obrbie maej ojczyzny;
3) rozumie znaczenie twrczoci ludowej; rozrnia rne jej formy; zna pojcia sztuka
ludowa i etnografia;
4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najwaniejsze obiekty kultury wizualnej
w Polsce, wskazuje ich twrcw;
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dziea z dorobku innych narodw;
6) rozumie i charakteryzuje na wybranych przykadach z rnych dziedzin pojcie stylu
w sztuce;
7) wykazuje si znajomoci najwaniejszych muzew i kolekcji dzie sztuki w Polsce
i na wiecie;
8) zna i stosuje zasady prezentacji i upowszechniania dzie zgodnie z prawem i etyk.
Zajcia plastyki maj przede wszystkim rozwija wyobrani i kreatywno, niezbdn

w rozwoju osobowoci modego czowieka. Maj take aspekt poznawczy i wychowawczy.
Plastyk naley traktowa jako szans integralnego rozwoju, w ktrym uczniowie nie tylko
wyraaj przez sztuk wasne odczucia i emocje, ale take ucz si cierpliwoci, dyscypliny
i samokontroli w trakcie powstawania prac oraz angauj si, poprzez sztuk, w ycie
spoeczne.
Naley pamita, e zagadnienia teoretyczne nie mog dominowa nad wiczeniami

praktycznymi, a plastyka w szkole podstawowej nie powinna zamieni si w regularn
histori sztuki. Wszelkie wiadomoci dotyczce teorii sztuki oraz jej historii stanowi jedynie
uzupenienie i baz poznawcz do podejmowanych dziaa artystycznych. Dzieje sztuki
powinny by zatem przedstawiane problemowo, a nie zgodnie z jej historycznym rozwojem.
Bardzo wan kwesti w nauczaniu plastyki jest takie planowanie pracy, aby byo zgodne
z psychofizycznym rozwojem dziecka. W pierwszym rzdzie dotyczy to treci ksztacenia.
W klasach IVVI powinny by wprowadzane zagadnienia z zakresu funkcji i jzyka plastyki,
ujte w dziale I. Pamita jednak naley, e wszystkie zagadnienia teoretyczne, uczniowie
przyswajaj przede wszystkim poprzez dziaania praktyczne. W klasach starszych (VI i VII)
wiadomoci powinny by utrwalane, zgodnie ze spiralnym modelem nauczania, poprzez
powracanie do dziaa twrczych, w ktrych wykorzystywane s zagadnienia dotyczce
formy i struktury dziea. Wiadomoci z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego
i oglnoludzkiego dziedzictwa kulturowego, opisane w dziale III proponuje si wprowadzi
w klasie VII. Natomiast doskonalenie umiejtnoci plastycznych i ekspresja twrcza dotyczy
wszystkich klas II etapu edukacyjnego (z uwzgldnieniem moliwoci percepcyjnych
uczniw). Przejawia si to midzy innymi w odpowiednim dobieraniu zada, technik,
79

formatw i czasu realizacji. Naley pamita, e im modsze dziecko, tym wicej zada
powinno si wprowadza z wyobrani i pamici. Jedynie w klasach starszych mog by
wprowadzane wiczenia oparte na bezporedniej obserwacji natury. Z tego powodu
zagadnienia zwizane np. z iluzj przestrzeni, naley wprowadza w klasach VI i VII.
Podobnie rnicowanie technik powinno by cile zwizane z moliwociami
psychofizycznymi uczniw oraz z moliwociami bazowymi szkoy. Do dziaa
artystycznych na paszczynie poleca si w klasach modszych formaty mniejsze, a w klasach
starszych sukcesywnie zwikszane.
wiczenia praktyczne powinny by planowane na pojedyncze godziny lekcyjne, w niektrych

przypadkach (jedynie w klasach starszych), praca moe by kontynuowana na kolejnej lekcji.
Przewaa powinny zajcia w pracowniach szkolnych, w ramach ktrych dominowa maj
aktywnoci warsztatowe. W trakcie realizacji programu naley uwzgldnia rne formy
i metody ksztacenia. Powinno si w tym rwnie uwzgldni dziaania zespoowe, zwaszcza
przy pracach wymagajcych duego wkadu i wysiku. Tego rodzaju dziaania (realizowane
np. w formie projektw edukacyjnych), daj szans powiza interdyscyplinarnych
i rozwijaj rnorodne formy ekspresji twrczej. Pobudzaj one sfer emocjonaln, poprzez
angaowanie rnych zmysw. Paszczyzn wspln moe by na przykad teatr, w ktrym
integruj si jzyki: literatury (sowo), muzyki (oprawa muzyczna), plastyki (scenografia
i kostiumy) i gestu lub przygotowanie uroczystoci szkolnych. Warto poszuka tego rodzaju
wsplnych paszczyzn i podj wspprac z innymi nauczycielami w ich realizacji. Praca
metod projektu istotna jest szczeglnie w klasach starszych.
Lekcje w miar moliwoci powinny by uzupeniane innymi formami zaj, realizowanymi

we wszystkich latach nauki. Ich celem jest m.in. upowszechnianie kultury i wsppraca
z instytucjami i osobami dziaajcymi na rzecz rozwoju kultury i sztuki. Do takich form
nale:
1) lekcje w: galeriach, muzeach, obiektach sakralnych, pracowniach twrcw;
2) wycieczki, w tym zajcia plenerowe;
3) tworzenie wystaw prac wasnych, klasowych i szkolnych;
4) zwiedzanie wystaw;
5) spotkania z artystami;
6) poznawanie zabytkw i twrcw regionu oraz, w miar moliwoci, wsptworzenie
kultury regionalnej w powizaniu z instytucjami zajmujcymi si upowszechnianiem
kultury i sztuki;
7) udzia w konkursach plastycznych.
Nauczyciele plastyki maj obowizek dostosowywania wymaga do indywidualnych potrzeb,

moliwoci i predyspozycji uczniw. Dotyczy to zwaszcza uczniw ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi, ktrych charakteryzuje szczeglna wraliwo artystyczna
i zdolnoci twrcze. Uczniw przejawiajcych szczeglne pasje artystyczne, naley wspiera
w rozwoju.
80

Istotne znaczenie w rozwoju ma te wychowanie w poczuciu odpowiedzialnoci i szacunku

dla prac wasnych i cudzych, w tym dziedzictwa kulturowego. Moe si to przejawia take
w tworzeniu zbioru wasnych prac, ich dokumentowaniu i zgodnym z prawem publikowaniu.
Nauczyciele powinni zwraca uwag i uwraliwia uczniw na ochron wasnoci
intelektualnej i nie dopuszcza do tworzenia plagiatw oraz publikowania m.in. w mediach
prac bez zgody twrcy oraz prac przedstawiajcych inne osoby bez ich zgody (ochrona
wizerunku). Powinni te ksztatowa postawy waciwie rozumianej tolerancji dla twrczoci
innych osb z uwzgldnieniem poszanowania godnoci czowieka oraz postawy
odpowiedzialnoci za tre i form wasnej twrczoci plastycznej.
HISTORIA
I. Chronologia historyczna.
1. Odrnianie przeszoci, teraniejszoci i przyszoci.
2. Posugiwanie si podstawowymi okreleniami czasu historycznego: epoka, okres
p.n.e., okres n.e., tysiclecie, wiek, rok.
3. Obliczanie upywu czasu midzy wydarzeniami historycznymi.
4. Umieszczanie procesw, zjawisk i faktw historycznych w czasie oraz porzdkowanie
ich i ustalanie zwizkw przyczynowo-skutkowych.
5. Dostrzeganie zmiany w yciu politycznym i spoecznym oraz cigoci w rozwoju
kulturowym.
II. Analiza i interpretacja historyczna.

1. Krytyczne analizowanie informacji uzyskanych z rnych rde (w tym
kartograficznych), prba wycigania z nich wnioskw.
2. Lokalizacja w przestrzeni procesw, zjawisk i faktw historycznych przy
wykorzystaniu map i planw w rnych skalach.
3. Rozrnianie w narracji historycznej warstwy informacyjnej, wyjaniajcej
i oceniajcej.
4. Objanianie zwizkw przyczynowo-skutkowych, analizowanie zjawisk i procesw
historycznych.
5. Dostrzeganie potrzeby poznawania przeszoci dla rozumienia procesw
zachodzcych we wspczesnoci.
III. Tworzenie narracji historycznej.

1. Konstruowanie cigw narracyjnych przy wykorzystaniu zdobytych informacji
rdowych.
2. Posugiwanie si pojciami historycznymi i wyjanianie ich znaczenia.
3. Przedstawianie argumentw uzasadniajcych wasne stanowisko w odniesieniu do
procesw i postaci historycznych.
4. Tworzenie krtkich i dugich wypowiedzi: planu, notatki, rozprawki, prezentacji.
81

KLASA IV
I. Elementy historii rodzinnej i regionalnej. Ucze:

1) zbiera informacje na temat historii swojej rodziny, gromadzi pamitki rodzinne
i opowiada o nich;
2) poznaje histori i tradycje swojej okolicy i ludzi dla niej szczeglnie
zasuonych; zna lokalne zabytki i opisuje ich dzieje.
II. Najwaniejsze elementy polskiego dziedzictwa kulturowego. Ucze:

1) zna symbole narodowe (barwy, godo, hymn pastwowy), najwaniejsze wita
narodowe i pastwowe, potrafi wytumaczy ich znaczenie;
2) zna legendy o pocztkach pastwa polskiego;
3) wie najwaniejsze zabytki i symbole kultury polskiej z waciwymi regionami.
III. Refleksja nad histori jako nauk. Ucze:

1) wyjania, na czym polega praca historyka;
2) wskazuje sposoby mierzenia czasu w historii i posuguje si pojciami
chronologicznymi;
3) rozpoznaje rodzaje rde historycznych;
4) odrnia histori od dziejw legendarnych.
IV. Postacie i wydarzenia o doniosym znaczeniu dla ksztatowania polskiej tosamoci

kulturowej. Ucze sytuuje w czasie i opowiada o:
1) ksiciu Mieszku i czeskiej Dobrawie chrzcie Polski;
2) Bolesawie Chrobrym pierwszym krlu i zjedzie w Gnienie;
3) ostatnim z Piastw Kazimierzu Wielkim;
4) krlowej Jadwidze, Wadysawie Jagielle, Zawiszy Czarnym, unii polsko-
-litewskiej i zwycistwie grunwaldzkim;
5) Mikoaju Koperniku i krakowskich akach;
6) Janie Zamoyskim wodzu i mu stanu;
7) bohaterach wojen XVII wieku przeorze Augustynie Kordeckim, hetmanie
Stefanie Czarnieckim i krlu Janie III Sobieskim;
8) Tadeuszu Kociuszce i kosynierach spod Racawic;
9) Janie Henryku Dbrowskim i Jzefie Wybickim oraz polskim hymnie;
10) Romualdzie Traugutcie i powstaczym pastwie;
11) laureatce Nagrody Nobla Marii Skodowskiej-Curie;
12) Jzefie Pisudskim i jego onierzach;
13) Eugeniuszu Kwiatkowskim i budowie Gdyni;
14) Zoce, Alku, Rudym i Szarych Szeregach;
15) onierzach niezomnych Witoldzie Pileckim i Danucie Siedzikwnie Ince;
16) papieu Janie Pawle II;
17) Solidarnoci i jej bohaterach.
82

Treci dodatkowe, nieobowizkowe, do wyboru przez nauczyciela w porozumieniu

z uczniem.
1. Piastowie. Plemiona sowiaskie i ich warunki ycia na terenie dzisiejszej Polski. Rd
Piastw legendy zwizane z rodem.
2. Chrzest Polski. Chrystianizacja i przemiany kulturowe na ziemiach polskich. Misja
w. Wojciecha. Nowe sowa i nowe znaczenie starych sw w jzyku polskim.
3. Wojny z Niemcami. Obrona kraju, wojowie. Obrona Gogowa.
4. Zakony w Polsce. Rozwj pimiennictwa i rolnictwa.
5. Zamki i rycerze. Znaczenie, uzbrojenie, obyczaje.
6. Zoty wiek kultury polskiej. Osignicia architektury i sztuki Wawel.
7. Gdask Polska spichlerzem Europy. Miasto, port, rozwj handlu zboem.
8. Zygmunt III Waza. Warszawa stolic Polski.
9. Obiady czwartkowe krla Stanisawa Augusta Poniatowskiego. Rozkwit kultury za
ostatniego krla.
10. Strajk dzieci we Wrzeni. Udrki niewoli, germanizacja, rusyfikacja.
11. Bitwa Warszawska. Ocalenie Polski przed najazdem bolszewickim.
KLASY VVIII
I. Cywilizacje staroytne. Ucze:

1) porwnuje koczowniczy tryb ycia z osiadym i wyjania skutki rewolucji
neolitycznej;
2) lokalizuje w czasie i przestrzeni cywilizacje Staroytnego Wschodu
(Mezopotamii, Egiptu i Izraela), cywilizacje nad wielkimi rzekami (Indie
i Chiny) oraz cywilizacje staroytnej Grecji i Rzymu;
3) charakteryzuje struktur spoeczestwa i system wierze w Egipcie, Grecji
i Rzymie, religi staroytnego Izraela; wyjania rnic midzy politeizmem
a monoteizmem;
4) umiejscawia w czasie i zna rne systemy sprawowania wadzy oraz organizacj
spoeczestwa w Egipcie, Atenach peryklejskich i Rzymie;
5) charakteryzuje najwaniejsze osignicia kultury materialnej i duchowej wiata
staroytnego w rnych dziedzinach: filozofii, nauce, prawie, architekturze,
sztuce, literaturze;
6) umiejscawia w czasie i przestrzeni narodziny oraz rozprzestrzenianie si
chrzecijastwa.
II. Bizancjum i wiat islamu. Ucze:

1) umiejscawia w czasie i przestrzeni zasig ekspansji arabskiej i wyjania wpyw
cywilizacji muzumaskiej na Europ;
2) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie i rozpoznaje osignicia
kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka).
83

III. redniowieczna Europa. Ucze:

1) umiejscawia w czasie i przestrzeni pastwo Frankw;
2) umiejscawia w czasie i przestrzeni nowe pastwa w Europie;
3) wyjania przyczyny i skutki rozamu w Kociele w XI wieku oraz opisuje relacje
midzy wadz cesarsk a papiesk;
4) charakteryzuje przyczyny i skutki krucjat.
IV. Spoeczestwo i kultura redniowiecznej Europy. Ucze:

1) przedstawia instytucje systemu lennego, wyjania pojcie stanu i charakteryzuje
podziay spoeczne w redniowieczu;
2) opisuje warunki ycia redniowiecznego miasta i wsi;
3) porwnuje kultur rycersk i kultur miejsk, opisuje charakterystyczne cechy
wzoru rycerza redniowiecznego, rozpoznaje zabytki kultury redniowiecza,
wskazuje rnice midzy stylem romaskim a stylem gotyckim;
4) wyjania rol Kocioa (w tym zakonw) w dziedzinie nauki, architektury, sztuki
i ycia codziennego.
V. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Ucze:

1) sytuuje w czasie i przestrzeni pastwo pierwszych Piastw oraz przedstawia jego
genez;
2) wyjania okolicznoci przyjcia chrztu przez Piastw oraz nastpstwa kulturowe,
spoeczne i polityczne chrystianizacji Polski;
3) charakteryzuje rozwj i kryzys monarchii Bolesawa Chrobrego i Mieszka II;
4) charakteryzuje odbudow i rozwj pastwa Piastw za rzdw Kazimierza
Odnowiciela i Bolesawa miaego;
5) przedstawia dokonania Bolesawa Krzywoustego; opisuje konflikt z Cesarstwem
Niemieckim;
6) opisuje spoeczestwo Polski pierwszych Piastw.
VI. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego. Ucze:

1) umieszcza w czasie i przestrzeni Polsk okresu rozbicia dzielnicowego;
2) opisuje przyczyny oraz wskazuje skutki rozbicia dzielnicowego;
3) umieszcza w czasie najwaniejsze wydarzenia zwizane z relacjami polsko-
-krzyackimi oraz zagroeniem najazdami tatarskimi w okresie rozbicia
dzielnicowego;
4) opisuje przemiany spoeczne i gospodarcze, z uwzgldnieniem ruchu
osadniczego;
5) charakteryzuje proces zjednoczenia pastwa polskiego na przeomie XIII i XIV
wieku, wskazujc na rol wadcw piastowskich (ze szczeglnym
uwzgldnieniem roli Wadysawa okietka) oraz Kocioa.
84

VII. Polska w XIV i XV wieku. Ucze:

1) opisuje rozwj terytorialny pastwa polskiego w XIV i XV wieku;
2) analizuje dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewntrznej
(system obronny, urbanizacja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce zagranicznej;
3) opisuje zwizki Polski z Wgrami w XIV i XV wieku;
4) wyjania przyczyny i ocenia nastpstwa unii Polski z Wielkim Ksistwem
Litewskim;
5) charakteryzuje dokonania w dziedzinie polityki wewntrznej i zagranicznej
Jagiellonw w XV wieku;
6) porzdkuje i umieszcza w czasie najwaniejsze wydarzenia zwizane z relacjami
polsko-krzyackimi w XIV i XV wieku;
7) charakteryzuje rozwj monarchii stanowej i uprawnie stanu szlacheckiego
(rozwj przywilejw szlacheckich do konstytucji nihil novi).
VIII. Wielkie odkrycia geograficzne. Ucze:

1) wyjania przyczyny i ocenia wpyw odkry geograficznych na ycie spoeczno-
-gospodarcze i kulturowe Europy oraz Nowego wiata;
2) umieszcza w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy,
Ferdynanda Magellana oraz sytuuje w przestrzeni posiadoci kolonialne
Portugalii i Hiszpanii.
IX. Zoty wiek w Polsce na tle europejskim. Ucze:

1) rozpoznaje charakterystyczne cechy renesansu europejskiego; charakteryzuje
najwiksze osignicia Leonarda da Vinci, Michaa Anioa, Rafaela Santi,
Erazma z Rotterdamu, Mikoaja Kopernika, Galileusza i Jana Gutenberga;
2) wymienia przyczyny i nastpstwa reformacji, opisuje cele i charakteryzuje
dziaalno Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz przedstawia okolicznoci
powstania Kocioa anglikaskiego;
3) wyjania cele zwoania soboru trydenckiego i charakteryzuje reform Kocioa
katolickiego;
4) umieszcza w czasie i opisuje najwaniejsze wydarzenia w dziedzinie polityki
wewntrznej ostatnich Jagiellonw;
5) charakteryzuje polityk zagraniczn ostatnich Jagiellonw, ze szczeglnym
uwzgldnieniem powstania Prus Ksicych;
6) opisuje model polskiego ycia gospodarczego w XVI wieku, uwzgldniajc
dziaalno gospodarcz polskiej szlachty i rol chopw;
7) przedstawia najwiksze osignicia polskiego renesansu i reformacji,
uwzgldniajc twrczo Mikoaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza
Modrzewskiego; rozpoznaje obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich;
8) przedstawia okolicznoci zawarcia unii realnej midzy Polsk a Litw (1569) i jej
gwne postanowienia.
85

X. Pocztki Rzeczypospolitej Obojga Narodw. Ucze:

1) charakteryzuje stosunki wyznaniowe i narodowociowe w Rzeczypospolitej;
wyjania gwne zaoenia konfederacji warszawskiej;
2) wyjania okolicznoci uchwalenia artykuw henrykowskich i przedstawia
zasady wolnej elekcji; omawia przebieg i rezultaty pierwszych wolnych elekcji;
3) opisuje panowanie Stefana Batorego, ze szczeglnym uwzgldnieniem jego
polityki zewntrznej.
XI. Rzeczpospolita Obojga Narodw i jej ssiedzi w XVII wieku. Ucze:

1) wyjania gwne przyczyny wojen Rzeczypospolitej z Rosj, Szwecj i Turcj;
2) wyjania przyczyny, cele i nastpstwa powstania Bohdana Chmielnickiego na
Ukrainie;
3) omawia przebieg i znaczenie potopu szwedzkiego;
4) sytuuje w czasie, lokalizuje i omawia najwaniejsze bitwy w XVII wieku;
5) dokonuje oceny nastpstw politycznych, spoecznych i gospodarczych wojen
w XVII wieku;
6) rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwoujc si do
przykadw architektury i sztuki we wasnym regionie.
XII. Europa w XVII i XVIII wieku. Ucze:

1) charakteryzuje, na przykadzie Francji Ludwika XIV, ustrj monarchii absolutnej
oraz wymienia gwne cechy monarchii parlamentarnej, wykorzystujc
informacje o ustroju Anglii;
2) opisuje idee Owiecenia, podaje przykady ich zastosowania w nauce, literaturze,
architekturze i sztuce;
3) charakteryzuje zasad trjpodziau wadzy Karola Monteskiusza i zasad umowy
spoecznej Jakuba Rousseau;
4) charakteryzuje reformy owieceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii.
XIII. Rzeczpospolita Obojga Narodw w I poowie XVIII wieku. Ucze:

1) omawia przyczyny i charakteryzuje przejawy kryzysu pastwa w epoce saskiej;
2) charakteryzuje projekty reform ustrojowych Stanisawa Leszczyskiego
i Stanisawa Konarskiego;
3) omawia zjawiska wiadczce o postpie gospodarczym, rozwoju kultury
i owiaty;
4) ocenia pozycj midzynarodow Rzeczypospolitej w czasach saskich.
XIV. Powstanie Stanw Zjednoczonych. Ucze:

1) omawia przyczyny i nastpstwa amerykaskiej wojny o niepodlego;
2) wymienia instytucje ustrojowe Stanw Zjednoczonych, wyjania ich
funkcjonowanie; ocenia sposb, w jaki konstytucja amerykaska realizowaa
w praktyce zasad trjpodziau wadzy;
3) przedstawia wkad Polakw w walk o niepodlego Stanw Zjednoczonych.
86

XV. Wielka rewolucja we Francji. Ucze:

1) wyjania gwne przyczyny rewolucji i ocenia jej rezultaty;
2) analizuje i objania zasady zawarte w Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela.
XVI. Rzeczpospolita w dobie stanisawowskiej. Ucze:

1) podaje przykady naprawy pastwa za panowania Stanisawa Augusta
Poniatowskiego, w tym osignicia Komisji Edukacji Narodowej;
2) charakteryzuje cele i konsekwencje konfederacji barskiej;
3) sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja;
wymienia reformy Sejmu Wielkiego oraz najwaniejsze postanowienia
Konstytucji 3 maja;
4) wyjania okolicznoci zawizania konfederacji targowickiej i przedstawia jej
nastpstwa;
5) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego owiecenia i charakteryzuje
przykady sztuki okresu klasycyzmu z uwzgldnieniem wasnego regionu.
XVII. Walka o utrzymanie niepodlegoci w ostatnich latach XVIII wieku. Ucze:

1) sytuuje w czasie I, II i III rozbir Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany
terytorialne po kadym rozbiorze;
2) przedstawia przyczyny i skutki powstania kociuszkowskiego;
3) rozrnia przyczyny wewntrzne i zewntrzne upadku Rzeczypospolitej.
XVIII. Epoka napoleoska. Ucze:

1) charakteryzuje zmiany polityczne w Europie w okresie napoleoskim
i przemiany spoeczno-gospodarcze;
2) opisuje okolicznoci utworzenia Legionw Polskich oraz omawia ich histori;
3) opisuje powstanie Ksistwa Warszawskiego, jego ustrj i terytorium;
4) przedstawia stosunek Napoleona do sprawy polskiej oraz postaw Polakw
wobec Napoleona.
XIX. Europa po kongresie wiedeskim. Ucze:

1) omawia decyzje kongresu wiedeskiego w odniesieniu do Europy, w tym do
ziem polskich;
2) charakteryzuje najwaniejsze przejawy rewolucji przemysowej (wynalazki i ich
zastosowania, obszary uprzemysowienia, zmiany struktur spoecznych
i warunkw ycia).
XX. Ziemie polskie w latach 18151848. Ucze:

1) wskazuje na mapie podzia polityczny ziem polskich po kongresie wiedeskim;
2) charakteryzuje okres konstytucyjny Krlestwa Polskiego ustrj, osignicia
w gospodarce, kulturze i edukacji;
3) przedstawia przyczyny wybuchu powstania listopadowego, charakter zmaga
i nastpstwa powstania dla Polakw w rnych zaborach;
87

4) omawia pooenie Polakw w zaborach pruskim i austriackim, na obszarze ziem

zabranych oraz w Rzeczypospolitej Krakowskiej;
5) charakteryzuje gwne nurty oraz postacie Wielkiej Emigracji i ruch spiskowy
w kraju.
XXI. Europa w okresie Wiosny Ludw. Ucze:

1) wymienia wydarzenia zwizane z walk z porzdkiem wiedeskim,
charakteryzuje przebieg Wiosny Ludw w Europie;
2) omawia przyczyny i skutki powstania krakowskiego oraz Wiosny Ludw na
ziemiach polskich.
XXII. Powstanie styczniowe. Ucze:

1) omawia porednie i bezporednie przyczyny powstania, w tym rewolucj
moraln 18611862;
2) dokonuje charakterystyki dziaa powstaczych z uwzgldnieniem, jeli to
moliwe, przebiegu powstania w swoim regionie;
3) omawia uwaszczenie chopw w zaborze rosyjskim oraz porwnuje
z uwaszczeniem w pozostaych zaborach;
4) charakteryzuje formy represji popowstaniowych.
XXIII. Europa i wiat w II poowie XIX i na pocztku XX wieku. Ucze:

1) opisuje sytuacj polityczn w Europie w II poowie XIX wieku, w tym procesy
zjednoczeniowe Woch i Niemiec;
2) prezentuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych;
3) wyjania przyczyny, zasig i nastpstwa ekspansji kolonialnej pastw
europejskich w XIX wieku;
4) wymienia nowe idee polityczne i zjawiska kulturowe, w tym pocztki kultury
masowej i przemiany obyczajowe.
XXIV. Ziemie polskie pod zaborami w II poowie XIX i na pocztku XX wieku. Ucze:
1) wyjania cele i opisuje metody dziaa zaborcw wobec mieszkacw ziem
dawnej Rzeczypospolitej rusyfikacja, germanizacja (Kulturkampf), autonomia
galicyjska;
2) opisuje postawy spoeczestwa polskiego w stosunku do zaborcw trjlojalizm,
praca organiczna, ruch spdzielczy;
3) opisuje formowanie si nowoczesnej wiadomoci narodowej Polakw;
4) omawia narodziny i pierwsze lata istnienia nowoczesnych ruchw politycznych
(socjalizm, ruch ludowy, ruch narodowy);
5) wyjania spoeczne i narodowe aspekty rewolucji w latach 19051907;
6) charakteryzuje spr orientacyjny w latach 19081914.
XXV. I wojna wiatowa. Ucze:

1) omawia najwaniejsze konflikty midzy mocarstwami europejskimi na przeomie
XIX i XX wieku;
88

2) wymienia gwne przyczyny wojny polityczne i gospodarcze, porednie

i bezporednie;
3) omawia specyfik dziaa wojennych: wojna pozycyjna, manewrowa, dziaania
powietrzne i morskie;
4) charakteryzuje postp techniczny w okresie I wojny wiatowej;
5) opisuje rewolucj i wojn domow w Rosji.
XXVI. Sprawa polska w czasie I wojny wiatowej. Ucze:

1) charakteryzuje stosunek pastw zaborczych do sprawy polskiej w przededniu i po
wybuchu wojny;
2) omawia umidzynarodowienie sprawy polskiej: akt 5 listopada 1916 r., rola
Stanw Zjednoczonych i rewolucji rosyjskich, deklaracja z 3 czerwca 1918 r.;
3) ocenia polski wysiek zbrojny i dyplomatyczny, wymienia prace
pastwowotwrcze podczas wojny.
XXVII. Europa i wiat po I wojnie wiatowej. Ucze:

1) opisuje kulturowe i cywilizacyjne nastpstwa wojny;
2) charakteryzuje postanowienia konferencji paryskiej oraz traktatu w Locarno;
ocenia funkcjonowanie Ligi Narodw i ad wersalski;
3) charakteryzuje oblicza totalitaryzmu (woskiego faszyzmu, niemieckiego
narodowego socjalizmu, systemu sowieckiego): ideologi i praktyk.
XXVIII. Odrodzenie pastwa polskiego po I wojnie wiatowej. Ucze:

1) omawia formowanie si centralnego orodka wadzy pastwowej od
padziernikowej deklaracji Rady Regencyjnej do Maej Konstytucji;
2) przedstawia proces wykuwania granic: wersalskie decyzje a fenomen Powstania
Wielkopolskiego i powsta lskich (zachd) federacyjny dylemat
a inkorporacyjny rezultat (wschd);
3) opisuje wojn polsko-bolszewick i jej skutki (pokj ryski).
XXIX. II Rzeczpospolita w latach 19211939. Ucze:

1) charakteryzuje skal i skutki wojennych zniszcze oraz dziedzictwa zaborowego;
2) charakteryzuje ustrj polityczny Polski na podstawie konstytucji marcowej
z 1921 r.;
3) omawia kryzys demokracji parlamentarnej w Polsce przyczyny, przebieg
i skutki przewrotu majowego;
4) opisuje polski autorytaryzm rzdy sanacji, zmiany ustrojowe (konstytucja
kwietniowa z 1935 r.);
5) przedstawia gwne kierunki polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej (system
sojuszy i polityk rwnowagi).
XXX. Spoeczestwo i gospodarka II Rzeczypospolitej. Ucze:

1) charakteryzuje spoeczn, narodowociow i wyznaniow struktur pastwa
polskiego;
89

2) omawia skutki wiatowego kryzysu gospodarczego na ziemiach polskich;

3) ocenia osignicia gospodarcze II Rzeczypospolitej, a zwaszcza powstanie
Gdyni, magistrali wglowej i Centralnego Okrgu Przemysowego;
4) podaje najwaniejsze osignicia kulturalne i naukowe Polski w okresie
midzywojennym.
XXXI. Droga do wojny. Ucze:

1) omawia japosk agresj na Dalekim Wschodzie;
2) przedstawia ekspansj Woch i wojn domow w Hiszpanii;
3) opisuje polityk hitlerowskich Niemiec rozbijanie systemu wersalsko-
-lokarneskiego: od remilitaryzacji Nadrenii do ukadu w Monachium;
4) charakteryzuje polityk ustpstw Zachodu wobec Niemiec Hitlera;
5) wymienia konsekwencje paktu RibbentropMootow.
XXXII. Wojna obronna Polski we wrzeniu 1939 r. Agresja Niemiec (1 wrzenia) i Zwizku
Sowieckiego (17 wrzenia). Ucze:
1) charakteryzuje pooenie midzynarodowe Polski w przededniu wybuchu
II wojny wiatowej;
2) opisuje i omawia etapy wojny obronnej i wskazuje na mapach pooenia stron
walczcych;
3) podaje przykady szczeglnego bohaterstwa Polakw, np. obrona poczty
w Gdasku, walki o Westerplatte, obrona wiey spadochronowej w Katowicach,
bitwy pod Mokr i Wizn, bitwa nad Bzur, obrona Warszawy, obrona Grodna,
bitwa pod Kockiem.
XXXIII. II wojna wiatowa i jej etapy. Ucze:

1) przedstawia oraz sytuuje w czasie i przestrzeni przeomowe wydarzenia II wojny
wiatowej (polityczne i militarne);
2) charakteryzuje polityk Niemiec na terenach okupowanej Europy; przedstawia
zagad ydw oraz Romw i eksterminacj innych narodw; zna przykady
bohaterstwa Polakw ratujcych ydw z Holokaustu;
3) wyjania przyczyny klski pastw Osi;
4) wymienia gwne decyzje konferencji wielkiej trjki (Teheran, Jata, Poczdam);
5) przedstawia bezporednie skutki II wojny wiatowej, w tym problem zmiany
granic i przesiedle ludnoci.
XXXIV. Polska pod okupacj niemieck i sowieck. Ucze:

1) porwnuje zaoenia i metody polityki niemieckiej i sowieckiej w okupowanej
Polsce;
2) wymienia przykady zbrodni niemieckich i sowieckich (Palmiry, Katy, ka
profesorw lwowskich, Zamojszczyzna);
3) wyjania przyczyny i rozmiary konfliktu polsko-ukraiskiego (rze woyska) na
Kresach Wschodnich;
90

4) charakteryzuje polityczn i militarn dziaalno polskiego pastwa

podziemnego, w tym formy oporu wobec okupantw;
5) wyjania przyczyny i opisuje skutki wybuchu powstania warszawskiego oraz
ocenia postaw aliantw i Zwizku Sowieckiego wobec powstania.
XXXV. Sprawa polska w czasie II wojny wiatowej. Ucze:

1) przedstawia okolicznoci powstania i omawia dziaalno rzdu Rzeczypospolitej
Polskiej na wychodstwie;
2) umieszcza w czasie i przestrzeni dziaania polskich formacji na rnych frontach
i obszarach toczcej si wojny;
3) przedstawia polityk mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny
wiatowej.
XXXVI. wiat po II wojnie wiatowej. Ucze:

1) charakteryzuje bezporednie skutki II wojny wiatowej, wyrniajc nastpstwa
polityczne, spoeczne, gospodarcze i kulturowe, z uwzgldnieniem powstania
Organizacji Narodw Zjednoczonych;
2) wyjania przyczyny i skutki rozpadu koalicji antyhitlerowskiej oraz opisuje
pocztki zimnej wojny;
3) opisuje okolicznoci powstania NRD i RFN;
4) wskazuje na mapie pastwa NATO i Ukadu Warszawskiego, charakteryzujc
oba bloki polityczno-wojskowe;
5) omawia sytuacj w ZSRS i pastwach jego strefy wpyww z uwzgldnieniem
wydarze na Wgrzech w 1956 r. i w Czechosowacji w 1968 r.;
6) okrela przyczyny, umieszcza w czasie i przestrzeni procesy dekolonizacyjne
i ocenia ich nastpstwa;
7) wymienia konflikty doby zimnej wojny, w tym wojny w Korei, Wietnamie
i Afganistanie oraz omawia skutki blokady Berlina i kryzysu kubaskiego;
8) opisuje przebieg konfliktu na Bliskim Wschodzie;
9) omawia przemiany w Chinach po II wojnie wiatowej;
10) wyjania przyczyny oraz lokalizuje w czasie i przestrzeni proces rozpadu ZSRS
na przeomie lat 80. i 90., a take wyjania jego nastpstwa;
11) charakteryzuje przemiany spoeczno-polityczne w Europie rodkowo-Wschodniej
w latach 19891991;
12) przedstawia cele i gwne etapy rozwoju Unii Europejskiej;
13) opisuje najwaniejsze przemiany kulturowe i spoeczne po II wojnie wiatowej.
XXXVII. Pocztki komunizmu w Polsce. Ucze:

1) przedstawia okolicznoci przejcia wadzy w Polsce przez komunistw (rola
Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, referendum ludowe, wybory
w 1947 r.);
2) charakteryzuje postawy Polakw wobec nowych wadz ze szczeglnym
uwzgldnieniem oporu zbrojnego (onierze niezomni [wyklci]).
91

XXXVIII. Stalinizm w Polsce i jego skutki. Ucze:

1) przedstawia przemiany ustrojowe, gospodarczo-spoeczne i kulturowe w okresie
stalinizmu;
2) omawia system terroru stalinowskiego w Polsce i ocenia jego skutki;
3) wyjania przyczyny i skutki poznaskiego czerwca 1956 r. (powstanie
poznaskie) oraz znaczenie wydarze padziernikowych 1956 r.
XXXIX. Polska w latach 19571981. Ucze:

1) opisuje system wadzy w latach 60. i 70. w PRL i formy uzalenienia od ZSRS;
2) charakteryzuje realia ycia spoecznego i kulturalnego z uwzgldnieniem
specyfiki czasw gomukowskich i gierkowskich;
3) przedstawia i sytuuje w czasie rnorodno przyczyn kryzysw spoecznych
w latach 1968, 1970, 1976 i ich konsekwencje;
4) wyjania znaczenie roli Kocioa katolickiego dla stosunkw politycznych
i spoecznych;
5) opisuje narodziny i dziaania opozycji politycznej w latach 19761980;
6) przedstawia rol Jana Pawa II i ocenia jego wpyw na przemiany spoeczne
i polityczne;
7) wyjania przyczyny i nastpstwa strajkw sierpniowych w 1980 r.;
8) charakteryzuje ruch spoeczny Solidarno.
XL. Dekada 19811989. Ucze:

1) wyjania przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, opisuje jego przebieg
i konsekwencje;
2) przedstawia postawy Polakw wobec stanu wojennego, fenomen oporu
spoecznego;
3) wyjania przyczyny zawarcia porozumienia okrgego stou, przedstawia jego
gwnych uczestnikw i opisuje postanowienia.
XLI. Narodziny III Rzeczypospolitej. Ucze:

1) opisuje kluczowe przemiany ustrojowe w latach 19891997;
2) charakteryzuje przemiany spoeczno-polityczne, gospodarcze i kulturowe lat 90.;
3) wyjania przyczyny napi spoecznych.
XLII. Miejsce Polski w wiecie wspczesnym. Ucze:

1) przedstawia i sytuuje w czasie i przestrzeni proces rozpadu Ukadu
Warszawskiego i odzyskanie suwerennoci przez Polsk;
2) wyjania przyczyny i znaczenie przystpienia Polski do NATO w 1999 r.;
3) wyjania przyczyny i znaczenie przystpienia Polski do Unii Europejskiej
w 2004 r.
92


Zajcia z historii maj charakter poznawczy i ksztaccy w zakresie moliwoci zwizanych
z wiekiem uczniw. Treci nauczania koncentruj si na najwaniejszych elementach
dziedzictwa przeszoci, jednake ze szczeglnym uwzgldnieniem dziejw ojczystych.
Ucze klasy IV zostaje wprowadzony w ksztacenie historyczne zarwno przez poznawanie
losw wasnej rodziny, jak i prezentacj sylwetek wybitnych polskich postaci historycznych.
Nauczyciel powinien tak wykorzystywa materia, aby histori Polski przedstawia przez cykl
trafiajcych do wyobrani ucznia obrazw, przedstawiajcych bohaterw narodowych,
ktrzy podejmuj konkretne dziaania przynoszce doniose rezultaty. Ucze zdobywa w ten
sposb wiedz o najwaniejszych osobach i wydarzeniach w polskiej historii, jednoczenie
umacniajc wi z miejscem zamieszkania i z krajem ojczystym, wyzwalajc w sobie
poczucie odpowiedzialnoci za dorobek minionych wiekw.
Realizacja treci i wymaga od klasy V do klasy VIII jest nastpujca:
1) klasa V dziay od I do VII;
2) klasa VI dziay od VIII do XVIII;
3) klasa VII dziay od XIX do XXXI;
4) klasa VIII dziay od XXXII do XLII.
Na plan pierwszy na kadym etapie edukacyjnym w szkole podstawowej powinno wysuwa
si ksztatowanie i rozwijanie postawy patriotycznej, przy jednoczesnym poszanowaniu dla
dorobku innych narodw. Rozwizanie propedeutyczne zastosowane w klasie IV w kolejnych
klasach przechodzi w chronologiczny ukad opisu biegu dziejw. Podstawa programowa nie
zawiera skodyfikowanego zapisu wydarze i dat, za obok wymienionych w niej postaci
mog by uwzgldnione take inne.
Zastosowane w procesie dydaktycznym rnorodne metody nauczania i rodki dydaktyczne
powinny by dostosowane do moliwoci wiekowych uczniw oraz ich indywidualnych
potrzeb. Powinny to by zarwno klasyczne metody, jak: opis, pogadanka czy wykad, jak
i metody aktywizujce, oparte na dziaaniu, np. przygotowanie prezentacji komputerowych,
zajcia z tablic interaktywn, tworzenie programw multimedialnych, filmy, praca z map,
gry dydaktyczne, inscenizacje, przedstawienia. Dodatkowo wane jest, aby w procesie
nauczania wykorzystywa, w miar istniejcych moliwoci, takie formy, jak: wycieczki do
muzew, miejsc pamici, korzystanie z rekonstrukcji historycznych, spotkania z ciekawymi
ludmi/wiadkami historii, wreszcie siganie po propozycje dydaktyczne, ktrymi
dysponuj zarwno fundacje (takie jak np. Orodek KARTA, Orodek Pami i Przyszo,
Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT), jak rwnie Instytut Pamici Narodowej.
WIEDZA O SPOECZESTWIE

I. Wiedza i rozumienie. Ucze:
1) wyjania podstawowe prawidowoci ycia spoecznego, w tym funkcjonowania grup
spoecznych oraz spoecznoci lokalnej i regionalnej oraz wsplnoty etnicznej
i pastwowej;
93

2) uzasadnia znaczenie procedur demokratycznych i stosuje je w yciu szkoy oraz grup,

w ktrych uczestniczy;
3) wyjania znaczenie aktywnoci obywatelskiej;
4) przedstawia zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej i podstawowe organy wadz
publicznych;
5) ma podstawow wiedz na temat praw czowieka, rodkw masowego przekazu oraz
wybranych spraw midzynarodowych;
6) wykorzystuje sw wiedz do interpretacji wydarze ycia spoecznego, w tym
publicznego.
II. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Ucze:

1) znajduje informacje na temat ycia spoecznego, w tym publicznego;
2) wykorzystuje informacje do tworzenia wasnej wypowiedzi na temat wydarze z ycia
spoecznego, w tym publicznego.
III. Rozumienie siebie oraz rozpoznawanie i rozwizywanie problemw. Ucze:

1) rozpoznaje wasne potrzeby i potrzeby innych;
2) planuje dalsz edukacj, uwzgldniajc swe umiejtnoci i zainteresowania;
3) wyjania zwizek midzy godnoci a prawami, ktre mu przysuguj;
4) przedstawia wasne prawa i obowizki;
5) powiksza tre wasnej tosamoci lokalnej, regionalnej, etnicznej i obywatelskiej;
6) rozpoznaje przypadki amania praw w swoim otoczeniu;
7) argumentuje zasadno postaw obywatelskich m.in. odpowiedzialnoci, troski
o dobro wsplne i tolerancji;
8) rozpoznaje problemy najbliszego otoczenia i szuka ich rozwiza.
IV. Komunikowanie i wspdziaanie. Ucze:

1) komunikuje si w sprawach ycia spoecznego, w tym publicznego, oraz dyskutuje
i przedstawia wasne argumenty w wybranych sprawach tego typu;
2) rozpoznaje przypadki wymagajce postaw asertywnych;
3) wsppracuje z innymi dzieli si zadaniami i wywizuje si z nich;
4) wykazuje konieczno wspdziaania w yciu spoecznym i wyjania istot
samorzdnoci;
5) korzysta z prostych procedur oraz z moliwoci, jakie stwarzaj obywatelom
instytucje ycia publicznego wskazuje, gdzie zaatwi proste sprawy urzdowe.
Treci nauczania wymagania szczegowe:
I. Spoeczna natura czowieka. Ucze:

1) uzasadnia, e czowiek jest istot spoeczn; wyjania znaczenie potrzeb
spoecznych czowieka (kontaktu, przynalenoci, uznania);
2) przedstawia zasady komunikowania si; wyjania zasady skutecznej
autoprezentacji ksztatowania swojego wizerunku;
94

3) wymienia cechy grup spoecznych; charakteryzuje grup koleesk i grup

nastawion na realizacj okrelonego zadania; uzasadnia, e efektywna
wsppraca przynosi rne korzyci; przedstawia rne formy wsppracy
w grupie;
4) rozpoznaje sytuacje wymagajce podjcia decyzji indywidualnej i grupowej;
wyjania i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wsplnych decyzji;
5) podaje przykady trudnych spoecznie sytuacji, w ktrych naley zachowa si
asertywnie; uzasadnia, e mona zachowa dystans wobec nieaprobowanych
przez siebie zachowa innych ludzi lub przeciwstawi si im; przedstawia rne
formy zachowa asertywnych;
6) uzasadnia, e konflikt w grupie moe wynika z rnych przyczyn (sprzeczne
interesy, inne cele); przedstawia sposoby rozwizywania konfliktw oraz
analizuje ich zalety i wady.
II. Rodzina. Ucze:

1) charakteryzuje rodzin jako grup spoeczn; przedstawia rol rodzicw i osb
starszych w rodzinie; analizuje wartoci wane dla jego rodziny;
2) analizuje wpyw, jaki rodzina wywiera na dzieci; przedstawia prawa i obowizki
dzieci w rodzinie;
3) wyjania, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe; wymienia gwne rda jego
dochodw (z dziaalnoci zarobkowej: pracy, dziaalnoci gospodarczej, umw
cywilnoprawnych oraz ze wiadcze spoecznych w powizaniu z rodzajami
ubezpiecze spoecznych);
4) wymienia kategorie wydatkw gospodarstwa domowego; planuje jego budet.
III. Szkoa i edukacja. Ucze:

1) przedstawia funkcje szkoy w systemie edukacji oraz struktur polskiego systemu
edukacyjnego;
2) charakteryzuje klas szkoln, pozalekcyjne koo zainteresowa, ycie szkolnej
spoecznoci; przedstawia dziaania samorzdu uczniowskiego; wyjania, jak
przeprowadzane s wybory organw samorzdu szkolnego;
3) wymienia prawa i obowizki ucznia; rozpoznaje przypadki naruszania praw
uczniw oraz pracownikw szkoy; przedstawia sposoby dochodzenia praw,
ktre zostay naruszone;
4) charakteryzuje oczekiwane kompetencje wybranych kategorii spoeczno-
-zawodowych i ich miejsce na rynku pracy;
5) planuje dalsz edukacj, uwzgldniajc wasne zainteresowania, zdolnoci
i umiejtnoci oraz rady innych osb i sytuacj na rynku pracy.
IV. Prawa czowieka. Ucze:

1) uzasadnia, e godno czowieka jest podstaw rnych systemw moralnych;
wyjania, e jest ona rdem powszechnych, przyrodzonych, nienaruszalnych
i niezbywalnych wolnoci i praw czowieka; analizuje sformuowania preambuy
Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka;
95

2) wykazuje rnice midzy prawami a wolnociami czowieka; wymienia prawa

i wolnoci osobiste zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
3) wymienia prawa dzieci i analizuje przepisy Konwencji o prawach dziecka;
4) podaje przykady dziaa Rzecznika Praw Dziecka; przedstawia cele dziaalnoci
Funduszu Narodw Zjednoczonych na Rzecz Dzieci;
5) wymienia prawa i wolnoci polityczne zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej; wykazuje, e dziki nim czowiek moe mie wpyw na ycie
publiczne;
6) wykazuje, e prawa czowieka musz by chronione; wyjania rol Rzecznika
Praw Obywatelskich i podaje przykady jego dziaa;
7) przedstawia przykady dziaa organizacji pozarzdowych na rzecz ochrony praw
czowieka; uzasadnia potrzeb przeciwstawiania si zjawiskom braku tolerancji
wobec rnych mniejszoci.
V. Nieletni wobec prawa. Ucze:

1) rozpoznaje zachowania zwizane z przemoc fizyczn i psychiczn, w tym
werbaln, wobec siebie i innych; wymienia osoby i instytucje, ktre naley
powiadomi w takich sytuacjach;
2) przedstawia korzyci i zagroenia wynikajce z korzystania z zasobw internetu;
rozpoznaje przemoc w cyberprzestrzeni i wyjania, jak naley na ni reagowa;
3) wyjania, na jakich zasadach nieletni odpowiadaj za popenienie wykrocze
i przestpstw;
4) przedstawia uprawnienia policjantw i funkcjonariuszy innych sub
porzdkowych oraz swoje prawa w kontakcie z tymi subami.
VI. Spoeczno lokalna. Ucze:

1) wymienia zadania samorzdu gminnego; przedstawia gwne rda przychodw
i kierunki wydatkw w budecie gminy;
2) przedstawia, jak zorganizowany jest urzd gminy (miasta/dzielnicy); podaje,
w jakim wydziale mona zaatwi wybrane sprawy; przedstawia moliwoci
zaatwienia spraw poprzez e-urzd; posuguje si formularzami urzdowymi
wypenia wniosek o wydanie tymczasowego dowodu osobistego;
3) wymienia organy stanowice i wykonawcze w gminie (miecie/dzielnicy);
przedstawia, jak s one wybierane i jak mog zosta odwoane; podaje
uprawnienia tych organw;
4) podaje, kto peni funkcje wjta/burmistrza/prezydenta miasta i przewodniczcego
rady gminy/miasta; znajduje w mediach lokalnych informacje na temat
publicznych dziaa osb penicych funkcje w organach samorzdu
terytorialnego;
5) znajduje i przedstawia informacje na temat swojej gminy, wydarze i postaci
z jej dziejw;
6) rozpoznaje problemy spoeczne swojej spoecznoci lokalnej (np. wynikajce
z sytuacji demograficznej, gospodarczej, infrastrukturalnej); formuuje sdy
dotyczce tych problemw.
96

VII. Spoeczno regionalna. Ucze:

1) znajduje i przedstawia podstawowe informacje o swoim regionie, wydarzenia
i postaci z jego dziejw; lokalizuje wasne wojewdztwo i powiaty wchodzce
w jego skad oraz pozostae wojewdztwa;
2) wymienia zadania samorzdu powiatowego i wojewdztwa;
3) podaje, w jakim wydziale starostwa powiatowego mona zaatwi wybrane
sprawy; posuguje si formularzami urzdowymi wypenia wniosek o paszport
(delegatura urzdu wojewdzkiego);
4) wymienia organy stanowice i wykonawcze samorzdu powiatowego
i wojewdztwa; przedstawia, jak s one wybierane i jak mog zosta odwoane;
podaje zadania tych organw;
5) przedstawia tradycje i zwyczaje swojej spoecznoci regionalnej.
VIII. Wsplnoty narodowe/etniczne i ojczyzna. Ucze:

1) wyjania, co oznacza by Polakiem lub czonkiem innej wsplnoty narodowej/
etnicznej oraz co czy czowieka z ojczyzn Polsk; przedstawia te wizi na
wasnym przykadzie;
2) wyjania, czym obywatelstwo rni si od narodowoci; przedstawia warunki
nabycia obywatelstwa polskiego z mocy prawa i wymienia inne formy uznania za
obywatela polskiego oraz nadania obywatelstwa polskiego; wymienia
konstytucyjne obowizki obywatela;
3) analizuje symbole Rzeczypospolitej Polskiej; wyjania, czym powinna
przejawia si postawa patriotyczna modego i dorosego czowieka;
4) wymienia mieszkajce w Polsce mniejszoci narodowe i etniczne, grup
posugujc si jzykiem regionalnym oraz grupy migrantw (w tym uchodcw)
i lokalizuje miejsca ich zwartego zamieszkiwania; przedstawia za Konstytucj
Rzeczypospolitej Polskiej prawa przysugujce etnicznym grupom
mniejszociowym;
5) uzasadnia, e mona pogodzi rne tosamoci spoeczno-kulturowe
(regionaln, narodow/ etniczn, pastwow/ obywatelsk, europejsk); rozpoznaje
przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu i antysemityzmu, oraz
uzasadnia potrzeb przeciwstawiania si tym zjawiskom.
IX. Udzia obywateli w yciu publicznym spoeczestwo obywatelskie. Ucze:

1) podaje cnoty obywatelskie (odpowiedzialno, troska o dobro wsplne,
aktywno, przedsibiorczo, solidarno, roztropno, tolerancja, odwaga
cywilna); wykazuje, odwoujc si do dziaa wybitnych Polakw, znaczenie ich
urzeczywistnienia dla poytku publicznego;
2) przedstawia cele i formy dziaa organizacji pozarzdowych aktywnych
w spoecznoci lokalnej i regionie; wykazuje, e dziaalno tego typu prowadzi
do realizacji rnorodnych potrzeb;
3) przedstawia cele i przykady dziaania organizacji spoecznych skupiajcych
modych ludzi w Polsce; wyjania ide wolontariatu i przedstawia formy
dziaalnoci wolontariuszy;
97

4) przedstawia formy wpywania obywateli na decyzje wadz samorzdowych,

przykady realizacji lokalnych inicjatyw mieszkacw finansowanych
z budetw obywatelskich oraz przedsiwzi podejmowanych przez
modzieowe rady gminy/miasta;
5) uzasadnia potrzeb przestrzegania zasad etycznych w yciu publicznym;
rozpoznaje przejawy ich amania i podaje skutki takich dziaa.
X. rodki masowego przekazu. Ucze:

1) przedstawia funkcje i rodzaje rodkw masowego przekazu; wyjania znaczenie
rodkw masowego przekazu dla wolnoci sowa;
2) znajduje w mediach wiadomoci na wskazany temat; odrnia informacje
o faktach od komentarzy i opinii; wyjania, na czym powinna polega rzetelno
dziennikarzy;
3) przedstawia funkcje reklamy i krytycznie analizuje wybrany przekaz reklamowy;
4) wskazuje cele kampanii spoecznych; analizuje materiay z wybranej kampanii
tego rodzaju;
5) wykazuje znaczenie opinii publicznej; znajduje w internecie komunikaty z bada
opinii publicznej oraz odczytuje i interpretuje proste wyniki takich bada.
XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:

1) wymienia podstawowe cechy i funkcje pastwa; wyjania, czym zajmuje si
wadza pastwowa;
2) wyjania zasad suwerennoci narodu; przedstawia sprawy, ktre mog by
poddane pod referendum; wymienia referenda oglnokrajowe, ktrych wyniki
byy wice, oraz referenda lokalne we wasnej spoecznoci, ktre byy wane;
3) wyjania zasad przedstawicielstwa (demokracji poredniej); przedstawia zasady
wyborw do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
oraz zasady dziaania i najwaniejsze kompetencje izb parlamentu;
4) wyjania zasad pluralizmu politycznego; wymienia partie polityczne, ktrych
przedstawiciele zasiadaj w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej oraz w organach
stanowicych samorzdu terytorialnego; przedstawia cele dziaania partii
politycznych oraz wykazuje, e konkuruj one w yciu publicznym; znajduje
informacje na temat dziaa wybranej partii (jej struktur regionalnych lub
centralnych);
5) wyjania zasad republikaskiej formy rzdu; przedstawia sposb wyboru
i podstawowe kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; znajduje
informacje o yciorysie politycznym osb penicych ten urzd, ktre wybrano
w wyborach powszechnych, oraz o dziaaniach urzdujcego Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej;
6) wyjania zasad pastwa prawa, w tym zasady niezalenoci sdw
i niezawisoci sdziw; wyjania podzia na sdy powszechne i administracyjne
oraz zasad dwuinstancyjnoci postpowania sdowego; przedstawia, w jakich
sprawach orzeka sd rejonowy;
98

7) wyjania zasad konstytucjonalizmu; podaje szczeglne cechy konstytucji;

znajduje w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przepisy dotyczce wskazanej
kwestii; podaje kompetencje Trybunau Konstytucyjnego Rzeczypospolitej
Polskiej;
8) wyjania zasad trjpodziau wadzy; objania konieczno poparcia wikszoci
sejmowej dla Rady Ministrw Rzeczypospolitej Polskiej (bd jej dziaa);
przedstawia podstawowe kompetencje Rady Ministrw Rzeczypospolitej
Polskiej; podaje imiona i nazwiska urzdujcych prezesa i wiceprezesw Rady
Ministrw Rzeczypospolitej Polskiej; wykazuje, e decyzje podejmowane
w wybranym ministerstwie maj wpyw na ycie jego rodziny.
XII. Sprawy midzynarodowe. Ucze:

1) wymienia cele i przejawy dziaania Organizacji Narodw Zjednoczonych
i Organizacji Paktu Pnocnoatlantyckiego;
2) wymienia cele dziaania Unii Europejskiej; znajduje informacje o yciorysie
politycznym Ojcw Europy oraz obywateli polskich penicych wane funkcje
w instytucjach unijnych;
3) przedstawia podstawowe korzyci zwizane z obecnoci Polski w Unii
Europejskiej dla pracownikw i osb podrujcych; znajduje informacje
o wykorzystaniu funduszy unijnych w swojej gminie lub swoim regionie;
4) przedstawia dziaalno Polski w Organizacji Narodw Zjednoczonych, Unii
Europejskiej i Organizacja Paktu Pnocnoatlantyckiego;
5) formuuje sdy w sprawach wybranych problemw spoecznych wspczesnego
wiata; rozwaa propozycje dziaa w kierunku poprawy warunkw ycia innych
ludzi na wiecie.
Nadrzdnemu celowi ksztacenia w zakresie wiedzy o spoeczestwie ksztatowaniu postaw

obywatelskich i prowsplnotowych sprzyja ma nabywanie wiedzy i rozwijanie umiejtnoci
dotyczcych kolejnych krgw rodowiskowych, z ktrymi styka si ucze: od rodziny i szkoy
przez wsplnot lokaln i regionaln, a do wsplnoty narodowej, pastwowej
i midzynarodowej. Ksztacenie to ma umoliwia rozwj umiejtnoci refleksyjnej obserwacji
otaczajcej rzeczywistoci spoecznej, w tym ycia publicznego. Konieczna jest taka realizacja
treci nauczania, aby uczniowie rozumieli przydatno poszczeglnych zagadnie
w codziennym yciu czowieka czonka poszczeglnych grup i wsplnot spoecznych.
Sprzyja to ma rozwojowi umiejtnoci rozpoznawania i rozwizywania prostych problemw
w yciu spoecznym. Ksztacenie to ma take prowadzi do ugruntowania postaw szacunku dla
dziedzictwa narodowego i oglnowiatowego oraz ciekawoci poznawczej, otwartoci
i tolerancji.
99

W nauczaniu wiedzy o spoeczestwie powinno si stwarza sytuacje edukacyjne, w ktrych

ucze stosuje poszczeglne metody autoprezentacji, rozwizywania konfliktw i problemw,
wspdecydowania np. w realizacji wymaga szczegowych okrelonych w dziale I pkt 26
czy dziale III pkt 2. Ma ono take uwiadomi uczniom ich wasne prawa i obowizki. Treci
nauczania sformuowano tak, aby ucze mia wiadomo wpywu obywateli na ycie
publiczne przy czym poza formami konwencjonalnymi uwypuklono take te
niekonwencjonalne. Sprzyja ma to kreowaniu aktywnych postaw w yciu spoecznym, ale
i brania odpowiedzialnoci za wasne wybory i czyny.
W celu rozwijania umiejtnoci komunikacji i wspdziaania powinno si stosowa rne

metody pracy grupowej, w tym uczniowskie projekty edukacyjne (kady ucze powinien
uczestniczy w dwch projektach np. w realizacji wymaga szczegowych okrelonych
w dziale III pkt 4, dziale VI pkt 5 i dziale VII pkt 5). Naley take wykorzystywa rne formy
dyskusji np. w realizacji wymaga szczegowych okrelonych w dziale VI pkt 6, dziale VIII
pkt 5, dziale IX pkt 5 i dziale XII pkt 5.
W ksztaceniu kompetencji pozyskiwania, gromadzenia, porzdkowania, analizy i prezentacji

informacji o yciu spoecznym, w tym publicznym, powinna by wykorzystywana technologia
informacyjno-komunikacyjna. Istotne jest korzystanie ze stron internetowych instytucji
publicznych, w tym organw samorzdowych, organw wadzy publicznej, czy organizacji
spoecznych. Niezbdna jest rwnie praca z rnymi typami przekazu (np. interaktywnymi).
W miar moliwoci wane byoby rwnie pozyskiwanie informacji w toku wycieczki

edukacyjnej (w tym wirtualnej, wykorzystujc dedykowane aplikacje) do wybranych instytucji
np. do urzdu gminy (miasta/dzielnicy). Mona take za zgod rady pedagogicznej
i rodzicw realizowa niektre treci nauczania poprzez lekcje organizowane we wsppracy
z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, instytucjami oferujcymi usugi poradnictwa
zawodowego oraz organizacjami pozarzdowymi.
PRZYRODA
I. Wiedza.
1. Opanowanie podstawowego sownictwa przyrodniczego (biologicznego,
geograficznego, z elementami sownictwa fizycznego i chemicznego).
2. Poznanie rnych sposobw prowadzenia obserwacji i orientacji w terenie.
3. Poznanie planw i map jako rde informacji geograficznych.
4. Poznanie ukadw budujcych organizm czowieka (kostny, oddechowy, pokarmowy,
krwionony, rozrodczy, nerwowy).
5. Poznanie przyrodniczych i antropogenicznych skadnikw rodowiska, rozumienie
prostych zalenoci midzy tymi skadnikami.
6. Poznanie cech i zmian krajobrazu w najbliszej okolicy szkoy.
100

II. Umiejtnoci i stosowanie wiedzy w praktyce.

1. Prowadzenie obserwacji i pomiarw w terenie w tym korzystanie z rnych pomocy:
planu, mapy, lupy, kompasu, tamy mierniczej, lornetki itp.
2. Wykonywanie obserwacji i dowiadcze zgodnie z instrukcj (sown, tekstow
i graficzn), waciwe ich dokumentowanie i prezentowanie wynikw.
3. Analizowanie, dokonywanie opisu, porwnywanie, klasyfikowanie, korzystanie
z rnych rde informacji (np. wasnych obserwacji, bada, dowiadcze, tekstw,
map, tabel, fotografii, filmw, technologii informacyjno-komunikacyjnych).
4. Wykorzystanie zdobytej wiedzy o budowie, higienie wasnego organizmu
w codziennym yciu.
5. Stosowanie zasad dbaoci o wasne zdrowie, w tym zapobieganie chorobom.
6. Wskazywanie przystosowa organizmw do rodowiska ycia i zdobywania pokarmu.
7. Dostrzeganie zalenoci wystpujcych midzy poszczeglnymi skadnikami
rodowiska przyrodniczego, jak rwnie midzy skadnikami rodowiska
a dziaalnoci czowieka.
III. Ksztatowanie postaw wychowanie.

1. Uwane obserwowanie zjawisk przyrodniczych, dokadne i skrupulatne
przeprowadzenie dowiadcze, posugiwanie si instrukcj przy wykonywaniu
pomiarw i dowiadcze, sporzdzanie notatek i opracowywanie wynikw.
2. Dostrzeganie wielostronnej wartoci przyrody w integralnym rozwoju czowieka.
3. Waciwe reagowanie na niebezpieczestwa zagraajce yciu i zdrowiu.
4. Doskonalenie umiejtnoci dbaoci o wasne ciao, jak i najblisze otoczenie.
5. Rozwijanie wraliwoci na wszelkie przejawy ycia.
6. Doskonalenie umiejtnoci w zakresie komunikowania si, wsppracy i dziaania
oraz penienia roli lidera w zespole.
7. Przyjmowanie postaw wspodpowiedzialnoci za stan rodowiska przyrodniczego
przez:
1) waciwe zachowania w rodowisku przyrodniczym;
2) wspodpowiedzialno za stan najbliszej okolicy;
3) dziaania na rzecz rodowiska lokalnego;
4) wraliwo na pikno natury, a take adu i estetyki zagospodarowania
najbliszej okolicy;
5) wiadome dziaania na rzecz ochrony rodowiska przyrodniczego i ochrony
przyrody.
Treci ksztacenia wymagania szczegowe
I. Sposoby poznawania przyrody. Ucze:

1) opisuje sposoby poznawania przyrody, podaje rnice midzy eksperymentem,
dowiadczeniem a obserwacj;
101

2) podaje nazwy przyrzdw stosowanych w poznawaniu przyrody, okrela ich

przeznaczenie (lupa, kompas, tama miernicza);
3) podaje przykady wykorzystania zmysw do prowadzenia obserwacji
przyrodniczych;
4) stosuje zasady bezpieczestwa podczas obserwacji i dowiadcze
przyrodniczych;
5) wymienia rne rda wiedzy o przyrodzie;
6) korzysta z rnych rde wiedzy o przyrodzie.
II. Orientacja w terenie. Ucze:

1) opisuje przebieg linii widnokrgu, wymienia nazwy kierunkw gwnych;
2) wyznacza kierunki gwne za pomoc kompasu oraz kierunek pnocny za
pomoc gnomonu i wskazuje je w terenie;
3) podaje rnice midzy planem a map;
4) rysuje plan rnych przedmiotw;
5) wykonuje i opisuje szkic okolicy szkoy;
6) odczytuje informacje z planu i mapy posugujc si legend;
7) wskazuje na planie i mapie miejsce obserwacji i obiekty w najbliszym otoczeniu
szkoy;
8) korzysta z planu i mapy wielkoskalowej podczas planowania wycieczki;
9) wyjania zaleno midzy wysokoci Soca a dugoci i kierunkiem cienia;
10) opisuje zmiany w pooeniu Soca nad widnokrgiem w cigu doby i w cigu
roku;
11) wskazuje w terenie oraz na schemacie (lub horyzontarium) miejsca wschodu,
zachodu i growania Soca w cigu dnia i w rnych porach roku.
III. Pogoda, skadniki pogody, obserwacje pogody. Ucze:

1) wymienia skadniki pogody i podaje nazwy przyrzdw sucych do ich
pomiaru (temperatura powietrza, zachmurzenie, opady i osady atmosferyczne,
cinienie atmosferyczne, kierunek wiatru);
2) odczytuje wartoci pomiaru skadnikw pogody stosujc waciwe jednostki;
3) prowadzi obserwacje skadnikw pogody, zapisuje i analizuje ich wyniki oraz
dostrzega zalenoci;
4) podaje przykady opadw i osadw atmosferycznych oraz wskazuje ich stan
skupienia;
5) podaje przykady zastosowania termometru w rnych sytuacjach ycia
codziennego;
6) nazywa zjawiska pogodowe: burza, tcza, deszcze nawalne, huragan, zawieja
niena i opisuje ich nastpstwa;
7) opisuje zasady bezpiecznego zachowania si podczas wystpowania
niebezpiecznych zjawisk pogodowych (burzy, huraganu, zamieci nienej);
8) opisuje i porwnuje cechy pogody w rnych porach roku.
102

IV. Ja i moje ciao. Ucze:

1) wymienia ukady budujce organizm czowieka: ukad kostny, oddechowy,
pokarmowy, krwionony, rozrodczy, nerwowy i podaje ich podstawowe funkcje;
2) wskazuje na planszy, modelu i wasnym ciele ukady budujce organizm
czowieka oraz narzdy zmysw;
3) opisuje zmiany zachodzce w organizmach podczas dojrzewania pciowego;
4) wymienia podstawowe zasady ochrony zmysw wzroku i suchu;
5) bada wspdziaanie zmysu smaku i wchu;
6) opisuje podstawowe zasady dbaoci o ciao i otoczenie.
V. Ja i moje otoczenie. Ucze:

1) proponuje rodzaje wypoczynku i okrela zasady bezpieczestwa z nimi zwizane;
2) opisuje drogi wnikania czynnikw chorobotwrczych do organizmu czowieka,
opisuje sposoby zapobiegania chorobom;
3) podaje przykady przedmiotw wykonanych z substancji sprystych, kruchych
i plastycznych i uzasadnia ich zastosowanie w przedmiotach codziennego uytku;
4) interpretuje oznaczenia substancji szkodliwych dla zdrowia: dranicych,
trujcych, rcych i wybuchowych;
5) podaje zasady zachowania si i udzielania pierwszej pomocy w wypadku
ugryzienia, udlenia, oraz spoycia lub kontaktu z rolinami trujcymi;
6) rozpoznaje roliny trujce oraz zwierzta jadowite i inne stanowice zagroenie
dla ycia i zdrowia;
7) prezentuje podstawowe zasady opatrywania uszkodze skry;
8) wyjania, co to s uzalenienia, podaje ich przykady i opisuje konsekwencje;
uzasadnia, dlaczego nie naley przyjmowa uywek i rodkw energetyzujcych
oraz zbyt dugo korzysta z telefonw komrkowych;
9) odszukuje na opakowaniach oznaczenia substancji szkodliwych dla zdrowia:
dranicych, trujcych, rcych i wybuchowych i wyjania ich znaczenie;
10) opisuje zasady zdrowego stylu ycia (w tym zdrowego odywiania si).
VI. rodowisko przyrodnicze najbliszej okolicy. Ucze:

1) rozpoznaje skadniki przyrody oywionej i nieoywionej w najbliszej okolicy
szkoy;
2) rozpoznaje gwne formy uksztatowania powierzchni w najbliszej okolicy
szkoy i miejsca zamieszkania;
3) tworzy model pagrka i doliny rzecznej oraz wskazuje ich elementy;
4) rozpoznaje skay wystpujce w okolicy swojego miejsca zamieszkania;
5) rozrnia wody stojce i pynce, podaje ich nazwy oraz wskazuje naturalne
i sztuczne zbiorniki wodne;
6) wymienia i opisuje czynniki warunkujce ycie na ldzie oraz przystosowania
organizmw do ycia;
7) rozpoznaje i nazywa pospolite organizmy wystpujce w najbliszej okolicy
szkoy;
103

8) podaje nazwy warstw lasu, porwnuje warunki abiotyczne w nich panujce;

rozpoznaje podstawowe gatunki rolin i zwierzt yjcych w lesie oraz
przyporzdkowuje je do odpowiednich warstw lasu; wymienia zasady
waciwego zachowania si w lesie;
9) odrnia organizmy samoywne i cudzoywne, podaje podstawowe rnice
w sposobie ich odywiania si, wskazuje przystosowania w budowie organizmw
do zdobywania pokarmu;
10) rozpoznaje pospolite grzyby jadalne i trujce, opisuje znaczenie grzybw
w przyrodzie i yciu czowieka;
11) obserwuje i podaje nazwy typowych organizmw ki i pola uprawnego, podaje
ich znaczenie dla czowieka;
12) okrela warunki ycia w wodzie (nasonecznienie, zawarto tlenu, opr wody)
i wskazuje przystosowania organizmw (np. ryby) do rodowiska ycia;
13) rozpoznaje i nazywa organizmy yjce w wodzie.
VII. rodowisko antropogeniczne i krajobraz najbliszej okolicy szkoy. Ucze:

1) wskazuje w terenie skadniki rodowiska antropogenicznego w najbliszej
okolicy;
2) rozpoznaje w terenie i nazywa skadniki rodowiska antropogenicznego i okrela
ich funkcje;
3) okrela zalenoci midzy skadnikami rodowiska przyrodniczego
i antropogenicznego;
4) charakteryzuje wspczesny krajobraz najbliszej okolicy;
5) opisuje dawny krajobraz najbliszej okolicy, np. na podstawie opowiada
rodzinnych, starych fotografii;
6) ocenia zmiany zagospodarowania terenu wpywajce na wygld krajobrazu
najbliszej okolicy;
7) wyjania pochodzenie nazwy wasnej miejscowoci;
8) wskazuje miejsca wystpowania obszarw chronionych, pomnikw przyrody,
obiektw zabytkowych w najbliszej okolicy, uzasadnia potrzeb ich ochrony;
9) ocenia krajobraz pod wzgldem jego pikna oraz dziedzictwa kulturowego
i przyrodniczego maej ojczyzny.

Treci ksztacenia i wymaga szczegowych podzielono na 7 dziaw tematycznych. Dobr
treci zosta wybrany tak, aby ucze, prowadzc obserwacje, pozna rodowisko najbliszej
okolicy oraz ksztatowa umiejtno dostrzegania zjawisk i procesw zachodzcych
w przyrodzie. Pozna take podstawow budow wasnego organizmu i utrwali nawyki
zwizane z higien wasnego ciaa i otoczenia, unika uzalenie i zagroe ze strony uywek,
a take niebezpiecznych organizmw. Pozwoli mu to na podejmowanie waciwych decyzji
w yciu codziennym.
104

Nauczyciel, biorc pod uwag etap rozwoju poznawczego ucznia, powinien tworzy warunki
do doskonalenia jego umiejtnoci obserwacji. Powinny to by zarwno klasyczne metody,
jak obserwacja w terenie czy obserwacja porednia w sali lekcyjnej przy wykorzystaniu
obrazw realistycznych i symbolicznych, w tym szczeglnie map, plansz anatomicznych,
rysunkw i schematw, jak i metody aktywizujce z wykorzystaniem komputera, jego
oprogramowania i dostpnych (lokalnie, jak i w sieci) zasobw elektronicznych (sowniki,
encyklopedie, programy multimedialne, w tym programy edukacyjne), zajcia z tablic
interaktywn, filmy i gry dydaktyczne. Nauczyciel powinien take czuwa nad waciwym
stosowaniem poj oraz dbaoci o jzyk, ktry na tym etapie rozwoju winien sta si dla
ucznia sprawnym narzdziem komunikacji.
Nauczyciel przyrody powinien w programie nauczania zaplanowa zajcia terenowe, a take

uwzgldni czas na obserwacje i dowiadczenia. Dziki takim dziaaniom zostan osignite
zaoone w podstawie wymagania oglne.
Na zajciach terenowych, proponuje si nastpujce dziaania praktyczne:

1) wyznaczanie kierunkw gwnych za pomoc kompasu, oraz drogi Soca nad
widnokrgiem, wskazywanie momentu growania Soca;
2) pomiary skadnikw pogody (pomiar temperatury powietrza; wyznaczenie kierunku
wiatru) i dokumentowanie przeprowadzonych obserwacji, np. w dzienniku pogody;
3) wykonanie szkicu, np. terenu wok szkoy, czytanie mapy, orientacja mapy w terenie;
4) wycieczka np. na pole, k, do lasu lub parku, rozpoznawanie pospolitych gatunkw
rolin i zwierzt; obserwacja organizmw samoywnych i cudzoywnych,
wskazywanie przystosowa w budowie organizmw do zdobywania pokarmu;
obserwacja warstw lasu i rozpoznawanie tworzcych je rolin;
5) obserwacje cieku wodnego lub linii brzegowej jeziora; rozpoznawanie i nazywanie
pospolitych organizmw yjcych w wodzie; obserwacja przystosowa rolin
i zwierzt do ycia w wodzie; rozpoznawanie (w miar moliwoci w terenie,
w ogrodzie zoologicznym, ogrodzie botanicznym), grzybw i rolin trujcych oraz
zwierzt jadowitych i innych stanowicych zagroenie dla ycia i zdrowia.
Zajcia terenowe mona przeprowadzi w oparciu o obiekty edukacyjne (izby/sale

edukacyjne lub orodki edukacji lenej) Lasw Pastwowych. Mog to by take zajcia
terenowe na lenej ciece dydaktycznej lub zajcia terenowe w lesie z lenikiem. Podczas
wycieczek do ogrodu zoologicznego lub ogrodu botanicznego ucze moe pozna zwierzta
niebezpieczne, roliny i grzyby trujce. Wycieczki nad rzek, jezioro, do parku
krajobrazowego, ewentualnie narodowego lub pomnikw przyrody, przybli uczniowi
rnorodno form ochrony przyrody. Dodatkowo wane jest przeprowadzenie w miar
moliwoci wirtualnych zaj terenowych z wykorzystaniem rnych aplikacji np. wycieczka
wirtualna po muzeum. Natomiast wycieczki do muzeum, miejsc wydarze historycznych
w okolicy, a take obserwacje obiektw architektury wspczesnej lub dawnej, pozwol na
utosamianie si z wasnym regionem. Wikszo proponowanych aktywnoci ucznia
wymaga wyjcia z budynku szkolnego, lecz nie musz to by dalekie wycieczki, wystarczy
105

np. wyjcie na boisko szkolne, drog przed szko lub do parku. Aby osign zamierzone
cele, w wyposaeniu pracowni przyrodniczej wane jest, aby znalazy si albumy do
rozpoznawania pospolitych rolin, grzybw i zwierzt, lupy, kompasy, przenony gnomon,
termometr, mapy topograficzne lub szczegowe mapy turystyczne wasnego terenu w skali
1:25 000, 1:10 000 oraz plany miasta. Podstawow zasad ksztacenia na zajciach przyrody
powinny by metody aktywizujce ucznia, ktre umoliwiaj obserwacj rodowiska, badanie
zjawisk i procesw charakterystycznych dla miejsca zamieszkania oraz doskonal
umiejtno komunikowania si. Pracujc w grupach, ucze ksztatuje umiejtno
wsppracy i komunikowania si, przyjmowania na siebie roli lidera.
GEOGRAFIA
I. Wiedza geograficzna.
1. Opanowanie podstawowego sownictwa geograficznego w celu opisywania oraz
wyjaniania wystpujcych w rodowisku geograficznym zjawisk i zachodzcych
w nim procesw.
2. Poznanie wybranych krajobrazw Polski i wiata, ich gwnych cech i skadnikw.
3. Poznanie gwnych cech rodowiska geograficznego Polski, wasnego regionu oraz
najbliszego otoczenia maej ojczyzny, a take wybranych krajw i regionw
Europy oraz wiata.
4. Poznanie zrnicowanych form dziaalnoci czowieka w rodowisku, ich
uwarunkowa i konsekwencji oraz dostrzeganie potrzeby racjonalnego
gospodarowania zasobami przyrody.
5. Rozumienie zrnicowania przyrodniczego, spoeczno-gospodarczego i kulturowego
wiata.
6. Identyfikowanie wspzalenoci midzy elementami rodowiska przyrodniczego
i spoeczno-gospodarczego oraz zwizkw i zalenoci w rodowisku geograficznym
w skali lokalnej, regionalnej i globalnej.
7. Okrelanie prawidowoci w zakresie przestrzennego zrnicowania warunkw
rodowiska przyrodniczego oraz ycia i rnych form dziaalnoci czowieka.
8. Integrowanie wiedzy przyrodniczej z wiedz spoeczno-ekonomiczn
i humanistyczn.
II. Umiejtnoci i stosowanie wiedzy w praktyce.

