MASA GBOKI W TERAPII PUNKTW SPUSTOWYCH

DEEP MASSAGE IN TRIGGER POINT THERAPY

Marcin Wytrek1, 2, Maciej Piec3

1
Wysza Szkoa Edukacji i Terapii w Poznaniu
2
Zakad Patofizjologii Narzdu Ruchu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu
3
Wysza Szkoa Edukacji i Terapii, Wydzia Zamiejscowy w Szczecinie

Streszczenie
Miniowo-powiziowe punkty spustowe to nadwraliwe miejsca w obrbie napitego pasma
wyczuwalnych palpacyjnie wkien miniowych. S one przyczyn odczuwania blu
miniowo - powiziowego, ktry wedug niektrych autorw towarzyszy wikszoci
schorze narzdu ruchu o rnej etiologii. Bolesne przy ucisku punkty spustowe wyczuwalne
jako zgrubienia mog by przyczyn dysfunkcji ruchowych, czuciowych oraz ze strony
autonomicznego ukadu nerwowego. Ich cech charakterystyczn jest generowanie blu
rzutowanego, ktry po wywoaniu uciskiem jest czsto rozpoznawany przez pacjenta jako ten,
z ktrym ma na co dzie do czynienia. Za przyczyn zaburzenia w okolicy punktu
spustowego uznaje si miejscowe niedokrwienie oraz nagromadzenie w tym miejscu
produktw przemiany materii.
Masa gboki nazywany take masaem tkanek gbokich czy gbokim masaem
cznotkankowym jest jedn ze skuteczniejszych form fizjoterapii w leczeniu blu
miniowo-powiziowego. Dziaanie masau gbokiego w terapii punktw spustowych
mona podzieli na porednie i bezporednie. Techniki bezporednie polegaj na dziaaniu na
okolic punktu spustowego i tym samym na likwidacj punktu spustowego, natomiast
dziaanie porednie polega na usuwaniu zaburze w obrbie ukadu miniowo-
powiziowego, przez co zmniejsza si aktywno punktw spustowych. Techniki
bezporednie takie jak masa w poprzek wkien mog by stosowane przez pacjenta w
formie autoterapii. Gwn zalet masau gbokiego w terapii punktw spustowych jest
ocena funkcji narzdu ruchu pacjenta oraz podejcie caociowe do problemu.

Sowa kluczowe: masa gboki, punkty spustowe

Summary
Myofascial trigger points are hypersensitive spots within a tight band of muscle fibers
diagnosed with palpation. They are the cause of musculoskeletal pain, which according to
some authors, is accompanied to many musculoskeletal disorders of different etiologies.
Painful trigger points that during compression are felt as a thickening can cause motor and
sensory symptoms and these of the autonomic nervous system origin. Their characteristic is to
generate referred pain, which occurs after compression and is often recognized by the patient
as one with whom he has to deal with every day. The cause of disturbances in the area of
trigger point is local ischemia and the accumulation of the waste products of metabolism.
Deep massage also known as a deep tissue massage or deep connective tissue massage
is one of the most effective forms of physiotherapy in the treatment of myofascial pain.
Application of deep massage in the treatment of trigger points can be divided into direct and
indirect. Direct techniques rely on action in the area of trigger point and thereby the
elimination of them, while indirect techniques are used to treat dysfunctions in myofascial
system which reduces the activity of trigger points. Techniques such as cross fiber massage
can be used by the patient in the form of self-therapy treatment. The main advantage of deep
massage in the trigger point therapy is a functional evaluation of patients locomotor organ
and a holistic approach to treatment.
Key words: deep massage, trigger points

