You are on page 1of 4

kresowych ustaw jzykowych zapowiada, i niezbdne bdzie z kolei opracowanie analogicznych przepisw dla

Niemcw i ydw.
Skoncentrowanie si na zagadnieniach zwizanych z tworzeniem prawa oraz jego analiz spowodowao,
e autor najwicej miejsca w swych rozwaaniach powica okresowi przed zamachem majowym, mniej dowia
dujemy si o nastpnym picioleciu, a na marginesie niemal pozosta okres po mierci Jzefa Pisudskiego.
Tymczasem, cho to ostatnie piciolecie niepodlegoci nie przynioso istotnych zmian w stanie prawa, to
charakteryzowao si ewolucj interpretacji obowizujcych form alnie przepisw w kierunku coraz bardziej
restrykcyjnym, a jeszcze dalej sza praktyka oraz nastroje wielu rodowisk polskich. Sdz, e ta problem atyka
zasuguje na kontynuowanie w przyszoci.
Pomniejsze uwagi dyskusyjne pom in w tym miejscu, zwaszcza e nie m aj one znaczenia dla zasadniczej
oceny tej ksiki, jako cennego kroku naprzd w naszej wiedzy o pooeniu mniejszoci narodowych w Polsce.
Natom iast nieco uwagi naley powici rozdziaowi ostatniemu. Najwiksz jego saboci jest to, e autor nie
orientuje si we wspczesnej historiografii niemieckiej, sowackiej i czeskiej, sabo zna nawet polsk literatur
dotyczc tych krajw. Skrajnym przykadem jest posugiwanie si dla ukazania wybranych problemw Republiki
Czechosowackiej popularnym zarysem jej dziejw wydanym w 1969 r., ktry ju wwczas nie odpowiada
stanowi wiedzy, a w odniesieniu do historii XX w. zawiera istotne nieporozumienia. Jest to tym bardziej race,
e na 27 przypisw w czci dotyczcej Czechosowacji spotykamy a siedem razy przywoany w zarys, natom iast
tylko jeden czechosowacki zbir ustaw.
Naley jednak zachowa sprawiedliwo. Tam , gdzie dochodzimy do zagadnie czysto legislacyjnych,
autor potrafi odrni ziarno od plew i w sumie przedstawia interesujce porwnania polskiego systemu upraw
nie jzykowych z systemami Niemiec i Czechosowacji, a take wskazuje czynniki, ktre miay wpyw na ich
odmiennoci.

Jerzy Tomaszewski
Uniwersytet Warszawski
Instytut Historyczny

Jerzy K r a s u s k i , Tragiczna niepodlego. Polityka zagraniczna P olski w latach 1919-1945,


W ydaw nictw o P oznaskie, P ozna 2000, s. 346 ,1 nlb.

