You are on page 1of 20

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 2 19.12.

2013 10:11
Ludwika Konieczna-Nowak

Wprowadzenie do muzykoterapii

Krakw

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 3 19.12.2013 10:11


Copyright by Ocyna Wydawnicza Impuls, Krakw

Recenzent:
dr hab. Barbara Kamiska, prof. UMFC

Redakcja wydawnicza:
Joanna Kosturek

Opracowanie typograczne:
Katarzyna Kerschner

Projekt okadki:
Ewa Beniak-Haremska

ISBN ----

Ocyna Wydawnicza Impuls


- Krakw, ul. Turniejowa /
tel./fax: () , ,
www.impulsocyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsocyna.com.pl
Wydanie I, Krakw

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 4 19.12.2013 10:11


Spis treci

Wstp ...................................................................................................................................

Cz I
Denicje, podstawy teoretyczne, modele, techniki

Wprowadzenie ...................................................................................................................
Przegld denicji muzykoterapii ...................................................................................
Muzyka w muzykoterapii ................................................................................................
Podstawy teoretyczne muzykoterapii ...........................................................................
Perspektywa psychologiczna ....................................................................................
Psychozjologia i neuronauki ...................................................................................
Estetyka ..........................................................................................................................
Klasykacje dziaa muzykoterapeutycznych ............................................................
Sposoby oddziaywania w muzykoterapii ...................................................................
Modele .................................................................................................................................
Techniki ...............................................................................................................................
Komponowanie ............................................................................................................
Improwizacja ................................................................................................................
Wykonywanie/odtwarzanie ......................................................................................
Suchanie .......................................................................................................................
Techniki czone .........................................................................................................

Cz II
Organizacja procesu muzykoterapeutycznego

Wprowadzenie ...................................................................................................................
Rozpoznanie .......................................................................................................................
Cele, plany, realizacja, ewaluacja ...................................................................................

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 5 19.12.2013 10:11


Spis treci

Cz III
Muzykoterapia dzieci, dorosych, osb starszych

Wprowadzenie .................................................................................................................
Muzykoterapia dzieci i modziey ...............................................................................
Rozwj muzyczny dziecka .......................................................................................
Modzie i muzyka rola muzyki, preferencje muzyczne ..............................
Muzykoterapia dzieci i modziey z zaburzeniami emocji i zachowania ..........
Wprowadzenie ...........................................................................................................
Zaburzenia emocji i zachowania a niedostosowanie spoeczne ....................
Zaburzenia emocji i zachowania a klasykacja psychiatryczna ....................
Typologia zaburze ...................................................................................................
Przyczyny zaburze emocji i zachowania ...........................................................
Muzykoterapia w zaburzeniach emocji i zachowania ......................................
Cele, formy oddziaywania .....................................................................................
Praktyka muzykoterapeutyczna ............................................................................
Stan bada ..................................................................................................................
Doroli z zaburzeniami psychicznymi .......................................................................
Wprowadzenie ...........................................................................................................
Charakterystyka zaburze ......................................................................................
Cele, formy oddziaywania .....................................................................................
Stan bada ..................................................................................................................
Muzykoterapia osb starszych .....................................................................................
Muzykoterapia zdrowych seniorw ......................................................................
Wprowadzenie .....................................................................................................
Cele, formy oddziaywania ...............................................................................
Stan bada ............................................................................................................
Muzykoterapia w otpieniu ....................................................................................
Wprowadzenie .....................................................................................................
Cele, formy oddziaywania ...............................................................................
Stan bada ............................................................................................................

Bibliograa ........................................................................................................................

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 6 19.12.2013 10:11


Wstp

Muzykoterapia to moim zdaniem fascynujca dziedzina. Poczenie na-


uki i sztuki, pogranicze rnych dyscyplin, intensywnie midzyludzka praktyka,
uzasadniana w rozmaitych kontekstach, wielowymiarowe badania... Nieatwo
muzykoterapi zaszuadkowa, uporzdkowa, jednoznacznie objani. Mam
nadziej, e ta ksika speni cho troch rol przewodnika po muzykotera-
peutycznych zagadnieniach.
Wprowadzenie do muzykoterapii stanowi w pewnej mierze zmodykowa-
n wersj rozprawy doktorskiej, zatytuowanej Muzykoterapia a funkcjonowa-
nie spoeczne dzieci i modziey z zaburzeniami emocji i zachowania, napisanej
przeze mnie pod kierunkiem prof. Barbary Kamiskiej (przewd doktorski prze-
prowadzono na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie,
recenzenci: prof. Zoa Konaszkiewicz, prof. Katarzyna Kraso). Ksika skada
si z trzech czci. Pierwsza z nich obejmuje problematyk denicji muzykote-
rapii, przedstawia jej podstawy teoretyczne, zawiera zwizy opis stosowanych
w praktyce modeli i technik muzykoterapeutycznych. Charakterystyka procesu
terapeutycznego wraz z wyjanieniem jego kluczowych elementw stanowi tre
czci drugiej. Fragment ostatni prezentuje moliwoci stosowania muzykoterapii
w kontekcie konkretnych grup: dzieci i modziey, dorosych i osb starszych.
Ze wzgldu na zakres moich zainteresowa najwicej miejsca powiciam
muzykoterapii dzieci i modziey z problemami, ktre okrela si jako zaburze-
nia emocji i zachowania oraz niedostosowanie spoeczne. Praktyczna praca mu-
zykoterapeutyczna z tymi modymi ludmi jest dla mnie nieustann przygod,
inspiruje mnie yciowo i dostarcza mi wiele satysfakcji. Rozdziay powicone
muzykoterapii z osobami dorosymi z zaburzeniami psychicznymi oraz seniora-
mi z pewnoci zasuguj na poszerzenie; licz na to, e w polskim rodowisku
muzykoterapeutycznym kto powici im osobn monogra.
Mam nadziej, e ksika ta okae si poyteczn lektur zarwno dla stu-
dentw muzykoterapii, jak i dla dziaajcych ju zawodowcw.