Wstp
Masa gboki zwany take masaem tkanek gbokich bd gbokim masaem
cznotkankowym to wspczesna forma masau dotyczca rozluniania napi w obrbie
mini i powizi. W literaturze z zakresu terapii blu miniowo-powiziowego zazwyczaj
okrelenia masa gboki uywa si w stosunku do uciskowego masau punktw spustowych.
Masa gboki forma masau, ktrej celem jest leczenie zaburze w ukadzie miniowo-
powiziowym, polegajca na umiejtnym rozlunianiu tkanek, poprawie ich ruchomoci oraz
uwalnianiu z napi w jak najskuteczniejszy i najbardziej ergonomiczny sposb. Skada si z
oceny funkcjonalnej pacjenta, oceny ukadu miniowo-powiziowego i zastosowaniu
odpowiedniej terapii. Bogactwo technik opartych na ergonomicznej pracy pozwala na
skuteczna prac przy jak najmniejszym uyciu siy ze strony masujcego.
Masa gboki jest form masau, ktra moe by stosowana jako zabieg
podstawowy, jako uzupenienie innych form terapii. Sposb pracy i techniki oparte s na
rozlunianiu miniowo-powiziowym i terapii punktw spustowych. Polega na umiejtnym
wykorzystaniu szeregu technik w celu usunicia napi i dysfunkcji ukadu miniowo-
powiziowego w sposb bardzo agodny i bezpieczny dla pacjenta. Pacjent poddawany
zabiegom masau gbokiego nie jest tylko biernym odbiorc, ale aktywnie uczestniczy w
terapii poprzez wykonywanie odpowiednich ruchw i czynnoci zwikszajc tym samym
rozlunienie tkanek [1, 2, 3, 4].
Masa gboki nie jest jednorodn metod terapii. Moe by wykonywany na wiele
sposobw. Opiera si na dowiadczeniach i technikach wielu autorw, ktre s pewnym
naprowadzeniem do waciwego wykonania zabiegu. Z czasem kady terapeuta stosujcy
terapi miniowo-powiziow czy masa gboki zaczyna rozwija swj sposb pracy z
pacjentem pozwalajcy na zrozumienie przyczyn powstawania jego dolegliwoci oraz
przeprowadzenie indywidualnej terapii dostosowanej do moliwoci zarwno pacjenta jak i
terapeuty w sposb agodny i bezpieczny.
Istnieje wiele koncepcji wykorzystujcych masa gboki w terapii punktw
spustowych. Autorami prezentujcymi moliwo wykorzystania masau w terapii punktw
spustowych s midzy innymi Riggs, Fernandez, Dixon czy Fritz [1,3,4,5]. Waniejsza od
znajomoci wielu technik masau jest umiejtno lokalizowania punktw spustowych oraz
umiejtno podjcia decyzji, ktre punkty dezaktywowa dla osignicia jak najlepszych
rezultatw [1, 2, 3, 4, 5].

Zesp blu miniowo-powiziowego

Zesp blu miniowo-powiziowego zwizany jest wystpowaniem
niespecyficznego blu mini, ktry jest czsto mylony z blem towarzyszcym innym
schorzeniom, co zmusza pacjenta do poszukiwania przyczyny dolegliwoci u specjalistw z
wielu dziedzin medycyny. Za przyczyn powstawania blu uznaje si miniowo-powiziowe
punkty spustowe (ang. myofascial trigger points), ktre okrelane s jako nadwraliwe
miejsca bolesne przy nacisku, ktre mona zlokalizowa w obrbie pasma minia
szkieletowego o zwikszonym napiciu wyczuwanym w badaniu palpacyjnym [6, 7]. Punkty
spustowe s przyczyn charakterystycznego blu promieniujcego, tkliwoci uciskowej oraz
objaww ze strony autonomicznego ukadu nerwowego. Poza silnie odczuwanym blem,
zesp blu miniowo-powiziowego nie jest zagroeniem dla ycia chorego, jednak moe
znaczco wpyn na obnienie jego jakoci. W zespole tym oprcz blu wystpuje wiele
objaww, takich jak osabienie siy miniowej, ograniczenie zakresw ruchu w stawach, czy
uczucie sztywnoci mini, ktre odczuwane jest szczeglnie po dugich okresach
unieruchomienia [7, 8].

Rycina 1. Przykad lokalizacji punktw spustowych w miniu piersiowym mniejszym (lewa

strona ryciny) wraz z zaznaczonym obszarem blu rzutowanego (prawa strona ryciny)
(materia wasny).