1. Prowadzenie obserwacji i pomiarw w terenie, analizowanie pozyskanych danych
i formuowanie wnioskw na ich podstawie.
2. Korzystanie z planw, map, fotografii, rysunkw, wykresw, diagramw, danych
statystycznych, tekstw rdowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych
w celu zdobywania, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.
106

3. Interpretowanie map rnej treci.

4. Okrelanie zwizkw i zalenoci midzy poszczeglnymi elementami rodowiska
przyrodniczego, spoeczno-gospodarczego i kulturowego, formuowanie
twierdzenia o prawidowociach, dokonywanie uoglnie.
5. Ocenianie zjawisk i procesw spoeczno-kulturowych oraz gospodarczych
zachodzcych w Polsce i w rnych regionach wiata.
6. Stawianie pyta, formuowanie hipotez oraz proponowanie rozwiza problemw
dotyczcych rodowiska geograficznego.
7. Podejmowanie nowych wyzwa oraz racjonalnych dziaa prorodowiskowych
i spoecznych.
8. Rozwijanie umiejtnoci percepcji przestrzeni i wyobrani przestrzennej.
9. Podejmowanie konstruktywnej wsppracy i rozwijanie umiejtnoci
komunikowania si z innymi.
10. Wykorzystywanie zdobytej wiedzy i umiejtnoci geograficznych w yciu
codziennym.
III. Ksztatowanie postaw.

1. Rozpoznawanie swoich predyspozycji i talentw oraz rozwijanie pasji i zainteresowa
geograficznych.
2. czenie racjonalnoci naukowej z refleksj nad piknem i harmoni wiata przyrody
oraz dziedzictwem kulturowym ludzkoci.
3. Przyjmowanie postawy szacunku do rodowiska przyrodniczego i kulturowego oraz
rozumienie potrzeby racjonalnego w nim gospodarowania.
4. Rozwijanie w sobie poczucia tosamoci oraz wykazywanie postawy patriotycznej,
wsplnotowej i obywatelskiej.
5. Ksztatowanie poczucia dumy z pikna ojczystej przyrody i dorobku narodu (rnych
obiektw dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego wasnego regionu i Polski,
krajobrazw Polski, walorw przyrodniczych, kulturowych, turystycznych oraz
sukcesw polskich przedsibiorstw na arenie midzynarodowej).
6. Ksztatowanie pozytywnych emocjonalnych i duchowych wizi z najbliszym
otoczeniem, krajem ojczystym, a take z ca planet Ziemi.
7. Rozwijanie zdolnoci percepcji najbliszego otoczenia i miejsca rozumianego jako
oswojona najblisza przestrze, ktrej nadaje pozytywne znaczenia.
8. Rozwijanie postawy wspodpowiedzialnoci za stan rodowiska geograficznego,
ksztatowanie adu przestrzennego oraz przyszego rozwoju spoeczno-kulturowego
i gospodarczego maej ojczyzny, wasnego regionu i Polski.
9. Przeamywanie stereotypw i ksztatowanie postawy szacunku, zrozumienia, akceptacji
i poszanowania innych kultur przy jednoczesnym zachowaniu poczucia wartoci
dziedzictwa kulturowego wasnego narodu i wasnej tosamoci.
107

I. Mapa Polski: mapa oglnogeograficzna, krajobrazowa, turystyczna (drukowana

i cyfrowa), skala mapy, znaki na mapie, tre mapy. Ucze:
1) stosuje legend mapy do odczytywania informacji oraz skal mapy do obliczania
odlegoci midzy wybranymi obiektami;
2) rozpoznaje na mapie skadniki krajobrazu Polski;
3) czyta tre mapy Polski;
4) czyta tre mapy lub planu najbliszego otoczenia szkoy, odnoszc je do
elementw rodowiska geograficznego obserwowanych w terenie.
II. Krajobrazy Polski: wysokogrski (Tatry), wyynny (Wyyna Krakowsko-

-Czstochowska), nizinny (Nizina Mazowiecka), pojezierny (Pojezierze Mazurskie),
nadmorski (Pobrzee Sowiskie), wielkomiejski (Warszawa), miejsko-przemysowy
(Wyyna lska), rolniczy (Wyyna Lubelska). Ucze:
1) wskazuje na mapie pooenie krain geograficznych Polski;
2) przedstawia gwne cechy krajobrazw Polski oraz wykazuje ich zrnicowanie;
3) rozpoznaje krajobrazy Polski w opisach oraz na filmach i ilustracjach;
4) przedstawia podstawowe zalenoci midzy skadnikami poznawanych
krajobrazw;
5) opisuje zajcia, tradycje rodzinne i zwyczaje mieszkacw wybranych krain
geograficznych Polski;
6) opisuje najwaniejsze obiekty dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Polski
oraz wskazuje je na mapie;
7) przedstawia pozytywne i negatywne zmiany w krajobrazach powstae w wyniku
dziaalnoci czowieka;
8) dokonuje oceny krajobrazu najbliszego otoczenia szkoy pod wzgldem jego
pikna oraz adu i estetyki zagospodarowania podczas zaj realizowanych
w terenie oraz proponuje zmiany w jego zagospodarowaniu;
9) przyjmuje postaw szacunku wobec rodowiska przyrodniczego i kulturowego
Polski.
III. Ldy i oceany na Ziemi: rozmieszczenie ldw i oceanw, pierwsze wyprawy

geograficzne. Ucze:
1) wskazuje na globusie i mapie wiata: bieguny, rwnik, poudnik zerowy i 180,
pkule, zwrotniki i koa podbiegunowe;
2) wymienia nazwy kontynentw i oceanw oraz wskazuje ich pooenie na
globusie i mapie wiata oraz okrela ich pooenie wzgldem rwnika
i poudnika zerowego;
3) wskazuje na mapie wielkie formy uksztatowania powierzchni Ziemi i akweny
morskie na trasach pierwszych wypraw geograficznych.
108

IV. Krajobrazy wiata: wilgotnego lasu rwnikowego i lasu strefy umiarkowanej, sawanny
i stepu, pustyni gorcej i lodowej, tajgi i tundry, rdziemnomorski, wysokogrski
Himalajw; strefowo a pitrowo klimatyczno-rolinna na wiecie. Ucze:
1) wskazuje na mapie pooenie poznawanych typw krajobrazw;
2) odczytuje warto i opisuje przebieg temperatury powietrza oraz rozkad opadw
atmosferycznych na podstawie klimatogramw i map klimatycznych;
3) przedstawia gwne cechy i porwnuje poznawane krajobrazy wiata oraz
rozpoznaje je w opisach, na filmach i ilustracjach;
4) rozpoznaje roliny i zwierzta typowe dla poznawanych krajobrazw;
5) prezentuje niektre przykady budownictwa, sposobw gospodarowania,
gwnych zaj mieszkacw poznawanych obszarw;
6) identyfikuje wspzalenoci midzy skadnikami poznawanych krajobrazw
i warunkami ycia czowieka;
7) ustala zalenoci midzy pooeniem wybranych krajobrazw na kuli ziemskiej,
warunkami klimatycznymi i gwnymi cechami krajobrazw.
V. Ruchy Ziemi: Ziemia w Ukadzie Sonecznym; ruch obrotowy i obiegowy; nastpstwa

ruchw Ziemi. Ucze:
1) dokonuje pomiaru wysokoci Soca w trakcie zaj w terenie oraz porwnuje
wyniki uzyskane w rnych porach dnia i roku;
2) demonstruje przy uyciu modeli (np. globusa lub tellurium) ruch obrotowy
Ziemi, okrela jego kierunek, czas trwania, miejsca wschodu i zachodu Soca
oraz poudnia sonecznego;
3) wyjania zwizek midzy ruchem obrotowym a widom wdrwk
i growaniem Soca, istnieniem dnia i nocy, dobowym rytmem ycia czowieka
i przyrody, wystpowaniem stref czasowych;
4) demonstruje przy uyciu modeli (np. tellurium lub globusw) ruch obiegowy
Ziemi;
5) przedstawia zmiany w owietleniu Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych
pr roku;
6) wykazuje zwizek midzy ruchem obiegowym Ziemi a strefami jej owietlenia
oraz strefowym zrnicowaniem klimatu i krajobrazw na Ziemi.
VI. Wsprzdne geograficzne: szeroko i dugo geograficzna; pooenie matematyczno-

-geograficzne punktw i obszarw; rozcigo poudnikowa i rwnolenikowa. Ucze:
1) odczytuje szeroko i dugo geograficzn wybranych punktw na globusie i na
mapie;
2) na podstawie podanych wsprzdnych geograficznych wskazuje pooenie
punktw i obszarw na mapach w rnych skalach;
3) wyznacza w terenie wsprzdne dowolnych punktw (za pomoc mapy lub
GPS).
VII. Geografia Europy: pooenie i granice kontynentu; podzia polityczny Europy; gwne
cechy rodowiska przyrodniczego Europy; zjawiska wystpujce na granicach pyt
litosfery; zrnicowanie ludnoci oraz starzenie si spoeczestw; najwiksze
109

europejskie metropolie; zrnicowanie rde energii w krajach europejskich;

rolnictwo, przemys i usugi w wybranych krajach europejskich; turystyka w Europie
Poudniowej. Ucze:
1) charakteryzuje pooenie, przebieg granic oraz linii brzegowej Europy;
2) przedstawia podzia polityczny Europy oraz rol Unii Europejskiej
w przemianach spoecznych i gospodarczych kontynentu;
3) charakteryzuje uksztatowanie powierzchni Europy;
4) na przykadzie Islandii okrela zwizek midzy pooeniem na granicy pyt
litosfery a wystpowaniem wulkanw i trzsie ziemi;
5) przedstawia zrnicowanie klimatyczne Europy oraz czynniki, ktre o nim
decyduj;
6) wyjania rozmieszczenie ludnoci oraz gwne przyczyny i skutki starzenia si
spoeczestw w Europie;
7) wyjania przyczyny i konsekwencje zrnicowania demograficznego ludnoci
Europy;
8) ocenia spoeczno-ekonomiczne i kulturowe konsekwencje migracji na obszarze
Europy;
9) okrela podobiestwa i rnice midzy wielkimi miastami Europy: Londynem
i Paryem;
10) porwnuje cechy rolnictwa Danii i Wgier;
11) wykazuje zwizek midzy cechami rodowiska przyrodniczego wybranych
krajw Europy a wykorzystaniem rnych rde energii;
12) przedstawia znaczenie nowoczesnego przemysu i usug w gospodarce
na przykadzie Francji;
13) wykazuje zwizki midzy rozwojem turystyki w Europie Poudniowej
a warunkami przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury rdziemnomorskiej;
14) przyjmuje postaw szacunku i zrozumienia innych kultur przy zachowaniu
poczucia wartoci dziedzictwa kulturowego wasnego kraju.
VIII. Ssiedzi Polski: przemiany przemysu w Niemczech; dziedzictwo kulturowe Litwy

i Biaorusi; rodowisko przyrodnicze i atrakcje turystyczne Czech i Sowacji; problemy
polityczne, spoeczne i gospodarcze Ukrainy; zrnicowanie przyrodnicze i spoeczno-
-gospodarcze Rosji; relacje Polski z ssiadami. Ucze:
1) charakteryzuje przemiany w strukturze przemysu w Niemczech na przykadzie
Nadrenii Pnocnej-Westfalii;
2) projektuje tras wycieczki po Litwie i Biaorusi uwzgldniajcej wybrane
walory rodowiska przyrodniczego i kulturowego;
3) przedstawia przykady atrakcji turystycznych i rekreacyjno-sportowych Czech
i Sowacji;
4) rozumie problemy polityczne, spoeczne i gospodarcze Ukrainy;
5) wykazuje zrnicowanie rodowiska przyrodniczego i charakteryzuje
gospodark Rosji;
6) charakteryzuje relacje Polski z krajami ssiadujcymi;
7) rozumie potrzeb ksztatowania dobrych relacji Polski z jej ssiadami.
110

IX. rodowisko przyrodnicze Polski na tle Europy: pooenie geograficzne Polski; wpyw
ruchw grotwrczych i zlodowace na rzeb Europy i Polski; przejciowo klimatu
Polski; Morze Batyckie; gwne rzeki Polski i ich systemy na tle rzek Europy oraz ich
systemw; gwne typy gleb w Polsce; lasy w Polsce; dziedzictwo przyrodnicze Polski,
surowce mineralne Polski. Ucze:
1) okrela pooenie fizycznogeograficzne i polityczne Polski, wskazuje na mapie
przebieg jej granic (w tym morskich wd wewntrznych);
2) odczytuje szeroko i dugo geograficzn wybranych punktw na mapie Polski
i Europy;
3) na podstawie podanych wsprzdnych geograficznych wskazuje skrajne punkty
Polski i Europy oraz wyjania konsekwencje rozcigoci poudnikowej
i rwnolenikowej ich obszarw;
4) podaje nazwy wojewdztw i ich stolic oraz wskazuje je na mapie;
5) przedstawia wpyw ruchw grotwrczych i zlodowace w Europie na
uksztatowanie powierzchni Polski;
6) prezentuje gwne czynniki ksztatujce klimat Polski;
7) charakteryzuje elementy klimatu Polski oraz dugo okresu wegetacyjnego;
8) wyjania wpyw zmiennoci pogody w Polsce na rolnictwo, transport
i turystyk;
9) charakteryzuje rodowisko przyrodnicze Morza Batyckiego oraz przyczyny
degradacji jego wd;
10) opisuje walory przyrodnicze Wisy i Odry, charakteryzuje systemy rzeczne obu
tych rzek oraz porwnuje je z wybranymi systemami rzecznymi w Europie;
11) wyrnia najwaniejsze cechy gleby brunatnej, bielicowej, czarnoziemu, mady
i rdziny, wskazuje ich rozmieszczenie na mapie Polski oraz ocenia przydatno
rolnicz;
12) rozrnia rodzaje lasw w Polsce (na podstawie filmu, ilustracji lub w terenie)
oraz wyjania zrnicowanie przestrzenne wskanika lesistoci Polski;
13) wymienia formy ochrony przyrody w Polsce, wskazuje na mapie parki narodowe
oraz podaje przykady rezerwatw przyrody, parkw krajobrazowych
i pomnikw przyrody wystpujcych na obszarze wasnego regionu;
14) podaje argumenty za koniecznoci zachowania walorw dziedzictwa
przyrodniczego;
15) wskazuje na mapie rozmieszczenie gwnych surowcw mineralnych Polski
oraz omawia ich znaczenie gospodarcze;
16) przyjmuje postaw wspodpowiedzialnoci za stan rodowiska przyrodniczego
Polski.
X. Spoeczestwo i gospodarka Polski na tle Europy: rozmieszczenie ludnoci, struktura

demograficzna Polski (wiekowa, narodowociowa, wyznaniowa, wyksztacenia,
zatrudnienia); migracje Polakw na tle wspczesnych ruchw migracyjnych
w Europie; zrnicowanie polskich miast; sektory gospodarki Polski; rolnictwo Polski;
111

zmiany struktury przemysu Polski; zrnicowanie usug i ich rola w rozwoju

gospodarki; rozwj komunikacji; gospodarka morska; atrakcyjno turystyczna Polski.
Ucze:
1) wyjania zrnicowanie gstoci zaludnienia na obszarze Polski na podstawie
map tematycznych;
2) analizuje zmiany liczby ludnoci Polski i Europy po 1945 r. na podstawie
danych statystycznych;
3) charakteryzuje struktury pci i wieku ludnoci Polski na podstawie piramidy pci
i wieku;
4) porwnuje zmiany w przyrocie naturalnym i rzeczywistym ludnoci w Polsce
i wybranych krajach Europy;
5) formuuje hipotezy dotyczce przyczyn i skutkw migracji zagranicznych
w Polsce;
6) porwnuje i wyjania zrnicowanie narodowociowe, etniczne i wyznaniowe
ludnoci Polski i wybranych pastw europejskich;
7) wykazuje znaczenie poszczeglnych sektorw gospodarki w rozwoju kraju oraz
okrela rnice w strukturze zatrudnienia ludnoci w Polsce i w wybranych
pastwach europejskich;
8) porwnuje wielko bezrobocia w Polsce i innych krajach europejskich oraz
okrela jego przyczyny i skutki w Polsce;
9) analizuje poziom urbanizacji w Polsce i Europie, rozmieszczenie i wielko
miast w Polsce oraz identyfikuje przyczyny rozwoju najwikszych polskich
miast;
10) opisuje warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce;
11) przedstawia przestrzenne zrnicowanie gwnych upraw i chowu zwierzt
w Polsce oraz ich znaczenie gospodarcze;
12) wyjania przyczyny zmian w strukturze przemysu Polski;
13) podaje przykady rnych rodzajw usug w Polsce oraz ocenia znaczenie
transportu i cznoci dla jakoci ycia mieszkacw i rozwoju gospodarczego
naszego kraju;
14) ocenia moliwoci rozwoju gospodarki morskiej w Polsce;
15) charakteryzuje na przykadach walory turystyczne Polski oraz wybrane obiekty
z Listy wiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkoci
pooone w Polsce, dokonujc refleksji nad ich wartoci;
16) podaje przykady osigni Polakw w rnych dziedzinach ycia spoeczno-
-gospodarczego oraz sukcesw polskich przedsibiorstw na arenie
midzynarodowej;
17) jest wiadomy tego, e moe mie w przyszoci wpyw na rozwj spoeczno-
-gospodarczy i kulturowy Polski.
XI. Relacje midzy elementami rodowiska geograficznego na przykadzie wybranych

obszarw Polski. Wpyw: sposobu zagospodarowania dorzecza na wystpowanie
powodzi; warunkw przyrodniczych (zasobw surowcw mineralnych, wiatru, wd
i usonecznienia) i pozaprzyrodniczych na energetyk; rozwoju duych miast na
112

przeksztacenia strefy podmiejskiej; procesw migracyjnych na struktur wieku

i zmiany w zaludnieniu obszarw wiejskich; przemian gospodarczych po 1989 r. na
zmiany struktury zatrudnienia; transportu na rozwj dziaalnoci gospodarczej; walorw
rodowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego na rozwj turystyki. Ucze:
1) analizuje i porwnuje konsekwencje stosowania rnych metod ochrony
przeciwpowodziowej oraz okrela wpyw zabudowy obszarw zalewowych
i sztucznych zbiornikw wodnych na wystpowanie i skutki powodzi na
przykadzie Dolnego lska i Maopolski;
2) analizuje warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze sprzyjajce lub ograniczajce
produkcj energii ze rde nieodnawialnych i odnawialnych oraz okrela ich
wpyw na rozwj energetyki na przykadzie wojewdztw pomorskiego
i dzkiego;
3) identyfikuje zwizki midzy rozwojem duych miast a zmianami w strefach
podmiejskich w zakresie uytkowania i zagospodarowania terenu, stylu
zabudowy oraz struktury ludnoci na przykadzie obszarw metropolitalnych
Warszawy i Krakowa;
4) wyjania wpyw migracji na struktur wieku i zmiany w zaludnieniu na
obszarach wiejskich na przykadach wybranych gmin wojewdztw
zachodniopomorskiego i podlaskiego;
5) wykazuje wpyw przemian politycznych i gospodarczych w Polsce po 1989 r. na
zmiany struktury zatrudnienia na przykadzie konurbacji katowickiej
i aglomeracji dzkiej;
6) identyfikuje zwizki midzy przebiegiem autostrad i drg ekspresowych
a lokalizacj przedsibiorstw przemysowych, centrw logistycznych
i handlowych w obszarze metropolitalnym Wrocawia oraz midzy transportem
morskim a lokalizacj inwestycji przemysowych i usugowych na przykadzie
Trjmiasta;
7) okrela wpyw walorw przyrodniczych Pobrzea Batyku oraz dziedzictwa
kulturowego Maopolski na rozwj turystyki na tych obszarach.
XII. Wasny region: rda informacji o regionie; dominujce cechy rodowiska

przyrodniczego, struktury demograficznej oraz gospodarki; walory turystyczne;
wsppraca midzynarodowa. Ucze:
1) wskazuje pooenie swojego regionu geograficznego na mapie Polski;
2) charakteryzuje rodowisko przyrodnicze regionu oraz okrela jego gwne cechy
na podstawie map tematycznych;
3) rozpoznaje skay wystpujce we wasnym regionie;
4) prezentuje gwne cechy struktury demograficznej ludnoci i gospodarki regionu
na podstawie wyszukanych danych statystycznych i map tematycznych;
5) przedstawia w dowolnej formie (np. prezentacji multimedialnej, plakatu, filmu,
wystawy fotograficznej) przyrodnicze i kulturowe walory regionu;
6) projektuje tras wycieczki krajoznawczej po wasnym regionie na podstawie
wyszukanych rde informacji oraz w miar moliwoci przeprowadza j
w terenie;
113

7) wykazuje zalenoci midzy elementami rodowiska geograficznego na

podstawie obserwacji terenowych przeprowadzonych w wybranym miejscu
wasnego regionu;
8) dyskutuje na temat form wsppracy midzy wasnym regionem a partnerskimi
regionami zagranicznymi.
XIII. Maa ojczyzna: obszar, rodowisko geograficzne, atrakcyjno, tosamo. Ucze:

1) okrela obszar utosamiany z wasn ma ojczyzn jako symboliczn
przestrzeni w wymiarze lokalnym (np. gminamiasto, wie, dzielnica duego
miasta lub ukad lokalny o nieokrelonych granicach administracyjnych);
2) rozpoznaje w terenie gwne obiekty charakterystyczne i decydujce
o atrakcyjnoci maej ojczyzny;
3) przedstawia w dowolnej formie (np. prezentacji multimedialnej, plakatu, filmu,
wystawy fotograficznej) atrakcyjno maej ojczyzny jako miejsca
zamieszkania i dziaalnoci gospodarczej na podstawie informacji wyszukanych
w rnych rdach;
4) projektuje na podstawie wasnych obserwacji terenowych, dziaania suce
zachowaniu walorw rodowiska geograficznego (przyrodniczego
i kulturowego) oraz poprawie warunkw ycia lokalnej spoecznoci;
5) identyfikuje si z ma ojczyzn i czuje si wspodpowiedzialny za
ksztatowanie adu przestrzennego i jej rozwj.
XIV. Wybrane problemy i regiony geograficzne Azji: Azja jako kontynent kontrastw
geograficznych; pacyficzny piercie ognia; klimat monsunowy w Azji Poudniowo-
-Wschodniej; Japonia gospodarka na tle warunkw przyrodniczych i spoeczno-
-kulturowych; Chiny rozmieszczenie ludnoci, problemy demograficzne oraz
znaczenie w gospodarce wiatowej; Indie krajem wielkich moliwoci rozwojowych
oraz kontrastw spoecznych i gospodarczych; Bliski Wschd kultura regionu, ropa
naftowa, obszar konfliktw zbrojnych. Ucze:
1) wykazuje na podstawie map oglnogeograficznych i tematycznych, e Azja jest
obszarem wielkich geograficznych kontrastw;
2) identyfikuje zwizki midzy przebiegiem granic pyt litosfery a wystpowaniem
roww tektonicznych, wulkanw, trzsie ziemi i tsunami oraz na ich podstawie
formuuje twierdzenia o zaobserwowanych prawidowociach w ich
rozmieszczeniu;
3) dyskutuje na temat sposobw zapobiegania tragicznym skutkom trzsie ziemi
i tsunami;
4) wykazuje zwizek midzy cechami klimatu monsunowego a rytmem upraw
i kultur ryu w Azji Poudniowo-Wschodniej;
5) ocenia znaczenie warunkw przyrodniczych i czynnikw spoeczno-
-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii;
6) korzystajc z mapy, wyjania zrnicowanie gstoci zaludnienia na obszarze
Chin;
114

7) przedstawia kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz ocenia ich znaczenie

w gospodarce wiatowej;
8) okrela moliwoci rozwoju gospodarczego Indii oraz przedstawia kontrasty
spoeczne w tym kraju;
9) charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod wzgldem cech kulturowych oraz
zasobw ropy naftowej i poziomu rozwoju gospodarczego;
10) wskazuje na mapie miejsca konfliktw zbrojnych na Bliskim Wschodzie,
identyfikuje ich gwne przyczyny i skutki;
11) wykazuje postawy ciekawoci i poszanowania innych kultur i religii.
XV. Wybrane problemy i regiony geograficzne Afryki: pooenie Afryki i jego wpyw na
cyrkulacj powietrza i rozmieszczenie opadw atmosferycznych; strefowo
klimatyczno-rolinno-glebowa; warunki gospodarowania czowieka w strefie Sahelu
problem zachowania rwnowagi ekologicznej; rozwj turystyki w Kenii; rolnictwo
arowo-odogowe i nowoczesne plantacje w Afryce Zachodniej; przyczyny
niedoywienia w Etiopii; tradycyjna i nowoczesna gospodarka w Afryce. Ucze:
1) opisuje i wyjania cyrkulacj powietrza w strefie midzyzwrotnikowej,
wykazujc jej zwizek z rozmieszczeniem opadw;
2) wyjania na podstawie map tematycznych istnienie strefowoci klimatyczno-
-rolinno-glebowej w Afryce;
3) wyjania zwizki midzy warunkami przyrodniczymi a moliwociami
gospodarowania w strefie Sahelu oraz przyczyny procesu pustynnienia;
4) okrela zwizki midzy walorami przyrodniczymi i kulturowymi a rozwojem
turystyki na przykadzie Kenii;
5) przedstawia cechy i ocenia skutki stosowania rolnictwa arowo-odogowego
i plantacyjnego w Afryce Zachodniej;
6) identyfikuje na podstawie tekstw rdowych przyczyny i skutki niedoywienia
ludnoci Afryki na przykadzie Etiopii;
7) okrela rol tradycyjnych i nowoczesnych dziaw gospodarki w rozwoju
wybranych krajw Afryki;
8) przeamuje stereotypy w postrzeganiu Afryki.
XVI. Wybrane problemy i regiony geograficzne Ameryki Pnocnej i Poudniowej:

rozcigo poudnikowa i uksztatowanie powierzchni; pnocna granica upraw i lasw
w Kanadzie; cyklony i powodzie w Ameryce Pnocnej; problemy zagospodarowania
Amazonii; sytuacja rdzennej ludnoci; slumsy w wielkich miastach; megalopolis;
Dolina Krzemowa jako przykad technopolii; znaczenie gospodarcze Stanw
Zjednoczonych w wiecie. Ucze:
1) ustala prawidowoci w uksztatowaniu powierzchni Ameryki Pnocnej
i Poudniowej na podstawie map tematycznych;
2) wykazuje zalenoci midzy uksztatowaniem powierzchni, cyrkulacj
powietrza, odlegoci od morza, prdami morskimi a przebiegiem pnocnej
granicy upraw i lasw w Kanadzie;
115

3) identyfikuje skutki wystpowania tornad i cyklonw tropikalnych w Ameryce

Pnocnej;
4) identyfikuje konflikt interesw midzy gospodarczym wykorzystaniem
Amazonii a ekologicznymi skutkami jej wylesiania;
5) ocenia sytuacj rdzennej ludnoci oraz wyjania przyczyny zanikania kultur
pierwotnych na przykadzie Ameryki Pnocnej lub Poudniowej;
6) okrela cechy megalopolis w Ameryce Pnocnej oraz wyjania przyczyny
powstawania slumsw w wielkich miastach na przykadzie Ameryki
Poudniowej;
7) na przykadzie Doliny Krzemowej wyjania przyczyny rozwoju technopolii oraz
jej znaczenie w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy;
8) korzystajc z danych statystycznych, okrela rol Stanw Zjednoczonych
w gospodarce wiatowej;
9) wyjania przyczyny i ocenia zjawisko marnowania si ogromnych iloci
poywienia na przykadzie Stanw Zjednoczonych.
XVII. Wybrane problemy i regiony geograficzne Australii i Oceanii: rodowisko

przyrodnicze; rozmieszczenie ludnoci i gospodarka. Ucze:
1) przedstawia specyfik rodowiska przyrodniczego Australii i Oceanii;
2) identyfikuje prawidowoci w rozmieszczeniu ludnoci i gwne cechy
gospodarki Australii na tle warunkw przyrodniczych.
XVIII. Geografia obszarw okoobiegunowych: rodowisko przyrodnicze; badania naukowe;

polscy badacze. Ucze:
1) charakteryzuje pooenie i rodowisko przyrodnicze Antarktydy oraz wyjania
konieczno zachowania jej statusu okrelonego Traktatem Antarktycznym;
2) przedstawia cele bada aktualnie prowadzonych w Arktyce i Antarktyce oraz
prezentuje osignicia polskich badaczy obszarw okoobiegunowych;
3) opisuje warunki ycia w polarnej stacji badawczej.
Dobierajc zakres treci i wymaga w poszczeglnych klasach i dziaach, proponuje si:

w V klasie: dziay IIV, w VI klasie: dziay VVIII, w VII klasie: dziay IXXIII,
w VIII klasie: dziay XIVXVIII.
Zasadnicza cz podstawy programowej ksztacenia oglnego dla szkoy podstawowej
zawiera zarwno treci nauczania, jak i zwizane z nimi wymagania szczegowe. Bardzo
istotne jest ich waciwe odczytywanie. Wyartykuowane treci wskazuj do szeroko na
zagadnienia, ktrych dotyczy moe materia realizowany podczas zaj daje to
nauczycielowi pewn swobod w doborze szczegowych treci zaj. Natomiast wymienione
pod treciami, powizane z nimi wymaganie szczegowe, powinno by traktowane jako
efekt, do osignicia ktrego (i tylko tego) powinien czu si zobowizany zarwno ucze,
116

jak rwnie nauczyciel, np. jeli tre wymagania brzmi: na przykadzie Islandii okrela
zwizek midzy pooeniem na granicy pyt litosfery a wystpowaniem wulkanw i trzsie
ziemi to naley skupi uwag na wyeksponowaniu tego zwizku przez: wyjanienie co to s
pyty litosfery, ukazanie pooenia Islandii na granicy odsuwajcych si od siebie pyt,
przyblienie zjawiska trzsie ziemi, wybuchu wulkanu i ewentualnie gejzerw jako zjawisk,
ktre towarzysz rozsuwaniu si pyt litosfery. Nie ma potrzeby szczegowego analizowania
budowy wntrza Ziemi, procesu subdukcji i ryftu, szczegowego omawiania przyczyn
i skutkw trzsienia ziemi oraz powstawania wulkanw, analizowania budowy wulkanu czy
produktw jego wybuchu. Istot tych zaj jest denie do ukazania zalenoci
i zainteresowania ucznia zjawiskiem, a nie opanowanie wielu nowych poj i poznania
szczegw zjawisk i procesw.
Gwnym celem poznawania krajobrazw w klasie V jest przyblienie najwaniejszych cech

krajobrazw, ksztatowanie w uczniach umiejtnoci ich opisu oraz rozumienie prostych
wspzalenoci. Wan umiejtnoci ksztacon w tej klasie jest czytanie mapy,
wskazywanie na niej pooenia krain geograficznych Polski oraz obszarw o okrelonych
cechach krajobrazu. W dziale II wskazano konkretne krainy, na przykadzie ktrych
omawiane winny by poszczeglne typy krajobrazw. Istnieje jednak moliwo realizacji
wymienionych w tym dziale wymaga take w odniesieniu do innych krain geograficznych
bliszych uczniom, w ramach dodatkowego czasu, jaki pozostaje do dyspozycji nauczyciela.
Przy poznawaniu krajobrazw wiata wane jest wykorzystywanie klimatogramw i map
klimatycznych do wyjaniania zalenoci midzy pooeniem wybranych krajobrazw na kuli
ziemskiej, warunkami klimatycznymi, rolinnoci i innymi gwnymi cechami krajobrazw.
Istotnym zaoeniem dydaktycznym jest ksztatowanie umiejtnoci porwnywania, to jest
przeciwstawiania (okrelania rnic) i podawania podobiestw w cechach zestawionych
parami krajobrazw wiata. Wprowadzenie ruchw Ziemi po krajobrazach pozwala na
potraktowanie poznawania zrnicowania strefowego krajobrazw jako swego rodzaju
sytuacji problemowej, poprzedzajcej postawienie problemu dotyczcego przyczyn tego
zrnicowania, a nastpnie szukania jego rozwizania w istnieniu stref owietlenia jako
najwaniejszej konsekwencji ruchu obiegowego.
Kluczowym zadaniem geografii w klasie VI i VIII, odnoszcym si do geografii regionalnej

Europy i wiata, jest rozumienie zrnicowania rodowiska geograficznego na Ziemi,
najwaniejszych problemw wspczesnego wiata, jak rwnie kontynuacja poznawania
relacji przyroda czowiek. Dobr regionw uwarunkowany jest rang, aktualnoci
i reprezentatywnoci problemw, ktre mona omwi na ich przykadzie. Zosta on rwnie
podporzdkowany poznaniu podstaw geografii oglnej: fizycznej i spoeczno-ekonomicznej.
Jest przy tym niezwykle istotne, aby ukazujc dane zjawisko lub proces geograficzny na
dobrze dobranym, pogldowym przykadzie, nie ogranicza jego wystpowania do tego
jednego miejsca, ale dokonywa jak najczciej tzw. transferu, to jest szukania i wskazywania
na mapie innych miejsc, w ktrych ono rwnie wystpuje. Zapobiegnie to take tzw.
stygmatyzacji miejsc i bdnemu, stereotypowemu myleniu (np. e ywno marnuje si
tylko w Stanach Zjednoczonych, a niedoywienie wystpuje jedynie w Etiopii). Treci
z zakresu geografii regionalnej powinny by okazj do okrelania wzajemnych relacji
117

przyroda czowiek oraz suy rozwijaniu mylenia geograficznego, szczeglnie mylenia

przyczynowo-skutkowego, dotyczcego poznawania zwizkw i zalenoci zachodzcych:
1) w samym rodowisku przyrodniczym;
2) midzy warunkami naturalnymi i gospodark czowieka;
3) w gospodarce i yciu spoeczno-kulturowym na poznawanych obszarach.
Ten rodzaj poznania powinien pomc uczniowi lepiej rozumie wspczesn rzeczywisto,
zachodzce w niej zmiany oraz zrnicowanie regionalne wiata. Niezwykle wane jest przy
tym koncentrowanie treci lekcji na przewodnim zagadnieniu, zalenociach, natomiast
unikanie wprowadzania wtkw pobocznych oraz stylu encyklopedyczno-schematycznego.
Wane jest wprowadzanie w realizacji tematyki geografii regionalnej mylenia refleksyjnego
i kontemplacji (m.in. krajobrazu, znacze nadawanych mu przez spoecznoci zamieszkujce
dane terytorium, odmiennoci dowiadcze mieszkacw obszarw o rnych warunkach
przyrodniczych). Warto w planowaniu lekcji przewidzie czas na analiz odpowiednio
dobranych materiaw ilustracyjnych, prezentujcych typowy dla danego regionu krajobraz
kulturowy, wyraajcy relacje przyroda czowiek i czowiek przyroda.
W klasie VII ucze poznaje geografi Polski. Poszczeglne zagadnienia z zakresu geografii
fizycznej i geografii spoeczno-ekonomicznej rozpatrywane s na tle geografii Europy.
Powizanie treci odnoszcych si do geografii wasnego kraju z podobnymi dotyczcymi
Europy pozwala na ukazanie zwizkw i zalenoci poszczeglnych zjawisk, procesw
i problemw. Nowoci w edukacji geograficznej na tym poziomie ksztacenia jest take
propozycja ukazania relacji midzy elementami rodowiska geograficznego na wybranych
obszarach Polski. Pozwoli ona na praktyczne wykorzystywanie wiedzy i umiejtnoci
geograficznych w celu lepszego rozumienia wspzalenoci w rodowisku geograficznym
ojczystego kraju. Nauczyciel moe rozszerzy podstawowy zakres treci dotyczcy
rodowiska przyrodniczego oraz spoeczestwa i gospodarki Polski o przykady miejsc, ktre
uzna za niezbdne do peniejszego przedstawienia relacji midzy elementami rodowiska
geograficznego w Polsce. Dotyczy to w szczeglnoci dziau XI, w ktrym wymagania
mona osign take na przykadzie wojewdztwa lub aglomeracji bliskich uczniom, pod
warunkiem wystpowania wymienionych zalenoci na tym terenie i porwnania z innym,
wskazanym w tym dziale, obszarem.
Wanymi metodami i formami ksztacenia s realizacja projektu edukacyjnego oraz zajcia

w terenie. Szkoa powinna zapewni warunki do bezpiecznego prowadzenia przez uczniw
prac badawczych oraz obserwacji terenowych, koniecznych do realizacji niektrych
wymaga, co zostao oznaczone w ich treci. Podczas tych zaj nauczyciel winien otrzyma
wsparcie ze strony dyrekcji szkoy, wadz samorzdowych i spoecznoci lokalnej,
a sam aktywnie uczestniczy w tworzeniu odpowiednich warunkw organizacyjnych do ich
prowadzenia. Wane jest, aby podczas zaj organizowanych w terenie bya wykorzystywana
mapa. Zbieranie materiaw i informacji o wasnym regionie i maej ojczynie powinno by
zakoczone publiczn prezentacj opracowanych wynikw na forum klasy lub szkoy
(np. w obecnoci rodzicw w ostatnim miesicu roku szkolnego).
118

Wykorzystanie walorw edukacyjno-wychowawczych geografii i realizacja zakadanych

osigni ucznia moe zachodzi tylko w warunkach aktywnego i wiadomego
konstruowania wiedzy przez ucznia, a nie transmisji wiedzy od nauczyciela do ucznia.
Realizacja celw ksztacenia geograficznego powinna odbywa si przez:

1) stosowanie metod umoliwiajcych ksztatowanie umiejtnoci obserwacji (krajobrazw,
zjawisk, procesw naturalnych i antropogenicznych) podczas zaj w terenie
(obowizkowych i realizowanych w znacznie wikszym wymiarze ni dotychczas);
2) traktowanie mapy (w tym cyfrowej) jako podstawowego rda informacji oraz pomocy
sucej ksztatowaniu umiejtnoci mylenia geograficznego;
3) wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych do pozyskiwania,
gromadzenia, analizy i prezentacji informacji o rodowisku geograficznym i dziaalnoci
czowieka;
4) stosowanie metody projektu w celu stworzenia warunkw do podejmowania przez
uczniw bada terenowych oraz konfrontowania informacji pozyskanych z rnych rde
wiedzy geograficznej (w tym zasobw cyfrowych) z samodzielnie zgromadzonymi
danymi;
5) organizowanie debat, seminariw, konkursw, wystaw fotograficznych, opracowywanie
przewodnikw, folderw, portfolio, w tym z wykorzystaniem rodkw informatycznych
i nowoczesnych technik multimedialnych;
6) stosowanie w wikszym zakresie strategii wyprzedzajcej, ktra polega na wczeniejszym
przygotowywaniu si uczniw do lekcji, przez zbieranie informacji, wykonywanie zada
oraz samodzielne uczenie si przed lekcj z wykorzystaniem m.in. odpowiednich aplikacji
komputerowych i zasobw internetu;
7) wprowadzenie takich metod i rodkw, ktre stwarzaj warunki do dostrzegania pikna
otaczajcego wiata w rnych jego aspektach, sprzyjajcych kontemplacji wartoci
przyrody i obiektw dziedzictwa kulturowego;
8) stosowanie w jak najwikszym zakresie pracy w grupach, stwarzajcej warunki do
ksztatowania umiejtnoci komunikacji, wsppracy, odpowiedzialnoci.
Istotne jest odejcie od metod podajcych i przejcie do ksztacenia poszukujcego.

Najbardziej ksztaccymi metodami nauczania s te, ktre aktywizuj ucznia, umoliwiajc
mu konstruowanie wiedzy przez samodzielne obserwowanie, analizowanie, porwnywanie,
wnioskowanie, ocenianie, projektowanie i podejmowanie dziaa sprzyjajcych
rozwizywaniu problemw. Wane jest stosowanie rnego rodzaju form wiczeniowych
(z map, ilustracjami, tekstem rdowym), metod aktywizujcych (m.in. graficznego zapisu,
decyzyjnych, metody problemowej, dyskusji, SWOT), metod waloryzacyjnych, w tym
eksponujcych.
Podstawow zasad doboru rodkw dydaktycznych i metod powinno by systematyczne

korzystanie z atlasu, ciennych map geograficznych oraz zasobw kartograficznych internetu.
Posugiwanie si map, orientowanie si w przestrzeni geograficznej, wykazywanie
zrnicowania przestrzennego skadnikw przyrodniczych i dziaalnoci czowieka
119

w rodowisku geograficznym oraz interpretacja treci map jest podstawowym celem edukacji
na tym poziomie.
W nauczaniu i uczeniu si geografii w szkole podstawowej wskazane jest stosowanie metody

studiw przykadowych stanowicych szczegowe studium jednostki (regionu, jednostki
administracyjnej, miasta, wsi, gospodarstwa rolnego, innych obiektw geograficznych)
dobrze reprezentujcego typowe cechy, zjawiska, procesy i relacje przyroda czowiek.
BIOLOGIA
I. Znajomo rnorodnoci biologicznej oraz podstawowych zjawisk i procesw

biologicznych. Ucze:
1) opisuje, porzdkuje i rozpoznaje organizmy;
2) wyjania zjawiska i procesy biologiczne zachodzce w wybranych organizmach
i w rodowisku;
3) przedstawia i wyjania zalenoci midzy organizmem a rodowiskiem;
4) wykazuje, e rnorodno biologiczna jest wynikiem procesw ewolucyjnych.
II. Planowanie i przeprowadzanie obserwacji oraz dowiadcze; wnioskowanie

w oparciu o ich wyniki. Ucze:
1) okrela problem badawczy, formuuje hipotezy, planuje i przeprowadza oraz
dokumentuje obserwacje i proste dowiadczenia biologiczne;
2) okrela warunki dowiadczenia, rozrnia prb kontroln i badawcz;
3) analizuje wyniki i formuuje wnioski;
4) przeprowadza obserwacje mikroskopowe i makroskopowe preparatw wieych
i trwaych.
III. Posugiwanie si informacjami pochodzcymi z analizy materiaw rdowych.

Ucze:
1) wykorzystuje rnorodne rda i metody pozyskiwania informacji;
2) odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne
i liczbowe;
3) posuguje si podstawow terminologi biologiczn.
IV. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwizywania problemw

biologicznych. Ucze:
1) interpretuje informacje i wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe midzy
zjawiskami, formuuje wnioski;
2) przedstawia opinie i argumenty zwizane z omawianymi zagadnieniami
biologicznymi.
120

V. Znajomo uwarunkowa zdrowia czowieka. Ucze:

1) analizuje zwizek midzy wasnym postpowaniem a zachowaniem zdrowia oraz
rozpoznaje sytuacje wymagajce konsultacji lekarskiej;
2) uzasadnia znaczenie krwiodawstwa i transplantacji narzdw.
VI. Postawa wobec przyrody i rodowiska. Ucze:

1) uzasadnia konieczno ochrony przyrody;
2) prezentuje postaw szacunku wobec siebie i wszystkich istot ywych;
3) opisuje i prezentuje postaw i zachowania czowieka odpowiedzialnie
korzystajcego z dbr przyrody.
I. Organizacja i chemizm ycia. Ucze:

1) przedstawia hierarchiczn organizacj budowy organizmw;
2) wymienia najwaniejsze pierwiastki budujce ciaa organizmw;
3) wymienia podstawowe grupy zwizkw chemicznych wystpujcych w organizmach
(biaka, cukry, tuszcze, kwasy nukleinowe, woda, sole mineralne) i podaje ich
funkcje;
4) dokonuje obserwacji mikroskopowych komrki (podstawowej jednostki ycia),
rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjciu lub na podstawie opisu)
podstawowe elementy budowy komrki (bona komrkowa, cytoplazma, jdro
komrkowe, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ciana komrkowa) i przedstawia
ich funkcje;
5) porwnuje budow komrki bakterii, rolin i zwierzt, wskazujc cechy
umoliwiajce ich rozrnienie;
6) przedstawia istot fotosyntezy jako jednego ze sposobw odywiania si organizmw
(substraty, produkty i warunki przebiegu procesu) oraz planuje i przeprowadza
dowiadczenie wykazujce wpyw wybranych czynnikw na intensywno procesu
fotosyntezy;
7) przedstawia oddychanie tlenowe i fermentacj jako sposoby wytwarzania energii
potrzebnej do ycia (substraty, produkty i warunki przebiegu procesw) oraz planuje
i przeprowadza dowiadczenie wykazujce, e podczas fermentacji drode
wydzielaj dwutlenek wgla;
8) przedstawia czynnoci yciowe organizmw.
II. Rnorodno ycia.

1. Klasyfikacja organizmw. Ucze:
1) uzasadnia potrzeb klasyfikowania organizmw i przedstawia zasady systemu
klasyfikacji biologicznej;
2) przedstawia charakterystyczne cechy organizmw pozwalajce przyporzdkowa
je do jednego z odpowiednich krlestw;
121

3) rozpoznaje organizmy z najbliszego otoczenia, posugujc si prostym kluczem

do ich oznaczania.
2. Wirusy bezkomrkowe formy materii. Ucze:
1) uzasadnia, dlaczego wirusy nie s organizmami;
2) przedstawia drogi rozprzestrzeniania si i zasady profilaktyki chorb
wywoywanych przez wirusy (grypa, ospa, ryczka, winka, odra, AIDS).
3. Bakterie organizmy jednokomrkowe. Ucze:
1) podaje miejsca wystpowania bakterii;
2) wymienia podstawowe formy morfologiczne bakterii;
3) przedstawia czynnoci yciowe bakterii;
4) przedstawia drogi rozprzestrzeniania si i zasady profilaktyki chorb
wywoywanych przez bakterie (grulica, borelioza, tec, salmonelloza);
5) wyjania znaczenie bakterii w przyrodzie i dla czowieka.
4. Protisty organizmy o rnorodnej budowie komrkowej. Ucze:
1) wykazuje rnorodno budowy protistw (jednokomrkowe, wielokomrkowe)
na wybranych przykadach;
2) przedstawia wybrane czynnoci yciowe protistw (oddychanie, odywianie,
rozmnaanie);
3) zakada hodowl protistw oraz dokonuje obserwacji mikroskopowej protistw;
4) przedstawia drogi zakaenia i zasady profilaktyki chorb wywoywanych przez
protisty (toksoplazmoza, malaria).
5. Rnorodno i jedno rolin:
1) tkanki rolinne ucze dokonuje obserwacji i rozpoznaje (pod mikroskopem, na
schemacie, na zdjciu lub na podstawie opisu) tkanki rolinne oraz wskazuje ich
cechy adaptacyjne do penienia okrelonych funkcji (tkanka twrcza, okrywajca,
mikiszowa, wzmacniajca, przewodzca);
2) mchy ucze:
a) dokonuje obserwacji przedstawicieli mchw (zdjcia, ryciny, okazy ywe)
i przedstawia cechy ich budowy zewntrznej,
b) na podstawie obecnoci charakterystycznych cech identyfikuje nieznany
organizm jako przedstawiciela mchw,
c) wyjania znaczenie mchw w przyrodzie; planuje i przeprowadza
dowiadczenie wykazujce zdolno mchw do chonicia wody;
3) paprociowe, widakowe, skrzypowe ucze:
a) dokonuje obserwacji przedstawicieli paprociowych, widakowych
i skrzypowych (zdjcia, ryciny, okazy ywe) oraz przedstawia cechy ich
budowy zewntrznej,
b) na podstawie obecnoci charakterystycznych cech identyfikuje nieznany
organizm jako przedstawiciela paprociowych, widakowych lub
skrzypowych,
c) wyjania znaczenie paprociowych, widakowych i skrzypowych
w przyrodzie;
122

4) roliny nagonasienne ucze:

a) przedstawia cechy budowy zewntrznej roliny nagonasiennej na
przykadzie sosny,
b) rozpoznaje przedstawicieli rodzimych drzew nagonasiennych,
c) wyjania znaczenie rolin nagonasiennych w przyrodzie i dla czowieka;
5) roliny okrytonasienne ucze:
a) rozrnia formy morfologiczne rolin okrytonasiennych (roliny zielne,
krzewinki, krzewy, drzewa),
b) dokonuje obserwacji roliny okrytonasiennej (zdjcia, ryciny, okazy ywe);
rozpoznaje jej organy i okrela ich funkcje (korze, odyga, li, kwiat),
c) opisuje modyfikacje korzeni, odyg i lici jako adaptacje rolin
okrytonasiennych do ycia w okrelonych rodowiskach,
d) przedstawia sposoby rozmnaania wegetatywnego rolin oraz dokonuje
obserwacji wybranych sposobw rozmnaania wegetatywnego,
e) rozrnia elementy budowy kwiatu i okrela ich funkcje w rozmnaaniu
pciowym,
f) przedstawia budow nasiona roliny (upina nasienna, bielmo, zarodek),
g) planuje i przeprowadza dowiadczenie wykazujce wpyw wybranego
czynnika rodowiska (temperatura, dostp tlenu, wiata lub wody) na
proces kiekowania nasion,
h) przedstawia sposoby rozprzestrzeniania si nasion, wskazujc odpowiednie
adaptacje w budowie owocw do tego procesu,
i) rozpoznaje przedstawicieli rodzimych drzew liciastych,
j) przedstawia znaczenie rolin okrytonasiennych w przyrodzie i dla
czowieka;
6) rnorodno rolin; ucze identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela
jednej z grup wymienionych w pkt 25 na podstawie jego cech morfologicznych.
6. Grzyby organizmy cudzoywne. Ucze:
1) przedstawia rodowiska ycia grzybw (w tym grzybw porostowych);
2) wymienia cechy umoliwiajce zaklasyfikowanie organizmu do grzybw;
3) wykazuje rnorodno budowy grzybw (jednokomrkowe, wielokomrkowe);
4) przedstawia wybrane czynnoci yciowe grzybw (odywianie, oddychanie);
5) przedstawia znaczenie grzybw w przyrodzie i dla czowieka.
7. Rnorodno i jedno wiata zwierzt:
1) tkanki zwierzce ucze dokonuje obserwacji i rozpoznaje (pod mikroskopem,
na schemacie, na zdjciu lub na podstawie opisu) tkanki zwierzce (tkanka
nabonkowa, miniowa, czna, nerwowa) i wskazuje ich cechy adaptacyjne do
penienia okrelonych funkcji;
2) parzydekowce ucze:
a) przedstawia rodowisko ycia, cechy morfologiczne i tryb ycia
parzydekowcw,
b) obserwuje przedstawicieli parzydekowcw (zdjcia, filmy, schematy itd.)
i przedstawia cechy wsplne tej grupy zwierzt,
c) wyjania znaczenie parzydekowcw w przyrodzie;
123

3) pazice ucze:
a) przedstawia rodowiska i tryb ycia pazicw,
b) obserwuje przedstawicieli pazicw (zdjcia, filmy, schematy itd.)
c) wykazuje zwizek budowy morfologicznej tasiemcw z pasoytniczym
trybem ycia,
d) przedstawia drogi inwazji pazicw pasoytniczych i omawia sposoby
profilaktyki chorb wywoywanych przez wybrane pasoyty (tasiemiec
uzbrojony i tasiemiec nieuzbrojony),
e) wyjania znaczenie pazicw w przyrodzie i dla czowieka;
4) nicienie ucze:
a) przedstawia rodowisko i tryb ycia nicieni,
b) dokonuje obserwacji przedstawicieli nicieni (zdjcia, filmy, schematy itd.)
c) przedstawia drogi inwazji nicieni pasoytniczych (wosie, glista i owsik)
i omawia sposoby profilaktyki chorb czowieka wywoywanych przez te
pasoyty,
d) przedstawia znaczenie nicieni w przyrodzie i dla czowieka;
5) piercienice ucze:
a) przedstawia rodowisko ycia, cechy morfologiczne oraz przystosowania
piercienic do trybu ycia,
b) dokonuje obserwacji poznanych przedstawicieli piercienic (zdjcia, filmy,
schematy itd.) i przedstawia cechy wsplne tej grupy zwierzt,
c) wyjania znaczenie piercienic w przyrodzie i dla czowieka;
6) stawonogi ucze:
a) przedstawia rodowisko ycia, cechy morfologiczne oraz tryb ycia
skorupiakw, owadw i pajczakw oraz wskazuje cechy adaptacyjne
umoliwiajce im opanowanie rnych rodowisk,
b) dokonuje obserwacji przedstawicieli stawonogw (zdjcia, filmy, schematy
itd.) i przedstawia cechy wsplne tej grupy zwierzt,
c) wyjania znaczenie stawonogw (w tym form pasoytniczych
i szkodnikw) w przyrodzie i dla czowieka;
7) miczaki ucze:
a) przedstawia rodowisko ycia, cechy morfologiczne oraz tryb ycia
limakw, may i gowonogw,
b) dokonuje obserwacji przedstawicieli miczakw (zdjcia, filmy, schematy
itd.) i przedstawia cechy wsplne tej grupy zwierzt,
c) wyjania znaczenie miczakw w przyrodzie i dla czowieka;
8) rnorodno zwierzt bezkrgowych ucze identyfikuje nieznany organizm
jako przedstawiciela jednej z grup wymienionych w pkt 27 na podstawie jego
cech morfologicznych;
9) ryby ucze:
a) dokonuje obserwacji przedstawicieli ryb (zdjcia, filmy, schematy,
hodowle akwariowe itd.) i przedstawia ich cechy wsplne oraz opisuje
przystosowania ryb do ycia w wodzie,
124

b) okrela ryby jako zwierzta zmiennocieplne,

c) przedstawia sposb rozmnaania i rozwj ryb,
d) wyjania znaczenie ryb w przyrodzie i dla czowieka;
10) pazy ucze:
a) dokonuje obserwacji przedstawicieli pazw (zdjcia, filmy, schematy,
okazy naturalne w terenie itd.) i przedstawia ich cechy wsplne oraz
opisuje przystosowania pazw do ycia w wodzie i na ldzie,
b) okrela pazy jako zwierzta zmiennocieplne,
c) przedstawia sposb rozmnaania i rozwj pazw,
d) wyjania znaczenie pazw w przyrodzie i dla czowieka;
11) gady ucze:
a) dokonuje obserwacji przedstawicieli gadw (zdjcia, filmy, schematy,
opisuje przystosowania gadw do ycia na ldzie,
b) okrela gady jako zwierzta zmiennocieplne,
c) przedstawia sposb rozmnaania i rozwj gadw,
d) wyjania znaczenie gadw w przyrodzie i dla czowieka;
12) ptaki ucze:
a) przedstawia rnorodno rodowisk ycia i cech morfologicznych ptakw,
b) dokonuje obserwacji przedstawicieli ptakw (zdjcia, filmy, schematy,
opisuje przystosowania ptakw do lotu,
c) okrela ptaki jako zwierzta staocieplne,
d) przedstawia sposb rozmnaania i rozwj ptakw,
e) wyjania znaczenie ptakw w przyrodzie i dla czowieka;
13) ssaki ucze:
a) przedstawia rnorodno rodowisk ycia i cech morfologicznych ssakw,
b) dokonuje obserwacji przedstawicieli ssakw (zdjcia, filmy, schematy,
okazy naturalne w terenie, itd.) i przedstawia ich cechy wsplne oraz
opisuje przystosowania ssakw do ycia w rnych rodowiskach,
c) okrela ssaki jako zwierzta staocieplne,
d) przedstawia sposb rozmnaania i rozwj ssakw,
e) wyjania znaczenie ssakw w przyrodzie i dla czowieka;
14) rnorodno zwierzt krgowych ucze:
a) identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z gromad
krgowcw wymienionych w pkt 913 na podstawie jego cech
morfologicznych,
b) porwnuje grupy krgowcw pod wzgldem cech morfologicznych,
rozmnaania i rozwoju oraz wykazuje zwizek tych cech z opanowaniem
rodowisk ich ycia,
c) przedstawia przykady dziaa czowieka wpywajcych na rnorodno
ryb, pazw, gadw, ptakw i ssakw.
125

III. Organizm czowieka.

1. Hierarchiczna budowa organizmu czowieka. Ucze przedstawia hierarchizacj
budowy organizmu czowieka (komrki, tkanki, narzdy, ukady narzdw,
organizm).
2. Skra. Ucze:
1) przedstawia funkcje skry;
2) rozpoznaje elementy budowy skry (na modelu, rysunku, wedug opisu itd.) oraz
okrela zwizek budowy tych elementw z funkcjami penionymi przez skr;
3) uzasadnia konieczno konsultacji lekarskiej w przypadku rozpoznania
niepokojcych zmian na skrze;
4) podaje przykady chorb skry (grzybice skry, czerniak) oraz zasady ich
profilaktyki;
5) okrela zwizek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV ze zwikszonym
ryzykiem wystpowania i rozwoju choroby nowotworowej skry.
3. Ukad ruchu. Ucze:
1) rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, wedug opisu itd.) elementy
szkieletu osiowego, obrczy i koczyn;
2) przedstawia funkcje koci; okrela cechy budowy fizycznej i chemicznej koci
oraz planuje i przeprowadza dowiadczenie wykazujce rol skadnikw
chemicznych koci;
3) przedstawia rol i wspdziaanie mini, cigien, koci i staww
w wykonywaniu ruchw;
4) uzasadnia konieczno aktywnoci fizycznej dla prawidowej budowy
i funkcjonowania ukadu ruchu;
5) podaje przykady schorze ukadu ruchu (skrzywienia krgosupa, paskostopie,
krzywica, osteoporoza) oraz zasady ich profilaktyki.
4. Ukad pokarmowy i odywianie si. Ucze:
1) rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, wedug opisu itd.) elementy ukadu
pokarmowego; przedstawia ich funkcje oraz okrela zwizek budowy tych
elementw z penion funkcj;
2) rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, wedug opisu itd.) rodzaje zbw
oraz okrela ich znaczenie w mechanicznej obrbce pokarmu; przedstawia
przyczyny prchnicy i zasady jej profilaktyki;
3) przedstawia rda i wyjania znaczenie skadnikw pokarmowych (biaka,
cukry, tuszcze, witaminy, sole mineralne i woda) dla prawidowego
funkcjonowania organizmu oraz planuje i przeprowadza dowiadczenie
wykrywajce obecno wybranych skadnikw pokarmowych w produktach
spoywczych;
4) przedstawia miejsca trawienia biaek, tuszczw i cukrw; okrela produkty tych
procesw oraz podaje miejsce ich wchaniania; planuje i przeprowadza
dowiadczenie badajce wpyw substancji zawartych w linie na trawienie
skrobi;
126

5) analizuje skutki niedoboru niektrych witamin (A, D, K, C, B6, B12) i skadnikw

mineralnych (Mg, Fe, Ca) w organizmie oraz skutki niewaciwej suplementacji
witamin i skadnikw mineralnych;
6) wyjania rol bonnika w funkcjonowaniu ukadu pokarmowego oraz uzasadnia
konieczno systematycznego spoywania owocw i warzyw;
7) uzasadnia konieczno stosowania diety zrnicowanej i dostosowanej do
potrzeb organizmu (wiek, pe, stan zdrowia, aktywno fizyczna itp.), oblicza
indeks masy ciaa oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne
niewaciwego odywiania (otyo, nadwaga, anoreksja, bulimia, cukrzyca);
8) podaje przykady chorb ukadu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C,
choroba wrzodowa odka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowe, rak jelita
grubego) oraz zasady ich profilaktyki.
5. Ukad krenia. Ucze:
1) rozpoznaje elementy budowy ukadu krenia (na schemacie, rysunku, wedug
opisu itd.) i przedstawia ich funkcje;
2) analizuje krenie krwi w obiegu maym i duym;
3) przedstawia rol gwnych skadnikw krwi (krwinki czerwone i biae, pytki
krwi, osocze);
4) wymienia grupy krwi ukadu AB0 i Rh oraz przedstawia spoeczne znaczenie
krwiodawstwa;
5) planuje i przeprowadza obserwacj wpywu wysiku fizycznego na zmiany ttna
i cinienia ttniczego krwi;
6) analizuje wpyw aktywnoci fizycznej i prawidowej diety na funkcjonowanie
ukadu krenia;
7) podaje przykady chorb krwi (anemia, biaaczki), ukadu krenia (miadyca,
nadcinienie ttnicze, zawa serca) oraz zasady ich profilaktyki;
8) uzasadnia konieczno okresowego wykonywania bada kontrolnych krwi,
pomiaru ttna i cinienia ttniczego.
6. Ukad odpornociowy. Ucze:
1) wskazuje lokalizacj (na schemacie, rysunku, wedug opisu itd.) wybranych
narzdw ukadu odpornociowego: ledziony, grasicy i wzw chonnych oraz
okrela ich funkcje;
2) rozrnia odporno wrodzon i nabyt oraz opisuje sposoby nabywania
odpornoci (czynna, bierna, naturalna, sztuczna);
3) porwnuje istot dziaania szczepionek i surowicy; podaje wskazania do ich
zastosowania oraz uzasadnia konieczno stosowania obowizkowych szczepie;
4) okrela, w jakiej sytuacji dochodzi do konfliktu serologicznego, i przewiduje jego
skutki;
5) przedstawia znaczenie przeszczepw oraz zgody na transplantacj narzdw;
6) okrela alergi jako nadwraliwo ukadu odpornociowego na okrelony
czynnik;
7) okrela AIDS jako zaburzenie mechanizmw odpornoci.
127

7. Ukad oddechowy. Ucze:

1) rozpoznaje elementy budowy ukadu oddechowego (na schemacie, modelu,
rysunku, wedug opisu itd.) i przedstawia ich funkcje oraz okrela zwizek
budowy tych elementw z penion funkcj;
2) przedstawia mechanizm wentylacji puc (wdech i wydech);
3) planuje i przeprowadza obserwacj wpywu wysiku fizycznego na zmiany
czstoci oddechu;
4) analizuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w pucach; planuje
i przeprowadza dowiadczenie wykrywajce obecno dwutlenku wgla oraz
pary wodnej w powietrzu wydychanym;
5) analizuje wpyw palenia tytoniu (bierne i czynne), zanieczyszcze pyowych
powietrza na stan i funkcjonowanie ukadu oddechowego;
6) podaje przykady chorb ukadu oddechowego (angina, grulica, rak puca) oraz
zasady ich profilaktyki.
8. Ukad moczowy i wydalanie. Ucze:
1) przedstawia istot procesu wydalania i podaje przykady substancji, ktre s
wydalane z organizmu czowieka (mocznik, dwutlenek wgla) oraz wymienia
narzdy biorce udzia w ich wydalaniu;
2) rozpoznaje elementy ukadu moczowego (na modelu, rysunku, wedug opisu itd.)
oraz przedstawia ich funkcje;
3) podaje przykady chorb ukadu moczowego (zakaenia drg moczowych,
kamica nerkowa) oraz zasady ich profilaktyki;
4) uzasadnia konieczno okresowego wykonywania bada kontrolnych moczu.
9. Ukad nerwowy. Ucze:
1) rozpoznaje elementy orodkowego i obwodowego ukadu nerwowego (na
modelu, rysunku, wedug opisu itd.) oraz okrela ich funkcje;
2) porwnuje rol wspczulnego i przywspczulnego ukadu nerwowego;
3) opisuje uk odruchowy i wymienia rodzaje odruchw; dokonuje obserwacji
odruchu kolanowego;
4) przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem;
5) uzasadnia znaczenie snu w prawidowym funkcjonowaniu ukadu nerwowego;
6) przedstawia negatywny wpyw na funkcjonowanie ukadu nerwowego niektrych
substancji psychoaktywnych: alkoholu, narkotykw, rodkw dopingujcych,
dopalaczy, nikotyny (w tym w e-papierosach) oraz naduywania kofeiny
i niektrych lekw.
10. Narzdy zmysw. Ucze:
1) rozpoznaje elementy budowy oka (na modelu, rysunku, wedug opisu itd.) oraz
przedstawia ich funkcje w powstawaniu obrazu, dokonuje obserwacji
wykazujcej obecno tarczy nerwu wzrokowego;
2) przedstawia przyczyny powstawania oraz sposoby korygowania wad wzroku
(krtkowzroczno, dalekowzroczno, astygmatyzm);
3) rozpoznaje elementy budowy ucha (na modelu, rysunku, wedug opisu itd.) oraz
przedstawia ich funkcje;
4) opisuje wpyw haasu na zdrowie czowieka;
128

5) przedstawia rol zmysu rwnowagi, smaku, wchu i dotyku; wskazuje

umiejscowienie receptorw waciwych tym zmysom oraz planuje
i przeprowadza dowiadczenie sprawdzajce gsto rozmieszczenia receptorw
w skrze rnych czci ciaa.
11. Ukad dokrewny. Ucze:
1) wymienia gruczoy dokrewne (przysadka, tarczyca, trzustka, nadnercza, jdra
i jajniki); wskazuje ich lokalizacj i podaje hormony wydzielane przez nie
(hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, glukagon, adrenalina, testosteron,
estrogeny i progesteron) oraz przedstawia ich rol;
2) przedstawia antagonistyczne dziaanie insuliny i glukagonu;
3) wyjania, dlaczego nie naley bez konsultacji z lekarzem przyjmowa preparatw
i lekw hormonalnych.
12. Rozmnaanie i rozwj. Ucze:
1) rozpoznaje elementy budowy ukadu rozrodczego mskiego i eskiego (na
schemacie, wedug opisu itd.) oraz podaje ich funkcje;
2) opisuje fazy cyklu miesiczkowego kobiety;
3) okrela rol gamet w procesie zapodnienia;
4) wymienia etapy rozwoju przedurodzeniowego czowieka (zygota, zarodek, pd)
i wyjania wpyw rnych czynnikw na rozwj zarodka i podu;
5) przedstawia cechy fizycznego, psychicznego i spoecznego dojrzewania
czowieka;
6) przedstawia zasady profilaktyki chorb przenoszonych drog pciow;
7) uzasadnia konieczno wykonywania bada kontrolnych jako sposobu
wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy i raka prostaty.
IV. Homeostaza. Ucze:

1) analizuje wspdziaanie poszczeglnych ukadw narzdw w utrzymaniu niektrych
parametrw rodowiska wewntrznego na okrelonym poziomie (temperatura, poziom
glukozy we krwi, ilo wody w organizmie);
2) przedstawia zdrowie jako stan rwnowagi rodowiska wewntrznego organizmu oraz
choroby jako zaburzenia homeostazy;
3) analizuje informacje doczane do lekw oraz wyjania, dlaczego nie naley bez
wyranej potrzeby przyjmowa lekw oglnodostpnych i suplementw;
4) uzasadnia, e antybiotyki i inne leki naley stosowa zgodnie z zaleceniem lekarza
(dawka, godziny przyjmowania leku i dugo kuracji).
V. Genetyka. Ucze:
1) przedstawia struktur i rol DNA;
2) wskazuje znaczenie struktury podwjnej helisy w procesie replikacji DNA; podaje
znaczenie procesu replikacji DNA;
3) opisuje budow chromosomu (chromatydy, centromer) i podaje liczb chromosomw
komrek czowieka oraz rozrnia autosomy i chromosomy pci;
4) przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozrnia komrki haploidalne
i diploidalne;
129

5) przedstawia nowotwory jako skutek niekontrolowanych podziaw komrkowych oraz

przedstawia czynniki sprzyjajce ich rozwojowi (np. niewaciwa dieta, niektre
uywki, niewaciwy tryb ycia, promieniowanie UV, zanieczyszczenia rodowiska);
6) przedstawia dziedziczenie jednogenowe, posugujc si podstawowymi pojciami
genetyki (fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja,
recesywno);
7) przedstawia dziedziczenie pci u czowieka;
8) podaje przykady chorb sprzonych z pci (hemofilia, daltonizm) i przedstawia ich
dziedziczenie;
9) wyjania dziedziczenie grup krwi czowieka (ukad AB0, czynnik Rh);
10) okrela, czym jest mutacja oraz wymienia moliwe przyczyny ich wystpowania
(mutacje spontaniczne i wywoane przez czynniki mutagenne) i podaje przykady
czynnikw mutagennych (promieniowanie UV, promieniowanie X, skadniki dymu
tytoniowego, toksyny grzybw pleniowych, wirus HPV);
11) podaje przykady chorb genetycznych czowieka warunkowanych mutacjami
(mukowiscydoza, fenyloketonuria, zesp Downa).
VI. Ewolucja ycia. Ucze:

1) wyjania istot procesu ewolucji organizmw i przedstawia rda wiedzy o jej
przebiegu;
2) wyjania na przykadach, na czym polega dobr naturalny i sztuczny oraz przedstawia
rnice midzy nimi;
3) przedstawia podobiestwa i rnice midzy czowiekiem a mapami
czekoksztatnymi jako wynik procesw ewolucyjnych.
VII. Ekologia i ochrona rodowiska. Ucze:

1) wskazuje ywe i nieoywione elementy ekosystemu oraz wykazuje, e s one
powizane rnorodnymi zalenociami;
2) opisuje cechy populacji (liczebno, zagszczenie, rozrodczo, miertelno,
struktura przestrzenna, wiekowa i pciowa) oraz dokonuje obserwacji liczebnoci,
rozmieszczenia i zagszczenia wybranego gatunku roliny zielnej w terenie;
3) analizuje oddziaywania antagonistyczne: konkurencj wewntrzgatunkow
i midzygatunkow, pasoytnictwo, drapienictwo i rolinoerno;
4) analizuje oddziaywania nieantagonistyczne: mutualizm obligatoryjny (symbioza),
mutualizm fakultatywny (protokooperacja) i komensalizm;
5) przedstawia struktur troficzn ekosystemu, rozrnia producentw, konsumentw
(I i dalszych rzdw) i destruentw oraz przedstawia ich rol w obiegu materii
i przepywie energii przez ekosystem;
6) analizuje zalenoci pokarmowe (acuchy pokarmowe i sieci troficzne), konstruuje
proste acuchy pokarmowe (acuchy spasania) oraz analizuje przedstawione
(w postaci schematu) sieci i acuchy pokarmowe;
7) analizuje zakresy tolerancji organizmu na wybrane czynniki rodowiska (temperatura,
wilgotno, stenie dwutlenku siarki w powietrzu);
130

8) przedstawia porosty jako organizmy wskanikowe (skala porostowa), ocenia stopie

zanieczyszczenia powietrza tlenkami siarki, wykorzystujc skal porostow;
9) przedstawia odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody oraz propozycje
racjonalnego gospodarowania tymi zasobami zgodnie z zasad zrwnowaonego
rozwoju.
VIII. Zagroenia rnorodnoci biologicznej. Ucze:

1) przedstawia istot rnorodnoci biologicznej;
2) podaje przykady gospodarczego uytkowania ekosystemw;
3) analizuje wpyw czowieka na rnorodno biologiczn;
4) uzasadnia konieczno ochrony rnorodnoci biologicznej;
5) przedstawia formy ochrony przyrody w Polsce oraz uzasadnia konieczno ich
stosowania dla zachowania gatunkw i ekosystemw.