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 7 19.12.2013 10:11


Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 8 19.12.2013 10:11
Cz I.
Denicje, podstawy teoretyczne, modele, techniki

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 9 19.12.2013 10:11


Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 10 19.12.2013 10:11
Wprowadzenie
Termin muzykoterapia uywany jest w rnych znaczeniach jako okre-
lenie aktywnoci terapeutycznej z zastosowaniem muzyki, jako nazwa dziedziny
wiedzy, nauka dotyczca tego rodzaju procesu terapeutycznego oraz jako profesja
zwizana z jedn z form interwencji terapeutycznych. Problem wieloznacznoci
terminu dostrzega T. Natanson ().
Pod terminem muzykoterapia rozumie mona tak praktyczn dziaalno,
jak te i wiedz i nauk o niej, zajmujc si teori muzykoterapii, w tym badaniem
praw rzdzcych ksztatowaniem si wzajemnych stosunkw pomidzy czowiekiem
a muzyk (Natanson, , s. ).

Inaczej rzecz widzi K. Bruscia (), ktry integrujc wiedz teoretyczn


z praktyk, dostrzega jednak dychotomi widoczn midzy tak pojt dyscyplin
a profesj, z jak si ona wie.
Jako dyscyplina [muzykoterapia przyp. L. K.-N.] jest zorganizowan wiedz,
zoon z praktyki, teorii i bada dotyczcych terapeutycznych zastosowa muzyki.
Jako profesja okrela zorganizowan grup ludzi uywajcych tej wiedzy w swoim
zawodzie [...] (Bruscia, , s. ).

W niniejszej ksice, ze wzgldu na jej charakter, wtek muzykoterapii jako


profesji potraktowany zostanie marginalnie, pojcie to bdzie za stosowane
gwnie w odniesieniu do wiedzy i praktyki w tym zakresie.

Przegld denicji muzykoterapii


Deniowanie muzykoterapii nie jest zadaniem atwym ze wzgldu na wie-
loaspektowo jej stosowania, szerokie spektrum oddziaywa oraz pomostowy
charakter dyscypliny integrujcej elementy wielu dziedzin naukowych (jak psy-
chologia, pedagogika, medycyna, muzykologia, socjologia itd.) z oddziaywaniem
artystycznym (istniejcym z kolei na autonomicznych prawach sztuki i zwizanym

Tumaczenie wszystkich fragmentw obcojzycznych publikacji na jzyk polski L. Konieczna-


-Nowak.

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 11 19.12.2013 10:11


Cz I. Definicje, podstawy teoretyczne, modele, techniki

z rozwaaniami estetycznymi o lozocznym charakterze). Ponadto muzykotera-


pia w kontekcie naukowym jest dyscyplin stosunkowo mod, bdc w fazie
intensywnego rozwoju. Tym trudniej przy pojawiajcych si wci nowych
badaniach zwizanych z sam muzykoterapi lub dyscyplinami jej pokrewnymi,
ktrych dokonania pozostaj jednak w cisej z ni zalenoci zaproponowa
kompletn jej denicj. Stworzenie spjnego i wyczerpujcego opisu wie si
z koniecznoci zastosowania uoglnie bd niebezpieczestwem nadmier-
nego uszczegowienia. Podejmujc prb stworzenia denicji muzykoterapii,
K. Bruscia () podsumowuje: muzykoterapia
[...] jako wiedza (knowledge) i praktyka jest transdyscyplinarn hybryd dwch dzie-
dzin, muzyki i terapii, z ktrych obie posiadaj niejasne granice i same w sobie s
trudne do zdeniowania; jako fuzja muzyki i terapii jest jednoczenie sztuk, nauk
i procesem interpersonalnym; jako forma terapeutyczna (treatment modality) jest
niezwykle zrnicowana w zastosowaniach, celach, metodach i orientacjach teore-
tycznych; jako wiatowa tradycja pozostaje pod wpywem rnic kulturowych; jako
dyscyplina i profesja posiada podwjn tosamo; jako moda dziedzina jest wci
w procesie stawania si (Bruscia, , s. ).