Wyrnia si aktywne oraz utajone punkty spustowe, a take embrionalne punkty

spustowe. Aktywne punkty spustowe s rdem wielu objaww klinicznych, najczciej
blu, natomiast punkty utajone mogce dawa objawy w postaci zwikszonego napicia
minia i wtrnie przykurczu. Chorzy rzadko s wiadomi obecnoci punktw utajonych,
gdy nie s one odczuwane dopki nie zostan aktywowane palpacyjnie. Aktywne punkty
spustowe mog by przyczyn odczuwania rzutowanego bd promieniujcego mrowienia,
drtwienia, pieczenia lub innych sensacji. Mianem punktw embrionalnych okrela si
wraliwe miejsca w obrbie tkanek mikkich, ktre nie daj wraenia blu rzutowanego ani
promieniujcego. Okolice te z czasem, pod wpywem rnych czynnikw, mog przeksztaci
si najpierw w punkty utajone a nastpnie w aktywne. Dolegliwoci blowe s czsto trudne
do dokadnego zlokalizowania. S one odczuwane jako bl miejscowy w tkance podskrnej,
miniach i stawach. Bl moe promieniowa w kierunkach dystalnym bd proksymalnym
wedug charakterystycznego wzorca specyficznego dla poszczeglnego punktu spustowego.
Chocia rozpoznano typowe formy promieniowania dla danych mini, to istnieje wrd nich
dua zmienno [5, 7, 8, 9]. Obok dolegliwoci blowych towarzyszcych obecnoci
punktw spustowych, mog wystpowa take objawy ze strony autonomicznego ukadu
nerwowego. Moe to by nadmierna potliwo, cige zawienie, przewleky nieyt nosa czy
nadmierny linotok. Do innych dolegliwoci mona zaliczy take zaburzenia propriocepcji
obejmujce zaburzenia rwnowagi, zawroty gowy czy szumy uszne. Gwnymi objawami
wynikajcymi z obecnoci punktw spustowych moemy zaliczy nadmierne napicie innych
mini, oglne osabienie siy mini, zmniejszenie tolerancji wysikowej. Objawy te s
czstym wskazaniem do rozpoczcia wicze wzmacniajcych, co bez inaktywacji punktw
spustowych moe by przyczyn pogbiania si problemu. Zaburzenia snu mog by
przyczyn zwikszonej wraliwoci na bl nastpnego dnia po nieprzespanej nocy.
Dolegliwoci blowe s tym wiksze, im misie utrzymywany jest przez duszy czas w
skrconej pozycji, std te pozycja w trakcie snu moe mie ogromne znaczenie w
zmniejszaniu dolegliwoci blowych [5, 7, 8].
Do powstawania i aktywowania punktw spustowych mona zaliczy wiele
czynnikw. Mog to by mikrourazy w obrbie tkanki miniowej, ktre mog rozwija si w
wyniku wykonywania powtarzajcych si ruchw czy przecie zwizanych z
przyjmowaniem nieprawidowej pozycji ciaa. Do gwnych przyczyn powstawania
miniowo-powiziowych punktw spustowych naley zaliczy przecienia, zarwno
statyczne jak i dynamiczne, bezporedni uraz bd radikulopati. Ucisk na korzenie nerwowe
bd nerwy, w szczeglnoci taki, gdzie mona zaobserwowa zmiany w badaniu
elektrofizjologicznym moe te torowa powstawanie punktw spustowych. Przyczyn moe
te by zaburzenie symetrii ciaa wynikajce zarwno z wad wrodzonych jak i nawykowo
przyjmowanej postawy. Porednio do aktywacji punktw spustowych moe przyczyni si
obecno innych punktw spustowych, obecno choroby organicznej, choroby
zwyrodnieniowej staww czy napicie emocjonalne. Punkty mog by aktywowane pod
wpywem dziaania rnych czynnikw, natomiast odpowiedni odpoczynek i wyeliminowanie
prawdopodobnych czynnikw inicjujcych moe spowodowa ich stan utajenia [8].
Chaitow podkrela, e za wyjtkiem bezporedniego urazu przyczyny blu czy
dysfunkcji s kombinacj rnych czynnikw. Dzieli on przyczyny powstawania punktw
spustowych na wrodzone (np. krtsza koczyna, nadruchomo), nieprawidowe nawyki (w
tym nieprawidowa postawa ciaa w czasie pracy czy wypoczynku) lub nieprawidowy sposb
wykonywania rnych czynnoci w cigu dnia. Inn grup s czynniki wynikajce z
unieruchomienia, siedzcego stylu ycia czy ochronnego bezruchu wynikajcego na przykad
z choroby zwyrodnieniowej stawu. Do czynnikw odruchowych zalicza ble promieniujce z
narzdw wewntrznych, na przykad bl promieniujcy w chorobie wiecowej. Innym
czynnikiem moe by bezporedni uraz, operacje chirurgiczne czy powtarzajce si
mikrourazy. Zwraca on uwag na wan rol czynnikw psychoemocjonalnych oraz
czynnikw biochemicznych wynikajcych z niedoborw ywieniowych, zaburze
endokrynologicznych czy infekcji [5].
Moe istnie wiele czynnikw wywoujcych i podtrzymujcych obecno punktw
spustowych, ktrych rozpoznanie i wyeliminowanie pozwala na prowadzenie skutecznej
terapii. Zesp blu miniowo-powiziowego moe by nastpstwem zaburze
metabolicznych bd chorb organicznych, na przykad niedoczynnoci tarczycy, tocznia
ukadowego, boreliozy bd chorb pasoytniczych, takich jak motylica, ameboza czy
lamblioza. Wrd czynnikw ywieniowych wymieniane s niedobory witamin B1, B6, B12,
C i D, kwasu foliowego, elaza, magnezu i cynku. Wanym czynnikiem podtrzymujcym jest
napicie emocjonalne, ktre potguje aktywno punktw spustowych. Zaburzenia snu s
take zaliczane do czynnikw podtrzymujcych. Mog by zwizane z blem czy
zaburzeniami nastroju [7, 8, 9, 10, 11].
Diagnostyka zespou miniowo-powiziowego opiera si na wywoaniu poprzez
ucinicie minia rozpoznawalnego przez pacjenta blu, zlokalizowaniu wyczuwalnego w
badaniu palpacyjnym napitego pasma wkien miniowych, zaobserwowaniu miejscowej
tkliwoci, miejscowej odpowiedzi skurczowej (ang. local twitch response [5, 7, 8]), objawu
odruchowej ucieczki (ang. jump sign[5, 7, 8]), czy blu pojawiajcego si podczas
rozcigania minia. Za istotne kryteria diagnostyczne uznaje si odnalezienie pasma
napitych wkien miniowych, zlokalizowanie tkliwego miejsca w ich obrbie, poprzez
ucinicie, ktrego mona wywoa bl, ktry przez pacjenta kojarzony jest z jego
dolegliwociami. S autorzy [8], ktrzy jako gwne kryteria diagnostyczne proponuj
wyczucie pasma napitych wkien miniowych, zbadanie miejscowej tkliwoci, wywoanie
poprzez ucisk rozpoznawalnego blu przez badanego, czy zaobserwowanie blu podczas
wykonywania ostatniej fazy rozcigania minia. Do kryteriw uzupeniajcych mona
zaliczy obecno miejscowej odpowiedzi skurczowej wywoanej uciskiem w poprzek pasma
napitych wkien miniowych lub w wyniku dranienia ig, obecno charakterystycznych
wzorcw promieniowania i rzutowania blu oraz zarejestrowanie w badaniu elektromiografii
igowej charakterystycznej czynnoci spontanicznej [7, 8, 12].

Badanie palpacyjne mini

Podstaw prawidowo prowadzonej terapii blu miniowo-powiziowego jest
umiejtno zlokalizowania i wyczucia punktu spustowego. Wyrnia si kilka sposobw
badania: polegajce na pytkiej (powierzchniowej) bd gbokiej palpacji minia oraz przy
pomocy tzw. chwytu szczypcowego. Badanie to naley wykonywa przy penej wsppracy
chorego, ktry rozumie istot badania, jest w stanie poinformowa badajcego o nasileniu
blu oraz o innych odczuciach zwizanych z badaniem. Badanie naley rozpocz od
uoenia pacjenta w wygodnej pozycji. Badany misie powinien znajdowa si w stanie
cakowitej relaksacji, a zgodnie z opisami niektrych autorw w niewielkim rozcigniciu [7].
Stan ten ma uatwi wyczuwaln lokalizacj napitych wkien miniowych. Rozcignicie
nie moe by bolesne. W obrbie zlokalizowanego pasma wkien miniowych naley
poszuka lokalnych zgrubie, ktre po przyoeniu odpowiedniego nacisku wywouj
dolegliwoci blowe. Badanie to powinno by wykorzystywane w odniesieniu do mini
zlokalizowanych powierzchownie. Palpacja szczypcowa aplikowana jest w stosunku do
mini, ktre mona uchwyci midzy palcami (np. misie mostkowo-obojczykowo
sutkowy, misie najszerszy grzbietu, cz zstpujca minia czworobocznego grzbietu).
Przykad zastosowania palpacji szczypcowej w przypadku badania minia najszerszego
grzbietu przedstawia rycina 1. Palpacja gboka polega na ucisku opuszkami palcw w
odniesieniu do mini lecych podskrnie w warstwie gbokiej tkanek. Pasmo napitych
wkien jest wyczuwalne jako struna o rednicy przewanie od 1 do 4 mm. Podranienie
wkien prostopadle do ich przebiegu moe imitowa dotykanie napitej struny. Palpacj
szczypcow wykonuje si chwytajc brzusiec minia midzy kciuk i pozostae palce.
Poszukiwanie miejsca o najwikszej tkliwoci powinno by wykonywane spokojnie, bez
popiechu w obrbie napitego wkna. Osoba badana powinna by w staym kontakcie
sownym i informowa wykonujcego badanie o odczuwanych dolegliwociach [6, 7].
Rycina 2.
Badanie palpacyjne minia najszerszego grzbietu chwytem szczypcowym.

