Jacek Breczko, Eurazjatyzm rosyjska idea imperialna spajana nienawici, [w:] Nienawi

wyciu publicznym. Sfera spoeczna, red. Joanna Mysona Byrska, Jakub Synowiec, Krakw
2015, s.153171 (Etyka iycie Publiczne,8).
DOI: http://dx.doi.org/10.15633/9788374384896.10

Jacek Breczko

Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna

spajana nienawici

Strze si wariatw. Ci s mili,

Pki wzakadach ich wizili,
Albo trzymali wzwykej stajni.
S dzi wariaci miarodajni.
I kady macha sw paeczk
Ipatrzyz gry, moje dziecko.
Zaiste, wariat na swobodzie
Najwiksz klsk jest wprzyrodzie.
(Czesaw Miosz, Traktat moralny)

Prbujc zrozumie ideologi eurazjatyzmu oraz jej popularno

we wspczesnej Rosji, naley zacz od ta historycznego, to za wy-
maga uchwycenia sprawy fundamentalnej. Ot Rosjanie wXX wieku
przegrali dwie wojny wiatowe (bo zimna wojna bya przez nich
traktowana jako III wojna wiatowa) iwygrali jedn. Wygrali II woj-
n wiatow ina tym bazuje wci ywy kult Stalina; przegrali za
wojn pierwsz oraz trzeci iwok tych klsk tworzy si najpierw
eurazjatyzm, anastpnie neoeurazjatym. Eurazjatyzm jest wic ideo-
logi dopisan do klski; na pocztku defensywn ikompensacyjn,
pozwalajc poj ioswoi klsk (e jednak na dobre wyszo), na-
stpnie za ztej diagnozy wyprowadza pewne wskazwki praktyczne,
pewien program ofensywnych dziaa politycznych.
154 Jacek Breczko

*
Zacznijmy od pierwszej klski ipierwszego eurazjatyzmu1. Po-
wstaje on na pocztku lat dwudziestych wrodowisku emigrantw
rosyjskich, wrd modych intelektualistw parajcych si rnymi
dyscyplinami, od geografii po teologi (najwaniejsze postacie to ksi-
Nikoaj Trubieckoj, Piotr Sawicki, Gieorgij Florowski). Prbuj oni
poj klsk Rosji w wojnie wiatowej oraz rewolucj bolszewick.
Gwna myl jest taka, e przegrana wojna izwycistwo komunizmu
w Rosji to zjawisko w sumie pozytywne; albowiem umoliwia
Rosji zejcie zbdnego, ponad dwustuletniego szlaku zbliania si
do Europy iZachodu, realizowanego przez carw petersburskich;
jest powrotem do korzeni, do zdrowych rde, jest susznym, cao-
ciowymcywilizacyjnym, kulturowym iustrojowymexodusem
na Wschd (czego symbolem byo przeniesienie przez bolszewikw
stolicy do Moskwy)2.
Ideologia ta miaa silne iwyrane spoiwo nienawistne; bya to
nienawi do dynastii Romanoww (ktrych obwinia si oprzegran
wojn); do Niemiec (agresora) oraz Francji (nieudolnego sojusznika)
oraz do latynizmu, czyli katolicyzmu.
A jakwwielkim skrciewyglda sama ta ideologia? Ot Ro-
sja nie jest ani czci Europy, ani Azji, jest odrbn cywilizacj, jest
odrbnym wiatem, ktremu susznie mona nada imi-hybryd:
Eurazja. Zauwamy, e nie jest to pogld szczeglnie oryginalny, po-
dobny gosili liczni filozofowie cywilizacji, tacy jak Feliks Koneczny,
Arnold Toynbee, aobecnie Samuel Huntington3. RosjaEurazja jest
wic odrbn caoci geograficzn, etniczn ikulturow. Omwmy
to po kolei.
Szczeglna rola przypisywana pooeniu geograficznemu zbli-
a t koncepcj do determinizmu geograficznego, ktry pojawia si
w filozofii Monteskiusza, a nastpnie jest rozwijany w myli brytyj-

1
Bd posugiwa si terminem eurazjatym orazniekiedyeurazjanizm;
obydwa maj ten sam desygnat is, jak si zdaje, rwnie czsto uywane wliteraturze
przedmiotu.
2
Exodus ku Wschodowi to tytu pierwszej publikacji Eurazjatw, ktra ukazaa si
wSofii wroku 1921.
3
Rnica jest szczeglnie widoczna wodmiennoci aksjologicznych znakw;
pewne cechy tej swoistej cywilizacji byy traktowane przez jednych jako zalety, aprzez
innych jako wady.
Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna spajana nienawici 155

skich iniemieckich geopolitykw. Eurazjaci dostrzegaj mianowicie

pewn jedno geograficzn (podobiestwo przyrody) na obszarze
odmniej wicej20 poudnika (linii Wisy) do wybrzey Pacyfiku;
od poudniowej Azji oddzielonym pustyniami ipasmem Himalajw.
Do Eurazji nie zalicza si Indii, Chin i Japonii. Jest to cywilizacja
wielkiego stepu, pozbawionego naturalnych, wyranych granic, co
spowodowao, e nie uksztatoway si na tym obszarze stabilne, sa-
modzielne, mae pastwa (nie mona byo si odgrodzi). Prowadzio
to w sposb niejako mechaniczny do ksztatowania si jednego,
scentralizowanego organizmu pastwowego. Wielki step obfitowa
rwnie wbogactwa naturalne, co prowadzio do autarkii, ato zkolei
do zamknicia imaej zmiennoci.
Z kolei wtek etniczny odrnia eurazjatw odrwnie antyok-
cydentalnychsowianofilw. Uwaaj oni bowiem, e na przestrzeni
stuleci, zwaszcza wwyniku podboju Rusi przez Mongow, wytwo-
rzya si na tym obszarze swoistaizarazem cennamieszanka na-
rodowa irasowa: mongolsko-tatarsko-sowiaska. Wielkorusini nie
s wic Sowianami, ale mieszacami (jak to uj Jerofiejew: poskrob
bardziej Rosjanina, azobaczysz Tatarzyna). Zwamy, e Mongoo-
wie nie zostali ostatecznie przez ksistwo Moskiewskie wyparci, ale
wchonici (chanat kazaski, astrachaski, wreszcie krymski).
Warto iswoisto kultury eurazjatyckiej wie si rwniejak
wprzypadku etnosuzpodn mieszank. Duchowo ze skonno-
ci do mistycyzmu pochodzi z Azji, prawdziwa wiara prawosa-
wiezEuropy, adokadnie zBizancjum. Spucizna mongolska daa
struktury pastwa (radykalny centralizm); Bizancjum za ide. Wten
sposb prawosawiewzmocnione wschodnim mistycyzmemzo-
staje pogbione iuwewntrznione przez lud rosyjski oraz spojone ze
strukturami scentralizowanego izwartego pastwa. Moskwa dziedzi-
czy rwnie po Mongoach dynamizm, imperatyw ekspansjiycie
polega na roniciu, na zagarnianiu coraz to nowych terytoriwco
prowadzi do budowy imperium.
Podkreli wszake naley, e najwaniejszwedle ideologw
eurazjatyzmu czci tej kultury jest prawdziwa religia; jest ona
spoiwem kultury. Po zdradzie Rzymu iupadku Konstantynopola de-
pozytariuszem prawdziwej wiary jest Moskwa jako Trzeci Rzym
oraz rosyjskie prawosawie, ktre broni wiata przed Antychrystem,
utosamianym zreligijnym rewersem prawosawia, czyli zreligi Za-
156 Jacek Breczko

chodu, zkatolicyzmem ijego potomkiem, protestantyzmem. Najwik-

sze zagroenie pochodzi wszake ze strony latynizmu, ktry przez
swoje pozorne podobiestwo do prawosawia moe wnikn gboko
iuszkodzi fundament kultury rosyjskiej ieurazjatyckiej. Owa sygna-
lizowana ju niech, wrcz fobia antykatolicka, jest te uzasadniana
jego zgubnym oddziaywaniem na kultur zachodniej Europy. Twier-
dz mianowicie, e katolicyzm zrodzipoprzez odziedziczony po
antyku racjonalizmetyczny materializmu iateizm (podobny pogld
gosi Dostojewski). Inne religie, takie jak buddyzm iislam, nie s ani
tak grone, ani szkodliwe; pochodz bowiem ze Wschodu imajjak
prawosawiepogbion duchowo, zasuguj zatem na tolerancj
iprzynaleno do soboru wiar.
Najatwiej chyba uchwyci swoisto mylenia Eurazjatw poprzez
ich pogld na histori. Uwaali, e podbj Rusi przez Mongow to
nie byo nieszczcie ijarzmo, ale akt erekcyjny; doprowadzio to
bowiem do owej wielkiej, podnej syntezy; do uprawosawienia tatar-
szczyzny oraz turanizacji prawosawia. Pastwo Moskiewskie (od
XV do XVII wieku), bdce spadkobierc Ordy, to apogeum pastwa
eurazjatyckiego. Iwan Grony nie by za nieobliczalnym tyranem, ale
wzorem eurazjatyckiego wadcy. Od rzdw Piotra Wielkiego iKata-
rzyny zaczyna si upadek; narzucone zostay bowiem Rosji obce wzory
kulturowe. Rewolucja bolszewicka topowtrzmypowrt na dobr
drog. To wyraz ciemionej przez carw petersburskich iproeuro-
pejskie elity duszy rosyjskiej. Bolszewizm to zatem pomost midzy
zabkan, proeuropejsk Rosj, aodnowionym pastwem eurazja-
skim. Rewolucja bolszewicka ikomunizm jest wic faz przejciow,
albowiemjak wierzyli eurazjacireligijny lud zmiecie ateistycz-
nych bolszewikw, aprzez to umoliwi im przejcie wadzy.
Okazao si, e nie tylko religijny lud nie zmit bolszewikw,
ale to raczej bolszewicy zmietli religijno ludu orazwwyniku
brutalnej kolektywizacji iindustrializacjiugruntowali swoj wadz.
Co wicejpoprzez dziaalno agenturaln iprowokacjprzyczyni-
li si do likwidacji, wlatach trzydziestych, pierwszego eurazjatyzmu.

*
Pomostem midzy pierwszym adrugim eurazjatyzmem s kon-
cepcje Lwa Gumilowa, tworzcego wZSRR po drugiej wojnie wiato-
wej. Syn Anny Achmatowej ipisarza Nikoaja Gumilowa, dwukrotnie
Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna spajana nienawici 157

wiziony wstalinowskich agrach (wprzerwie walczcy, jako ochot-

nik, wII wojnie idocierajcy do Berlina), stworzy swoist wizj od-
dziaywania rodowiska geograficznego na rodzenie si odmiennych
ludzkich etnosw, co uzupenianieco tajemniczkoncepcj pasjo-
narnoci (energia zawarta wludzkiej warstwie biosfery, wetnosferze,
nie rozkada si rwno, ale koncentruje si wpewnych jednostkach,
czynic z nich rzebiarzy etnosw). Oskarano go nie bez ra-
cjiodeterminizm geograficzny, spoeczny darwinizm oraz oantyse-
mickwswoim wydwikukoncepcj genezy Rusi skonfliktowanej
zChazarami. Jego pasj byajak to uj Bartosz Gobekobro-
na dobrego imienia ludw stepowych wwymiarze historycznym4.
Gumilow kontaktowa si zjednym znajwybitniejszych pierwszych
eurazjatw, mieszkajcym wPradze, Sawickim, co bywa traktowa-
ne jako wyraz cigoci. Wydaje si jednak, e koncepcja Gumilowa
jest wznacznym stopniu oryginalna iby tak rzecbeletrystyczna5.
Mona te okreli jego koncepcj jako eurazjatyzm opisowy. Zjego
dorobku wybija si wszake jedna teza normatywna, ktra bya inspi-
racj dla postaci szczeglnie nas tutaj interesujcej. Aleksander Du-
ginonim bowiem mowapodkrela trafno krtkiego twierdzenia
Gumilowa, ktre ten wypowiedzia na pocztku lat dziewidziesi-
tych, na krtko przed mierci, ju po upadku ZSRR: Jeli Rosja zo-
stanie uratowana, to tylko jako mocarstwo eurazjatyckie6.
Waciwym twrc drugiej odsony eurazjatymu, zwanej neoeur-
azjatyzmem, jest Aleksander Dugin. Nie jest to eurazjatym opisowy,
ale przede wszystkim normatywno-geopolityczny. Impulsem za do
jego powstania byjak emy to ju odnotowalirozpad Zwizku
Radzieckiego iupadek komunizmu, czyli klska Rosji wIII wojnie
wiatowej, zwanej zimn.

4
B.Gobek, L.Gumilow, A.Dugin, Odwch obliczach eurazjatyzmu wRosji po 1991
roku, Krakw 2012, s. 104.
5
Zob. Gumilow zwielk pasj podj si prby rozwikania wielu zagadek do-
tyczcych historii ludw stepowych, stosujc przy tym tak liczne metody badawcze, e
weryfikacja prawidowoci jego tez jest waciwie niemoliwa. B.Gobek, L.Gumilow,
A.Dugin, Odwch obliczach eurazjatyzmu, dz. cyt., s. 102.
6
Co Gumilow chcia przez to powiedzie? By moe to, e Rosja albo bdzie
mocarstwem, albo nie bdzie jej wcale (rozpadnie si, jak wczeniej ZSRR, na drobne
kawaki), amocarstwem moe by tylko jako pastwo niezachodniego typu, jako
pastwo eurazjatyckie.
158 Jacek Breczko

Miosz okreli zachodnich intelektualistw jako sieroty po komu-

nizmie. Komunizm, wich oczach, nadawa sens historii; bankructwo
komunizmu oznaczao zniknicie owego sensu. Na miejsce celowego
isensownego ruchu historii wkroczyy chaos, przypadek ibezcelo-
wo, azatem nihilizm. Dotyczy to chyba wjeszcze wikszym stopniu
intelektualistw rosyjskich, ktrych komunizm dotyka osobicie; za-
rwno jako sprawca cierpie, mierci najbliszych, ale te jako dobro,
wrcz Absolut, ktremu suono.
Czyby zatem komunizm by przypadkowym wirem historii?
Przewrt bolszewicki si powid, ale mgbyrwnie dobrzesi
nie powie. Czyby komunizm by bdem, wynikiem bdnej filo-
zoficznej koncepcji, azatem wielk pomyk, bezsensownym, skaza-
nym na niepowodzenie eksperymentem, wktrym mier ponioso
kilkadziesit milionw ludzi? Za XX-wieczna historia Rosji bya lep
uliczk iabsurdem? Podobne pytania trapiy Dugina na pocztku lat
dziewidziesitych.
Zarys odpowiedzi znalaz wtekstach dwch pisarzy. Pierwszym
by parajcy si teozofi iokultyzmem Jurij Mamlejew (wyemigrowa
do USA w1974 roku), ktry uwaa, e istnieje gbszy poziom bytu ihi-
storii, ukryty ezoteryczny sens ie przebija si on przez Rosj, przez jej
przeraajce isekretne dzieje, stanowice szczelin do nadprzyrodzo-
nego wiata7. Drugim by Michai Agurski, rosyjski yd, marksista,
anastpnie dysydent nawrcony na prawosawie, uwaajcypodob-
nie jak pierwsi eurazjacie komunizm by koniecznym etapem rea-
lizacji whistorii rosyjskiej idei (walki zkatolicyzmem iZachodem,
ktry jest schizm bytu). Pojawia si wten sposb wumyle Dugina
poczenie koniecznoci dziejowej oraz opatrznociowej, zbawczej mi-
sji danej Rosji przez Boga. Komunizm by koniecznym etapem owej
misji; by etapem na ciece przeznaczenia. Widzpowiada Du-
ginwyranie pulsacj naszego historycznego bytu take wkomuni-
zmie. Jeeli wic mwi swoje bezwarunkowe tak bolszewizmowi,
Leninowi iStalinowi, to nie dlatego, e by to idealny system, ale dla-
tego, e by dla nas jedynym rozwizaniem8. Owa pulsacja polegaa
na tym, e eschatologiczna misja Rosji, osabiona za rzdw carw pe-
tersburskich, zostaje podjta, wformie zewiecczonej, przez bolszewi-

7
E.Lobkowicz, Rasputin Putina, Fronda, 23/24 2001, s. 143.
8
A.Dugin, Czekam na Iwana Gronego, Fronda, 11/12 1998, s. 141.
Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna spajana nienawici 159

kw. Bolszewicy wten sposb odnawiaj wizj posannictwa Rosji jako

trzeciego Rzymu; kategorie teologiczne zostaj zsekularyzowane, ale
ywa tre zostaje zachowana. Std wypywa wniosek praktyczny;
naley wycign wnioski izmesjaskiego etapu prawosawnego (kt-
ry skoczy si zastojem iformalizmem wostatnich dekadach rzdw
Romanoww), izmesjaskiego etapu komunistycznego (ktry sko-
czy si klsk wIII wojnie wiatowej). Dugin uwaa, e Stalin niszczy
prawosawie, ktre byo zokcydentalizowane, wyobcowane znarodu,
awic postpi dobrze. Skoro jednak komunistycznynie oparty na
teologiimesjanizm si nie powid (tym razem nam si jeszcze nie
udao), to przy kolejnej ekspansji powinnimyjak twierdziwy-
korzysta wszystkie nasze dowiadczenia, zarwno czysto sakralne,
jak isocjalistyczne Za nastpnym razem oczycimy prawosawie
oraz komunizm iodrzucimy te ich elementy, ktre spowodoway, i
modele te wyobcoway si znarodu. Nastpnym naszym etapem b-
dzie prawosawny komunizmeurazjatycki, misyjny, panslawistyczny,
filotatarski9. Zapamitajmy: synteza oczyszczonego prawosawia, ko-
munizmu ieurazjatyzmu inicjuje kolejny etap mesjaskiej misji Rosji;
czyli prowadzi do kolejnej ekspansji. Wycignicie wnioskw zprze-
granej jest wstpem do ostatecznego zwycistwa.
Klska komunizmu to rwnie problem tosamoci. Rosjanie wszak
zdnia na dzie stracili swoje pastwo. Kim jestemy? Nie obywate-
lami ZSRR? Nie komunistami? Kim zatem?. Odpowied podsunita
przez Dugina brzmi: Jestemy Eurazjatami!.
Nie wymaga to cakowitej zmiany tosamoci, wystarczy pewna
korekta (imperialny ateistyczny misjonizm komunistyczny zostaje
zastpiony przez imperialny prawosawny mesjanizm eurazjatycki).
Problem tosamoci wie si rwnie zproblemem wroga. Tosa-
mo zbiorowa wzmacnia si bowiem iscala ze szczegln moc po-
przez wi negatywn, poprzez wsplne nienawidzenie. Zdaje
sobie ztego spraw Dugin (powouje si zreszt na Carla Schmitta).
Tosamo pierwszych eurazjatw bya budowana w sferze poli-
tycznejna nienawici do Niemiec iFrancji. Dugin zmienia wroga:
wrg to Stany Zjednoczone (wiat anglosaski). Wodniesieniu jednak
do czasw zimnej wojny jest to kontynuacja. Stany Zjednoczone
byy przecie gwnym wrogiem, wok ktrego krystalizowaa si

9
A.Dugin, Czekam na Iwana Gronego, dz. cyt., s. 141.
160 Jacek Breczko

tosamo obywateli ZSRR. Wrg ten zostaje jednak przez Dugina

przedefiniowany, lepiej rozpoznany, gbiej przewietlony; odkryte
zostaje jego tajemne, ezoteryczne idemoniczne oblicze: nie jest to ju
tylko chciwy, globalny kapitalista, ale Antychryst10.

*
W ten sposb przechodzimy do gwnego wtku wneoeurazjani-
zmie (izarazem istotnego novum wstosunku do pierwszego eurazjaty-
zmu), do koncepcji historiozoficzno-geopolitycznej, wktrej Dugin
wyrnia dwie wielkie cywilizacje: ldu imorza11. Walka midzy nimi
jest osi historii iobecnie zmierza do ostatecznego rozstrzygnicia.
Nie jest to jednak tylko walka odmiennych wiatw, ale walka dwch
radykalnie odmiennych jakoci moralnych, majcych swoje ugrun-
towanie metafizyczne ieschatologiczne; jest to zatem walka dobra
ze zem, Chrystusa zAntychrystem, pastwa boego zpastwem
szatana. Dobrem jest cywilizacja ldu, cywilizacja wielkiego stepu,
reprezentowana przez Rosj, imperium za to cywilizacja morza, re-
prezentowana przez Stany Zjednoczone iWielk Brytani. Jest toin-
nymi sowyzderzenie dobrych Eurazjatw ze zymi Atlantami.
Cywilizacje te rni si radykalnie. Wymiemy najwaniejsze
odmiennoci. Cywilizacja morza jest jak morze: falujca, ruchoma,
zmienna, pynna, relatywistyczna (brak staych punktw odniesienia);
cywilizacja ldu jest jak ld: stabilna, niezmienna, wyrazista, absolu-
tystyczna. Cywilizacja morza jest progresywistyczna, skierowana ku
przyszoci, ku nowym portom, ciekawska inowinkarska; cywilizacja
ldu jest konserwatywna, tradycjonalistyczna. Wcywilizacji morza
ludzie s pytko zakorzenieni, wcywilizacji ldugboko. Mona te
posuy si rozrnieniem Spenglera: ot cywilizacja morza jest zru-

10
Dugin odwouje si rwnie do spiskowej idemonizujcej Ameryk koncepcji
New World Order.
11
Dugin nawizuje do podziau Halforda Mackindera na tellurokracj (wadza
mocarstw ldowych) italassokracj (wadz mocarstw morskich), ktry to podzia zo-
sta wykorzystany przez Carla Schmitta wksice Planetarne napicie midzy Wschodem
aZachodem aopozycja Ldu iMorza. Warto odnotowa, e jest to rozrnienie znane ju
staroytnym. Tukidydes zauway, e kraje panujce na morzu rni si pod wieloma
wzgldami od pastw dominujcych na ldzie. Rnica ta bya katalizatorem wojny
peloponeskiej; morskie Ateny rniy si od ldowej Sparty pod wzgldem kulturowym,
ekonomicznym iustrojowym. Zob. P.Rojek, Przeklestwo imperium. rda rosyjskiego
zachowania, Krakw 2014, s. 6162.
Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna spajana nienawici 161

tynizowana, konwencjonalna, sproceduralizowana ifunkcjonalna,

czyliwedle definicji Spenglerajest cywilizacj wanie; cywilizacja
ldu jest za Spenglerowsk kultur, jest autentyczna iywa; ztym e
owa autentyczno, blisko ziemi, rzec mona dionizyjsko, prowa-
dzi do tego, e owa kultura jest barbarzystwem (My nie reprezentu-
jemy cywilizacji, ale kultur. My wszyscyRosjanie, Serbowie, Tatarzy
itd.reprezentujemy ywio barbarzyski. Barbarzystwo to ycie,
to sakralny wiat tradycji. Mieszkamy wszaasach, bijemy wbbny,
pijemy wdk, aprzeciw nam naciera informacyjne spoeczestwo
postprotestanckie, Nowy wiatowy Porzdek12). Wcywilizacji morza
panuje demokracja ichaotyczna rwno oraz pytka, zimna toleran-
cja; wcywilizacji ldu solidna, trafna hierarchia oraz symfonia wie-
loci. Wcywilizacji morza panuje kupiectwo, interesowno, pienidz,
etyczny materializm; wcywilizacji ldu bezinteresowno, wspania-
omylno iduchowo. Wkupieckiej cywilizacji morza panuje ana-
liza, rozdzielanie, waenie isegregowanie, wcywilizacji ldu synteza,
postrzeganie caociowe, holizm, harmonia ikosmizm. Wreszcie wtej
pierwszej dominuje indywidualizm (prowadzcy do atomizacji), wtej
drugiej wsplnotyzm, kolektywizm, prowadzcy do braterstwa. Wy-
korzenione isamotne jednostkiwcywilizacji morzas odcite od
sfery sacrum iskazane na pezanie wprofanum (co wzmaga materializm
yciowy iprowadzi do spoeczestwa spektaklu imetafizyki miet-
nika), mocno zakorzenieni wbycie izbratani ze sob, yjc wrodowej
hierarchii, mieszkacy cywilizacji ldu s otwarci na sfer sacrum, na
transcendencj, aprzeto pogbiaj swoj duchowo. Owe ostatnie pa-
rametry wymagaj rozwinicia, Dugin uwaa (susznie), e oksztacie
cywilizacji ikultur wznaczniej mierze decyduj dominujce wnich
wyobraenia antropologiczne, bo one toze wzgldu na elastyczno
natury ludzkiejrzebi czowieka. Od tej tezy przechodzi do tezy
kolejnej, ktra zgubny indywidualizm Zachodu kojarzy zantropologi
katolick iprotestanck, amoralny, zdrowy kolektywizm Wschodu
zantropologi prawosawn.
Idea indywidualnego zbawienia nie jest myl chrzecijask,
lecz typowo katolick. Wprawosawiu takiego pojcia nie
ma. Nie ma wogle pojcia jednostki. Wantropologii prawo-

12
A.Dugin, Czekam na Iwana Gronego, dz. cyt., s. 138.
162 Jacek Breczko

sawnej nie wystpuje sowo indywiduum, indywidualny. Na

antropologii za, jak wiadomo, zbudowany jest cay system
spoeczny, cay model cywilizacyjny. Sombarth uwaa, e
antropologia katolicka zakadaa specyficzny rozwj sto-
sunkw socjalno-ekonomicznych, poniewa przykadaa
du wag do pojcia indywidualnoci. Prawosawna an-
tropologia akcentowaa zkolei zawsze ponadindywidualn
osobowo. Czowiek postrzega si wtedy jako cz wikszej
caoci. Dlatego nie on si zbawia, ale kto zbawia przez nie-
go. Wkatolicyzmie czowiek to indywiduum, awic cao
niepodzielna, wprawosawiu czowiek to dywiduum, osoba
dywidualna, awic podzielna. Wkatolicyzmie czowiek jest
istot skoczon, odpowiada sam za siebieprzed Bogiem,
przed ludmi itd. Protestantyzm jeszcze bardziej zabsolutyzo-
wa to przewiadczenie. Wprawosawiu natomiast czowiek
jest czci Kocioa, czci wsplnotowego organizmu, tak
jak noga. Jak wic czowiek moe odpowiada za siebie? Czy
noga moe odpowiada za siebie? Std wywodzi si idea
pastwa, totalnego pastwa Prawdziwy heglizm to Iwan
Pereswietowczowiek, ktry wXVI w. wymyli dla Iwana
Gronego oprycznin On sformuowa tez, e pastwo
jest wszystkim, ajednostka niczym. Pastwo jest zbawie-
niem, pastwo jest Kocioem. Wystarczy poczyta pisma
naszego prawosawnego witego, Jzefa zWookoamska, by
przekona si, e te dwa organizmy s identyczne, tosame.
Iteraz cay ten organizm prze ku zbawieniu, wszyscy d
do zbawienia, nie rozdrabniajc si, jak jedna zbiorowa dusza,
jedno zbiorowe ciao13.

Pomijam polemik ztym pasjonujcym, cho wielce osobliwym

fragmentem14. Wana jest konkluzja; jednostka zanika wPastwie-

A.Dugin, Czekam na Iwana Gronego, dz. cyt., s. 136.

13

Zauwa tylko na marginesie, e wprawosawiuwkadym razie zokcyden-

14

talizowanymistniej osobiste zbawienie, jednostka iodpowiedzialno, wkatoli-

cyzmie za obecny jest rwnie element wsplnotowy (witych obcowanie), sabncy
wprotestantyzmie. Natomiast skrajny pogld Dugina na prawosawie wietnie pasuje
do wizji jego skomunizowania. Dugin chce wszak stworzy syntez komunizmu ipra-
wosawia. Postuluje rwnie zlanie si wjedno kocioa prawosawnego ipastwa. To
Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna spajana nienawici 163

-Kociele, ktry zamienia si wjeden organizm, wjedno zbiorowe ciao,

wjedn dusz iprze ku zbawieniu. Nard bogonosiciel zamienia si
wkolektywnego Mesjasza, czyli wzwart, jednomyln armi Boga,
ktra ma zbawi wiat. Armi, wktrej znika poczucie indywidual-
nej odpowiedzialnoci ipoczucie winy, ktra jest zdolna do czynw
wielkich istrasznych.

*
I gdzie ta armia atakuje? Jakie cele geopolityczne Dugin wskazu-
je? Najbliszy cel to wyparcie Atlantw zEuropy iAzji iprzesunicie
wpyww Rosji-Eurazji wkierunku wschodnim, poudniowym iza-
chodnim. Dugin szkicuje ukad czterech imperiw. Imperium gwne,
Imperium Matka, pooone wSercu Ldu, to rzecz jasna Rosja-Eura-
zja (uywajc nomenklatury redniowiecznejcesarstwo); na wscho-
dzie powinno powsta zaprzyjanione (zwasalizowane) imperium
wtrne (Imperium Oceanu Spokojnego) ze stolic wJaponii (poziom
krla); na poudniu za zaprzyjanione (zwasalizowane) Imperium
rodkowoazjatyckie, ze stolic wIranie. Najwaniejszy jednak inaj-
bardziej nas interesujcy jest kierunek zachodni. Dugin przewiduje
(i projektuje) wewntrzn rewolucj w Europie kontynentalnej; siy
skrajnej prawicy iskrajnej lewicy wystpi przeciwko Unii Europej-
skiej iokupacji amerykaskiej (wedle Dugina Europa jest okupowana,
czego dowodem jest obecno wojsk amerykaskich); owa prawicowo-
-lewicowa rewolucja zostanie wsparta przez interwencj zewntrzn,
atak armii rosyjskiej, atakjak to Dugin ujmuje, nawizujc do Mi-
koaja Iwitych andarmw Europy15. Europa zostanie podbita
a po Lizbon, aAtlanci-Amerykanie zostan zniej wyparci, azatem
podbj bdzie w istocie wyzwoleniem spod okupacji Antychrysta.
Rosjanie na czogach przynios Europejczykom swoje uduchowienie.
Wten sposb wEuropie kontynentalnej powstanie trzecie imperium
wtrne, ze stolic w Niemczech. Europa kontynentalna zamieni si
zatem wwielkie NRD (poddane imperialnym impulsom ze strony

ju nie jest nawet podporzdkowanie cerkwi wadzy wieckiej, jak wtradycji carw
rosyjskich, ale scalenie; jak wapogeum komunizmu, kiedy najwyszym wadc ika-
panem by Jzef Stalin.
15
Zob. A.Dugin, wici andarmi Europy. Esej oprzyszych granicach Rosji ioRewolucji
Europejskiej, tum. R.Lasecki, http://www.konserwatyzm.pl/artykul/11734/swieci-
zandarmi-europy (28.10.2014).
164 Jacek Breczko

Imperium Matki). Co wicej, Dugin postuluje na tym terenie likwi-

dacj wpyww kocioa katolickiego i protestantyzmu, zastpienie
ich prawosawiem iewentualnie nacjonalistycznym neopogastwem.
A co z nami? Co z Polsk? Dostrzega trzy moliwoci. W chwilach
wspaniaomylnoci pozwala nam wczy si do europejskiego im-
perium kontynentalnego, czyli sta si czci wielkiego NRD (wy-
starcz drobne korekty graniczne wokolicach Puszczy Biaowieskiej
iBieszczad). Nie wyklucza wszake wczenia caej Polski do Impe-
rium Matki, gdzie staaby si gosem w symfonii narodw Eurazji;
wprzypadku za oporu grozi rozbiorem Polski midzy Imperium
Europejskie (niemieckie), a Imperium Gwne (rosyjskie). Jedno jest
pewne (jedno Dugin wyklucza): niemoliwe jest istnienie niepodle-
gej Polski iUkrainy (oraz innych pastw midzymorza), albowiem
mogyby si one ponownie sta kordonem sanitarnym, buforem
opanowanym przez Atlantw. Wolno wic postawi tez, e ostrze
projektu geopolitycznego Dugina skierowane jest na pierwszym etapie
wPolsk iUkrain. Te pastwa ite narody maj by pierwszymi ofia-
rami geopolitycznego, imperialnego przemeblowania wiata. Dugin
powtarza star tez; Polacy maj geopolitycznego pecha; s zbyt sabi,
aby stworzy wasn cywilizacj (prba jagielloska si nie powioda),
musz wicwczeniej czy pniej, si obiektywnych imechanicz-
nym praw geopolitykiwpa worbit cywilizacji niemieckiej albo
rosyjskiej. Polska jest tedy pastwem sezonowym.

*
Przechodzc do podsumowania, chciabym zmierzy si zpyta-
niem, dlaczego imperialny eurazjatyzmoparty na wtych przesan-
kach, amoralnie wrcz odraajcynie jest zjawiskiem marginalnym,
ale staje si wRosji gwnym nurtem ideowym (anawet oficjaln ideo-
logi Kremla). Chciabym wskazaroboczona trzy przyczyny16.

16
Pomijam dwie przyczyny oczywiste, mianowicie podobiestwo ideologii eurazja-
tyckiej do ideologii komunistycznej (wten sposb Rosjanin wraca do dobrze znanych
schematw) oraz leczenie uraonej imperialnej dumy. Rosja wszak od XVII wieku
stale rosa; rozpad bloku wschodniego, anastpnie ZSRR to zdecydowany regres
terytorialny; co wic niezgodnego zlogik historii; azatem, wodbiorze Rosjan, co
niesprawiedliwego, krzywdzcego, poniajcego. Powrt do mylenia imperialnego
iekspansywnegoco oferuje eurazjatyzmleczy owe urazy izranion dum narodow.
Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna spajana nienawici 165

Europa pociga Rosjan ma etyk inominalizmem. Maa ety-

ka wskazuje, aby porzuci wielk skalwzniose idee, abstrakcje
iposiadanie imaginacyjne (narodowe pancerniki ilotniskowce na
oceanach)iskoncentrowa si na maej skali, na bliskim otoczeniu,
na posiadaniu realnym, na wiczeniu si wcnotach zwizanych zco-
dziennoci. Europa kusi zatem akuratnoci, dobrobytem, stabilno-
ci, czylikrtko mwicdomkiem zogrdkiem. To jednak jako
nie wychodzi; ogrdek porastaj chwasty, a domek spowijaj paj-
czyny. Rosjanin zaczyna wtej niewielkiej przestrzeniwymagajcej
mudnych, powtarzalnych pracle si czu, zaczyna si dusi. Poja-
wia si wic gd wielkiej etyki, wielkiej przestrzeni, wielkiego
sensu, wielkiego czynu, ktry kojarzy mu si, wrcz odruchowo,
zimperium. Gd ten zaspokaja eurazjatyzm.
Maa etyka a mwic oglniej: rozwizania ustrojowe oraz
wiatopogld zwizany z europeizacj uderza w trzy filary Rosji
(wedug Alaina Besanona17): wcarat, prawosawie, wit ziemi.
Carat jest zanegowany przez demokracj (wadca jest wybierany oraz
decydujca jest nie jego wola, ale prawo i procedury); prawosawie
przez postulat oddzielenia religii od pastwa (neutralno) oraz przez
procesy laicyzacyjne; wita ziemia za zostaje odczarowana, za-
mienia si wzwyczajne, anawet przypadkowe terytorium (nie Opatrz-
no, a przypadek historyczny spowodowa, e dany lud osiad tu,
anie gdzie indziej). Eurazjatym za na owych filarach si opiera.
Maa etyka iliberalny sposb organizacji spoeczestwa nie pa-
suj do prawosawnej duchowoci akcentujcej odrzucenie Filioque.
Ot istot liberalnego sposobu organizacji spoeczestwa jest analiza
iseparacja, tworzenie oddzielnych sfer, budowanie murw. Oddziela
si sfer publiczn od sfery prywatnej, oddziela si sfer gospodar-
cz od sfery pastwowej, wsferze wadzy pastwowej oddziela si
wadz wykonawcz, ustawodawcz isdownicz, oddziela sipo-
wtrzmyreligi od pastwa. Wmyleniu rosyjskim podniesiona za
jest rola Ducha witego (Duch wity nie pochodzi bowiem od Ojca
iSyna, ale wprost od Ojca), to za rodzi prymat natchnienia, widzenia
caociowego, syntezy nad rozdzielaniem ichodn analiz. Dlate-
go nie pociga Rosjan precyzyjne rozdzielanie poszczeglnych sfer
ycia spoecznego, ale wizja ich wspgrania, harmonijnej symfonii

17
Zob. A.Besanon, wita Ru, tum. .Malanka, Warszawa 2012.
166 Jacek Breczko

isynergii. Ow niech do analizy wietnie ujmuje Dugin: Reflek-

sja Zachodu rozkada wszystko na czynniki pierwsze, ajednoczenie
wszystko wyjaawia izasusza jak eksponaty wkwietniku. Nasza re-
fleksja natomiast nie pozbawia nas aromatu ycia, erotycznego wrcz
zachwytu naszymi ideami, ona nas upija. Po czym dodaje: jestemy
pijani Eurazj18.
Zaiste, eurazjatym wietnie zaspokaja gd namitnej syntezy. Du-
gin za nie wydaje si zwyczajnym profesorem filozofii, ktry prezen-
tuje swoje pogldy, wiadom ich sabych stron itylko prawdopodobnej
trafnoci (albo geopolitycznym ekspertem przedstawiajcym rne
opcje), ale natchnionym przez Ducha witego prorokiem, ktry gosi
prawdy absolutne (rwnie wodniesieniu do przyszoci, co jestjak
wiadomospecjalnoci prorokw). Powiada: Jestem pewny, e to, co
jest zawarte wmoich pismach, to nie s pogldy jednego czowieka,
ale najprawdziwsza jedyna prawdatak po prostu jest19. Idodaje:
Ja nie myl za siebie, ja myl za pastwo, za nard, za histori20.
Za oswojej metodzie badawczej: Rozcignem ow metod na ca
histori Rosji, anawet wiata Nie mam adnych wtpliwoci, e
jest to absolutnie uniwersalna metodologia21. Oc tu wic chodzi?
Natchniony prorok, genialny naukowiec, mistyfikator, wykonawca
zlece centrali czy wariat?

*
Na koniec chciabym wic dociec, oco tak naprawd chodzi Dugi-
nowi. Traktuj to jako postscriptum, albowiem wkraczamwznacz-
nej mierzewsfer domysw iintuicji.
Moja hipoteza jest taka, e Dugin to bardzo uzdolniony i kon-
sekwentny, a zarazem po leninowsku elastyczny, polityczny strateg,
ktry projektuje IV wojn wiatow. Pierwsza wszak bya przegrana,
druga wygrana, trzecia przegrana, a zatem czwarta (ponownie pa-
rzysta) powinna by wygrana (Duginowi jako okultycie nieobca jest
magia liczb).

18
A.Dugin, Czekam na Iwana Gronego, dz. cyt., s. 142.
19
A.Dugin, Czy Putin jest awatarem, Fronda, 23/24 (2001), s. 163.
20
A.Dugin, Czekam na Iwana Gronego, dz. cyt., s. 145.
21
A.Dugin, Czy Putin jest awatarem, dz. cyt., s. 164.
Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna spajana nienawici 167

Wstpem do wojny (gorcej) ma byoczym ju wspominaem

antymondialistyczna, oddolna rewolucja wiatowa, zainicjowana
przez dziaanie zdecentralizowanejcho wspieranej iinspirowanej
przez Moskwpitej kolumny, ktra rozoy Zachd od rodka.
Wydaje mi si, e Dugin szkicuje projekt owej rewolucji pod niewinnie
brzmic nazw czwartej teorii politycznej. Wstpem do tej teorii
jestnieco schematycznyzarys historii walczcych ze sob trzech
doktryn politycznych; pierwsza to liberalizm, druga to komunizm
(ale te socjaldemokracja), trzecia to faszyzm (idoktryny pokrewne).
Liberalizm pokona zarwno komunizm, jak ifaszyzm, ipozosta sam
na placu boju, jego zwolennicy ogosili koniec walki, koniec histo-
rii. Pomylili si jednak, na aren wstpuje bowiem nowy przeciwnik:
czwarta teoria polityczna. Jest ona jednak teori bez teorii, jest czysto
negatywna, jest po prostu negacj teorii liberalnej, anade wszystko
negacj wiata liberalnego, negacj liberalnej organizacji spoecze-
stwa22. Nie chodzi ospory teoretyczne, ale oniezgod na obiektywny
stan rzeczy; onegacj tego stanu rzeczy. Iwszystkie negacje, oparte
nawet na sprzecznych przesankach, sprzecznych zaoeniach wiato-
pogldowych iideowych, s rwnie dobre, oile zadaj liberalizmowi
cios. Owa midzynarodwka antyliberalna jest skrajnie ekumeniczna
iotwarta (wczeniej Dugin podobnie opisywa wiatopogldowe za-
plecze eurazjatyzmu23).
Spoiwem za ifilozoficznym ugruntowaniem czwartej teorii poli-
tycznej jest koncepcja radykalnego podmiotu. Akt to jest rady-
kalny podmiot? Ot jest to mieszanka czowieka iluminowanego
przez Boga (czyli bogonoca) oraz autentycznej heideggerowskiej
egzystencji, ktra wyamuje si zkonsumpcyjnego si. Dugin czy
wic mistyczny iluminacjonizm zegzystencjaln antropologi Heideg-
gera, zapraszajc pod swoj ideologiczn komend zarwno mistykw,
tradycjonalistw religijnych, jak i wyrafinowanych zachodnich inte-
lektualistw. Chce przycign do siebie zarwno ludzi majcych po-

22
Zob. A.Dugin, The fourth political theory, tum. M.Sleboda, M.Millerman, London
2012.
23
adnego monopolu na prawd wnaszych katakumbach. adnych ideologicznych
sporw. adnych dogmatycznych dyskusji. Pistis Sofia, Bhagawat-Gita, Ewangelia, Kapita
Marksa iKrlestwo Liczby Guenona s wtakim samym stopniu suszne iprawdziwe.
Wnaszej walce nie powinno by frakcji isekt. Wszyscy zostalimy jednakowo ograbieni
iodepchnici. Mamy wsplnego wroga. A.Dugin, Czy Putin jest awatarem, dz. cyt., s. 168.
168 Jacek Breczko

czucie boego wybrastwa, jak te ateistw majcych siln potrzeb

dziaania dla dobra wsplnego; to co ma ich czy, to gbokie nie-
zadowolenie zobecnego stanu rzeczy iodrzucenie wiata liberalnego.
Dugin jest bardzo otwarty: Kto nie jest przeciw nam, ten jest znami
(cho, jak szczerze dodaje, po zwycistwie to si zmieni). Uywajc
za terminw socjologicznych, dy do mobilizacji peryferii, tego, co
odrzucone. Wzamyle tym mamy do czynienia zpolityczn imetafi-
zyczn aktywizacj marginesw spoeczestwa postindustrialnego24.
Kto wic moe ipowinien nalee do owej antymondialistycznej
midzynarodwki? Ot midzy innymi skrajna prawica (bronica
odrbnoci narodw ikultur narodowych), skrajna lewica (walczca
zwadz midzynarodowego kapitau), religijni tradycjonalici wal-
czcy ze wiatem laickim, a wrd nich radykalni islamici. Mam
wraenie, e radykalni islamici s dla Duginajako element najrady-
kalniejszy zradykalnychszczeglnie cenni. Wskazuje na to dobr in-
telektualnych patronw: spord ogromu mistykw iluminacjonistw
Dugin wybiera XII-wiecznego filozofa perskiego Suhrawardiego oraz
francuskiego pisarza ezoterycznego, twrc koncepcji tradycjonali-
zmu integralnego Ren Gunona (18861951), ktry uwaa, e Euro-
pa kurczy si duchowo, natomiast wislamie wartoci duchowe s
zachowane, wefekcie nawrci si na islam, wyjecha do Kairu ijako
Abd al-Wahid Jahja do mierci gosi jego pochwa. Rwnie osobista
konfesja Dugina zblia go na poziomie duchowym do radykalnych is-
lamistw; Dugin bowiem wybiera najbardziej konserwatywny odam
prawosawia, przedstawia si jako starowierca, co czy si rwnie
zpewnym bliskim wojownikom Dihadu imageem.
Co wic maj czyni Radykalne Podmioty? Ludzie natchnieni
przez Boga, bogonocy oraz Dasein, autentyczne egzystencje, azatem
zwolennicy czwartej teorii politycznej. Ot powinniwbrew cy-
wilizacji Zachoduwybra kultur, azatem ywio barbarzyski.
Iodpowiednie, barbarzyskie metody dziaania. Dugin konkretyzuje:
Trzeba organizowa zamachy, zajmowa si sabotaem, podpala, wy-
sadza wpowietrze mosty. Prawdziwy antymondializm to destrukcja

24
L.Sykulski, Koncepcja radykalnego podmiotu iczwarta teoria polityczna Aleksandra
Dugina wkontekcie bezpieczestwa Polski iUnii Europejskiej, Przegld Geopolityczny,
t. 8(2014), s. 236.
Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna spajana nienawici 169

iterror25. Trudno obardziej wyrane przesanie: walczc zMondiali-

stami, zAtlantami, zZachodem, zszatask Ameryk, trzeba wszcz
terrorystyczn rewolucj, ktra oczyci drog przed rosyjskimi (eura-
zjatyckimi) czogami: armi cywilizacji ldu26.
Kiedy Zachd pogry si wanarchii, armia ta okae si narz-
dzeniem wprowadzajcym porzdek ipokj. Wten sposb wygrana
zostanie IV wojna wiatowa, wojna ostatnia, zbawiajca wiat wimi
prawdziwej wiary idajcawolno podejrzewatysic lat Boego,
prawosawnego krlestwa na ziemi. Jak jednak tak rne ludy itak
rne wiaryzwyczeniem katolicyzmu iprotestantyzmubd y
zgodnie wjednym imperium albo wzbiorze sojuszniczych imperiw
ldowych? Ot, po pierwsze, prawosawie jest dla Dugina nie religi,
atradycj, czym oglniejszym ni religia, czym, co moe zawiera
wsobie rne wiary; po drugie za uwaa on, e czuwa nad tym bd
siy nadprzyrodzone, magia geopolityczna.
W ten sposb przechodzimy do kolejnejizarazem ostatniejkwe-
stii. Czy Dugin jest narzdziem wrku obecnych elit kremlowskich,
czy te raczej on te elity inspiruje? Pytanie to zadaj liczni badacze
jego twrczoci. Leszek Sykulski formuuje je wsposb nastpujcy:
Wjakim stopniu przekaz ideologiczny Aleksandra Dugina wpywa
na biec polityk Federacji Rosyjskiej ina wyznaczanie jej strategicz-
nych celw przez krgi decyzyjne tego kraju? Wjakiej mierze przekaz
moskiewskiego ideologa inspirowany jest przez orodki decyzyjne
Rosji (suby specjalne, oficjalne inieoficjalne krgi polityczne)?27.
Jeli moja hipoteza jest trafna (jeli Dugin projektuje IV wojn wia-
tow, wktrej Rosja ma zosta globalnym iostatecznym zwycizc),

25
A.Dugin, Czekam na Iwana Gronego, dz. cyt., s. 146.
26
Dugin nie poprzestaje na sowach; wsptworzy Globalny Sojusz Rewolucyjny,
ktry ma by organizacj nowego typu, majc struktur sieciow, pozbawion centrum.
27
L.Sykulski, Koncepcja radykalnego podmiotu iczwarta teoria polityczna Aleksandra
Dugina wkontekcie bezpieczestwa Polski iUnii Europejskiej, dz. cyt., s. 230. Sykulski
skania si raczej ku tej drugiej moliwoci. Pisze: Ideologia tworzona przez Alek-
sandra Dugina jest elementem wojny informacyjnej, prowadzonej przez Federacj
Rosyjsk, bdc elementem polityki zagranicznej iwewntrznej zorientowanej na
przywrcenie imperium rosyjskiego (tame, s. 238). Podobna sugestia pojawia si
uFilipa Memchesa: Dugin to jurodiwyj wspczesnej rosyjskiej myli politycznej.
Mwi to, czego inni zjakich przyczyn nie mwi. Chocia by moe jego szczero
jest jak potiomkinowska wioska ipodlega czyjej kontroli. F.Memches, Innej Rosji nie
bdzie, Rzeczypospolita, 21.11.2009.
170 Jacek Breczko

to odpowied na powysze pytanie wydaje si oczywista. To Dugin

inspiruje! Trudno bowiem oczekiwa, aby byo tak wielu stracecw
wjednym rodowisku. Nie sdz zatem, aby elity kremlowskie ska-
niay Dugina do ideologicznego projektowania IV wojny wiatowej,
nie jest natomiast wykluczone, e ondziki sugestywnoci swojej
wizji, sile argumentw oraz osobistej charyzmieowe elity do tego
skania. Czyby wic by to wariat miarodajny, patrzcy zgeopoli-
tycznej gry, przesuwajcy paeczk na mapie narody ireligie ioddzia-
ujcypoprzez mniej lub bardziej hipnotyczny wpyw na elityna
losy 150 milionowego pastwa ikilku miliardw obywateli jego glo-
balnych ssiadw?

Sowa kluczowe
filozofia polityczna, geopolityka, eurazjatyzm, Aleksander Dugin, Rosja,
imperium

Summary
This article presents the historical background of the origins and main assump-
tions of Euroasianism. It discusses specific qualities of its modern variety called Neo-
Eurasianism (its main originators were Lev Gumilev and Aleksandr Dugin). It points
at the geopolitical strategy derived therefrom and the idea of amultilevel enemy (the
sea civilization, America, the European Union, Catholicism, Poland) as adoctrinal
bond and justification of the reconstruction of the Russian Empire. Hatred towards this
multi-form and demonized enemy becomes abond connecting the confessors and an
impulse to act (besides, the greater the hatred the stronger the bond and the stronger
the impulse). The article is also an attempt at ashort and working diagnosis of the
reason for the popularity of this ideology in modern Russia and at an answer to the
question what is the main, both soteriological and geostrategic objective of Aleksandr
Dugin.

Keywords
political philosophy, geopolitics, Eurasianism, Alexander Dugin, Russia, empire
Eurazjatyzmrosyjska idea imperialna spajana nienawici 171

Bibliografia
Besanon A., wita Ru, tum. .Malanka, Warszawa 2012.
Dugin A., Czekam na Iwana Gronego, Fronda nr 11/12 (1998), s. 130146.
Dugin A., Czy Putin jest awatarem, Fronda nr 23/24 (2001), s. 158169.
Dugin A., wici andarmi Europy. Esej oprzyszych granicach Rosji ioRewolucji Europejskiej,
tum. R.Lasecki, http://www.konserwatyzm.pl/artykul/11734/swieci-zandarmi-
-europy (28.10.2014).
Dugin A., The fourth political theory, tum. M.Sleboda, M.Millerman, London 2012.
Gobek B., Gumilow L., Dugin A., Odwch obliczach eurazjatyzmu wRosji po 1991 roku,
Krakw 2012.
Lobkowicz E., Rasputin Putina, Fronda nr 23/24 (2001), s. 140157.
Memches F., Innej Rosji nie bdzie, Rzeczypospolita 21.11.2009.
Rojek P., Przeklestwo imperium. rda rosyjskiego zachowania, Krakw 2014.
Sykulski L., Koncepcja radykalnego podmiotu iczwarta teoria polityczna Aleksandra Du-
gina wkontekcie bezpieczestwa Polski iUnii Europejskiej, Przegld Geopolityczny
8(2014).