PRAWIE WSZYSTKO O RATOWNICTWIE WODNYM

PRACA ZBIOROWA
WODNE OCHOTNICZE POGOTOWIE RATUNKOWE WARSZAWA
1993
Wydawca: Zarzd Gwny Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego

Sowo wstpne.

Co roku ginie w wodach kilkaset osb, a podczas upalnych miesicy letnich, szczeglnie w lipcu i sierpniu traci ycie wielu ludzi.
Niezbdna jest wiedza jak postpowa w przypadku zaistnienia zagroenia w wodzie. Niewiele jest publikacji na ten temat. Przed
kilkunastoma laty jedynymi materiaami dostpnymi w naszym kraju byy publikacje prof. Mieczysawa Witkowskiego. Do piero
w roku 1980 ukazaa si obszerna publikacja pira Tadeusza Gwiadziskiego znakomitego instruktora ratownictwa WOPR, ktry
swoje bogate dowiadczenia z dziedziny ratownictwa wodnego zawar w ksice pt. Ratownictwo wodne bez tajemnic". Publi-
kacja, ktr oddajemy do rk czytelnika, a przede wszystkim do rk tych, ktrzy pragn znale si w szeregach Wodnego Ochot-
niczego Pogotowia Ratunkowego - zawiera zasb niezbdnych wiadomoci z tej dziedziny. Wikszo informacji w niej
zawartych oparta jest o publikacj Tadeusza Gwiadziskiego, jednak znajduj si w niej nowe, uaktualnione materiay, ktre byy
ju czciowo opublikowane w rnego rodzaju wydawnictwach wewntrznych WOPR, a take te, ktre ukazay si jako wydaw-
nictwa o bardzo ograniczonym nakadzie.
Ksika pt. Prawie wszystko o ratownictwie wodnym" jest zbiorem publikacji pira zarwno instruktorw ratownictwa WOPR,
jak rwnie innych osb zajmujcych si niesieniem pomocy toncym. Celem powstania niniejszej publikacji byo zebranie
aktualnie najnowszych wskaza metodyczych i ratowniczych do udzielenia niezbdnej pomocy w ratowaniu toncych. Jest to
rwnie pewnego rodzaju zbir odpowiedzi na pytania, ktre najczciej padaj ze strony suchaczy kursw z dziedziny ratow-
nictwa wodnego. Zakres poruszanych tematw jest czciowo podobny do programw kursw szkoleniowych ratownictwa
WOPR. Gwnym jednak celem powstania niniejszej publikacji byo, oprcz zebrania aktualnie obowizujcych zasad
postpowania w ratownictwie wodnym, dodatkowe wprowadzenie dokadnego wyjanienia Czytelnikowi skutkw, ktre wynikaj
ze stosowania poszczeglnych zabiegw ratunkowych. S tu wic przedstawione nie tylko porady na temat jakie zabiegi i kiedy je
stosowa, ale jest tu rwnie wyjanione dlaczego wanie takie, a nie inne postpowanie jest konieczne w konkretnym przypadku.
Powinno to pomc ratownikowi w nauce mylenia na miejscu wypadku i w wyciganiu waciwych wnioskw, kiedy znajdzie si
w niespodziewanej sytuacji sobie nieznanej, a koniecznoci bdzie przymus udzielenia niezbdnej pomocy.
Publikacja niniejsza jest przeznaczona przede wszystkim dla kandydatw na ratownikw WOPR, a take dla tych, ktrzy pragn
odnowi posiadane wiadomoci z tej dziedziny. Wiele niezbdnych informacji jest przeznaczonych dla tych wszystkich, ktrzy
zajmuj si organizowaniem wypoczynku nad wod i na wodzie, jak rwnie dla osb zainteresowanych bezpieczestwem
wasnej kpieli czy te turystyki wodnej.
Wiadomoci zawarte w tej ksice s czsto wynikiem wieloletnich dowiadcze instruktorw ratownictwa WOPR. ratownikw, a
take tych, ktrzy zajmuj si popularyzowaniem zasad bezpiecznego wypoczynku na wodzie i nad wod. Poszczeglne
rozdziay, a czsto konkretne informacje pochodz z rnych rde, od osb zajmujcych si dziaalnoci ratownicz, a cz
materiaw niepublikowanych znajduje si w posiadaniu Biura Zarzdu Gwnego WOPR. Wielu dziaaczy WOPR znajdzie w tej
ksice wasne przemylenia, a take spotka si z informacjami, ktre wielokrotnie powtarzali podczas rnego rodzaju zebra
szkoleniowych, narad i konsultacji.
Pragn szczeglnie podzikowa moim Koleankom i Kolegom, ktrzy przyczynili si do powstania tej publikacji, a przede
wszystkim in. Wiktorowi Zajczkowskiemu, ktry przekaza i usystematyzowa poszczeglne materiay dzielc si w nich swoim
wieloletnim dowiadczeniem z dziedziny ratownictwa wodnego.
Niezwykle wartociowe wiadomoci z reanimacji w utoniciach pochodz z publikacji doc. Janiny Glazur i mgr Marka Kosiby
opublikowanych przez krakowsk Akademi Medyczn. Mgr Jzef Czajka suy swoim olbrzymim dowiadczeniem
prawniczym, a instruktor ratownictwa Marek Chadaj podzieli si swoimi bogatymi wiadomociami o udzielaniu pierwszej
pomocy przedlekarskiej. Wiele informacji pochodzi od wieloletniego instruktora ratownictwa WOPR mgr Stanisawa Knoffa,
ktry specjalizuje si w ratownictwie wodnym na wodach morskich przybrzenych.
Autor ksiki Ratownictwo wodne bez tajemnic" Tadeusz Gwiadziski w sowie wstpnym wyraa podzikowania wielu
osobom ze wiata medycznego, ktrzy umoliwili opublikowanie wielu cennych informacji z rnych dziedzin, a ktre s zawarte
w niniejszej ksice.
Opracowujc materiay opublikowane w tym podrczniku spotkaem si z nieocenion pomoc ze strony wielu dziaaczy WOPR,
ktrym pragn podzikowa za wszechstronn pomoc i wsparcie w pracy nad opublikowaniem tych materiaw. Szczeglnie
dzikuj mgr Wacawowi Mozerowi, ktry wiele wysiku powici, aby niniejsza ksika trafia do rk tych, ktrzy pragn
powici si tak szlachetnej dziaalnoci, jak jest ratowanie ycia ludzkiego i niesienie pomocy wszystkim potrzebujcym jej na
polskich wodach.
Wojciech Pciennik
 Rys historyczny
Umiejtno pywania datuje si prawdopodobnie od pocztkw historii czowieka. Sztuka utrzymania si na wodzie miaa
pocztkowo charakter przede wszystkim uytkowy - potrzebny w myliwstwie i rybowstwie. Rozwijajcy si niezbdny kontakt
czowieka z wod wymaga od niego posiadania umiejtnoci pywackich. Ju w staroytnoci stosowano t umiejtno nawet w
sztuce wojennej. Homer w Iliadzie" porwnuje upadek ranionego wonicy rydwanu do ruchw nurka. W V wieku p.n.e. W
Grecji dokonano pierwszych znanych zapisw dotyczcych uycia nurkw do celw wojennych.
Pierwsze zorganizowane nauczanie pywania prowadzono w staroytnym Rzymie. Pywanie traktowane byo jako jeden ze
rodkw prowadzcych do prawidowego rozwoju fizycznego. Kulturalny czowiek zdaniem Rzymian, obok znajomoci czytania
i pisania, powinien rwnie umie pywa. Staroytnych czasw sigaj te wzmianki o ratowaniu ycia. Sposb sztucznego
oddychania metod usta-usta" by, jak si zdaje, stosunkowo rozpowszechniony. Zapisu dokonano okoo 586 r. p.n.e. i ma on
miejsce w Starym Testamencie, gdzie s opisane dwa przypadki zabiegu oywiania, lll-cia Ksiga Krlewska, rozdz. XVII,
wersety 21, 22, 23, podaj wzmiank o proroku Eliaszu, ktry przywraca do ycia syna wdowy w Sarepcie Sydoskiej. Rozdzia
IV drugiej Ksigi Krlewskiej podaje opis oywiania pozornie martwego dziecka szunnamickiego, dokonanego przez proroka
Elizeusza, a wersety 34 i 35 brzmi nastpujco: l podnis si i leg na dziecku, i uoy swe usta na jego ustach, swoje oczy na
jego oczach, a swoje donie na jego doniach i wycign si na dziecku; a ciao dziecka stao si ciepe... i dziecko ziewno razy
siedem i otworzyo oczy". Poniewa oba cytowane przypadki rni si zasadniczo czasem i miejscem akcji, a take dotycz
dwch rnych prorokw, naley przyj, e nie jest to opis jednego wypadku przedstawianego w dwch wersjach, ale e byy to
dwa odmienne przypadki oywiania, a technika ich wykonania bya bardzo podobna.
Idea ratowania ycia przez oywianie ludzi utopionych lub umierajcych z innego powodu, pojawia si wielokrotnie w przebiegu
historii ludzkoci.
Obok innych, staroytni Chiczycy i Egipcjanie uznawali za bardzo istotny zabieg usuwania wody z drg oddechowych
topielca. U Egipcjan dokonywano tego przez podwieszenie ofiary za pity i naprzemienne zgniatanie i rozciganie klatki
piersiowej. W Chinach i Japonii przewieszano topielca przez grzbiet wou, ktry poruszajc si podrzuca ratowanego.
Stosowane byy rwnie bodce blowe na drodze ukadania arzcych si wgli na brzuchu ofiary, co miao pobudza
przywrcenie oddechu. A do 1812 roku przetrwa w Krlewskiej Flocie Anglii sposb przejty od Indian pnocno-
amerykaskich, polegajcy na wdmuchiwaniu dymu tytoniowego do jednego z naturalnych otworw ciaa, przez odpowiedni
przyrzd. Jak si pniej okazao, to nie dym tytoniowy by czasami skuteczny, ale sam fakt wprowadzenia ciaa obcego do
otworu. Technika zabiegu operacyjnego zwanego tracheotomi, znana bya w staroytnej Grecji w II wieku p.n.e. Tracheotomi,
tj. przecicie tchawicy wobec groby uduszenia chorego zaleca Asklepiades. O zabiegu tym wspominaj rwnie rda ze
redniowiecza i Odrodzenia, pisane przez medykw arabskich i perskich. W XIV w. chirurg Guy de Chauliac zanotowa
chyba pierwszy w historii opis udronienia grnych drg oddechowych za pomoc wprowadzenia specjalnej rurki do tchawicy.
Od bardzo dawna stosowano przy wspomaganiu sztucznego oddychania rnego rodzaju miechy i worki z powietrzem.
Poniewa pierwsze prby oywiania zwizane byy z zaobserwowanymi wynikami, e zachowanie oddechu jest
rwnoznaczne z zachowaniem ycia, historia sztucznego oddychania jest starsza o ponad tysic lat od historii wykonywania
poredniego masau serca. Prby przywracania krenia krwi w zasadzie rozwiny si na dobre z kocem XIX i w pocztkach
XX wieku. W 1767 r. powstao w Amsterdamie Towarzystwo Ratowania Ludzi Utopionych". Byo to na owe czasy
pierwsze tego typu towarzystwo na wiecie. W lad za tym zaczy powstawa podobne organizacje, a midzy innymi w 1773 r, w
Paryu i w 1774 r. w Londynie. Drukowano te pierwsze podrczniki powicone tym zagadnieniom: 1773 - Jonson, 1788 - Kit,
1792 - Curry. Podrczniki te zalecay metody usta-usta" oraz stosowanie rnych masek, rurek i miechw oddechowych.
Metody manualne, to znaczy wykonywane rcznie, Marshalla-Halla z 1833 r. i metoda Silvestra z 1858 r., byy poprzedzone
w historii znacznie skuteczniejszymi sposobami, stosujcymi toczenie powietrza do puc osoby ratowanej. Poszukiwanie innych
metod ni usta-usta", podyktowane byo prawdopodobnie chci znalezienia nie tyle skuteczniejszych sposobw oywiania, ale
prb eliminacji oporw natury estetycznej jakie powstaj przed przystpieniem do bezporedniego zetknicia si z ustami
topielca.
W Polsce XVIII w. zanotowano wzrost zainteresowania ratowaniem ycia ludzkiego. W 1775 r. z inicjatywy
ks. A. Czartoryskiego, wydano w Warszawie pierwsz w jzyku polskim broszurk o ratowaniu topielcw. Nastpna ksika na
ten temat ukazaa si w 1782 r. W roku 1783 nadworny lekarz Stanisawa Augusta, Franciszek Kurcyusz opublikowa ksik pt.
Opis chorb prdkiego ratunku potrzebujcych..." W podrczniku poonictwa L. Perzyny z 1790 r. zalecane jest dla oywiania
noworodkw: ...w usta mu dmucha, przd nos zatkawszy". Najstarszym jednak polskim rdem jest zapis z 1604 r. o
ufundowaniu w Sandomierzu przez Hieronima Gostomskiego klasztoru i szpitalika. Zakonnicy tego klasztoru mieli midzy
innymi za zadanie niesienie pomocy ofiarom Wisy. W XIX w. w polskim pimiennictwie lekarskim w zakresie oywiania pisali
midzy innymi: J. niadecki, A. Janikowski, J. Gawlik. Pierwsz organizacj na ziemiach polskich byo powstae w 1898 r. w
Kaliszu Cesarskie Towarzystwo Ratowania Toncych". Powstao ono z inicjatywy dziennikarza Jzefa Ra-dwana. W
porozumieniu z Towarzystwem, dr Leon Wernic pisze w 1902 r. w Kaliszu podrcznik pt. Jak ratowa toncych", gdzie obok
typowo lekarskich wskazwek udzielania pierwszej pomocy zamieszcza osiem przepisw" na korzystanie z kpieli. Przepis
pity, zalecajcy ostrono, podaje: Naley przed kpiel zbada kierunek, ciepot i gboko wody, w miejscu kpielowym.
Trzeba dowiedzie si czy nie ma w pobliu rde z wod mron oraz wodorostw i traw, w ktrych mogyby si zaplta rce i
nogi pywaka". Ciekawe treci zawiera te rozdzia trzeci, gdzie autor opisuje technik ratowania. Daje wskazwki do stosowania
sprztu pomocniczego, a nawet podaje sposb rozpoznania na powierzchni wody miejsca, w ktrym prawdopodobnie ley na dnie
topielec. W tym samym rozdziale podany jest opis Wypadku z dziewczyn", a brzmi on nastpujco: Chopiec 13-letni ujrza,
e jedna z kpicych si na brzegu dziewczyn wpada do jamy gbokiej i utona. Rzuca si natychmiast w penym ubraniu, a
otoczenie, dugo ich nie widzc, uwaa oboje za straconych. Po upywie paru minut zabielaa u brzegu koszula chopca, ktry
wraz z dziewczyn, trzymajc si stopy jego, wycignity zosta z wody. Wedug sw chopca, dziewczyna leaa na dnie jamy
nieprzytomnie przebierajc rkami i nogami. Nie czujc dosy si, aby podnie lec, da jej uczepi si stopy, a czogajc, wy-
pezn z jamy. W ten sposb przeby odlego piciosniow, ktra ich od brzegu dzielia". Jest to wspaniay przykad, jak za-
chowanie przytomnoci umysu przez przygodnego nawet wiadka wypadku, moe uratowa komu ycie.
Na pocztku XX w. a dokadnie w roku 1910, powoana zostaa do ycia Midzynarodowa Federacja Ratownictwa, a jej obecna
nazwa brzmi: Federation Internationale de Sauvetage Aquatique (Midzynarodowa Federacja Ratownictwa Wodnego) - w skrcie
FIS. Przedstawicielami Polski, biorcymi udzia w pracach FIS-u s: Wojciech Pciennik - Prezes ZG WOPR i prof. Mieczysaw
Witkowski - Wiceprezes ZG WOPR.
Powoanie komisji do spraw Ratownictwa przy Polskim Zwizku Pywackim (w 1926 roku) wywoao zainteresowanie t
problematyk w caym kraju. Autentycznie koncepcyjny rozwj ratownictwa wodnego w Polsce rozpocz si jednak dopiero w
1958 r. Autorem, ktry zapocztkowa wwczas publikacje z zakresu ratownictwa by prof. dr hab. Mieczysaw Witkowski z Aka-
demii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Najpopularniejszym byo wydanie ksiki w 1969 roku pt. Ratowanie toncych".
11.04.1962 r. Zarzdzeniem Nr 74 Przewodniczcego Gwnego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki powoane zostao Wod-
ne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, jako organizacja zajmujca si organizowaniem ochotniczych sub strzegcych
bezpieczestwa nad wodami. Pierwszy Oglnopolski Sejmik WOPR odby si w Poznaniu w 1965 r. W 1967 r. WOPR uzyska
osobowo prawn, a w 1969 r. na podstawie porozumienia z Polskim Zwizkiem Pywackim ZG WOPR przej wszystkie
sprawy zwizane z ratownictwem. Od 01.01.1971 r. WOPR jest czonkiem Midzynarodowej Federacji Ratownictwa Wodnego.
Rozdzia l, 3 Statutu WOPR brzmi: WOPR jest stowarzyszeniem zarejestrowanym i dziaajcym na podstawie Ustawy o Kul-
turze Fizycznej oraz Prawa o Stowarzyszeniach i posiada osobowo prawn".
Celem dziaalnoci Stowarzyszenia jest czuwanie nad bezpieczestwem ycia i zdrowia ludzkiego na wodach rdldowych i
morskich przybrzenych na drodze:
1. Prowadzenia propagandy bezpieczestwa kpieli.
2. Upowszechniania nauki pywania.
3. Szkolenia ratownikw do udzielania doranej pomocy. Najwysz wadz Stowarzyszenia jest Krajowy Zjazd WOPR,
ktry odbywa si co 5 lat. Pierwszy odby si w dniu 20 kwietnia 1969 r. w Warszawie. W 1992 r. WOPR zrzesza w 48 jedno-
stkach wojewdzkich 70.820 czonkw, w tym 39.404 modszych ratownikw wodnych, 15.586 ratownikw wodnych, 1.505 star-
szych ratownikw wodnych, oraz 504 instruktorw ratownictwa
wodnego.
Organizacja wsppracuje z wieloma organizacjami i instytucjami, a przede wszystkim z Policj, Polskim Ratownictwem Okr-
towym, Polskim Czerwonym Krzyem, Grskim Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym, Ratownictwem Grniczym, Lig
Obrony Kraju, Pastwowym Zakadem Ubezpiecze. Jest najwiksz i najpotniejsz w historii Polski organizacj, prowadzc
tak szerok dziaalno na rzecz bezpieczestwa kpieli i ratowania toncych.

ROZDZIA 1
PODSTAWOWE WIADOMOCI Z ZAKRESU ANATOMII l FIZJOLOGII
CZOWIEKA
W rozdziale tym podane s tylko niektre wiadomoci o budo wie i czynnociach ustroju ludzkiego, dostosowane zakresem
omwionych tematw do potrzeb zrozumienia zasad udzielania pierwszej pomocy, a w tym gwnie oywiania oraz
mechanizmw jakie zachodz w procesie tonicia.
Organizm czowieka speniajcy szereg skomplikowanych czynnoci, zbudowany jest z wielu zrnicowanych komrek,
tworzcych tkanki, przystosowane do wypeniania okrelonych rl.
Tak zoony organizm wymaga wyksztacenia narzdw tj. czci organizmu, zbudowanych z wielu tkanek, posiadajcych
okrelony ksztat, przeznaczonych i przystosowanych do wykonywania zorganizowanych funkcji. Takimi narzdami s na
przykad: puca, wtroba, nerki itd. Pewne jednak czynnoci zoone, ujmowane jednym okreleniem (np. oddychanie, trawienie)
wymagaj udziau nawet kilku narzdw. Zesp narzdw sucych do speniania okrelonej, zoonej czynnoci organizmu
nosi nazw ukadu. Ukady organizmu czowieka s ze sob powizane czynnociowo i tworz cao.
UKAD NARZDU RUCHU
Skada si z ukadu kostno-wizadowego, stanowicego swe-go rodzaju rusztowanie none" dla caoci ciaa, a cznie z
ukadem miniowym stanowi aparat ruchowy czowieka.
UKAD TRAWIENNY
Skada si z narzdw przyjmujcych pokarm, przerabiajcych i wprowadzajcych go do rodowiska wewntrznego organizmu.
Najwaniejsze elementy to: jama ustna, gardo, przeyk, odek, jelito cienkie, jelito grube i odbyt.
UKAD NERWOWY
Spenia rol komunikacji i cznoci pomidzy oddzielnymi czciami organizmu i jako nadrzdny ukad, steruje prac po-
szczeglnych narzdw, ukadw oraz wyszymi czynnociami psychicznymi. Podstawow jednostk budujc ukad jest komr-
ka nerwowa, zwana neuronem.
Ukad nerwowy dzieli si na orodkowy ukad nerwowy, ktry stanowi mzgowie oraz rdze krgowy, obwodowy ukad nerwo
wy, na ktry skadaj si nerwy doprowadzajce i odprowadzajce bodce do wszystkich czci ciaa oraz autonomiczny ukad
nerwowy.
W prostych i zoonych odruchach motorycznych zaangaowane s orodki nerwowe rdzenia krgowego lub pnia mzgowego.
Czynnociami przebiegajcymi poza wol i wiadomoci czowieka kieruje ukad autonomiczny. S to przykadowo; trawienie,
praca minia sercowego itd.
Podstawowym zadaniem ukadu nerwowego jest dziaanie zwane odruchem, bdce podwiadom reakcj na dziaanie bodca.
Wyrniane s dwa rodzaje odruchw:
1. Bezwarunkowy, jako wrodzony, gwnie obronny odruch ustroju, na przykad cofnicie rki od parzcego przedmiotu lub
zwenie renic w odpowiedzi na zwikszenie siy wiata. (Odruch kreniowy na nurkowanie, wystpujcy wrd zwierzt
nurkujcych, zaznacza si czciowo te u czowieka. Polega on na zwolnieniu rytmu serca i zmniejszeniu objtoci krwi
toczonej przez serce w pojedynczym skurczu i zweniu naczy krwiononych obwodowych. Ma to na celu lepsze ukrwienie
mzgu i serca. Dzieje si to w celu zapewnienia dopywu tlenu do najwaniejszych miejsc w organizmie. Odruch ten zachodzi
przez pobudzenie nerwu bdnego i naczyniozwajcych nerwowych wkien z ukadu autonomicznego).
2 Warunkowy, czyli nabyty, na przykad wzmoone wydzielania liny na widok poywienia.
Ukad nerwowy kieruje wic reakcjami ustroju czowieka na bodce zewntrzne i wewntrzne.
Kora mzgowa jest najbardziej ze wszystkich czci ustroju wraliwa na niedotlenienie. Stan taki powoduje utrat przytomnoci, a
jeeli si przedua, moe ju po 3-5 minutach doprowadzi do powstania nieodwracalnych zmian w komrkach kory, Negatywny
wpyw niektrych odruchw w wodzie, opisany jest w osobnym rozdziale omawiajcym mechanizm tonicia.
UKAD ODDECHOWY
Skada si z drg oddechowych prowadzcych powietrze oraz puc, w ktrych odbywa si wymiana gazw. Drogi oddechowe
maj swj pocztek w jamie nosowej, do ktrej wejciem s nozdrza. W jamie nosowej powietrze stykajc si z fadami bony
luzowej, ogrzewa si do temperatury ciaa, oczyszcza si z czsteczek kurzu i przez to adaptuje si do warunkw panujcych
wewntrz ustroju. Dalej przez nozdrza tylne, powietrze przechodzi do jamy garda i stamtd przez krta do tchawicy. Tchawica w
zakoczeniu dzieli si na dwa oskrzela gwne, koczce si we wnkach pucnych. Z kolei oskrzela gwne dziel si na coraz
drobniejsze oskrzeliki, ktre w kocu tworz ogromn sie pcherzykw pucnych, oplecionych gsto krwiononymi naczyniami
wosowatymi. Puca s narzdem parzystym, umiejscowionym w jamie klatki piersiowej. Budowa ich ma charakter elastycznej i
sprystej tkanki miszowej. Na skutek wikszego wypenienia lewej czci klatki piersiowej przez serce, lewe puco jest wysze
i wsze od prawego.
Miniami biorcymi udzia w oddychaniu s minie oddechowe klatki piersiowej i przepona jako gwny misie oddechowy.
Powietrze dostaje si do puc przy wdechu na zasadzie powstania rnicy cinie midzy wntrzem klatki piersiowej a cinieniem
atmosferycznym. Po zadziaaniu mini wdechowych klatka piersiowa powiksza swj wymiar, a puca, jako narzd bierny
wypeniaj si wwczas powietrzem do momentu zniwelowania rnicy cinie. Zablokowanie ruchw klatki piersiowej, a
zwaszcza uniemoliwienie powikszenia si jej wymiarw, uniemoliwia jednoczenie wykonanie wdechu. Zjawisko to
wykorzystywane jest przy sztucznym oddychaniu wykonywanym rcznie, kiedy na przemian uciska si i rozciga klatk
piersiowa.
Przecitnie czowiek oddycha okoo 12-18 razy na minut, pobierajc kadorazowo do puc okoo 500-600 mililitrw powietrza.
Dzieci oddychaj nieco szybciej ni osoby dorose (20-22 razy na minut), pobierajc proporcjonalnie mniej powietrza w
odniesieniu do rozwojowo mniejszej pojemnoci puc. Gboko i czstotliwo oddychania zwiksza si podczas pracy
fizycznej. Znaczy to, e parametry te powikszaj si nie tylko podczas wysiku, ale i przy oddychaniu powietrzem, w ktrym
zmniejszona jest ilo tlenu, np. w pomieszczeniach zamknitych lub na duych wysokociach, gdzie powietrze jest rozrzedzone
itp. Oddychajc normalnie czowiek posuguje si tylko tzw. objtoci oddechow. Kiedy jednak zachodzi potrzeba, z poziomu
normalnego zakoczenia wdechu mona wykona jeszcze dalsze jego pogbienie, uzyskujc cakowite wypenienie puc. Z
poziomu za koczenia normalnego wydechu mona te wykona jego pogbienie, ale przy najwikszym nawet wysiku usunicia
powietrza z puc nie uda si tego wykona cakowicie i pewna ilo powietrza pozostanie w nich jako pojemno zalegajca.
Cakowita pojemno puc czowieka przedstawiona jest na poniszym diagramie.
Objto powietrza jakie jednorazowo pobierane jest z atmosfery, a take czstotliwo rytmu oddechowego s regulowane przez
ukad nerwowy, Automat" oddechowy czowieka zlokalizowany jest w rdzeniu przeduonym i swoim dziaaniem kieruje
wentylacj puc bez udziau wiadomoci, tj. w czasie snu i w kadej innej chwili, kiedy to wcale nie pamitamy o potrzebie oddy-
chania.

Rys. 1. Krzywa spirometryczna" ukazujca objtoci oddechowe.

Jest to czynno niesychanie wana dla funkcjonowania ustroju, a czowiek ju od bardzo dawna zdawa sobie spraw z jej wagi.
Jedna z legend germaskich podaje, i pewna nimfa imieniem Odyna zostaa uwiziona przez zwykego miertelnika i w odwecie
pozbawia go wszelkich funkcji automatycznych, co sprawio, e musia pamita o oddychaniu. Gdy w kocu zmczony zasn,
musia umrze, bo nie mg oddycha. Ukad oddechowy reaguje najszybciej na podniesienie poziomu dwutlenku wgla we krwi i
w powietrzu pcherzykowym. Reaguje rwnie na obnienie poziomu tlenu. Reakcj t jest najczciej zwikszenie czstotliwoci
i objtoci wentylacji. Czowiek moe te z pewn dowolnoci sterowa gbokoci i rytmem oddychania. wiadome
zatrzymanie powietrza nazywane jest bezdechem woluntatywnym. eby mc zatrzyma oddech na duej ni 1.5 minuty,
przecitny czowiek musi wiczy tak umiejtno. Osoby majce stale do czynienia z tak sprawnoci, tj. gwnie nurkowie,
mog wytrzyma pod wod bez oddechu do 3 i wicej minut.
W roku 1912 zanotowano rekord zanurzenia wynoszcy 6 minut 29.6 sekundy, a w 1959 r. 13 minut 42.5 sekundy. Oczywicie
chodzi tu o zanurzenie w bezruchu, ktre byo poprzedzone intensywnym przewietrzeniem puc. Tak wic wstrzymanie si od
oddychania ma pewne granice, a przekroczenie ich wywiera szereg niekorzystnych nastpstw. Wanie ta granica moliwoci
zmusza toncego do oddychania" wod, kiedy ma odcity dostp do powietrza.
Nie mona jednak powiksza wentylacji bez istotnej potrzeby. Organizm bronic si przed tym doprowadza do zatrzymania od-
dechu przez wywoanie omdlenia". Blisze omwienie tego zjawiska znajdzie Czytelnik w rozdziale o mechanizmie tonicia.
UKAD KRENIA
Spenia gwnie funkcj transportowania materaw niezbdnych do ycia, ktrymi s: tlen, woda, sole, ciaa organiczne.
Krew
Skada si z pynnego osocza i czynnikw morfotycznych takich jak: krwinki czerwone, krwinki biae i pytki krwi. Osocze
zawiera okoo 92% wody i skada si z surowicy i wknika, ktry po wypyniciu z przecitnego naczynia krwiononego cina
si j tworzy skrzep. Krwinki biae s zasadniczym czynnikiem odpornociowym ustroju. Pytki krwi bior udzia w jej
krzepniciu. Krwinki czerwone tj. erytrocyty, s to drobne ciaka krwi zawierajce hemoglobin, ktra spenia podstawowe
zadanie w transporcie tlenu i dwutlenku wgla. Hemoglobina tworzy z tlenem nietrwae poczenia i nosi nazw
oksyhemoglobiny. Oddajc tlen przycza dwutlenek wgla tworzc rwnie nietrway zwizek.
Serce
Jest centralnym narzdem ukadu. Jako narzd miniowy rytmicznymi skurczami i rozkurczami wywouje krenie krwi.
Znajduje si w rdpiersiu. Wntrze serca podzielone jest przegrod dzielc je na poow lew i praw, midzy ktrymi nie ma
poczenia. Kada poowa podzielona jest na wyej pooony przedsionek i niej pooon komor serca. Przedsionki i komory
przedzielone s przegrod przedsionkowo-komorow wyposaon w zastawki, przepuszczajce krew tylko w stron komr. Praca
serca wyglda nastpujco: jako pierwsze kurcz si przedsionki, toczc krew do rozkurczajcych si w tym czasie komr.
Nastpnie kurcz si komory, toczc krew do naczy ttniczych. Cykl taki powtarza si u zdrowego dorosego czowieka okoo
60-70 razy na minut. U dzieci cykl ten jest przyspieszony i wynosi okoo 100/min, a u niemowlt nawet do 120. Pojemno
wyrzutowa serca jest to objto krwi, jaka wysyana jest na obwd przy pojedynczym skurczu serca. Pojemno minutowa serca
jest to objto krwi, jaka jest wysyana z serca w cigu jednej minuty. Oba te czynniki s bardzo wane w funkcjonowaniu
caoci ustroju. Dalszym wanym czynnikiem jest cinienie krwi. U normalnego zdrowego modego czowieka wynosi ono 120/80
mm Hg (skurczowo-rozkurczowe). Czstotliwo ttna, pojemno minutowa i wyrzutowa oraz cinienie zale gwnie od
zapotrzebowania organizmu w tlen i stanw emocjonalnych (stany chorobowe nie stanowi przedmiotu rozwaa w tym
opracowaniu). Jeeli jednak z przyczyn wypadku lub nagego stanu podniecenia nerwowego dojdzie do zaburzenia
kreniu, wtedy moe doj nawet do mierci ofiary takiego zdarzenia.
Naczynia krwionone
Wszystkie naczynia wyprowadzajce krew z serca do tkanek nosz nazw ttnic. Z kolei naczynia doprowadzajce krew z tkanek
do serca s yami. Krew pync ttnicami dzielcymi si stopniowo na coraz drobniejsze naczynia, oddaje tlen i pochodzce z
jelit wartoci strawionych pokarmw; przechodzc do naczy ylnych pobiera dwutlenek wgla i produkty przemiany materii.
Rol t speniaj drobne i liczne naczynia wosowate. Tworz one bardzo mocno rozbudowany system, docierajcy do prawie
wszystkich punktw naszego ciaa.
Krenie krwi
Odtleniona krew wprowadzana jest do prawego przedsionka serca z dwch gwnych naczy ylnych: yy gwnej grnej i do-
lnej. Nastpnie krew przedostaje si do prawej komory, a z niej dwiema ttnicami pucnymi pynie do naczy wosowatych opla-
tajcych gst sieci pcherzyki pucne. Tu dochodzi do wymiany gazowej. Tlen z powietrza w pcherzykach przechodzi do krwi,
a CO2 z krwi przechodzi do wntrza pcherzyka. Kolejno - krew wysycona tlenem powraca do serca czterema yami pucnymi i
poprzez lewy przedsionek dostaje si do lewej komory i stamtd na obwd. Krenie midzy sercem a pucami nosi nazw krwio-
biegu maego, a krenie obwodowe krwiobiegu wielkiego.

BUDOWA ANATOMICZNA CZOWIEKA A RODOWISKO WODNE

Czowiek swoj budow anatomiczn, a take rozwizaniem funkcji fizjologicznych przystosowany jest cakowicie do ycia na
ldzie. Fizyczna struktura ciaa, ukad oddechowy i krenia, temperatura ciaa, sposb poruszania si, rozmieszczenie ramion i
ng oraz masa ciaa s znamienne dla rodowiska ldowego i ldowego trybu ycia. Zatem kade znalezienie si w wodzie jest
sytuacj, nienaturaln. Czowiek podobnie jak niewiele gatunkw zwierzt nie posiada wrodzonej umiejtnoci pywania i musi t
sprawno nabywa na drodze uczenia si. Pywalno ciaa lu-zkiego zaley gwnie od masy mini w stosunku do tkanki
tuszczowej. Osobnicy otyli atwiej utrzymuj si na wodzie ni osoby o typowo muskularnej budowie ciaa. Przecitny osobnik-
przy wypenionych powietrzem pucach bdzie zachowywa w wodzie pywalno dodatni dziki sile wyporu wody. Rwnie
umiejtnie ukierunkowana dynamiczna praca mini pomaga ciau pywaka utrzyma si na powierzchni i porusza si w
wybranym kierunku. Naley zawsze pamita, e woda nigdy nie zmieni swoich waciwoci fizycznych na nasze yczenie". To
nie rodowisko wodne ma si przystosowa do nas, ale my musimy przystosowa si do niego.
 ROZDZIA 2
MECHANIZM PROCESU UTONICIA I INNYCH WYPADKW MIERCI W
WODZIE
Ju ponad sto lat temu rozrniano uduszenie zachodzce w wyniku zalania drg oddechowych przez wod od innych przyczyn
mierci w wodzie. Medycyna sdowa zajmujc si rozpoznawaniem przyczyn zgonw, rozpatruje t spraw od zmian
zewntrznych i wewntrznych i to jest podstaw do klasyfikacji w wiecie lekarskim. Przyjcie skomplikowanego medycznego
podziau mogoby stworzy zbyteczne trudnoci wrd ratownikw wodnych. Przyjmijmy zatem do wiadomoci podzia bdcy
podobnym do lekarskiego punktu widzenia, ale uwzgldniajcy zasadniczo zewntrzne przyczyny zagroenia ycia w wodzie.
Na pocztek kilka sw oglnie o mierci i umieraniu. mier jest zjawiskiem nierozcznie zwizanym z yciem, bdc logicz-
nym jego nastpstwem. Jest to zjawisko wieloczasowe i dlatego na og nie przebiega w jednej tylko chwili. Poprzedzona jest
okresem chwiejnej rwnowagi midzy yciem a jego zakoczeniem. Okres ten zwany jest agoni. Agonia nie zawsze koczy si
mierci i w tym czasie stosujc szybk pomoc mona z powodzeniem cakowicie przywrci zdrowie. Rozwaamy tu jedynie
najbardziej tragiczn form umierania - mier gwatown. W takich przypadkach - agonia trwa zazwyczaj bardzo krtko i
charakteryzuje si gwnie upoledzeniem oddychania i krenia. Nastpstwem agonii jest mier kliniczna, objawiajca si
zupenym zatrzymaniem oddychania, akcji serca, wyczeniem wiadomoci, staym rozszerzeniem renic nie reagujcych na
wiato (rys. 2, 3), zbledniciem powok cielesnych, cakowitym bezwadem ciaa i wiotkoci mini.

Rys. 2. Wygld renicy zwonej Rys. 3. Kontrola szerokoci renic, i rozszerzonej.

Nie naley jednak sugerowa si kolorem skry, bowiem przy prbie rozpoznania stanu mierci na podstawie tego objawu
ratownik moe by wprowadzony w bd w nieznanych mu okolicznociach przyczyny zajcia miertelnego, Na przykad po
uduszeniu, powoki ciaa maj sine zabarwienie, a po zatruciu tlenkiem wgla rowe. Nawet przyyciowa opalenizna moe
sugerowa co innego ni stan mierci. Ze stanu mierci klinicznej mona czowieka odratowa. mier kliniczna nie jest odmian
utraty przytomnoci ani stanem ycia zredukowanego, jak sdz niektrzy niewtajemniczeni. Jest stanem autentycznej mierci w
penym tego sowa znaczeniu. Czas jej trwania, to znaczy chwile, w ktrych po zastosowaniu odpowiednich zabiegw mona
jeszcze przywrci ratowanego do ycia, uzaleniony jest od odpornoci komrek nerwowych kory mzgowej na niedotlenienie.
Po zaistnieniu w korze mzgowej zmian nieodwracalnych, przywrcenie wiadomoci jest ju niemoliwe. Teoretycznie zmiany
takie zachodz po 3-5 minutowym braku dopywu tlenu do mzgu.
Mamy wwczas do czynienia ze stanem mierci obywatelskiej, to znaczy ze stanem nieodwracalnej mierci kory mzgowej. Kie-
dy w par chwil pniej zmiany takie obejmuj cay mzg, stan taki okrela si mianem mierci osobniczej. Wprawdzie mona
jeszcze i w tym okresie sztucznie wywoywa oddech i krenie, ale bez staej stymulacji i kontroli znikn one same. Wyszych
czynnoci ukadu nerwowego nie da si ju przywrci. Nigdy wic nie bdzie wiadomo, nawet przy udzielaniu fachowej pomocy
medycznej na miejscu wypadku, czy mamy do czynienia jeszcze ze stanem mierci klinicznej czy ju ze mierci obywatelsk,
bd te z pocztkowym stanem mierci osobniczej.
Zatrzymanie wszelkich objaww ycia jest ostateczn mierci biologiczn organizmu czowieka. Naley zapamita, ze wyrane
znamiona mierci osobniczej wystpuj dopiero po kilkudziesiciu minutach i spraw tylko lekarza jest rozpoznanie tego stanu.
Pierwsz wystpujc oznak stanu mierci s plamy opadowe. Pojawiaj si ju po upywie okoo 35-40 minut po mierci. S to
sino-winiowe zabarwienia skry, ktre tworzy krew spywajc do najniej pooonych czci ciaa. S one dowodem na
przeduone ponad granice tolerancji organizmu zatrzymanie krenia. Wystpuj tylko w miejscach nie ucinitych to znaczy, e
na ciele lecym nie pojawi si w punktach stykajcych si bezporednio z podoem. Sztuczne podtrzymanie krenia opnia
znacznie moment wystpienia plam opadowych. Pamitajmy! Ratownikowi nie wolno w adnym wypadku wyrokowa o tym czy
wystpujce zasinienia skry s plamami opadowymi, czy powstay one za ycia w wyniku uderzenia lub z innego powodu. Nie
naley te zbytnio sugerowa si dotykowym pomiarem" temperatury ciaa, bo jego ochodzenie mogo wystpi na przykad w
wyniku przebywania w zimnej wodzie. Stenie pomiertne atwo da si odrni od przyyciowego napicia mini, bowiem jest
zupenie nienaturalne i odmienne. Wystpujcy niekiedy szczkocisk u nieprzytomnej osoby jest najlepszym dowodem na
obecno ycia, poniewa minie nie mog pracowa w stanie mierci.

UTONICIE
Oglnie jest to rodzaj gwatownego uduszenia w wyniku zalania wod grnych drg oddechowych i cikich zaburze w
gospodarce elektrolitowej organizmu po przedostaniu si wody do krenia. Sownik Webster'a podaje, e utonicie jest to
uduszenie przez zanurzenie, szczeglnie w wodzie". Szczeglnie w wodzie, dlatego, e zdarzaj si te uduszenia w innych
pynach lub nawet w rodowisku produktw sypkich na przykad w ziarnie zboowym. Nie jest to jednak okrelenie cise,
bowiem nie uwzgldnia zmian, jakie wywouje obecno wody w pucach. Istnieje inne trafniejsze okrelenie, wedug ktrego
tonicie" obejmuje swoim zakresem grup zjawisk zachodzcych w ustroju na skutek zanurzenia w rodowisku pynnym, przy
czym owo rodowisko samo w sobie w normalnych warunkach nie jest szkodliwe. W procesie tonicia dochodzi do cikiego
rozstroju zdrowia i jeeli nie zostanie ono odpowiednio szybko przerwane, niechybnie nastpi mier.Zestawienia wiatowe
stwierdzaj, e przecitnie na kade 100.000 mieszkacw ziemi okoo 5-6 osb Tocznie ginie wskutek utonicia. W Polsce w
1992 r. na 100.000 mieszkacw zanotowano statystycznie 2.88 takie wypadki na wodach oglnodostpnych.
Niektrzy autorzy podaj, e jedynie w okoo 25% wypadkw dochodzi do utonicia typowego, gdzie przyczyn mierci jest za-
lanie drg oddechowych przez wod, ktra odcina dostp do powietrza i wywouje powane zmiany wewntrz ustroju, a pozostae
75% wypadkw to wczeniejsze zatrzymanie krenia lub wypadki spowodowane innymi przyczynami.
Medycyna sdowa dzieli utonicia na:
- typowe, wedug niej przedstawionego piciookresowego podziau,
- nietypowe (atypowe), wywoane zmianami w narzdach wewntrznych, zapaci po zadranieniu bon luzowych
noso-gardzieli i gwnie chorobami ukadu sercowo-naczyniowego, atakiem padaczkowym czy te upojeniem alkoholowym, w
wyniku czego w procesie agonii dochodzi rwnie do zalania drg oddechowych przez wod,
- porednie, zwane inaczej mierci w wodzie", gdzie mier nastpuje jeszcze przed dostaniem si wody do puc.

Proces tonicia typowego dzielony jest na pi okresw:( w praktyce bardzo rzadko tonicie przebiega wedug
podanych piciu etapw)

Okres l
Trwa zazwyczaj 5-15 sekund i charakteryzuje si gwatowny mi gbokimi ruchami wdechowymi i wydechowymi wywoanymi
podranieniem zakocze nerwowych skry przez zimn wod. W tym okresie moe doj do wcignicia niewielkich iloci
wody do puc. Objawy te charakterystyczne s dla wypadkw niespodziewanego znalezienia si w wodzie. Efekt ten nie
wystpuje wrd osb nieprzytomnych i przy wpadniciu do wody o temperaturze zblionej do temperatury ciaa oraz przy
wczeniejszym oswojeniu si z t wod, na przykad kiedy nie umiejcy pywa natrafi podczas kpieli na stromy spadek dna.
Toncy zdaje sobie spraw ze swojego pooenia i stara si nie dopuci do zachynicia si wod. wiadomo braku
umiejtnoci pywania i ocena niebezpieczestwa sytuacji wywouj u niego panik. Jest to okres niebezpieczny take dla
ratownika. W czasie akcji trzeba zachowa szczegln ostrono.

Okres II
Nazywany jest faz wiadomego oporu. Trwa tak dugo, jak dugo toncy jest w stanie powstrzyma si przed wcigniciem wody
do puc. Czas trwania - przecitnie 30-60 sekund. Wystpuje tu wiadoma walka o niewchanianie wody i zatrzymanie powietrza
w pucach. Jest to najbardziej dramatyczny moment i w dalszym cigu szalenie niebezpieczny dla ratownika. Toncy walczy o
ycie, co uwidacznia si w postaci wykonywania gwatownych ruchw majcych na celu skierowanie go ku powierzchni wody.
Taka intensywna praca miniowa pochania due zasoby tlenu, przez co skraca t faz blisko trzykrotnie. Obliczono, e osoby
pywajce mog zuy nawet piciokrotnie wicej tlenu od osb nieruchomo zanurzonych pod wod. Przebieg tego okresu zaley
rwnie od: indywidualnej wraliwoci na brak tlenu, stopnia wy-trenowania organizmu, temperatury wody i gwnie od zasobw
tlenu jaki zawiera organizm w momencie zaistnienia wypadku. Dalsza obrona przed wchoniciem wody polega na nasileniu wy-
dechw i poykaniu wody. W kocu nagromadzony nadmiar dwutlenku wgla i niedobr tlenu tak silnie pobudzaj orodek odde-
chowy, e zmuszaj minie oddechowe do wykonania wdechu mimo wiadomej obrony przed tym. Jest to ju pocztek okresu
trzeciego.

Okres III
Jest faz nasilonych oddechw i trwa zazwyczaj okoo 60-90 sekund. Wymuszone silne ruchy oddechowe powoduj wciganie
wody do puc, a przy udanych prbach wynurzenia, cho na chwil, nastpuje wciganie mieszaniny wody i powietrza, a take
kontynuowane jest czsto poykanie wody. Ma tu te miejsce niebezpieczestwo wystpienia wymiotw i zachynicia ich treci
do drg oddechowych. Przeprowadzone badania stwierdzaj, e w tym okresie wprowadzana jest najwiksza ilo wody do puc.
Jeeli wystpuje odchylenie od typowego procesu tonicia, to ma to miejsce najczciej w tej fazie. Toncy w dalszym cigu jest
niebezpieczny dla ratownika.

Okres IV
Jest to postpujcy zanik czucia i pobudliwoci, trwajcy okoo 60-90 sekund. Na skutek niedotlenienia orodkowego ukadu ner-
wowego nastpuje zatrzymanie oddechu i utrata przytomnoci. Jest to ju ostatni moment do powodzenia akcji ratunkowej i jeeli
w tym czasie tonicie nie zostanie przerwane, niechybnie grozi to mierci ofiary wypadku. W zwizku z utrat przytomnoci
przez toncego wcale nie zmniejsza si zagroenie dla ratujcego. Wywoanie dotykiem odruchu obronnego moe sta si
powodem silnego chwytu za przedmioty znajdujce si w zasigu rki.

Okres V
Trwa okoo 30-50 sekund. Wystpuje tu zazwyczaj kilka tzw. kocowych ruchw oddechowych", dziejcych si poza wia-
domoci osoby toncej. Po tym fakcie brak jest ju jakichkolwiek zewntrznych przejaww ycia. Zakoczeniem tego okresu jest
mier. Proces tonicia trwa zazwyczaj od 3 do 6 minut. Czas ten zasadniczo zaleny jest gwnie od przebiegu II okresu. Nigdy
jednak nie wiadomo, co rzeczywicie dzia si bdzie w kadym odrbnym wypadku; czasy tu podane s obliczone na podstawie
porwnania z wynikami prowadzonych na zwierztach w warunkach laboratoryjnych.

Jeeli tonicie trwa duej ni 3-6 minut, okrela si je mianem tonicia przeduonego. Mechanizm reakcji ustroju na wchaniana
wod jest zaleny od stopnia jej zasolenia. Jeeli tonicie ma przebieg w tzw. wodzie sodkiej - w jeziorze, basenie lub rzece,
dochodzi do przenikania wody do krwiobiegu. Dzieje si tak dlatego, e osocze krwi posiada wyszy stopie zasolenia od takiej
wody. Dziaa tu prawo osmozy, tj. prawo o wyrwnaniu rnicy ste na zasadzie przenikania wody przez bon
pprzepuszczaln w kierunku do roztworu o wyszym zasoleniu w celu rozcieczenia go i przez to wyrwnania poziomu ste
elektrolitw. Przenikanie wody do krwi trwa prawdopodobnie do momentu wyrwnania si poziomw ste elektrolitw we
krwi i w wodzie kontaktujcej si z pcherzykami pucnymi. Oblicza si, e czowiek w procesie tonicia jest w stanie przyj do
puc okoo 1500-2000 mililitrw pynu, ktry w przecigu 2-3 minut moe przedosta si do krwi pod warunkiem, e serce cay
czas pracuje. W ten sposb dochodzi nie tylko do rozcieczenia krwi, ale take do powikszenia jej iloci w oysku
naczyniowym. Ma to zdecydowanie niekorzystne znaczenie dla caoci funkcjonowania najwaniejszych w yciu czynnoci
ustroju. Krwinki czerwone pod wpywem dziaania wody ulegaj hemolizie, tj. rozpadowi", tracc w ten sposb moliwo
przenoszenia i przyczania tlenu i dwutlenku wgla. Uwolnione z osocza krwi jony potasu, jak rwnie zmiana poziomu innych
jonw, wywouje swoisty szok elektrolitowy. Wpywa on upoledzajco na prac serca i innych narzdw. Gwne wic
przyczyny mierci wskutek utonicia to: niedotlenienie w nastpstwie zalania drg oddechowych przez wod i kolejno nastpujca
ostra niedomoga pracy serca na skutek zaburze w gospodarce elektrolitowej. Przeprowadzone badania stwierdziy, e jeeli
niedotlenienie i zaburzenia elektrolitowe wystpi osobno nie s tak grone dla ycia jak ich wystpienie rwnoczesne.

W wypadku utonicia w wodzie o wysokim stopniu zasolenia, reakcja ustroju ma odmienny przebieg. Jeeli woda
obecna w pucach posiada wyszy poziom elektrolitw od krwi w naczyniach wosowatych oplatajcych pcherzyki pucne,
wwczas nastpuje oddawanie wody z osocza krwi do wntrza pcherzykw. Ma to wpyw na spadek iloci pynw ustrojowych.
Gstnieje krew odpywajca z puc, co dodatkowo zmniejsza pojemno krwi wysyanej z lewej komory serca do krwiobiegu
wielkiego. Istniej rwnie teorie, ktre poddaj w wtpliwo hipotez o gstnieniu krwi. Z pewnoci przenikanie wody z
osocza ma miejsce w kierunku roztworu o wyszym stopniu zasolenia, ale do gstnienia krwi prawdopodobnie dochodzi tylko w
maym krwiobiegu, gdy dalej krew ma by uzupeniana wod, pochodzc z tkanek organizmu. Jeeli nawet tak si dzieje, to i
tak utrata pynw ustrojowych wywouje ciki szok w kreniu. Istnieje te pogld, e nie zachodz istotne patologiczne rnice,
ktre monaby odnie do stopnia zasolenia pynu, w ktrym doszo do utonicia, poniewa rozstrj zdrowia osb, ktre
odratowano jest nastpstwem niedotlenienia i wchonicia wody do puc, co bez wzgldu na jej rodzaj i tak wywouje ich obrzk i
stan zapalny. Warto te wspomnie, e woda w naszym Batyku posiada niewielki stopie zasolenia w stosunku do innych mrz.
Batyk zalicza si do mrz sonawych, a stopie zasolenia jego wd powierzchniowych ma zdecydowanie Mniejsze znaczenie dla
zjawisk opisanych przy reakcji na obecno w pucach pynu o duym steniu soli.
Informacj szczeglnie wana dla ratownika jest wiadomo szkodliwoci wynikajcej z wcigania wody do puc przez toncego.
Nie naley wic hodowa starym pogldom, e z ratowaniem toncego trzeba poczeka, a ten porzdnie opije si wody", przez
co kontakt z nim ma sta si mniej grony. Takie praktyki prowadza do tego, e wydobyty wprawdzie z wody osobnik umiera w
drodze do szpitala lub ju na oddziale na skutek wystpienia obrzku puc, co zwane jest niekiedy utoniciem na suchym ldzie".
Takie postpowanie jest powanym bdem, poniewa zawsze naley unika bezporedniego kontaktu z toncym i ratowa go jak
najszybciej przy pomocy odpowiedniego sprztu.
Poniej przedstawiona jest tabela ilustrujca teori piciu okresw tonicia w zestawieniu z przecitnymi czasami trwania
poszczeglnych elementw akcji ratunkowej. Poniewa jest to zestawienie dwch teorii dajce w rezultacie teori zupenie
odrbn, naley to traktowa jedynie jako przykad ewentualnoci, ktra moe ale nie musi mie odbicia w praktyce. Oznacza to,
e do rzadkoci nalee bdzie pokrycie si podanych tu czasw i odlegoci. Pewne jednak podobiestwa ze schematem mog
wystpi.
Tabela 1
ZESTAWIENIE OKRESW TONICIA Z ELEMENTAMI AKCJI RATUNKOWEJ BEZ ZASTOSOWANIA SPRZTU
POMOCNICZEGO
Czas Czas
Czas Czas Czas Czas do
trwania Okres Odlego Czas holo- wynie Czas przygo-
dopynicia nurko- trwania chwili zejcia
procesu tonicia od brzegu wania sienia z towania oywiania
ratownika wania caej akcji miertelnego
tonicia wody
s m s s s s s s s
15 | 25 19 - 62 17 - 98
50 38 27 124 17 206 -
75 II 25 19 27 62 17 125 -
50 38 27 124 17 30 236 66
165 III 10 8 27 25 17 30 107 33
20 16 27 50 17 30 140 0
255 IV 10 8 27 25 17 30 107 -67

Wedug wartoci powyszej tabeli mona sdzi, e im pniej fakt wypadku tonicia zostanie dostrzeony, tym mniejsze s
szans na uratowanie ycia osobie toncej. Przykad wypadku w odlegoci 10 metrw od brzegu w IV okresie tonicia podaje, e
akcja trwa niecae dwie minuty, a pomoc nadesza o ponad minut za pno. Mona jednak tego unikn dziki:
- zastosowaniu pomocniczego sprztu ratunkowego, ktry znacznie przyspiesza akcj, a zwaszcza moment holowania,
- podaniu oddechu natychmiast po wydobyciu toncego spod wody, co teoretycznie skrci moment podania powietrza,
w tym wypadku o 72 sekundy.

Utonicia nietypowe (atypowe)

Mona tu zasadniczo wyrni kilka grup przyczynowych, ale ograniczymy si do ujcia ich w uproszczonej formie. Odrbn
grup stanowi wypadki zaistniae na skutek obnionej zdolnoci do samoratowania si. S to wszelkie stany zaburze krenia
krwi wywoujce u czowieka momenty utraty przytomnoci, na przykad przy napadzie padaczkowym, kolki nerkowej czy wtro-
bowej, jak rwnie w przypadku bolesnych kurczy miniowych. Stan upojenia alkoholowego jest rwnie zaliczany do tej grupy,
bowiem alkohol znosi cz odruchw obronnych, a zasadniczo obnia wraliwo orodka sterujcego oddychaniem. Jeeli ma
miejsce zniesienie odruchw obronnych - wwczas nie wystpuje piciookresowy podzia procesu tonicia. Przy zachowanej
przytomnoci o wiele wczeniej, zanim wystpi skurcze lub kolki, dochodzi do wchonicia wody. Przy utracie przytomnoci nie
wystpuj pierwsze dwa okresy, brak gwnie fazy wiadomego oporu. Wobec braku pracy miniowej u osb nieprzytomnych,
zasoby tlenu w ustroju s wolniej spalane, przez co istniej wielkie szans na odratowanie. Oglny czas tonicia teoretycznie
przedua si. Drug grup stanowi wypadki zwolnienia lub zatrzymania krenia na skutek odruchw ukadu nerwowego, ktre
czasem mog upoledza te ukad oddechowy.
Poniej wymienione s ewentualnoci, z jakimi moemy si spotka w praktyce. Wszystkie one mwi o negatywnych skutkach
oddziaywania zimnej wody na organizm ludzki.
1. Po nagrzaniu ciaa na socu lub po rozgrzaniu wysikiem fizycznym nagy kontakt z wod o wyranie niszej temperaturze
powoduje silne pobudzenie receptorw nerwowych skry. Pobudzenie to moe by tak silne, e czsto doprowadza do wstrzsu z
zaburzeniem pracy serca lub jego zatrzymaniem, Odpynicie krwi do naczy gbokich, po skurczu naczy podskrnych w
reakcji na zimn wod, moe wywoa niedokrwienie mzgu i w konsekwencji utrat przytomnoci pod wod.
2. Istniej na szczcie rzadkie przypadki indywidualnej zwikszonej wraliwoci na zimno, gdzie nage zanurzenie do
zimnej wody nawet fragmentu ciaa moe wywoa miertelny wstrzs.
3. Znane s rwnie indywidualne odruchy po zadziaaniu zimnej wody na twarz, ktre zmuszaj do wykonywania tylko ruchw
poykania, uniemoliwiajc w ten sposb oddychanie. Wpywaj one jednoczenie zwalniajco na akcj serca, z tragicznymi
skutkami wcznie.
4. Jeeli zimna woda przedostanie si do krtani, moe doj do odruchowego skurczu jej mini, co przez zamknicie wiata
drg oddechowych prowadzi do uduszenia. Podranienie zimna wod nerwu krtaniowego, moe te wywoa odruchowe zatrzy-
manie akcji serca.
5. W przypadku dostania si zimnej wody do ucha rodkowego, dochodzi do zaburzenia poczucia rwnowagi (co w momencie
nurkowania moe zupenie zdezorientowa nurkujcego do tego stopnia, e nie bdzie wiedzia, w ktrym kierunku znajduje si
powierzchnia wody). Fakt ten moe mie take negatywny wpyw na ukad krenia.
6. Przechodzenie ciaa wskutek zbyt dugiego przebywania w zimnej wodzie nastpuje bardzo szybko, poniewa woda okoo 28-
krotnie szybciej przewodzi ciepo ni powietrze. Wystpuje tu nadmierna utrata materiaw energetycznych - gwnie cu krw.
Dochodzi do powstania niedoboru tlenu w tkankach na skutek utrudnienia procesu uwalniania tlenu w obnionej temperaturze, a
powstajce niedotlenienie prowadzi do utraty przytomnoci. Zdarza si to najczciej u rozbitkw. Przedstawione wyej
ewentualnoci mog by poczone z wcigniciem pewnej iloci wody do puc.

Utonicia porednie
Najczciej s to wszelkie przypadki mierci nagej, kiedy to rodowisko wodne nie ma praktycznie adnego znaczenia w jej
przebiegu. Zdarza si to zarwno wrd osb umiejcych pywa jak i nie umiejcych, a take wrd osb zdrowych jak i
chorych.
Jeeli mier nie nastpi natychmiast, to w czasie agonii do drg oddechowych moe dosta si woda, ktra wwczas przypieszy
proces umierania, pogarszajc szans ratunku osobie umierajcej poprzez odcicie dopywu powietrza. Takie wanie przypadki
mierci nie s zauwaalne przez osoby kpice si w pobliu. Dopiero nastpienie na ciao lece na dnie zwraca uwag otoczenia
na nieszczliwy wypadek.
W innych przypadkach rodowisko wodne ma jedynie znaczenie porednie w sensie wywoywania mechanizmw prowadzcych
do zgonw.
Inn przyczyn mierci w wodzie moe by kpiel bezporednio po spoyciu obfitego posiku lub takiego, ktry skada si w
wikszoci z produktw bogatych w tuszcze. Kontakt mocno ukrwionej okolicy jamy brzusznej (wskutek trawienia) z zimn
wod doprowadza czsto do skurczu mini brzucha lub wymiotw z niebezpieczestwem zachynicia si ich treci.
Zdarzaj si te wypadki odruchowego zatrzymania krenia w odpowiedzi na przestrach wywoany zetkniciem si z wodorosta-
mi lub ze sposzon przypadkowo ryb. Nage zatrzymanie pracy serca moe te wystpi w wyniku uderzenia brzuchem o powie-
rzchni wody.

ZANICIE" POD WOD

Na odrbne omwienie zasuguje mechanizm niespodziewanej utraty przytomnoci podczas nurkowania poprzedzonego
wzmoon wentylacj puc. Zdarza si, e przed zamierzonym przedueniem pobytu pod wod wykonuje si tzw.
hiperwentylacj, polegajc na sztucznym zwikszeniu czstotliwoci i gbokoci oddechw. Ma to na celu powikszenie zapasu
tlenu w pucach. Trzeba wiedzie, e po zwikszonej wentylacji faktyczny efekt wzbogacenia zasobw tlenu w pucach jest
niewielki. Powstaje natomiast niezamierzone i nieuniknione znaczne obnienie poziomu dwutlenku wgla w powietrzu
pcherzykowym, a co za tym idzie i we krwi. Szczegowy mechanizm tego zjawiska jest zbyt skomplikowany na to, by
przytacza go w caoci. Oglnie rzecz biorc, zmniejszenie prnoci dwutlenku wgla we krwi wywouje w konsekwencji
zwenie wiata naczy krwiononych doprowadzajcych krew do tkanki mzgowej. Wynikiem tego zwenia jest
zmniejszenie przepywu tlenu przez mzg, a to jest powodem niedotlenienia i utraty przytomnoci. Niezalenie od tego, bezdech
w czasie nurkowania wywouje podwiadome wydechowe ustawienie klatki piersiowej przy wypenionych powietrzem pucach,
Podnosi to w sztuczny sposb cinienie wewntrz klatki piersiowej i przez to utrudnia dostarczenie krwi do serca, zmniejszajc
jego pojemno wyrzutow. Stanowi to powd dalszego zmniejszenia przepywu krwi przez naczynia mzgowe. Due zasoby
tlenu s zuywane przez pracujce minie, a przy wyczerpaniu jego zasobw zachodz dajce energi reakcje beztlenowe, ktre
w efekcie nie podnosz poziomu C02 we krwi. Zachodzi wic tu pozornie nielogiczne zjawisko. Zdawaoby si, e do ycia
potrzebny jest tlen, a CO2 jest zbyteczny, bo jego nadmiar powoduje uczucie dusznoci. Okazuje si jednak, e do pobudzenia
orodka oddechowego potrzebne jest podniesienie poziomu dwutlenku wgla. Pobudzenia tego dokonuj te i inne
czynniki, ale CO2 jest nieodzowny. Opisywane zjawisko polega na niedotlenieniu mzgu jeszcze przed pobudzeniem orodka
oddechowego, zanim we krwi nagromadzi si odpowiednia ilo C02, by wywoa odczucie potrzeby nabrania powietrza.
Czsto okrela si to mianem wanie zanicia" pod wod. Osoby, ktrym si to zdarzyo relacjonuj, e nagle zrobio im
si ciemno przed oczami i niczego wicej nie pamitaj. Dzieje si wic to tak szybko, ze nie ma mowy o samodzielnej prbie
przeciwdziaania. Relacje te pochodz oczywicie od tych osb, ktrym momentalnie udzielono pomocy i wydobyto je spod
wody jeszcze przed wystpieniem groniejszych powika.
Nigdy nie wykonujemy nadmiernej wentylacji puc przed nurkowaniem. Zawsze kiedy nurkujemy, zapewniajmy sobie asekuracj.
Zwrmy uwag na to, e wypadki takie zdarzaj si najczciej przy prbach bicia rekordw w nurkowaniu lub po wielokrotnym
ponawianiu schodzenia pod wod bez odpowiedniej przerwy.
Sprbuj Czytelniku wykona nastpujce dowiadczenie. Wykonaj seri gbokich wdechw i wydechw powtrzonych jak naj-
szybciej. Po kilkunastu sekundach poczujesz zawroty gowy. Bdzie to wanie skutek obnienia poziomu dwutlenku wgla i
nastpujce po tym niedotlenienie mzgu. Odczucie jakiego doznasz, powinno Ci przekona o prawdziwoci niebezpieczestwa
wykonywania takich wicze przed nurkowaniem.
Nie wolno te lekceway zwyczajnych rurek do oddychania, stosowanych do obserwacji dna bez koniecznoci wynurzania gowy
spod wody. Absolutnie nie wolno stosowa tych przyrzdw osobom ze schorzeniami ukadu oddechowego lub chorobami serca,
a take dzieciom bez kontroli osb dorosych.
Zastosowanie takiej rurki oddechowej powiksza oddechow przestrze martw, a oddychanie przy pytko nawet zanurzonej
klatce piersiowej jest utrudnione przez cinienie wody. Wszelkie prby fabrykacji lub przerbek tych przyrzdw przez osoby nie-
fachowe mog doprowadzi do nieszczliwego wypadku. Przeduanie rurki powikszy objto drg prowadzcych powietrze, a
prby nabierania powietrza ze zwikszonej gbokoci spowoduj dalsze utrudnienie oddychania (rys. 4). Zastosowanie np. rurki o
zbyt malej rednicy moe te zwikszy opory oddechowe. Problemem jest tu nie tylko zwikszenie oporw oddechowych, ale
take niebezpieczestwo powrotnego wdychania dwutlenku wgla przy powikszeniu rednicy rurki. Dzieje si tak dlatego, e
martwa przestrze oddechowa jak jest objto drg oddechowych, w ktrych nie dochodzi do wymiany gazw po zakoczeniu
wydechu, wypeniona jest cakowicie powietrzem o zmniejszonej iloci tlenu i podwyszonym poziomie CO2. Zwikszenie tej
przestrzeni przez dodanie zbyt duej rurki moe si sta powodem powrotnego oddychania powietrzem wydechowym i zatrucia
si dwutlenkiem wgla.
Szczeglna spraw s zagadnienia zwizane z bezpieczestwem nurkowania przy zastosowaniu sprztu specjalistycznego i
aparatw ze spronymi mieszankami oddechowymi. Medycyna do dzisiejszego dnia nie potrafi odpowiedzie na szereg pyta,
jakie powstaj w zwizku ze zmianami w ustroju przy oddychaniu w warunkach podwyszonego cinienia. Posugiwa si takim
sprztem mog jedynie osoby, ktre uprzednio odbyy odpowiednie przeszkolenie przeprowadzone wczeniej przez
kwalifikowanych wykadowcw. Zdarzaj si bowiem wypadki uszkodzenia tkanki pucnej po nurkowaniu nawet na niewielkich
gbokociach (3-4 metry). Dochodzi do tego na skutek niewiadomego zatrzymania powietrza w pucach przy szybkim
wynurzaniu si. Rozprajce si wwczas gwatownie powietrze rozrywa" tkank pucn.

Rys. 4, Martwa przestrze oddechowa (miejsca zakreskowane).

Wiele jest jeszcze niebezpieczestw zwizanych z nurkowaniem przy zastosowaniu aparatw oddechowych, ale nie stanowi one
przedmiotu tej ksiki. Wystarczy przypomnie o zakazie ich uywania przez osoby przypadkowe, ktre chciayby sprbowa
tylko, jak nurkuje si z takim aparatem.
Podsumowujc takie ujcie tematu naley wskaza na czysto teoretyczny charakter przedstawionych zagadnie, a celowo ich
przedstawienia jako ch wzbogacenia wiedzy ratownikw wodnych o tematy zwizane z mechanizmami procesu tonicia.
Przydatno praktyczna tych wiadomoci powinna mie zastosowanie w propagowaniu sposobw bezpiecznej kpieli i
umiejtnoci unikania sytuacji niebezpiecznych. Z pewnoci zupenie czym innym jest mier wskutek utonicia typowego od
innych rodzajw mierci w wodzie. Ale skoro ju dojdzie do wypadku, to nie ma sensu zastanawia si z jakim rodzajem
utonicia mamy do czynienia. Celem prowadzonej wwczas akcji ratunkowej jest przede wszystkim ratowanie ycia bez wzgldu
na procesy zachodzce w organizmie ofiary wypadku.
Niemniej szans na przeycie bez wzgldu na przyczyn wypadku malej z upywem czasu przebywania pod wod. Teoretycznie
wyglda to nastpujco:
1 minuta zanurzenia - 90% odratowanych
4 minuty zanurzenia - 50% odratowanych
5 minut zanurzenia - 25% odratowanych
6 minut zanurzenia - 1% odratowanych
Inne zestawienia podaj, e jeszcze po omiu minutach przebywania toncego pod wod zanotowano 3% odratowanych. Istniej
rwnie informacje o skutecznym przywrceniu do ycia po dziesiciu i nawet dwudziestu minutach zanurzenia. Na przykad w
dniu 6 marca 1962 r. zdarzy si w Norwegii niecodzienny wypadek odratowania topielca po 22 minutach przebywania pod wod.
picioletni chopiec uton w rzece czciowo pokrytej lodem. Dzie by bardzo mrony z temperatur -10C i padajcym
niegiem. Oceniono, e zanim przybya wezwana na pomoc policja i zanim wydobyto dziecko spod wody, upyno okoo 22
minut. Mimo duych trudnoci i komplikacji w ratowaniu, policjantowi udao si w kocu odnale chopca i przystpi
do bezzwocznego oywiania dziecka. Ratownik dysponowa jedynie rurk ustno-gardow, przy pomocy ktrej
wykonywa sztuczne oddychanie metod usta-usta". Warto tu zaznaczy, e pierwszy oddech by podany dziecku zaraz po
wydobyciu go spod wody. Sztuczne oddychanie cznie z porednim masaem serca wykonywane byo na brzegu do czasu
przybycia karetki pogotowia, ktra przyjechaa po okoo 10 minutach. Personel medyczny kontynuowa akcj w czasie
transportu do szpitala, a po przyjciu na oddzia zastosowano pen intensywn terapi. Zanim stwierdzono powrt akcji serca
upyno dwie i p godziny, podczas ktrych nieprzerwanie sztucznie podtrzymywano oddech i krenie. Mimo wielu
komplikacji wystpujcych w czasie ratowania ycia dziecka na oddziale szpitalnym, udao si po dziesiciu dniach przywrci
chopcu czciow przytomno. Cao leczenia zakoczona zostaa pomylnie, ale wypadek nie pozosta bez wpywu na zdrowie
dziecka. Mimo, i testy neurologiczne uznay stan jego zdrowia za normalny, stracio ono moliwo dalekiego widzenia i
powstaa niezaradno w operowaniu koniuszkami palcw. Te trwae zaburzenia s najlepszym dowodem na to, e
pomoc nadesza rzeczywicie w ostatniej chwili. Jak twierdzili wiadkowie wypadku, chopiec zanim zanurzy si pod wod
pyn jaki czas po powierzchni uczepiony kry lodowej, co zdaniem lekarzy byo czynnikiem decydujcym o przeyciu, mimo
ponad normalnego czasu zanurzenia i wcigniciu wody rzecznej do puc. Przebywanie w zimnej wodzie spowodowao obnienie
temperatury ciaa a co za tym idzie zwolnienie przemian wewntrznych. W gruncie rzeczy chopiec zawdzicza ycie
zdecydowanej postawie policjanta, ktry przy okazji wykaza si duymi umiejtnociami z zakresu udzielania pierwszej
pomocy przedlekarskiej.
Nigdy wiec nie naley traci wiary w skuteczno prowadzonej akcji i pamita o tym, e kade wahanie to strata cennego czasu.
W innym przypadku udao si odratowa osiemnastoletniego studenta, ktry przebywa pod lodem podobno przez 38 minut.
Pocztkowo po wydobyciu spod lodu uznano go za zmarego, ale kiedy w czasie niesienia go do karetki wyda z siebie agonalne
westchnienie, spowodowao to natychmiastowe rozpoczcie oywiania, ktre zostao uwieczone penym sukcesem. Przypadek
ten mia miejsce w USA w 1975 r. i niektrzy tamtejsi lekarze uwaaj, e zaznaczajcy si u czowieka odruch na nurkowanie
(opisany w rozdziale l) ma bardzo duy wpyw na przeduenie szans na przeycie czowieka zanurzonego pod woda. Ich zdaniem
rwnie temperatura wody jest w takim momencie nie mniej wana (jako granic ustalili temperatur 20C). Jeeli temperatura
jest nisza, szans na przeycie s znacznie wiksze.

ROZPOZNANIE WYPADKU TONICIA

Ratownik o kilkuletnim stau pracy powinien momentalnie umie odrni czy osoba wzywajca pomocy rzeczywicie jej
potrzebuje i jaki jest aktualnie stan zagroenia ycia. Przeraenie jakie towarzyszy autentycznemu wypadkowi i walka o
utrzymanie si na powierzchni wody, pozwala toncemu w pierwszej fazie tylko na wydawanie gonych, nieartykuowanych,
gardowych dwikw. Rzadko kiedy toncemu udaje si krzykn pene brzmienie sowa ratunku". W par chwil potem, kiedy
toncy za wszelk cen musi zaczerpn powietrza, dwiki te maj charakter ju tylko wdechowy (przez to bardziej cichy i mniej
syszalny).
Uwaga! Nie wolno lekceway adnego alarmu, choby wyglda zupenie niegronie.

W przypadkach przebiegajcych odmiennie od tonicia typowego, otoczenie najczciej niczego nie dostrzega. mier taka moe
by nie zauwaona nawet przez osoby kpice si w pobliu ofiary.
Najczciej i najszybciej spostrzegane s wypadki niespodziewanego znalezienia si w wodzie na drodze przypadku, dziaania
dowcipnych" kolegw lub przy wywrotce jednostki pywajcej. Rwnie do atwo rozpoznawalne s zagroenia dotyczce
osb umiejcych pywa, ktre w tym momencie potrafi si przez jaki czas utrzyma na powierzchni i wzywa pomocy.
Bdem jest mniemanie, e wypadkowi tonicia zawsze towarzyszy duo krzyku. Woda zalewajca usta toncemu nie pozwala mu
na swobodne wzywanie pomocy, a dodatkowo walczy on o nabranie powietrza co jest dla niego bardziej cenne ni wykonywanie
wydechw, jakie towarzysz gonemu alarmowi.
Oglnie wypadek taki dla przypadkowego obserwatora wyglda zupenie niegronie. Toncy najczciej po wykonaniu kilku
wynurze z towarzyszcymi temu nieskoordynowanymi ruchami ramion, znika pod wod i jeeli do tej chwili nie zostanie
zauwaony, raczej nie ma szans na przeycie.

OBJAWY ZEWNTRZNE
Nie istniej adne pewne oznaki mierci od utonicia, rozpoznawalne dla ratownika na podstawie ogldzin zewntrznych, ani
przez jakiekolwiek inne badanie. Nawet dowiadczony lekarz sdowy moe jedynie stwierdzi zgon, a co do jego przyczyny te
nie moe si wypowiada na podstawie tylko ogldzin.
Znamiona mierci opisane s na pocztku tego rozdziau. Jedynym czynnikiem, ktry moe wskazywa na zaistniae w
organizmie zmiany powstae na skutek obecnoci wody w pucach jest tzw. grzybek" piany, ktry moe wydobywa si z
otworw oddechowych ofiary. Chodzi tu o otwory nosowe i szpar ust. Jest to objaw symptomatyczny, ale nie zawsze
wystpujcy. Piana pojawiajca si na zewntrz powstaje w procesie tonicia przy przedostawaniu si biaek ustrojowych do
wiata wypenionych wod pcherzykw pucnych. Wytrcone biako w poczeniu z mieszanin wody i powietrza tworzy ow
pian, ktra wydostaje si na zewntrz przy ruchach wydechowych klatki piersiowej. Piana ta ma szaro-biaawe zabarwienie i jest
do sztywna. Strukturalnie piana jest bardzo drobna.
Uwaga! Poniewa grzybek" piany pojawia si take i w innych okolicznociach (na przykad przy padaczce),
jego obecno nie moe stanowi dla ratownika wytycznych co do sposobu postpowania.
Jedynym zabiegiem, jaki naley wykona w takim wypadku jest natychmiastowe oczyszczenie jamy ustnej, a jeeli posiadamy
specjalne urzdzenie do odsysania, naley pian odessa w miar dokadnie (rys. 5).
Rys. 5. Odsysanie treci pienistej z jamy ustnej za pomoc ssaka nonego.
Podstawowym dziaaniem jest stwierdzenie obecnoci oddechu i akcji serca.
Jedynym wypadkiem, ktry zwalnia od obowizku prowadzenia zabiegw oywiania jest niepodwaalne stwierdzenie ponad
pgodzinnego przebywania ciaa pod wod, ktrej temperatura przewysza + 20C. Prawie nigdy jednak wymiaru tego czasu nie
da si stwierdzi, bo jeeli kto by wiadkiem wypadku i mg zapamita moment utonicia, to z pewnoci odpowiednio
wczeniej wezwaby pomocy. Ratownik po wydobyciu ciaa spod wody te nie bdzie w stanie okreli wymiaru tego czasu.
Jeeli nie ma 100% pewnoci, e zatrzymanie krenia trwa ponad dopuszczaln norm naley bezwzgldnie i natychmiast
przystpi do oywiania. O fakcie czy ofiara wypadku kwalifikuje si do dalszego ratowania moe wyrokowa tylko lekarz. W
sumie nie bdzie wielkim bdem, jeeli podejmie si akcj w sytuacji beznadziejnej, ktrej nie umiao si rozpozna.
Niewybaczalne jednak bdzie, jeeli mimo faktycznie istniejcych szans na odratowanie ycia zaniecha
si akcji ratunkowej w oczekiwaniu na lekarza. W takich sytuacjach liczy si kada sekunda.
Od obowizku oywiania zwalnia nas jedynie znalezienie zwok, gdzie wyrane zmiany zewntrzne wiadcz o duo
wczeniejszym zgonie.

Oglne zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku utonicia

Jeeli to jest moliwe, nie wolno w adnym wypadku dopuci do faktu oddychania" wod przez toncego. Jak najszybciej
naley wydosta go spod wody, a przy utracie przytomnoci ju w momencie wydobycia na powierzchni zalecane jest podanie
mu pierwszego sztucznego oddechu. Przy koniecznoci holowania go do brzegu, powtrzy naley ten zabieg kilkakrotnie na
pytkiej wodzie (rys. 6).
Pen potrzebn akcj oywiania zaczyna si stosowa od razu po wydobyciu ratowanego na dosiny pomost, brzeg lub d z
pokadem reanimacyjnym. Z kolei wykonywanie sztucznych oddechw w czasie holowania nie moe zbytnio opnia transportu
do brzegu, bowiem jeli na przykad serce ratowanego nie pracuje to i tak dostarczany do puc w podawanym powietrzu tlen nie
jest rozprowadzany w ustroju. W takich momentach konieczne jest jak najszybsze rozpoczcie stosowania poredniego masau
serca. Po wyniesieniu na brzeg lub w ogle przed rozpoczciem oywiania nie naley stosowa adnych zabiegw w celu usu-
nicia wody z przewodu pokarmowego i drg oddechowych. Jest to zabieg powodujcy strat cennego czasu. W przewodzie
pokarmowym nie dochodzi do oddychania, wic obecno w nim wody moe wpywa jedynie na ucinicie przepony od strony
wypenionego odka. Promienisty przebieg caoci ukadu oddechowego uniemoliwia wylanie z niego wody, poniewa siy
dziaajce na zatrzymanie wody w pucach s silniejsze od prb jej wypompowania na drodze stosowania uciskw lub
wytrzsania. Woda z powierzchni oddechowej i tak zostaje wchonita do krwiobiegu, a pozostajca w grnych drogach
oddechowych wylewa si sama przy przenoszeniu ratowanego, jeeli jego gow skieruje si do dou (rys. 7). Wszelkie zabiegi
usuwania wody pochonitej przez ratowanego maj zastosowanie tylko przy zachowanym kreniu. Zapobiega to te .czciowo
wystpieniu Wymiotw, a i t nie zawsze skutecznie.
Musimy take by psychicznie przygotowani na rne komplikacje, jakie mog wystpi przy stosowaniu oywiania. Kiedy
zdoamy przywrci oddech i krenie, naley osob ratowan uoy na boku w pozycji bezpiecznej ustalonej1, poniewa w
kadej chwili naley spodziewa si wystpienia wymiotw. Nie wolno dopuci do zachynicia si wymiocinami, gdy zawarte
w nich kwasy odkowe mog wywoa powane zniszczenia w tkance pucnej, a tre ich zablokuje powierzchni oddechowa.
Osobom, ktre odzyskay przytomno mona poda do picia nie za gorc, dobrze osodzon herbat. Absolutnie nie wolno
podawa alkoholu. Naley zapewni such odzie i ciepe okrycie.

Uwaga! Kady, nawet pozornie bahy przypadek tonicia, przy ktrym istnieje podejrzenie o wcignicie nawet
niewielkich iloci wody do puc musi by bezwzgldnie skontrolowany przez lekarza.

Osoba taka musi koniecznie przebywa pod obserwacj na oddziale szpitalnym przez minimum 24 godziny od wypadku,
poniewa istnieje powane niebezpieczestwo wystpienia nagego pogorszenia stanu zdrowia, ze miertelnym skutkiem
wcznie.
Powodem jest trudne do przewidzenia wystpienie obrzku puc, w wyniku czego zablokowana zostaje powierzchnia oddechowa i
nawet podawanie powietrza wzbogaconego w tlen nic nie pomaga, poniewa wymiana gazw w pucach jest niemoliwa.
1 - patrz rozdzia 4
 Rys. 6. Podanie sztucznego oddechu na pytkiej wodzie.

Rys. 7. Usuwanie resztek wody z grnych drg oddechowych przed przystpieniem do sztucznego oddechu (dotyczy osb z
zachowanym kreniem)

Rokowanie (przewidywanie skutecznoci oywiania)

Jeeli ratowany nie wcign wody do puc, klatka piersiowa przy sztucznym oddychaniu unosi si i opada swobodnie. Naley
spodziewa si pomylnego zakoczenia akcji.
Wystpujcy grzybek piany lub rozedma wodna puc utrudniajca samoczynne opadanie klatki piersiowej wiadcz o wchoniciu
wody do puc i powanych komplikacji w technice oywiania.

ROZDZIA 3
PIERWSZA POMOC PRZEDLEKARSKA W NAGYCH WYPADKACH NA PLAY
ZASADY OGLNE

Teoretycznie rzecz biorc na play jak i w kadym innym miejscu moemy si spotka z najrozmaitszymi przypadkami nagych
zachorowa i nieszczliwych wypadkw. Pierwsza pomoc udzielana poszkodowanym jest pomoc doran i przez to obejmuje
swoim zakresem tylko najwaniejsze dziaania dla zachowania zdrowia lub ycia ofiary wypadku. Poniewa jest to pomoc o cha-
rakterze czasowym, nie naley jej bdnie utosamia z leczeniem. Ratownik WOPR nie bdcy wykwalifikowanym przed-
stawicielem suby zdrowia moe wykonywa jedynie wstpne zabiegi ratunkowe o charakterze pomocy przedlekarskiej i absolut-
nie nie wolno mu dysponowa adnymi rodkami farmakologicznymi w odniesieniu do przypadkw nagych.
Powodzenie i skuteczno postpowania w niesieniu pierwszej pomocy s zdecydowanie uzalenione od opanowania emocji i ro-
zumnego, a nie przypadkowego dziaania ratownika.
Naczeln zasad w takich momentach jest to, by przede wszystkim nie szkodzi ewentualn niewaciw pomoc. Jeeli nie
wiemy co robi, ograniczmy si tylko do opanowania sytuacji, natychmiastowego wezwania pogotowia ratunkowego lub najbli-
szego lekarza i cierpliwie oczekujmy na przybycie pomocy.
Zawsze starajmy si zachowa spokj i opanowanie, ktre w takich wypadkach korzystnie wpywaj na chorego. W ten sposb
wzbudzamy zaufanie u wiadkw zdarzenia, co pomoe w uzyskaniu od nich ewentualnej pomocy. Jeeli to jest moliwe,
przeniemy osob poszkodowan w miejsce odizolowane od ciekawskich gapiw. Naley zawsze liczy si z moliwoci
powstania szoku powypadkowego i dlatego szczeglnie naley zadba o spokj chorego.
Poniewa pierwsza pomoc udzielana jest w odniesieniu do stanw naglcych, krtko o tym, co naley rozumie pod tym
pojciem. Stan naglcy jest to nagy rozstrj zdrowia lub bezporednie zagroenia jego zaistnienia, ktry w konsekwencji objawia
si powanymi negatywnymi zmianami w ustroju lub mierci, jeli si czynnie i natychmiastowo temu zjawisku nie
przeciwdziaa.
Mimo rozmaitych form wypadkw nagych, istnieje jednak ustalony tok postpowania dajcy si dopasowa caociowo lub tylko
we fragmencie do kadej sytuacji. Schemat ten przewiduje stosowanie tylko niezbdnych, aktualnie potrzebnych, zabiegw o
charakterze pomocy przedlekarskiej. Znaczy to, e zabiegi takie moe wykona praktycznie kada osoba posiadajca odrobin
wiedzy na ten temat. Kolejno postpowania jest zawsze wyznaczona wedug logicznego ukadu zrozumiaego nawet dla laika, a
zakres stosowanych zabiegw nie powinien przekracza potrzeby okrelonego wypadku.
1. Podstawowym dziaaniem jest zawsze natychmiastowa eliminacja dziaania czynnika szkodliwego. Oznacza to rwnie, e
poszkodowanego naley wynie z terenu zagroonego; na przykad przy udarze sonecznym - przenie chorego do cienia
lub poda powietrze toncemu po wydobyciu go spod wody - czynnikiem szkodliwym jest tu brak tlenu. Nie wolno usuwa na
przykad przedmiotw tkwicych gboko w ranie, gdy niewprawnym ruchem mona pogbi stan zagroenia.
2. Jeeli osoba ratowana jest nieprzytomna, naley bezzwocznie sprawdzi oddech i akcj serca.
3. Zatamowa ewentualny krwotok.
4. W razie koniecznoci wezwa pogotowie ratunkowe, najbliszego lekarza, przetransportowa chorego do najbliszego
punktu suby zdrowia (przedtem naley stwierdzi, czy transport nie wpynie pogarszajco na stan zdrowia ofiary).

Zamanie
Zamaniem nazywamy uszkodzenie koci poczone z przerwaniem jej cigoci. Zamanie bez uszkodzenia skry jest zamaniem
zamknitym, a zamanie majce kontakt z powierzchni skry uszkodzonej - otwartym.
Objawy kliniczne.
1)bolesno - bl pojawia si zaraz po urazie, trwa i nasila si przy prbach ruchu, ucisku miejsca urazu;
2) obrzk - znieksztacenie okolicy urazu bdce wynikiem wewntrznego krwotoku pourazowego;
3) patologiczna, czyli nienormalna ruchomo odcinka w normalnych warunkach nieruchomego albo poruszajcego si inaczej;
4) cakowicie lub czciowo ograniczona zdolno do czynnego poruszania si, obcienia uszkodzonej koci.
Pierwsza pomoc. Najwaniejsz zasad przy udzielaniu pierwszej pomocy jest unieruchomienie uszkodzonego odcinka koci, przy
czym ranny nie powinien si do tego czasu porusza. Oznacza to, e po otrzymaniu sygnau o zaistnieniu wypadku lub wczeniej-
szym rozpoznaniu takiego wypadku - sprzt pierwszej pomocy przynosimy do rannego, a nie odwrotnie. Prowizorycznego unieru-
chomienia dokonujemy nie rozbierajc poszkodowanego, dziki czemu oszczdzamy mu zbdnego blu i zyskujemy na czasie.
Do takiego unieruchomienia wykorzysta moemy kij, lask, parasol, desk, szalik, koc itp. By osabi narastanie obrzku,
koczyn naley uoy wyej od poziomu serca; ponadto stale kontrolujemy barw i temperatur skry uszkodzonego odcinka,
ruchomo palcw, czucie.
W przypadku uszkodzenia koci dugich unieruchamiamy dwa ssiadujce stawy, a w razie uszkodzenia stawu - obie ssiadujce
koci.

Nie wolno:
- porusza uszkodzonym odcinkiem w celu stwierdzenia tarcia odamw, kierunku czy zakresu ruchw patalogicznych;
poprawia nieanatomicznego ustawienia odcinka uszkodzonego (ograniczamy si jedynie do jego unieruchomienia).

W przypadku:
a- Uszkodzenie koczyny grnej
1) uszkodzenia koci ramiennej - unieruchamia si rami i przedrami zgite w stosunku do siebie pod ktem 90;
2) uszkodzenia koci przedramienia - unieruchamia si staw okciowy i nadgarstkowy;
3) uszkodzenia w obrbie nadgarstka, rki i palcw - unieruchamia si przedrami za pomoc prostej deseczki, sigajcej od
okcia do koca palcw.
Uszkodzon koczyn grn po zaoeniu zawieszamy na temblaku (rys. 8).
Do unieruchomienia zarwno koczyny grnej, jak i dolnej suy moe rwnie szyna pneumatyczna (rys. 9).

Rys. 8. Prowizoryczne sposoby unieruchomienia koczyny grnej za pomoc: a) marynarki, b) i c) chusty trjktnej, d) bandaw
lub pasw

b. Uszkodzenia koczyny dolnej

Najprostszym sposobem unieruchomienia uszkodzonej koczyny dolnej jest przybandaowanie jej do zdrowej (rys. 10).
W razie uszkodzenia stopy i podudzia - unieruchamia si koczyn na caej dugoci od stopy do poowy uda (rys.11).
W razie uszkodzenia koci udowej - unieruchamia si koczyn dwoma deskami, krtsz - od strony wewntrznej (od krocza do
pity), dusz - po stronie zewntrznej (od pity do pachy), a nastpnie cao koczyny wraz z doln czci tuowia
zabandaowuje si (rys. 12).
Rys. 9. Szyna pneumatyczna - nadmuchiwany materac w ksztacie rury - wykorzystywana do unieruchomiania dowolnej
koczyny, a nawet partii ciaa

Rys. 10. Najprostsze sposoby unieruchomiania koczyny dolnej

Rys. 11. W razie uszkodzenia podudzia lub stopy - unieruchomienie koczyny za pomoc rcznika lub kocy

Rys. 12 a i b. W razie uszkodzenia koci udowej - unieruchomienie koczyny za pomoc: a) dwch desek, b) deski i kija

c. Uszkodzenie eber
Unieruchomienie klatki piersiowej uzyskuje si przez cise owinicie jej a do pach, gstymi obwojami bandaa. Zabieg ten
wykonuje si na poszkodowanym w pozycji siedzcej, w fazie wydechu (rys. 13).

d. Sprzt specjalistyczny
Korzystajc ze sprztu specjalistycznego (jak szyny: Kramera, Thomasa, Dichterichsa), naley pamita, e:
modelowanie i przymierzanie odbywa si na zdrowej koczynie;
- szyny wymaszczonej wat i bandaem;
- wraz z pomocnikiem zakadamy szyny na poszkodowanym lecym lub siedzcym;
dodatkowo naley podoy wat w punktach wystpw kostnych;
mocno trzeba dopasowa szyny i zabandaowa.
Szyna Kramera to siatka metalu dajca si odpowiednio modelowa. W zalenoci od miejsca zamania uywamy jedn lub kilka
szyn (rys. 14).
Szyna Dichterichsa skada si: z listwy dugiej (dwie rozsuwane czci) sigajcej do podeszwy stopy; z listwy krtkiej (dwie
rozsuwane czci) sigajcej od krocza do podeszwy drewnianej
przeprowadzonej przez boczne klamry listwy dugiej i krtkiej; ze sznura z nakrtk przymocowanego do podeszwy i
pozwalajcego na zaoeniu wycigu (rys. 15).

e. Zamanie otwarte
W przypadku zamania otwartego nasze postpowanie naoy podzieli na dwa etapy: etap l to opatrzenie rany (dezynfekcja i
zaoenie jaowego opatrunku); etap II to stosowane do rodzaju zamania jego unieruchomienie.
We wszystkich przypadkach uszkodze staww i koczyn unieruchamiamy koczyn w takiej pozycji, w jakiej chory j trzyma, a
nastpnie zapewniamy mu jak najszybciej pomoc lekarska.

Rys. 13. W przypadku zamania eber - unieruchomienie klatki piersiowej za pomoc: a) rcznika b) banday

Rys. 15. Szyna Dichterichsa

Rys. 16. Szyna Thomasa

2. Zwichnicie
Urazem tym jest trwaa zmiana pooenia powierzchni stawowych. Zwichniciu towarzyszy zerwanie cakowite lub czciowe
wizade stawowych oraz pknicie torebki stawowej i krwawienie do jamy stawowej. Jeden z najczciej spotykanych urazw na
plaach i kpieliskach.

Objawy kliniczne:
1) bardzo dua bolesno;
2) obrzk stale si powikszajcy a do monstrualnych rozmiarw (wynik uszkodzenia tkanek, krwawie);
3) trzymanie i ustawianie koczyny jest typowe dla danego stawu, lecz zastopowane w jednej pozycji;
4) ruchomo stawu jest ograniczona lub niemoliwa. Pierwsza pomoc sprowadza si do zaoenia opatrunku na
miejsce zwichnicia. Do opatrunku naley uy kwanych pynw cigajcych obrzk, np. pyn Burowa, Altacet, rumianek. Gdy
pynw tych nie ma, wystarczy kompres z zimnej wody, lodu lub nawet wody z octem, ktry zahamuje powstanie obrzkw.
Po zaoeniu poszkodowanemu takiego opatrunku wskazana jest konsultacja w celu wykluczenia zamania.

3. Krwotok
Krwotok jest nastpstwem otwarcia wiata naczynia na skutek urazu bd zranienia. Uszkodzeniem takim moe by dotknity
ukad ttniczy, ylny lub siatka naczy wosowatych.
Wyrniamy:
1) krwotok ttniczy - z rany wydobywa si krew dobrze utleniona, jasnoczerwona, o cyklicznie zmiennym cinieniu,
zsynchronizowanym z prac serca;
2) krwotok ylny - krew o duej zawartoci CO2, koloru ciemnoczerwonego, wypywajca rwnomiernym, leniwym
strumieniem;
3) krwotok wosowaty - krew sczy si z wielu drobnych naczy ttniczo-ylnych.

Inny podzia to:

- krwotok zewntrzny - krew wypywa na zewntrz ciaa;
- krwotok wewntrzny - wynaczynienie krwi do jarn ciaa, przy nie uszkodzonych lub lekko uszkodzonych powokach
zewntrznych.

Czowiek posiada okoo 5 l krwi. Ocena objtoci wylanej krwi jest trudna, np. 250 ml krwi moe by powodem zakrwawienia
caego ubrania i sporej powierzchni wok miejsca wypadku. Organizm zdrowy jest zdolny wyrwna nawet do 25-35% utraty
krwi, dziki mobilizacji rezerw pynw ustrojowych. Bywa i tak, ze czowiek przeyje mimo ubytku krwi nawet do 50%. Jednak
decydujc rol odgrywa tu czas (rys. 17). Im krwotok przebiega agodniej (mao ml krwi ubywa w jednostce czasu), tym duej
moe trwa nie stanowic bezporedniego zagroenia dla ycia. Organizm ma czas na uruchomienie rezerw. Oznacza to, e u
czowieka dorosego ubytek nawet 1 l krwi nie stanowi niebezpieczestwa. Jednak naga i szybka utrata okoo 1/3 iloci krwi
powoduje nagy spadek cinienia, szok i mier. Organizm nie potrafi w tak krtkim czasie uruchomi rezerw.
O ile okrelenie utraty krwi z rany jest w przyblieniu moliwe, o tyle krwotok do jamy ciaa jest trudny do oceny. Mechanizm i
miejsce urazu, a take zachowanie si poszkodowanego (wymioty, blado spojwek i warg) daj nam moliwo oceny stanu
zagroenia ycia.

Rys. 17. Nastpstwa krwotoku: na linii pionowej oznaczone s parametry ustroju, na linii poziomej ukazany jest czas.
Im odcinek A-B jest duszy, czyli im mniej krwi ubywa w jednostce czasu, tym zmiany w organizmie s agodniejsze. Im odci-
nek A-B jest krtszy, tym gwatowniejsze s zmiany w organizmie, w ktrych rezultacie moe nastpi zgon.
 Rys. 18. Opatrunki uciskowe. Na dole schematyczny przekrj opatrunku

Pierwsza pomoc polega na zatrzymaniu krwotoku zewntrznego. Wszystkie sposoby tamowania krwotoku na miejscu wypadku s
tymczasowe. Opaski uciskowe, dreny, tamy, pasy stanowiy tradycyjnie aluzyjny punkt wyposaenia wszystkich apteczek. To
zakorzenione w szerokich krgach bdne przekonanie o prawidowym
dziaaniu opaski uciskowej przynioso jednak wicej szkd ni poytku. Dlatego z jej dalszego stosowania naley zrezygnowa na
korzy opatrunku uciskowego (rys. 18). Opatrunek taki zatrzymuje kade krwawienie, zabezpiecza ran przed infekcj; ponadto
eliminuje opask, a wic niebezpieczestwo zbyt silnego jej zacinicia.

Schemat opatrunku uciskowego:

- rana;
- gaza jaowa;
- gazik, waeczek z bandaa lub inny, twardy przedmiot;
- wata;
- banda.

Generalnie opask uciskow zarezerwowano dla amputacji urazowych lub masowych katastrof. Wyjtkowo mona opask za-
stosowa, gdy np. brak jest opatrunku uciskowego lub gdy po zaoeniu takiego opatrunku krwotok nie ustaje. Po zaoeniu opaski
uciskowej doczy trzeba kartk informacyjn o czasie jej zaoenia. Maksymalny czas zacinicia opaski wynosi 1.5-2 godz.
Niekiedy krwotoki daje si zahamowa w wyniku ucisku przez silne zgicie koczyny (rys. 19).
Te sposoby tamowania krwotokw s dorane. Ostateczne o-panowanie krwotoku naley do lekarza.

4. Rany
Ran nazywamy uszkodzenie tkanek organizmu poczone z przerwaniem cigoci skry, krwawieniem i znacznym blem.
Podzia ran ze wzgldu na rodzaj czynnika uszkadzajcego jest nastpujcy:
Rana cita - zadana ostrymi przedmiotami: n, yletka, szko, blacha. Ma gadkie i rwne brzegi, niezbyt gboka, jednolita jest
powierzchnia urazu, tkanka okoliczna nie zmieniona i silny krwotok.
Rana kuta - wywoana przez ostro zakoczone przedmioty: gwd, drut. Gboka, o niewielkiej rednicy i rwnych brzegach,
powierzchnia gadka, a tkanki okoliczne nie zmienione. Pozornie krwawi mao, lecz moe sw gbokoci siga jam ciaa lub
narzdw wewntrznych.

Rys. 19. Prowizoryczne tamowanie krwotokw z duych naczy. Krwotoki: a) z ramienia, b) z przedramienia, c) z podudzia, d) z
uda
Rana szarpana - spowodowana jest rozcigniciem i napiciem tkanek ponad ich fizjologiczn wytrzymao. Brzegi rany s
postrzpione i poszarpane, krwawienie niezbyt obfite.
Rana miadona - wywouj j pasko i tpo dziaajce siy (upadek, uderzenie, kopnicie). Brzegi rany s nieregularnie po-
strzpione i zasinione, okoliczne tkanki stuczone i zmiadone, ulegajce obrzkowi. Krwawienie skpe, za znaczna bole -
niewspmierna do stopnia uszkodzenia - wie si z odrtwieniem blowym zmiadonych tkanek.
Rana ksana - kombinacja rany kutej i szarpanej.
Rana rbana - kombinacja rany citej i miadonej.
Pierwsza pomoc ma na celu:
1) ochron rany przed zakaeniem;
2) zmniejszenie lub opanowanie krwotoku;
3) ochron rany przed dodatkowymi urazami;
4) popraw psychicznego stanu poszkodowanego.
Przed naoeniem opatrunku naley wykona nastpujce czynnoci przygotowawcze:
- odsoni zranione miejsce, obejrze ran i ustali jej rodzaj;
- w razie wyranego zanieczyszczenia ran i jej okolice oczyci za pomoc wody i gazy (rys. 20a);
- zdezynfekowa powierzchni rany tylko wod utlenion, a nastpnie ran zabezpieczy, przykrywajc jej powierzchni jaow
gaz (rys. 20b);
odkazi powierzchni skry w okolicy rany jodyn, gencjan, fioletem goryczkowym (barwniki antyseptyczne);
- zaoy tak opatrunek, by nie by zbyt luny i nie spad, a zarazem zbytnio nie uciska, nie tamowa fizjologicznego krenia
(rys. 20c).
Problematyczne jest usuwanie z rany tkwicych w niej cia obcych. Mona tym spowodowa duy krwotok lub niecakowicie
usun ciao obce tkwice w ranie.
Na czci ciaa o ksztacie walcowatym opatrunek zakadamy obwojami. W celu opatrzenia wikszej powierzchni ciaa mona
uy np. chusty trjktnej (rys. 20d).

Rys. 20. Schemat postpowania Przy nakadaniu opatrunku

Ran pytk i bez ubytku mona po wytampowaniu i zdezynfekowaniu zamkn opatrunkiem przylepcowym na tzw. motyla"
(rys. 21).

Rys. 21. Opatrunek przylepcowy, tzw. motyl"

Pod adnym pozorem nie wolno:
- powierzchni rany dezynfekowa barwnikami antyseptycznymi (s to roztwory spirytusowe, a jako barwniki zaciemniaj leka-
rzowi obraz rany);
- na powierzchni rany ka waty lub ligniny (rodki te przyklejaj si do powierzchni rany, utrudniajc pniej jej
oczyszczenie i gojenie).

5. Oparzenia
Oparzenie powstaje na skutek dziaania promieni cieplnych, wiata sonecznego, zetknicia si z gorc par lub pynem,
bezporedniego kontaktu z ogniem.
W udzieleniu pierwszej pomocy wag przywizuje si nie tylko do stopnia oparzenia, lecz rwnie do jego rozlegoci:
- oparzenie lekkie, to 1-2% powierzchni ciaa dotyczy to wszystkich grup wiekowych;
- oparzenie cikie (stanowice niebezpieczestwo dla ycia), to w odniesieniu do dzieci i starcw powyej 10% powierzchni
ciaa, a dorosych - 15%. Oparzenie cikie rwnoznaczne jest z wstrzsem oparzeniowym. Mianem tym okrela si
caoksztat zmian i zaburze rwnowagi wodnoelektrolitowej, prowadzcych w kocowym efekcie nawet do mierci.

Pierwsza pomoc:
I stopie - natychmiastowe ochadzanie oparzonej powierzchni zimn i czyst wod lub kostkami lodu przez okoo 15-30 min.,
II stopie - postpowanie jak wyej w czasie ponad 30 min., pcherze i rany naley przykry jaow gaz i zrobi opatrunek,
III stopie - zapewnienie bezpieczestwa i spokoju poszkodowanemu.
Poparzone powierzchnie pokrywamy jaowymi opatrunkami, podajemy due iloci pynw do picia (np. woda lekko posolona),
aby zapobiec wstrzsowi.
Nie wolno:
- zdejmowa z ciaa zwglonych materiaw,
- smarowa oparzonej powierzchni tuszczami, kurzym biakiem,
jodyn oraz gencjan lub innymi roztworami spirytusowymi. Przy poparzeniu rk trzeba natychmiast zdj - w zwizku z
wystpowaniem obrzku - obrczki i piercionki.

6. Odmroenie
Odmroeniem jest uszkodzenie ciaa powstae wskutek dziaania niskiej temperatury. Odmroeniu ulegaj czci ciaa nie
osonite, np. uszy, nos, palce. Sprzyjajcymi czynnikami jest przemczenie, niedoywienie, dziaanie alkoholu, utrudnione
krenie (m.in. ciasne buty).
Objawy kliniczne:
Odmroenie I stopnia - blado skry i brak czucia, po rozgrzaniu sinoczerwone lub fioletowe zabarwienie skry,
Odmroenie II stopnia - pcherze wypenione mtn ciecz, atwo pkajce i ropiejce,
Odmroenie III stopnia - obumarcie skry i warstw gbszych tkanki, sinoczerwone owrzodzenie, way demarkacyjne i brak
czucia.
Pierwsza pomoc polega na przywrceniu krenia w odmroonej czci ciaa. Dokonuje si tego metod ogrzewania, masaem
lub rozcieraniem mikk tkanin a do zaczerwienienia skry. Nie jest wskazane uywanie niegu, gdy krysztaki lodu mog
uszkodzi naskrek, a topniejcy nieg pochania ciepo ze skry. Szybkie ogrzanie stosuje si wykonujc kpiel wodn w tem-
peraturze 25-30C. Kpiel powinna trwa a do powrotu czucia i normalnej temperatury. Rwnoczenie mona poda gorc
herbat, Kaw albo alkohol (rozgrzewa od wewntrz). Po osuszeniu okolic odmraania, gdy zachodzi potrzeba - zakadamy jaowe
opatrunki. W cikich przypadkach odmroe, poszkodowanego naley ciepo ubra lub okry, zapewni mu spokj, zawiadomi
lekarza i czeka na jego przybycie.

7. Poraenie prdem
Poraenie prdem powoduje utrat przytomnoci, objawy pozornej mierci, a w razie duszego dziaania mier rzeczywista.
Pierwsz czynnoci przed przystpieniem do ratowania jest przerwanie dopywu prdu. Uywajc kija, sznura lub innego zego
przewodnika prdu - odsuwamy przewody wysokiego napicia i odcigamy poszkodowanego lub wyczamy dopyw prdu. W
trakcie tych czynnoci ratownik musi sta na suchej desce, oponie, wycieraczce lub zoonym kocu.
Nie wolno bezporednio dotyka raonego, dopki pozostaje on pod dziaaniem prdu. Pamita naley, e woda to najlepszy
przewodnik prdu.
Prd moe spowodowa:
- urazy cieplne: oparzenie i zwglenie w miejscu wniknicia do ciaa;
- omdlenie w wyniku elektrycznego znieczulenia" mzgu; zatrzymanie oddechu z powodu poraenia przepony;
- zatrzymanie krenia w wyniku zastopowania akcji serca lub jego migotania (prd 80 mA do 3A).
Pierwsza pomoc polega - w zalenoci od rodzaju uszkodze - na nastpujcych czynnociach:
- zaoeniu jaowego opatrunku;
- uoeniu poraonego w pozycji ustalonej bocznej;
- przeprowadzeniu sztucznego oddychania samego lub wraz z masaem serca.
Zawsze wskazane jest wezwanie pomocy lekarskiej.
8. Poraenie piorunem
W przypadku poraenia piorunem na ciele poraonego powstaj znamiona pioruna - rysunki byskawicy z obrzkiem i martwic
tkanek. Raenie piorunem nastpuje bezporednio w czowieka lub porednio w promieniu 30 m od epicentrum (tzw. lej napicia).
Z poszkodowanym naley postpowa jak w przypadku poraenia prdem. Zakadamy opatrunki jaowe, ukadamy w pozycji
bocznej ustalonej, przeprowadzamy sztuczne oddychanie lub reanimacj a do momentu przybycia lekarza.
g. Udar termiczny
a. Udar cieplny
Jest stanem, w ktrym dochodzi do oglnego przegrzania ustroju, w sytuacji, gdy nadmiar ciepa nie moe by wydalony na zew-
ntrz organizmu (powodem moe by miejsce pracy, np. huta czy kopalnia, moe by ubir czowieka itp.).
Poszkodowany odczuwa silne pragnienie, szum w uszach i skroniach, ma mroczki przed oczami, bl i zawroty a do utraty
przytomnoci. Objawy zewntrzne polegaj na zaczerwienieniu caego ciaa i obrzku skry; temperatura zwykuje do 40C. Przy
braku pocenia si i suchoci skry pojawiaj si wymioty, zwenie renic i utrata przytomnoci.
Pierwsza pomoc polega na zapewnieniu poszkodowanemu spokoju i bezpieczestwa. Kadziemy go na wznak z gow wyej
uniesion, w chodnym, zacienionym i przewiewnym miejscu; stosujemy zimne okady na gow i klatk piersiow, podajemy
zimne napoje do picia. Jeeli jest nieprzytomny, ukadamy go w pozycji ustalonej bocznej. W razie ustania oddechu stosujemy
sztuczne oddychanie a do przybycia lekarza.
b. Udar soneczny
Poraenie soneczne nastpuje pod wpywem bezporedniego dziaania promieni sonecznych na nie osonit gow, co prowadzi
do gwatownej zwyki temperatury w obrbie wanie tylko gowy.
Objawy kliniczne: osabienie, wymioty, zawroty gowy i utrata przytomnoci; ttno szybkie i dobrze wyczuwalne.
Pierwsza pomoc: poszkodowanego umieszczamy w zaciemnionym i odosobnionym miejscu, zapewniamy dostp powietrza,
stosujemy zimne okady na gow. Jeeli poszkodowany jest przytomny, podajemy zimne napoje do picia. W razie utraty
przytomnoci lub braku oddechu - stosujemy sztuczne oddychanie i wzywamy pomoc lekarsk.

10. Omdlenie
Jest to utrata przytomnoci spowodowana niedostatecznym dopywem krwi do mzgu lub niewystarczajcym dla organizmu jej
utlenieniem.
Objawy kliniczne: skra, bony luzowe i wargi blade, na skrze krople potu. Chory skary si na wirujce przed oczyma mroczki
i szum w uszach. Mdlejc, upada tam, gdzie sta. Ttno sabe, powolne, oddech powierzchniowy i rzadki.
Pierwsza pomoc polega na uoeniu chorego na wznak, tak by gowa spoczywaa niej od tuowia i ng (wystarczy podnie
wyej nogi, by zwikszy w ten sposb dopyw krwi do mzgu). W celu uatwienia krenia rozpinamy uciskajce czci ubrania
(konierzyki, pasy itp). Jeeli poszkodowany oddycha, podajemy mocne substancje zapachowe, np. amoniak. W razie bardzo
sabego oddechu lub jego ustania - stosujemy sztuczne oddychanie a do czasu przybycia lekarza.
Po odzyskaniu przytomnoci podajemy gorc kaw lub mocn herbat. Choremu zapewniamy w miar moliwoci kontakt z
najbliszymi (telefon do domu) lub opiek w czasie transportu do domu.

11. Utrata przytomnoci

Jest stanem ciszym ni omdlenie i dla ratownika stwarza trudniejsza sytuacj. Objawy s podobne jak w przypadku omdlenia:
blado skry, spojwek, szum w gowie, utrata przytomnoci, oddech powierzchniowy, ttno sabe.
Przyczyn wywoujcych ten stan jest duo, s przy tym bardzo zrnicowane i zazwyczaj ratownik nie moe ich. rozpozna. Przy-
czyn moe by np. brak kondycji, nadmierny wysiek w czasie pywania, cika praca zawodowa, przebyte lub trwajce choroby,
zimna woda, mechaniczne urazy gowy na play lub w wodzie.
Pierwsza pomoc w tym przypadku sprowadza si do zapewnienia w miar prawidowego funkcjonowania organizmu oraz
bezpieczestwa w okresie powracania do przytomnoci. W razie braku oddechu ratownik przeprowadza sztuczne oddychanie, a w
przypadku braku akcji serca - pen akcj reanimacyjn. Gdy poszkodowany jest tylko nieprzytomny, ukadamy go w pozycji
bocznej ustalonej i okrywamy (rys. 22).
Zalety tej pozycji:
- zapobiega niedronoci grnych drg oddechowych;
- eliminuje ucisk na serce i sploty nerwowe;
- eliminuje moliwo zachynicia si krwi, wymiocinami, lin.
Oczekujc na pomoc lekarsk, stale kontrolujemy oddech i ttno.
 Rys. 22. Pozycja boczna ustalona. Litery a), b), c) i d) oznaczaj sposoby uoenia.

12. Szoki powypadkowe

Szokiem jest stan ustroju bdcy odpowiedzi na bodziec przekraczajcy odporno biologiczn i fizyczn. Przyczyny
wystpienia szoku mog by rne:
- uraz mechaniczny (zamania, uderzenia);
- silne krwotoki;
rozlege oparzenia lub odmroenia;
- cika infekcja chorobowa atakujca cay ustrj;
- stres psychiczny itp.
Jeeli przyczyna wywoujca szok trwa dugo, dochodzi do za chwiania funkcjonowania caego organizmu: wystpuj zaburzenia
w oddychaniu i kreniu (oddech i ttno), w gospodarce wodnoelektrolitowej (cinienie krwi, obrzki), w podstawowej
przemianie materii (intoksykacje). Ich rezultatem moe by zgon.
Objawy wstrzsu s podobne bez wzgldu na przyczyn: blado skry poczona z zimnym potem, szybki i pytki oddech,
przyspieszone i sabo wyczuwalne ttno, apatia, zamroczenie, utrata przytomnoci.
Pierwsza pomoc sprowadza si do usunicia przyczyny wywoujcej szok (unieruchomienie zamania, zatrzymanie krwotoku), a
nastpnie odpowiedniego postpownia z poszkodowanym w zalenoci od objaww klinicznych (pozycja boczna, sztuczne oddy
chanie i masa serca, opatrunki).
Niezalenie od przyczyny wywoujcej szok i od jego objaww klinicznych - trzeba wezwa pomoc lekarsk.

13. Padaczka
Objawy kliniczne: nastpuje naga utrata przytomnoci, pojawia si sinica, usztywnienie koczyn i mini tuowia. Potem
obserwujemy silne drgawki caego ciaa, pojawienie si piany w ustach, mimowolne oddawanie moczu. Napad trwa kilka minut i
ustaje samoczynnie, po czym chory zapada w sen nie odzyskujc przytomnoci.
Pierwsza pomoc. Gdy wypadek ma miejsce w wodzie, chorego naley wynie na brzeg, a nastpnie zabezpieczy przed urazami:

podoy co mikkiego pod gow;

- midzy zby woy mikkie czci garderoby, rcznik, a nawet kawaek drewna, w celu ochrony jzyka.
Nastpnie naley:
- rozluni ubranie;
- nie krpowa si drgawek chorego;
- zapewni mu bezpieczestwo.
po ustaniu napadu, choremu zapewniamy opiek do czasu przybycia lekarza lub w trakcie transportu do domu.

Rys. 23. Prowizoryczne sposoby przenoszenia na brzeg za pomoc: a) i b) koca, c) noszy, d) drzwi, e) desek

14. Urazy krgosupa i gowy

a. Urazy krgosupa
Urazy krgosupa zdarzaj si po le wykonanych skokach do wody ze zbyt duej wysokoci lub skokach na zbyt pytk wod.
Pierwsza pomoc przy podejrzeniu urazu krgosupa powinna by udzielona ze szczegln ostronoci. Poszkodowanego nie
wolno unosi do pozycji pionowej i przenosi z miejsca wypadku bez uzasadnionej potrzeby. Jeeli ju trzeba, to powinno nam
przy tym pomc kilka osb. Poszkodowanego trzymamy pasko na powierzchni wody (tak by nie spowodowa odchyle w linii
gowa - nerki nogi), a nastpnie za pomoc kocw, noszy, desek, drabinek przenosimy na brzeg (rys. 23). Jeeli brak
jakichkolwiek paskich przedmiotw, ktre moglibymy wykorzysta przy transporcie, przenosimy poszkodowanego na brzeg w
kilka osb (rys. 24).
Rys. 24. Przenoszenie poszkodowanego w kilka osb: a) i b) przenoszenie bokiem" (do noszy), c) przenoszenie "gr", d) sposb
podkadania rk pod przenoszonego (widok z dou)

Do czasu przybycia pomocy lekarskiej zapewniamy poszkodowanemu spokj i bezpieczestwo, ciepo go okrywamy,
informujemy o skutkach wypadku. Gdy jest nieprzytomny, przywizujemy go do noszy lub desek, zapewniajc mu minimum
ruchu (rys. 25).

Rys. 25. Unieruchomienie nieprzytomnego na noszach

b. Urazy gowy
Rozlego i zakres widocznych urazw gowy nie s rwnoznaczne ze stopniem uszkodzenia struktur pooonych gbiej. Urazy
s bardzo zrnicowane: od lekkich zranie i wstrznie, poprzez wstrzsy i pknicia sklepienia czaszki, a do cikich i
otwartych zama.
Pierwsza pomoc:
- rannego ukadamy na plecach, zapewniajc mu spokj i bezpieczestwo;
- powstae zranienia opatrujemy (rys. 26 i 27);
- w przypadku wystpienia krwawie do jamy ustnej lub wymiotw ukadamy poszkodowanego w pozycji bocznej
ustalonej; przy zmianie pozycji naley zwrci uwag na odcinek szyjny krgosupa, gdy cikim urazom gowy towarzysz
z reguy uszkodzenia krgosupa w tym odcinku (rys. 28);
- by zapobiec zbdnym ruchom gowy, wskazane jest oboenie jej zrolowanymi rcznikami, kocami, ubraniem;
- w przypadku wycieku z nosa lub uszu krwi i innych pynw surowiczych - co wskazuje na uszkodzenie czaszki i opon
mzgowych - gazikami delikatnie wycieramy pyny bez tamowania ich wypywu, ktry zazwyczaj samoistnie ustaje. Gaziki po
namokniciu zmieniamy.

c. Urazy twarzoczaszki
Cikie zranienia twarzoczaszki (jama ustna i uchwa) prowadz w miar narastania obrzku do niedronoci grnych drg
oddechowych. Dlatego nie naley nigdy cile bandaowa tych zranie.

Rys. 26. Wykorzystanie chusty trjktnej do zrobienia opatrunku gtowy

 Rys. 27 a) i b) Sposoby opatrywania gowy, szyi i klatki piersiowej za pomoc chust i banday

Rys. 28 Wykorzystanie szyny Kramera do usztywnienia gtowy i szyjnego odcinka krgosupa

Naczeln zasad przy tego rodzaju zranieniach jest:

- zabezpieczenie dronoci grnych drg oddechowych (oczyszczenie jamy ustnej, jamy nosowej, uoenie poszko-
dowanego w pozycji bocznej).
- staa kontrola oddychania i ttna;
- w przypadku ustania oddechu stosowanie sztucznego oddychania.
W razie powaniejszego urazu gowy, szyi lub twarzoczaszki - naley poza udzieleniem pomocy wezwa pomoc lekarsk.

15. Niewydolno krenia

To stan, w ktrym komory serca oprniaj si w czasie skurczu w stopniu niewystarczajcym dla fizjologicznych potrzeb tkanek
organizmu.
Zanim objawy niewydolnoci stan si widoczne, organizm uruchamia wewntrzne czynniki wyrwnawcze, majce na celu
utrzymanie dostatecznego krenia: przerost minia sercowego dziki czemu wzrasta sia skurczu, ale zarazem wystpuje stae
niedokrwienie tego minia; maksymalne rozszerzenie komr w fazie rozkurczu na granicy fizjologicznej wytrzymaoci wkien,
co jednak prowadzi do ich naderwa.
W niewydolnoci lewej komory powstaje zastj ylny w pucach objawiajcy si pocztkowo dusznoci wysikow (po biegach,
wysikach fizycznych), pniej dusznoci spoczynkow i napadow (charakterystyczny oddech Cheyne - Stokesa: kilka szybkich
pytkich oddechw, po ktrych nastpuje powolne i gbokie).
W niewydolnoci prawej komory wzrasta cinienie ylne obwodowe i powstaj obrzki tkanki podskrnej. Umiejscawiaj si one
na stopach i podudziach. Charakterystyczna take jest sinica policzkw, maowin usznych, doni i stp.
Przyczyn zgonw w przypadkach niewydolnoci krenia sq wystpujce powikania, np. zatory puc i mzgu, serca, nerek i
wtroby.
Pierwsza pomoc sprowadza si do postpowania stosownie do wystpowania objaww klinicznych: reanimacja przy braku akcji
serca i oddechu. Sztuczne oddychanie, gdy funkcjonuje tylko serce, pozycja boczna ustalona przy utracie przytomnoci,
zapewnienie spokoju i bezpieczestwa, ciepa i wieego powietrza a do momentu przybycia lekarza.
16. Przykurcze mini
Wystpuj nagle i bez udziau woli. Napicie kurczcego si minia jest rwnomierne, dugo utrzymujce si i uniemoliwiajce
jakikolwiek ruch, bardzo bolesne.
Powstawaniu przykurczy sprzyjaj:
- zimno powodujce skurcz naczy i upoledzenie odprowadzania produktw przemiany materii (zakwaszenie minia);
- pywanie po posiku (organizm skoncentrowany na procesie trawienia)

Uwagi dodatkowe
Rwnoczenie z rozpoczciem akcji reanimacji nie wolno zapomina o tak wanych sprawach jak wezwanie karetki pogotowia i
zanotowanie dokadnego czasu, w ktrym rozpoczto akcj. Do akcji obu tych czynnoci naley posuy si osob na tyle doros
i zaradn, by mie gwarancj poprawnego wykonania wydanych polece. Dobrze jest kiedy w momencie zaistnienia wypadku
obecnych jest dwch ratownikw, poniewa odpada wwczas problem czasochonnego instruowania przypadkowego pomocnika.
Opnienie w wezwaniu pomocy lekarskiej moe mie tragiczne nastpstwa i dlatego naley to zrobi bez wahania. Zanotowanie
dokadnego czasu rozpoczcia akcji oywiania bdzie niesychanie cenn informacj dla lekarza pogotowia, ktry na podstawie
dokadniejszego rozpoznania w zaawansowaniu stanu naglcego, bdzie mg skuteczniej dziaa.

Podjt akcj oywiania wolno nam przerwa tylko w dwch wypadkach:

1. Kiedy ratowany odzyska samodzielny oddech i prac serca.

2. Kiedy przekaemy ratowanego w rce wykwalifikowanego przedstawiciela suby zdrowia, ktry bdzie
kontynuowa akcj lub bdzie w stanie stwierdzi, co dalej czyni w tym przypadku.

Ratownikowi nigdy nie wolno wyrokowa o tym, czy wystpujce pierwsze oznaki mierci s faktycznie jej znamionami, Tylko
lekarz jest upowaniony do stwierdzenia faktu zgonu.
Jeeli podjlimy si wykonywania zabiegw reanimacyjnych, to musimy je doprowadzi do koca.
Kiedy blade powoki skry ciaa osoby ratowanej zaczn rowie, a renice bd reagowa zweniem na wiato, jest to
najlepszy znak, e akcja powinna zakoczy si powodzeniem. Dobrze jest jeeli wykonujcy zabiegi oywienia moe by co
jaki czas zastpowany przez innego ratownika, gdy prowadzenie reanimacji indywidualnie to bardzo cika praca fizyczna. Na
przykad w czasie 15-minutowej akcji naley wykona okoo 225 sztucznych oddechw lub okoo 1050 ucini klatki piersiowej,
ktre powinny mie wag " okoo 50 kilogramw.
Stan, w jakim znajduje si ratowany musi by stale kontrolowany bez wzgldu na stopie zaawansowania akcji i bez wzgldu na
aktualne jej powodzenie. Dlatego nigdy nie pozostawiamy nieprzytomnego bez opieki, nawet jeli mielibymy uda si osobicie
do telefonu celem wezwania pogotowia, poniewa w tym czasie moe doj do wyczerpania ostatnich rezerw yciowych.
Pierwsz czynnoci, ktr powinnimy rozpocz jest zawsze podjcie oywiania, a wezwaniem pogotowia powinien zaj si
kto inny.
W stosunku do osb, ktre odratowano lub tych, ktre zostay wydobyte z wody jeszcze przed utrat przytomnoci, obowizuje
rwnie troskliwa opieka. Bez wzgldu na warunki pogodowe, por roku naley zapewni im suche, ciepe okrycie i umieci w
odosobnionym pomieszczeniu, zapewniajc spokj.
Skad i obsuga apteczki pierwszej pomocy.
Wyposaenie sub ratownictwa we wszelkiego rodzaju rodki do udzielania pierwszej pomocy jest cakowicie uzalenione od
rodzaju funkcji, jakie maj spenia osoby obsugujce apteczk. inny wic skad bd miay apteczki obsugiwane przez lekarzy,
a inny apteczki, w ktre s zaopatrzeni ratownicy WOPR. Decyduje o tym gwnie poziom wiedzy medycznej osb opiekujcych
si apteczk. Rwnie dysponowanie rodkami farmakologicznymi dozwolone jest jedynie osobom posiadajcym odpowiednie
przygotowanie medyczne. Ratownikom nie wolno zatem wydawa adnych lekw, nawet na yczenie osb wskazujcych
okrelony rodek. Jeeli stan osoby chorej jest do ciki, naley wezwa pogotowie i dopiero lekarz moe choremu poda
potrzebne leki, czsto zdarza si, e skad apteczki nie jest sukcesywnie aktualizowany i spotyka si tam leki przeterminowane, a
nawet przeoone do innych opakowa bez odpowiedniego zaznaczenia tego faktu. Naszym zadaniem jest udzielenie pierwszej
pomocy, a nie leczenie. Nie uywajmy nigdy rodkw, ktrych nie znamy, n nawet kiedy si je stosuje zewntrznie. Zastanwmy
si co zrobi my, jeeli podamy lek osobie uczulonej na jego dziaanie, ktra jest tego faktu niewiadoma. Moemy pogorszy stan
zdrowia chorego, a nawet wywoa bezporednie zagroenie ycia, Z pozornie bahej przyczyny, ktr mona byo odesa
najzwyczajniej do lekarza, mog powstawa powane powikania w dalszym leczeniu. Istnieje prawda rwnie stara jak medycyna
wiata, ze przede wszystkim nie naley szkodzi choremu.
W kadym jednak wypadku ratownik musi doprowadzi swoje czynnoci do koca, tzn. albo odda chorego pod opiek lekarza,
albo upewni si, e dalszej pomocy ratowany ju nie potrzebuje.
Ratownicy stale powinni mie do dyspozycji apteczk wyposaon w niezbdne rodki dezynfekujce i opatrunkowe. Przy pracy
na play orodka posiadajcego wasnego lekarza lub pielgniark, ratownicy mimo wszystko powinni posiada swoje apteczki.
Tylko w przypadku gwarancji staego przebywania kogo z personelu medycznego na terenie play, dysponujcego wasnymi
rodkami, ratownicy zwolnieni s z obowizku posiadania apteczki. Naley te pamita, e przenona torba - apteczka jest
magazynem za maym na opatrunki i niewiele ich moe si w niej zmieci. Jeeli mamy do czynienia z kpieliskiem, gdzie za-
wsze jest dua liczba osb (np. baseny i plae oglnodostpne) powinnimy zaopatrzy si w wiksze iloci zwaszcza wody
utlenionej oraz plastrw i gazy opatrunkowej. Zapas taki trzeba przechowywa w osobnym , suchym i przewiewnym miejscu o
niewysokiej temperaturze.
Kpieliska i pywalnie powinny by wyposaone w nastpujce rodki pierwszej pomocy medycznej:

1) sprzt medyczny:
a) aparat do sztucznego oddychania,
b) inhalator tlenowy przenony,
c) noyczki opatrunkowe proste i zakrzywione,
d) opaska uciskowa rurkowa lub szeroka tama gumowa,
e) rurka ustno-gardowa (podwjna) 1 szt.,
f) szpatuki drewniane 10 szt.,
g) szyny Kramera 3 szt.,
h) kieliszek do lekw 1 szt., i) termometr 1szt.
2) leki:
a) amoniak w pynie 20 g,
b) hemostin w aerozolu 1 opak..
c) krople nasercowe 1 opak.,
d) krople walerianowe 1 opak.,
e) krople odkowe 1 opak.,
f) pyralgina (w tabletkach) 1 opak.,
g) jodyna 1 opak.,
h) spirytus salicylowy 1 opak., i) woda utleniona 1 opak.,
3) materiay opatrunkowe:
a) agrafki 6 szt.,
b) chustki trjktne 3 szt.,
c) gaza wyjaowiona 15 opak.,
d) lignina 10 opak.,
e) opaska gazowa 10 szt.,
f) opaska elastyczna 4 szt.,
g) opatrunek indywidualny wyjaowiony 10 szt., h) prestoplast lub poloplast 10 szt.

Wszystkie wymienione artykuy znajduj si w sprzeday w aptekach. Zaopatrzenia naley dokona przed zamierzonym
uruchomieniem kpieliska, dokonujc go planowo z uwzgldnieniem iloci poszczeglnych artykuw w odniesieniu do
przewidywanej iloci plaowiczw.

Oglnie obowizujc zasad jest postpowanie aseptyczne, to znaczy:

1. Mycie rk przed przystpieniem do opatrywania rany.
2. Stosowanie przy opatrywaniu wyjaowionych narzdzi.
3. Stosowanie tylko czystych opatrunkw.
4. Nie wolno w adnym przypadku przechowywa w torbie sanitarnej niczego, co nie stanowi jej wyposaenia (na przykad kart
pywackich).
5. Nie wolno uywa pincety i noyczek do innych celw, ni cicie gazy i przytrzymywanie opatrunkw.