Ukazaa si niedawno nowa wersja ksiki, ktra w 1985 r. bya bodaje pierwszym nieco obszerniejszym
zarysem polskiej polityki zagranicznej midzy wojnami i dziki tem u stanowia pewien krok naprzd. Tym razem
autor doda nowy rozdzia i w ten sposb doprowadzi wykad do 1945 r., dokona modyfikacji i uzupenie
w innych rozdziaach, zmieni! nieco bibliografi. Lecz jeli przed pitnastu laty ksik mona byo uzna za
poyteczn (mimo niektrych omyek oraz ogranicze cenzuralnych), lektura zmienionej wersji skania do
postawienia znaku zapytania nad celowoci wznawiania pracy pod wielu wzgldami anachronicznej, natom iast
uzupenionej niektrymi do osobliwymi dodatkam i i obfitujcej w bdy.
A utor przyj zaoenie, w swoim czasie zapewne trafne, ze wzgldu na niedostatek opracowa popular
nych dotyczcych rozmaitych aspektw dziejw najnowszych, e w zarysie historii polityki zagranicznej nale
y rwnie przedstawi rozm aite jej uwarunkowania wewntrzne, w tym stosunki wyznaniowe oraz cho
w skromniejszej mierze narodowociowe. W obecnej wersji ksiki zagadnienia wewntrznych stosunkw
zostay rozwinite tak, e niejednokrotnie przytaczaj problematyk okrelon tytuem ksiki. Natom iast poza
jej zakresem pozostay niektre istotne kwestie polityki zagranicznej.
Ju na samym wstpie zabrako elem entu, ktrego w adnym razie lekceway nie mona, a wic ukazania
pierwszych prb nawizywania kontaktw zagranicznych, nie zawsze w peni formalnych, przez Naczelny
Kom itet Narodowy oraz organa podlege Radzie Regencyjnej. Nie jest przecie dzi odkryciem (zajmowao si
tym kilku historykw) stwierdzenie, e zalki polskiej polityki zagranicznej rodziy si przed listopadem 1918 r.,
pom im o ogranicze powodowanych okupacj.
W dalszym cigu wykadu zabrako nawet wzmianki o najbardziej tragicznym w skutkach pogrom ie we
Lwowie w listopadzie 1918 r., ktry wpyn na zagraniczn opini o powstajcej Rzeczypospolitej. Nie dowia
dujemy si o istotnych antecedencjach deklaracji polsko-niemieckiej (autor uparcie nazywa j paktem ) ze
stycznia 1934 r., w tym zwaszcza o rozmowie Lipskiego z Hitlerem na polecenie Pisudskiego. Nie wiadomo
dlaczego pom inito omwienie polityki Becka wobec Czechosowacji przed wrzeniem 1938 r. Nawet wwczas,
gdy autor informuje, e Beck wyrazi w maju 1938 r. wobec Francji gotowo polsk wypenienia zobowiza
sojuszniczych w ram ach obowizujcych umw, nie ma informacji, e (za porednictwem am basadora polskie
go) przekaza take, i Polska nie m a adnych zobowiza wobec Czechosowacji. Oznaczao to przecie, ni
mniej ni wicej, eleganckie i dyplomatyczne owiadczenie, e Polska nie m a zam iaru wspiera w tym momencie
polityki Francji i Wielkiej Brytanii wobec III Rzeszy. O koncepcji tzw. Midzymorza, bardzo wanej dla
zrozum ienia przesanek polityki polskiej w latach trzydziestych, spotykamy zaledwie wzmiank przy okazji
omawiania sytuacji Polski po Monachium. A utor zdaje si nie wiedzie, e ju w 1938 r. w Moskwie brano pod
uwag ewentualno porozum ienia z III Rzesz, a w wypowiedziach politykw radzieckich padao okrelenie
czwarty rozbir Polski. Zamieszczona na kocu bibliografia zawiera sporo pozycji cakiem nie zwizanych
z tem atem , natom iast pomija niektre polskie edycje rde dotyczcych polityki zagranicznej oraz monografie.
Towarzysz tem u rozm aite mniejsze i wiksze omyki (take ortograficzne). Tak wic, wbrew autorowi,
gen. Buak-Balachowicz nie zosta wydalony z Polski (s. 67); Polska przeciwstawiaa si powrotowi Habsburgw
na tron wgierski (s. 86); Polska nigdy nie zrezygnowaa z caego lska Cieszyskiego, ktrego nie nazywano
lskiem Zaolziaskim (s. 88); Jaworzyna nie bya i nie jest rezerwatem midzy Z akopanem a omnic
(tame); ydzi nie stanowili wysokiego procentu ludnoci miast w Jugosawii (s. 128); W ielka Brytania uznaa
granic polsko-niem ieck ju podpisujc traktat pokojowy oraz wynikajce z niego decyzje (s. 132); s rnice
w danych o dugoci polskiej granicy morskiej (s. 46 i 184); pogoski o polskiej propozycji wojny prewencyjnej
przeciw Niemcom kryy ju w 1933 r. i nie trzeba byo dokonywa ich odkrycia w 1942 r. (s. 187); po zamachu
majowym nastpiy zmiany w polityce wobec Ukraicw (s. 198); w Polsce bolszewickiego terroru nie utosa
m iano wycznie z Leninem i Dzieryskim (s. 214); wrd kom unistw polskich zamordowanych podczas
czystki w Z SR R byli nie tylko ydzi (s. 215); przesad jest pogld, e Skadkowski (a nie Slawoj-Skadkowski! )
zosta prem ierem dlatego, e nominacj wymusi Rydz-migy na Mocickim byl to przecie kom promis
zawarty midzy dwoma orodkam i sprawowania wadzy (s. 220); rzd polski jesieni 1938 r. nie domaga! si od
Czechosowacji odstpienia lska Cieszyskiego, tylko jego czci, tzw. Zaolzia (s. 225); mobilizacja czechoso
wacka w maju 1938 r. nie zostaa spowodowana, nawet porednio, agitacj Niemcw sudeckich (s. 239); ksika
Jana eby nie przyczynia si, nawet porednio, do udziau Polski w rozbiorze Czechosowacji (s. 139); przy
czenie Zaolzia do Polski wywoao istotne problem y gospodarcze, gdy jego produkcja (nie tylko wgla)
zwikszaa tylko nadm iar towarw na rynku (s. 241); w listopadzie 1938 r. Polska anektowaa nie tylko zupenie
drobne skrawki Spiszu i Orawy, lecz take dziewi innych (tym razem rzeczywicie skrawkw) pogranicznych
ziem sowackich (s. 243); H acha i Chvalkovsky udali si do Berlina 14 m arca 1939 na danie H itlera, a nie
dlatego, e pose niemiecki ukry si w dom u (s. 247); politycy skupieni wok Osuskiego nie ogosili si
rzdem tymczasowym 12 wrzenia 1939 ani te pniej (s. 293); Bene nie mia zamiaru stawa na czele rzdu
czechosowackiego na uchodstwie ani te bra w nim udzia, gdy obj stanowisko prezydenta (s. 294); wrd
emigracyjnych politykw czechosowackich nie panowaa uderzajca harm onia i zgoda (s. 295). List omyek,
a nawet nonsensw (zwaszcza tam, gdzie mowa o czeskich i sowackich politykach) mona jeszcze cign, lecz
to powinno wystarczy dla uzasadnienia tezy, e mamy do czynienia z ksik wybitnie niedba. Miary zego
dopeniaj rozm aite autorskie domysy, co te poszczeglni politycy mogli sdzi, zamierza lub odczuwa, nie
oparte z reguy na rdach. Szczeglne za rozbawienie wywouje osobliwa m ania autora podawania
prawdziwych lub cakiem fantastycznych nazwisk dziaaczy komunistycznych obok pseudonimw lub przy
branych nazwisk, pod ktrymi byli powszechnie znani. Dotyczy to jednak wycznie przypadkw, gdy pierwotnie
byy to nazwiska o ydowskim brzmieniu, poniewa w innych przypadkach (np. Mootow, Stalin, ale take
Grayski) autor okaza si zaskakujco dyskretny.
Rzadko si zdarza, by recenzja ksiki ograniczaa si do spisu wybranych omyek autora. Peny wykaz
bybyjednak zbyt obszerny, a na polemik z rozmaitymi wtpliwymi twierdzeniami brakuje ju miejsca. Pozostaje
wic tylko ostrzec czytelnikw przed lektur.

Jerzy Tomaszewski
Uniwersytet Warszawski
Instytut Historyczny

Janusz S z c z e p a s k i , Spoeczestwo P olski w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku,


O ficyna W ydaw nicza Tow arzystw a O pieki nad Z abytkam i, W arszaw a-P u tu sk 2000, s. 550.

Ksika Janusza S z c z e p a s k i e g o skania do rnych refleksji oraz zadumy nad minionym wiekiem XX.
A utor dal w swoim studium bardzo interesujc poznawczo wizj spoeczestwa polskiego w obliczu najazdu ze
wschodu.
Wykorzysta rozlege, trudno dostpne zasoby archiwalne naszych wschodnich ssiadw: Litwy, Biaorusi,
Ukrainy oraz Rosji. Sign take do zbiorw w Instytucie Polskim w Londynie i tamtejszego M uzeum G eneraa
W adysawa Sikorskiego. Wczeniej przewertowa krajowe czasopimiennictwo i literatur. Jest wic recenzo
wana ksika bardzo bogato wyposaona w swojej warstwie faktograficznej. Oczywicie, nie byo zamiarem
Szczepaskiego napisanie jednej jeszcze ksiki o samej wojnie 1920 r. Jego monografia jest pierwszym, tak
caociowo rzecz traktujcym, omwieniem postaw spoeczestwa caoci ziem Rzeczypospolitej wobec wyda
rze wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920 r. (s. 10). Archiwa Lwowa, W ilna, Grodna, Brzecia, M oodeczna,
a take Moskwy, wspomnianego ju Londynu, Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie oraz Archi
wum A kt Nowych, wreszcie Lublina, Bydgoszczy, Gdaska, Poznania i T orunia posuyy autorowi do odtwo
rzenia sytuacji spoeczno-politycznej kraju zagroonego miertelnym niebezpieczestwem. wiadomie stosowa
ny w ksice term in: wojna polsko-bolszewicka pozwoli autorowi na odcicie si od naduywanego niekiedy
w literaturze okrelenia wojna polsko-rosyjska, ktr ta wojna przecie nie bya.
W ukadzie chronologicznym przedstawione zostay: geneza samej wojny, rnorodno postaw spoecze
stwa oraz stanowisko partii i stronnictw politycznych, nastpnie analiza nastrojw ludnoci Kresw W schodnich
wobec Polski przed ofensyw kijowsk. W najobszerniejszym V rozdziale znalazy rozwinicie sprawy mobilizacji
rzdu i spoeczestwa polskiego w chwili bezporedniego zagroenia inwazj ze wschodu, wkad w wysiek
obronny Warszawy i caej reszty kraju. Nastpne dwa rozdziay zajy dziaania najezdniczej wadzy na okupo
wanych terenach w zestawieniu z postawami tamtejszej ludnoci. Nastpstwom spoeczno-gospodarczym wojny,
a take jej politycznemu spadkowi na obszarach centralnej Polski powicony zosta kolejny rozdzia VIII.
W reszcie rozdzia IX zajy wydarzenia wiodce do zawarcia pokoju, zakoczenie dziaa zbrojnych, problem
tzw. Litwy rodkowej i charakterystyka spoeczestwa ziem pnocno-wschodnich, a take Galicji Wschodniej,
pod polskimi rzdami. Rokowania pokojowe w Rydze oraz ich fina, a nastpnie zakoczenie tej ksiki stanowi
jej ostatni cz. M onografi wyposaono w poyteczny zestaw bibliografii, wykaz skrtw, indeksy osb
i miejscowoci oraz potrzebne bardzo, z uwagi na rezonans midzynarodowy tej osiemnastej z najwaniejszych
bitew caego wiata, streszczenie w jzyku angielskim.
O aspektach militarnych wojny 1920 r. napisano wiele. Take Szczepaski posiada w swoim dorobku cenne
publikacje powicone tej wojnie. Tutaj natom iast gwnym celem badawczym byo przedstawienie stosun
ku spoeczestwa w jego caym zrnicowaniu spoleczno-narodowociowo-wyznaniowym do Rosji sowietw.
I trzeba powiedzie, na samym pocztku rozwaa recenzenta, e zam iar ten zosta zrealizowany, ku satysfakcji
czytelnika.
Konstrukcja ksiki jest jednym z moliwych do przyjcia wariantw budowy duej caoci. U kad proble
mowy oparty na chronologii wydarze jest czytelny, nie powoduje te nawrotw i powtrze. Rzecz zostaa

You might also like