Terapia punktw spustowych z uyciem masau gbokiego

Terapia punktw spustowych masaem gbokim moe by prowadzona w sposb
poredni jak i bezporedni. Techniki bezporednie, takie jak masa miejscowy w poprzek
wkien minia, masa miejscowy wzdu wkien minia czy kompresja przerywana
nakierowane s na popraw ukrwienia i likwidowanie punktw spustowych. Technika masau
poprzecznego wkien miniowych (z ang. cross fiber friction) - technika ta opisywana przez
Fernandeza polega na wykonywaniu ruchw rozcierania w poprzek wkien mini
(najczciej opuszkami palcw bd kciuka)[3]. Prezentowania jest take przez
Hendricksona, ktry czy jej wykonanie z falowym poruszaniem tuowiem oraz z
czstotliwoci dostosowan do rytmu serca pacjenta. Autor zakada, e jest to najlepszy
rytm, przy ktrym tkanki najlepiej ulegaj najwikszemu rozlunieniu[13]. Travell i Simons
sugeruj stosowanie masau w poprzek wkien minia na brzucu a nie na cignie, aby nie
wywoywa stanu zapalnego [7]. Przykad zastosowania techniki masau w poprzek wkien
minia przedstawia rycina 3. Technika masau podunego wkien miniowych technika
ta bdca klasyczn w metodzie Integracji Strukturalnej, zwanej potocznie Rolfingiem ma na
celu rozlunienie i wyduenie napitej i skrconej powizi. Technika ta moe by stosowana
wzgldem tkanek pooonych na rnej gbokoci. Powierzchownie moe by stosowana do
rozcignicia powizi powierzchownej i zwikszenia jej mobilnoci wzgldem tkanek, gbiej
moe by stosowana do wyduania powizi danego minia (epimysium), likwidowania
skleje [13] pomidzy poszczeglnymi miniami. Wyrnia si take gbokie techniki w
stosunku do napitych pasm wkien miniowych, ktre polegaj na wykonaniu
mocniejszego ucisku i nie przesuwaniu palcw po skrze pacjenta. Kompresja przerywana to
technika wykorzystywana przez wielu autorw do likwidowania punktw spustowych, ktra
polega na kilkusekundowym uciskaniu okolicy punktu spustowego z kilkusekundowymi
przerwami [5,7]. Technik wykonuje si do momentu zagodzenia dolegliwoci, kiedy pacjent
zgosi, e ucisk nie jest ju tak dotkliwy jak na pocztku wykonywania techniki [3, 4, 5, 13].

Rycina 3. Technika masau w poprzek wkien zastosowana w terapii punktu spustowego w

dolnej czci minia obszernego przyrodkowego.

Techniki porednie nakierowane s na usuwanie dysfunkcji w ukadzie miniowo-

powiziowym takich jak opisywane przez Jand zespoy skrzyowa grnego i dolnego (ang.
upper and lower crossed syndrome), przywracanie prawidowej dugoci i elastycznoci
mini [14].
Cz ciaa, ktr wykonywane jest technika zalena jest od wielkoci masowanej
powierzchni, warunkw fizycznych terapeuty i pacjenta. Tym, czym masa gboki odrnia
si od innych form masau jest uycie okcia, przedramienia, nasady doni, pici czy kostek.
Wedug Riggsa nie powinno si wykonywa technik kciukiem [4], Uprzednio wymienione
czci ciaa pozwalaj na wykonywanie technik w sposb ergonomiczny bez duego wysiku,
nawet przy duych dysproporcjach midzy masowanym a masujcym (may terapeuta, duy
pacjent). Uycie kciuka bd palcw daje wiksze moliwoci, jeli chodzi o wyczucie zmian
w strukturze minia i powizi. Fernandez w przeciwiestwie do Riggsa przedstawia uycie
kciuka jako jedn z podstawowych technik masau gbokiego [3]. W koncepcji masau
tkanek gbokich prezentowanej przez Riggsa zlecane jest zastpowanie uywania kciukw
innymi czciami doni (palce, kostki) [4], stawia si tu na ergonomiczn prac uzyskiwan
przez waciw mechanik wasnego ciaa (prawidowa postawa, odpowiednia praca stp).
Wyrnia si nastpujce techniki: wyduajce, ruchy w kierunku rozcigania, techniki w
poprzek wkien, techniki stosowane w okolicy przedziaw miniowych czy techniki
stymulujce skracanie mini [4]. W koncepcji Dixon [1] okrelonej nazw masa
miniowo-powiziowy, wykorzystuje si masa tkanek gbokich w ujciu podobnym, jaki
prezentuje Riggs oraz techniki miniowo-powiziowego rozluniania. Fritz [5] stosujca
masa w terapii punktw spustowych prezentuje zintegrowane podejcie obejmujce
kompresj przerywan, manipulacje skry, techniki przeciwobrzkowe, poprawiajce
krenie, rozcigajce oraz redukujce pobudzenie autonomicznego ukadu nerwowego [1, 3,
4, 5].

Masa gboki w autoterapii

Aby terapia okrelonej dysfunkcji przynosia rezultaty powinna by uzupeniona o
techniki autoterapii. Zaangaowanie pacjenta w proces terapeutyczny jest istotne z wielu
wzgldw. Zaburzenie czy choroba w obrbie ukadu miniowo-powiziowego zazwyczaj
rozwija si przez dugi czas (za wyjtkiem urazw, nagych przecie), std te poprawa ze
wzgldu na stae stymulowanie przez czynniki przeciajce, nie nastpuje z dnia na dzie.
Nauczenie pacjenta wykonywania pewnych technik pozwala na szybszy powrt pacjenta do
zdrowia. Z drugiej strony przekazywanie czci swojej wiedzy pacjentowi powoduje, e
terapeuta zaczyna wzbudza wiksze zaufanie. Pacjent nauczony pewnych technik
terapeutycznych zaczyna lepiej poznawa funkcjonowanie swojego organizmu, dziki czemu
skuteczniej moe zapobiega nawrotom dolegliwoci. Czuje przy tym, e nie jest tylko
biernym uczestnikiem leczenia, ale bierze odpowiedzialno za swj stan zdrowia.
Techniki autoterapii w masau gbokim nie wiele rni si od technik
wykonywanych przez terapeut, przy czym w wielu sytuacjach bd wykonywane przy
pomocy jakiego przyrzdu (kijek, pieczka, przyrzd Thera Cane). Dobr odpowiednich
technik zaley take od moliwoci przyswajania informacji przez pacjenta. S pacjenci,
ktrzy potrafi opanowa bardziej zaawansowane techniki rozluniania powizi [2], a s te
tacy, ktrzy z trudem opanowuj gbokie techniki uciskowe. Uycie przyrzdw
pomocniczych pozwala pacjentowi na wykonanie gbokiego masau i ucisku bez
przyjmowania nieergonomicznych pozycji oraz bez zbdnego wysiku i napinania mini.
Davies opisuje techniki lokalnego masau punktw spustowych do prowadzenia
terapii samodzielnie. Prezentowana przez amerykaskiego terapeut metoda uznana jest za
kanon terapii punktw spustowych [15]. Jednake z czasem kady pacjent poszukuje swoich
wasnych najkorzystniejszych technik masau. Opanowanie umiejtnoci rozluniania
wasnych mini przez terapeut jest podstaw do opanowania technik masau gbokiego.
Wasne dowiadczenia pozwol na proste i skuteczne przekazanie tej wiedzy pacjentowi.
Autoterapia jest jednym z najskuteczniejszych rodkw profilaktycznych w powstawaniu
dolegliwoci ze strony ukadu ruchu [15, 16].

Wnioski
Masa gboki moe by jednym ze sposobw podejcia do terapii punktw
spustowych, do ktrych likwidowania stosuje si wiele technik. Technikami stosowanymi w
terapii punktw spustowych s take: pozycyjne rozlunianie, techniki energizacji mini, w
tym poizometryczna relaksacja mini, igoterapia, czy szereg zabiegw z zakresu
fizykoterapii (ultradwiki, laseroterapia). Aby terapia bya skuteczna powinna by
nakierowana na rozpoznanie zaburze w obrbie ukadu miniowo-powiziowego i przyczyn
ich powstawania oraz uwzgldnia aspekty profilaktyki wtrnej. Powinna by indywidualnie
dobierana do kadego przypadku klinicznego. Terapeuta nie wykonuje masau wedug
oglnie przyjtego schematu. Jego zadaniem jest lokalizowanie napitych tkanek, ktre na
danej sesji terapeutycznej najlepiej poddaj si rozlunieniu. Kady zabieg musi by
dostosowany do danego zaburzenia i wielokrotnie u tej samej osoby na kadej sesji bdzie
wyglda inaczej.
Istot terapii jest w jak najwikszym stopniu poprawa funkcji narzdu ruchu a nie
tylko likwidowanie objaww, rozgrzanie tkanek czy poprawa ich ukrwienia. Masa musi by
wykonywany bardzo powoli, aby wpywa na odksztacanie tkanek i popraw ich
ruchomoci. Wykonujc techniki naley unika lizgania si po skrze. Std te im mniej
rodka polizgowego w masau gbokim tym lepiej. Zalet masau tkanek gbokich jest
take stosowanie technik w sposb ergonomiczny przy jak najmniejszym uyciu siy, co
pozwala fizjoterapeucie na uniknicie urazw i przecie.

Pimiennictwo
[1] Dixon M.W.: Myofascial Massage. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia, 2007.

[2] Manheim C.: The Myofascial Release Manual, Slack Incorporated, New Jersey, 2001.

[3] Fernandez F.E.: Deep Tissue Massage Treatment. A Handbook of Neuromuscular

Therapy, Mosby, 2006.

[4] Riggs A.: Masa tkanek gbokich. Wizualny przewodnik po technikach, Opolgraf, 2007.

[5] Chaitow L., Fritz S.: A massage therapists guide to understanding, locating and treating
myofascial trigger points. Churchill Livingstone, Edinburgh, 2006.

[6] OSullivan S.B., Schmitz T.J.: Physical Rehabilitation: assessment and treatment. F.A.
Davis Company, Philadelphia, 1994.

[7] Travell J.G., Simons D.G.: Myofascial Pain and Dysfunction. The Trigger Point Manual,
vol. 1, 2, Williams & Wilkins, Baltimore, 1999.

[8] Kostopoulos D., Rizopoulos K.: The Manual of Trigger Point and Myofascial Therapy.
Slack Incorporated, New Jersey, 2001.

[9] Dommerholt J., Bron C., Franssen J.: Miniowo-powiziowe punkty spustowe - przegld
uwzgldniajcy dowody naukowe. Rehabilitacja Medyczna, 2006; 10, 4, 39-56.

[10] McNulty W.H., Gewirtz R.N., Hubbard D.R., Berkoff G.M.: Needle electromyographic
evaluation of trigger point response to a psychological stressor. Psychophysiology, 1994; 32,
3, 313-316.

[11] Menefee L.A., Cohen M.J., Anderson W.R., Doghramji K., Frank E.D., Lee H.: Sleep
disturbance and nonmalignant chronic pain: a comprehensive review of the literature. Pain
Medicine, 2000; 1, 2, 156-172.

[12] Hong C.Z.: New Trends in Myofascial Pain Syndrome, Chinese Medical Journal. Taipei,
2002; 65, 501-512.

[13] Hendrickson T.: Massage and manual therapy for orthopedic conditions. Lippincott
Wiliams&Wilkins, Baltimore, Philadelphia, 2009.

[14] Janda V., Schmid H.J.: Muscle as a pathogenic factor in back pain. W: Janda
Compendium, New Zeland, 1980; 43-51.

[15] Davies C.: The Trigger Point Therapy Workbook. Your Self-Treatment Guide for Pain
Relief, New Harbinger Publications, Oakland, 2004.
[16] Rachlin E.S., Rachlin I.S.: Myofascial Pain and Fibromyalgia. Trigger Point
Management. Mosby, St. Louis, London, Philadelphia, Sydney, Toronto, 2002.