Proponuje si realizacj treci i wymaga nastpujco:
1) w klasach V dzia I oraz cz dziau II (ust. 16),
2) w klasach VI cz dziau II (dzia II ust. 7),
3) w klasach VII dziay III i IV,
4) w klasach VIII dziay VVIII.
Przedstawione w podstawie programowej wymagania bd zrealizowane, jeli wypenione
zostan opisane poniej warunki ich realizacji.
Przedmiot biologia powinien suy ksztatowaniu postawy ciekawoci poznawczej, poprzez

zachcanie uczniw do stawiania pyta, formuowania problemw, krytycznego odnoszenia
si do rnych informacji, dostrzegania powiza nauki z yciem codziennym oraz zwizku
midzy rnymi dziedzinami nauki. Nabyta przez ucznia wiedza (wiadomoci i umiejtnoci)
powinna mie zastosowanie w rozwizywaniu bliskich mu problemw, a take suy
rozwijaniu wiadomoci znaczenia biologii w rnych dziedzinach ycia. Wane jest
omawianie niektrych zagadnie, np. struktury DNA, czy mechanizmw ewolucji w wietle
istotnych odkry naukowych.
Uczniowie szkoy podstawowej powinni zdoby umiejtnoci umoliwiajce podejmowanie

wiadomych decyzji zwizanych ze zdrowiem wasnym i innych ludzi. Realizacja zagadnie
dotyczcych funkcjonowania organizmu czowieka powinna nierozerwalnie czy si
z ksztatowaniem u uczniw nawykw zdrowego stylu ycia oraz dostarczeniem informacji
o rnych zagroeniach zdrowia i moliwociach ich ograniczania.
W procesie ksztacenia istotne jest zaplanowanie cyklu obserwacji i dowiadcze

prowadzonych przez ucznia lub may zesp uczniowski, samodzielnie oraz pod kierunkiem
nauczyciela. Wane jest, aby dowiadczenia i obserwacje byy proste do wykonania, nie
131

wymagay skomplikowanych urzdze i drogich materiaw. Podczas planowania

i przeprowadzania dowiadcze oraz obserwacji naley stworzy warunki umoliwiajce
uczniom zadawanie pyta weryfikowalnych metodami naukowymi, zbieranie danych,
analizowanie i prezentowanie danych, konstruowanie odpowiedzi na zadane pytania.
W prawidowym ksztatowaniu umiejtnoci badawczych uczniw istotne jest, aby ucze
umia odrni dowiadczenia od obserwacji oraz od pokazu bdcego ilustracj omawianego
zjawiska, a take zna procedury badawcze. Du wag naley przykada do tego, by
prawidowo ksztatowa umiejtno okrelania prb kontrolnych i badawczych oraz
matematycznej analizy wynikw. Wikszo dowiadcze powinna by przeprowadzona
bezporednio podczas zaj lekcyjnych. Przykady dowiadcze zawarto w wymaganiach
szczegowych podstawy programowej. Rekomendowane jest, by w procesie dydaktycznym
byy uwzgldniane take inne obserwacje i dowiadczenia, ktre wynikaj z ciekawoci
poznawczej uczniw.
W ramach przedmiotu biologia powinny odbywa si zajcia terenowe (umoliwiajce

realizacj treci z zakresu ekologii i rnorodnoci organizmw), wycieczki do ogrodu
botanicznego, ogrodu zoologicznego, do lasu, na k lub pole. Podczas tych zaj uczniowie
powinni obserwowa i rozpoznawa roliny, zwierzta, grzyby typowe dla danego regionu
oraz zjawiska zachodzce w okrelonym ekosystemie. Naley wskaza uczniom przykady
widocznego w terenie procesu sukcesji ekologicznej, rozumianym jako nastpstwo biocenoz,
ktrego skutkiem jest wymiana (nastpstwo) gatunkw rolin, zwierzt, grzybw czy innych
organizmw. Proces ten jest jednym z waniejszych dla pniejszego zrozumienia istoty
ochrony rnorodnoci gatunkowej.
Praca uczniw w terenie powinna by ukierunkowana przez nauczyciela poprzez

wczeniejsze okrelenie zadania, ktre bdzie realizowane podczas zaj terenowych,
przygotowanie materiaw potrzebnych do jego realizacji, np. przyrzdw, kart pracy,
ustalenie zakresu, sposobu zbierania i zapisu informacji. Zajcia mog by wzbogacone
wykorzystywaniem dedykowanych aplikacji oraz zasobw cyfrowych dostpnych
w internecie.
Zajcia z biologii powinny by prowadzone we waciwie wyposaonej pracowni. Wanym

elementem jej wyposaenia powinien by projektor multimedialny, tablica interaktywna oraz
komputer z zestawem gonikw i z dostpem do internetu, a take odpowiednie
umeblowanie, w ktrym bdzie mona gromadzi sprzt laboratoryjny oraz pomoce
dydaktyczne wykorzystywane w rnych okresach roku szkolnego. Istotone jest, aby
w pracowni znajdowa si sprzt niezbdny do przeprowadzania wskazanych w podstawie
dowiadcze i obserwacji, tj. przyrzdy pomiarowe, przyrzdy optyczne, szko laboratoryjne,
szkieka mikroskopowe, odczynniki chemiczne, rodki czystoci, rodki ochrony (fartuchy
i rkawice ochronne, apteczka). Wanymi pomocami dydaktycznymi w kadej pracowni
powinny by przewodniki rolin i zwierzt, proste klucze do oznaczania organizmw, atlasy,
preparaty mikroskopowe (protisty, tkanki rolinne, tkanki zwierzce), modele obrazujce
wybrane elementy budowy organizmu czowieka (np. model szkieletu, model oka, model
ucha, model klatki piersiowej).
132

Wane jest take wykorzystywanie podczas zaj rnorodnych materiaw rdowych,

tj. zdj, filmw, foliogramw, plansz pogldowych, prostych tekstw popularnonaukowych,
danych, bdcych wynikiem bada naukowych, prezentacji multimedialnych, animacji,
zasobw cyfrowych dostpnych lokalnie oraz w sieci.
CHEMIA
I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Ucze:

1) pozyskuje i przetwarza informacje z rnorodnych rde z wykorzystaniem
technologii informacyjno-komunikacyjnych;
2) ocenia wiarygodno uzyskanych danych;
3) konstruuje wykresy, tabele i schematy na podstawie dostpnych informacji.
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwizywania problemw. Ucze:
1) opisuje waciwoci substancji i wyjania przebieg prostych procesw

chemicznych;
2) wskazuje na zwizek waciwoci rnorodnych substancji z ich zastosowaniami
i ich wpywem na rodowisko naturalne;
3) respektuje podstawowe zasady ochrony rodowiska;
4) wskazuje na zwizek midzy waciwociami substancji a ich budow chemiczn;
5) wykorzystuje wiedz do rozwizywania prostych problemw chemicznych;
6) stosuje poprawn terminologi;
7) wykonuje obliczenia dotyczce praw chemicznych.
III. Opanowanie czynnoci praktycznych. Ucze:

1) bezpiecznie posuguje si prostym sprztem laboratoryjnym i podstawowymi
odczynnikami chemicznymi;
2) projektuje i przeprowadza proste dowiadczenia chemiczne;
3) rejestruje ich wyniki w rnej formie, formuuje obserwacje, wnioski oraz
wyjanienia;
4) przestrzega zasad bezpieczestwa i higieny pracy.
I. Substancje i ich waciwoci. Ucze:

1) opisuje waciwoci substancji bdcych gwnymi skadnikami stosowanych na co
dzie produktw, np. soli kuchennej, cukru, mki, wody, wgla, glinu, miedzi, cynku,
133

elaza; projektuje i przeprowadza dowiadczenia, w ktrych bada wybrane

waciwoci substancji;
2) rozpoznaje znaki ostrzegawcze (piktogramy) stosowane przy oznakowaniu substancji
niebezpiecznych; wymienia podstawowe zasady bezpiecznej pracy z odczynnikami
chemicznymi;
3) opisuje stany skupienia materii;
4) tumaczy, na czym polegaj zjawiska dyfuzji, rozpuszczania, zmiany stanu skupienia;
5) opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych;
6) sporzdza mieszaniny i dobiera metod rozdzielania skadnikw mieszanin
(np. sczenie, destylacja, rozdzielanie cieczy w rozdzielaczu); wskazuje te rnice
midzy waciwociami fizycznymi skadnikw mieszaniny, ktre umoliwiaj jej
rozdzielenie;
7) opisuje rnice midzy mieszanin a zwizkiem chemicznym lub pierwiastkiem;
8) klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odrnia metale od niemetali
na podstawie ich waciwoci;
9) posuguje si symbolami pierwiastkw i stosuje je do zapisywania wzorw
chemicznych: H, C, N, O, Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl, K, Ca, Fe, Cu, Zn, Br, Ag, Sn, I,
Ba, Au, Hg, Pb;
10) przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem poj: masa, gsto i objto.
II. Wewntrzna budowa materii. Ucze:

1) posuguje si pojciem pierwiastka chemicznego jako zbioru atomw o danej liczbie
atomowej Z;
2) opisuje skad atomu (jdro: protony i neutrony, elektrony); na podstawie pooenia
pierwiastka w ukadzie okresowym okrela liczb powok elektronowych w atomie
oraz liczb elektronw zewntrznej powoki elektronowej dla pierwiastkw grup 1 i 2
i 1318; okrela pooenie pierwiastka w ukadzie okresowym (numer grupy, numer
okresu);
3) ustala liczb protonw, elektronw i neutronw w atomie na podstawie liczby
atomowej i masowej; stosuje zapis E;
4) definiuje pojcie izotopu; opisuje rnice w budowie atomw izotopw, np. wodoru;
wyszukuje informacje na temat zastosowa rnych izotopw;
5) stosuje pojcie masy atomowej (rednia masa atomw danego pierwiastka,
z uwzgldnieniem jego skadu izotopowego);
6) odczytuje z ukadu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach (symbol,
nazw, liczb atomow, mas atomow, rodzaj pierwiastka metal lub niemetal);
7) wyjania zwizek midzy podobiestwem waciwoci pierwiastkw nalecych do tej
samej grupy ukadu okresowego oraz stopniow zmian waciwoci pierwiastkw
lecych w tym samym okresie (metale niemetale) a budow atomw;
8) opisuje, czym rni si atom od czsteczki; interpretuje zapisy, np. H2, 2H, 2H2;
9) opisuje funkcj elektronw zewntrznej powoki w czeniu si atomw; stosuje
pojcie elektroujemnoci do okrelania rodzaju wiza (kowalencyjne, jonowe)
w podanych substancjach;
134

10) na przykadzie czsteczek H2, Cl2, N2, CO2, H2O, HCl, NH3, CH4 opisuje powstawanie
wiza chemicznych; zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne tych czsteczek;
11) stosuje pojcie jonu (kation i anion) i opisuje, jak powstaj jony; okrela adunek
jonw metali (np. Na, Mg, Al) oraz niemetali (np. O, Cl, S); opisuje powstawanie
wiza jonowych (np. NaCl, MgO);
12) porwnuje waciwoci zwizkw kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia,
rozpuszczalno w wodzie, temperatura topnienia i temperatura wrzenia,
przewodnictwo ciepa i elektrycznoci);
13) okrela na podstawie ukadu okresowego wartociowo (wzgldem wodoru
i maksymaln wzgldem tlenu) dla pierwiastkw grup: 1, 2, 13, 14, 15, 16 i 17;
14) rysuje wzr strukturalny czsteczki zwizku dwupierwiastkowego (o wizaniach
kowalencyjnych) o znanych wartociowociach pierwiastkw;
15) ustala dla zwizkw dwupierwiastkowych (np. tlenkw): nazw na podstawie wzoru
sumarycznego, wzr sumaryczny na podstawie nazwy, wzr sumaryczny na podstawie
wartociowoci, wartociowo na podstawie wzoru sumarycznego.
III. Reakcje chemiczne. Ucze:

1) opisuje i porwnuje zjawisko fizyczne i reakcj chemiczn; podaje przykady zjawisk
fizycznych i reakcji chemicznych zachodzcych w otoczeniu czowieka; projektuje
i przeprowadza dowiadczenia ilustrujce zjawisko fizyczne i reakcj chemiczn;
na podstawie obserwacji klasyfikuje przemiany do reakcji chemicznych i zjawisk
fizycznych;
2) podaje przykady rnych typw reakcji (reakcja syntezy, reakcja analizy, reakcja
wymiany); wskazuje substraty i produkty;
3) zapisuje rwnania reakcji chemicznych w formie czsteczkowej i jonowej; dobiera
wspczynniki stechiometryczne, stosujc prawo zachowania masy i prawo
zachowania adunku;
4) definiuje pojcia: reakcje egzotermiczne i reakcje endotermiczne; podaje przykady
takich reakcji;
5) wskazuje wpyw katalizatora na przebieg reakcji chemicznej; na podstawie rwnania
reakcji lub opisu jej przebiegu odrnia reagenty (substraty i produkty)
od katalizatora;
6) oblicza masy czsteczkowe pierwiastkw wystpujcych w formie czsteczek
i zwizkw chemicznych;
7) stosuje do oblicze prawo staoci skadu i prawo zachowania masy (wykonuje
obliczenia zwizane ze stechiometri wzoru chemicznego i rwnania reakcji
chemicznej).
IV. Tlen, wodr i ich zwizki chemiczne. Powietrze. Ucze:

1) projektuje i przeprowadza dowiadczenie polegajce na otrzymaniu tlenu oraz bada
wybrane waciwoci fizyczne i chemiczne tlenu; odczytuje z rnych rde
(np. ukadu okresowego pierwiastkw, wykresu rozpuszczalnoci) informacje
135

dotyczce tego pierwiastka; wymienia jego zastosowania; pisze rwnania reakcji

otrzymywania tlenu oraz rwnania reakcji tlenu z metalami i niemetalami;
2) opisuje waciwoci fizyczne oraz zastosowania wybranych tlenkw (np. tlenku
wapnia, tlenku glinu, tlenkw elaza, tlenkw wgla, tlenku krzemu(IV), tlenkw
siarki);
3) wskazuje przyczyny i skutki spadku stenia ozonu w stratosferze ziemskiej;
proponuje sposoby zapobiegania powikszaniu si dziury ozonowej;
4) wymienia czynniki rodowiska, ktre powoduj korozj; proponuje sposoby
zabezpieczania produktw zawierajcych elazo przed rdzewieniem;
5) opisuje waciwoci fizyczne i chemiczne tlenku wgla(IV) oraz funkcj tego gazu
w przyrodzie; projektuje i przeprowadza dowiadczenie pozwalajce otrzyma oraz
wykry tlenek wgla(IV) (np. w powietrzu wydychanym z puc); pisze rwnania
reakcji otrzymywania tlenku wgla(IV) (np. reakcja spalania wgla w tlenie, rozkad
wglanw, reakcja wglanu wapnia z kwasem solnym);
6) opisuje obieg tlenu i wgla w przyrodzie;
7) projektuje i przeprowadza dowiadczenie polegajce na otrzymaniu wodoru oraz bada
wybrane jego waciwoci fizyczne i chemiczne; odczytuje z rnych rde (np.
ukadu okresowego pierwiastkw, wykresu rozpuszczalnoci) informacje dotyczce
tego pierwiastka; wymienia jego zastosowania; pisze rwnania reakcji otrzymywania
wodoru oraz rwnania reakcji wodoru z niemetalami; opisuje waciwoci fizyczne
oraz zastosowania wybranych wodorkw niemetali (amoniaku, chlorowodoru,
siarkowodoru);
8) projektuje i przeprowadza dowiadczenie potwierdzajce, e powietrze jest
mieszanin; opisuje skad i waciwoci powietrza;
9) opisuje waciwoci fizyczne gazw szlachetnych; wyjania, dlaczego s one bardzo
mao aktywne chemicznie; wymienia ich zastosowania;
10) wymienia rda, rodzaje i skutki zanieczyszcze powietrza; wymienia sposoby
postpowania pozwalajce chroni powietrze przed zanieczyszczeniami.
V. Woda i roztwory wodne. Ucze:

1) opisuje budow czsteczki wody oraz przewiduje zdolno do rozpuszczania si
rnych substancji w wodzie;
2) podaje przykady substancji, ktre nie rozpuszczaj si w wodzie, oraz przykady
substancji, ktre rozpuszczaj si w wodzie, tworzc roztwory waciwe; podaje
przykady substancji, ktre z wod tworz koloidy i zawiesiny;
3) projektuje i przeprowadza dowiadczenia dotyczce rozpuszczalnoci rnych
substancji w wodzie;
4) projektuje i przeprowadza dowiadczenia wykazujce wpyw rnych czynnikw na
szybko rozpuszczania substancji staych w wodzie;
5) definiuje pojcie rozpuszczalno; podaje rnice midzy roztworem nasyconym
i nienasyconym;
6) odczytuje rozpuszczalno substancji z tabeli rozpuszczalnoci lub z wykresu
rozpuszczalnoci; oblicza mas substancji, ktr mona rozpuci w okrelonej iloci
wody w podanej temperaturze;
136

7) wykonuje obliczenia z zastosowaniem poj: rozpuszczalno, stenie procentowe

(procent masowy), masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu, gsto
roztworu (z wykorzystaniem tabeli rozpuszczalnoci lub wykresu rozpuszczalnoci).
VI. Wodorotlenki i kwasy. Ucze:

1) rozpoznaje wzory wodorotlenkw i kwasw; zapisuje wzory sumaryczne
wodorotlenkw: NaOH, KOH, Ca(OH)2, Al(OH)3, Cu(OH)2 i kwasw: HCl, H2S,
HNO3, H2SO3, H2SO4, H2CO3, H3PO4 oraz podaje ich nazwy;
2) projektuje i przeprowadza dowiadczenia, w wyniku ktrych mona otrzyma
wodorotlenek (rozpuszczalny i trudno rozpuszczalny w wodzie), kwas beztlenowy
i tlenowy (np. NaOH, Ca(OH)2, Cu(OH)2, HCl, H3PO4); zapisuje odpowiednie
rwnania reakcji w formie czsteczkowej;
3) opisuje waciwoci i wynikajce z nich zastosowania niektrych wodorotlenkw
i kwasw (np. NaOH, Ca(OH)2, HCl, H2SO4);
4) wyjania, na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad i kwasw; definiuje
pojcia: elektrolit i nieelektrolit; zapisuje rwnania dysocjacji elektrolitycznej zasad
i kwasw (w formie stopniowej dla H2S, H2CO3); definiuje kwasy i zasady (zgodnie
z teori Arrheniusa); rozrnia pojcia: wodorotlenek i zasada;
5) wskazuje na zastosowania wskanikw, np. fenoloftaleiny, oranu metylowego,
uniwersalnego papierka wskanikowego; rozrnia dowiadczalnie roztwory kwasw
i wodorotlenkw za pomoc wskanikw;
6) wymienia rodzaje odczynu roztworu; okrela i uzasadnia odczyn roztworu (kwasowy,
zasadowy, obojtny);
7) posuguje si skal pH; interpretuje warto pH w ujciu jakociowym (odczyn
kwasowy, zasadowy, obojtny); przeprowadza dowiadczenie, ktre pozwoli zbada
pH produktw wystpujcych w yciu codziennym czowieka (np. ywnoci, rodkw
czystoci);
8) analizuje proces powstawania i skutki kwanych opadw; proponuje sposoby
ograniczajce ich powstawanie.
VII. Sole. Ucze:

1) projektuje i przeprowadza dowiadczenie oraz wyjania przebieg reakcji zobojtniania
(HCl + NaOH); pisze rwnania reakcji zobojtniania w formie czsteczkowej
i jonowej;
2) tworzy i zapisuje wzory sumaryczne soli: chlorkw, siarczkw, azotanw(V),
siarczanw(IV), siarczanw(VI), wglanw, fosforanw(V) (ortofosforanw(V));
tworzy nazwy soli na podstawie wzorw; tworzy i zapisuje wzory sumaryczne soli na
podstawie nazw;
3) pisze rwnania reakcji otrzymywania soli (kwas + wodorotlenek (np. Ca(OH)2), kwas
+ tlenek metalu, kwas + metal (1 i 2 grupy ukadu okresowego), wodorotlenek
(NaOH, KOH, Ca(OH)2) + tlenek niemetalu, tlenek metalu + tlenek niemetalu, metal
+ niemetal) w formie czsteczkowej;
4) pisze rwnania dysocjacji elektrolitycznej soli rozpuszczalnych w wodzie;
137

5) wyjania przebieg reakcji strceniowej; projektuje i przeprowadza dowiadczenie

pozwalajce otrzymywa substancje trudno rozpuszczalne (sole i wodorotlenki)
w reakcjach strceniowych, pisze odpowiednie rwnania reakcji w formie
czsteczkowej i jonowej; na podstawie tablicy rozpuszczalnoci soli i wodorotlenkw
przewiduje wynik reakcji strceniowej;
6) wymienia zastosowania najwaniejszych soli: chlorkw, wglanw, azotanw(V),
siarczanw(VI) i fosforanw(V) (ortofosforanw(V)).
VIII. Zwizki wgla z wodorem wglowodory. Ucze:

1) definiuje pojcia: wglowodory nasycone (alkany) i nienasycone (alkeny, alkiny);
2) tworzy wzr oglny szeregu homologicznego alkanw (na podstawie wzorw
kolejnych alkanw) i zapisuje wzr sumaryczny alkanu o podanej liczbie atomw
wgla; rysuje wzory strukturalne i pstrukturalne (grupowe) alkanw o acuchach
prostych do piciu atomw wgla w czsteczce; podaje ich nazwy systematyczne;
3) obserwuje i opisuje waciwoci fizyczne alkanw; wskazuje zwizek midzy
dugoci acucha wglowego a waciwociami fizycznymi w szeregu alkanw
(gsto, temperatura topnienia i temperatura wrzenia);
4) obserwuje i opisuje waciwoci chemiczne (reakcje spalania) alkanw; pisze
rwnania reakcji spalania alkanw przy duym i maym dostpie tlenu; wyszukuje
informacje na temat zastosowa alkanw i je wymienia;
5) tworzy wzory oglne szeregw homologicznych alkenw i alkinw (na podstawie
wzorw kolejnych alkenw i alkinw); zapisuje wzr sumaryczny alkenu i alkinu
o podanej liczbie atomw wgla; tworzy nazwy alkenw i alkinw na podstawie nazw
odpowiednich alkanw; rysuje wzory strukturalne i pstrukturalne (grupowe)
alkenw i alkinw o acuchach prostych do piciu atomw wgla w czsteczce;
6) na podstawie obserwacji opisuje waciwoci fizyczne i chemiczne (spalanie,
przyczanie bromu) etenu i etynu; wyszukuje informacje na temat ich zastosowa i je
wymienia;
7) zapisuje rwnanie reakcji polimeryzacji etenu; opisuje waciwoci i zastosowania
polietylenu;
8) projektuje i przeprowadza dowiadczenie pozwalajce odrni wglowodory
nasycone od nienasyconych;
9) wymienia naturalne rda wglowodorw;
10) wymienia nazwy produktw destylacji ropy naftowej, wskazuje ich zastosowania.
IX. Pochodne wglowodorw. Ucze:

1) pisze wzory sumaryczne, rysuje wzory pstrukturalne (grupowe) i strukturalne
alkoholi monohydroksylowych o acuchach prostych zawierajcych do piciu
atomw wgla w czsteczce; tworzy ich nazwy systematyczne; dzieli alkohole na
mono- i polihydroksylowe;
2) bada wybrane waciwoci fizyczne i chemiczne etanolu; opisuje waciwoci
i zastosowania metanolu i etanolu; zapisuje rwnania reakcji spalania metanolu
i etanolu; opisuje negatywne skutki dziaania metanolu i etanolu na organizm ludzki;
138

3) zapisuje wzr sumaryczny i pstrukturalny (grupowy) propano-1,2,3-triolu

(glicerolu); bada jego waciwoci fizyczne; wymienia jego zastosowania;
4) podaje przykady kwasw organicznych wystpujcych w przyrodzie (np. kwas
mrwkowy, szczawiowy, cytrynowy) i wymienia ich zastosowania; rysuje wzory
pstrukturalne (grupowe) i strukturalne kwasw monokarboksylowych o acuchach
prostych zawierajcych do piciu atomw wgla w czsteczce oraz podaje ich nazwy
zwyczajowe i systematyczne;
5) bada i opisuje wybrane waciwoci fizyczne i chemiczne kwasu etanowego
(octowego); pisze w formie czsteczkowej rwnania reakcji tego kwasu
z wodorotlenkami, tlenkami metali, metalami; bada odczyn wodnego roztworu kwasu
etanowego (octowego); pisze rwnanie dysocjacji tego kwasu;
6) wyjania, na czym polega reakcja estryfikacji; zapisuje rwnania reakcji midzy
kwasami karboksylowymi (metanowym, etanowym) i alkoholami (metanolem,
etanolem); tworzy nazwy systematyczne i zwyczajowe estrw na podstawie nazw
odpowiednich kwasw karboksylowych (metanowego, etanowego) i alkoholi
(metanolu, etanolu); planuje i przeprowadza dowiadczenie pozwalajce otrzyma
ester o podanej nazwie; opisuje waciwoci estrw w aspekcie ich zastosowa.
X. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Ucze:

1) podaje nazwy i rysuje wzory pstrukturalne (grupowe) dugoacuchowych kwasw
monokarboksylowych (kwasw tuszczowych) nasyconych (palmitynowego,
stearynowego) i nienasyconego (oleinowego);
2) opisuje wybrane waciwoci fizyczne i chemiczne dugoacuchowych kwasw
monokarboksylowych; projektuje i przeprowadza dowiadczenie, ktre pozwoli
odrni kwas oleinowy od palmitynowego lub stearynowego;
3) opisuje budow czsteczki tuszczu jako estru glicerolu i kwasw tuszczowych;
klasyfikuje tuszcze pod wzgldem pochodzenia, stanu skupienia i charakteru
chemicznego; opisuje wybrane waciwoci fizyczne tuszczw; projektuje
i przeprowadza dowiadczenie pozwalajce odrni tuszcz nienasycony
od nasyconego;
4) opisuje budow i wybrane waciwoci fizyczne i chemiczne aminokwasw
na przykadzie kwasu aminooctowego (glicyny); pisze rwnanie reakcji kondensacji
dwch czsteczek glicyny;
5) wymienia pierwiastki, ktrych atomy wchodz w skad czsteczek biaek; definiuje
biaka jako zwizki powstajce w wyniku kondensacji aminokwasw;
6) bada zachowanie si biaka pod wpywem ogrzewania, etanolu, kwasw i zasad, soli
metali cikich (np. CuSO4) i chlorku sodu; opisuje rnice w przebiegu denaturacji
i koagulacji biaek; wymienia czynniki, ktre wywouj te procesy; projektuje
i przeprowadza dowiadczenia pozwalajce wykry obecno biaka za pomoc
stonego roztworu kwasu azotowego(V) w rnych produktach spoywczych;
7) wymienia pierwiastki, ktrych atomy wchodz w skad czsteczek cukrw
(wglowodanw); klasyfikuje cukry na proste (glukoza, fruktoza) i zoone
(sacharoza, skrobia, celuloza);
139

8) podaje wzr sumaryczny glukozy i fruktozy; bada i opisuje wybrane waciwoci

fizyczne glukozy i fruktozy; wymienia i opisuje ich zastosowania;
9) podaje wzr sumaryczny sacharozy; bada i opisuje wybrane waciwoci fizyczne
sacharozy; wskazuje na jej zastosowania;
10) podaje przykady wystpowania skrobi i celulozy w przyrodzie; podaje wzory
sumaryczne tych zwizkw; wymienia rnice w ich waciwociach fizycznych;
opisuje znaczenie i zastosowania tych cukrw; projektuje i przeprowadza
dowiadczenia pozwalajce wykry obecno skrobi za pomoc roztworu jodu
w rnych produktach spoywczych.
Istotn funkcj w nauczaniu chemii jako przedmiotu przyrodniczego peni eksperyment

chemiczny. Umoliwia on rozwijanie aktywnoci uczniw i ksztatowanie samodzielnoci
w dziaaniu. Dziki samodzielnemu wykonywaniu dowiadcze lub ich aktywnej obserwacji,
uczniowie poznaj metody badawcze oraz sposoby opisu i prezentacji wynikw.
W nauczaniu chemii w szkole podstawowej istotne jest, aby wygospodarowa czas na

przeprowadzanie dowiadcze chemicznych.
Aby edukacja w zakresie chemii bya moliwie najbardziej skuteczna, zajcia powinny by
prowadzone w niezbyt licznych grupach (podzia na grupy) w salach wyposaonych
w niezbdne sprzty i odczynniki chemiczne. Nauczyciele mog w dowiadczeniach
wykorzystywa substancje znane uczniom z ycia codziennego (np. naturalne wskaniki
kwasowo-zasadowe, ocet, mk, cukier), pokazujc w ten sposb obecno chemii w ich
otoczeniu.
Dobr wiadomoci i umiejtnoci wskazuje na konieczno czenia wiedzy teoretycznej

z dowiadczaln. Treci nauczania opracowano tak, aby uczniowie mogli sami obserwowa
i bada waciwoci substancji i zjawiska oraz projektowa i przeprowadza dowiadczenia
chemiczne, interpretowa ich wyniki i formuowa uoglnienia. Istotne jest rwnie
samodzielne wykorzystywanie i przetwarzanie informacji oraz ksztatowanie nawykw ich
krytycznej oceny.
Zakres treci nauczania stwarza wiele moliwoci pracy metod projektu edukacyjnego
(szczeglnie o charakterze badawczym), metod eksperymentu chemicznego lub innymi
metodami pobudzajcymi aktywno poznawcz uczniw, co pozwoli im na pozyskiwanie
i przetwarzanie informacji na rne sposoby i z rnych rde. Obserwowanie, wyciganie
wnioskw, stawianie hipotez i ich weryfikacja mog nauczy uczniw twrczego
i krytycznego mylenia. Moe to pomc w ksztatowaniu postawy odkrywcy i badacza
z umiejtnoci weryfikacji poprawnoci nowych informacji.
140

W pozyskiwaniu niezbdnych informacji, wykonywaniu oblicze, interpretowaniu wynikw

i wreszcie rozwizywaniu bardziej zoonych problemw metod projektu edukacyjnego,
bardzo pomocnym narzdziem moe okaza si komputer z celowo dobranym
oprogramowaniem oraz dostpnymi w internecie zasobami cyfrowymi.
Proponuje si nastpujcy zestaw dowiadcze do wykonania samodzielnie przez uczniw lub

w formie pokazu nauczycielskiego:
1) badanie waciwoci fizycznych (np. stanu skupienia, barwy, rozpuszczalnoci
w wodzie i benzynie, oddziaywania z magnesem, kruchoci, plastycznoci, gstoci)
oraz chemicznych (np. odczynu wodnego roztworu, pH, palnoci) wybranych
produktw (np. soli kuchennej, cukru, mki, octu, oleju jadalnego, wody, wgla, glinu,
miedzi, elaza);
2) sporzdzanie mieszanin jednorodnych i niejednorodnych, rozdzielanie tych mieszanin:
rozdzielanie dwch cieczy mieszajcych i niemieszajcych si ze sob; rozdzielanie
zawiesiny na skadniki;
3) ilustracja zjawiska fizycznego i reakcji chemicznej;
4) reakcja otrzymywania, np. siarczku elaza(II) jako ilustracja reakcji syntezy,
termicznego rozkadu wglanu wapnia jako ilustracja reakcji analizy i reakcja
np. magnezu z kwasem solnym jako ilustracja reakcji wymiany;
5) badanie efektu termicznego reakcji chemicznych (np. magnezu z kwasem solnym)
i zjawisk fizycznych (np. tworzenie mieszaniny ozibiajcej, rozpuszczanie
wodorotlenku sodu);
6) badanie, czy powietrze jest mieszanin;
7) otrzymywanie tlenu, wodoru, tlenku wgla(IV), badanie wybranych waciwoci
fizycznych i chemicznych tych gazw;
8) badanie wpywu rnych czynnikw (np. obecnoci: tlenu, wody, chlorku sodu)
na powstawanie rdzy. Badanie sposobw ochrony produktw stalowych przed
korozj;
9) badanie zdolnoci rozpuszczania si w wodzie rnych produktw (np. cukru, soli
kuchennej, oleju jadalnego, benzyny);
10) badanie wpywu rnych czynnikw (temperatury, mieszania, stopnia rozdrobnienia)
na szybko rozpuszczania si cia staych w wodzie;
11) otrzymywanie wodnego roztworu wodorotlenku sodu w reakcji sodu z wod oraz
wodnego roztworu wodorotlenku wapnia w reakcji tlenku wapnia z wod w obecnoci
fenoloftaleiny lub uniwersalnego papierka wskanikowego. Otrzymywanie
wodorotlenku miedzi(II) w reakcji strceniowej zachodzcej po zmieszaniu
np. wodnego roztworu siarczanu(VI) miedzi(II) z wodnym roztworem wodorotlenku
sodu;
12) otrzymywanie kwasw tlenowych na przykadzie kwasu fosforowego(V)
(ortofosforowego(V)) w obecnoci oranu metylowego;
13) badanie przewodnictwa elektrycznego wody destylowanej oraz wodnych roztworw
wybranych substancji (np. sacharozy, wodorotlenku sodu, chlorku sodu,
chlorowodoru, kwasu etanowego (octowego));
141

14) badanie odczynu oraz pH wody destylowanej, a take kwasu solnego i wodnego
roztworu wodorotlenku sodu za pomoc wskanikw (np. fenoloftaleiny, oranu
metylowego, uniwersalnego papierka wskanikowego);
15) badanie odczynu oraz pH ywnoci (np. napoju typu cola, mleka, soku z cytryny,
wodnego roztworu soli kuchennej) oraz rodkw czystoci (np. pynu do prania, pynu
do mycia naczy);
16) badanie zmiany barwy wskanikw (np. oranu metylowego) w trakcie mieszania
kwasu solnego i wodnego roztworu wodorotlenku sodu;
17) otrzymywanie trudno rozpuszczalnych soli i wodorotlenkw;
18) obserwacja reakcji spalania alkanw (metanu lub propanu), identyfikacja produktw
spalania;
19) odrnianie wglowodorw nasyconych od nienasyconych (np. wod bromow);
20) badanie waciwoci fizycznych (stanu skupienia, barwy, rozpuszczalnoci w wodzie)
i chemicznych (odczynu, spalania) etanolu;
propano-1,2,3-triolu (glicerolu);
oraz chemicznych (odczynu, dziaania na zasady, tlenki metali, metale, spalania)
kwasu etanowego (octowego);
i chemicznych (odczynu, dziaania na zasady, tlenki metali, metale, spalania)
dugoacuchowych kwasw karboksylowych;
24) dziaanie kwasu karboksylowego (np. metanowego) na alkohol (np. etanol)
w obecnoci stonego kwasu siarkowego(VI);
25) odrnianie tuszczu nasyconego od nienasyconego (np. wod bromow);
26) badanie waciwoci biaek (podczas: ogrzewania, rozpuszczania w wodzie
i rozpuszczalnikach organicznych, w kontakcie z solami metali lekkich i cikich oraz
zasadami i kwasami);
27) wykrywanie za pomoc stonego kwasu azotowego(V) obecnoci biaka
w produktach spoywczych;
28) badanie waciwoci fizycznych (stanu skupienia, barwy, rozpuszczalnoci w wodzie,
przewodnictwa elektrycznego) i chemicznych (odczynu) wglowodanw prostych
i zoonych;
29) wykrywanie za pomoc roztworu jodu obecnoci skrobi w produktach spoywczych.
FIZYKA
I. Wykorzystanie poj i wielkoci fizycznych do opisu zjawisk oraz wskazywanie ich

przykadw w otaczajcej rzeczywistoci.
II. Rozwizywanie problemw z wykorzystaniem praw i zalenoci fizycznych.
142

III. Planowanie i przeprowadzanie obserwacji lub dowiadcze oraz wnioskowanie

na podstawie ich wynikw.
IV. Posugiwanie si informacjami pochodzcymi z analizy materiaw rdowych,

w tym tekstw popularnonaukowych.
I. Wymagania przekrojowe. Ucze:

1) wyodrbnia z tekstw, tabel, diagramw lub wykresw, rysunkw schematycznych
lub blokowych informacje kluczowe dla opisywanego zjawiska bd problemu;
ilustruje je w rnych postaciach;
2) wyodrbnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazuje czynniki istotne
i nieistotne dla jego przebiegu;
3) rozrnia pojcia: obserwacja, pomiar, dowiadczenie; przeprowadza wybrane
obserwacje, pomiary i dowiadczenia korzystajc z ich opisw;
4) opisuje przebieg dowiadczenia lub pokazu; wyrnia kluczowe kroki i sposb
postpowania oraz wskazuje rol uytych przyrzdw;
5) posuguje si pojciem niepewnoci pomiarowej; zapisuje wynik pomiaru wraz z jego
jednostk oraz z uwzgldnieniem informacji o niepewnoci;
6) przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgodnie z zasadami zaokrglania oraz
zachowaniem liczby cyfr znaczcych wynikajcej z dokadnoci pomiaru lub
z danych;
7) przelicza wielokrotnoci i podwielokrotnoci (mikro-, mili-, centy-, hekto-, kilo-,
mega-);
8) rozpoznaje zaleno rosnc bd malejc na podstawie danych z tabeli
lub na podstawie wykresu; rozpoznaje proporcjonalno prost na podstawie
wykresu;
9) przestrzega zasad bezpieczestwa podczas wykonywania obserwacji, pomiarw
i dowiadcze.
II. Ruch i siy. Ucze:

1) opisuje i wskazuje przykady wzgldnoci ruchu;
2) wyrnia pojcia tor i droga;
3) przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina);
4) posuguje si pojciem prdkoci do opisu ruchu prostoliniowego; oblicza jej warto
i przelicza jej jednostki; stosuje do oblicze zwizek prdkoci z drog i czasem,
w ktrym zostaa przebyta;
5) nazywa ruchem jednostajnym ruch, w ktrym droga przebyta w jednostkowych
przedziaach czasu jest staa;
143

6) wyznacza warto prdkoci i drog z wykresw zalenoci prdkoci i drogi od czasu

dla ruchu prostoliniowego odcinkami jednostajnego oraz rysuje te wykresy na
podstawie podanych informacji;
7) nazywa ruchem jednostajnie przyspieszonym ruch, w ktrym warto prdkoci ronie
w jednostkowych przedziaach czasu o t sam warto, a ruchem jednostajnie
opnionym ruch, w ktrym warto prdkoci maleje w jednostkowych
przedziaach czasu o t sam warto;
8) posuguje si pojciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie
przyspieszonego i jednostajnie opnionego; wyznacza warto przyspieszenia wraz
z jednostk; stosuje do oblicze zwizek przyspieszenia ze zmian prdkoci i czasem,
w ktrym ta zmiana nastpia (v = t);
9) wyznacza zmian prdkoci i przyspieszenie z wykresw zalenoci prdkoci od
czasu dla ruchu prostoliniowego jednostajnie zmiennego (przyspieszonego lub
opnionego);
10) stosuje pojcie siy jako dziaania skierowanego (wektor); wskazuje warto, kierunek
i zwrot wektora siy; posuguje si jednostk siy;
11) rozpoznaje i nazywa siy, podaje ich przykady w rnych sytuacjach praktycznych
(siy: cikoci, nacisku, sprystoci, oporw ruchu);
12) wyznacza i rysuje si wypadkow dla si o jednakowych kierunkach; opisuje i rysuje
siy, ktre si rwnowa;
13) opisuje wzajemne oddziaywanie cia posugujc si trzeci zasad dynamiki;
14) analizuje zachowanie si cia na podstawie pierwszej zasady dynamiki;
15) posuguje si pojciem masy jako miary bezwadnoci cia; analizuje zachowanie si
cia na podstawie drugiej zasady dynamiki i stosuje do oblicze zwizek midzy si
i mas a przyspieszeniem;
16) opisuje spadek swobodny jako przykad ruchu jednostajnie przyspieszonego;
17) posuguje si pojciem siy cikoci; stosuje do oblicze zwizek midzy si, mas
i przyspieszeniem grawitacyjnym;
18) dowiadczalnie:
a) ilustruje: I zasad dynamiki, II zasad dynamiki, III zasad dynamiki,
b) wyznacza prdko z pomiaru czasu i drogi z uyciem przyrzdw analogowych
lub cyfrowych bd oprogramowania do pomiarw na obrazach wideo,
c) wyznacza warto siy za pomoc siomierza albo wagi analogowej lub cyfrowej.
III. Energia. Ucze:

1) posuguje si pojciem pracy mechanicznej wraz z jej jednostk; stosuje do oblicze
zwizek pracy z si i drog, na jakiej zostaa wykonana;
2) posuguje si pojciem mocy wraz z jej jednostk; stosuje do oblicze zwizek mocy
z prac i czasem, w ktrym zostaa wykonana;
3) posuguje si pojciem energii kinetycznej, potencjalnej grawitacji i potencjalnej
sprystoci; opisuje wykonan prac jako zmian energii;
4) wyznacza zmian energii potencjalnej grawitacji oraz energii kinetycznej;
5) wykorzystuje zasad zachowania energii do opisu zjawisk oraz zasad zachowania
energii mechanicznej do oblicze.
144

IV. Zjawiska cieplne. Ucze:

1) posuguje si pojciem temperatury; rozpoznaje, e ciaa o rwnej temperaturze
pozostaj w stanie rwnowagi termicznej;
2) posuguje si skalami temperatur (Celsjusza, Kelvina, Fahrenheita); przelicza
temperatur w skali Celsjusza na temperatur w skali Kelvina i odwrotnie;
3) wskazuje, e nie nastpuje przekazywanie energii w postaci ciepa (wymiana ciepa)
midzy ciaami o tej samej temperaturze;
4) wskazuje, e energi ukadu (energi wewntrzn) mona zmieni, wykonujc nad
nim prac lub przekazujc energi w postaci ciepa;
5) analizuje jakociowo zwizek midzy temperatur a redni energi kinetyczn (ruchu
chaotycznego) czsteczek;
6) posuguje si pojciem ciepa waciwego wraz z jego jednostk;
7) opisuje zjawisko przewodnictwa cieplnego; rozrnia materiay o rnym
przewodnictwie; opisuje rol izolacji cieplnej;
8) opisuje ruch gazw i cieczy w zjawisku konwekcji;
9) rozrnia i nazywa zmiany stanw skupienia; analizuje zjawiska topnienia,
krzepnicia, wrzenia, skraplania, sublimacji i resublimacji jako procesy, w ktrych
dostarczenie energii w postaci ciepa nie powoduje zmiany temperatury;
10) dowiadczalnie:
a) demonstruje zjawiska topnienia, wrzenia, skraplania,
b) bada zjawisko przewodnictwa cieplnego i okrela, ktry z badanych materiaw
jest lepszym przewodnikiem ciepa,
c) wyznacza ciepo waciwe wody z uyciem czajnika elektrycznego lub grzaki
o znanej mocy, termometru, cylindra miarowego lub wagi.
V. Waciwoci materii. Ucze:

1) posuguje si pojciami masy i gstoci oraz ich jednostkami; analizuje rnice
gstoci substancji w rnych stanach skupienia wynikajce z budowy mikroskopowej
cia staych, cieczy i gazw;
2) stosuje do oblicze zwizek gstoci z mas i objtoci;
3) posuguje si pojciem parcia (nacisku) oraz pojciem cinienia w cieczach i gazach
wraz z jego jednostk; stosuje do oblicze zwizek midzy parciem a cinieniem;
4) posuguje si pojciem cinienia atmosferycznego;
5) posuguje si prawem Pascala, zgodnie z ktrym zwikszenie cinienia zewntrznego
powoduje jednakowy przyrost cinienia w caej objtoci cieczy lub gazu;
6) stosuje do oblicze zwizek midzy cinieniem hydrostatycznym a wysokoci supa
cieczy i jej gstoci;
7) analizuje siy dziaajce na ciaa zanurzone w cieczach lub gazach, posugujc si
pojciem siy wyporu i prawem Archimedesa;
8) opisuje zjawisko napicia powierzchniowego; ilustruje istnienie si spjnoci i w tym
kontekcie tumaczy formowanie si kropli;
145

9) dowiadczalnie:
a) demonstruje istnienie cinienia atmosferycznego; demonstruje zjawiska
konwekcji i napicia powierzchniowego,
b) demonstruje prawo Pascala oraz zaleno cinienia hydrostatycznego od
wysokoci supa cieczy,
c) demonstruje prawo Archimedesa i na tej podstawie analizuje pywanie cia;
wyznacza gsto cieczy lub cia staych,
d) wyznacza gsto substancji z jakiej wykonany jest przedmiot o ksztacie
regularnym za pomoc wagi i przymiaru lub o nieregularnym ksztacie za
pomoc wagi, cieczy i cylindra miarowego.
VI. Elektryczno. Ucze:

1) opisuje sposoby elektryzowania cia przez potarcie i dotyk; wskazuje, e zjawiska te
polegaj na przemieszczaniu elektronw;
2) opisuje jakociowo oddziaywanie adunkw jednoimiennych i rnoimiennych;
3) rozrnia przewodniki od izolatorw oraz wskazuje ich przykady;
4) opisuje przemieszczenie adunkw w przewodnikach pod wpywem oddziaywania
ze strony adunku zewntrznego (indukcja elektrostatyczna);
5) opisuje budow oraz zasad dziaania elektroskopu;
6) posuguje si pojciem adunku elektrycznego jako wielokrotnoci adunku
elementarnego; stosuje jednostk adunku;
7) opisuje przepyw prdu w obwodach jako ruch elektronw swobodnych albo jonw
w przewodnikach;
8) posuguje si pojciem natenia prdu wraz z jego jednostk; stosuje do oblicze
zwizek midzy nateniem prdu a adunkiem i czasem jego przepywu przez
przekrj poprzeczny przewodnika;
9) posuguje si pojciem napicia elektrycznego jako wielkoci okrelajcej ilo
energii potrzebnej do przeniesienia jednostkowego adunku w obwodzie; stosuje
jednostk napicia;
10) posuguje si pojciem pracy i mocy prdu elektrycznego wraz z ich jednostkami;
stosuje do oblicze zwizki midzy tymi wielkociami; przelicza energi elektryczn
wyraon w kilowatogodzinach na dule i odwrotnie;
11) wyrnia formy energii, na jakie jest zamieniana energia elektryczna; wskazuje
rda energii elektrycznej i odbiorniki;
12) posuguje si pojciem oporu elektrycznego jako wasnoci przewodnika; stosuje do
oblicze zwizek midzy napiciem a nateniem prdu i oporem; posuguje si
jednostk oporu;
13) rysuje schematy obwodw elektrycznych skadajcych si z jednego rda energii,
jednego odbiornika, miernikw i wycznikw; posuguje si symbolami graficznymi
tych elementw;
14) opisuje rol izolacji i bezpiecznikw przecieniowych w domowej sieci elektrycznej
oraz warunki bezpiecznego korzystania z energii elektrycznej;
146

15) wskazuje skutki przerwania dostaw energii elektrycznej do urzdze o kluczowym

znaczeniu;
16) dowiadczalnie:
a) demonstruje zjawiska elektryzowania przez potarcie lub dotyk,
b) demonstruje wzajemne oddziaywanie cia naelektryzowanych,
c) rozrnia przewodniki od izolatorw oraz wskazuje ich przykady,
d) czy wedug podanego schematu obwd elektryczny skadajcy si ze rda
(akumulatora, zasilacza), odbiornika (arwki, brzczyka, silnika, diody,
grzejnika, opornika), wycznikw, woltomierzy, amperomierzy; odczytuje
wskazania miernikw,
e) wyznacza opr przewodnika przez pomiary napicia na jego kocach oraz
natenia prdu przez niego pyncego.
VII. Magnetyzm. Ucze:

1) nazywa bieguny magnesw staych i opisuje oddziaywanie midzy nimi;
2) opisuje zachowanie si igy magnetycznej w obecnoci magnesu oraz zasad dziaania
kompasu; posuguje si pojciem biegunw magnetycznych Ziemi;
3) opisuje na przykadzie elaza oddziaywanie magnesw na materiay magnetyczne
i wymienia przykady wykorzystania tego oddziaywania;
4) opisuje zachowanie si igy magnetycznej w otoczeniu prostoliniowego przewodnika
z prdem;
5) opisuje budow i dziaanie elektromagnesu; opisuje wzajemne oddziaywanie
elektromagnesw i magnesw; wymienia przykady zastosowania elektromagnesw;
6) wskazuje oddziaywanie magnetyczne jako podstaw dziaania silnikw
elektrycznych;
7) dowiadczalnie:
a) demonstruje zachowanie si igy magnetycznej w obecnoci magnesu,
b) demonstruje zjawisko oddziaywania przewodnika z prdem na ig
magnetyczn.
VIII. Ruch drgajcy i fale. Ucze:

1) opisuje ruch okresowy wahada; posuguje si pojciami amplitudy, okresu
i czstotliwoci do opisu ruchu okresowego wraz z ich jednostkami;
2) opisuje ruch drgajcy (drgania) ciaa pod wpywem siy sprystoci oraz analizuje
jakociowo przemiany energii kinetycznej i energii potencjalnej sprystoci w tym
ruchu; wskazuje pooenie rwnowagi;
3) wyznacza amplitud i okres drga na podstawie przedstawionego wykresu zalenoci
pooenia od czasu;
4) opisuje rozchodzenie si fali mechanicznej jako proces przekazywania energii
bez przenoszenia materii; posuguje si pojciem prdkoci rozchodzenia si fali;
5) posuguje si pojciami amplitudy, okresu, czstotliwoci i dugoci fali do opisu fal
oraz stosuje do oblicze zwizki midzy tymi wielkociami wraz z ich jednostkami;
147

6) opisuje mechanizm powstawania i rozchodzenia si fal dwikowych w powietrzu;

podaje przykady rde dwiku;
7) opisuje jakociowo zwizek midzy wysokoci dwiku a czstotliwoci fali
oraz zwizek midzy nateniem dwiku (gonoci) a energi fali i amplitud fali;
8) rozrnia dwiki syszalne, ultradwiki i infradwiki; wymienia przykady ich
rde i zastosowa;
9) dowiadczalnie:
a) wyznacza okres i czstotliwo w ruchu okresowym,
b) demonstruje dwiki o rnych czstotliwociach z wykorzystaniem drgajcego
przedmiotu lub instrumentu muzycznego,
c) obserwuje oscylogramy dwikw z wykorzystaniem rnych technik.
IX. Optyka. Ucze:

1) ilustruje prostoliniowe rozchodzenie si wiata w orodku jednorodnym; wyjania
powstawanie cienia i pcienia;
2) opisuje zjawisko odbicia od powierzchni paskiej i od powierzchni sferycznej;
3) opisuje zjawisko rozproszenia wiata przy odbiciu od powierzchni chropowatej;
4) analizuje bieg promieni wychodzcych z punktu w rnych kierunkach, a nastpnie
odbitych od zwierciada paskiego i od zwierciade sferycznych; opisuje skupianie
promieni w zwierciadle wklsym oraz bieg promieni odbitych od zwierciada
wypukego; posuguje si pojciami ogniska i ogniskowej;
5) konstruuje bieg promieni ilustrujcy powstawanie obrazw pozornych wytwarzanych
przez zwierciado paskie oraz powstawanie obrazw rzeczywistych i pozornych
wytwarzanych przez zwierciada sferyczne znajc pooenie ogniska;
6) opisuje jakociowo zjawisko zaamania wiata na granicy dwch orodkw
rnicych si prdkoci rozchodzenia si wiata; wskazuje kierunek zaamania;
7) opisuje bieg promieni rwnolegych do osi optycznej przechodzcych przez soczewk
skupiajc i rozpraszajc, posugujc si pojciami ogniska i ogniskowej;
8) rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki; rozrnia obrazy
rzeczywiste, pozorne, proste, odwrcone; porwnuje wielko przedmiotu i obrazu;
9) posuguje si pojciem krtkowzrocznoci i dalekowzrocznoci oraz opisuje rol
soczewek w korygowaniu tych wad wzroku;
10) opisuje wiato biae jako mieszanin barw i ilustruje to rozszczepieniem wiata
w pryzmacie; wymienia inne przykady rozszczepienia wiata;
11) opisuje wiato lasera jako jednobarwne i ilustruje to brakiem rozszczepienia
w pryzmacie;
12) wymienia rodzaje fal elektromagnetycznych: radiowe, mikrofale, promieniowanie
podczerwone, wiato widzialne, promieniowanie nadfioletowe, rentgenowskie
i gamma; wskazuje przykady ich zastosowania;
13) wymienia cechy wsplne i rnice w rozchodzeniu si fal mechanicznych
i elektromagnetycznych;
148

14) dowiadczalnie:
a) demonstruje zjawisko prostoliniowego rozchodzenia si wiata, zjawisko
zaamania wiata na granicy orodkw, powstawanie obrazw za pomoc
zwierciade paskich, sferycznych i soczewek,
b) otrzymuje za pomoc soczewki skupiajcej ostre obrazy przedmiotu na ekranie,
c) demonstruje rozszczepienie wiata w pryzmacie.
Fizyka jest nauk przyrodnicz, nierozerwalnie zwizan z codzienn aktywnoci czowieka.

Wiele zagadnie charakterystycznych dla fizyki jest poznawanych i postrzeganych przez
uczniw znacznie wczeniej ni rozpoczyna si ich formalna edukacja z tego przedmiotu.
Dlatego bardzo wanym elementem nauczania fizyki jest zarwno wiadomo wiedzy
potocznej, jak i baga umiejtnoci wynikajcy z nieustannego obserwowania wiata.
Przedmiot fizyka to przede wszystkim sposobno do konstruktywistycznej weryfikacji

pogldw uczniw oraz czas na budowanie podstaw mylenia naukowego stawiania pyta
i szukania ustrukturyzowanych odpowiedzi. Uczenie podstaw fizyki bez nieustannego
odwoywania si do przykadw z codziennego ycia, bogatego ilustrowania kontekstowego
oraz czynnego badania zjawisk i procesw jest sprzeczne z fundamentalnymi zasadami
nauczania tego przedmiotu. Nauczanie fizyki winno by postrzegane przede wszystkim jako
sposobno do zaspokajania ciekawoci poznawczej uczniw i na tej bazie ksztatowania
umiejtnoci zdobywania wiedzy, ktrej podstawy zostay zapisane w dokumencie.
Eksperymentowanie, rozwizywanie zada problemowych oraz praca z materiaami

rdowymi winny stanowi gwne obszary aktywnoci podczas zaj fizyki.
Zawarte w podstawie programowej ksztacenia oglnego dla szkoy podstawowej treci

nauczania zostay wybrane w celu ksztatowania podstaw rozumowania naukowego
obejmujcego rozpoznawanie zagadnie, wyjanianie zjawisk fizycznych, interpretowanie
oraz wykorzystanie wynikw i dowodw naukowych do budowania fizycznego obrazu
rzeczywistoci.
Podczas realizacji wymaga podstawy programowej ksztacenia oglnego dla szkoy

podstawowej istotne jest zwrcenie uwagi na stopie opanowania nastpujcych umiejtnoci:
1) rozwizywania typowych zada przez wykonywanie rutynowych czynnoci;
2) rozpoznawania i kojarzenia z wykorzystaniem pojedynczych rde informacji;
3) wybierania i stosowania strategii rozwizywania problemw;
4) efektywnej pracy nad rozwizaniem oraz czenia rnorodnych informacji i technik;
5) matematycznych z uyciem odpowiednich reprezentacji;
6) dowiadczalnych;
7) formuowania komunikatu o swoim rozumowaniu oraz uzasadniania podjtego
dziaania.
149

MATEMATYKA
I. Sprawnoci rachunkowa.
1. Wykonywanie nieskomplikowanych oblicze w pamici lub w dziaaniach
trudniejszych pisemnie oraz wykorzystanie tych umiejtnoci w sytuacjach
praktycznych.
2. Weryfikowanie i interpretowanie otrzymanych wynikw oraz ocena sensownoci
rozwizania.
II. Wykorzystanie i tworzenie informacji.

1. Odczytywanie i interpretowanie danych przedstawionych w rnej formie oraz ich
przetwarzanie.
2. Interpretowanie i tworzenie tekstw o charakterze matematycznym oraz graficzne
przedstawianie danych.
3. Uywanie jzyka matematycznego do opisu rozumowania i uzyskanych wynikw.
III. Wykorzystanie i interpretowanie reprezentacji.

1. Uywanie prostych, dobrze znanych obiektw matematycznych, interpretowanie
poj matematycznych i operowanie obiektami matematycznymi.
2. Dobieranie modelu matematycznego do prostej sytuacji oraz budowanie go
w rnych kontekstach, take w kontekcie praktycznym.
IV. Rozumowanie i argumentacja.

1. Przeprowadzanie prostego rozumowania, podawanie argumentw uzasadniajcych
poprawno rozumowania, rozrnianie dowodu od przykadu.
2. Dostrzeganie regularnoci, podobiestw oraz analogii i formuowanie wnioskw na
ich podstawie.
3. Stosowanie strategii wynikajcej z treci zadania, tworzenie strategii rozwizania
problemu, rwnie w rozwizaniach wieloetapowych oraz w takich, ktre wymagaj
umiejtnoci czenia wiedzy z rnych dziaw matematyki.
KLASY IVVI
I. Liczby naturalne w dziesitkowym ukadzie pozycyjnym. Ucze:

1) zapisuje i odczytuje liczby naturalne wielocyfrowe;
2) interpretuje liczby naturalne na osi liczbowej;
3) porwnuje liczby naturalne;
150

4) zaokrgla liczby naturalne;

5) liczby w zakresie do 3 000 zapisane w systemie rzymskim przedstawia w systemie
dziesitkowym, a zapisane w systemie dziesitkowym przedstawia w systemie
rzymskim.
II. Dziaania na liczbach naturalnych. Ucze:

1) dodaje i odejmuje w pamici liczby naturalne dwucyfrowe lub wiksze, liczb
jednocyfrow dodaje do dowolnej liczby naturalnej i odejmuje od dowolnej liczby
naturalnej;
2) dodaje i odejmuje liczby naturalne wielocyfrowe sposobem pisemnym i za pomoc
kalkulatora;
3) mnoy i dzieli liczb naturaln przez liczb naturaln jednocyfrow, dwucyfrow
lub trzycyfrow sposobem pisemnym, w pamici (w najprostszych przykadach)
i za pomoc kalkulatora (w trudniejszych przykadach);
4) wykonuje dzielenie z reszt liczb naturalnych;
5) stosuje wygodne dla siebie sposoby uatwiajce obliczenia, w tym przemienno
i czno dodawania i mnoenia oraz rozdzielno mnoenia wzgldem
dodawania;
6) porwnuje liczby naturalne z wykorzystaniem ich rnicy lub ilorazu;
7) rozpoznaje liczby podzielne przez 2, 3, 4, 5, 9, 10, 100;
8) rozpoznaje liczb zoon, gdy jest ona jednocyfrowa lub dwucyfrowa, a take gdy
na istnienie dzielnika waciwego wskazuje cecha podzielnoci;
9) rozkada liczby dwucyfrowe na czynniki pierwsze;
10) oblicza kwadraty i szeciany liczb naturalnych;
11) stosuje reguy dotyczce kolejnoci wykonywania dziaa;
12) szacuje wyniki dziaa;
13) znajduje najwikszy wsplny dzielnik (NWD) w sytuacjach nie trudniejszych ni
typu NWD(600, 72), NWD(140, 567), NWD(10000, 48), NWD(910, 2016) oraz
wyznacza najmniejsz wspln wielokrotno dwch liczb naturalnych metod
rozkadu na czynniki;
14) rozpoznaje wielokrotnoci danej liczby, kwadraty, szeciany, liczby pierwsze,
liczby zoone;
15) odpowiada na pytania dotyczce liczebnoci zbiorw rnych rodzajw liczb
wrd liczb z pewnego niewielkiego zakresu (np. od 1 do 200 czy od 100 do 1000),
o ile liczba w odpowiedzi jest na tyle maa, e wszystkie rozwaane liczby ucze
moe wypisa;
16) rozkada liczby naturalne na czynniki pierwsze, w przypadku gdy co najwyej
jeden z tych czynnikw jest liczb wiksz ni 10;
17) wyznacza wynik dzielenia z reszt liczby a przez liczb b i zapisuje liczb a
w postaci: a = b q + r .
III. Liczby cakowite. Ucze:

1) podaje praktyczne przykady stosowania liczb ujemnych;
2) interpretuje liczby cakowite na osi liczbowej;
151

3) oblicza warto bezwzgldn;

4) porwnuje liczby cakowite;
5) wykonuje proste rachunki pamiciowe na liczbach cakowitych.
IV. Uamki zwyke i dziesitne. Ucze:

1) opisuje cz danej caoci za pomoc uamka;
2) przedstawia uamek jako iloraz liczb naturalnych, a iloraz liczb naturalnych jako
uamek zwyky;
3) skraca i rozszerza uamki zwyke;
4) sprowadza uamki zwyke do wsplnego mianownika;
5) przedstawia uamki niewaciwe w postaci liczby mieszanej, a liczb mieszan
w postaci uamka niewaciwego;
6) zapisuje wyraenia dwumianowane w postaci uamka dziesitnego i odwrotnie;
7) zaznacza i odczytuje uamki zwyke i dziesitne na osi liczbowej oraz odczytuje
uamki zwyke i dziesitne zaznaczone na osi liczbowej;
8) zapisuje uamki dziesitne skoczone w postaci uamkw zwykych;
9) zamienia uamki zwyke o mianownikach bdcych dzielnikami liczb 10, 100,
1 000 itd. na uamki dziesitne skoczone dowoln metod (przez rozszerzanie lub
skracanie uamkw zwykych, dzielenie licznika przez mianownik w pamici,
pisemnie lub za pomoc kalkulatora);
10) zapisuje uamki zwyke o mianownikach innych ni wymienione w pkt 9 w postaci
rozwinicia dziesitnego nieskoczonego (z uyciem wielokropka po ostatniej
cyfrze), uzyskane w wyniku dzielenia licznika przez mianownik w pamici,
pisemnie lub za pomoc kalkulatora;
11) zaokrgla uamki dziesitne;
12) porwnuje uamki (zwyke i dziesitne);
13) oblicza liczb, ktrej cz jest podana (wyznacza cao, z ktrej okrelono cz
za pomoc uamka);
14) wyznacza liczb, ktra powstaje po powikszeniu lub pomniejszeniu o pewn cz
innej liczby.
V. Dziaania na uamkach zwykych i dziesitnych. Ucze:

1) dodaje, odejmuje, mnoy i dzieli uamki zwyke o mianownikach jedno- lub
dwucyfrowych, a take liczby mieszane;
2) dodaje, odejmuje, mnoy i dzieli uamki dziesitne w pamici (w przykadach
najprostszych), pisemnie i za pomoc kalkulatora (w przykadach trudnych);
3) wykonuje nieskomplikowane rachunki, w ktrych wystpuj jednoczenie uamki
zwyke i dziesitne;
4) porwnuje uamki z wykorzystaniem ich rnicy;
5) oblicza uamek danej liczby cakowitej;
6) oblicza kwadraty i szeciany uamkw zwykych i dziesitnych oraz liczb
mieszanych;
152

7) oblicza warto prostych wyrae arytmetycznych, stosujc reguy dotyczce

kolejnoci wykonywania dziaa;
8) wykonuje dziaania na uamkach dziesitnych, uywajc wasnych, poprawnych
strategii lub za pomoc kalkulatora;
9) oblicza wartoci wyrae arytmetycznych, wymagajcych stosowania dziaa
arytmetycznych na liczbach cakowitych lub liczbach zapisanych za pomoc
uamkw zwykych, liczb mieszanych i uamkw dziesitnych, take wymiernych
ujemnych o stopniu trudnoci nie wikszym ni w przykadzie
1 1 2
: 0, 25 + 5, 25 : 0, 05 7 2,5 3 + 1, 25.
2 2 3
VI. Elementy algebry. Ucze:

1) korzysta z nieskomplikowanych wzorw, w ktrych wystpuj oznaczenia
literowe, opisuje wzr sowami;
2) stosuje oznaczenia literowe nieznanych wielkoci liczbowych i zapisuje proste
wyraenia algebraiczne na podstawie informacji osadzonych w kontekcie
praktycznym, na przykad zapisuje obwd trjkta o bokach: a, a+2, b;
rozwizuje rwnania pierwszego stopnia z jedn niewiadom wystpujc po
jednej stronie rwnania (przez zgadywanie, dopenianie lub wykonanie dziaania
x2
odwrotnego), na przykad = 4.
3
VII. Proste i odcinki. Ucze:

1) rozpoznaje i nazywa figury: punkt, prosta, pprosta, odcinek;
2) rozpoznaje proste i odcinki prostopade i rwnolege, na przykad jak w sytuacji
okrelonej w zadaniu:
Odcinki AB i CD s prostopade, odcinki CD i EF s rwnolege oraz odcinki EF
i DF s prostopade. Okrel wzajemne pooenie odcinkw DF oraz AB. Wykonaj
odpowiedni rysunek;
3) rysuje pary odcinkw prostopadych i rwnolegych;
4) mierzy odcinek z dokadnoci do 1 mm;
5) znajduje odlego punktu od prostej.
VIII. Kty. Ucze:

1) wskazuje w dowolnym kcie ramiona i wierzchoek;
2) mierzy z dokadnoci do 1 kty mniejsze ni 180;
3) rysuje kty mniejsze od 180;
4) rozpoznaje kt prosty, ostry i rozwarty;
5) porwnuje kty;
6) rozpoznaje kty wierzchokowe i przylege oraz korzysta z ich wasnoci.
153

IX. Wielokty, koa i okrgi. Ucze:

1) rozpoznaje i nazywa trjkty ostroktne, prostoktne, rozwartoktne, rwnoboczne
i rwnoramienne;
2) konstruuje trjkt o danych trzech bokach i ustala moliwo zbudowania trjkta
na podstawie nierwnoci trjkta;
3) stosuje twierdzenie o sumie ktw wewntrznych trjkta;
4) rozpoznaje i nazywa: kwadrat, prostokt, romb, rwnolegobok i trapez;
5) zna najwaniejsze wasnoci kwadratu, prostokta, rombu, rwnolegoboku
i trapezu, rozpoznaje figury osiowosymetryczne i wskazuje osie symetrii figur;
6) wskazuje na rysunku ciciw, rednic oraz promie koa i okrgu;
7) rysuje ciciw koa i okrgu, a take, jeeli dany jest rodek okrgu, promie
i rednic;
8) w trjkcie rwnoramiennym wyznacza przy danym jednym kcie miary
pozostaych ktw oraz przy danych obwodzie i dugoci jednego boku dugoci
pozostaych bokw.
X. Bryy. Ucze:
1) rozpoznaje graniastosupy proste, ostrosupy, walce, stoki i kule w sytuacjach
praktycznych i wskazuje te bryy wrd innych modeli bry;
2) wskazuje wrd graniastosupw prostopadociany i szeciany i uzasadnia swj
wybr;
3) rozpoznaje siatki graniastosupw prostych i ostrosupw;
4) rysuje siatki prostopadocianw;
5) wykorzystuje podane zalenoci midzy dugociami krawdzi graniastosupa do
wyznaczania dugoci poszczeglnych krawdzi.
XI. Obliczenia w geometrii. Ucze:

1) oblicza obwd wielokta o danych dugociach bokw;
2) oblicza pola: trjkta, kwadratu, prostokta, rombu, rwnolegoboku, trapezu,
przedstawionych na rysunku oraz w sytuacjach praktycznych, w tym take dla
danych wymagajcych zamiany jednostek i w sytuacjach z nietypowymi
wymiarami, na przykad pole trjkta o boku 1 km i wysokoci 1 mm;
3) stosuje jednostki pola: mm 2, cm 2, dm 2, m 2, km 2, ar, hektar (bez zamiany
jednostek w trakcie oblicze);
4) oblicza pola wieloktw metod podziau na mniejsze wielokty lub uzupeniania
do wikszych wieloktw jak w sytuacjach:
154

5) oblicza objto i pole powierzchni prostopadocianu przy danych dugociach

krawdzi;
6) stosuje jednostki objtoci i pojemnoci: mililitr, litr, cm 3, dm 3, m 3 ;
7) oblicza miary ktw, stosujc przy tym poznane wasnoci ktw i wieloktw.
XII. Obliczenia praktyczne. Ucze:

1) interpretuje 100% danej wielkoci jako cao, 50% jako poow, 25% jako
jedn czwart, 10% jako jedn dziesit, 1% jako jedn setn czci danej
wielkoci liczbowej;
2) w przypadkach osadzonych w kontekcie praktycznym oblicza procent danej
wielkoci w stopniu trudnoci typu 50%, 20%, 10%;
3) wykonuje proste obliczenia zegarowe na godzinach, minutach i sekundach;
4) wykonuje proste obliczenia kalendarzowe na dniach, tygodniach, miesicach,
latach;
5) odczytuje temperatur (dodatni i ujemn);
6) zamienia i prawidowo stosuje jednostki dugoci: milimetr, centymetr, decymetr,
metr, kilometr;
7) zamienia i prawidowo stosuje jednostki masy: gram, dekagram, kilogram, tona;
8) oblicza rzeczywist dugo odcinka, gdy dana jest jego dugo w skali oraz
dugo odcinka w skali, gdy dana jest jego rzeczywista dugo;
9) w sytuacji praktycznej oblicza: drog przy danej prdkoci i czasie, prdko przy
danej drodze i czasie, czas przy danej drodze i prdkoci oraz stosuje jednostki
prdkoci km/h i m/s.
XIII. Elementy statystyki opisowej. Ucze:

1) gromadzi i porzdkuje dane;
2) odczytuje i interpretuje dane przedstawione w tekstach, tabelach, na diagramach
i na wykresach, na przykad: wartoci z wykresu, warto najwiksz, najmniejsz,
opisuje przedstawione w tekstach, tabelach, na diagramach i na wykresach
zjawiska przez okrelenie przebiegu zmiany wartoci danych, na przykad
z uyciem okrelenia wartoci rosn, wartoci malej, wartoci s takie same
(przyjmowana warto jest staa).
XIV. Zadania tekstowe. Ucze:

1) czyta ze zrozumieniem tekst zawierajcy informacje liczbowe;
2) wykonuje wstpne czynnoci uatwiajce rozwizanie zadania, w tym rysunek
pomocniczy lub wygodne dla niego zapisanie informacji i danych z treci zadania;
3) dostrzega zalenoci midzy podanymi informacjami;
4) dzieli rozwizanie zadania na etapy, stosujc wasne, poprawne, wygodne dla niego
strategie rozwizania;
155

5) do rozwizywania zada osadzonych w kontekcie praktycznym stosuje poznan

wiedz z zakresu arytmetyki i geometrii oraz nabyte umiejtnoci rachunkowe,
a take wasne poprawne metody;
6) weryfikuje wynik zadania tekstowego, oceniajc sensowno rozwizania np.
poprzez szacowanie, sprawdzanie wszystkich warunkw zadania, ocenianie rzdu
wielkoci otrzymanego wyniku;
7) ukada zadania i amigwki, rozwizuje je; stawia nowe pytania zwizane
z sytuacj w rozwizanym zadaniu.
KLASY VII i VIII
I. Potgi o podstawach wymiernych. Ucze:

1) zapisuje iloczyn jednakowych czynnikw w postaci potgi o wykadniku
cakowitym dodatnim;
2) mnoy i dzieli potgi o wykadnikach cakowitych dodatnich;
3) mnoy potgi o rnych podstawach i jednakowych wykadnikach;
4) podnosi potg do potgi;
5) odczytuje i zapisuje liczby w notacji wykadniczej 10 , gdy 1 < 10,
jest liczb cakowit.
II. Pierwiastki. Ucze:

1) oblicza wartoci pierwiastkw kwadratowych i szeciennych z liczb, ktre s
odpowiednio kwadratami lub szecianami liczb wymiernych;
2) szacuje wielko danego pierwiastka kwadratowego lub szeciennego oraz
wyraenia arytmetycznego zawierajcego pierwiastki;
3) porwnuje warto wyraenia arytmetycznego zawierajcego pierwiastki z dan
liczb wymiern oraz znajduje liczby wymierne wiksze lub mniejsze od takiej
wartoci, na przykad znajduje liczb cakowit a tak, e: a 137 < a + 1 ;
4) oblicza pierwiastek z iloczynu i ilorazu dwch liczb, wycza liczb przed znak
pierwiastka i wcza liczb pod znak pierwiastka;
5) mnoy i dzieli pierwiastki tego samego stopnia.
III. Tworzenie wyrae algebraicznych z jedn i z wieloma zmiennymi. Ucze:

1) zapisuje wyniki podanych dziaa w postaci wyrae algebraicznych jednej lub
kilku zmiennych;
2) oblicza wartoci liczbowe wyrae algebraicznych;
3) zapisuje zalenoci przedstawione w zadaniach w postaci wyrae
algebraicznych jednej lub kilku zmiennych;
4) zapisuje rozwizania zada w postaci wyrae algebraicznych jak w przykadzie:
Bartek i Grze zbierali kasztany. Bartek zebra n kasztanw, Grze zebra 7 razy
wicej. Nastpnie Grze w drodze do domu zgubi 10 kasztanw, a poow
pozostaych odda Bartkowi. Ile kasztanw ma teraz Bartek, a ile ma Grze?
156

IV. Przeksztacanie wyrae algebraicznych. Sumy algebraiczne i dziaania na nich. Ucze:

1) porzdkuje jednomiany i dodaje jednomiany podobne (tzn. rnice si jedynie
wspczynnikiem liczbowym);
2) dodaje i odejmuje sumy algebraiczne, dokonujc przy tym redukcji wyrazw
podobnych;
3) mnoy sumy algebraiczne przez jednomian i dodaje wyraenia powstae
z mnoenia sum algebraicznych przez jednomiany;
4) mnoy dwumian przez dwumian, dokonujc redukcji wyrazw podobnych.
V. Obliczenia procentowe. Ucze:

1) przedstawia cz wielkoci jako procent tej wielkoci;
2) oblicza liczb a rwn p procent danej liczby b;
3) oblicza, jaki procent danej liczby b stanowi liczba a;
4) oblicza liczb b, ktrej p procent jest rwne a;
5) stosuje obliczenia procentowe do rozwizywania problemw w kontekcie
praktycznym, rwnie w przypadkach wielokrotnych podwyek lub obniek
danej wielkoci.
VI. Rwnania z jedn niewiadom. Ucze:

1) sprawdza, czy dana liczba jest rozwizaniem rwnania (stopnia pierwszego,
drugiego lub trzeciego) z jedn niewiadom, na przykad sprawdza, ktre liczby
x3 x2
cakowite niedodatnie i wiksze od 8 s rozwizaniami rwnania + = 0;
8 2
2) rozwizuje rwnania pierwszego stopnia z jedn niewiadom metod rwna
rwnowanych;
3) rozwizuje rwnania, ktre po prostych przeksztaceniach wyrae
algebraicznych sprowadzaj si do rwna pierwszego stopnia z jedn
niewiadom;
4) rozwizuje zadania tekstowe za pomoc rwna pierwszego stopnia z jedn
niewiadom, w tym take z obliczeniami procentowymi;
5) przeksztaca proste wzory, aby wyznaczy zadan wielko we wzorach
geometrycznych (np. pl figur) i fizycznych (np. dotyczcych prdkoci, drogi
i czasu).
VII. Proporcjonalno prosta. Ucze:

1) podaje przykady wielkoci wprost proporcjonalnych;
2) wyznacza warto przyjmowan przez wielko wprost proporcjonaln
w przypadku konkretnej zalenoci proporcjonalnej, na przykad warto
zakupionego towaru w zalenoci od liczby sztuk towaru, ilo zuytego paliwa
w zalenoci od liczby przejechanych kilometrw, liczby przeczytanych stron
ksiki w zalenoci od czasu jej czytania;
3) stosuje podzia proporcjonalny.
157

VIII. Wasnoci figur geometrycznych na paszczynie. Ucze:

1) zna i stosuje twierdzenie o rwnoci ktw wierzchokowych (z wykorzystaniem
zalenoci midzy ktami przylegymi);
2) przedstawia na paszczynie dwie proste w rnych pooeniach wzgldem
siebie, w szczeglnoci proste prostopade i proste rwnolege;
3) korzysta z wasnoci prostych rwnolegych, w szczeglnoci stosuje rwno
ktw odpowiadajcych i naprzemianlegych;
4) zna i stosuje cechy przystawania trjktw;
5) zna i stosuje wasnoci trjktw rwnoramiennych (rwno ktw przy
podstawie);
6) zna nierwno trjkta AB + BC AC i wie, kiedy zachodzi rwno;
7) wykonuje proste obliczenia geometryczne wykorzystujc sum ktw
wewntrznych trjkta i wasnoci trjktw rwnoramiennych;
8) zna i stosuje w sytuacjach praktycznych twierdzenie Pitagorasa (bez twierdzenia
odwrotnego);
9) przeprowadza dowody geometryczne o poziomie trudnoci nie wikszym ni
w przykadach:
a) dany jest ostroktny trjkt rwnoramienny ABC, w ktrym AC = BC .
W tym trjkcie poprowadzono wysoko AD. Udowodnij, e kt ABC jest
dwa razy wikszy od kta BAD,
b) na bokach BC i CD prostokta ABCD zbudowano, na zewntrz prostokta,
dwa trjkty rwnoboczne BCE i CDF. Udowodnij, e AE = AF .
IX. Wielokty. Ucze:

1) zna pojcie wielokta foremnego;
2) stosuje wzory na pole trjkta, prostokta, kwadratu, rwnolegoboku, rombu,
trapezu, a take do wyznaczania dugoci odcinkw o poziomie trudnoci nie
wikszym ni w przykadach:
a) oblicz najkrtsz wysoko trjkta prostoktnego o bokach dugoci:
5 cm, 12 cm i 13 cm,
b) przektne rombu ABCD maj dugoci AC = 8 dm i BD = 10 dm.
Przektn BD rombu przeduono do punktu E w taki sposb, e odcinek
BE jest dwa razy duszy od tej przektnej. Oblicz pole trjkta CDE.
(zadanie ma dwie odpowiedzi).
X. O liczbowa. Ukad wsprzdnych na paszczynie. Ucze:

1) zaznacza na osi liczbowej zbiory liczb speniajcych warunek taki jak x 1,5 lub
4
taki jak x < ;
7
2) znajduje wsprzdne danych (na rysunku) punktw kratowych w ukadzie
wsprzdnych na paszczynie;
3) rysuje w ukadzie wsprzdnych na paszczynie punkty kratowe o danych
wsprzdnych cakowitych (dowolnego znaku);
158

4) znajduje rodek odcinka, ktrego koce maj dane wsprzdne (cakowite lub
wymierne) oraz znajduje wsprzdne drugiego koca odcinka, gdy dany jest
jeden koniec i rodek;
5) oblicza dugo odcinka, ktrego koce s danymi punktami kratowymi
w ukadzie wsprzdnych;
6) dla danych punktw kratowych A i B znajduje inne punkty kratowe nalece do
prostej AB.
XI. Geometria przestrzenna. Ucze:

1) rozpoznaje graniastosupy i ostrosupy w tym proste i prawidowe;
2) oblicza objtoci i pola powierzchni graniastosupw prostych, prawidowych
i takich, ktre nie s prawidowe o poziomie trudnoci nie wikszym ni
w przykadowym zadaniu:
Podstaw graniastosupa prostego jest trjkt rwnoramienny, ktrego dwa
rwne kty maj po 45 , a najduszy bok ma dugo 6 2 dm. Jeden z bokw
prostokta, ktry jest w tym graniastosupie cian boczn o najwikszej
powierzchni, ma dugo 4 dm. Oblicz objto i pole powierzchni cakowitej
tego graniastosupa;
3) oblicza objtoci i pola powierzchni ostrosupw prawidowych i takich, ktre nie
s prawidowe o poziomie trudnoci nie wikszym ni w przykadzie:
Prostokt ABCD jest podstaw ostrosupa ABCDS, punkt M jest rodkiem
krawdzi AD, odcinek MS jest wysokoci ostrosupa. Dane s nastpujce
dugoci krawdzi: AD = 10 cm, AS = 13 cm oraz AB = 20 cm.
Oblicz objto ostrosupa.
XII. Wprowadzenie do kombinatoryki i rachunku prawdopodobiestwa. Ucze:

1) wyznacza zbiory obiektw, analizuje i oblicza, ile jest obiektw, majcych dan
wasno, w przypadkach niewymagajcych stosowania regu mnoenia
i dodawania;
2) przeprowadza proste dowiadczenia losowe, polegajce na rzucie monet, rzucie
szecienn kostk do gry, rzucie kostk wielocienn lub losowaniu kuli spord
zestawu kul, analizuje je i oblicza prawdopodobiestwa zdarze
w dowiadczeniach losowych.
XIII. Odczytywanie danych i elementy statystyki opisowej. Ucze:

1) interpretuje dane przedstawione za pomoc tabel, diagramw supkowych
i koowych, wykresw, w tym take wykresw w ukadzie wsprzdnych;
159

2) tworzy diagramy supkowe i koowe oraz wykresy liniowe na podstawie

zebranych przez siebie danych lub danych pochodzcych z rnych rde;
3) oblicza redni arytmetyczn kilku liczb.
XIV. Dugo okrgu i pole koa. Ucze:

1) oblicza dugo okrgu o danym promieniu lub danej rednicy;
2) oblicza promie lub rednic okrgu o danej dugoci okrgu;
3) oblicza pole koa o danym promieniu lub danej rednicy;
4) oblicza promie lub rednic koa o danym polu koa;
5) oblicza pole piercienia koowego o danych promieniach lub rednicach obu
okrgw tworzcych piercie.
XV. Symetrie. Ucze:

1) rozpoznaje symetraln odcinka i dwusieczn kta;
2) zna i stosuje w zadaniach podstawowe wasnoci symetralnej odcinka
i dwusiecznej kta jak w przykadowym zadaniu:
Wierzchoek C rombu ABCD ley na symetralnych bokw AB i AD. Oblicz kty
tego rombu;
3) rozpoznaje figury osiowosymetryczne i wskazuje ich osie symetrii oraz uzupenia
figur do figury osiowosymetrycznej przy danych: osi symetrii figury i czci
figury;
4) rozpoznaje figury rodkowosymetryczne i wskazuje ich rodki symetrii.
XVI. Zaawansowane metody zliczania. Ucze:

1) stosuje regu mnoenia do zliczania par elementw o okrelonych wasnociach;
2) stosuje regu dodawania i mnoenia do zliczania par elementw w sytuacjach,
wymagajcych rozwaenia kilku przypadkw, na przykad w zliczaniu liczb
naturalnych trzycyfrowych podzielnych przez 5 i majcych trzy rne cyfry albo
jak w zadaniu:
W klasie jest 14 dziewczynek i 11 chopcw. Na ile sposobw mona z tej klasy
wybra dwuosobow delegacj skadajc si z jednej dziewczynki i jednego
chopca?
XVII. Rachunek prawdopodobiestwa. Ucze:

1) oblicza prawdopodobiestwa zdarze w dowiadczeniach, polegajcych na rzucie
dwiema kostkami lub losowaniu dwch elementw ze zwracaniem;
2) oblicza prawdopodobiestwa zdarze w dowiadczeniach, polegajcych na
losowaniu dwch elementw bez zwracania jak w przykadzie:
Z urny zawierajcej kule ponumerowane liczbami od 1 do 7 losujemy bez
zwracania dwie kule. Oblicz prawdopodobiestwo tego, e suma liczb na
wylosowanych kulach bdzie parzysta.
160

Proponuje si, aby w latach 2017/18, 2018/19 i 2019/20 w klasie VII zrealizowano
dodatkowo dzia I pkt 5, dzia II pkt 1317, dzia IV pkt 13 i 14, dzia V pkt 9, dzia IX pkt 8,
dzia X pkt 5 i dzia XI pkt 4 podstawy programowej dla klas IVVI, o ile nie zostay one
wczeniej zrealizowane w klasach IVVI.
Dziay XIVXVII podstawy programowej dla klas VII i VIII mog zosta zrealizowane po
egzaminie smoklasisty.
W klasach IVVI, kiedy nauka matematyki odbywa si przede wszystkim na konkretnych

obiektach, naley przede wszystkim zadba o prac na przykadach, bez wprowadzania
nadmiaru poj abstrakcyjnych. Du pomoc dla ucznia jest moliwo eksperymentowania
z liczbami, rozwizywania zagadek logicznych i logiczno-matematycznych, a take wiczenia
polegajce na pracy lub zabawie z rnymi figurami lub bryami w geometrii.
W szczeglnoci, rozwizywanie rwna przez zgadywanie powinno by w klasach IVVI
traktowane jako poprawna metoda.
W klasach IVVI zaleca si szczegln ostrono przy wymaganiu od ucznia cisoci

jzyka matematycznego. Naley dba o precyzj wypowiedzi, ale trzeba pamita o tym, aby
unika sytuacji, w ktrej ucze zostaje uznany za nieuzdolnionego matematycznie, gdy nie
potrafi wyrazi poprawnego rozwizania w sposb odpowiednio formalny, zgodnie
z oczekiwaniami nauczyciela. Umiejtno posugiwania si takimi pojciami
matematycznymi jak: kt, dugo, pole, suma algebraiczna jest o wiele bardziej istotna ni
zapamitanie formalnej definicji. W nauczaniu matematyki istotne jest, aby ucze zrozumia
sens regu formalnych.
Wikszo uczniw w praktyce korzysta z kalkulatorw bd innych urzdze

elektronicznych. Niemniej umiejtno wykonywania rachunkw w pamici, a take
pisemnie, jest istotna. Obliczenia pamiciowe, w tym szacowanie wynikw, bardzo przydaj
si w yciu codziennym. Samodzielne wykonywanie oblicze, zarwno pamiciowych jak
i pisemnych, daje uczniom o wiele lepsze wyobraenie o liczbach i ich wielkociach, ni
prowadzenie rachunkw za pomoc sprztu elektronicznego.
Mylenie abstrakcyjne ksztatuje si w wieku 1115 lat, ale u wielu dzieci w rnym tempie,
nie musi to oznacza wikszych bd mniejszych zdolnoci matematycznych. Z uwagi na
rn szybko rozwoju mylenia uczniw klas VII i VIII, a take, czciowo klasy VI,
mona rozway wprowadzenie nauczania matematyki w grupach midzyoddziaowych na
rnych poziomach, podobnie jak to jest praktykowane w nauczaniu jzykw obcych
nowoytnych. Grupy midzyoddziaowe realizowayby rne partie materiau w tempie
dostosowanym do moliwoci uczniw, przy zachowaniu realizacji podstawy programowej.
Takie podejcie nie powinno dzieli uczniw na lepszych lub gorszych, ale ma umoliwi
uczniom, u ktrych mylenie abstrakcyjne rozwija si wolniej, pynne przejcie do etapu
mylenia abstrakcyjnego. Uczniom, u ktrych to mylenie rozwino si szybciej, naley
proponowa zadania trudniejsze i pozwalajce na gbsz analiz zagadnie, aby waciwie
stymulowa ich rozwj.
161

Zadania na dowodzenie stanowi wany element wyksztacenia matematycznego. Ucze

powinien dowiedzie si, e w twierdzeniach zaczynajcych si od sw wyka, e dla
kadego podawanie wielu przykadw nie jest dowodem, a podanie jednego
kontrprzykadu wiadczy o tym, e stwierdzenie nie jest prawdziwe. Nie oznacza to, e ucze
nie powinien szuka przykadw bd kontrprzykadw. Czsto takie poszukiwanie
i sprawdzanie prawdziwoci tezy dla konkretnych przypadkw pozwala uczniowi zrozumie
postawiony problem, a nastpnie poda oglne rozumowanie.
W szkole podstawowej zadania na dowodzenie powinny by proste (w przypadku zdolnych

uczniw mona rozszerzy stopie trudnoci). Oznacza to, e na przykad do dowodu zadania
z geometrii powinno wystarczy obliczanie ktw (z wykorzystaniem rwnoci ktw
wierzchokowych, odpowiadajcych i naprzemianlegych, twierdzenia o sumie ktw trjkta
oraz twierdzenia o ktach przy podstawie trjkta rwnoramiennego), uycie cech
przystawania trjktw do uzasadnienia przystawania jednej dostrzeonej pary trjktw
przystajcych oraz wycignicie wnioskw z tej wasnoci.
Wprowadzenie do rachunku prawdopodobiestwa naley poprzedzi zadaniami, w ktrych

uczniowie wykonuj dowiadczenia, na przykad wielokrotne rzuty kostk. Mona wwczas
wskaza zwizek pomidzy czstoci zdarzenia a jego prawdopodobiestwem.
Szczegln rol w ksztaceniu matematycznym odgrywaj zadania ze statystyki. Z jednej

strony odczytywanie i prezentowanie danych, wie matematyk z yciem codziennym
i otwiera cay wachlarz zastosowa praktycznych. Wskazane jest, aby znaczna cz zada
dotyczya danych rzeczywistych wraz z podaniem ich weryfikowalnego rda. Z drugiej
strony, na przykad operowanie wykresami zalenoci pozwala na intuicyjne opanowanie
trudnych i abstrakcyjnych poj takich jak funkcja, monotoniczno, ekstrema, przy uyciu
minimalnej wiedzy matematycznej (nie naley wprowadza tych poj w szkole
podstawowej). Stanowi to wstp do wprowadzenia tych poj w szkole ponadpodstawowej.
Dla przykadu zaczono kilka zada ze statystyki, z ktrych cz moe by wykorzystana na
zajciach, bd w projektach edukacyjnych uczniowskich.
1. We wszystkich trzech klasach VI w pewnej szkole przeprowadzono ankiet Jaki
smak lodw lubisz najbardziej?. W ankiecie wzili udzia wszyscy uczniowie z tych
klas. Wyniki, jakie otrzymano, byy nastpujce: w klasie VIa 12 osb wybrao lody
czekoladowe, 7 osb lody waniliowe, a 6 osb lody truskawkowe. W klasie VIb
5 osb wybrao lody waniliowe, 10 osb lody truskawkowe, a 6 osb lody
czekoladowe. W ostatniej klasie VIc po 7 osb wybrao lody truskawkowe i lody
czekoladowe, a 9 osb lody waniliowe. Wykonaj diagram supkowy przedstawiajcy
wyniki tej ankiety. Odczytaj, ktre lody ciesz si najwiksz popularnoci
w klasach VI w tej szkole.
2. Odczytaj z prognozy pogody (podanej w formie meteorogramu), w ktrym
z najbliszych dni prognozowana temperatura bdzie najwiksza. Podaj, w jakich
godzinach, wedug prognozy, temperatura powietrza bdzie rosa, a w jakich malaa.
W ktrym z najbliszych dni pogoda bdzie najlepsza do organizacji wycieczki?
Odpowied uzasadnij.
162

3. W konkursie matematycznym startowao 220 uczniw. Kady zawodnik mg

uzyska maksymalnie 25 punktw. Poniszy diagram supkowy pokazuje, ilu uczniw
uzyskao poszczeglne liczby punktw od 0 do 25. Do nastpnego etapu konkursu
przechodzi 20% uczestnikw, ktrzy uzyskali najlepsze wyniki. Wojtek dosta
19 punktw. Czy przejdzie on do nastpnego etapu?
(Odp.: tak).
4. Wybierz stron dowolnego tekstu napisanego w jzyku polskim. Policz wszystkie
litery w tym tekcie oraz policz liczb wystpie kadej litery alfabetu polskiego.
Moesz to atwo zrobi zapisujc cay tekst na przykad w programie Word,
a nastpnie zamieniajc kad liter na przykad na gwiazdk (uyj: Zamie,
a nastpnie Zamie wszystko; komputer wskae Ci liczb dokonanych zamian jest to
liczba wystpie zamienianej litery w caym tekcie). Oblicz czsto wystpowania
kadej litery w caym tekcie. Sporzd diagram supkowy znalezionych czstoci
wystpowania. Porwnaj otrzymany diagram z diagramami otrzymanymi przez
Twoich kolegw na podstawie wybranych przez nich tekstw. Czy te diagramy s
podobne? Zrb analogiczne wiczenie dla tekstw napisanych w innych jzykach (na
przykad w jzyku angielskim). Czy otrzymane diagramy czstoci s podobne do
diagramw dla jzyka polskiego?
Odp.: odpowiednie diagramy supkowe sporzdzone na podstawie pierwszych
72 wersw Pana Tadeusza oraz pierwszych czterech akapitw powieci Hobbit
w jzyku angielskim wygldaj nastpujco:
163

5. Znajd dane dotyczce liczby urodzin dzieci w Polsce w latach 19462015. Sporzd
wykres liniowy tych danych (odpowiednio zaokrglonych). Czy moesz wyjani
skd si bior znaczne rnice w liczbie urodzin (tzw. wye i nie demograficzne)?
Odp.: ten wykres wyglda nastpujco (dane w tysicach urodzin):
6. Maciek dosta 10 ocen z matematyki. Oto 9 z nich: 2, 2, 2, 3, 3, 4, 5, 5, 6. rednia

arytmetyczna wszystkich dziesiciu jego ocen jest rwna 3, 6 . Wyznacz brakujc
ocen.
1
7. Oblicz pole kwadratu wedug wzoru P = a 2 dla nastpujcych wartoci a : a = ,
4
1 3 5 3 7
a= , a= , a = 1, a = , a = , a = oraz a = 2 .
2 4 4 2 4
Kad z obliczonych wartoci zaznacz na wykresie w ukadzie wsprzdnych,
w ktrym jednostka na osi poziomej (na ktrej s zaznaczone wycznie wartoci a )
ma dugo 6 cm, a jednostka na osi pionowej (na ktrej s zaznaczone obliczone
wartoci P) ma dugo 2 cm.
8. Janek poszed na wycieczk piesz. Od godziny 800 do godziny 1000 szed pod gr
z prdkoci 4 km/h; od godziny 1000 do godziny 1030 odpoczywa na szczycie gry;
od godziny 1030 do godziny 1200 szed z gry z prdkoci 6 km/h ; od godziny 1200 do
godziny 1400 szed po poziomej drodze z prdkoci 5 km/h .
Poczwszy od godziny 800 do godziny 1400, co 15 minut oblicz, jak drog przeszed
od pocztku wycieczki do danej chwili. Obliczone wielkoci zaznacz na wykresie
w ukadzie wsprzdnych.
164

INFORMATYKA
I. Rozumienie, analizowanie i rozwizywanie problemw na bazie logicznego

i abstrakcyjnego mylenia, mylenia algorytmicznego i sposobw reprezentowania
informacji.
II. Programowanie i rozwizywanie problemw z wykorzystaniem komputera oraz innych

urzdze cyfrowych: ukadanie i programowanie algorytmw, organizowanie, wyszukiwanie
i udostpnianie informacji, posugiwanie si aplikacjami komputerowymi.
III. Posugiwanie si komputerem, urzdzeniami cyfrowymi i sieciami komputerowymi,

w tym znajomo zasad dziaania urzdze cyfrowych i sieci komputerowych oraz
wykonywania oblicze i programw.
IV. Rozwijanie kompetencji spoecznych, takich jak komunikacja i wsppraca w grupie,

w tym w rodowiskach wirtualnych, udzia w projektach zespoowych oraz zarzdzanie
projektami.
V. Przestrzeganie prawa i zasad bezpieczestwa. Respektowanie prywatnoci informacji

i ochrony danych, praw wasnoci intelektualnej, etykiety w komunikacji i norm wspycia
spoecznego, ocena zagroe zwizanych z technologi i ich uwzgldnienie dla
bezpieczestwa swojego i innych.
KLASY IVVI
I. Rozumienie, analizowanie i rozwizywanie problemw. Ucze:

1) tworzy i porzdkuje w postaci sekwencji (liniowo) lub drzewa (nieliniowo)
informacje, takie jak:
a) obrazki i teksty ilustrujce wybrane sytuacje,
b) obiekty z uwzgldnieniem ich cech charakterystycznych;
2) formuuje i zapisuje w postaci algorytmw polecenia skadajce si na:
a) rozwizanie problemw z ycia codziennego i z rnych przedmiotw,
np. liczenie redniej, pisemne wykonanie dziaa arytmetycznych, takich jak
dodawanie i odejmowanie,
b) osignicie postawionego celu, w tym znalezienie elementu w zbiorze
nieuporzdkowanym lub uporzdkowanym, znalezienie elementu najmniejszego
i najwikszego,
c) sterowanie robotem lub obiektem na ekranie;
165

3) w algorytmicznym rozwizywaniu problemu wyrnia podstawowe kroki: okrelenie

problemu i celu do osigniecia, analiza sytuacji problemowej, opracowanie
rozwizania, sprawdzenie rozwizania problemu dla przykadowych danych,
zapisanie rozwizania w postaci schematu lub programu.
II. Programowanie i rozwizywanie problemw z wykorzystaniem komputera i innych

urzdze cyfrowych. Ucze:
1) projektuje, tworzy i zapisuje w wizualnym jzyku programowania:
a) pomysy historyjek i rozwizania problemw, w tym proste algorytmy
z wykorzystaniem polece sekwencyjnych, warunkowych i iteracyjnych oraz
zdarze,
b) prosty program sterujcy robotem lub innym obiektem na ekranie komputera;
2) testuje na komputerze swoje programy pod wzgldem zgodnoci z przyjtymi
zaoeniami i ewentualnie je poprawia, objania przebieg dziaania programw;
3) przygotowuje i prezentuje rozwizania problemw, posugujc si podstawowymi
aplikacjami (edytor tekstu oraz grafiki, arkusz kalkulacyjny, program do tworzenia
prezentacji multimedialnej) na swoim komputerze lub w chmurze, wykazujc si przy
tym umiejtnociami:
a) tworzenia ilustracji w edytorze grafiki: rysuje za pomoc wybranych narzdzi,
przeksztaca obrazy, uzupenia grafik tekstem,
b) tworzenia dokumentw tekstowych: dobiera czcionk, formatuje akapity,
wstawia do tekstu ilustracje, napisy i ksztaty, tworzy tabele oraz listy
numerowane i punktowane,
c) korzystania z arkusza kalkulacyjnego w trakcie rozwizywania zada zwizanych
z prostymi obliczeniami: wprowadza dane do arkusza, formatuje komrki,
definiuje proste formuy i dobiera wykresy do danych i celw oblicze,
d) tworzenia krtkich prezentacji multimedialnych czcych tekst z grafik,
korzysta przy tym z gotowych szablonw lub projektuje wedug wasnych
pomysw;
4) gromadzi, porzdkuje i selekcjonuje efekty swojej pracy oraz potrzebne zasoby
w komputerze lub w innych urzdzeniach, a take w rodowiskach wirtualnych
(w chmurze).
III. Posugiwanie si komputerem, urzdzeniami cyfrowymi i sieciami komputerowymi.

Ucze:
1) opisuje funkcje podstawowych elementw komputera i urzdze zewntrznych oraz:
a) korzysta z urzdze do nagrywania obrazw, dwikw i filmw, w tym
urzdze mobilnych,
b) wykorzystuje komputer lub inne urzdzenie cyfrowe do gromadzenia,
porzdkowania i selekcjonowania wasnych zasobw;
2) wykorzystuje sie komputerow (szkoln, sie internet):
a) do wyszukiwania potrzebnych informacji i zasobw edukacyjnych, nawigujc
midzy stronami,
b) jako medium komunikacyjne,
166

c) do pracy w wirtualnym rodowisku (na platformie, w chmurze), stosujc si do

sposobw i zasad pracy w takim rodowisku,
d) organizuje swoje pliki w folderach umieszczonych lokalnie lub w sieci.
IV. Rozwijanie kompetencji spoecznych. Ucze:

1) uczestniczy w zespoowym rozwizaniu problemu posugujc si technologi tak jak:
poczta elektroniczna, forum, wirtualne rodowisko ksztacenia, dedykowany portal
edukacyjny;
2) identyfikuje i docenia korzyci pynce ze wsppracy nad wsplnym
rozwizywaniem problemw;
3) respektuje zasad rwnoci w dostpie do technologii i do informacji, w tym
w dostpie do komputerw w spoecznoci szkolnej;
4) okrela zawody i wymienia przykady z ycia codziennego, w ktrych s
wykorzystywane kompetencje informatyczne.
V. Przestrzeganie prawa i zasad bezpieczestwa. Ucze:

1) posuguje si technologi zgodnie z przyjtymi zasadami i prawem; przestrzega zasad
bezpieczestwa i higieny pracy;
2) uznaje i respektuje prawo do prywatnoci danych i informacji oraz prawo do
wasnoci intelektualnej;
3) wymienia zagroenia zwizane z powszechnym dostpem do technologii oraz do
informacji i opisuje metody wystrzegania si ich;
4) stosuje profilaktyk antywirusow i potrafi zabezpieczy przed zagroeniem komputer
wraz z zawartymi w nim informacjami.
KLASY VII i VIII
I. Rozumienie, analizowanie i rozwizywanie problemw. Ucze:

1) formuuje problem w postaci specyfikacji (czyli opisuje dane i wyniki) i wyrnia
kroki w algorytmicznym rozwizywaniu problemw. Stosuje rne sposoby
przedstawiania algorytmw, w tym w jzyku naturalnym, w postaci schematw
blokowych, listy krokw;
2) stosuje przy rozwizywaniu problemw podstawowe algorytmy:
a) na liczbach naturalnych: bada podzielno liczb, wyodrbnia cyfry danej liczby,
przedstawia dziaanie algorytmu Euklidesa w obu wersjach iteracyjnych
(z odejmowaniem i z reszt z dzielenia),
b) wyszukiwania i porzdkowania: wyszukuje element w zbiorze uporzdkowanym
i nieuporzdkowanym oraz porzdkuje elementy w zbiorze metod przez proste
wybieranie i zliczanie;
167

3) przedstawia sposoby reprezentowania w komputerze wartoci logicznych, liczb

naturalnych (system binarny), znakw (kody ASCII) i tekstw;
4) rozwija znajomo algorytmw i wykonuje eksperymenty z algorytmami, korzystajc
z pomocy dydaktycznych lub dostpnego oprogramowania do demonstracji dziaania
algorytmw;
5) prezentuje przykady zastosowa informatyki w innych dziedzinach, w zakresie poj,
obiektw oraz algorytmw.
II. Programowanie i rozwizywanie problemw z wykorzystaniem komputera i innych

urzdze cyfrowych. Ucze:
1) projektuje, tworzy i testuje programy w procesie rozwizywania problemw.
W programach stosuje: instrukcje wejcia/wyjcia, wyraenia arytmetyczne i logiczne,
instrukcje warunkowe, instrukcje iteracyjne, funkcje oraz zmienne i tablice.
W szczeglnoci programuje algorytmy z dziau I pkt 2;
2) projektuje, tworzy i testuje oprogramowanie sterujce robotem lub innym obiektem na
ekranie lub w rzeczywistoci;
3) korzystajc z aplikacji komputerowych, przygotowuje dokumenty i prezentacje, take
w chmurze, na poytek rozwizywanych problemw i wasnych prac z rnych
dziedzin (przedmiotw), dostosowuje format i wygld opracowa do ich treci
i przeznaczenia, wykazujc si przy tym umiejtnociami:
a) tworzenia estetycznych kompozycji graficznych: tworzy kolae, wykonuje
zdjcia i poddaje je obrbce zgodnie z przeznaczeniem, nagrywa krtkie filmy
oraz poddaje je podstawowej obrbce cyfrowej,
b) tworzenia rnych dokumentw: formatuje i czy teksty, wstawia symbole,
obrazy, tabele, korzysta z szablonw dokumentw, dusze dokumenty dzieli na
strony,
c) rozwizywania zada rachunkowych z programu nauczania z rnych
przedmiotw w zakresie szkoy podstawowej, z codziennego ycia oraz
implementacji wybranych algorytmw w arkuszu kalkulacyjnym: umieszcza
dane w tabeli arkusza kalkulacyjnego, posuguje si podstawowymi funkcjami,
stosuje adresowanie wzgldne, bezwzgldne i mieszane, przedstawia dane
w postaci rnego typu wykresw, porzdkuje i filtruje dane,
d) tworzenia prezentacji multimedialnej wykorzystujc tekst, grafik, animacj,
dwik i film, stosuje hipercza,
e) tworzenia prostej strony internetowej zawierajcej; tekst, grafik, hipercza,
stosuje przy tym podstawowe polecenia jzyka HTML;
4) zapisuje efekty swojej pracy w rnych formatach i przygotowuje wydruki;
5) wyszukuje w sieci informacje potrzebne do realizacji wykonywanego zadania,
stosujc zoone postaci zapyta i korzysta z zaawansowanych moliwoci
wyszukiwarek.
168

III. Posugiwanie si komputerem, urzdzeniami cyfrowymi i sieciami komputerowymi.

Ucze:
1) schematycznie przedstawia budow i funkcjonowanie sieci komputerowej, szkolnej,
domowej i sieci internet;
2) rozwija umiejtnoci korzystania z rnych urzdze do tworzenia elektronicznych
wersji tekstw, obrazw, dwikw, filmw i animacji;
3) poprawnie posuguje si terminologi zwizan z informatyk i technologi.
IV. Rozwijanie kompetencji spoecznych. Ucze:

1) bierze udzia w rnych formach wsppracy, jak: programowanie w parach lub
w zespole, realizacja projektw, uczestnictwo w zorganizowanej grupie uczcych si,
projektuje, tworzy i prezentuje efekty wsplnej pracy;
2) ocenia krytycznie informacje i ich rda, w szczeglnoci w sieci, pod wzgldem
rzetelnoci i wiarygodnoci w odniesieniu do rzeczywistych sytuacji, docenia
znaczenie otwartych zasobw w sieci i korzysta z nich;
3) przedstawia gwne etapy w historycznym rozwoju informatyki i technologii;
4) okrela zakres kompetencji informatycznych, niezbdnych do wykonywania rnych
zawodw, rozwaa i dyskutuje wybr dalszego i pogbionego ksztacenia, rwnie
w zakresie informatyki.
V. Przestrzeganie prawa i zasad bezpieczestwa. Ucze:

1) opisuje kwestie etyczne zwizane z wykorzystaniem komputerw i sieci
komputerowych, takie jak: bezpieczestwo, cyfrowa tosamo, prywatno, wasno
intelektualna, rwny dostp do informacji i dzielenie si informacj;
2) postpuje etycznie w pracy z informacjami;
3) rozrnia typy licencji na oprogramowanie oraz na zasoby w sieci.

Od klasy IV zajcia informatyki zaczynaj mie charakter bardziej formalny. Uczniowie
nadal zajmuj si rnymi sytuacjami problemowymi, przedstawianymi w sposb opisowy,
w tym za pomoc ilustracji i historyjek, ale tworz je samodzielnie i abstrahuj z nich
dziaania, ktre skadaj si na wasne realizacje w postaci programw lub czynnoci
wykonywanych w innych programach. Rozwijaj w ten sposb podejcie algorytmiczne przy
rozwizywaniu rnorodnych sytuacji problemowych z rnych dziedzin. Posuguj si
komputerem rozwijajc rwnie umiejtnoci wyraania swoich myli i ich prezentacji, ktre
wykonuj indywidualnie, a take zespoowo, w tym przy realizacji projektw dotyczcych
problemw z rnych dziedzin. W sieci poszukuj informacji przydatnych w rozwizywaniu
stawianych zada i problemw. Doceniaj rol wsppracy w rozwoju swojej wiedzy
i umiejtnoci. Postpuj odpowiedzialnie i etycznie w rodowisku komputerowo-sieciowym.
169

Od klasy VII uczniowie, ktrzy zrealizowali przedmiot informatyka w klasach IVVI zgodnie
z podstaw programow ksztacenia oglnego dla 6-letniej szkoy podstawowej, s
wprowadzani do mylenia algorytmicznego, poznaj podstawowe pojcia informatyczne
i rozwizuj algorytmicznie wybrane problemy. Stawiaj pierwsze kroki w wizualnym lub
tekstowym jzyku programowania. Dotychczas zdobyte wiedza i umiejtnoci informatyczne
s rozwijane i poszerzane.
Uczniowie, ktrzy w klasach IVVI zrealizowali przedmiot informatyka zgodnie z podstaw

programow ksztacenia oglnego dla 8-letniej szkoy podstawowej, zostali wczeniej
wprowadzeni do mylenia algorytmicznego, poznajc podstawowe pojcia informatyczne
i rozwizujc algorytmicznie wybrane problemy, programujc przy tym ich rozwizania.
W zwizku z powyszym dotychczas zdobyte wiedza i umiejtnoci informatyczne s
rozwijane i poszerzane oraz stawiane s pierwsze kroki w tekstowym jzyku programowania.
Przy uyciu dostpnego oprogramowania uczniowie realizuj projekty i rozwijaj

kompetencje zespoowego rozwizywania problemw pochodzcych z rnych dziedzin.
Podczas zaj kady ucze powinien mie do swojej dyspozycji osobny komputer z dostpem
do internetu i odpowiednim oprogramowaniem. W trakcie prac nad projektami
(indywidualnymi lub zespoowymi) uczniowie powinni mie rwnie moliwo korzystania
z komputerw lub innych urzdze cyfrowych, w zalenoci od potrzeb wynikajcych
z charakteru zaj, realizowanych celw i tematw.
TECHNIKA
I. Rozpoznawanie i opis dziaania elementw rodowiska technicznego.

1. Postrzeganie elementw rodowiska technicznego jako dobro materialne
stworzone przez czowieka.
2. Identyfikowanie rnorodnych elementw technicznych w najbliszym otoczeniu.
3. Klasyfikowanie elementw technicznych do okrelonej grupy (budowlanej,
mechanicznej, elektrycznej, komunikacyjnej itp.).
4. Rozrnianie elementw budowy wybranych narzdzi, przyrzdw i urzdze
technicznych.
5. Wyjanianie dziaania wybranych narzdzi, przyrzdw i urzdze technicznych.
6. Wyszukiwanie i interpretacja informacji technicznych na urzdzeniach i ich
opakowaniach.
7. Okrelanie zalet i wad rozwiza materiaowych i konstrukcyjnych zastosowanych
do produkcji wytworw technicznych.
170

8. Wykrywanie, ocenianie i usuwanie nieprawidowoci w dziaaniu sprztu

technicznego.
9. Wyszukiwanie informacji na temat nowoczesnych dziedzin techniki, ciekawostek
i wynalazkw technicznych.
10. Projektowanie i konstruowanie modeli urzdze technicznych z wykorzystaniem
zestaww poliwalentnych.
II. Planowanie i realizacja praktycznych dziaa technicznych (od pomysu do

wytworu).
1. Rozpoznawanie potrzeby wykonania wytworu technicznego. Motywacja
do dziaania. Analiza moliwoci wykorzystania wykonanego wytworu.
2. Planowanie i wykonywanie pracy o rnym stopniu trudnoci.
3. Posugiwanie si rysunkiem technicznym, czytanie instrukcji sownej i rysunkowej
podczas planowania i wykonywania pracy wytwrczej.
4. Opracowanie planu pracy (nazywanie czynnoci technologicznych, uzasadnianie
potrzeby zachowania odpowiedniej kolejnoci czynnoci technologicznych,
szacowanie czasu potrzebnego na wykonanie poszczeglnych czynnoci).
5. Organizowanie stanowiska pracy (dobr narzdzi, przyrzdw i urzdze
do obrbki danego materiau).
6. Poszanowanie zasad i norm regulujcych proces wytwarzania wytworu
technicznego (regulamin pracowni, zasady BHP, wsppraca w grupie, kontrakt).
7. Komunikowanie si jzykiem technicznym.
8. Wyszukiwanie informacji na temat moliwoci udoskonalenia dziaania
realizowanego wytworu.
9. Przewidywanie skutkw wasnego dziaania technicznego, podejmowanie dziaa
z namysem i planem pracy.
10. Wartociowanie wasnych moliwoci w zakresie planowania, wykonywania
i modernizacji tworzonych wytworw.
11. Rozwijanie cech: dokadnoci, precyzji i ostronoci.
12. Oszczdne i racjonalne gospodarowanie materiaami, czasem i wasnym
potencjaem.
13. Poczucie odpowiedzialnoci za wyniki pracy grupowej.
14. Samoocena realizacji zaplanowanego wytworu technicznego.
III. Sprawne i bezpieczne posugiwanie si narzdziami i sprztem technicznym.

1. Interpretacja informacji dotyczcych bezpiecznej eksploatacji urzdze
technicznych i ich bezawaryjnoci. Analiza instrukcji obsugi.
2. Sprawne posugiwanie si podstawowymi narzdziami do obrbki rcznej
i mechanicznej, narzdziami pomiarowymi oraz urzdzeniami domowymi.
3. Przewidywanie zagroe z niewaciwego uytkowania sprztu technicznego.
4. Analizowanie sytuacji zagraajcych zdrowiu i yciu podczas pracy z narzdziami
i urzdzeniami. Procedura postpowania podczas wypadku przy pracy.
Umiejtno udzielenia pierwszej pomocy przedmedycznej w typowych
sytuacjach zagroenia.
171

5. Utrzymywanie adu na stanowisku pracy. Przestrzeganie zasad bezpieczestwa

i higieny pracy.
6. Przyjmowanie postawy odpowiedzialnoci i ostronoci przy posugiwaniu si
narzdziami i obsudze urzdze technicznych.
7. Poszanowanie narzdzi, urzdze, sprztu technicznego oraz wasnej pracy i pracy
drugiego czowieka.
IV. Dostrzeganie wartoci i zagroe techniki w aspekcie integralnego rozwoju czowieka

i poszanowania jego godnoci.
1. Rozpoznawanie osigni technicznych, ktre przysuyy si rozwojowi postpu
technicznego, a tym samym czowiekowi (lejsza praca, komfort ycia).
2. Charakterystyka zagroe wystpujcych we wspczesnej cywilizacji
spowodowanych postpem technicznych (wojny, terroryzm, zanieczyszczenie
rodowiska, zagroenie zdrowia psychicznego i somatycznego itp.).
3. Przewidywanie zagroe ze strony rnych wytworw techniki i urzdze
technicznych.
V. Rozwijanie kreatywnoci technicznej.

1. Poznawanie siebie oraz swoich predyspozycji do wykonywania zada
technicznych.
2. Rozwijanie zainteresowa technicznych.
3. Przyjmowanie postawy twrczej, racjonalizatorskiej.
VI. Przyjmowanie postawy proekologicznej.

1. Przyjmowanie postawy odpowiedzialnoci za wspczesny i przyszy stan
rodowiska.
2. Ksztatowanie umiejtnoci segregowania i wtrnego wykorzystania odpadw
znajdujcych si w najbliszym otoczeniu.
3. Eko-technologie pomocne w ochronie rodowiska.
4. Ekologiczne postpowanie z wytworami technicznymi, szczeglnie zuytymi.
I. Kultura pracy. Ucze:

1) przestrzega regulaminu pracowni technicznej;
2) przestrzega zasad bezpieczestwa i higieny pracy na stanowisku;
3) wyjania znaczenie znakw bezpieczestwa (piktogramw);
4) dba o powierzone narzdzia i przybory;
5) wsppracuje i podejmuje rne role w pracy w zespole;
6) posuguje si nazewnictwem technicznym;
7) wykonuje prace z naleyt starannoci i dbaoci;
172

8) jest wiadomym i odpowiedzialnym uytkownikiem wytworw techniki;

9) ledzi postp techniczny oraz dostrzega i poznaje zmiany zachodzce w technice
wok niego;
10) ocenia swoje predyspozycje techniczne w kontekcie wyboru przyszego kierunku
ksztacenia.
II. Wychowanie komunikacyjne. Ucze:

1) bezpiecznie uczestniczy w ruchu drogowym, jako pieszy, pasaer i rowerzysta;
2) interpretuje znaki drogowe dotyczce pieszego i rowerzysty;
3) konserwuje i reguluje rower oraz przygotowuje go do jazdy z zachowaniem zasad
bezpieczestwa.
III. Inynieria materiaowa. Ucze:

1) rozpoznaje materiay konstrukcyjne (papier, drewno i materiay drewnopochodne,
metale, tworzywa sztuczne, materiay wkiennicze, materiay kompozytowe,
materiay elektrotechniczne) oraz elementy elektroniczne (rezystory, diody,
tranzystory, kondensatory, cewki itp.);
2) okrela waciwoci materiaw konstrukcyjnych i elementw elektronicznych;
3) charakteryzuje materiay konstrukcyjne i elementy elektroniczne;
4) stosuje odpowiednie metody konserwacji materiaw konstrukcyjnych;
5) dokonuje wyboru materiau w zalenoci od charakteru pracy;
6) dobiera zamienniki materiaowe, uwzgldniajc ich waciwoci;
7) racjonalnie gospodaruje rnorodnymi materiaami;
8) rozrnia i stosuje zasady segregowania i przetwarzania odpadw z rnych
materiaw oraz elementw elektronicznych.
IV. Dokumentacja techniczna. Ucze:

1) rozrnia rysunki techniczne (maszynowe, budowlane, elektryczne, krawieckie);
2) wykonuje proste rysunki w postaci szkicw;
3) przygotowuje dokumentacj rysunkow (stosuje rzuty prostoktne
i aksonometryczne);
4) czyta rysunki wykonawcze i zoeniowe;
5) analizuje rysunki zawarte w instrukcjach obsugi i katalogach;
6) odczytuje i interpretuje informacje zamieszczone w instrukcjach obsugi urzdze,
na tabliczce znamionowej, opakowaniach ywnoci, metkach odzieowych,
elementach elektronicznych itp.;
7) projektuje i konstruuje modele urzdze technicznych, w tym elektryczno-
-elektronicznych.
V. Mechatronika. Ucze:
1) wyjania na przykadach prostych urzdze zasady wspdziaania elementw
mechanicznych, elektrycznych i elektronicznych;
173

2) odpowiedzialnie i bezpiecznie posuguje si sprztem mechanicznym,

elektrycznym i elektronicznym znajdujcym si w domu, w tym urzdzeniami oraz
technologi suc do inteligentnego zarzdzania gospodarstwem domowym;
3) konstruuje, m.in. z gotowych elementw, zabawki, roboty, modele mechaniczno-
-elektroniczne, w tym programowalne.
VI. Technologia wytwarzania. Ucze:

1) rozrnia rodzaje obrbki rnych materiaw;
2) dostosowuje rodzaj obrbki do przewidzianego efektu kocowego;
3) dobiera i dostosowuje narzdzia wykorzystywane do okrelonej obrbki;
4) bezpiecznie posuguje si narzdziami, przyborami i urzdzeniami;
5) opracowuje harmonogram dziaa przy rnych formach organizacyjnych pracy;
6) reguluje urzdzenia techniczne;
7) dokonuje pomiarw za pomoc odpowiedniego sprztu pomiarowego;
8) dokonuje montau poszczeglnych czci w cao;
9) stosuje rne rodzaje pocze (rozczne i nierozczne, porednie i bezporednie,
spoczynkowe i ruchowe).
Na zajciach techniki uczniowie powinni naby umiejtnoci planowania i wykonywania

pracy o rnym stopniu trudnoci, co uatwi im ksztatowanie poprawnych nawykw podczas
dziaalnoci technicznej oraz umoliwi dostrzeenie rnorodnych elementw technicznych
w najbliszym otoczeniu oraz zdobycie wiedzy na temat ich budowy, funkcjonowania
i bezpiecznego z nich korzystania.
Nauczanie techniki powinno by oparte przede wszystkim na tworzeniu rnorodnych

konstrukcji wszechobecnych w yciu codziennym i zawodowym. Przez konstrukcje
techniczne rozumie naley wszystkie wytwory w otaczajcej rzeczywistoci. Bdzie
to zarwno dom, samochd, komputer, robot czy most, ale rwnie odzie, zabawka itp.
Konstrukcje te powinny by filarem edukacji technicznej. Praca nad tworzeniem konstrukcji
wyzwala okrelone zachowania i postpowanie, ktre odpowiednio ukierunkowane ksztatuj
osobowo ucznia, jego zaangaowanie, kreatywno, twrcze mylenie oraz przygotowuj
go do ycia i pracy zawodowej. Tworzenie konstrukcji uczy odpowiedzialnoci od pocztku
jej tworzenia do zakoczenia. Niedokadne wykonanie lub brak jakiejkolwiek czci
konstrukcji, niezgodno dziaa z procedur, brak dyscypliny pracy wszystko to rodzi
niepowodzenie. W wykonywaniu konstrukcji wszystkie ogniwa s wane, o czym ucze
uwiadamia sobie podczas prac nad ni. Technika nauczana przez tworzenie konstrukcji
technicznych ksztatuje odpowiedzialnego, wiadomego swych dziaa modego czowieka,
pozwala na rozpoznanie kompetencji technicznych charakteryzujcych uczniw o wybitnych
zdolnociach w tym zakresie.
174

Wane jest, aby szkoa dysponowaa miejscem do wykonywania dziaa technicznych przez
uczniw moe to by sala lekcyjna oznaczona jako Pracownia techniczna, dostosowana
do liczby uczniw i odpowiednio wyposaona do dziaa o charakterze wytwrczym.
Na zajciach techniki ucze powinien mie moliwo realizacji innowacyjnych rozwiza

konstrukcyjnych lub materiaowych. Istotne jest stworzenie takiego rodowiska
dydaktycznego, ktre bdzie rozbudzao mylenie twrcze uczniw. Dominujc metod
pracy na zajciach techniki powinna by metoda projektu.
Szkoa powinna zapewni moliwo uzyskania karty rowerowej przez ucznia, ktry
ukoczy 10 lat. Dopuszcza si organizowanie zaj przygotowujcych do uzyskania karty
rowerowej nie tylko podczas przedmiotu technika, ale rwnie podczas innych zaj,
np. godzin z wychowawc.
WYCHOWANIE FIZYCZNE
I. Ksztatowanie umiejtnoci rozpoznawania i oceny wasnego rozwoju fizycznego oraz

sprawnoci fizycznej.
II. Zachcanie do uczestnictwa w rekreacyjnych i sportowych formach aktywnoci
fizycznej.
III. Poznawanie i stosowanie zasad bezpieczestwa podczas aktywnoci fizycznej.
IV. Ksztatowanie umiejtnoci rozumienia zwizku aktywnoci fizycznej ze zdrowiem
oraz praktykowania zachowa prozdrowotnych.
V. Ksztatowanie umiejtnoci osobistych i spoecznych sprzyjajcych caoyciowej
aktywnoci fizycznej.
KLASA IV
I. Rozwj fizyczny i sprawno fizyczna.

1. W zakresie wiedzy. Ucze:
1) rozpoznaje wybrane zdolnoci motoryczne czowieka;
2) rozrnia pojcie ttna spoczynkowego i powysikowego;
3) wymienia cechy prawidowej postawy ciaa.
175

2. W zakresie umiejtnoci. Ucze:

1) dokonuje pomiarw wysokoci i masy ciaa oraz z pomoc nauczyciela
interpretuje wyniki;
2) mierzy ttno przed i po wysiku oraz z pomoc nauczyciela interpretuje wyniki;
3) wykonuje prb siy mini brzucha oraz gibkoci krgosupa;
4) demonstruje po jednym wiczeniu ksztatujcym wybrane zdolnoci motoryczne;
5) wykonuje wiczenia wspomagajce utrzymywanie prawidowej postawy ciaa.
II. Aktywno fizyczna.

1) opisuje sposb wykonywania poznawanych umiejtnoci ruchowych;
2) opisuje zasady wybranej regionalnej zabawy lub gry ruchowej;
3) rozrnia pojcia technika i taktyka;
4) wymienia miejsca, obiekty i urzdzenia w najbliszej okolicy, ktre mona
wykorzysta do aktywnoci fizycznej;
5) wyjania co symbolizuj flaga i znicz olimpijski, rozrnia pojcia olimpiada
i igrzyska olimpijskie.
1) wykonuje i stosuje w grze: kozowanie piki w miejscu i ruchu, prowadzenie
piki nog, podanie piki oburcz i jednorcz, rzut piki do kosza z miejsca, rzut
i strza piki do bramki z miejsca, odbicie piki oburcz sposobem grnym;
2) uczestniczy w minigrach;
3) organizuje w gronie rwienikw wybran zabaw lub gr ruchow, stosujc
przepisy w formie uproszczonej;
4) uczestniczy w wybranej regionalnej zabawie lub grze ruchowej;
5) wykonuje przewrt w przd z rnych pozycji wyjciowych;
6) wykonuje dowolny ukad gimnastyczny lub taneczny w oparciu o wasn
ekspresj ruchow;
7) wykonuje bieg krtki ze startu wysokiego;
8) wykonuje marszobiegi w terenie;
9) wykonuje rzut z miejsca i z krtkiego rozbiegu lekkim przyborem;
10) wykonuje skok w dal z miejsca i z krtkiego rozbiegu.
III. Bezpieczestwo w aktywnoci fizycznej.

1) zna regulamin sali gimnastycznej i boiska sportowego;
2) opisuje zasady bezpiecznego poruszania si po boisku;
3) wymienia osoby, do ktrych naley zwrci si o pomoc w sytuacji zagroenia
zdrowia lub ycia.
1) respektuje zasady bezpiecznego zachowania si podczas zaj ruchowych;
2) wybiera bezpieczne miejsce do zabaw i gier ruchowych;
3) posuguje si przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem;
4) wykonuje elementy samoochrony przy upadku, zeskoku.
176

IV. Edukacja zdrowotna.

1) opisuje jakie znaczenie ma aktywno fizyczna dla zdrowia;
2) opisuje piramid ywienia i aktywnoci fizycznej;
3) opisuje zasady zdrowego odywiania;
4) opisuje zasady doboru stroju do warunkw atmosferycznych w trakcie zaj
ruchowych.
1) przestrzega zasad higieny osobistej i czystoci odziey;
2) przyjmuje prawidow postaw ciaa w rnych sytuacjach.
KLASY V i VI

1) wymienia kryteria oceny wytrzymaoci w odniesieniu do wybranej prby
testowej (np. test Coopera);
2) wymienia kryteria oceny siy i gibkoci w odniesieniu do wybranej prby
testowej (np. siy mini brzucha, gibkoci dolnego odcinka krgosupa);
3) wskazuje grupy miniowe odpowiedzialne za prawidow postaw ciaa.
1) wykonuje prby sprawnociowe pozwalajce oceni wytrzymao tlenow, si
i gibko oraz z pomoc nauczyciela interpretuje uzyskane wyniki;
2) demonstruje wiczenia wzmacniajce minie posturalne i wiczenia
gibkociowe, indywidualne i z partnerem;
3) demonstruje wiczenia rozwijajce zdolnoci koordynacyjne wykonywane
indywidualnie i z partnerem.

1) wymienia podstawowe przepisy wybranych sportowych i rekreacyjnych gier
zespoowych;
2) opisuje zasady wybranej gry rekreacyjnej pochodzcej z innego kraju
europejskiego;
3) opisuje podstawowe zasady taktyki obrony i ataku w wybranych grach
zespoowych;
4) wymienia rekomendacje aktywnoci fizycznej dla swojego wieku (np. wiatowej
Organizacji Zdrowia lub Unii Europejskiej);
5) definiuje pojcie rozgrzewki i opisuje jej zasady;
6) rozumie i opisuje ide staroytnego i nowoytnego ruchu olimpijskiego.
1) wykonuje i stosuje w grze: kozowanie piki w ruchu ze zmian tempa i kierunku,
prowadzenie piki nog ze zmian tempa i kierunku, podanie piki oburcz
i jednorcz w ruchu, rzut piki do kosza z biegu po kozowaniu (dwutakt), rzut
177

i strza piki do bramki w ruchu, odbicie piki oburcz sposobem grnym

i dolnym, rozegranie na trzy, zagrywk ze zmniejszonej odlegoci, rzut
i chwyt ringo;
2) uczestniczy w minigrach oraz grach szkolnych i uproszczonych;
3) uczestniczy w grze rekreacyjnej pochodzcej z innego kraju europejskiego;
4) organizuje w gronie rwienikw wybran gr sportow lub rekreacyjn;
5) wykonuje przewrt w przd z marszu oraz przewrt w ty z przysiadu;
6) wykonuje wybrane inne wiczenie zwinnociowo-akrobatyczne (np. stanie na
rkach lub na gowie z asekuracj, przerzut bokiem);
7) wykonuje ukad wicze zwinnociowo-akrobatycznych z przyborem lub bez;
8) wykonuje dowolny skok przez przyrzd z asekuracj;
9) wykonuje proste kroki i figury tacw regionalnych i nowoczesnych;
10) wybiera i pokonuje tras biegu terenowego;
11) wykonuje bieg krtki ze startu niskiego;
12) wykonuje rzut ma pik z rozbiegu;
13) wykonuje skok w dal po rozbiegu oraz skoki przez przeszkody;
14) przeprowadza fragment rozgrzewki.

1) wyjania, dlaczego naley przestrzega ustalonych regu w trakcie rywalizacji
sportowej;
2) omawia sposoby postpowania w sytuacji zagroenia zdrowia lub ycia;
3) wymienia zasady bezpiecznego korzystania ze sprztu sportowego;
4) omawia zasady bezpiecznego zachowania si nad wod i w grach w rnych
porach roku.
1) stosuje zasady asekuracji podczas zaj ruchowych;
2) korzysta bezpiecznie ze sprztu i urzdze sportowych;
3) wykonuje elementy samoobrony (np. zasona, unik, pad).

1) wyjania pojcie zdrowia;
2) opisuje pozytywne mierniki zdrowia;
3) wymienia zasady i metody hartowania organizmu;
4) omawia sposoby ochrony przed nadmiernym nasonecznieniem i nisk
temperatur;
5) omawia zasady aktywnego wypoczynku zgodne z rekomendacjami aktywnoci
fizycznej dla swojego wieku (np. WHO lub UE).
1) wykonuje wiczenia ksztatujce nawyk prawidowej postawy ciaa w postawie
stojcej, siedzcej i leeniu oraz w czasie wykonywania rnych codziennych
czynnoci;
178

2) wykonuje wiczenia oddechowe i inne o charakterze relaksacyjnym;

3) podejmuje aktywno fizyczn w rnych warunkach atmosferycznych.
KLASY VII i VIII

1) wyjania, jakie zmiany zachodz w budowie ciaa i sprawnoci fizycznej
w okresie dojrzewania pciowego;
2) wymienia testy i narzdzia do pomiaru sprawnoci fizycznej;
3) wskazuje zastosowanie siatek centylowych w ocenie wasnego rozwoju
fizycznego.
1) dokonuje pomiarw wysokoci i masy ciaa oraz samodzielnie interpretuje
wyniki;
2) wykonuje wybrane prby kondycyjnych i koordynacyjnych zdolnoci
motorycznych;
3) ocenia i interpretuje poziom wasnej sprawnoci fizycznej;
4) demonstruje zestaw wicze ksztatujcych wybrane zdolnoci motoryczne;
5) demonstruje zestaw wicze ksztatujcych prawidow postaw ciaa.

1) omawia zmiany zachodzce w organizmie podczas wysiku fizycznego;
2) wskazuje korzyci wynikajce z aktywnoci fizycznej w terenie;
3) wskazuje moliwoci wykorzystania nowoczesnych technologii do oceny
dziennej aktywnoci fizycznej;
4) charakteryzuje nowoczesne formy aktywnoci fizycznej (np. pilates, zumba,
nordic walking);
5) opisuje zasady wybranej formy aktywnoci fizycznej spoza Europy;
6) wyjania ide olimpijsk, paraolimpijsk i olimpiad specjalnych.
1) wykonuje i stosuje w grze techniczne i taktyczne elementy gier: w koszykwce,
pice rcznej i pice nonej: zwody, obron kady swego, w siatkwce:
wystawienie, zbicie i odbir piki; ustawia si prawidowo na boisku w ataku
i obronie;
2) uczestniczy w grach szkolnych i uproszczonych jako zawodnik i jako sdzia;
3) planuje szkolne rozgrywki sportowe wedug systemu pucharowego i kady
z kadym;
4) uczestniczy w wybranej formie aktywnoci fizycznej spoza Europy;
5) wykonuje wybrane wiczenie zwinnociowo-akrobatyczne (np. stanie na rkach
lub na gowie z asekuracj, przerzut bokiem, piramida dwjkowa lub trjkowa);
6) planuje i wykonuje dowolny ukad gimnastyczny;
179

7) opracowuje i wykonuje indywidualnie, w parze lub w zespole dowolny ukad

taca z wykorzystaniem elementw nowoczesnych form aktywnoci fizycznej;
8) wybiera i pokonuje tras biegu terenowego z elementami orientacji w terenie;
9) wykonuje przekazanie paeczki w biegu sztafetowym;
10) wykonuje skok w dal po rozbiegu z odbicia ze strefy lub belki oraz skoki przez
przeszkody technik naturaln;
11) diagnozuje wasn, dzienn aktywno fizyczn, wykorzystujc nowoczesne
technologie (np. urzdzenia monitorujce, aplikacje internetowe);
12) przeprowadza rozgrzewk w zalenoci od rodzaju aktywnoci.

1) wymienia najczstsze przyczyny oraz okolicznoci wypadkw i urazw w czasie
zaj ruchowych, omawia sposoby zapobiegania im;
2) wskazuje zagroenia zwizane z uprawianiem niektrych dyscyplin sportu.
1) stosuje zasady samoasekuracji i asekuracji;
2) potrafi zachowa si w sytuacji wypadkw i urazw w czasie zaj ruchowych.

1) wymienia czynniki, ktre wpywaj pozytywnie i negatywnie na zdrowie
i samopoczucie, oraz wskazuje te, na ktre moe mie wpyw;
2) omawia sposoby redukowania nadmiernego stresu i radzenia sobie z nim
w sposb konstruktywny;
3) omawia konsekwencje zdrowotne stosowania uywek i substancji
psychoaktywnych w odniesieniu do podejmowania aktywnoci fizycznej;
4) wymienia przyczyny i skutki otyoci oraz nieuzasadnionego odchudzania si
i uywania sterydw w celu zwikszenia masy mini;
5) wyjania wymogi higieny wynikajce ze zmian zachodzcych w organizmie
w okresie dojrzewania.
1) opracowuje rozkad dnia, uwzgldniajc proporcje midzy prac a wypoczynkiem,
wysikiem umysowym a fizycznym, rozumiejc rol wypoczynku w efektywnym
wykonywaniu pracy zawodowej;
2) dobiera rodzaj wicze relaksacyjnych do wasnych potrzeb;
3) demonstruje ergonomiczne podnoszenie i przenoszenie przedmiotw o rnej
wielkoci i rnym ciarze.
Klasy IVVIII
Kompetencje spoeczne. Ucze:

1) uczestniczy w sportowych rozgrywkach klasowych w roli zawodnika, stosujc zasady
czystej gry: szacunku dla rywala, respektowania przepisw gry, podporzdkowania
180

si decyzjom sdziego, potrafi waciwie zachowa si w sytuacji zwycistwa

i poraki, podzikowa za wspln gr;
2) peni rol organizatora, sdziego i kibica w ramach szkolnych zawodw sportowych;
3) wyjania zasady kulturalnego kibicowania;
4) wyjania, jak naley zachowa si w sytuacjach zwizanych z aktywnoci taneczn;
5) omawia znaczenie dobrych relacji z innymi ludmi, w tym z rodzicami oraz
rwienikami tej samej i odmiennej pci;
6) identyfikuje swoje mocne strony, budujc poczucie wasnej wartoci, planuje sposoby
rozwoju oraz ma wiadomo sabych stron, nad ktrymi naley pracowa;
7) wykazuje umiejtno adekwatnej samooceny swoich moliwoci psychofizycznych;
8) wykazuje kreatywno w poszukiwaniu rozwiza sytuacji problemowych;
9) wsppracuje w grupie szanujc pogldy i wysiki innych ludzi, wykazujc
asertywno i empati;
10) motywuje innych do udziau w aktywnoci fizycznej, ze szczeglnym uwzgldnieniem
osb o niszej sprawnoci fizycznej i specjalnych potrzebach edukacyjnych (np. osoby
niepenosprawne, osoby starsze).
Szkoa zapewnia warunki realizacji okrelonych w podstawie programowej ksztacenia

oglnego dla szkoy podstawowej wymaga szczegowych, ktre naley traktowa jako
wskaniki rozwoju dyspozycji osobowych niezbdnych do realizacji celw ksztacenia na
danym etapie edukacyjnym.
W podstawie programowej ksztacenia oglnego dla szkoy podstawowej wymagania

szczegowe odnosz si do zaj prowadzonych w nastpujcych blokach tematycznych:
1. Rozwj fizyczny i sprawno fizyczna.

W tym bloku tematycznym zawarto treci zwizane z diagnozowaniem i interpretowaniem
rozwoju fizycznego i sprawnoci fizycznej. Pomiar sprawnoci fizycznej nie powinien by
kryterium oceny z przedmiotu wychowanie fizyczne. Powinien suy do wskazania mocnych
i sabych przejaww sprawnoci ucznia w celu planowania dalszego jej rozwoju. Podkrela
si znaczenie tych zagadnie w kontekcie zdrowia, a nie oceny z przedmiotu wychowanie
fizyczne. Zwraca si uwag na rozrnienie poj diagnozowanie i ocenianie.
2. Aktywno fizyczna.
W tym bloku tematycznym zawarto treci dotyczce indywidualnych i zespoowych form
rekreacyjno-sportowych. Ukad treci uwzgldnia zasad stopniowania trudnoci i rozwj
psychofizyczny ucznia. Treci obszaru wzbogacono o nowoczesne formy ruchu, aktywnoci
fizyczne z innych krajw europejskich oraz wykorzystanie nowoczesnych technologii w celu
monitorowania i planowania aktywnoci fizycznej.
181

3. Bezpieczestwo w aktywnoci fizycznej.

W tym bloku tematycznym zawarto treci dotyczce organizacji bezpiecznego miejsca
wicze, doboru i wykorzystania sprztu sportowego, poczwszy od bezpiecznych dziaa
zwizanych z wasn osob, przez wsplne formy dziaania do wiadomoci
odpowiedzialnoci za zdrowie innych.
4. Edukacja zdrowotna.
W tym bloku tematycznym zawarto treci dotyczce zdrowia i jego diagnozowania
w kontekcie przeciwdziaania chorobom cywilizacyjnym. czenie treci z tego bloku
z wdraaniem kompetencji spoecznych sprzyja rozwijaniu poczucia odpowiedzialnoci za
zdrowie wasne i innych ludzi, wzmacnianiu poczucia wasnej wartoci i wiary w swoje
moliwoci. Treci w tym bloku wzmacniaj znaczenie aktywnego i zdrowego trybu ycia
w celu jak najduszego zachowania sprawnoci i zdrowia.
Kompetencje spoeczne.
W tym bloku tematycznym zawarto treci dotyczce rozwijania w toku uczenia si zdolnoci
ksztatowania wasnego rozwoju oraz autonomicznego i odpowiedzialnego uczestniczenia
w yciu spoecznym, z uwzgldnieniem etycznego kontekstu wasnego postpowania.
Wychowanie fizyczne powinno by prowadzone w sali sportowej, w specjalnie

przygotowanym pomieszczeniu zastpczym bd na boisku szkolnym. Szczeglnie istotne s
zajcia ruchowe na zewntrz budynku szkolnego, w rodowisku naturalnym, rwnie
w okresie jesienno-zimowym. Szkoa w miar moliwoci powinna zapewni urzdzenia
i sprzt sportowy niezbdny do zdobycia przez uczniw umiejtnoci i wiadomoci oraz
kompetencji spoecznych okrelonych w podstawie programowej ksztacenia oglnego dla
szkoy podstawowej.
Realizacja podstawy programowej ksztacenia oglnego dla szkoy podstawowej

z przedmiotu wychowanie fizyczne w bloku tematycznym edukacja zdrowotna powinna by
dostosowana do potrzeb uczniw (po przeprowadzeniu diagnozy tych potrzeb) oraz do
moliwoci organizacyjnych szkoy. Warunkiem skutecznoci realizacji tego bloku jest
integrowanie treci z innymi przedmiotami, w tym np. biologi, wychowaniem do ycia
w rodzinie, wiedz o spoeczestwie, edukacj dla bezpieczestwa. Wymaga to
wspdziaania nauczycieli rnych przedmiotw, wsppracy z pielgniark albo higienistk
szkoln oraz z rodzicami. Niezbdne jest take skoordynowanie tych zaj z programami
edukacyjnymi dotyczcymi zdrowia i profilaktyki zachowa ryzykownych lub chorb,
oferowanymi szkoom przez rne podmioty.
Do realizacji treci nauczania przedmiotu wychowanie fizyczne, naley wcza uczniw

czasowo lub czciowo zwolnionych z wicze fizycznych. Dotyczy to kompetencji z zakresu
wiedzy w kadym bloku tematycznym oraz wybranych kompetencji z zakresu umiejtnoci ze
szczeglnym uwzgldnieniem bloku edukacja zdrowotna.
W trosce o prawidowy rozwj ucznia nie naley zapomina o dziaaniach szkoy

wspomagajcych korygowanie i kompensowanie wystpujcych u dzieci wad postawy.
182

EDUKACJA DLA BEZPIECZESTWA
I. Rozumienie istoty bezpieczestwa pastwa.
II. Przygotowanie uczniw do dziaa w sytuacjach nadzwyczajnych zagroe (katastrof

i wypadkw masowych).
III. Ksztatowanie umiejtnoci z zakresu podstaw pierwszej pomocy.
IV. Ksztatowanie postaw indywidualnych i spoecznych sprzyjajcych zdrowiu.
I. Bezpieczestwo pastwa. Ucze:

1) zna i charakteryzuje podstawowe pojcia zwizane z bezpieczestwem pastwa,
rozumie istot problemu bezpieczestwa; wymienia skadniki bezpieczestwa
pastwa;
2) jest zorientowany w geopolitycznych uwarunkowaniach bezpieczestwa,
wynikajcych z pooenia Polski;
3) zna i przedstawia rol organizacji midzynarodowych w zapewnieniu
bezpieczestwa Polski.
II. Dziaania w sytuacjach nadzwyczajnych zagroe (katastrof i wypadkw masowych).

