Poyteczna inicjatyw a w ydawnicza W ydziau I Polskiej A kadem ii N auk

Jak wiadomo, najwicej kopotw sprawia druk studiw liczcych 80-90 stron: jest to za duo na artyku
w czasopimie, za m ao za na ksik. Stoj przed tym zagadnieniem zwykle autorzy z krgw humanistw, gdy
prace z zakresu nauk cisych s zwykle bardzo krtkie i nie ma problem u z ich drukiem w czasopimie. Aby si
cenne czasem prace nie marnoway, aby nie ulegay drastycznym, obniajcym ich warto skrtom, ewentualnie
niepotrzebnem u rozbudowywaniu, Wydzia I Nauk Spoecznych Polskiej Akadem ii Nauk podj niedawno
bardzo poyteczn inicjatyw: publikuje mianowicie rozprawy w form ie niewielkich rozm iaram i broszur, w kt
rych ukazywane s rne najnowsze osignicia z zakresu nauk spoecznych. Seria Historia liczy ju trzy
zeszyty: Olgierd i e c, Kocioy ewangelickie w W ielkopolsce wobec kwestii narodowociowej w latach 1918
-1939, W arszawa 1995; Jerzy K o 1e n d o, Les recherches sur lA ntiquit m enes par des Polonais en France
au X IX e s., W arszawa 1997; Ix o p o ld G l u c k , Napoleona Bonaparte inicjacja polityczna, Warszawa 2000. Jak
wida, poruszane s rne zagadnienia, zasig tematyczno-chronologiczny jest bardzo szeroki, od kwestii narodo-
wo-wyznaniowych poprzez histori polityczn, i to w skali dziejw powszechnych, a po ujcie historiograficzne.
Podobna rnorodno cechuje seri Historia sztuki. Otwiera j arcyciekawa rozprawa Jakuba P o -
k o r y , Nosce te ipsum. Studium z ikonografii bazna, W arszawa 1996, drca mao zbadane wtki zabytkw
ikonograficznych tem atu wanego dla dziejw psychologii spoecznej. Jako zeszyt 2 ukazaa si praca Ryszarda
M c z y s k i e g o , Pijarski paac Collegium Nobilium w W arszawie, W arszawa 1996, wzbogacajca analiz
architektury dawnej Warszawy. Seri Archeologia otwiera rozprawa Barbary R u s z c z y c , Koci pod
wezwaniem witej Dziewicy w Tell A trib, W arszawa 1997, prezentujca fragm ent wynikw prac prowadzo
nych przez polskich archeologw w tym wanym orodku staroytnego Dolnego Egiptu, a seri Literatura
studium M ariusza Z a w o d n i a k a , Literatura w stanie oskarenia, W arszawa 1998, powicone dziejom
krytyki literackiej epoki socrealizmu. Jako zeszyt 2 w tej serii ukazaa si rozprawa Stefana W r z o s k a , wiat
historii Stanisawa W yspiaskiego, W arszawa 1999, ukazujca poetyck wizj historii Polski w twrczoci
wielkiego artysty na tle otaczajcych i wyjaniajcych j kontekstw.
Wszystkie broszury cechuje wysoki poziom zarwno naukowy, jak i edytorski. S zaopatrzone w przypisy
i dokum entacj ilustracyjn. W niektrych zamieszczono take indeksy. Szkoda, e nie pomylano o krtkich
streszczeniach w jzyku angielskim lub francuskim, ktre udostpniyby tre take czytelnikom za granic.
Cieszy jednak, e jedna publikacja (Jerzy Kolendo) ukazaa si w caoci w jzyku francuskim. Moe w przyszo
ci takich pozycji bdzie wicej?

M .B .

Je a n -N ic o las o r v i s i e r, W iesaw S u d e r, L a population de l A n tiq u it classique, P res

ses U nversitaires de F ran ce, Paris 2000, s. 125.

W popularnej serii francuskiej Que sais-je? ukazaa si niewielkiej objtoci ksieczka o duym
znaczeniu. Zasadniczo wszystkie tomiki tej dobrze znanej i zasuonej serii wydawniczej to prace popularyzator-

P R Z E G L D H ISTO R Y C ZN Y , T O M X C II, 2001, Z E S Z . 3, ISSN 0033-2186

skie, przedstawiajce aktualny stan wiedzy i przeznaczone raczej dla niefachowego czytelnika, ktry chce szybko
i bez wikszego trudu pozna jakie zagadnienie. Byway jednak ju i wczeniej pewne odstpstwa od tej reguy,
zawsze niezmiernie pozytywne, ktre przynosiy wzorowe opracowania naukowe, stajce si nierzadko podstaw
dalszych bada. D o takich wanie szczeglnych przypadkw naley zaliczy prezentowany tomik.
Obaj autorzy to znani specjalici o liczcym si dorobku w zakresie demografii historycznej wiata
staroytnego. Jean-N icolas o r v i s i e r pracuje na Uniwersytecie A rtois w Arras. Wiesaw S u d e r kieruje
Zakadem Historii Staroytnej na Uniwersytecie Wrocawskim. W sppraca obu orodkw m a ju swoje
tradycje i przynosi owoce w postaci licznych wsplnie podejmowanych inicjatyw naukowych (ostatnim takim
przedsiwziciem bya zorganizowana jesieni ubiegego roku midzynarodowa konferencja demograficzna we
W rocawiu).
Nikomu nie trzeba przypomina, jak trudn (zdaniem niektrych wrcz niemoliw) dziedzin bada nad
wiatem staroytnym s zagadnienia demograficzne. Brak jest rde statystycznych, a dane liczbowe dotyczce
czy to spisw obywateli rzymskich, czy wielkoci arm ii rnych pastw antyku rzadko zasuguj na wiar (czasem
moe ich po prostu nie rozumiemy, nie wiedzc, czy idzie o liczb caej ludnoci obywatelskiej, czy tylko mczyzn
w wieku penej zdolnoci do suby wojskowej).
Wszystkie te trudnoci s dobrze widoczne, gdy przyjrze si historii bada nad zaludnieniem wiata
antycznego i porwna obliczenia poszczeglnych uczonych od Karla Juliusa B e l o c h a poczwszy. Nawet
przecie co do liczebnoci obywateli ateskich (a nie caej ludnoci Attyki) szacunki wahaj si dla poowy
V wieku p. n. e. od tys. do co najmniej 60 tys.
W nowszych badaniach, take wanie w tych, ktre prowadzili i prowadz autorzy omawianej ksieczki,
przyjmuje si nieco inny punkt wyjcia i posuguje innymi rdami, ni czynia to nauka dawniejsza. W krtkim
rozdzialku Lapport des m odernes (s. 12-19) autorzy zwile i jasno charakteryzuj nowe metody, do ktrych
odwouj si w caej pracy, zwracajcy uwag na poziom miertelnoci i rozrodczoci oraz przedstawiajc wyniki
bada archeologicznych nad zasigiem i gstoci zaludnienia w poszczeglnych krajach czy pastwach.
Ksieczka Corvisiera i Sudera jest wic zwizym, z koniecznoci skrtowym, przedstawieniem wynikw
wasnych bada, prowadzonych na podstawie caej bazy rdowej i z uwzgldnieniem nowoczesnych metod. Jej
ogrom n zalet jest te ostrono wnioskw, w szczeglnoci co do liczby ludnoci miast i stosunkw demogra
ficznych w Cesarstwie Rzymskim. Z kolei przyjte ustalenia wydaj si w wietle caoci naszej wiedzy o wiecie
antycznym (typ stosunkw gospodarczych, sia robocza, wyywienie) do przyjcia. Jednoczenie obaj autorzy
dobrze ukazuj granice moliwoci naszego poznania; nie wydaje si, by przysze badania szczegowe mogy
wiele zmieni w obrazie przez nich nakrelonym. Obliczenia przez nich proponowane stan si zapewne na dugo
podstaw naszej wiedzy o zaludnieniu wiata grecko-rzymskiego.

W .L .

Gab es das Griechische Wunder? Griechenland zwischen dem E n d e des 6. u n d der M itte des
5. Jahrhunderts v. Chr., wyd. D ie trich P a p e n f u , V olker M ichael S t a, V erlag Philipp
von Z ab e rn , M ainz 2001, s. XX , 438.

Prezentowany tom zawiera plon kilkudniowej konferencji staroytnikw (historykw, filologw, archeo
logw), zorganizowanej w kwietniu 1999 r. przez fundacj im. A leksandra von Hum boldta. W zili w niej udzia
badacze niemieccy oraz dawni stypendyci Fundacji z rnych krajw (z Polski M arian W e s o y z Uniwer
sytetu A dam a Mickiewicza w Poznaniu). Tytu konferencji nawizywa do popularnego zwaszcza w literaturze
niemieckojzycznej okrelenia cud grecki odnoszonego wprawdzie zwykle do nieco wczeniejszego okresu
(wiek V II lub wieki V III i V II p. n. e.), przynoszcego niebyway rozkwit kultury greckiej, dziki ktrem u H ellada
zadecydowaa na trwae o obliczu Europy. Oczywicie, na do przewrotnie postawione pytanie odpowiedzi nie
ma, cho nie sposb nie zgodzi si z kocow wypowiedzi wsporganizatora konferencji, V olkera S t