ROZDZIA 4
REANIMACJA W UTONICIACH
OBIEKTY ZABIEGW RATOWNICZYCH
Oglnym wskazaniem do stosowania zabiegw reanimacyjnych jest stan nagego zagroenia ycia. Jedn z przyczyn mogc go
wywoa jest proces tonicia, ktry, nie bdc przerwany, doprowadza w ostatecznoci do utonicia,
Mechanizm mierci z powodu utonicia jest zoony i zaley midzy innymi od przebiegu duszenia si wywoanego dostawaniem
si wody do drg oddechowych i puc oraz od zaburze wewntrzustrojowych wystpujcych na skutek tonicia w wodzie
sodkiej" lub sonej".
W typowych wypadkach proces tonicia wywoany jest zakceniem swobodnego oddychania. Toncy traci kontrol nad ruchami,
ktre staj si nieefektywne w celu utrzymania pozycji ciaa umoliwiajcej swobodn wentylacj puc. Pocztkowo dochodzi do
zachynicia wod. Bronic si przed tym, toncy wiadomie wstrzymuje oddech (tzw. bezdech woluntatywny). Stan taki trwa do
chwili, gdy przymus oddychania wywoany narastajcym poziomem dwutlenku wgla we krwi stanie si nieodparty. Zmusza to
toncego do rozpoczcia oddychania, a poniewa nie jest on ju w stanie utrzyma twarzy nad powierzchni wody, dochodzi do
oddychania wod. Pierwsze porcje wody s jeszcze poykane i przedostaj si do odka. Nastpnie wpywaj ju do drg odde-
chowych i puc. Narastajce w wyniku tego niedotlenienie powoduje utrat przytomnoci. Ciao toncego wiotczeje i opada na
dno. Agonalne oddechy przechodz w bezdech, ktry jest spowodowany wyczeniem orodka oddechowego. Ostatecznie w
procesie tonicia dochodzi do zatrzymania krenia krwi.
Woda sodka", dostajc si do pcherzykw pucnych podczas tonicia, zaczyna przenika do oyska naczyniowego (przy
utrzymaniu samoistnego krenia), gdy jest pynem hipoosmotycznym w stosunku do krwi. Powoduje to rozcieczenie krwi
(cznie do krwiobiegu moe przenikn t drog nawet 2.5 litra wody) i jej hemoliz. Ponadto nastpuje zaburzenie gospodarki
wodno-elektrolitowej. cznie z postpujcym niedotlenieniem i kwasic doprowadza to wszystko do ostrej niewydolnoci
krenia i ostatecznie do jego zatrzymania.
Inaczej przedstawia si patomechanizm mierci przez utonicie w wodzie sonej, ktra jest pynem
hiperosmotycznym w stosunku do krwi. W zwizku z tym, z chwil przedostania si jej do puc, rozpoczyna si ucieczka wody z
oyska naczyniowego do wiata pcherzykw pucnych. W konsekwencji dochodzi do zagszczenia krwi, spadku objtoci krwi
krcej i podwyszenia poziomu elektrolitw. Obserwuje si rwnie ucieczk pewnej iloci biaka do pcherzykw pucnych z
nastpczym powstawaniem obrzku puc, z pienist treci wydostajc si z drg oddechowych (tzw. grzybek piany).
Od opisanych powyej typowych utoni naley w sposb wyrany odrni przypadki mierci w wodzie, ktre s nagymi i
nieoczekiwanymi zgonami podczas kpieli. Do zgonu dochodzi tutaj na podou rnych zmian chorobowych (najczciej ukadu
krenia) i mechanizmw odruchowych (np. zatrzymania serca na drodze odruchu z nerwu krtaniowego wywoanego
zachyniciem si wod).

W kadym jednak przypadku wystpienia nagego zagroenia ycia, bez wzgldu na przyczyny, ratownik zobowizany jest podj
zabiegi ratownicze. W celu ich prawidowego wyboru, a nastpnie przeprowadzenia, konieczna jest szybka i trafna ocena stanu
ratowanego oraz poprawna technika trzech podstawowych zabiegw reanimacyjnych. Moe si to odby tylko na podstawie
znajomoci przebiegu procesu tonicia i umierania, jak rwnie umiejtnoci zastosowania technicznie poprawnych zabiegw
oywiajcych. Pomoc w tym zakresie ma suy niniejszy podrcznik.

PROCES UMIERANIA A SZANSE REANIMACJI

Wprowadzenie
Do ycia niezbdne jest funkcjonowanie w ustroju trzech ukadw: orodkowego ukadu nerwowego, ukadu oddechowego i
ukadu krenia. Objawami wiadczcymi o ich czynnociach s:
utrzymana przytomno, spontaniczny oddech i samoistne krenie krwi. Brak dziaania choby jednego z wyej wymienionych
ukadw powoduje stan bezporedniego zagroenia ycia, jest to rwnoznaczne z rozpoczciem procesu umierania. Oddziela on
ycie od martwoty - stanu, ktry jest ycia przeciwiestwem, stanu rozumianego jako mier organizmu na szczeblu komrek.
Proces umierania jest rozcignity w czasie i mona w nim wyrni kilka okresw (rys. 28).

Rys. 28. Proces umierania

Pierwszy okres procesu umierania -okres zanikania czynnoci yciowych

Przebieg i czas trwania
Proces umierania zaczyna si od okresu zanikania czynnoci yciowych. Jego pocztkiem jest moment wypadnicia czynnoci
jednego z trzech ukadw niezbdnych do ycia. Objawem tego bdzie utrata przytomnoci (wypadnicie czynnoci co najmniej
kory mzgowej), bezdech lub zatrzymanie krenia krwi.
W wyniku wzajemnej wspzalenoci ukadw yciowo niezbdnych wypadnicie funkcji jednego ukadu powoduje zaniknicie
funkcji dwch pozostaych. Dzieje si to w rnym, ale stosunkowo krtkim czasie.
Okres zanikania czynnoci yciowych koczy si z chwil wypadnicia ostatniego z klinicznych objaww ycia.
Czas trwania pierwszego okresu umierania zaley od tego, ktry z ukadw najpierw przestaje spenia swoje czynnoci. Jest on
najduszy, gdy proces umierania rozpoczyna si od bezdechu. Wtedy, w przecigu krtkiego czasu (ok. 1 minuty) od chwili
zatrzymania spontanicznego oddychania, wystpuje utrata przytomnoci, a po upywie 4-6 minut dochodzi do zatrzymania
krenia krwi.
W przypadku, gdy proces umierania rozpoczyna si od pierwotnego zatrzymania krenia krwi, okres zanikania czynnoci
yciowych trwa tylko okoo 15 sekund. Zatrzymanie krenia wywouje natychmiastow utrat przytomnoci i wystpienie
agonalnych oddechw (nieregularne, pytkie oddechy wykonywane przy wspudziale dodatkowych mini oddechowych), ktre
zanikaj wanie po upywie okoo 15 sekund.
Najkrcej trwa ten okres, jeli pierwotnie wypada czynno caego mzgu, tzn. rwnie orodka oddechowego i naczyniowe-
ruchowego w rdzeniu przeduonym. Wywouje to nie tylko pierwotn utrat przytomnoci, ale rwnie prawie rwnoczesny
zanik krenia i oddychania. Rnica w czasie wypadania poszczeglnych, klinicznych objaww ycia jest w tym przypadku
praktycznie niewyznaczalna.
Utrat przytomnoci powoduje rwnie wypadnicie czynnoci samej kory mzgowej. Pomimo to mog by jednak zachowane
pozostae czynnoci mzgu. Czowiek znajdujcy si w takim stanie moe by nieprzytomny nieraz bardzo dugo, bez
zatrzymania spontanicznego oddechu i krenia. Rozpoczcie wwczas procesu umierania rozumiane jest jako bezporednie
zagroenie ycia przez potencjaln moliwo wystpienia niedronoci oddechowej i uduszenie (zwaszcza jeeli
nieprzytomnego chorego pozostawi si bez staego nadzoru i opieki).

Szans reanimacji w pierwszym okresie umierania

Rozpoczcie zabiegw reanimacyjnych jeszcze w trakcie trwania okresu zanikania czynnoci yciowych (cho nie zawsze jest to
moliwe z uwagi na jego krtko), przy zaoeniu istnienia potencjalnej zdolnoci ustroju do ycia i fizjologicznych warunkw
do skutecznoci zabiegw, daje ratowanemu bardzo due szans na powrt do stanu sprzed wypadku. Dotyczy to w praktyce ludzi
umierajcych z uduszenia. Zastosowanie u nich zabiegw reanimacyjnych w postaci udronienia drg oddechowych i sztucznej
wentylacji puc przerywa proces umierania, nie dopuszczajc do zatrzymania krenia krwi.

Drugi okres procesu utonicia - okres mierci klinicznej

Przebieg i czas trwania
W przypadku niepodjcia skutecznych zabiegw oywiajcych, przed znikniciem ostatniego z klinicznych objaww ycia, pier-
wszy okres procesu umierania przechodzi w drugi, zwany okresem mierci klinicznej. Objawem mierci klinicznej jest brak oznak
ycia, a wic: przytomnoci, oddychania i krenia krwi. Objawy dodatkowe to: szarosine zabarwienie skry, brak wszelkich
odruchw ze strony orodkowego ukadu nerwowego, m. in. niereagowanie szerokich renic na wiato i wiotko mini. Na-
turaln konsekwencj ustania czynnoci ukadu oddechowego i krenia bdzie postpujce niedotlenienie i jego skutki w postaci
pocztkowo czynnociowego uszkodzenia komrek, tkanek, narzdw i ukadw, a nastpnie ich mierci. Kolejno umierania
tkanek i narzdw zaley od szybkoci zuywania tlenu. Tkanki o najwyszym metabolizmie, do ktrych naley orodkowy ukad
nerwowy, a w nim na pierwszym miejscu kora mzgowa, umieraj najwczeniej.
Czas trwania okresu mierci klinicznej jest wyznaczony odpornoci kory mzgowej na brak tlenu. rednio, w warunkach
normotermii, wynosi okoo 3 minut. mier kory mzgowej koczy ten okres umierania.

Szanse reanimacji w drugim okresie umierania

Zastosowanie skutecznych zabiegw reanimacyjnych w pocztkowym okresie mierci klinicznej daje due szans na reanimacj.
Uszkodzenia tkanek s bowiem jeszcze odwracalne. Szans powrotu do ycia gwatownie malej w miar upywu czasu (rys. 29).
Uzyskanie reanimacji, przy zabiegach rozpocztych pod koniec tego okresu umierania, moe da mniejsze lub wiksze defekty
czynnoci kory mzgowej w postaci mniej lub bardziej trwaego zaburzenia np. wiadomoci, mowy wzroku, ruchu lub czynnoci
psychicznych. Rozlego i trwao uszkodze kory zalena jest od czasu, jaki upyn od momentu zatrzymania krenia krwi do
chwili rozpoczcia skutecznych zabiegw reanimacyjnych

Rys. 29. Zaleno wynikw reanimacyjnych od czasu ich podjcia.

Trzeci okres procesu umierania - okres mierci osobniczej
Przebieg i czas trwania
Moment przejcia okresu mierci klinicznej w nastpny -- okres mierci osobniczej - wyznaczony jest przez nieodwracalne
obumarcie kory mzgowej. Odbywa si bezobjawowo i z uwagi na brak metod diagnostycznych, za pomoc ktrych mona
stwierdzi mier kory mzgowej, jest niemoliwy do rozpoznania.
Postpujcy proces umierania powoduje nieodwracalne wyczenie czynnoci kolejnych struktur ustroju. mier najwaniejszych,
z reanimacyjnego punktu widzenia, narzdw wyznacza poszczeglne etapy zdysocjowanego charakteru mierci osobniczej. Q
ETAP 1 - Po mierci kory mzgowej stopniowo umieraj kolejne czci mzgu. Wrd nich, na samym kocu, umiera
rdze przeduony, a z nim znajdujce si tam orodki: oddechowy i naczynioworuchowy. Dochodzi do tego w cigu 20
minut od zatrzymania krenia krwi (tj. od pocztku mierci klinicznej). Stan taki nazywa si odmdeniem (mier
czowieka wedug nowej definicji mierci) i jest on niemoliwy do rozpoznania na miejscu wypadku.
ETAP 2 - Dalsze postpowanie mierci zdysocjowanej obejmuje przede wszystkim narzdy miszowe: nerki, wtrob, trzustk,
po okoo 40 minutach od chwili zatrzymania krenia krwi umiera misie serca.
ETAP 3 - Tkanki o niszym metabolizmie wykazuj jeszcze czynnoci fizjologiczne, cho i ich sprawno maleje wraz z
upywajcym czasem. Charakterystyczn cech tego etapu jest postpujca autoliza i gnicie, ktre prowadz do rozkadu caego
organizmu na skadniki o coraz prostszej budowie, a do uwolnienia poszczeglnych pierwiastkw. Proces umierania organizmu
przeszed w stan martwoty.

Szanse reanimacji w trzecim okresie procesu umierania

Podjcie zabiegw oywiajcych w okresie mierci osobniczej nie przyniesie reanimacji. Wraz ze mierci kory mzgowej, ktra
koczy okres mierci klinicznej, stan piczki (nieprzytomnoci) staje si nieodwracalny.
Przed wystpieniem odmdenia (podjcie zabiegw reanimacyjnych w pierwszym etapie mierci osobniczej) moliwa jest tylko
resuscytacja krenia i oddychania. Istniej rwnie szans na powrt niektrych procesw wegetatywnych, np. termoregula-cji,
trawienia, przemiany materii. Czowieka, u ktrego podjto zabiegi reanimacyjne na tym etapie i w ich efekcie resuscytowano
krenie wraz z oddychaniem oraz przywrcono niektre czynnoci wegetatywne, ale ktrego nie mona ju zreanimowa,
nazywamy czowiekiem odkorowanym". Czowieka odkorowanego, przy prowadzeniu intensywnej terapii mona utrzymywa w
takim stanie nieraz bardzo dugo - tygodnie, miesice a nawet lata. Etyczny i prawny obowizek podtrzymywania ycia czowieka
odkorowanego opiera si na klasycznej definicji mierci i wynika z braku metody diagnostycznej dla rozpoznania
nieodwracalnoci zmian w korze mzgowej.
Jeeli w czasie procesu umierania doszo ju do nieodwracalnego odmdenia, to niemoliwe jest nie tylko zreanimowanie
czowieka, ale nawet resuscytacja oddychania. mier rdzenia przeduonego, a z nim orodkw sterujcych oddychaniem oraz
prac serca sprawia, e nie powrci ju samoistne oddychanie.
Istniej jednak szans na powrt samoistnego krenia krwi z uwagi na automatyzm serca, dziki ktremu moe ono pracowa
przez pewien czas nawet w zupenej izolacji od reszty organizmu.
Tak wic podjcie zabiegw oywiajcych w czasie drugiego etapu mierci osobniczej moe doprowadzi czowieka do takiego
stanu, w ktrym utrzymane jest spontaniczne krenie krwi jednak przy stosowaniu rodkw presyjnych (cinieniowych), a
wymian gazow utrzymuje si sztuczn wentylacj puc. U czowieka z takimi objawami mona wysun podejrzenie mierci
mzgu (odmdenia). Stan ten trzeba udowodni odpowiednimi badaniami, stwierdzajc komisyjnie spenienie wymaganych
kryteriw mierci mzgu. Po stwierdzeniu spenienia kryteriw mierci mzgu, zgodnie z now definicj mierci, komisji wolno
uzna czowieka za zmarego.
W przypadku, gdy nie przeprowadzi si procederu uznania czowieka za zmarego, kontynuacja zabiegw intensywnej terapii w
stanie (nieudowodnionego) odmdenia i tak nie uchroni przed coraz wikszym rozprzganiem si czynnoci ustroju i
ostatecznym zatrzymaniem krenia krwi.
Podjcie zabiegw reanimacyjnych po obumarciu minia sercowego, a wic przy jeszcze wikszym zaawansowaniu umierania
nie moe przywrci spontanicznego krenia. Niemoliwa jest nawet resuscytacja krenia krwi.
Uwagi
* okoo 3-minutowe cakowite niedotlenienie (zatrzymanie krenia bez skutecznych zabiegw reanimacyjnych)
prowadzi do obumarcia kory mzgowej, * w cigu okoo 20 minut dochodzi do obumarcia caego mzgu,w tym orodkw:
oddechowego, naczynioruchowego w rdzeniu podunym
(odmdenie - moliwo tylko resuscytacji krenia), Q w cigu 30-45 minut nastpuje obumarcie narzdw
miszowych,w tym minia serca (brak nawet moliwoci resuscytacji), Q nawet pne rozpoczcie zabiegw oywiajcych
nie jest bezcelowe, majc na uwadze ewentualna eksplantacj narzdw.
ETAPY POSTPOWANIA REANIMACYJNEGO
W akcji ratunkowej mona wyrni kilka etapw postpowania reanimacyjnego.
* ETAP l - podjcie trzech podstawowych mechanicznych zabiegw reanimacyjnych (A, B, C, rys.30): A - udronienie
drg oddechowych, B - sztuczna wentylacja puc, C - sztuczne krenie krwi.
* ETAP II - jeeli mechaniczne zabiegi nie doprowadzaj do resuscytacji krenia, wtedy w dalszym
postpowaniu wykorzystuje si: D - farmakoterapi, a w niej na pierwszym miejscu tlenoterapie,
E - badania diagnostyczne w postaci pomiaru cinienia ttniczego krwi i elektrokardiogramu celem waciwego doboru lekw i
wykorzystania ewentualnej elektroterapii (defibrylacja, stymulacja),
F - farmakologiczne zapobieganie lub leczenie obrzku mzgu (resuscytacja mzgu) oraz transport z moliwoci kontynuacji
zabiegw ratujcych (karetka R").
* ETAP III - dalsza intensywna terapia po uzyskaniu co najmniej resuscytacji krenia:
G - korzystanie z konsultacji specjalistw, np. anestezjologa, kardiologa, chirurga, neurochirurga, ewentualnie medyka sdowego,
H - wykorzystanie jeszcze innych technik leczenia, np. hipotermii fizykalnej, dializy pozaustrojowej, oddychania poza-pucnego.
Zabiegi oywiajce etapu l mog by przeprowadzone nawet przez laika, ktry opanowa podstawowe rkoczyny oraz posiada
elementarne wiadomoci z zakresu anatomii i fizjologii czowieka. Pozwoli mu to na szybkie, a co za tym idzie, skuteczne
podjcie i przeprowadzenie akcji reanimacyjnej.

Postpowanie w etapie II jest coraz bardziej skomplikowane, wymaga specjalistycznego sprztu, dziaania fachowych pracow-
nikw suby zdrowia oraz bezpiecznego transportu do placwek leczenia zamknitego celem podjcia czynnoci etapu III.

Rys. 30. Podstawowe, mechaniczne zabiegi reanimacyjne

SCHEMAT POSTPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO I REANIMACYJNEGO NA MIEJSCU WYPADKU

Wprowadzenie
Ze wzgldu na szybki rozwj sytuacji w stanach bezporedniego zagroenia ycia oraz z uwagi na emocje psychiczne ratownika
nagoci wypadku, przy jednoczesnym uwiadomieniu sobie obowizku udzielania pomocy, konieczne jest posuenie si sche-
matem uatwiajcym szybkie rozpoznanie stanu osoby ratowanej, a przez to umoliwiajcym rozpoczcie waciwych zabiegw
reanimacyjnych.
Z poprzedniego rozdziau wiadomo ju, e czynnoci ratownika bd si skupiay wok podstawowych mechanicznych zabiegw
reanimacyjnych, tj. zabiegw A, B, C. Do nich te bdzie si odnosi poniszy schemat postpowania diagnostycznego i
terapeutycznego (rys. 31). S to oglne zasady, ktrymi kieruje si ratownik nie tylko w przypadku utoni, ale we wszystkich
nagych wypadkach i zachorowaniach, podczas ktrych wystpi bezporednie zagroenie ycia.

Z chwil zetknicia si z osob wymagajca pomocy naley zada sobie kolejno 4 pytania i w zalenoci od odpowiedzi na nie
zastosowa prawidowo wybrane czynnoci reanimacyjne. Na kade z pyta moliwe s tylko dwie odpowiedzi: tak lub nie.
Rys. 31. Schemat postpowania diagnostycznego i reanimacyjnego

Schemat 4 pyta"
Pytanie 1: czy ratowany jest przytomny?
-odpowied: tak.
Fakt utrzymania przytomnoci wyklucza bezdech i zatrzymanie krenia. Taka osoba nie wymaga zabiegw
reanimacyjnych.
- odpowied: nie.
Ratownik zadaje sobie drugie pytanie.
Pytanie 2: czy ratowany oddycha?
-odpowied: tak.
U osoby ratowanej naley sprawdzi i utrzyma drono drg oddechowych oraz uoy j w pozycji
bocznej ustalonej.
-odpowied: nie.
Ratownik zadaje sobie trzecie pytanie.
Pytanie 3: czy ratowany ma utrzymane krenie?
-odpowied: tak.
Naley udroni drogi oddechowe i podj sztuczn wentylacj puc?
-odpowied: nie.
Ratownik wykonuje trzy podstawowe zabiegi reanimacyjne (A, B, C): udronienie drg oddechowych,
sztuczna wentylacj puc oraz tzw. poredni masa serca.
Wobec trudnoci, jakie nastrcza odpowied na pytanie 4, pozostaje ono raczej pytaniem akademickim, a
prba odpowiedzi na nie nie moe opnia podjcia zabiegw reanimacyjnych.
Pytanie 4: czy jest to mier kliniczna?
-odpowied: tak.
Naley podj wszystkie trzy zabiegi reanimacyjne (A, B, C).
-odpowied: nie.
Jest to zatem mier osobnicza (definitywna). Rozpoznania tego stanu moe dokona jednoznacznie tylko
lekarz na podstawie stwierdzenia tzw. znamion mierci. Pod nieobecno lekarza, w przypadku wtpliwoci,
ratownik obowizany jest zawsze przyj, e jest to jeszcze mier kliniczna, a zatem odwracalna i powinien
podj wtedy bezzwocznie wszystkie trzy zabiegi reanimacyjne.
PIERWSZY SZTUCZNY WDECH
Wprowadzenie
W praktyce ratownik wodny nie zawsze ma moliwo wykorzystania schematu 4 pyta" na samym pocztku akcji ratowniczej.
Nie w kadym bowiem przypadku ma kontakt z ratowanym dopiero na brzegu. Najczciej ratownik zmuszony jest do podjcia
zabiegw reanimacyjnych ju w wodzie, po przechwyceniu toncego. Dopynicie do toncego, obezwadnienie go oraz
holowanie wymaga czasu, ktrego rozpito moe w konsekwencji zadecydowa o ostatecznych wynikach. Dotyczy to toncych,
u ktrych wskutek procesu tonicia doszo ju do bezdechu.
Rozpoznanie bezdechu oraz wykonanie pierwszego sztucznego wdechu ju w trakcie holowania spenia wic bardzo wan rol w
postpowaniu diagnostycznym i reanimacyjnym. Wymaga to znacznej sprawnoci fizycznej i umiejtnoci technicznej ratownika,
ktry holujc ratowanego, okresowo przeprowadza sztuczn wentylacj puc. Przy ewentualnym rwnoczesnym braku
samoistnego krenia, ktrego nie mona zastpi, ale i stwierdzi w trakcie holowania, osobie holowane] i tak zagraa
odkorowanie, gdy sztuczna wentylacja puc nie przerwie wtedy zaawansowanego ju procesu umierania. Dlatego te czynno
wykonania pierwszego sztucznego oddechu nie moe zbytnio opnia transportu ratowanego do brzegu czy odzi ratowniczej z
pokadem reanimacyjnym.
Sposb wykonania pierwszego sztucznego wdechu bdzie zalea od pozycji ratownika i osoby ratowanej (rys. 32. a-f).

Rys. 32 a

Rys. 32 b

Rys. 32 c

Rys. 32 f
Rys. 32. a-f Pierwszy sztuczny oddech w wodzie
Pierwszy sztuczny wdech w wodzie
Zasada dziaania
- cige utrzymywanie twarzy ratowanego nad powierzchni wody,
- odgicie gowy do tyu celem uzyskania dronoci na poziomie garda,
- zacinicie skrzydeek nosa ratowanego podczas wykonywania wdechu sposobem usta-usta.
Technika wykonania w wodzie pierwszego sztucznego wdechu
1) ratownik podczas holowania sposobem eglarskim zatrzymuje si w pozycji pionowej tak, aby jego twarz znajdowaa si w
bliskiej odlegoci od twarzy ratowanego,
2) celem utrzymania holowanego na powierzchni wody ratownik:
a) wykonuje mocn prac ng do stylu klasycznego
(jeli jest w petwach, ruchy ng s naprzemianstronne),
b) jedn rk trzyma z tyu ramiona osoby ratowanej, wypychajc rwnoczenie doln cz tuowia ratowanego okciem
uoonym pod krgosupem,
c) do drugiej rki kadzie na czole ratowanego, a kciukiem i palcem wskazujcym zaciska nozdrza przednie (skrzydeka nosa),
3) poprzez wywieranie nacisku doni na czoo osoby ratowanej odgina jej gow do tyu,
4) ratownik wykonuje wasny wdech, pochyla swoj twarz nad twarz ratowanego, obejmujc swoimi ustami jego usta,
5) dokonuje wydech do puc ratowanego.
Uwagi
W przypadku trudnoci w postawieniu jednoznacznej oceny ? czy ratowany oddycha? - mniejszym zem bdzie wykonanie
pierwszego sztucznego wdechu ni odstpienie od tej czynnoci
* zabieg wykonania pierwszego sztucznego wdechu naley w razie potrzeby powtrzy kilkakrotnie podczas holowania, ale nie
moe on zbytnio opnia transportu ratowanego do brzegu czy odzi ratowniczej.

ROZPOZNAWANIE STANU BEZPOREDNIEGO ZAGROENIA YCIA

Po wycigniciu toncego z wody ratownik musi jak najszybciej oceni stan osoby ratowanej, aby zorientowa si, czy nie
zagraa jej utrata ycia, a jeeli tak, to jakie zabiegi reanimacyjne naley niezwocznie zastosowa.
Ratownik ocenia kolejno obecno lub brak objaww ycia, opierajc si na schemacie 4 pyta".
Ocena stanu przytomnoci
Stan przytomnoci ocenia si na podstawie moliwoci lub jej braku w nawizaniu kontaktu sownego z ratowanym. Brak
spenienia polece lub odpowiedzi na woanie ratownika, np, otworzy oczy! otworzy usta! nazwisko!" ocenia si jako stan
nieprzytomnoci, w ktrym moe wystpi niedrono oddechowa. Konieczne jest wtedy sprawdzenie dalszych objaww ycia.
Rozpoznawanie bezdechu i niedronoci oddechowej
Utrzymywania wasnego oddechu ocenia si na podstawie obserwacji ruchw klatki piersiowej. Unoszenie si i opadanie klatki
piersiowej wiadcz o utrzymanej zdolnoci do oddychania, tzn, do wentylacji puc. Stwierdzenie zmian objtoci klatki
piersiowej przeczy wic rozpoznaniu bezdechu.
Brak ruchw klatki piersiowej, a co za tym idzie, brak ruchw gazw oddechowych powodujcych wentylacj puc, nazywamy
bezdechem. Nieruchoma klatka piersiowa pozwala wic rozpozna bezdech. Ruchy klatki piersiowej nie zawsze s jednak rw-
noznaczne z ruchem gazw oddechowych, a tym samym z wentylacj puc. W przypadku zatkania drg oddechowych, to znaczy
w niedronoci oddechowej, mwimy o daremnych ruchach oddechowych klatki piersiowej, nie dajcych wymiany gazowej.
Czowiek dusi si, drono bowiem drg oddechowych jest nieodzownym warunkiem skutecznej wentylacji puc, tak sztucznej
jak i spontanicznej.
Ocena skutecznoci wentylacji puc (przy oddechu spontanicznym), a tym samym sprawdzenie dronoci drg oddechowych opie-
ra si na podstawie stwierdzenia obecnoci ruchu gazw oddechowych. Dokona tego mona trzema sposobami rwnoczenie -
suchowo, wzrokowo i czuciowe. Suchowo - syszymy delikatne szmery oddechowe, wzrokowo - widzimy unoszca si i
opadajca klatk piersiow, czuciowo - czujemy powietrze wydechowe na maowinach usznych lub grnej czci doni.
Brak ruchu gazw oddechowych przy spontanicznych zmianach objtoci klatki piersiowej daje rozpoznanie cakowitej
niedronoci oddechowej. Ograniczenie ruchu gazw z obecnymi tzw. dodatkowymi szmerami oddechowymi pod postaci
furcze, rze lub wistw daj rozpoznanie niedronoci czciowej. Zwykle wtedy, w miar upywu czasu, skra chorego
sinieje.

Rys. 33. Ratownik nasuchuje i obserwuje ruchy klatki piersiowej.

Utrzymane spontaniczne oddychanie porednio dowodzi istnienia wasnego krenia. W bezdechu natomiast krenie moe by
jeszcze zachowane, ale mogo ju doj do jego zatrzymania.
Rozpoznawanie zatrzymania krenia krwi.
Objawy mierci klinicznej i osobniczej. Znamiona mierci
W celu stwierdzenia obecnoci lub braku krenia krwi tzn. ruchu krwi w naczyniach, bada si ttno na duych naczyniach
(ttnica szyjna lub ttnica udowa po prawej lub lewej stronie). Kadziemy 2-3 palcw swojej rki na krtani (na wysokoci jabka
Adama") ofiary wypadku, nastpnie przesuwamy palce w rowek pomidzy tchawic i miniem
mostkowoobojczykowosutkowym. Obecno ttna wiadczy o spontanicznym kreniu. Brak ttna w tych ttnicach wystarcza,
aby rozpozna zatrzymanie krenia krwi. Wymaga to natychmiastowego odpowiedniego postpowania ratunkowego.
Zatrzymanie krenia krwi pociga za sob zawsze rwnoczesn utrat przytomnoci i bezdech. Do bezdechu dochodzi w cigu
15 sekund od chwili zatrzymania krenia, a oddechy w tym czasie maja charakter oddechw agonalnych.
Brak przytomnoci, bezdech, brak krenia krwi s objawami mierci klinicznej. Objawy towarzyszce to: bladosine zabarwienie
skry, rozszerzenie renic, zniesienie wszelkich odruchw (m.in. reakcji zwenia renic na wiato, zwiotczenie mini). Jest to
maksymalnie rozwinity stan zagroenia ycia.
W cigu okoo 3 minut, bez zastosowania zabiegw reanimacyjnych, dochodzi do nieodwracalnych zmian w korze mzgowej i
znika moliwo uzyskania stanu reanimacji. Okrelenie mier kliniczna zmienia si w okrelenie mier osobnicza lub
definitywna. W pocztkowym okresie mierci osobniczej sytuacja ta nie pociga za sob dodatkowych objaww klinicznych.
Rozrnienie mierci klinicznej od osobniczej na tym etapie jest niemoliwe.
Dopiero po dalszym upywie czasu rozwijaj si tzw. znamiona mierci w postaci plam opadowych (po okoo 20-30 min.), ze-
sztywnienie mini (po okoo 2-4 godzin) i ozibienie ciaa (po okoo 1-2 godzin). Czas wystpienia znamion mierci zaley
midzy innymi od warunkw zawntrznych, np. temperatury wody, w ktrej przebywaa osoba tonca, czy temperatury powietrza.
Znamiona mierci s podstaw do rozpoznania, e ma si do czynienia ju ze zwokami.

Rys. 34. Sprawdzanie obecnoci ttna na ttnicach szyjnych

UDRONIANIE DRG ODDECHOWYCH

Wprowadzenie
Niedrono oddechowa to czciowe lub cakowite zatkanie drg oddechowych na dowolnym odcinku. U ludzi nieprzytomnych
niedrono wystpuje najczciej na poziomie garda i mog j powodowa:
1) zapadanie si jzyka i opadanie uchwy (sprzyja temu uoenie na plecach). Jzyk opierajc si o tyln cian garda, zamyka
drog dla gazw oddechowych (rys. 35).
2) Obce treci w gardle, np.:
a) tre odkowa (sok odkowy zmieszany z pokarmem), ktra moe zosta przesunita do garda w akcie wymiotnym lub na
skutek biernego przelewania si odka, tzw. ulewania si treci odkowej,
b) krew, ktra gromadzi si w gardle w przypadku obrae twarzy, czaszki (np. podczas zamania podstawy czaszki),
c) nadmiar liny gromadzcej si przy duszym utrzymywaniu si stanu nieprzytomnoci i przy zniesieniu odruchu poykania,
d) woda u osb toncych.
3) Obce ciaa, ktrymi najczciej s fragmenty sztucznego lub wasnego uzbienia.
Obecno treci i cia obcych w gardle grozi przesuniciem lub przelaniem si ich do drg oddechowych w czasie spontanicznego
lub sztucznego oddychania. Nazywane jest to zachyniciem si ratowanego i grozi niebezpiecznymi powikaniami. Z jednej
strony prowadzi do mechanicznego zatkania oskrzeli i oskrzelikw i moe by przyczyn natychmiastowego uduszenia si. Z
drugiej strony bardzo kwana tre odkowa powoduje chemiczne uszkodzenie puc z cikimi objawami niewydolnoci
oddechowej. Czsto, pomimo intensywnego leczenia, dochodzi jednak w takich przypadkach do mierci przez uduszenie.
Praktyka reanimacyjna wskazuje, e spord trzech mechanicznych zabiegw reanimacyjnych najwicej trudnoci sprawia
ratujcym uzyskanie i utrzymanie dronoci oddechowej - czynnika warunkujcego skuteczno dwch pozostaych zabiegw, tj.
sztucznej wentylacji puc i poredniego masau serca. Dlatego te udronienie drg oddechowych ma zasadnicze znaczenie wrd
wszystkich czynnoci oywiania i wykonywane jest w pierwszej kolejnoci, bez wzgldu na to, czy jest wskazane do dalszych
zabiegw reanimacyjnych , czy te go nie ma.
Przywrcenie dronoci oddechowej mona uzyska sposobami bezprzyrzdowymi i przyrzdowymi. Istniej trzy sposoby
bezprzyrzdowego udroniania drg oddechowych, w ktrych mamy do wykorzystania trzy rkoczyny.
1) sposb l (rys. 37)
- odgicie gowy do tyu,
.

Rys. 37. Udronienie przez odgicie gowy do tylu (1). Schemat

Rys. 38. Udronienie przez odgicie gowy do tyu (1) i przycinicie uchwy. Schemat 2)
sposb II (rys. 38)
- odgicie gowy do tyu,
- przycinicie uchwy do szczki

- Rys. 39. Udronienie przez odgicie gowy do tylu (1) i przycinicie uchwy do szczki (2).
Schemat. 3) sposb III (rys. 39)
-odgicie gowy do tyu,
- wysunicie uchwy do przodu,
- przycinicie uchwy do szczki.
Sposb l - odgicie gowy do tyu
Zasada dziaania
- powoduje bierne napicie mini przedniej czci szyi i garda,
skutkiem czego:
- opadajc do garda podstaw jzyka unosi do gry, w stosunku do dziaania siy cikoci oraz
- pociga uchw, powodujc odsunicie jzyka od tylnej ciany garda.

Technika wykonania sposobu l udroniania drg oddechowych

1) ratownik klka obok ratowanego (na wysokoci barkw),
2) jeeli klczy z lewej strony ofiary wypadku to kadzie swoja Iowa rk pod kark ratowanego, jeeli z prawej strony to praw,
3) drug rk kadzie na szczycie gowy ratowanego,
4) poprzez nacisk obu rk wykonuje bierny ruch odgicia gowy do tyu,
5) rk usytuowan na szczycie gowy pozostaje na swoim miejscu wywierajc cay czas nacisk i utrzymujc pozycj odgicia
(rys. 40),
6) druga rka moe zosta uwolniona do innych czynnoci np badanie ttna na ttnicach szyjnych.

Rys. 40. Udronienie przez odgicie gowy do tyu

Uwagi
- sposb ten jest bardzo czsto wystarczajco skuteczny, tzn. przywraca cakowit drono drg oddechowych.

Sposb II - odgicie gowy do tyu i przycinicie uchwy do szczki

Zasada dziaania
- powoduje silniejsze ni w sposobie l napicie mini szyi i garda oraz skuteczniejsze pocignicie uchwy i odsunicie jzyka
od tylnej ciany garda,
- zby zostaj zwarte, ale nawet przy penym uzbieniu nie wywouje to niedronoci oddechowej,
- wskutek zetknicia si warg ratowanego wystpuje niebezpieczestwo powstania zastawki uniemoliwiajcej wdech,
zapobiega temu odciganie wargi dolnej,
- sposb ten jest stosowany najczciej, gdy jest skuteczny niemal we wszystkich przypadkach.

Rys. 41. Udronianie przez odgicie gowy do tylu i przycinicie uchwy do szczki

Technika wykonania sposobu II udroniania drg oddechowych (patrz technika wykonania l sposobu - punkty 1, 2, 3, 4). (rys. 41)
5) lew rk, przyciskajc uchw do szczki, utrzymuje rwnoczenie gow w odgiciu,
6) kciukiem rki lewej odciga doln warg w kierunku brdki (rys. 42),
7) trzymanie prawej rki na szczycie gowy jest ju niepotrzebne i tym samym prawa rka pozostaje wolna.
Rys. 42. Udronianie przez odgicie gowy do tyu i przycinicie uchwy do szczki. Uoenie kciuka rki lewej i odcignicie
wargi dolnej.
Uwagi
- najczciej popenianym bdem w tym rkoczynie jest wywieranie opuszkami czterech palcw lewej rki nacisku na czci
mikkie okolicy poduchwowej, co powoduje porednie przyciskanie jzyka do tylnej ciany garda,
- pity palec lewej rki moe by rwnoczenie wykorzystany do kontroli ttna na ttnicy szyjnej.

Sposb III - odgicie gowy do tyu, wysunicie uchwy do przodu i przycinicie uchwy do szczki (zabieg
Esmarcha)
Zasada dziaania
- sposb ten, skadajcy si z trzech rkoczynw, potrzebny jest w praktyce bardzo rzadko,
- stosuje si go u ludzi otyych, z krtk i grub szyj, u ludzi bezzbnych lub ze zmianami zesztywniajcymi w szyjnym odcinku
krgosupa.

Technika wykonania sposobu III udroniania drg oddechowych

1) ratownik odgina gow ratowanego do tyu (patrz technika wy konania sposobu l, pkt. 1-4),
2) nastpnie ujmuje uchw ratowanego w ten sposb, e cztery palce obu rk chwytaj trzon uchwy od dou, natomiast
kciuki opieraj si na brdce od gry (rys. 43),
3) ujt w ten sposb uchw wykonuje ruch w stawie skroniowo--uchwowym, przemieszczajc j do przodu tak, aby zby
dolne znalazy si przed zbami grnymi,
4) palce lewej rki przesuwa ratownik pod brdk i przyciskajc uchw do szczki utrzymuje j w tej nowej pozycji (rys. 44),
5) prawa rka moe by teraz wykorzystana do innych czynnoci.

Rys. 43. Udronianie przez odgicie gowy do tylu, wysunicie uchwy do szczki. Oburczny chwyt za uchw.

Uwagi
_ u osb cakowicie bezzbnych sposb ten w wykonaniu typowym jest nieskuteczny dla utrzymania dronoci,
- w tej sytuacji konieczne jest cige utrzymywanie uchwy oburcz.

Rys. 44. Udronianie przez odgicie gowy do tyu, wysunicie uchwy do szczki. Palce II, III, IV, V lewej rki przemieszczone
cakowicie pod brod
TOALETA JAMY USTNEJ I GARDA
Wprowadzenie
Poniewa w jamie ustnej i gardle mog si znale obce treci i ciaa, nieodzown czynnoci poprzedzajc rkoczyny, majce
na celu udronianie drg oddechowych, jest ich toaleta. Obecno w jamie ustnej i gardle cia obcych, treci pynnej lub pstaej
powoduje, e rkoczyny udroniajce s maoskuteczne lub w ogle nie przywracaj swobodnego przepywu gazw odde-
chowych. Dlatego te konieczna jest kontrola zawartoci jamy ustnej oraz garda i usunicie ewentualnej zawartoci na zewntrz.
Moliwe jest to po rozwarciu szczk nieprzytomnego, co uzyskuje si metod bezprzyrzdow przy wykorzystaniu wycznie siy
palcw ratownika.
1.8.2. Technika rozwierania szczk
1) ratownik odgina gow nieprzytomnego do tyu (patrz rozdzia pt. Technika wykonania sposobu l udroniania drg oddecho-
wych"),
2) nie zwalniajc nacisku prawej rki na szczyt gowy, ratownik przygotowuje palce swej rki lewej tak, aby kciuk i palec wska-
zujcy byy ze sob skrzyowane (rys. 45),

3) opuszk palca wskazujcego kadzie ratownik na przednie zby szczki (grne siekacze), a opuszk kciuka na zby uchwy
(dolne siekacze, rys. 46),
4) nacinicie obu palcw na zby powoduje rozwarcie szczk ratowanego, umoliwiajc kontrol jamy ustnej i garda wzrokiem
oraz palcem wskazujcym drugiej rki.
Technika toalety jamy ustnej i garda
1) nie zmieniajc ukadu palcw lewej rki i ich siy rozwierajcej, ratownik rk spoczywajc na szczycie gowy
nieprzytomnego obraca j na stron praw (rys. 47),
2) wprowadzajc palec wskazujcy prawej rki do ust i garda ratowanego kontroluje ich zawarto,
3) wprowadzonym do ust palcem obnia ratownik prawy kcik ust ratowanego i tym samym umoliwia wypynicie na
zewntrz treci pynnej (tzw. drena, rys. 48)
4) tym samym palcem wygarnia ratownik ewentualn tre psta i obce ciaa.

Rys. 47. Rozwarcie szczk i zwrot gowy w bok przy uyciu rki prawej

Rys. 48. Rozwarcie szczk. Wskaziciel rki prawej odciga kcik ust w d i drenuje tre pynn z jamy ustnej.

Uwagi
- jeeli z powodu szczkocisku nie udaje si ratownikowi rozewrze szczk nieprzytomnego, a rwnoczenie zachodzi ko-
nieczno stosowania sztucznej wentylacji puc, powietrze naley wdmuchiwa przez nos ratowanego (sposb usta-nos),
- do rozwierania zacinitych szczk nieprzytomnego
nie wolno uywa adnych przyrzdw.
SZTUCZNA WENTYLACJA PUC POWIETRZEM WYDECHOWYM RATOWNIKA
Wprowadzenie
Sztuczna wentylacja puc zwana rwnie, cho mniej waciwie, sztucznym oddychaniem, jest zabiegiem stosowanym w celu
zastpienia, a nastpnie przywrcenia spontanicznej czynnoci oddechowej. Jako skuteczniejsze stosuje si obecnie bezporednie
metody sztucznej wentylacji puc. Dziki tym metodom zmiana objtoci puc dokonuje si bezporednio pod wpywem
wtaczanych tam gazw. Ruchy klatki piersiowej s ruchami wtrnymi, zalenymi od ruchu puc (rozpranie i opadanie puc).
Jedn z metod bezporedniej sztucznej wentylacji puc jest wdmuchiwanie do ukadu oddechowego osoby ratowanej powietrza
wydechowego ratownika.
Moliwe s w tym wypadku trzy bezprzyrzdowe sposoby:
1) sposb usta-usta,
2) sposb usta-nos,
3) sposb usta-usta-nos (u noworodkw i maych dzieci).
Gospodarka tlenem i dwutlenkiem wgla w sztucznej wentylacji puc powietrzem wydechowym ratownika
Powietrze wydechowe ratownika zawiera mniej tlenu, a wicej dwutlenku wgla ni powietrze atmosferyczne. Ze wzgldu jednak
na zmieniajcy si skad powietrza wydechowego w jego kolejnych partiach moe ono by jeszcze wykorzystane do wentylacji
drugiego czowieka (rys. 49).
Z uwagi na budow anatomiczn ukadu oddechowego i fakt, e w drogach oddechowych nie ma wymiany gazowej, pierwsz
cz powietrza wydechowego ratownika stanowi powietrze atmosferyczne (O2 = 21%, C02 = 0.03%). Objto ta, rwna
objtoci drg oddechowych - tzn. objtoci tzw. anatomicznej przestrzeni martwej, wynosi ok. 150 ml, czyli 1/3 objtoci
oddechowej.

Rys. 49. Sztuczna wentylacja plu powietrzem wydechowym ratownika (APM -anatomiczna przestrze martwa, Vt objto
oddechowa)

Rys. 50. Krzywa dysocjacji oksyhemoglobiny wg Barcrofta

Nastpna porcja powietrza wydechowego zawiera mniej tlenu a wicej dwutlenku wgla (O2 = 14%, C02 = 6%). Jest to tzw. po-
wietrze pcherzykowe. Przy kocu sztucznego wdechu ok. 150 ml powietrza pcherzykowego ratownika wypenia u ratownika
jego drogi oddechowe, wic nie bierze udziau w wymianie gazowej. Wobec tego zawarto tlenu i dwutlenku wgla w gazach
wypeniajcych pcherzyki pucne ratowanego pozwala jeszcze na skuteczn wymian gazowa. Przy znacznej hiperwentylacji u
ratownika i dziki waciwociom krzywej dysocjacji hemoglobiny (rys. 50) sztuczne oddychanie powietrzem wydechowym
ratownika niewiele rni si od wentylacji powietrzem atmosferycznym.
U maych dzieci, ze wzgldu na ich ma objto oddechow, do rozprenia puc w czasie sztucznego wdechu wystarcza
objto z przestrzeni martwej ratownika (wentylacja odbywa si faktycznie powietrzem atmosferycznym).
Zalety metody sztucznej wentylacji puc powietrzem wydechowym ratownika
1) sposoby te umoliwiaj stae utrzymywanie dronoci drg oddechowych,
2) daj potrzebn objto gazw wydechowych, a nawet istnieje pewna rezerwa objtociowa ze wzgldu na moliwo wyko-
nywania przez ratownika gbszych ni normalnie oddechw,
3) mog by stosowane w kadej pozycji ciaa ratowanego pod warunkiem dostpu do jego gowy i wolnej przestrzeni dla zmian
objtoci klatki piersiowej podczas sztucznego oddychania,
4) nie ma przeciwwskaza do stosowania tych sposobw w przypadku zamania koczyn, eber czy krgosupa,
5) sposoby te s stosunkowo atwe do nauczenia si,
6) nie s zbyt mczce dla ratownika.
Sztuczna wentylacja puc powietrzem wydechowym ratownika sposobem usta-usta
Technika wykonania
1) ratownik kontroluje zawarto jamy ustnej i garda oraz udroni drogi oddechowe sposobem l lub II (rys. 51),
2) rka z wierzchoka gowy przesuwa si na nos (cay czas wywierajc nacisk w celu utrzymania udronienia) kciukiem i palcem
wskazujcym, uoonymi moliwie pasko, obejmuje nos od gry i zaciska nozdrza przednie celem uniemoliwienia ucieczki
przez nos powietrza wdmuchiwanego (rys. 52),
3) ratownik wykonuje wdech i pochyla si nad ratowanym, obejmujc jego usta swoimi,
4) dokonuje wydechu do puc ratowanego, obserwujc uniesienie si klatki piersiowej (rys. 53),

Rys. 51. Sztuczna wentylacja puc.powietrzem wydechowym ratownika.

Sposb usta-usta.
Udronianie sposobem II. Gowa odgita do tyu przy uyciu prawej rki. uchwa przycinita do szczki lewa rka, dolna warga
odcignita ku brdce przy uyciu kciuka lewej rki.
5) po skutecznym dokonaniu wydechu do puc. ratownik odsuwa twarz od twarzy nie oddychajcego, u ktrego w tym czasie
dochodzi do biernego wydechu - opadnicia klatki piersiowej (rys. 54) - obserwuje opadanie klatki piersiowej, sucha i czuje
wydech,
6) ratownik powtarza czynnoci pkt. 3, 4, 5.
Sztuczna wentylacja puc powietrzem wydechowym ratownika sposobem usta-nos
Technika wykonania
1) ratownik kontroluje zawarto jamy ustnej i garda oraz udroni drogi oddechowe sposobem l lub II,
2) przyciskajc rk uchw do szczki, kciukiem i palcem wskazujcym zaciska wargi ratowanego (rys. 55),

Rys. 52. Sztuczna wentylacja puc. powietrzem wydechowym ratownika.

Sposb usta-usta. Gowa odgita do tylu, dolna warga odcignita ku brdce. Kciuk i wskaziciel rki prawej zaciskaj otwory
nosowe.

Rys. 53. Sztuczna wentylacja puc powietrzem wydechowym ratownika.

Sposb usta-usta. Wdmuchiwanie powietrza i obserwacja klatki piersiowej.
Rys. 54. Sztuczna wentylacja puc powietrzem wydechowym ratownika.
Sposb usta-usta. Bierny wydech ratowanego, wdech ratownika i obserwacja klatki piersiowej.

Rys. 55. Sztuczna wentylacja puc powietrzem wydechowym ratownika.

Sposb usta-usta. Gowa odgita do tylu. uchwa przycinita do szczki, dolna warga odcignita ku brdce. Kciuk i wskaziciel
rki lewej zaciskaj wargi.
3) ratownik wykonuje wdech i pochyla si nad ratowanym, obejmujc ustami jego nos,
4) przez nos ratowanego dokonuje wydechu powietrza do jogo puc, obserwujc uniesienie si klatki piersiowej,
5) po skutecznym dokonaniu wydechu do puc ratownika odsuwa twarz od twarzy nie oddychajcego, u ktrego, w tym czasie
dochodzi do biernego wydechu - opadnicia klatki piersiowej,
6) ratownik powtarza czynnoci zawarte w pkt. 3, 4, 5.

Sztuczna wentylacja puc powietrzem wydechowym ratownika sposobem usta-usta-nos

Technika wykonania
1) ratownik kontroluje zawarto jamy ustnej i garda oraz udroni drogi oddechowe sposobem l lub II
2) jedna rka ratownika pozostaje przez cay czas na szczycie gwki dziecka,
3) ratownik wykonuje wdech i pochyla si nad ratowanym, obejmujc swoimi ustami usta i nos dziecka (rys. 57),
4) poprzez usta i nos dziecka dokonuje wydechu do puc dziecka, obserwujc uniesienie si klatki piersiowej,
5) po skutecznym dokonaniu wydechu do puc, ratownik odsuwa twarz od twarzy nie oddychajcego, u ktrego w tym czasie
dochodzi do biernego wydechu - opadnicia klatki piersiowej,
6) ratownik powtarza czynnoci zawarte w pkt. 3, 4, 5.

Rys. 57. Sztuczna wentylacja puc powietrzem wydechowym ratownika.

Sposb usta-usta-nos. Schemat.
Czstotliwo wykonywania sztucznych wdechw

W cigu minuty naley wykona:

- u osb dorosych - ok. 12-16 wdechw
- u dzieci i modziey - ok. 20-25 wdechw
- u niemowlt - ok. 30 wdechw
Uwagi
1) Przy dokonywaniu przez ratownika wydechu do puc ratowanego i obserwowaniu jego klatki piersiowej istniej nastpujce
moliwoci:
a) uniesienie klatki piersiowej jest dowodem, e powietrze dostao si do puc, to znaczy, e udronienie drg oddechowych i
sztuczna wentylacja puc s skuteczne, ratownik moe wykona nastpne czynnoci,
b) brak uniesienia klatki piersiowej i wyczuwalny opr przeciw prbie dokonania wydechu bd wiadczy o braku
dronoci i nieskutecznej wentylacji, wic konieczna jest poprawa udronienia i ponowna prba dokonania wydechu do puc
ratowanego,
c) brak uniesienia klatki piersiowej, gdy wystpuje uniesienie nadbrzusza, moe wynika z dwch przyczyn:
- jeeli po prbie sztucznego wdechu nadbrzusze opadnie wiadczy to o skutecznej wentylacji, gdy u osobnika ze sztywn
klatk piersiowa (zwapnienie chrzstek ebrowych u osb starszych), uniesienie i opadanie nadbrzusza jest wywoane
wydatniejszymi w tych okolicznociach biernymi ruchami przepony;
- jeeli nadbrzusze nie opadnie w czasie przeznaczonym na bierny wydech, wiadczy to o zym udronieniu drg oddechowych i
o wdmuchniciu powietrza do odka; kada nastpna prba wykonania sztucznego wdechu bez poprawy dronoci
powoduje dalsze unoszenie si nadbrzusza i grozi przesuniciem si treci odkowej do garda i zachyniciem, konieczna jest
poprawa dronoci drg oddechowych,
2} przy wykonaniu sposobu usta-nos uszczelnienia warg ratowanego mona dokona poprzez przycinicie do nich policzka
ratownika podczas sztucznego wdechu,
3) rytm oddechowy wynika czciowo z czasu potrzebnego na wdech (uniesienie klatki piersiowej), a nastpnie na bierny wydech
(opadnicie klatki piersiowej).

SZTUCZNE KRENIE KRWI

Wprowadzenie
Trzeci podstawowy mechaniczny zabieg reanimacyjny polega na wytworzeniu sztucznego ruchu krwi. Dokonuje si tego poprzez
rytmiczne zgniatanie serca i tym samym wyciskanie z niego krwi do naczy krwiononych (sztuczne krenie). W warunkach
operacyjnego otwarcia klatki piersiowej mona to wykona metod bezporedniego uciskania serca rk (rkami). Natomiast na
miejscu wypadku stosuje si tzw. poredni masa serca. Sztuczne krenie krwi jest wwczas wywoane porednim zgniataniem
serca lecego pomidzy mostkiem, a krgosupem (rys. 58).

Rys. 58. Tzw. poredni masa serca. Zgniatanie serca pomidzy mostkiem, a krgosupem. Przekrj poprzeczny przez klatk
piersiow. Schemat.

Rys. 59. Wyznaczanie miejsca ucisku mostka w tzw. porednim masau serca
Tzw. poredni masa serca
Technika wykonania
1) ratownik klka na wysokoci barku ofiary wypadku,
2) w podunej osi ciaa jedn rk znajduje w dolnej czci mostka wyrostek mieczykowaty i przykada obok trzy palce drugiej
rki, a nastpnie przykada obok do palcw do.
U osb dorosych i dzieci miejsce ucisku znajduje si w 1/3 dugoci mostka mierzc od dou. W praktyce jest to miejsce
przecicia si podunej osi linii ciaa z osi linii sutek normalnie zbudowanego mczyzny. U noworodkw miejsce ucisku
usytuowane jest wyej - w poowie mostka,
3) na wybranym na mostku miejscu ratownik ukada nadgarstek lewej rki, a nastpnie nadgarstek rki prawej (rys. 59):
a) u dzieci (3-7 lat) wystarczy uoy tylko nadgarstek jednej rki (rys. 60),
b) u noworodkw (0-1/2 roku) tzw. poredni masa serca ratownik wykonuje dwoma palcami - wskazicielem i rodkowym (rys.
61),
4) palce rk (wyczajc tzw. poredni masa serca u noworodkw) powinny by skierowane ku grze, aby nie dotykay klatki
Piersiowej,
5) ratownik usztywnia stawy okciowe i pochyla si nad klatk piersiow osoby ratowanej,
6) wykorzystujc si rk i ciar grnej poowy wasnego ciaa, uciska rytmicznie mostek tak, aby amplituda ruchw mostka
wyniosa 3-5 cm u dorosych (rys. 62),
7) okresowo ratownik przerywa masa i bada ttno na ttnicy szyjnej lub udowej celem sprawdzenia czy nie powrcio spon-
taniczne krenie.

Rys. 59. Tzw. poredni masa serca u osoby dorosej. Ukad rk ratownika

Rys. 60. Tzw. poredni masa serca u dzieci. Ukad rk ratownika

Rys. 61. Tzw. poredni masa serca u noworodkw. Ukad rk ratownika

Czstotliwo wykonywania tzw. poredniego masau serca

W cigu minuty naley wykona:
- u osb dorosych - ok. 60-80 ucini
- u dzieci i modziey - ok. 80-100 ucini
- u noworodkw - ok. 120 ucini
Uwagi
1) warunkiem prowadzenia skutecznego tzw. poredniego masau serca jest paskie uoenie ratowanego na wznak (na plecach),
na twardym podou np: na pokadzie reanimacyjnym odzi ratowniczej, desce surfingowej, piasku, ziemi, platformie pywalni
itp.,
2) tzw. poredni masa serca musi by wykonywany rwnoczenie ze skuteczn, sztuczn wentylacj puc,
3) ocena skutecznoci tzw. poredniego masau serca polega na:
a) stwierdzeniu fali ttna w ttnicy szyjnej w momencie ucinicia mostka (sposb bezporedni, moliwy tylko przy
obecnoci drugiego ratownika),
b) ewentualnym stwierdzeniu nastpujcych objaww, jak (sposb poredni):
- zarowienie si skry
- zwenie renic
- reakcja renic na wiato
- powrt niektrych odruchw, np.: poykania, odruchu rogwkowego,
4) podczas wykonywania tzw. poredniego masau serca naley zwrci uwag na prawidowe uoenie nadgarstkw na mostku
ratowanego, gdy:
a) masa wykonywany zbyt wysoko jest nieskuteczny
b) masa wykonywany zbyt nisko grozi pkniciem wtroby,
5) u osb ze sztywn klatk piersiow (wystpujce szczeglnie u osobnikw starszych) pomimo prawidowego masau naley li-
czy si z moliwoci poamania eber, co nie powinno spowodowa zaprzestania dalszego prowadzenia zabiegu,
6) tzw. poredniego masau serca nie wolno wykonywa, jeeli obecne jest spontaniczne krenie krwi.

UOENIE BOCZNE USTALONE

Wprowadzenie
Pozycj, w ktrej najczciej ukada si chorych (w tym nieprzytomnych), bywa uoenie na wznak. Jest to jednak pozycja bardzo
niebezpieczna dla osb nieprzytomnych ze wzgldu na atwo wystpienia niedronoci oddechowej. Moe ja spowodowa
zapadajcy si jzyk, opadajca uchwa ewentualnie obce treci, ktre w takim uoeniu nie mog by zdrenowane na zewntrz.
Dlatego te kadego nieprzytomnego, nawet oddychajcego spontanicznie naley traktowa jak osob zagroon niedronoci
oddechow i uoy j w pozycji bezpiecznej, tj. w pooeniu bocznym ustalonym.
Pozycja boczna ustalona
Zaoenia
- odgicie gowy do tyu - podstawowy rkoczyn w celu uzyskania dronoci na odcinku garda;
- zwrcenie twarzy do podoa umoliwiajce bierny odpyw pynnej i ppynnej treci z jamy ustnej i garda na
zewntrz, oraz odsunicie si jzyka i uchwy do tylnej ciany garda pod wpywem wasnego ciaru;
pooenie palcw rki dalszej od podoa pod twarz zapobiegajce powrotowi gowy do pozycji przygiciowej (rys. 63);
wysunicie do tyu koczyny grnej bliszej podoa, zgitej w stawie barkowym i okciowym zabezpieczajce przed
przewrceniem si bezwadnego ciaa na plecy (rys. 64);
- wysunicie do przodu koczyny dolnej, bliszej podoa, zgitej w stawie biodrowym i kolanowym uniemoliwiajce
przewrcenie si ratowanego na brzuch (rys. 65);
- w razie potrzeby lepszego udronienia drg oddechowych ratownik przyciska uchw nieprzytomnego do szczki oraz
odciga doln warg lub nawet wykonuje III sposb udronienia nieprzytomnego (jeeli nie jest potrzebny tzw. masa
serca).

Rys. 62. Uoenie boczne ustalone. Gowa odgita do tylu, palce rki dalszej od podoa pod twarz

Rys. 63. Uoenie boczne ustalone. Koczyna grna blisza podoa wygita do tyu
Rys. 64 Uoenie boczne ustalone. Koczyna grna blisza podoa wygita do tyu. Koczyna dolna dalsza od podoa
wyprostowana

ODDECHOWO-KRENIOWA RESUSCYTACJA MZGU

Metoda jednego ratownika"

Jeeli na miejscu wypadku znajduje si tylko jeden ratujcy wykonuje on wtedy samodzielnie wszystkie trzy podstawowe; zabiegi
reanimacyjne, tzn. udronienie drg oddechowych, sztuczn wentylacj puc i wytworzenie sztucznego krenia krwi przez masa
serca.
Resuscytacj oddechowo-kreniow mzgu ratownik rozpoczyna od przywrcenia i utrzymania dronoci grnych drg
oddechowych przez skuteczne zastosowanie potrzebnych rkoczynw. Nastpnie wykonuje 2-4 szybkich oddechw w celu
nasycenia krwi zalegajcej w pucach w tlen, a przy okazji sprawdzenia dronoci grnych drg oddechowych. Po czym
rozpoczyna wykonywanie naprzemiennie 3 oddechw i 10-15 ucini mostka z czstotliwoci ok. 80 razy na minut ( szybciej
ni przy 2 ratownikach).
Skuteczno tych zabiegw oceniana jest na podstawie unoszenia si klatki piersiowej i ewentualnego zarowienia si warg,
skry oraz zwenia si renic. Powysze zabiegi ratownik wykonuje a do chwili powrotu spontanicznego krenia w sposb
cykliczny tj. co 2 wdechy nastpuje 10-15 ucini mostka. Dowodem powrotu wasnego krenia jest pojawienie si i
utrzymywanie ttna na ttnicy szyjnej lub udowej w przerwie pomidzy uciniciami mostka. Badania ttna przeprowadza si
kilkakrotnie, a do powrotu wasnego krenia.
Po uzyskaniu spontanicznego krenia, w dalszej akcji reanimacyjnej ratownik prowadzi tylko sztuczn wentylacj puc, nie
zapominajc o utrzymywaniu dronoci i okresowym (w czasie biernego wydechu ratowanego) kontrolowaniu obecnoci ttna.
Po powrocie spontanicznego oddechu, ale jeszcze przy braku przytomnoci u ratowanego, ratownik ukada go w pozycji bocznej
ustalonej, traktujc rwnoczenie osob ratowan jako zagroona niedronoci oraz moliwoci ponownej utraty
spontanicznego oddychania i krenia. Z tego te wzgldu konieczna jest nieprzerwana kontrola czynnoci ukadu oddechowego i
krenia.
W przypadku gdy nie powracaj wasne czynnoci yciowe, ratownik prowadzi zabiegi reanimacyjne do chwili wystpienia
znamion mierci (celem uniknicia pomyki przy podejmowaniu decyzji o zaprzestaniu kontynuowania zabiegw reanimacyjnych
naley prowadzi akcj ratownicz do chwili przybycia lekarza!)

Metoda dwch ratownikw"

W metodzie tej nastpuje podzia czynnoci na dwch ratownikw. Jeden z nich zajmuje si udranianiem drg oddechowych i
sztuczn wentylacj puc, drugi natomiast prowadzi poredni masa serca.
Z uwagi na fakt, e sprawdzenie dronoci oddechowej i jej ewentualne przywrcenie zajmuje zwykle wicej czasu ni
przystpienie do ucini mostka, ratownik majcy wykonywa tzw. poredni masa serca zaczyna go od razu stosowa, nie
zwracajc uwagi na czynnoci drugiego ratownika.
Po udronieniu grnych drg oddechowych ratownik prowadzcy sztuczn wentylacj wykonuje 2-4 szybkich pocztkowych
wdechw po czym nastpuje cykliczne wykonywanie zabiegw RKO, tzn. na 1 wdech ma przypa 5 ucini mostka
(czstotliwo poredniego masau serca ok. 60 razy na minut). Ratownicy nie robi przerw w swoich czynnociach, w celu
zsynchronizowania wykonywanych zabiegw. W praktyce najlepiej gdy wykonujcy poredni masa serca liczy wolno do piciu.
Przy metodzie dwch ratownikw" skuteczno tzw. poredniego masau serca moe by sprawdzana w sposb bezporedni. W
czasie biernego wydechu ratowanego ratownik kontroluje ttno na ttnicy szyjnej. Obecno ttna w czasie ucini mostka,
dokonywanych przez drugiego ratownika wiadczy bezporednio o skutecznoci tzw. masau serca, czyli wytworzeniu sztucznego
krenia.
Badanie ttna przez prowadzcego tzw. masa serca w momentach, gdy nie wykonuje on ucini mostka, ma na celu
stwierdzenie ewentualnego powrotu samoistnego krenia. Brak ttna w przerwie tzw. masau serca wiadczy w dalszym cigu o
zatrzymaniu spontanicznego krenia i jest wskazaniem do dalszego prowadzenia zabiegu tzw. masau serca.
Sposb postpowania w wypadku powrotu spontanicznego krenia, a nastpnie oddychania oraz czas prowadzenia zabiegw
reanimacyjnych jest analogiczny do metody jednego ratownika".
 ROZDZIA 5

UDZIELANIE POMOCY TONCEMU W ROZMAITYCH WYPADKACH

Bez wzgldu na rodzaj wypadku tonicia, zawsze trzeba mie na uwadze bezpieczestwo wasne i osb przypadkowo obecnych
na miejscu wypadku. Drug podstawow zasad jest jak najszybsze dziaanie w udzieleniu pomocy osobie toncej, bowiem tylko
byskawiczne przerwanie procesu tonicia gwarantuje powodzenie akcji i nie dopuszcza do powstania powanego rozstroju
zdrowia ratowanego.
O sposobie powodzenia akcji decyduj gwnie nastpujce czynniki:
1. Stan zagroenia osoby toncej, to jest czy utrzymuje si ona na powierzchni czy te znajduje si ju pod wod i ewentualnie jak
dugo trwa zanurzenie?
2. Czy mamy do czynienia z osob nie umiejc pywa czy te jest to po prostu chwilowe osabienie sil pywaka?
3. Odlego miejsca wypadku od brzegu.
4. Rozmiary wypadku, to znaczy czy tonie jedna osoba czy te jest to np. wywrotka odzi, gdzie w wodzie znalazo si niespo-
dziewanie wicej osb.
5. Wiek osoby toncej, jeeli bowiem wypadek dotyczy dziecka, naley natychmiast udzieli mu pomocy najszybszym sposobem,
poniewa zagroenie ycia jest tu zawsze najwiksze a, element niebezpieczestwa ratownika jest zmniejszony do minimum.

TONCY UTRZYMUJE SI NA POWIERZCHNI

UDZIELANIE POMOCY Z BRZEGU
pod tym pojciem naley rozumie prowadzenie akcji bez wchodzenia do wody i stosowania sprztu pywajcego, prowadzonej z
ldu staego lub pomostu. W wyjtkowych wypadkach ratownik wchodzi do wody, pozostajc jednak w staym kontakcie z
brzegiem basenu (rys. 65).

Rys. 66a-j. Pomoc z brzegu

Jest to podstawowy sposb, ktry powinien by stosowany w odniesieniu do wypadkw majcych miejsce w bliszej odlegoci
od brzegu. Warunkiem najwaniejszym jest moliwo podania toncemu dugiej tyczki, gazi itp. lub rzuceniu mu koa ratunko-
wego czy te rzutki (rys. 66).
Jeeli toncy znajduje si w bezporednim zasigu:
1- Podajc mu rk lub jakikolwiek przedmiot musimy pamita, e toncy chwyta z du si i bdzie usiowa nie tyle wcign
nas do wody, ale jego celem bdzie wydostanie si z niej jak najszybciej, std musimy si spodziewa silnego szarpnicia.
Poniewa grozi to utrat rwnowagi i faktycznie niebezpieczestwem znalezienia si w wodzie razem z ratowanym, naley si
wczeniej przed tym zabezpieczy. Jeeli to jest moliwe, jedn rk uchwymy si jakiegokolwiek staego
punktu otoczenia, a drug podajmy toncemu tyczk lub nawet t rk bezporednio, a jeeli nie ma si czego uchwyci naley
pooy si pasko na brzegu basenu czy pomostu i dopiero wwczas nawiza z toncym kontakt. Majc moliwo podania mu
specjalnie do tego celu przeznaczonej tyczki lub czegokolwiek innego np. gazi czy fragmentu odziey, a nawet rcznika,
musimy j bezwzgldnie wykorzysta, poniewa zawsze bezpieczniej jest unikn bezporedniego kontaktu z toncym.
2. Te same zasady dotycz podawania toncemu wiosa czy te rki w chwili, kiedy pomoc udzielana jest z jednostki pywajcej.
Na lodzi trudniej jest utrzyma rwnowag ni na staym ladzie lub pomocie.

Rys. 67. Kierunek rzutu koa z link na rzece

Jeeli toncy znajduje si poza bezporednim zasigiem, ale w nieduej odlegoci:

1. Najskuteczniejszym sposobem jest rzucenie mu koa ratunkowego lub rzutki i moliwo cignicia go do brzegu za pomoc
linki przymocowanej do uytego sprztu. Po nieudanym rzucie najlepiej jest powtrzy go na nowo, a jeeli brak jest pod rk
nowego sprztu, naley byskawicznie cign ten ' rzucony i prbowa ponownie rzuci w poblie toncego. Zawsze trzeba
dany sprzt rzuca w odlegoci 1 metra przed albo poza osob tonc uwzgldniajc ewentualny polizg koa. Na rzekach koo
wzgldnie rzutk przerzucamy za toncego w gr w stosunku do kierunku prdu. Spywajca linka napynie na toncego. Nie
wolno rzuca ponad toncym, lecz obok jego gowy i cigajc link rzucony sprzt, stara si kierunkiem pocigania linki
uatwi toncemu uchwycenie no. Nigdy nie celujemy bezporednio w czowieka, poniewa prcz moliwoci zranienia go,
moemy doprowadzi do pogbienia stanu paniki i wywoa u toncego nawet obaw w stosunku do kolejnych prb podawania
mu sprztu ratunkowego.
2. Jeeli dostpne koa ratunkowe nie posiadaj umocowanej linki do holowania, mimo wszystko naley uy ich w tym celu. To
samo dotyczy wszelkiego rodzaju przedmiotw, ktre mog pomc toncemu utrzyma si na wodzie do czasu wydostania go na
brzeg, a mog to by np. piki lub nadmuchiwane zabawki plaowe, deski do nauki pywania, pasy ratunkowe stosowane na
odziach itp. Moliwo utrzymania si na wodzie przy pomocy jednego z wymienionych przedmiotw przerwie natychmiast pro-
ces tonicia i wwczas mona bdzie spokojniej pomyle o sposobie wydostania si ratowanego na brzeg. W celu ratowania
ycia osobie toncej konieczne jest - w omawianym przykadzie - zastosowanie kadego podrcznego przedmiotu, ktry wcale nie
musi by klasycznym sprztem ratunkowym. Najwaniejsze jest zawsze byskawiczne udzielenie pomocy.
Dosy popularne jest zalecenie, aby z braku wymienionych moliwoci, osoby bdce wiadkami wypadku utworzyy swego
rodzaju acuch " - przez wzajemne uchwycenie si za rce i w ten sposb udzieliy szybkiej pomocy (rys. 68). Wskazane jest,
aby w kierunku gbokiej wody weszy osoby dobrze umiejce pywa. Uczestnik acucha" znajdujcy si najbliej toncego
powinien poda mu rk, a najlepiej jakikolwiek trzymany przedmiot, ktry zabezpiecza przed bezporednim kontaktem z
toncym. Na podany sygna wszyscy wsplnym dziaaniem powinni wycign go z wody. Wydaje si to jednak mao realne w
odniesieniu do autentycznego wypadku, poniewa trudno jest wwczas znale odwanych, ktrzy chcieliby uczestniczy w takiej
akcji. Dodatkowo, zanim wytumaczy si przypadkowym osobom o co chodzi, minie z pewnoci zbyt wiele cennego czasu.
Byoby to moliwe do wykonania tylko przez grup wczeniej przeszkolon, np. druyn WOPR.

Rys. 68. Ustawienie w acuch celem udzielenia pomocy

Przy ratowaniu ycia czowiekowi toncemu liczy si przede wszystkim skuteczno, a nie efektowno naszego dziaania.
UDZIELANIE POMOCY PRZY ZASTOSOWANIU JEDNOSTKI PYWAJCEJ

Zasadniczo uywa si do tego celu odzi wiosowych, stanowicych klasyczne wyposaenie wikszego kpieliska.
Interwencja odbywa si najczciej z odzi ratownika dyurujcego na wodzie. Obok odzi wiosowych przydatnych najbardziej na
terenie kpielisk, stosuje si w ratownictwie lodzie motorowe, a szczeglnie w pokonywaniu wikszych odlegoci, kiedy trzeba
np. udzieli szybkiej pomocy zaodze wywrconej odzi.
odzie wiosowe
1. W razie wypadku stosowa kad najblisz sprawn d.
2. Dopywa zawsze najkrtsz droga, zwracajc jednak uwag na inne osoby przebywajce w wodzie w pobliu. Wskazane jest,
by na odzi byo minimum dwch ratownikw i wwczas jeden zajmuje si wiosowaniem, a drugi podaje kierunek,
obserwuje toncego, podaje mu lub rzuca sprzt ratunkowy. Po dopyniciu obracamy d ruf do toncego i powoli
dopywamy tyem.

Rys. 69. Dopywanie do toncego

3. Dopywa naley z tak dokadnoci, by nie spowodowa zderzenia z toncym; szczeglnie naley zwraca na to uwag na
rzece i w odniesieniu do zbiornikw wodnych, gdzie wystpuje due falowanie.
Pamitajmy! d mocno obciona bdzie inaczej znoszona przez prd rzeczny ni dka lekka. Ponadto o wiele trudniej jest
zatrzyma rozpdzon cik d, ni moe si to zdawa.
4. Jeeli dopywamy do toncego kajakiem, pozwlmy mu tylko na uchwycenie si dziobu wzgldnie wcignicie si i pooenie
na dziobie i wiosujc do tyu wracajmy do brzegu. Przy zastosowaniu kajaka nie naley wykonywa zbdnego zawracania z
ratowanym, uczepionym dziobu lub rufy. Nie wolno pod adnym pozorem pozwoli toncemu na czepianie si burty ani na prby
wchodzenia na kajak.
Wyciganie ratowanego na d
Jeeli odlego od brzegu nie jest zbyt wielka, naley zrezygnowa z prb wydostawania osoby ratowanej na pokad odzi
ratunkowej. Rezygnuje si z tego rwnie, kiedy w wodzie znajduje si wicej osb toncych; naley im wwczas pozwoli na
uczepienie si bokw odzi i ostronie wiosujc, skierowa si do najbliszego bezpiecznego brzegu (odzie ratunkowe s
wyposaone w specjalne korale", bdce drewnianymi pywakami zawieszonymi na linie wzdu burt niedosinych z wody -
mowa tu o kutrach ratunkowych - posiadaj w wyposaeniu specjalne sieci burtowe, przypominajce swoim wygldem
poczone drabinki sznurowe).W kadym wypadku, kiedy istnieje niebezpieczestwo wywrcenia odzi lub jej nadmiernego
przecienia, naley zrezygnowa z wydostania toncego na d.

Rwnie w przypadku niemoliwoci wycignicia toncego na pokad (np. zbyt duy ciar ponad siy ratownika) pyniemy
odzi najkrtsz drog do brzegu trzymajc toncego pod pachami - w przypadku dwch ratownikw, wzgldnie obwizujc go
pod pachami lin (wze ratowniczy nie zaciskajcy si), umieszczamy go na linie przywizanej do odzi, lub z zaoonym pasem
wypornociowym wgorz" - w przypadku pierwszego ratownika.
Akcj podejmowania na pokad prowadzi naley zawsze w stosunku do: dzieci, osb o zej kondycji fizycznej lub dugo
przebywajcych w wodzie i w takich okresach roku, kiedy woda jest zimna. Z kolei osobom sprawnym fizycznie naley jedynie
pomc przy wchodzeniu na d, ale pamita trzeba, by wchodzenie odbywao si ze strony rufy w przypadku maych jednostek,
a z rufy lub burty w przypadku wikszych.
Pamitajmy! Osoby z zachowana przytomnoci (bo o takich tu mowa) zachowuj si czsto agresywnie i dochodzi tu najczciej
do szeregu zadrapa i stucze ze strony toncego jak i ze strony ratownika. Jeeli ratujcych jest dwch, jeden z nich powinien
wej do wody i ochrania toncego przed ewentualnym skaleczeniem o brzegi odzi. Jeeli ratownikw jest trzech wwczas
dwch pozostaje na odzi, a jeden wchodzi do wody.

Rys. 71. Wyciganie z wody na d

Te same zasady obowizuj przy wyciganiu toncego na dosiny pomost, cho wykonuje si to rzadziej ze wzgldu na obecno
drabinek do wychodzenia z wody a moliwo szybkiego przedostania si na pytk wod przy ich braku.
Zawsze trzeba pamita o zabezpieczeniu si przed wcigniciem do wody.
Czasami zdarza si, e ratownik zmuszony jest skoczy z odzi do wody w celu bezporedniego udzielenia pomocy (np. tonie
dziecko, tonca osoba zaczyna znika pod lustrem wody itp.).
W przypadku gdy jest sama na odzi bezwzgldnie musi przed skokiem zakotwiczy d aby po skoku nie odpyna i nie byo
potrzeby goni jej wraz z holowanym toncym. Wiatr i fala mog rwnie zdryfowa d, dlatego te najlepiej jest d
zakotwiczy. W przypadku braku kotwicy naley przywiza do odzi link odpowiedniej dugoci, ktrej drugi koniec
obwizujemy wok siebie Wzem niezaciskajcym si (np. ratowniczym). Po doholowaniu osoby toncej do odzi wycigamy
toncego na d znanymi sposobami (tak jak na dosiny brzeg).
odzie motorowe
1. Podobnie jak odzi wiosowa, tak rwnie majc do dyspozycji napd silnikowy, naley pyn najkrtsz drog w stron
miejsca wypadku.
2. Pyn naley z maksymalna szybkoci, wytracajc j stopniowo prawie do zatrzymania przy zblieniu si do toncego.
W chwili kiedy dzib odzi znajduje si w odlegoci okoo 2 metrw przed toncym, trzeba szybkim ruchem zoy ster na burt i
po 2-3 sekundach wyczy silnik, gaszc go zupenie lub wyciskajc sprzgo (chodzi tu o wyczenie obrotw ruby, ktra
mogaby przypadkowo skaleczy toncego). Wystpi wwczas zjawisko zarzucania rufy i znajdziemy si wybran burt przy
osobie ratowanej (rys. 72).
3. Jeeli istnieje moliwo, jeszcze przed cakowitym dopyniciem do miejsca wypadku naley rzuci koo lub rzutk.
4. Jeeli dopywa si z wirau, naley prowadzi d tak, by w odlegoci okoo 5 metrw mc przyj kurs prosty na toncego i
dalej postpowa jak wyej.
5. Na pokad wyciga z zachowaniem wyej wymienionych zasad, W przypadku odzi motorowych nie istnieje moliwo
holowania
toncego pozostajcego w wodzie ze wzgldu na niebezpieczestwo utraty kontaktu z brzegiem odzi i dostania si w poblie pra-
cujcej ruby, prdko poruszania si odzi motorowej poczona z gwatownie wzrastajcym oporem wody uniemoliwiajcym
skuteczne trzymanie si burty. Nawet pozornie niewielka szybko nie moe by stosowana do takich zabiegw.

Rys. 72. Podchodzenie odzi motorowa do czowieka w wodzie

odzie aglowe
W zasadzie nie s uywane do celw ratunkowych ze wzgldu na du zaleno od kierunku i siy wiatru jak rwnie z uwagi na
do skomplikowane manewry, ktre trzeba wykona przy dochodzeniu do miejsca wypadku. odzi tych, jako ratunkowych,
uywa si gwnie w przypadku wypadnicia wasnego czonka zaogi za burt lub do niesienia pomocy ofiarom jednostek
wywrconych w ssiedztwie. W sytuacjach katastrof, np. statkw pasaerskich uywa si kadego dostpnego sprztu pywajce-
go, a wic i lodzi aglowych.
Oglnie obowizujc zasad jest dochodzenie do toncego od strony nawietrznej przy jachtach bezbalastowych i od strony
zawietrznej przy jachtach balastowych, cho przy zastosowaniu tych ostatnich kierunek jest w zasadzie dowolny.
Zadaniem sternika jest wykona manewr dochodzenia od razu za pierwszym podejciem. Kiedy udzielamy pomocy z odzi
aglowej naley toncego zawsze wyciga na pokad przy zachowaniu oczywicie wszystkich rodkw ostronoci.
Pamitajmy! Bdc w odzi nigdy nie bdziemy wiedzieli dokadnie czy sytuacja nie jest bardziej grona, ni to wyglda wedug
naszej pobienej optycznej oceny. Zawsze trzeba rzuci czowiekowi znajdujcemu si za burt jakikolwiek sprzt ratunkowy.
Gowa czowieka przebywajcego w wodzie znajduje si blisko jej powierzchni, dlatego zakres pola widzenia takiej osoby jest
mocno ograniczony, zwaszcza przy wysokiej fali i dlatego rzut sprztem ratunkowym musi by celny. Jest to konieczne
zwaszcza przy zych warunkach pogodowych lub niskiej temperaturze wody, poniewa nigdy nie mona mie pewnoci czy uda
si ratowanego wydosta za pierwszym podejciem.

Rys. 73 a-d Ratowanie przy pomocy deski

UDZIELANIE POMOCY BEZPOREDNIO Z WODY
Jest to sposb stosowany w ostatecznoci, kiedy autentycznie nie ma moliwoci udzielenia pomocy w inny sposb. W przypadku
gdy osob tonc jest dziecko, a pod rk nie ma sprztu ratunkowego, naley bez chwili wahania udzieli pomocy przez
dopynicie do niego.
W warunkach kpieliska strzeonego praktycznie nigdy nie dochodzi do takiej koniecznoci, poniewa z reguy potrzebny sprzt
ratunkowy znajduje si w zasigu rki. Metod t stosuje si w takich przypadkach, kiedy toncy znajduje si poza zasigiem
rzutu koem lub rzutk, jednoczenie nie ma moliwoci zastosowania sprztu pywajcego.
W sytuacji gdy musimy udzieli pomocy bezporednio z wody naley w miar moliwoci przeprowadzi akcj z uyciem sprztu
pomocniczego.
Akcja z uyciem koa ratunkowego z lin
Po wykonaniu rzutu koem w kierunku toncego ratownik wykonuje skok ratowniczy, dopywa sposobem ratowniczym do koa,
wkada jedn wzgldnie obydwie nogi do koa i w ten sposb dopywa kraulem ratowniczym do toncego. Zatrzymuje si 2-3 m
przed i podaje toncemu koo (pomaga mu wej do rodka). Po daniu sygnau (podniesienie rki) ratownicy bdcy na brzegu
wzgldnie na odzi cigaj koo z toncym i uczepionym koa ratownikiem.
Wskazane jest, aby toncy by usytuowany plecami w kierunku cigania (zapobiega to zalewaniu twarzy wod i pozwala na
cig obserwacj przez uczepionego koa ratownika).
Pewn odmian tej akcji jest sytuacja gdy ratownik jest sam. Wwczas po zabezpieczeniu toncego (umieszczeniu go w kole),
podpywa do brzegu i ciga lin wraz z koem i toncym. Wczeniej, przed skokiem naley wolny koniec liny przywiza do
jakiegokolwiek staego elementu na brzegu lub odzi (rys. 74).
Akcja z uyciem koa ratunkowego bez linki
Po wykonaniu rzutu koem w kierunku toncego ratownik skacze skokiem ratowniczym, kraulem ratowniczym dopywa do koa,
wkada nog (nogi) do koa (najlepiej w linki otaczajce koo) i dopywa zatrzymujc si 2-3 m przed toncym.

Rys. 74. Ratowanie z uyciem koa ratunkowego z link

Podaje koo i po uchwyceniu go przez ofiar wypadku obraca je nakadajc na toncego (w ten sposb gowa toncego znajdzie
si wewntrz koa i wycigamy jego rce na powierzchni). W ten sposb bdzie zabezpieczony. Ratownik chwyta za koo i
holuje do brzegu.
Akcja z uyciem koa ratunkowego z link i szelkami
Po ubraniu szelek ratownik trzymajc koo pod pach wykonuje skok ratowniczy, puszcza koo i pynie kraulem ratowniczym do
toncego. Zatrzymuje si 2-3 m przed nim i podaje koo. Po ubraniu" w koo ofiary wypadku holuje do brzegu pync na boku i
trzymajc za link.
Dugo linki od 2-3.5 m w zalenoci od gbokoci akwenu na ktrym zdarzya si akcja (ktry si zabezpiecza). Naley tak
dostosowa dugo linki, aby ratownik mg bez cigania szelek zanurkowa i dopyn do ewentualnej ofiary tonicia lecej
na dnie.

Rys. 75. Ratowanie z uyciem koa ratunkowego i szelek

Akcja z uyciem pasa ratowniczego Wgorz"

przebieg akcji jest identyczny jak w przypadku akcji z uyciem koa ratunkowego z link i szelkami. Rnica polega jedynie na
sposobie zabezpieczenia ofiary wypadku. Po uchwyceniu przez toncego naley przeoy pas pod pachami i zapia dosy ciasno
karabiczyk na odpowiednie kko.

Rys. 76. Ratowanie z uyciem pasa ratowniczego Wgorz"

Akcja z uyciem liny i szelek.
W celu zwikszenia bezpieczestwa ratownika, szybkoci i skutecznoci akcji ratowniczych - zaczto stosowa szelki z lina
ratownicza. Konstrukcja szelek powinna charakteryzowa si nastpujcymi cechami: atwe i szybkie w ubieraniu i rozbieraniu,
lekkie i mikkie (nie twardniejce w zimnej wodzie), (rys. 77), mocne i tak szerokie aby nie kaleczyy ratownika w czasie ciga-
nia do brzegu. W najprostszym wykonaniu jest to tama parciana o szer. 3-5 cm uszyta w ksztacie ptli z dwoma przeciwlegle
rozstawionymi kkami. Do jednego z kek przymocowana jest lina ratownicza (fi) <]> 6-8 mm (najlepiej pywajca) o dugoci
min. 80 m. W przypadku braku koowrotu, na ktry byaby nawinita lina naley sklarowa j w jeden z niej przedstawionych
sposobw:

Rys. 77. Sposoby klarowania linki

W przypadku braku odpowiednich szelek mona tymczasowo i prowizorycznie wykona je wic ptl na kocu liny ratowniczej
(nie zaciskajc si - wze ratowniczy) i kilkakrotnie owin j bandaem w celu pogrubienia i zabezpieczenia ratownika przed
okaleczeniem w czasie cigania. Wielko ptli powinna gwarantowa szybkie ubranie i rozebranie szelek kadej postury
ratownikowi jak rwnie zapewni nie pltanie si cignitych szelek i liny w nogi pyncego do akcji ratownika.

Rys. 78. Sposb uycia szelek ratowniczych

Akcja przy uyciu szelek z lina wyglda nastpujco: po zauwaeniu toncego ratownik wszczyna alarm (np. przy pomocy
odpowiednich sygnaw gwizdkiem) pozostajc na stanowisku obserwacyjnym, a do momentu gdy zmieni go i przejmie
kierowanie akcj starszy stopniem lub dowiadczeniem kolega z ekipy ratowniczej. W tym czasie najlepszy pywak z zespou
(role te powinny by wywiczone i podzielone w trakcie codziennych systematycznych treningw) wkada szelki wbiega lub
skacze do wody. W przypadku dugich pycizn wskazane jest biec wysoko unoszc kolana, nastpnie wykona delfinowe" skoki
odbijajc si od dna. a dopiero na wodzie powyej piersi rozpocz szybkie pynicie kraulem ratowniczym do toncego.
Drugi z czonkw zespou ratowniczego podtrzymuje lin odpowiednio j popuszczajc lub rozwijajc z koowrotu. Obserwator -
kierujcy akcj, cay czas obserwuje toncego tak, aby w razie potrzeby (np. utrudniona widoczno dla pywaka z powodu falo-
wania wzgldnie zniknicia toncego pod lustrem wody) mc ze swojego stanowiska, najlepiej usytuowanego na wieyczce
ratowniczej wzgldnie jakim wzniesieniu, naprowadzi ratownika w szelkach przy pomocy prostych sygnaw (np. czapeczk,
koszulk, wzgldnie specjalnymi chorgiewkami w jaskrawych kolorach) na miejsce wypadku.
Po dopyniciu ratownik zatrzymuje si 2-3 m przed toncym stara si szybko zorientowa w sytuacji oraz w miar moliwoci
uspokoi sownie np. Jestem ratownikiem, przypynem panu na pomoc, prosz si uspokoi, nic ju panu nie grozi, prosz si
pooy na plecach gow w kierunku brzegu i wykonywa nogami ruchy do kraula".
Gdy toncy usucha (przypadek b. rzadki) wtedy ratownik moe bezpiecznie poza zasigiem wzroku ofiary wypadku, dopyn od
strony gowy i bezpiecznie uchwyci go najlepiej obejmujc go od tyu pod ramionami zaplatajc swoje palce na jego klatce
piersiowej. Wielokrotnie w praktyce na skutek zbyt sabego chwytu (np. tylko pod pachami) ratownik w czasie cigania do
brzegu gubi" ofiar wypadku. Po uchwyceniu naley podnie jedn rk do gry, dajc tym samym znak do rozpoczcia akcji
cigania do brzegu. O wiele czciej po dopyniciu na miejsce wypadku ratownik ma do czynienia ze spanikowanym, b.
przestraszonym, wogle nie suchajcym polece czowiekiem, wzgldnie z pust powierzchni wody w miejscu gdzie przed
chwila kto jeszcze walczy rozpaczliwie o swoje ycie.
W obydwu przypadkach ratownik postpuje tak jak opisane jest to w dalszej czci tego rozdziau.
ciganie do brzegu ratownika wraz z toncym powinno przebiega rwnomiernie (bez szarpni, zryww i przestojw) z
szybkoci czowieka idcego szybkim krokiem. Najczciej spotykanym bdem na tym etapie akcji ratowniczej jest zaproszenie
do pomocy postronnych plaowiczw, ktrzy chcc wykaza si, biegiem cigaj lin na brzeg. W tym czasie podczas szybkiego
holowania do brzegu wytwarza si wysoka fala dziobowa", ktra zalewa ratownikowi (czsto rwnie toncemu) gow
uniemoliwiajc nabranie oddechu.
Bardzo czsto rwnie, jeeli odbywa si to bez odpowiedniego kierowania przez osob dowiadczon - ratownik wraz z toncym
wycigany jest na brzeg kaleczc sobie plecy.
Technik cigania jest kilka, w zalenoci od iloci obsady ratowniczej oraz od moliwoci terenowych. W skrajnym przypadku,
gdy na brzegu zostaje jeden ratownik moe on ciga naprzemiennie chwytajc rkami i przycigajc lin do siebie. W
przypadku wikszej ekipy, cigajcy chwytaj lin, obracaj si plecami do brzegu i idc szybkim krokiem w odstpach 2-3 m je-
den od drugiego przycigaj ratownika wraz z toncym do brzegu pod komend ratownika kierujcego akcj. W przypadku, gdy
warunki terenowe nie pozwalaj na liniowe prostopade do brzegu holowanie, wwczas ekipa cigajca chodzi w kko w odst-
pach 2-3 m w ten sposb, aby uzyska efekt systematycznoci i cigoci.

Rys. 79. Technika ratowania z uyciem szelek.

Szelki z lin s rwnie bardzo pomocne w sytuacji gdy przy bocznym wietrze lub fali, toncy uchwyci si w panice ostrg
drewnianych (pali osadzonych prostopadle do brzegu). Wwczas ratownik w szelkach z lina, idzie do akcji z brzegu pod ktem
30-45 w stosunku do osi ostrogi i po uchwyceniu ofiary wypadku jest z ni odcigany i cigany zarazem do brzegu.

Rys. 80. Uycie szelek ratowniczych

Bardzo praktycznym jest zastosowanie szelek do akcji ratowniczej wzgldnie poszukiwawczej (prba odnalezienia toncego,
ktry znikn pod lustrem wody) na rzekach o niezbyt duej szerokoci wg niej przedstawionego rys. 81.

Rys. 81. Uycie szelek ratowniczych

Mona si rwnie spotka z szelkami" stosowanymi przez helikoptery ratownicze wg niej przedstawionego na rys. 82.

Rys. 82. Szelki stosowane przez helikoptery ratownicze

Akcja z uyciem szelek z podprka"

Bardzo czsto zdarza si, e mamy do czynienia z bocznym a nawet rwnolegym wiatrem wzgldnie falowaniem i wwczas ak-
cja z szelkami na linie ulega znacznemu utrudnieniu z powodu znacznego ugicia si liny (zasada dziaania agla) unie-
moliwiajcemu czasem, nawet dopynicie do miejsca wypadku.

Rys. 83. Ugicie liny szelek ratowniczych

W takich przypadkach naley przeprowadzi akcj z uyciem szelek i liny z podprk. Akcja taka wyglda nastpujco:
- najlepiej i najszybciej pywajcy ratownik zakada szelki i rozpoczyna skokiem wzgldnie wbiegniciem - pyn do toncego.
Pozostali ratownicy chwytaj lin w odstpach 10-20 m (w zalenoci od siy wiatru, falowania oraz liczebnoci zespou) i pyn
zachowujc ten sam dystans, podtrzymujc lin jedna rk nad powierzchni wody.

Rys. 84. Uycie szelek z ..podprka"

W efekcie uzyskuje si wzgldnie prostolinijny przebieg liny ratowniczej od koowrotu do miejsca wypadku, umoliwiajcy
ratownikowi w szelkach, na szybsze i z mniejszym wysikiem dopynicie do miejsca wypadku.

Rys. 85. Przebieg liny przy ratowaniu z podprk"

W sytuacji, gdy dugo liny jest niewystarczajca obsada koowrotu ratowniczego (wzgldnie trzymajcy wolny koniec liny) po-
winni wej do wody do gbokoci mniej wicej po piersi tzn. do takiej, ktra umoliwi im jeszcze stanie na wasnych nogach i
ewentualne ciganie.
W przypadku, gdy i to dziaanie nie wystarcza, wwczas ratownik na szelkach (Ri) powinien je ciga i dopyn do toncego. W
tym czasie poszczeglne podprki" - ratownicy przesuwaj si wzdu liny (cigle j trzymajc) o jedn pozycj do przodu. W
ten sposb ratownik R2 - podprka" znajdzie si na kocu liny gdzie zaoy szelki i bdzie czeka na doholowanie przez koleg
toncego do szelek. Wwczas ratownik, ktry w tym momencie ubrany jest w szelki przyjmuje toncego natomiast jego kolega
uwolniony od ciaru ofiary wypadku chwyta si jedn rk szelek i w ten sposb razem s cigani do brzegu.
W sytuacji, gdy pierwszy z ratownikw, ktry uwolni si z szelek nie daje sobie rady z toncym wwczas kolega - ..podprka"
ktry w tym czasie znalaz si ju na kocu liny, ubrany w szelki powinien i mu z pomoc tzn. powtrzy cay ww. manewr raz
jeszcze. W ten sam sposb wszyscy ratownicy przesun si o jeszcze jedno miejsce do przodu tak, e na szelkach znajdzie si ra-
townik - podprka" R3.
Po daniu sygnau do cigania, wszystkie podprki" zaciskaj rce na linie i s cigani do brzegu w odstpach i kolejnoci w
jakiej byli usytuowani w wodzie. Ostatnia para ratownikw - podprek" zostaje w pytkiej wodzie i w momencie dopynicia
kolegi z ofiar wypadku, przejmuj toncego i szybko wynosz go na brzeg (wzgldnie pomagaj wcign na dosiny brzeg).
Oczywicie, aby osign ww. podrcznikow dokadno naley to wielokrotnie, z rnymi wariantami przewiczy praktycznie.
Przy braku ww. sprztu, zanim skoczymy do wody, postarajmy si zaopatrzy w cokolwiek co umoliwioby nam poredni
kontakt z toncym. Najlepiej aby by to przedmiot pywajcy, ktry umoliwi ratowanemu utrzymanie si na wodzie, a nam
poprawi warunki bezpieczestwa i uatwi spraw holowania (rys. 86 i 87).

Rys. 86. Zastosowanie drewnianej belki w celu ratowania.

Rys. 87. Ratowanie przy pomocy dtki samochodowej

Przed wykonaniem skoku ratowniczego naley w miar moliwoci namierzy kierunek poprzez gow ofiary wypadku na jaki
stay punkt na drugim brzegu np. drzewo, dom, sup oraz oceni ewentualny dystans, ktry mamy do przepynicia, W sytuacji,
gdy wypadek zaistnia na rzece naley przebiec odpowiedni dystans w d prdu tak, aby po odpyniciu od brzegu przechwyci
spywajcego z prdem toncego, a nie doprowadzi do tego, e trzeba goni za spywajcym z nurtem rzeki czowiekiem.

Rys. 88. Ustalanie kierunku skoku ratowniczego

Rys. 89. Kierunek skoku w zalenoci od prdu rzeki

Skok ratowniczy powinien by wykonany w taki sposb, aby nie zanurzy gowy i nie straci kontaktu wzrokowego z toncym,
Wykonuje si go w pozycji rozkrocznej, wykrocznej lub na tzw. bomb".

Rys. 90. Skok na bomb"

W przypadku niepewnego dna (nieznana gboko, bardzo zanieczyszczone dno, przeszkody) lepiej par sekund straci i wej
do wody ni wykona skok po ktrym potrzebna bdzie interwencja chirurgiczna.
Znany jest rwnie skok ratowniczy na gow. Wykonuje si go w sposb bardzo ; pytki, z gow zadarta do go ry, caym
ciaem wygitym do tyu w ksztacie uku, prawie e na tzw. dech".
Uwaga: naley uwaa na ewentualne uderzenie wody o krta
Ww. skoki moemy wykona tylko z bardzo niskiego brzegu, przysiadajc (kucajc) przed skokiem w celu obnienia wysokoci
do wody na akwenie, ktry dobrze znamy (uksztatowanie dna i gboko) po uprzednim dokadnym i wielokrotnym przewicze-
niu tej czynnoci.
Po skoku najkrtsza drog pync kraulem ratowniczym (w ostatecznoci abka), tzn. z uniesiona nad lustrem wody gow, ob-
serwujc bez przerwy toncego, dopywamy na miejsce wypadku.
Po zatrzymaniu si poza zasigiem rk ofiary wypadku (okoo 2-3 m) staramy si nawiza kontakt sowny z toncym, co teore-
tycznie powinno wpyn na niego uspokajajco. Musimy pamita, e nigdy nie mona mie pewnoci, czy toncy waciwie
zrozumie nasze wskazwki oraz czy fakt zbliania si pomocy wpynie na niego uspokajajco. Zachodzi tu te pewna zaleno.
Nasze zachowanie powinno wzbudzi u niego zaufanie, natomiast my nigdy nie moemy mie do niego zaufania.

Rys. 91. Udzielanie pomocy koem ratunkowym, jako przedmiotem zabezpieczajcym przed bezporednim kontaktem z toncym
Podpynicie do toncego powinno by w miar moliwoci od tyu, co eliminuje niebezpieczestwo ewentualnego uchwycenia
Przez osob tonc. Wypywajc po zanurkowaniu za plecami
toncego naley uchwyci go oburcz za uda i bardzo lekko po cign w d co prawie odruchowo spowoduje wycignicie jego
rk do gry. Pocignicie spowoduje rwnie opadanie ofiary wypadku w kierunku dna a zarazem wypywanie ratownika na
powierzchni wody. W trakcie tego ruchu ratownik wypywajc na po. wierzchnie zakada chwyt podwjny eglarski" poprzez
woenie swoich rak pomidzy uniesione rce ofiary wypadku i rozsunicie na boki i w d, a do pozycji jak gdyby dwurcznego
chwytu eglarskiego do holowania.

Rys. 92. Chwyt dwurczny eglarski

Po uchwyceniu, natychmiast wypywa na powierzchni, gdzie w miar moliwoci stara si uspokoi toncego, a gdy nie jest to
moliwe podrzucajc kolanem biodra toncego do pozycji poziomej, rwnolegej do lustra wody, przechodzi do holowania sposo-
bem eglarskim na lew lub praw rk w zalenoci od potrzeb lub umiejtnoci. Podrzucenie biodrem znacznie uatwia i przy-
spiesza rozpoczcie holowania.
Drugim sposobem opanowania ofiary wypadku tonicia jest zanurkowanie, podpynicie pod wod od przodu na wysokoci kolan
toncego (poza zasigiem jego rak), uchwycenie oburcz za uda i lekkie pocignicie w d z rwnoczesnym obrceniem go
plecami do ratownika. Dalej postpujemy identycznie jak w pierwszym przypadku.
Bardzo wanym elementem jest sposb holowania ofiary wypadku. Wiadomo, e nigdy celem toncego nie jest utopienie nas, ale
ratowanie wasnego ycia za wszelk cen i dlatego zawsze bdzie on usiowa utrzyma gow ponad wod i wszystko co uda mu
si chwyci bdzie suyo do tego celu.
Naley zda sobie spraw z faktu, e sia fizyczna jak dysponuje osoba tonca, wcale nie jest zjawiskiem przysowiowym. Or-
ganizm czowieka, ktrego ycie znalazo si w niebezpieczestwie umoliwia miniom rozwijanie o wiele wikszej mocy ni to
ma miejsce w yciu codziennym. W panik wpadaj najczciej osoby nie umiejce pywa, a take i wikszo umiejcych
pywa kiedy zdarza si im zachysn woda.
W zwizku z powyszym, w kadej sytuacji gdy ofiara wypadku nie stracia przytomnoci ratownik musi zabezpieczy si przed
ewentualnymi chwytami toncego poprzez zastosowanie w pierwszym etapie holowania chwytu obezwadniajcego takiego jakim
jest sposb eglarski stosowany i nauczany w Polsce, wzgldnie inny zabezpieczajcy ratownikowi bezpieczestwo
np. patrz rys. 93.

Rys. 93. Chwyty obezwadniajce

Dopiero po upewnieniu si, e ofiara wypadku uspokoia si i mona jej zaufa (?) oraz w przypadku gdy toncy jest
nieprzytomny mona przej do innych sposobw holowania i podtrzymujc go mocno i nie dopuszczajc by jego gowa
zanurzya si pod woda, skierujemy si z nim do najbliszego brzegu lub odzi.
Gdy dopyniemy do pytszej wody tzn. gdy moemy ju stan na dnie rozpoczynamy tzw. szybowanie" tj., holowanie w sposb
o wiele mniej mczcy i szybszy. S dwa sposoby holowania toncego po wodzie pytkiej. W pierwszym przypadku ratownik
stojc twarz do boku ofiary wypadku jedna rka chwyta go za kark, a drug podkada pod jego kolana - ng wczeniej
skrzyowanych" i w ten sposb unoszc tylko gow nad lustro wody, idc bokiem transportuje toncego do brzegu. Zaleta tej
metody jest to, e ratownik w sposb bardzo atwy, nie mczcy, szybki - przemieszcza si w kierunku brzegu obserwujc drog
przed sob. Wad natomiast jest, e po dojciu do gbokoci mniej wicej po pas, trzeba przej do wynoszenia sposobem bio-
drowym lub straackim.
Drugim sposobem jest uchwycenie przez ratownika ofiar wypadku pod pachami, wzgldnie oburcz za przedrami jednej lub
dwch zgitych rk toncego i posuwajc si tyem zmierza do brzegu. Zaleta tej metody jest moliwo bezporedniego wy-
cigania ofiary wypadku na dogodny brzeg, wada natomiast niemoliwo obserwowania drogi w trakcie posuwania si tyem.

Rys. 95. Wynoszenie z wody Rys. 94. Holowanie w wodzie pytkiej

Rys. 96. Dopywanie z tyu po skoku na gow (przy bliskich odlegociach)

UDZIELANIE POMOCY W SYTUACJACH SPECJALNYCH

Zaamanie si lodu
1. Powstawanie lodu
W miar obniania si temperatury powietrza obnia si take temperatura wody. Woda ma najwiksza gsto przy temp. +4
stopni C i dlatego ozibione wierzchnie warstwy wody opadaj na dno, a ich miejsce zajmuj cieplejsze. Wymiana warstw,
spowodowana rnic gstoci wody, uniemoliwia powstanie lodu. Dopiero wtedy, gdy caa woda ozibi si do temp, +4 stopni
C, prdy konwekcyjne zostan zahamowane. Dalsze ozibienie wierzchniej warstwy wody powoduje zmniejszenie jej gstoci i
pozostaje ona na grze. W tych warunkach jest ju moliwe powstanie lodu. Ustanie procesu mieszania si wody nastpuje
szybciej w mniejszej iloci wody i z tego powodu pytsze zbiorniki zamarzaj szybciej. Przeszkod moe by tu tylko bagniste
dno, w ktrym zachodz procesy gnilne, podczas ktrych wydziela si ciepo. Sona woda (morska) najwiksza gsto osiga
przy niszej temperaturze (poniej O stopni C). W wyniku tego w wodzie sonej wymiana warstw spowodowana rnic gstoci
wody trwa znacznie duej, gdy wychodzona warstwa powierzchniowa staje si lejsza dopiero wtedy, gdy osignie temperatur
nisz od zera. Z chwil osignicia przez wod temperatury zamarzania, na jej powierzchni zaczynaj si pojawia igieki i pytki
lodowe tworzc papk lodow, inaczej ry. W miar upywu czasu powierzchnia zamarzajca zwana lep staje si
ciemniejsza. Igieki lodowe formuj coraz bardziej gbczast mas, ktra zrasta si tworzc cienk lodowa pyt, czyli tzw.
szko lodowe. Grubo szka lodowego stopniowo ronie, czemu towarzyszy proces utwardzania. Cienka (o gruboci kilku
centymetrw) elastyczna pyta lodowa nosi nazw wieego modego lodu i jest ju w stanie unie nieg zimowy. Na tym koczy
si pierwsza faza nazywana powstawaniem lodu. Na przyspieszenie ww. zjawiska maja wpyw warunki atmosferyczne.
takie jak niska temperatura, brak wiatru i co za tym idzie, brak falowania oraz opady niegu. Narastanie gruboci lodu zaley od
wielu czynnikw, z ktrych jako najwaniejszy mona wymieni: temperatur powietrza, grubo lodu, grubo i gsto
pokrywy nienej, prdy wodne pod lodem. Grubo lodu ronie tym szybciej, im nisza jest temperatura powietrza.
Rwnoczenie jednak w miar wzrostu gruboci lodu szybko jego przyrostu maleje. Poniej przytoczono tabel dobowego
przyrostu gruboci lodu na wodach sodkich przy okrelonej redniej temperaturze powietrza w cigu doby i okrelonej
pocztkowej gruboci lodu.Pokrywa niena, majc znacznie mniejsza przewodno ciepln ni ld, ogranicza przyrost gruboci
lodu. Rwnie prdy wodne pod lodem, przeszkadzaj w narastaniu jego gruboci. Ujcia wody s przyczyn ruchu wody, zatem
ich okolice le zamarzaj i rozmarzaj w pierwszej kolejnoci.
 Dobowy przyrost gruboci lodu

+ cc
d temp. -5.0 -10 -15 -20 -25 -30
0 0.8 1.6 2.3 3.0 3.7 4.4
5 0.7 1.3 1.9 2.6 3.2 3.0
10 0.6 1.1 1.7 2.2 2.6 3.4
15 0.5 1.0 1.5 2.0 2.4 2.9
20 0.4 0.9 1.3 1.7 2.2 2.6
30 0.4 0.0 1.1 1.4 1.7 2.1
40 0.3 0.6 0.9 1.2 1.5 1.8
50 0.3 0.5 0.0 1.1 1.3 1.6

Ujcia ciekw s rdem wody o podwyszonej temperaturze, zamarzaj tylko przy bardzo niskich temperaturach i mog wtedy
powodowa wypywy wody na ld. Mosty, budowane najczciej w przeweniach zbiornikw wodnych, s miejscami, pod
ktrymi wystpuj prdy wodne i dlatego woda pod nimi zamarza le, a ld rzadko osiga due gruboci. Czsto spotykan w
naszym klimacie pokryw lodu jest woda lub warstwa woda -ld. Jest ona rezultatem opadw deszczu na czysty ld lub na po-
kryw nien, ktra ulega roztopieniu. Woda ta jest powodem powstawania wypuczysk, ktrym daj pocztek pknicia, szcze-
liny i wszelkie otwory w lodzie. Po ponownym wystpieniu mrozu warstwa wody moe zamarzn, przy czym ld ten moe
osign grubo non lub nawet cakowicie przymarzn do ju istniejcego. W ogle zmienna pogoda sprzyja powstawaniu
tzw. przekadacw tzn. naprzemiennych warstw wody, lodu lub niegu powtarzajcych si co najmniej dwukrotnie.
2. Specyfika okrelonych akwenw lodowych
Kady z akwenw ma specyficzne waciwoci, istotne dla uprawiania sportw zimowych. Niewtpliwie najlepsze warunki s na
duych zamknitych jeziorach, wolnych od uj wody i uj ciekw. Rwnie dobre warunki wystpuj na duych zbiornikach
sztucznych, cho z powodu czstych i do znacznych zmian poziomu wody naley si tu spodziewa licznych pkni lodu,
ktrym nieraz towarzyszy wypywanie wody na ld. Rzeki w naszych warunkach mona uzna za nieprzydatne dla sportw zi-
mowych. Zamarzaj do rzadko, a niewielkie gruboci lodu w poczeniu z du szybkoci zmian kryj w sobie zbyt due ryzy-
ko. Jedynie obszary midzy gwkami mog suy do treningw, ale tylko przy zapewnieniu specjalnych rodkw
bezpieczestwa. Zalewy i zatoki, cho z powodu pewnego zasolenia zamarzaj nieco trudniej, s dobrymi akwenami do
uprawiania sportw zimowych. Jeeli s pytkie, czsto zdarza si przymarznicie lodu do dna i wtedy podniesienie si poziomu
wody powoduje jej wylanie na ld. W ogle akweny te podlegaj czstym wahaniom poziomu Wody wywoanym silniejszymi
zwykle na wybrzeu wiatrami, Z te-go te wzgldu wystpuj na nich czsto pknicia lodu. Jeeli silnym wiatrom towarzyszy
podniesienie poziomu wody, wtedy ld rozsuwa si i powstaj szczeliny osigajce znaczn szeroko.
Natomiast gdy wraz z wiatrem wystpuje obnienie poziomu wody, to pkniciom towarzyszy powstawanie spitrze i zwaw
lodu. Oba te przypadki s szczeglnie grone u schyku zimy, kiedy wytrzymao lodu nie jest ju zbyt dua. Cakowite
zniszczenie lodu moe nastpi wtedy bardzo szybko, nawet w cigu kilku godzin.

Bezpieczestwo na lodzie
Waciwoci none lodu uzalenione s od warunkw atmosferycznych i czsto ulegaj szybkim zmianom. Warto chocia krtko
je omwi. Ot wiey mody ld (o gruboci ok. 5 cm) dopki si nieutwardzi jest niebezpieczny, jednak po skrzepniciu mimo
duej elastycznoci, moe utrzyma ciar czowieka. Po ociepleniu taki ld jest bardzo niebezpieczny. Tym bardziej, e natych-
miast ujawniaj si w nim wszelkie niebezpieczne miejsca, jak szczeliny, wypuczyska itp. Dalsze narastanie gruboci lodu
czyni go coraz bardziej bezpiecznym. Przy niewielkich ociepleniach zawsze w pierwszej kolejnoci odkrywaj si wszelkie
oparzeliska, szczeliny, przerble i wypuczyska. W miejscach pokrytych niegiem, ktry podtaja i nastpnie zosta zamroony,
ld ma tawy odcie, a wytrzymao jego jest mniejsza. Wiosna pod wpywem soca, pokrywa lodowa topi si, woda spywa
przez szczeliny pod ld lub pozostaje na nim. Ld przesika wtedy wod, miknie i nawet przy duych grubociach staje
si niebezpieczny. Trzeba take pamita, i po nocnych przymrozkach ld moe by wczenie rano zupenie bezpieczny, jednak
pod wpywem soca bardzo szybko traci wytrzymao i okoo godziny 10-11 nie nadaje si do przebywania na nim. Wiosn
take w pobliu brzegw, pojawia si woda na skutek szybkiego nagrzewania si ldu. Nie oznacza to e ld jest ju niebez-
pieczny, jednak stanowi ostrzeenie, co powinno by sygnaem do zdwojenia ostronoci.
W ogle najwiksze niebezpieczestwa niesie ze sob koniec zimy. kiedy wszyscy s ju z lodem oswojeni, utracili zwyka dla
pocztku sezonu ostrono, a ld mimo duej gruboci ma ju niewielk wytrzymao. Sposb zachowania si na lodzie ma
take wpyw na bezpieczestwo.

Podstwowe zasady bezpieczestwa na lodzie mona sformuowa nastpujco:

- na ld powiny wchodzi zawsze co najmniej dwie osoby, ktre winny si porusza w zasigu wzajemnej widocznoci,
- naley unika lokalnego przecienia lodu wiksz iloci osb,
- w cigu caego dnia naley obserwowa zmiany warunkw lodowych (wpyw nasonecznienia, opadw, wiatru itp.),
- podstawowym obowizkiem (organizatorw, ratownikw WOPR) jest oznaczenie wszelkich miejsc niebezpiecznych np.
chorgiewkami,
- przebywajc na lodzie nie naley trzyma rk w kieszeni,
- naley pamita, i prawie zawsze kryj w sobie nieprzyjemne niespodzianki i niebezpieczestwo poblia takich miejsc jak;
ujcia rzek, nurty rzek, ujcia kanaw, ujcia ciekw, ujcia wody, mosty, luzy, wszelkie pomosty oraz miejsca, w ktrych
wystpuj rysy i pknicia,
- przy zarwaniu stara si wszelkimi sposobami zmniejszy nacisk jednostkowy na ld, a do pooenia si na nim
wcznie,
- w okresie mrozw (szczeglnie przy czystym lodzie) trzeszczenie lodu pod obcieniem jest oznak przebywania na zbyt
cienkim lodzie,
- po usyszeniu trzeszczenia lodu nie naley si zatrzymywa, ale jak najszybciej zawrci,
- w okresie wiosennym lub po wikszym ociepleniu zarwania nie s sygnalizowane trzeszczeniem lodu,
- przed wstpieniem na tafl lodow przekonaj si, czy jest dostatecznie silna (gruba).

Udzielanie pomocy w przypadku zaamania si lodu

W przypadku zaobserwowania zaamania si lodu pod przebywajcym na nim czowiekiem naley pamita o pierwszym i
podstawowym punkcie ratowania, a mianowicie naley bezwzgldnie zachowa spokj, nie wpada w panik, ale dziaa szybko i
zdecydowanie. Oprcz niebezpieczestwa, tzw. klasycznego utonicia, moe nastpi przechodzenie organizmu i w wyniku tego
mier. Organizm bronic si przed szkodliwym wpywem niskich temperatur usiuje wyprodukowa dodatkowa energi
cieplna drog ruchw mimowolnych (dreszcze) i chroni si przed ucieczk ciepa przez skurcz naczy krwiononych powok
skrnych. Jeeli wemiemy pod rozwag fakt, e przewodnictwo cieplne wody jest prawie 25 razy wiksze ni powietrze - to
wwczas zrozumiemy, dlaczego przechodzenie jest rwnie bardzo niebezpieczne w wypadku zaamania si lodu. Dla
porwnania: czowiek w temperaturze powietrza +4 stopnie C moe przey okoo 6 godzin; ten sam czowiek
zanurzony w wodzie o temperaturze +4 stopnie C zginie po upywie 30-60 minut. Dlaczego czowiek ginie w wodzie tak
szybko? Warunkiem utrzymania procesw yciowych organizmu ciepokrwistego po zanurzeniu go w wodzie o niskiej
temperaturze jest wyprodukowanie przez ustrj takiej iloci ciepa, ktra zbilansowaaby straty powstae wskutek pochaniania
ciepa przez otaczajca skr warstw wody. Pomimo wczenia takich mechanizmw obronnych organizmu, jak skurcze
powierzchniowych naczy krwiononych, dreszcze, przyspieszona akcja serca, wskutek pochaniania przez wod ciepa
temperatura ciaa obnia si. Ju przy temperaturze ciaa od 35 stopni C nastpuje zaamanie si procesw produkcji ciepa w
ustroju. Wzrasta szybko utraty ciepa. Na skutek niedokrwienia mzgu powstaj zaburzenia wiadomoci. Pojawia si uczucie
sennoci, halucynacje, zaburzenia w orientacji co do czasu i miejsca. Po kilku minutach nastpuje utrata wiadomoci. Przy
braku pomocy z zewntrz nastpuje zanurzenie twarzy, aspiracja wody do ukadu oddechowego i czowiek
pogrony w niewiadomoci topi si. W przypadku naleytego zabezpieczenia si toncego przez zaklinowanie si",
przywizanie do przerzuconego przez krawdzie wyrwy przedmiotu np.: deski, kija itp. w ten sposb by woda nie zalewaa twarzy
czowieka pomimo utraty wiadomoci i obnienia si temperatury ciaa moe przetrwa jeszcze do dugi okres czasu. Dopiero
obnienie ciepoty ciaa do okoo 25 stopni C prowadzi do ustania akcji oddechowo - kreniowej i mierci biologicznej.
Poniej zaczam diagram opracowany przez Bureau of Medicine and Surgeny of the US Navy pozwalajcy szybko i dokadnie
okreli czas przeycia ludzi w okrelonej temperaturze wody.
Czynnikami majcymi wpyw na czas przeycia w wodzie o niskiej temperaturze s:
1) ubranie - kada dodatkowa warstwa utrudnia bdzie ucieczk ogrzanej przez czowieka warstwy lodu i opnia
moment zaamania si gospodarki cieplnej organizmu,
2) ograniczenie ruchw w wodzie - kady ruch sprzyja ochadzaniu powierzchni tuowia i koczyn, dlatego naley
oszczdza rezerwy energetyczne ustroju: okolicami ciaa najbardziej wraliwymi na dziaanie niskich temperatur, powo-
dujcymi najszybsze straty cieplne zanurzonego w wodzie organizmu s: gowa, szyja, pachy i boczne powierzchnie klatki
piersiowej, podbrzusze, krocze i pachwiny,
3) kondycje fizyczne czyli tzw. zahartowanie" - ludzie modzi, wysportowani maj duo wiksze szans przeycia anieli ludzie
w wieku starszym, rwnie osobnicy dobrze odywieni o bogatej podcice tuszczowej skry s bardziej odporni od ludzi
szczupych i wtych,
4) kondycja psychiczna - lek i przeraenie potrafi ograniczy w znaczny sposb ocen sytuacji i organizacj akcji ratowniczej,
Przed rozpoczciem akcji ratowniczej wzgldnie ju w trakcie
ratowania naley zawiadomi Pogotowie Ratunkowe, gdy pomoc lekarza jest w takich przypadkach niezbdna. Nastpnie - w
sposb, ktry maksymalnie zapewnia bezpieczestwo ratownika - jak najszybciej udzieli pomocy osobie toncej.

Rys. 97. Wykres zalenoci

Najbezpieczniejsze i bardzo przydatne w tego typu przypadkach s dtki i koa ratownicze z link dugoci okoo 10 m, gdy z
pewnej odlegoci bez zbliania si do miejsca zaamania si lodu mona skutecznie udzieli pomocy. Zawsze trzeba dany sprzt
rzuci w odlegoci okoo 1 metra przed, albo poza osoba tonca. Nie wolno rzuca ponad toncym, lecz obok jego gowy i
cigajc linka rzucony sprzt, stara si kierunkiem pocigania linki uatwi toncemu uchwycenie go. Po nieudanym rzucie
najlepiej powtrzy go, a jeeli brak jest pod rk nowego sprztu, naley byskawicznie cign ten rzucony i prbowa rzuci
w poblie toncego. Po uchwyceniu przez toncego rzuconego sprztu, staramy si wycign toncego na tafl lodow
przestrzegajc nastpujcych zasad, ktre gono przekazujemy toncemu:
1) trzyma si mocno rzuconego sprztu (lepiej byoby si przywiza),
2) po zapaniu krawdzi lodu wykonywa nogami ruchy pywackie. a do momentu gdy ciao przyjmie pozycj pozioma i
wwczas dopiero powoli wpeza na ld,
3) na nogi mona stan dopiero po upewnieniu si, e wytrzymao lodu jest wystarczajca.
Jeeli nie posiadamy ani rzutki, ani koa ratunkowego naley poda osobie toncej przedmioty takie jak: deski, drabiny, kije ho-
kejowe itp., ktre przeoone przez wyrw i oparte na krawdziach mog suy jako bardzo dobre punkty oparcia
do momentu przyjcia pomocy wzgldnie bd pomocne w wydostaniu si na kruch w tym miejscu tafl lodowa. Zalecenia przy
wychodzeniu na ld - jak wyej. Bardzo praktycznym sprztem ratunkowym w tego typu akcjach jest zwyka drabina dugoci
okoo 3 m, z tym, e dobrze byoby, aby mniej wicej w rodku miaa usunitych par szczebli w celu atwiejszego wydostania si
na powierzchni osoby znajdujcej si w wodzie. Bardzo pomocne i bezpieczne jest rwnie przywizanie do obydwu kocw 10-
15 metrowych odcinkw linki bardzo uatwiajcych naprowadzenie drabiny z pewnej odlegoci przez dwch ratownikw na
miejsce zaamania si lodu. W przypadku braku linek drabin nasuwamy powoli na wyrw w lodzie czogajc si i popychajc j
za jeden koniec, w miar moliwoci bdc asekurowanym z brzegu. Niemniej praktyczne s szelki ratownicze z podwjna linka
asekuracyjn, ktre mog suy do bezpiecznego podejcia ratownika do miejsca wypadku, wzgldnie mog suy do
wycigania osoby toncej.
Jeeli nie posiadamy ww. sprztu, musimy korzysta z wszelkich innych dostpnych rodkw, pamitajc o naczelnej zasadzie
rozoenia wasnego ciaru na jak najwikszej powierzchni, zmniejszajc w ten sposb moliwo zaamania si lodu,
Naley wic stara si poda jaki przedmiot np.: kij, link, szalik, paszcz, desk lub cokolwiek, czego mogaby si
uchwyci osoba znajdujca si w wodzie. Jeeli nie moemy dosign osoby potrzebujcej pomocy, naley zbliy si do
miejsca wypadku starajc si, aby zawsze jednak poza obszarem niepewnym pozostaa co najmniej jedna osoba ubezpieczajca
akcj, gotowa do sprowadzenia dodatkowej pomocy lub sprztu. Do miejsca zarwania powinna pocztkowo zbliy si tylko
jedna osoba (najlepiej ubezpieczona link). Dopiero po zbadaniu wytrzymaoci lodu mog si zbliy dalsze osoby, ale
tylko w iloci niezbdnej do udzielenia pomocy. Jeeli do udzielenia pomocy trzeba wej na tafl lodow to naley, rozoy
ciar ciaa na jak najwiksz powierzchni, przy czym mog by pomocne deski, drabiny, drzwi itp. jako podkad. Aby szybciej i
bezpieczniej dotrze do toncego, uywa naley dwch takich pomocniczych rzeczy na zmian. Pomocne moe by rwnie w
takich wypadkach uycie odzi paskodennej przesuwanej po lodzie.
Jeeli nie posiadamy adnego sprztu pomocniczego, naley poprzez pezanie zbliy si do miejsca wypadku. Jeeli jest
wiksza ilo ratownikw, mog oni utworzy acuch" i trzymajc w pozycji lecej jeden drugiego za nogi, powoli
pezn w kierunku toncego. Jeli toncy dosta si pod tafl lodowa, mona skoczy po niego tylko wtedy, gdy ratujcy jest
asekurowany link przez pozostajcego na powierzchni ratownika. Przed zanurkowaniem naley uzgodni umowne znaki
umoliwiajce porozumiewanie si midzy ratujcymi np. jedno szarpnicie - poluzuj link, dwa - wycigaj. Naley
pamita, e ld i woda jednakowo zaamuj wiato i nurkujcemu trudno jest rozpozna miejsce, w ktrym znajduje si otwr w
lodzie. Asekurujcy powinien bardzo uwaa na wszelkie sygnay i jeeli po 30 sekundach nurkujcy nie wypynie - wyciga go
natychmiast. Jeeli sami znajdziemy si w takiej sytuacji, nie starajmy si od razu i gwatownie wydosta z powrotem na ld,
poniewa moemy w ten sposb spowodowa dalsze jego amanie si. Rozmy szeroko rce po to, aby nie uciska na ld tylko
w jednym miejscu, a jeeli mamy pod rk np.: kij hokejowy, desk itp. uyjmy go do wsparcia si o ld. Wzywajmy pomocy, a
jeeli takowa nie przychodzi, starajmy si o wasnych siach wy dosta na ld. Nie naley rozbiera si z ubrania, ktre mimo
wszystko stanowi pewn izolacj przed szybk utrat ciepoty mona jedynie zdj obuwie. Wydostanie si na ld jest trudne i
tym trudniejsze, im bardziej namoknie ubranie. Zasadniczymi trudnociami s tu: brak miejsca zaczepienia dla rk oraz na og
maa wytrzymao lodu w pobliu krawdzi zaamania. Dlatego tez naley unika gwatownych i dynamicznych ruchw. Mona
to wykona przez uchwycenie si krawdzi lodu i wykonywanie nogami ruchw pywackich. Dopiero kiedy ciao przyjmie
pozycj poziom, mona wypeza na ld, wcigajc si jednoczenie rkami w miar moliwoci ich zaczepienia. Na nogi mona
stan dopiero, gdy jest pewno, e wytrzymao lodu jest wystarczajca.

Postpowanie z uratowanym
Wyciganie z wody na brzeg czowieka w stanie przechodzenia organizmu wymaga duej rozwagi i ostronoci. Naley pa-
mita, e w stanie kracowego wyczerpania rezerw energetycznych ustroju, nawet niewielki wysiek ze strony ratowanego
prbujcego wydosta si na ld moe skoczy si jego mierci. Po wydobyciu ratowanego z wody i przeniesieniu do suchego
pomieszczenia naley oceni stan oglny, w jakim znajduje si jego ustrj (przytomno, oddech, temperatura, ttno). Wydobycie
ratowanego wcale nie znaczy, e jego yciu nie grozi niebezpieczestwo. Jeszcze przez okres 15 minut w przechodzonym
organizmie postpuj procesy obniania si temperatury i w tym czasie moe doj do zatrzymania akcji serca i oddechowej. W
takich przypadkach ze wzgldu na mniejsze zapotrzebowanie przechodzonego organizmu na tlen, akcj reanimacyjn prowadzi
si w tempie dwukrotnie wolniejszym. Najczstszym bdem przy tego rodzaju akcjach ratowniczych jest rozbieranie ratowanego
z mokrej odziey i nacieranie go. Zabiegi te powoduj rozszerzanie naczy krwiononych powierzchniowych i umoliwiaj
ucieczk resztek energii cieplnej produkowanej przez ustrj ratowanego. Na podstawie dowiadcze Skandynawskiej Suby
Ratownictwa Brzegowego naley propagowa metod ogrzewania ratowanego przez polewanie letni woda (ciepa woda sprawia
bl i moe spowodowa powtrn zapa),'ktrej temperatur podnosi si stopniowo.
W literaturze fachowej znajduj si doniesienia o skutecznym postpowaniu ratowniczym przez ogrzewanie
wyratowanego ciepem wasnego ciaa. Po odzyskaniu wiadomoci przez ratowanego mona poda mu do picia maymi ykami
dobrze osodzony napj (herbata, kawa) z dodatkiem alkoholu. W celu utrzymania wzgldnie wysokiej temperatury otoczenia, pod
koce okrywajce wyratowanego wkadamy butelki napenione ciep wod. W okresie powracania do zdrowia organizm
wyratowanego dopomina si bdzie o wyrwnanie utraconych zasobw energetycznych. Wykorzystujc apetyt naley podawa
mu wysokokaloryczne posiki czsto, ale w maych ilociach. Ze wzgldu na moliwo powika stanu przechodzenia ustroju,
ktre w tym okresie mog si pojawi pod postaci ostrych nieytw drg oddechowych, zapalenia puc, zapalenia ukadu
moczowego, schorze ucha wewntrznego oraz zaburze w kreniu krwi, naley w miar moliwoci jak najszybciej odda
wyratowanego w rce lekarza.
 Rys. 98 Ratowanie toncych na lodzie

Miejsca bagniste
Postpowanie podobne jak wyej z uwzgldnieniem jednak gstoci

Jeeli sami znajdziemy si w takiej sytuacji:

1) wchodzimy na przykad do wody i stwierdzamy, e dno ma charakter bagnisty. Nie starajmy si wwczas wyciga
zapadajcych si ng, poniewa bdziemy wtedy przenosi cay ciar ciaa na jedn nog, co spowoduje gbsze zapadnicie si.
Naley przewrci si w stron brzegu na plecy, nie baczc na wraenia natury estetycznej, bowiem jest to w takiej sytuacji
czynno ratujca ycie,
2) podobnie powinnimy postpi, jeeli natrafimy na rodowisko produktw sypkich lub bardzo gboki nieg.
W przypadku ratowania osb toncych w miejscach bagnistych, naley wykorzysta wszelkie moliwe sposoby tak jak w sytuacji
-ratowanie z brzegu - z uwzgldnieniem specyfiki rodowiska. Zazwyczaj nad brzegami i na bagnach rosn karowate drzewka,
ktre w atwy sposb jestemy w stanie pochyli w kierunku ofiary wypadku.

Rys. 99. Miejsca powstawania wirw

Wiry
Powstaj zawsze w miejscach gdzie pynca woda napotyka na przeszkod i tam gdzie woda wypywa ze zbiornika przez natu-
ralny bd sztuczny otwr. Kierunek wirw moe by rny w zalenoci od przyczyny, ktra je wywoaa; mog one przebiega
rwnolege lub prostopadle do powierzchni wody.
Pamita naley, e nie wszystkie wiry maj charakter sscy, a tylko takie, ktre maj ujcie najczciej w pobliu urzdze
wodnych.
Wykorzystujc znajomo charakteru wiru (np. prostopady do dna utworzony za np. podpor mostow na rzece), naley sposo-
bem najszybszym jakim umiemy (np. kraul) przepyn stycznie do wiru zgodnie z kierunkiem zawirowania, a powstajca przy
tym sia odrodkowa pomoe wydosta si poza jego obrb. Wypynicie z wiru powinno odbywa si w kierunku przepywu
wody w rzece (w d prdu). Nie wolno przy tym zanurza rak i ng zbyt gboko, gdy im gbiej tym wiksza jest sia wiru.
W przypadku, gdy jednak zbyt silny wir wcignie nas do rodka naley jak najszybciej zanurkowa do jego dna (tam gdzie lejek
si zwa) i odbijajc si od dna wypyn bokiem zgodnie z kierunkiem spywu wody.
W sytuacji gdy zostaniemy przyssani do otworu ktrym woda tworzca wir wypywa z tego zbiornika, nie naley prbowa pod-
nosi si (odrywa) prostopadle do otworu, gdy zazwyczaj nie da to adnego efektu, tylko przesun si w bok np. pezajc a do
odsonicia otworu i zlikwidowania siy przytrzymujcej.

Rys. 100. Sposb wypywania z wiru

Wodorosty
Oglna zasad jest denie do unikania zaplatania si w wodorosty, co osiga si przez zwolnienie tempa pywania, paskie
uoenie si na wodzie - najlepiej na plecach - i po uprzednim sprawdzeniu w ktrym kierunku znajduje si przestrze wolna od
rolinnoci, wypyniecie z miejsca zagroenia przy pomocy niezbyt obszernych ruchw rak, rwnolegle do lustra wody i jak
najbliej jej powierzchni. Najlepiej t sam drog, ktr wpynlimy w wodorosty. Pojedyncza odyga oplatajca ciao pozornie
wydaje si atwa w zerwaniu. W chwili kiedy koczyn oplata dua ilo wodorostw, ich zerwanie jest praktycznie nie do
pokonania. Nie naley podejmowa walki z wodorostami przez prby ich przerwania, wystarczy bowiem pomau wyj zapltan
koczyn gdy wszelkie ruchy w paszczyznach poprzecznych s faktycznie utrudnione, a zwyczajne cofniecie rki nie
przedstawia adnych trudnoci pod warunkiem, e jest to wykonane nie przez szarpnicie, a spokojnym opanowanym ruchem.
Wykonywanie gwatownych ruchw pogarsza nasza sytuacj. poniewa podajc za ruchem wody, roliny zamiast nas uwolni.
bd w dalszym cigu nakada si na ten odcinek ciaa.

Rys. 101. Sposb wypywania z wodorostw

Bolesne kurcze mini

Mowa tu o kurczach miniowych nastpujcych niespodziewanie i bez udziau naszej woli, a przez swoja bolesno
ograniczajcych znacznie moliwoci ruchowe pywaka. Wywoane s one podranieniem nerww na drodze nagromadzenia
kwanych produktw przemiany materii w miniu lub przez niedotlenienie minia w wyniku dziaania zimnej wody. Natenie
takiego kurczu moe by rne i charakteryzuje si zmian napicia bez zmiany dugoci minia, co daje si zaobserwowa przy
dotkniciu takiego miejsca i stwierdzeniu nienaturalnej jego twardoci.
Pozbywanie si takiego kurczu polega na udzieleniu pomocy" miniowi w jego poprawnym ukrwieniu. Poniewa najczciej
bolesnym kurczom ulegaj minie szkieletowe, dlatego atwo mona stwierdzi ktra grupa miniowa ulega kurczowi, np.
jeeli zginanie podeszwowe stopy powoduje powikszenie biu, znaczy to, e dalsze dziaanie w tym kierunku spowoduje
zwikszenie jego napicia. Naley wwczas wyprostowa stop w kierunku przeciwnym, co zmniejszy wspomniane napicie (rys.
102).
W celu pozbycia si tej przykrej dolegliwoci trzeba zawsze dziaa w obu kierunkach, bowiem naprzemienne napinanie i
rozlunianie minia uatwia pompowanie krwi na tym odcinku.
Jeeli istnieje moliwo, to po wyjciu na brzeg dobrze jest wygrza" to miejsce pod ciepym prysznicem.
Osobn spraw stanowi kurcze o zwikszonym obszarze dziaania, na przykad kurcz mini stopy, podudzia i uda jednoczenie.
Nie da si wwczas wykona tak koczyn adnego ruchu i pomocne s jedynie bodce blowe przez szczypanie lub kucie
szpilk czy te jakim innym ostrym przedmiotem (z praktyki pracy ratownika wiadomo, e nie tylko osoba poszkodowana nie
jest w stanie wykona adnego ruchu t koczyn, ale te i udzielajcy pomocy nie bdzie w stanie zgi tej nogi w adn stron i
faktycznie pomocnymi s jedynie bodce blowe).
Jeeli znajdziemy si w takiej sytuacji, nie wpadajmy w panik j spokojnie pomagajmy sobie sami wedug wyej podanych zasad.
Naley uoy si na wodzie w pozycji na plecach i wykona czynnoci zginania i prostowania minia, ktry uleg skurczowi wg
zaczonych rys.

Rys. 102. Sposoby uwalniania si od bolesnych skurczw: a) i b) mini podudzia na ladzie i w wodzie; c) i
d) mini uda na ldzie i w wodzie; e) mini brzucha; f) Mini krtani

Bardzo niebezpiecznym jest przykurcz mini krtani. Naley w takim przypadku w pozycji jak wyej masowa krta z obydwu
stron palcami jednej rki i mocniej przyciskajc w trakcie ruchu posuwistego w kierunku gowy rwnoczenie starajc si
przekn lin.
Jako ciekawostk naley tu poda, e od bardzo dawna rozpowszechniony jest zwyczaj przypinania do spodenek kpielowych
agrafki, ktra ma stanowi ewentualny rodek walki z kurczem w czasie duych wypraw pywackich. Jest to jednak prodek.
poniewa prawdziwym zabezpieczeniem dla takich wypraw powinna by d towarzyszca.

Niebezpieczestwo ze strony toncego

Nigdy nie pymy do ratowanego w ubraniu, poniewa na gbokiej wodzie nie ma oparcia dla ng i dlatego nie bdziemy mogli
wykorzysta oparcia o podoe przy wyzwalaniu si od jego chwytu. Uchwycenie przez toncego fragmentu naszej odziey jest
praktycznie nie do pokonania.
Zawsze zapewniajmy sobie asekuracj wielostronn, poniewa pojedyncze zabezpieczenie moe zawie.
Wszelkie wyzwalanie si od chwytu toncego polega na chwilowym jego rozlunieniu i byskawicznym wyszarpniciu si z
objcia. Naley te zdawa sobie z tego spraw, e zanim zdoamy wyzwoli si z jednego objcia, moemy zosta uchwyceni w
innym miejscu. Dlatego naley koniecznie unikn chwytu toncego, co jest podstawowym warunkiem skutecznej pomocy.
Podstawow obron jest cofnicie lub zanurzenie si pod wod.

Oglne zasady wyzwalania si od chwytw toncego

Generalna zasad powinno by, e ratownik nigdy nie powinien si da zapa toncemu. W przypadku gdy niestety jednak do
tego dojdzie naley poprzez zastosowanie przeciwchwytw przej od chwytu toncego do holowania sposobem eglarskim
(obezwadniajcym)-Naley przestrzega zasady, e od chwytu toncego do holowania naley przej poprzez przeciwchwyty bez
utraty bezporedniego kontaktu fizycznego (obowizek ponownego podejcia do ofiary wypadku).
Mokre ciao pozbawione odziey jest do liskie, co naley wykorzysta w momencie wyszarpywania uchwyconego fragmentu
ciaa zanim chwyt zostanie zamknity".
Wszelkie chwyty z piercieniowym zamkniciem palcw rki ze strony toncego mog by dokonane w zasadzie tylko na
przedramionach i to w pobliu nadgarstkw. Uwarunkowane jest to gruboci obwodu koczyny w wybranym miejscu i dugoci
palcw rki chwytajcej, dlatego na przykad chwyt jednorcz za rami jest praktycznie niegrony, poniewa nie ma moliwoci
zamknicia go i w kadej chwili uwizione rami mona wyszarpn. Czynnikiem powodujcym zamknicie chwytu jest kciuk i
wystarczy zadziaanie na niego odpowiedni dwigni, by mc chwyt rozluni i wyszarpn rk (rys. 103).

Rys. 103. Wyzwalanie si od chwytu za szyj z przodu

Rys. 104. Wyzwalanie si od chwytu za szyj z przodu

Chcc si uwolni z bardziej skomplikowanych chwytw trzeba pomaga sobie prac mini caego ciaa. Podajmy przykad: przy
objciach za szyj z tyu naley skrci gow jak najmocniej w stron tuowia toncego, zbliy brod do mostka i pomagajc
sobie jednoczenie prac mini barkw i rk, wyszarpn gow z chwytu; tylko jednoczesne dziaanie grup mini moe by
skuteczna (rys. 105).

Pamitajmy! Zawsze lepsze bdzie nawet naderwanie sobie ucha, ni pozwolenie na to bymy zostali uduszeni.
Nie mogc uwolni si od chwytu, naley nabra powietrza i opuci si pod lustro wody. Toncy, ktry za wszelk cen chce
utrzyma si na powierzchni zazwyczaj puszcza ratownika i wdrapuje si" po nim na powierzchni wody. Gdy jednak nawet i to
nie poskutkuje, stosujemy bodce blowe przez wywieranie ucisku (nigdy uderzenia!) opuszkami kciukw na gaki oczne
oczywicie z si kontrolowan. Stosujemy te - jeeli mamy wolna rk - nacisk od tyu do gry na nos (zadzieranie nosa do
gry), nacisk czubkami kciukw na okolice pachwinow a take na drodze (ale kontrolowanego) skrcenia ratowanemu gowy.
Przedstawione ilustracje obrazuj kilka podstawowych schematw postpowania w takich sytuacjach. W kadej z nich bronic si,
naley zanurzy si pod wod i tam po oswobodzeniu si z chwytu obrci toncego plecami do siebie i ewentualnie w razie
potrzeby zastosowa chwyt obezwadniajcy (rys. 105-109).
Rys. 108. Wyzwalanie si od objcia za tuw
 Rys. 109. Wyzwalanie si od chwytu za nogi

Postpowanie w przypadku wzajemnego uchwycenia si przez dwch toncych

Jeeli obaj znajduj si w podobnej sytuacji zagroenia ycia, a istnieje moliwo holowania ich obu jednoczenie, nie naley
traci czasu na rozczenie i holowa ich przez uchwycenie na przykad jednego za wosy (rys. 110).
Z kolei jeeli jeden z nich jest przytomny, a drugi nieprzytomny, naley ujmujc przytomnego za gow lub pod pachami, ode-
pchn go, dziaajc nog na klatk piersiow lub bark (rys. 111). Po doholowaniu nieprzytomnego do brzegu, powracamy po
osob przytomn.

Rys. 110. Holowanie dwch toncych zczonych ze sob

Rys. 111. Rozczanie dwch toncych

Oglnie rzecz biorc, jeeli chwyt nie stwarza niebezpieczestwa w postaci na przykad uduszenia, naley raczej zrezygnowa z
prb rozczania.

Ton jednoczenie dwie osoby nie zczone ze sob

Kiedy jedn z toncych osb jest dziecko, jemu udziela si pomocy w pierwszej kolejnoci. O pierwszestwie decyduje rwnie
stan aktualnego zagroenia ycia. Jako pierwszej udziela si pomocy osobie bdcej v; gorszej sytuacji.
Wyjtkowo, jeeli osoby te znajduj si w prostopadej linii w stosunku do brzegu, pomocy w pierwszej kolejnoci udziela si tej,
ktra znajduje si bliej brzegu. Istnieje bowiem niebezpieczestwo, e przy holowaniu z miejsca dalszego od brzegu mona mie
powane trudnoci, napotykajc po drodze drugiego toncego.
Jeeli w pobliu znajduje si wiksza ilo osb kpicych si, naley liczy si z moliwoci, e toncy zdoa uchwyci si
kogo bliskiego, a w wypadkach zagroenia wikszej iloci osb naley natychmiast wezwa pomoc z ssiednich kpielisk lub
zaangaowa do akcji odwanych plaowiczw.
Zawsze kiedy ma si w dyspozycji sprzt ratunkowy lub nawet takie przedmioty, ktre mog go zastpi, trzeba je bezwzgldnie
zastosowa, a toncych wydoby z wody z zachowaniem wyej Podanych zasad.

Toncy znajduje si ju pod wod

Informacj o tym otrzymujemy najczciej od osb, ktre natrafiy podczas kpieli na ciao lece pod woda. Rzadziej zdarza si,
e przy zamykaniu kpieliska czy basenu na brzegu lub w szatni pozostaj czyje rzeczy - konkretnie ubranie. Bywa te, e
rodzice po bezskutecznych poszukiwaniach zaginionej pociechy na terenie play, domagaj si natychmiastowego poszukiwania
dna kpieliska co naley uczyni bez wahania, nawet jeeli mamy zastrzeenia co do stanu trzewoci alarmujcych rodzicw.
W niewielu wypadkach da si okreli przybliony czas trwania zanurzenia pod wod, chyba e wystpuj zmiany zwizane z
kilkudniowym przebywaniem w wodzie. Najczciej jednak wspomniane alarmy dotycz kilku- lub kilkunastominutowych
okresw czasu.
Jeeli w pobliu nie ma wiadkw, ktrzy przypadkowo mogli by obserwatorami wypadku i mogliby w przyblieniu okreli
czas o ktry nam chodzi, naley bezzwocznie przystpi do akcji, a wyjanienie sprawy pozostawi na pniej. Zasadniczo niska
temperatura wody przypiesza fakt utonicia, ale wpywajc obniajco na temperatur ciaa - przedua czas wystpienia
nieodwracalnych zmian w komrkach kory mzgowej, co przedstawia si nastpujco:

przy normalnej temperaturze ciaa, zmiany w mzgu po 4-5 minutach,

- przy temperaturze 31-33C ciaa, zmiany w mzgu po 4-6 minutach,
- przy temperaturze 26-30C ciaa, zmiany w mzgu po 8 minutach,
- przy temperaturze 21-25C ciaa, zmiany w mzgu po 15-29 minutach,
- przy temperaturze poniej 20C ciaa, zmiany w mzgu po 30 minutach.

Oczywicie przedstawione dane dotycz temperatury ciaa ludzkiego pozostajcego pod wod, a nie temperatury wody. Faktem
podstawowym jest szybko z jak moe postpowa spadek temperatury ciaa, a wpywa na to: stan zdrowia poszkodowanego
przed wypadkiem, charakter jego budowy fizycznej, wiek, ewentualne wczeniejsze poddanie ciaa dziaaniu niskiej temperatury
(to jest wczeniejsze znalezienie si w tej wodzie), rodzaj odziey (jeeli pozostaje ona na ciele) i jako czynnik najwaniejszy -
temperatura wody w jakiej przebywa ciao.
Nasuwa si logiczny wniosek, e im zimniejsza woda, w ktrej doszo do utonicia, tym wiksza rezerwa czasowa dla moliwoci
oywiania, oraz e lepiej" jest dla ofiary wypadku, jeeli przed utoniciem przebywaa w tej wodzie ju jaki czas. Pamitajmy
jednak, e to tylko teoria i nigdy nie wiadomo co si faktycznie dzieje w organizmie toncego w chwili kiedy go ratujemy. Nie
zawsze przebywaniu pod wod towarzyszy utrata przytomnoci, poniewa moe istnie inny powd, ktry przyczynia si do
przymusowego zanurzania; w takich wypadkach podstawowym zabiegiem jest szybkie stwierdzenie przyczyny i jej usunicie. Na
przykad zaczepienie si ubrania o przedmiot znajdujcy si pod wod.
W momencie, kiedy toncy zanurzy si pod wod w czasie gdy ratownik by w drodze do miejsca wypadku, przy nurkowaniu
obowizuje zasada dopywania od tyu, poniewa istnieje w dalszym cigu niebezpieczestwo naraenia si na uchwycenie przez
toncego.
Jeeli ciao ley na dnie twarz do dou, dopywa naley od strony ng i przez ujcie pod pachy wydosta je jak najszybciej na
powierzchni. Przy pozycji na boku obowizuje rwnie ta sama zasada (rys. 112).

Rys. 112. Postpowanie w przypadku znalezienia ciaa lecego na dnie

Jeeli ciao ley twarz do gry (co raczej rzadko si zdarza i wiadczy najczciej o obecnoci cech ycia), dopywa naley z
tyu od strony gowy i dalej postpowa podobnie jak to podano wyej.
Jeeli znalezienie ciaa pod wod ma miejsce w okresie, kiedy kpielisko jest nieczynne (po sezonie) lub poza terenem kpieliska,
a take jeeli ciao jest w ubraniu, naley rwnolegle z pogotowiem ratunkowym wezwa policj, poniewa obok nieszczliwego
wypadku mogo doj do celowego dziaania zarwno ze strony ofiary jak i innych osb. Fakt obecnoci obrae ciaa nie zwalnia
ratownika z obowizku oywiania, chyba e ich charakter wyranie wiadczy o beznadziejnoci sytuacji.
Opisane tu przypadki zdarzaj si niezwykle rzadko w pracy ratownika, ale warto wiedzie jak naley si w takiej sytuacji za-
chowa.
Opanowanie bezwadnego ciaa ludzkiego nie jest czynnoci prost i trzeba zda sobie spraw z faktu, e zupene rozlunienie
mini powoduje absolutnie inne rozoenie ciaru" poszczeglnych elementw ciaa. Mona si o tym doskonale przekona
przy prbach podtrzymania lub przenoszenia osoby zemdlonej. Trudniej te bdzie pokonywa ciar bezwadnego ciaa w czasie
holowania i wynoszenia na brzeg czy te wycigania na d lub pomost. Panowa naley bez przerwy nad caoci ciaa, by nie
dopuci na przykad do uderzenia gow o cokolwiek aibo do zadrapania skry nieraz w powanym stopniu i z przykrymi konse-
kwencjami.
Wyciganie bezwadnego ciaa z wody
Jeeli ratownik jest sam, najlepiej jest zakoczy holowanie na wodzie pytkiej i wynosi ciao na brzeg, na przykad sposobem
straackim. Przy braku moliwoci dostania si do pytkiej wody, naley podj prby wydostania si z ratowanym na pomost lub
z powrotem na d, jeeli jest szansa prowadzenia tam zabiegw oywiania. Sposb w jaki to zrobimy, zaley oczywicie od
wysokoci pomostu lub brzegw odzi.
Przy niskim pomocie naley stara si lekko unie ratowanego za nadgarstki i uoy jego rce na pomocie na caej dugoci
jego przedramion, krzyujc je i przytrzymujc swoj doni z gry w miejscu skrzyowania (rys. 113).

Zawsze do tej czynnoci ustawiamy ratowanego przed sob i plecami do siebie. Kolejno, trzymajc cay czas jego rce, pod-
cigamy si do gry a do podparcia si nog o brzeg pomostu lub odzi, ale zawsze staramy si. jeeli na przykad trzymamy go
prawa rka, postawi na pomocie najpierw noga lewa (lub odwrotnie, przy trzymaniu rka lewa).
Przy pomocie do wysokim, na tyle. e dosignicie ratowanego sprawia nam trudno, musimy ryzykowa, przytrzymujc go
tylko za jedn rk.
W tym dziaaniu istniej dwa najtrudniejsze momenty. Jednym |est wyej opisany problem samodzielnego wydostania si na
dosiny pomost lub brzeg odzi bez stracenia kontaktu z bezwadnym ciaem osoby ratowanej. Drugim natomiast jest problem
wycigania z wody takiego ciaa, zwaszcza jeeli wystpuj znaczne rnice ciaru na niekorzy ratownika. W wypadku maej
odlegoci od lustra wody naley wykona to, starajc si wydosta ratowanego z wody pocztkowo do wysokoci bioder i
kolejno przez uniesienie bioder, wydosta z wody nogi. Jeeli natomiast Pomost jest do wysoki, trzeba uchwyci ratowanego za
nadgarstki, krzyujc swoje rce w celu skrcenia go plecami do brzegu Pomostu przy wyciganiu ciaa do gry.
Wykona dwa do trzech zanurze toncego i mocnym po-cigniciem z rwnoczesnym obrotem jego ciaa podcign do gry a
poladki znajd si powyej pomostu i wwczas posadzi ofiar wypadku na brzegu.
 Rys. 115. Wydostawanie ratowanego z wody

Zastosowanie odpowiedniej techniki umoliwi wydostanie z wody nawet bardzo cikiego osobnika. Rce ratownika powinny by
prawie przez cay czas proste w okciach i dopiero kiedy biodra ratowanego znajd si na wysokoci pomostu, mona ugi rce w
okciach pocign go w swoj stron, posadzi na brzegu pomostu i nastpnie pooy na plecach uwaajc, by nie uderzy gow
o co twardego.
Przy wydostawaniu faktycznie cikich osb dobrze jest waciwym ruchem do gry wykona niewielkie pogbienie skonu i
zanurzy ratowanego na chwil pod wod, a nastpnie szybkim i zdecydowanym szarpniciem wykona omawiany element akcji.
W przypadku dwch i wicej ratownikw, jeden z nich powinien wykona tzw. pochylni" tzn. po podaniu rak holowanego
koledze na brzegu, (twarz ofiary wypadku zwrcona w kierunku brzegu), staje twarz do ciany obok toncego.
Ratownik na brzegu przez obrt skrzyowanych rk nakada" koledze stojcemu przy brzegu toncego - na plecy. W tym
momencie ratownik ten odsuwa nogi od brzegu, unosi wysoko okcie do gry podpierajc rwnoczenie domi brzeg, tworzy z
plecw swego rodzaju - pochylni po ktrej jego kolega w miar atwo, wygodnie i bezpiecznie wciga toncego do gry.
Czstym bdem przy wykonywaniu tych czynnoci jest nie wyrwnanie poziomu gowy ratownika - pochylni" z grn
powierzchni pomostu (brzegu) co moe spowodowa przy wyciganiu uderzenie toncego w okolice nerek i krgosupa.
Bdem jest rwnie nie uniesienie okci do gry poniewa w tym przypadku wcigana na brzeg ofiara wypadku moe zelizgn
si z plecw ratownika - pochylni" uderzajc krgosupem o krawd brzegu.

Rys. 115. Wydostawanie na brzeg przez kilku ratownikw

W przypadku, gdy przy brzegu s drabinki postpujemy nastpujco: po doholowaniu do drabinki opieramy ratowanego plecami o
drabink, przerzucamy tuw przez swj bark i trzymajc si oburcz drabinki wynosimy toncego. W momencie gdy jego
poladki zrwnaj si z grn powierzchni podestu (brzeg), chwytajc jedn rk za kark ukadamy go ostronie na plecach.
Najczstszymi bdami w czasie wykonywania tych czynnoci s: odchylenie si od pionu do tyu w czasie wchodzenia po
drabince, zbyt wysokie wyniesienie toncego ponad grny poziom (moliwo upadku i urazu) oraz niezabezpieczenie gowy
ratowanego w czasie ukadania go na plecach.
Drugi sposb wynoszenia po drabince wyglda nastpujco: ratownik dopywa z toncym do drabinki, odwraca go plecami twarz
do siebie, zakada jego rce na swoje, nog wsuwa gboko (a stawu biodrowego) pomidzy nogi ofiary wypadku. Trzymajc si
drabinki podnosi na jednej nodze ratowanego a do chwili, gdy jego poladki zrwnaj si z krawdzi brzegu i wwczas
przytrzymujc rk kark ukadamy go ostronie na twardym podou.
Najczciej spotykanym bdem jest zbyt due odchylenie od pionu i odsunicie si ratownika z ratowanym od drabinki, oraz zbyt
pytkie woenie nogi ratownika pomidzy koczyny dolne ofiary wypadku.

Rys. 116. Wynoszenie na brzeg po drabince

Nurkowanie w poszukiwaniu osoby ratowanej

Zasadniczo wskazane jest wiedzie jak gboko jest w miejscu, gdzie mamy nurkowa, jaki jest charakter dna i ewentualna
obecno tam przedmiotw niebezpiecznych. Nurkowanie na gboko wiksz od 5 m jest niebezpieczne dla osb, ktre nie
maja z tak sprawnoci do czynienia na co dzie lub nie przeszy wczeniej odpowiedniego przeszkolenia. Daje si to
szczeglnie zauway przy prbach nurkowania na pocztku sezonu - po dugiej zimowej przerwie.
Zdajemy sobie te spraw, e najczciej aby znale si na miejscu wypadku, musimy tam dopyn. Pamitajc o kadej
upywajcej sekundzie, musimy si spieszy, co nie pozostaje bez wpywu na nasz organizm. Kiedy przychodzi do zaczerpnicia
powietrza przed zanurzeniem pod wod, uwiadamiamy sobie, e przypieszony oddech i zwikszone wysikiem ttno wymagaj
nie zatrzymania oddechu, a wanie zwikszonej wentylacji puc. (Przy prbach przeprowadzonych na basenie 25-metrowym
zostao dowiedzione, e ratownik po sprinterskim przepyniciu odcinka 50 metrw praktycznie nie jest w stanie przepyn pod
wod 15 metrw w linii prostej, jeeli nie odpocznie cho przez kilkanacie sekund). Zdajc sobie spraw, e moe nam nagle
zabrakn powietrza trzeba te wiedzie, e nie ma problemu kiedy znajdujemy si bezporednio pod lustrem wody; ale kiedy
bdziemy pod wod na gbokoci przykadowych 5 metrw bdzie nam wanie takiego odcinka brakowao i moment wykonania
wdechu opni si o czas wynurzenia spod wody. Nurkowanie na wiksze gbokoci zwizane jest nie tylko z pokonaniem
odcinka pionowego, ale te z poszukiwaniem ofiary wypadku, poniewa samo tylko pionowe opuszczanie si na dno praktycznie
nie daje duych szans na szybkie znalezienie ciaa. Dodatkowo wielokrotne zanurzanie si pod wod nastpujce prawie
bezporednio po sobie, stwarza niebezpieczestwo wystpienia tzw. zanicia" pod wod (patrz rozdzia o mechanizmie
utonicia).
Zawsze, kiedy musimy nurkowa, zapewnijmy sobie asekuracj. Zabezpieczeniem jest linka, ktr najlepiej jest przywiza do
pasa. Drugi koniec linki powinien trzyma asekurujcy, ktry musi reagowa na sygnay nurkujcego luzowaniem bd ciga-
niem liny. W wypadku, kiedy nurkujcy nie odpowiada na umwione sygnay (sygnaami tymi s szarpnicia linki), asekurujcy
powinien bezwzgldnie wydosta go na powierzchni. Rzadko jednak ma si na miejscu wypadku tak moliwo, chyba e akcja
prowadzona jest z odzi ratunkowej wyposaonej prawidowo w potrzebny sprzt.
Przeszukiwanie dna musi odbywa si w sposb planowy i powinno swoim zakresem obejmowa tylko teren przypuszczalnego
miejsca wypadku. W czasie nurkowania nie naley pywa zbyt blisko dna poniewa wwczas wzrok obejmuje tylko maa po-
wierzchni. Trzeba pyn na takiej gbokoci, na ktrej przejrzysto wody pozwala na dostrzeganie szczegw dna w sposb
pozwalajcy je okreli.
Aby nie pomin pewnych odcinkw dna co jest zwizane z zanurzeniem si i powrotem na powierzchni, naley po wynurzeniu
si cofn o okoo 2-3 metry.
W odniesieniu do poszukiwa na mniejszych gbokociach, przy ktrych dno widzialne jest z powierzchni wody. nieodzownie
naley stosowa mask do nurkowania i rurk oddechowa.
Jeeli poszukiwania prowadzi zesp ratownikw, caoci akcji powinien kierowa najbardziej dowiadczony z nich. W celu
zapewnienia sobie dobrej widocznoci zajmuje on miejsce na odzi lub pomocie, pamitajc jednak o tym, e i on musi by
dobrze widziany przez ratownikw i ludzi pozostajcych w wodzie a komendy wydawane przez niego musz by zrozumiane
momentalnie i jednoznacznie przez wszystkich uczestnikw akcji.
Na polecenie kierujcego akcj, jej uczestnicy ustawiaj si wzdu jednego z bokw penetrowanego kwadratu lub prostokta i na
sygna zanurzaj si pod wod poszukujc dna na dugoci umwionego odcinka, a po wynurzeniu ustawiaj si ponownie w
jednej linii, cofajc si o 2-3 m wedug wskaza kierujcego poszukiwaniami. Jeeli liczba uczestnikw akcji nie jest
wystarczajca, ustawiamy ich na linii krtszego boku przeszukiwanego pola; naley wwczas nurkowa kilkakrotnie wzdu linii
boku duszego. Tak przeprowadzona akcja przebiega szybciej ni przesuwanie si wszerz omawianego pola. Pojedynczy
ratownik powinien przeszukiwa dno metod k wsprodkowych (rys. 117b).
Kierujcy akcj musi po jej zakoczeniu sprawdzi czy wszyscy uczestnicy akcji wynurzyli si na powierzchni.
 ROZDZIA 6

OGLNE ZASADY BEZPIECZESTWA KPIELI

Statystycznie najczstszymi wypadkami mierci przez utonicie s wypadki zwizane z kpiel po spoyciu alkoholu, brak opieki
nad dziemi i zbyteczna brawura. Zatem nie zatrudnianie zwikszonej liczby ratownikw, a propagowanie zasad bezpieczestwa
kpieli i prowadzenie nauki pywania moe zmniejszy liczb utoni w naszym kraju.
Gdzie pywa
1. W miejscach strzeonych i przeznaczonych specjalnie do tego celu.
2. W wodzie tak gbokiej i w takiej odlegoci od brzegu, ktra odpowiada naszym realnym moliwociom pywackim.
3. Kpa si w miejscach dobrze sobie znanych.
4. Nigdy nie wolno pywa w miejscach zakazanych o czym informuj odpowiednie tablice, a take na odcinkach szlakw e-
glugowych w pobliu urzdze i budowli wodnych.
Kiedy pywa
1. W sezonie kpielowym, kiedy temperatura wody nie jest nisza od 18C (dotyczy to oczywicie naszego kraju, gdzie sezon let-
ni trwa znacznie krcej ni np. na morzach poudniowych).
2. Najlepsza temperatura wody do kpieli to 22-25C.
3. Pywa zawsze w peni zdrowia.
4. Wykorzystywa do kpieli okresy dobrego nasonecznienia.
5. Nigdy nie wolno wchodzi do wody po spoyciu alkoholu,
w okresach zego samopoczucia, skaka nagle do wody po
rozgrzaniu ciaa na socu lub po wysiku fizycznym, a take bezporednio po posiku.
6. Nie wolno kpa si po zachodzie soca, poniewa w razie wypadku ciemno uniemoliwia udzielenie pomocy.
7. Nie naley przebywa w wodzie zbyt dugo ani te wchodzi do niej ponownie po zbyt krtkiej przerwie.

Zasady bezpieczestwa kpieli

Do elaznych zasad bezpieczestwa nale:
1. Nigdy nie wolno skaka do nieznanej wody, poniewa nie wiadomo czego moemy si spodziewa pod jej lustrem.
2. Nie wolno wchodzi celowo do wody w miejscach niebezpiecznych, tam gdzie wedug naszego rozeznania znajduj si na
przykad:
a) wiry,
b) wodorosty,
c) zimne prdy itp., a my sdzimy, e sobie poradzimy bo o-ceniamy siebie jako doskonaych pywakw.
3. Zainteresujmy si zawsze bezpieczestwem dzieci przebywajcych nad wod i w jej pobliu.
4. Nie wszczynajmy nigdy faszywych alarmw, nie popychajmy nigdy do wody osb, ktre si tego niespodziewaj.
5. Nie biegajmy nigdy po pomostach, moemy potrci znajdujce si tam osoby, a sami naraamy si na uszkodzenia ciaa
przy upadku.
6. Dla zapewnienia maksimum bezpieczestwa osobom korzystajcym z kpieli, a szczeglnie dzieciom, naley stosowa
skrzydeka pywackie niemieckiej firmy Bema". S one wykonane w jaskrawym kolorze pomaraczowym i z doskonaego
materiau. Stosowane s na caym wiecie.
Zawsze stosujmy si do obowizujcych przepisw.
Osobnym zagadnieniem jest sposb zachowania si w chwilach niebezpieczestwa. W tym czasie:
1. Nie wolno wdkowa na terenie czynnego kpieliska.
2. Przy zamianie miejsc na odzi wiosowej trzeba obniy pozycj ciaa, by nie dopuci do przewrcenia si odzi.
3. Podejmowa wyprawy na wod jedynie na penosprawnych jednostkach.
4. Nie opala si na wodzie na nadmuchiwanych materacach ani nie wypywa na nich.
5. Przy wywrceniu si odzi czy to wiosowej, czy te aglowej nie odpywa od niej, chyba e brzeg znajduje si bardzo blisko i
jestemy wyposaeni w pas ratunkowy, (podstawowym obowizkiem kierujcego odzi jest policzenie czy
wszyscy pasaerowie i czonkowie zaogi znajduj si po wywrotce na powierzchni wody).
6. Przy wypadniciu za burt zachowa trzeba spokj, a jeeli bya to jednostka napdzana silnikiem ze rub,
natychmiast odpyn na moliwie du odlego w celu zabezpieczenia przed dostaniem si w zasig pracujcej ruby.
Dopyn do rzuconego sprztu pomocniczego i spokojnie oczekiwa, a jednostka wykona odpowiedni manewr
dopynicia do nas. Wzywanie pomocy musi by rozpoczte jak najszybciej i by odpowiednio gone, aby byo syszalne dla
zaogi statku.
 ROZDZIA 7

SPRAWNO TECHNICZNA RATOWNIKA

Bdzie tu mowa o wskazwkach dotyczcych prawidowoci wykonywania poszczeglnych elementw akcji ratunkowej.
Konieczno poprawnego wykonania tych elementw wynika nie tyle z zalecenia, aby wszyscy robili to jednakowo, ale z faktu, ze
wanie taka, a nie inna technika jest najbardziej skuteczna. Zostaa ona opracowana na podstawie analizy waciwoci anatomi-
cznych ciaa ludzkiego i jeeli mamy dopuszcza do jakichkolwiek od niej odchyle, to tylko w takich sytuacjach, kiedy
wykorzystanie siy fizycznej jest wyeliminowane do niezbdnego minimum, na przykad przy ratowaniu maego dziecka, z
ktrym moemy sobie poradzi jedn rk".

SKOKI RATUNKOWE
S to skoki wykonywane w chwilach, kiedy konieczne jest utrzymanie staego kontaktu wzrokowego z osob tonc.

Skok wykroczny (rys. 118)

Skacze si daleko do przodu na nogi w pozycji wykrocznej i z mocno pochylonym do przodu tuowiem, prowadzc do zderzenia z
powierzchni wody klatk piersiow i rozstawionymi w bok ramionami, przy wysoko uniesionej gowie.
W momencie zderzenia z wod nogi wykonuj prac noycow, ramiona zagarniaj wod do przodu. Gdy ratownik skacze z
mask na twarzy, musi j oburcz przytrzyma. Nie naley skaka daleko do przodu i jednoczenie ukiem w gr, bo spowoduje
to pionowy kierunek lotu do wody w chwili koczenia skoku, a w konsekwencji zanurzenie gowy.

Rys. 118. Skok ratowniczy wykroczny"

Skok rozkroczny (rys.119)

Wykonywany jest zdecydowanie rzadziej od wykrocznego ze wzgldu na wiksz trudno techniczn i obaw o bolesne ude-
rzenie si o wod (obaw nieuzasadnion).
Rnica w stosunku do skoku wykrocznego jest tu inne ustawienie ng, w miejsce wykroku wykonuje si rozkrok. Pozostaa
cz techniki jest identyczna, a w momencie zderzenia z wod nastpuje zczenie ng.
Jeeli wysoko miejsca odbicia w stosunku do lustra wody przekracza 1.50 metra, naley zrezygnowa ze skoku ratowniczego
poniewa i tak nie da si unikn zanurzenia gowy, a uderzenie o powierzchni wody moe by faktycznie bolesne i czasami
niebezpieczne. Przy wysokociach przekraczajcych podany wymiar, zaleca si albo byskawiczne zejcie do wody po dostpnej
drabince lub skok na gow z deniem do moliwie szybkiego wynurzenia si.

Rys. 119. Skok rozkroczny

NURKOWANIE
Jest to jeden z bardziej niebezpiecznych elementw akcji i naley je wykonywa z zachowaniem maksymalnych rodkw
ostronoci. Zasadniczo wyrnia si dwa sposoby zanurzania si pod wod:
1. Sposb zwany popularnie scyzorykiem" Polega na szybkim skonie w gb wody i wyprostowaniu ng nad jej
powierzchni, wwczas ciar ng wyniesionych ponad lustro wody powoduje zanurzenie si ciaa (rys. 120).

Rys. 120. Zanurzanie si pod wod sposobem zwanym scyzorykiem".

Ten sam sposb moe by te wykonany z napynicia stylem dowolnym (kraulem). Polega to na wykonaniu bardziej obszernego
ruchu rk po stronie nabierania oddechu, po czym w miejsce prostowania rki wprowadza si ja szybkim ruchem pionowo pod
wod i rwnoczenie wykonuje skon w d i wyprostowanie ng jak wyej.
2. Sposb zwany desantowym". Polega na uniesieniu rk w gr i zczeniu ng; po zanurzeniu si pod wod wykonuje si
gboki skon w d i przy pomocy rk i ng kieruje ruch ciaa pionowo w stron dna (rys. 121). Po wykonaniu skoku na gow
lub na nogi zanurzenie si pod wod nie przedstawia adnego problemu i naley jedynie dba o waciwy kierunek pynicia.

Rys. 121. Zanurzanie si pod wod sposobem desantowym"

Jeeli skacze si z odzi, naley skaka na nogi. Z kolei jeeli wykonujemy skoki przy zaoonej na twarz masce do nurkowania,
wykonuje si je tak, jak skok ratunkowy w pozycji wykrocznej, a mask przytrzymuje si oburcz (poniewa majc mask
najczciej posiada si te petwy, utrzymanie gowy nad powierzchni wody w celu zabezpieczenia maski przed zerwaniem z
twarzy nie przedstawia adnego problemu).
Innym sposobem na zabezpieczenie przed zerwaniem maski jest wykonywanie skoku w ty na plecy, co mona zrobi po prostu
spadajc do wody na plecy lub przez odbicie si w ty.
W obu przypadkach mask przytrzymuje si oburcz, brod przyciga si lekko do mostka, a nogi uginaj si w stawach bio-
drowych.
Jeeli nie ma si do dyspozycji petw, w pywaniu pod wod stosuje si prac ng jak w stylu klasycznym (abce) (rys.122).
Ramiona pracuj w paszczynie czoowej, wykonujc peny ruch od momentu wyprostu w przd a do przycignicia ich do
boku tuowia. Oba ramiona pracuj symetrycznie, a linia jak nakrelaj skrcone na zewntrz donie powinna przypomina koa.
 Rys. 122. Pywanie pod wod

W celu zmniejszenia oporu wody naley utrzymywa moliwie wyprostowan lini ciaa. Ramiona w ruchu powrotnym trzeba
prowadzi jak najbliej tuowia, nogi w chwili kiedy pracuj ramiona musza te by w peni wyprostowane, a palce stp -
obcignite (zgite podeszwowo - w d). Pamita te naley, e faktycznym sterem w poziomym pywaniu pod wod jest gowa
i zawsze kiedy bdzie ona odgita do tyu (w pozycji poziomej po prostu uniesiona w gr), stawia bdzie bardzo duy opr przy
prbie szybkiego pynicia. Jeeli wic istnieje potrzeba ekonomicznego gospodarowania zasobami si lub konieczno szybkiego
pokonania danego odcinka, gowa musi tworzy z tuowiem jedn lini.

PYWANIE Z ZASTOSOWANIEM SPRZTU ABC

Mianem sprztu ABC" okrela si trzy podstawowe przedmioty wyposaenia stosowanego w nurkowaniu swobodnym.

Maska
Skada si z korpusu gumowego, osadzonej w nim szyby i tamy mocujcej mask do twarzy. Przydatno maski do
indywidualnych celw sprawdza si przykadajc j do twarzy i jednoczenie wcigajc powietrze nosem. Szczelna
maska nie powinna przepuszcza powietrza z zewntrz, a zatem musi utrzyma si przy twarzy bez pomocy rk tak dugo, dopki
nie wpucimy do niej powietrza wydechowego. Guma maski nie moe by zbyt twarda, poniewa przy nurkowaniu bdzie
bolenie uciska grn warg. Szybka maski powinna by wykonana ze szka nie rozpryskujcego si przy uderzeniu i osadzona
jak najbliej twarzy, by zwikszy w ten sposb pole widzenia (najlepsze s szyby ugite, zwane panoramicznymi"). Szyba
maski nie powinna by wykonana ze szka organicznego, gdy powoduje to jej nadmierne pocenie si". Jeeli szyba zaparowuje,
mona w prosty sposb temu zapobiec, rozprowadzajc palcami po jej wewntrznej stronie wasn lin i po tym, przepukujc j
niewielk iloci wody.

Rys. 123. Maska i rurka oddechowa (zwana te fajk" lub chrap)

ciso przylegania maski do twarzy reguluje si za pomoc tamy mocujcej.

Dwa wgbienia w dolnej czci gumowej maski luz nurkujcemu do zacinicia nosa w celu szybkiego wyrwnania rnicy
cinie, dziaajcych na bbenki uszne.
W przypadku gdy w trakcie nurkowania do maski dostanie si woda przechylamy gow na bok przytrzymujemy jedn rk mask
przy skroni (t blisz powierzchni) i powoli wydmuchujc powietrze nosem usuwamy wod. Drugim sposobem jest obrcenie si
plecami do dna, lekkie przytrzymanie maski jedn rk i wydmuchujc powoli nosem powietrze usuwamy wod.

Petwy
Petwy pozwalaj na szybkie pywanie, wiksz zwrotno i moliwo swobodniejszego operowania ramionami przy
zwikszeniu siy napdu ze strony ng. Ksztatem swoim przypominaj ogon ryby. Wykonane s najczciej z gumy, rzadziej z
tworzyw sztucznych. W zalenoci od materiau z jakiego s wykonane, petwy maj pywalno dodatni lub ujemn. Oczywicie
praktyczniejsze w uyciu s petwy nietonce. Wykonane z mikkiej gumy s przeznaczone do spokojnego i wolnego pywania.
Natomiast twarde su pywaniu szybkiemu, ale te stawiaj w wodzie wikszy opr dla pracujcych mini. Produkowane s
nastpujce rodzaje petw:
1. Obejmujce cakowicie stop (zwane czasem kaloszami").
2. Obejmujce tylko przedni cz stopy i zwizane z tyu przy pomocy odpowiedniego paska.
3. Obejmujce przedni cz stopy z przedueniem czci podeszwowej a do pity.
Pierwszy i trzeci rodzaj petw skutecznie ochrania stop przed skaleczeniem przy stawaniu na dnie.
Ze wzgldu na ksztat, petwy dzieli si na:
1. Symetryczne (obie jednakowe, zakada si obojtnie na ktra nog).
2. Niesymetryczne (dopasowane do lewej i prawej nogi).
3. Proste lub z odchylon czci napdow.
Kt odchylenia petwy (5-15) w stosunku do linii podeszwowej stopy, zwiksza skuteczno dziaania siy napdowej.
Zastosowanie petw zwiksza prdko pywania o okoo 15-30%. Dzieje si tak dlatego, poniewa z przyrostem prdkoci ciaa
poruszajcego si w wodzie niewspmiernie wzrasta opr wody. Przykadowo ratownik, ktry normalnie pokonuje odcinek 50
metrw w czasie 45 sekund, po zaoeniu petw pokona go w czasie okoo 35-30 sekund. Trzeba te pamita, e nogi w petwach
maj do wykonania wiksz prac i prby sprinterskiego pywania bez odpowiedniej wprawy mog zakoczy si wystpieniem
bolesnego kurczu mini podudzia.
Technika pywania z zastosowaniem omawianego sprztu jest nieco odmienna od pywania sportowego. Poniewa petwy po-
zwalaj silniej wykorzystywa odpychanie si od wody, nogi powinny mocniej ugina si w stawie kolanowym ni ma to miejsce
w warunkach naturalnych. Przy pywaniu po powierzchni wody ramiona powinny pracowa jak przy stylu dowolnym. Natomiast
przy pywaniu pod wod ramiona wykonuj prac jak w stylu klasycznym, bd s tylko wycignite wzdu tuowia dla
zmniejszenia oporu wody.
Dobierajc sobie sprzt ABC, starajmy zaopatrzy si w mask i petwy w kolorze jaskrawym - najlepiej tym, poniewa ten
kolor najlepiej jest widziany pod wod. W razie nieszczliwego wypadku, atwiej bdzie odnale albo nas, albo przypadkowo
zatopiony sprzt.

Rurka (fajka) oddechowa

Wygita w ksztacie litery J" lub L", zakoczona odpowiednim ustnikiem, suy do oddychania powietrzem atmosferycznym
przy pywaniu po powierzchni wody, bez koniecznoci podnoszenia gowy w celu wykonania wdechu. Jej rednica wewntrzna
powinna wynosi 15-20 milimetrw, a dugo zmierzona od miejsca zgicia 350-400 milimetrw. Naley zwrci uwag czy nie
posiada przewenia w miejscu zgicia, poniewa zwikszy to powanie oddychanie. Na duszym ramieniu rurki umieszcza si
uchwyt, sucy przymocowaniu jej do tamy maski. Kt odchylenia midzy krtszym a duszym ramieniem widziany od strony
jednego z nich, powinien wynosi okoo 15.
Posiadajc rurk oddechow mona pywa po powierzchni bez potrzeby unoszenia gowy w celu nabrania oddechu. Jeeli jednak
zachodzi konieczno zanurzenia si pod wod, naley na ten moment zatrzyma oddech i nie obawia si, e woda wleje si do
ust przez rurk, bowiem cinienie powietrza w drogach oddechowych nie pozwoli na dostanie si do nich wody. Po wynurzeniu
si na powierzchni trzeba szybkim i mocnym dmuchniciom usun wod z rurki. Jeeli przy nurkowaniu cinienie wody
zaczyna zgniata mask, naley wyrwna w niej cinienie przez wdmuchnicie nosem niewielkiej iloci powietrza do rodka.
Najpowolniejszym etapem akcji ratunkowej jest holowanie osoby ratowanej. Prby jakie wykonano dla oceny wysiku ratownika
w czasie akcji pozwoliy obliczy, e przecitna prdko poruszania si ratownika w czasie holowania wynosi okoo 0.4 m/sek.
Zastosowanie petw przyczynia si w znacznym stopniu do uatwienia i przypieszenia tej czynnoci. Dodatkowo daj one ra-
townikowi spor przewag nad toncym, co podnosi stopie bezpieczestwa.
W przypadku przeznaczenia sprztu ABC do akcji ratunkowej, naley umieci go w miejscu atwo i szybko dostpnym, wcze-
niej odpowiednio wyregulowa dugo paskw mocujcych mask i petwy, rurk przymocowa do tamy maski na odpowied-
niej wysokoci.

HOLOWANIE
Czynno t wykona moe jeden, dwch, a nawet trzech ratownikw. Sposb holowania zaley od wieku, wzrostu i wagi osoby
ratowanej, aktualnego stanu zagroenia ycia i stanu przytomnoci toncego.

HOLOWANIE OSOBY ZAGROONEJ W WYKONANIU JEDNEGO RATOWNIKA

Jest to pomoc udzielana osobom umiejcym pywa - w chwilach osabienia si fizycznych lub nie umiejcych pywa - przy
zachowanej przytomnoci.
1. Holowanie ze wsparciem na barkach.
Ratownik pynie stylem klasycznym a ratowany trzyma si go oburcz z tyu za barki. Osoba poszkodowana, jeeli ma na tyle siy
pomaga prac ng do kraula lub abki. Sposb ten ma jedn wad, mianowicie bardzo czsto ratownik zahacza (kopie) tuw
biodra holowanego. Wady tej nie posiada drugi sposb holowania a mianowicie:

Rys. 124. Holowanie ze wsparciem na barkach

2. Holowanie ze wsparciem na biodrach.

Wykonujemy wszystko tak jak poprzednio, jedynie ratowany trzyma si oburcz z tyu za biodra ratownika.
3. Holowanie ze wsparciem na barkach - ratowany pynie na plecach
Ratownik pynie stylem klasycznym, a holowany - skierowany twarz do niego, trzyma si oburcz za jego barki, lec na wodzie
na plecach z rozszerzonymi nogami.
 Rys. 125. Holowanie ze wsparciem na barkach

4. Holowanie z uchwytem za uchw

Ratownik pynie na plecach pracujc nogami jak przy abce i trzyma holowanego oburcz za uchw w ten sposb, aby cay czas
pod palcami wyczuwa twarde koci czaszki. Najczstsze bdy to zatykanie domi uszu, mimowolne uciskanie palcami szyi w
okolicy ttnic szyjnych oraz zginanie w okciu rk, ktre powinny by cay czas w trakcie holowania wyprostowane.

Rys. 126. Holowanie z uchwytem za uchw oburcz

5. Holowanie z podchwytem za ramiona (pod pachami)

Ratownik apie podchwytem za doy pachowe i trzymajc wyprostowane w okciach rce holuje nogami do abki na plecach.

Rys. 127. Holowanie z podchwytem za ramiona

6. Holowanie jednorcz za uchw

Bardzo atwy, prosty, wygodny i nie mczcy sposb holowania. Ratownik pynie na boku i holuje za sob (cignie) toncego
trzymajc go jedn rk za uchw, starajc si by nie uciska okolicy krtanii poniewa moe to wywoa panik u holowanego.
Rka ratownika wyprostowana w okciu, przedrami dotyka ucha ratowanego. Drug rk w tym czasie zagarniamy wod z
przodu pod siebie i pync obserwujemy twarz holowanego i drog przed sob.
Rys. 128. Holowanie jednorcz za uchw

7. Inne sposoby holowania

Czasami moe si zdarzy, e toncy jest w ubraniu i wwczas moemy holowa go, trzymajc mocno za konierz.
Mona holowa pync na boku i trzymajc ratowanego jedn rk przez bark, klatk piersiowa za drugie rami.

Rys. 129. Holowanie za konierz ubrania

Rys. 130. Holowanie z uchwytem przez bark i klatk piersiow

HOLOWANIE OSOBY ZAGROONEJ PRZEZ DWCH RATOWNIKW

1. Holowanie przez dwch ratownikw tzw. samolot"

Dwch ratownikw pynie obok siebie stylem klasycznym (utrzymujc jednakowe tempo), a holowany znajdujc si midzy nimi
trzyma ich za wewntrzne barki tzn. lew rk za prawy bark ratownika pyncego z lewej jego strony i praw rk za lewy bark
ratownika pyncego po jego prawej stronie.

Rys. 130. Holowanie przez dwch ratownikw

2. Holowanie przez dwch ratownikw tzw. most"

Pierwszego z ratownikw, holowany chwyta oburcz za barki a drugiemu znajdujcemu si za jego plecami kadzie obydwie
stopy na barkach. Obydwaj ratownicy pyn w jednakowym tempie abk, przy czym szybko pynicia zaley od pyncego z
tylu (moliwo rozerwania mostu"). Ratowany ma wyprostowane w stawie okciowym rce i w stawie kolanowym nogi.

Rys. 132. Holowanie przez dwch ratownikw

3. Holowanie przez dwch ratownikw tzw. tratwa"
Ratownicy ustawiaj si z obu stron holowanego twarz do niego chwytaj go pod ramiona (pod pachy) i tak znajdujcy si z
lewej strony ratowanego chwyta go lew rk, a znajdujcy si z prawej strony praw rk i pyn rwnoczenie w jednakowym
tempie na boku holujc ofiar wypadku na plecach.

Rys. 133. Holowanie przez dwch ratownikw

HOLOWANIE OSOBY ZAGROONEJ PRZEZ TRZECH RATOWNIKW

Przy trzech ratownikach holuje si sposobem tzw. samolot" i tratwa" przy czym trzeci z nich pync abk na piersiach trzyma
stopy ratowanego na swoich barkach i nadaje tempo.

Rys. 134. Holowanie przez trzech ratownikw

HOLOWANIE OSOBY AGRESYWNEJ

1. Sposb eglarski"
Ratownik pynie na boku pomagajc sobie prac rki kierunkowej, a drug rk trzyma toncego lecego na plecach,
przeprowadzajc rk pod jego ramionami i plecami ukadajc lekko zgity okie na wysokoci krgosupa ratowanego. W ten
sposb przycigajc do siebie jego ramiona uniemoliwiamy mu niebezpieczne uchwycenie ratownika. Najczstszym bdem jest
zbyt pytkie" woenie rki tzn. nie trzymania si zasady, e okie powinien znale si lekko zgity w osi krgosupa
2. Inne sposoby obezwadniajcego holowania
- Ratownik pync na plecach samymi nogami do abki, jedn rk trzyma mocno uchw a drug za nadgarstek wykrconej do
tyu rki holowanego na plecach toncego.
- Ratownik pync na plecach samymi nogami do abki, oburcz trzyma za nadgarstki wykrcone do tyu obydwie rce
toncego i holuje go na plecach.
- Ratownik pync na plecach samymi nogami do abki, przekada swoje rce pod pachami trzymajc za obydwa
nadgarstki (przedramiona) z przodu ratowanego i holuje go na plecach.

Rys. 135. Holowanie osoby agresywnej

HOLOWANIE OSOBY NIEPRZYTOMNEJ

Powinno si stosowa takie sposoby, ktre umoliwiaj bezwzgldne opanowanie ciaa osoby ratowanej.
1. Wymieniony sposb holowania na plecach z ujciem za gow.
2. Sposb zwany eglarskim".

OGLNE WSKAZWKI DOTYCZCE HOLOWANIA

Wysiek fizyczny zwizany z holowaniem powoduje niekiedy, e ratownik napinajc minie odruchowo zatrzymuje oddech i
ustawia klatk piersiowa w pozycji wydechowej, mimo puc wypenionych powietrzem wdechowym. Jest to zjawisko zdecydowa-
nie niekorzystne dla krenia krwi i wywouje w konsekwencji szybsze zmczenie. Naley rytmicznie regulowa oddychanie,
wykorzystujc zanurzenia gowy do wykonania wydechu. Kady wdech powinien by moliwie peny, aby dostarczy pracujcym
miniom jak najwikszej iloci tlenu.
Przy holowaniu przez ratownika pyncego na boku, nogi powinny wykonywa prac noycow, a do przodu naley wysuwa
nog dalsz od ratowanego, by nie naraa go na uderzenia. Przy zastosowaniu petw do holowania, naley raczej pyn na
plecach.

Rys. 136. Podawanie sztucznego oddechu w czasie holowania za pomoc rurki zakoczonej gumowym wem karbowanym

Znane s zalecenia, by ju podczas holowania stosowa sztuczne oddychanie metod toczenia powietrza wydechowego
ratownika przy zastosowaniu rurki oddechowej, ktrej oba zakoczenia s wykonane z gumowej rury karbowanej i zaopatrzone w
ustniki. Ratownik pync na plecach i trzymajc w ustach jeden koniec rurki, drugi wkada do ust ratowanemu i w ten sposb
toczy powietrze (rys. 136). W zasadzie nie istnieje konieczno wyposaania rurki w dwa gumowe zakoczenia z ustnikami. Wy-
starczy aby jeden koniec by w ten sposb zaopatrzony, poniewa taka rurka znajduje bardziej wszechstronne zastosowanie a
toczenie powietrza ze strony ratownika wcale nie musi odbywa si przez ustnik. Najtrudniejsz spraw, ktra moe budzi
wtpliwoci co do skutecznoci opisanego sposobu, jest faktyczna techniczna trudno zapewnienia szczelnoci w poczeniu
ustnika z ustami ratowanego, zwaszcza e jest to wykonywane w ruchu i w bardzo niewygodnej pozycji. Prby obezwadnienia
osb zachowujcych si agresywnie nie powinny zmierza do wykrcania rk czy te zakadania bolesnych dwigni na stawy.
Jedynym skutecznym dziaaniem jest zdecydowane podtrzymanie toncego na powierzchni wody, by mg odczu, e przestao
mu grozi niebezpieczestwo i e znalaz w ratowniku oparcie. Wprawdzie zaleca si tu stosowanie chwytu obezwadniajcego
zwanego nelsonem", ale trzeba zda sobie spraw, e toncy podwiadomie bdzie chcia czciowo sam sobie udziela pomocy
i krpowanie moliwoci jego ruchw moe wpyn na pogbienie stanu paniki.
Najlepsz i najbezpieczniejsz metod holowania jest wykonanie tej czynnoci z zastosowaniem pomocniczego sprztu pywaj-
cego, na przykad koa ratunkowego; toncy uczepiony takiego przedmiotu utrzymuje si samodzielnie na wodzie i nie ma
koniecznoci bezporedniego kontaktu z nim. Zawsze wic kiedy jest to moliwe, naley rzuci koo w stron miejsca wypadku i
holowa je wraz z ratowanym.
Drugim skutecznym sposobem jest holowanie ratownika wraz z toncym za pomoc liny, ktr ratownik przywizuje sobie
uprzednio do pasa lub do tzw. szelek" zakadanych na ramiona. W takiej sytuacji toncego ujmuje si z tyu pod pachy zaplatajc
rce z przodu, poniewa prdko holowania jest tu zdecydowanie wiksza i naley w ten sposb zabezpieczy gow toncego
przed zalaniem wod. Ujmowanie chwytem za gow moe spowodowa nieprzewidziane uszkodzenie na odcinku szyjnym
krgosupa przy trudnych do przewidzenia zachowaniach ratowanego i duej sile cignicia liny.

PYWANIE SPOSOBAMI STOSOWANYMI W RATOWNICTWIE

Dopywanie do miejsca wypadku powinno odbywa si w moliwie krtkim czasie i z zachowaniem kontaktu wzrokowego z to-
ncym. Zalecenia te wymagaj wic stosowania pewnej odmiany w sposobie pywania.
Kraul
Ramiona pracuj na przemian, ale nie s wysuwane daleko do przodu i prowadzi si je nieco bardziej na zewntrz ni ma to
miejsce w sposobie naturalnym. Gowa jest uniesiona nad wod a wzrok skierowany do przodu. By mc wykona to w taki
sposb, musi nastpi lekkie odchylenie tuowia do tylu, a w takiej pozycji nogi powinny by mocniej uginane w kolanach w
pionowym ruchu w d i w gr. Dla poprawnego wykonania tego sposobu konieczna jest silna praca ng.
abka
Podobnie jak w sposobie opisanym wyej, obowizuje stale utrzymywanie gowy nad powierzchni wody. Ramiona wykonuj
mniej obszerne ruchy, a tuw jest lekko odchylony do tyu. Nogi pracuj tak jak w stylu klasycznym.
Pywanie na boku
Ten sposb pywania stosuje si przede wszystkim w chwilach holowania. Pracuje si tylko jednym ramieniem, tym samym na
ktrym boku si pynie. Z kolei noga, ktra jest wysuwana do przodu ugina si mocno w stawie biodrowym i jest przycigana
prawie do klatki piersiowej bdc ugit w stawie kolanowym; po czym wysuwana jest do przodu przez prostowanie stawu
kolanowego, biodrowego i kierowana do dou a do penego wyprostu. Ruch zagarniania wody wykonywany jest wic tyln
czci uda i podudziem. Druga noga w tym czasie odgina si do tyu w stawie biodrowym na tyle, na ile pozwala na to
ruchomo w stawie i jednoczenie zgina si w stawie kolanowym pod ktem okoo 90. Ruch pracy polega na energicznym
prostowaniu nogi w obu stawach a do penego wyprostu. Zagarnianie a waciwie odpychanie si od wody nog odchylon do
tyu wykonywane jest przedni czci podudzia i grzbietow czci stopy. Koordynacja pracy obu ng polega na jednoczesnym
wykonywaniu ruchw pracy i ruchw przygotowawczych. Rami pracuje w tych samych fazach co nogi.
Pywanie na plecach
Jeeli ju pynie si na plecach to w okrelonym celu, a tym celem moe by tylko holowanie lub kilka pojedynczych ruchw
podczas cofania si przed atakiem ze strony toncego. Ramiona w trakcie holowania s zajte podtrzymywaniem ratowanego, a
ruch ciaa odbywa si dziki intensywnej pracy ng. Jeeli nie dysponujemy petwami, nogi powinny wykonywa ruch jak przy
abce z zachowaniem zasady, by kolana nie wynurzay si nad wod, a stopy zataczay uk kolisty od rodka na zewntrz.

TECHNIKA PRZENOSZENIA (TRANSPORTOWANIA) OSB POSZKODOWANYCH

Postpowanie z osobami przytomnymi

Jeeli te osoby nie maj uszkodzonego aparatu ruchowego, naley prowadzi podtrzymujc je za rk jak na rys. 137.

Rys. 137. Podtrzymywanie osoby prowadzonej (dotyczy osb osabionych z zachowan przytomnoci)

Rys. 1 38. Wynoszenie z wody sposobem na biodrach"

Przenoszenie osb z utrat przytomnoci

Jest jedn z trudniejszych czynnoci, jakie wykonuje si w czasie trwania akcji ratunkowej, zwaszcza kiedy wystpuj spore
dysproporcje ciaru ciaa na niekorzy ratownika.
Przenoszenie (wynoszenie z wody) osoby szczeglnie cikiej polega na wykorzystaniu gwnie pracy mini ng (rys. 138). Ra-
townik ustawia si po lewej stronie osoby nieprzytomnej lecej na wodzie na plecach (gboko wody nie wiksza ni do
wysokoci pasa ratownika), chwyta prawa rka za przegub prawej rki ratowanego po stronie grzbietowej i przekada ja sobie
ponad gowa tak, by zgicie okciowe trzymanej rki wypado na karku, a rwnoczenie lew doni ujmuje osob pod lewy
policzek z jednoczesnym wykonaniem skrtu tuowia w prawo i lekkim ugiciem ng w kolanach poczonym z pochyleniem
ciaa do przodu. Zakoczeniem przygotowania do transportu jest uchwycenie ratowanego praw rk pod lewe udo, a rk lew
pod lew pach. Jest to tzw. sposb biodrowy".
Natomiast wynoszenie z wody osb o mniejszym ciarze ciaa odbywa si w sposb nastpujcy. Osoba nieprzytomna ley na
wodzie na plecach. Ratownik ustawia si na wysokoci prawego biodra ofiary wypadku i chwyta j praw rk za przegub lewej
rki. Z kolei lew rk ujmuje ratowanego pod kolanem lewej nogi. Nastpnie przekada trzyman rk osoby ponad swoj gow.
Z rwnoczesnym zanurzeniem si pod wod przez wykonanie pprzysiadu, ratownik ukada ciao ofiary tak,
by jej biodra znalazy si na wysokoci barku. Uniesienie ciaru w gr wykonane jest tu przez jednoczesny ruch prostowania w
stawach kolanowych i biodrowych (ryc. 139 a-e). W ratownictwie okrela si to jako sposb straacki".
W akcji ratunkowej wany jest sposb przenoszenia osb nieprzytomnych na ldzie. Jeeli dokonuje tego jeden ratownik, ustawia
on poszkodowanego w pozycji siedzcej i ujmuje go z tyu pod pachy, chwytajc praw rk za prawe przedrami lekko poniej
stawu okciowego, a rka lew za to samo przedrami na Wysokoci nadgarstka. Prostujc si ratownik unosi lekko do gry ciao
ofiary, a nastpnie zaczyna porusza si tyem do wczeniej wyznaczonego miejsca zabiegu reanimacyjnego. Nie da si tu unikn
wleczenia bezwadnych ng ratowanego po ziemi, chyba e w akcji uczestniczy drugi ratownik, ktry podtrzymuje nogi.

Rys. 139. a-e Wynoszenie z wody sposobem staraackim"

Rys. 140. Przenoszenie osoby poszkodowanej

We wszystkich opisanych wypadkach nie ma oczywicie reguy co do strony, z ktrej rozpoczyna si akcj. Mona tego dokona
ze strony przeciwnej ni opisywana z zachowaniem symetrii w dziaaniu (wszystko robi si tak samo jak w lustrzanym odbiciu).

Ukadanie na ziemi osoby przenoszonej

Przy przenoszeniu ciaa przewieszonego przez plecy z gow zwisajc po naszej lewej stronie klka si na prawym kolanie
wysuwajc lew nog do przodu i opierajc ja stop o podoe. Nastpnie wykonuje si skrt tuowia w prawo, przewiesza si
osob nieprzytomn przez lewe udo i ukada si j na plecach przez ujcie praw rk pod gow, a lew pod plecy i wykonanie
gbokiego skonu w przd.
Przy przenoszeniu ciaa przewieszonego przez barki, kiedy osoba transportowana trzymana jest praw rk pod prawe udo naley
klkn na prawym kolanie przy zachowaniu wyprostowanego tuowia i przeoy szybkim ruchem swoj praw rk do objcia
poszkodowanego za biodra; wykona powolny skon w przd trzymajc ciar prawym barkiem, a kiedy ciao zaczyna
zelizgiwa si z ramienia byskawicznie lew rk uchwyci ratowanego z tyu za szyj i ostronie pooy na ziemi.
W obu opisanych przypadkach naley zwraca szczeglna uwag na ochron gowy przed uderzeniem o twarde podoe.
Poniej przedstawiamy jeszcze jeden sposb.

Rys. 141. Ukadanie na ziemi osoby przenoszonej

SPRAWNO FIZYCZNA RATOWNIKA, A WYSIEK JAKI TOWARZYSZY AKCJI

RATUNKOWEJ

Jest to zupenie logiczne, e powodzenie akcji ratunkowej zaley w duej mierze od ratownika. Dlatego wanie ratownikw
poddaje si egzaminom praktycznym. Mimo doskonaej sprawnoci naley jednak ekonomicznie dysponowa wasnymi siami, bo
nigdy nie wiadomo na jak dugo bdzie nam musiao tych si starczy. Czsto zdarza si, e wysiek nie koczy si na wydostaniu
ratowanego z wody i akcj trzeba kontynuowa na brzegu, wykonujc oywianie. Ratownik po sprinterskim przepyniciu
odcinka na przykad 50 metrw, nurkowaniu pod woda na odlego 15 metrw i holowaniu na dystansie 50 metrw praktycznie
nie jest w stanie przez okoo 2-3 minuty prowadzi zabiegw oywiania. Po prostu po takim wysiku ma si kopoty nawet z
wyranym mwieniem, a co dopiero z wykonaniem sztucznego oddychania. Takie czy mniejsze zmczenie powstanie zawsze,
poniewa kada akcja musi by prowadzona w sprinterskim tempie. By wic unikn przerw, ktre mog by wynikiem
koniecznoci chwilowego nawet odpoczynku naley zawsze stosowa kady dostpny sprzt, ktry moe zmniejszy bd
wyeliminowa wysiek fizyczny. Oszczdzi to nieraz wiele zbytecznego wysiku marnowanego na kilkakrotne wykonanie tych
samych czynnoci, ze wzgldu na to, e bd one robione niedokadnie. Zawsze starajmy si zapewni sobie pomoc kolegw lub
nawet przygodnych wiadkw i nie starajmy si by jedynymi bohaterami, bo nie o nasz spraw tu chodzi, a o ycie czowieka.
Przy okazji prowadzenia bada nad wysikiem ratownika w czasie akcji dao si stwierdzi, e kobiety rwnie dobrze radz sobie
z akcj ratownicz w wodzie jak ich silniejsi koledzy, a niejedna z poddanych badaniu dziewczt wykazaa si lepsz sprawnoci
od mczyzn.
Pamitajmy! Nie sita fizyczna a sprzt ratunkowy i poprawna technika decyduj o powodzeniu akcji.
Na pewno dobrze jest kiedy ratownik dysponuje wspaniaymi miniami, bo nigdy nie wiadomo kiedy faktycznie ich sia moe si
przyda, ale nie s one jedynym atutem bowiem moliwoci ludzkie te maj swoje granice. Prawda jest jednak, e osoby o
faktycznie drobnej posturze fizycznej nie powinny zajmowa si ratownictwem.
 ROZDZIA 8

BEZPIECZESTWO I ORGANIZACJA PRACY NA KPIELISKU

Wiadomym jest, e przy obecnoci na play nawet stu ratownikw moe doj do wypadku utonicia. Sam wic fakt zatrudnienia
ratownikw wcale nie wiadczy o poprawnym zabezpieczeniu miejsca kpieli. Trzeba zda sobie spraw, e ratownik moe
wkroczy do akcji udzielania pomocy w momencie kiedy sam zauway wypadek tonicia lub kiedy zostanie o tym powiadomio-
ny. Kiedy ma si do czynienia z kpieliskiem oglnodostpnym o staej duej liczbie osb, praktycznie nie jest si w stanie
zauway czy wrd tysica gw" ktra z nich zanurzya si pod wod bezpowrotnie. Pogld o lepszym zabezpieczeniu kpie-
liska przez zatrudnienie wielu ratownikw jest bezzasadny, a wiadczy o tym zdarzenie, jakie miao miejsce w sezonie letnim
1977 roku na jednym z naszych sztucznych zaleww. W cigu jednego tygodnia utony tam trzy osoby, a do wypadkw doszo w
nocy poza terenem kpieliska strzeonego. U ofiar stwierdzono obecno alkoholu we krwi.
Reakcj wadz miejscowego WOSiR-u byo zwikszenie stanu zatrudnienia ratownikw zamiast ustawienia tablic
ostrzegawczych.
Podstawowym czynnikiem bezpieczestwa jest wic zdyscyplinowanie plaowiczw oraz przestrzeganie regulaminu kpieliska.

REGULAMIN KPIELISKA
Powinien by wywieszony w widocznym i dostpnym miejscu, cakowicie dostosowany do warunkw kpieliska, ktremu suy.
W swojej treci musi zawsze zawiera nastpujce informacje:
1. Godziny w jakich kpielisko jest strzeone.
2. Znaczenie sygnalizacji wzrokowej, dwikowej i systemu oznakowania stref do kpieli.
3. Dla kogo i na jakich warunkach kpielisko jest dostpne.
4. Konieczno podporzdkowania si zaleceniom ratownika, dotyczcym bezpieczestwa na terenie kpieliska.
5. Zakaz wszczynania faszywych alarmw i prowokowania sytuacji grocych utoniciem lub innym wypadkiem.
6. Zakaz spoywania alkoholu i przebywania na tym terenie osobom w stanie nietrzewym.
7. Zakaz kpieli poza godzinami, kiedy kpielisko jest strzeone, a szczeglnie po zachodzie i przed wschodem soca.
8. Instrukcja o sposobie zachowania si, kiedy na terenie kpieliska zdarzy si nieszczliwy wypadek.
9. Numery telefonw pogotowia ratunkowego i policji oraz wskazwka o miejscu gdzie znajduje si najbliszy telefon i orodek
zdrowia.

Oczywicie dotyczy to nie tylko kpieliska na wodach otwartych, ale take basenw krytych i innych miejsc kpieli.
Przy sporzdzaniu takiego regulaminu naley si dobrze zastanowi, poniewa tego rodzaju dokument pozbawiony cech realnoci
bdzie ju swoj treci prowokowa do nieprzestrzegania jego zalece.
Pamitajmy! Zanim przepiszemy tre regulaminu z innego kpieliska zastanwmy si dobrze czy bdzie
on odpowiada w caoci naszym potrzebom.

SYGNALIZACJA WZROKOWA
Na basenach krytych i otwartych
1. Tablice informujce o temperaturze wody i powietrza oraz aktualnym stopniu zachlorowania wody, a take tablice z
zaznaczeniem
gbokoci wskazanego miejsca, ewentualnie zakazu pywania w tym miejscu.
2. Oznaczenie punktu pierwszej pomocy medycznej.
3. Oddzielenie strefy pytkiej wody od gbokiej (najlepiej za pomoc liny z czerwonymi pywakami rozpitej w tym miejscu).
Kpieliska na wodach otwartych
1. Tablice informacyjne jak wyej.
2. Flagi:
a) biaa - oznacza zezwolenie na kpiel w ramach regulaminu i granic kpieliska,
b) czerwona - absolutny zakaz kpieli - dyur sub ratowniczych,
c) brak flagi - kpielisko nieczynne, zakaz kpieli, brak dyuru sub ratowniczych.
Obecno jakiejkolwiek flagi na maszcie jest rwnoznaczna z obecnoci ratownika na terenie kpieliska. Jeeli kpielisko jest
nieczynne, o fakcie tym powinny powiadamia specjalne tablice, a nie wywieszenie czerwonej flagi.
Jeeli ratownik jest zmuszony do opuszczenia play z przyczyn od niego niezalenych, musi na ten okres zdj flag i po-
wiadomi plaowiczw o tym, e kpielisko przestaje by od tej chwili strzeone, i na jak dugo.
Pamita te naley, e bezpodstawne wywieszenie czerwonej flagi doprowadza w konsekwencji do nieprzestrzegania zakazu
kpieli i przyzwyczaja plaowiczw do amania przepisw dotyczcych bezpieczestwa na play.

SYGNALIZACJA DWIKOWA
Podstawowym sygnaem dwikowym jest sygna podany gwizdkiem przez ratownika. Drugim sygnaem powszechnie
stosowanym jest zwikszenie gonoci mowy przez tub elektroakustyczn.
Przy ogaszaniu alarmw wykorzystuje si gongi lub dzwonki i zawiesza si je w dostpnym miejscu, zaopatrujc w tabliczki in-
formacyjne o przeznaczeniu i sposobie ich uytkowania.
UMIEJSCOWIENIE STANOWISKA RATOWNIKA
Lokalizacja miejsca, w ktrym peni dyur ratownik musi odpowiada dwm podstawowym warunkom. Po pierwsze nie moe
ono znajdowa si zbyt daleko od gbokiej wody a po drugie musi stwarza dobre warunki do obserwacji wzrokowej strzeonego
odcinka.
Zasadniczo stanowiskiem ratownika jest wieyczka lub podest ustawione na brzegu i skonstruowane w ten sposb, aby szybko i
atwo mona byo na nie wchodzi i schodzi. Niezbdnym wyposaeniem takiej wieyczki musi by regulowana osona od
soca.
Na gbokiej wodzie takim stanowiskiem jest najczciej d specjalnie przeznaczona do tego celu.
Najskuteczniejszym jednak sposobem na zabezpieczenie kpieliska jest budowanie systemu pomostw, ktre mona wykorzysta
do bardzo szybkiego dotarcia w poblie miejsca wypadku bez koniecznoci posugiwania si odzi lub wskakiwania do wody. W
aden inny sposb nie da si tak szybko dotrze blisko toncego, jak biegnc po pomocie. Jeeli dodatkowo co 15 metrw
powieszone bd koa ratunkowe lub rzutki, nawet przygodna osoba bez adnych umiejtnoci pywackich moe okaza si
skutecznym ratownikiem.
Lokalizujc wieyczk na pomocie naley pamita, e nie musi ona by tak wysoka jak stosowana na brzegu, poniewa znajduje
si na pewnej wysokoci w stosunku do lustra wody. Wejcie na ni musi by dostpne z obu stron dugoci pomostu (po to, by jej
nie obiega niepotrzebnie). Jeeli na przykad basen kpielowy posiada 100 metrw dugoci i planuje si obsadzi na nim dwa
stanowiska, naley wyznaczy je w odlegoci 25 metrw od obu kocw. W takim ukadzie obaj ratownicy strzeg po odcinku 50
metrw, majc najwyej 25 metrw do najdalszego odcinka swojej strefy. Podobnie postpuje si zabezpieczajc odcinek na
dwch odziach.
Na basenach sztucznych stanowisko ratownika powinno znajdowa si w miejscu zstpowania dna w stron wody gbokiej,
poniewa kafle na dnie s czsto liskie a spadek dna bywa do ostry.
Od podanych regu istniej odstpstwa, ktre s uzasadnione miejscowymi warunkami. Kiedy na przykad odlego boi
granicznych nie jest dua od linii brzegowej, a ukad nasonecznienia umoliwia skuteczn obserwacj od strony wody gbokiej,
naley ustawi stanowisko na samym brzegu (oczywicie mowa tu o pojedynczym ratowniku, dobierajcym taki kierunek
obserwacji kpieliska w obronie przed olepianiem przez soce).

Pamitajmy! Zawsze ustawiajmy si frontem do kpicych a nie w stron, z ktrej nas opala soce.
ZALECENIA DO PRACY NA KOLONIACH LUB OBOZACH LETNICH DLA DZIECI
Praca w tego typu orodkach wymaga dodatkowo:
1. Dopilnowania, by kadorazowo sprawdzany by stan liczebny grupy wchodzcej do wody i jej stan przy wychodzeniu z
kpieli.
2. Staego przeliczania stanu grupy przebywajcej w wodzie.
3. Kierowania form opieki wychowawcy nad grup kpicych si.
4. Ustalania czasu pobytu w wodzie pojedynczej grupy w zalenoci od temperatury wody i powietrza.
Gboko wody dla grupy kpicej si powinna by taka, by jej poziom nie siga wyej pasa najniszego z uczestnikw grupy.
Jeeli gboko t wyznacza system oznakowania kpieliska, wwczas dzieci otrzymuj jedynie zakaz przekraczania granicy
przeznaczonej dla nich strefy. Jeeli natomiast takiego oznakowania brak, na linii ktrej nie wolno przekracza powinien sta wy-
chowawca grupy (dotyczy to dzieci modszych).

Dla grup starszych strefa ta jest zazwyczaj wyznaczona bojami, ale niezalenie od tego w miejscu granicznym powinna znajdowa
si d z ratownikiem lub pomost specjalnie przeznaczony do prowadzenia akcji ratowniczej.
Jednorazowo w wodzie moe przebywa tylko jedna, najwyej 15-osobowa grupa dzieci. Nie dotyczy to tzw. brodzikw, gdzie
gboko wody nie przekracza 40 centymetrw. Miejsca do pluskania si" dla maluchw nie mog jednak znajdowa si na linii
wchodzenia i wychodzenia z wody.
Kolejnoci kpieli swoich grup powinni kierowa wychowawcy powiadamiajc o tym dyurnego ratownika.
Jeeli kolonia liczy na przykad 200 lub wicej dzieci nie naley przyprowadza nad wod jednoczenie wszystkich, bo-
wiem czas oczekiwania na kpiel duy si dzieciom i trudno jest wwczas o utrzymanie porzdku na play.
Do wychowawcw naley dopilnowanie by:
1. Grupy idce nad wod zabieray ze sob rczniki i stroje kpielowe na zmian.
2. Ratownik by powiadomiony o stanie grupy przed i po wyjciu z wody, a take niezwocznie by informowany o biecej zmia-
nie tego stanu.
3. Nie wprowadza grupy do wody bezporednio po posiku lub np. mczcej wycieczce pieszej.
4. Dzieci przed wejciem do wody dobrane zostay parami, w ktrych maj nawzajem na siebie uwaa w czasie kpieli (rnona
wwczas szybciej ustali, ktrego z wychowankw i dlaczego brakuje).
5. Wychowawca podpisuje odbir grupy w dzienniku pracy ratownika.
Czasami zdarza si, e kolonie i wczasy tej samej instytucji s zlokalizowane w tej samej miejscowoci i korzystaj ze wsplnego
kpieliska. Czsto bywa te, e dzieci doprowadzane s na strzeone kpieliska oglnodostpne. Zachowanie bezpieczestwa w
takich warunkach jest trudne i wymaga dodatkowych zabiegw organizacyjnych.
Na kpieliskach wsplnych:
1. Naley dzieciom przydzieli na przykad jednakowe czepki kpielowe lub chusty na szyj, celem szybkiego
rozpoznania i odrnienia od dzieci spoza kolonii.
2. Jeeli wydziela si strefy dla osobnej kpieli uczestnikw wczasw i kolonii, nie mona zapomina, e jeden
ratownik moe zasadniczo zabezpiecza nie wicej ni 50 metrw biecych play.
3. Dla uatwienia zachowania porzdku na kpielisku trzeba odpowiednio wczeniej powiadomi ratownika o godzinach
przyprowadzania dzieci na pla.
Na plaach strzeonych oglnodostpnych:
1. Pobyt na takiej play naley bezzwocznie zgosi kierownikowi orodka lub bezporednio starszemu ratownikowi.
2. Trzyma si wyznaczonej sobie strefy bez wzgldu na posiadanie swojego ratownika zatrudnionego na etacie.
3. Dzieci kolonijne oznacza si" jak wyej.
Bez wzgldu na rodzaj kpieliska z jakiego si korzysta, ratownik musi by zawsze wyposaony w apteczk pierwszej pomocy.
Jeeli na przykad cz kolonii idzie lub jedzie na wycieczk, a cz pozostaje na play, nie wolno w adnym wypadku zabiera
apteczki ratownikowi.
Czsto bywa, e umowa o prac ratownika na kolonii przewiduje wykonywanie dodatkowych obowizkw. Wszelkie jednak
prace wynikajce z umowy lub na polecenie kierownika placwki nie mog by wykonywane rwnolegle z penieniem dyuru na
kpielisku. W czasie, kiedy kpielisko jest czynne zgodnie ze swoim regulaminem, nie wolno zleca ratownikowi nastpujcych
prac:
1. Opiekowania si grup w zastpstwie wychowawcy.
2. Prowadzenia nauki pywania w warunkach kpieliska wsplne go z innymi korzystajcymi, ktrzy podlegaj opiece ratownika.
3. Wydawania bd przyjmowania sprztu pywajcego itp.
W regulaminie kpieliska powinno by uwidocznione w jakich godzinach plaa jest strzeona, a w jakich godzinach ratownik wy-
konuje inne czynnoci, na przykad instruktora wychowania fizycznego. Jeeli placwka kolonijna nie zatrudnia osobno
instruktora WF, nauk pywania powinien prowadzi ratownik (jeeli umowa o prac nie przewiduje poczenia funkcji ratownika
i instruktora WF, ratownik ma prawo odmwi prowadzenia innych zaj sportowych poza, oczywicie, nauk pywania).
Jeeli nauk pywania prowadzi instruktor, ratownik spenia funkcj zabezpieczajc i jednoczenie pomaga w nauczaniu.
W czasie zaj instruktaowych kpielisko kolonijne przestaje by uywane do innych celw.
Zawsze bdzie mile widziane, jeeli ratownik zorganizuje dzieciom gry i zabawy w wodzie, a przede wszystkim przeprowadzi w
grupach pogadanki na temat bezpieczestwa kpieli.

SAMODZIELNA PRACA RATOWNIKA W NIEWIELKIM ORODKU

Majc na uwadze fakt, e wszelkie akcje ratunkowe prowadzone samodzielnie s skazane na przeduenie czasu ich trwania lub
nawet na niepowodzenie, naley zawsze dy do zabezpieczenia sobie pomocy osb przebywajcych na play. Najlepiej
jest to zrobi przez zaangaowanie kilku modych chopcw i dziewczt i stworzenie z takiej grupy rodzaju druyny WOPR-u.
Wcale nie musz to by osoby doskonale pywajce ani te silne fizycznie. Wystarczy, e kady uczestnik takiej grupy bdzie
poinstruowany o czynnoci jak ma wykona w chwili zaistnienia wypadku. Takimi czynnociami s najczciej: wezwanie
karetki pogotowia, pomoc w obsudze sprztu, przyniesienie aktualnie potrzebnych przedmiotw, np. apteczki lub koca itp.
Jeeli mamy do czynienia z kpieliskiem wczasowym, najlepiej jest organizowa sobie pomocnikw ju w pierwszym dniu
trwania turnusu. Przy obsudze basenw miejskich do takiej grupy naley angaowa modzie mieszkajc w pobliu basenu lub
stale przebywajc na jego terenie.

ORGANIZACJA PRACY NA WIKSZYCH KPIELISKACH

Dotyczy to takich miejsc, gdzie zatrudnionych jest kilku ratownikw.
Na kierownika grupy ratownikw wyznacza si w pierwszej kolejnoci najstarszego stopniem, a przy wyrwnaniu - najstarszego
staem pracy w ratownictwie na tego rodzaju kpieliskach, z ktrym mamy do czynienia.
Przykadowe zabezpieczenie odcinka 100-metrowego play:
1. Jeden z ratownikw peni dyur na wieyczce obserwacyjnej.
2. Drugi ratownik znajduje si w odzi na wysokoci boi ograniczajcych kpielisko.
Obaj ratownicy zamieniaj si miejscami, na przykad co godzin. Przeciwdziaa to zmczeniu i eliminuje znuenie, jakie moe
powsta przy jednostajnej obserwacji tego samego odcinka. Jeeli ratownikw jest trzech, to jeden przebywa na odzi, drugi na
wiey, a trzeci peni dyur bezporednio na brzegu. Zamiana miejsc nastpuje w podobny sposb, jak podano wyej.
Z kolei przy obsudze wikszych kpielisk, gdzie plaa ma dugo kilkuset lub nawet kilku tysicy metrw, naley sporzdzi
grafik dyurw, przydzielajc kadego dnia zespoy ratownikw na inny odcinek. Plan taki powinien by sporzdzony minimum
na tydzie wczeniej i by przedstawiony zainteresowanym do wgldu.
Bez wzgldu na rozmiary strzeonego kpieliska, kadego dnia wyznaczona dyurna grupa ratownikw ma obowizek stawi
si do pracy na minimum 30 minut przed oficjalna, regulaminow godzin otwarcia play i dokona przegldu dna i sprawnoci
sprztu ratunkowego oraz przygotowa i wyposay w sprzt stanowiska dyurne. Jeeli w konkretnym przypadku 30 minut na
wykonanie przedstawionych prac nie wystarcza, naley ten wymiar czasowy odpowiednio zwikszy lub powikszy stan
liczebny grupy dyurujcej. Jako pierwszy do pracy stawia si zawsze kierownik zespou ratownikw.

PRACA NA KPIELISKACH ZLOKALIZOWANYCH NAD RZEK

Do podstawowych obowizkw w tego rodzaju pracy naley stae sprawdzanie stanu gbokoci i czystoci dna. Pomiar taki musi
by dokonany koniecznie kadego dnia rano i szczeglnie dokadnie w miejscach przeznaczonych dla osb nie umiejcych
pywa.
Pynca stale woda moe przyczyni si do zmiany gbokoci w miejscu najmniej spodziewanym, a take przynie ze sob
rozmaite przedmioty, o ktre mona si skaleczy.
Dugo odcinka strzeonego przez jednego ratownika powinna by nieco mniejsza ni ma to miejsce przy play na wodzie
stojcej. Stanowisko ratownika naley zlokalizowa w pobliu zakoczenia odcinka znajdujcego si w dole prdu rzeki. Take
jeeli ratownik znajduje si na odzi, powinien si ustawi w dole z prdem rzeki, poniewa ewentualne ofiary wypadku bd
wwczas znoszone przez wod w jego kierunku.
PRACA W WARUNKACH PLA NADMORSKICH
Wszdzie tam, gdzie powierzchnia wody wystawiona jest na dziaanie wiatru, powstaje ruch wody zwany falowaniem. Natenie
tego ruchu zaley od siy wiatru, a take od obszaru powierzchni na jak dziaa. Wyrnia si zasadniczo dwa rodzaje fal:
1. Fale swobodne, trwajce po ustaniu dziaania siy, ktra je wywoaa a charakter ich jest w przyblieniu symetryczny; zwane s
te czasami falami martwymi lub rozkoysem" (po ustaniu wiatru).
2. Fale wymuszone, ktre s stale podtrzymywane, na przykad przez wiatr. Ksztat ich jest niesymetryczny.
3. Bywaj te fale powierzchniowe, wywoane pync jednostk, na przykad statkiem i nazywa si je czasem fal okrtow".
Na wybrzeu poudniowym Batyku gboko oddziaywania ruchu falowego wody siga na okoo 12 metrw pod powierzchni.
Fale zbliajce si do brzegu lub do miejsc o zmniejszonej gbokoci, zmieniaj swj ksztat. Wyduaj si i zwikszaj swoj
wysoko. Dzieje si tak dlatego, poniewa pynce czsteczki wody, znajdujce si bliej dna, s hamowane na skutek dziaania
siy tarcia. Fala w pobliu pycizny nosi nazw fali przy-bojowej i charakteryzuje si zmniejszeniem dugoci i prdkoci, a jej
wierzchoek pieni si. Fala taka spitrza si a do punktu krytycznego, kiedy to zaamuje si z hukiem, a sia jej dziaania jest tak
potna, e wywiera na otoczenie cinienie rzdu kilkudziesiciu ton na 1 m2. Fale zaamuj si kolejno po sobie i rozlewaj si
daleko w gb play. Cz wody wsika w piasek, ale wikszo spywa na powrt po pochyoci brzegu i dna, tworzc tzw. prd
denny o kierunku przeciwnym do ruchu fal. Sia tego prdu zaley gwnie od masy wody jak niesie on ze sob i od wielkoci
stopnia pochylenia dna, ktra w zasadzie nadaje mu prdko. Siy dziaajce przeciwnie, to jest masy wody niesione przez
zaamujce si fale i opisany wyej prd denny s powodem utraty rwnowagi osb przebywajcych w strefie ich dziaania.
Szczeglnie odnosi si to do maych dzieci ze wzgldu na mniejsz mas ciaa i niewielki wzrost. Prd denny wymywa piasek z
wau brzegowego, tworzc zagbienia dna w formie rowu wzdu linii brzegowej. Za rowem naniesiony piasek formuje si we
wzniesienie dna zwane rew", za ktr tworzy si nastpny rw" (rys. 142).
Tak wic brzeg morski jest poprzecinany rowami i rewami w liczbie od okoo dwch do szeciu. Ze wzgldu na zmienn dyna-
mik i kierunek fal, formy te nie s stae i ulegaj cigym zmianom. Szczeglnie po silnym sztormie naley si spodziewa
duych zmian w konfiguracji dna, co niekiedy powoduje wypadek tonicia, zwaszcza wrd osb nie umiejcych pywa.
Wikszo plaowiczw przyjedajcych nad morze spotyka si po raz pierwszy z takim uksztatowaniem dna co daje si
zaobserwowa, kiedy dochodzi do upadkw przy prbach wbiegania do kpieli wanie po potkniciu si o kolejne nierwnoci.

Rys. 142. Powstanie prdu dennego. Ksztatowanie si rew i roww.

Jeeli osoba sabo oswojona z wod natrafi na rw w chwili zaamania si fali, moe doj do zachynicia si wod i do
powstania w ten sposb sytuacji niebezpiecznej dla ycia.
Poniewa fale w okolicy brzegu ulegaj zjawisku refrakcji, to znaczy uginaj" si pod wpywem zmniejszenia prdkoci na od-
cinku bliszym brzegowi, cigo rew zostaje w niektrych miejscach przerwana pod wpywem zwikszenia w tym miejscu siy
dziaania prdu dennego.
Przybojowa fala na Batyku ma wysoko od 0.2 do 1.4 metra w zalenoci od stanu morza. W rejonie polskiego wybrzea waha
si on od O do 5 w skali Beauforta, a przy silnych wiatrach z kierunku pnocno-zachodniego (NW) moe osign 8 w tej skali.
Skala Beauforta posiada 12 stopni, a dwunasty stopie oznacza huragan, porywajcy z fal py wodny w iloci uniemoliwiajcej
widoczno. Prdko wiatru osiga wwczas 30 i wicej m/s. Jeeli stan morza przekracza 3, a sia wiatru 5, obowizuje
bezwzgldny zakaz kpieli.
Wybierajc miejsce do zorganizowania kpieliska lub nawet tylko do kpieli w miejscu nie strzeonym, naley kierowa si
charakterystyk brzegu. Najlepszym do tego celu jest brzeg typu poogi - wydmowy (rys.143).
Tabela 2
CHARAKTERYSTYKA STANU MORZA W ZALENOCI OD PRDKOCI WIATRU

Charakteryzuje si on szerok pla i piaszczystym dnem o agodnym spadzie, dajcym dobre warunki do bezpiecznej kpieli.
Pamita te naley, e przebywanie na terenie wydm jest zakazane, a niszczenie ich stanu podlega karze administracyjnej.
Drugim rodzajem brzegu wystpujcym znacznie rzadziej na polskim odcinku wybrzea jest brzeg klifowy (rys. 144) o urwistych
zboczach, wskiej play (ktra czasami w ogle nie wystpuje) i czsto kamienistym podou. Kpiel w takich miejscach,
zwaszcza przy silnym falowaniu, jest bardzo niebezpieczna. Tego typu brzeg absolutnie nie nadaje si do organizowania
kpieliska.

Rys. 144. Brzeg klifowy

TECHNIKA RATOWANIA W WARUNKACH PLA NADMORSKICH
Poniewa przy niewielkim falowaniu warunki nadmorskie nie rni si od rdldowych, omwione tu zostan jedynie sytuacje
dotyczce trudnych zada.
Druyna ratownikw zabezpieczajca kpielisko nadmorskie jest zobowizana do prowadzenia codziennego sondau dna i
ewentualnego przestawiania boi we waciwe miejsce. Dokonuje pomiaru temperatury wody na gbokoci 1 m za pierwsz rew,
a take staej obserwacji stanu sygnalizacji na morzu.
W zasadzie najskuteczniejszym (bo najszybszym) sposobem na udzielenie pomocy toncemu przy stanie morza 4-5 jest
bezporednie dopynicie do niego przy zastosowaniu oczywicie sprztu asekuracyjnego. Wyjtkowo zaleca si wanie
bezporednie dopynicie, poniewa pokonanie odzi fali przyboju przy takim stanie morza jest zasadniczo moliwe tylko dla
specjalnie sprawnej i silnej zaogi. Nawet jeeli uda si to zrobi, nie zawsze bdzie mona przyj kurs pynicia bezporednio w
kierunku toncego. Dlatego zalecane jest stosowanie odzi raczej jako asekuracji. (Du pomoc w pokonywaniu odzi przyboju
moe by cignicie jej na linie zaczepionej kotwica, rzucon poza obszar amania si fal). Jeeli jednak nie udaje si tego zrobi,
naley pyn wpaw, przepywajc obszar przyboju pod grzbietami fal (rys. 145). Pamitajmy: dopywamy do toncego pod
grzbietem fali, a powracamy - na fali. Poniewa najczciej obszar ten siga na okoo 20-30 metrw w gb brzegu, cao akcji
odbywa si wanie na tym najniebezpieczniejszym odcinku.

Rys. 145. Pynicie pod fala przybojow

Niedopuszczalne jest prowadzenie akcji ratunkowej bez sprztu asekuracyjnego w warunkach wzburzonego morza!
Podstawowym zabezpieczeniem jest lina zakoczona z jednej strony tzw. szelkami, ktre zakada na siebie ratownik. Wskazane
jest, by lina uywana do tego celu bya wykonana z materiau odpornego na zerwanie i zachowywaa w wodzie pywalno. Kolor
jej powinien by jaskrawy, najlepiej pomaraczowy lub ty.
Ratownik kieruje si w stron miejsca wypadku za pomoc wskaza podawanych z punktu obserwacyjnego, ktrym jest w takich
wypadkach miejsce usytuowane moliwie najwyej nad powierzchni morza. Dodatkowo sam stara si dostrzec toncego w
chwili, kiedy znajduje si na grzbiecie fali.
Z kolei wyjcie z wody przy sztormowej pogodzie nie jest atwe, poniewa prd denny niosc masy cofajcej si wody utrudnia, a
niekiedy wrcz uniemoliwia samodzielne pokonanie tego odcinka. Jeeli dodatkowo bdziemy holowali osob ratowan, zadanie
to bdzie jeszcze trudniejsze i raczej nie poradzimy sobie bez pomocy z brzegu.
W celu okrelenia kierunkw prdw powierzchniowych stosuje si koa ratunkowe, ktre rzucane na wod bd znoszone przez
te prdy, wskazujc jednoczenie poszukiwany kierunek. Przy okrelaniu kierunkw prdw przy dnie stosuje si pywaki
wgbne (rys. 146), ktrych wprawdzie nie ma na rynku, ale mona je z powodzeniem wykona samemu.
Wbrew pozorom jest to urzdzenie bardzo potrzebne, poniewa w razie wypadku wskazujc kierunek prdu moe pozwoli na
szybsze odnalezienie ciaa na dnie.
Szczeglnie niebezpieczne jest kpanie si w pobliu urzdze i budowli wodnych. Pamita naley, e czci podwodne takich
urzdze s pokryte gsto drobnymi skorupami muszli, co przy zniesieniu przez fal i bezporednim kontakcie doprowadza do
powanych niekiedy skalecze.

Rys. 145. Pywak wgbny do badania prdw dennych.

 Rys. 148. Rw przy ostrogach

W kadym razie w miejscu kontaktu skra bdzie raczej zdarta. Rany takie trudno si goj i charakteryzuj si do sporym obszarem.
Podobnymi konsekwencjami kocz si niefortunne prby chodzenia po palach ostrg wodnych. Kpiel w pobliu ostrg jest su-
rowo zakazana, poniewa prd denny wymywa w ich ssiedztwie bardzo gbokie rowy, niekiedy dwa razy wiksze od gbokoci
wody w tym miejscu. Natrafienie podczas kpieli na nagy spadek dna moe spowodowa osunicie si w gb rowu i opisany nie-
bezpieczny kontakt z podwodna czci ostrogi (rys.145 i 146).

WSPPRACA ZE STACJAMI RATOWNICTWA BRZEGOWEGO I PRO ( Polskie Ratownictwo Okrtowe )

Kady punkt obsugiwany przez ratownikw WOPR, znajdujcy si na play nadmorskiej musi posiada w spisie telefonw
numery do najbliszego Kapitanatu lub Bosmanatu Portu, stacji ratownictwa brzegowego i okrtowego. Dodatkowo w takim
punkcie powinna si znajdowa tablica z objanieniami znaczenia sygnaw stosowanych w ratownictwie brzegowym i morskim.
Stacje ratownictwa brzegowego znajduj si w nastpujcych miejscowociach: wibno, Hel, Sztutowo, Wladysawowo, eba.
Ustka, Darowo, Koobrzeg i Dziwnw.
Wyposaone s one w sprzt rakietowo-linowy i amfibie lub specjalne pojazdy terenowe.
Polskie Ratownictwo Okrtowe udziela pomocy przez zastosowanie morskich jednostek ratunkowych. Pomalowane s one na
biao i oznaczone czerwonym krzyem maltaskim umieszczonym w czerwonym kole.
Rozmieszczone s w nastpujcych portach: Tolkmicko, Grki Zachodnie, Gdynia, Hel, Wadysawowo, eba, Ustka, Darowo,
Koobrzeg, Dziwnw i winoujcie. Wszystkie wymienione jednostki peni dyur przez ca dob i wychodz w morze na kade
wezwanie.
Koordynacj akcji poszukiwawczych i ratunkowych prowadza Ratunkowe Orodki Koordynacyjne Polskiego Ratownictwa
Okrtowego w Gdyni i winoujciu. Orodki te penia sub przez ca dob. Naley wiedzie, e kada czerwona rakieta wy-
strzelona na morzu oznacza wzywanie pomocy. Ratownicy WOPR s zobowizani do udzielenia pomocy ofiarom wypadku w
miar swoich moliwoci i wezwania na pomoc jednostek specjalistycznych.
Informacj dla ofiar wypadku o dostrzeeniu ich i wezwaniu pomocy jest powiewanie bia chust nad gow w dzie lub roz-
palenie ogniska w nocy. Palenie ognia na play nadmorskiej bez uzasadnionej potrzeby jest wic zakazane, poniewa moe to nie-
potrzebnie wywoa zamieszanie w sytuacji, kiedy nikomu nie zagraa niebezpieczestwo, a take moe wprowadzi w bd
kogo, kto faktycznie oczekuje pomocy.
Posugiwanie si radiotelefonami przydzielonymi ratownikom na wikszych kpieliskach powinno odbywa si tylko w potrzebie
i nie wolno ich uywa do prowadzenia rozmw o charakterze prywatnym. Wszelkie rozmowy subowe musz by natychmiast
przerwane w momencie wejcia w eter woania o pomoc. Wszelkie inne radiostacje przechodz wwczas na nasuch i pozostaj na
odbiorze do czasu zakoczenia akcji udzielania pomocy.
Dla wprowadzenia porzdku w komunikacji przy pomocy radiotelefonw i radiostacji obowizuje zasada, e w pierwszej
kolejnoci wywouje si nazw stacji, z ktr chce si rozmawia i kolejno podaje si nazw stacji wasnej.
Przykadowo, jeeli starszy ratownik chce rozmawia z odzi motorow znajdujc si na wodzie, rozmow prowadzi si
nastpujco:
Romana 1, Romana 1, woa starszy ratownik, woa starszy ratownik, odbir.
Na odpowied czeka si 1-2 minuty po czym ponawia si woanie, jeeli wzywana stacja nie odpowiada. Nie naley zbyt czsto
ponawia wzywania woanej stacji, poniewa odbierajcy sygna moe by akurat chwilowo zajty jak czynnoci i odpowie
nam po upywie paru minut.
Odpowied wyglda nastpujco: Starszy ratownik, starszy ratownik, odpowiada Romana 1, odpowiada Romana 1, odbir.
Po nawizaniu cznoci nastpuje wymiana potrzebnych do przekazania informacji. Na zakoczenie cznoci podaje si sygna:
Bez odbioru, bd: Skoczyem stop.
W przypadku zej syszalnoci naley prosi o powtrzenie informacji, a podajcy j powinien stara si mwi wyranie i po-
wtrzy tekst kilkakrotnie.
Jeeli wzywa si na pomoc Stacj Ratownictwa Brzegowego, bd Polskie Ratownictwo Okrtowe, alarmujcemu nie wolno
odkada suchawki ani przerywa cznoci zanim odbierajcy odpowie, e otrzyma ju wszystkie informacje i pozwoli na
wyczenie si. Wzywajcy pomocy podaje najczciej tylko ogln wiadomo o sytuacji zagroenia, co moe by niewystar-
czajce dla zaprogramowania akcji ratunkowej.
Najwaniejsz informacj jest podanie rodzaju zagroenia oraz dokadne okrelenie miejsca wypadku.
Surowo zakazane jest wzywanie na pomoc jednostek specjalistycznych bez uzasadnionej potrzeby. Mona tego dokona tylko w
przypadku wasnej bezsilnoci lub zauwaenia wystrzelonej na morzu czerwonej rakiety.
Przy zabezpieczeniu regat eglarskich na wodach morskich przybrzenych naley si liczy z ewentualnoci wsppracy
bezporedniej z jednostkami PRO.
Jeeli nage pogorszenie warunkw pogodowych stwarza zagroenie dla uczestnikw regat bd nastpi wywrcenie si duej
iloci jednostek, do akcji wkracza najczciej Polskie Ratownictwo Okrtowe. Kapitan statku PRO staje si wwczas dowdc
akcji ratunkowej i tylko jego rozkazy decyduj o sposobie prowadzenia akcji, a take tylko on decyduje o wezwaniu na pomoc
innych jednostek specjalistycznych. Na wypadek pogorszenia si widocznoci o orientacji na akwenie decyduj dostrzegalne
punkty na brzegu, a najwiksza jednostka (najczciej) statek Komisji Regatowej) powinien pozosta na kotwicy dla poprawienia
warunkw orientacji.
Jeeli wiatr znosi mae jednostki w stron otwartego morza, jedna z odzi motorowych powinna ustawi si za linia wiatru i
pywa tam poprzecznie do kierunku wiatru dla wychwycenia dryfowanych jednostek. Odcinek pywania tej odzi powinien by
tak dugi, jak trasa regat w tym miejscu. W przypadku kiedy motorwka, ktra podesza do grupy wywrconych jednostek nie jest
w stanie podj wszystkich ludzi z wody na swj pokad, musi pozosta w tym miejscu, trzymajc pozostaych rozbitkw w
pobliu i wezwa na pomoc inne odzie.
W adnym wypadku nie mona pozostawi czowieka bdcego w wodzie, gdy odnalezienie go jest o wiele trudniejsze, ni
dostrzeenie jednostki pywajcej z ludmi na pokadzie.
Jeeli kapitan statku PRO decyduje o podjciu akcji poszukiwawczej, wezwane do tego odzie ustawiaj si w szyku jedna obok
drugiej i w takiej odlegoci jedna od drugiej, by si nawzajem widziay. O prdkoci poruszania si szyku poszukiwawczego
decyduje prdko najpowolniejszej jednostki.
Do zasadniczych obowizkw organizatora regat naley prowadzenie cisej ewidencji ludzi i sprztu jaki wypuszcza na wod, a
na wypadek prowadzenia akcji ratunkowej, rejestracj wyratowanych ludzi i sprztu. odzie motorowe, ktre bior udzia w
zabezpieczeniu zawodw, musz bezwzgldnie posiada rezerwowy zapas paliwa na brzegu, poniewa nigdy nie da si przewi-
dzie, jak dugo bd musiay pozostawa na wodzie.

WSKAZWKI DLA OFIAR WYWROTEK ODZI W WARUNKACH MORSKICH

Zasadnicze znaczenie dla przeycia zaogi, ktra niespodziewanie znalaza si w wodzie ma temperatura wody i czas przebywania
w wodzie. Jak wykazuj statystyki, nadmierne ozibienie temperatury ciaa jest najczstsza przyczyna mierci wrd rozbitkw i
ludzi, ktrzy wypadli za burt.
Powszechnie przyjmuje si, ze temperatur krytyczn jest 20C, poniej ktrej znacznie malej szans na przeycie przy
przeduonym przebywaniu w wodzie. Mimo wykonywania ruchw zwizanych z pywaniem, praca miniowa nie dostarcza
odpowiednich iloci ciepa, poniewa skra traci zdolnoci izolacyjne w rodowisku wodnym, czego efektem jest wiksza ni
normalnie utrata ciepa. Krew ozibiajc si w naczyniach powierzchniowych, doprowadza do obnienia temperatury ciaa, ktra
jeeli spadnie poniej granicy tolerancji organizmu, uniemoliwia spenianie podstawowych czynnoci yciowych. (Najlepszym
sposobem na przywracanie temperatury ciaa do normy jest kpiel w wodzie o temp. 40-50C. Podawanie alkoholu nie jest
wskazane, poniewa spowoduje dalszy spadek ciepoty ciaa).

Tabela 3.
SZANS NA PRZEYCIE W ZALENOCI OD TEMPERATURY WODY WEDUG SYSTEMU MERSAR*.

Temperatura wody (C) Spodziewany czas przetrwania czowieka zanurzonego w wodzie

Nisza od 2 Od 2 do 4 Od4do 10 Od poniej 3/4 godziny poniej 1.5 godziny poniej 3 godzin poniej 6 godzin poniej 12
10 do 15 Od 15 do 20 Powyej 20 godzin czas jest nieokrelony

* - skrt ang.. poszukiwanie i ratowanie statkw handlowych

Najmniejsze szans na przeycie maj osoby starsze, dzieci i chorzy. Dodatkowym wanym czynnikiem s umiejtnoci pywac-
kie, posiadanie pasa ratunkowego oraz objto ciaa jaka jest zanurzona w wodzie. Zdecydowanie nie naley traci si na roz-
bieranie si w wodzie, poniewa powietrze, jeeli znajduje si pod ubraniem, pomaga utrzyma si na powierzchni. Mimo pozo-
rw ubranie stanowi warstw izolacyjn, ograniczajc czciowo szybkie oddanie ciepa na zewntrz.
Przy silnym falowaniu powierzchni morza czowiek zanurzony w wodzie ma znacznie ograniczone pole widzenia. Dlatego na po-
szukiwanie k ratunkowych czy innego sprztu ratunkowego rzuconego na pomoc toncemu naley wykorzysta momenty
znajdowania si go na szczycie fali (rys. 149).
 Rys. 149. Dopynicie do toncego przy duej fali.

Jeeli warunki atmosferyczne lub pora dnia ograniczaj widoczno, odnalezienie czowieka w wodzie staje si szalenie
trudne. Toncy powinien nasuchiwa szumu silnika odzi ratunkowej lub odgosw towarzyszcych pyniciu odzi wiosowej i
gono wzywa pomocy, krzyczc lub nawet gwidc w miar moliwoci. Jeden (lub kilku) z czonkw zaogi ratunkowej otrzy-
muje specjalne zadanie nasuchiwania i obserwacji sygnaw, jakie moe nadawa toncy.

HIPOTERMIA
Utrata ciepoty jest jednym z najwikszych niebezpieczestw zagraajcych yciu rozbitka na morzu. Szybko utraty ciepoty
ciaa zaley od temperatury wody, rodzaju ubranej odziey ochronnej oraz od sposobu zachowania si samego rozbitka. Od-
biegajc od normy nisk temperatur wewntrzn ciaa mona rozpozna na podstawie wielu objaww.
W pocztkowym okresie ciao wystawione na dziaanie zimna prbuje zwalczy nadmiern utrat ciepa poprzez zwanie
powierzchniowych naczy krwiononych (aby zmniejszy ilo ciepa przekazywanego przez krew do skry) oraz poprzez dresz-
cze (aby wytworzy wicej ciepa). Jeeli jednak warunki s niezmiernie surowe, to ciao nie jest w stanie ani zatrzyma dostate-
cznej iloci ciepa, ani te wytworzy takiej iloci. Temperatura wewntrzna zaczyna wwczas opada.

Rys. 150. Wykres zalenoci temperatury ciaa od czasu przebywania w wodzie

Gdy temperatura wewntrzna ciaa spadnie poniej 35C, osoba cierpi ju na hipotermi". Wwczas odczuwane s takie objawy,
jak zmczenie, saba koordynacja ruchw, odrtwienie, trudnoci w mwieniu, utrata orientacji i zaburzenia umysowe. Przy
spadku temperatury wewntrznej poniej 31 C moe nastpi utrata przytomnoci; zamiast drenia ciaa wystpuje sztywno
mini, a renice oczu rozszerzaj si. Bicie serca staje si nieregularne i sabe, a puls ledwie wyczuwalny. Chocia mier moe
nastpi w kadym stadium hipotermii, to jednak przy temperaturze ciaa poniej 30C trudno jest ustali czy rozbitek yje, czy
te nie. Za mier wskutek hipotermii uwaa si zatem niepowodzenie w wysikach przywrcenia ycia przez rozgrzewanie.
OPUSZCZANIE STATKU
Dane statystyczne wskazuj, e wiele statkw i odzi tonie w czasie krtszym ni 15 minut. Jest to zbyt maa ilo czasu, aby
przygotowa plan dziaania, naley wic by do takiego stanu przygotowanym wczeniej.
Poniej podano kilka uwag, o ktrych naley pamita przy opuszczaniu statku - odzi:
1. Naley naoy na siebie moliwie jak najwicej odziey, zwracajc uwag na przykrycie gowy, szyi, rk i stp.
2. Jeeli dostpne jest ubranie ratunkowe* (*) Ubranie ratunkowe jest to ubranie zmniejszajce wychodzenie ciaa osoby ubranej w nie i zanurzonej w
zimnej wodzie.) to naley naoy je na ciep odzie.
3. Jeeli ubranie ratunkowe nie moe utrzyma czowieka na wodzie, to naley naoy na siebie pas ratunkowy, upewniajc si,
e zosta on odpowiednio zawizany.
4. Wszystkie osoby, ktre wiedz o grocej im chorobie morskiej powinny zay odpowiednie tabletki lub lekarstwo w iloci za-
leconej przez producenta, natychmiast po wejciu na jednostk ratunkow **.(**) Przez jednostk ratunkow naley rozumie lodzie
lub tratwy ratunkowe.)
Niedyspozycja spowodowana choroba morsk zmniejsza szans przetrwania, bowiem torsje usuwaj cenne pyny organiczne, a
choroba morska w oglnym stopniu zwiksza podatno na hipotermi.
5. Gdy ju znajdziesz si w wodzie, czy to przypadkowo, czy tez w wyniku opuszczenia statku w niebezpieczestwie, naley zo-
rientowa si, gdzie si znajdujesz, sprbowa zlokalizowa swoje pooenie w stosunku do statku, odzi ratunkowych,
tratw ratunkowych lub innych przedmiotw pywajcych. Jeeli wczeniej nie bye w stanie dokona odpowiednich przygoto-
wa, to naley pozapina ubranie. W zimnej wodzie mona odczuwa gwatowne dreszcze i dodatkowy bl. Jest to naturalna
reakcja ciaa nie stanowica adnego niebezpieczestwa. Konieczne jest natomiast natychmiastowe dziaanie, zanim
utraci si sprawno rk: naley pozapina ubranie, wczy sygnay wietlne, odszuka gwizdek przy pasie ratunkowym itp.
6. Unoszc si na wodzie nie prbuj pywa, chyba e chcesz dotrze do znajdujcej si blisko jednostki ratunkowej, innego
rozbitka lub przedmiotu pywajcego, o ktry mona si oprze lub na ktry mona wej. Zbdne pywanie bdzie
wypompowywa" ogrzan wod znajdujc si midzy ciaem i warstwami odziey, wpywajc tym samym na zwikszenie
stopnia utraty ciepoty ciaa. Ponadto, niepotrzebne ruchy ramion i ng przenosz ciep krew z wntrza organizmu do warstwy
zewntrznej powodujc gwatown utrat ciepa. Dlatego te najwaniejsz spraw jest pozostawa w wodzie - na ile tylko jest to
moliwe - w bezruchu, bez wzgldu na to, jak bolesne moe si to okaza. Pamitaj, e bl nie zabija czowieka, ale utrata
ciepoty ciaa na pewno prowadzi do nieuchronnej mierci.
7. Pozycja ciaa w wodzie jest rwnie bardzo wana ze wzgldu na ochron ciepoty ciaa. Naley utrzymywa si na wodzie tak
spokojnie jak jest to moliwe, trzymajc nogi razem, okcie powinny przylega do bokw, ramiona powinny by skrzyowane na
pasie ratunkowym. Pozycja taka zmniejsza powierzchni ciaa wystawion na dziaanie zimnej wody. Naley stara si
utrzymywa gow i szyj nad powierzchni wody.
8. Naley stara si wej do odzi ratunkowej, na tratw lub przedmiot pywajcy moliwie jak najszybciej, aby skrci czas
przebywania w zimnej wodzie. Pamitaj, e w wodzie tracisz ciepo znacznie szybciej anieli w powietrzu. Poniewa skuteczno
izolacyjnego dziaania odziey zostaa znacznie zmniejszona z powodu nasiknicia wod, naley stara si chroni od wiatru, aby
unikn jego chodzcego dziaania (chodzenie konwekcyjne). Jeeli uda Ci si wej na d ratunkow, to ochron mona so-
bie zapewni za pomoc pciennych pokrowcw, brezentu lub nieuywanych czci garderoby. Ciasne stoczenie si rozbitkw
znajdujcych si na tratwie lub w odzi ratunkowej rwnie pomoe w utrzymaniu ciepoty ciaa.
9. Naley podtrzymywa si psychicznie wiar w przetrwanie i nadejcie ratunku. Zwikszy to szans utrzymania si przy
yciu do chwili nadejcia pomocy. Twoje mocne postanowienie przetrwania na pewno odegra ogromn rol.

Rys. 151. Optymalna pozycja ciaa w zimnej wodzie

 ROZDZIA 9
KILKA INFORMACJI Z ZAKRESU HYDROBIOLOGII l METEOROLOGII
CHARAKTERYSTYKA RODOWISKA WODNEGO

W przyrodzie raczej nie spotyka si wody czystej chemicznie, co jest uniemoliwione przez stae dziaanie na ni czynnikw
zewntrznych. W zalenoci od jej skadu chemicznego i waciwoci fizycznych wyrnia si wod sodk" i wod sona", pod
ktrym to pojciem rozumiemy wod morsk. Przewodnictwo cieplne wody jest 28-krotnie wiksze, a gsto 775-krotnie
wiksza od gstoci powietrza.
Woda, bez wzgldu na rodzaj zbiornika, znajduje si w cigym ruchu i nastpuje staa jej wymiana. Intensywno parowania
zaley gwnie od temperatury i wilgotnoci powietrza, siy i natenia wiatrw oraz rozmiarw powierzchni i gbokoci
zbiornika, np. jezioro niardwy ze wzgldu na swoj maa gboko i rozleg powierzchni traci stosunkowo duo wody w
procesie parowania. Woda powraca do zbiornikw w postaci opadw i dopyww powierzchniowych i podziemnych.
Do zmiany poziomu wd w zbiornikach przyczynia si take dziaalno czowieka, na przykad na drodze zamykania i otwierania
luz.
Rnice temperatur wody w zalenoci od pory roku kieruj jej ruchem w zbiorniku. Poniewa rodowisko wodne wolniej
ogrzewa si i wolniej stygnie ni powietrze i ld, wszelkie zmiany w tej mierze zachodz powoli. Najwiksz gsto a zatem i
ciar waciwy osiga woda w temperaturze +4C i dlatego wanie taka temperatura panuje na wikszych gbokociach w
pobliu dna. W czasie pory letniej promienie soneczne nagrzewaj warstwy powierzchniowe wody i warstwa ciepa, jako lejsza,
utrzymuje si w pobliu powierzchni. Zimna woda pozostaje na wikszych gbokociach. Taki ukad nazywamy uwarstwieniem
letnim (prostym).
W okresie jesieni, kiedy warstwy powierzchniowe ochadzaj si, zimniejsza woda opada w kierunku dna, a na jej miejsce
wypywaj do gry czsteczki cieplejsze, ktre te kolejno ulegaj ochodzeniu. Taka wymiana trwa a do momentu wyrwnania
temperatury do poziomu 4C w caym zbiorniku (w naszych warunkach ma to miejsce najczciej w listopadzie). Kolejno dalszy
spadek ciepoty warstwy powierzchniowej doprowadza do jej zamarznicia. W zimie wic woda tu pod lustrem utrzymuje si na
poziomie 0, a przy dnie +4C. Taki ukad nazywa si uwarstwieniem zimowym (odwrotnym). Wiosn nastpuje ponowne
wyrwnanie temperatur i cay cykl powtarza si zgodnie z przebiegiem pr roku.
Trzeba wiedzie, e temperatura wody ksztatuje si nierwnomiernie z przyrostem gbokoci. Przykadowo w okresie lata do
gbokoci okoo 5 metrw spada powoli a przekraczajc t stref zaczyna spada gwatownie, co moe sta si przyczyn szoku
dla osoby nurkujcej, nie przygotowanej na tego rodzaju niespodziank". Warstw, w ktrej nastpuje gwatowny spadek
temperatury nazywamy termoklin. W zasadzie na gbokoci poniej 15 metrw nie dochodzi do znaczniejszych rnic
temperatur. Przykadowy rok termiczny w jeziorze obrazuje rys. 152.

Rys. 152. Rok termiczny" w jeziorze

Przedstawione informacje dotycz oczywicie wd stojcych, a zasadniczo jezior, interesujcych ratownika z punktu widzenia za-
bezpieczenia kpieli.
Do pomiaru temperatury wody powinno si uywa tzw. termometrw leniwych". Takim termometrem moe by zwyky
rtciowy przyrzd zamknity w butelce z przeroczystego szka, wypenionej wod. Pomiaru dokonuje si na gbokoci 1 metra i
mona w zasadzie do tego celu stosowa zwyke termometry rtciowe, poniewa szybkie wydobycie go na powierzchni pozwala
na do dokadne odczytanie pomiaru. Wad opisanych termometrw leniwych jest dugi czas dokonywania pomiaru (okoo 30-60
minut). Zalet jest za bardzo dokadny pomiar - szczeglnie wikszych gbokoci.
Przejrzysto wody zalena jest od:
1. Iloci i jakoci rozpuszczonych w niej domieszek chemicznych.
2. Jakoci zawiesin nieorganicznych.
3. Iloci i jakoci drobnej rolinnoci (planktonu).
Masowe wystpowanie planktonu w pewnych okresach roku moe zmieni zupenie barw wody i uczyni j cakowicie
nieprzeroczyst. Do mierzenia przejrzystoci wody uywa si tzw. krka Secchiego (rys.153), ktry jest biaym krkiem o
rednicy 300 milimetrw. Wykonany powinien by ze sztucznego materiau, na przykad plastyku lub blachy, a zatapia si go przy
pomocy ciarka o wadze okoo 2 kg. Odczytu pomiaru dokonuje si przy pomocy linki odpowiednio cechowanej,
przymocowanej do krka.
Technika pomiaru wyglda nastpujco: po opuszczeniu krka w gb wody zapisuje si gboko, na ktrej przesta by on
widoczny. Kolejno opuszcza si go jeszcze niej (okoo 1 metra) i podciga nastpnie do gry, notujc gboko, na ktrej sta
si ponownie widoczny. rednia arytmetyczna obu pomiarw daje granic widocznoci w zbiorniku, wyraon w metrach.

Rys. 153. Krek Secchiego

Jeziorem o najwikszej przejrzystoci jest Bajka, gdzie granica przejrzystoci wynosi okoo 40 metrw. W Polsce najlepsz
przezroczystoci odznaczaj si: Wigry, Hacza, Wuksniki, Szelg i jeziora grskie.
Woda czysta charakteryzuje si odbijaniem promieni wietlnych krtkich (niebieskich) i pochanianiem promieni dugich
(czerwonych i tych). Wanie ta zaleno od absorpcji wiata jest przyczyn wywoujc wraenie niebieskawego lub
zielonkawego zabarwienia wody morskiej. Poniewa duy stopie zasolenia wd mrz poudniowych uniemoliwia ycie
planktonowi, staje si to powodem duej ich przejrzystoci. Najwikszymi gbokociami, na jakich notowano dostrzeganie
krka Secchiego byo 60-66 metrw. W wodach mocno zanieczyszczonych wymiar ten wynosi 10-20 centymetrw. W Zatoce
Gdaskiej granica widzenia wynosi 8 metrw, a przy ujciu Wisy 2 metry.
Na linii styku powietrza i wody promienie wietlne ulegaj zaamaniu, co powoduje, e przedmioty zanurzone pod wod a
ogldane ze rodowiska powietrznego wydaj si by umieszczone na mniejszej gbokoci ni ma to miejsce faktycznie. Prze-
dmioty ogldane przez mask do nurkowania ulegaj pozornemu powikszeniu, przez co wydaj si by pooone bliej oka o
okoo 25%. Przy ocenie wzrokowej dystansu 1 metra faktyczna odlego wynosi bdzie w rzeczywistoci 1.33 metra.
Kiedy si nurkuje w wodach o maej przezroczystoci, naley utrzymywa rce wycignite przed sob dla zabezpieczenia przed
uderzeniem gow o niewidoczne przedmioty. Dotyczy to zarwno momentw zanurzania si jak i pywania pod wod w linii
poziomej. Zaleca si w takich wypadkach opuszczanie pod wod z najwiksz ostronoci, a ju absolutnie nie wolno skaka do
takiej wody.
Pomiaru gbokoci w wybranym miejscu dokonuje si przy pomocy ciarka zawieszonego na lince. Dobrze jest aby ciarek
posiada wgbienie w swojej dolnej czci, pozwala to bowiem okreli przy okazji rodzaj dna wystpujcy w miejscu pomiaru.

STREFY BIOLOGICZNE JEZIOR

Strefa litoralna
Obejmuje cay pas przybrzeny jeziora i jest poronita rolinami wodnymi. Gboko litoralu naszych jezior wynosi przecitnie
do 8 m, a zalena jest od gbokoci przenikania wiata. Najbliej granicy midzy ldem, a lini wody spotyka si rolinno
botn w rodzaju: turzyc, jaskra wielkiego, abica pospolitego, mity nawodnej lub strzaki pospolitej. Nieco dalej wystpuj:
trzcina pospolita, sitowie jeziorne, paka wskolistna itp. Trzeci pas rolinnoci tworz tzw. ki podwodne. Na pytszym skraju
wystpuj roliny o liciach pywajcych: grzybie biay (rys. 154), grel ty (rys. 155) i rdestnica pywajca (rys. 156).
Gbiej wystpuj roliny cakowicie zanurzone: osoka aloesowa-ta (rys. 157), strzaka wodna (rys. 158), moczarka kanadyjska
(rys. 159) oraz ramienice i mech wodny.
Charakter rolinnoci wodnej wiadczy rwnie o charakterze jeziora. Wymiemy jeszcze kilka rolin takich jak:
1. Osoka aloesowata - wystpuje masowo w pytkich mulistych zatokach.
2. Moczarka kanadyjska i rdestnica przeszyta - wystpuj w jeziorach o do przejrzystej wodzie. Spotyka si je na dnie
mikkim, ale nie bagnistym.
3. Rdestnica poyskujca - najczciej w wodach przeroczystych o twardym dnie, a miejsca jej wystpowania charakteryzuj si
porostem w formie kp (ze wzgldu na twarde dno).
4. Wywcznik - w wodach o dnie mulistym, a z innymi rolinami tworzy ki.
Tam gdzie wystpuje bogata rolinno moemy si spotka z wystpieniem duej iloci gatunkw limakw, gwnie botniarki.
W pewnych okresach rozwoju tego limaka wystpuj tam masy wolno yjcych stadiw przywr. Przy natrafieniu na skr
czowieka wnikaj one pod ni, wywoujc silne swdzenie. Zjawisko to zwane jest wierzbem wodnym". Jeeli dojdzie do
zaatakowania du iloci tych przywr, moe wystpi silny obrzk skry i jej zaczerwienienie, a take podwyszenie temperatury
ciaa.
Powaniejsze przypadki wymagaj skontaktowania si z lekarzem. Przy zakaeniach mniejszych swdzenie powinno samo ustpi
po 2-3 dniach bez obawy o pozostanie wierzbu" w skrze, bowiem nie znajduje on w czowieku warunkw do dalszego
rozwoju.

Strefa gbinowa
Obejmuje cao dna poniej litoralu. Jest przewanie pozbawiona dostpu wiata, poniewa znajduje si na gbokoci poniej 8-
10 metrw.

Strefa toni wodnej - pelagiczna

Jest to rodkowa strefa jeziora rozpocierajca si nad czci gbinow i otoczona stref przybrzen.

HYDROLOGIA RDLDOWA
Prdko wody w rzece jest zmienna w zalenoci od gbokoci i tak najszybciej woda pynie tu pod powierzchni zwierciada
rzeki (10-15 cm). Minimalna prdko jest przy samym dnie. Stad praktyczna rada dla penetrujcych dno rzeki -naley opuci si
od razu jak najniej, gdy wysiek zwizany z utrzymaniem si w jednym miejscu lub pyniciem pod prd jest tu najmniejszy.
Przy bardzo szorstkim (kamienie) lub zaronitym podou przy dnie prdko maleje prawie do zera.
Podobnie ksztatuje si sytuacja w rzucie poziomym - w miar zbliania si do brzegu szybko prdu maleje. Pokonywanie
wpaw rzeki wyglda wic jak na rys. 160.
 Rys. 160, a, b Szybko prdu rzeki Rys. 161. Pokonywanie rzeki wpaw

Woda w rzece nie pynie tak jak to widzimy. Czsteczki wody nie przesuwaj si jedna obok drugiej rwnolegle do linii brzego-
wej. Czsteczki wody poruszaj si ruchem rubowym. Kierunek cyrkulacji zaley od ksztatu i pooenia przekroju w korycie
rzeki (zakole lub przejcie). Cyrkulacj poprzeczn obrazuje rys. 162 gdzie w sposb przesadny narysowano zwierciado wody,
bardzo wypuke w momencie przyboru i bardzo wklse w momencie opadania. W rzeczywistoci odksztacenia te istniej, lecz s
niewidoczne goym okiem. W przypadku penetracji dna w celu poszukiwania toncego naley szuka w miejscach gdzie nastpuje
nadsypywanie materiau dennego.

CYRKULACJA RZEKI NA ODCINKU PROSTYM l ZAKOLU Z REJONAMI ODKADANIA

Rys. 162. Schemat cyrkulacji rzeki

Rzeka nieuregulowana nie pynie w linii prostej, lecz tworzy zakola tzw. meandry. Rzeka przemieszcza stale tzw. materia wle-
czony - denny (piasek, gleba, mu). W miejscach gdzie prdko prdu jest dua t j. na nurcie, materia wleczony rzeka przemiesz-
cza i niesie a do ujcia, natomiast tam gdzie prdko wody jest maa, najczciej na wypukej czci zakola, osiada on na dnie
lub przy brzegu koryta i tworzy rnego rodzaju awice i pycizny.
Przy wysokim brzegu, gdy woda pynie ca szerokoci koryta najdrobniejsze trakcje materiau wleczonego osiadaj na
wypukym brzegu zakola tworzc tzw. przymulisko majce najwysze wzniesienie przy brzegu i opadajce agodnie w kierunku
rodka rzeki.
Opadajca woda, ktrej prdko przepywu maleje, nanosi na przymulisko nieco grubsze frakcje (najczciej ziarna piasku) two-
rzc odsypisko, ktre posiada rwnie agodny stok opadajcy w kierunku nurtu.
Przy wklsych brzegach koryta tworz si gbiny zwane p/o-sami, a brzeg wklsy - zwaszcza wysoki - bucht.
Na przejciach midzy plosami gdzie woda rozlewa si szeroko i szybko przepywu maleje, osadza si wdrujca pycizna
zwana przemiaem. Przemia ukada si poprzecznie do linii nurtu przez caa szeroko czc zwykle awic z drug awic. Taki
stabilny przemia nazywamy brodem.
 Rys. 162. Przekrj poprzeczny przez rzek

W czciach koryta, poza nurtem gdzie prdko przepywu wody jest maa tworz si pycizny wdrujce zwane przykosami.
Woda przemieszczajc materia wleczony usypuje go pod lustrem w formie fali. Gdy czoo przykosy wzniesie si blisko lustra
wody - przelewa si ona przez tzw. kant przykosy i wymywa za ni gbin.
Szybko opadajca woda czsto wyoni nad powierzchni kant przykosy a nawet jej pewn cz, tworzc tzw. awic, w zasadzie
rwnie wdrujc - lecz powoli.
Tak zwane czytanie wody" pozwala nam na wykrycie i przewidywanie ewentualnego zagroenia lub przeszkody na rzece.
Kolor wody wiadczy o jej gbokoci (im woda ciemniejsza tym wiksza gboko). Janiejsza woda pokryta usk" wiadczy o
wystpowaniu przykosy (kant przykosy wyranie rozpoznajemy po ciemnym kolorze wody i zaniku uski"). Warkocz" powstaje
w wyniku ustawienia pojedynczej, maej przeszkody na dnie rzeki. W przypadku gdy woda przepywa nad du poprzeczn
przeszkod tworzy si charakterystyczne wypitrzenie wody o burzliwym przepywie zwane zwar".
 Rys. 163. Czytanie wody

OKRELENIE WARUNKW POGODOWYCH

W atmosferze zachodz najrozmaitsze procesy fizyczne zmiany jej stanw. Stany te charakteryzuj si tzw. elementami meteo-
rologicznymi, do ktrych zaliczamy: temperatur, wilgotno powietrza, zachmurzenie, mgy, opady, kierunek i prdko wiatru,
cinienie atmosferyczne itp. Chwilowy (to jest w pewnym okrelonym momencie) stan zespou elementw meteorologicznych, a
w pierwszym rzdzie temperatury i wilgotnoci powietrza, zachmurzenia, opadw i kierunku wiatrw oraz cinienia atmosfe-
rycznego nazywamy pogod.

Temperatura powietrza
Zmiany temperatury wywieraj wielki wpyw na rodzaj pogody. Powietrze ogrzewa si od powierzchni ziemi, ktra zostaje na-
grzana promieniami sonecznymi. Ilo ciepa jaka przedostaje si na ziemi zaley przede wszystkim od kta padania promieni
sonecznych. Promienie padajc prostopadle, ulegaj najwikszemu skupieniu na wielkich powierzchniach. Natenie nasonecz-
nienia i okres jego trwania w tym samym miejscu na ziemi zaley gwnie od pory roku.
Dodatkowym czynnikiem decydujcym o intensywnoci nagrzania si powierzchni ziemi jest rodzaj terenu, na jaki padaj pro-
mienie soneczne. Inaczej nagrzewa si ld, a inaczej powierzchnia wody. Ziemia nagrzewa si i stygnie znacznie szybciej ni wo-
da, std w okresie letnim w cigu dnia wiatr wieje od wody w stron ldu, poniewa ld jest mocniej nagrzany i powietrze unosi
si znad niego do gry. W nocy zjawisko to jest odmienne. Powietrze znad powierzchni wody ma temperatur wysz ni nad
ldem, poniewa jak wspomniano, ziemia stygnie bardzo szybko.

Wilgotno powietrza
O wilgotnoci powietrza decyduje zawarto w nim iloci pary wodnej. Gdyby nie zawarto w powietrzu pary wodnej, tempera-
tura przy silnym nasonecznieniu byaby niezwykle wysoka, a temperatury nocne byyby o wiele nisze ni jestemy do tego przy-
zwyczajeni. Istnienie pary wodnej jest wynikiem parowania ze zbiornikw wodnych.

Widzialno w powietrzu
Widzialno jest to w zasadzie przejrzysto powietrza i w porze dziennej okrela si j jako najwiksz odlego z jakiej mona
dostrzec okrelone przedmioty. Ograniczeniem moliwoci dostrzegania jest mae natenie lub brak wiata oraz zamglenia.
Mga powstaje w rezultacie kondensacji pary wodnej, kiedy nasycenie w pobliu powierzchni ziemi jest bliskie 100%. Podstawo-
wym czynnikiem niedopuszczajcym do powstania mgy jest wiatr.
Jeeli silnie ochodzone powietrze bdzie przesuwa si nad wzgldnie cieplejsz powierzchni wody, powstanie mga zwana
dymieniem morza". Mgy zwane adwekcyjnymi gromadz si w miejscu, gdzie wiatr o niewielkiej sile przesuwa masy ciepego i
wilgotnego powietrza nad chodniejsz wod. Nad wod moemy si te spotka z mgami pochodzenia ldowego.

Chmury
Prawie wszystkie chmury powstaj wskutek zmian temperatury i wilgotnoci powietrza wznoszcego si do gry i ozibiajcego
si adiabatycznie, to znaczy na skutek rozprenia si powietrza bez wymiany ciepa z otoczeniem. Formy w jakie skupiaj si
chmury zale od przyczyny, ktra spowodowaa wznoszenie si powietrza do gry i od wysokoci, na jakiej ozibio si ono do
punktu rosy.
Jedn z przyczyn unoszenia si powietrza jest jego ogrzanie si od powierzchni ziemi. Powietrze takie staje si lejsze, przez co
unosi si w gr. W miar wznoszenia si ulega ono rozpreniu, co powoduje spadek jego temperatury, rednio o 1C na kade
100 metrw wysokoci. Po osigniciu poziomu, na ktrym nadmiar pary wydziela si w postaci kropelek, powstaje chmura.
Wznoszenie powietrza moe nastpi rwnie, kiedy poruszajce si poziomo jego masy natrafi na znaczne wzniesienie
terenowe lub na cisz, chodniejsz stref powietrza.
Chmury dziel si w zasadzie na 10 gwnych form.
1. Cirrus - pierzaste; wknista budowa, wygld delikatnie jedwabisty; wystpuj we wszystkich porach roku w postaci biaych
delikatnych nitek, bd biaych kaczkw lub pasm; s uformowane z krysztaw lodu znacznie rozproszonych, std ich prze-
zroczysto.
2. Cirrostratus - pierzasto-warstwowe; przypominaj swoim wygldem cienk, biaaw zason, ktra czasami pokrywa niebo w
formie welonu"; charakterystyczna cech tych chmur jest wytwarzanie zjawiska zwanego halo, to znaczy krgu
wietlnego dookoa soca lub ksiyca; s zwiastunem zbliajcej si zej pogody.
3. Cirrocumulus - pierzasto-kfbiaste; s to mae, biae kaczki chmur pozbawione cieni ukadajce si w do regularne wzory;
skadnikiem ich, obok krysztakw lodu, bywaj czasami silnie ochodzone kropelki wody.
4. Altocumulus - kbiaste-rednie; podobne do Cirrocumulus z t rnic, e posiadaj cienie i skadaj si z wikszych bry.
5. Altostratus - warstwowe rednie; budowa ich jest wknista o szarej barwie z przebijajcym kolorem niebieskim.
6. Nimbostratus - warstwowo-deszczowe; tworz gst mas zawieszon nisko nad ziemi i charakteryzuj si poszarpanymi
warstwami; opad z tych chmur jest mniej lub bardziej cigym deszczem, wzgldnie niegiem; soce zza tych chmur nie jest
widoczne.
7. Stratocumulus - kbiasto-warstwowe; s utworzone w formie ciemnych patw lub bry, ktre bywaj rozproszone bd cz
si w zway.
8. Stratus - warstwowe; s jednostajn nisk powok podobn do mgy, ale zawieszon ponad ziemi; mog dawa opad
mawki lub ziarnistego niegu.
9. Cumulus - kbiaste; grube chmury o wierzchokach w ksztacie wie, czsto podobne do kalafiora o podstawach poziomych i
stosunkowo ciemnej barwie (owietlone czci bywaj byszczce).
10. Cumulonimbus - kbiasto-deszczowe; cikie i gste masy chmur o bardzo duym rozwoju w kierunku pionowym; wystpuj
podczas burz z wyadowaniami atmosferycznymi, a pogoda w tym czasie cechuje si niespodziewanymi o duym nateniu
opadami o charakterze przelotnym i silnymi porywistymi wiatrami.

Wyadowania atmosferyczne
Wyadowania atmosferyczne wystpuj w postaci pioruna, a wic na og iskry elektrycznej (wyjtkowo zdarza si piorun kuli-
sty), s poczone z wyzwoleniem energii adunku elektrycznego o napiciu wielu milionw wolt.
Raenie piorunem czowieka lub grupy osb jest najczciej miertelne.
W czasie burzy nie naley zblia si do drzew, bowiem niebezpieczestwo poraenia jest tym wiksze, im bliej drzewa si stoi.
Szczeglnie niebezpieczne jest opieranie si o drzewo lub jego dotykanie, a take przebywanie przy nim w pozycji wyprosto-
wanej. Przykucnicie w odlegoci okoo 2 metrw od pnia jest pozycj bardziej bezpieczn przy zaoeniu, e korona drzewa
znajduje si minimum 2 metry nad gow.
Wok drzewa, w ktre uderza piorun, wytwarzaj si koncentryczne strefy o malejcym napiciu prdu, co stwarza rnic po-
tencjaw i powstanie moliwoci raenia wskutek tzw. napi krokowych. Niebezpieczestwo to dotyczy osb idcych w chwili,
kiedy dotykaj ziemi w wykroku obiema stopami jednoczenie.

Cinienie atmosferyczne
Wszelkie zmiany w cinieniu atmosferycznym nad danym obszarem ziemi wywieraj duy wpyw na pogod. Obszar o wysokim
cinieniu, malejcym od rodka na zewntrz, charakteryzuje si wyem barometrycznym. Rejony objte wyem odznaczaj si
dobr pogod. Obszary o wzgldnie niskim cinieniu, malejcym ku ich rodkowi, nazywamy niem barometrycznym, a rejony
pod dziaaniem niu posiadaj due zachmurzenie i wystpuj na nich opady.

Wiatr
Wiatrem nazywamy poziomy ruch powietrza skierowany rwnolegle do powierzchni ziemi. Gdyby temperatura na ziemi bya
wszdzie taka sama, to znajdujce si nad ni powietrze przybraoby stan rwnowagi z wyrwnaniem take cinie atmosfery-
cznych. Jak wiemy, powierzchnia ziemi nagrzewa si nierwnomiernie i dlatego mamy na co dzie do czynienia z ssiedztwem
obszarw o rnym cinieniu. Poniewa powietrze dy do wyrwnania cinie, nastpuje jego ruch w kierunku od obszarw o
wysokim cinieniu do miejsc o cinieniu niszym. Prdko powstajcego wwczas wiatru zaley bezporednio od skali rnicy
cinie. Kierunek wiatru okrela si wedug strony, z ktrej napywa powietrze, to znaczy, e nazwa wiatru pochodzi od kierunku,
z ktrego wieje.
Zmiany w nateniu i prdkoci wiatru nazywamy porywistoci. Nage uderzenia wiatru nosz nazw szkwaw.
Szkway charakteryzuj si du si uderzenia i krtkotrwaym dziaaniem. S to waciwie silne wiry powietrza o
osi poziomej, powstajce na granicy mas powietrza o duej rnicy temperatur Da si to jednak przewidzie, gdy na powierzchni
wody mona wczeniej zauway nage zmarszczenie w postaci bardzo drobnych i krtkich zafalowa. Jest to jednak sygna
pojawiajcy si dosownie na par sekund przed szkwaem, a zmarszczenie po wierzchni wody jest po prostu ladem po
przejciu nad ni szkwau. Wczeniej jednak zamglenie horyzontu zwiastuje nadejcie burzy i daje si to okreli z
wyprzedzeniem paru godzin. Jako kolejny zwiastun zej pogody pojawiaj si chmury typu cumulonimbus i s one ostatnim
sygnaem ostrzegawczym przed nadchodzca burz.
W takich wypadkach wiatr wieje w kierunku, z ktrego nadchodzi nawanica. Dzieje si tak dlatego, poniewa chodne powietrze
jakie niesie ze sob burza wypiera do gry powietrze cieplejsze i powoduje powstanie w tym miejscu spadku cinienia.
Charakterystyczny dla morskiej strefy brzegowej jest wiatr o nazwie bryza dzienna i nocna, zasad jego powstawania ilustruje
poniszy rysunek.

Rys. 164. Bryza dzienna i nocna

MOLIWOCI PRZEWIDYWANIA POGODY

Mimo sceptycznego stosunku spoeczestwa do prognoz meteorologicznych podawanych przez radio lub gazety codzienne naley
zda sobie spraw, e faktycznie sprawdzaj si one w okoo 80%, a sprawdzalno ich nie polega na odgadniciu" stanu pogody
omiu dni na dziesi, lecz na umiejtnoci obserwacji zjawisk pogodowych w zalenoci od terenu, na jakim si znajdujemy.
Obserwujc swoje otoczenie moemy stwierdzi, e akurat jest sonecznie bd pada deszcz, ale dotyczy to bdzie jedynie
zasigu naszego wzroku, a prognozy oglnokrajowe dotycz przecie znacznie wikszych obszarw.
Lokalnie moemy w pewnym przyblieniu okreli stan pogody na okoo 2-3 dni, a niekiedy jedynie na par godzin. Kada stacja
WOPR znajdujca si nad wikszym zbiornikiem wodnym powinna by wyposaona w barometr i to najlepiej rtciowy, poniewa
jest on niezawodny. Wskazania cinieniomierza pozwalaj na dokadniejsze okrelenie lokalnego stanu pogody. Jeeli barometr
idzie" w gr, jest to zapowiedzi pogorszenia pogody (im gwatowniej cinienie opada, tym szybciej nastpi pogorszenie, a
zdecydowanie szybki spadek wskaza barometru zapowiada burz).
Uwaga! Wszelkie sygnay o gwatownej zmianie pogody na gorsze powinny sa si wskazaniem do
wstrzymania wydawania sprztu pywackiego i wezwania do powrotu jednostek znajdujcych si na wodzie.

Obserwacja chmur moe dostarczy nastpujcych wskaza:

1. Na zachodzie niebo zaciga si wysokimi chmurami pierzastymi poruszajcymi si w sposb widoczny - naley spodziewa si
pogorszenia pogody ze wzrostem prdkoci wiatru i opadami.
2. Wspomniane chmury zaczynaj tworzy w miar jednolit srebrzyst warstw - spodziewamy si pogody pochmurnej z o-
padami (latem taki stan nieba zapowiada ochodzenie).
3. Jeeli chmury pierzaste zalegaj niebo nieruchomo i s jakby poszarpane - jest to zapowied ustalenia si aktualnego stanu
pogody.
4. Chmury kbiaste gromadz si pod wieczr - mona spodziewa si pogorszenia pogody.
5- Chmury kbiaste rozrastaj si w kierunku pionowym, a wierzchoki ich poyskuj srebrzycie, wiatr cigle zmienia
swj kierunek - nastpi albo burza albo gwatowny przelotny deszcz.
6. Jeeli wok soca bd ksiyca tworzy si wietlisty krg zwany halo" - spodziewamy si gwatownego pogorszenia po-
gody (nad morzem - sztorm).
7. Po okresie zej pogody ponad chmurami kbiastymi szybko przesuwaj si chmury pierzaste - nastpi krtkotrwaa poprawa
pogody.
8. Okoo godziny 9-10 tworz si chmury kbiaste i rozpadaj si po poudniu - oczekujemy dobrej pogody.
Jeeli wiatr zmienia kierunek zgodnie z ruchem wskazwek zegara, mona si spodziewa opadw. Wiatr wzmagajcy si do
poudnia, a cichncy pod wieczr, zapowiada dobr pogod. Jeeli wieczorem wiatr si wzmaga, zapowiada to najczciej
dugotrwae pogorszenie pogody z opadami i burzami.
Soneczn pogod zapowiada:
1. Mga przy samej ziemi powstajca w nocy w zagbieniach terenu i zanikajca po wschodzie soca.
2. W nocy w lesie temperatura jest odczuwalnie wysza ni w terenie otwartym.
3. W nocy na wzniesieniach terenu temperatura jest wysza ni w jego zagbieniach.
4. Soce zachodzi za bezchmurny horyzont.
5. W nocy gwiazdy s widoczne i wiec spokojnym, bladym wiatem.
6. Mewy trzymaj si daleko od brzegu. Z pogod zwiastuje:
1. W nocy gwiazdy wiec jasnym, migotliwym wiatem.
2. Soce zachodzi za zachmurzony horyzont lub wschodzi spoza chmur.
3. Morskie ptaki trzymaj si blisko brzegu (mewy siedzce na wodzie dziobami wskazuj kierunek, z ktrego nastpi wzrost siy
wiatru).
4. W cigu dnia jest parno a soce dosownie pali".
5. Utrzymujcy si wiatr z kierunkw: zachodniego, pnocno-zachodniego lub pnocnego (czsto, cho nie zawsze) zapo-
wiada deszczow pogod i ochodzenie.
Przedstawione informacje s zasadniczo sprawdzone w praktyce, ale zawsze naley liczy si z zaskakujcymi zmianami pogody.
 ROZDZIA 10
SAMODZIELNE WYTYCZANIE, BUDOWA l ORGANIZACJA KPIELISK
WSKAZWKI DOTYCZCE WSZYSTKICH TYPW BASENW l KPIELISK
Wytyczanie wymiarw kpieliska powinno odbywa si z uwzgldnieniem iloci osb, ktre bd z niego korzysta i czciowo
ze zwrceniem uwagi na realne moliwoci zatrudnienia ratownikw w celu zabezpieczenia kpieli.
Przykadowo, jeeli w orodku wypoczynkowym przebywa jednorazowo dua ilo osb, a zatrudniony jest jeden ratownik, do
kpieli mona przeznaczy jedynie taki odcinek play, ktry bdzie - zgodnie z przepisami - strzeony we waciwy sposb.
Zasadniczo minimalne pole powierzchni wody przeznaczone do zabawy w wodzie i pywania tarn i z powrotem powinno wynosi
7.5 m2 na jedn osob.
Trzeba te zda sobie spraw, e nie wszyscy uczestnicy wypoczynku nad wod bd jednorazowo przebywa w kpieli i e
zaley to gwnie od temperatury wody i warunkw pogodowych. Rozwizanie tego problemu w odniesieniu do orodkw zamk-
nitych i wszelkiego typu kolonii i obozw jest do proste. Natomiast wszystkie kpieliska typu oglnodostpnego stwarzaj
trudno w postaci braku moliwoci sterowania du iloci osb przebywajcych jednorazowo nad wod i w wodzie.
Gboko wody w miejscach przeznaczonych dla osb nie umiejcych pywa nie moe przekracza 1.20 metra. Strefy prze-
znaczone do pywania nie powinny przekracza gbokoci 4 metrw (z wyjtkiem miejsc pod wiea do skokw). Brodziki dla
dzieci wyznacza si na gbokoci do 40 centymetrw.

Rys. 165. Schemat kpieliska

Strefy dla nie umiejcych pywa oznacza si:
1. Na basenach o staych brzegach - tablicami i napisami informacyjnymi.
2. Przy kpieliskach z systemami pomostw - odpowiednio oznakowanym pomostem z tablic informacyjna o zakazie przekra-
czania wyznaczonej przez niego strefy (osobom nie umiejcym pywa).
3. Na kpieliskach bez pomostw -- tymi bojami lub lin z tymi pywakami.

Rys. 166. Schematyczne kpielisko na rzece

Ograniczenie strefy umiejcym pywa wyznacza albo ostatni pomost, albo linia czerwonych boi, wzgldnie linia z czerwonymi
pywakami.
Odlego czerwonych boi od strefy dla nie umiejcych pywa lub od linii brzegowej moe wynosi maksymalnie 50 metrw w
kierunku prostopadym.
Poza granic tych boi (wskazane byoby rwnie take czerwonych) powinien znajdowa si rwnolegy do nich pas dna o
szerokoci 5 metrw, gdzie gboko wody nie jest wiksza ni gboko przy bojach.
Jeeli kpielisko ma by zlokalizowane nad rzek, to w takim miejscu, gdzie szybko przepywu wody nie przekracza 1 m/s.
Kada lokalizacja kpieliska musi by zatwierdzona przez waciwy organ gospodarki wodnej lub miejscowy urzd
morski. O dopuszczeniu kpieliska do eksploatacji decyduje rwnie miejscowy SANEPID, badajcy chemiczne i biologiczne
waciwoci wody.

Wybierajc miejsce do kpieli naley kierowa si dodatkowo:

1. agodnym spadkiem dna, pozbawionego dow i nagych uskokw.
2. Brakiem niebezpiecznych kamieni, korzeni drzew lub wodorostw.
3. Twardym podoem dna, najlepiej piaszczystym.
4. Dogodnym dostpem do wody i odpowiednio szerok pla o dobrych warunkach nasonecznienia.
Kade miejsce do kpieli powinno te posiada albo wasny telefon, albo dostp do takowego w najbliszej odlegoci, wzgldnie
inny sposb szybkiego wezwania pomocy lekarskiej.
Jeeli na terenie basenu czy kpieliska organizuje si miejsce skokw do wody, naley pamita o odpowiednim ich zabezpie-
czeniu.
Podane wymiary i gbokoci okrelaj minima, ktre nie mog by przekroczone w kierunku zmniejszania.

Tabela 4
WYMIARY ORAZ GBOKOCI NA OGLNODOSTPNYCH KPIELISKACH l BASENACH W MIEJSCACH
SKOKW DO WODY

Orodki wypoczynkowe pooone nad wod dziel si na:

1. Kpieliska zorganizowane i prowizoryczne.
2. Pywalnie kryte i odkryte.
Kpieliskiem zorganizowanym jest miejsce dysponujce plaa oraz wyznaczonymi i oznakowanymi stale strefami kpieli, wypo-
saone w inne urzdzenia jak: pomosty, natryski, szatnie, place do gier i zabaw itp.
Kpieliskiem prowizorycznym jest miejsce dysponujce pla stref do kpieli oznakowan w sposb niestay (prowizoryczny).
Za pywalni kryt, bd odkryt uwaa si sztuczny zbiornik wodny przeznaczony do kpieli, majcy trwae brzegi i dno, za-
opatrzony w wod przepywowa, posiadajcy urzdzenia uzdatniajce wod i odpowiednie zaplecze.

BUDOWA PROWIZORYCZNEGO KPIELISKA

Organizowanie tego typu miejsc do kpieli dotyczy najczciej obozw pod namiotami i w ogle wszystkich niestaych form wy-
poczynku nad wod.
Przewidujc wyjazd z obozem do miejscowoci z dostpem do jeziora czy innego zbiornika wodnego naley odpowiednio wcze-
niej zaopatrzy si w materiay do zbudowania prowizorycznego kpieliska, a take wykona na miejscu odpowiednie, potrzebne
przedmioty. Znaczy to, e o wyznaczeniu stref do kpieli trzeba pomyle w takiej chwili, kiedy si ma duo wiksze moliwoci,
ni bezporednio na miejscu.
Boje lub pawy mona wykona z:
1 Pustych pojemnikw plastykowych, pomalowanych na odpowiednie kolory.
2 Blaszanych puszek czy nawet kawakw styropianu, rwnie pomalowanych odpowiednio.
3. Kadego materiau, ktry nie nasika wod i swobodnie utrzymuje si na jej powierzchni.
Zamocowuje si je do metalowych ciarkw o wadze, ktra nie pozwala na znoszenie ich przez prd wody bd falowanie.
Ciarkiem takim moe by: kamie o nieostrych krawdziach, kafel chodnikowy, a najlepiej wykonany wczeniej z betonu balast
z odpowiednim uchwytem do mocowania.
Poczeniem midzy paw a ciarkiem powinien by nie za ciki acuch, wzgldnie linka stalowa, trzymajca paw nawet
przy silnych wiatrach i falowaniu.
Wszystkie elementy oznakowania kpieliska musz by wykonane solidnie i z trwaego materiau, poniewa pierwsza lepsza
burza moe nam cakowicie zniszczy cao urzdze (rys. 166). Z braku moliwoci zastosowania boi czy paw, granice do
kpieli wytycza si za pomoc wbitych w dno palikw poczonych ze sob lin z pywakami lub mocn, grub erdzi,
zamocowan 20-25 centymetrw nad poziomem lustra wody. Wskazane jest te, aby pomidzy ustawionymi bojami rozcign
stalow link, ktra przy zetkniciu si z ni przypomina o istnieniu granicy pywania.

Ostateczn i bardzo niedoskona form oznaczania strefy do kpieli jest wbicie w dno cienkich drewnianych prtw, wzgldnie
palikw i umieszczenie na nich chorgiewek o odpowiednich kolorach. Niedoskonao tego sposobu polega na krtkiej ywo-
tnoci" znacznikw niszczonych nie tylko przez warunki atmosferyczne, ale i przez uytkownikw kpieliska. (Naley pamita,
e osoby kpice si bardzo lubi chwyta si lin i boi, std konieczno wykonania ich z solidnego materiau).

SPRZT RATUNKOWY STOSOWANY NA KPIELISKACH

odzie ratunkowe
1. odzie motorowe, jedna na kade 400 m linii brzegowej.
2. odzie wiosowe, jedna na kade 100 m linii brzegowej.
(W 1992 r. WOPR posiada 2151 wasnych jednostek pywajcych, w tym 1027 z napdem mechanicznym)
Budow i obsug odzi motorowych naley poznawa na specjalnych kursach na stopie sternika motorowodnego i powierza je
tylko przeszkolonym osobom.
Jeeli idzie o odzie wiosowe, to moe do tego celu suy kada stateczna jednostka, posiadajca dobr zwrotno i wysokie
burty. Jako odzi specjalistycznych uywa si produkowanych odzi ratunkowych ze specjalnym pokadem reanimacyjnym.
Kada d powinna by oznakowana trwaym napisem WOPR" na obu burtach i posiada nastpujce wyposaenie:
1. Koo ratunkowe z link dugoci co najmniej 25 rn,
2. Rzutk ratunkow.
3. Zaburtow link ratunkow do celw gwnie asekuracyjnych.
4. Tub elektroakustyczn.
5. Radiotelefon (w zalenoci od zapotrzebowania na komunikacj midzy poszczeglnymi stanowiskami ratunkowymi).
6. Kotwic z acuchem.
7. Podstawowy sprzt medyczny do udzielania pierwszej pomocy.
Wiosowanie
Na odziach ratunkowych stosuje si najczciej par wiose zamocowanych ruchomo w dulkach (ruchomo znaczy, e mog si
one obraca wok swojej podunej osi). Wiolarz siada twarz w stron rufy i ujmuje oba wiosa jednoczenie.

Rys. 168. Zawracanie w miejscu lodzi wiosowej

Rys. 169. Technika wiosowania

Uwaga! Niekiedy dugo wiose powoduje konieczno prowadzenia rk jednej nad drug, o czym naley
pamita szczeglnie przy ruchu pocignicia, by nie uderza si wiosami w donie.
Przenoszenie wiose do tyu odbywa si przez pochylenie wiolarza do przodu i odepchnicie ramionami prostymi w okciach obu
wiose, pirami rwnolegle do powierzchni wody w kierunku dziobu. Przekrcone wiosa o pirach skierowanych prostopadle
zanurza si do wody na gboko okoo 3/4 pira i przez odchylenie tuowia do tyu wykonuje si ruch pocignicia. Ruch ten
powinien by energiczny, przypieszony w swoim zakoczeniu na drodze ugicia rk w okciach (do tego czasu ramiona w
okciach powinny by wyprostowane, a sia ruchu ma pochodzi od pracy mini prostujcych grzbiet). Wiolarz powinien
zajmowa tak pozycj w odzi, by mg wykorzystywa te prac mini ng, zatem punkt podparcia dla stp musi znajdowa
si w takiej odlegoci, aby przy kocowym odgiciu tuowia do tyu nogi byy wyprostowane w kolanach, a przy pochyleniu do
przodu i ugiciu ng w kolanach awka znajdowaa si na tyle blisko, aby mona byo na niej siedzie (rys. 170).

Rys. 169. Dobijanie do pomostu odzi wiosow:

a) przy wietrze wiejcym prostopadle w stron pomostu,

b) przy wietrze wiejcym od strony pomostu,
c) przy wietrze wiejcym wzdu pomostu
Manewrowanie odzi odbywa si na zasadzie rnicy kierunku wiosowania poszczeglnymi wiosami.
pirkowanie", rubkowanie"
Ten sposb wiosowania stosuje si tylko na maych bczkach i na krtkich odcinkach.
Wiosujcy stoi lub siedzi zwrcony twarz do rufy i jednym wiosem typu szalupowego wspartym na wyciciu pawy*( paw, w
uproszczeniu - deska, stanowica ruf odzi), wykonuje rk szybkie ruchy w ksztacie semki". Piro wiosa pozostaje przez cay czas w
wodzie.
W czasie takiego typu wiosowania d porusza si ruchem zygzakowatym tym wikszym, im wiksze s wychylenia wiosa.
Chcc zmieni kierunek pynicia, naley wiosowa mocniej w jednym z cyklw, bd uywa pira wiosa jako steru przez
przytrzymanie go na chwil w podanej pozycji (d sucha steru tylko wwczas, kiedy znajduje si w ruchu).
Koa ratunkowe z link
Minimum jedno na 50 metrach linii brzegowej, zawieszone na specjalnych supkach w pobliu lustra wody.
Linki przy koach musz by zawsze odpowiednio sklarowane, a sposb zawieszenia powinien pozwala na szybkie ich
zdejmowanie. Najlepiej jest jednak zawiesi koa co 50 metrw, poniewa nigdy nie wiadomo czy nie zdarzy si wypadek tonicia
kilku osb w jednym czasie.
Na basenach i kpieliskach o brzegach staych lub posiadajcych pomosty dodatkowo powinny by erdzie o dugoci 3-4 metry,
suce do podania toncemu lub do nauki pywania.

UZUPENIAJCY SPRZT RATUNKOWY

Rzutki ratunkowe
Rzutka rkawowa suy do rcznego wyrzucania z brzegu lub odzi w kierunku osoby toncej. Przystosowana jest do pracy na
Wszystkich typach wody w zakresie temperatur od -5C do +40C. Rzutka posiada odpowiednie zaczepy, suce do
zamocowania koca linki do burty odzi lub innego miejsca, a take do uchwycenia linki czy pokrowca rk, pozwalajce na
opasanie siebie albo toncego i wykonanie zamocowania. Zasig rzutu wynosi okoo 25 metrw. Rzutka i linka s niezatapialne.
Dla zapewnienia dobrej widocznoci cao wykonana jest w kolorze pomaraczowym. Urzdzenie nie podlega dziaaniu wpy-
ww atmosferycznych i jest nienasikliwe.
Rzutka siatkowa - bardzo atwa do samodzielnego wykonania. Rzutka skada si ze standardowej piki do koszykwki woonej
do siatki (np. siatka z obrczy tablicy do koszykwki), z obu stron zawizanej, z doczon link nietonc rednicy (fi) 6-8 mm i
dugoci conajmniej 25 m.
erdzie ratownicze
Oglnie stosuje si erdzie o dugoci 3-4 m o rednicy 4-5 cm wykonane z jednego kawaka drewna. S one cikie i bardzo a-
two szczeglnie na skutek niewaciwego uywania ulegaj zamaniu. Udzielenie pomocy przy zastosowaniu erdzi polega na
podaniu i przycigniciu ofiary wypadku do brzegu a nie podnoszeniu toncego ponad lustro wody. Jednake czasami zdarza si
e w ramach oszczdnoci na pywalni maja zastosowanie w charakterze erdzi rnego typu rurki najczciej z PCV, ktre po
zmoczeniu staj si bardzo liskie i wrcz niemoliwe do uchwycenia przez spanikowanego toncego. Dlatego te naley dy do
wykonania waciwego zakoczenia tych erdzi - rur poprzez zamocowanie na kocu rnego typu urzdze uatwiajcych
uchwycenie si jak rwnie zapobiegajcych zelizgniciu si rak ofiary wypadku z erdzi.

Rys. 171. erdzie ratownicze

Pas ratowniczy Wgorz"
Jest to uniwersalny sprzt ratowniczy. Pas o przecitnych wymiarach dugo ok. 120 cm, rednica ok. 10 cm wykonany ze spe-
cjalnej pianki, obszytej pomaraczow tkanin z przymocowanymi na stae z jednej strony karabiczykiem z drugiej za tam
parcian z wszytymi co ok. 10 cm metalowymi kkami. Do tamy przywizana jest 2-4 m linka zakoczona szelkami w ksztacie
ptli.

Rys. 172. Pas ratowniczy typu Wgorz"

Sposoby uycia:
- jako koo z link,
- jako koo ratownicze,
- jako asekuracja indywidualna ratownika poprzez zaoenie na siebie pasa,
- jako pas ratunkowy:
- ratownik po zaoeniu szelek skacze skokiem ratowniczym i pynie do toncego utrzymujc z nim cay czas kontakt wzrokowy.
Po dopyniciu zatrzymuje si przed nim 2-3 m i podaje pas ofierze wypadku. Po uchwyceniu si przez toncego pasa, zapinamy
go pod pachami wok klatki piersiowej i rozpoczynamy holowanie. Mona pyn na plecach lub na piersiach majc zaoone
petwy, lub na boku przytrzymujc jedna rk lin i obserwujc toncego.
 Rys. 172. Wykorzystanie pasa ratowniczego Wgorz"

Liny asekuracyjne
Najlepiej polipropylenowe, takie jak przy rzutkach o dugoci co najmniej 80 metrw, w iloci po jednej na kade 100 metrw
play. Wskazane jest (szczeglnie na kpieliskach nadmorskich), aby liny umocowane byy do przenonych koowrotw.

WZY
Kady ratownik powinien umie korzysta z rnego rodzaju lin, a przede wszystkim umiejtnie je wiza. Na rysunkach
przedstawione s podstawowe wzy, a umiejtno ich wizania powinien posiada kady ratownik.

Rys. 174. Wzy: a) paski, b) refowy, c) zwi wantowy

d) prosty niezabezpieczony
e) szotowy, f) bramszotowy g) zwyky, h) semka,
i) semka podwjna, j) knagowy
Rys. 179. Buchtowanie lin
OBSERWACJA I SYGNALIZACJA
Sygnalizacji su wszystkie typy tablic informacyjnych, sygnay wzrokowe i dwikowe, a do bezporedniego przekazywania
biecych polece lub ostrzee tuby elektroakustyczne wzmacniajce si gosu.
Do obserwacji wikszych odcinkw uywa si lornetek. cznoci midzy stanowiskami s przewodowe bd radiowe ro-
dki komunikacji.

RATUNKOWY SPRZT MEDYCZNY

Podstawowym sprztem medycznym na play powinien by zestaw do prowadzenia sztucznego oddychania przeznaczony za-
sadniczo do obsugiwania przez wykwalifikowany personel medyczny, a to ze wzgldu na techniczn trudno jednoczesnego za-
pewnienia dronoci grnych drg oddechowych i szczelnoci przylegania maski aparatu do twarzy. Jeeli ratownik nie prowadzi
nigdy sztucznego oddychania przy pomocy posiadanego aparatu to lepiej bdzie, jeeli wykona ten zabieg w sposb klasyczny.
Bowiem najwaniejszym czynnikiem jest skuteczno stosowanego sposobu ratowania.
Istniej nastpujce typy aparatw stosowane w wyposaeniu kpielisk:
1. Powietrze oddechowe pochodzi z drg oddechowych ratownika i przekazywane jest przez utwardzony ustnik i gumowy w
karbowany, na przykad aparat Medi".
2. Powietrze oddechowe pochodzi z miecha (gruszki gumowej, samorozpralnej) i przekazywanej bezporednio lub
przez karbowany w gumowy za porednictwem maski gumowej nakadanej na twarz osoby ratowanej, na przykad aparat
G-12. ktrego podstawow wad jest nieco skomplikowany system pocze elementw, przez co naley go przechowywa raczej
w stanie zmontowanym.
3. Powietrze oddechowe pochodzi z gruszki gumowej, rozprajcej si nie czciej ni 15-16 razy na minut (bez wzgldu na
czstotliwo uciskania1) i przekazywane jest przez zawr i bezporednio przez mask gumow; obsuga takiego aparatu jest
nadzwyczaj prosta, dostpny z tego typu jest aparat Ambu".

Rys. 180. Sztuczne oddychanie powietrzem atmosferycznym przy pomocy aparatu Ambu"

Ratownicy powinni uywa jedynie rurki ustno-gardowej", ktra .zapewnia skuteczn sztuczn wentylacj i jest bardzo prosta w
obsudze. Wprowadza si j do garda, kierujc pocztkowo jej zakrzywienia w stron podniebienia osoby nie oddychajcej, a
przekrcenie kolejno o 180 pozwoli na podtrzymywanie jzyka i przeciwdziaa jego zapadaniu si.
1 - wyznacza to samoczynnie rytm sztucznego oddechu
Rurki ustno-gardowe SAFARA" znajduj si w wyposaeniu zestawu Medi". Prawidowo zmontowana rurka przypomina
swoim ksztatem liter S".

Rys. 181. Rurka ustno-gardowa Safara". Sposb zaoenia rurki.

 ROZDZIA 11

POSTAWA RATOWNIKA l JEGO ODPOWIEDZIALNO KARNA I CYWILNA

Przepisy dotyczce bezpieczestwa kpieli i bezpieczestwa na wodach

POSTAWA RATOWNIKA
Wykonujc prac ratownika naley pamita, e zawsze jest si pod baczn obserwacj osb przebywajcych na play i
reprezentuje si swoj organizacj, tj. WOPR. Majc to na wzgldzie trzeba dba o swj wygld zewntrzny (w rozumieniu
uywania czystej odziey - dresw czy koszulek). Nie wolno w adnym wypadku pi alkoholu w czasie pracy, a take i po pracy,
lepiej bdzie jeeli nikt z plaowiczw nie bdzie widzia ratownika spoywajcego alkohol.
Jeeli mamy zamiar zabiera ze sob na stanowisko pojemnik z napojem, nie uywajmy do tego celu butelek po alkoholu.

Zwracajc uwag ludziom przebywajcym na play na ich zachowanie, starajmy si przestrzega nastpujcych zalece:
1. Zapamitajmy by nie reagowa na nieprawidowe zachowanie ludzi przebywajcych i wypoczywajcych nad wod zbyt ostro,
bo moemy wywoa niepotrzebny konflikt.
2. Jeeli mamy co komu do powiedzenia (szczeglnie osobom starszym od nas), nie rbmy z tego widowiska, lecz popromy o
chwil rozmowy na osobnoci.
3. Jeeli zauwaone niebezpieczne zachowanie nie wymaga natychmiastowej interwencji, nie uywajmy gwizdka, lecz
podejdmy
do danej osoby i zwrmy jej uwag (cige uywanie gwizdka z byle powodu spowoduje, e ludzie przestan w kocu na to
reagowa).
4. Jeeli tumaczenie, e na przykad wykonywanie brawurowych skokw do wody grozi wypadkiem spotyka si z odpowiedzi,
e to nie my bdziemy w niebezpieczestwie nie wdajmy si w dyskusj; trzeba jedynie grzecznie wytumaczy, e jest to zy
przykad dla modziey i dzieci, ktre przy prbach naladowania mog si narazi na powane niebezpieczestwo.

Pamitajmy! Grzeczno za grzeczno - to zasada wsppracy na kpielisku. Swoj obecnoci

zapewniamy bezpieczestwo, spokj i ycie osobom, ktre s na play w celach odpoczynku.

Bywa, e pomimo grzecznoci z naszej strony spotkamy si z niegrzecznym potraktowaniem. Nie prowadmy nigdy zbytecznych
dyskusji i jeeli nasze zwrcenie uwagi nie dao rezultatu, zwrmy si o pomoc do Policji. W orodkach oddalonych od posterun-
kw policji spraw tak przekazujemy kierownikowi orodka. W adnym wypadku nie wolno nam uywa przemocy fizycznej w
egzekwowaniu przepisw porzdkowych, chyba e zaistniaa sytuacja zagraa utrata ycia lub zdrowia osb przebywajcych w
pobliu.
W stosunku do grup zorganizowanych starajmy si zawsze nawiza kontakt z osob odpowiedzialn za cao grupy i z ni
zaatwiajmy wszelkie sprawy organizacyjne i porzdkowe.

ODPOWIEDZIALNO KARNA I CYWILNA RATOWNIKA

l. Odpowiedzialno karna ratownika
Odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto dopuszcza si czynu spoecznie niebezpiecznego, zabronionego pod grob kary
przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia (art. 1 k.k.).
Odpowiedzialnoci karno-prawnej podlega osoba, ktra ukoczya lat 17, jeli jednak nie ukoczya lat 18, sd zamiast kary moe
zastosowa rodki wychowawcze lub poprawcze (art. 9 k-k.). Karalne jest nie tylko samo popenienie przestpstwa lecz take
usiowanie jego popenienia, podeganie do popenienia i pomocnictwo oraz kierowanie popenieniem przestpstwa przez inn
osob.
Nie podlega karze sprawca:
- dziaajcy w obronie koniecznej lub w stanie wyszej koniecznoci,
dziaajcy w stanie niepoczytalnoci,
- dziaajcy w granicach uprawnienia lub obowizku prawnego.
Niekaralno wg powyszych okolicznoci ocenia sad lub pro kurator.
S to oglne zasady odpowiedzialnoci karnej. Co do postano wie szczegowych, to omwimy tu tylko dwa przypadki: gdy ra-
townik popenia przestpstwo w zwizku z penieniem suby ratowniczej oraz gdy nie dopenia obowizku cicego na nim jak
na kadym obywatelu, zobowizanym moc ustawy do niesienia pomocy osobom tej pomocy potrzebujcym.
W pierwszej kolejnoci omwione zostanie przestpstwo tzw. indywidualne, opisane w art. 163 k.k. Dopuszcza si go ten, kto
osob, wzgldem ktrej ma obowizek troszczenia si, pozostawia w pooeniu grocym bezporednim niebezpieczestwem
utraty ycia, cikiego rozstroju zdrowia lub uszkodzenia ciaa. Jeli sprawca dziaa umylnie, tj. gdy ma zamiar popenienia tego
czynu, a wic chce go popeni, lub przewidujc jego popenienie na to si godzi, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 mie-
sicy do lat 5.
Jeli sprawca dziaa nieumylnie, tj. gdy moliwo popenienia przestpstwa przewiduje, lecz bezpodstawnie przypuszcza, e
tego uniknie, albo gdy moliwoci takiej nie przewiduje cho powinien i moe przewidzie - podlega karze pozbawienia wolnoci
do roku, ograniczenia wolnoci do lat 2, lub grzywny. Ponadto sd moe zastosowa kar dodatkow - zakaz wykonywania
zawodu ratownika - jeli sprawca naduy stanowiska lub zawodu, albo okaza, e dalsze wykonywanie zawodu iub zajmowanie
stanowiska zagraa interesowi spoecznemu (art, 42 k.k.). Kara taka moe by orzeczona na okres od roku do lat 10 i jej bieg
zaczyna si w momencie zakoczenia odbywania kary gwnej.
Przestpstwo z art. 163 k.k. uwaa si za dokonane w chwili, gdy ratownik pozostawia toncego bez pomocy, inaczej mwic
zaniecha podjcia akcji ratowniczej. Nie ma przy tym znaczenia fakt czy toncy istotnie si utopi. Moe mu przecie udzieli po-
mocy ratownik. Jednake gdyby tak si stao, to ratownik ktry
zaniecha podjcia akcji - a pokrzywdzony si utopi - bdzie odpowiada za przestpstwo z art. 148 k.k. za zabjstwo.
Podobnie w zalenoci od rodzaju skutku i od tego czy skutek ten by objty win umyln, ratownik moe by pocignity do
odpowiedzialnoci z art. 152, 155 lub 156 k.k. S to w kolejnoci: nieumylne spowodowanie mierci, uszkodzenie ciaa lub
rozstrj zdrowia. Przestpstwo to ma charakter indywidualny - z art. 163 ratownik bdzie odpowiada tylko wtedy, gdy jest na
play zatrudniony lub odbywa dyur spoeczny.
Natomiast kady obywatel moe popeni przestpstwo nie udzielenia pomocy z art. 164 k.k. Przestpstwo z art. 164 k.k. polega
bowiem na nieudzieleniu pomocy czowiekowi znajdujcemu si w pooeniu grocym bezporednim niebezpieczestwem utraty
ycia, cikiego uszkodzenia ciaa lub cikiego rozstroju zdrowia, jeli pomocy mona udzieli bez naraenia siebie lub innej
osoby na niebezpieczestwo utraty ycia lub powanego uszczerbku na zdrowiu. Sprawca tego przestpstwa podlega karze
pozbawienia wolnoci do lat 3. Jeli jednak do udzielenia pomocy potrzebny jest zabieg lekarski albo istniej warunki, w ktrych
moliwa jest pomoc (natychmiastowa) innej osoby lub instytucji bardziej powoanej do niesienia pomocy, sprawca nie podlega
karze. Przestpstwo jest dokonane z chwil zaniechania pomocy, niezalenie od tego, czy dana osoba poniesie jakikolwiek usz-
czerbek na zdrowiu, czy nie. Jeli sprawca nie uwiadamia sobie, e pokrzywdzonemu grozi niebezpieczestwo - nie popenia
przestpstwa, jak rwnie gdy nie uwiadamia sobie, e moe przyj z pomoc nie naraajc siebie na to samo niebezpie-
czestwo.
Drug grup przestpstw karnych s przypadki oszustw popenianych przy wydawaniu kart pywackich, l tak jeli ratownik
dokona oszustwa co do ceny karty pywackiej to czyn jego wypeni ustawowe znamiona przestpstwa z art. 225 1 k.k. (kara
pozbawienia wolnoci do lat 5). Jeeli ratownik podrobi lub przerobi kart pywack (np. ostempluje j faszyw piecztk lub
numeratorem) to zgodnie z art. 265 k.k. podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 5. Tej samej karze podlega
nabywca sfaszowanej karty, jeeli wiedzia, e karta jest podrobiona lub przerobiona.
Jeeli ratownik nie przeprowadzi egzaminu, lub egzamin przeprowadzi nierzetelnie i tym samym powiadczy w dokumencie
jakim jest karta pywacka nieprawd - podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 5, zgodnie z art. 266 k.k. Tej
samej karze podlega ten kto kart uzyskan nierzetelnie uywa. Ale jeli ratownik dopuci si czynu z art. 266 k.k. w celu
pozyskania korzyci majtkowej lub osobistej - jego odpowiedzialno podlega zaostrzeniu. W tym wypadku kara pozbawienia
wolnoci moe by wymierzona od roku do lat 10 (art. 266 4 k.k.). Za wszystkie ww. przestpstwa oprcz kar wymierzonych
przez sdy grozi ponadto odpowiedzialno dyscyplinarna.

Odpowiedzialno karno-wykroczeniowa ratownika

Zasadniczym aktem prawnym odnonie wykrocze jest ustawa z dnia 20 maja 1971 r. (Dz. U. z dnia 31.V.1971 r. nr 12 poz. 114
ze zmianami) kodeks wykrocze.
Interesujce kwestie z punktu widzenia ratownika podzielimy tu na dwie grupy.
Do jednej bd nalee te, ktrych popenienia dopuszcza si ratownik podczas swojej pracy. Do drugiej grupy zalicza si te, ktre
popeniaj osoby korzystajce z wypoczynku nad woda, Naley zaznaczy, e problematyka ta jest do skomplikowana i
wielowtkowa. Sdz, e na potrzeby tego opracowania wystarczy, e wykroczenia drugiej grupy zostan omwione oglnie, za
szczeglny nacisk pooony bdzie na te wykroczenia, ktrych dopuszcza si ratownik podczas i w zwizku z penieniem suby
ratowniczej.
Oglne zasady odpowiedzialnoci za wykroczenia s podobne do tych, ktre zostay podane w rozdziale o odpowiedzialnoci
karnej. Jednake z uwagi na pewne rnice w kwestiach szczegowych odsyamy Czytelnika do art. 1-48 k.w.
Przechodzc do omawiania poszczeglnych wykrocze stwierdzi trzeba, e jednym z nagminnych wykrocze jest wykonywanie
czynnoci zawodowych bez uprawnie (art. 59 k.w.). Za czyn ten tj. za wykonywanie czynnoci zawodowych bez wymaganych
uprawnie zawodowych lub wykonywanie czynnoci zawodowych wbrew zakazowi organu pastwowego grozi kara grzywny.
Tak wic praca w charakterze ratownika, obojtnie - zarobkowa lub spoeczna, bez wanej legitymacji ratownika jest
wykroczeniem z art. 59 k.w. Bez znaczenia jest dla bytu wykroczenia fakt, e sprawca wykonuje czynnoci ratownika majc w
istocie wymagane do tego kwalifikacje. Cho naturalnie posiadanie takich kwalifikacji brane jest pod uwag przy ocenie skutku i
ma znaczenie jako pewna okoliczno agodzca.
Podobnie dopuszcza si przekroczenia uprawnie ten ratownik, ktry np. prowadzi kurs zamiast instruktora, a jeli jeszcze podaje
si za instruktora, dopuszcza si dodatkowo wykroczenia z art. 61 1 k.w. i podlega karze grzywny lub karze nagany.
Innym wykroczeniem jest czyn z art. 70 k.w.
Tre art 70 k.w. jest nastpujca:
1. Kto bdc niezdolny do czynnoci, ktrej nieumiejtne wykonanie moe wywoa niebezpieczestwo dla ycia lub zdrowia
czowieka, tak czynno przedsibierze, albo kto porucza ja osobie do jej wykonywania niezdolnej lub wbrew obowizkowi
nadzoru dopuszcza do wykonania takiej czynnoci przez osob niezdoln podlega karze aresztu lub grzywny.
2. Tej samej karze podlega, kto wbrew obowizkowi zachowania trzewoci znajduje si w stanie wskazujcym na uycie al-
koholu lub podobnie dziaajcego rodka i podejmuje w tym stanie czynnoci zawodowe.
Niezdolno do wykonania czynnoci wynika moe z rnych przyczyn: staych (brak kwalifikacji itp.) bd przejciowych (nie-
dyspozycja, choroba itp.). Sprawca ponosi odpowiedzialno z art. 70 k.w. jeli niezdolno istnieje w chwili przystpienia do wy-
konywania czynnoci i w trakcie jej wykonywania.
Nie ponosi odpowiedzialnoci ten, kto przerwie wykonywanie czynnoci w chwili gdy nieudolno choby chwilowo nastpi.
Np. ratownik schodzi ze stanowiska z powodu nagiej niedyspozycji i tym samym przerywa prac, oczywicie proszc o
zastpstwo. Przeoony nie moe - pod rygorem sankcji z art. 70 k.w. - ani poleci mu dalszego penienia suby, ani go do suby
dopuci, jeli niedyspozycja nie ustpia. Z kolei ratownik ma prawo odmwi penienia suby jeli jest niedysponowany.
Paragraf drugi art. 70 k.w. jest przepisem specjalnym. Przewiduje on tak sam karalno, ale za podejmowanie jakichkolwiek
czynnoci zawodowych w stanie wskazujcym na uycie alkoholu, a wic nawet takich czynnoci, ktrych nieumiejtne
wykonanie nie pociga za sob niebezpieczestwa dla ycia lub zdrowia czowieka. Obowizek zachowania trzewoci,
wynikajcy z przepisw prawnych, charakteru pracy ratownika i umowy o prac jest powszechny bez wzgldu na czas pracy (np.
godziny nadliczbowe) i rodzaj wykonywanych czynnoci. Odpowiedzialno zachodzi po spoyciu nawet minimalnej dawki
alkoholu. Jeli natomiast ratownik przekroczy prg stanu nietrzewoci tj. 0.5%0 alkoholu we krwi, jego odpowiedzialno
zaostrza si o tyle, e moe on by ukarany za przestpstwo (zob. art. 147 2 k.k. 146-160).
To samo odnosi si do narkotyku lub innego podobnie dziaajcego rodka.
Tak wic kady ratownik, ktry podejmuje prac nie bdc w stanie absolutnej trzewoci, naraa si automatycznie na wyej
wskazane sankcje.
Za amatorzy piwa i innych alkoholi spoywanych podczas penienia suby - cho aktualnie s to sporadyczne przypadki - po-
winni co prdzej zrezygnowa z pracy i czonkostwa w WOPR, bo moe to nastpi w drodze dyscyplinarnego zwolnienia przez
zakad pracy (zob. k.p. art. 52) i wykluczenia z WOPR, niezalenie od powyszych kar.
Dalszym wykroczeniem wymagajcym omwienia jest czyn z art. 72 k.w. Dotyczy to tych ratownikw, ktrzy wbrew swemu
obowizkowi nie zabezpieczyli odpowiednio miejsc niebezpiecznych dla ycia lub zdrowia czowieka. Kara za to wykroczenie
jest surowa - areszt od 1 tygodnia do 3 miesicy lub grzywna.
Dla przykadu podam, e s to przypadki gdy ratownik organizujc kpielisko nie oznacza odpowiednio np. wilczego dou, wraku
itp. mimo istnienia takiego obowizku, ktry wynika z przepisw prawa i umowy o prac. Zabezpieczenie to moe polega nie
tylko na oznakowaniu miejsca niebezpiecznego ale te likwidacji go, czy zmiany granic kpieliska. Wykroczenie jest dokonane z
chwil powstania obowizku, ktrego sprawca zaniecha i trwa do czasu jego przerwania.
Kolejnym wykroczeniem, za ktre moe odpowiada ratownik, jest prowadzenie pojazdu mechanicznego przez osob znajdujc
si w stanie wskazujcym na uycie alkoholu, lub podobnie dziaajcego rodka (art. 87 1 k.w.). Za wykroczenie to grozi kara
aresztu od 1 tygodnia do 3 miesicy albo grzywny.
Trzeba zaznaczy, e art. 87 1 k.w. jest przepisem szczeglnym w stosunku do art. 70 2 k.w. Albowiem prowadzenie odzi
motorowej (ratowniczej) moe by jednoczenie penieniem czynnoci zawodowych w stanie wskazujcym na uycie alkoholu. W
tej sytuacji dochodzi do tzw. zbiegu przepisw ustawy (zob.
art. 9 1 k.w.) co w efekcie zaostrza kar, dajc moliwo rwnoczesnego stosowania kar dodatkowych.
Przepis art. 87 1 k.w. zabraniajc kierowania pojazdem operuje pojciem stanu wskazujcego na uycie alkoholu". Warto
szerzej omwi to pojcie, a zwaszcza problem relacji tego pojcia do pojcia stan nietrzewoci".
Ot pojcie stan wskazujcy na uycie alkoholu" jest pojciem szerszym ni stan nietrzewoci" i bardziej oglnym, a wie
si z samym tylko faktem spoycia alkoholu. Stan taki jest wtedy, gdy stenie alkoholu we krwi waha si w granicach 0.2-
0.5/00. Stan do 0.2/00 jest norm fizjologiczn. Stan nietrzewoci wystpuje wwczas gdy zawarto alkoholu we krwi
przekroczy 0.5%o.
Jeli wic ustawa zabrania czego ju w stanie wskazujcym na uycie alkoholu, to jest to zabronione tym bardziej w stanie
nietrzewoci.
Warto poda, e stan wskazujcy na uycie alkoholu wystpuje u dorosego mczyzny ju po spoyciu 2 maych kufli piwa. Dwa
kieliszki wina daj 0.5/00, pi butelek piwa 1/00, 75 g wdki 40 - 0.6/00
Stany te dla potrzeb ledczych ustalone s za pomoc probierza trzewoci lub badania krwi. Kady podejrzany ma obowizek
prawny podda si tym badaniom pod rygorem kary.
W tym miejscu naley ponadto przestrzec, e prowadzenie motorwki ratowniczej w stanie nietrzewym, jeli naraa lub moe
narazi na bezporednie niebezpieczestwo ycie lub zdrowie ludzkie staje si automatycznie przestpstwem karnym z art. 147
2 k.k.
Odpowiadajc za wykroczenie z art. 87 1 k.k. ratownik traci na okres od 3 miesicy do lat 2 prawo prowadzenia pojazdw me-
chanicznych - prawo jazdy, jeli je posiada i patent motorowodny rwnoczenie - w sytuacji gdy by w stanie nietrzewoci. Moe
je utraci (decyduje o tym kolegium ds wykrocze) gdy by w stanie wskazujcym na uycie alkoholu. Utrata obejmuje rwnie
zakaz nabycia tych uprawnie w okresie oznaczonym w orzeczeniu kolegium.
Nastpne dwa typy wykrocze obejmuj oszustwa i wymuszenia dokonywane przez ratownikw przy wydawaniu kart
pywackich.
Zgodnie art. 134 k.w. jeli ratownik oszuka zdajcego egzamin na kart w ten sposb, e wemie za ni wysz kwot, pod-
lega karze grzywny. Przypomnie naley, e jeli to oszustwo bdzie miao kwotowo wysz skal, to moe by w takim przy-
padku zastosowany art. 255 k.k., ktry grozi kar pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do 5 lat.
Wykroczenie to (lub przestpstwo) bdzie dokonane, gdy ratownik oszuka nabywc karty w taki sposb aby ten sadzi, i zapaci
cen waciw. Gdyby, nie ukrywajc ceny waciwej, ratownik zada i pobra cen wysz to nie bdzie to wykroczenie z art.
134 lecz wykroczenie z art. 138.
Podkreli naley, e wykroczenie to moe popeni kady, kto wydaje karty pywackie, nawet podajcy si za ratownika bo usta-
wa nie precyzuje by byo to wykroczenie specjalne. Ponadto 2 stanowi, e karalne s te: podeganie, usiowanie i pomocnictwo
do tego wykroczenia.
Jeli chodzi o drugi typ wykrocze, to popeni je mog tylko ratownicy jako osoby niejako zawodowo trudnice si wydawaniem
kart pywackich. Przepis ten (138 k.w.) stanowi e: Kto zajmuje si zawodowo wiadczeniem usug, da i pobiera za wiadczenie
zapat wysz od obowizujcej, albo umylnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia wiadczenia, do ktrego jest zobowizany
podlega karze grzywny.
Wykroczenie to jest dokonane w momencie zadania i pobrania zapaty wyszej od obowizujcej.
Omwione wykroczenia s niejako typowe w pracy ratownika - popeni je mona podczas lub w zwizku z penieniem suby
ratowniczej. Niezalenie od odpowiedzialnoci za te wykroczenia, kademu ratownikowi grozi jeszcze odpowiedzialno
dyscyplinarna.
Lepiej wic unika sytuacji, w ktrej trzeba byoby za wykroczenie odpowiada.
W dalszej czci rozwaa zajmiemy si najbardziej typowymi wykroczeniami popenianymi przez uytkownikw pla,
kpicych si itp. A take wskaemy jak naley postpowa w tych przypadkach.
Nagminnym wykroczeniem jest czyn z art. 55 k.w. tj. kpiel w miejscu, w ktrym jest to zabronione. Kodeks przewiduje tu kar
grzywny lub kar nagany. Dla bytu wykroczenia istotne jest stwierdzenie faktu kpieli w miejscu oznaczonym przy pomocy np.
tablicy, e kpiel jest zabroniona. Oznaczenie tych miejsc naley do terenowego organu administracji pastwowej. Rwnorzdne z
oznaczeniem tablic jest stwierdzenie regulaminu
kpieliska, e kpiel dozwolona jest tylko w granicach akwenu wyznaczonego bojami, linami itp.

Do innych wykrocze , z ktrymi si moe zetkn ratownik nale:

- faszywy alarm (art. 66 k.w.),
- uszkodzenie znakw lub urzdze zapobiegajcych niebezpieczestwu (art. 74 k.w.),
- zanieczyszczenie wody na pywalni lub kpielisku (art. 109 2 k.w.),
- dopuszczenie do przebywania w okolicznociach niebezpiecznych osoby bezradnej (106 k.w.).
Powysza list mona by wydua. Podobne przypadki s najbardziej typowe i najczciej si zdarzaj. Nie o to jednak chodzi.
Chodzi o to, aby umie dostrzec wrd uytkownikw pla, basenw itp. tych, ktrzy zoliwie dopuszczaj si wykrocze i
zakcaj tok suby ratowniczej. Za karaniem tych osb zajmuje si Policja i kolegium ds wykrocze.
Czsto wszake znajdujemy si w sytuacji, gdy nie ma w pobliu funkcjonariusza Policji a nie wiadomo jakie uprawnienia
przysuguj nam w tym zakresie. S to uprawnienia niewielkie lecz wystarczajce dla zapewnienia porzdku na kpielisku.
Jednake zacz trzeba zawsze od perswazji i przekonywania sprawcy, i postpuje le. Czyni to naley taktownie i kulturalnie.
W adnym wypadku nie wolno straci panowania nad sob i spokoju. Jeli nie skutkuje przekonywanie naley zebra dane
personalne sprawcy i sporzdzi wniosek do kolegium ds wykrocze. adnych mandatw" czy wymuszania okupu", gdy grozi
to odpowiedzialnoci karn.
Procedur zoenia wniosku do kolegium ds. wykrocze reguluje ustawa z dnia 20.05.1971 r. (Dz. U. z dnia 31.05.1971 r. nr 12
poz. 116, zmiany Dz. U. z 1972 r. nr 49 poz. 312 oraz Dz. U. z 1975 r. nr 16 poz. 91 i nr 45 poz. 234) - Kodeks postpowania w
sprawach o wykroczenia.
Wniosek do kolegium ds wykrocze o ukaranie moe sporzdzi kady ratownik i osobicie wnie go do kolegium. Wyjtki od
tej zasady, ktre jednak nie dotycz wikszoci omwionych tu wykrocze przewiduje art. 20 2 k.p.s.w.
Wniosek powinien zawiera:
- imi i nazwisko obwinionego oraz inne dane niezbdne do ustalenia jego tosamoci,
- okrelenie zarzucanego mu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okolicznoci jego popenienia,
- wskazanie dowodw,
- imi, nazwisko, adres i podpis sporzdzajcego wniosek o ukaranie (art. 21 1 k.p.s.w.).
Gdyby wniosek zosta odrzucony, wnioskodawcy przysuguje zaalenie na t decyzj (zob. art. 87-92 k.p.s.w.).
W zakoczeniu tego rozdziau poda naley, e grzywny wymierzane za naruszenie kodeksu karnego i kodeksu wykrocze s co
do ich wysokoci pynne, gdy podwyszane s czsto w zwizku z postpujc inflacj. Na dzie dzisiejszy (15.04.93) wynosz
one na podstawie ustawy z 28 lutego 1992 r. (DZiU nr 24 poz. 101) 1) od 500.000 do 25.000.000 z za naruszenie kodeksu
karnego i 2) od 50.000 do 5.000.000 z za naruszenie kodeksu wykrocze.
Dla ciekawoci mona poda, e w niektrych przypadkach naruszenie przepisw kodeksu karnego nie dotyczcych w zasadzie
pracy ratownika wodnego, kara grzywny orzeczona obok kary pozbawienia wolnoci moe by wymierzona w wysokoci od
50.000 do 250.000.000 z.

Odpowiedzialno cywilna
Do podstawowych obowizkw ratownika wodnego naley zaliczy czuwanie nad bezpieczestwem ycia i zdrowia kpicych si
w wodzie. W razie nie wykonania tego obowizku ze swej winy, ratownik moe zosta pocignity nie tylko do odpowiedzial-
noci karnej omwionej poprzednio, ale take do odpowiedzialnoci cywilnej. Ratownik bdc zatrudniony na podstawie umowy
o prac, okrelajcej jego podstawowe obowizki, musi wykonywa je z dooeniem naleytej starannoci. Ratownik, tak jak i
zakad pracy, musi te respektowa zarzdzenia terenowych organw czuwajcych nad bezpieczestwem ycia i zdrowia na da-
nym terenie.
Niewaciwe wykonanie powierzonych obowizkw przez ratownika, jak i przez organ zatrudniajcy moe by przyczyn
wyrzdzenia szkody kpicym si np. utraty zdrowia, ycia, czy
szkody majtkowej. Zakad pracy lub ratownik bd wic za t szkod odpowiedzialni, niezalenie od ewentualnego postpowania
karnego. Nieistotna jest te okoliczno, e postpowanie karne zostao umorzone, aczkolwiek ustalenia zawarte w wyroku kar-
nym bd miay znaczenie, gdy sprawca unikn kary z innych przyczyn (amnestia). Odpowiedzialno cywilna ratownika bo-
wiem opiera si bdzie na przepisach kodeksu cywilnego (art. 415 i nastpne).
Jeli ratownik ze swej winy doprowadzi do wyrzdzenia komu szkody - czyli jego zachowanie jest faktem wywoujcym szkod
oraz jeli midzy tym faktem a szkoda istnieje zwizek przyczynowy - zobowizany jest do jej naprawienia (415 k.c.).
Odpowiedzialno za szkod spowodowana przez zakad pracy a wynik z niewaciwego zorganizowania kpieliska, czy z
niedostatecznego urzdzenia play obcia zakad pracy.
Nie jest konieczne imienne wskazanie sprawcy czynu, wystarcza bowiem ustalenie, e sprawc jest organ zakadu pracy, tzn.
ktrykolwiek z pracownikw albo osoba, za ktrej czyny zakad pracy jest odpowiedzialny. W myl tej zasady kodeks cywilny w
art. 416 stanowi, e osoba prawna jest obowizana do naprawiania szkody wyrzdzonej z winy jej organu", a w przypadku
zatrudnienia ratownikw m.in. przez instytucje administracji pastwowej, czy gospodarczej stosuje si te art. 417 k.c.: Skarb
Pastwa ponosi odpowiedzialno za szkod wyrzdzon przez funkcjonariusza pastwowego przy wykonywaniu powierzonej mu
czynnoci". Jednake gdy zakad pracy pokry szkod, za ktra odpowiedzialny jest w myl art. 415 k.c. ratownik, to moe w dro-
dze regresu da zwrotu odszkodowania od ratownika. Odszkodowanie to nie moe by wysze ni 3-miesiczne wynagrodzenie
ratownika (art. 117 k.p.).
W praktyce czsto si zdarza, e na kpielisku pracuje kilku ratownikw, ktrzy s odpowiedzialni za wydzielone sektory. W razie
wypadku utonicia odpowiada ten, kto nie dopilnowa bezpieczestwa kapicych si, chyba, e zachodz okolicznoci
wyczajce jego odpowiedzialno. Gdy praca na kpielisku nie jest podzielona na sektory a wszyscy czuwaj w jednym miejscu,
odpowiedzialno ich ksztatuje si na podstawie art. 441, 1 k.c. jeeli kilka osb ponosi odpowiedzialno za szkod
wyrzdzon czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialno jest solidarna. Ratownik odpowiada nie tylko za wypadki miertelne
w wyniku utonicia, ale rwnie za uszkodzenie ciaa lub rozstrj zdrowia w zwizku z wod. Dlatego te k.c. w art. 444 1
stwierdza:
W razie uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynike z tego powodu ko-
szty. Na danie poszkodowanego zobowizany do naprawienia szkody powinien wyoy z gry sum potrzebn na koszty lecze-
nia, a jeeli poszkodowany sta si inwalida, take sum potrzebn na koszty przygotowania do innego zawodu.
2. Jeeli poszkodowany utraci cakowicie lub czciowo zdolno do pracy zarobkowej albo jeeli zwikszyy si jego potrzeby
lub zmniejszyy widoki powodzenia na przyszo, moe da od zobowizanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
3. Jeeli w chwili wydania wyroku szkody nie da si dokadnie ustali, poszkodowanemu moe by przyznana renta
tymczasowa.
Poszkodowanym w naszym przypadku moe by sam pokrzywdzony lub maonek, dzieci, rodzestwo topielca, ktrzy mog
wystpowa z roszczeniami odszkodowawczymi do ratownika, czy instytucji zatrudniajcej, gdy niedopenienie obowizkw
zapewnienia bezpieczestwa ycia i zdrowia powstao po ich stronie. Z kolei ratownik moe powoywa si na win jednostki za-
trudniajcej, gdy ta nie dopenia obowizkw umoliwiajcych prawidowe wykonywanie pracy na kpielisku, a udana
ekskulpacja zwalnia go od odpowiedzialnoci.
Ekskulpacja - to udowodnienie, e za zaistniay wypadek ponosi win kto inny. W przypadku gdy wina rozkada si midzy
ratownika i zakad pracy, sd moe poprzez analiz stanu faktycznego okreli stopie przyczynienia si stron do wysokoci szko-
dy i wg stopnia przyczynienia okreli wysoko oraz form odszkodowania.

Odpowiedzialno dyscyplinarna
Jest to szczeglny rodzaj odpowiedzialnoci. Delikty dyscyplinarne mog bowiem by jednoczenie przestpstwami karnymi,
wykroczeniami i deliktami cywilnymi, ale odpowiedzialno dyscyplinarna jest niezalenie od ewentualnej odpowiedzialnoci za
wymienione czyny. Sens tej niezalenoci sprowadza si do zasady, e ratownik, ktry popenia czyn niedozwolony przez prawo i
jest ukarany za
ten czyn przez organ pastwowy, musi jeszcze zda spraw ze swego czynu przed organami dyscyplinarnymi WOPR. W postpo-
waniu dyscyplinarnym dopuszcza si stosowanie prejudykatw tzn. dla oceny czynu w postpowaniu dyscyplinarnym ma znacze-
nie ocena przez organ pastwowy w orzeczeniu koczcym postpowanie karne, wykroczeniowe lub cywilne. Wadz
dyscyplinarn w WOPR sprawuj:
1. Komisje Dyscyplinarne Wojewdzkich WOPR (WKD),
2. Sd Honorowy WOPR
Postpowanie dyscyplinarne moe toczy si na wniosek lub z urzdu, jeli zostanie dokonane przewinienie dyscyplinarne. Jest
nim: zawinione naruszenie statutu, zasad etyki ratowniczej, dyscypliny, obowizujcych przepisw i zasad wynikajcych ze statu-
tu lub czyn wyrzdzajcy w inny sposb szkod dobremu imieniu ratownictwa.
Do takich czynw zalicza si w szczeglnoci:
a) naruszenie zasad bezpieczestwa,
b) niedopenienie lub przekroczenie innych obowizkw wicych si z zajmowan funkcj, stanowiskiem organizacyjnym
instruktora, egzaminatora, ratownika, dziaacza i czonka,
c) nieposzanowanie wasnoci spoecznej.
Orzeczenie WKD moe by zaskarone przez obie strony postpowania do organu dyscyplinarnego II instancji, ktrym jest Sad
Honorowy WOPR.
Wykaz skrtw
k.c. - kodeks cywilny
k.k. - kodeks karny
k.w. - kodeks wykrocze
k,p.s.w. - kodeks postpowania w sprawach o wykroczenie
R.D. - Regulamin Dyscyplinarny
p.p.d. - przepisy postpowania dyscyplinarnego
k.p. - kodeks pracy.
PODSTAWOWE OBOWIZKI RATOWNIKA
1) penienie dyuru na wyznaczonym stanowisku, stae obserwowanie powierzchni wody, niezwoczne reagowanie na kady
sygna wzywania pomocy oraz podejmowanie akcji ratunkowej,
2) kontrola stanu urzdze oraz sprztu, ktre zapewniaj bezpieczestwo osb kpicych si,
3) kontrola stref dla umiejcych i nie umiejcych pywa,
4) wywieszanie na maszcie flag informacyjnych odpowiedniego koloru,
5) sygnalizowanie za pomoc urzdze alarmowych (syrena, gong, gwizdek) przekrocze obowizujcego regulaminu (np.
granicy stref dla umiejcych pywa, a w kpieliskach - take nadchodzcej burzy),
6) reagowanie na wszelkie wypadki naruszania regulaminu obowizujcego na terenie kpieliska lub pywalni,
7) wpisywanie na tablicy informacyjnej temperatury wody, powietrza oraz innych aktualnych informacji (np.
dotyczcych nagych zmian warunkw atmosferycznych),
8) sprawdzanie ochranianego obiektu i kontrolowanie gbokoci wody przed rozpoczciem i po zakoczeniu dyuru, a w razie
potrzeby przesunicie stref lub czasowe wyczenie okrelonych obszarw kpieliska z uywalnoci,
9) oczyszczenie powierzchni wody i dna obszaru przeznaczonego do kpieli z wszelkich przedmiotw mogcych spowodowa
skaleczenie lub inny nieszczliwy wypadek,
10) przygotowanie sprztu ratowniczego i pomocniczego przed rozpoczciem dyuru oraz zabezpieczenie i konserwacja po
zakoczeniu dyuru,
11) przeciwdziaanie uyciu sprztu ratowniczego niezgodnie z jego przeznaczeniem,
12) biece prowadzenie dziennika pracy.
Ratownik uprawniony do przeprowadzania egzaminw na kart pywack obowizany jest przeprowadza egzaminy w czasie
wolnym od dyuru.
Ratownicy oraz czonkowie spoecznych druyn WOPR s upowanieni do:
- kontrolowania kart pywackich,
- zatrzymywania karty pywackiej w razie naruszania przez jej posiadacza obowizujcego regulaminu (za pokwitowaniem).

SZKOLENIE I STOPNIE W RATOWNICTWIE WODNYM. INSTRUKCJA SZKOLENIOWA 1/87 ZG WOPR (Z

POPRAWKAMI).
1
Postanowienia oglne
1. Na podstawie wniosku Gwnej Komisji Szkoleniowej WOPR utrzymuje si nastpujce stopnie w ratownictwie wodnym:
- Modszy Ratownik Wodny, Ratownik Wodny,
- Starszy Ratownik Wodny,
- Instruktor Ratownictwa WOPR,
- Instruktor - Wykadowca Ratownictwa WOPR.
Ponadto utrzymuje si szkolenie podstawowe czonkw WOPR.
2. Uprawnienia ratownikw i instruktorw poszczeglnych stopni: Modszy Ratownik Wodny - uprawniony jest do pracy
na
kpieliskach, pywalniach krytych i odkrytych, pod nadzorem ratownika starszego stopniem.
Ratownik Wodny - uprawniony jest do pracy na kpieliskach, pywalniach krytych i odkrytych oraz w czasie imprez na wodach i
nad wodami zgodnie z obowizujcymi przepisami.
Starszy Ratownik Wodny - uprawniony jest do pracy na kpieliskach, pywalniach krytych i odkrytych, oraz w czasie imprez
wodnych i nad wodami zgodnie z obowizujcymi przepisami oraz do penienia funkcji kierownika grupy ratownikw.
Instruktor Ratownictwa WOPR - uprawniony jest do pracy w ratownictwie wodnym oraz prowadzenia zaj na kursach szkole-
niowych WOPR do stopnia Starszego Ratownika Wodnego wcznie.
Instruktor - Wykadowca Ratownictwa WOPR - uprawniony jest do pracy w ratownictwie wodnym oraz do prowadzenia kursw
szkoleniowych wszystkich stopni.
2
Organizacja kursw

1. Szkolenie podstawowe
a) organizatorem kursu szkolenia podstawowego WOPR s jednostki organizacyjne WOPR, a take organizacje, instytucje,
stowarzyszenia, uczelnie, szkoy, kluby sportowe itp. Ilo godzin szkoleniowych wynosi - 15,
b) zajcia na kursie mog prowadzi czonkowie WOPR, posiadajcy co najmniej stopie Ratownika Wodnego,
c) na kadym kursie powinien by prowadzony dziennik zaj, stanowicy jedyny dokument wiadczcy o prawidowoci
szkolenia,
d) uczestnicy kursu powinni przedstawi zawiadczenie lekarskie o braku przeciwwskaza do uprawiania sportw wodnych,
e) kadorazowo, po zakoczeniu kursu, organizator w cigu 7 dni przekazuje do waciwego terenowo Woj. WOPR
dokumentacj kursu. Dokumentacje kursw szkolenia podstawowego przechowuj Woj. WOPR,
f) zakoczenie kursu szkolenia podstawowego powinno by zakoczone uroczystym wrczeniem legitymacji czonkowskiej z
wpisem o ukoczeniu szkolenia.
2. Modszy Ratownik Wodny
a) kurs na stopie Modszego Ratownika Wodnego moe by kursem stacjonarnym lub realizowanym w formie zaj
cyklicznych. Ilo godzin szkolenia wynosi - 45,
b) organizatorem kursu s jednostki organizacyjne WOPR,
a take organizacje, instytucje, stowarzyszenia, uczelnie, szkoy, kluby sportowe itp.,
c) za stron formaln kursu odpowiedzialny jest Szef Biura Woj. WOPR,
d) kurs powinien by zgoszony co najmniej 14 dni przed jego rozpoczciem w Woj. WOPR, ktre wyraa zgod na rozpoczcie
kursu i zatwierdza kadr instruktorsk,
e) organizator kursu zobowizany jest do podania Woj. WOPR:
- terminu, w ktrym odbdzie si kurs (dni i godziny),
- miejsca kursu (sala wykadowa, pywalnia, wody otwarte), terminu i miejsca egzaminu praktycznego i teoretycznego,
- zoenia listy imiennej kandydatw na kurs wraz z protokoem egzaminu kwalifikacyjnego,
f) kandydaci na kurs rekrutuj si spord czonkw Woj. WOPR i
przyjmowani s na podstawie protoku z wstpnego egzaminu kwalifikacyjnego, ktry przeprowadzaj Instruktorzy Ratownictwa
WOPR wytypowani przez Komisj Szkoleniow Woj. WOPR,
g) egzamin kocowy na Stopie Modszego Ratownika Wodnego moe przeprowadzi Instruktor Ratownictwa WOPR, ktry
prowadzi szkolenia,
h) na kadym kursie powinien by prowadzony dziennik zaj, stanowicy jedyny dokument wiadczcy o prawidowoci
przeprowadzenia zaj i egzaminw.
i) oceny egzaminu praktycznego, teoretycznego oraz sprawdzianw naley wpisa do dziennika zaj,
j) uzyskanie stopnia Modszego Ratownika Wodnego, stwierdza (w legitymacji czonka WOPR i dzienniku zaj) swoim podpi-
sem i piecztk instruktor prowadzcy zajcia, a potwierdza okrga pieczci Woj. WOPR,
k) kurs na stopie Modszego Ratownika Wodnego naley zakoczy uroczystym zoeniem przyrzeczenia z podkreleniem i
zastosowaniem elementw symboliki organizacyjnej (sztandar, flaga, emblemat).
3. Ratownik Wodny
a) kurs na stopie Ratownika Wodnego moe by kursem stacjonarnym lub realizowanym w formie zaj cyklicznych. Ilo go-
dzin wynosi - 80,
b) organizatorem kursu jest Woj. WOPR. Za stron formaln kursu odpowiedzialny jest Szef Biura Woj. WOPR. Zarzd Woj.
WOPR moe zleci przeprowadzenie kursu jednostce podlegej,
c) kadr szkoleniow kursu stanowi Instruktorzy zatwierdzeni przez Woj. WOPR na wniosek Przewodniczcego
Komisji Szkoleniowej. Za stron programow kursu odpowiedzialni s Instruktorzy Ratownictwa WOPR prowadzcy zajcia,
d) pierwszestwo w przyjciu na kurs maj Modsi Ratownicy aktywnie dziaajcy w druynach i oddziaach WOPR,
e) kandydaci na kurs przyjmowani s na podstawie protokou z wstpnego egzaminu kwalifikacyjnego, ktry przeprowadzaj
Instruktorzy Ratownictwa WOPR wytypowani przez Komisj Szkoleniow Woj. WOPR,
f) listy imienne kandydatw na kurs wraz z podaniem terminw i
miejsc zaj oraz egzaminw, powinny by w posiadaniu Biura Woj. WOPR w terminie minimum 14 dni przed rozpoczciem
zaj,
g) na kadym kursie powinien by prowadzony dziennik zaj, stanowicy jedyny dokument o prawidowoci przeprowadzenia
zaj i egzaminw,
h) wszystkie oceny z egzaminw i sprawdzianw naley wpisa do dziennika zaj,
i) egzaminy na stopie Ratownika Wodnego s przeprowadzane komisyjnie. W skad Komisji Egzaminacyjnej wchodz Instru-
ktorzy prowadzcy zajcia oraz wyznaczony przez Prezydium Woj. WOPR na wniosek Przewodniczcego Komisji Szkoleniowej
- Instruktor Ratownictwa WOPR jako Przewodniczcy Komisji Egzaminacyjnej,
j) wpisane do legitymacji uprawnienia, potwierdzaj swoimi podpisami i piecztkami Przewodniczcy i Czonkowie komisji
Egzaminacyjnej oraz potwierdza okrg pieczci Woj. WOPR,
k) przewodniczcy Komisji Egzaminacyjnej powinien w cigu 3 dni po zakoczeniu kursu dostarczy dziennik zaj do Woj.
WOPR.
4. Starszy Ratownik Wodny
a) organizatorem szkolenia na stopie Starszego Ratownika Wodnego jest Zarzd Gwny WOPR,
b) Zarzd Gwny WOPR moe zleci przeprowadzenie kursu na stopie Starszego Ratownika Wodnego Zarzdowi
Wojewdzkiego WOPR, posiadajcemu waciwe warunki do przeprowadzenia szkolenia (z wasnej inicjatywy lub na wniosek
zainteresowanego Zarzdu Woj. WOPR),
c) kandydaci na kurs rekrutuj si spord wyrniajcych si Ratownikw Wodnych, a zgoszenia dokonuje
macierzysty Zarzd Woj. WOPR,
d) kandydaci na kurs przyjmowani s na podstawie protokou z wstpnego egzaminu kwalifikacyjnego, ktry przeprowadzaj
Instruktorzy Ratownictwa WOPR wytypowani przez Komisj Szkoleniow ZG WOPR,
e) kurs na stopie Starszego Ratownika Wodnego jest kursem stacjonarnym trwajcym 8 dni. Ilo godzin szkoleniowych wy-
nosi - 64 (cznie z egzaminami),
f) na kadym kursie powinien by prowadzony dziennik zaj, stanowicy jedyny dokument wiadczcy o
prawidowoci przeprowadzenia zaj i egzaminw,
g) wszystkie oceny z egzaminw i sprawdzianw naley wpisa do dziennika zaj,
h) za stron programow kursu, realizacj programu oraz prawidowe prowadzenie zaj odpowiedzialny jest kierownik kursu,
speniajcy rwnie funkcj Przewodniczcego Komisji Egzaminacyjnej,
i) w skad Komisji Egzaminacyjnej wchodz Instruktorzy prowadzcy zajcia na kursie,
j) kierownikiem kursu (Przewodniczcym Komisji Egzaminacyjnej) jest Instruktor - Wykadowca Ratownictwa WOPR,
zatwierdzony przez Prezydium ZG WOPR na wniosek Przewodniczcego Komisji Szkoleniowej,
k) kadr szkoleniow stanowi Instruktorzy - Wykadowcy ratownictwa WOPR lub Instruktorzy Ratownictwa WOPR, wykady
specjalistyczne mog prowadzi rwnie inne osoby -specjalici o wysokich kwalifikacjach,
l) stopie Starszego Ratownika Wodnego nadaje Prezydium ZG WOPR na wniosek Przewodniczcego Komisji Egzaminacyjnej
kursu,
) po zakoczeniu kursu i nadaniu stopnia, Biuro ZG WOPR przekazuje do Zarzdw Wojewdzkich WOPR list osb, ktre
ukoczyy kurs z wynikiem pozytywnym.
5. Instruktor Ratownictwa WOPR
a) kurs na stopie Instruktora Ratownictwa WOPR jest objty systemem centralnego szkolenia,
b) organizatorem kursw szkolenia na stopie Instruktora Ratownictwa WOPR jest Zarzd Gwny WOPR,
c) kandydaci na kurs rekrutuj si spord wyrniajcych si Starszych Ratownikw Wodnych, a zgoszenia dokonuje ma-
cierzysty Zarzd Wojewdzkiego WOPR,
d) kandydaci na kurs przyjmowani s na podstawie protoku z wstpnego egzaminu kwalifikacyjnego, ktry przeprowadzaj
Instruktorzy - Wykadowcy Ratownictwa WOPR wytypowani przez Komisj Szkoleniow WOPR,
e) kurs na stopie Instruktora Ratownictwa WOPR jest kursem stacjonarnym, trwajcym 10 dni, ilo godzin szkoleniowych
wynosi - 80 (cznie z egzaminami),
f) na kadym kursie powinien by prowadzony dziennik zaj, stanowicy jedyny dokument wiadczcy o prawidowoci
przeprowadzenia zaj i egzaminw,
g) wszystkie oceny z egzaminw i sprawdzianw naley wpisa do dziennika zaj,
h) za stron programow kursu, realizacj programu oraz prawidowe prowadzenie zaj odpowiedzialny jest kierownik kursu,
i) kierownikiem kursu jest wycznie Instruktor - Wykadowca Ratownictwa WOPR, powoany na to stanowisko przez Prezydium
ZG WOPR na wniosek Przewodniczcego Komisji Szkoleniowej WOPR,
j) kadr szkoleniow kursu stanowi Instruktorzy - Wykadowcy Ratownictwa WOPR oraz Instruktorzy Ratownictwa WOPR jako
asystenci, wytypowani przez Przewodniczcego Komisji Szkoleniowej. Dopuszcza si moliwo prowadzenia wykadw
specjalistycznych przez inne osoby - specjalistw o wysokich kwalifikacjach,
k) Komisj Egzaminacyjn w skadzie minimum 3-osobowym oraz Przewodniczcego zatwierdza kadorazowo Prezydium ZG
WOPR na wniosek Przewodniczcego Komisji Szkoleniowej WOPR,
l) stopie Instruktora Ratownictwa WOPR nadaje Prezydium ZG WOPR na wniosek Przewodniczcego Komisji Egzaminacyjnej
kursu,
) po zakoczeniu kursu i nadaniu stopnia, Biuro Zarzdu Gwnego WOPR przekazuje do Woj. WOPR list osb, ktre
ukoczyy kurs z wynikiem pozytywnym.
3
Warunki i wymagania szczegowe dla kandydatw na stopnie w ratownictwie wodnym
1. Szkolenie podstawowe
a) szkolenie podstawowe jest pierwszym etapem szkolenia w ratownictwie wodnym,
b) szkolenie podstawowe jest dostpne dla wszystkich czonkw WOPR,
c) w programie szkolenia podstawowego nie przewiduje si egzaminw i sprawdzianw.
2. Kurs na stopie Modszego Ratownika Wodnego
- ukoczony 14 rok ycia,
- wana legitymacja czonka WOPR z powiadczeniem lekarskim o zdolnoci do pracy w charakterze ratownika na dany rok
kalendarzowy,
- karta pywacka,
- pozytywne zaliczenie testu sprawnociowego, na ktry skadaj si:
- przepynicie dystansu 50 m sposobem dowolnym w czasie 45.0 sek.,
przepynicie pod wod minimum 15 m (start z powierzchni wody),
- wykazanie si umiejtnoci pywania na grzbiecie z praca ng do abki i holowaniem deski pywackiej na dystansie
25 m.
3. Kurs na stopie Ratownika Wodnego
- ukoczony 18 rok ycia,
- wana legitymacja czonka WOPR z powiadczeniem lekarskim o zdolnoci do pracy w charakterze ratownika na dany rok
kalendarzowy,
- dziaalno w WOPR, w stopniu Modszego Ratownika Wodnego co najmniej 1 rok,
- sta godzinowy minimum 100 godzin pracy w charakterze ratownika, wpisany do legitymacji czonka WOPR,
- specjalna karta pywacka,
- posiadanie co najmniej jednego spord uprawnie przydatnych w ratownictwie wodnym (motorowodne, nurkowania
swobodnego, trenera lub instruktora pywania, eglarskie),
- przepynicie dystansu 100 m sposobem dowolnym w czasie 1:45.0 min.,
- holowanie manekina na dystansie 50 m pync na grzbiecie z prac ng do abki i chwytem stosowanym w ratownictwie
wodnym,
- nurkowanie z powierzchni wody na odl. 25 m.
Uwaga: Niezaliczenie egzaminu kwalifikacyjnego lub braki w dokumentacji eliminuj z uczestnictwa w kursie. Uczestnikw
kursu obowizuje pozytywne zaliczenie wszystkich zaj praktycznych i teoretycznych oraz egzaminu kocowego.
4. Kurs na stopie Starszego Ratownika Wodnego
- dziaalno w stopniu Ratownika Wodnego minimum 3 lata,
- sta godzinowy minimum 300 godzin pracy, w tym co najmniej 200 godzin pracy na wodach otwartych, obozach
eglarskich, spywach kajakowych itp.,
pozytywna opinia o caoksztacie dziaalnoci w WOPR, udokumentowana wpisami do legitymacji czonka WOPR,
- wana legitymacja czonka WOPR z powiadczeniem lekarskim o zdolnoci do pracy w charakterze ratownika na dany rok
kalendarzowy,
- indywidualna karta kandydata na kurs, wystawiona przez Woj. WOPR,
- posiadanie dwch spord uprawnie przydatnych w ratownictwie wodnym (motorowodne, nurkowania swobodnego, trenera
lub instruktora pywania, eglarskie). Naley przedstawi Komisji Kwalifikacyjnej oryginay patentw,
- pozytywne zaliczenie testu teoretycznego,
- pozytywne zaliczenie testu sprawnociowego, na ktry skada si:
- przepynicie dystansu 100 m sposobem dowolnym w czasie 1:45.0 min.,
- wykazanie si umiejtnoci poprawnego pod wzgldem technicznym pywania trzema stylami (kraul, abka na piersiach oraz
kraul na grzbiecie) na cznym dystansie 100 m,
- wykazanie si umiejtnoci poprawnego holowania sposobem eglarskim, z chwytem oburcz, z chwytem jednorcz
(z wyczeniem eglarskiego) na cznym dystansie 100 m, nurkowanie (z powierzchni wody) na odlego 25 m.,
- nurkowanie (z powierzchni wody) w gb i wydobycie okrelonego przez komisj przedmiotu lub manekina z gbo-
koci 4 m.,
- zaliczenie umiejtnoci poprawnego wiosowania jednym i dwoma wiosami, oraz manewrowania odzi wiosow na dystansie
150 m., w czasie 3:20.0 min. Konkurencj naley przeprowadzi wg regulaminu FIS.

Uwaga: Wszystkie prby naley wykonywa na wodach otwartych z ubezpieczeniem. Niezaliczenie jednej
prby z testw lub braki w dokumentacji eliminuj z uczestnictwa w kursie. Uczestnikw obowizuje
pozytywne zaliczenie wszystkich wykadw i wicze oraz egzaminu kocowego.

5. Kurs na stopie Instruktora Ratownictwa WOPR

- dziaalno w stopniu Starszego Ratownika Wodnego minimum 2 lata,
- wyksztacenie co najmniej rednie,
- sta co najmniej 150 godzin udokumentowanej pracy w charakterze ratownika na kpieliskach nadmorskich,
- sta asystencki na dwch kursach na stopie Modszego Ratownika Wodnego i dwch kursach na stopie Ratownika
Wodnego,
- indywidualna karta kandydata wystawiona przez Woj. WOPR i potwierdzona przez tzw. instruktora prowadzcego oraz
Przewodniczcego Komisji Szkoleniowej Woj. WOPR,
- praca pisemna na temat okrelony przez Komisj Szkoleniow WOPR, przesana do Zarzdu Gwnego WOPR co najmniej 14
dni przed rozpoczciem kursu,
- wana legitymacja czonka WOPR z powiadczeniem lekarskim o zdolnoci do pracy w charakterze ratownika na dany rok
kalendarzowy,
- przedstawienie Komisji Kwalifikacyjnej kursu dwch spord 4 uprawnie przydatnych w ratownictwie wodnym (orygi-
nay),
- pozytywne zaliczenie na egzaminie wstpnym testu sprawnociowego, na ktry skadaj si:
przepynicie dystansu 100 m stylem zmiennym w czasie 1:50.0 min.,
- poprawne holowanie na dystansie 100 m czterema sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym,
- nurkowanie na odlego 25 m. start z powierzchni wody,
nurkowanie w gb na gboko 4 m i wydobycie okrelonego przez komisj przedmiotu lub manekina,
- wykazanie si umiejtnoci poprawnego pywania na dystansie 100 m. trzema sposobami stosowanymi w ratownictwie (kraul
na piersiach, abka na piersiach, abka na grzbiecie),
pozytywne zaliczenie umiejtnoci poprawnego wiosowania jednym i dwoma wiosami oraz manewrowania odzi
wiosow na dystansie 150 m wg regulaminu zawodw FIS. Obowizuje minimum czasowe 3:20.0 min.

Uwaga: Wszystkie prby naley wykona na wodach otwartych z ubezpieczeniem. Niezaliczenie jednej z
prb sprawnociowych, braki w dokumentacji lub niespenienie innych wymogw instrukcji szkoleniowej
eliminuj kandydata z uczestnictwa w kursie. Uczestnikw kursu obowizuje pozytywne zaliczenie
wszystkich wykadw i wicze oraz egzaminu kocowego.

6. Warunki i wymagania dla kandydatw na Instruktorw - Wykadowcw Ratownictwa WOPR

- dziaalno w stopniu Instruktora WOPR minimum 2 lata, wyksztacenie wysze,
- opinia macierzystego Woj. WOPR o dziaalnoci szkoleniowej i organizacyjnej wraz z wnioskiem o powoanie na sta
asystencki,
- wana legitymacja czonka WOPR z powiadczeniem lekarskim o zdolnoci do pracy w charakterze ratownika na dany rok
kalendarzowy,
- wpis do legitymacji czonka WOPR o prowadzeniu kursw szkoleniowych, publikacje z zakresu ratownictwa wodnego,
oywiania, sportw wodnych itp., przyjte przez Komisj Szkoleniow WOPR,
- przedstawienie dwch spord uprawnie przydatnych w ratownictwie wodnym (oryginay).
Po spenieniu powyszych wymogw, kandydat na Instruktora - Wykadowc Ratownictwa WOPR odbywa sta asystencki na
kursie Instruktorw Ratownictwa WOPR. Po uzyskaniu pozytywnej opinii Komisji Egzaminacyjnej Kursu, wniosek o nadanie sto-
pnia kierowany jest do Prezydium Zarzdu Gwnego WOPR, ktre podejmuje ostateczn decyzj.
NORMY WYPOSAENIA W ODZIE ROBOCZ l OCHRONN RATOWNIKA WOPR.

1. Spodenki pywackie (kostium)- 24 m-ce.

2. Koszulka ratownika - 12 m-cy.
3. Czapka ratownika - 12 m-cy.
4. Obuwie pywackie - 12 m-cy.
5. Obuwie sportowe - 24 m-ce.
6. Dres - 24 m-ce.
7. Paszcz kpielowy - 12 m-cy.
8. Rcznik kpielowy -12 m-cy.
9. Sztormiak - do zuycia *)
10. Kamizelka asekuracyjna - do zuycia **)
11. Buty gumowe - do zuycia **)
12. Okulary przeciwsoneczne - do zuycia *)

Strj (odzie ochronna i robocza) powinna by w kolorze pomaraczowym.

*) - dla ratownikw zatrudnionych na pywalniach odkrytych i kpieliskach
**) - dla ratownikw zatrudnionych na kpieliskach

Normy zatrudnienia ratownikw w orodkach wypoczynkowych pooonych nad wod

Niezbdn liczb ratownikw na pywalniach krytych, odkrytych i kpieliskach ustala dla kadego obiektu terenowy organ ad-
ministracji pastwowej waciwy do spraw kultury fizycznej i turystyki stopnia podstawowego po zasigniciu opinii waciwego
Zarzdu Wojewdzkiego WOPR.

WARUNKI BEZPIECZESTWA W ORODKACH WYPOCZYNKOWYCH POOONYCH NAD WOD ORAZ

NA IMPREZACH PYWACKICH
Warunki bezpieczestwa w orodkach przywodnych
1. Wyrane oznaczenie granic stref przeznaczonych do kpieli.
2. Zapewnienie wodnej suby ratunkowej i sprztu ratukowego.
3. Stworzenie ratownikom warunkw do moliwoci staej obserwacji i kontroli osb kpicych si i korzystajcych ze sprztu
wodnego.
4. cise przestrzeganie przepisw normujcych eglug sportow i turystyczn, kpania si oraz korzystania ze sprztu
wodnego.
5. W kadym orodku przywodnym powinien by wywieszony w widocznym miejscu regulamin porzdkowy, ktry
naley sporzdzi na tablicy o minimalnych wymiarach 1 20 x 70 cm, znakami nie mniejszymi ni 1 centymetr.

Obowizki kierownika orodka

1. Bezpieczestwo osb przebywajcych nad wod.
2. Wydawania kart pywackich.
3. eglugi sportowej i turystycznej na wodach rdldowych i morskich przybrzenych.
4. Wynajmowania i uytkowania sprztu wodnego.
5. Nadzr nad dziemi przebywajcymi na terenie orodka przez wydzielenie specjalnych stref do zabawy i kpieli (dzieci w
wieku do lat 7 mog przebywa na terenie orodka wycznie pod opiek osb dorosych, natomiast powyej lat 7 powinny
znajdowa si pod opiek personelu orodka).
6 Wydzielenia tzw. brodzikw dla maych dzieci, gdzie gboko wody nie powinna przekracza 40 centymetrw i ogrodzenia
jch siatk sigajc do dna.
Na terenie kpielisk w czasie ich otwarcia naley zapewni informacj o dopuszczalnoci lub zakazie kpieli przez wywieszenie
odpowiednich flag.
1. Flaga biaa - kpiel dozwolona.
2. Flaga czerwona - zakaz kpieli (dyur sub ratowniczych). Flag czerwon wywiesza si w szczeglnoci gdy:
1. Temperatura wody wynosi poniej 14C.
2. Widoczno jest ograniczona do 50 m.
3. Szybko wiatru przekracza 5 w skali Beauforta.
4. Wystpuje fala powyej 70 cm z pojawiajcymi si pienistymi biaymi grzywami.
5. Wystpuj silne prdy wsteczne.

Imprezy pywackie
Jedn z wielu imprez pywackich jest maraton pywacki polegajcy na przepyniciu odcinka przekraczajcego 3 kilometry. Do
obowizkw organizatorw maratonw pywackich na wodach otwartych naley:
1. Zapewnienie na czas trwania imprezy zespou w skadzie:
a) lekarz medycyny,
b) starszy ratownik i dwch petwonurkw.
Zesp ten powinien przebywa na trasie w odzi motorowej.
2. Zapewnienie kademu uczestnikowi maratonu asekuracji przez ratownika przebywajcego w odzi wiosowej oznaczonej nu-
merem, odpowiadajcym numerowi startowemu zawodnika.
3. Ustalenie systemu sygnalizacji pomidzy asekurujcymi a odzi z lekarzem.
Obowizki organizatora imprezy pywackiej na terenie orodka przywodnego:
- zapewnienie obecnoci lekarza medycyny i co najmniej
dwch ratownikw,
- co najmniej dwch petwonurkw, jeeli gboko wody przekracza 4 metry lub woda odznacza si z przezro-
czystoci.
Zabezpieczenie nauki pywania polega na:
1. Zapewnieniu obecnoci ratownika.
2. Zabezpieczeniu wydzielonego miejsca do nauki pywania.
3. Przestrzeganiu liczebnoci grup podlegajcych szkoleniu.

SPRZT RATUNKOWY I POMOCNICZY

Wyposaenie kpieliska zorganizowanego
1. odzie ratunkowe:
a) odzie motorowe - jedna na kade 400 metrw linii brzegowej
b) odzie wiosowe -jedna na kade 100 metrw linii brzegowej
2. Koa ratunkowe z link - jedno na 50 metrw linii brzegowej, zawieszone na supkach w pobliu lustra wody - lina dugoci co
najmniej 25 metrw i rednicy 6-8 milimetrw.
3. Bosaki ratunkowe.
4. Liny asekuracyjne o dugoci minimum 80 metrw (na kpieliskach morskich - z koowrotkiem) - jedna na kade 100 metrw
linii brzegowej.
5. Tuby elektroakustyczne na wszystkich stanowiskach ratunkowych.
6. Tablice informacyjne.
7. Sygnalizacj alarmow.
8. Pomieszczenie na sprzt ratunkowy, pomocniczy i osobisty ratownikw - jedno na 200 metrw linii brzegowej.
9. rodki cznoci midzy stanowiskami ratunkowymi - przewodowe lub radiowe.
10. Rzutki ratunkowe z link dugoci minimum 25 metrw i rednicy 6-8 milimetrw.
11. Sprzt do nurkowania (Zestaw ABC - petwy, maska, fajka).
12. Lornetki.
13. Nosze ratunkowe.

Wyposaenie kpieliska prowizorycznego

1. odzie ratunkowe - jedna na 100 metrw linii brzegowej.
2. Koa ratunkowe z link dugoci co najmniej 25 metrw i rednicy 6-8 milimetrw.
3. Liny asekuracyjne o dugoci 80 metrw.
4. Dwikowy sygna alarmowy.
5. Rzutki ratunkowe z link dugoci minimum 25 metrw i rednicy 6-8 milimetrw.
6. Lornetka.

Wyposaenie pywalni
1. Koa ratunkowe z link - dugoci 25 metrw i rednicy 6-8 milimetrw.
2. erdzie o dugoci co najmniej 4 metrw.
3. Rzutki ratunkowe.

Wyposaenie odzi ratunkowej

1. Koo ratunkowe z link dugoci 25 metrw i rednicy 6-8 milimetrw.
2. Rzutka ratunkowa.
3. Zaburtowa linka asekuracyjna.
4. Tuba elektroakustyczna.
5. Kotwica z acuchem.
6. Sprzt medyczny pierwszej pomocy.

Wyposaenie stanowiska ratunkowego

1. Sprzt ABC (petwy, maska, rurka oddechowa).
2. Lornetka.
3. Radiotelefon.
4. Rzutki ratunkowe z link dugoci co najmniej 25 metrw i rednicy 6-8 milimetrw.
5. Sprzt i rodki medyczne pierwszej pomocy.
Kady ratownik powinien by ubrany w jednolity ubir w kolorze pomaraczowym z emblematem WOPR" oraz posiada czapk
ratownika i gwizdek.
 Ramowy regulamin kpieliska i pywalni odkrytej *) **)

1. Kpielisko jest obiektem .........................................................

(nazwa jednostki organizacyjnej)
2. Kpielisko jest otwarte...........................................................
(dni i godziny otwarcia)
3. Do korzystania z kpieliska uprawnione s osoby majce bilet wstpu, abonament lub kart wolnego wstpu **).
4. Dzieci w wieku do 7 lat mog przebywa na terenie kpieliska oraz kpa si wycznie pod opiek osb dorosych.
5. Zabrania si wstpu osobom, ktrych stan wskazuje na spoycie alkoholu, oraz sprzeday, podawania, wnoszenia i spoywania
napojw alkoholowych na terenie kpieliska.
6. Na terenie kpieliska czynne s:
(np. wypoyczalnia sprztu wodnego, leakw, sauna)
7. Korzystanie z ......................................................nastpuje za
(np. sprztu wodnego)
osobn opat.
8. Wydanie..............................................................nastpuje na
(np. sprztu wodnego)
podstawie kaucji lub dowodu tosamoci **'. Wypoyczanie sprztu wodnego nastpuje za okazaniem wanej karty pywackiej.
9. Za przedmioty wartociowe pozostawione w szatni, a nie oddane na przechowanie do depozytu, kierownictwo kpieliska nie
ponosi odpowiedzialnoci.
10. Leakowanie dozwolone jest na caym terenie kpieliska
(z wyjtkiem np. ogrodzonej pyty wok niecki basenu kpielowego)
11. Osoby korzystajce z kpieli obowizuje noszenie stroju kpielowego w dowolnym kolorze oraz przed wejciem do wody
umycie si pod natryskiem.
12. Ze wzgldu na bezpieczestwo osb kpicych si zaleca si wzajemn obserwacj, a w miar potrzeby udzielenie pomocy.
13. Ratownikami s osoby noszce ubir w kolorze pomaraczowym z emblematem WOPR" i czapk ratownika.
14. Osoby korzystajce z kpieliska obowizane s cile stosowa si do polece ratownikw.
15. Osobom znajdujcym si na terenie kpieliska nie wolno:
1) przekracza granicy strefy oznaczonej specjalnym napisem, jeeli nie umiej pywa,
2) wchodzi do wody wbrew zakazowi ratownika oraz w czasie, w ktrym wywieszona jest flaga czerwona,
3) niszczy urzdze i sprztu kpieliska,
4) korzysta z kpieli w stroju innym ni okrelony w ust. 11,
5) zakca wypoczynku i kpieli innych osb, a w szczeglnoci:
a) zakca spokoju, popycha i wrzuca innych osb do wody,
b) wchodzi na wie i skaka z niej do wody,
c) leakowa i biega po pomostach,
d) zamieca i brudzi terenu kpieliska.
6) niszczy znakw eglugowych odgradzajcych kpielisko od szlaku eglownego, wd otwartych lub miejsc, w ktrych
kpiel jest zabroniona.
16. Osoby naruszajce porzdek publiczny lub przepisy niniejszego regulaminu bd usuwane z terenu kpieliska, niezalenie od
ewentualnego skierowania sprawy na drog postpowania
w sprawach o wykroczenie.
17. Osoby niszczce i uszkadzajce sprzt wodny lub urzdzenia kpieliska ponosz odpowiedzialno materialn za wyrzdzone
szkody.
18. Parkowanie pojazdw mechanicznych w pobliu kpieliska dozwolone jest w miejscu przeznaczonym na ten cel za osobn
opat **.
19. Skargi i wnioski naley zgasza kierownikowi kpieliska; ksika skarg i wnioskw znajduje si w kasie kpieliska.
*) W regulaminie pywalni wyraz kpielisko" naley zastpi wyrazem pywalnia", a w ust. 15 pomin pkt. 6. **)
Niepotrzebne skreli.
 Ramowy regulamin pywalni krytej

1. Pywalnia kryta jest obiektem..................................................

(nazwa jednostki organizacyjnej)
2. Pywalnia kryta jest otwarta.....................................................
(dni i godziny otwarcia)
3. Z pywalni mog korzysta:
1) grupowo - osoby uczce si pywa pod opiek osoby prowadzcej zajcia,
2) indywidualnie - osoby umiejce pywa.
4. Osoby, ktrych stan wskazuje na spoycie alkoholu oraz osoby z zewntrznymi oznakami chorb stwarzajcych
niebezpieczestwo utonicia lub stanowicych zagroenie dla otoczenia nie bd wpuszczane na pywalni.
5. Zajcia na pywalni odbywaj si w grupach nie przekraczajcych 15 osb na jedn osob prowadzc zajcia wedug
ustalonego rozkadu zaj.
6. Osobom nie uczestniczcym w grupowych zajciach przebywanie na pywalni jest dozwolone jedynie w ustalonych dniach
i godzinach.
7. Wstp na pywalni moe by dozwolony za okazaniem karty wstpu, a w czasie zawodw - karty uczestnictwa w zawodach
lub innego dokumentu upowaniajcego do wstpu.
8. Zajcia na pywalni w grupach oraz pywanie osb korzystajcych indywidualnie z pywalni mog odbywa si tylko
w obecnoci ratownika.
9. Na pywalni obowizuje noszenie stroju kpielowego w dowolnym kolorze.
1 0. Osoby prowadzce zajcia mog wchodzi na pywalni w stroju wiczebnym i boso lub w obuwiu specjalnym (trampki,
teniswki lub obuwie podobne).
11. Kad osob obowizuje przed wejciem do wody umycie si pod natryskiem.
12. Na pywalni wszyscy uczestnicy grupy wchodz rwnoczenie. Prowadzcy zajcia ma obowizek sprawdzi stan liczbowy
wiczcych przed i po zajciach.
13. Spnieni nie bd wpuszczani na zajcia.
14. Prowadzcy zajcia obowizany jest przyby na 10 min. przed rozpoczciem zaj i wej razem z grup. Grupa bez
prowadzcego zajcia nie bdzie wpuszczana na pywalni.
15. Na pywalni obowizuje zachowanie 'porzdku, czystoci, spokoju i ciszy oraz bezwzgldne podporzdkowanie si decy-
zjom prowadzcego zajcia.
16. Korzystajcym z pywalni nie wolno powodowa sytuacji zagraajcych bezpieczestwu osb tam przebywajcych
a w szczeglnoci:
1) wchodzi do wody bez zezwolenia,
2) biega po chodnikach otaczajcych nieck pywalni,
3) wchodzi na trybuny w stroju kpielowym,
4) pali papierosw, pi napojw alkoholowych oraz je na terenie otaczajcym nieck pywalni,
5) haasowe,
G) wprowadza psw lub innych zwierzt.
17. W czasie zawodw organizator obowizany jest przestrzega przepisw regulaminu oraz odpowiedzialny jest za zapewnienie
bezpieczestwa pywajcych,
18. Za bezpieczestwo osb przebywajcych na pywalni odpowiedzialno ponosi prowadzcy zajcia, a w
pomieszczeniach pywalni za waciwe zachowanie odpowiedzialny jest kierownik grupy. Natomiast za bezpieczestwo osb
indywidualnie korzystajcych z pywalni odpowiedzialny jest ratownik.
19. Na sygna oznaczajcy koniec zaj wiczcy powinni natychmiast opuci nieck pywalni.
20. Czonkowie grupy lub osoby majce uprawnienia do korzystania z pywalni nie mog odstpowa swoich uprawnie innym
osobom.
21. Kierownictwo pywalni moe kontrolowa wszystkie zajcia,
a w razie stwierdzenia uchybie - zakaza dalszego korzystania z pywalni.
22. Grupy korzystajce z pywalni powinny po zajciach zoy
w wyznaczonych miejscach sprzt pywacki i ratowniczy (bramki, deski, tory, koa ratunkowe itp.).
23. Grupy i osoby korzystajce z pywalni upowanione s do korzystania z szatni na 20 min. przed rozpoczciem zaj; po
zajciach szatnia powinna by niezwocznie oprniona.
24. Za przedmioty wartociowe pozostawione w szatni, a nie oddane na przechowanie kierownikowi grupy lub do depozytu,
kierownictwo pywalni nie ponosi odpowiedzialnoci.
25. Osoby naruszajce porzdek publiczny lub przepisy niniejszego regulaminu bd usuwane z terenu pywalni, niezalenie od
ewentualnego skierowania sprawy na drog postpowania
w sprawach o wykroczenia.
26. Osoby niszczce sprzt lub urzdzenia pywalni ponosz odpowiedzialno materialn za wyrzdzone szkody.
27. Ratownicy penicy dyur na pywalni sprawuj oglny nadzr nad przestrzeganiem niniejszego regulaminu. Wszystkie
osoby przebywajce na terenie pywalni obowizane s do podporzdkowania si ich nakazom.
28. Skargi i wnioski naley zgasza kierownikowi pywalni. Ksika skarg i wnioskw znajduje si w......................................
PIMIENNICTWO
1. Adelt T.: rdldowe eglarstwo motorowe. Sport i Turystyka, Warszawa 1972.
2. Adelt T.: Turystyka motorowodna dla wtajemniczonych. Sport i Turystyka, 1983.
3. Aleksandrw D., Wysznacka-Aleksandrow W.: Postpowanie w nagych przypadkach internistycznych. PZWL, Warszawa
1973.
4. Andrzejczyk T.: Wdkarstwo jeziorowe. PWRiL, Warszawa 1976.
5. Baiiey M.: 117 dni na asce oceanu. Wydawnictwo Morskie, Gdask 1976.
6. Barany L: 60 lekcji pywania dia dzieci. Sport i Turystyka, Warszawa 1968.
7. Bartnitzke K.: Federation Internationale de Sauvetage et de Sports Utilitares.
8. Beach Rescue Trolley.: Brit. Med. J., 1970, 24, 231.
9. Bennet G.: Men overboard. Psychological reactions to cata-strophe. 1975, 40, 550.
10. Be water wise, A water safety and life saving Handbook., The Canadian Red Cross Society. Water Safety Service. the Roy-al
Life Saving Society Canada.
11. Baejewski R.: Wcigajce wiry. Mody Technik, 1977, nr 6, 34.
12. Bogajewski D. i inni: Pywanie. AWF, Warszawa 1975.
13. Chadaj Marek Robert: Praca kontrolna na stopie Instr. Rat. WOPR pt. Pierwsza pomoc przedlekarska, 1991.
14. Chromw S. P.: Meteorologia i klimatologia. PWN, Warszawa 1977.
15. Colebath H., Halmagyi D.: Lung mechanics and resuscitation after fluid aspiration. J. Appl. Phisiol., 1961, 16, 684.
16. Demel K.: ycie morza, Wydawnictwo Morskie, Gdask 1974.
17. Demel K.: Nasz Batyk, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976.
18. Dolatkowski A., Ulewicz K.: Zarys fizjopatologii nurkowania. PZWL, Warzszawa 1973.
19. Donald W., i inni: External cardic massage. Curr. Res. A. and Analg., 1963, 42, 1, 75.
20. Duda D. pod kierunkiem: Poradnik ratownika brzegowego, WSM, Gdynia 1976.
21. Dumitru A. P.: A mechanism of drowning. Curr. Res. Anest, and Analg., 1963, 42, 2, 120.
22. Dziak A., Kamiski B.: Wypadek nad wod. PZWL, Warszawa 1972.
23. Dziak A. i inni: Pierwsza pomoc. PZWL, Warszawa 1973.
24. Elsztein P.: W gbinach. Horyzonty, Warszawa 1975.
25. First Aid for Life-Board Crews., Dorset 1975.
26. Foltyski Z.: Turystyczna locja rdldowa. Sport i Turystyka, 1987.
27. Gardner-Hill H.: Zarys postpowania w stanach naglcych. PZWL, Warszawa 1974.
28. Giersten J. Chr.: Drowning while under the influence of alcohol., Med. Sci. Law., 1970.
29. Glazur Janina i Kosiba Marek: Reanimacja w utoniciach. Akademia Medyczna w Krakowie, wyd. l, Krakw 1988.
30. Gadysz B.: Poradnik marynarza. Wydawnictwo Morskie, Gdask 1973.
31. Gadysz B.: Poradnik ratownika. Wydawnictwo Morskie, Gdask 1977.
32. Goko A., Dzierzulski J.: Jachtowe roboty bosmaski. Sport i Turystyka 1978.
33. Grenda J. i inni: Przypadek resuscytacji po utoniciu. PTL 1966.
34. Gwiadziski T.: Prba fizjologicznej charakterystyki obcienia ustroju akcj ratunkow w wodzie i
zabiegami reanimacyjnymi. Praca magisterska AWF, Warszawa 1974.
35. Gwiadziski T.: Praca ratownika wodnego na koloniach letnich dla dzieci i modziey szkolnej. Wychowanie Fizyczne i
Higiena Szkolna 1977, nr 6.
36. Halmagyi D.: Lung changes and incidence of respiratory ar-rest in rats after aspiration of sea and fresh water. J.
Appl.Physiol. 1961.
37. Heilmeyer L. pod redakcj: Patofizjologia szczegowa. PZWL, Warszawa, 1973.
38. Hiszpaski J.: Samodzielne powietrzne aparaty nurkowe. Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1966.
39. Hoyst B.: Kryminalistyka. PWN, Warszawa 1975.
40. Instrukcja szkoleniowa Nr 1/87 ZG WOPR, Warszawa 1990.
41. Iwankiewicz S.: Instubacja i tracheotomia. PZWL, Warszawa 1970.
42. Jakliski A., Kobiela J.: Medycyna sdowa, PZWL, Warszawa 1972.
43. Jasiewicz B. pod redakcj: Poradnik petwonurka. MON, Warszawa 1970.
44. Kalinowski A., Roszko R.: Pywanie. PZWS, Warszawa 1970.
45. Kamiski B. pod redakcj: Anestezja i reanimacja. PZWL, Warszawa 1972.
46. Kamiski B., Dziak A.: Lekarz na miejscu wypadku. PZWL, Warszawa 1973.
47. Kappler H.P.: Baseny kpielowe. Arkady, Warszawa 1977.
48. Kieb M.,Lenard J.: Vademecum turysty kajakarza. Sport i Turystyka, Warszawa 1971.
49. Knoff S.: Zasady ratowania na wodach morskich przybrzenych. Biuletyn Informacyjny WOPR, Gdask
1974.
50. Kodeks Postpowania Karnego. Wydawnictwo Prawnicze. Warszawa 1973.
51. Kowalski J., Koch R.: Kajakarstwo. Wiolarstwo. Sport i Turystyka, Warszawa 1976.
52. Kozowski S.: Fizjologia wysikw fizycznych. PZWL, Warszawa 1976.
53. Kubiak J. pod redakcj: Dorane postpowanie w urazach gowy, klatki piersiowej i brzucha. PZWL, Warszawa 1972.
54. Kunicki W.: Locja lodowa i bezpieczestwo w eglarstwie lodowym. Wyd. agle i Jachting motorowy".
55. Kviettingen T. D.: Recovery from drowning in fresh water. Brit. Med. J., 1963.
56. Lekki W.: Poradnik manewrowania statkiem. Wydawnictwo Morskie, Gdask 1977.
57. Lewandowski Z., wierczyski Z.: Zapobieganie urazom w sporcie. Sport i Turystyka, Warszawa 1970.
58. Lifesaving. Rescue and Water Safety., The American National Red Cross, Second Printing, Washington 1975.
59. aba L.: Fizyka i fizjologia nurkowania oraz choroby nurkw. Prace podwodne. Wydawnictwo Morskie, Gdask 1971.
60. Malinowski A.: Wytyczne postpowania w ratownictwie morskim. Biuletyn Informacyjny Ratownictwa
Wodnego, Warszawa 1977.
61. Maa Encyklopedia Zdrowia. PWN, Warszawa 1958.
62. May Poradnik Terapeutyczny. PZWL, Warszawa 1977.
63. Marcinkowski T.: Medycyna sdowa dla prawnikw. Wydawnictwo prawnicze, Warszawa 1975.
64. Materiay V Sympozjum Doranej Pomocy. Supsk 1975.
65. Materiay Szkoleniowe. Cz specjalistyczna dotyczca turystyki krajowej. PTTK, Warszawa 1976.
66. Mdro R.: Badania dowiadczalne nad wybranymi zagadnieniami z zakresu patofizjologii i diagnostyki procesu tonicia.
Praca doktorska AM, Lublin 1 976.
67. Mdro R.: Badania eksperymentalne nad aspiracj pynu topielnego oraz moliwoci jego przenikania do krwiobiegu.
Archiwum Medycyny Sdowej i Kryminalistyki, T. XXVII, 1977, 1.
68. Midzynarodowa Organizacja Morska - IMO - Poradnik przetrwania rozbitka w zimnej wodzie. Polski Rejestr Statkw,
Gdask 1986.
69. Midzynarodowy kod sygnaowy. Wydawnictwo Morskie, Gdask 1975.
70. Miles S.: Underwater Medicine. London 1966.
71. Modeli J.: The pathophysiology and treatment of drowning.,Acta Anaesth. Scand., Suppl., 29, 263.
72. Mokrzycki J.: Jachtowy poradnik medyczny.
73. Nunn J. F.: Kliniczna fizjologia oddychania. PZWL, Warszawa 1974.
74. Ostiere G., Bryce-Smith R.: Podstawy anestezji dla pocztkujcych. PZWL, Warszawa 1976.
75. Oglnopolskie Sympozjum WOPR. Materiay szkoleniowe, Pozna 1976.
76. Panicz A.: Wyszkolenie szalupowe. PZ, Warszawa 1977.
77. Patalas N.: agle i motory. Sport i Turystyka, Warszawa 1974.
78. Pluciski M., Workert S.: Sam zbuduj d. Wydawnictwo Morskie, Gdask 1976.
79. Ponic W., Duda D.: Ratownictwo Morskie, Wydawnictwo Morskie,Gdask 1975.
80. Polakowska M.: Roliny wodne. PZWS, Warszawa 1966.
81. Popularyzacja idei ratowania ycia ludzkiego. Materiay z sympozjum, Sport 1976.
82. Ratownik Wodny. Wojewdzkie WOPR, Biaystok 1974.
83. Redding J.: Resuscitation from drowning., J. A. M. A., 1961.
84. Rivers J. F.: Drowning. Its clinical sequelae and manage-ment., Brit. Med. J., 1970.
85. Rondio Z. pod redakcj: Anestezja pediatryczna. PZWL, Warszawa 1 976.
86. Sajew St.t Dorosjew D.: Trwa medicinskaja pomoszcz pri udawjanie. Medicina i Fizkultura, Sofia 1970.
87. Schwimmen und Retter. Lehrbuch DLRG, Essen, 1970.
88. Spitz W. U.: Mechanism of death in fresh water drowning. A. M. A. Arch. Path., 1961.
89. Swimming and Water Safety., ANRC.
90. Sych M.: Badania dowiadczalne mechanizmu mierci wskutek utonicia w tzw. wodzie sodkiej" i moliwoci
resuscytacji. Praca habilitacyjna AM, Krakw 1964.
91. Sych M.: Resuscytacja. Teoria i praktyka oywiania. PZWL, Warszawa 1 975.
92. Sych M.: Atlas podstawowych zabiegw reanimacyjnych. PZWL, Warszawa 1975.
93. Sylwanowicz W. pod redakcj: Anatomia czowieka. PZWL, Warszawa 1972.
94. liwka K.: O metodach laboratoryjnych czciej stosowanych w diagnostyce mierci z utonicia. Archiwum Medycyny Sdo-
wej i Kryminalistyki. T. XXVI, 1976, nr 1.
95. liwka K.: Warto poszukiwa nieorganicznych resztek planktonu w rozpoznawaniu mierci z utonicia.
Archiwum Medycyny Sdowej i Kryminalistyki. T. XXVII, 1977, nr 2.
96. Walewski J. pod redakcj: Fizjologia czowieka. PZWL, Warszawa 1971.
97. Wernic L.: Jak ratowa toncych. Kalisz 1902.
98. Witkowski M.: Ratowanie toncych. Sport i Turystyka, Warszawa 1969.
99. Wylie W. D., Churchill-Davidson H. C.: Anestezja praktyczna. PZWL, Warszawa 1975.
100. Wysocki S.: eglarstwo rdldowe. Sport i Turystyka, Warszawa 1969.
101. Zaremba B. pod redakcj: Lekarski poradnik domowy. PZWL, Warszawa 1967.
102. Materiay sprawozdawcze na Krajowe Zjazdy WOPR (od I-go do Vl-go Zjazdu)
103. uk T., Dziak A., Gusta A.: Podstawy ortopedii i traumatologii. PZWL, Warszawa 1972.
SPIS TRECI
Sowo wstpne...........................................................................
Rys historyczny........................................................................
Rozdzia 1
Podstawowe wiadomoci z zakresu
anatomii i fizjologii czowieka............................................
Ukad narzdu ruchu...............................................................
Ukad trawienny.......................................................................
Ukad nerwowy.........................................................................
Ukad oddechowy.....................................................................
Ukad krenia.........................................................................
Budowa anatomiczna czowieka, a rodowisko wodne......
Rozdzia 2
Mechanizm procesu utonicia
i innych wypadkw mierci w wodzie...............................
Utonicie...................................................................................
Zanicie" pod wod............................................................
Rozpoznanie wypadku utonicia...........................................
Objawy zewntrzne.................................................................
Rozdzia 3
Pierwsza pomoc przedlekarska
w nagych wypadkach na play.........................................
Zasady oglne..........................................................................
Zamanie...................................................................................
Zwichnicie...............................................................................
Krwotok.....................................................................................
Rany..........................................................................................
Oparzenia.................................................................................
Odmroenia..............................................................................
Poraenie prdem ..................................................................
Poraenie piorunem................................................................
Udar termiczny.........................................................................
Omdlenie..................................................................................
Utrata przytomnoci................................................................
Szoki powypadkowe................................................................
Padaczka .................................................................................
Urazy krgosupa i gowy.......................................................
Niewydolno krenia...........................................................
Przykurcz mini...................................................................
Uwagi dodatkowe....................................................................
Skad i obsuga apteczki pierwszej pomocy.........................
Rozdzia 4
Reanimacja w utoniciach...................................................
Obiekty zabiegw ratowniczych............................................
Proces umierania a szans reanimacji ................................
Etapy postpowania reanimacyjnego ..................................
Schemat postpowania diagnostycznego
i reanimacyjnego na miejscu wypadku.................................
Pierwszy sztuczny wdech ......................................................
Rozpoznawanie stanu
bezporedniego zagroenia ycia.........................................
Udronianie drg oddechowych............................................
Toaleta jamy ustnej i garda...................................................
Sztuczna wentylacja puc
powietrzem wydechowym ratownika....................................
Sztuczne krenie krwi ..........................................................
Uoenie boczne ustalone......................................................
Oddechowo-kreniowa resuscytacja mzgu......................
Rozdzia 5
Udzielanie pomocy toncemu
w rozmaitych wypadkach.....................................................
Toncy utrzymuje si na powierzchni..................................
Udzielanie pomocy z brzegu.................................................
Udzielanie pomocy przy zastosowaniu
jednostki pywajcej...............................................................
Udzielanie pomocy bezporednio z wody............................
Udzielanie pomocy w sytuacjach specjalnych....................
Zaamanie si lodu.................................................................
Bezpieczestwo na lodzie.....................................................
Udzielanie pomocy w przypadku zaamania si lodu..........
Postpowanie z uratowanym.................................................
Miejsca bagniste.....................................................................
Wiry...........................................................................................
Wodorosty................................................................................
Bolesne kurcze mini............................................................
Niebezpieczestwo ze strony toncego...............................
Oglne zasady wyzwalania si od chwytw toncego.......
Postpowanie w przypadku wzajemnego
uchwycenia si przez dwch toncych.................................
Ton jednoczenie dwie osoby nie zczone ze sob........
Toncy znajduje si ju pod wod........................................
Wyciganie bezwadnego ciaa z wody.................................
Nurkowanie w poszukiwaniu osoby ratowanej.....................
Rozdzia 6
Oglne zasady bezpieczestwa kpieli............................
Gdzie pywa............................................................................
Kiedy pywa............................................................................
Zasady bezpieczestwa kpieli.............................................
Rozdzia 7
Sprawno techniczna ratownika......................................
Skoki ratunkowe.......................................................................
Nurkowanie...............................................................................
Pywanie z zastosowaniem sprztu ABC...............................
Holowanie.................................................................................
Holowanie osoby zagroonej
w wykonaniu jednego ratownika............................................
Holowanie osoby zagroonej
przez dwch ratownikw.........................................................
Holowanie osoby zagroonej
przez trzech ratownikw.........................................................
Holowanie osoby agresywnej................................................
Holowanie osoby nieprzytomnej............................................
Oglne wskazwki dotyczce holowania.............................
Pywanie sposobami stosowanymi
w ratownictwie wodnym..........................................................
Technika przenoszenia (transportowania)
osb poszkodowanych............................................................
Sprawno fizyczna ratownika,
a wysiek jaki towarzyszy akcji ratunkowej ..........................
Rozdzia 8
Bezpieczestwo i organizacja
pracy na kpielisku...............................................................
Regulamin kpieliska..............................................................
Sygnalizacja wzrokowa............................................................
Sygnalizacja dwikowa..........................................................
Umiejscowienie stanowiska ratownika..................................
Zalecenia do pracy na koloniach
lub obozach letnich dla dzieci.................................................
Samodzielna praca ratownika
w niewielkim orodku...............................................................
Organizacja pracy na wikszych kpieliskach.....................
Praca na kpieliskach zlokalizowanych nad rzek..............
Praca w warunkach pla nadmorskich..................................
Technika ratowania
w warunkach pla nadmorskich..............................................
Wsppraca ze stacjami
ratownictwa brzegowego i PRO..............................................
Wskazwki dla ofiar wywrotek odzi
w warunkach morskich...........................................................
Hipotermia...............................................................................
Opuszczanie statku...............................................................
Rozdzia 9 Kilka informacji
z zakresu hydrobiologii i meteorologii............................
Charakterystyka rodowiska wodnego.................................
Strefy biologiczne jezior.........................................................
Hydrologia rdldowa...........................................................
Okrelenie warunkw pogodowych......................................
Moliwoci przewidywania pogody.......................................
Rozdzia 10
Samodzielne wytyczanie,
budowa i organizacja kpielisk.........................................
Wskazwki dotyczce
wszystkich typw basenw i kpielisk.................................
Budowa prowizorycznego kpieliska...................................
Sprzt ratunkowy
stosowany na kpieliskach....................................................
Uzupeniajcy sprzt ratunkowy...........................................
Wzy........................................................................................
Obserwacja i sygnalizacja.....................................................
Ratunkowy sprzt medyczny.................................................
Rozdzia 11 Postawa ratownika
i jego odpowiedzialno karna i cywilna........................
Postawa ratownika..................................................................
Odpowiedzialno karna i cywilna ratownika......................
Odpowiedzialno cywilna.....................................................
Odpowiedzialno dyscyplinarna..........................................
Podstawowe obowizki ratownika........................................
Szkolenie i stopnie w ratownictwie wodnym.
Instrukcja szkoleniowa ZG WOPR..........................................
Normy wyposaenia w odzie robocz
i ochronn ratownika WOPR....................................................
Warunki bezpieczestwa w orodkach wypoczynkowych
pooonych nad wod oraz na imprezach pywackich..........
Sprzt ratunkowy i pomocniczy...............................................
Ramowy regulamin kpieliska i pywalni odkrytej.................
Ramowy regulamin pywalni krytej..........................................
Pimiennictwo..........................................................................