Ucze:
1) wymienia przykady nadzwyczajnych zagroe (pochodzenia naturalnego
i wywoane przez czowieka);
2) wymienia zasady ostrzegania ludnoci o zagroeniach; rozrnia poszczeglne
sygnay alarmowe i rodki alarmowe; omawia zasady waciwego zachowania si
w razie uruchomienia sygnaw alarmowych;
3) przedstawia obowizki ludnoci w sytuacjach wymagajcych ewakuacji;
4) omawia rol rnych sub i innych podmiotw, uzasadnia znaczenie
bezwzgldnego stosowania si do ich zalece;
5) wymienia przykady zagroe rodowiskowych, w tym zna zasady postpowania
w razie: poaru, wypadku komunikacyjnego, zagroenia powodzi, intensywnej
nieycy, uwolnienia niebezpiecznych rodkw chemicznych, zdarzenia
terrorystycznego.
III. Podstawy pierwszej pomocy. Ucze:

1) rozumie znaczenie podejmowania dziaa z zakresu udzielania pierwszej pomocy
przez wiadka zdarzenia oraz przedstawia jego rol;
183

2) zna zasady bezpiecznego postpowania w miejscu zdarzenia, w tym:

a) unikania naraania wasnego zdrowia,
b) oceniania wasnych moliwoci,
c) rozpoznawania potencjalnych rde zagroenia w kontakcie
z poszkodowanym,
d) wskazywania sposobu zabezpieczenia si przed zakaeniem w kontakcie
z krwi i pynami ustrojowymi, stosowania uniwersalnych rodkw
ochrony osobistej;
3) podaje przykady zagroe w rodowisku domowym, ulicznym, wodnym,
w przestrzeniach podziemnych, w lasach;
4) przedstawia metody zapewnienia bezpieczestwa wasnego, osoby
poszkodowanej i otoczenia w sytuacjach symulowanych podczas zaj;
5) potrafi rozpozna osob w stanie zagroenia ycia:
a) wyjania pojcie stan zagroenia ycia,
b) wskazuje przyczyny i okolicznoci prowadzce do szybkiego pogorszenie
stanu zdrowia lub zagroenia ycia,
c) wyjania rol ukadu nerwowego, ukadu krenia i ukadu oddechowego
w utrzymywaniu podstawowych funkcji yciowych;
6) wie, jak prawidowo wezwa pomoc:
a) wymienia nazwy sub ratunkowych i podaje ich numery alarmowe,
b) wskazuje, kiedy wezwa pomoc i w jaki sposb przekaza informacje
o zdarzeniu;
7) podaje przykad aplikacji na telefon komrkowy wspierajcej udzielanie
pierwszej pomocy;
8) zna zasady postpowania z osob nieprzytomn:
a) wymienia objawy utraty przytomnoci,
b) ocenia przytomno poszkodowanego,
c) ocenia czynno oddychania u osoby nieprzytomnej (trzema zmysami,
przez okres do 10 sekund),
d) wyjania mechanizm niedronoci drg oddechowych u osoby
nieprzytomnej,
e) udrania drogi oddechowe rkoczynem czoouchwa,
f) ukada osob nieprzytomn w pozycji bocznej bezpiecznej,
g) zapewnia osobie nieprzytomnej komfort termiczny;
9) systematycznie ponawia ocen oddychania u osoby nieprzytomnej;
10) zna i wykonuje podstawowe czynnoci resuscytacji kreniowo-oddechowej:
a) wyjania pojcie nage zatrzymanie krenia; wymienia jego oznaki,
b) wymienia warunki i czynniki zapewniajce resuscytacj wysokiej jakoci,
c) omawia uniwersalny algorytm w nagym zatrzymaniu krenia,
d) wykonuje na manekinie uciski klatki piersiowej i sztuczne oddychanie
samodzielnie i we wsppracy z drug osob,
e) opisuje zastosowanie automatycznego defibrylatora zewntrznego (AED)
oraz wskazuje na jego znaczenie dla zwikszenia skutecznoci akcji
resuscytacyjnej;
184

11) wykonuje podstawowe czynnoci pierwszej pomocy w zadawieniu:

a) wyjania pojcie i mechanizm zadawienia,
b) omawia schemat postpowania w przypadku zadawienia,
c) wykonuje na manekinie rkoczyny ratunkowe w przypadku zadawienia,
d) wymienia przykady dziaa zapobiegajcych zadawieniu u maych dzieci;
12) zna wyposaenie apteczki pierwszej pomocy: wymienia przedmioty, jakie
powinny znale si w apteczce domowej, samochodowej, przygotowanej na
wypraw turystyczn;
13) zna zasady pierwszej pomocy w urazach koczyn:
a) wyjania pojcia: rana, krwotok,
b) wykonuje opatrunek osaniajcy na ran w obrbie koczyny,
c) wyjania, jak rozpozna krwotok zewntrzny,
d) wykonuje opatrunek uciskowy,
e) bezpiecznie zdejmuje rkawiczki ochronne,
f) wyjania pojcie: zamanie,
g) stosuje zasady unieruchamiania doranego koci i staww,
h) wymienia przykady zapobiegania urazom w sporcie, w domu, w pracy;
14) rozumie, na czym polega udzielanie pierwszej pomocy w oparzeniach:
a) wyjania pojcie oparzenie,
b) omawia zasady postpowania w przypadku oparzenia termicznego,
c) demonstruje metod chodzenia w przypadku oparzenia koczyny,
d) wymienia przykady zapobiegania oparzeniom, ze szczeglnym
uwzgldnieniem rodowiska domowego i maych dzieci.
IV. Edukacja zdrowotna. Zdrowie w wymiarze indywidualnym oraz zbiorowym. Ucze:

1) wyjania zalenoci midzy zdrowiem fizycznym, psychicznym, emocjonalnym,
a spoecznym; wyjania wpyw stresu na zdrowie;
2) wymienia zachowania, ktre sprzyjaj zdrowiu (prozdrowotne) oraz zagraaj
zdrowiu oraz wskazuje te, ktre szczeglnie czsto wystpuj wrd nastolatkw;
odrnia czynniki rodowiskowe i spoeczne (korzystne i szkodliwe), na ktre
czowiek moe mie wpyw od takich, na ktre nie moe;
3) omawia krtkoterminowe i dugoterminowe konsekwencje zachowa
sprzyjajcych (prozdrowotnych) i zagraajcych zdrowiu;
4) dobiera i demonstruje umiejtnoci komunikacji interpersonalnej istotne dla
zdrowia i bezpieczestwa (odmowa, zachowania asertywne, negocjowanie);
5) wymienia rzetelne rda informacji o zdrowiu, chorobach, wiadczeniach
i usugach zdrowotnych;
6) ocenia wasne zachowania zwizane ze zdrowiem, ustala indywidualny plan
dziaania na rzecz wasnego zdrowia;
7) ustala, co sam moe zrobi, aby tworzy warunki rodowiskowe i spoeczne,
ktre s korzystne dla zdrowia (ochrona rodowiska przyrodniczego, wsparcie
spoeczne, komunikacja interpersonalna, wsppraca osb, instytucji i organizacji
na rzecz zdrowia itp.).
185

Niezwykle istotne jest, aby w trakcie nauczania przedmiotu koncentrowa si na kluczowych

problemach, szczeglnie w aspekcie praktycznym, powicajc im najwicej czasu.
W ramach realizacji celu Rozumienie istoty bezpieczestwa pastwa wane jest, aby
korzysta z pomocy multimedialnych, ktre przybli uczniom istot bezpieczestwa
i charakterystyk jego zagroe. Zajcia w tym przypadku powinny te by wspomagane
wizytami w instytucjach pastwowych, stojcych na stray bezpieczestwa. Istotne znaczenie
w rozwoju modziey ma wychowanie majce na celu ksztatowanie postawy patriotycznej
oraz poczucia odpowiedzialnoci za dorobek minionych pokole.
Zajcia zwizane z celem Przygotowanie uczniw do dziaa w sytuacjach nadzwyczajnych

zagroe (katastrof i wypadkw masowych) powinny obejmowa udzia uczniw
w symulacji ewakuacji szkoy. Uczniw naley wdraa do dbaoci o bezpieczestwo wasne
oraz innych, wskazujc, w jaki sposb uzyska pomoc od osb godnych zaufania i sub
ratunkowych.
Na zajciach zwizanych z celem Ksztatowanie umiejtnoci z zakresu podstaw pierwszej

pomocy, naley zwrci szczegln uwag na wyksztacenie umiejtnoci praktycznych,
szczeglnie rozpoznawania niebezpieczestw i waciwego reagowania na nie. Istotne jest te
ksztatowanie poczucia odpowiedzialnoci za jako udzielonej pierwszej pomocy. Ucze,
ktry zaczyna realizacj zaj z zakresu pierwszej pomocy, powinien by naleycie
przygotowany ju w klasach modszych do reagowania na nagy wypadek.
Niezbdne s pomoce dydaktyczne do skutecznego nauczania podstaw pierwszej pomocy. Do

sprztu podanego zaliczy naley fantom do nauki resuscytacji kreniowo-oddechowej
z obnion si ucisku klatki piersiowej, apteczk, tablice i plansze dydaktyczne. Do
materiaw szkoleniowych zaliczy naley maseczki do wentylacji, pyny dezynfekcyjne,
gazy opatrunkowe, bandae, chusty trjktne itp.
Na zajciach zwizanych z celem Ksztatowanie postaw indywidualnych i spoecznych

sprzyjajcych zdrowiu naley przede wszystkim uwzgldni realne potrzeby zdrowotne,
edukacyjne i informacyjne danej grupy uczniw (np. otyo). Konieczne jest przy tym takie
ujcie problematyki, aby uczniowie, ktrych ten problem dotyczy, nie czuli si
stygmatyzowani, szykanowani czy wykluczeni ze spoecznoci uczniowskiej i szkolnej.
Wane jest skorelowanie treci nauczania przedmiotu edukacja dla bezpieczestwa z innymi
przedmiotami, w tym z wychowaniem fizycznym, oraz z programem wychowawczo-
-profilaktycznym szkoy. Problematyka zdrowia i jego uwarunkowa naley do zagadnie
bardzo zoonych, wielodyscyplinarnych.
Zajcia mog by uzupeniane innymi formami, wrd ktrych wymieni mona:

1) wizyty w instytucjach ratowniczych;
186

2) spotkania, prelekcje, wykady z policjantami, stranikami miejskimi, ratownikami

medycznymi, kombatantami, ekologami, psychologami itp.;
3) udzia w konkursach, ktrych zakres jest zbieny z problematyk przedmiotu edukacja
dla bezpieczestwa.
WYCHOWANIE DO YCIA W RODZINIE
I. Ukazywanie wartoci rodziny w yciu osobistym czowieka. Wnoszenie pozytywnego

wkadu w ycie swojej rodziny.
II. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiku i pracy, przyjcie
postawy szacunku wobec siebie.
III. Pomoc w przygotowaniu si do zrozumienia i akceptacji przemian okresu

dojrzewania. Pokonywanie trudnoci okresu dorastania.
IV. Ksztacenie umiejtnoci przyjcia integralnej wizji osoby. Wybr i urzeczywistnianie

wartoci sucych osobowemu rozwojowi. Kierowanie wasnym rozwojem,
podejmowanie wysiku samowychowawczego zgodnie z uznawanymi normami
i wartociami. Poznawanie, analizowanie i wyraanie uczu. Rozwizywanie
problemw.
V. Pozyskanie wiedzy na temat organizmu ludzkiego i zachodzcych w nim zmian

rozwojowych w okresie prenatalnym i postnatalnym oraz akceptacja wasnej
pciowoci. Przyjcie integralnej wizji ludzkiej seksualnoci. Umiejtno obrony
wasnej intymnoci i nietykalnoci seksualnej oraz szacunek dla ciaa innej osoby.
VI. Uwiadomienie i uzasadnienie potrzeby przygotowania do zawarcia maestwa

i zaoenia rodziny. Zorientowanie w zakresie i komponentach skadowych postawy
odpowiedzialnego rodzicielstwa.
VII. Korzystanie ze rodkw przekazu, w tym z internetu, w sposb selektywny,

umoliwiajcy obron przed ich destrukcyjnym oddziaywaniem.
I. Rodzina. Ucze:
1) wie, co skada si na dojrzao do maestwa i zaoenia rodziny; zna kryteria
wyboru wspmaonka, motywy zawierania maestwa i czynniki warunkujce
trwao i powodzenie relacji maeskiej i rodzinnej;
2) rozumie, jakie miejsce zajmuje rodzina w spoeczestwie;
187

3) rozpoznaje typy struktury rodziny: rodzina wielopokoleniowa, rodzina pena,

rodzina niepena, rodzina zrekonstruowana;
4) wyjania miejsce dziecka w rodzinie i jej rol dla niego: w fazie prenatalnej,
podczas narodzin, w fazie niemowlcej, wczesnodziecicej, przedpokwitaniowej,
dojrzewania, modoci, wieku redniego, wieku pnego;
5) potrafi komunikowa swoje uczucia i budowa prawidowe relacje rodzinne;
6) wie, jak okaza szacunek rodzestwu, rodzicom i dziadkom oraz doceni ich
wkad w ycie rodzinne; potrafi wymieni za co i w jaki sposb mona wyrazi
im wdziczno;
7) rozumie na czym polega odpowiedzialno wszystkich czonkw za atmosfer
panujc w rodzinie; wie jak komunikowa uczucia, wyraa pami, skada
yczenia z okazji wanych rocznic rodzinnych, imienin, urodzin, Dni Matki,
Ojca, Babci i Dziadka, by uprzejmym i uczynnym kadego dnia;
8) zna i rozumie funkcje rodziny, np. prokreacyjna, opiekucza, wychowawcza
oraz ich znaczenie na poszczeglnych etapach rozwoju czowieka;
9) wyjania czego dotyczy i w czym przejawia si rodzinne wychowanie do mioci,
prawdy, uczciwoci, wychowanie patriotyczne, religijne, moralne;
10) przyswaja wartoci i tradycje wane w rodzinie, w tym wsplne witowanie,
organizacja i przeywanie wolnego czasu;
11) zauwaa i docenia formacyjn rol rodziny: w zakresie przekazywania wiedzy
(o yciu, czowieku, wiecie, relacjach midzyludzkich), ksztatowania postaw,
wiczenia umiejtnoci, tworzenia hierarchii wartoci, uczenia norm i zgodnych
z nimi zachowa;
12) zna i stosuje zasady savoir vivreu zarwno wobec goci, jak i najbliszych
czonkw rodziny;
13) wie, na czym polega instytucjonalna pomoc rodzinie w sytuacji: choroby,
uzalenienia, ubstwa, bezrobocia, zachowa ryzykownych, problemw
pedagogicznych, psychologicznych, prawnych.
II. Dojrzewanie. Ucze:

1) rozpoznaje zmiany fizyczne i psychiczne; zauwaa i akceptuje zrnicowane,
indywidualne tempo rozwoju;
2) zna kryteria dojrzaoci biologicznej, psychicznej i spoecznej;
3) rozumie, czym jest cielesno, pciowo, seksualno;
4) wskazuje rnice w rozwoju psychoseksualnym dziewczt i chopcw;
5) wyjania, na czym polega identyfikacja z wasn pci;
6) zna zagroenia okresu dojrzewania, takie jak: uzalenienia chemiczne
i behawioralne, presja seksualna, pornografia, cyberseks, prostytucja nieletnich;
potrafi wymieni sposoby profilaktyki i przeciwdziaania;
7) omawia problemy wieku modzieczego i sposoby radzenia sobie z nimi;
8) rozumie, jak budowane s relacje midzyosobowe, wyjania ich znaczenie
w rozwoju spoeczno-emocjonalnym; potrafi przedstawi istot: koleestwa
i przyjani, sympatii modzieczych, pierwszych fascynacji, zakochania, mioci;
188

zwraca uwag na potrzeb i warto wzajemnego szacunku, udzielania pomocy,

empatii i wsppracy;
9) uczestniczy w podziale obowizkw; korzysta z pomocy innych i sam jej udziela;
potrafi dzieli czas pomidzy prac i rekreacj; wie jak tworzy atmosfer
witowania;
10) przedstawia rol autorytetw w yciu czowieka, wymienia osoby uznane za
autorytety przez innych i siebie.
III. Seksualno czowieka. Ucze:

1) okrela pojcia zwizane z seksualnoci: msko, kobieco,
komplementarno, mio, warto, maestwo, rodzicielstwo,
odpowiedzialno; wyjania na czym polega i czego dotyczy integracja
seksualna;
2) rozumie znaczenie odpowiedzialnoci w przeywaniu wasnej pciowoci oraz
budowaniu trwaych i szczliwych wizi;
3) okrela gwne funkcje pciowoci, takie jak: wyraanie mioci, budowanie
wizi i rodzicielstwo, a take wzajemna pomoc i uzupenianie, integralna
i komplementarna wsppraca pci;
4) rozumie, na czym polega prawo czowieka do intymnoci i ochrona tego prawa;
5) wyjania, na czym polega odpowiedzialno mczyzny i kobiety za sfer
seksualn i prokreacj;
6) charakteryzuje zwizek istniejcy pomidzy aktywnoci seksualn a mioci
i odpowiedzialnoci; omawia problemy zwizane z przedmiotowym
traktowaniem czowieka w dziedzinie seksualnej;
7) potrafi wymieni argumenty biomedyczne, psychologiczne, spoeczne i moralne
za inicjacj seksualn w maestwie;
8) przedstawia przyczyny, skutki i profilaktyk przedwczesnej inicjacji seksualnej;
9) zna choroby przenoszone drog pciow; rozumie ich specyfik, rozwj i objawy;
wie, jakie s drogi przenoszenia zakaenia; zna zasady profilaktyki;
10) potrafi wymieni rnice pomidzy edukacj a wychowaniem seksualnym;
11) potrafi scharakteryzowa i oceni rne odniesienia do seksualnoci:
permisywne, relatywne i normatywne;
12) rozumie warto trwaoci maestwa dla dobra rodziny.
IV. ycie jako fundamentalna warto. Ucze:

1) wyjania, co to znaczy, e ycie jest wartoci;
2) rozumie, na czym polega planowanie dzietnoci rodziny; wie, jakie aspekty
naley uwzgldni przy podejmowaniem decyzji prokreacyjnych;
3) zna zasady przygotowania kobiet i mczyzn na poczcie dziecka oraz rozumie,
czym jest odpowiedzialne rodzicielstwo;
4) wyraa postaw szacunku i troski wobec ycia i zdrowia czowieka od poczcia
do naturalnej mierci;
189

5) zna fazy psychofizycznego rozwoju czowieka w okresie prenatalnym

i postnatalnym; orientuje si w czynnikach wspomagajcych i zaburzajcych jego
psychiczny, fizyczny, duchowy i spoeczny rozwj;
6) rozumie, czym jest opieka prekoncepcyjna i prenatalna uwzgldniajca zdrowie
ojca, matki i dziecka, formy prewencji, profilaktyki i terapii;
7) ma szacunek dla ludzkiego ciaa; zna podstawy higieny; troszczy si o zdrowie:
waciwe odywianie, odpowiedni strj, sen i aktywno fizyczn;
8) pozytywnie odnosi si do osb z niepenosprawnoci, widzc w nich
wartociowych partnerw w koleestwie, przyjani, mioci i rodzinie;
9) wyraa trosk o osoby chore i umierajce; zachowuje pami o zmarych,
wsptowarzyszy bliskim w przeywaniu aoby.
V. Podno. Ucze:
1) wie, e podno jest wspln spraw kobiety i mczyzny;
2) potrafi przedstawi fizjologi podnoci i wymieni hormony warunkujce
podno kobiet i mczyzn;
3) zna metody rozpoznawania podnoci, ich przydatno w planowaniu rodziny
i diagnostyce zaburze;
4) przedstawia problem niepodnoci; okrela jej rodzaje, przyczyny, skutki;
wyjania na czym polega profilaktyka i leczenie;
5) definiuje pojcie antykoncepcji i wymienia jej rodzaje, dokonuje oceny
stosowania poszczeglnych rodkw antykoncepcyjnych w aspekcie
medycznym, psychologicznym, ekologicznym, ekonomicznym, spoecznym
i moralnym;
6) zna rnice midzy antykoncepcj a naturalnym planowaniem rodziny,
zapodnieniem in vitro a naprotechnologi;
7) rozumie, czym jest cia i pord oraz jak powinno wyglda przyjcie dziecka
jako nowego czonka rodziny;
8) potrafi wyjani rol i zadania szk rodzenia oraz warto naturalnego
karmienia;
9) wie, jak istotne znaczenie, zarwno w aspekcie medycznym, psychologicznym,
jak i spoecznym ma gotowo czonkw rodziny na przyjcie dziecka
z niepenosprawnoci;
10) rozumie sytuacj rodzin majcych trudnoci z poczciem dziecka
i dowiadczajcych mierci dziecka przed narodzeniem;
11) wie czym jest adopcja i rodzina zastpcza oraz jakie jest ich znaczenie dla dzieci,
rodzicw i spoeczestwa.
VI. Postawy. Ucze:

1) potrafi wymieni i uzasadni normy chronice ycie maeskie i rodzinne oraz
sprzeciwi si naciskom skaniajcym do ich amania;
2) wie, e aktywno seksualna, jak kade zachowanie czowieka podlega
odpowiedzialnoci moralnej;
3) radzi sobie w sytuacji konfliktu, presji grupy, stresu;
190

4) zna i stosuje zasady savoir-vivre`u w rnych sytuacjach spoecznych;

5) rozumie zasady komunikacji werbalnej i niewerbalnej i jej znaczenie w relacjach
interpersonalnych; przyjmuje odpowiedzialno za manifestowane reakcje,
wypowiadane i pisane sowa;
6) ksztatuje i wyraa postawy asertywne, gdy nie moe lub nie powinien czego
wykona stara si odmawia tak, by nie rani drugiego;
7) bierze udzia w yciu spoecznym przez: wolontariat, stowarzyszenia, grupy
nieformalne i aktywno indywidualn; ujawnia wraliwo na osoby
potrzebujce pomocy i zna konkretne sposoby jej udzielania;
8) wiadomie i odpowiedzialnie korzysta ze rodkw spoecznego przekazu, w tym
z internetu, dokonujc wyboru okrelonych treci i limitujc czas im powicany;
9) jest odpowiedzialny za wasny rozwj i samowychowanie.
Do zada szkoy w zakresie realizacji wychowania do ycia w rodzinie naley

w szczeglnoci:
1) wspieranie wychowawczej roli rodziny;
2) wsppraca z rodzicami w zakresie prawidowych relacji midzy nimi
a dzieckiem;
3) wskazanie norm ycia spoecznego, pomoc w interioryzacji i ich wsplne
przestrzeganie;
4) pomoc we waciwym przeywaniu okresu dojrzewania;
5) wzmacnianie procesu identyfikacji z wasn pci; docenianie komplementarnoci
pciowej i wspdziaania;
6) wspieranie rozwoju moralnego i ksztatowania hierarchii wartoci;
7) promowanie integralnej wizji seksualnoci czowieka; ukazanie jednoci pomidzy
aktywnoci seksualn, mioci i odpowiedzialnoci;
8) wskazywanie na prawo do ycia od poczcia do naturalnej mierci, potrzeb
przygotowania do macierzystwa i ojcostwa oraz towarzyszenia w chorobie
i umieraniu;
9) tworzenie klimatu dla koleestwa, przyjani oraz szacunku dla czowieka;
10) pomoc w poszukiwaniu odpowiedzi na podstawowe pytania egzystencjalne;
11) informowanie o moliwociach pomocy system poradnictwa dla dzieci
i modziey;
12) ukazywanie potrzeby odpowiedzialnoci w korzystaniu ze rodkw spoecznego
przekazu (w tym internetu) w zakresie doboru treci, krytycznej oceny formy
przekazu oraz powiconego czasu;
13) pomoc w rozpoznawaniu i rozwijaniu zdolnoci, w odkrywaniu moliwych drg
realizacji osobowej i zawodowej wychowanka, przygotowywanie do
odpowiedzialnego penienia zada na kadej z nich.
191

ETYKA
I. Ksztatowanie wraliwoci aksjologicznej i refleksyjnoci

1. Rozwijanie percepcji i wyobrani moralnej.
2. Rozwijanie empatii.
3. Klaryfikacja wartoci.
4. Analizowanie dowiadcze moralnych.
5. Rozwijanie kultury logicznej i umiejtnoci kreatywnego mylenia.
II. Tworzenie wypowiedzi

1. Objanianie gwnych poj dyskursu etycznego.
2. wiczenie umiejtnoci kulturalnego i precyzyjnego wypowiadania si.
3. Formuowanie pyta dotyczcych sfery aksjologiczno-moralnej.
4. Formuowanie sdw wartociujcych oraz ich uzasadnianie.
5. Rozwijanie umiejtnoci dyskutowania.
III. Ksztatowanie postaw

1. Wspomaganie ucznia w interioryzowaniu wartoci i norm moralnych.
2. Charakteryzowanie i ksztatowanie postaw moralnych w szczeglnoci postawy
szacunku wobec kadego czowieka.
3. Rozwijanie umiejtnoci wspdziaania.
IV. Samoksztacenie
1. Rozwijanie umiejtnoci samodzielnego poszukiwania informacji, ich wartociowania
oraz rzetelnego i odpowiedzialnego korzystania z wiedzy.
2. Rozpoznawanie i rozwizywanie problemw moralnych.
3. Identyfikowanie i eliminowanie czynnikw ograniczajcych sprawczo
4. Rozwijanie samowiadomoci moralnej.
I. Elementy etyki oglnej. Ucze:

1) zna, rozumie i stosuje pojcia niezbdne do opisu przey i dziaa moralnych:
a) posuguje si pojciami niezbdnymi do charakterystyki dziaania w aspekcie
jego moralnej oceny: decyzja, czyn, sprawczo, konflikt, problem, podmiot
dziaania (autor, sprawca), adresat dziaania, intencja dziaania, motyw
dziaania, tre dziaania, skutek (konsekwencja), okolicznoci dziaania,
b) rozpoznaje i nazywa wybrane emocje oraz uczucia: rado, smutek, strach,
wstrt, zdziwienie, gniew, akceptacja, duma, mio, nienawi, przyjemno,
przykro, poczucie szczcia, poczucie wstydu, poczucie winy, zazdro,
192

c) posuguje si nazwami emocji i uczu do opisywania przey wasnych oraz

przey innych osb w kontekcie rnych dowiadcze moralnych;
wykorzystuje te pojcia do charakteryzowania przey, dziaa i postaw
bohaterw powieci, opowiada, filmw, spektakli teatralnych, gier
komputerowych,
d) zna i objania podstawowe pojcia zwizane z ocen moraln: dobro, zo,
warto, kryterium, zasada (norma, regua), postawa, cnota, wada, obowizek,
sankcja, sumienie, wzr, autorytet, odpowiedzialno, prawo naturalne, prawo
stanowione, godno, prawa czowieka, natura ludzka, prawda, szczcie,
e) zna i posuguje si gwnymi kategoriami deontycznymi: dziaania nakazane,
zakazane, dozwolone, nadobowizkowe (supererogacyjne),
f) wykorzystuje pojcia dyskursu etycznego do analizowania przey, dziaa
i postaw bohaterw powieci, opowiada, filmw, spektakli teatralnych, gier
komputerowych;
2) wyjania rnic midzy dobrem (zem) moralnym a dobrem (zem)
pozamoralnym;
3) odrnia wypowiedzi o faktach od wypowiedzi o wartociach i powinnociach;
4) analizuje klasyczne pytanie etyczne: Jak naley (dobrze) y?;
5) wyjania rnice midzy dobrem godziwym, uytecznym i subiektywnie
zadowalajcym (przyjemnoci) i podaje przykady dbr tego rodzaju;
6) wyjania rnice midzy wartoci autoteliczn a instrumentaln oraz podaje
przykady wartoci tego rodzaju;
7) wyjania rnice midzy etyk a moralnoci oraz moralnoci a obyczajowoci,
prawem i religi;
8) wymienia gwne czynniki ograniczajce wiadomo i dobrowolno ludzkich
dziaa;
9) wie, e racjonalna ocena moralna wymaga uwiadomienia sobie kryterium,
w wietle ktrego dokonuje si oceny moralnej; stosuje wybrane kryteria moralne
do formuowania ocen moralnych;
10) wyjania, czym jest zasada (norma, regua) moralna i podaje przykady zasad
(norm, regu) moralnych;
11) wyjania genez norm moralnych;
12) wyjania, na czym polega uniwersalny charakter norm moralnych (roszczenie do
uniwersalnoci);
13) wyjania zwizek midzy dobrem (wartoci), jakim jest ycie, a norm moraln:
Nie naley zabija; wyjania, co to znaczy, e ycie jest dobrem
fundamentalnym;
14) wyjania czym jest bioetyka; podaje przykady problemw bioetycznych oraz
przedstawia wasne stanowisko w wybranych kwestiach bioetycznych (aborcja,
eutanazja, inne).
II. Czowiek wobec innych ludzi. Ucze:

1) podaje przykady okazywania szacunku wobec rodzicw, nauczycieli, koleanek
i kolegw oraz innych ludzi dorosych i dzieci;
193

2) uzasadnia, dlaczego naley okazywa szacunek innym osobom;

3) okazuje szacunek innym osobom;
4) wie, e w szczeglny sposb naley okazywa szacunek i wyrozumiao osobom
starszym (seniorom), sabszym, potrzebujcym pomocy;
5) wyjania, czym jest mio; charakteryzuje rne rodzaje mioci;
6) wyjania, co to znaczy, e rodzina jest dobrem wsplnym:
a) podaje przykady dziaa bdcych realizacj dobra wsplnego rodziny,
b) wie, e wspczenie funkcjonuj rne modele maestwa i rodziny;
7) wyjania, co to znaczy, e klasa jest dobrem wsplnym:
a) podaje przykady dziaa bdcych realizacj dobra wsplnego klasy,
b) angauje si we wsplne dziaania realizowane przez koleanki i kolegw
z klasy,
c) analizuje i formuuje ocen moraln cigania;
8) wyjania, co to znaczy, e ojczyzna jest dobrem wsplnym:
a) podaje przykady dziaa bdcych realizacj dobra wsplnego ojczyzny,
b) wyjania rnic midzy patriotyzmem a szowinizmem,
c) zna i omawia faktyczne (historyczne) przykady postaw patriotycznych,
d) podaje przykady instytucji demokratycznych; wyjania, dlaczego demokracja
jest modelowym ustrojem politycznym,
e) wyjania, czym jest spoeczestwo obywatelskie, i podaje przykady postaw
obywatelskich;
9) wie, e ludzie reprezentujcy rne kultury mog wyznawa rne wartoci
i przekonania moralne; wyjania, czym jest wielokulturowo;
10) wyjania, czym jest Powszechna Deklaracja Praw Czowieka; rozwaa wybrane
zapisy tego dokumentu;
11) identyfikuje podstawowe prawa czowieka; ma wiadomo, e s miejsca na
wiecie, gdzie podstawowe prawa czowieka nie s respektowane;
12) wie, e konflikty s jednym z elementw ycia spoecznego, potrafi rozwizywa
konflikty (np. w szkole, w domu) nie uciekajc si do przemocy;
13) rozpoznaje i charakteryzuje rne przejawy przemocy; wyjania pojcie
cyberprzemocy;
14) zna i wyjania formu zasady niekrzywdzenia oraz posuguje si t zasad do
rozwaania wybranych problemw moralnych;
15) zna i wyjania formu zasady mioci osoby (bliniego) oraz posuguje si t
zasad do rozstrzygania wybranych problemw moralnych;
16) zna i wyjania formu zasady sprawiedliwoci oraz posuguje si t zasad do
rozstrzygania wybranych problemw moralnych;
17) wyjania, na czym polega zasada fair play;
18) zna i wyjania formu zasady solidarnoci oraz podaje przykady dziaa
solidarnych;
19) wie, e kamstwo tak w wymiarze indywidualnym, jak i spoecznym jest
jednym z najbardziej rozpowszechnionych przejaww za moralnego; analizuje
problem kamstwa i formuuje ocen moraln dotyczc kamstwa;
20) objania, czym jest szacunek, przyja, yczliwo, altruizm, troska,
bezinteresowno, wolontariat, koleestwo, wdziczno, wspczucie, empatia,
194

zaufanie, nietykalno osobista, tolerancja, dobro wsplne, nard, pluralizm,

wspdziaanie, sprawiedliwo, praworzdno, solidarno, patriotyzm,
bohaterstwo, wolno polityczna.
III. Czowiek wobec siebie. Ucze:

1) wyjania, co to znaczy by osob; objania pojcie godnoci czowieka;
2) wie, e ze wzgldu na swoj warto osobow godno jest rwnie
wartociowym czowiekiem jak inni ludzie;
3) zna i rozwija swoje zalety, rozpoznaje i eliminuje swoje wady;
4) zna swoje podstawowe prawa i obowizki (ucznia, dziecka) oraz wypenia wasne
obowizki;
5) wyjania, dlaczego naley odnosi si z szacunkiem do wasnego ciaa;
6) wyjania, dlaczego seksualno jest wartoci; wie, e akty seksualne podlegaj
moralnej ocenie;
7) podaje przykady dziaa, ktre s wyrazem troski o wasne zdrowie i ycie;
8) analizuje problem stosowania rodkw psychoaktywnych i formuuje ocen
moraln dotyczc tego typu dziaa;
9) wyjania czym jest sumienie i jak peni rol w yciu czowieka;
10) wyjania ide rozwoju moralnego i podaje przykady dziaa egoistycznych,
konformistycznych, altruistycznych.
11) wyjania, na czym polega autonomia czowieka, podaje przykady dziaa
i postaw autonomicznych i nieautonomicznych;
12) wyjania, na czym polega interioryzacja wartoci i norm moralnych;
13) objania, czym jest sens ycia, uczciwo, roztropno, umiarkowanie, mstwo,
honor; prywatno, asertywno, prawdomwno.
IV. Czowiek a wiat ludzkich wytworw. Ucze:

1) podaje przykady ludzkich wytworw materialnych i niematerialnych oraz
rozwaa ich znaczenie w kontekcie pytania o dobre ycie;
2) dba o przedmioty bdce jego prywatn wasnoci, wasnoci innych oraz
bdce wasnoci publiczn;
3) potrafi podzieli si z innymi tym, co jest jego wasnoci;
4) dostrzega i wyjania zwizek midzy uczeniem si a wykonywan prac;
wyjania znaczenie pracy zarobkowej;
5) podejmuje namys nad problemem wasnoci intelektualnej; wyjania czym jest
plagiat oraz formuuje ocen moraln dotyczc plagiatu;
6) podaje przykady waciwego i niewaciwego wykorzystywania nowoczesnych
technologii informacyjnych;
7) jest wiadomy, e postp cywilizacyjny dokonuje si dziki wiedzy; wyjania,
dlaczego wiedza jest dobrem (wartoci);
8) objania, czym jest spoeczna odpowiedzialno biznesu.
V. Czowiek wobec przyrody. Ucze:

1) wyjania, co to znaczy, e przyroda jest dobrem (wartoci);
195

2) dostrzega warto miejsc, w ktrych yje;

3) jest wiadomy, e przyroda jest dobrem, ktre naley chroni i uzasadnia potrzeb
ochrony przyrody;
4) podaje przykady waciwego korzystania z dobrodziejstw przyrody;
5) wie, jak mona chroni przyrod, i angauje si w dziaania na rzecz ochrony
przyrody;
6) wyjania ide odpowiedzialnoci za przysze pokolenia oraz rekonstruuje
argumentacj z odpowiedzialnoci za przysze pokolenia;
7) wyjania, dlaczego nie naley traktowa zwierzt w okrutny sposb;
8) podaje przykady waciwego traktowania zwierzt.
VI. Czowiek wobec Boga (Sacrum). Ucze:

1) wie, e s ludzie wierzcy w istnienie Boga i ludzie niewierzcy w istnienie Boga;
2) wie, e dla ludzi wierzcych Bg jest najwyszym dobrem (wartoci) i rdem
prawa moralnego;
3) wyjania, czym s wartoci chrzecijaskie, objania ich uniwersalne znaczenie
(roszczenie do uniwersalnoci);
4) wie, czym jest moralno wiecka (laicka);
5) uzasadnia, dlaczego naley okazywa szacunek zarwno ludziom wierzcym, jak
i niewierzcym;
6) charakteryzuje komponenty moralne wielkich religii: judaizmu, hinduizmu,
buddyzmu, chrzecijastwa, islamu;
7) nie dyskryminuje innych ludzi, ze wzgldu na ich przekonania dotyczce sfery
Sacrum.
VII. Wybrane problemy moralne (do wyboru). Ucze:

1) identyfikuje i klasyfikuje wybrane problemy moralne ze wzgldu na wyrniony
typ relacji: czowiek wobec innych ludzi, czowiek wobec siebie samego,
czowiek wobec ludzkich wytworw, czowiek wobec przyrody, czowiek wobec
Boga;
2) odwoujc si do wasnych dowiadcze lub dowiadcze innych osb (w tym
take postaci literackich, filmowych, przedstawionych w sztuce) charakteryzuje
przeycia wybranych osb (postaci) uwikanych w omawiany problem moralny;
3) precyzyjnie formuuje problem moralny i wyraa go w stosownym pytaniu;
4) analizuje wybrane problemy moralne wykorzystujc kluczowe pojcia dyskursu
etycznego;
5) angauje si w dyskusj na temat wybranych problemw moralnych.
VIII. Elementy historii etyki (do wyboru). Ucze:

1) wyjania, dlaczego Sokrates jest uznawany za ojca etyki;
2) przedstawia Arystotelesowskie rozumienie szczcia (eudajmonii) i cnoty
etycznej; rekonstruuje Arystotelesowskie rozumienie przyjani;
3) wyjania pogld etyczny nazywany hedonizmem; zna argumentacj zwolennikw
i przeciwnikw hedonizmu;
196

4) charakteryzuje stoicki idea mdrca; wyjania, na czym polega idea ycia

zgodnego z natur;
5) zna i rozumie pojcie prawa naturalnego, wyjania pojcie sumienia;
charakteryzuje cnoty kardynalne: roztropno, sprawiedliwo, umiarkowanie,
mstwo;
6) odwoujc si do pogldw Immanuela Kanta, wyjania pojcie obowizku; zna
przynajmniej jedn formu imperatywu kategorycznego oraz stosuje t formu
do rozstrzygania wybranych problemw moralnych;
7) zna tre zasady uytecznoci sformuowanej przez J. S. Milla i stosuje t zasad
do rozstrzygania wybranych problemw moralnych;
8) zna zalety i wady konsekwencjalizmu oraz posuguje si t metod do
rozstrzygania wybranych problemw moralnych;
9) przedstawia hierarchi wartoci w ujciu M. Schelera i wyjania jego rozumienie
dziaania moralnie dobrego;
10) odwoujc si do pogldw etycznych Tadeusza Kotarbiskiego, wyjania ide
etyki niezalenej; objania pojcia: spolegliwy opiekun, oczywisto serca;
11) odwoujc si do pogldw etycznych Karola Wojtyy, rekonstruuje
personalistyczne rozumienie mioci; zna tre normy personalistycznej i stosuje
t norm do rozstrzygania wybranych problemw moralnych.
Zadaniem szkoy jest umoliwienie uczniom uczestniczenie w zajciach z etyki

i dostosowanie tematyki tych zaj do wieku uczniw i ich dotychczas zdobytej wiedzy.
Etyka jako przedmiot nauczany w szkole podstawowej realizowa ma przede wszystkim cele
praktyczno-wychowawcze. Praca nauczyciela ma koncentrowa si na wspieraniu ucznia
w jego aktywnociach zorientowanych na integralnie pojtym rozwoju, ktrego osi jest
rozwj moralny, pojmowany jako proces przechodzenia od heteronomii do autonomii
moralnej. Wyrazem poszerzania si sfery autonomii moralnej ucznia jest stopniowe
interioryzowanie przez niego wartoci i norm moralnych oraz pogbiajce si zrozumienie
siebie jako podmiotu moralnego, ktry spenia si jako czowiek na wielu polach moralnie
pojtej odpowiedzialnoci. Naley podkreli, e zajcia z etyki mog jedynie wspomaga
ucznia w faktycznym realizowaniu tego kluczowego zadania; jego efektywna realizacja
wymaga jednak decyzji samego ucznia, komplementarnoci oddziaywa edukacyjnych
i wielu lat pracy ucznia nad sob samym.
W zajciach z etyki uczestniczy mog uczniowie o zrnicowanej wiedzy z zakresu tego

przedmiotu, dlatego wanym zadaniem nauczyciela jest umiejtne dobieranie i ewentualne
pogbianie realizowanych treci nauczania.
Treci nauczania wymienione w podstawie programowej ksztacenia oglnego w przedmiocie

etyka podzielono na osiem czci. W dziale I wyrniono kluczowe zagadnienia z zakresu
197

etyki oglnej, ktre pozwalaj scharakteryzowa poznawcze, emocjonalne i behawioralne

aspekty moralnoci. Akcent w tej czci podstawy programowej jest pooony na ksztacenie
mylenia jzykowego (werbalnego). Umieszczenie tych treci na pocztku podstawy
programowej nie oznacza jednak, e nauczyciel etyki musi realizowa je na wstpie edukacji
etycznej. Sposb realizacji podstawy programowej ley w gestii nauczyciela etyki.
Dziay IIVI zostay wyrnione ze wzgldu na moliwe relacje, w ramach ktrych czowiek
dowiadcza wiata i w nim dziaa. Wymienione w poszczeglnych czciach podstawy
programowej treci nauczania maj suy temu, aby ucze porzdkowa rne dowiadczenia
moralne i tym samym pogbia rozumienie siebie jako podmiotu dziaajcego w wiecie.
W podstawie programowej etyki mowa jest o uniwersalnych zasadach postpowania,

kluczowych wartociach i postawach, ktre ucze wstpnie rozumie i praktykuje od
najmodszych lat. Zadaniem nauczyciela etyki jest takie prowadzenie zaj, aby uczniowie
dostrzegali zalenoci midzy postpowaniem wasnym (i innych osb) a uniwersalnymi
zasadami i wartociami.
Zasadniczymi zadaniami edukacji etycznej na tym etapie edukacyjnym jest rozwijanie

refleksyjnoci i wraliwoci aksjologicznej ucznia oraz ksztatowanie postawy szacunku,
otwartoci, wspdziaania i odpowiedzialnoci.
Zadaniem nauczyciela jest takie organizowanie sytuacji edukacyjnych, aby uczniowie mogli
wyraa swoj naturaln ciekawo i angaowa si w namys nad moralnoci oraz
angaowali si w dziaania na rzecz innych i wsplnie z innymi.
Najistotniejszym zadaniem nauczyciela jest wspieranie ucznia w dostrzeganiu godnoci

kadego czowieka, poniewa w kontekcie przeywania (dowiadczania) i rozumienia tej
wartoci ksztatuj si postawy moralne oraz formuowane si fundamentalne prawa
i obowizki moralne.
W podstawie programowej etyki znajduj si wybrane elementy historii etyki. Dobr autorw
i zasugerowane zagadnienia, ktre warto omwi z uczniami, uzasadnia si nastpujco:
1) zagadnienia te s dobr ilustracj dla wielu wanych zagadnie etycznych, ktre
znajduj swj wyraz w podstawie programowej;
2) zapoznajc si z wybranymi pogldami wielkich mylicieli, ucze uwiadamia sobie,
e wiele doniosych problemw moralnych byo ju przedmiotem gruntownego
namysu i mona z tego niezwykle cennego dorobku kulturowego korzysta take
obecnie;
3) znajomo historycznie wanych idei etycznych stanowi istotny skadnik
wszechstronnego wyksztacenia.
Treci nauczania opisane w dziale VII i VIII s fakultatywne. Nauczyciel powinien w kadym
roku realizowania podstawy programowej z grup uczniw kontynuujc edukacj etyczn
zrealizowa przynajmniej trzy wybrane problemy moralne oraz przynajmniej trzy elementy
198

historii etyki (wprowadzajc te treci od VI klasy szkoy podstawowej). Wane jest rwnie
to, eby nauczyciel wprowadzajcy wybrane elementy historii etyki, wykorzystywa krtkie
fragmenty klasycznych tekstw etycznych.
Zarwno ze wzgldu na specyfik zaj z etyki jako zaj nieobowizkowych, od nauczyciela

etyki wymagana jest daleko idca autonomia, wyraajca si w umiejtnym zaplanowaniu
pracy dydaktycznej z powierzon mu grup uczniw oraz we waciwym doborze tematyki
zaj dostosowanej do wieku i moliwoci intelektualnych, emocjonalnych i spoecznych
uczniw.
JZYK MNIEJSZOCI NARODOWEJ LUB ETNICZNEJ
I. wiadomo wasnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego.

1. Znajomo podstawowych utworw literackich i innych tekstw kultury wanych dla
poczucia tosamoci narodowej lub etnicznej.
2. Znajomo podstawowych faktw z historii narodowej lub etnicznej.
3. Znajomo elementw kultury narodowej lub etnicznej (np. symbole, legendy,
banie).
4. Znajomo podstawowych faktw z ycia spoecznoci lokalnej.

1. Rozumienie wartoci jzyka ojczystego oraz jego funkcji w budowaniu wsplnoty
rodzinnej, narodowej i kulturowej.
2. Ksztatowanie odpowiedzialnoci za wasne uytkowanie jzyka.
3. Poznawanie podstawowych poj sucych do opisywania jzyka jako narzdzia
komunikacji.
4. Ksztacenie umiejtnoci porozumiewania si (suchania, mwienia, czytania
i pisania) w sytuacjach prywatnych i publicznych, w tym z osobami z trudnociami
w komunikowaniu si.
5. Ksztacenie umiejtnoci poprawnego mwienia i pisania zgodnego z zasadami
poprawnoci jzykowej.
III. Ksztacenie literackie i kulturowe.

1. Rozwijanie umiejtnoci interpretacji utworw literackich i innych tekstw kultury.
2. Rozwijanie umiejtnoci analizy wybranych utworw literackich z wykorzystaniem
waciwej terminologii.
3. Rozwijanie zdolnoci rozumienia wartoci o charakterze narodowym i uniwersalnym.
4. Rozwijanie potrzeby uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych.
199

IV. Tworzenie wypowiedzi.

1. Rozwijanie umiejtnoci wypowiadania si w rnych formach.
2. Ksztacenie umiejtnoci wygaszania, recytacji i interpretacji gosowej tekstw.
3. Doskonalenie dykcji i operowania gosem.
4. Poznawanie podstawowych zasad retoryki, w szczeglnoci argumentowania.
5. Rozwijanie umiejtnoci tworzenia wypowiedzi pisemnych.
6. Wyraanie wasnych pogldw i opinii.
7. Tworzenie wypowiedzi pisemnych, z uwzgldnieniem estetyki tekstu i zasad jego
organizacji.
KLASY IVVI
I. wiadomo wasnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego. Ucze:

1) zna i rozumie utwory literackie i inne teksty kultury wane dla poczucia tosamoci
narodowej lub etnicznej;
2) zna i rozumie podstawy kultury narodowej lub etnicznej (bohaterowie, wydarzenia,
symbole, legendy);
3) zna podstawowe fakty z ycia mniejszoci narodowej lub etnicznej w Polsce;
4) rozpoznaje najwaniejsze tematy i motywy charakterystyczne dla literatury
narodowej, wyszukuje na ten temat informacje w internecie.

1. Gramatyka. Ucze:
1) odmienia czci mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik);
2) rozpoznaje spjnik;
3) rozpoznaje w tekcie zdania pojedyncze nierozwinite i rozwinite oraz zdania
zoone.
1) wskazuje gwne cechy jzyka mwionego i jzyka pisanego;
2) posuguje si oficjaln i nieoficjaln odmian jzyka narodowego lub etnicznego;
3) rozumie dosowne i przenone znaczenie wyrazw w wypowiedzi;
4) dostosowuje sposb wyraania si do zamierzonego celu wypowiedzi;
5) rozrnia synonimy, antonimy;
6) dostrzega rnice pod wzgldem zakresu i treci w znaczeniu wyrazw.
1) identyfikuje nadawc i odbiorc wypowiedzi;
2) rozpoznaje znaczenie niewerbalnych rodkw komunikacji (np. gest, mimika,
postawa ciaa);
3) zna i stosuje zasady akcentowania wyrazw;
4) uywa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej;
5) stosuje zasady etykiety jzykowej.
200

4. Odbir przekazu jzykowego. Ucze:

1) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. ocena bohaterw, emocje);
2) okrela temat i gwn myl tekstu;
3) rozpoznaje w wypowiedzi prawd lub fasz;
4) rozpoznaje gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne w tym artyku,
wywiad, recenzj.
1) pisze poprawnie pod wzgldem ortograficznym;
2) poprawnie uywa znakw interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania,
znaku wykrzyknika, cudzysowu, dwukropka, rednika.

1. Analiza i interpretacja utworw literackich. Ucze:
1) okrela problematyk utworu;
2) rozpoznaje gatunki charakterystyczne dla kultury danej mniejszoci narodowej lub
etnicznej;
3) rozpoznaje rodzaje i gatunki literackie;
4) przypisuje utwr literacki do waciwego rodzaju literackiego;
5) rozpoznaje w tekcie literackim: epitet, porwnanie, metafor i okrela ich funkcje;
6) korzysta z informacji zawartych w encyklopediach i sownikach, rwnie w sieci
internetowej;
7) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej.
1) rozumie, czym jest adaptacja dziea (np. filmowa, sceniczna, radiowa);
2) wskazuje rnice midzy tekstem literackim a jego adaptacj;
3) rozumie specyfik rnych tekstw kultury (teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne).

1. Mwienie. Ucze:
1) przedstawia propozycj interpretacji wybranego tekstu kultury;
2) tworzy plan wypowiedzi wasnej;
3) streszcza linearnie wypowied narracyjn;
4) operuje sownictwem z krgw tematycznych: ycie codzienne, szkoa, dom;
5) poprawnie akcentuje wyrazy i stosuje poprawn intonacj w zdaniu;
6) wiadomie wykorzystuje wykrzyknik jako cz mowy, w tym w celu wyraenia
emocji;
7) interpretuje na gos wybrane utwory literackie (w caoci lub w czci).
2. Pisanie. Ucze:
1) dostrzega i uwzgldnia relacje midzy czciami skadowymi wypowiedzi (tytu,
wstp, rozwinicie, zakoczenie);
2) stosuje zwizki frazeologiczne ze zrozumieniem ich znacze;
3) tworzy wypowiedzi stosujc narracj pierwszo- i trzecioosobow;
4) tworzy spjn pod wzgldem logicznym i skadniowym wypowied na zadany
temat;
201

5) tworzy wypowiedzi pisemne w nastpujcych formach gatunkowych: opowiadanie,

opis, charakterystyka postaci literackiej lub rzeczywistej;
6) opisuje wasne odczucia, ktre budzi utwr.
KLASY VII i VIII
Ucze spenia wymagania okrelone dla klas IVVI.
I. wiadomo wasnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego. Ucze:

1) dostrzega rne wzorce postaw spoecznych, narodowych, obywatelskich,
obyczajowych, kulturowych, moralnych, religijnych i w ich kontekcie ksztatuje
swoj tosamo;
2) rozpoznaje tematy, motywy, toposy charakterystyczne dla literatury narodowej.

1. Gramatyka. Ucze:
1) poprawnie odmienia czci mowy (liczebnik, zaimek);
2) rozpoznaje przyswek, przyimek i wskazuje rnice midzy nimi;
3) rozpoznaje funkcje skadniowe wyrazw uytych w zdaniu;
4) rozpoznaje w tekcie zdania zoone wsprzdnie i podrzdnie, rwnowaniki
zda.
1) rozumie znaczenie homonimw;
2) zna typy skrtw i skrtowcw;
3) rozumie pojcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzdowy, artystyczny, naukowy,
publicystyczny;
4) rozpoznaje funkcj jzyka w tekcie;
5) dostrzega zrnicowanie sownictwa rozpoznaje sownictwo oglnonarodowe
i sownictwo o ograniczonym zasigu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe,
archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy);
6) rozpoznaje wyrazy rodzime i zapoyczone, rozumie ich funkcj w tekcie.
1) sprawnie posuguje si oficjaln i nieoficjaln odmian jzyka narodowego lub
etnicznego;
2) czyta teksty ze zrozumieniem, rozpoznaje intencj nadawcy;
3) wiadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca)
z elektronicznych rodkw przekazywania informacji;
4) czerpie dodatkowe informacje z przypisu;
5) identyfikuje wypowied jako tekst reklamowy, informacyjny;
6) zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla rodkw
elektronicznych (takich jak SMS, e-mail, czat);
202

7) stosuje zasady etyki i etykiety jzykowej, wie, w jaki sposb zwraca si do

rozmwcy w zalenoci od sytuacji i relacji z rozmwc (dorosy, obcy, bliski,
rwienik, lekarz, profesor, nauczyciel);
8) charakteryzuje nadawc wypowiedzi.
4. Odbir przekazu jzykowego. Ucze:
1) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wraenia);
2) formuuje wnioski wynikajce z przesanek zawartych w tekcie;
3) rozpoznaje wypowied argumentacyjn, wskazuje tez, argumenty i wnioski;
4) rozpoznaje wypowied o charakterze informacyjnym, ekspresywnym
i impresywnym;
5) rozpoznaje manipulacj jzykow;
6) odrnia opini od faktu;
7) wyszukuje w tekcie informacje wyraone wprost i porednio;
8) rozpoznaje gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne, w tym reporta,
felieton.
1) pisze poprawnie pod wzgldem ortograficznym i interpunkcyjnym;
2) wykorzystuje wiedz o skadni w stosowaniu regu interpunkcyjnych.

1. Analiza i interpretacja utworw literackich. Ucze:
1) rozpoznaje gatunki literackie, potrafi wymieni ich cechy, np. przypowie,
pamitnik, dziennik, komedia, dramat jako gatunek, tragedia, ballada, nowela,
hymn oraz inne gatunki charakterystyczne dla kultury danej mniejszoci narodowej
lub etnicznej;
2) wskazuje elementy dramatu: akt, scena, tekst gwny, tekst poboczny (didaskalia),
monolog, dialog;
3) rozpoznaje w tekcie literackim: symbol, alegori, neologizm, ironi, puent
i okrela ich funkcje;
4) rozumie dosowne i przenone znaczenie wyrazw;
5) korzysta z informacji zawartych w encyklopediach i sownikach;
6) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieci lub opowiadania
obyczajowe i przygodowe, utwory fantasy.
1) interpretuje dziea sztuki (obraz, grafika, rzeba, fotografia);
2) okrela wartoci estetyczne poznawanych tekstw kultury;
3) dostrzega specyfik przekazw audiowizualnych (przedstawie teatralnych,
filmw, programw informacyjnych, programw rozrywkowych), potrafi nazwa
ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dwikowa).

1. Mwienie. Ucze:
1) przedstawia propozycj odczytania konkretnego tekstu kultury i przekonujco j
uzasadnia;
203

2) tworzy rozbudowany plan wypowiedzi wasnej;

3) hierarchizuje informacje w zalenoci od ich funkcji w przekazie;
4) operuje sownictwem z krgw tematycznych: spoeczestwo, kultura, rozwj
psychiczny i moralny czowieka.
2. Pisanie. Ucze:
1) stosuje poprawnie rne rodzaje wypowiedze we wasnych tekstach, dostosowuje
szyk wyrazw i wypowiedze skadowych do wagi, jak nadaje przekazywanym
informacjom;
2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunkw, tworzy spjn
pod wzgldem logicznym i skadniowym wypowied na zadany temat;
3) uwzgldnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;
4) tworzy wypowiedzi pisemne w nastpujcych formach gatunkowych: urozmaicone
kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przey, zrnicowany
stylistycznie i funkcjonalnie opis przedmiotw lub dzie sztuki, charakterystyka
postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu,
spektaklu i ze zdarzenia z ycia, rozprawk, podanie, CV, list motywacyjny,
dedykacj; dostosowuje odmian i styl wypowiedzi do gatunku, w ktrym si
wypowiada;
5) rozumie rol akapitw w tworzeniu wypowiedzi pisemnych.
3. Retoryka i stylistyka. Ucze:
1) przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego;
2) wykorzystuje retoryczne rodki jzykowe oraz rozumie ich oddziaywanie na
odbiorc;
3) w wypowiedzi (pisemnej lub ustnej) okrela tez/ hipotez, formuuje argumenty;
4) rozrnia i wskazuje rodki perswazji w tekstach reklamowych, okrela ich funkcje.
Klasy IVVIII szkoy podstawowej to czas ksztatowania poczucia wasnej wiadomoci

narodowej lub etnicznej, poznawania kultury, rozwijania umiejtnoci komunikacyjnych,
doskonalenia mylenia konkretnego i abstrakcyjnego. To rwnie okres formowania si
charakteru modego czowieka, w tym dostrzegania i rozumienia wartoci uniwersalnych
m.in. prawdy, dobra, pikna.
Zadaniem nauczyciela jzyka mniejszoci narodowej lub etnicznej na II etapie edukacyjnym

jest przede wszystkim:
1) rozwijanie poczucia tosamoci narodowej lub etnicznej, szacunku do kultury
i tradycji;
2) rozwijanie motywacji do poznawania jzyka, kultury, tradycji;
3) wychowywanie wiadomego odbiorcy i uczestnika kultury;
4) ksztatowanie postawy otwartoci wobec innych kultur i szacunku dla ich dorobku;
204

5) rozwijanie umiejtnoci sprawnego posugiwania si jzykiem mniejszoci narodowej

lub etnicznej w rnych sytuacjach komunikacyjnych z zachowaniem norm kultury,
etyki i etykiety jzykowej;
6) ksztacenie umiejtnoci posugiwania si rnymi gatunkami wypowiedzi ustnych
i pisemnych, ktre s niezbdne w edukacji szkolnej oraz w rnych sytuacjach
yciowych;
7) rozwijanie umiejtnoci operowania bogatym sownictwem, wykorzystanie go do
opisywania wiata, oceny postaw i zachowa wasnych i innych ludzi;
8) ksztatowanie samodzielnego docierania do informacji, ich selekcjonowania,
krytycznej oceny oraz wykorzystania we wasnym rozwoju.
Praca nauczyciela jzyka mniejszoci narodowej lub etnicznej w klasach IVVIII polega na
tworzeniu sytuacji sprzyjajcych rozwojowi zainteresowa uczniw i ich wiadomego
uczestnictwa w kulturze.

i kulturowego uczniom bdcych na rnych poziomach rozwoju intelektualnego. W swojej
pracy powinien wykorzystywa metody aktywizujce m.in. dyskusj, debat, dram, projekt
edukacyjny, ktre wspomagaj rozwj samodzielnego docierania do informacji
JZYK REGIONALNY JZYK KASZUBSKI

gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) umoliwiajcym realizacj
pozostaych wymaga oglnych w zakresie tematw wskazanych w wymaganiach
szczegowych.

1. Rozumienie wypowiedzi ustnych (rozumienie ze syszenia).
Ucze rozumie proste wypowiedzi ustne artykuowane wyranie w zakresie opisanym
2. Rozumienie wypowiedzi pisemnych (czytanie).
Ucze rozumie proste wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegowych.

1. Tworzenie wypowiedzi ustnych (mwienie).
205

Ucze samodzielnie formuuje krtkie, proste, spjne i logiczne wypowiedzi ustne

2. Tworzenie wypowiedzi pisemnych (pisanie).
Ucze samodzielnie formuuje spjne i logiczne wypowiedzi pisemne w zakresie
opisanym w wymaganiach szczegowych.

adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej. Wypowiada si ustnie lub w formie prostego
tekstu pisanego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegowych.
Ucze zmienia form przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym
I. Osignicia w zakresie znajomoci rodkw jzykowych.

gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) w zakresie nastpujcych obszarw
tematycznych:
1) czowiek, ludzie, relacje midzyludzkie;
2) miejsce zamieszkania: Kaszuby, Pomorze, Polska, Europa, wiat;
3) wiat przyrody;
4) kultura, tradycje, wielokulturowo, media;
5) czas, kalendarz, rok obrzdowy;
6) szkoa, edukacja;
7) poywienie;
8) zdrowie i higiena;
9) praca ludzi, praca typowa dla regionu;
10) handel, usugi;
11) czas wolny, wakacje, podre, sport;
12) zainteresowania;
13) wiat spoeczny realny i wyobraony (np. mitologia kaszubska, fantastyka);
14) rne teksty i przekazy kulturowe (film, teatr, wernisa, wystawa).
II. Osignicia w zakresie rozumienia wypowiedzi ustnych.

Ucze rozumie proste wypowiedzi ustne (np. polecenia, wiadomoci, komunikaty,
ogoszenia, instrukcje, rozmowy) artykuowane wyranie, w jzyku kaszubskim:
2) okrela gwn myl wypowiedzi/fragmentu wypowiedzi;
4) okrela kontekst wypowiedzi (np. form, czas, miejsce, sytuacj, uczestnikw);
206

6) rozrnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi;

7) zna i rozumie struktury prostych wypowiedzi i zasady ich tworzenia: okrela
w usyszanych tekstach czci mowy, rodzaje gramatyczne, przypadki
gramatyczne, osoby, czasy, tryby i strony, formy stopnia wyszego i najwyszego
przymiotnikw i przyswkw, okrela czci zdania, rwnowaniki zdania,
zdania pojedyncze i zoone;
8) wskazuje w usyszanych tekstach popularne zwizki frazeologiczne i rozumie ich
znaczenie.
III. Osignicia w zakresie rozumienia wypowiedzi pisemnych.

Ucze rozumie niezbyt zoone wypowiedzi pisemne (np. teksty literackie, artykuy,
teksty narracyjne, wywiady, recenzje, listy, kartki pocztowe, e-maile, wpisy na forach
i blogach, SMS-y, napisy, broszury, ulotki, jadospisy, ogoszenia, rozkady jazdy,
historyjki obrazkowe):
1) reaguje na polecenia zawarte w tekcie;
2) okrela gwn myl tekstu/fragmentu tekstu pisemnego;
4) okrela kontekst wypowiedzi pisemnej/tekstu pisemnego (np. nadawc, odbiorc,
form, czas, miejsce, sytuacj, uczestnikw);
6) rozrnia formalny i nieformalny styl tekstu;
7) rozpoznaje zwizki pomidzy poszczeglnymi czciami tekstu;
8) ukada informacje w okrelonym porzdku;
9) zna i rozumie struktury prostych wypowiedzi i zasady ich tworzenia: okrela
w czytanych tekstach czci mowy, rodzaje gramatyczne, przypadki gramatyczne,
osoby, czasy, tryby i strony, formy stopnia wyszego i najwyszego
przymiotnikw i przyswkw, okrela czci zdania, rwnowaniki zdania,
zdania pojedyncze i zoone,
10) wskazuje w czytanych tekstach popularne zwizki frazeologiczne i rozumie ich
znaczenie;
11) wskazuje cechy podstawowych rodzajw i gatunkw literackich;
12) okrela wiat przedstawiony utworu literackiego (czas akcji, miejsce akcji,
bohaterw, zdarzenia, procesy yciowe, wiat fizyczny).
IV. Osignicia w zakresie tworzenia wypowiedzi ustnych.

Ucze tworzy krtkie, proste, spjne i logiczne wypowiedzi ustne w jzyku kaszubskim:
1) recytuje teksty w jzyku kaszubskim, sam wybiera teksty do recytacji, potrafi
samodzielnie przygotowa interpretacj gosow recytowanego tekstu;
2) posuguje si poprawn kaszubszczyzn, potrafi stosowa synonimy, unika
powtrze;
3) w swojej wypowiedzi nie miesza sw z jzyka kaszubskiego i polskiego;
4) posuguje si w wypowiedzi ustnej elementami opisu, charakterystyki,
opowiadania i sprawozdania;
207

6) opowiada o zamiowaniach, uczuciach, emocjach;

7) wyraa uczucia i emocje swoje i innych;
8) przedstawia opinie innych osb; wyraa i uzasadnia swoje opinie na dany temat;
9) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi adekwatnie do sytuacji;
10) w wypowiedziach poprawnie artykuuje goski kaszubskie oraz poprawnie
realizuje procesy fonetyczne, ktre zaszy w kaszubszczynie;
11) stosuje poprawne formy wyrazw odmiennych;
12) poprawnie akcentuje wyrazy i stosuje waciw intonacj zdaniow;
13) stosuje rwnowaniki zda, zdania pojedyncze oraz zdania wsprzdnie
i podrzdnie zoone;
14) stosuje popularne zwizki frazeologiczne ze zrozumieniem ich znacze.
V. Osignicia w zakresie tworzenia wypowiedzi pisemnych.

Ucze tworzy krtkie, proste, spjne i logiczne wypowiedzi pisemne (np. notatk,
historyjk, tekst swobodny, opis, charakterystyk, plan, sprawozdanie, ogoszenie,
zaproszenie, yczenia, wiadomo, pocztwk, e-mail, list prywatny):
1) dostosowuje odmian i styl wypowiedzi do gatunku, w ktrym si wypowiada i do
zamierzonych treci;
2) stosuje rne formy narracji;
4) opisuje zamiowania swoje i innych;
5) wyraa uczucia i emocje swoje i innych;
7) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi adekwatnie do opisywanej
sytuacji;
8) stosuje poprawne formy odmiennych czci mowy;
9) stosuje poznane zasady ortograficzne i interpunkcyjne;
10) stosuje rwnowaniki zda, zdania pojedyncze oraz zdania wsprzdnie
i podrzdnie zoone;
11) stosuje popularne zwizki frazeologiczne ze zrozumieniem ich znacze.
VI. Osignicia w zakresie ustnego reagowania na wypowied.

Ucze odpowiednio reaguje w nastpujcych sytuacjach:
1) porozumiewa si w sytuacjach prostych i rutynowych, wymienia informacje na
tematy znane;
2) radzi sobie w krtkich rozmowach towarzyskich, nawet jeli nie potrafi zrozumie
wszystkiego i nie potrafi jeszcze samodzielnie podtrzyma konwersacji;
3) posuguje si poznanym zasobem rodkw jzykowych w celu nawizania
i poprowadzenia rozmowy, przedstawienia siebie, uzyskania informacji, wyraenia
opinii, prowadzenia negocjacji, proby o rad, pytania o pozwolenie, wyraenia
uczu i emocji;
4) potrafi zamienia nieznane sowa synonimami, przekadem lub parafraz;
5) argumentuje, uzasadnia swoje zdanie, odpowiada na argumenty innych osb;
6) przeprowadza wywiad na wybrany temat z dziadkami i rodzicami lub czonkami
spoecznoci kaszubskiej.
208

VII. Osignicia w zakresie pisemnego reagowania na wypowied.

Ucze reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. wiadomo, SMS, krtki list
prywatny, e-mail, wpis w komunikatorze) w typowych sytuacjach:
1) nawizuje i prowadzi rozmowy, przedstawia siebie, uzyskuje informacje, wyraa
opinie;
2) bierze udzia w dyskusji na nieskomplikowane tematy.
VIII. Osignicia w zakresie przetwarzania wypowiedzi.

Ucze przetwarza ustnie lub pisemnie tekst pisemny oraz wypowied ustn. Tworzy opis,
charakterystyk, streszczenie, tumaczenie, plan, scenariusz, zawiadomienie itp.:
1) przekazuje w jzyku kaszubskim informacje zawarte w tekstach kultury: pisanych
i mwionych, materiaach wizualnych (np. obrazach, piktogramach, symbolach,
mapach, wykresach), audiowizualnych (np. audycjach telewizyjnych, filmach,
reklamach) i materiaach dwikowych (piosenkach, audycjach radiowych,
audiobookach);
2) przekazuje w jzyku polskim informacje na temat tekstw usyszanych w jzyku
kaszubskim;
3) relacjonuje po kaszubsku teksty usyszane lub przeczytane w jzyku polskim;
4) streszcza utwory literackie, teksty popularnonaukowe i inne rodzaje tekstw;
5) dokonuje selekcji informacji i hierarchizuje je;
6) relacjonuje audycje radiowe oraz programy telewizyjne, np. pozyskiwane
z internetu;
7) przytacza zasyszane opinie;
8) ocenia warto usyszanych, przeczytanych lub obejrzanych tekstw kultury
i potrafi krytycznie ustosunkowa si do nich;
9) przytacza zasyszane opinie;
10) przekazuje w jzyku kaszubskim informacje zawarte w tekstach pomocniczych,
tabelach, zestawieniach, przypisach.
Lektury:
1) Bolesaw Bork, wybrane opowiadania;
2) Alojzy Budzisz, Zemia kaszbsk;
3) Florian Ceynowa, Rozmwa Kaszb z Plch, fragmenty;
4) Hieronim Derdowski, panu Czrlisczim, co do Pcka p sc jach, fragmenty;
5) Augustyn Dominik, Domienikw pwistczi. Opowieci Dominika, wybrane utwory;
6) Jan Drzedon, Brawd, wybrane utwory;
7) Jan Drzedon, wybrane wiersze i fragmenty utworw prozatorskich;
8) Leon Heyke, wybr wierszy;
9) Stanisaw Janke, wybr wierszy;
10) Jan Karnowski, wybr wierszy;
11) Roman Kucharski, Jn Natrzecy, Szczeni Swicw (komiks historyczny);
12) Rman Kcharsczi, Maja Nowotnik, Akademi Botowch wiw (komiks dla
dzieci);
209

13) Aleksander Labuda, Bogowie i duchy naszych przodkw/W krgu mitologii

kaszubskiej;
14) Aleksander Labuda, Guczw Mack gd, wybrane felietony;
15) Anna ajming, Czterolistna koniczyna, wybrane opowiadania;
16) Aleksander Majkowski, c i przigd Remsa, fragmenty;
17) Aleksander Majkowski, ycie i przygody Remusa (w tumaczeniu Lecha
Bdkowskiego cao dla klasy VIII);
18) Janusz Mamelski, Mack;
19) Danuta Stanulewicz, Balbina z IV B;
20) Bernard Sychta, Sownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, fragmenty;
21) Jan Trepczyk, wybrane wiersze;
22) W krainie bani i bajek kaszubskich, red. B. Ugowska;
23) Ewa Warmowska, wybr wierszy;
24) Wybrana twrczo innych wspczesnych pisarzy kaszubskich;
25) Wybrane teksty z zakresu kultury kaszubskiej;
26) Ludmia Gbk, Wanoga z Dchama. Kaszbsczi sowrz ilustrowny;
27) E. i P. Marczakowie, Pomorskie ABC przestrzeni. Ilustrowany sownik dla dzieci,
wybrane hasa.

Nauczanie przedmiotu jzyk regionalny jzyk kaszubski jest procesem, w ramach ktrego
ksztatuje si jzykowa, kulturowa i tosamociowa wiadomo dziecka i modego
czowieka. Partnerem w tym procesie powinna by rodzina ucznia, rodowisko lokalne
i regionalne.
Dla wsplnoty Kaszubw wane jest trwanie i rozwj jzyka kaszubskiego jako szczeglnego
dobra i kultury kaszubskiej rozumianej jako dziedzictwo Kaszubw. Kultura rozumiana jest
jako materialne wytwory i niematerialne dziedzictwo.
Nauczanie przedmiotu jzyk regionalny jzyk kaszubski odbywa si przy uyciu metod
i form pracy, ktre ksztatuj kompetencje kulturowe i midzykulturowe uczniw oraz ich
zaangaowanie w ycie regionu i pastwa. Szczeglnym obszarem edukacji kaszubskiej jest
jej wymiar aksjologiczny. Podstawa programowa wskazuje przykadowe wartoci wane dla
dziedzictwa kultury kaszubskiej, ktre zostay zawarte i opisane w tekstach kultury
kaszubskiej.
Celem przedmiotu jzyk regionalny jzyk kaszubski jest ksztatowanie jzykowej,

kulturowej i tosamociowej wiadomoci ucznia w partnerstwie z rodzin, rodowiskiem
lokalnym i regionalnym. W szczeglnoci cel ten realizuje si przez:
1) dostarczenie i pogbienie wiedzy o jzyku, literaturze, pimiennictwie, tradycji,
obrzdach, historii, religii, architekturze, muzyce, malarstwie, szeroko rozumianej
sztuce (w tym sztuce ludowej), a take codziennoci Kaszubw z uwzgldnieniem
specyfiki lokalnej i geograficzno-przyrodniczej;
210

2) ksztatowanie umiejtnoci jzykowych dla potrzeb komunikacji midzyludzkiej,

dostpu do dziedzictwa kulturowego (pimiennictwa, literatury, muzyki itp.) i twrczego
rozwoju potencjau wasnego ucznia;
3) ksztatowanie pozytywnego stosunku do jzyka i kultury kaszubskiej;
4) ksztatowanie postawy zaangaowania w rozwj rodowiska geograficzno-
-przyrodniczego, kulturowego i spoecznego Kaszub i Pomorza;
5) ksztatowanie otwartoci na inne kultury.
211
Zacznik nr 3

PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA UCZNIW
Z NIEPENOSPRAWNOCI INTELEKTUALN W STOPNIU Zacznik nr 3
UMIARKOWANYM LUB ZNACZNYM W SZKOACH PODSTAWOWYCH
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA UCZNIW ZNIEPENOSPRAWNOCI
INTELEKTUALN W STOPNIU UMIARKOWANYM LUB ZNACZNYM W SZKOACH PODSTAWOWYCH
Celem edukacji ucznia z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym lub

znacznym jest budowanie jego tosamoci, rozwijanie autonomii i poczucia godnoci,
wdraanie go do funkcjonowania spoecznego oraz do rozumienia i przestrzegania norm
spoecznych, a w szczeglnoci wyposaenie go w takie umiejtnoci i wiadomoci, ktre
pozwol mu na korzystanie na miar indywidualnych moliwoci z jego wolnoci i praw
czowieka, a take pozwol mu na postrzeganie siebie jako niezalenej osoby. Wane jest,
aby ucze:
1) mg porozumiewa si z otoczeniem w najpeniejszy sposb, werbalnie lub
pozawerbalnie z wykorzystaniem znanych sposobw porozumiewania si (take
wspomagajcych i alternatywnych metod komunikacji AAC);
2) zdoby maksymaln samodzielno w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb
yciowych;
3) by zaradny w yciu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawnoci
i umiejtnoci oraz mia poczucie godnoci wasnej i decydowania o sobie;
4) mg uczestniczy w rnych formach ycia spoecznego na rwni z innymi
czonkami danej zbiorowoci, znajc i przestrzegajc oglnie przyjte normy
wspycia, zachowujc prawo do swojej indywidualnoci;
5) rozumia na miar swoich moliwoci otaczajce go zjawiska spoeczne
i przyrodnicze;
6) mg nabywa umiejtnoci i uczy si czynnoci, przydatnych w przyszym dorosym
yciu;
7) posiada rzeczywisty obraz samego siebie w oparciu o pozytywne poczucie wasnej
wartoci oraz umiejtno dostrzegania swoich mocnych i sabych stron.
Zadania szkoy
1. Tworzenie warunkw niezbdnych do zapewnienia uczniowi poczucia

bezpieczestwa, wzmacniania wasnej wartoci i akceptacji oraz komfortu
psychicznego w procesie integracji ze rodowiskiem, jednoczenie wspierajcych
aktywno i uczestniczenie w yciu klasy i szkoy.
2. Dokonywanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i na jej
podstawie opracowywanie i modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjno-
-terapeutycznego.
1

3. Zapewnienie uczniowi udziau w niezbdnych zajciach rewalidacyjnych,

wynikajcych z jego potrzeb i zalece zawartych w orzeczeniu o potrzebie ksztacenia
specjalnego. Na zajciach rewalidacyjnych podane jest czenie uczniw
z podobnymi problemami rozwojowymi.
4. Zapewnienie warunkw do realizacji celw edukacji i rewalidacji, a w szczeglnoci
spoecznych i materialnych warunkw umoliwiajcych:
1) nawizanie pozytywnego kontaktu emocjonalnego nauczyciela z uczniem oraz
midzy uczniami;
2) ksztatowanie kompetencji spoecznych: tworzenie sytuacji wychowawczych
umoliwiajcych dowiadczanie relacji spoecznych, przygotowanie do penienia
rnych rl spoecznych, wzmacnianie pozytywnych przey zwizanych
z penionymi rolami;
3) rozwijanie motywacji do porozumiewania si z drug osob (rwienikiem,
dorosym), komunikowania potrzeb i stanw emocjonalnych za pomoc mowy lub
wspomagajcych bd alternatywnych metod komunikacji;
4) wspieranie rozwoju komunikacji na kadych zajciach i we wszystkich sytuacjach
szkolnych i pozaszkolnych;
5) rozwijanie i utrwalanie podstawowych poj matematycznych: stosunki
przestrzenne, liczenie, mierzenie, waenie, rozpoznawanie figur geometrycznych,
poznawanie stosunkw czasowych;
6) nauk czytania i pisania jako umiejtnoci odbierania i nadawania informacji;
7) wykorzystywanie naturalnych sytuacji ycia codziennego do nauki rozumienia,
oraz nabywania jzyka (przyswajania i uczenia si) i rozwijania umiejtnoci
komunikacyjnych uczniw, w tym take umiejtnoci czytania i pisania
w dostpnej modalnoci, jak rwnie zdobywania elementarnych umiejtnoci
matematycznych, przydatnych w codziennym yciu;
8) udzia w rnego rodzaju zabawach: manipulacyjnych, konstrukcyjnych,
ruchowych, muzyczno-ruchowych, tematycznych i innych;
9) rozwj sprawnoci psychofizycznej (prowadzenie zaj niezbdnych do rozwoju
psychoruchowego: sportowych i korekcyjnych);
10) wdraanie do samodzielnego wykonywania czynnoci lub sygnalizowania potrzeb
zwizanych z samoobsug i dbaniem o higien osobist z poszanowaniem prawa
do intymnoci;
11) uczenie si umiejtnoci kontroli wasnych zachowa i ksztatowanie niezalenoci
uczuciowej;
12) ksztatowanie umiejtnoci radzenia sobie w rnych sytuacjach spoecznych;
uczenie umiejtnoci radzenia sobie z lkiem, niepokojem i stresem oraz
rozwizywania sytuacji konfliktowych;
13) uczenie si zachowa zgodnych z oglnie przyjtymi normami ycia spoecznego;
14) poznawanie rodowiska przyrodniczego, rozbudzanie zainteresowania i szacunku
dla otaczajcej przyrody i wychowanie do ycia w harmonii z przyrod;
15) uwiadamianie uczniom ich ogranicze, wynikajcych z niepenosprawnoci, ktre
mog napotka w yciu;
2

16) przygotowywanie uczniw do roli dorosej kobiety i mczyzny; wprowadzanie

elementw wiedzy o rozwoju i zmianach wasnego ciaa oraz elementw wiedzy
o seksualnoci czowieka;
17) uczenie umiejtnoci ochrony siebie, swojej intymnoci oraz poszanowania
intymnoci innych osb;
18) ksztatowanie umiejtnoci bycia asertywnym;
19) rozwijanie umiejtnoci dokonywania wyboru i budzenie poczucia
odpowiedzialnoci za wasne decyzje oraz uczenie obowizkowoci;
20) zdobywanie umiejtnoci technicznych i wykorzystywanie ich w rnych
sytuacjach yciowych; korzystanie z urzdze technicznych, uatwiajcych
funkcjonowanie w yciu;
21) korzystanie z technologii informacyjnej i komunikacyjnej, z uwzgldnieniem
urzdze i programw specjalistycznych, zwaszcza umoliwiajcych lub
uatwiajcych komunikowanie si;
22) rozwijanie wraliwoci i kreatywnoci artystycznej zgodnie z potrzebami
i moliwociami uczniw;
23) poznawanie otoczenia, instytucji, obiektw i miejsc uytecznoci publicznej,
z ktrych ucze korzysta i bdzie korzysta w przyszoci;
24) udzia w rnych wydarzeniach spoecznych i kulturalnych w roli odbiorcy
i twrcy kultury, uczenie przy tym wyraania swoich przey, emocji i dowiadcze;
25) uprawianie przez uczniw rnych dyscyplin sportu; udzia w zawodach
sportowych, turystyce i krajoznawstwie;
26) przygotowanie ucznia do wyboru formy spdzania czasu wolnego i aktywnego
w niej udziau;
27) przyblianie tradycji i obyczajw lokalnych i narodowych; rozbudzanie poczucia
przynalenoci do spoecznoci lokalnej, regionu, narodu.
Formy zaj
W szkole podstawowej wyodrbnia si:

1) zajcia edukacyjne:
a) funkcjonowanie osobiste i spoeczne,
b) zajcia rozwijajce komunikowanie si,
c) zajcia rozwijajce kreatywno,
d) wychowanie fizyczne,
e) etyka;
2) zajcia rewalidacyjne.
Osi wszystkich dziaa edukacyjnych jest wspieranie rozwoju funkcjonowania osobistego

i spoecznego ucznia. Temu celowi su wszystkie, cile ze sob powizane, rodzaje zaj.
Funkcjonowanie osobiste i spoeczne to zajcia zapewniajce zdobycie wiedzy z rnych

obszarw, uczenie rnych praktycznych umiejtnoci oraz rozwijanie kompetencji
spoecznych. Zajcia maj na celu wszechstronny rozwj uczniw oraz takie przygotowanie
3

do penienia rl spoecznych, aby mogli w przyszoci jak najlepiej funkcjonowa i w jak

najbardziej moliwy sposb zintegrowa si ze rodowiskiem.
Zajcia rozwijajce komunikowanie si powinny suy nabywaniu jzyka i umiejtnoci

porozumiewania si w bliskim i dalszym rodowisku w mowie, w pimie i w kady moliwy
dla ucznia sposb (take z zastosowaniem wspomagajcych i alternatywnych metod
komunikacji AAC). Ucze powinien mie moliwo dowiadczania procesu
komunikowania si:
1) odkrywania i uwiadamiania sobie moliwoci porozumiewania si, zwaszcza
odkrywania skutecznoci wasnych zachowa komunikacyjnych, czyli tego, e inni
odbieraj sygnay i reaguj na nie;
2) bycia odbiorc i nadawc komunikatw jzykowych i niejzykowych;
3) uwanego wsuchiwania si w wypowiedzi innych osb i patrzenia na mwicych do
niego;
4) nawizywania kontaktu i rozpoczynania dialogu;
5) suchania i czekania na aktywne wczenie si w rozmow;
6) wyraania i przekazywania potrzeb, emocji, opinii, myli, pragnie i woli;
7) proszenia o pomoc;
8) okazywania wdzicznoci;
9) stosowania zwrotw grzecznociowych;
10) wyraania i przekazywania potrzeb, emocji, myli, pragnie i woli;
11) zadawania pyta, formuowania adekwatnych odpowiedzi;
12) przekazywania informacji o faktach i relacjonowania zdarze;
13) autoprezentacji (kim jestem, ile mam lat, jak wygldam, co lubi itp.);
14) przedstawiania si i przedstawiania innych;
15) dostosowywania tematu rozmowy do zainteresowa wasnych i partnerw;
16) rozmawiania na rne tematy;
17) uczenia si podstawowych zasad kultury komunikowania si (mwienia
komplementw, zapraszania, zachcania do kontaktu, przepraszania, przekonywania
itp.).
Dla kadego ucznia komunikujcego si werbalnie, ale niezrozumiaego poza kontekstem

oraz dla kadego ucznia niekomunikujcego si werbalnie zesp winien opracowa
indywidualny system komunikacji, w tym zestaw pomocy do komunikowania. Powinien on
by dostpny na wszystkich zajciach w szkole, w domu i w rodowisku otwartym.
Nauczyciele tworz indywidualne pomoce z udziaem ucznia, pamitajc przy tym, e
komunikacja jest procesem otwartym i baza pojciowa ucznia rozwija si wraz z wiekiem
i czasem nauki. Zestaw pomocy do komunikowania si powinien by zatem rozwojowy
i odpowiada indywidualnym potrzebom i moliwociom ucznia.
Zajcia rozwijajce kreatywno su rozwijaniu wyobrani, zainteresowa, motywacji do

dziaania i aktywnoci twrczej uczniw oraz wyraaniu przey i emocji za pomoc
dostpnych dla nich rodkw wyrazu, take artystycznych, praktycznych i technicznych.
W zalenoci od potrzeb uczniw, jak rwnie od ich specyficznych zachowa i ogranicze,
4

w ramach przedmiotu mog by organizowane zajcia: malarskie, rysunku, modelowania

z elementami rzeby, kolau, batiku, decoupage, z technologii informacyjno-komunikacyjnej,
rytmiczne, muzyczne, muzyczno-rytmiczne, taneczne, teatralne, w tym pantomimy,
florystyki, ruchowe, sportowe, praktyczno-techniczne z uyciem narzdzi i urzdze,
kulinarne, dekoratorsko-porzdkowe, obrbki drewna, metalu, tkactwa, dziewiarstwa,
hodowli zwierzt, uprawy rolin itp. Powysze propozycje stanowi katalog zaj do wyboru,
zgodnie z zainteresowaniami, mocnymi stronami ucznia i moliwociami szkoy. Naley
zwaszcza uwzgldnia moliwoci ukierunkowania rozwoju ucznia na dziaania celowe
i poyteczne, przydatne w przyszoci, ktre maj charakter pracy, pozwalaj osiga uznanie
spoeczne i poczucie sensu ycia.
Wychowanie fizyczne to zajcia rozwijajce sprawno i kondycj fizyczn. Wane jest, by

po zakoczeniu nauki w szkole uczniowie byli jak najlepiej przygotowani do samodzielnego
podejmowania dziaa na rzecz aktywnoci fizycznej i wasnego zdrowia.
Gwne cele zaj to:

1) rozwijanie sprawnoci maej motoryki (kontrola maej motoryki, koordynacja rk,
zrczno manualna);
2) rozwijanie sprawnoci duej motoryki (ksztatowanie prawidowych pozycji
wyjciowych do wicze, prawidowej postawy, umiejtnoci elementarnych
lokomocyjnych, nielokomocyjnych, manipulacyjnych);
3) doskonalenie reakcji rwnowanych;
4) stymulowanie dotykowe z uwzgldnieniem czucia gbokiego;
5) ksztatowanie zdolnoci motorycznych (koordynacyjnych, siowych, szybkociowych,
wytrzymaociowych);
6) wyzwalanie aktywnoci ruchowej przez zabawy sportowe oparte na naturalnej
potrzebie ruchu;
7) hartowanie organizmu;
8) wdraanie do dbaoci o zdrowie, rozumienie zwizku aktywnoci fizycznej ze
zdrowiem;
9) wdraanie do wspdziaania w zespole, respektowania przepisw i zasad sportowych,
w tym zasad fairplay;
10) ksztatowanie postawy wiadomego uczestniczenia uczniw w rnych imprezach
sportowo-rekreacyjnych i masowych zawodach.
Etyka to zajcia, podczas ktrych nauczyciel wprowadza uczniw w wiat wartoci, w ktrym
najprostszym i najlepiej dla nich rozpoznawalnym jest pojcie dobra. Nauczyciel krok po
kroku powinien uwraliwia uczniw, ukierunkowa na dobro i zachca do jego
poszukiwania we wszelkich przejawach.
Gwnym celem zaj etyki jest ksztatowanie pozytywnego nastawienia wobec omawianych
zagadnie dotyczcych czowieka, jego najbliszego otoczenia (rodziny, przyjaci, kolegw,
dzieci, osb starszych, osb niepenosprawnych itp.), rodowiska przyrodniczego, stosunku
do wasnych uczu, motywacji i okrelonych sytuacji yciowych.
5

Zajcia rewalidacyjne maj charakter terapeutyczny, usprawniajcy i korekcyjny.