Trudnoci te nie zniechcaj jednak ani K. Bruscii, ani innych muzykotera-


peutw, mierzcych si z problemem deniowania muzykoterapii. Nie zakadajc
moliwoci utworzenia denicji idealnej, proces formuowania i bdc jego pro-
duktem reeksj teoretyczn uwaaj oni za cenne same w sobie.
Prby skonstruowania adekwatnej denicji muzykoterapii byy i s podejmo-
wane indywidualnie przez specjalistw w tej dziedzinie zarwno praktykw,
jak i teoretykw czy badaczy. Take organizacje i stowarzyszenia proponuj swoje
objanienia tego terminu. W zalenoci od przyjtych postaw i perspektyw teo-
retycznych, z ktrymi identykuj si osoby czy grupy deniujce, rne aspekty
praktyki i wiedzy o muzykoterapii wysuwaj si w nich na pierwszy plan. Nie cho-
dzi tu wycznie o pogldy zwizane specycznie z muzykoterapi. Na ksztat de-
nicji skadaj si take duo gbsze i oglniejsze przekonania dotyczce lozoi
muzyki, terapii, zdrowia i choroby, a nawet sensu i jakoci ycia. W sposb mniej
lub bardziej wyrany denicja ujawnia postaw yciow deniujcego (Bruscia,
, s. ).
Posugujc si zasad budowania denicji klasycznej, mona by powiedzie,
e muzykoterapia to terapia (genus proximum) z zastosowaniem muzyki (dieren-
tia specica), jednak taka rnica swoista zdecydowanie wymaga doprecyzowa-
nia. Jednym z podstawowych zagadnie, ktre wyznacza kierunek tych rozwaa,
jest obok teoretycznej perspektywy problem pierwszoplanowego medium, na-
rzdzia umoliwiajcego osignicie terapeutycznych rezultatw. Muzykoterapi
konstytuuje obecno terapeuty i muzyki (Bruscia, , s. ). Jednak w poszcze-
glnych sytuacjach potencja terapeutyczny moe mie swoje rdo w kadym
z tych czynnikw w rwnej mierze lub wypywa bardziej z waciwoci samej

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 12 19.12.2013 10:11


Przegld definicji muzykoterapii

muzyki lub osoby terapeuty. Mowa tutaj o uyciu muzyki jako terapii w prze-
ciwiestwie do stosowania muzyki w terapii. W pierwszym przypadku sama
muzyka staje si czynnikiem terapeutycznym, w drugim moe stanowi swoisty
pretekst dla nadbudowanego na niej procesu terapeutycznego wana jest nie
tylko ona, lecz take, a moe nawet przede wszystkim, relacje terapeutyczne po-
wstae dziki obecnoci terapeuty (Bruscia, , s. ).
Denicje stanowi swego rodzaju odbicie tkwicych u ich podstaw zao-
e dotyczcych midzy innymi ksztatowania si tego wanie balansu. Cho
uwzgldniaj oczywicie obecno obu czynnikw: muzyki i terapeuty, to kon-
centruj si czsto bardziej na jednym z nich, porednio wskazujc jego priory-
tetowo. Kilka poniszych propozycji zdaje si zwizanych z rozumieniem roli
muzyki jako bezporedniego czynnika terapeutycznego, czyli muzyki jako terapii.
Wedug zwizej denicji proponowanej przez T. Natansona (), najszerzej
chyba reprezentowanej w nauce polskiej, muzykoterapia jest metod postpowa-
nia, wielostronnie wykorzystujc wieloraki wpyw muzyki na psychosomatyczny
ustrj czowieka (Natanson, , s. ). W tym przypadku nacisk pooony jest
na wpyw samej muzyki. Zastosowanie go, zgodnie z pewn metod, moe mie
terapeutyczny skutek.
Sam muzyk umieszczaj w centrum take muzykoterapeuci australijscy,
wzbogacajc jednak denicj o bardzo oglnie sformuowane cele:
[...] muzykoterapia jest [...] zaplanowanym i kreatywnym uyciem muzyki dla osig-
nicia i utrzymania zdrowia i dobrostanu (well being). Ludzie, bez wzgldu na wiek
i moliwoci, mog skorzysta dziki muzykoterapii, bez wzgldu na muzyczne
umiejtnoci i przygotowanie (background) (What is music therapy?, b).

