Dale Jamieson Metoda i teoria moralna [w:] Przewodnik po etyce

1. Wprowadzenie
- Chce si zaj samymi teoriami moralnymi ich istot, powodem ich akceptacji przez nas i
metodami, jakimi si je tworzy. Dotychczas nie podejmowano tych kwestii, gdy panowaa
powszechna zgoda co do natury teorii moralnych. Traktowano je jako abstrakcyjne struktury, ktre
dotyczyy raczej uzasadnienia ni motywacji. za waciw ich metod uznawano pewna wersj
koherentyzmu. Dzisiaj ich intelektualna perspektywa nie jest ju tak jednorodna.
2. Istota teorii moralnych
1) Dominujaca koncepcja teorie moralne to abstrakcyjne struktury, ktre ujmuj w
odpowiednie kategorie ludzi, ich dziaania i skutki ich dziaa.
- Kategorie te to: cnotliwy, wystpny, suszny, lepszy, dowolny, obowizujacy itp.
- Oceniamy skutki wedug tego, czy s dobre, dziaania wedug susznoci, ludzi wedug ich
cnotliwoci. Rne teorie wysuwaj na pierwszy plan rne kategorie
-np. Utylitaryzm na pierwszym miejscu stawia dobro skutkw, na tej podstawie oceniajc
suszno postpowania i cnotliwo ludzi; Deontologia przeciwnie najwaniejsza jest sluszno
dzialania.
zadaniem teoretykw moralnoci jest jest jasny wyklad teorii moralnej, przedstawienie
dowodu jej uniwersalnoci i nadanie mocy jej nakazom. Struktura rozumowania w teoriach
moralnych jest czsto wzorowana na logice teorii prawa (Bentham) i ekonomii (Hobbes).
- Koncepcja ta pojawia si we wspczesnej etyce raczej implicite ni explicite.
2) Antyteoretycy Patrzenie na moralno z dou do gry a nie, jak teoretycy, z gry na d.
- G. Anscombe Modern moral philosophy krytyka dominujcej koncepcji. Anscombe
przeciwstawia si prawnej koncepcji etyki, gdy nie da si utrzymac tego stanowiska bez idei
boskiego prawodawcy. Wiara w szczeglny typ autorytetu obowizku moralnego jest perwersj etyki
tomistycznej. Zniesienie tego typu moralnoci przyczyniloby si do wyjasnienia naszych
rzeczywistych przekona i praktyk moralnych.
- A. MacIntyre i B. Williams filozofii moralnej brak autorytetu. MacIntyre nie mona szukac
autorytetu w pluralistycznych, liberalnych spoeczestwach. Trzeba obali liberalizm, rozwijajc
wspln ide dobrego ycia. Williams przyjmuje pluralizm i liberalizm jako dane i stara si oprze
systemy etyczne liberalnych spoeczestw na ju istniejcych modelach ycia. Obaj panowie
nowoytna filozofia moralna jest raczej czci naszej kultury ni propozycj nowych rozwaa (bo
nie ma autorytetw). Williams moralno jest wyrazem tego, co etyczne. Moralnos skupia si na
obowizkach przez co dziaa na nas represyjnie i dezintegruje nasz tosamo. Mona organizowa
sobie ycie w spoleczestwie wieckim, zerwawszy z ograniczeniami moralnoci.
- no i feministki e system etyczny od wiekw realizuje patriarchat, istnieje etyka mska i
etyka kobieca itd.
3) Pogodzenie teorii z praktyk ludzie na co dzie uprawiaj teori moraln. W autobusach, na
hutawkach - stosujemy zasad wzajemnoci, przewidujemy moliwe skutki dziaa itd.
Rezultaty dywagacji rzadko prowadz nas jednak do powstania rozwinitej teorii moralnej.
Rozwaania teoretyczne z reguy pojawiaj si tam, gdzie powstaje luka w konwersacji na tematy
moralne a to znaczy, e dualizm moralnej teorii i praktyki jest nie do utrzymania, bo
teoretyzowanie jest czci praktyki moralnej.
- Abstrakcyjne koncepcje filozofii moralnoci wywodz si z teoretyzowania. S one nadaniem
naszej codziennoci statusu niezaleznych bytw. Uywamy ich by hierarchizowa i

kategoryzowa, lecz prawie nigdy nie su nam do podejmowania decyzji. Antyteoretycy

teorie powinny nam raczej mwi, co jest sluszne, a nie co jest prawd.
3. Metody uprawiania filozofii
- Znaczna cz teoretycznych rozwaa w moralnoci wywodzi si z naszej codziennej
praktyki. Rozwaania te s eklektyczne i podne, ale nieuporzdkowane i niesystematyczne. Wielu

1
filozofw chciao jednak stworzy podstawy wielkiej teorii moralnej. W tym celu starali si okreli
zasady budowania teorii, zwracajc si w stron epistemologii, by tam szuka modelu. Dwa
najbardziej rozpowszechnione modele:
1) Fundacjonalizm system przekona uznajemy za nalezycie uzasadniony, jeli logicznie wie
on twierdzenia, ktre wymagaj uzasadnie, z przekonaniami, ktre ich nie wymagaj
- Nie jest jasne, jak s moliwe przekonania, ktre nie wymagaj uzasadnienia. Musiayby to by
(tradycyjnie rzecz biorc) albo przekonania samouzasadniajce si albo oczywiste, ale, jak wiemy,
nikt ju w co takiego chyba nie wierzy.
- problematyczne jest te to, czy z owych oczywistych prawd mona wyprowadzi teori
moraln. Jest sporne, czy prawdy logiczne s oczywiste, ale nawet jeli sa, to nie da si z nich
wyprowadzi teorii moralnej. jeli si gniemy poza owe prawdy, to ktre miayby by oczywiste?
nie wiadomo.
2) Koherentyzm dominujce stanowisko. Jedynym susznym sposobem uzasadniania
przekona moralnych jest badanie ich relacji do innych przekona. Nie ma wic sdw
podstawowych.
- np. metoda refleksyjnej rwnowagi Rawlsa za punkt wyjcia naley przyj system
istniejcych opinii, okresli odpowiadajce im oglne zasady i tak dlugo bada wzajemne relacje
zasad i przekona a zostanie midzy nimi osignita rownowaga. Zarzuty wobec niej nasze
potoczne opinie nie maj wartoci dowodowej, monaby uywajc tej teorii doj do zdecydowanie
niemoralnych wnioskw.
- Holmgren naley poczy refleksyjn rwnowag z ide obiektywnej prawdy moralnej
3) Inne zagadnienia metodologiczne
- Mimo sporw, koherencjinizm i fundacjonizm maja ze sob wiele wsplnego
- Istniej warunki, ktre kada teoria koherencyjna czy fundacjonalistyczna- musi spenia.
Jednym z nich jest spjno. teorie musza by na tyle kompletne, by dawa odpowiednio szerok
perspektyw moraln.
- Cel obu koncepcji ten sam: okresli niepodwaalne przekonania moralne, dyspozycje i cele.
Czsto si mwi, e wywodz si one z intuicji moralnych. Przedstawiciele obu stanowisk
zastanawiaj si nad tym, jak uchwyci i okreli owe intuicje.
4. Rola przykadw
- W filozofii moralnej przyklady su do wielu celw, np. Kant by pokaza, jak rne formuly
imperatywu kategorycznego stosuj si do rnych przypadkw, Sartre by pokaza, e istniej
problemy moralne, ktrych nie da si rozwiza odwoaniem do zasad.
- we wspczesnej filozofii moralnoci uzywa si ich, by zbada ludzkie intuicje
- Za Onor ONeill cztery typy przykladw w filozofii moralnej: wzory literackie, przykady
yciowe, hipotetyczne i przyklady wymylone.
- Przyklady hipotetyczne mwi o sytuacjach i zdarzeniach, jakie si zdarzyy lub mog si
zdarzy. Przykady wymylone zawieraj zaoenia logiczne, moliwe tylko w wiecie rnym od
naszego.
- Prawie wszyscy filozofowie powouj si na przykady hipotetyczne, natomiast odwoywanie
si do przykadw imaginacyjnych jest problematyczne, poniewa towarzyszy im wymyslony
kontekst. Nie jestesmy pewni, o co toczy si gra. mamy pewne intuicje, lecz mog si okaza
bdne. S tez tworzone tendencyjnie. Dzieje si tak z powodu ich funkcji.

Dobry przykad imaginacyjny to taki, w ktrym mamy jasne intuicje. Chodzi o to, by je
przenie do przypadku, w ktrym ich brak. Przykady wymylone zawieraj swj wasny
opis; dokadna ich identyfikacja jest waciwie niemozliwa. Tak wic intuicje, ktre ich dotycz,
nie budz zaufania.
5. Konkluzja
- Teorie wywodz si z potocznego mylenia teoretycznego
- Owo teoretyzowanie jest czci codziennej praktyki moralnej
- zarwno fundacjonizm jak i koherentyzm s problematyczne
- odwoywanie si do przypadkw wymylonych jest czsto zwodnicze i nie budzi zaufania