Prowadzone s w celu:
1) rozwijania mowy i umiejtnoci komunikowania si;
2) usprawniania sensorycznego oraz integracji czynnoci zmysowo-nerwowych:
rozwijania percepcji wzrokowej i spostrzegania, rozwijania percepcji suchowej (ze
szczeglnym uwzgldnieniem suchu fonemowego i percepcji dwikw mowy);
usprawniania czynnoci zmysw powonienia, smaku, dotyku oraz kinestezji;
3) rozwijania koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo-suchowo-ruchowej;
4) usprawniania czynnoci narzdw mowy;
5) rozwijania sprawnoci manualnej;
6) wiczenia pamici;
7) wiczenia koncentracji uwagi;
8) rozwijania mylenia;
9) korygowania niepodanych zachowa;
10) rozwijania autoorientacji i orientacji przestrzennej oraz samodzielnego i bezpiecznego
poruszania si, take rodkami transportu;
11) wspierania w nabywaniu umiejtnoci czytania, pisania, liczenia;
12) rozwijania sprawnoci psychofizycznej;
13) rozwijania zainteresowa;
14) wzmacniania kondycji fizycznej;
15) wspomagania samodzielnoci osobistej i spoecznej;
16) ksztatowania umiejtnoci samodzielnego organizowania wypoczynku i rekreacji;
17) przygotowania do radzenia sobie w sytuacjach nowych i trudnych;
18) przygotowania do radzenia sobie z sukcesem i porak;
19) ksztatowania umiejtnoci bycia asertywnym.
Rodzaj zaj rewalidacyjnych jest okrelony w indywidulanym programie edukacyjno-

-terapeutycznym ucznia w oparciu o zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie ksztacenia
specjalnego oraz wyniki wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia.
Zakres treci nauczania i wychowania w ksztaceniu uczniw z niepenosprawnoci

intelektualn w stopniu umiarkowanym lub znacznym jest dostosowany do indywidualnych
potrzeb edukacyjnych i moliwoci psychofizycznych ucznia. Przy realizacji treci nauczania
i wychowania naley wykorzysta moliwoci, jakie stwarza baza materialno-dydaktyczna
szkoy oraz rodowisko spoeczno-kulturowe, w ktrym ucze yje i uczy si. Gwnym
kryterium doboru treci nauczania powinny by potrzeby i moliwoci psychofizyczne ucznia
oraz wzmacnianie jego aktywnoci. Wana jest rwnie ich przydatno praktyczna.
Konieczne jest take wyposaenie ucznia w takie umiejtnoci, aby by jak najlepiej
przygotowany do realizacji zada ycia codziennego oraz podejmowania samodzielnie
rnych rl spoecznych w swoim rodowisku. Treci nauczania i wychowania podlegaj
6

poszerzaniu, powtarzaniu i utrwalaniu w miar zdobywania przez uczniw wiadomoci,

umiejtnoci i sprawnoci.
Taki podzia treci nauczania zosta pomylany jako otwarty zestaw sytuacji i rl
spoecznych, w ktrych moe znale si ucze. Treci nauczania mog wykracza poza
wymienione obszary, w zalenoci od potrzeb uczniw. Nauczyciel ma prawo do wyboru,
w tym zawania lub poszerzania, treci nauczania korzystnych dla rozwoju ucznia,
ze szczeglnym uwzgldnieniem jego autonomii i godnoci.
I. Ja.
1. Budowanie wasnej tosamoci:
1) ksztatowanie wiadomoci wasnego ja i budowanie wasnej tosamoci;
2) ksztatowanie wiadomoci wasnego ciaa i orientacja w jego schemacie;
3) ksztatowanie orientacji w przestrzeni;
4) ksztatowanie identyfikacji z pci;
5) uczenie si rozumienia zmian ciaa w cyklu ycia;
6) uczenie si i identyfikacja wasnych danych osobowych (adres zamieszkania, adres
placwki);
7) ksztatowanie wiadomoci wasnej niepenosprawnoci i ogranicze, ktre mog
z niej wynika;
8) uczenie si okrelania wasnych mocnych stron i trudnoci;
9) poznawanie dokumentw osobistych i rozumienie do czego s one przydatne.
2. Jedzenie:
1) sygnalizowanie godu i pragnienia w sposb zrozumiay dla otoczenia;
2) uczenie si spoywania pokarmw pynnych, ppynnych, staych;
3) ksztatowanie funkcji gryzienia;
4) uczenie si dokonywania wyboru pokarmw i kolejnoci podania pokarmu;
5) uczenie si wyraania swojej opinii na temat posiku i sposobu jego spoywania;
6) uczenie si posugiwania si sztucami;
7) uczenie si nalewania i przelewania pynw;
8) uczenie si nakadania posikw;
9) uczenie si i doskonalenie umiejtnoci estetycznego spoywanie posikw;
10) uczenie si pomagania przy nakrywaniu stou;
11) uczenie si sprztania miejsca spoywania posikw;
12) uczenie si dokonywania zakupw ywnoci;
13) uczenie si samodzielnego przygotowywania posikw z wykorzystaniem prostych
przepisw.
3. Ubieranie si:
1) ksztatowanie wzorcw ruchowych umoliwiajcych aktywne uczestnictwo
w czynnoci ubierania/rozbierania si;
2) uczenie si zakadania i zdejmowania odziey i obuwia;
3) uczenie si okrelania zakresu pomocy potrzebnej podczas ubierania/rozbierania si
formuowanie i przekazywanie proby o pomoc;
7

4) uczenie si dobierania odziey stosownie do pogody, sytuacji, okolicznoci, pory

dnia, wieku;
5) samodzielne dokonywanie wyboru ubrania;
6) ocenianie czystoci odziey;
7) uczenie si dbania o czysto odziey;
8) uczenie si dokonywania wyborw przy zakupie odziey.
4. Higiena osobista:
1) uczenie si oceniania stanu czystoci ciaa;
2) stosowanie zabiegw higienicznych: mycie, wycieranie, pielgnacja rk, twarzy,
caego ciaa, dbao o wosy;
3) uczenie si dbania o higien jamy ustnej;
4) dbanie o higien intymn (ze szczeglnym uwzgldnieniem higieny podczas okresu
dojrzewania);
5) korzystanie z przyborw toaletowych i kosmetykw;
6) dokonywanie zakupw przyborw toaletowych i kosmetykw;
7) opanowanie nawykw higienicznych (toaleta, mycie rk);
8) przestrzeganie zasad intymnoci podczas czynnoci higienicznych.
5. Potrzeby fizjologiczne:
1) zgaszanie potrzeb;
2) samodzielne zaatwianie potrzeb;
3) zachowanie intymnoci podczas korzystania z toalety;
4) dbanie o czysto w toalecie i azience.
6. Sygnalizowanie samopoczucia:
1) sygnalizowanie i okrelanie dowiadczanego dyskomfortu lub miejsca dolegliwoci
blowych;
2) rozpoznawanie stanw emocjonalnych u siebie i innych osb;
3) reagowanie w sytuacjach trudnych emocjonalnie, konfliktowych i niebezpiecznych.
II. Ja i otoczenie.
1. Ja czonek rodziny.
1) moja rodzina:
a) okrelanie swojego miejsca w rodzinie (jestem dzieckiem, bratem, siostr,
jedynaczk, wnuczk itp.),
b) nazywanie czonkw swojej rodziny i rozumienie ich rl w rodzinie,
c) udzia w zajciach w domu,
d) podejmowanie obowizkw w domu,
e) rozumienie i nazywanie relacji i wizi midzy czonkami rodziny,
f) przestrzeganie zasad panujcych w rodzinie,
g) poznanie pracy i zaj czonkw rodziny,
h) udzia w witach i tradycjach rodzinnych,
i) przestrzeganie kultury ycia codziennego,
j) poznanie problemu choroby i mierci bliskich osb, przeywanie aoby;
2) moje miejsce zamieszkania:
a) poznanie i korzystanie z adresu domowego,
8

b) okrelanie wygldu swojego mieszkania domu,

c) poznawanie rodzaju i funkcji pomieszcze w domu,
d) poznawanie wyposaenia mieszkania,
e) poznawanie rodzajw aktywnoci wykonywanych w domu,
f) uczenie si dbania o wygld mieszkania i zachowania porzdku,
g) poznawanie otoczenia domu (miejsca uytecznoci publicznej, park, ogrd i in.),
uczenie si korzystania z tego otoczenia,
h) uczenie si troszczenia si o zwierzta domowe.
2. Ja ucze.
1) moja klasa:
a) poznawanie swoich nauczycielek/nauczycieli, rozumienie roli jak peni,
b) poznawanie koleanek i kolegw nawizywanie relacji z nimi, koleestwa,
przyjani,
c) rozrnianie swojego miejsca klasie,
d) przestrzeganie zasad panujcych w klasie,
e) poznawanie i przestrzeganie struktury dnia,
f) przestrzeganie norm wspycia w grupie,
g) uczenie si wspuczestnictwa i wsppracy podczas zabawy i zaj;
2) moja szkoa:
a) poznawanie i wykorzystywanie w rnych sytuacjach nazwy i adresu szkoy,
b) poznawanie osb pracujcych w szkole, ich funkcje i role, nawizanie z nimi
relacji,
c) poznawanie rodzajw i funkcji pomieszcze szkolnych,
d) poznawanie i korzystanie z wyposaenia szkoy,
e) przestrzeganie zasad i norm panujcych w szkole,
f) podejmowanie rnych aktywnoci w szkole,
g) udzia w uroczystociach i imprezach,
h) poznawanie i przestrzeganie zwyczajw szkolnych, poznawanie i korzystanie
z otoczenia placwki.
3. Ja w rozmowie:
1) przyswajanie jzyka i doskonalenie rozwoju mowy;
2) uczenie si porozumiewania si w formie dialogu; poznawanie zasad
prowadzenia rozmowy;
3) wdraanie do komunikowania si z zastosowaniem wspomagajcych
i alternatywnych metod komunikacji AAC: gesty, mimika, zdjcia, obrazy,
znaki przestrzenno-dotykowe, symbole, pismo, urzdzenia i oprogramowanie
wspomagajce komunikacj (dla uczniw niekomunikujcych si werbalnie lub
ze znacznymi ograniczeniami w tym zakresie);
4) udzia w wydarzeniach klasowych i szkolnych, take z zastosowaniem urzdze
gosowych prostych komunikatorw, urzdze wysokiej technologii;
5) uczenie si i doskonalenie wyraania wasnego zdania;
6) wdraanie do stosowania form grzecznociowych i komplementw w yciu
codziennym;
7) uczenie si budowania komunikatw wieloelementowych;
9

8) uczenie si przekazywania informacji, dawania komu instrukcji;

9) uczenie si wyjaniania swojego zachowania i mwienia o planach;
10) uczenie si zdobywania informacji, zadawania pyta;
11) uczenie si pracy z tekstem, w tym branie udziau w czytaniu uczestniczcym,
komponowanie wasnych tekstw, w tym relacji, ogosze, listw i poda.
4. Ja czonek spoecznoci lokalnej:
1) poznawanie ssiadw, znajomych rodziny i ich rl spoecznych;
2) poznawanie i korzystanie z miejsc uytecznoci publicznej;
3) poznawanie regionu, tradycji, obyczajw;
4) poznawanie wanych i ciekawych miejsc w swojej miejscowoci;
5) udzia w lokalnych witach i uroczystociach;
6) korzystanie ze rodkw komunikacji lokalnej i przestrzeganie zasad korzystania
z nich;
7) poznawanie organizacji spoecznych dziaajcych na rzecz osb
z niepenosprawnociami;
8) wadze samorzdowe i instytucje lokalne, poznawanie ich zada wobec osb
niepenosprawnych (uatwienia, likwidacja barier).
5. Ja czonek spoeczestwa:
1) rozumienie przynalenoci do kraju, regionu, narodu;
2) poznanie barw i symboli narodowych;
3) poznawanie organw wadzy pastwowej;
4) poznawanie wanych urzdw i instytucji;
5) udzia w witach narodowych, religijnych, okolicznociowych;
6) obserwowanie i udzia w wanych wydarzeniach w kraju;
7) poznawanie wanych, ciekawych miejsc w Polsce;
8) poznawanie wanych dokumentw prawnych Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, Konwencji o Prawach Osb Niepenosprawnych.
6. Ja i przyroda:
1) rozpoznawanie pr roku i zjawisk im towarzyszcych;
2) poznawanie wiata rolin, ich znaczenia, prowadzenie upraw i prac
ogrodniczych;
3) poznawanie wiata zwierzt, hodowla, opieka;
4) wdraanie do zachowa proekologicznych.
7. Moje zdrowie:
1) uczenie si dbaoci o zdrowie rnicowanie poj: czowiek zdrowy,
czowiek chory;
2) uczenie si przestrzegania zasad higieny mycia rk, mycia owocw i warzyw,
korzystania z czystych naczy itd.;
3) uczenie si dobierania produktw spoywczych do poszczeglnych posikw;
4) poznawanie i przestrzeganie zasad zdrowego trybu ycia;
5) uczenie si dbaoci o odpowiedni pozycj podczas pracy oraz dobre
owietlenie; rozumienie znaczenia snu oraz odpoczynku;
6) poznawanie pracy lekarzy rnych specjalnoci i pielgniarek;
10

7) rozumienie koniecznoci przeprowadzania bada profilaktycznych wizyta

u lekarza pierwszego kontaktu, stomatologa, ginekologa itp.
8. Ja w chorobie:
1) uczenie si rozpoznawania pierwszych objaww przezibienia;
2) uczenie si przestrzegania zasad higieny podczas zachorowania;
3) wdraanie do prawidowego zachowania si podczas wizyty u lekarza/lekarzy
rnych specjalnoci oraz podczas pobytu w szpitalu;
4) poznawanie przebiegu bada lekarskich;
5) zawiadamianie innych o zym samopoczuciu wasnym lub drugiej osoby.
9. Ja jako konsument:
1) poznawanie rnych rodzajw sklepw planowanie i robienie zakupw;
2) poznawanie wartoci pienidzy i sposobw ich pozyskiwania;
3) uczenie si umiejtnoci pacenia za towar lub usug;
4) uczenie si korzystania z kalkulatora w miejscach zakupw;
5) uczenie si rozpoznawania daty wanoci produktw;
6) poznawanie spraw zaatwianych w banku, korzystanie z karty patniczej;
7) poznawanie i korzystanie z restauracji, kawiarni posugiwanie si menu,
zamawianie, pacenie;
8) poznawanie i korzystanie z poczty wysyanie listw i paczek, odbieranie
przekazu pocztowego itp.;
9) poznawanie i korzystanie z usug fryzjera wybieranie fryzury, pacenie za
usug;
10) poznanie i korzystanie z zakadu fotograficznego przygotowanie si do
zdjcia, pozowanie, odbir zdjcia, pacenie;
11) poznanie i korzystanie z rnych wypoyczalni rozpoznawanie miejsc,
w ktrych mona co wypoyczy (ksiki, stroje), stosowanie zasady zwrotu na
czas i opaty;
12) inne (w zalenoci od potrzeb).
10. Ja w wiecie techniki:
1) uczenie si obsugiwania aparatu telefonicznego wczanie, wyczanie;
2) uczenie si wybierania lub wskazywania numerw do bliskich, do siebie oraz
numerw alarmowych;
3) uczenie si wysyania i odbierania SMS;
4) uczenie si posugiwanie si prostymi narzdziami (noyczki, motek, rubokrt,
obcki, miarka itp.);
5) uczenie si korzystania z zaawansowanych urzdze technicznych;
6) uczenie si obsugiwania urzdze RTV i AGD uatwiajcych ycie codzienne
(radio, telewizja, odkurzacz, suszarka do wosw, kuchnia mikrofalowa,
zmywarka, pralka itp.).
11. Ja w wiecie technologii informacyjnej:
1) uczenie si i doskonalenie obsugiwania komputera korzystanie ze
standardowych i specjalistycznych urzdze peryferyjnych i programw;
2) uczenie si rysowania i malowania na ekranie z wykorzystaniem podstawowych
funkcji przybornika edytora graficznego (np. Paint);
11

3) uczenie si tworzenia prostych pism uytkowych (np. listw, ogosze, poda)

z wykorzystaniem edytora (np. Word lub edytory znakw graficznych
stosowanych w AAC);
4) uczenie si obsugiwania prostych gier edukacyjnych;
5) uczenie si korzystania z przegldarek internetowych;
6) uczenie si obsugiwania skrzynki pocztowej wysyanie i odbieranie e-maili;
7) wdraanie do zachowania bezpieczestwa przy korzystaniu z sieci internetowej
zwracanie uwagi na wirusy, nieodpowiednie treci, niebezpieczne wiadomoci,
wyudzanie danych poufnych, faszywe sklepy, osoby poznane w sieci, hejt.
12. Ja w bezpiecznym wiecie:
1) uczenie si dostrzegania czynnikw i sytuacji zagraajcych zdrowiu i yciu
(w tym take zagroenia ze strony innych osb, uywanie alkoholu, rodkw
odurzajcych);
2) uczenie si i doskonalenie umiejtnoci zachowania si w sytuacjach trudnych
i niebezpiecznych (dotyczcych siebie i innych);
3) poznawanie odpowiedzialnych za bezpieczestwo ludzi (Stra Poarna, Policja,
Wojsko Polskie, Stra Miejska, pracownicy ochrony);
4) poznawanie i korzystanie z wanych numerw alarmowych;
5) wdraanie do rozumienia i unikania zagroe;
6) uczenie si zachowania bliskoci i dystansu w relacjach z innymi ludmi;
7) uczenie si prawidowego zachowywania si w rodkach komunikacji;
8) poznawanie nietypowych i nagych sytuacji, ktre mog si zdarzy w domu,
szkole, na ulicy, w innych miejscach;
9) wdraanie do przestrzegania zasad bezpieczestwa podczas posugiwania si
rnymi urzdzeniami w domu i w szkole;
10) posugiwanie si identyfikatorem lub opask identyfikacyjn w yciu
codziennym;
11) uczenie si rozpoznawania i rozumienia znakw drogowych, symboli, oznacze
w rnych miejscach itp.
13. Ja w wiecie kultury i rozrywki:
1) wdraanie do korzystania z orodkw i instytucji kultury;
2) uczenie si waciwego zachowania w rnych miejscach i sytuacjach (teatr,
kino, muzeum, wystawy, koncerty itp.);
3) wdraanie do udziau w rnych formach twrczoci (formy parateatralne,
muzykowanie, zajcia plastyczne, imprezy itp.);
4) uczenie si tworzenia wasnych prac artystycznych (obrazy, kompozycje,
projekty fotograficzne i filmowe, odgrywanie rl itp.).
14. Mj czas wolny:
1) wdraanie do zabawy z udziaem innych osb;
2) uczenie si, co mona robi w swoim czasie wolnym;
3) uczenie si dokonywania wyboru sposobu spdzania czasu wolnego;
4) uczenie si dokonywania wyboru, z kim chce si spdza czas wolny?
15. Bd dorosy:
1) rozumienie, e ma si 18 lat, bdzie si miao 18 lat i co to znaczy?
12

2) rozumienie procesu dojrzewania;

3) planowanie swojej przyszoci;
4) korzystanie z pomocy doradcy zawodowego;
5) doskonalenie umiejtnoci okrelania wasnych wiadomoci i umiejtnoci;
6) wdraanie do posugiwania si dokumentem dorosoci dowodem osobistym,
rozumienie kiedy jest on przydatny;
7) wdraanie do rozumienia, co to znaczy, e jest si odpowiedzialnym;
8) uczenie si bycia asertywnym;
9) uczenie si dbania o siebie i pomagania innym.
III. To, co mi pomaga.

1. Czynniki rodowiskowe (leki, rodzina, rodowisko znajomych, przyjaci, pomoce
i urzdzenia wspomagajce funkcjonowanie komunikacji itp.). Wdraanie do
waciwego korzystania z zaopatrzenia ortopedycznego i oprzyrzdowania
uatwiajcego funkcjonowanie (okulary, aparaty suchowe, kule, trjnogi, balkoniki,
wzki inwalidzkie, ortezy, kaski itp.).
2. Dziaania nauczycieli i specjalistw wspierajce ucznia w zakresie:
1) rozwijania komunikacji;
2) rozpoznawania emocji i radzenia sobie z nimi;
3) doskonalenia motoryki maej;
4) doskonalenia motoryki duej;
5) doskonalenia przetwarzania zmysowego;
6) rozwijania samodzielnoci;
7) usprawniania procesw poznawczych (uwaga, spostrzeganie, pami, mylenie);
8) rozbudzania i podtrzymywania motywacji do rnych dziaa;
9) rozwijania i podtrzymywania zainteresowa;
10) rozwijania i doskonalenia technik szkolnych (czytania, pisania, liczenia).
Edukacja uczniw z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym lub

znacznym polega na integralnej realizacji funkcji dydaktycznej, wychowawczej i opiekuczej
szkoy.
Cele, formy i metody pracy naley dostosowa do specyfiki indywidualnych potrzeb wedug
zasad opisanych przez wspczesne teorie nauczania oraz w oparciu o dowiadczenia
nauczycieli praktykw.
Szkoa ma obowizek stosowania w edukacji uczniw racjonalnych dostosowa

przewidzianych w art. 24 Konwencji o prawach osb niepenosprawnych, sporzdzonej
w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169). Specyfika ksztacenia
uczniw z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega
na nauczaniu i wychowaniu caociowym, sytuacyjnym, zintegrowanym, opartym na
wielozmysowym poznawaniu otaczajcej rzeczywistoci w caym procesie edukacji.
13

Priorytetem w edukacji ucznia z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym

lub znacznym jest rozwijanie kompetencji osobistych, komunikacyjnych i spoecznych, ktre
pozwol na przysze w miar samodzielne, godne i wartociowe ycie w dorosoci,
w maksymalnej integracji z innymi czonkami spoeczestwa.
Dziaania edukacyjne ukierunkowane na zaspokajanie specjalnych potrzeb rozwojowych

i edukacyjnych powinny by dostosowane do moliwoci psychofizycznych uczniw oraz
powinny wspiera jego aktywno i uczestniczenie w rnych zajciach, czynnociach. Przy
ustalaniu kierunkw pracy naley uwzgldnia indywidualne tempo rozwoju, kompetencje
komunikacyjne, zainteresowania, uzdolnienia i mocne strony ucznia. Edukacja ucznia
z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym lub znacznym opiera si na
zintegrowanym wielospecjalistycznie, indywidualnym programie edukacyjno-
-terapeutycznym, opracowanym i realizowanym przez zesp nauczycieli i specjalistw
pracujcych z uczniem w oparciu o wielospecjalistyczn ocen poziomu funkcjonowania
ucznia i zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie ksztacenia specjalnego. Indywidualny
program edukacyjno-terapeutyczny okrela zoperacjonalizowane cele krtko-
i dugoterminowe, uwzgldniajce zdiagnozowane potrzeby ucznia. Kademu celowi
przypisane s dziaania, sposb i termin ich realizacji oraz osoby odpowiedzialne.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny podlega monitorowaniu, okresowej
ewaluacji i modyfikowaniu.
Rodzice uczniw maj prawo do uczestniczenia w spotkaniach zespou dotyczcych ich
dziecka i realizacji, w miar moliwoci, czci indywidualnego programu edukacyjno-
-terapeutycznego w domu.
W procesie oceny i planowania dziaa powinien by uwzgldniony rwnie gos ucznia,

adekwatnie do jego moliwoci.
W szkole organizuje si oddziay edukacyjno-terapeutyczne. O doborze uczniw do

oddziaw decyduj przede wszystkim ich potrzeby edukacyjne i moliwoci psychofizyczne.
Najwaniejszym kryterium powinno by dobro ucznia i uzasadnione przekonanie, e s dla
niego stworzone najkorzystniejsze warunki, ktre bd wspomaga jego rozwj. Wskazane
jest elastyczne planowanie zaj dostosowanych do aktualnego stanu emocjonalnego
i zainteresowa ucznia. W zwizku z tym moliwe jest czasowe uczestniczenie ucznia
w zajciach innego zespou klasowego lub w zajciach rewalidacyjnych.
Nauczyciele i specjalici prowadz zajcia zgodnie z indywidualnym programem edukacyjno-

-terapeutycznym, zachowujc korelacj treci nauczania, wychowania i profilaktyki. Czas
zaj i przerw naley dostosowa do moliwoci i potrzeb uczniw.
Nauczyciele i specjalici maj prawo doboru specjalistycznych metod i form pracy oraz
rodkw dydaktycznych, kierujc si ich sprawdzon i przewidywan skutecznoci.
14

Wszystkie, nawet niewielkie, postpy ucznia powinny by wzmacniane pozytywnie,

natomiast brak postpw nie podlega wartociowaniu negatywnemu. Ocenianie biece
funkcjonowania ucznia prowadzone jest podczas spotka zespou nauczycieli i specjalistw
pracujcych z uczniem.
Konieczne jest nawizanie wsppracy z rodzin ucznia, wczanie jej w dziaalno

prowadzon na terenie szkoy, a take, w miar moliwoci, kontynuacja przez rodzicw
niektrych elementw tej dziaalnoci w domu ucznia i wsplna realizacja priorytetowych
celw w edukacji ich dziecka.
Podany jest udzia rodzicw w konsultacjach dotyczcych funkcjonowania ucznia,

wspieranie przez szko ich wysikw w pracy z uczniem (zgodnie ze specyfik rodziny,
wyznawanymi przez ni wartociami i kultywowan tradycj).
Konieczna jest te taka organizacja dziaalnoci szkoy, ktra wspiera aktywno ucznia,
likwiduje bariery utrudniajce jego funkcjonowanie oraz przygotuje rodowisko lokalne do
przyjcia i zaakceptowania ucznia i udzielania mu wsparcia.
Konieczne jest zapewnienie uczniom moliwoci wczenia si w ycie spoecznoci lokalnej

oraz integracji spoecznej z rwienikami.
Ze wzgldu na specyficzny charakter edukacji uczniw z niepenosprawnoci intelektualn

w stopniu umiarkowanym lub znacznym, a take indywidualne tempo i zakres nauki kadego
ucznia, osignicia w poszczeglnych sferach oddziaywa pedagogicznych i terapeutycznych
s planowane indywidualnie. Dokonywana okresowo przez nauczycieli i specjalistw
wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia umoliwia modyfikowanie
indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego i dostosowanie poziomu
oczekiwanych osigni ucznia do jego moliwoci.
15

Zacznik nr 4
Zacznik nr 4
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO
DLA
PODSTAWA PROGRAMOWA BRANOWEJ
KSZTACENIA SZKOY
OGLNEGO DLAI BRANOWEJ
STOPNIA SZKOY I STOPNIA
Celem edukacji w branowej szkole I stopnia jest przygotowanie uczniw do uzyskania

kwalifikacji zawodowych, a take, jak w przypadku innych typw szk, do pracy i ycia
w warunkach wspczesnego wiata. Ksztacenie oglne w branowej szkole I stopnia otwiera
proces uczenia si przez cae ycie. Poza ksztaceniem zawodowym, branowa szkoa
I stopnia ma za zadanie wyposay uczniw w odpowiedni zasb wiedzy oglnej, ktra
stanowi fundament wyksztacenia, umoliwiajcy zdobycie podczas dalszej nauki
zrnicowanych kwalifikacji zawodowych oraz umoliwiajcy kontynuacj ksztacenia
w branowej szkole II stopnia, a nastpnie jej pniejsze doskonalenie lub modyfikowanie.
Celem ksztacenia oglnego w branowej szkole I stopnia jest:

1) przyswojenie przez uczniw okrelonego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad,
teorii i praktyk;
2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystania posiadanych wiadomoci
podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw;
3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne
funkcjonowanie we wspczesnym wiecie.
Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych w trakcie ksztacenia oglnego w branowej

szkole I stopnia nale:
1) czytanie umiejtno rozumienia, wykorzystania i refleksyjnego przetworzenia

tekstw, w tym tekstw kultury, prowadzca do osignicia wasnych celw, rozwoju
osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczestwa;
2) mylenie matematyczne umiejtno wykorzystania narzdzi matematyki w yciu
codziennym oraz formuowania sdw opartych na rozumowaniu matematycznym;
3) mylenie naukowe umiejtno wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do
identyfikowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw
opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa;
4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzykach obcych, zarwno
w mowie, jak i w pimie;
5) umiejtno sprawnego posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno-
-komunikacyjnymi;
6) umiejtno wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;
7) umiejtno rozpoznawania wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia si;
8) umiejtno pracy zespoowej.
W branowej szkole I stopnia kontynuowane jest ksztacenie umiejtnoci posugiwania si

jzykiem polskim, w tym dbaoci o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie
tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela.
1

Wanym zadaniem branowej szkoy I stopnia jest przygotowanie uczniw do ycia

w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do
nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji
z rnych rde z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych na zajciach
z rnych przedmiotw.
Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna,

dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw
multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw
biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego
przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania
i wykorzystywania informacji.
Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol, zarwno w yciu
spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji
medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw.
Wanym celem dziaalnoci branowej szkoy I stopnia jest skuteczne nauczanie jzykw
obcych. Bardzo wane jest dostosowanie zaj do poziomu przygotowania ucznia, ktre
uzyska on na wczeniejszych etapach edukacyjnych. Zajcia z jzyka obcego nowoytnego
w branowej szkole I stopnia mog by realizowane na dwch poziomach:
1) poziom IV.0 dla pocztkujcych;
2) poziom IV.1 dla kontynuujcych nauk.
Szkoa powinna te powici duo uwagi efektywnoci ksztacenia w zakresie nauk

przyrodniczych i cisych.
W procesie ksztacenia oglnego branowa szkoa I stopnia ksztatuje u uczniw postawy

sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo,
wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla
innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista,
gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej.
W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy
poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych
kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej
dyskryminacji.
Opis wiadomoci i umiejtnoci zdobytych przez ucznia w branowej szkole I stopnia jest
przedstawiany w jzyku efektw uczenia si, zgodnie z Polsk Ram Kwalifikacji1).
Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz
oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych.
1)
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz. U. z 2016 r. poz. 64, z pn. zm.).
2

Dziaalno edukacyjna branowej szkoy I stopnia jest okrelona przez:

1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy,
obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego;
2) program wychowawczo-profilaktyczny szkoy, obejmujcy wszystkie treci i dziaania
o charakterze wychowawczym i profilaktycznym.
Szkolny zestaw programw nauczania oraz program wychowawczo-profilaktyczny szkoy

tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie
programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego
nauczyciela.
Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele obowizani s do podejmowania dziaa majcych na

celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia stosownie do jego potrzeb
i moliwoci. Uczniom z niepenosprawnociami, w tym uczniom z niepenosprawnoci
intelektualn w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje si ponadto do ich moliwoci
psychofizycznych oraz tempa uczenia si.
W branowej szkole I stopnia wymaga si od uczniw wiadomoci i umiejtnoci zdobytych

na wczeniejszych etapach edukacyjnych.
Przedmioty nauczania z zakresu ksztacenia oglnego w branowej szkole I stopnia:

1) jzyk polski;
2) jzyk obcy nowoytny;
3) historia;
4) wiedza o spoeczestwie;
5) podstawy przedsibiorczoci;
6) geografia;
7) biologia;
8) chemia;
9) fizyka;
10) matematyka;
11) informatyka;
12) wychowanie fizyczne;
13) edukacja dla bezpieczestwa;
14) wychowanie do ycia w rodzinie2);
15) etyka;
16) jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3);
17) jzyk regionalny jzyk kaszubski3).
2)
Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrelaj przepisy wydane na podstawie art. 4 ust. 3
ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie podu ludzkiego i warunkach dopuszczalnoci
przerywania ciy (Dz. U. poz. 78, z pn. zm.).
3)
Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany
w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka
kaszubskiego, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie
owiaty (Dz. U. z 2016 r. poz. 1943, z pn. zm.).
3

JZYK POLSKI
I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze:

1) rozumie teksty sowne i pisemne o skomplikowanej budowie;
2) dostrzega sens zawarty w strukturze gbokiej tekstu;
3) dostrzega w wypowiedzi trudniejsze zabiegi jzykowe;
4) ma wiadomo kryteriw poprawnoci jzykowej.
II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze:

1) stosuje w analizie podstawowe pojcia z zakresu poetyki;
2) w interpretacji tekstu kultury wykorzystuje wiedz o kontekstach, w jakich moe by
on odczytywany;
3) poznaje niezbdne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin;
4) odczytuje rozmaity sens dziea;
5) dokonuje interpretacji porwnawczej.
III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze buduje wypowiedzi o wyszym stopniu zoonoci

i stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki, a take ma wiadomo wasnej
kompetencji jzykowej.
I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i suchanie. Ucze:
1) rozpoznaje nadawc i adresata tekstu;
2) rozpoznaje podstawowe cechy gatunkowe tekstu;
3) odczytuje sens tekstu w caoci, a take jego wydzielonych czci
(fragmentw) na poziomie dosownym i przenonym;
4) dokonuje streszczenia tekstu;
5) rozpoznaje manipulacj jzykow w tekstach reklamowych oraz w jzyku
politykw i dziennikarzy.
2. Samoksztacenie i docieranie do informacji. Ucze:
1) wyszukuje i wykorzystuje informacje zawarte w rnych tekstach kultury;
2) korzysta z biblioteki zarwno z tradycyjnego ksigozbioru, jak i z zapisw
multimedialnych i elektronicznych, w tym internetu.
3. wiadomo jzykowa. Ucze:
1) wskazuje skadowe aktu komunikacji jzykowej (nadawca, odbiorca, tekst);
2) rozpoznaje funkcje tekstu (bez nazywania tych poj, np. informatywn,
ekspresywn, impresywn, poetyck);
4

3) wskazuje i omawia przykady odmian terytorialnych, rodowiskowych

i zawodowych polszczyzny napotkane w czytanych tekstach;
4) rozrnia w czytanych tekstach i wypowiedziach mwionych rodzaje stylizacji
jzykowej (bez koniecznoci definiowania poj, np. archaizacj,
dialektyzacj, kolokwializacj) i okrela jej funkcje.
4. Wartoci i wartociowanie. Ucze dostrzega zwizek jzyka z wartociami oraz to, e
stanowi on rdo poznania wartoci (takich jak dobro, prawda, pikno; wiara,
nadzieja, mio; wolno, rwno, braterstwo; Bg, honor, ojczyzna; solidarno,
niepodlego, tolerancja).
II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze zna teksty literackie i inne teksty kultury
wskazane przez nauczyciela.
1. Wstpne rozpoznanie. Ucze:
1) prezentuje wasne przeycia wynikajce z kontaktw z literatur i ze sztuk;
2) okrela tematyk i rozpoznaje problematyk utworu.
2. Analiza. Ucze:
1) wskazuje zastosowane w utworze podstawowe jzykowe rodki wyrazu
artystycznego oraz okrela ich funkcje;
2) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera
(bez koniecznoci definiowania poj, np. narracja, fabua, sytuacja liryczna,
akcja).
3. Interpretacja. Ucze:
1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu
(tytu, podtytu, puenta, kompozycja, sowa klucze, motto);
2) wykorzystuje w interpretacji utworu podstawowe konteksty (biograficzny
i historyczny);
3) rozpoznaje podstawowe motywy (np. ojczyzny, matki, ziemi, wdrwki,
ogrodu, pracy, mioci) oraz omawia ich funkcje w utworze.
4. Wartoci i wartociowanie. Ucze dostrzega obecne w utworach literackich oraz
innych tekstach kultury wartoci narodowe i uniwersalne.

1) tworzy tekst pisany lub mwiony (rozwijane s formy wypowiedzi poznane na
wczeniejszych etapach ksztacenia) poprawny pod wzgldem jzykowym,
logicznym i kompozycyjnym;
2) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc
o dwikow wyrazisto przekazu (tempo mowy i donono);
3) wykonuje rne dziaania na tekcie cudzym (np. streszcza, sporzdza
konspekt, cytuje).
2. wiadomo jzykowa. Ucze operuje podstawowym sownictwem z krgw
tematycznych: Polska, Europa, wiat wspczesno i przeszo; kultura,
cywilizacja, polityka.
5

Szkoa ponadpodstawowa, w tym branowa szkoa I stopnia, to czas wchodzenia modego

czowieka w dorose ycie. Dojrzewa wtedy osobowo ucznia, zarwno pod wzgldem
intelektualnym, jak i emocjonalnym, krystalizuj si jego zainteresowania, wyranie
zarysowuj cele, do ktrych dy. Ucze tworzy fundamenty swojego wiatopogldu,
uzewntrznia hierarchi wartoci, samodzielnie analizuje i porzdkuje rzeczywisto.
Zadania nauczyciela jzyka polskiego na etapie branowej szkoy I stopnia to przede

wszystkim:
1) stymulowanie i rozwijanie zainteresowa ucznia;
2) wprowadzanie go w wiat rnych krgw tradycji polskiej, europejskiej, wiatowej;
3) wyrobienie przyzwyczaje w zakresie lektury tekstu;
4) inspirowanie refleksji na rne tematy;
5) pogbianie wiadomoci jzykowej i komunikacyjnej ucznia;
6) rozwijanie jego sprawnoci wypowiadania si w rnych formach;
7) stymulowanie umiejtnoci samoksztacenia ucznia.
Nauczyciel w branowej szkole I stopnia odwouje si do wiedzy i umiejtnoci, ktre ucze

naby na wczeniejszych etapach edukacyjnych. Wprowadza ucznia w wiat kultury, inspiruje
do refleksji wypywajcej z poznawania dzie. Zwraca uwag na kultur wspczesn,
popularn i nowoczesne rodki przekazywania informacji w kontekcie tradycji.
Spis tekstw kultury ustala nauczyciel, dostosowujc go do potrzeb, moliwoci

i zainteresowa uczniw. Naley zrealizowa nie mniej ni cztery pozycje ksikowe w roku
szkolnym.
JZYK OBCY NOWOYTNY

Poziom IV.0 dla pocztkujcych


Ucze rozumie bardzo proste i krtkie wypowiedzi ustne artykuowane wyranie i powoli,
w standardowej odmianie jzyka, a take krtkie i proste wypowiedzi pisemne, w zakresie
6


Ucze samodzielnie formuuje bardzo krtkie, proste i zrozumiae wypowiedzi ustne
i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegowych.

Ucze uczestniczy w prostej rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposb
zrozumiay, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub pisemnie, w zakresie
szczegowych.
I. Ucze posuguje si podstawowym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych,

1) czowiek (np. dane personalne, wygld zewntrzny, cechy charakteru, uczucia
i emocje, zainteresowania, problemy etyczne);
2) dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszcze domu i ich wyposaenia,
wynajmowanie mieszkania);
3) szkoa (np. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, ycie szkoy, ksztacenie
pozaszkolne);
4) praca (np. zawody i zwizane z nimi czynnoci, warunki pracy i zatrudnienia, praca
dorywcza);
5) ycie rodzinne i towarzyskie (np. okresy ycia, czonkowie rodziny, koledzy,
przyjaciele, czynnoci ycia codziennego, formy spdzania czasu wolnego, wita
i uroczystoci, styl ycia, konflikty i problemy);
6) ywienie (np. artykuy spoywcze, posiki i ich przygotowanie, lokale
gastronomiczne);
7) zakupy i usugi (np. rodzaje sklepw, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama,
korzystanie z usug, rodki patnicze);
8) podrowanie i turystyka (np. rodki transportu, informacja turystyczna, baza
noclegowa, wycieczki, zwiedzanie);
9) kultura (np. dziedziny kultury, twrcy i ich dziea, uczestnictwo w kulturze, media);
10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy);
11) zdrowie (np. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, higieniczny tryb ycia);
12) nauka i technika (np. odkrycia naukowe, obsuga i korzystanie z podstawowych
urzdze technicznych, technologie informacyjno-komunikacyjne);
13) wiat przyrody (np. klimat, roliny i zwierzta, krajobraz, zagroenia i ochrona
rodowiska naturalnego, klski ywioowe);
14) pastwo i spoeczestwo (np. konflikty wewntrzne i midzynarodowe,
przestpczo, polityka spoeczna);
7

15) elementy wiedzy o krajach z obszaru nauczanego jzyka oraz o kraju ojczystym,
z uwzgldnieniem kontekstu midzykulturowego oraz tematyki integracji
europejskiej, w tym znajomo problemw pojawiajcych si na styku rnych kultur
i spoecznoci.
II. Ucze rozumie ze suchu bardzo proste, krtkie, typowe wypowiedzi (np. instrukcje,
komunikaty, rozmowy) artykuowane powoli i wyranie, w standardowej odmianie
jzyka:
3) okrela gwn myl poszczeglnych czci tekstu;
6) okrela kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, sytuacj, uczestnikw);
III. Ucze rozumie krtkie, proste wypowiedzi pisemne (np. napisy informacyjne, listy, ulotki
reklamowe, jadospisy, ogoszenia, rozkady jazdy, proste teksty narracyjne):
5) okrela kontekst wypowiedzi (np. nadawc, odbiorc, form tekstu);
IV. Ucze tworzy bardzo krtkie, proste i zrozumiae wypowiedzi ustne:

1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca i czynnoci;
2) opowiada o wydarzeniach ycia codziennego i komentuje je;
4) opisuje swoje upodobania i uczucia;
5) przedstawia opinie swoje i innych osb;
6) przedstawia intencje i plany na przyszo.
V. Ucze tworzy bardzo krtkie, proste i zrozumiae wypowiedzi pisemne w formie prostych
wyrae i zda (np. wiadomo, e-mail, krtki opis, notatka, ogoszenie, zaproszenie,
ankieta, pocztwka, prosty list prywatny):
1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca i czynnoci;
2) opisuje wydarzenia ycia codziennego i komentuje je;
4) opisuje swoje upodobania i uczucia;
5) przedstawia opinie swoje i innych osb;
6) opisuje intencje i plany na przyszo.
8

VI. Ucze reaguje ustnie w prosty i zrozumiay sposb, w typowych sytuacjach:

1) nawizuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, wita si i egna,
udziela podstawowych informacji na swj temat i pyta o dane rozmwcy i innych
osb);
2) rozpoczyna, prowadzi i koczy rozmow;
3) stosuje formy grzecznociowe;
4) uzyskuje i przekazuje proste informacje i wyjanienia;
5) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;
6) prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;
7) wyraa swoje opinie i yczenia, pyta o opinie i yczenia innych;
8) wyraa swoje emocje (np. rado, niezadowolenie, zdziwienie);
9) wyraa proby i podzikowania oraz zgod lub odmow wykonania proby;
10) przeprasza, przyjmuje przeprosiny;
11) prosi o powtrzenie bd wyjanienie (sprecyzowanie) tego, co powiedzia
rozmwca.
VII. Ucze reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail, wiadomo) w typowych
sytuacjach:
1) nawizuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela
podstawowych informacji na swj temat i pyta o dane rozmwcy i innych osb);
2) uzyskuje i przekazuje proste informacje i wyjanienia (np. wypenia formularz);
5) wyraa swoje opinie i yczenia, pyta o opinie i yczenia innych;
6) wyraa swoje emocje (np. rado, niezadowolenie, zdziwienie);
8) przeprasza, przyjmuje przeprosiny.
VIII. Ucze przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:

1) przekazuje w jzyku obcym informacje zawarte w materiaach wizualnych
(np. mapach, symbolach, piktogramach) i tekstach obcojzycznych;
2) przekazuje w jzyku polskim gwne myli lub wybrane informacje z prostego tekstu
w jzyku obcym.
IX. Ucze dokonuje samooceny (np. przy uyciu portfolio jzykowego) i wykorzystuje
techniki samodzielnej pracy nad jzykiem (np. korzystanie ze sownika, poprawianie
bdw, prowadzenie notatek, zapamitywanie nowych wyrazw, korzystanie z tekstw
kultury w jzyku obcym).
X. Ucze wspdziaa w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych jzykowych pracach

projektowych.
XI. Ucze korzysta ze rde informacji w jzyku obcym (np. z encyklopedii, mediw,
instrukcji obsugi) rwnie za pomoc technologii informacyjno-komunikacyjnych.
9

XII. Ucze stosuje strategie komunikacyjne (np. domylanie si znaczenia wyrazw

z kontekstu, rozumienie tekstu zawierajcego nieznane sowa i zwroty) oraz proste
strategie kompensacyjne (np. zastpienie innym wyrazem, opis) w przypadku, gdy nie
zna lub nie pamita jakiego wyrazu.
XIII. Ucze posiada wiadomo jzykow (np. podobiestw i rnic midzy jzykami).
Poziom IV.1 dla kontynuujcych nauk

Ucze posuguje si w miar rozwinitym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych,
gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) umoliwiajcym realizacj pozostaych

Ucze rozumie proste, typowe wypowiedzi ustne, artykuowane wyranie, w standardowej
odmianie jzyka, a take proste wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegowych.

Ucze samodzielnie formuuje krtkie, proste, zrozumiae wypowiedzi ustne i pisemne,

adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub pisemnie, w zakresie opisanym
szczegowych.
I. Ucze posuguje si w miar rozwinitym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych,

1) czowiek (np. dane personalne, wygld zewntrzny, cechy charakteru, uczucia
i emocje, zainteresowania, problemy etyczne);
2) dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszcze domu i ich wyposaenia,
wynajmowanie, kupno i sprzeda mieszkania);
10

3) szkoa (np. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, ycie szkoy, ksztacenie

pozaszkolne, system owiaty);
4) praca (np. zawody i zwizane z nimi czynnoci, warunki pracy i zatrudnienia, praca
dorywcza, rynek pracy);
5) ycie rodzinne i towarzyskie (np. okresy ycia, czonkowie rodziny, koledzy,
przyjaciele, czynnoci ycia codziennego, formy spdzania czasu wolnego, wita
i uroczystoci, styl ycia, konflikty i problemy);
6) ywienie (np. artykuy spoywcze, posiki i ich przygotowanie, lokale
gastronomiczne, diety);
7) zakupy i usugi (np. rodzaje sklepw, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama,
korzystanie z usug, rodki patnicze, banki, ubezpieczenia);
8) podrowanie i turystyka (np. rodki transportu, informacja turystyczna, baza
noclegowa, wycieczki, zwiedzanie, wypadki);
9) kultura (np. dziedziny kultury, twrcy i ich dziea, uczestnictwo w kulturze, media);
10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy);
11) zdrowie (np. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, higieniczny tryb ycia,
niepenosprawni, uzalenienia, ochrona zdrowia);
12) nauka i technika (np. odkrycia naukowe, wynalazki, obsuga i korzystanie
z podstawowych urzdze technicznych, awarie, technologie informacyjno-
-komunikacyjne);
13) wiat przyrody (np. klimat, wiat rolin i zwierzt, krajobraz, zagroenia i ochrona
rodowiska naturalnego, klski ywioowe, katastrofy, przestrze kosmiczna);
14) pastwo i spoeczestwo (np. struktura pastwa, urzdy, organizacje spoeczne
i midzynarodowe, konflikty wewntrzne i midzynarodowe, przestpczo, polityka
spoeczna, gospodarka);
15) elementy wiedzy o krajach z obszaru nauczanego jzyka oraz o kraju ojczystym,
z uwzgldnieniem kontekstu midzykulturowego oraz tematyki integracji
europejskiej, w tym znajomo problemw pojawiajcych si na styku rnych kultur
i spoecznoci.
II. Ucze rozumie ze suchu proste, typowe wypowiedzi (np. instrukcje, komunikaty,
ogoszenia, rozmowy) artykuowane wyranie, w standardowej odmianie jzyka:
5) okrela kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, sytuacj, uczestnikw);
III. Ucze rozumie proste wypowiedzi pisemne (np. napisy informacyjne, listy, broszury,
ulotki reklamowe, jadospisy, ogoszenia, rozkady jazdy, instrukcje obsugi, proste
artykuy prasowe i teksty narracyjne):
11


5) okrela kontekst wypowiedzi (np. nadawc, odbiorc, form tekstu);
6) rozpoznaje zwizki midzy poszczeglnymi czciami tekstu;
IV. Ucze tworzy krtkie, proste, zrozumiae, wypowiedzi ustne:

1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynnoci;
2) opowiada o wydarzeniach ycia codziennego i komentuje je;
4) relacjonuje wydarzenia z przeszoci;
5) wyraa i uzasadnia swoje opinie, pogldy i uczucia;
6) przedstawia opinie innych osb;
7) przedstawia zalety i wady rnych rozwiza i pogldw;
8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszo;
9) opisuje dowiadczenia swoje i innych osb;
10) wyraa pewno, przypuszczenie, wtpliwoci dotyczce zdarze z przeszoci,
teraniejszoci i przyszoci;
11) wyjania sposb obsugi prostych urzdze (np. automatu do napojw, bankomatu);
12) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zalenoci od sytuacji.
V. Ucze tworzy krtkie, proste, zrozumiae wypowiedzi pisemne (np. wiadomo, opis,
notatka, ogoszenie, zaproszenie, ankieta, pocztwka, e-mail, list prywatny, prosty list
formalny):
1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynnoci;
2) opisuje wydarzenia ycia codziennego i komentuje je;
4) relacjonuje wydarzenia z przeszoci;
5) wyraa i uzasadnia swoje opinie, pogldy i uczucia;
6) przedstawia opinie innych osb;
7) przedstawia zalety i wady rnych rozwiza i pogldw;
8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszo;
9) opisuje dowiadczenia swoje i innych;
10) wyraa pewno, przypuszczenie, wtpliwoci dotyczce zdarze z przeszoci,
teraniejszoci i przyszoci;
11) wyjania sposb obsugi prostych urzdze (np. automatu do napojw, automatu
telefonicznego);
12) stosuje zasady konstruowania tekstw o rnym charakterze;
13) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zalenoci od sytuacji.
VI. Ucze reaguje ustnie w sposb zrozumiay, w typowych sytuacjach:

2) rozpoczyna, prowadzi i koczy rozmow;
12

3) stosuje formy grzecznociowe;

5) prowadzi proste negocjacje w typowych sytuacjach ycia codziennego (np. wymiana
zakupionego towaru);
8) wyraa swoje opinie, intencje, preferencje i yczenia, pyta o opinie, preferencje
i yczenia innych;
9) wyraa emocje (np. rado, niezadowolenie, zdziwienie);
12) wyraa skarg, przeprasza, przyjmuje przeprosiny;
13) prosi o powtrzenie bd wyjanienie tego, co powiedzia rozmwca.
VII. Ucze reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail, wiadomo, list prywatny
i prosty list formalny) w typowych sytuacjach:
3) prowadzi proste negocjacje (np. uzgadnianie formy spdzania czasu);
6) wyraa swoje opinie, intencje, preferencje i yczenia, pyta o opinie, preferencje
i yczenia innych, zgadza si i sprzeciwia;
7) wyraa emocje (np. rado, niezadowolenie, zdziwienie);
10) wyraa skarg, przeprasza, przyjmuje przeprosiny.
VIII. Ucze przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:

1) przekazuje w jzyku obcym informacje zawarte w materiaach wizualnych
(np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach), audiowizualnych (np. filmach,
reklamach) oraz tekstach obcojzycznych;
2) przekazuje w jzyku polskim gwne myli lub wybrane informacje z tekstu w jzyku
obcym;
3) przekazuje w jzyku obcym informacje sformuowane w jzyku polskim.
IX. Ucze dokonuje samooceny (np. przy uyciu portfolio jzykowego) i wykorzystuje
techniki samodzielnej pracy nad jzykiem (np. korzystanie ze sownika, poprawianie
bdw, prowadzenie notatek, zapamitywanie nowych wyrazw, korzystanie z tekstw
kultury w jzyku obcym).
X. Ucze wspdziaa w grupie np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych jzykowych pracach

projektowych.
13

XI. Ucze korzysta ze rde informacji w jzyku obcym (np. z encyklopedii, mediw,
instrukcji obsugi) rwnie za pomoc technologii informacyjno-komunikacyjnych.
XII. Ucze stosuje strategie komunikacyjne (np. domylanie si znaczenia wyrazw

z kontekstu, rozumienie tekstu zawierajcego nieznane sowa i zwroty) oraz strategie
kompensacyjne (np. parafraza, definicja) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamita
jakiego wyrazu.
XIII. Ucze posiada wiadomo jzykow (np. podobiestw i rnic midzy jzykami).
Znajomo jzykw obcych nowoytnych jest warunkiem penego, aktywnego uczestnictwa

modych Polakw w yciu spoecznoci europejskiej i globalnej. Promowanie rnorodnoci
jzykowej jest jednym z priorytetw Unii Europejskiej. Za podstawowy cel ksztacenia
w nauczaniu jzykw obcych nowoytnych przyjto skuteczne porozumiewanie si w jzyku
obcym, w mowie i w pimie. Priorytetem jest zatem umiejtno osigania przez ucznia
rnych celw komunikacyjnych, a poprawno jzykowa, cho odgrywa istotn rol, nie jest
nadrzdnym celem dydaktycznym.
Oprcz umiejtnoci jzykowych szkoa, przez nauczanie jzyka obcego nowoytnego,

ksztatuje postawy ciekawoci, tolerancji i otwartoci wobec innych kultur.

umiejtnoci, zaleny od warunkw, w ktrych ksztacenie to si odbywa. Zadaniem szkoy
jest zapewnienie takich warunkw, w ktrych godziny przeznaczone na ksztacenie jzykowe
zostan wykorzystane w sposb optymalny.
W ksztaceniu jzykowym wane jest:

1) zapewnienie przez szko zaj z jzyka obcego nowoytnego, ktrego ucze uczy si
na wczeniejszym etapie edukacyjnym. Nauczyciele powinni waciwie okreli
i wykorzysta umiejtnoci uczniw zdobyte na wczeniejszych etapach edukacyjnych;
2) zapewnienie przez szko ksztacenia uczniw w grupach o zblionym poziomie
biegoci w zakresie jzyka obcego nowoytnego;
3) prowadzenie zaj z jzyka obcego nowoytnego w odpowiednio wyposaonej sali,
z dostpem do sownikw, pomocy wizualnych, odtwarzacza pyt CD/plikw
dwikowych, komputera ze staym czem internetowym, umoliwiajcej
przeprowadzanie wicze jzykowych w parach i grupach;
4) uywanie jzyka obcego nowoytnego nie tylko jako treci swoistej dla przedmiotu
nauczania, ale rwnie jako jzyka komunikacji podczas zaj w rnych rodzajach
interakcji, tj. zarwno nauczyciel ucze, jak i ucze ucze;
5) tworzenie i wykorzystywanie takich zada jzykowych, ktre bd stanowiy ilustracj
przydatnoci jzyka obcego nowoytnego do realizacji wasnych celw
komunikacyjnych, w tym zwizanych z zawodem, w ktrym ksztaci si ucze, oraz
14

stwarzanie sytuacji edukacyjnych sprzyjajcych poznawaniu i rozwijaniu przez uczniw

wasnych zainteresowa oraz pasji. Wszystkie te dziaania powinny docelowo suy
rozwijaniu u uczniw wiadomoci znaczenia jzykw obcych nowoytnych w rnych
dziedzinach ycia spoecznego, w tym w pracy, rwnie w odniesieniu do cieki
wasnej kariery zawodowej;
6) wykorzystywanie autentycznych materiaw rdowych (zdj, filmw, nagra audio,
tekstw), w tym z uyciem narzdzi zwizanych z technologiami informacyjno-
-komunikacyjnymi, takich jak np. tablice interaktywne z oprogramowaniem, urzdzenia
mobilne;
7) zachcanie uczniw do samooceny wasnej pracy i stosowania rnych technik
sucych uczeniu si. Realizacja tego zalecenia stanowi szczeglne zadanie nauczycieli
i szkoy. Nauczyciele powinni zachca uczniw do pracy wasnej z wykorzystaniem
filmw, zasobw internetu, ksiek (np. uproszczonych lektur), komunikatorw
i mediw spoecznociowych w odpowiednim zakresie i stosownie do wieku uczniw,
z uwzgldnieniem specyfiki ksztacenia w branowej szkole I stopnia. W szkole
powinny by organizowane wydarzenia zwizane z jzykami obcymi nowoytnymi,
np. konkursy, wystawy, seanse filmowe, spotkania czytelnicze, dni jzykw obcych,
zajcia teatralne, udzia w programach europejskich typu eTwinning, umoliwiajce
uczniom kontakt z rodzimymi uytkownikami jzyka oraz innymi uytkownikami
jzyka docelowego;
8) wykorzystanie zaj z jzyka obcego nowoytnego do rozwijania wraliwoci
midzykulturowej oraz ksztatowania postawy ciekawoci, tolerancji i otwartoci wobec
innych kultur, niekoniecznie tylko tych zwizanych z jzykiem docelowym, np. przez
zachcanie uczniw do refleksji nad zjawiskami typowymi dla kultur innych ni wasna,
stosowanie odniesie do kultury, tradycji i historii kraju pochodzenia uczniw oraz
tworzenie sytuacji komunikacyjnych umoliwiajcych uczniom rozwijanie umiejtnoci
interkulturowych.
Ksztacenie w zakresie jzyka obcego nowoytnego nie odbywa si w edukacyjnej prni

powinno ono wspiera i by wspierane przez ksztacenie w zakresie pozostaych przedmiotw
oraz umiejtnoci oglnych. Naley mie wiadomo, e wiele technik stosowanych podczas
zaj z jzyka obcego nowoytnego, np. planowanie i analizowanie zasobu rodkw
i umiejtnoci jzykowych posiadanych i wymaganych do wykonania danego zadania
jzykowego, twrcze wykorzystanie jzyka, traktowanie popenionego bdu jako narzdzia
rozwoju wasnych umiejtnoci jzykowych, wykorzystywanie domysu jzykowego
w procesie rozumienia tekstu suchanego i czytanego, odkrywanie wzorcw i formuowanie
regu, sprzyja nie tylko rozwojowi umiejtnoci jzykowych, ale przyczynia si do rozwoju
umiejtnoci rozumowania w ogle. Zajcia z jzyka obcego nowoytnego, dla ktrych
naturalne i podane s wiczenia bazujce na pracy w parach lub w grupach, daj rwnie
doskona moliwo rozwijania tzw. umiejtnoci mikkich, w tym umiejtnoci
wsppracy, oceny mocnych i sabych stron wasnych oraz kolegw/koleanek, doceniania
wkadu pracy kolegw/koleanek, np. w ramach pracy projektowej, szczeglnie cennych
w kontekcie przygotowania ucznia do sprawnego funkcjonowania na rynku pracy.
15

HISTORIA
I. Chronologia historyczna. Ucze:

1) porzdkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejw
ojczystych;
2) dostrzega zmienno i dynamik wydarze w dziejach, a take cigo procesw
historycznych.
II. Analiza i interpretacja historyczna. Ucze:

1) analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekcie epoki i dostrzega
zalenoci midzy rnymi dziedzinami ycia spoecznego;
2) rozpoznaje rodzaje rde;
3) ocenia przydatno rda do wyjanienia problemu historycznego;
4) dostrzega wielo perspektyw badawczych oraz wielorakie interpretacje historii i ich
przyczyny.
III. Tworzenie narracji historycznej. Ucze:

1) tworzy narracj historyczn w ujciu przekrojowym lub problemowym;
2) dostrzega problem i buduje argumentacj, uwzgldniajc rne aspekty procesu
historycznego;
3) dokonuje selekcji i hierarchizacji oraz integruje pozyskane informacje z rnych
rde wiedzy.
I. Europa i wiat po I wojnie wiatowej. Ucze:

1) opisuje nastpstwa wojny, wyrniajc konsekwencje polityczne, gospodarcze,
spoeczne i kulturowe;
2) wyjania cele powoania i charakter Ligi Narodw;
3) wyjania polityk mocarstw wobec Niemiec po zakoczeniu I wojny wiatowej.
II. Odrodzenie pastwa polskiego po I wojnie wiatowej. Ucze:

1) opisuje odrodzenie pastwa polskiego oraz jego granice i ssiadw;
2) charakteryzuje i ocenia postanowienia traktatu wersalskiego wobec Polski;
3) porwnuje cele i skutki powstania wielkopolskiego i trzech powsta lskich oraz
wyjania przyczyny i opisuje nastpstwa wojny polsko-bolszewickiej;
4) charakteryzuje ustrj polityczny II Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji
marcowej 1921 r.;
5) wskazuje czynniki utrudniajce proces integracji odrodzonego pastwa polskiego;
6) wyjania cele i skutki reformy Wadysawa Grabskiego;
7) ocenia wkad Jzefa Pisudskiego i Romana Dmowskiego w odbudow pastwa
polskiego.
16

III. Kryzys demokracji w Europie Zachodniej. Ucze:

1) charakteryzuje okolicznoci oraz nastpstwa dojcia do wadzy Mussoliniego
i Hitlera;
2) porwnuje faszyzm z nazizmem, uwzgldniajc organizacj pastwa, ideologi oraz
polityk wobec spoeczestwa;
3) charakteryzuje i ocenia polityk pastw europejskich wobec Hitlera i wskazuje na jej
uwarunkowania.
IV. System totalitarny w ZSRS. Ucze:

1) opisuje okolicznoci dojcia do wadzy Stalina;
2) opisuje zmiany w yciu politycznym, spoecznym i gospodarczym ZSRS po dojciu
do wadzy Stalina, z uwzgldnieniem uprzemysowienia kraju, kolektywizacji
rolnictwa oraz jej nastpstw (Wielki Gd) i Wielkiej Czystki;
3) porwnuje totalitarne systemy hitlerowskich Niemiec i Zwizku Sowieckiego.
V. Kryzys demokracji parlamentarnej w Polsce. Ucze:

1) wyjania przyczyny i skutki przewrotu majowego;
2) porwnuje gwne postanowienia konstytucji marcowej 1921 r. i konstytucji
kwietniowej 1935 r.;
3) wymienia charakterystyczne cechy rzdw sanacji, wskazujc rnice midzy
demokracj parlamentarn a rzdami autorytarnymi;
4) charakteryzuje gwne kierunki polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej.
VI. Gospodarka i spoeczestwo II Rzeczypospolitej. Ucze:

1) charakteryzuje struktur spoeczn, narodowociow i wyznaniow odrodzonego
pastwa polskiego, dostrzegajc przyczyny konfliktw spoecznych
i narodowociowych;
2) porwnuje przejawy kryzysu gospodarczego na wiecie i w Polsce, wskazujc jego
specyficzne cechy;
3) opisuje osignicia gospodarcze II Rzeczypospolitej, w tym budow portu w Gdyni
i utworzenie Centralnego Okrgu Przemysowego;
4) charakteryzuje gwne osignicia kultury i nauki II Rzeczypospolitej.
VII. II wojna wiatowa. Ucze:

1) wyjania polityczne, spoeczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny
wiatowej;
2) charakteryzuje pooenie midzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny
wiatowej;
3) ocenia konsekwencje zawarcia paktu RibbentropMootow;
4) sytuuje w czasie i przestrzeni etapy i fronty II wojny wiatowej, wskazujc momenty
przeomowe;
5) przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu oraz opisuje przykady oporu ludnoci
ydowskiej;
17

6) przedstawia okolicznoci powstania koalicji antyfaszystowskiej oraz porwnuje

postanowienia konferencji w Teheranie, Jacie i Poczdamie;
7) charakteryzuje bezporednie skutki II wojny wiatowej, wyrniajc nastpstwa
polityczne, spoeczne, gospodarcze i kulturowe, z uwzgldnieniem przesuni
ludnoci w Europie rodkowej.
VIII. Ziemie polskie pod dwiema okupacjami. Ucze:

1) porwnuje cele i metody polityki niemieckiej i sowieckiej w okupowanej Polsce;
2) opisuje struktur polityczn i wojskow oraz dziaalno polskiego pastwa
podziemnego i ocenia historyczn rol Armii Krajowej;
3) wyjania przyczyny i opisuje skutki wybuchu powstania warszawskiego oraz ocenia
postaw aliantw i Zwizku Sowieckiego wobec powstania;
4) analizuje zmiany terytorialne, straty ludnociowe, kulturowe i materialne Polski
bdce nastpstwem II wojny wiatowej.
IX. Sprawa polska w czasie II wojny wiatowej. Ucze:

1) przedstawia okolicznoci powstania oraz dziaalno rzdu II Rzeczypospolitej na
uchodstwie;
2) charakteryzuje udzia Polakw w wysiku militarnym aliantw oraz sytuuje w czasie
i przestrzeni dziaania wojsk polskich na rnych frontach wojny;
3) ocenia polityk mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny wiatowej.
X. wiat po II wojnie wiatowej. Ucze:

1) wyjania przyczyny i skutki rozpadu koalicji antyhitlerowskiej oraz opisuje pocztki
zimnej wojny;
2) opisuje okolicznoci i ocenia skutki powstania NRD i RFN;
3) charakteryzuje sojusze polityczno-militarne NATO i Ukadu Warszawskiego,
sytuujc je na mapie;
4) charakteryzuje pastwa bdce w strefie wpyww ZSRS, z uwzgldnieniem
wydarze na Wgrzech w 1956 r. i w Czechosowacji w 1968 r.;
5) sytuuje w czasie i przestrzeni proces dekolonizacji oraz ocenia jego nastpstwa,
uwzgldniajc rol ONZ;
6) wyjania znaczenie II Soboru Watykaskiego dla przemian w Kociele katolickim
drugiej poowy XX w.;
7) charakteryzuje konflikty zimnej wojny, w tym wojny w Korei, Wietnamie
i Afganistanie oraz kryzys kubaski, uwzgldniajc rol ONZ;
8) wyjania przyczyny i charakter konfliktu bliskowschodniego;
9) charakteryzuje przemiany w Chinach po II wojnie wiatowej;
10) opisuje przemiany polityczne i spoeczno-gospodarcze w ZSRS w latach 19451991;
11) charakteryzuje przemiany spoeczno-polityczne w Europie rodkowo-Wschodniej
w 1989 r.;
12) opisuje zmiany kulturowe i spoeczne po II wojnie wiatowej;
13) przedstawia cele i gwne etapy rozwoju Unii Europejskiej.
18

XI. Polska w systemie komunistycznym. Ucze:

1) wyjania okolicznoci przejcia wadzy w Polsce przez komunistw;
2) charakteryzuje system represji stalinowskich w Polsce i ocenia jego skutki;
3) charakteryzuje realia ycia gospodarczego i spoecznego PRL-u;
4) porwnuje przyczyny i skutki kryzysw 1956 r., 1968 r., 1970 r. i 1976 r.;
5) ocenia polityczn i spoeczn rol Kocioa katolickiego w PRL-u.
XII. Rozkad systemu komunistycznego w Polsce polska droga do suwerennoci. Ucze:

1) wyjania znaczenie pontyfikatu Jana Pawa II dla przemian politycznych w Polsce;
2) wyjania przyczyny i skutki wydarze sierpniowych 1980 r. oraz ocenia rol
Solidarnoci w przemianach politycznych i ustrojowych;
3) przedstawia okolicznoci wprowadzenia i nastpstwa stanu wojennego;
4) opisuje najwaniejsze postanowienia Okrgego Stou;
5) charakteryzuje przemiany polityczne, spoeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989 r.;
6) przedstawia okolicznoci i ocenia znaczenie przystpienia Polski do NATO i Unii
Europejskiej.
Zajcia z historii maj charakter poznawczy i ksztaccy. W procesie nauczania powinny by

stosowane rnorodne metody nauczania i rodki dydaktyczne. Powinny to by zarwno
klasyczne metody, jak: opis, pogadanka czy wykad, jak i metody aktywizujce, oparte na
dziaaniu, na przykad: przygotowanie prezentacji komputerowych, zajcia z tablic
interaktywn, tworzenie programw multimedialnych, filmy, praca z map. Dodatkowo
wane staje si wykorzystywanie, w miar istniejcych moliwoci, takich form, jak:
wycieczki do muzew, miejsc pamici, korzystanie z rekonstrukcji historycznych, spotkania
z ciekawymi ludmi.
WIEDZA O SPOECZESTWIE
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Ucze:

1) znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje ycie
obywateli;
2) wyraa wasne zdanie w wybranych sprawach na rnych forach publicznych
i uzasadnia je;
3) jest otwarty na odmienne pogldy;
4) gromadzi i wykorzystuje informacje potrzebne do zaplanowania dalszej nauki
i kariery zawodowej.
II. Rozpoznawanie i rozwizywanie problemw. Ucze rozpoznaje prawne aspekty

codziennych problemw yciowych i szuka ich rozwizania.
19

III. Wspdziaanie w sprawach publicznych. Ucze:

1) wsppracuje z innymi planuje, dzieli si zadaniami i wywizuje si z nich;
2) sprawnie korzysta z procedur i moliwoci, jakie stwarzaj obywatelom instytucje
ycia publicznego;
3) zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy.
IV. Znajomo zasad i procedur demokracji.

Ucze wyjania znaczenie prawa dla funkcjonowania demokratycznego pastwa i rozpoznaje
przypadki jego amania.
V. Znajomo podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.

Ucze opisuje sposb i zakres dziaania organw wadzy sdowniczej oraz organw cigania
w Rzeczypospolitej Polskiej.
VI. Znajomo praw czowieka i sposobw ich ochrony.

Ucze wyjania podstawowe prawa czowieka, rozpoznaje przypadki ich naruszania i wie, jak
mona je chroni.
I. Mody obywatel w urzdzie. Ucze:

1) wyjania, jak nabywa si obywatelstwo polskie i unijne;
2) ustala, w jakim urzdzie i w jaki sposb uzyskuje si dowd osobisty, paszport,
prawo jazdy, jak rejestruje si motocykl i samochd;
3) podaje formalne warunki, jakie speni musi obywatel, by wzi udzia w wyborach;
4) uzyskuje informacj publiczn na zadany temat w odpowiednim urzdzie;
5) wyjania, co moe zrobi obywatel, gdy nie zgadza si z decyzj urzdu;
6) sporzdza urzdowy wniosek, skarg i odwoanie.
II. Prawo i sdy. Ucze:

1) wyjania, co to jest prawo i czym rni si normy prawne od norm religijnych,
moralnych i obyczajowych;
2) wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie dziaa wstecz, domniemanie
niewinnoci, nie ma winy bez prawa, nieznajomo prawa szkodzi) i wyjania
konsekwencje ich amania;
3) wymienia rda prawa; znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy
prawne;
4) wyjania rnice midzy prawem cywilnym, karnym i administracyjnym; wskazuje,
w jakim kodeksie mona znale przepisy dotyczce konkretnej sprawy;
5) uzasadnia potrzeb niezalenoci i niezawisoci sdziw;
6) przedstawia uczestnikw i przebieg procesu sdowego: cywilnego i karnego;
uzasadnia znaczenie mediacji;
20

7) wymienia gwne prawa, jakie przysuguj ofierze, sprawcy i wiadkowi

przestpstwa;
8) pisze pozew w wybranej sprawie cywilnej i zawiadomienie o popenieniu
przestpstwa (wedug wzoru).
III. Bezpieczestwo. Ucze:

1) charakteryzuje najwaniejsze zadania prokuratury i Policji;
2) przedstawia uprawnienia policjantw i innych sub porzdkowych; rozpoznaje
przejawy ich naruszania;
3) nawizuje kontakt (osobisty, telefoniczny lub mailowy) z funkcjonariuszem Policji
(np. dzielnicowym) i na podstawie uzyskanych informacji sporzdza notatk lub
wykres dotyczcy przestpczoci w swojej okolicy;
4) wymienia przestpstwa, ktrych ofiar najczciej padaj modzi ludzie; wie, jak
mona prbowa ich unikn, i przestrzega zasad bezpiecznego zachowania si
w sytuacji zagroenia;
5) wyjania, na jakich zasadach nieletni odpowiadaj za popenienie przestpstwa
(rodki wychowawcze i poprawcze);
6) przedstawia przepisy prawne dotyczce sprzeday i konsumpcji alkoholu, papierosw
i narkotykw i wskazuje na konsekwencje ich amania.
IV. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej. Ucze:

1) wymienia prawa i obowizki ucznia; wyszukuje gwarantujce je przepisy prawa
owiatowego (np. w ustawie, statucie szkoy) oraz przepisy zawarte w innych aktach
prawnych (np. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej);
2) rozpoznaje przypadki naruszania praw ucznia i w razie potrzeby podejmuje
odpowiednie kroki w celu ich ochrony;
3) omawia na wybranych przykadach zasady przyjmowania do szk wyszych;
4) przedstawia warunki podejmowania przez modych Polakw nauki w Unii
Europejskiej oraz wyszukuje informacje na ten temat odnoszce si do wybranego
pastwa;
5) wyjania, co wynika z wejcia Polski do strefy Schengen; zna zasady bezpiecznego
podrowania po Europie i wiecie (unikanie ryzyka, postpowanie w razie kradziey
lub wypadku, moliwoci uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej);
6) wyjania, jakie moliwoci zarabiania maj modzi ludzie, jakie umowy mog
zawiera i jakie s zasady opodatkowania ich dochodw;
7) omawia oglne zasady podejmowania pracy i zakadania wasnych przedsibiorstw
w Unii Europejskiej (na podstawie informacji z internetu); sporzdza Europass-CV.
V. Prawa czowieka. Ucze:

1) przedstawia krtko histori praw czowieka i ich generacje; wymienia najwaniejsze
dokumenty z tym zwizane;
2) wymienia podstawowe prawa i wolnoci czowieka; wyjania, co oznacza, e s one
powszechne, przyrodzone i niezbywalne;
21

3) podaje najwaniejsze postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka,

Europejskiej Konwencji Praw Czowieka i Konwencji o Prawach Dziecka;
4) znajduje w rodkach masowego przekazu (w tym w internecie) informacje
o przypadkach amania praw czowieka na wiecie;
5) bierze udzia w debacie klasowej, szkolnej lub internetowej na temat wolnoci sowa
lub innych praw i wolnoci;
6) wyjania, na czym polegaj prawo do prywatnoci, w tym do ochrony danych
osobowych, i prawa obywatela w kontaktach z mediami.
VI. Ochrona praw i wolnoci. Ucze:

1) przedstawia gwne rodki ochrony praw i wolnoci w Polsce;
2) opisuje sposb dziaania Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka;
pisze prost skarg do jednego z nich (wedug wzoru);
3) uzasadnia znaczenie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu;
4) przedstawia na przykadach dziaania podejmowane przez ludzi i organizacje
pozarzdowe bronice praw czowieka; w miar swoich moliwoci wcza si
w wybrane dziaania (np. podpisuje apel, prowadzi zbirk darw);
5) rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii; uzasadnia
potrzeb przeciwstawiania si im oraz przedstawia moliwoci zaangaowania si
w wybrane dziaania na rzecz rwnoci i tolerancji;
6) znajduje informacje o naruszaniu praw czowieka w wybranej dziedzinie (np. prawa
kobiet, prawa dziecka, wolno wyznania, prawo do edukacji, prawa humanitarne)
i projektuje dziaania, ktre mog temu zaradzi.
Nadrzdnemu celowi ksztacenia w zakresie wiedzy o spoeczestwie ksztatowaniu postaw

obywatelskich ma sprzyja nabywanie wiedzy i rozwijanie umiejtnoci, z ktrymi styka si
ucze: od rodziny i szkoy przez wsplnot lokaln i regionaln, a do wsplnoty narodowej,
pastwowej i midzynarodowej. Ksztacenie to ma umoliwia rozwj umiejtnoci
refleksyjnej obserwacji otaczajcej rzeczywistoci spoecznej, w tym ycia publicznego.
Konieczna jest taka realizacja treci nauczania przedmiotu, aby uczniowie rozumieli
przydatno poszczeglnych zagadnie w codziennym yciu czowieka czonka
poszczeglnych grup i wsplnot spoecznych. Sprzyja to ma rozwojowi umiejtnoci
rozpoznawania i rozwizywania prostych problemw w yciu spoecznym.
PODSTAWY PRZEDSIBIORCZOCI
I. Komunikacja i podejmowanie decyzji.