Tu jednak, bardziej ni u T. Natansona, na skutek zastosowania zwrotu za-


planowane i kreatywne uycie muzyki, nie wprost, ale przez milczce zaoenie,
domylnie, obecna jest posta muzykoterapeuty, ktry we wskazany sposb b-
dzie w stanie muzyki uy. Narzdziem, ktrego odpowiednie zastosowanie ma
przynie terapeutyczne skutki, nadal jednak jest wycznie muzyka.
T. Wigram, I.N. Pedersen, L.O. Bonde () proponuj denicj, ktra pre-
cyzuje zarwno potencjalnych odbiorcw, jak i moliwe okolicznoci stosowania
muzykoterapii. Dla nich ta dziedzina to
[...] uycie muzyki w sytuacjach klinicznych, edukacyjnych i spoecznych, w celu le-
czenia/wspomagania (to treat) klientw lub pacjentw z medycznymi, edukacyjnymi
i psychologicznymi potrzebami (Wigram, Pedersen, Bonde, , s. ).

Tu, podobnie jak w denicji australijskiej, zasygnalizowane jest uycie muzy-


ki jako aktywnoci prowadzcej do realizacji terapeutycznych celw, jednak bez
okrelenia charakteru i funkcji uytkownika. Z denicji tej nie wynika jednak ko-
nieczno obecnoci terapeuty osoby niezalenej od klienta/pacjenta. Zgodnie

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 13 19.12.2013 10:11


Cz I. Definicje, podstawy teoretyczne, modele, techniki

z ni mona by uzna, e osoba suchajca muzyki w celu poprawienia sobie na-


stroju (potrzeba psychologiczna) podczas pobytu w szpitalu (sytuacja kliniczna)
poddawana jest muzykoterapii, jednoczenie grajc rol terapeuty i klienta. Mu-
zykoterapi mona by nazwa take na przykad wprowadzanie piosenek w nauce
jzykw obcych (potrzeba i sytuacja edukacyjna) funkcj muzykoterapeuty
peniby wwczas nauczyciel jzyka.
Problem roli muzykoterapeuty jako wykwalikowanego profesjonalisty,
ktra jest wysoce istotna w procesie muzykoterapeutycznym, szerzej zostanie uj-
ty w dalszej czci rozdziau, gdy wymienione bd niektre denicje zwizane
bardziej z postrzeganiem elementu muzycznego jako muzyki w terapii.
Denicja proponowana przez E. Lecourt () sugeruje podobnie jak ta
w wersji australijskiej obecno terapeuty; jest jednak bardziej szczegowa
w zakresie moliwoci stosowania, ujawniajc jednoczenie perspektyw teore-
tyczn autorki, przychylajcej si do psychologicznego kontekstu muzykotera-
pii dla E. Lecourt muzykoterapia bliska jest zaoeniom psychoanalizy (Lecourt,
, s. ).
Muzykoterapia to forma psychoterapii, rehabilitacji lub pomocy psychomu-
zycznej, ktra wykorzystuje dwik oraz muzyk w kadej moliwej formie jako
rodek wyrazu, komunikacji, strukturyzacji oraz analizy relacji. Stosowana jest
zarwno indywidualnie, jak i grupowo, w pracy z dziemi i osobami dorosymi (Le-
court, , s. ).

Bardzo istotnym i rnicujcym wzgldem poprzednich denicji elementem


wydaje si poszerzenie zakresu samego medium terapeutycznego jest nim nie
tylko muzyka, lecz rwnie dwik. Uwidacznia si tutaj kolejne utrudnienie i po-
wd rnorodnoci w deniowaniu muzykoterapii: problem dotyczcy denicji
samej muzyki oraz kryteriw, ktre miayby j konstytuowa. K. Bruscia ()
stwierdza, e muzyka w muzykoterapii jest jeszcze trudniejsza do zdeniowa-
nia ni sama w sobie ze wzgldu na fakt, e proces terapeutyczny nie polega
w gruncie rzeczy na muzyce, lecz raczej na dowiadczaniu jej przez klienta w da-
nym kontekcie.
We wspomnianej denicji E. Lecourt () uwzgldnia dwa elementy
dwik i muzyk, w swym rozumieniu pojcia obejmujc szerokie spektrum per-
spektyw. Zaoenie, e termin muzyka w denicjach dotyczcych muzykoterapii
rozumiany jest wanie w taki szeroki sposb, wydaje si naturalne, jednak niekt-
rzy, podobnie jak E. Lecourt, doprecyzowuj ten element denicji. Podkrelenie
terapeutycznych aspektw wytworw dwikowych niekoniecznie majcych wa-
lory artystyczne znajduje si w denicjach muzykoterapeutw polskich bardziej
rozbudowanej denicji wspomnianego ju T. Natansona oraz E. Galiskiej, autor-
ki hasa muzykoterapia w Encyklopedii muzyki (). W pniejszym tekcie
T. Natanson proponuje takie spojrzenie na muzykoterapi:

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 14 19.12.2013 10:11


Przegld definicji muzykoterapii

Muzykoterapia jest jednym spord dziaa zmierzajcych w kierunku rehu-


manizacji wspczesnego ycia przez wielostronne wykorzystanie wielorakich wa-
lorw substancji muzycznej w celu ochrony i przywracania ludzkiego zdrowia oraz
w celu korzystnego wpywania na wspksztatowanie zarwno rodowiska, w kt-
rym czowiek yje i dziaa, jak i panujce w nim stosunki midzyludzkie (Natanson,
, s. ).