Ucze wykorzystuje formy komunikacji werbalnej i niewerbalnej; podejmuje decyzje i ocenia
ich skutki, zarwno pozytywne, jak i negatywne.
22

II. Gospodarka i przedsibiorstwo.

Ucze wyjania zasady funkcjonowania przedsibiorstwa i sporzdza prosty biznesplan;
charakteryzuje mechanizmy funkcjonowania gospodarki i instytucji rynkowych oraz rol
pastwa w gospodarce; analizuje aktualne zmiany i tendencje w gospodarce wiata i Polski;
rozrnia i porwnuje formy inwestowania i wynikajce z nich ryzyko.
III. Planowanie i kariera zawodowa.

Ucze opisuje mocne strony swojej osobowoci; analizuje dostpno rynku pracy
w odniesieniu do wasnych kompetencji i planw zawodowych.
IV. Zasady etyczne.

Ucze wyjania zasady etyczne w biznesie i w relacjach pracownikpracodawca, potrafi
oceni zachowania pod wzgldem etycznym.
I. Czowiek przedsibiorczy. Ucze:

1) przedstawia cechy, jakimi charakteryzuje si osoba przedsibiorcza;
2) rozpoznaje zachowania asertywne, ulege i agresywne; odnosi je do cech osoby
przedsibiorczej;
3) rozpoznaje mocne i sabe strony wasnej osobowoci; odnosi je do cech osoby
przedsibiorczej;
4) charakteryzuje swoje role spoeczne i typowe dla nich zachowania;
5) zna korzyci wynikajce z planowania wasnych dziaa i inwestowania w siebie;
6) analizuje przebieg kariery zawodowej osoby, ktra zgodnie z zasadami etyki odniosa
sukces w yciu zawodowym;
7) podejmuje racjonalne decyzje, opierajc si na posiadanych informacjach, i ocenia
skutki wasnych dziaa;
8) stosuje rne formy komunikacji werbalnej i niewerbalnej w celu autoprezentacji oraz
prezentacji wasnego stanowiska;
9) przedstawia drog, jak dochodzi si wasnych praw w roli czonka zespou,
pracownika, konsumenta;
10) zna prawa konsumenta oraz wymienia instytucje stojce na ich stray; przedstawia
zasady skadania reklamacji w przypadku niezgodnoci towaru z umow;
11) odczytuje informacje zawarte w reklamach, odrniajc je od elementw
perswazyjnych; wskazuje pozytywne i negatywne przykady wpywu reklamy na
konsumentw.
II. Rynek cechy i funkcje. Ucze:

1) charakteryzuje spoeczne i ekonomiczne cele gospodarowania, odwoujc si do
przykadw z rnych dziedzin;
2) rozrnia czynniki wytwrcze (praca, przedsibiorczo, kapita, ziemia i informacja)
i wyjania ich znaczenie w rnych dziedzinach gospodarki;
3) wymienia podstawowe cechy, funkcje i rodzaje rynkw;
23

4) wyjania okrny obieg pienidza w gospodarce rynkowej;

5) omawia transformacj gospodarki Polski po 1989 r.;
6) charakteryzuje czynniki wpywajce na popyt i poda;
7) wyznacza punkt rwnowagi rynkowej na prostych przykadach.
III. Instytucje rynkowe. Ucze:

1) rozrnia formy i funkcje pienidza;
2) wyjania rol, jak w gospodarce peni instytucje rynkowe: bank centralny, banki
komercyjne, gieda papierw wartociowych, fundusze inwestycyjne, firmy
ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne;
3) oblicza procent od kredytu i lokaty bankowej, ocenia moliwo spaty zacignitego
kredytu przy okrelonym dochodzie;
4) wyjania mechanizm funkcjonowania giedy papierw wartociowych na przykadzie
Giedy Papierw Wartociowych w Warszawie;
5) wskazuje rnic midzy rnymi rodzajami papierw wartociowych;
6) wymienia podstawowe wskaniki giedowe i wyjania ich wag w podejmowaniu
decyzji dotyczcych inwestowania na giedzie;
7) rozrnia formy inwestowania kapitau i dostrzega zrnicowanie stopnia ryzyka
w zalenoci od rodzaju inwestycji oraz okresu inwestowania;
8) oblicza przewidywany zysk z przykadowej inwestycji kapitaowej w krtkim
i dugim okresie;
9) charakteryzuje system emerytalny w Polsce i wskazuje zwizek midzy swoj
przysz aktywnoci zawodow a wysokoci emerytury;
10) analizuje oferty bankw, funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych
i funduszy emerytalnych.
IV. Pastwo, gospodarka. Ucze:

1) wymienia i charakteryzuje ekonomiczne funkcje pastwa;
2) opisuje podstawowe mierniki wzrostu gospodarczego;
3) przedstawia przyczyny i narzdzia oddziaywania pastwa na gospodark;
4) wymienia rda dochodw i rodzaje wydatkw pastwa;
5) wyjania wpyw deficytu budetowego i dugu publicznego na gospodark;
6) charakteryzuje narzdzia polityki pieninej;
7) identyfikuje rodzaje inflacji w zalenoci od przyczyn jej powstania oraz stopy
inflacji;
8) wyjania wpyw kursu waluty na gospodark i handel zagraniczny;
9) charakteryzuje zjawiska recesji i dobrej koniunktury w gospodarce;
10) wyszukuje informacje o aktualnych tendencjach i zmianach w gospodarce wiata
i Polski;
11) wskazuje najwiksze centra finansowe i gospodarcze na wiecie;
12) ocenia wpyw globalizacji na gospodark wiata i Polski oraz podaje przykady
oddziaywania globalizacji na poziom ycia i model konsumpcji.
24

V. Przedsibiorstwo. Ucze:
1) charakteryzuje otoczenie, w ktrym dziaa przedsibiorstwo;
2) omawia cele dziaania przedsibiorstwa oraz sposoby ich realizacji;
3) sporzdza projekt wasnego przedsibiorstwa oparty na biznesplanie;
4) rozrnia podstawowe formy prawno-organizacyjne przedsibiorstwa;
5) opisuje procedury i wymagania zwizane z zakadaniem przedsibiorstwa;
6) omawia zasady pracy zespoowej i wyjania, na czym polegaj role lidera
i wykonawcy; omawia cechy dobrego kierownika zespou;
7) identyfikuje i analizuje konflikty w zespole i proponuje metody ich rozwizania,
szczeglnie w drodze negocjacji;
8) omawia etapy realizacji projektu oraz planuje dziaania zmierzajce do jego realizacji;
9) charakteryzuje zachowania etyczne i nieetyczne w biznesie krajowym
i midzynarodowym;
10) charakteryzuje czynniki wpywajce na sukces i niepowodzenie przedsibiorstwa.
VI. Rynek pracy. Ucze:

1) omawia mierniki i skutki bezrobocia dla gospodarki oraz sposoby walki
z bezrobociem;
2) wyjania motywy aktywnoci zawodowej czowieka;
3) analizuje wasne moliwoci znalezienia pracy na rynku lokalnym, regionalnym,
krajowym i europejskim;
4) wyszukuje oferty pracy, uwzgldniajc wasne moliwoci i predyspozycje;
5) rozrnia sposoby zatrudnienia pracownika i interpretuje podstawowe przepisy
ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1666, z pn.
zm.), w tym obowizki i uprawnienia pracownika i pracodawcy;
6) sporzdza dokumenty aplikacyjne dotyczce konkretnej oferty pracy;
7) przygotowuje si do rozmowy kwalifikacyjnej i uczestniczy w niej w warunkach
symulowanych;
8) charakteryzuje rne formy wynagrodze i oblicza swoje wynagrodzenie brutto
i netto; wypenia deklaracj podatkow PIT, opierajc si na przykadowych danych;
9) rozrnia zachowania etyczne i nieetyczne w roli pracodawcy i pracownika; wyjania
zjawisko mobbingu w miejscu pracy oraz przedstawia sposoby przeciwdziaania.
Na zajciach z podstaw przedsibiorczoci wane jest tworzenie symulacji dowiadcze

praktycznych. Zajcia w miar moliwoci powinny by prowadzone z wykorzystaniem
potrzeby rozwizywania przez uczniw rzeczywistych problemw.
Niezbdne jest skoordynowanie zaj z podstaw przedsibiorczoci z wiedz

o spoeczestwie i geografi oraz doradztwem zawodowym.
25

GEOGRAFIA
I. Wykorzystanie rnych rde informacji do analizy i prezentowania wspczesnych

problemw przyrodniczych, gospodarczych, spoecznych, kulturowych i politycznych.
II. Formuowanie i weryfikowanie hipotez dotyczcych problemw wspczesnego wiata.
III. Rozumienie relacji czowiek przyroda spoeczestwo w skali globalnej i regionalnej.
I. Wspczesne problemy demograficzne i spoeczne wiata. Ucze:

1) wyrnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do
zamieszkania w skali globalnej i regionalnej; formuuje prawidowoci rzdzce
rozmieszczeniem ludnoci na wiecie;
2) charakteryzuje gwne procesy demograficzne (fazy przejcia demograficznego
i przejcia epidemiologicznego) na przykadzie caego wiata i poszczeglnych
kontynentw;
3) klasyfikuje migracje, podaje ich przyczyny i ocenia skutki tego zjawiska;
charakteryzuje wspczesne kierunki emigracji Polakw i czynniki wpywajce na
atrakcyjno niektrych pastw dla imigrantw;
4) wyjania zrnicowanie procesw urbanizacji na wiecie; opisuje procesy tworzenia
si aglomeracji miejskich oraz ich formy;
5) identyfikuje i wyjania procesy wzrostu liczby ludnoci oraz ekspansji przestrzennej
wielkich metropolii wiata (np. poznaje przyczyny powstawania dzielnic ndzy,
wzrostu przestpczoci, degradacji rodowiska przyrodniczego, problemw
komunikacyjnych);
6) wyjania znaczenie kultury i tradycji regionalnych w procesie rnicowania si
regionw pod wzgldem rozwoju spoecznego i gospodarczego (np. wyjania rol
tradycji w rozwoju przedsibiorczoci w pastwach Azji Poudniowo-Wschodniej).
II. Zrnicowanie gospodarcze wiata. Ucze:

1) klasyfikuje pastwa na podstawie analizy wskanikw rozwoju spoecznego
i gospodarczego; wyrnia regiony bogate i biedne (bogat Pnoc i biedne Poudnie)
i podaje przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju spoeczno-gospodarczego
regionw wiata;
2) ocenia i projektuje rne formy pomocy pastwa i organizacji pozarzdowych
pastwom i regionom dotknitym kryzysem (klskami ekologicznymi, wojnami,
godem);
3) opisuje gwne obszary upraw i chowu zwierzt na wiecie, wyjania ich
zrnicowanie przestrzenne;
4) wyjania, z czego wynikaj rnice w wielkoci i strukturze spoycia ywnoci na
wiecie (uwarunkowania przyrodnicze, kulturowe, spoeczne i polityczne,
mechanizmy wpywajce na nierwnomierny rozdzia ywnoci w skali globalnej);
26

5) opisuje zmiany w funkcji obszarw wiejskich na wybranych przykadach (np. w Unii

Europejskiej, w regionach turystycznych w pastwach rozwijajcych si); potrafi
wyjani szanse i zagroenia dla rodowiska przyrodniczego i mieszkacw
poszczeglnych regionw, wynikajce z procesw przemian zachodzcych na
terenach wiejskich;
6) charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni lasw na wiecie (w wyniku procesw
wylesiania i zalesiania) i podaje przykady gospodarowania zasobami lenymi
(pozytywne i negatywne);
7) charakteryzuje cechy gospodarki morskiej i podaje przykady wykorzystania oceanu
wiatowego oraz zagroe wynikajcych ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobw
morskich;
8) charakteryzuje i ocenia zrnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowcw
energetycznych na wiecie; dokonuje oceny zjawiska uzalenienia produkcji energii
na wiecie od rde zaopatrzenia surowcw nieodnawialnych, potrafi wyjani
twierdzenie ropa rzdzi wiatem;
9) wyjania, na czym polegaj zmiany zachodzce na rynku pracy w skali globalnej
i regionalnej, wynikajce z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno-
-komunikacyjnych;
10) przedstawia cechy przemysu wysokiej technologii i podaje przykady jego lokalizacji
na wiecie; poznaje nowe funkcje orodkw przemysowych i nowe formy
przestrzenne technopolie, klastry i dystrykty przemysowe;
11) charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowywane turystycznie na
wiecie; wyjania, dlaczego zmieniaj si kierunki wyjazdw turystycznych Polakw;
identyfikuje skutki rozwoju turystyki dla rodowiska przyrodniczego;
12) ocenia rol nowoczesnych usug komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki
i w yciu codziennym;
13) wyjania zmiany zachodzce w kierunkach i nateniu ruchu osb i towarw;
wskazuje przykady lokalizacji nowoczesnych terminali i ich rol w rozwoju
regionw;
14) podaje przykady procesw globalizacji i ich wpywu na rozwj regionalny i lokalny;
15) wyjania wspczesne zmiany na mapie politycznej wiata;
16) wyjania na wybranych przykadach (w skali lokalnej, regionalnej i globalnej)
przyczyny procesw integracyjnych i ich skutki gospodarcze, spoeczne i polityczne.
III. Relacja czowiek rodowisko przyrodnicze a zrwnowaony rozwj. Ucze:

1) formuuje problemy wynikajce z eksploatowania zasobw odnawialnych
i nieodnawialnych; potrafi przewidzie przyrodnicze i pozaprzyrodnicze przyczyny
i skutki zakce rwnowagi ekologicznej;
2) charakteryzuje obszary niedoboru i nadmiaru wody na wiecie i okrela przyczyny
tego zrnicowania (w tym zanieczyszczenia wd); przedstawia projekty rozwiza
stosowanych w sytuacjach braku lub niedoborw wody w rnych strefach
klimatycznych;
27

3) rozrnia przyczyny zachodzcych wspczenie globalnych zmian klimatu

(ocieplenia globalnego) i ocenia rozwizania podejmowane w skali globalnej
i regionalnej zapobiegajce temu zjawisku;
4) wykazuje na przykadach, e zbyt intensywne wykorzystanie rolnicze gleb oraz
nieumiejtne zabiegi agrotechniczne powoduj w wielu czciach wiata degradacj
gleb, co w konsekwencji prowadzi do spadku produkcji ywnoci, a w niektrych
regionach wiata do godu i ubstwa;
5) wykazuje na przykadach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniajce relacje czowiek
rodowisko przyrodnicze (rozszerzanie udziau technologii energooszczdnych,
zmiany modelu konsumpcji, zmiany pogldw dotyczcych ochrony rodowiska).
W nauczaniu geografii wane jest odejcie od metod podajcych i przejcie do ksztacenia

poszukujcego. Najbardziej ksztaccymi metodami nauczania s te, ktre aktywizuj ucznia,
umoliwiajc mu konstruowanie wiedzy przez samodzielne obserwowanie, analizowanie,
porwnywanie, wnioskowanie, ocenianie, projektowanie i podejmowanie dziaa
sprzyjajcych rozwizywaniu problemw.
Podstawow zasad doboru rodkw dydaktycznych i metod powinno by systematyczne

korzystanie z atlasu, ciennych map geograficznych oraz zasobw kartograficznych internetu.
Posugiwanie si map, orientowanie si w przestrzeni geograficznej, wykazywanie
zrnicowania przestrzennego skadnikw przyrodniczych i dziaalnoci czowieka
w rodowisku geograficznym oraz interpretacja treci map jest podstawowym celem edukacji
na tym poziomie.
W nauczaniu i uczeniu si geografii istotne jest stosowanie metody studiw przykadowych

stanowicych szczegowe studium jednostki (regionu, jednostki administracyjnej, miasta,
wsi, gospodarstwa rolnego, innych obiektw geograficznych) dobrze reprezentujcego
typowe cechy, zjawiska, procesy i relacje przyroda czowiek.
BIOLOGIA

I. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Ucze odbiera, analizuje i ocenia informacje pochodzce z rnych rde, ze szczeglnym
uwzgldnieniem prasy, mediw i internetu.
II. Rozumowanie i argumentacja.

Ucze interpretuje informacje i wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe midzy faktami,
formuuje wnioski, ocenia i wyraa opinie na temat omawianych zagadnie wspczesnej
biologii, zagadnie ekologicznych i rodowiskowych.
28

III. Postawa wobec przyrody i rodowiska.

Ucze rozumie znaczenie i konieczno ochrony przyrody; prezentuje postaw szacunku
wobec siebie i wszystkich istot ywych; opisuje postaw i zachowanie czowieka
odpowiedzialnie korzystajcego z dbr przyrody.
I. Biotechnologia i inynieria genetyczna. Ucze:

1) przedstawia znaczenie biotechnologii tradycyjnej w yciu czowieka oraz podaje
przykady produktw uzyskiwanych jej metodami (np. wino, piwo, sery);
2) wyjania, czym zajmuje si inynieria genetyczna, oraz podaje przykady jej
zastosowania; wyjania, co to jest organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO)
i produkt GMO;
3) przedstawia korzyci dla czowieka wynikajce z wprowadzania obcych genw do
mikroorganizmw oraz podaje przykady produktw otrzymywanych
z wykorzystaniem transformowanych mikroorganizmw;
4) przedstawia potencjalne korzyci i zagroenia pynce ze stosowania rolin
transgenicznych w rolnictwie oraz transgenicznych zwierzt w badaniach
laboratoryjnych i dla celw przemysowych;
5) opisuje klonowanie ssakw;
6) podaje przykady wykorzystania bada nad DNA (sdownictwo, medycyna, nauka);
7) wyjania, na czym polega poradnictwo genetyczne, oraz wymienia sytuacje,
w ktrych warto skorzysta z poradnictwa genetycznego i przeprowadzenia bada
DNA;
8) wyjania istot terapii genowej.
II. Rnorodno biologiczna i jej zagroenia. Ucze:

1) opisuje rnorodno biologiczn na poziomie genetycznym, gatunkowym
i ekosystemowym; wskazuje przyczyny spadku rnorodnoci genetycznej,
wymierania gatunkw, zanikania siedlisk i ekosystemw;
2) przedstawia podstawowe motywy ochrony przyrody (egzystencjalne, ekonomiczne,
etyczne i estetyczne);
3) przedstawia wpyw wspczesnego rolnictwa na rnorodno biologiczn (cigle
malejca liczba gatunkw uprawnych przy rosncym areale upraw, spadek
rnorodnoci genetycznej upraw);
4) podaje przykady kilku gatunkw, ktre s zagroone lub wyginy wskutek
nadmiernej eksploatacji ich populacji;
5) podaje przykady kilku gatunkw, ktre udao si restytuowa w rodowisku;
6) przedstawia rnic midzy ochron biern a czynn, przedstawia prawne formy
ochrony przyrody w Polsce oraz podaje przykady rolin i zwierzt objtych ochron
gatunkow;
7) uzasadnia konieczno midzynarodowej wsppracy w celu zapobiegania zagro-
eniom przyrody, podaje przykady takiej wsppracy (np. CITES, Natura 2000,
Agenda 21).
29

Lekcje biologii powinny suy ksztatowaniu postawy ciekawoci poznawczej przez

zachcanie uczniw do: stawiania pyta, formuowania problemw, krytycznego odnoszenia
si do rnych informacji. Nabyta przez ucznia wiedza (wiadomoci i umiejtnoci) powinna
mie zastosowanie w rozwizywaniu bliskich mu problemw, a take suy rozwijaniu
wiadomoci znaczenia biologii w rnych dziedzinach ycia.
Uczniowie maj zdoby umiejtnoci umoliwiajce podejmowanie wiadomych decyzji
zwizanych ze zdrowiem wasnym i innych ludzi.
W procesie ksztacenia biologicznego istotne jest zaplanowanie cyklu obserwacji
i dowiadcze. Podczas planowania i przeprowadzania dowiadcze oraz obserwacji naley
stworzy warunki umoliwiajce uczniom zadawanie pyta weryfikowalnych metodami
naukowymi, zbieranie danych, analizowanie i prezentowanie danych, konstruowanie
odpowiedzi na zadane pytania.
CHEMIA
I. Wykorzystanie, przetwarzanie i tworzenie informacji.

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych, pozyskuje, analizuje, ocenia i przetwarza
informacje pochodzce z rnych rde, ze szczeglnym uwzgldnieniem mediw
i internetu.
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwizywania problemw. Ucze:

1) zdobywa wiedz chemiczn w sposb badawczy obserwuje, sprawdza, weryfikuje,
wnioskuje i uoglnia;
2) wykazuje zwizek skadu chemicznego, budowy i waciwoci substancji z ich
zastosowaniami;
3) posuguje si zdobyt wiedz chemiczn w yciu codziennym w kontekcie dbaoci
o wasne zdrowie i ochrony rodowiska naturalnego.
III. Opanowanie czynnoci praktycznych. Ucze:

1) bezpiecznie posuguje si sprztem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;
2) projektuje i przeprowadza dowiadczenia chemiczne.
I. Materiay i tworzywa pochodzenia naturalnego. Ucze:

1) bada i opisuje waciwoci SiO2; wymienia odmiany SiO2 wystpujce w przyrodzie
i wskazuje na ich zastosowania;
2) opisuje proces produkcji szka; jego rodzaje, waciwoci i zastosowania;
30

3) wymienia surowce do produkcji wyrobw ceramicznych, cementu, betonu;

4) opisuje rodzaje ska wapiennych (wapie, marmur, kreda), ich waciwoci
i zastosowania; projektuje wykrycie ska wapiennych wrd innych ska i mineraw;
zapisuje rwnania reakcji;
5) zapisuje wzory hydratw i soli bezwodnych (CaSO4, (CaSO4)2H2O i CaSO42H2O);
podaje ich nazwy; opisuje rnice we waciwociach hydratw i substancji
bezwodnych; przewiduje zachowanie si hydratw podczas ogrzewania i weryfikuje
swoje przewidywania przez dowiadczenie; wymienia zastosowania ska gipsowych;
wyjania proces twardnienia zaprawy gipsowej (zapisuje odpowiednie rwnanie
reakcji);
6) wyjania pojcie alotropii pierwiastkw; na podstawie znajomoci budowy diamentu,
grafitu i fullerenw tumaczy ich waciwoci i zastosowania.
II. Chemia rodkw czystoci. Ucze:

1) opisuje proces zmydlania tuszczw; zapisuje (sownie) przebieg tej reakcji;
2) wyjania, na czym polega proces usuwania brudu, i bada wpyw twardoci wody na
powstawanie zwizkw trudno rozpuszczalnych; zaznacza fragmenty hydrofobowe
i hydrofilowe we wzorach czsteczek substancji powierzchniowo czynnych;
3) tumaczy przyczyn eliminowania fosforanw (V) ze skadu proszkw (proces
eutrofizacji);
4) wskazuje na charakter chemiczny skadnikw rodkw do mycia szka, przetykania
rur, czyszczenia metali i biuterii w aspekcie zastosowa tych produktw; stosuje te
rodki z uwzgldnieniem zasad bezpieczestwa; wyjania, na czym polega proces
usuwania zanieczyszcze za pomoc tych rodkw;
5) opisuje tworzenie si emulsji, ich zastosowania; analizuje skad kosmetykw (na
podstawie etykiety kremu, balsamu, pasty do zbw itd.) i wyszukuje w dostpnych
rdach informacje na temat ich dziaania.
III. Chemia wspomaga nasze zdrowie. Chemia w kuchni. Ucze:

1) tumaczy, na czym mog polega i od czego mog zalee lecznicze i toksyczne
waciwoci substancji chemicznych (dawka, rozpuszczalno w wodzie,
rozdrobnienie, sposb przenikania do organizmu) aspiryny, nikotyny, alkoholu
etylowego;
2) wyszukuje informacje na temat dziaania skadnikw popularnych lekw (np. wgla
aktywowanego, aspiryny, rodkw neutralizujcych nadmiar kwasw w odku);
3) wyszukuje informacje na temat skadnikw napojw dnia codziennego (kawa,
herbata, mleko, woda mineralna, napoje typu cola) w aspekcie ich dziaania na
organizm ludzki;
4) opisuje procesy fermentacyjne zachodzce podczas wyrabiania ciasta i pieczenia
chleba, produkcji wina, otrzymywania kwanego mleka, jogurtw, serw; zapisuje
rwnania reakcji fermentacji alkoholowej i octowej;
5) wyjania przyczyny psucia si ywnoci i proponuje sposoby zapobiegania temu
procesowi; przedstawia znaczenie i konsekwencje stosowania dodatkw do ywnoci
w tym konserwantw.
31

IV. Chemia gleby. Ucze:

1) tumaczy, na czym polegaj sorpcyjne waciwoci gleby; opisuje wpyw pH gleby na
wzrost wybranych rolin; planuje i przeprowadza badanie kwasowoci gleby oraz
badanie waciwoci sorpcyjnych gleby;
2) podaje przykady nawozw naturalnych i sztucznych, uzasadnia potrzeb ich
stosowania;
3) wymienia rda chemicznego zanieczyszczenia gleb oraz podstawowe rodzaje
zanieczyszcze (metale cikie, wglowodory, pestycydy, azotany);
4) proponuje sposoby ochrony gleby przed degradacj.
V. Paliwa obecnie i w przyszoci. Ucze:

1) podaje przykady surowcw naturalnych wykorzystywanych do uzyskiwania energii
(bezporednio i po przetworzeniu);
2) opisuje przebieg destylacji ropy naftowej i wgla kamiennego; wymienia nazwy
produktw tych procesw i uzasadnia ich zastosowania;
3) wyjania pojcie liczby oktanowej (LO) i podaje sposoby zwikszania LO benzyny;
tumaczy, na czym polega kraking oraz reforming, i uzasadnia konieczno
prowadzenia tych procesw w przemyle;
4) proponuje alternatywne rda energii analizuje moliwoci ich zastosowa
(biopaliwa, wodr, energia soneczna, wodna, jdrowa, geotermalne itd.);
5) analizuje wpyw rnorodnych sposobw uzyskiwania energii na stan rodowiska
przyrodniczego.
VI. Chemia opakowa i odziey. Ucze:
1) podaje przykady opakowa (celulozowych, szklanych, metalowych, sztucznych)
stosowanych w yciu codziennym; opisuje ich wady i zalety;
2) klasyfikuje tworzywa sztuczne w zalenoci od ich waciwoci (termoplasty
i duroplasty); zapisuje rwnania reakcji otrzymywania PVC; wskazuje na zagroenia
zwizane z gazami powstajcymi w wyniku spalania si PVC;
3) uzasadnia potrzeb zagospodarowania odpadw pochodzcych z rnych opakowa;
4) klasyfikuje wkna na naturalne (biakowe i celulozowe), sztuczne i syntetyczne,
wskazuje ich zastosowania; opisuje wady i zalety; uzasadnia potrzeb stosowania
tych wkien;
5) projektuje dowiadczenie pozwalajce zidentyfikowa wkna biakowe i celulozowe,
sztuczne i syntetyczne.

Na zajciach chemii ucze powinien mie szanse obserwowania, badania, dociekania,
odkrywania praw i zalenoci, osigania satysfakcji i radoci z samodzielnego zdobywania
wiedzy. Zakres treci nauczania stwarza wiele moliwoci pracy metod projektu
edukacyjnego (szczeglnie o charakterze badawczym), metod eksperymentu chemicznego
lub innymi metodami aktywizujcymi, co pozwoli uczniom na pozyskiwanie i przetwarzanie
informacji na rne sposoby i z rnych rde. Samodzielna obserwacja ucznia jest podstaw
do przeywania, wnioskowania, analizowania i uoglniania zjawisk, std bardzo dua rola
eksperymentu w realizacji powyszych treci.
32

FIZYKA
I. Wykorzystanie wielkoci fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwizania

prostych zada obliczeniowych.
II. Przeprowadzanie dowiadcze i wyciganie wnioskw z otrzymanych wynikw.
III. Wskazywanie w otaczajcej rzeczywistoci przykadw zjawisk opisywanych za pomoc

poznanych praw i zalenoci fizycznych.
IV. Posugiwanie si informacjami pochodzcymi z analizy przeczytanych tekstw (w tym

popularnonaukowych).
I. Grawitacja i elementy astronomii. Ucze:

1) opisuje ruch jednostajny po okrgu, posugujc si pojciem okresu i czstotliwoci;
2) opisuje zalenoci midzy si dorodkow a mas, prdkoci liniow i promieniem
oraz wskazuje przykady si penicych rol siy dorodkowej;
3) interpretuje zalenoci midzy wielkociami w prawie powszechnego cienia dla
mas punktowych lub rozcznych kul;
4) wyjania, na czym polega stan niewakoci, i podaje warunki jego wystpowania;
5) wyjania wpyw siy grawitacji Soca na ruch planet i siy grawitacji planet na ruch
ich ksiycw, wskazuje si grawitacji jako przyczyn spadania cia na powierzchni
Ziemi;
6) posuguje si pojciem pierwszej prdkoci kosmicznej i satelity geostacjonarnego;
opisuje ruch sztucznych satelitw wok Ziemi (jakociowo), wskazuje si grawitacji
jako si dorodkow, wyznacza zaleno okresu ruchu od promienia orbity (stosuje
III prawo Keplera);
7) wyjania, dlaczego planety widziane z Ziemi przesuwaj si na tle gwiazd;
8) wyjania przyczyn wystpowania faz i zamie Ksiyca;
9) opisuje zasad pomiaru odlegoci z Ziemi do Ksiyca i planet opart na paralaksie
i zasad pomiaru odlegoci od najbliszych gwiazd opart na paralaksie rocznej,
posuguje si pojciem jednostki astronomicznej i roku wietlnego;
10) opisuje zasad okrelania orientacyjnego wieku Ukadu Sonecznego;
11) opisuje budow Galaktyki i miejsce Ukadu Sonecznego w Galaktyce;
12) opisuje Wielki Wybuch jako pocztek znanego nam Wszechwiata; zna przybliony
wiek Wszechwiata, opisuje rozszerzanie si Wszechwiata (ucieczk galaktyk).
33

II. Fizyka atomowa. Ucze:

1) opisuje promieniowanie cia, rozrnia widma cige i liniowe rozrzedzonych gazw
jednoatomowych, w tym wodoru;
2) interpretuje linie widmowe jako przejcia midzy poziomami energetycznymi
atomw;
3) opisuje budow atomu wodoru, stan podstawowy i stany wzbudzone;
4) wyjania pojcie fotonu i jego energii;
5) interpretuje zasad zachowania energii przy przejciach elektronu midzy poziomami
energetycznymi w atomie z udziaem fotonu;
6) opisuje efekt fotoelektryczny, wykorzystuje zasad zachowania energii do
wyznaczenia energii i prdkoci fotoelektronw.
III. Fizyka jdrowa. Ucze:

1) posuguje si pojciami: pierwiastek, jdro atomowe, izotop, proton, neutron,
elektron; podaje skad jdra atomowego na podstawie liczby masowej i atomowej;
2) posuguje si pojciami: energii spoczynkowej, deficytu masy i energii wizania;
oblicza te wielkoci dla dowolnego pierwiastka ukadu okresowego;
3) wymienia waciwoci promieniowania jdrowego , , ; opisuje rozpady alfa, beta
(wiadomoci o neutrinach nie s wymagane), sposb powstawania promieniowania
gamma; posuguje si pojciem jdra stabilnego i niestabilnego;
4) opisuje rozpad izotopu promieniotwrczego, posugujc si pojciem czasu
poowicznego rozpadu; rysuje wykres zalenoci liczby jder, ktre ulegy rozpadowi
od czasu; wyjania zasad datowania substancji na podstawie skadu izotopowego,
np. datowanie wglem 14C;
5) opisuje reakcje jdrowe, stosujc zasad zachowania liczby nukleonw i zasad
zachowania adunku oraz zasad zachowania energii;
6) opisuje wybrany sposb wykrywania promieniowania jonizujcego;
7) wyjania wpyw promieniowania jdrowego na materi oraz na organizmy;
8) podaje przykady zastosowania zjawiska promieniotwrczoci i energii jdrowej;
9) opisuje reakcj rozszczepienia uranu 235U zachodzc w wyniku pochonicia
neutronu; podaje warunki zajcia reakcji acuchowej;
10) opisuje dziaanie elektrowni atomowej oraz wymienia korzyci i zagroenia pynce
z energetyki jdrowej;
11) opisuje reakcje termojdrowe zachodzce w gwiazdach oraz w bombie wodorowej.
Fizyka jest nauk przyrodnicz, zwizan z codzienn aktywnoci czowieka. Zatem,

wanym elementem nauczania fizyki jest wiadomo wiedzy potocznej, jak i baga
umiejtnoci wynikajcy z nieustannego obserwowania wiata.
Nauczanie fizyki ma by rozumiane jako sposobno do zaspokajania ciekawoci poznawczej
uczniw i na tej bazie ksztatowania umiejtnoci i zdobywania wiedzy, ktrej podstawy
zostay zapisane w dokumencie.
34

MATEMATYKA
I. Wykorzystanie informacji.
Ucze interpretuje tekst matematyczny. Po rozwizaniu zadania interpretuje otrzymany
wynik.
II. Wykorzystanie i interpretowanie reprezentacji.

Ucze uywa prostych, dobrze znanych obiektw matematycznych.
III. Modelowanie matematyczne.

Ucze dobiera model matematyczny do prostej sytuacji i krytycznie ocenia trafno modelu.
IV. Uycie i tworzenie strategii.

Ucze stosuje strategi, ktra jasno wynika z treci zadania.
V. Rozumowanie i argumentacja.
Ucze prowadzi proste rozumowanie, skadajce si z niewielkiej liczby krokw.
I. Liczby rzeczywiste i wyraenia algebraiczne. Ucze:

1) przedstawia liczby rzeczywiste w rnych postaciach (np. uamka zwykego, uamka
dziesitnego okresowego, z uyciem symboli pierwiastkw, potg);
2) oblicza bd bezwzgldny i bd wzgldny przyblienia;
3) posuguje si pojciem przedziau liczbowego, zaznacza przedziay na osi liczbowej;
4) wykonuje obliczenia procentowe, oblicza podatki, zysk z lokat (rwnie zoonych na
procent skadany i na okres krtszy ni rok);
5) uywa wzorw skrconego mnoenia na (a b)2 oraz a2 b2.
II. Rwnania i nierwnoci. Ucze:

1) sprawdza, czy dana liczba jest rozwizaniem rwnania;
2) wykorzystuje interpretacj geometryczn ukadu rwna pierwszego stopnia
z dwiema niewiadomymi;
3) rozwizuje nierwnoci pierwszego stopnia z jedn niewiadom;
4) rozwizuje rwnania kwadratowe z jedn niewiadom;
5) rozwizuje nierwnoci kwadratowe z jedn niewiadom.
III. Funkcje. Ucze:

1) oblicza ze wzoru warto funkcji dla danego argumentu;
2) odczytuje z wykresu niektre wasnoci funkcji (miejsca zerowe, maksymalne
przedziay, w ktrych funkcja ronie, maleje, ma stay znak, punkty, w ktrych
funkcja przyjmuje w danym przedziale warto najwiksz lub najmniejsz);
35

3) rysuje wykres funkcji liniowej, korzystajc z jej wzoru;

4) wyznacza wzr funkcji liniowej na podstawie informacji o tej funkcji lub o jej
wykresie;
5) interpretuje wspczynniki wystpujce we wzorze funkcji liniowej;
6) szkicuje wykres funkcji kwadratowej, korzystajc z jej wzoru;
7) interpretuje wspczynniki wystpujce we wzorze funkcji kwadratowej w postaci
kanonicznej, w postaci oglnej i w postaci iloczynowej (o ile istnieje);
8) wyznacza warto najmniejsz i warto najwiksz funkcji kwadratowej
w przedziale domknitym;
9) wykorzystuje wasnoci funkcji liniowej i kwadratowej do interpretacji zagadnie
geometrycznych, fizycznych itp. (take osadzonych w kontekcie praktycznym);
10) szkicuje wykres funkcji f(x) = a/x dla danego a, korzysta ze wzoru i wykresu tej
funkcji do interpretacji zagadnie zwizanych z wielkociami odwrotnie
proporcjonalnymi.
IV. Trygonometria. Ucze:

1) wykorzystuje definicje i wyznacza wartoci funkcji sinus, cosinus i tangens ktw
ostrych;
2) korzysta z przyblionych wartoci funkcji trygonometrycznych (odczytanych z tablic
lub obliczonych za pomoc kalkulatora);
3) oblicza miar kta ostrego, dla ktrej funkcja trygonometryczna przyjmuje dan
warto (miar dokadn albo korzystajc z tablic lub kalkulatora przyblion);
4) stosuje proste zalenoci midzy funkcjami trygonometrycznymi:
sin
sin 2 + cos 2 = 1 , tg = oraz sin( 90 ) = cos .
cos
V. Planimetria. Ucze:
1) stosuje zalenoci midzy ktem rodkowym i ktem wpisanym;
2) korzysta z wasnoci funkcji trygonometrycznych w obliczeniach geometrycznych.
VI. Stereometria. Ucze:

1) rozpoznaje w graniastosupach i ostrosupach kty midzy odcinkami (np. krawdziami,
krawdziami i przektnymi), oblicza miary tych ktw;
2) rozpoznaje w graniastosupach i ostrosupach kt midzy odcinkami i paszczyznami
(midzy krawdziami i cianami, przektnymi i cianami), oblicza miary tych ktw;
3) rozpoznaje w walcach i w stokach kt midzy odcinkami oraz kt midzy odcinkami
i paszczyznami (np. kt midzy tworzcymi stoka, kt midzy tworzc
a podstaw), oblicza miary tych ktw;
4) rozpoznaje w graniastosupach i ostrosupach kty midzy cianami;
5) wyznacza przekroje prostopadocianw paszczyzn;
6) stosuje trygonometri do oblicze dugoci odcinkw, miar ktw, pl powierzchni
i objtoci.
36

VII. Elementy statystyki opisowej. Ucze:

1) oblicza redni arytmetyczn, redni waon i median (take w przypadku danych
pogrupowanych);
2) odczytuje i interpretuje dane przedstawione w postaci diagramw, wykresw i tabel.
Nauczyciel powinien sprawdzi, jakie wiadomoci i umiejtnoci posiada ucze

rozpoczynajcy nauk w branowej szkole I stopnia.
Przy wykonywaniu oblicze ucze powinien umie w razie potrzeby posugiwa si

kalkulatorem. Powinien te umie przy obliczeniach praktycznych poda rozsdne
zaokrglenia obliczonych wielkoci.
Przed omwieniem interpretacji geometrycznej ukadu rwna pierwszego stopnia z dwiema

niewiadomymi naley przypomnie algebraiczne metody rozwizywania takich ukadw.
Korzystajc z wasnoci funkcji kwadratowej, ucze powinien na przykad umie

rozstrzygn proste zagadnienia optymalizacyjne.
Znaczna cz lekcji geometrii powinna by powicona utrwaleniu umiejtnoci obliczania

pl i obwodw wieloktw i k.
Uwzgldniajc zrnicowane potrzeby edukacyjne uczniw, szkoa organizuje zajcia

zwikszajce szanse edukacyjne dla uczniw majcych trudnoci w nauce matematyki oraz
dla uczniw, ktrzy maj szczeglne zdolnoci matematyczne.
W przypadku uczniw zdolnych, mona wymaga wikszego zakresu umiejtnoci, jednake

wskazane jest podwyszanie stopnia trudnoci zada, a nie poszerzanie tematyki.
INFORMATYKA
I. Bezpieczne posugiwanie si komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci

komputerowej. Komunikowanie si za pomoc komputera i technologii informacyjno-
-komunikacyjnych.
II. Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z rnych rde.

Opracowywanie za pomoc komputera: rysunkw, tekstw, danych liczbowych,
motyww, animacji, prezentacji multimedialnych.
III. Rozwizywanie problemw i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera,

z zastosowaniem podejcia algorytmicznego.
37

IV. Wykorzystanie komputera oraz programw i gier edukacyjnych do poszerzania wiedzy

i umiejtnoci z rnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowa.
V. Ocena zagroe i ogranicze, docenianie spoecznych aspektw rozwoju i zastosowa

informatyki.

I. Bezpieczne posugiwanie si komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci
komputerowej. Ucze:
1) opisuje podstawowe elementy komputera, jego urzdzenia zewntrzne i towarzyszce
(np. aparat cyfrowy) i ich dziaanie w zalenoci od wartoci ich podstawowych
parametrw, wyjania wspdziaanie tych elementw;
2) projektuje zestaw komputera sieciowego, dobierajc parametry jego elementw,
odpowiednio do swoich potrzeb;
3) korzysta z podstawowych usug w sieci komputerowej, lokalnej i rozlegej,
zwizanych z dostpem do informacji, wymian informacji i komunikacj,
przestrzega przy tym zasad netykiety i norm prawnych, dotyczcych bezpiecznego
korzystania i ochrony informacji oraz danych w komputerach w sieciach
komputerowych.
II. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie

informacji, wsptworzenie zasobw w sieci, korzystanie z rnych rde i sposobw
zdobywania informacji. Ucze:
1) znajduje dokumenty i informacje w udostpnianych w internecie bazach danych
(np. bibliotecznych, statystycznych, w sklepach internetowych), ocenia ich
przydatno i wiarygodno i gromadzi je na potrzeby realizowanych projektw
z rnych dziedzin;
2) tworzy zasoby sieciowe zwizane ze swoim ksztaceniem i zainteresowaniami;
3) dobiera odpowiednie formaty plikw do rodzaju i przeznaczenia zapisanych w nich
informacji.
III. Ucze wykorzystuje technologie komunikacyjno-informacyjne do komunikacji

i wsppracy z nauczycielami i innymi uczniami, a take z innymi osobami, jak rwnie
w swoich dziaaniach kreatywnych.
IV. Opracowywanie informacji za pomoc komputera, w tym: rysunkw, tekstw, danych

liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmw. Ucze:
1) edytuje obrazy w grafice rastrowej i wektorowej, dostrzega i wykorzystuje rnice
midzy tymi typami obrazw;
2) przeksztaca pliki graficzne, z uwzgldnieniem wielkoci plikw i ewentualnej utraty
jakoci obrazw;
3) opracowuje obrazy i filmy pochodzce z rnych rde, tworzy albumy zdj;
4) opracowuje wielostronicowe dokumenty o rozbudowanej strukturze, stosuje style
i szablony, tworzy spis treci;
38

5) gromadzi w tabeli arkusza kalkulacyjnego dane pochodzce np. z internetu, stosuje

zaawansowane formatowanie tabeli arkusza, dobiera odpowiednie wykresy do
zaprezentowania danych;
6) tworzy baz danych, posuguje si formularzami, porzdkuje dane, wyszukuje
informacje, stosujc filtrowanie;
7) wykonuje podstawowe operacje modyfikowania i wyszukiwania informacji na
relacyjnej bazie danych;
8) tworzy rozbudowan prezentacj multimedialn na podstawie konspektu
i przygotowuje j do pokazu, przenosi prezentacj do dokumentu i na stron
internetow, prowadzi wystpienie wspomagane prezentacj;
9) projektuje i tworzy stron internetow, posugujc si stylami, szablonami
i elementami programowania.
V. Rozwizywanie problemw i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera,

stosowanie podejcia algorytmicznego. Ucze:
1) prowadzi dyskusje nad sytuacjami problemowymi;
2) formuuje specyfikacje dla wybranych sytuacji problemowych;
3) projektuje rozwizanie: wybiera metod rozwizania, odpowiednio dobiera narzdzia
komputerowe, tworzy projekt rozwizania;
4) realizuje rozwizanie na komputerze za pomoc oprogramowania aplikacyjnego lub
jzyka programowania;
5) testuje otrzymane rozwizanie, ocenia jego wasnoci, w tym efektywno dziaania
oraz zgodno ze specyfikacj;
6) przeprowadza prezentacj i omawia zastosowanie rozwizania.
VI. Wykorzystywanie komputera oraz programw edukacyjnych do poszerzania wiedzy

i umiejtnoci z rnych dziedzin. Ucze wykorzystuje oprogramowanie dydaktyczne
i technologie informacyjno-komunikacyjne w pracy twrczej i przy rozwizywaniu zada
i problemw szkolnych; korzysta, odpowiednio do swoich zainteresowa i potrzeb,
z zasobw edukacyjnych udostpnianych na portalach przeznaczonych do ksztacenia na
odlego.
VII. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania

zainteresowa, opisywanie zastosowa informatyki, ocena zagroe i ogranicze, aspekty
spoeczne rozwoju i zastosowa informatyki. Ucze:
1) opisuje szanse i zagroenia dla rozwoju spoeczestwa, wynikajce z rozwoju
technologii informacyjno-komunikacyjnych;
2) omawia normy prawne odnoszce si do stosowania technologii informacyjno-
-komunikacyjnych, dotyczce m.in. rozpowszechniania programw komputerowych,
przestpczoci komputerowej, poufnoci, bezpieczestwa i ochrony danych oraz
informacji w komputerze i w sieciach komputerowych;
3) zapoznaje si z moliwociami nowych urzdze i programw zwizanych
z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, zgodnie ze swoimi
zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.
39

Przy uyciu dostpnego oprogramowania uczniowie realizuj projekty i rozwijaj

kompetencje zespoowego rozwizywania problemw pochodzcych z rnych dziedzin.
Podczas zaj kady ucze powinien mie do swojej dyspozycji osobny komputer z dostpem
do internetu i odpowiednim oprogramowaniem. W trakcie prac nad projektami
(indywidualnymi lub zespoowymi) uczniowie powinni mie rwnie moliwo korzystania
z komputerw lub innych urzdze cyfrowych, w zalenoci od potrzeb wynikajcych
z charakteru zaj, realizowanych celw i tematw.
WYCHOWANIE FIZYCZNE
Przygotowanie do aktywnoci fizycznej przez cae ycie oraz ochrona i doskonalenie zdrowia
wasnego oraz innych, w szczeglnoci:
1) uwiadomienie potrzeby aktywnoci fizycznej przez cae ycie;
2) stosowanie w yciu codziennym zasad prozdrowotnego stylu ycia;
3) dziaanie jako krytyczny konsument (odbiorca) sportu;
4) umiejtnoci sprzyjajce zapobieganiu chorobom i doskonaleniu zdrowia fizycznego,
psychicznego i spoecznego.
I. Diagnoza sprawnoci i aktywnoci fizycznej oraz rozwoju fizycznego. Ucze:

1) wskazuje mocne i sabe strony swojej sprawnoci fizycznej;
2) opracowuje i realizuje program aktywnoci fizycznej dostosowany do wasnych
potrzeb;
3) omawia zalecenia dotyczce aktywnoci fizycznej w zalenoci od pci, okresu ycia
i rodzaju pracy zawodowej;
4) wymienia czynniki wpywajce na podejmowanie aktywnoci fizycznej zalene od
rodziny, kolegw, mediw i spoecznoci lokalnej.
II. Trening zdrowotny. Ucze:

1) ocenia reakcje wasnego organizmu na wysiek fizyczny o rnej intensywnoci;
2) wyjania, na czym polega prozdrowotny styl ycia;
3) wyjania zwizek midzy aktywnoci fizyczn i ywieniem a zdrowiem i dobrym
samopoczuciem oraz omawia sposoby utrzymania odpowiedniej masy ciaa we
wszystkich okresach ycia;
4) wykonuje proste wiczenia relaksacyjne;
5) wyjania, gdzie szuka wiarygodnych informacji dotyczcych zdrowia i sportu, oraz
dokonuje krytycznej analizy informacji medialnych w tym zakresie;
40

6) wymienia choroby cywilizacyjne uwarunkowane niedostatkiem ruchu,

w szczeglnoci choroby ukadu krenia, ukadu ruchu i otyo, oraz omawia
sposoby zapobiegania im;
7) wylicza oraz interpretuje wasny wskanik wagowo-wzrostowy (BMI).
III. Sporty caego ycia i wypoczynek. Ucze stosuje poznane elementy techniki i taktyki
w wybranych indywidualnych i zespoowych formach aktywnoci fizycznej.
IV. Bezpieczna aktywno fizyczna i higiena osobista. Ucze:
1) wykonuje wiczenia ksztatujce i kompensacyjne w celu przeciwdziaania
negatywnym dla zdrowia skutkom pracy, w tym pracy w pozycji siedzcej i przy
komputerze;
2) wyjania, na czym polega umiejtno oceny stopnia ryzyka zwizanego z niektrymi
sportami lub wysikami fizycznymi.
V. Sport. Ucze:
1) wyjania relacje midzy sportem profesjonalnym i sportem dla wszystkich
a zdrowiem;
2) omawia etyczne i zdrowotne konsekwencje stosowania rodkw dopingujcych;
3) wymienia i interpretuje przykady konstruktywnego i destrukcyjnego zachowania si
kibicw sportowych.
VI. Edukacja zdrowotna. Ucze:
1) wyjania, dlaczego zdrowie jest wartoci dla czowieka i zasobem dla spoeczestwa
oraz na czym polega dbao o zdrowie w okresie modoci i wczesnej dorosoci;
2) wyjania, co oznacza odpowiedzialno za zdrowie wasne i innych ludzi;
3) omawia konstruktywne, optymistyczne sposoby wyjaniania trudnych zdarze
i przeformuowania myli negatywnych na pozytywne;
4) wyjania, na czym polega praca nad sob dla zwikszenia wiary w siebie, poczucia
wasnej wartoci i umiejtnoci podejmowania decyzji;
5) wyjania, na czym polega konstruktywne przekazywanie i odbieranie pozytywnych
i negatywnych informacji zwrotnych oraz radzenie sobie z krytyk;
6) omawia zasady racjonalnego gospodarowania czasem;
7) wyjania, na czym polega samobadanie i samokontrola zdrowia oraz dlaczego naley
poddawa si badaniom profilaktycznym w okresie caego ycia;
8) wyjania, co to znaczy by aktywnym pacjentem i jakie s podstawowe prawa
pacjenta;
9) omawia przyczyny i skutki stereotypw i stygmatyzacji osb chorych psychicznie
i dyskryminowanych (np. yjcych z HIV/AIDS);
10) planuje projekt dotyczcy wybranych zagadnie zdrowia oraz wskazuje na sposoby
pozyskania sojusznikw i wspuczestnikw projektu w szkole, domu lub
w spoecznoci lokalnej;
11) omawia, na czym polega wspuczestnictwo i wsppraca ludzi, organizacji
i instytucji w dziaaniach na rzecz zdrowia;
12) wyjania, jaki jest zwizek midzy zdrowiem i rodowiskiem oraz co sam moe
zrobi, aby tworzy rodowisko sprzyjajce zdrowiu.
41

Zajcia wychowania fizycznego powinny by prowadzone w sali sportowej, w specjalnie

przygotowanym pomieszczeniu zastpczym bd na boisku szkolnym. Szczeglnie zalecane
s zajcia ruchowe na zewntrz budynku szkolnego, w rodowisku naturalnym, rwnie
w okresie jesienno-zimowym.
Niezbdne jest skoordynowanie zaj z wychowania fizycznego z programami edukacyjnymi
dotyczcymi zdrowia i profilaktyki zachowa ryzykownych lub chorb, oferowanymi
szkoom przez rne podmioty.
EDUKACJA DLA BEZPIECZESTWA
I. Znajomo struktury obronnoci pastwa.

Ucze rozrnia struktury obronnoci pastwa, rozumie ich rol oraz zna formy speniania
powinnoci obronnych przez organy administracji i obywateli.
II. Przygotowanie do sytuacji zagroe.

Ucze zna zasady postpowania w przypadku wystpienia zagroenia ycia, zdrowia lub
mienia; zna zasady planowania i organizowania dziaa.
III. Opanowanie zasad pierwszej pomocy.

Ucze umie udziela pierwszej pomocy poszkodowanym w rnych stanach zagraajcych
yciu i zdrowiu.
I. System obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej. Powinnoci obronne wadz

samorzdowych, instytucji i obywateli. Ucze:
1) wymienia i uzasadnia polityczne oraz militarne warunki gwarancji bezpieczestwa
pastwa;
2) wymienia obowizki obywateli w zakresie powinnoci obronnych.
II. Siy Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:

1) przedstawia i charakteryzuje organizacj Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;
2) wymienia rodzaje wojsk oraz sub w Siach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
III. Ochrona ludnoci i obrona cywilna. Ucze:

1) wyjania podstawowe zasady midzynarodowego prawa humanitarnego;
2) identyfikuje obiekty opatrzone midzynarodowymi znakami ochrony zabytkw;
3) wymienia podstawowe rodki ochrony ludnoci;
4) wymienia sposoby i rodki ochrony zwierzt;
42

5) rozpoznaje rodzaje sygnaw alarmowych i zna obowizki ludnoci po usyszeniu

alarmu;
6) wskazuje drogi ewakuacji w szkole, omawia zasady ewakuacji ludnoci i rodkw
materiaowych;
7) potrafi ewakuowa si z budynku w trybie alarmowym.
IV. Zagroenia czasu pokoju, ich rda, przeciwdziaanie ich powstawaniu, zasady
postpowania w przypadku ich wystpienia i po ich ustpieniu. Ucze:
1) wymienia zagroenia czasu pokoju i wyjania, na czym polegaj;
2) wyjania, na czym polega waciwe postpowanie w momentach wystpienia
poszczeglnych zagroe;
3) wymienia i charakteryzuje rda zagroe w najbliszym otoczeniu szkoy oraz domu;
4) przedstawia zasady dziaania w przypadku zagroe czasu pokoju (np. awarii,
katastrofy komunikacyjnej, budowlanej), podczas przebywania w domu, szkole,
miejscu rekreacji i na trasie komunikacyjnej;
5) wyjania zasady postpowania zwizane z wyszukiwaniem i wynoszeniem ofiar oraz
osb zagroonych z rejonw poraenia;
6) wskazuje sposoby zapobiegania panice podczas zagroe;
7) uzasadnia konieczno przestrzegania zasad bezpieczestwa wasnego i innych ludzi
podczas rnorodnych zagroe;
8) omawia zasady postpowania w czasie zagroenia terrorystycznego.
V. Zagroenia wystpujce podczas wojny. Ucze:

1) charakteryzuje rodki raenia;
2) wymienia konwencjonalne rodzaje broni wspczesnego pola walki;
3) wyjania, na czym polega waciwe postpowanie ludnoci w rejonach raenia broni
konwencjonaln;
4) wymienia i wyjania zasad dziaania indywidualnych rodkw ochrony przed broni
masowego raenia;
5) wymienia zbiorowe rodki ochrony przed broni konwencjonaln;
6) wyjania znaczenie zastpczych budowli ochronnych;
7) omawia zasady ewakuacji z terenw zagroonych.
VI. Pierwsza pomoc w nagych wypadkach (zachowanie ratownika). Ucze:

1) omawia podstawowe zasady postpowania ratownika w miejscu wypadku;
2) ocenia sytuacj w miejscu wypadku;
3) zabezpiecza miejsce wypadku i wzywa profesjonaln pomoc;
4) omawia zasady zapewnienia bezpieczestwa ratownikowi, poszkodowanym
i wiadkom zdarzenia;
5) wymienia rodki przydatne przy udzielaniu pierwszej pomocy;
6) ocenia stan poszkodowanego i demonstruje sposb skontrolowania jego funkcji
yciowych;
7) udziela pierwszej pomocy w przypadkach oparze, zama i zwichni, krwotokw,
dawienia si ciaem obcym, utraty przytomnoci, utraty oddechu, zatrzymania
krenia, wstrzsu pourazowego.
43

Niezwykle istotne jest, aby w trakcie nauczania przedmiotu koncentrowa si na kluczowych

problemach, szczeglnie w aspekcie praktycznym, powicajc im najwicej czasu.
Istotne znaczenie w rozwoju modziey ma wychowanie majce na celu ksztatowanie
postawy patriotycznej oraz poczucia odpowiedzialnoci za dorobek minionych pokole.
Realizujc ksztacenie w zakresie pierwszej pomocy, naley zwrci szczegln uwag na

wyksztacenie umiejtnoci praktycznych, szczeglnie rozpoznawania niebezpieczestw
i waciwego reagowania na nie. Istotne jest te ksztatowanie poczucia odpowiedzialnoci za
jako udzielonej pierwszej pomocy.
WYCHOWANIE DO YCIA W RODZINIE
I. Pogbianie wiedzy zwizanej z funkcjami rodziny, mioci, przyjani, penieniem rl

maeskich i rodzicielskich, seksualnoci czowieka i prokreacj. Umiejtno
podejmowania odpowiedzialnych decyzji dotyczcych wyboru drogi yciowej,
maestwa i rodziny.
II. Rozwijanie umiejtnoci rozwizywania problemw zwizanych z okresem dojrzewania,

dorastania i wyborem drogi yciowej. Umiejtno wiadomego kreowania wasnej
osobowoci.
III. Uzyskanie przez uczniw lepszego rozumienia siebie i najbliszego otoczenia.

Umiejtno poszukiwania i udzielania odpowiedzi na pytania: Kim jest czowiek? Jakie
s jego cele i zadania yciowe? Jaki jest sens ycia?
IV. Przyjcie pozytywnej postawy wobec ycia ludzkiego, osb niepenosprawnych

i chorych. Przygotowanie, na podstawie wiedzy i wyksztaconych umiejtnoci, do
poszanowania godnoci ycia ludzkiego i dojrzaego funkcjonowania w rodzinie.
V. Znajomo podstawowych zasad postpowania w sferze ludzkiej pciowoci i podnoci.

Ksztatowanie postaw prozdrowotnych, prospoecznych i prorodzinnych.
I. Rodzina. Role spoeczne. Ucze:

1) rozumie, na czym polega wierno, zaufanie i dialog w relacjach midzyludzkich;
2) rozumie, czym jest maestwo i jego fazy; zna trudnoci i konflikty oraz sposoby ich
rozwizywania; zna warto maestwa;
44

3) okrela, czym jest macierzystwo i ojcostwo, i wie, jak naley przygotowa si do

penienia rl rodzicielskich;
4) rozumie, na czym polega odpowiedzialne macierzystwo;
5) ma wiadomo roli autentycznoci rodzicw w yciu dzieci;
6) wskazuje rnice i podobiestwa midzy przyjani, zakochaniem, mioci; rozumie
znaczenie mioci w yciu czowieka;
7) rozumie, e lepsze zrozumienie siebie powoduje lepsze zrozumienie innych;
8) wskazuje funkcje rodziny ze szczeglnym uwzgldnieniem wychowania dzieci
w rodzinie;
9) rozumie znaczenie prawidowych postaw rodzicielskich dla rozwoju dziecka;
10) okrela, czym jest samotne rodzicielstwo;
11) omawia przebieg i higien ciy, rozwj prenatalny dziecka;
12) wie, czym jest szkoa rodzenia i rozumie, jakie peni funkcje;
13) zna i rozumie podoa konfliktw w rodzinie i okrela ich przyczyny; wskazuje
sposoby rozwizywania konfliktw;
14) okrela, na czym polega przemoc w rodzinie, w tym wykorzystywanie seksualne;
rozumie, na czym polega profilaktyka i zna moliwoci uzyskiwania pomocy w tym
zakresie;
15) rozumie, na czym polegaj zagroenia ycia spoecznego: alkoholizm, narkomania,
agresja, sekty, pornografia;
16) rozumie, czym jest niepenosprawno, staro, choroby, umieranie i mier, w tym
w aspekcie ycia rodzinnego.
II. Komunikacja interpersonalna. Ucze:

1) dokonuje autoprezentacji;
2) posuguje si rnymi formami komunikowania si;
3) odczytuje i interpretuje komunikaty;
4) rozumie znaczenie mowy ciaa w kontaktach interpersonalnych;
5) potrafi okreli podstawowe rdo ludzkich kompleksw i podj prb okrelenia
rda wasnych kompleksw;
6) rozumie zasady przeciwstawiania si wszelkim manipulacjom niebezpieczestwom
ze strony otoczenia.
III. Tosamo i wielowymiarowo czowieka. Poczucie sensu ycia. Ucze:

1) ma wiadomo wasnej tosamoci;
2) rozumie potrzeb poznania siebie i ksztatowania obrazu wasnej osoby; rozumie
potrzeb poznania swojego partnera;
3) wyraa szacunek dla siebie i innych;
4) potrafi lepiej zrozumie siebie i drugiego czowieka;
5) akceptuje siebie, swoje sabe i mocne strony;
6) rozumie trudnoci w osiganiu tosamoci pciowej, wie, gdzie szuka pomocy;
7) jest tolerancyjny wobec odmiennoci kulturowych, etnicznych, religijnych,
seksualnych;
8) potrafi by krytyczny wobec treci szkodliwych dla modziey;
9) jest odpowiedzialny za wasny rozwj emocjonalny.
45

IV. Rozwj psychoseksualny czowieka w kolejnych fazach ycia. Ucze:

1) rozumie, czym jest dojrzewanie: zna, rozumie i akceptuje kryteria dojrzaoci
biologicznej, psychicznej i spoecznej;
2) zna problemy okresu dojrzewania i sposoby radzenia sobie z nimi;
3) okrela wartoci i pojcia zwizane z pciowoci czowieka: msko, kobieco,
mio, rodzina, rodzicielstwo;
4) rozumie znaczenie odpowiedzialnoci w przeywaniu wasnej pciowoci i
budowaniu emocjonalnych wizi;
5) porwnuje role kobiet i mczyzn w kontekcie stereotypw;
6) wyjania, czym jest inicjacja seksualna, jej uwarunkowania i nastpstwa; wskazuje
argumenty biomedyczne, psychologiczne i moralne za opnianiem wieku inicjacji
seksualnej;
7) okrela istot seksualnoci czowieka i jej aspekty;
8) rozumie, na czym polega komplementarno pci wzajemne dopenianie si pci
w sferach fizycznej, psychicznej, emocjonalnej i spoecznej;
9) rozumie, akceptuje i wyraa szacunek dla osb pci odmiennej;
10) zna metody rozpoznawania podnoci, metody i rodki antykoncepcji oraz sposoby
ich dziaania i zasady doboru;
11) charakteryzuje choroby przenoszone drog pciow, w tym AIDS, i wie, jak im
zapobiega, zna i rozumie zasady profilaktyki, aspekt spoeczny i etyczny; chory na
AIDS w rodzinie.
V. Prawodawstwo dotyczce rodziny. Ucze:

1) zna organizacj poradnictwa modzieowego i rodzinnego w Polsce i rozumie, czemu
ono suy;
2) zna aspekty prawne zawarcia maestwa, separacji, rozwodu;
3) rozumie prawa i obowizki maonkw i rodzicw, omawia prawa dziecka;
4) zna i rozumie obowizki pastwa wobec rodziny;
5) wyjania, na czym polega przemoc i przestpstwa seksualne; wskazuje moliwoci
ich zapobiegania oraz sposoby obrony;
6) wie, gdzie szuka informacji o orodkach pomocy psychologicznej, medycznej
i prawnej; rozumie ich znaczenie;
7) rozumie, e aborcja moe stanowi zagroenie dla zdrowia psychicznego i fizycznego
aspekt prawny, medyczny i etyczny;
8) zna sposoby szukania pomocy w sytuacjach trudnych.
Do zada szkoy w zakresie realizacji wychowania do ycia w rodzinie naley

w szczeglnoci:
1) wspieranie wychowawczej roli rodziny;
2) wskazanie norm ycia spoecznego, pomoc w interioryzacji i ich wsplne
przestrzeganie;
3) pomoc we waciwym przeywaniu okresu dojrzewania;
46

4) wzmacnianie procesu identyfikacji z wasn pci;

5) ksztatowanie hierarchii wartoci;
6) promowanie integralnej wizji seksualnoci czowieka;
7) tworzenie klimatu dla koleestwa, przyjani oraz szacunku dla czowieka;
8) pomoc w poszukiwaniu odpowiedzi na podstawowe pytania egzystencjalne;
9) ukazywanie roli mediw i ich znaczenia dla czowieka i spoeczestwa.
ETYKA
I. Rozwijanie wraliwoci moralnej. Umiejtno lepszego poznania siebie i rozwijania

wasnej tosamoci.
II. Ksztatowanie rozpoznawania wartoci moralnych oraz zdolnoci odrniania dobra od

za. Dokonywanie trafnej oceny moralnej podejmowanych dziaa w yciu osobistym,
w grupie, szkole, spoecznoci lokalnej. Umiejtno dokonywania etycznej analizy
i oceny dziaa i decyzji wasnych i innych w wietle wartoci moralnych i tworzenia
hierarchii wartoci.
III. Podjcie samokontroli i pracy nad sob. Przyjmowanie odpowiedzialnoci za sowa

i czyny.
IV. Znajomo podstawowych poj i koncepcji etycznych.