W tym humanistycznym ujciu muzyka zostaa zastpiona wielorakimi


walorami substancji muzycznej, a szeroko zakrojony kontekst ujawnia pogld
autora na rzeczywisto (okrelony jako dehumanizacja) oraz oglniejszy ni
indywidualny wymiar dziaa muzykoterapeutycznych, majcych potencja
umoliwiajcy spoeczne przemiany. Encyklopedyczna propozycja E. Galiskiej
() brzmi:
Muzykoterapia systematyczne i metodyczne zastosowanie muzyki w procesie
diagnozy, leczenia i rozwoju osobowoci [...]. W odniesieniu do gwnych jej zakre-
sw, tj. psychiatrii i pedagogiki specjalnej, muzykoterapia oznacza form psychotera-
pii i reedukacji, posugujc si muzyk i jej elementami [...] jako rodkami ekspresji
emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej. Muzyka w muzykoterapii rozumiana jest
nie jako gotowy, zewntrzny obiekt, lecz jako wewntrzny proces zachodzcy w czo-
wieku, a wyraajcy si w postaci indywidualnego jzyka i zachowania muzycznego.
[...] Stanowi ona [muzyka przyp. L. K.-N.] ogniwo poredniczce w relacji terapeu-
tycznej, rozumianej jako interakcje midzy pacjentem a terapeut lub otoczeniem
[...] (Galiska, , s. ).

W denicji tej, ujawniajcej teoretyczne inklinacje autorki, sytuujce si


w nurcie psychologicznym o zabarwieniu psychoanalitycznym i poznawczym,
oraz zawierajcej informacje dotyczce gwnych pl stosowania muzykoterapii
(oparte raczej na realiach polskich w poszczeglnych regionach wiata obszary,
w ktrych muzykoterapia jest najpopularniejsza, bywaj rne), znw zastosowa-
no ucilenie dotyczce narzdzia terapeutycznego mowa tutaj o muzyce i jej
elementach.
Przytaczajc denicje polskich autorw, wymieni mona jeszcze jedn, kt-
r przyjmuje M. Kiery (): muzykoterapia to
[...] ukierunkowane, wielofunkcyjne, kompleksowe, systematyczne wykorzystanie
muzyki jako uzupenienie leczenia zabiegowego, farmakologicznego, rehabilitacyj-
nego, psychoterapii i pedagogiki specjalnej (Kiery, , s. ).

Takie spojrzenie jest bardzo pojemne i bardziej zblia muzykoterapi do


dziaa typowo medycznych. Jednoczenie wskazuje na niesamodzielno tego
rodzaju terapii, zawierajc informacj o jej uzupeniajcym charakterze.
Podsumowujc wtek muzyki jako terapii w rnych denicjach i uj-
ciach, mona uzna, e tym, co leczce, wspomagajce i usprawniajce, s wszyst-
kie niemal aspekty istnienia muzyki, rozumianej jako czasowo ustrukturyzowany

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 15 19.12.2013 10:11


Cz I. Definicje, podstawy teoretyczne, modele, techniki

przebieg zjawisk akustycznych od waciwoci samego dwiku, poprzez cechy


poszczeglnych elementw dziea muzycznego, a po kompletne produkty teje
twrczoci.
Dwie z wymienionych denicji autorw polskich maj dodatkowy element
podkrelaj mianowicie potencja oddziaywa terapeutycznych w kontekcie spo-
ecznym. T. Natanson () widzi pozytywny wpyw stosowania muzykoterapii
na rodowisko zewntrzne i relacje midzyludzkie. E. Galiska () sugeruje,
e muzyka peni rol porednika midzy osob poddawan terapii a otoczeniem.
Poredniczy ona take w relacji z terapeut. W tym miejscu mona zatem zacz
mwi o muzyce w terapii sytuacji, gdzie tworzywo muzyczne przestaje by
traktowane jako substytut leku, a muzyka pojawia si w charakterze poredni-
ka, pretekstu, kontekstu lub jedynie elementu terapeutycznych dziaa. De ni-
cja proponowana przez francuskie Stowarzyszenie Muzykoterapeutw wyraa
wprost tak perspektyw: muzykoterapia to uycie dwikw i muzyki w psy-
choterapeutycznej relacji (za: Bruscia, , s. ). Zatem psychoterapeutyczna
relacja niesie ciar odpowiedzialnoci za skutki terapii, a zjawiska dwikowe
stanowi rwnoczenie medium i paszczyzn, na ktrej proces terapeutyczny
moe si ksztatowa. Warto zauway obecne w de nicji zawenie pojcia mu-
zykoterapia do dziedziny psychoterapeutycznej, ograniczajce pole moliwoci
jej stosowania bardziej ni ktrakolwiek z wymienionych wczeniej propozycji.
L. Bunt (), muzykoterapeuta brytyjski, jest autorem innej jeszcze denicji
podkrelajcej wag relacji w procesie muzykoterapii:
[...] uycie dwikw i muzyki w ramach ewoluujcej relacji midzy klientem i tera-
peut w celu wspierania i wspomagania (encourage) zycznego, psychicznego, spo-
ecznego i emocjonalnego dobrostanu (well-being) (Bunt, , s. ).

W tym przypadku, podobnie jak w denicji francuskiej, elementy muzyczne


stosowane s w ramach relacji, ktra dziki nim zmienia si i ulega modykacjom.
Cel tych dziaa jest jednak widziany szerzej take w wymiarze zycznym.
Denicja K. Bruscii (), stosowana szeroko przede wszystkim w Stanach
Zjednoczonych, ukazuje muzykoterapi jako zjawisko bazujce przede wszystkim
na relacjach, zalenociach:
Muzykoterapia to usystematyzowany proces interwencji (process of interven-
tion), w ramach ktrego terapeuta wspomaga klienta w osiganiu/wspieraniu/

Waciwoci samego dwiku i ich ewentualny potencja terapeutyczny s przedmiotem


bada zwolennikw terapii dwikiem; nurt ten bywa zaliczany do muzykoterapii, czciej
jednak pojawia si osobno, jako zagadnienie jej bliskie, lecz nie rwnoznaczne. W Polsce
opracowania materiaw na ten temat dokonaa L. Kataryczuk-Mania w publikacji Terapia
dwikiem (Uniwersytet Zielonogrski, ) przedstawiono zarwno doniesienia badawcze,
jak i sugestie dotyczce zastosowa praktycznych.

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 16 19.12.2013 10:11


Przegld definicji muzykoterapii

promowaniu (promote) zdrowia, uywajc dowiadcze muzycznych oraz relacji,


ktre wyksztacaj si dziki nim, jako dynamicznych si umoliwiajcych zmiany
(Bruscia, , s. ).

Denicja ta bardzo wyranie podkrela wag relacji w procesie terapeutycz-


nym; w uszczegowionym opisie denicji K. Bruscia stwierdza, e kluczow
rol w procesie terapeutycznym peni relacja midzy klientem a terapeut oraz
midzy klientem a muzyk, natomiast relacje, ktre wyksztacaj si na gruncie
muzycznych dowiadcze, mog by intrapersonalne i intramuzyczne oraz inter-
personalne i intermuzyczne (Bruscia, , s. ).
B. Wheeler, C. Shultis i D. Polen [(red.), ] dokonay analizy tej denicji,
wyjaniajc i precyzujc poszczeglne jej elementy:
muzykoterapia jest usystematyzowana, zatem nie przypadkowa;
jest procesem przebiega wic w czasie;
skada si z interwencji w jej ramach podejmowane s zadania;
terapeuta wspomaga klienta ta cz denicji ukazuje prawidowy kieru-
nek oddziaywa;
prowadzi do poprawy zdrowia jakkolwiek by go nie deniowa i rozu-
mie;
uywa dowiadcze muzycznych to one s wic podstaw muzykoterapii;
na podstawie dowiadcze muzycznych tworz si relacje;
proces jest dynamiczny, a dynamika ta prowadzi do zmian.
World Federation of Music Therapy przyjmuje wyjanienie, ktre mona
uzna za podsumowanie elementw pojawiajcych si w powyszych propo-
zycjach.
Muzykoterapia jest profesjonalnym/zawodowym stosowaniem muzyki i jej ele-
mentw jako interwencji w medycznych, edukacyjnych i naturalnych/codziennych
(everyday) rodowiskach z klientami indywidualnymi, grupami, rodzinami i spo-
ecznociami poszukujcymi moliwoci zoptymalizowania jakoci ycia i poprawy
zycznego, spoecznego, emocjonalnego, intelektualnego i duchowego zdrowia oraz
dobrostanu. Badania, praktyka i edukacja oraz trening kliniczny w muzykoterapii
oparte s o profesjonalne standardy, odpowiednie dla kontekstu kulturalnego, spo-
ecznego i politycznego (What is music therapy?, c).

Taki opis nie pozostawia wtpliwoci co do charakteru stosowanego narz-


dzia (muzyka i jej elementy), koniecznych kwalikacji zawodowych prowadzcego
(profesjonalizm i standaryzacja dziaa), moliwych form i celw oddziaywania.
Muzyka oraz jej elementy stanowi medium, jakim posuguje si muzykoterapeu-
ta w realizacji rnych dziaa w odmiennych okolicznociach.
Aspektem wyjtkowo mocno zaakcentowanym w denicji jest profesjo-
nalizm wszystkich sfer muzykoterapii praktycznej, badawczej i edukacyjnej,
ktry zaley jednak od kontekstu. Podkrelenie profesjonalizmu muzykoterapii

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 17 19.12.2013 10:11


Cz I. Definicje, podstawy teoretyczne, modele, techniki

znalazo swoje miejsce w denicji intencjonalnie, w celu odcicia si od dziaa


paramuzykoterapeutycznych, ktrych charakter, cho moe nie zawsze szkodli-
wy, z pewnoci nie zostaje poparty rezultatami wiarygodnych bada, stanowi-
cych podstaw muzykoterapii traktowanej cile naukowo.
American Music Therapy Association jeszcze silniej kadzie nacisk na ten
wtek, formuujc denicj nastpujco:
Muzykoterapia jest klinicznym i opartym na dowodach (evidence-based) uy-
ciem interwencji muzycznych, po to by osign zindywidualizowane cele w ramach
terapeutycznej relacji, z akredytowanym/posiadajcym kwali kacje (credentialed)
terapeut, ktry ukoczy zaaprobowany (approved) kurs muzykoterapii (What is
music therapy?, a).

Stricte naukowy charakter tak pojtej muzykoterapii uwidacznia informacja


o oparciu na dowodach, a wskazanie na konieczno posiadanej akredytacji
odnosi si ju cile do warunkw amerykaskich, gdzie by prowadzi wia-
rygodn dziaalno muzykoterapeutyczn trzeba mie akredytacj AMTA,
przyznawan na podstawie zdanego egzaminu. Ostatnia propozycja pokazuje, e
denicje muzykoterapii mog by zalene nie tylko od postaw teoretycznych czy
charakteru klinicznej dziaalnoci ich autorw, lecz take od codziennych realiw,
w ktrych jej realizacja nastpuje.

Muzyka w muzykoterapii
Rozwaajc, czym jest muzykoterapia, nie sposb unikn pytania o to, jak
rozumie si jej podstawowe medium, czyli muzyk. Mona zaoy, e wikszo
muzykoterapeutw, nie precyzujc swego pogldu na muzyk, odnosi si do niej
zgodnie z encyklopedyczn formu, wedle ktrej ta dziedzina to sztuka, ktrej
tworzywem s dwiki organizowane zwaszcza w czasie (Encyklopedia popular-
na PWN, , s. ). Najaktualniejsza encyklopedia internetowa PWN stawia
spraw nieco inaczej, budujc denicj nie tylko wok tworzywa muzycznego,
dwiku, lecz rwnie wok jego rde. Wedug niej muzyka to
[...] sztuka, ktrej tworzywem s percypowane przez ludzi dwiki, wytwarzane
przez nich gosem i/lub za pomoc instrumentw muzycznych; rdami dwiku
s: gos ludzki, instrumenty muzyczne i przyrzdy elektroakustyczne. [...] (Encyklo-
pedia PWN, ).

Druga propozycja wydaje si w kontekcie muzykoterapii mniej przekonu-


jca, wanie ze wzgldu na doprecyzowanie rda dwiku w sytuacji tera-
peutycznej moe si nim sta kady przedmiot, z uyciem ktrego da si dwik

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 18 19.12.2013 10:11


Muzyka w muzykoterapii

wydoby; element ten staje si wwczas swoistym instrumentem, trudno jednak


zaklasykowa go do tradycyjnie pojmowanej grupy instrumentw muzycznych.
T. Natanson (, praca doktorska, za: Metera, , s. ), opisujc narz-
dzie, jakie stosuje muzykoterapia, ucila:
[...] narzdzie muzykoterapii rozumiemy zarwno jako zbir elementarnych zjawisk
akustycznych a nawet ich wyodrbnionych parametrw, jak te jako w rnym stop-
niu zorganizowane struktury czy sekwencje, ktre w najwyszym stadium swego
zorganizowania wedug okrelonych prawidowoci, przybieraj posta utworw
muzycznych (za: Metera, , s. ).

Mogoby si wydawa, e takie ujcie nie wartociuje zjawisk dwikowych


stosowanych w muzykoterapii, nie hierarchizuje take gatunkw. Jednak ten sam
autor, w ksice Programowanie muzyki terapeutycznej (), gwne oddziay-
wanie terapeutyczne przypisuje dzieom tzw. powanym, klasycznym. Wybr ten
argumentuje stwierdzeniem, e muzyka powana
[...] z racji swej naturalnej funkcji spoecznej jest bardziej ni inne gatunki zdolna do
wywoywania gbszych przey emocjonalnych u odbiorcy i wykazuje najwiksz
zdolno nastrojotwrcz (Natanson, , s. ).

W tym kontekcie T. Natanson () proponuje take klasy kacj form


muzycznych w aspekcie potrzeb muzykoterapii. Uywa midzy innymi terminu
muzyka programowa, jednak nadaje mu nieco inne znaczenie ni to oglnie
przyjte w naukach o muzyce. Wyrnia trzy grupy form muzycznych:
formy muzyki programowej (tu dziea, ktrych skadnik immanentny sta-
nowi tekst opery, pieni, kantaty itd.),
formy porednie (typ I utwory z pozamuzycznym tytuem nadanym
przez kompozytora lub pniej przez suchaczy; typ II utwory o charak-
terze uytkowym, np. formy taneczne),
formy autonomiczne (pozostae gatunki absolutnej muzyki instrumental-
nej) (Natanson, , s. ).
Po przedstawieniu klasykacji autor formuuje szereg wskaza zwizanych
z konkretnymi cechami utworw, koncentrujc si przede wszystkim wanie
na formie. Cho przedstawione przez niego rozwaania niewtpliwie maj war-
to, a tezy s rzetelnie uargumentowane, to jednak wydaje si, e ze wzgldu na
pierwotne zaoenie (koncentracja na muzyce klasycznej) mog znale jedynie
wskie zastosowanie, ograniczone do sytuacji, w ktrych ten gatunek stanowi
podstaw terapii. Zarwno przegld wspczesnej literatury muzykoterapeutycz-
nej, jak i dowiadczenia praktyczne klinicystw wskazuj bowiem, i przekonanie,
e narzdziem muzykoterapii moe by jedynie czy nawet przede wszystkim
muzyka wysoce artystyczna, w jej najbogatszej estetycznie odsonie, jest po prostu
mylne. W konkretnych technikach czy wiczeniach mog by a wrcz przede

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 19 19.12.2013 10:11


Cz I. Definicje, podstawy teoretyczne, modele, techniki

wszystkim s wykorzystane gatunki rozrywkowe, popowe, a take ludowe, ich


potencjalna skuteczno za w odpowiednich kontekstach okazuje si wysza.
Trafnie zauwaa K. Stachyra (b), e sia muzyki tkwi w elastycznoci, poli-
semantycznoci, mnogoci stylw i gatunkw (Stachyra, b, s. ); stwierdza
rwnie, e istotniejsze od tego, jak muzyk zastosuje terapeuta, jest to, w jaki
sposb uzasadni j w terapii.
Warto znw podkreli fakt, e muzyka w muzykoterapii peni moe rne
role centralne i peryferyjne. Jak wspominano w rozdziale , mamy do czynienia
z muzyk jako terapi i muzyk w terapii. Jednak w obu przypadkach jest
ona medium, narzdziem. Samodzielnie niemal nigdy nie jest w stanie wywoa
tych samych efektw, jakie przynie moe w dobrze zaplanowanym procesie
muzykoterapeutycznym. Przykadem ukazujcym rnic midzy potencjaem
samej muzyki a wykorzystaniem tego potencjau w terapii jest reeksja nad funk-
cjonowaniem elementu emocjonalnego, niewtpliwie wizanego z sam muzyk
i jednoczenie czsto eksplorowanego w sytuacjach terapeutycznych. Psycholo-
dzy muzyki P. Juslin i J. Sloboda [(red.), ] przyjli, e rda muzycznych
emocji sklasykowane mog by na dwch poziomach: wewntrznym gdy s
bezporedni pochodn konkretnych struktur muzycznych, lub zewntrznym
gdzie wyodrbniono rda ikoniczne i skojarzeniowe. rda ikoniczne odnosz
si do formalnego podobiestwa midzy muzyczn struktur a emocj bd sy-
tuacj. rda skojarzeniowe s jednostkowe, wynikaj ze cile indywidualnych
dowiadcze yciowych. Kade ze rde mona wykorzysta do rnych celw
dla muzykoterapeuty szczeglnie cenne wydaj si rda zewntrzne. rda sko-
jarzeniowe pozwalaj na badanie subiektywnych znacze jednostki, umoliwiaj
zdobycie materiau diagnostycznego oraz prac nad indywidualnymi problema-
mi. Dziki rdom ikonicznym moliwa jest praca grupowa lub odnoszenie si
do wsplnych, oglnych znacze. Mona zatem stwierdzi, e cho przeywanie
emocji przy muzyce odbywa si niejako samoczynnie, bez udziau dodatkowych
osb, to jasne jest, e samo emocjonalne przeycie moe mie rnoraki charak-
ter: terapeutyczny, obojtny, bd wrcz destrukcyjny. Rol terapeuty jest takie
zaplanowanie sesji, by emocjonalnemu poruszeniu nada maksymalnie terapeu-
tyczny wymiar.
Istotne pytanie o muzyk w muzykoterapii dotyczy sposobu jej doboru.
Jakiej muzyki uy w danej sytuacji terapeutycznej? Czy istniej dziea, gatunki
adekwatne do konkretnych populacji czy zaburze? Niestety, odpowiedzi na te
pytania nie s proste, jednoznaczne. Wszelkie muzycznej apteczki zawierajce
utwory moliwe do przepisania chorym s naukowo nieuzasadnione, brak ja-
kichkolwiek recept. Punktem wyjcia musz si sta zawsze preferencje klienta,
kontekst jego funkcjonowania oraz cel dziaania. Muzyka stosowana w muzykote-
rapii, aby ujawni swj terapeutycznych potencja, musi tra do odbiorcy, zatem
terapeuta powinien wzi pod uwag jego muzyczne rodowisko.

Konieczna_Wprowadzenie do muzykoterapii.indd 20 19.12.2013 10:11

You might also like