I. Elementy etyki oglnej. Ucze:
1) zna, rozumie i stosuje pojcia niezbdne do opisu przey i dziaa moralnych:
a) posuguje si pojciami niezbdnymi do charakterystyki dziaania w aspekcie
jego moralnej oceny: decyzja, czyn, sprawczo, konflikt, problem, podmiot
dziaania (autor, sprawca), adresat dziaania, intencja dziaania, motyw
dziaania, tre dziaania, skutek (konsekwencja), okolicznoci dziaania,
b) rozpoznaje i nazywa wybrane emocje oraz uczucia,
c) posuguje si nazwami emocji i uczu do opisywania przey wasnych oraz
przey innych osb w kontekcie rnych dowiadcze moralnych,
d) zna i objania podstawowe pojcia zwizane z ocen moraln: dobro, zo,
warto, kryterium, zasada (norma, regua), postawa, cnota, wada, obowizek,
sankcja, sumienie, wzr, autorytet, odpowiedzialno, prawo naturalne, prawo
stanowione, godno, prawa czowieka, natura ludzka, prawda, szczcie;
2) wyjania rnic midzy dobrem (zem) moralnym a dobrem (zem) pozamoralnym;
3) odrnia wypowiedzi o faktach od wypowiedzi o wartociach i powinnociach;
4) wyjania rnice midzy dobrem godziwym, uytecznym i subiektywnie
zadowalajcym (przyjemnoci) i podaje przykady dbr tego rodzaju;
47

5) wyjania rnice midzy wartoci autoteliczn a instrumentaln oraz podaje

przykady wartoci tego rodzaju;
6) wyjania rnice midzy etyk a moralnoci oraz moralnoci a obyczajowoci,
prawem a religi;
7) wymienia gwne czynniki ograniczajce wiadomo i dobrowolno ludzkich
dziaa;
8) wie, e racjonalna ocena moralna wymaga uwiadomienia sobie kryterium, w wietle
ktrego dokonuje si oceny moralnej; stosuje wybrane kryteria moralne do
formuowania ocen moralnych;
9) wyjania, czym jest zasada (norma, regua) moralna i podaje przykady zasad (norm,
regu) moralnych;
10) wyjania genez norm moralnych;
11) wyjania, na czym polega uniwersalny charakter norm moralnych (roszczenie do
uniwersalnoci);
12) wyjania zwizek midzy dobrem (wartoci), jakim jest ycie a norm moraln: Nie
naley zabija; wyjania, co to znaczy, e ycie jest dobrem fundamentalnym;
13) wyjania, czym jest bioetyka; podaje przykady problemw bioetycznych oraz
przedstawia wasne stanowisko w wybranych kwestiach bioetycznych (aborcja,
eutanazja, inne).
II. Czowiek wobec siebie. Ucze:

1) wyjania, co to znaczy by osob; objania pojcie godnoci czowieka;
2) zna i rozwija swoje zalety, rozpoznaje i eliminuje swoje wady;
3) zna swoje podstawowe prawa i obowizki oraz wypenia wasne obowizki;
4) podaje przykady dziaa, ktre s wyrazem troski o wasne zdrowie i ycie;
5) analizuje problem stosowania rodkw psychoaktywnych i formuuje ocen moraln
dotyczc tego typu dziaa;
6) wyjania, czym jest sumienie i jak peni rol w yciu czowieka;
7) wyjania ide rozwoju moralnego i podaje przykady dziaa egoistycznych,
konformistycznych, altruistycznych;
8) wyjania, na czym polega autonomia czowieka, podaje przykady dziaa i postaw
autonomicznych i nieautonomicznych;
9) wyjania, na czym polega interioryzacja wartoci i norm moralnych;
10) objania, czym jest sens ycia, uczciwo, roztropno, umiarkowanie, mstwo,
honor, prywatno, asertywno, prawdomwno.
III. Czowiek a wiat ludzkich wytworw. Ucze:

1) podaje przykady ludzkich wytworw materialnych i niematerialnych oraz rozwaa
ich znaczenie w kontekcie pytania o dobre ycie;
2) dba o przedmioty bdce jego prywatn wasnoci, wasnoci innych oraz bdce
wasnoci publiczn;
3) potrafi podzieli si z innymi tym, co jest jego wasnoci;
4) dostrzega i wyjania zwizek midzy uczeniem si a wykonywan prac; wyjania
znaczenie pracy zarobkowej;
48

5) rozwaa problem wasnoci intelektualnej; wyjania, czym jest plagiat, oraz formuuje
ocen moraln dotyczc plagiatu;
6) podaje przykady waciwego i niewaciwego wykorzystywania nowoczesnych
technologii informacyjnych;
7) jest wiadomy, e postp cywilizacyjny dokonuje si dziki wiedzy; wyjania,
dlaczego wiedza jest dobrem (wartoci);
8) objania, czym jest spoeczna odpowiedzialno biznesu.
IV. Wybrane problemy moralne (do wyboru). Ucze:

1) identyfikuje i klasyfikuje wybrane problemy moralne ze wzgldu na wyrniony typ
relacji: czowiek wobec innych ludzi, czowiek wobec siebie samego, czowiek wobec
ludzkich wytworw, czowiek wobec przyrody, czowiek wobec Boga;
2) odwoujc si do wasnych dowiadcze lub dowiadcze innych osb (w tym take
postaci literackich, filmowych, przedstawionych w sztuce), charakteryzuje przeycia
wybranych osb (postaci) uwikanych w omawiany problem moralny;
3) precyzyjnie formuuje problem moralny i wyraa go w stosownym pytaniu;
4) analizuje wybrane problemy moralne wykorzystujc kluczowe pojcia dyskursu
etycznego;
5) angauje si w dyskusj na temat wybranych problemw moralnych.
Zadaniem szkoy jest umoliwienie uczniom uczestniczenia w zajciach z etyki

i dostosowanie tematyki tych zaj do ich dotychczas zdobytej wiedzy z zakresu etyki.
Praca nauczyciela ma koncentrowa si na wspieraniu ucznia w jego aktywnociach

zorientowanych na integralnie pojtym rozwoju, ktrego osi jest rozwj moralny,
pojmowany jako proces przechodzenia od heteronomii do autonomii moralnej. Wyrazem
poszerzania si sfery autonomii moralnej ucznia jest stopniowe interioryzowanie przez niego
wartoci i norm moralnych oraz pogbiajce si zrozumienie siebie jako podmiotu
moralnego, ktry spenia si jako czowiek na wielu polach moralnie pojtej
odpowiedzialnoci.
Wane jest, aby nauczyciel wraz z uczniami dokonywa wyboru szczeglnie wanych
problemw moralnych, ktre bd mogy by przedmiotem wsplnych docieka w rnych
formuach np. w formule projektu edukacyjnego.
Zarwno ze wzgldu na specyfik zaj z etyki jako zaj nieobowizkowych od nauczyciela

etyki wymagana jest daleko idca autonomia, wyraajca si w umiejtnym zaplanowaniu
pracy dydaktycznej z powierzon mu grup uczniw oraz w doborze tematyki zaj
stosownej do wieku i moliwoci intelektualnych, emocjonalnych i spoecznych uczniw.
49

JZYK MNIEJSZOCI NARODOWEJ LUB ETNICZNEJ
I. Zrozumienie wasnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego.
II. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
IV. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
I. Rozumienie specyfiki swego dziedzictwa narodowego lub etnicznego. Ucze:

1) zna utwory literackie i inne teksty kultury wane dla poczucia tosamoci narodowej
lub etnicznej i przynalenoci do wsplnoty europejskiej oraz wiatowej;
2) rozpoznaje wartoci narodowe zwizane z wasnym dziedzictwem kulturowym,
np.: ojczyzna, maa ojczyzna, spoeczno, nard, spoeczestwo, obywatelstwo;
3) rozumie zwizek poznanych utworw z yciem narodu i rnych grup
wsplnotowych;
4) rozpoznaje tematy, motywy, toposy charakterystyczne dla literatury narodowej;
5) rozumie relacje midzykulturowe w Polsce;
6) wykazuje korzyci wynikajce z wzajemnego przenikania kultur.
II. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze:

1) szuka literatury przedmiotu przydatnej do opracowywania rnych zagadnie;
selekcjonuje j wedug wskazanych kryteriw (korzysta z biblioteki zarwno
z tradycyjnego ksigozbioru, jak i z centrum multimedialnego);
2) tworzy przedmiotowe bazy danych zawierajce informacje zdobywane w toku nauki;
3) sporzdza opis bibliograficzny ksiki i artykuu, bibliografi danego tematu, przypis;
4) zna pojcia znaku jzykowego i systemu znakw; potrafi uzasadni, e jzyk jest
systemem znakw; rozrnia treci wprowadzane do komunikatu za pomoc znakw
werbalnych i niewerbalnych, majc wiadomo rnych sposobw ich odbioru
i interpretacji;
5) rozpoznaje rne odmiany jzyka, np. potoczny, gwarowy, literacki, dialekt;
6) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu: informatywn, ekspresywn, impresywn (w tym
perswazj), poetyck;
7) rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;
8) rozpoznaje cechy gatunkowe tekstu (w tym szczeglnie intencje nadawcze);
9) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, nazywa zastosowane w nim
rodki jzykowe i okrela ich funkcje w tekcie;
50

10) odczytuje sens tekstu (a w nim znaczenia wyrazw, zwizkw frazeologicznych,

zda, grup zda uporzdkowanych w akapicie), potrafi wydzieli jego fragmenty
i objani ich sens oraz funkcj na tle caoci;
11) dokonuje logicznego streszczenia tekstu argumentacyjnego (wyrniajc kluczowe
pojcia, twierdzenia i sposb ich uzasadnienia);
12) odczytuje sens tekstw artystycznych, publicystycznych (artyku, reporta),
popularnonaukowych, prasowych (wiadomo, komentarz), uwzgldniajc zawarte
w nich informacje zarwno jawne, jak i ukryte;
13) rozrnia pojcia bdu jzykowego i innowacji jzykowej, poprawnoci i stosownoci
wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia rne typy bdw jzykowych;
14) dostrzega zwizek jzyka z wartociami, tj. rozumie, e jzyk jest wartoci,
narzdziem wartociowania oraz rdem poznania wartoci.
III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze:

1) tworzy duszy tekst pisany lub mwiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja
utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi reguami jego
organizacji, przestrzegajc zasad spjnoci znaczeniowej i logicznej;
2) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki
i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje,
dokonuje ich selekcji pod wzgldem uytecznoci wypowiedzi, podsumowuje,
dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe
wnioskowanie);
3) przygotowuje wypowied (analizuje temat, dostosowuje do niego form wypowiedzi,
sporzdza plan wypowiedzi);
4) stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdajc sobie spraw z ich wartoci i funkcji;
5) opracowuje redakcyjnie wasny tekst (dokonuje przerbek, uzupenie, transformacji,
skrtw, eliminuje przypadkow niejednoznaczno wypowiedzi);
6) wykonuje rne dziaania na tekcie cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporzdza
konspekt, cytuje, sporzdza przypisy);
7) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow
wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono, poprawny akcent
wyrazowy oraz poprawn intonacj zdania);
8) prezentuje wasne przeycia wynikajce z kontaktw ze sztuk;
9) operuje sownictwem z krgw tematycznych: ojczyzna, Europa, wiat (przeszo
i teraniejszo); kultura, cywilizacja, polityka.
IV. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze:

1) zna pojcie aktu komunikacji jzykowej i wskazuje jego skadowe, dostrzega
i omawia wspczesne zmiany modelu komunikacji jzykowej (np. rnice midzy
tradycyjn komunikacj ustn lub pisan a komunikacj przez internet);
2) w analizie i interpretacji tekstu posuguje si podstawowymi pojciami z zakresu
historii literatury, teorii literatury i nauki o jzyku oraz terminami i pojciami
z zakresu innych dyscyplin;
3) rozpoznaje problematyk utworu;
51

4) rozpoznaje konwencj literack utworu (stae pojawianie si jakiego literackiego

rozwizania w obrbie pewnego historycznie okrelonego zbioru utworw);
5) odczytuje treci symboliczne utworu;
6) wskazuje zastosowane w utworze jzykowe rodki wyrazu artystycznego oraz inne
wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji,
genologii) i okrela ich funkcje;
7) dostrzega w czytanych utworach cechy stylu charakterystyczne dla danego twrcy;
8) rozrnia w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mwionych rodzaje stylizacji
jzykowej (np. archaizacj, dialektyzacj, kolokwializacj, naladowanie jzykw
obcych) i okrela jej funkcje;
9) wskazuje i analizuje przykady odmian jzyka napotkane w czytanych tekstach;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania bohatera i wiata przedstawionego
(narracja, fabua, sytuacja liryczna, akcja);
11) rozpoznaje podstawowe motywy (np. ojczyzny, poety, matki, ziemi) oraz ich funkcje
w utworze;
12) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (tytu,
podtytu, puenta, kompozycja, sowa klucze, motto);
13) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty: literacki, kulturowy, filozoficzny,
biograficzny;
14) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rnice);
15) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartoci
narodowe i uniwersalne.
Praca nauczyciela jzyka mniejszoci narodowej lub etnicznej polega na tworzeniu sytuacji
sprzyjajcych rozwojowi zainteresowa uczniw i ich wiadomego uczestnictwa w kulturze.
i kulturowego uczniom bdcych na rnych poziomach rozwoju intelektualnego. W swojej
pracy powinien wykorzystywa metody aktywizujce m.in. dyskusj, debat, dram, projekt
edukacyjny, ktre wspomagaj rozwj samodzielnego docierania do informacji
JZYK REGIONALNY JZYK KASZUBSKI
I. Znajomo kultury materialnej i duchowej Kaszub: historii, geografii, przyrody oraz

zrozumienie specyfiki dziedzictwa kulturowego regionu.
II. Rozumienie wypowiedzi ustnych i pisemnych o tematyce zwizanej z yciem codziennym

i omawian lektur. Wykorzystanie informacji w nich zawartych w rnych sytuacjach
komunikacyjnych.
52

III. Tworzenie wypowiedzi ustnych w jzyku kaszubskim oraz wypowiedzi pisemnych

w jzyku kaszubskim i polskim. Posugiwanie si rozwinitym zasobem rodkw
jzykowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych).
IV. Przetwarzanie tekstu sformuowanego w jzyku kaszubskim ustnie lub pisemnie. Zmiana
formy przekazu ustnego lub pisemnego.
V. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
I. Poznawanie kultury materialnej i duchowej Kaszub: historii, geografii, przyrody oraz

rozumienie specyfiki dziedzictwa kulturowego regionu. Ucze:
1) zna utwory literackie i inne teksty kultury wane dla poczucia tosamoci kaszubskiej
oraz przynalenoci do wsplnoty narodowej i europejskiej;
2) dostrzega rne wzorce postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych, kulturowych i w ich kontekcie ksztatuje swoj tosamo;
3) operuje sownictwem zwizanym z regionem kaszubskim;
4) rozpoznaje podstawowe tematy, motywy i toposy charakterystyczne dla literatury
kaszubskiej;
5) okrela wpyw religii, wyznania na kultur i ycie mieszkacw Kaszub;
6) wykazuje si podstawowym zakresem wiadomoci zwizanych z histori, geografi,
przyrod, kultur materialn i duchow Kaszub.
II. Odbir wypowiedzi w jzyku kaszubskim i wykorzystywanie informacji w nich

zawartych; rozumienie wypowiedzi ustnych i pisemnych o rnorodnej tematyce, formie
i dugoci w rnych warunkach odbioru. Ucze:
1) rozumie zasyszane i przeczytane (samodzielnie i przez lektora) teksty o rnorodnej
tematyce, formie (instrukcje, komunikaty, napisy informacyjne, ogoszenia,
rozmowy, wywiady, wiadomoci, audycje radiowe i telewizyjne);
2) wypowiada si ustnie i pisemnie w typowych sytuacjach;
3) rozpoznaje rne odmiany jzyka: potoczny, gwarowy, dialekty, literacki; typy
nadawcy i adresata; cechy gatunkowe omawianych tekstw;
4) odczytuje sens tekstu (a w nim znaczenia wyrazw, zwizkw frazeologicznych,
zda, grup zda uporzdkowanych w akapicie), potrafi wydzieli jego fragmenty
i objani ich sens oraz funkcj na tle caoci; rozumie podstawowe symbole literackie;
5) streszcza, parafrazuje tekst;
6) odczytuje sens tekstw artystycznych, publicystycznych (artyku, reporta), a take
prasowych (wiadomo prasowa, komentarz prasowy), uwzgldniajc zawarte w nich
informacje;
7) odrnia jzyk potoczny od literackiego; rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy
jzyka kaszubskiego;
8) korzysta z dostpnych sownikw jzyka kaszubskiego;
9) dostrzega zwizek jzyka z wartociami (rozumie, e jzyk jest wartoci
i narzdziem wartociowania oraz rdem poznania wartoci).
53

III. Samodzielne tworzenie wypowiedzi ustnych w jzyku kaszubskim oraz wypowiedzi

pisemnych w jzyku kaszubskim i polskim na typowe tematy; posugiwanie si
rozwinitym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych, gramatycznych,
ortograficznych oraz fonetycznych). Ucze:
1) wypowiada si w nastpujcych formach: rozprawka, recenzja, interpretacja utworu
literackiego lub jego fragmentu, notatka; na tematy zwizane z wiedz o regionie;
2) posuguje si jzykiem kaszubskim w sposb zapewniajcy sprawn komunikacj
jzykow w rnych sytuacjach prywatnych i publicznych; wzbogaca zasb
sownictwa;
3) stosuje proste strategie kompensacyjne (np. zastpienie innym wyrazem, opisem)
w przypadku, gdy nie zna lub nie pamita jakiego wyrazu;
4) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki
i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje,
dokonuje ich selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje,
dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe
wnioskowanie);
5) redaguje wasny tekst (dokonuje przerbek, uzupenie, transformacji, skrtw,
eliminuje przypadkow niejednoznaczno wypowiedzi);
6) dokonuje rnych zabiegw na tekcie cudzym (streszcza teksty, parafrazuje,
sporzdza konspekt, cytuje, sporzdza przypisy);
7) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow
wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono);
8) prezentuje wasne przeycia wynikajce z kontaktw ze sztuk;
9) operuje sownictwem z krgw tematycznych Kaszuby, Polska, Europa, wiat
(przeszo i teraniejszo); kultura, cywilizacja, polityka;
10) nawizuje kontakty towarzyskie; przedstawia siebie i inne osoby, udziela
podstawowych informacji na swj temat i danych rozmwcy oraz innych osb;
11) wyraa emocje (np. rado, niezadowolenie, zdziwienie) i proby;
12) ocenia wasne kompetencje jzykowe (poprawno gramatyczn i leksykaln) oraz
kompetencje komunikacyjne (stosowno i skuteczno wypowiadania si);
13) adiustuje na poziomie elementarnym tekst pisany i sporzdza jego korekt;
14) mwi i czyta teksty ze zrozumieniem sensu, z trosk o estetyk czytania i mwienia,
waciw dykcj, akcent, intonacj;
15) wykazuje si znajomoci zasad ortograficznych jzyka kaszubskiego i stosuje je
w tekcie;
16) szuka literatury przedmiotu przydatnej do opracowywania rnych zagadnie;
selekcjonuje j wedug wskazanych kryteriw (korzysta z zasobw bibliotecznych
zarwno z tradycyjnego ksigozbioru, jak i centrum multimedialnego);
17) sporzdza opis bibliograficzny ksiki i artykuu, bibliografi wybranego tematu,
przypisy.
54

IV. Przetwarzanie tekstu ustnie lub pisemnie; zmiana formy przekazu ustnego i pisemnego.
Ucze:
1) przekazuje w jzyku kaszubskim informacj usyszan lub przeczytan w innym
jzyku oraz przekazuje informacje zawarte w materiaach wizualnych (wykresach,
mapach, symbolach, piktogramach);
2) przekazuje w jzyku polskim gwne myli lub wybrane informacje z tekstu w jzyku
kaszubskim;
3) skraca, streszcza, rozwija usyszany lub przeczytany tekst;
4) wygasza teksty kaszubskie z pamici.
V. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze:

1) posuguje si podstawowymi pojciami z zakresu historii literatury, teorii literatury
i nauki o jzyku w analizie i interpretacji tekstu;
2) rozpoznaje problematyk utworu;
3) odczytuje treci symboliczne utworu;
4) wskazuje zastosowane w utworze jzykowe rodki artystycznego wyrazu oraz inne
wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji)
i okrela ich funkcje;
5) dostrzega w czytanych utworach charakterystyczne cechy stylu danej epoki oraz
cechy twrcy;
6) rozrnia w czytanych tekstach oraz w wypowiedziach ustnych rodzaje stylizacji
jzykowej (np. archaizacj, dialektyzacj) i okrela jej funkcj;
7) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania bohatera i wiata przedstawionego
(narracja, fabua, sytuacja liryczna, akcja);
8) rozpoznaje podstawowe motywy (np. ojczyzny, poety, matki, ziemi, wdrwki),
aluzje literackie, symbole kulturowe i znaki tradycji oraz okrela ich funkcje
w utworze; rozpoznaje retoryczn organizacj wypowiedzi;
9) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (tytu,
podtytu, puenta, kompozycja, sowa klucze, motto); konteksty literackie, kulturowe;
10) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rnice);
11) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartoci
regionalne, narodowe i uniwersalne;
12) konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury, np. plastycznymi, teatralnymi,
filmowymi;
13) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, nazywa stosowane w nim
rodki jzykowe i okrela ich funkcj w tekcie.
Edukacja kaszubska jest procesem, w ramach ktrego ksztatuje si jzykowa, kulturowa

i tosamociowa wiadomo modego czowieka. Partnerem w tym procesie powinna by
rodzina ucznia, rodowisko lokalne i regionalne.
Nauczanie jzyka kaszubskiego uczniw odbywa si przy uyciu metod komunikacyjnych
i obejmuje: sownictwo, wymow (z uwzgldnieniem fonetyki jzyka literackiego), nauk
55

czytania i pisania w jzyku literackim i translacj kaszubsko-polsk i polsko-kaszubsk,

wypowiedzi swobodne i kierowane, czytanie ze zrozumieniem i operacje jzykowe na tekcie
pisanym, pisanie ze suchu, ekspresj twrcz ucznia (tworzenie poezji, prozy, i innych
tekstw o charakterze artystycznym i uytkowym).
W procesie nauczania wane s wycieczki, ktre pozwol realizowa treci z zakresu historii
powszechnej, lokalnej i rodzinnej.
Wycieczki i warsztaty edukacyjne s integralnym elementem procesu ksztacenia jzykowego
i kulturowego.
56
Zacznik nr 5

DLA SZK SPECJALNYCH PRZYSPOSABIAJCYCH DO PRACYZacznik nr 5
DLA UCZNIW Z NIEPENOSPRAWNOCI INTELEKTUALN
PODSTAWAW STOPNIU UMIARKOWANYM
PROGRAMOWA LUBDLA
KSZTACENIA OGLNEGO ZNACZNYM
SZK SPECJALNYCH
PRZYSPOSABIAJCYCH DO PRACY DLA UCZNIW Z NIEPENOSPRAWNOCI
ORAZ DLA UCZNIW Z NIEPENOSPRAWNOCIAMI SPRZONYMI INTELEKTUALN
WSTOPNIU UMIARKOWANYM LUB ZNACZNYM ORAZ DLA UCZNIW
Z NIEPENOSPRAWNOCIAMI SPRZONYMI
Celem edukacji uczniw z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym

lub znacznym oraz uczniw z niepenosprawnociami sprzonymi jest efektywne
przygotowanie uczniw do dorosoci, w tym w praktycznym przysposobieniu do podjcia
zatrudnienia na otwartym/chronionym rynku pracy.
Celem jest take: utrwalanie i poszerzanie zakresu ju zdobytej wiedzy i umiejtnoci,

doskonalenie ju posiadanych kompetencji spoecznych, zdolnoci adaptacyjnych
i ksztacenie nowych umiejtnoci umoliwiajcych samodzielne, niezalene funkcjonowanie
uczniw w przyszoci przez:
1) rozwijanie zaradnoci, wspomaganie autonomii i niezalenoci yciowej uczniw;
2) doskonalenie kompetencji spoecznych, pozwalajcych zbudowa pozytywny obraz
samego siebie i pokona lk przed otoczeniem;
3) rozwijanie w uczniach postawy ciekawoci, otwartoci i poszanowania innych;
4) rozwijanie umiejtnoci dbaoci o wasne zdrowie i innych osb oraz umiejtnoci
tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu;
5) ksztatowanie poczucia odpowiedzialnoci za samodzielnie dokonywane wybory
i podejmowane decyzje (przewidywanie skutkw wasnych decyzji, wyciganie
wnioskw i przewidywanie konsekwencji swoich dziaa);
6) rozwijanie umiejtnoci komunikacyjnych i budowania relacji z innymi osobami
odpowiednio do penionych rl spoecznych;
7) ksztatowanie umiejtnoci wspycia i wsppracy oraz komunikowania si na
zasadach otwartoci, partnerstwa i wzajemnoci;
8) zapewnienie uczniom dostpu do rnych rde informacji i opanowanie
umiejtnoci korzystania z nich;
9) stymulowanie rozwoju poznawczego, emocjonalnego i spoecznego przez
wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych;
10) przygotowanie do wykonywania, indywidualnie i zespoowo, rnych prac, majcych
na celu zaspokajanie potrzeb wasnych i otoczenia;
11) ksztatowanie kompetencji spoeczno-zawodowych istotnych z punktu widzenia
samostanowienia w dorosym yciu;
12) ksztatowanie kluczowych kompetencji zawodowych ucznia;
1

13) ksztatowanie prawidowej postawy uczniw wobec pracy, w aspekcie motywacji,

kompetencji i zaangaowania w prac;
14) ksztatowanie umiejtnoci oceny wasnych kompetencji zawodowych, w tym
umiejtnoci praktycznych;
15) ksztatowanie umiejtnoci autoprezentacji;
16) ksztatowanie umiejtnoci praktycznych do podjcia zatrudnienia na otwartym lub
chronionym rynku pracy, w tym udziau w praktykach wspomaganych;
17) ksztatowanie umiejtnoci zdobywania, utrzymywania i wypowiadania zatrudnienia;
18) rozwijanie kreatywnoci uczniw oraz ich uzdolnie i zainteresowa;
19) ksztatowanie umiejtnoci organizowania bezpiecznego wypoczynku i czasu wolnego
przez podejmowanie rnych aktywnoci;
20) zwikszenie zakresu moliwoci przygotowania ucznia do podejmowania decyzji
w zakresie wyboru celowej aktywnoci po zakoczeniu edukacji (w tym w warsztacie
terapii zajciowej, rodowiskowym domu samopomocy, zakadzie aktywnoci
zawodowej, zakadzie pracy chronionej, na otwartym rynku pracy), w zalenoci
od indywidualnych predyspozycji, moliwoci i ogranicze;
21) wyposaenie ucznia w takie umiejtnoci i wiadomoci, ktre pozwol mu na
korzystanie na miar indywidualnych moliwoci z jego wolnoci i praw
czowieka.
Zadania szkoy
1. Tworzenie warunkw niezbdnych do zapewnienia uczniowi komfortu psychicznego,

poczucia bezpieczestwa emocjonalnego i akceptacji, wspierajcych aktywno
i uczestniczenie ucznia w yciu klasy i szkoy.
2. Tworzenie warunkw i sytuacji sprzyjajcych doskonaleniu umiejtnoci
samoobsugowych uczniw oraz ich zaradnoci yciowej niezbdnej w codziennym
yciu.
3. Tworzenie szans edukacyjnych i rozwojowych poprzez waciwe poczenie
oczekiwa oraz wymaga na tle umiejtnoci, indywidualnych potrzeb ucznia i jego
otoczenia.
4. Poszukiwanie skutecznych strategii wprowadzania zmian oraz nowych dowiadcze,
aby radzenie sobie z trudnociami yciowymi wzmacniao u uczniw poczucie ich
autonomii i odpowiedzialnoci.
5. Pomoc i wsparcie uczniw w tworzeniu i realizowaniu planw yciowych,
motywowanie do osobistego zaangaowania.
6. Zapoznanie uczniw z rynkiem pracy, z uwarunkowaniami prawnymi polskiego rynku
pracy, przygotowanie uczniw do poruszania si po tym rynku, przygotowanie
do aktywnego uczestnictwa w rnych formach ycia spoecznego i kulturalnego
na rwni z innymi czonkami zbiorowoci, penienia rnych rl spoecznych, w tym
przygotowanie do zaatwiania rnych spraw osobistych w urzdach i innych
instytucjach udzielajcych take wsparcia osobom niepenosprawnym, w tym porad
prawnych.
2

7. Dokonywanie wielospecjalistycznej, kompleksowej oceny umiejtnoci niezbdnych

w dorosym yciu i opracowywanie na jej podstawie indywidualnych programw
edukacyjno-terapeutycznych, z naciskiem na rozwj kompetencji spoecznych
i zawodowych oraz przygotowanie do dorosego ycia i zatrudnienia.
8. Wykorzystywanie naturalnych sytuacji ycia codziennego do dalszego rozwijania
umiejtnoci komunikacyjnych uczniw, umiejtnoci prowadzenia rozmowy,
odpowiednio do penienia rl spoecznych, a take umiejtnoci czytania i pisania
oraz umiejtnoci matematycznych, przydatnych w codziennym funkcjonowaniu.
9. Zapewnienie uczniom kompleksowej oferty dalszego rozwoju kompetencji
komunikacyjnych przy wykorzystaniu bazy dydaktycznej i terapeutycznej,
z uwzgldnieniem specjalistycznych, nowoczesnych metod oraz technik.
10. Zapewnienie uczniom udziau w zajciach rewalidacyjnych, wspierajcych ich rozwj,
zgodnie z zaleceniami zawartymi w orzeczeniach o potrzebie ksztacenia specjalnego
oraz wynikami wielospecjalistycznych ocen funkcjonowania uczniw i majcych
wpyw na moliwoci ksztacenia oglnego oraz realizacj treci podstawy
programowej. Specjalici prowadzcy zajcia rewalidacyjne mog prowadzi
indywidualne zajcia z uczniami lub czy uczniw z podobnymi problemami
rozwojowymi i perspektywami na przyszo.
11. Wspomaganie ucznia w podnoszeniu poziomu wiadomoci i umiejtnoci potrzebnych
w pracy.
12. Wsparcie uczniw pomoc doradcy zawodowego, w tym prowadzenie zaj
grupowych i konsultacji indywidualnych.
13. Zapewnienie dostpu do jakoci informacji zawodowej.
14. Pomoc w zidentyfikowaniu zainteresowa zawodowych oraz w podejmowaniu decyzji
zwizanych z preferencjami predyspozycji ucznia.
15. Zapewnienie uczniom wsparcia w poczeniu cech osobowoci oraz indywidualnych
preferencji w wyborze pracy.
16. Pomoc w wyborze odpowiedniej pracy oraz w rozwiniciu odpowiednich zdolnoci
i umiejtnoci do wykonywania tej pracy.
17. Tworzenie warunkw do zapoznania si z rnymi rodzajami stanowisk pracy,
z rnymi czynnociami pracy. Organizowanie wizyt studyjnych w zakadach pracy.
18. Nawizywanie kontaktu z lokalnymi orodkami wsparcia oraz organizacjami
pozarzdowymi dziaajcymi na rzecz osb niepenosprawnych, w tym
z niepenosprawnoci intelektualn i instytucjami promujcymi aktywizacj
spoeczn i zawodow tych osb.
19. Nawizywanie kontaktu z pracodawcami z rnych sektorw i bran, u ktrych
uczniowie mogliby realizowa praktyki wspomagane, bd mogliby po zakoczeniu
edukacji uzyska zatrudnienie.
20. Monitorowanie regionalnego rynku pracy w celu okrelania czynnoci moliwych
do wykonywania przez uczniw.
21. Stworzenie warunkw do organizacji szkolenia teoretycznego i praktycznego oraz
umiejtnoci szukania pracy.
22. Organizowanie praktyk wspomaganych na indywidualnie dobranych stanowiskach
pracy przy wsparciu nauczycieli penicych rol trenerw pracy.
3

23. Tworzenie warunkw do ksztatowania zachowa sprzyjajcych zdrowiu

i bezpieczestwu (w tym propagowanie zasad bezpieczestwa i higieny pracy).
24. Tworzenie warunkw do rozwijania kondycji fizycznej i troski o wasne zdrowie.
25. Tworzenie warunkw sprzyjajcych podejmowaniu przez uczniw samodzielnych
inicjatyw i odpowiedzialnych decyzji.
26. Ksztatowanie pozytywnego wizerunku ucznia w rodowisku spoecznym
i instytucjonalnym jako potencjalnego pracownika, klienta i uytkownika.
27. Organizowanie i wsporganizowanie z uczniami uczestniczenia w aktualnych
wydarzeniach spoecznych i kulturalnych oraz zapewnienie moliwoci korzystania
z rnych form spdzania wolnego czasu (turystyka, krajoznawstwo, rekreacja,
imprezy sportowe i kulturalne).
28. Tworzenie warunkw do uczenia si sposobw spdzania czasu wolnego.
29. Tworzenie sytuacji sprzyjajcych poznawaniu otoczenia, w ktrym przebywa ucze,
instytucji i obiektw, z ktrych bdzie w przyszoci korzysta.
30. Tworzenie warunkw do poznawania tradycji i obyczajw lokalnych i narodowych
oraz rozbudzanie poczucia przynalenoci do spoecznoci lokalnej, regionu i kraju.
31. Tworzenie warunkw do zapoznawania uczniw z prawami czowieka i zasad,
e niepenosprawno, w tym niepenosprawno intelektualna, nie moe by
przyczyn dyskryminacji.
32. Tworzenie warunkw do uwiadamiania sobie przez uczniw ich moliwoci
i ogranicze wynikajcych z niepenosprawnoci, ktre mog napotka w yciu.
33. Przygotowywanie uczniw do penienia roli dorosej kobiety i mczyzny,
rozszerzenie wiedzy o seksualnoci czowieka.
34. Uczenie umiejtnoci ochrony siebie, swojej intymnoci oraz poszanowania
intymnoci innych osb.
35. Stwarzanie warunkw do podejmowania praktycznych dziaa na rzecz ochrony
rodowiska.
36. Wypracowanie optymalnego modelu wspdziaania z rodzinami uczniw w celu
zwikszenia efektywnoci podejmowanych dziaa.
37. Organizowanie wizyt studyjnych w dziennych placwkach aktywnoci dla osb
dorosych (warsztaty terapii zajciowej, rodowiskowe domy samopomocy, inne).
Formy zaj
W szkole specjalnej przysposabiajcej do pracy wyodrbnia si:

1) zajcia edukacyjne:
a) funkcjonowanie osobiste i spoeczne,
b) zajcia rozwijajce komunikowanie si
c) zajcia ksztatujce kreatywno,
d) przysposobienie do pracy,
e) wychowanie fizyczne,
f) etyka;
2) zajcia rewalidacyjne.
4

Funkcjonowanie osobiste i spoeczne to zajcia, na ktrych uczniowie doskonal wiadomoci

i umiejtnoci zdobyte na wczeniejszych etapach edukacyjnych, take w zakresie czytania,
pisania, poj matematycznych, niezbdnych w yciu dorosego czowieka. Zajcia
zapewniaj rwnie poznanie nowych wiadomoci i umiejtnoci z zakresu rodowiska
spoeczno-kulturowego, przygotowuj do penienia rnych rl spoecznych i rozwijaj
niezbdne w dorosoci kompetencje spoeczne.
Zajcia maj na celu wszechstronny rozwj uczniw oraz takie ich przygotowanie
do penienia rl spoecznych, w tym pracowniczych, aby mogli jako osoby dorose w jak
najbardziej optymalny sposb zintegrowa si ze rodowiskiem.
Zajcia rozwijajce komunikowanie si maj suy dalszemu rozwijaniu jzyka

i umiejtnoci porozumiewania si w bliskim i dalszym rodowisku w mowie, jak i w kady
moliwy dla ucznia sposb (jeeli jest to potrzebne uczniowi take z zastosowaniem
wspomagajcych i alternatywnych metod komunikacji AAC), rwnie z wykorzystaniem
odpowiednich pomocy do komunikacji, technologii informacyjno-komunikacyjnej. Ucze
powinien mie moliwo dowiadczania komunikowania si z rnymi osobami,
take w instytucjach, punktach usugowych, miejscach pracy.
Wane jest:
1) wzmacnianie motywacji uczniw do inicjatywy oraz aktywnoci komunikacyjnej;
2) rozwijanie umiejtnoci suchania, wypowiadania si, zadawania pyta, nawizywania
i prowadzenia dialogu, udzielania adekwatnych informacji zwrotnych;
3) rozwijanie umiejtnoci autoprezentacji;
4) rozwijanie umiejtnoci proszenia o pomoc, wyraania wdzicznoci i dzikowania;
5) uczenie si rozwizywania problemw i zachowa w sytuacjach konfliktowych;
6) rozwijanie zachowa asertywnych, umiejtnoci odmawiania;
7) rozwijanie umiejtnoci nawizywania i podtrzymywania przyjani, dbania
o przyjaci i znajomych;
8) praktyczne wykorzystywanie umiejtnoci czytania i pisania do formuowania
krtkich wypowiedzi, tworzenia i przekazywania informacji z zastosowaniem form
gramatycznych (w szczeglnoci tekstw kierowanych do rnych adresatw
i w rnych celach, pisania na temat wasnych dozna i potrzeb, np. zwizanych
z zatrudnieniem);
9) doskonalenie umiejtnoci posugiwania si sprztem lub oprogramowaniem
wspomagajcym komunikacj, rozwijanie umiejtnoci posugiwania si
nowoczesnymi technologiami;
10) odbieranie, przekazywanie i wykorzystywanie rnych informacji, w tym docieranie,
korzystanie, tworzenie i przetwarzanie informacji za pomoc rnych rodkw
(rwnie z wykorzystaniem komputera korzystanie z Internetu, portali
spoecznociowych, poczty elektronicznej, encyklopedii multimedialnych, obsuga
programw tekstowych i graficznych).
5

Zajcia ksztatujce kreatywno su dostarczaniu uczniom okazji do twrczego dziaania

w dobrej atmosferze i wsppracy przez:
1) motywowanie do aktywnoci;
2) wyraanie przey i emocji za pomoc dostpnych dla uczniw rodkw wyrazu,
take artystycznych;
3) ksztatowanie zainteresowa i ujawnianie zdolnoci, w szczeglnoci muzycznych,
tanecznych, plastyczno-technicznych, teatralnych, sportowych itp.;
4) budowanie pozytywnego obrazu samego siebie, pokazywanie mocnych stron
jako uczestnika zaj;
5) umacnianie wiary we wasne moliwoci w zakresie kreatywnego dziaania;
6) rozwijanie w uczniach postawy ciekawoci, otwartoci i poszanowania innych;
7) ksztatowanie umiejtnoci stawiania sobie realnych celw i umiejtnoci planowania;
8) ksztatowanie umiejtnoci organizowania i spdzania czasu wolnego;
9) nawizywanie pozytywnych relacji z ludmi (wspdziaanie i wsppraca).
W zalenoci od potrzeb uczniw, ale rwnie od ich specyficznych zachowa i ogranicze,

w ramach przedmiotu mog by organizowane zajcia: malarstwo, batik, rysunek, kola,
decoupage, modelarstwo/rzeba, obrbka drewna/metalu, zajcia muzyczne/wokalne, taniec,
rne rodzaje gimnastyki przy muzyce, zajcia sportowe, teatr/pantomima, florystyka,
ogrodnictwo, tkactwo/dziewiarstwo, zajcia komputerowe itp. Powysze propozycje stanowi
katalog zaj do wyboru zgodnie z zainteresowaniami i mocnymi stronami ucznia. Katalog
propozycji moe by rozszerzany w zalenoci od warunkw szkoy i lokalnego rodowiska
oraz od moliwoci praktycznego wykorzystania osignitych umiejtnoci w yciu
dorosym.
Przysposobienie do pracy ma na celu przygotowanie ucznia do aktywnoci przez prac, czyli

nabycie praktycznych umiejtnoci niezbdnych do podejmowania w rnych dziedzinach
pracy oraz poprawnego funkcjonowania w yciu spoecznym i zawodowym. Rozumiane jest
jako:
1) ksztatowanie pozytywnej postawy wobec pracy w aspekcie motywacji, kompetencji
i wykonania;
2) przyswajanie podstawowej wiedzy o pracy i poznawanie typowych sytuacji
zwizanych z prac;
3) uczenie wykonywania rnych prac zgodnie z preferencjami i predyspozycjami
ucznia;
4) opanowanie podstawowych umiejtnoci i czynnoci pracy;
5) przygotowanie uczniw do prowadzenia gospodarstwa domowego;
6) rozumienie kwestii zwizanych z bezpieczestwem i higien pracy;
7) ksztatowanie umiejtnoci zwizanych z poszukiwaniem pracy, korzystania z rnych
rde wiedzy;
8) przygotowanie do podjcia samodzielnej lub wspomaganej pracy na indywidualnie
dopasowanym stanowisku na otwartym lub chronionym rynku pracy;
9) zaspokajanie potrzeb poznawczych i spoecznych uczniw przez zapewnienie im
warunkw do aktywnoci celowej i spoecznie uytecznej.
6

Wychowanie fizyczne to zajcia rozwijajce sprawno i kondycj fizyczn. Wane jest,

aby po zakoczeniu nauki w szkole uczniowie byli jak najlepiej przygotowani
do samodzielnego podejmowania dziaa na rzecz aktywnoci fizycznej i wasnego zdrowia.
Gwne cele zaj to:

1) rozwijanie umiejtnoci maej motoryki (zrczno manualna, koordynacja ruchw
rk, kontrola maej motoryki);
2) rozwijanie umiejtnoci duej motoryki (ksztatowanie prawidowych pozycji
wyjciowych do wicze, prawidowej postawy, umiejtnoci elementarnych:
lokomocyjnych, nielokomocyjnych, manipulacyjnych);
3) ksztatowanie zdolnoci motorycznych (koordynacyjnych, siowych, szybkociowych,
wytrzymaociowych);
4) wyzwalanie aktywnoci ruchowej przez zajcia sportowe oparte na naturalnej
potrzebie ruchu;
5) hartowanie organizmu;
6) wdraanie do dbaoci o zdrowie, rozumienie zwizku aktywnoci fizycznej
ze zdrowiem;
7) wdraanie do wspdziaania w zespole, respektowania przepisw i zasad sportowych,
w tym zasad fair play;
8) ksztatowanie postawy wiadomego uczestniczenia uczniw w rnych imprezach
sportowo-rekreacyjnych i masowych zawodach.
Etyka to zajcia, podczas ktrych nauczyciel wprowadza uczniw w wiat wartoci, w ktrym
najprostszym i najlepiej dla nich rozpoznawalnym jest pojcie dobra. Nauczyciel krok
po kroku powinien uwraliwia uczniw, ukierunkowa na dobro i zachca do jego
poszukiwania we wszelkich przejawach.
Gwnym celem zaj etyki jest ksztatowanie pozytywnego nastawienia wobec omawianych
zagadnie dotyczcych czowieka, jego najbliszego otoczenia (rodziny, przyjaci, kolegw,
dzieci, osb starszych, osb niepenosprawnych itp.), rodowiska przyrodniczego,
spoecznego, stosunku do wasnych uczu, motywacji i okrelonych sytuacji yciowych.
Zajcia rewalidacyjne maj charakter terapeutyczny, usprawniajcy i korekcyjny. Dla

osignicia zaplanowanych celw nacisk powinien by pooony na mocne strony uczniw.
Celem zaj jest stymulowanie rozwoju funkcji psychomotorycznych, wyrwnywanie brakw

w umiejtnociach i wiadomociach uczniw, eliminowanie niepowodze oraz ich
emocjonalnych i spoecznych konsekwencji, m.in. radzenie sobie ze stresem, aby ucze mg
osign sukces przez:
1) doskonalenie mowy i umiejtnoci komunikowania si w codziennym yciu, w tym
zaatwiania rnych spraw osobicie, telefonicznie, przez poczt elektroniczn;
2) doskonalenie sprawnoci manualnej, zdolnoci percepcyjnych oraz procesw pamici
i uwagi;
7

3) korekcj wad postawy oraz kompensowanie odchyle i brakw rozwojowych;

4) doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo-suchowo-ruchowej;
5) doskonalenie orientacji w schemacie ciaa oraz orientacji kierunkowo-przestrzennej;
6) rozwijanie mylenia;
7) korygowanie niepodanych zachowa;
8) doskonalenie umiejtnoci samodzielnego i bezpiecznego poruszania si, take
rodkami transportu;
9) wspieranie umiejtnoci czytania, pisania, liczenia;
10) doskonalenie samodzielnoci osobistej i spoecznej;
11) doskonalenie umiejtnoci radzenia sobie z sukcesem i porak;
12) doskonalenie umiejtnoci radzenia sobie w sytuacjach trudnych i zagraajcych;
13) wzmocnienie wiary we wasne siy oraz utrzymanie dobrej motywacji do pracy,
ksztatowanie pozytywnej samooceny;
14) doskonalenie umiejtnoci bycia asertywnym.
Rodzaj zaj rewalidacyjnych jest okrelony w indywidulanym programie edukacyjno-

-terapeutycznym uwzgldniajcym zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie ksztacenia
specjalnego i wyniki wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia.
Zakres treci nauczania i wychowania wynika z poziomu indywidualnego rozwoju i tempa

przyswajania wiedzy przez ucznia. Przy realizacji treci nauczania i wychowania oraz
wyborze kierunku przygotowania do pracy naley wykorzysta moliwoci, jakie stwarza
lokalne rodowisko spoeczno-kulturowe, dzienne placwki aktywnoci dla osb dorosych,
miejscowy rynek pracy (moliwo zatrudnienia na otwartym lub chronionym rynku pracy,
w tym w zakadach aktywnoci zawodowej, spdzielniach socjalnych itp.) oraz baza
materialno-dydaktyczna szkoy.
Zdobyta przez uczniw wiedza, umiejtnoci, uksztatowane wartoci, wzorce osobowe,

zachowania i motywacje powinny uatwia im umiejtne penienie rl spoecznych.
I. Taki sam, ale inny:

1) odkrywanie siebie jako osoby dorosej;
2) ksztatowanie wiadomoci wasnej tosamoci;
3) doskonalenie umiejtnoci rozpoznawania i wyraania uczu;
4) uczenie si elementw kultury osobistej wygld zewntrzny, higiena osobista,
odpowiednie zachowanie si w rnych sytuacjach;
5) rozumienie wasnej niepenosprawnoci i ogranicze z niej wynikajcych;
6) rozumienie roli ucznia jako osoby dorosej w szkole przysposabiajcej do pracy;
7) posugiwanie si dowodem osobistym i innymi dokumentami;
8) doskonalenie umiejtnoci radzenia sobie w sytuacjach trudnych
i niebezpiecznych;
8

9) doskonalenie umiejtnoci wyboru odziey i ubierania si adekwatnego

do sytuacji, pogody;
10) akceptowanie zmian i szacunek dla wasnego ciaa;
11) poszanowanie prawa do intymnoci;
12) doskonalenie umiejtnoci nawizywania relacji z innymi ludmi;
13) uczenie si nawizywania waciwych relacji z pci przeciwn: koleestwo,
przyja, zakochanie, zwizek;
14) rozumienie sytuacji maestwa, w ktrym wystpuje niepenosprawno;
15) poznawanie zasad sprawowania opieki nad dzieckiem; rozumienie, co oznacza
odpowiedzialne rodzicielstwo;
16) doskonalenie umiejtnoci aktywnego udziau w yciu rodziny;
17) doskonalenie umiejtnoci oceny wasnych kompetencji;
18) rozwijanie swoich zainteresowa;
19) uczenie si odrniania marze realnych od nierealnych;
20) uczenie si odrniania fikcji od rzeczywistoci wiat kina, teatru, literatury, gier
komputerowych;
21) dalsze poznawanie wasnego regionu, kultury, tradycji regionalnych, organizacji
i instytucji dziaajcych na danym terenie;
22) rozumienie wanych wydarze w rodzinie, miejscu zamieszkania, kraju,
uczestniczenie w tych wydarzeniach;
23) uczenie si utosamiania z wasnym krajem;
24) uczenie si samodzielnego planowania wydatkw i gospodarowania pienidzmi;
25) doskonalenie umiejtnoci samodzielnego robienia zakupw i korzystania
z punktw usugowych;
26) doskonalenie umiejtnoci dbania o zdrowy styl ycia;
27) rozumienie koniecznoci wykonywania bada profilaktycznych (badania okresowe,
wizyty u stomatologa, urologa, ginekologa);
28) doskonalenie umiejtnoci korzystania z instrukcji (opracowanych przy pomocy zdj,
obrazkw, symboli, z tekstem atwym do czytania itp.);
29) doskonalenie umiejtnoci przygotowania posikw dla siebie i bliskich;
30) uczenie si radzenia sobie z problemem chorb i mierci bliskich osb, przeywanie
aoby;
31) uczenie si okrelania planw na przyszo;
32) uczenie si pisania poda;
33) uczenie si wypeniania ankiety osobowej;
34) poznawanie prawa, w tym uprawnie osb z niepenosprawnociami do korzystania
z systemu wsparcia spoecznego;
35) poznawanie obowizkw wobec prawa;
36) rozumienie roli absolwenta szkoy;
37) poznawanie wanoci dokumentw, ktre ucze otrzymuje na zakoczenie szkoy;
38) doskonalenie umiejtnoci organizowania sobie czasu wolnego;
39) rozumienie koniecznoci budowania wok siebie krgu wsparcia grupy przyjaznych
osb (ssiedzi, dalsza rodzina, rwienicy, znajomi, rodzina itd.).
9

II. Aktywny spoecznie:

1) poznawanie znaczenia sw: odpowiedzialno, obowizkowo;
2) doskonalenie umiejtnoci poprawnego zachowania si w miejscach publicznych;
3) doskonalenie umiejtnoci dokonywania wyborw w rnych sytuacjach yciowych;
4) doskonalenie umiejtnoci wsppracy z innymi osobami;
5) rozumienie sytuacji utrzymania bliskoci lub dystansu w relacjach z innymi;
6) doskonalenie umiejtnoci pomagania sobie i innym;
7) uczenie si wykonywania pracy charytatywnej/wolontariackiej;
8) uczenie si prowadzenia ycia towarzyskiego;
9) doskonalenie umiejtnoci radzenia sobie w sytuacjach gronych i trudnych;
10) uczenie si radzenia sobie ze stresem;
11) uczenie si bycia asertywnym;
12) stosowanie si do zasad savoir-vivre (odpowiednie zachowanie w rnych sytuacjach,
postawy wobec innych osb);
13) poznawanie zasad bezpieczestwa w kontaktach z innymi ludmi, nawizywanych za
pomoc Internetu i innych nowych technologii;
14) uczenie si orientacji w przestrzeni bliszego i dalszego rodowiska;
15) rozwijanie i doskonalenie umiejtnoci korzystania z transportu publicznego;
16) poznawanie dziennych placwek aktywnoci dla osb dorosych;
17) uczenie si zachowa waciwych dla pracownika/uczestnika placwki aktywnoci dla
osb dorosych;
18) uczenie si samodzielnoci w mieszkaniu treningowym.
III. Aktywny zawodowo.

1) rozpoznawanie i nazywanie wasnych potrzeb i oczekiwa w odniesieniu
do pracy; uczenie si wskazywania swoich mocnych i sabych stron w sytuacji pracy;
2) uczenie si okrelania swoich preferencji (zainteresowa) i predyspozycji
zawodowych, doskonalenie umiejtnoci planowania swojej przyszoci zawodowej;
3) poznawanie znaczenia pracy w yciu czowieka;
4) poznawanie zawodw i czynnoci zawodowych, dokonywanie wyborw zgodnie
z preferencjami i moliwociami;
5) poznawanie szans i zagroe wynikajcych z podjcia decyzji o zatrudnieniu;
6) uczenie si aktywnego poszukiwania pracy;
7) doskonalenie umiejtnoci posugiwania si komputerem i wykorzystywania go jako
rda informacji i narzdzia wypowiedzi;
8) uczenie si technik autoprezentacji i prowadzenia rozmowy kwalifikacyjnej
z pracodawc;
9) uczestniczenie w praktykach wspomaganych; uczenie si czynnoci pracy
na konkretnych stanowiskach pracy;
10) zapoznanie si z dokumentacj formaln zwizan z podjciem zatrudnienia;
11) poznanie praw i obowizkw pracownika;
12) poznanie praw i obowizkw pracodawcy;
13) poznanie zasad bezpieczestwa i higieny pracy oraz przepisw przeciwpoarowych;
14) uczenie si radzenia sobie z sytuacjami trudnymi w pracy;
10

15) ksztatowanie umiejtnoci spoecznych niezbdnych w pracy;

16) poznanie stanowiska pracy i kultury zakadu pracy.
Szkoa specjalna przysposabiajca do pracy dla uczniw z niepenosprawnoci intelektualn

w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniw z niepenosprawnociami
sprzonymi przygotowuje modzie do penienia rnych dorosych rl spoecznych oraz
autonomicznego (na miar ich moliwoci rozwojowych i edukacyjnych), aktywnego
dorosego ycia.
Szkoa ma obowizek stosowania w edukacji uczniw racjonalnych usprawnie, o ktrych

mowa w artykule 24 Konwencji o prawach osb niepenosprawnych, sporzdzonej w Nowym
Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169).
Edukacja uczniw z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym

lub znacznym oraz uczniw z niepenosprawnociami sprzonymi polega na caociowej
i jednoczesnej realizacji funkcji dydaktycznej, wychowawczej i opiekuczej szkoy.
Ksztacenie uczniw z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym

lub znacznym oraz uczniw z niepenosprawnociami sprzonymi jest dostosowane
do potrzeb edukacyjnych i moliwoci psychofizycznych dorosych uczniw.
Cele, formy i metody pracy naley dostosowa do specyfiki indywidualnych potrzeb wedug
zasad opisanych przez wspczesne teorie nauczania oraz w oparciu o dowiadczenia
nauczycieli praktykw i dobre praktyki na rynku pracy.
Specyfika ksztacenia uczniw z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym

lub znacznym oraz z niepenosprawnociami sprzonymi polega na nauczaniu i wychowaniu
caociowym, sytuacyjnym, zadaniowym, zintegrowanym, opartym na praktycznym
poznawaniu zmieniajcej si rzeczywistoci, przygotowujcym do niezalenego ycia.
Priorytetem w edukacji uczniw z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu

umiarkowanym lub znacznym oraz z niepenosprawnociami sprzonymi jest poszerzanie
ich kompetencji osobistych, spoecznych i komunikacyjnych, dowiadczanie i rozumienie
sytuacji zwizanych z dorosym yciem, przygotowanie uczniw do zatrudniania
wspomaganego lub innej formy zatrudniania albo do efektywnego funkcjonowania
w dziennych placwkach aktywnoci dla osb dorosych, w maksymalnej integracji z innymi
czonkami spoecznoci lokalnej. Wane jest rwnie przygotowywanie uczniw
do samodzielnego lub grupowego mieszkania (w tym w mieszkalnictwie wspomaganym
i chronionym).
11

Przy ustalaniu kierunkw pracy naley uwzgldnia indywidualne tempo rozwoju,

kompetencje komunikacyjne, zainteresowania, uzdolnienia, dotychczasowe dowiadczenia
yciowe, mocne i sabe strony ucznia oraz wzmacnia jego aktywno i uczestniczenie
przez tworzenie rodowiska nauczania i wychowania uatwiajcego funkcjonowanie ucznia
oraz pozbawionego barier ograniczajcych to funkcjonowanie.
Edukacja uczniw z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym

lub znacznym oraz z niepenosprawnociami sprzonymi opiera si na wielospecjalistycznej,
kompleksowej ocenie poziomu funkcjonowania ucznia, z uwzgldnieniem procesw
poznawczych, umiejtnoci w zakresie porozumiewania si, czytania, pisania, liczenia, dbania
o siebie, rozpoznawania i kontroli emocji, predyspozycji, kompetencji spoeczno-
-zawodowych, sposobw spdzania czasu wolnego, czynnikw kontekstowych (osobistych
i rodowiskowych) oraz tworzonych dla uczniw indywidualnych programw edukacyjno-
-terapeutycznych.
Zintegrowany wielospecjalistycznie indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny jest

opracowywany i realizowany przez cay zesp nauczycieli i specjalistw, doradcw
zawodowych, wsplnie z uczniem i jego najbliszym otoczeniem (rodzina, opiekunowie),
z uwzgldnieniem wyznawanych przez nich wartoci.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny okrela zoperacjonalizowane cele krtko-

i dugoterminowe uwzgldniajce zdiagnozowane potrzeby ucznia. Kademu celowi
przypisane s dziaania, sposb i termin ich realizacji oraz osoby odpowiedzialne.
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny podlega monitorowaniu, okresowej

ewaluacji i modyfikowaniu.
O doborze uczniw do oddziaw decyduj gwnie ich potrzeby edukacyjne i moliwoci

psychofizyczne. Najwaniejszym kryterium powinno by dobro ucznia i uzasadnione
przekonanie, e tworzymy dla niego najkorzystniejsze warunki, przygotowujce go do
wchodzenia w dorose ycie, w tym take do zatrudniania wspomaganego lub innej formy
zatrudniania albo efektywnego funkcjonowania w dziennych placwkach aktywnoci dla osb
dorosych.
W celu nabywania praktycznych umiejtnoci zwizanych z wchodzeniem w rol

pracownika, szkoa zapewnia uczniowi wsparcie doradcy zawodowego, zajcia
przysposobienia do pracy oraz zgodnie z jego predyspozycjami i zainteresowaniami
praktyki wspomagane poza szko, z udziaem nauczyciela (doradcy zawodowego lub innego
specjalisty), ktry peni rol trenera pracy.
Postpy ucznia powinny by wzmacniane pozytywnie, natomiast brak postpw nie podlega
wartociowaniu negatywnemu. Ocenianie biece funkcjonowania ucznia prowadzone jest
podczas spotka zespou nauczycieli i specjalistw pracujcych z uczniem.
12

Konieczne jest zapewnienie uczniom integracji spoecznej w naturalnym rodowisku

spoecznoci lokalnej.
Nie kady ucze z niepenosprawnoci intelektualn w stopniu umiarkowanym lub

znacznym oraz z niepenosprawnociami sprzonymi bdzie mg w tak szerokim zakresie
skorzysta z proponowanej tematyki, organizowanych wizyt studyjnych, czy praktyk
wspomaganych. W takiej sytuacji zesp nauczycieli i specjalistw pracujcych w szkole
powinien szuka dla ucznia optymalnego modelu jego edukacji, by moe wycznie
w oparciu o istniejce w placwce pracownie, umoliwiajce realizacj przysposobienia do
pracy oraz baz materialno-dydaktyczn.
Ze wzgldu na specyficzny charakter edukacji uczniw z niepenosprawnoci intelektualn

w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz uczniw z niepenosprawnociami
sprzonymi, a take indywidualne tempo i zakres nauki kadego ucznia, osignicia
w poszczeglnych sferach oddziaywa pedagogicznych i rewalidacyjnych s planowane
indywidualnie.
Dokonywana okresowo przez nauczycieli i specjalistw wielospecjalistyczna

i wieloprofilowa ocena poziomu funkcjonowania ucznia umoliwia modyfikowanie
indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego i dostosowanie poziomu
oczekiwanych osigni ucznia do jego moliwoci. Planujc osignicia uczniw w zakresie
przysposobienia do pracy, naley bra pod uwag w szczeglnoci:
1) indywidualne moliwoci ucznia;
2) rozwj umiejtnoci praktycznych;
3) wykorzystanie nabytej wiedzy i umiejtnoci w yciu codziennym i sytuacjach
w pracy;
4) przestrzeganie dyscypliny pracy;
5) jako wykonywanej pracy;
6) umiejtno kontrolowania przebiegu pracy oraz jej rezultatw, eliminowania bdw;
7) postaw ucznia wobec pracy (zachowania i emocje wywoywane wykonywanymi
zadaniami);
8) cierpliwo przy wykonywaniu pracy, koncentracj uwagi;
9) poszanowanie mienia i dbao o sprzt;
10) poszanowanie pracy wasnej i innych;
11) przestrzeganie zasad bezpieczestwa i higieny pracy;
12) samodzielno i wasn inicjatyw ucznia;
13) wkad pracy i zaangaowanie;
14) sposb i czas wykonywania zadania;
15) wykonywanie zadania od pocztku do koca;
16) organizacj stanowiska pracy;
17) dokadno i systematyczno;
18) umiejtno wspdziaania w zespole i rozwizywania konfliktw interpersonalnych;
19) wspieranie aktywnoci ucznia i jego uczestnictwa w rnych sytuacjach yciowych.
13

Na zakoczenie edukacji wskazane jest przygotowanie suplementu do wiadectwa ukoczenia

szkoy specjalnej przysposabiajcej do pracy zawierajcego informacj niezbdn
do prawidowego funkcjonowania absolwentw w przyszoci w dziennych placwkach
aktywnoci dla osb dorosych lub na rynku pracy. Suplement powinien zawiera opis
kluczowych kompetencji spoeczno-zawodowych i osobistych ucznia wraz z jego
preferencjami i predyspozycjami, a take szczegowymi informacjami na temat sposobu
komunikowania si lub korzystania ze specjalnych rodkw wspomagajcych komunikacj
(AAC) oraz informacjami o odbytych praktykach wspomaganych na otwartym rynku pracy.
14

Dziennik Ustaw 307 Zacznik nr 6 Poz. 356
Zacznik nr 6
DLA SZKOY POLICEALNEJ
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA SZKOY POLICEALNEJ
WYCHOWANIE FIZYCZNE
Wychowanie fizyczne peni wane funkcje edukacyjne, rozwojowe i zdrowotne: wspiera

rozwj fizyczny, psychiczny, intelektualny i spoeczny uczniw oraz ksztatuje obyczaj
aktywnoci fizycznej i troski o zdrowie w okresie caego ycia, wspomaga efektywno
procesu uczenia si oraz peni wiodc rol w edukacji zdrowotnej uczniw.
Oczekiwania wobec wspczesnego wychowania fizycznego wymagaj nowych standardw

przygotowania ucznia do caoyciowej aktywnoci fizycznej i troski o zdrowie. Wychowanie
fizyczne to nie tylko przygotowanie sprawnociowe, ale przede wszystkim prozdrowotne.
Peni ono, oprcz swej funkcji doranej, rwnie funkcj prospektywn (przygotowuje do
dokonywania w yciu wyborw korzystnych dla zdrowia). W podstawie programowej
ksztacenia oglnego widoczna jest personalistyczna koncepcja wychowania fizycznego oraz
koncepcja sprawnoci fizycznej ukierunkowanej na zdrowie.
I. Wzmacnianie potrzeby podejmowania aktywnoci fizycznej przez cae ycie.
II. Wzmacnianie potrzeby stosowania w yciu codziennym zasad prozdrowotnego stylu

ycia.
III. Doskonalenie umiejtnoci zapobiegania negatywnym skutkom cywilizacji

w obszarze zdrowia fizycznego, psychicznego i spoecznego.
IV. Utrwalanie umiejtnoci dziaania jako krytyczny konsument (odbiorca) sportu oraz
produktw i usug rekreacyjnych i zdrowotnych.
I. Sprawno i aktywno fizyczna.

1. W zakresie wiedzy suchacz:
1) wyjania zwizek midzy sprawnoci i aktywnoci fizyczn a zdrowiem
fizycznym, psychicznym i spoecznym;
2) wskazuje zdolnoci motoryczne niezbdne do utrzymania zdrowia przez
cae ycie;
3) charakteryzuje sporty caego ycia.
2. W zakresie umiejtnoci suchacz:
1) dokonuje samokontroli i samooceny sprawnoci fizycznej w odniesieniu do
zdolnoci motorycznych niezbdnych do utrzymania zdrowia przez cae
ycie;
1

2) stosuje elementy techniki i taktyki w rnych indywidualnych

i zespoowych formach aktywnoci fizycznej, z uwzgldnieniem form
nowoczesnych i form z innych krgw kulturowych;
3) planuje i organizuje wasn roczn aktywno fizyczn, z uwzgldnieniem
rekomendacji zdrowotnych, pr roku, warunkw rodowiskowych
i ekonomicznych;
4) planuje i organizuje szkoln imprez sportowo-rekreacyjn promujc
sporty caego ycia;
5) planuje i organizuje szkoln imprez turystyczn
II. Edukacja zdrowotna

1. W zakresie wiedzy suchacz:
1) rozrnia pojcia nadwaga i otyo oraz wymienia ich rodzaje i stopnie;
2) wyjania negatywne skutki zdrowotne wybranego przez siebie zawodu;
3) wyjania, dlaczego naley poddawa si badaniom okresowym zwizanym
z wykonywanym zawodem.
2. W zakresie umiejtnoci suchacz:
1) dobiera rodzaje form aktywnoci w zalenoci od wieku, sprawnoci
fizycznej i proporcji wagowo-wzrostowych;
2) dobiera wiczenia kompensujce negatywne skutki zdrowotne
wykonywanego zawodu;
3) dobiera wiczenia relaksacyjne redukujce napicia emocjonalne i stres
wynikajce z ycia codziennego.
III. W zakresie kompetencji spoecznych suchacz:

1) przyjmuje na siebie odpowiedzialno za zdrowie wasne i innych, w tym
take wasnej rodziny;
2) wyjania konsekwencje zaniedba w zakresie wasnego zdrowia
w kontekcie osobistym, rodzinnym i spoecznym;
3) peni rol propagatora, inicjatora i organizatora imprez rekreacyjno-
-turystycznych.
Szkoa zapewnia warunki realizacji okrelonych w podstawie programowej wymaga

szczegowych, ktre naley traktowa jako wskaniki rozwoju dyspozycji osobowych
niezbdnych do realizacji celw ksztacenia na danym etapie edukacji.
Sprawno i aktywno fizyczna.

W tym bloku tematycznym zawarto treci zwizane z samokontrol i samoocen sprawnoci
fizycznej w kontekcie wybranej, caoyciowej aktywnoci fizycznej z wykorzystaniem
nowoczesnych technologii. Doskonalenie umiejtnoci w zakresie indywidualnych
i zespoowych form rekreacyjno-sportowych oraz turystycznych.
2

Edukacja zdrowotna.
W tym bloku tematycznym zawarto treci dotyczce zdrowia i jego diagnozowania
w kontekcie przeciwdziaania negatywnym skutkom cywilizacji. czenie treci z tego bloku
z wdraaniem kompetencji spoecznych sprzyja rozwijaniu poczucia odpowiedzialnoci za
zdrowie wasne, rodziny i innych ludzi. Treci w tym bloku wzmacniaj znaczenie aktywnego
i zdrowego trybu ycia w celu jak najduszego zachowania sprawnoci i zdrowia.
Kompetencje spoeczne.
Dotycz rozwijania w toku uczenia si zdolnoci ksztatowania wasnego rozwoju oraz
autonomicznego i odpowiedzialnego uczestniczenia w yciu spoecznym, z uwzgldnieniem
etycznego kontekstu wasnego postpowania.
Zajcia wychowania fizycznego powinny by prowadzone w sali sportowej, w specjalnie

przygotowanym pomieszczeniu zastpczym bd na boisku szkolnym. Szczeglnie zalecane
s zajcia ruchowe na zewntrz budynku szkolnego, w rodowisku naturalnym, rwnie
w okresie jesienno-zimowym.
PODSTAWY PRZEDSIBIORCZOCI
Realizacja tego przedmiotu jest przewidziana dla uczniw, ktrzy nie realizowali go na
wczeniejszym etapie edukacyjnym.
I. Przygotowanie do aktywnego i wiadomego uczestnictwa w yciu gospodarczym.

1. Postawa przedsibiorcza. Mocne i sabe strony wasnej osobowoci,
samoakceptacja, asertywno, inicjatywno, odpowiedzialno.
2. Gospodarstwa domowe dochody i wydatki, inwestowanie wasnych pienidzy.
Ochrona praw konsumentw.
3. Zdolno do wyznaczania sobie celw i zada.
II. Ksztacenie postawy rzetelnej pracy i przedsibiorczoci.

1. Motywy aktywnoci zawodowej i gospodarczej czowieka.
2. Rodzaje potrzeb.
3. Mobbing w miejscu pracy, sposoby przeciwdziaania.
III. Ksztatowanie umiejtnoci pracy w zespole i skutecznego komunikowania si.

1. Organizacja pracy. Zasady pracy zespoowej.
2. Kierowanie i podejmowanie decyzji, z uwzgldnieniem zasad etycznych
obowizujcych w dziaalnoci gospodarczej oraz etyki pracy.
3

IV. Ksztatowanie umiejtnoci aktywnego poszukiwania pracy i wiadomego jej wyboru.

1. Nawizywanie i rozwizywanie stosunku pracy.
2. Podstawowe prawa i obowizki pracownika i pracodawcy.
3. Metody aktywnego poszukiwania pracy.
4. Instytucje wspomagajce aktywne poszukiwanie pracy.
V. Poznanie mechanizmw funkcjonowania gospodarki rynkowej.

1. Zaleno midzy zyskiem a ryzykiem.
2. System zabezpieczenia emerytalnego.
3. Ubezpieczenie zdrowotne i ubezpieczenia majtkowe.
VI. Poznanie podstawowych zasad podejmowania i prowadzenia dziaalnoci

gospodarczej w rnych formach, w tym zasad etycznych.
1. Rozwijanie zainteresowania podejmowaniem i prowadzeniem dziaalnoci
gospodarczej.
2. Funkcjonowanie rynku i gospodarki rynkowej.
3. Przedsibiorstwo w gospodarce rnorodno form organizacyjno-prawnych
i ich rola w rozwoju gospodarki.
4. Majtek przedsibiorstwa. Koszty i przychody oraz zasady rozlicze finansowych
przedsibiorstwa.
5. Rola norm etycznych w funkcjonowaniu rynku (kreatywna ksigowo,
korupcja).
VII. Poznanie roli pastwa i prawa w gospodarce rynkowej. Rola pastwa w tworzeniu
norm prawnych przeciwdziaajcych korupcji.
1. Funkcjonowanie giedy papierw wartociowych.
2. Formy pozyskiwania kapitau i jego inwestowania.
3. Rola pastwa w gospodarce rynkowej. Podstawowe funkcje ekonomiczne
pastwa.
4. Budet pastwa, budety jednostek samorzdu terytorialnego funkcje, rda
wpyww, kierunki wydatkw.
5. Etyka biznesu.
VIII. Poznanie zasad funkcjonowania gospodarki europejskiej i wiatowej.

1. Wzrost gospodarczy i jego mierniki.
2. Rynek pracy i bezrobocie.
3. Pienidz i banki bank centralny, banki komercyjne, bankowe i pozabankowe
usugi finansowe. Inflacja.
4. Wsppraca gospodarcza Polski z zagranic. Integracja z Uni Europejsk.
5. Proces globalizacji gospodarki i jego konsekwencje dla Polski.
4


I. Przygotowanie do aktywnego i wiadomego uczestnictwa w yciu gospodarczym.
Suchacz:
1) dokonuje trafnej samooceny oraz nabywa umiejtno autoprezentacji;
2) definiuje swoj osobowo;
3) zna korzyci wynikajce z planowania wasnych dziaa i inwestowania w siebie;
4) analizuje przebieg kariery zawodowej osoby, ktra zgodnie z zasadami etyki
odniosa sukces w yciu zawodowym;
5) podejmuje racjonalne decyzje, opierajc si na posiadanych informacjach, a take
ocenia skutki wasnych dziaa;
6) stosuje rne formy komunikacji werbalnej i niewerbalnej w celu autoprezentacji
oraz prezentacji wasnego stanowiska;
7) zachowuje krytyczne podejcie w odczytywaniu informacji zawartych
w reklamach; wskazuje pozytywne i negatywne przykady wpywu reklamy
na konsumentw;
8) planuje budet gospodarstwa domowego.
II. Ksztacenie postawy rzetelnej pracy i przedsibiorczoci. Suchacz:

1) wyjania czym jest przedsibiorczo;
2) wymienia cechy osoby przedsibiorczej;
3) dokonuje analizy swoich mocnych i sabych stron;
4) potrafi okreli szanse i zagroenia, ktre daje otoczenie osobie przedsibiorczej;
5) przedstawia drog, jak dochodzi si wasnych praw w roli czonka zespou,
pracownika, konsumenta.
III. Ksztatowanie umiejtnoci pracy w zespole i skutecznego komunikowania si.

Suchacz:
1) charakteryzuje pojcie rola spoeczna, rozrnia role przypisane od osiganych;
2) potrafi poda przyczyny konfliktw rl i ich przykady;
3) rozpoznaje i podaje przyczyny poszczeglnych rodzajw zachowa czowieka;
przewiduje konsekwencje zachowa;
4) potrafi oceni zachowania ludzkie w kontekcie osoby przedsibiorczej;
5) stosuje podstawowe zasady pracy w zespole i prowadzi negocjacje.
IV. Ksztatowanie umiejtnoci aktywnego poszukiwania pracy i wiadomego jej wyboru.

Suchacz:
1) przygotowuje dokumenty niezbdne do ubiegania si o prac oraz prowadzi
rozmow kwalifikacyjn z pracodawc w warunkach symulowanych;
2) zna podstawowe przepisy prawa dotyczce zatrudnienia oraz praw i obowizkw
pracownika i pracodawcy.
5

V. Rozwijanie zainteresowania podejmowaniem i prowadzeniem dziaalnoci

gospodarczej. Suchacz:
1) rozrnia formy inwestowania;
2) charakteryzuje otoczenie, w ktrym dziaa przedsibiorstwo;
3) wskazuje cele dziaania przedsibiorstwa oraz sposoby ich osigania;
4) sporzdza projekt wasnego przedsibiorstwa oparty na biznesplanie;
5) rozrnia podstawowe formy prawno-organizacyjne przedsibiorstwa;
6) opisuje procedury i wymagania zwizane z zakadaniem przedsibiorstwa;
7) omawia zasady pracy zespoowej i wyjania, na czym polegaj role lidera
i wykonawcy; omawia cechy dobrego kierownika zespou;
8) dostrzega i analizuje konflikty w zespole i proponuje metody ich rozwizania,
z uwzgldnieniem negocjacji;
9) omawia etapy realizacji projektu oraz planuje dziaania zmierzajce do jego
realizacji;
10) charakteryzuje zachowania etyczne i nieetyczne w biznesie krajowym
i midzynarodowym;
11) charakteryzuje czynniki wpywajce na sukces i niepowodzenie przedsibiorstwa.
VI. Poznanie podstawowych zasad podejmowania i prowadzenia dziaalnoci

gospodarczej. Suchacz:
1) przewiduje opacalno przedsiwzicia gospodarczego w kontekcie wydatkw
i przychodw, zysku i ryzyka;
2) identyfikuje podstawowe formy wasnoci oraz formy organizacyjno-prawne
przedsibiorstw;
3) potrafi przygotowa dokumenty do zaoenia i prowadzenia przedsibiorstwa oraz
stosuje wymagane procedury w celu podjcia dziaalnoci gospodarczej przez
osob fizyczn;
4) oblicza proste przykady dotyczce wyniku finansowego przedsibiorstwa;
VIII. Poznanie roli pastwa i prawa w gospodarce rynkowej. Rola pastwa w tworzeniu
norm prawnych przeciwdziaajcych korupcji. Suchacz:
1) wymienia i charakteryzuje ekonomiczne funkcje pastwa;
2) opisuje podstawowe mierniki wzrostu gospodarczego;
3) przedstawia przyczyny i narzdzia oddziaywania pastwa na gospodark;
4) wymienia rda dochodw i rodzaje wydatkw pastwa;
5) wyjania wpyw deficytu budetowego i dugu publicznego na gospodark;
6) charakteryzuje narzdzia polityki pieninej;
7) identyfikuje rodzaje inflacji w zalenoci od przyczyn jej powstania oraz stopy
inflacji;
8) wyjania wpyw kursu waluty na gospodark i handel zagraniczny;
9) charakteryzuje zjawiska recesji i dobrej koniunktury w gospodarce;
10) wyszukuje informacje o aktualnych tendencjach i zmianach w gospodarce wiata
i Polski;
6

11) wskazuje najwiksze centra finansowe i gospodarcze na wiecie;

12) odrnia zachowania etyczne i nieetyczne zarwno w roli pracodawcy, jak
i pracownika.
IX. Poznanie zasad funkcjonowania gospodarki europejskiej i wiatowej. Suchacz:

1) identyfikuje podstawowe wskaniki makroekonomiczne (PKB, PNB nominalny
i realny oraz w przeliczeniu na jednego mieszkaca, inflacja, bezrobocie);
2) rozumie wpyw polityki fiskalnej i monetarnej na ycie gospodarcze kraju;
2) ocenia wpyw globalizacji na gospodark wiata i Polski oraz podaje przykady
oddziaywania globalizacji na poziom ycia i model konsumpcji;
3) wskazuje korzyci i zagroenia wynikajce ze wsppracy midzynarodowej,
w tym z integracji Polski z Uni Europejsk oraz globalizacji gospodarki.
Na zajciach z podstaw przedsibiorczoci wane jest kreowanie sytuacji symulujcych

praktyczne dowiadczenia. Zajcia powinny zakada potrzeb rozwizywania przez
suchaczy rzeczywistych problemw ekonomicznych.

Podstawa Programowa MEN

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Podstawa Programowa MEN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dokument

zdnia 14 lutego 2017r.

1. Okrela si podstaw programow:

2. Podstawprogramowwychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziaw przedszkolnych wszkoach podsta-

3. Rozporzdzenie wchodzi wycie zdniem 1 wrzenia 2017r.

Minister Edukacji Narodowej: A. Zalewska

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego wskazuje cel wychowania

Celem wychowania przedszkolnego jest wsparcie caociowego rozwoju dziecka. Wsparcie to

1. Wspieranie wielokierunkowej aktywnoci dziecka poprzez organizacj warunkw

2. Tworzenie warunkw umoliwiajcych dzieciom swobodny rozwj, zabaw

3. Wspieranie aktywnoci dziecka podnoszcej poziom integracji sensorycznej

4. Zapewnienie prawidowej organizacji warunkw sprzyjajcych nabywaniu przez dzieci

5. Wspieranie samodzielnej dziecicej eksploracji wiata, dobr treci adekwatnych do

6. Wzmacnianie poczucia wartoci, indywidualno, oryginalno dziecka oraz potrzeby

7. Tworzenie sytuacji sprzyjajcych rozwojowi nawykw i zachowa prowadzcych do

8. Przygotowywanie do rozumienia emocji, uczu wasnych i innych ludzi oraz dbanie

9. Tworzenie sytuacji edukacyjnych budujcych wraliwo dziecka, w tym wraliwo

10. Tworzenie warunkw pozwalajcych na bezpieczn, samodzieln eksploracj otaczajcej

11. Tworzenie warunkw umoliwiajcych bezpieczn, samodzieln eksploracj elementw

12. Wspdziaanie z rodzicami, rnymi rodowiskami, organizacjami i instytucjami,

13. Kreowanie, wsplne z wymienionymi podmiotami, sytuacji prowadzcych do poznania

14. Systematyczne uzupenianie, za zgod rodzicw, realizowanych treci wychowawczych

15. Systematyczne wspieranie rozwoju mechanizmw uczenia si dziecka, prowadzce do

16. Organizowanie zaj zgodnie z potrzebami umoliwiajcych dziecku poznawanie

17. Tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjajcych budowaniu zainteresowania dziecka

Przygotowanie dzieci do posugiwania si jzykiem obcym nowoytnym nie dotyczy:

1) dzieci posiadajcych orzeczenie o potrzebie ksztacenia specjalnego wydane ze

Osignicia dziecka na koniec wychowania przedszkolnego

I. Fizyczny obszar rozwoju dziecka. Dziecko przygotowane do podjcia nauki w szkole:

3) przeywa emocje w sposb umoliwiajcy mu adaptacj w nowym otoczeniu, np.

czynnociach: powtarza rymowanki i proste wierszyki, piewa piosenki; rozumie

Warunki i sposb realizacji

1. Zgodnie z zapisami dotyczcymi zada przedszkola nauczyciele organizuj zajcia

2. Przedstawione w podstawie programowej naturalne obszary rozwoju dziecka wskazuj

napicia miniowego, wicze planowania ruchu przy kreleniu znakw o charakterze

5. Nauczyciele diagnozuj, obserwuj dzieci i twrczo organizuj przestrze ich rozwoju,

6. Wspczesny przedszkolak funkcjonuje w dynamicznym, szybko zmieniajcym si

7. Organizacja zabawy, nauki i wypoczynku w przedszkolu oparta jest na rytmie dnia,

10. Przygotowanie dzieci do posugiwania si jzykiem obcym nowoytnym powinno by

Dokonujc wyboru jzyka obcego nowoytnego, do posugiwania si ktrym bd

11. Aranacja przestrzeni wpywa na aktywno wychowankw, dlatego proponuje si

12. Elementem przestrzeni s take zabawki i pomoce dydaktyczne wykorzystywane

13. Elementem przestrzeni w przedszkolu s odpowiednio wyposaone miejsca

14. Estetyczna aranacja wntrz umoliwia celebrowanie posikw (kulturalne, spokojne

Ksztacenie w szkole podstawowej stanowi fundament wyksztacenia. Zadaniem szkoy jest

Ksztacenie oglne w szkole podstawowej ma na celu:

Najwaniejsze umiejtnoci rozwijane w ramach ksztacenia oglnego w szkole podstawowej

W procesie ksztacenia oglnego szkoa podstawowa na kadym przedmiocie ksztatuje

Wanym zadaniem szkoy jest ksztacenie w zakresie porozumiewania si w jzykach obcych

Zadaniem szkoy podstawowej jest wprowadzenie uczniw w wiat literatury, ugruntowanie

Wysokie kompetencje czytelnicze wpywaj na sukces uczniw w szkole, a w pniejszym

Czytanie jako umiejtno rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania

Szkoa ma stwarza uczniom warunki do nabywania wiedzy i umiejtnoci potrzebnych do

Szkoa ma rwnie przygotowywa ich do dokonywania wiadomych i odpowiedzialnych

Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu

Uczniom z niepenosprawnociami, w tym uczniom z niepenosprawnoci intelektualn

Wan rol w ksztaceniu i wychowaniu uczniw w szkole podstawowej odgrywa edukacja

Ksztacenie i wychowanie w szkole podstawowej sprzyja rozwijaniu postaw obywatelskich,

Zadaniem szkoy jest przygotowanie uczniw do wyboru kierunku ksztacenia i zawodu.

Zastosowanie metody projektu, oprcz wspierania w nabywaniu wspomnianych wyej

Metoda projektu zakada znaczn samodzielno i odpowiedzialno uczestnikw, co stwarza

Przy realizacji projektu wskazane jest wykorzystywanie technologii informacyjno-

Opis wiadomoci i umiejtnoci zdobytych przez ucznia w szkole podstawowej jest

Dziaalno edukacyjna szkoy okrelona jest przez: