Pawe Rzewuski

WIELCY ZAPOMNIANI
DWUDZIESTOLECIA
cz I
Autor:
Pawe Rzewuski

Redakcja:
Micha Przeperski

Korekta:
Mateusz Witkowski

Skad i amanie:
Mateusz Witkowski,
Micha Turajski

Projekt okadki:
Micha Turajski

All rights reserved.

Copyright 2012 by
PROMOHISTORIA Micha wigo,
Bytom 2012

e-mail: redakcja@histmag.org
www: http://histmag.org

ISBN: 978-83-934630-0-8
Wydanie elektroniczne

Ksika dostpna w sprzeday w przystpnej cenie. Wersj

elektroniczn kupisz na stronach portalu Histmag.org. Jeli
korzystasz z publikacji z naruszeniem praw autorskich,
zachcamy do zakupu oryginau i wsparcia jej twrcw.
 Spis treci
Przedmowa 7
Stefan Grabiski polski Edgar Allan Poe 9
Franc Fiszer Sokrates Warszawy 14
Alfred Tarski twrca definicji prawdy 19
Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski poezja, szabla i wdka 25
Jan ukasiewicz logik nieklasyczny 33
Aleksander Wat i jego Bezrobotny Lucyfer 37
Kazimierz Dbrowski (anty)psychiatra 42
Zula Pogorzelska urocze zjawisko 47
Kazimierz Ajdukiewicz twrca definicji znaczenia 51
Bibliografia 56

5
 PRZEDMOWA
D wudziestolecie midzywojenne jest niezwykym okresem w historii
Polski. Pastwowo odrodzona po 123 latach zaborw bya dla
wczesnych Polakw niezwyk wartoci. Wspczenie stanowi ona
przedmiot dumy, ale jednoczenie dugotrwaych sporw ideowych. Dlaczego
polska demokracja parlamentarna okazaa si niewydolna? Czy pastwo
autorytarne po przewrocie majowym moe by stawiane za wzr
wspczesnej demokratycznej Polsce? W kocu, czy polsk polityk i ideologi
wci rzdz trumny dwch wielkich mw stanu: Romana Dmowskiego
i Jzefa Pisudskiego? Pytania te s ogromnie interesujce i niejednokrotnie
stawialimy je na amach portalu Histmag.org. Tym razem jednak przyszed
czas na inne spojrzenie na lata 1918-1939.
Lata dwudzieste i trzydzieste to niezwyky czas dla polskiej nauki,
literatury, teatru i filmu. Dziedziny te rozkwity w sposb bezprecedensowy.
Do dzi za najwiksze dziea polskiej poezji uchodz wiersze skamandrytw,
agarystw czy polskich futurystw. Filozoficzna szkoa lwowsko-warszawska
naleaa wwczas do cisej czowki wiatowej nauki i prowadzia oywion
wymian myli z orodkami badawczymi z Europy Zachodniej. Tym
dziwniejsze wydao nam si, e wielkie postaci nauki i kultury z tego okresu
s dzi niekiedy zupenie zapomniane. W szkoach nie uczy si ani o Stefanie
Grabiskim, ani o Francu Fiszerze, ani o Alfredzie Tarskim. Bolesaw
Wieniawa-Dugoszowski znany jest jedynie jako najwikszy polski bon vivant.
Jan ukasiewicz stoi smtnie na kolumnie w Bibliotece Uniwersytetu
Warszawskiego, ale niewielu studentw zdaje sobie spraw czyje oblicze
mijaj wchodzc midzy biblioteczne pki. Aleksander Wat bywa od biedy
wspominany jako jeden z komunizujcych poetw, ale Polacy zapytani na
ulicy mieliby o nim do powiedzenia mniej wicej tyle ile o Kazimierzu
Dbrowskim. Ogldnie mwic, niewiele. Ich los dziel Zula Pogorzelska
i Kazimierz Ajdukiewicz. Postanowilimy to zmieni.
Pawe Rzewuski podj si przedstawienia czytelnikom sylwetek
niezwykych przedstawicieli polskiej nauki i kultury. Ich postaci stanowi

7
dowd na to, e z II RP moemy by dumni, a jednoczenie pokazuj, e
wybitne jednostki potrafi pokonywa nawet najtrudniejsze przeszkody
w drodze do osignicia wyznaczonego celu. Nie wszystkie przedstawione
opowieci kocz si happy endem. Wszystkie natomiast s prawdziwe.
Inspiruj i ucz historii w niesztampowy sposb. Gorco zachcam do lektury!

Micha Przeperski

8
 Stefan Grabiski polski
Edgar Allan Poe
J eden z prekursorw polskiej powieci fantastycznej, przez
znawcw okrelany polskim Edgarem Allanem Poe. Jego
opowiadania potrafi trzyma w napiciu do ostatniej strony,
w nie mniejszym stopniu ni dziea autora Zotego uka.
Atmosfera grozy, ktr stworzy w swoich pracach Stefan
Grabiski, moe na dugo udzieli si czytelnikowi.

Ksi polskiej powieci grozy

przyszed na wiat w roku 1887 we wsi ki
pod miastem Sambor, lecym dzisiaj na
terenie Ukrainy, w rodzinie inteligenckiej.
Kiedy umar ojciec Stefana, Dionizy
Grabiski, jego rodzina przeniosa si do
Lwowa, gdzie przyszy pisarz ukoczy
liceum bernardyskie. Nastpnie rozpocz
studia na Uniwersytecie Lwowskim. Podczas
nauki na wydziale polonistyki ksztaci si
zarwno w filologii polskiej, jak i klasycznej,
midzy innymi u Stanisawa empickiego,
ktry pniej zosta jednym z prominentnych
przedstawicieli filozoficznej szkoy lwowsko-warszawskiej. Warto przypomnie
Grabiskiego: posta nietuzinkow, cho dzisiaj ju zapomnian.

Samotnik ze Lwowa

Jak podaje Krzysztof Varga w swoim eseju Kochanek upiorw,

Grabiski ju od wczesnego dziecistwa odznacza si wyjtkowo sabym
zdrowiem. Sytuacj pogorszya jeszcze grulica, na ktr zachorowa w czasie

9
studiw. Jako e by sabowity, trzyma si na uboczu. Czciej zdarzao mu
si zatopi we wasnych mylach, ni uczestniczy w yciu towarzyskim
studenckiej braci. Bez wtpienia wpyw na jego ycie i twrczo mia pewien
nieszczliwy wypadek. Ot zdarzyo si, e zosta zraniony pirem przez
jednego ze szkolnych kolegw. Okaleczon rk opanowao zakaenie
i przyszemu pisarzowi na serio grozia amputacja. Sytuacj uratowa jednak
znachor spod Tarnopola, ktry podobno mia wypali ran soczewk
dwuwypuk. Bardzo prawdopodobne, e bezporednie zagroenie ycia
i bliskie dowiadczenie mierci odcisno pitno na twrczoci naszego
bohatera.
Grabiski by a do ostatnich chwil ycia osob niezwykle religijn,
wychowany w wierze greckokatolickiej przeszed pniej na obrzdek rzymski.
Cae swoje ycie traktowa w niezwykle mistyczny sposb, a gwn rol
odgrywaa w nim walka dobra ze zem, ktrej by w pewnym sensie
wiadkiem i zarazem uczestnikiem. Due znaczenie miay dla niego zarwno
ludowe wierzenia, jak i modlitwy oraz rnego rodzaju obrzdy. Takie
pojmowanie ycia na co dzie miao odzwierciedlenie w jego twrczoci. wiat
wykreowany przez Grabiskiego jest peen nadnaturalnych zdarze, wyrokw
losu i demonw, w czym niezwykle przypomina ten z poezji Bolesawa
Lemiana.
Epoka, w ktrej Grabiski osign intelektualn dojrzao, bya
czasem nie tylko przemian politycznych, takich jak chociaby rewolucja 1905
roku. Wielkie znaczenie miay take zmiany w kulturze tamtego okresu. Nurt
neoromantyzmu, zwany w polskiej historii literatury okresem Modej Polski,
charakteryzowa si zwrotem ku mistycyzmowi w literaturze i poezji,
czerpaniu z wierze ludowych oraz fascynacji wiatem przyrody. Wszystko to
byo znamienne dla takich wybitnych twrcw, jak Leopold Staff, Jan
Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer czy wspomniany ju Lemian.
Rwnie u Grabiskiego odnale mona zaciekawienie wiatem
nadprzyrodzonym, spirytualizmem i demonologi. W Demonie ruchu,
jednym z jego sztandarowych dzie, wiat zaludniony jest przez niezliczon
ilo ronego rodzaju stworw, pochodzcych gwnie z mitologii pogaskich.
Trzy powysze czynniki stay si decydujce dla twrczoci modego
nauczyciela gimnazjalnego. One wanie przyczyniy si w duej mierze do
tego, e jego proz przesyca mistycyzm i wiara w tajemne siy.

10
Demon ruchu

Pierwszymi zbiorami nowel autorstwa Grabiskiego byy

W promykach wiary i Wzgrze r. Trzeba uczciwie przyzna, e nie
odznaczaj si one ani nazbyt nowatorskim podejciem do tematu, ani
szczeglnie eleganck form literack. Przeomowym dzieem sta si
natomiast dla Grabiskiego wydany w roku 1919 Demon ruchu. Dziki
niemu autor od razu zyska spory rozgos. Grabiski zastosowa w nim
ciekawy zabieg podporzdkowania wszystkich opowiada jednemu motywowi
przewodniemu kolei. Na pocztku XX wieku pocig by wanym rodkiem
transportu, fascynowa zarwno artystw, jak i ludzi niezaangaowanych
w tworzenie sztuki. Wielkie elazne machiny, rozwijajce olbrzymie jak na
owe czasy prdkoci, dziaay na wyobrani. Wystarczy wspomnie
o hipermodernistycznych wizjach polskich futurystw, spord ktrych warto
wymieni Brunona Jasieskiego czy Stanisawa Modoeca. Mia wic
Grabiski dobre towarzystwo.
Wielotonowe elazne machiny wywouj groz. Zwyka z pocztku
historia podry przeradza si w splot przedziwnych wypadkw. Grabiski
fascynowa si ide ruchu i cigej przemiany. Intelektualnym rdem takich
inspiracji by niewtpliwie francuski filozof Henri Bergson. Zgodnie z jego
myl istnie oznacza podlega zmianie. Istota ludzkiego ycia wie si
w takim wypadku z cigym ruchem. Im szybsze s zmiany, tym bardziej
autentyczne jest przeycie. Bezruch jest nieprawdziwy i sztuczny, gdy jedyn
rzeczywistoci jest to, co si zmienia. Mistyczny ruch uosabiany przez pocig
nadawa niezwykle ciekawy rys nowelom Grabiskiego. Pisarz poczy tym
samym dwa, do skrajne sposoby mylenia. Pierwszy zakorzeniony by
jeszcze w uduchowionym i w pewnym sensie magicznym okresie
modopolskim, podczas gdy drugi by pnomodernistyczny. Te dwa nurty
zlewaj si w prozie Grabiskiego w jedno. Z jednej strony, wiat jest peen
wytworw techniki, elaznych pocigw, ktre mkn po torach dziki
geniuszowi ludzkiemu, a z drugiej w lokomotywach yj demony, ktre mog
w kadej chwili przej maszyn i sprowadzi mier na pasaerw albo
zmusi ich do zrobienia tego, czego normalnie by nie zrobili. Opanowane
przez demona pocigi staj si bram do innych wymiarw lub przemieniaj

11
pasaerw w mordercw. Ogniomistrz z jednej strony ksztaci si w chemii
i fizyce, aby jak najskuteczniej gasi ogie, a z drugiej studiuje mitologi, aby
zdoby jak najdokadniejsz wiedz o ywioakach ognia.
W Demonie ruchu znajdzie zatem czytelnik historie niezwyke.
W opowiadaniu Dziwna stacja pasaerowie zostaj wessani przez tajemnicz
si na stacji, nieistniejcej na adnej z map. W noweli W przedziale gwny
bohater zostaje opanowany przez nadnaturaln moc, ktra pcha go do
zrobienia rzeczy, jakich normalnie nie odwayby si zrobi. Podobnie dzieje
si w opowiadaniu tytuowym. Z kolei w utworze pt. Sygna martwy drnik
nadaje sygna alarmowy. W opowiadaniach Grabiskiego podrni nie maj
szczcia, padaj ofiar rozgrywek si wyszych i niekiedy, na przykad
w lepym torze, znikaj bez wieci. Czasami zostaj uwizieni na zawsze
w pocigu-widmie, jak stao si to np. w noweli Gucha przestrze.
Grabiski poczy w swojej pracy szczegowo oddany wiat fizyczny
z gbi oraz wielowymiarowoci psychiki bohaterw. Wykreowane przez
niego postacie podlegaj niezwykym przemianom. Czsto stosuje narracj
wewntrzn, oddajc przeycia bohaterw, ich wtpliwoci i metamorfozy.
Jednoczenie stara si przedstawi jak najdokadniej wiat przyrody, tym
samym przybliajc si do ideaw dziewitnastowiecznego naturalizmu
i charakterystycznego dla tego nurtu surowego opisu wiata.

Smutny koniec

Chocia nie a tak dobre, jak wczeniejsze, niektre pniejsze opowiadania

rwnie zasuguj na uwag. Do najwaniejszych naley Problemat Czelawy,
o czowieku, ktrego poczucie tosamoci rozpado si pewnej nocy jak domek
z kart. Szanowany profesor Czelawa odnajduje w swoim ku sobowtra, tyle
tylko, e brudnego i pijanego. W taki sposb zaczyna si przeraajca historia.
Z dnia na dzie spokojny wiat profesora obraca si bowiem w gruzy. Rwnie
ciekawe s opowiadania Grabiskiego, ktrych osi staje si ywio ognia, jak
chociaby tragiczna histora z noweli Czerwona Magda, o fatum cicym na
tytuowej bohaterce. Za wyjtkowy sukces mona uzna opowiadanie
Kochanka Szamoty z tomu Niesamowite opowieci. Historia ducha
kochanki, odwiedzanego przez wielbiciela, zostaa zekranizowana w roku 1927.
Fatum, ktrego Stefan Grabiski obawia si przez cae ycie, dopado

12
go w 1936 roku we Lwowie, gdzie umar na grulic. Przed mierci napisa
jeszcze trzy powieci: Salmadr, Cie Bafometa i Wysp Itongo. Gwn
rol gray w nich walka dobra ze zem i kult diaba. Nie spotkay si one
jednak z entuzjastycznym przyjciem czytelnikw.
Cho nie wszystkie dziea Grabiskiego maj rwnie wysoki poziom,
a s pord nich i takie, ktrych nie warto nawet bra do rki, mona go
uzna za ojca polskiej fantastyki. Jego nowatorska twrczo bya niezwykle
interesujcym poczeniem modernistycznej fascynacji technik i zdobyczami
nauki oraz, wci odgrywajcym wan rol, mistycznym nastrojem Modej
Polski. Do dzi jego twrczo znajduje sobie licznych nowych fanw.

Bibliografia twrczoci Stefana Grabiskiego:

Z wyjtkw. W pomrokach wiary (1909) (zbir opowiada)

Na wzgrzu r (1918) (zbir opowiada)
Demon ruchu (1919) (zbir opowiada)
Szalony ptnik (1920) (zbir opowiada)
Niesamowita opowie (1922) (zbir opowiada)
Ksiga ognia (1922) (zbir opowiada)
Salamandra (1924) (powie)
Cie Bafometa (1926) (powie)
Klasztor i morze (1928) (powie)
Namitno (1930) (zbir opowiada)
Wyspa Itongo (1936) (powie)

13
 Franc Fiszer Sokrates
Warszawy
N igdy niczego nie napisa, w swoim dugim yciu nie
przepracowa ani jednego dnia i do samego koca by na
utrzymaniu przyjaci. A jednak uwielbiaa go caa intelektualna
Warszawa. Nazywano go Sokratesem Warszawy.

ywot i dzieje filozofa

Franc Fiszer przyszed na

wiat w roku 1860 w rodzinnej
posiadoci awy i Goworki.
Wyksztacenie zdobywa w zgodzie
z klasycznym modelem: najpierw
gimnazjum, a nastpnie uniwersytet
w Lipsku, gdzie studiowa filozofi.
W okresie studiw pienidze nie
stanowiy dla niego problemu. Jego
niegospodarno i niefrasobliwo
w obchodzeniu si z groszem bya
wrcz legendarna, z czego zwyky
wynika rne ekscesy. Z tego czasu
pochodzi anegdota o wynajciu przez
Fiszera goca, aby ten przychodzi na
wykady jednego z profesorw, tym
samym zapewniajc minimalne audytorium (dwoma pozostaymi uczestnikami
byli Fiszer i jeszcze jeden Polak).
Niestety, filozoficzny geniusz fatalnie radzi sobie ze sprawami
materialnymi. W 1883 roku, kiedy umar jego ojciec, Fiszer przej po nim cay
majtek. Jednak ju na pocztku XX wieku z wielkiej fortuny pozostay tylko

14
resztki. Jednym z licznych przykadw jego swawolnego stylu ycia w tym
okresie bya sawetna wyprawa do Parya. Fiszer zaprosi wwczas grup
znajomych na wyjazd, ktrego koszty mia w caoci pokry. Szumna
wyprawa skoczya si jednak w karczmie pod Wocawkiem, gdzie cae
towarzystwo osiado na kilka tygodni. Pienidzy nie starczyo ju niestety na
odwiedziny w stolicy Francji.
Do Warszawy Fiszer przyby na pocztku XX wieku, by przesiadywa
w kawiarniach i y na utrzymaniu znajomych. Wbrew pozorom wiele osb
poczuwao si do zapewnienia opieki Francowi i dbania o niego. W panteonie
dobroczycw mona znale takie osobistoci, jak hrabia Gucio Potocki,
Ludwik Przysiecki, Antoni Sonimski, Wadysaw Tatarkiewicz, Jzef
Sieciski, Bolesaw Lemian czy Julian Tuwim. Wszyscy oni, przynajmniej
przez pewien czas, utrzymywali Franca Fiszera i fundowali mu dugie
kawiarniane godziny.

Sokrates kawiarni

Od 1900 roku Franc Fiszer przesiadywa w rozlicznych warszawskich

lokalach. Bywa w Ujazdowskiej, Astorii, Oazie, no i oczywicie
w legendarnej Ziemiaskiej, ktra staa si jego drugim domem. Myliby si
jednak ten, kto by sdzi, e Fiszer przychodzi do kawiarni tylko ze wzgldu
na bahe rozrywki. Miedzy kaw a wdk, midzy ledziem a faworkiem
toczyy si powane filozoficzne dysputy o wakich sprawach. Franc, jako
czowiek gruntownie wyksztacony, znajcy kilka jzykw, zapalony czytelnik
(jedn ksik czyta zazwyczaj przez noc), skupia wok siebie intelektualn
elit stolicy. Nie przeszkadzao mu to jednoczenie wykazywa si niezwyk
ignorancj w wielu kwestiach, ktre autorytatywnie odrzuca jako mao
istotne.
Poza wybitnymi poetami i literatami przedwojnia, takimi jak
Przybyszewski, Boy-eleski czy Gaczyski, Fiszer spotyka si z filozofami
szkoy lwowsko-warszawskiej. Dyskusje prowadzili z nim Leniewski, Tarski,
Tatarkiewicz, Twardowski i Kotarbiski. Wykazywa due zainteresowanie
ontologi i epistemologi. To wanie dziki niezwykym rozmwcom na
ppitrze Ziemiaskiej dochodzio czsto do sporw o Boga, prawd czy
o istot bytu.

15
 By osob niezwykle czarujc i dentelmenem w kadym calu.
Zawsze stara si w odpowiedni sposb zabawia otoczenie i jednoczenie
dba o dobry humor towarzystwa. Kiedy zachodzia taka potrzeba, stara si
pomc, jak tylko mg. Mia nielichy apetyt, czego wiadectwem bya jego
potna figura oraz dobra znajomo rozmaitych wykwintnych potraw.

Trujca broda

Chocia nie napisa ani jednej ksiki, nigdy nie peni adnej suby
cywilnej ani wojskowej i nie przepracowa te ani jednego dnia, zapisa si
w pamici wielu ludzi wyraniej ni niejeden profesor czy pisarz. Gwn rol
w narodzinach jego legendy odegray w tym wypadku anegdoty,
przekazywane najczciej w formie ustnej. Z olbrzymiego ich zbioru postaram
si przedstawi te najbardziej reprezentatywne, ktre najlepiej przybli posta
Franca Fiszera. Czytelnikw poszukujcych wikszej iloci dykteryjek odsyam
do fenomenalnej biografii Fiszera pira Romana Lotha zatytuowanej Na rogu
wiata i nieskoczonoci. Wspomnienia o Franciszku Fiszerze.
Fiszer nie lubi sportu, poniewa kci si on z jego yciow filozofi.
Jednak pewnego razu przypadkowo spotka sawnego sportsmena:

(Fiszer) Czym si ten go zajmuje?

(ssiad) To synny olimpijczyk, lekkoatleta.
(Fiszer) A dokadnie?
(ssiad) Biega.
(Fiszer) A w ktra stron?

Jako filozof, Fiszer stara si rwnie przedstawi odpowiednie dowody na

potwierdzenie swoich tez. Podczas jednej z dyskusji Edward Soski chcia go
przekona o istnieniu celowoci w wiecie. Wtedy Fiszer mia mu
odpowiedzie: Panie Edwardzie! Gdyby jaka celowo naprawd istniaa
w obiektywnym wiecie, to przecie dawno ju pierwsza lepsza cega byaby
spada z dachu i zabia pana, eby mnie pan nie nudzi.
Podobne sytuacje miay miejsce podczas licznych dyskusji na temat
istnienia osobowego Boga. W sytuacji, kiedy przeciwnik radzi sobie

16
z wytoczonymi przez Fiszera argumentami, ten w pewnym momencie
owiadcza, e zaraz poda argument, ktry ostatecznie rozstrzygnie spr na
jego korzy. Po teatralnej pauzie grzmia: Daj wam moje sowo honoru, e
nie ma osobowego Boga! Niewykluczone zreszt, e za taki stan rzeczy
odpowiada pewien ksidz. Mia on, zgodnie z relacj samego Fiszera, bra go
na kolana i mwi: Pamitaj, dziecko, e Boga nie ma, jest tylko Wolter.
Jakkolwiek Fiszer stara si by czowiekiem penym taktu
i zachowywa si w jak najelegantszy sposb, niekiedy zupenie mu to nie
wychodzio (chocia przyjaciele i znajomi wiele mu wybaczali). Do szczeglnie
zabawnych sytuacji dochodzio na pogrzebach. Dobry przykad stanowi
historia ostatniej drogi pewnego prawnika, znanego z przenikliwoci
i niezwykej intuicji. W trakcie ceremonii Fiszer szeptem zwrci si do
stojcego obok przyjaciela: Ciekawe, dlaczego on to zrobi? Z kolei innym
razem, ju podczas marszu za trumn, gosem, ktry tylko z zaoenia by
szeptem, zapyta swojego towarzysza, czy na pewno id za odpowiedni
trumn, bowiem nie chciaby si pomyli.
Rwnie zabawne wpadki przydarzay si Fiszerowi podczas rozmw
z kobietami. Pewnego razu, po wyjtkowo nieudanej sztuce teatralnej ostro
skrytykowa zarwno samo dzieo, jak i jego autora, nie wiedzc, e jego
rozmwczyni jest ona twrcy sztuki. Wziwszy do rk jej do i zoywszy
pocaunek, jak podaje Sonimski, mia powiedzie: askawa pani, gdybymy
byli teraz sami we dwoje w lesie, udusibym pani i nie byoby gafy!
Po filozofii i (dobrym) towarzystwie na trzecim miejscu wielkich
mioci Fiszera uplasowao si jedzenie. Rzecz jasna, rwnie na ten temat
zachowao si wiele anegdot i bon motw jego autorstwa.
Pewnego razu Fiszer zosta zaproszony na obiad, za obok niego
siedzia pewien niezwykle szanowany ichtiolog. Czowiek ten,
najprawdopodobniej zirytowany pewnoci siebie Franca i jego cigymi
popisami erudycji, postanowi zada mu pytanie ze swojej dziedziny
badawczej.

(Ichtiolog) A wie pan do jakiej rodziny nale ledzie?

(Fiszer) Prosz pana, led naley do rodziny przeksek.

17
Innym za razem po obiedzie u Iwaszkiewiczw zapytany, jak byo, odpar
tubalnym gosem: Na deser pokazano nam dzieci.
Z jedzeniem ma rwnie wiele wsplnego pewna, w gruncie rzeczy
tragiczna, historia. Fiszer uywa do pielgnacji swojej gstej brody pomad
i rnego rodzaju smarowide. Ich skad raczej nie wskazywa na inne
wykorzystanie ni opisane na etykiecie. Fiszer mia zwyczaj ucina sobie
drzemk po sutym obiedzie, ktrego resztki zostaway mu na og na brodzie.
Pewnego razu, gdy spa, may salonowy piesek postanowi poczstowa si
jedzeniem zapltanym w brod. Biedny zwierzak, zjadszy mimo woli rwnie
troch specyfiku, ktrego Fiszer uy w celach pielgnacyjnych, rycho zdech.

***

Fiszer umar 9 kwietnia 1937 roku. Wiadomo o jego mierci szybko

rozniosa si po intelektualnej Warszawie. Wielu z jego znajomych byo
wicie przekonanych, e nekrolog jest kolejnym dowcipem Franca, a cao
zostaa zorganizowana dla zabawy. Zmar na skutek udaru mzgu, ktry
dopad go 6 kwietnia, do ostatnich chwil zachowa wiadomo. Odszed,
recytujc Albatrosa Baudelairea, nakazawszy uprzednio, aby w adnym
wypadku nie wzywa ksidza.

18
 Alfred Tarski twrca
definicji prawdy
S zkoa lwowsko-warszawska bya najwikszym osigniciem
polskiej myli filozoficznej w historii. Willard van Orman
Quine, jeden z najwaniejszych filozofw analitycznych XX
wieku, po zakoczeniu edukacji na Harvardzie wybra si do
Polski, poniewa tylko tam umiano wykada logik. Jedn z osb,
ktre mu to umoliwiy, by polski logik, Alfred Tarski.

Fakt istnienia filozoficznej szkoy lwowsko-warszawskiej nie zachowa

si w wiadomoci Polakw nieatwo jest dzi znale osob, ktra wie, kim
by Alfred Tarski. Jest to tym bardziej zaskakujce i smutne, e na Zachodzie
cieszy si on du popularnoci, zarwno jako logik, jak i matematyk.

Historia pewnego logika (cz. I)

Alfred Tarski urodzi si w roku 1901 jako Alfred Tajtelbaum. By

synem ydowskiego kupca. Jego rodzina naleaa do warszawskich elit,
w dosy niecodzienny sposb czc asymilacj z kultywowaniem ydowskiej
tradycji. May Alfred otrzyma gruntowne wyksztacenie lingwistyczne, dziki
czemu w wieku dwunastu lat przetumaczy opowiadanie W ostatni godzin
Hugona Gerlacha. Studiowa rwnie Tor i jzyk hebrajski. Jako syn ludzi
inteligentnych i powaanych w rodowisku, zosta wysany do Szkoy Ziem
Mazowieckich przy ulicy Kolanowej, gdzie zdoby staranne wyksztacenie
w ramach wszystkich obowizujcych w tamtym czasie przedmiotw. Byy to
midzy innymi prawo, acina i logika, a take, najprawdopodobniej, greka.
Tarski ju na etapie gimnazjalnym pokaza si jako ucze wybitny i ywo
zainteresowany otaczajcym go wiatem.
Zajcia akademickie ruszyy w niepodlegej Polsce w roku 1919.
Wwczas wanie Tarski rozpocz studia biologiczne, co byo zgodne z jego

19
zainteresowaniami, gdy ju od najwczeniejszych lat pasjonowaa go botanika.
Studiowaby najprawdopodobniej z sukcesem t wanie dyscyplin, gdyby
nie Stanisaw Leniewski, ktry przekona go do podjcia bada nad logik.
To gwnie za jego spraw Tarski rozpocz prace nad teori mnogoci
i powici swj umys naukom matematyczno-logicznym. Uczy si u takich
saw, jak Jan ukasiewicz czy Wacaw Sierpiski. Doktorat otrzyma w roku
1924 za prac O wyrazie pierwotnym logiki i a do roku 1939 pracowa
w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Rwnoczenie dorabia
w rnego rodzaju szkoach, midzy innymi w elitarnym liceum im. Stefana
eromskiego.
Na okres przed drug wojn wiatow przypada czas nasilenia si
nastrojw antysemickich. Tarski jeszcze przed apogeum niechci wobec
ydw postanowi zmieni nazwisko na polskie oraz przej na katolicyzm
(miao to jedynie na celu popraw wizerunku, poniewa do koca ycia
pozosta ateist). Decyzja ta nie przyniosa jednak oczekiwanych przez niego
rezultatw. Z jednej strony bowiem odwrcia si od niego rodzina, cay czas
kultywujca star wiar i tradycj, a z drugiej nie obroni si przed szykanami
o podou antysemickim poniewa by ydem, straci posad w eskim
gimnazjum. O ile przejcie na katolicyzm miao raczej podoe
konformistyczne, o tyle wybr narodowoci ju nie. Alfred Tarski przez cae
ycie czu si Polakiem i nawet na emigracji podkrela swoje pochodzenie.
Do koca ycia w jego domu mwiono po polsku.

Historia pewnej logiki (posypanej kokain)

Alfred Tarski mia niezwykle bogate i interesujce ycie, jednak

blednie ono przy jego dokonaniach naukowych. Poniewa zawsze chcia
pracowa na wysokim poziomie i z otwartym umysem, zaywa albo
amfetamin, albo Kole Aster, czyli mieszanin kokainy i kofeiny. Wielokrotnie
pracowa, podobnie jak Witkacy, pod wpywem tych substancji.
Pod enigmatyczn nazw paradoks Banacha-Tarskiego kryje si
jedna z najdziwniejszych historii matematycznych XX wieku. W roku 1924
Tarski wesp z wybitnym lwowskim matematykiem Stefanem Banachem
opublikowa artyku O rozkadzie zbiorw punkw na czci odpowiednio
przystajce. Autorzy zwrcili w nim uwag na to, i wedle zasad teorii

20
mnogoci mona podzieli dowoln kul (np. pik do tenisa) na skoczon
ilo czci i uoy z nich kul dowolnej wielkoci (np. Ziemi). Cao
wywodu bya niesprzeczna z aksjomatyk teorii mnogoci. Wok paradoksu
rozszalaa si burza. Z pocztku wydawao si, e jest to kolos stojcy na
glinianach nogach, wspierajc si na jednym z najbardziej kontrowersyjnych
aksjomatw, sformuowanym przez wybitnego niemieckiego matematyka
Georga Cantora aksjomacie wyboru. Kiedy odkryto teori mnogoci,
wymagaa ona usystematyzowania zawartych w niej treci. W tym celu inny
niemiecki matematyk, Ernest Zermelo, sformuowa aksjomaty teorii mnogoci.
Postuluj one istnienie zbiorw okrelonych przez definiujce je warunki.
Istnieje jednak jeden aksjomat o odrbnym charakterze aksjomat wyboru,
ktry gosi moliwo sformuowania zbioru zawierajcego dokadnie po
jednym elemencie z kadego zbioru, nalecego do niepustych zbiorw
rozcznych. Cze matematykw nie chciaa zaakceptowa paradoksu, do
ktrego prowadzia zgoda na przyjcie tego aksjomatu. Wtpliwoci rozwia
jednak austriacki logik Kurt Gdel, kiedy w 1938 roku udowodni jego
niesprzeczno.
Zasugi Tarskiego dla teorii mnogoci s nie do przecenienia. Wiele ze
swoich prac powici wanie tej dziedzinie matematyki i znacznie przyczyni
si do jej rozwoju. Izraelski matematyk, Azriel Levy, mia nawet powiedzie,
e Tarski jest w swoich pracach podobny do Mojesza, bowiem przeprowadza
ludzi ku nowej ziemi. Jednak Tarski zajmowa si nie tylko matematyk.
Rwnie znaczce sukcesy odnosi w dziedzinie logiki i filozofii sformuowa
semantyczn definicj prawdy. Definicja prawdy jest w filozofii niezwykle
problematyczna. Pozornie mogoby si wydawa, e nie powinno by
wikszego kopotu z jej sformuowaniem. Jednak nic bardziej mylnego.
W dyskursie filozoficznym wymienia si trzy rne propozycje dotyczce
sposobu jej definiowania. Po pierwsze, mwi si o definicji korespondencyjnej,
goszcej, i zdanie jest prawdziwe wtedy, gdy istnieje fakt, ktry mu
odpowiada. Drugi wariant stanowi definicja koherencyjna, zgodnie z ktr
zdanie jest prawdziwe wtedy, gdy jest ono prawdziwe wewntrz jakiego
systemu. W kocu istnieje take definicja pragmatyczna, wskazujca, e zdanie
jest prawdziwe wwczas, gdy jest uyteczne. Tarski sformuowa czwart
moliwo, ograniczon jednak do jzykw sformalizowanych, m.in. zapisu
kwantyfikatorowego [np. /x (K(x) S(x)), czyli co w rodzaju: kady kot jest

21
ssakiem]. Z punktu widzenia jzyka potocznego, semantyczna definicja
prawdy niczego nie wnosi. Dziaa bowiem jedynie tam, gdzie istniej
wieloznacznoci. Rzeczona definicja wyglda w nastpujcy sposb: zdanie
nieg jest biay jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy nieg jest biay.
W tej rwnowanoci szczeglnie istotne jest to, e zdanie pierwsze jest
zapisane w cudzysowie. Po prawej stronie znajduje si zdanie, natomiast po
lewej nazwa tego zdania. Poniewa taka wykadnia niczego jeszcze nie wnosi,
trzeba przeformuowa zapis na tak zwan konwencj T, czyli X jest
prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy p. Tutaj najlepszym wyjciem jest
oddanie gosu samemu Alfredowi Tarskiemu:

Kad tak rwnowano (gdzie p zastpimy dowolnym zdaniem, do

ktrego sowo prawdziwy si odnosi, X za zastpimy nazw zdania) nazywa
bdziemy rwnowanoci postaci (T). Teraz dopiero moemy sprecyzowa
warunki, w ktrych uycie sowa prawdziwy oraz jego definicj bdziemy
uwaa za trafn z merytorycznego punktu widzenia: pragniemy uywa
terminu prawdziwy w taki sposb, aby mona byo stwierdzi wszystkie
rwnowanoci postaci T definicj prawdy bdziemy za uwaa za trafn,
jeli wszystkie te rwnowanoci z niej wynikaj. Podkreli trzeba, e ani
samego wyraenia T (ktre nie jest zdaniem, a jedynie schematem zdania), ani
adnego poszczeglnego podstawienia schematu T nie mona uwaa za
definicj prawdy. Moemy jedynie powiedzie, e kada rwnowano postaci T
uzyskana przez zastpienie p okrelonego zdaniem, a X nazw tego zdania,
uwaamy za czstkow definicj prawdy, wyjaniajc, na czym polega
prawdziwo tego konkretnego zdania. Oglna definicja prawdy musi by
w pewnym sensie logiczn koniunkcj wszystkich takich czstkowych definicji.

Definicja Tarskiego rozwizywaa wiele problemw na poziomie

jzykw sformalizowanych. Do sztandarowych naley antynomia kamcy,
z ktrym ma kopot klasyczna definicja prawdy:

Zdanie na dole jest prawdziwe.

Zdanie na grze jest faszywe.

22
W myl rozwizania Tarskiego terminy prawdziwy i faszywy
w powyszych zdaniach odnosz si do rnych poziomw. W zdaniu drugim
termin faszywy naley do metajzyka, czyli do takiego, ktry mwi o jzyku
potocznym, zatem do jzyka zdania pierwszego. Std te paradoks kamcy
okazuje si po prostu pomyleniem poziomw interpretacyjnych.
Semantyczna definicja prawdy odegraa wan rol w wiecie
matematyki i logiki. Komentowano j ywo w Wiedniu, a cz czonkw
szkoy wiedeskiej, jak np. wybitny niemiecki logik Rudolf Carnap, przyja j
i staraa si propagowa.

Historia pewnego logika (cz. II)

W roku 1930 ambicja Tarskiego zostaa wystawiona na cik prb.

Wbrew oczekiwaniom nie dosta nowoutworzonej katedry na Uniwersytecie
Jana Kazimierza we Lwowie. Zamiast niego obj j inny matematyk,
prywatnie przyjaciel Witkacego, Leon Chwistek. Niepocieszony Tarski uda si
do Wiednia, gdzie postanowi rozpatrywa problemy rozwaane w szkole
wiedeskiej. Nad Dunajem znajdowa si wwczas prawdziwy intelektualny
tygiel filozoficzny, a Tarski mia tam okazj dyskutowa ze wspomnianymi ju
wczeniej Carnapem i Gdelem.
Arthur Bertrand Russell mia kiedy powiedzie o swoim trzytomowym
dziele (ktrego wspautorem by Alfred North Whitehead) Principia
Mathematica, e tylko pi osb przeczytao je w caoci, z czego troje to
Polacy. Tarski by jednym z nich. Praca Russella, podobnie jak dzieo modego
Ludwika Wittgensteina Tractatus Logico-Philosophicus, byy najbardziej
dyskutowanymi koncepcjami w intelektualnym Wiedniu.
W roku 1933 do Warszawy przyjeda Quine. Mody amerykaski
logik sze lat pniej odmieni los Tarskiego. W sierpniu 1939 roku na
pokadzie transatlantyku Pisudski Alfred wypyn do Stanw
Zjednoczonych, gdzie na Harvardzie miaa si odby konferencja Jednoci
Nauki. Osobiste zaproszenie wystosowa do niego wanie Quine.
Jako yd, Tarski nie miaby szans na przeycie w zajtej przez Hitlera
Polsce. Musia zosta w Stanach Zjednoczonych i tam uoy na nowo swoje
ycie. Do roku 1945 czsto zmienia miejsca pracy, a w kocu (ju po

23
przyjciu amerykaskiego obywatelstwa) zosta profesorem w Berkeley, gdzie
wykada do mierci. To wanie tam skupi wok siebie studentw
zafascynowanych matematyk i logik i rozpocz budowanie swojej szkoy
logiczno-matematycznej. Jego uczniami zostali midzy innymi Robert Vaught,
Wanda Szmielew, Julia Robinson oraz Bjarni Jnsson. To rwnie dziki nim
Uniwersytet w Berkley sta si znaczcym centrum bada nad logik
i matematyk. Tarskiemu natomiast przypada w udziale sawa jednego
z najwaniejszych amerykaskich logikw.

24
 Bolesaw Wieniawa-
Dugoszowski poezja,
szabla i wdka
G enera byy pukownik Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski
kojarzony jest zazwyczaj z burzliwym yciem salonw
Warszawy, niezliczonymi litrami wypitego alkoholu i czstymi
wizytami w Adrii. Anegdoty przekazuj obraz wesoego
dentelmena, niestronicego od szalonych zabaw. Jest to jednak
wizerunek zdecydowanie niepeny.

W potocznym wyobraeniu
Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski
pozosta radosnym i penym
niebanalnych pomysw oficerem
wojska polskiego, pierwszym uanem
II Rzeczypospolitej. Tak wizj
utrwala niezliczona ilo anegdot,
ktrych jednak nie zamierzam tutaj
przytacza. Oczywiste jest bowiem,
e pierwszy szwoleer wpada na
bardzo dziwne pomysy, by staym
bywalcem knajp i czowiekiem
niezwykle towarzyskim. Prawd jest
rwnie, e wielokrotnie na temat
jego ekscesw gono byo nie tylko
w caym Paryu Pnocy, ale
i poza jego rogatkami. Nie ma zatem sensu zaprzecza jego szalonym
wyczynom. Warto natomiast przedstawi rwnie inn stron ycia generaa
byego pukownika Wieniawy-Dugoszowskiego: t refleksyjn, skor do
zadumy.

25
Uaskie przygnnienie

Wieniawa spor cze ycia spdzi na rozmowach z najwybitniejszymi

poetami i intelektualistami II Rzeczypospolitej. Do grona jego przyjaci
naleeli tacy twrcy i myliciele, jak Julian Tuwim, Adam Wayk, Franciszek
Fiszer, Tadeusz Boy-eleski, ale i, notorycznie cenzurowani, Wadysaw
Broniewski i Aleksander Wat. Intelektualna atmosfera epoki, przesiknitej ju
w latach trzydziestych fatalizmem, odcisna rwnie pitno na tym, co pisa
Wieniawa-Dugoszowski.
Charles Baudelaire by jednym z poetw zaliczanych do grona tzw.
przekltych , a jego twrczo zdobya niezwyk popularno wrd
intelektualnych elit II RP. Wystarczy nadmieni, e to wanie jego wiersz
Albatros recytowa na ou mierci Franc Fiszer. Baudelairea czytano
i ceniono, w dobrym tonie byo zna jego wiersze. Wieniawa, jako czowiek
gruntownie wyksztacony i znajcy francuski, podj si nawet prby
przetumaczenia kilku jego utworw:

Kiedy niebo jak cika z oowiu pokrywa

Miady umys, zej nudzie wydany na up,
Gdy spoza chmur zasony szare wiato spywa,
wiato dnia smutniejszego nili nocy grb
Kiedy ziemia w wilgotne zmienia si wizienie,
Skd ucieka nadzieja, ten pochliwy stwr,
Jak nietoperz, gdy gow tukc o sklepienie,
Rozbija si bezradnie o spleniay mur.
(rdo: T. Wittlin, Szabla i ko. Gawda o Wieniawie)

Tak brzmia pocztek wiersza Spleen w tumaczeniu pierwszego

uana II RP. Ponury nastrj jest zreszt dosy czsto obecny w twrczoci
byego pukownika. Trudno mi ocenia, w jakim stopniu kolejny wiersz
Baudelairea traktowa osobicie, jednak na pewno daje on pewne pole do
refleksji nad interpretacj alkoholowych wyczynw Dugoszowskiego.

26
DUSZA WINA

Raz wieczr tak piewao wino wewntrz flasz:

Czeku, nuc dla Ciebie, kochany biedaku,
W moim wizieniu ze szka i barwnego laku
Pieni, ktre rozjani szary smutek wasz.

Wiem, jak ludzie mozoli i trudzi si musz

I jak jest potrzebny wzgrzom soca ar,
Aeby mnie oywi i zapodni dusz,
Wic wam nios wdzicznoci dobroczynnej dar.

Och! Bo mi tak rozkosznie i tak strasznie mio

W strudzonego czowieka gardle zala szloch,
A jego piersi gorc sodsz mi mogi,
Anieli piwniczny, stchy, zimny loch.

W mym sercu rozedrganym grzmi dwiki zabawy

I nadziei czy syszysz? pynie huczny szum,
Sid rozparty za stoem, zakasaj rkawy,
Pij wes na m chwa i ty, i twj kum.

onie twojej rozjarz spojrzenie to wiem,

Synkowi wrc si, ktra w nim zanika,
I dla tego cherlaka bd w yciu tym,
Czym oliwa dla jdrnych mini zapanika.

Do twej gardzieli wpadn ambrozj kwiecist,

Ziarnem, rk Wszechsiewcy rzuconym na wiat,
A mio nasza zrodzi poezj przeczyst,
Co wystrzeli do Boga jak najrzadszy kwiat.
(rdo: T. Wittlin, Szabla i ko. Gawda o Wieniawie)

27
Wrd innych wierszy przetumaczonych przez naszego bohatera zachoway
si do naszych czasw jeszcze Wrg i Nieporozumienie.

Twrczy smutek

Jak nietrudno przewidzie, Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski nie tylko

tumaczy wiersze, ale rwnie je pisa. Nie wszystkie maj wydwik
pesymistyczny albo fatalistyczny, czego przykadem moe by groteskowa
Dziwna historia. By autorem wielu pieni, ochoczo piewanych przez
legiony, a potem przez wojsko polskie, midzy innymi takich, jak: Szed uan
raz na odpoczynek, okrzyknitej najbardziej niecenzuraln piosenk legionw,
Wieniec pieni uaskich o przysidze, Pan Pukownik jedzie na front,
Rapsod Szwoleerw czy te Miaa oczka szafirowe. Wszystkie te utwory
charakteryzuj si przede wszystkim tym, e s frywolne i dostosowane do
onierskiego stylu ycia.
Wieniawa napisa te wiersze o zupenie innej wymowie. Niezmienne
pozostawao jednak to, e w poezji jednoznacznie dawa do zrozumienia, jak
wane byo dla niego wojsko. By i na zawsze pozosta onierzem. Czy
siedzia w okopach pierwszej wojny wiatowej, czy te jako ambasador we
Woszech zawsze by uanem. Jego twrczo jest tego wiadectwem:

SZWOLEERSKI SZYK

Nie w sznurwce, nie w gorsecie,

Nie fircyk z urnala md,
A sw elegancj przecie
Olniewa niewieci rd.
()
Uczuciem wiernym i trwaem
Kocha pikn swoj bro,
Lanca jego ideaem:
Szabla siostr, druhem ko.
Wielkich ojcw wielkim wzorem

28
Sabszych zawsze broni zwyk,
Zawsze w zgodzie y z honorem
Oto szwoleerski szyk.
()
(rdo: W. Dworzyski, Wieniawa: poeta, onierz, dyplomata)

Refleksja na temat onierskiego ycia bya Wieniawie nieobca. Dawa temu

wielokrotnie wyraz, m.in. piszc, jak rne jest ycie w mundurze od tego
w cywilu:

SZWOLEERSKI SPLEEN

Bo trzeba nas zrozumie, mnie i mj niepokj,

Jak si we dwjk rwiemy do rzeczy niezwykych,
Do zjawisk, ktre zanim powstay, ju zniky.
A i serce przepraszam take na co czeka,
Jak serce szewca, krawca, prostego czowieka,
I ma prawo prywatne szczcie mie na oku.

Czy dziw, e nam publiczno w kawiarniach obrzyda,

Czy to dziwota wielka albo wielka wina,
e nie starcz nam radio i dwikowe kina?
A jeli kady buruj chce porasta w pierze,
Mog i ja, cho jestem rzetelny szwoleer,
Tskni, aby mj kasztan pors nagle w skrzyda.

A wwczas, wyczekawszy na pierwsz okazj,

Przy zorzy ksiycowej albo ranem zotem,
Ponad chmury wyskoczy takim samowzlotem,
I z wichrem planetarnym puciwszy si w taniec,
Goni na koniec wiata, dalej! na zud koniec!
Sw wasn zwariowan cigajc fantazj.

29
Ale skrzyda, niestety, mej szkapie nie rosn,
A tu si tocz rody, soboty niedziele,
Na rok 365 i tak si miele,
Tak miele si tu ycie na straszliwy mia.
W obiecankach, e da mi to, com wczoraj mia.
A w jesieni zagada chce mnie przysz wiosn.

Broni mnie przed duchot szwoleerska pocho

I serca lekkomylno, najhojniejsza z cnt.
Czasem w oczach bkitnych czajcy si cud
I wielki wynalazca upoje i wzrusze,
Ktrym czasem musz rozradowa dusz,
Stary, wyprbowany, wierny druh alkohol!
(rdo: W. Dworzyski, Wieniawa poeta onierz dyplomata)

Nie sposb nie docenia tego, jak bardzo Wieniawa by zwizany

z armi i wojskowym stylem ycia, jak rwnie tego, jak bardzo obrzyde byo
mu niekiedy kawiarniane ycie, w ktrym tak czsto uczestniczy. W pewnym
sensie ycie w pcywilu ograniczao go jak gorset, dusi si w nim, a upust
temu dawa wanie poprzez poezj.
Byy pukownik by czowiekiem przekornym, znanym z tego, e robi
duo rzeczy po swojemu, na przekr opinii wikszoci. Wbrew wszystkiemu,
do ycia podchodzi z nieudawan but. Swoisty testament i jednoczenie
credo wyrazi w jednym z najbardziej osobistych wierszy pt. Uaska jesie:

UASKA JESIE

Przeyem moj wiosn szumnie i bogato

Dla wasnej przyjemnoci, a durniom na zo,
W skwarze pocaunkw ubiego mi lato
I szczerze powiedziawszy mam wszystkiego do

Ustrojona w purpur, bogata od zota

Nie uwiedzie mnie jesie czarem zwidych kras,

30
Jak pod szmink i pudrem starsza ju kokota,
Na ktr modym chopcem nabraem si raz.

A przeto jestem gotw, kiedy chodn noc

Zapuka do mych okien zwidy klonu li,
Nie zapytam o nic, dlaczego i po co,
Lecz zrozumiem, e mwi: no, czas, bracie, i.

Nie auj niczego, odejd spokojnie,

Bom z drogi mych przeznacze nie schodzc na cal,
y z wojn jak z kochank, z kochankami w wojnie,
A przeto i mioci nie bdzie mi al

Bo mio jest jak karczma w niedostpnym borze,

Do ktrej dawno nie zachodzi nikt,
Gdzie wdrowiec wygodnie znajdzie czasem oe,
Ale wasny ze sob musi przynie wikt.

A mierci si nie boj bo mi mier nie dziwna,

Nie saem na ni Bogu nigdy nudnych skarg,
Wic kiedy z mieszn kos stanie przy mnie sztywna
W dwu sowach zakoczymy nasz ostatni targ.

W takt skocznej kul muzyki, jak w tacu pod rk,

Wczyem si ze mierci cakiem za pan brat,
Zdrow gow wsadzaem jej czasem w paszczk,
Jak pogromca tygrysom, ktrym wol skrad.

A potem mnie wysoko zo na lawecie,

Za trumn stanie biedny sierota, mj ko
I wy mnie, szwoleerzy, do grobu zaniecie
A piechota w paradzie sprezentuje bro.

31
Do karnego raportu przed niebieskie sdy
Duch mj galopem z lewej duchem bdzie rwa,
Jak w steelu przez eteru przeroczyste prdy,
Biorc w tempie przeszkody planetarnych cia.

Ja wiem, e mi tam w niebie z karku ba nie zedr,

Troch si na mj widok skrzywi wity Duch,
Lecz si tam za mn wstawi Wolbromski i Cedro,
Bom by jak prawy uan: lampart, ale zuch.

Moe mnie wreszcie wsadz w czycu na odwachu,

By aresztem o wodzie spaci grzechw kwit,
Ale myl, e wszystko skoczy si na strachu,
A stchrzy raz przed Bogiem to przecie nie wstyd.

Lecz gdyby mi kazay wyroki ponure

Na ziemi si meldowa, by drugi raz y,
Chciabym star wraz z mundurem wdzia na siebie skr,
Po dawnemu wojowa kocha si i pi.
(rdo: J. Majchrowski, Ulubieniec Cezara. Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski.
Zarys biografii)

***

Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski popeni samobjstwo 1 lipca 1942 roku,

skaczc z okna swojej wili w Nowym Jorku. Przyjo si uwaa, e powodem
tego czynu byo odizolowanie generaa od spraw polskich i odsunicie go od
polityki, a co za tym idzie rwnie od wojska. Jednak jego czyn dalej wzbudza
kontrowersje wrd badaczy. Moe po prostu przegra z dojmujcym
przygnbieniem?

32
 Jan ukasiewicz logik
nieklasyczny
G igant polskiej nauki, logik, matematyk i filozof. Twrca
pierwszej nieklasycznej logiki, zwanej logik trjwartociow.
Czowiek, ktrego praca miaa nieoszacowan warto dla
dzisiejszej matematyki i informatyki.

Jeden z najwikszych polskich

logikw przyszed na wiat 21 grudnia
1878 roku we Lwowie. Jego rodzicami
byli Pawe ukasiewicz, unita, oficer
w armii austriackiej, oraz rzymska
katoliczka, Leopoldyna Holtzer, crka
austriackiego urzdnika. Od strony matki
Jan ukasiewicz by spokrewniony
z wgierskim marszakiem polnym,
baronem Hermannem Kvess von
Kvesshaza, bohaterem pierwszej wojny
wiatowej.
Tu po skoczeniu klasycznego
gimnazjum wstpi na Uniwersytet Lwowski, gdzie rozpocz studia na
wydziale matematyki oraz filozofii. Modego studenta od razu zauway
Kazimierz Twardowski, pod ktrego czujnym okiem ukasiewicz rozpocz
karier naukow. Rok 1902 przynis ogromny zaszczyt udao mu si
obroni doktorat z filozofii pod szczegln opiek cesarza Franciszka Jzefa I,
od ktrego otrzyma diamentowy piercie doktorski. Nastpne lata byy
jednak dla modego doktora bardzo trudne. Musia ima si rnych prac
dorywczych. Pracowa jako nauczyciel prywatny oraz urzdnik w bibliotece.
Dopiero po pewnym czasie udao mu si uzyska stypendium na zagraniczne
studia w Berlinie i belgijskim Lowanium. Odtd byo ju lepiej. Swj pierwszy
wykad przeprowadzi w 1906 roku na macierzystym uniwersytecie,

33
a prelekcja dotyczya algebry logicznej. Pi lat pniej zosta, z naznaczenia
cesarza, profesorem zwyczajnym.
Podczas pierwszej wojny wiatowej przenis si do Warszawy, gdzie
mia cykl wykadw na odradzajcym si polskim Uniwersytecie
Warszawskim. W latach 19171944 ukasiewicz piastowa rne funkcje,
zarwno uniwersyteckie, jak i pastwowe. Zaczyna jako dziekan wydziau
filozofii, aby pniej dwukrotnie by rektorem Uniwersytetu Warszawskiego.
W roku 1918 zosta powoany na szefa Sekcji Szkolnictwa Wyszego
w Ministerstwie Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego. Midzy 1
stycznia a 9 grudnia 1919 roku sprawowa urzd ministra (w tym samym
resorcie) w rzdzie Ignacego Paderewskiego. W trakcie dugiej kariery
naukowej otrzyma wiele odznacze, midzy innymi Krzy Wielki Orderu
Odrodzenia Polski oraz Krzy Wgierski Orderu Zasugi. Z zachowanych do
naszych czasw dokumentw wiadomo, e mieszka w Warszawie przy ulicy
Sewerynw 6, za telefony odbiera pod numerem 5-00-77.
Inaczej, ni wikszo kolegw ze szkoy lwowsko-warszawskiej (m.in.
Tadeusz Kotarbiski, Stanisaw Leniewski), nie legitymowa si pogldami
lewicowymi. Wola raczej praw stron sceny politycznej, o czym wiadczy
chociaby fakt, e jako minister owiaty wystpowa z ramienia Zwizku
Ludowo-Narodowego, ktrego liderem by nacjonalista Roman Dmowski.
Pomimo trudnej sytuacji materialnej, podczas II wojny wiatowej, a do
roku 1944, pozosta w Warszawie. Przez cay czas wykada logik
w podziemnym Uniwersytecie Warszawskim. Stolic opuci dopiero 17 lipca
w obawie przed zbliajc si armi sowieck. Dziki pomocy wielu
niemieckich przyjaci, ktrzy nie podzielali opinii swojego wodza na temat
polskich naukowcw, prbowa schroni si w Szwajcarii. Jednak pomimo
stara nie udao mu si tam dotrze. Wojna zakoczya si dla niego
w Monasterze, gdzie doczeka wkroczenia aliantw. Wkrtce potem wadze
irlandzkie zaproponoway ukasiewiczowi prowadzenie wykadw na
Uniwersytecie Dubliskim. Zgodzi si i ju po kilku tygodniach by w stolicy
Irlandii, gdzie rozpocz prowadzenie zaj z logiki matematycznej. Zmar 13
lutego 1956 roku.

34
ukasiewicz 27114

W 1912 roku w logice nastpi przeom. Jan ukasiewicz opublikowa

O zasadzie sprzecznoci u Arystotelesa prac, w ktrej przedstawi swj
pomys logiki trjwartociowej. Nastpnie w roku 1920 w Ruchu
filozoficznym zaprezentowa artyku O logice trjwartociowej. Te dwie
prace pchny ten obszar nauki na nowe tory. Tezy w nich postawione
przemebloway wczeniejsze sposoby mylenia. Dawniej, pomimo przesanek,
o ktrych pisa nawet Arystoteles, przyjmowano istnienie jedynie dwch
wartoci logicznych: prawdy (1) oraz faszu (0). ukasiewicz wprowadzi
natomiast trzeci: ani prawd, ani fasz, czyli moliwo (0,5). Przeprowadzi
logiczn analiz szeciu zda: S jest P, S nie jest P, S moe by P, S nie moe
by P, S moe nie by P, S nie moe nie by P (musi by P). Zatem:

(I) Jeli prawd jest, e S musi by P, to S jest P. Jeli prawd jest, e S nie moe
by P, to S nie jest P.

(II) Jeli prawd jest, e S jest P, to prawd jest, e S musi by P. Jeeli prawd
jest, e S nie jest P, to prawd jest, e S nie moe by P.

(III) Jeeli prawd jest, e S moe by P, to prawd jest, e S moe nie by P.

Jeeli prawd jest, e S moe nie by P, to prawd jest, e S moe by P.

Ten krtki artyku w Ruchu filozoficznym mia zmieni w niezwyky

sposb cae spojrzenie na logik. Dowiedziona przez ukasiewicza trzecia
moliwo ani prawdy, ani faszu wprowadzia niezwykle wan zmian
w dotychczasowym myleniu, zrywaa bowiem z dogmatem koniecznoci na
rzecz obiektywnej moliwoci. Koncepcja ukasiewicza bya niezwykle
wanym gosem w dyskusji zwolennikw indeterminizmu z deterministami.
Jeeli przyjmie si za badaczem koncepcj, e istniej zdania, o ktrych nie
mona powiedzie, czy s prawdziwe, czy faszywe, wprowadza si moliwo
kreowania wiata. Logika ukasiewicza otworzya drog dzisiejszym
nieklasycznym koncepcjom logicznym, przede wszystkim logice modalnej
(dotyczcej wiatw moliwych) oraz logice rozmytej (wykorzystywanej
w informatyce oraz przy stosowaniu sztucznych sieci neuronowych).

35
 Drugim niezwykle wanym osigniciem Jana ukasiewicza byo
wprowadzenie notacji polskiej (tzw. beznawiasowego rachunku zda).
Koncepcja ta polegaa na translacji zda z klasycznego rachunku na prostszy
w zapisie i bardziej ekonomiczny. Mona to pokaza na nastpujcym

przykadzie: zapis (p q) ((q r) (p r)) mona zredukowa w myl
propozycji ukasiewicza do zapisu: CCpqCCqrCqr.
Koncepcja ta, jakkolwiek majca wiele zalet, posiada jednak wyjtkowo
zoliw cech nieprzystpno. Zapis ukasiewicza ma jednak istotn
warto dla dzisiejszych programw komputerowych i jest on do tej pory
uywany w informatyce. Na przykad zapisuje si rwnanie (7-5) * 10
w postaci * - 7 5 10.Przedstawione w niniejszym tekcie zagadnienia to jedynie
skromna cz dorobku naukowego ukasiewicza, obejmujcego miedzy
innymi jego wasny system metafizyczny oraz bogaty zbir prac z zakresu
logiki. W Polsce jest postaci raczej nieznan, inaczej za granic. Prace
ukasiewicza tumaczono na wiele jzykw, m.in. na japoski. W roku 1996
wiat nauki doceni dokonania polskiego logika i nazwa jego imieniem
planetoid (Lukasiewicz 27114), nalec do zewntrznej czci pasa gwnego
asteroid.

36
 Aleksander Wat i jego
Bezrobotny Lucyfer
J eden z najwaniejszych polskich poetw-futurystw, tumacz
z jzyka rosyjskiego i francuskiego. Komunista i yd,
aresztowany najpierw przez sanacj, a potem w roku 1940 przez
wadze sowieckie i przetrzymywany w ZSRR a do 1946 roku.

Wieczny tuacz

Jeden z najsawniejszych polskich futurystw przyszed na wiat

w roku 1900 w ydowskiej rodzinie Mendla Michaa Chwata i Rozalii z domu
Kronsilber. Jego siostr bya aktorka Seweryna Broniszwna, ktra zagraa
midzy innymi w Mogile nieznanego onierza. Swoj dziaalno literack
Wat rozpocz ju w roku 1918, kiedy z Anatolem Sternem zacz pisa teksty
poetyckie. W roku 1919 podj si redagowania futurystycznej jednodniwki
Tak, a w roku 1920 To s niebieskie pity, ktre trzeba pomalowa.
Jesieni 1919 roku wyda (z dat 1920 roku) Ja z jednej strony i Ja z drugiej
strony mego mopsoelaznego piecyka utwr, ktrym wprowadzi duo
zamieszania w wiecie literackim.
W roku 1926 wyda powie Bezrobotny Lucyfer oraz kilka
opowiada, w tym yd wieczny tuacz. By to ju okres, w ktrym
publiczno przestaa darzy tak estym futuryzm i futurystw. Wat zaj si
wwczas tumaczeniem z rnych jzykw (m.in. Braci Karamazow
Dostojewskiego), stara si rwnie dorobi, otwierajc razem z Henrykiem
Berlewim i Stanisawem Bruczem Reklamo-Mechano firm, w ktrej
prbowano poeni futuryzm z kapitalizmem. Ich najwikszym sukcesem
okazaa si jednak etykietka reklamujca czekolad...
Od lat dwudziestych coraz bardziej zblia si do komunizmu,
a w latach trzydziestych dziaalno polityczna pochona go zupenie, za co
przyszo mu zapaci aresztowaniem. By jednym z twrcw zwizanego

37
z Komunistyczn Parti Polski Miesicznika Literackiego i to wanie
zaprowadzio go do aresztu. Jako osoba znana w krgach literackich uzyska
jednak wszelk potrzebn mu pomoc. Wedle rnych relacji stara mu si
pomc synny pukownik Wieniawa-Dugoszowski. Robi to tak skutecznie, e
udao mu si nawet dostarczy do wizienia koszyk z przysmakami z bardzo
znanych przed wojn warszawskich delikatesw Hirszfelda.
Najazd wojsk radzieckich we wrzeniu 1939 roku zasta Wata we
Lwowie. Jako komunista liczy, e zostanie przez bolszewikw przywitany
z otwartymi ramionami. Pocztkowo rzeczywicie wiodo mu si niele,
redagowa bowiem we Lwowie Czerwony Sztandar. W 1940 roku zosta
jednak aresztowany, razem zreszt z innym znanym komunizujcym poet,
Wadysawem Broniewskim. Do aresztowania doszo w jednej z lwowskich
restauracji, gdzie zebraa si mietanka towarzyska polskich literatw
komunistycznych. Waciwie wszystkie relacje na temat tego zajcia sugeruj,
e bya to prowokacja ze strony Rosjan. Wat trafi wic do guagu, podobnie
jak jego ona Ola i syn Andrzej. Na podstawie ich losw Robert Gliski
nakrci film Wszystko, co najwaniejsze. Powodw aresztowania mogo by
wiele, jednak najprawdopodobniej decydujcym byo nieprzyjcie przez Wata
radzieckiego paszportu. Do koca ycia czu si Polakiem i, podobnie jak
wielu innych polskich komunistw, by przez Sowietw krytykowany za
odchylenie nacjonalistyczne.
Pobyt w agrze bardzo zmieni Wata do tej pory ateista i komunista,
nawrci si tam na chrzecijastwo. Po II wojnie wiatowej wrci do Polski,
gdzie zaangaowa si w dziaalno literack. Zrezygnowa z niej jednak
ostatecznie po zjedzie pisarzy w Szczecinie w 1949 roku, podczas ktrego
arbitralnie wskazano, jak naley pisa w zgodzie z lini partyjn. Z powodu
choroby (zesp opuszkowy Wallenberga) poeta w roku 1954 uda si na
leczenie zagraniczne. Razem z rodzin podrowa duo po wiecie, najpierw
przebywa w Szwecji, potem we Francji. Mimo cikiego stanu zdrowia stara
si cay czas tworzy. W roku 1957 powsta tom Wiersze. Na pocztku lat
szedziesitych uda si do Berkeley, gdzie otrzyma stypendium w Center for
Slavic and East European Studies. Choroba nieustannie postpowaa i Wat
czu si coraz gorzej. Prbowa robi szkice do swojej ksiki, w ktrej
wyoyby istot komunizmu (praca nie powstaa) oraz w celach
terapeutycznych nagrywa wspomnienia z Czesawem Mioszem, pniej

38
opublikowane jako Mj wiek. W poowie lat szedziesitych Wat razem
z rodzin pojecha na Majork, gdzie napisa swj ostatni tom wierszy
Ciemne wiecido. 29 lipca 1967 roku popeni samobjstwo.

Bezrobotny Lucyfer

Wat mniej jest znany ze swojej twrczoci futurystycznej, a najwiksz

saw, ze zrozumiaych wzgldw, przynis mu wspomniany ju Mj wiek.
Warto jednak przyjrze si jego wczeniejszej twrczoci chociaby po to,
aby pomia si z icie szalonej wyobrani autora i razem z nim da si
porwa w przedziwny wiat.
Debiut modego poety, zatytuowany Ja z jednej i Ja z drugiej strony
mego mopsoelaznego piecyka, wywoa prawdziwy rwetes w artystycznym
wiecie. Centrum przewrotnego poematu stanowi zmiana sposobu patrzenia na
poet i jego twrczo. Wat stara si sprzeciwi caej kulturze i przekreli
cay dorobek cywilizacyjny w icie fantastycznej wizji rzeczywistoci. Wielu
z interpretatorw okrelao utwr jako dzieo schizofreniczne, pozornie
pozbawione sensu, jakby byo napisane w majakach. Dodajmy zreszt, e byo
to prawd, bowiem Wat napisa swj Piecyk przy czterdziestostopniowej
gorczce. Ja w poemacie Wata rozbija si na wiele poszczeglnych gosw
dialogu, niekiedy s to postacie z historii literatury, kiedy indziej postacie
biblijne. Cao skada si na przewrotne dzieo, ktre na dugo postawio
wysok poprzeczk polskiemu futuryzmowi. Oto jeden z jego fragmentw:

GINDRY. Racowe Nizze i nic. Ze strun: jaspisowe struny i nic. Sysz, Gindry,
sysz! gdy ni buruny strun id wita krgosup mojej Gindry. Gdy ni buruny
strun! gdy ni buruny!
2. Rajmondo Lullo rzek mi onego poranka: Gazetowe wiato drczym
kosmicznym niepokojem. Tak. Dusza mczy. Gazowe wiato wsprzgn
w spienione godziny i popdz do zamku Sorja Morja.

()
9. Sowiki piewaj mi mier. lepa Solveiga i take pawie.
I zote sny grotem potrzsaj. Czy mam na staw i.

39
Czy moe mikk szyj obwin ciepym szalem ez.
Czy upojnym dzwonem wosw? Sowiki ju piewaj na mier.

Wat tworzy nie mniej zadziwiajc proz. Wystarczy przyjrze si

minipowieci Bezrobotny Lucyfer i opowiadaniu yd wieczny tuacz, aby
uchwyci dziwaczne spojrzenie na wiat pisarza. Chocia i inne jego dziea
zasuguj na uwag, na przykad brutalistyczna Hermafrodyta albo
opowiadanie Tom Bill champion wagi cikiej, utrzymane w kafkowskiej
atmosferze.
yd wieczny tuacz to jedna z fatalistycznych pozycji w polskiej
literaturze. Podobnie jak Pal Pary Brunona Jasieskiego oraz
Nienasycenie Stanisawa Ignacego Witkiewicza, przedstawia icie diabeln
wizj przyszoci. Jednak jej fabua wydaje si bardziej dziwaczna nawet, ni
ta z Gombrowiczowskiego Ferdydurke. W poowie lat trzydziestych ucze
szkoy talmudycznej Natan doznaje olnienia: jedynym ratunkiem dla wiata
jest gremialne przyjcie przez wszystkich ydw wiary katolickiej
i zmonopolizowanie przez nich kleru. Dziki swojemu protektorowi
i dobroczycy, baronowi Gouldowi, udaje mu si zrealizowa swj pomys
w 1965 roku przyjmuje imi Urbana IX i zasiada na tronie Piotrowym. Do
koca wieku XX cay kler zostaje przejty przez ydw, co powoduje
olbrzymi konsternacj wrd antysemitw, ktrzy, nie widzc innego wyjcia,
wyrzekaj si wiary chrzecijaskiej. W poowie wieku XXI antysemici
znajduj w Zebrzydowie ostatniego yda przestrzegajcego Talmudu i Tory
i postanawiaj przej po nim religijn sched. W wieku XXII ydzi-
chrzecijanie organizuj pogromy i getta dla antysemitw-ydw.
Bezrobotny Lucyfer przypomina z kolei nieco Mistrza i Magorzat.
W poowie lat trzydziestych Lucyfer przybywa na Ziemi, aby sia zamt.
Z przeraeniem odkrywa jednak, e ludzie nie potrzebuj go wicej do
czynienia za. Ludzko ju dawno przekroczya granic wytyczon przez
samego diaba i to do tego stopnia, e sta si on cakowicie niepotrzebny.
Lucyfer tua si zatem od drzwi do drzwi, szukajc dla siebie zajcia. Od
waciciela klubu nocnego dowiaduje si, e jego redniowieczne orgie przy
ogniskach s ju od dawna uznawane za nudne i banalne przy dzisiejszych
dansingach. Od generaw za, e o wiele skuteczniejsz broni od krtactwa

40
i oszustwa w polityce s szczere zamiary. Od dziennikarza, ktremu
przedstawi si jako autor wywiadu z Hiobem, syszy:

Nie wiem, czy kuszenie byo wywiadem dziennikarskim w tych czasach,

kiedy dziennikarzy jeszcze nie byo. Jedno jest pewne: ludzko nie moe istnie
bez religii, bez wiary, bez Kocioa. Wiara jest wiar w natur, w zoto, innym
razem w tradycj, w sowa przekazane, dzi jest wiar w sowa drukowane.
Prymitywna drukarnia Gutenberga to stajenka betlejemska czasw
nowoytnych. Ksika jest religi jednostek, gazeta to religia mas. Wiara jest
wiecznie ta sama: zmienia si tylko przedmiot. Dzi jej kocioem jest prasa.
Czy wierni tego kocioa nie czytaj co rano gazety porannej, a wieczorem
wieczornej, tak jak kiedy domawiali modlitw porann, a wieczorem
wieczorn? () C wic moe czy koci prasy zwyciskiej triumfujcej
z wiecznym Kocioa buntownikiem!

Czytajmy Wata. Warto.

41
 Kazimierz Dbrowski
(anty)psychiatra
J edna z najwaniejszych postaci polskiej psychiatrii.
Czowiek, ktry, gdyby y w naszych czasach, zostaby
najpewniej okrzyknity antypsychiatr. Wpyw na tak
opini miaoby liberalne podejcie do przesuwania granicy
midzy chorob psychiczn a zdrowiem.

W historii Polski byo dwch psychiatrw rewolucjonistw Kazimierz

Dbrowski oraz Antoni Kpiski. Obydwaj wnieli niesamowity wkad w t
dziedzin wiedzy, starali si, aby bya na jak najwyszym poziomie. W okresie
kiedy na niemal caym wiecie najpopularniejsz metod leczenia chorb
psychicznych bya lobotomia, Kazimierz Dbrowski preferowa dokadn
analiz przypadku i rozmow z pacjentem. To midzy innymi dziki niemu
w Polsce nigdy nie stosowano drastycznych metod leczenia
psychochirurgicznego.
Przyszy reformator psychiatrii urodzi si w roku 1902 w rodzinie
Antoniego Dbrowskiego, administratora majtku w Klarowie na
Lubelszczynie. Waciw edukacj rozpocz w Gimnazjum Mskim Szkoa
Lubelska w Lublinie. W czasach szkolnych zaangaowa si czynnie
w dziaalno konspiracyjn PET-u i ZET-u. Przyszy reformator psychiatrii od
najwczeniejszych lat wykazywa si nieprzecitnymi zdolnociami
intelektualnymi. Jeszcze w gimnazjum redagowa kwartalnik modzieowy
W przyszoci, podejmowa rwnie pierwsze prby literackie. Zanim zda
matur, chodzi na wykady prowadzone na Uniwersytecie Lubelskim. Jako
wolny suchacz uczszcza na prelekcje na wydziaach polonistyki, filozofii
i psychologii. Podczas sesji zatai, e jest uczniem gimnazjum i zaliczy
wszystkie egzaminy z I i II roku polonistyki. Kiedy w roku 1923 zda matur
i ujawni swj faktyczny wiek, wadze uczelni wpisay mu wczeniej zaliczone
przedmioty do indeksu. W ten sposb rozpocz nauk od III roku. W 1924

42
roku przenis si do Poznania, gdzie kontynuowa polonistyk i podj studia
na wydziale filozofii.
W roku 1926 koczy obydwa kierunki i wyjeda do Warszawy, aby
tam ksztaci si na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego.
Rozpoczyna rwnie prac w zakadzie dla sierot i dzieci trudnych
wychowawczo. Wanie w tym czasie wyklarowaa si jego przysza droga
naukowa, gwnie za spraw profesorw: anatoma Edwarda Lotha
i psychiatry Jana Mazurkiewicza. W wyniku konkursu w roku 1928 wyjeda
na Zachd, gdzie kontynuuje studia medyczne. W Paryu pisze doktorat
z psychiatrii, dotyczcy psychologicznych uwarunkowa samobjstw. Praca
powstawaa pod kierunkiem wybitnego francuskiego psychiatry Navillea.
Pomimo tak imponujcych sukcesw nie spoczywa na laurach.
Z magisterium z filozofii i polonistyki oraz doktoratem z psychiatrii
rozpoczyna podyplomowe studia z zakresu psychologii i pedagogiki na
Uniwersytecie Genewskim oraz w Instytucie im. Jeana Jacques`a Rousseau.
Pomimo lukratywnej propozycji pracy w Szwajcarii, ktr dosta tu po
zakoczeniu studiw, postanawia wrci do Polski, gdzie broni doktoratu
z filozofii. Zakoczywszy chwilowo karier studenck, w roku 1931 organizuje
w Warszawie poradni dla dzieci zagroonych moralnie, upoledzonych
umysowo i nerwowo chorych. W tym samym roku obejmuje piecz nad
pierwszym w stolicy oddziaem Neuropsychiatrii Dziecicej w Szpitalu
Miejskim na ulicy Zotej.
Za swoje zasugi w roku 1932 dostaje szans uczszczania do
dwuletniego studium w Pradze i w Wiedniu, z ktrej ochoczo korzysta. Po
kilkumiesicznym pobycie we Francji wyjeda do Austrii na czteromiesiczny
sta naukowy w Klinice Neuropsychiatrii Dziecicej u profesora Gerarda
Meyera. Po uzyskaniu habilitacji w roku 1934 wyjeda, dziki stypendium
Fundacji Rockefellera, do Harvardu. Odbywa tam midzy innymi sta
u profesora Adolfa Mayera, pioniera ruchu higieny psychicznej w Ameryce.
Zdobywszy dowiadczenie podczas studiw w Stanach, wraca do
Warszawy. Tu po przyjedzie zakada Polsk Lig Higieny Psychicznej
(PLHP), organizacj walczc o humanitarne traktowanie pacjentw i pomoc
ludziom dotknitym zaburzeniami psychicznymi. W szczeglnoci swoj
uwag skupi na leczeniu dzieci, do ktrych mia wyjtkowy stosunek. W tym

43
okresie nawizuje blisk wspprac z Januszem Korczakiem, na ktrego cze
wiele lat pniej pisze nawet wiersz.

WIADEK CHRZECIJASKI

Dlaczego na chrzecijaskich,
na katolickich otarzach
nie ma Sokratesa, nie ma Korczaka?
Kt wyprowadzi ich z losu we mgach,
z bezmiaru mtnych wd?
Z jeszcze wikszego bezkresu
pludzkich prawd?
Kt jest godniejszy, jeeli nie oni,
rozdzieleni tysicem lat?
Kt, jeeli nie oni,
wzorce, ideay prawdy?
Ni ich drenie serc i roztsknienie
do sprawiedliwoci,
do przyszych wizji. Do mioci!
(fragment Wielowtkowego Misterium Rozwoju)

Dzielc czas midzy PLHP i praktyk medyczn, stara si prowadzi

zajcia z propedeutyki filozofii w gimnazjach warszawskich oraz tworzy
podwaliny pod Instytut Higieny Psychicznej. W roku 1937 zapisuje si na
zajcia na wydziale teologii UW, jednak szybko zostaje rozpoznany
i praktycznie zmuszony do prowadzenia zaj z higieny psychicznej.
Podczas drugiej wojny wiatowej przenosi siedzib swojego Instytutu
Higieny Psychicznej do Zagrza pod Warszaw, gdzie w ukryciu przed
okupantem stara si zarwno prowadzi dziaalno naukowo-dydaktyczn, jak
i leczy chorych. W roku 1942 zakada Studium Higieny Psychicznej, ktremu
wadze polskiego podziemia nadaj status akademii. Jesieni tego samego roku
aresztuje go gestapo. Po wielomiesicznym ledztwie w Warszawie i Krakowie
zostaje jednak zwolniony. Od razu wraca do Zagrza i wznawia przerwan

44
prac. Dodatkowo pomaga uciekinierom z getta oraz udziela schronienia
onierzom Armii Krajowej.
Po wojnie boryka si z wieloma problemami. Pomimo pocztkowej
zgody wadz na dziaalno Instytutu, a nawet zgody na zagraniczne
stypendium, pojawiaj si kopoty. W roku 1949 wadze komunistyczne
rozwizuj placwk, a jego samego aresztuj. Po wielomiesicznym ledztwie
zostaje zwolniony, musi jednak pracowa jako szeregowy pracownik jednego
z prowincjonalnych szpitali psychiatrycznych. W pniejszym okresie zostaje
zrehabilitowany, a wadze pozwalaj mu na powrt do kariery naukowej.
Przez kolejne lata stara si odtworzy swoje dawne projekty, czsto
wyjeda na zagraniczne stypendia. W roku 1965 dostaje propozycj objcia
katedry psychologii na Uniwersytecie Alberta w Quebec, ktr przyjmuje. Od
tamtej pory mieszka ju w Kanadzie, jednak cay czas przyjeda do Polski,
aby dba o kontynuacj rozpocztego przez siebie dziea. Umiera w roku 1980
w Warszawie.
Kazimierz Dbrowski zawsze stara si podchodzi do czowieka jako
istoty zoonej, ktrej nie mona prbowa zrozumie tylko przez pryzmat
biologii. W jego pracach rozbrzmiewa echo dyskutowanych w latach
trzydziestych sporw filozoficznych, w szczeglnoci refleksji zwizanej
z filozofi ycia i egzystencjalizmem. Nie obca bya mu myl takich filozofw,
jak Sartre czy Jaspers. czc psychiatr z filozofi, stworzy teori, ktr
nazwa dezintegracj pozytywn. Gosi ona, e aby doj do moliwie jak
najefektywniejszego rozwoju wasnego, konieczne jest najpierw rozbicie swojej
osobowoci na rne poziomy. Pogld ten nie cieszy si jednak estym wrd
innych lekarzy, jak sam Dbrowski zauway: od wiekw, a szczeglnie
w ostatnich dziesitkach lat, uwaa si niemal powszechnie pojcie integracji,
proces integracyjny, za wyraz dobrej organizacji, sprawnoci,
podporzdkowania czci caoci, a na terenie czynnoci psychicznych jako
wyraz postpowania pozytywnego i zdrowia jednostki. Przyzwyczailimy si
i uwaamy w sposb naturalny, e wszystko, co jest zintegrowane, integrujce:
proces organizowania, budowania, osigania efektw jest czym
pozytywnym, poytecznym, potrzebnym, zdrowym. Zupenie przeciwnie
w stosunku do terminu i procesu dezintegracji uwaamy, e wyraa on
rozlunienie, rozbicie struktury i czynnoci, ich nieuporzdkowanie, brak ich
sprawnoci. Jednak to wanie dezintegracja jest si napdow ludzkiego

45
rozwoju. Podobnie jak u Bergsona, czowiek wiecznie staje si, zmienia
i przeistacza. Dbrowski zwraca uwag na to, e wikszo ludzi wybitnych
to osoby o wysokim stopniu dezintegracji. Takie podejcie zmienia rol
psychiatrii w spoeczestwie i jej podejcie do czowieka. Lekarz nie moe
tropi wszelkiego rodzaju objaww u chorego i klasyfikowa go wedle
reguek, musi podchodzi caociowo, patrze na cay kontekst jego ycia
i dziaalnoci. Jego podzia na to, co jest, a co nie jest chorob, ma cakowicie
odmienny charakter ni w klasycznej psychiatrii. To niezwykle liberalne
podejcie do relacji pacjentlekarz charakteryzuje dzisiejszych
antypsychiatrw.

46
 Zula Pogorzelska
urocze zjawisko
Z ula Pogorzelska to jedna z najpopularniejszych, obok Hanki
Ordonwny i Miry Zimiskiej, aktorka polskiej sceny
kabaretowej. Gdyby nie mier, ktra zabraa j w kwiecie wieku,
oraz kopoty z polsk bran filmow, miaaby szanse na karier
porwnywaln z Mistinguett.

Cukiereczek w rowej
sukience, jak nazywali j
recenzenci, pilnie strzeg swojego
ycia prywatnego. Do tego stopnia,
e do dzi nie wiadomo na pewno,
w ktrym roku Zula Pogorzelska
przysza na wiat. Pewne jest, e
urodzia si w Eupatorii na Krymie,
prawdopodobnie w 1896 lub 1898
roku, w rodzinie wzitego
ginekologa i pediatry Andrzeja
Pogorzelskiego. Jej ojciec by
wacicielem kliniki balneologicznej
tu nad Morzem Czarnym. Zgodnie
z tym, co pisa Jacek Sieradzki, jej
matka Emilia z Niyckich
w modoci zdradzaa duy talent aktorski i nawet pragna rozpocz karier
sceniczn. Poniewa jednak w XIX wieku aktorstwo uwaane byo za zawd
oznaczajcy niski status spoeczny, rodzina Emilii postanowia wyda j jak
najszybciej za m. Nie mogc samej realizowa si w aktorstwie, matka Zofii
Pogorzelskiej (takie imi dostaa Zula na chrzcie) postanowia ksztaci w tym
kierunku swoj crk. Tym sposobem przysza krlowa polskich scen
kabaretowych otrzymaa gruntowne wyksztacenie z zakresu piewu,

47
deklamacji i ruchu scenicznego.
Debiutowaa jako szesnastolatka pod pseudonimem Zula Patory,
odbywajc tourne po Kaukazie. Udao jej si odnie niemay sukces, midzy
innymi podczas I wojny wiatowej dotara z kilkoma wystpami a do
Moskwy. piewaa w tym czasie dwicznym sopranem i wrono jej nawet
karier w operze. Po przyjedzie do Warszawy w 1918 roku dostaa rol
Czarnej Markizy w Ludwiku XV. Marzenia o karierze operowej legy jednak
w gruzach po nieudanej operacji garda. Lekarz popeni bd w sztuce
i uszkodzi Pogorzelskiej struny gosowe. Odtd piewaa jedynie timbrem,
czyli niskim i zachrypnitym gosem. Utrata dawnej barwy okazaa si jednak
biletem do wodewilu. Rozpocza karier w warszawskich kabaretach. Dosy
szybko zostaa zauwaona przez Jerzego Boczkowskiego, od ktrego dostaa
propozycj pracy w kabarecie Qui Pro Quo.
Wbrew nadziejom nie potrafia si w nim jednak odnale - nie moga
wykreowa swojego stylu ani dopasowa si do repertuaru. Pod koniec 1921
roku przeniosa si wic do teatru maych form Nietoperz. Ponownie jednak
okazao si, e to nie miejsce dla niej. Jak pisa Michalski: Jednak od
Pogorzelskiej [Nietoperz] wymaga rozrywki serio, tote dosy szybko aktorka
pomylaa o powrocie do Qui Pro Quo i propozycji, jak miaa od
Boczkowskiego i spki: parodii. Parodii wszystkiego i wszystkich.
Pomys stworzenia scenicznego stylu opartego na parodiowaniu innych
osb podsun Pogorzelskiej Konrad Tym, z ktrym najprawdopodobniej
w roku 1922 wzia lub. Pierwszy wyrazisty popis oparty na nowym zamyle
artystycznym Zula Pogorzelska daa pod koniec tego samego roku. Razem
z mem postanowili przypiecztowa w ten sposb jej odejcie z teatru. Ot
kiedy po przedstawieniu Nasi suwereni wszyscy aktorzy piewali na koniec
Ciotk, Pogorzelska przechadzaa si wzdu sceny i po przyjacielsku
parodiowaa kadego z aktorw. Publiczno szalaa, za sama Zula zyskaa
saw.
Po odejciu z Qui Pro Quo rozpocza prac w teatrze Perskie Oko,
gdzie piewaa skandalizujc jak na owe czasy piosenk Ja si boj sama
spa!:

Mwi o mnie sodka

kokietka i pieszczotka.

48
Mam w yciu wielkie wzicie,
kady do mnie lgnie.
Lecz mam jedn wad,
e kiedy spa si kad,
okropnie jaki strach nawiedza mnie.

Ja si boj sama spa, nie wiem dlaczego.

Ja si boj sama spa i c w tym zego.
Cho mam pokoik wasny i eczko,
w nim poduszek moc.
Gdy jestem sama, to nie zasn
przez calutk noc.

No, i ja si boj sama spa,

bo strasznie ciemno.
Ja si boj sama spa.
Kto zanie ze mn?

A moe pan anioem strem

bdzie u mych drzwi?
Ja si boj sama spa!
Dopom mi.
A jeli pan nie chrapie,
mam miejsce na kanapie.

Chc ma prb zrobi z tob kilkakro.

A czy przez sen pan gada?
No! Niech pan odpowiada!
Jeli pisz spokojnie, do mnie chod.

Bardzo lubia piewa o mczyznach, szczeglnie silnych i mocarnych.

Na scenie dosy czsto towarzyszy jest pierwszy amant polskiej sceny
Eugeniusz Bodo, z ktrym si prywatnie przyjania. Dziki wykreowanemu

49
w tym czasie wizerunkowi scenicznemu niezwykle czsto bya porwnywana
do Mistinguett, jednej z najsawniejszych aktorek kabaretowych wszechczasw.
Pogorzelska dobrze si czua w prawie kadej roli. Moga gra
kokietk, podlotka albo dziecko i zawsze wypadaa fenomenalnie. Co wicej,
o czym wiadcz liczne wspomnienia, bya osob niezwykle ciep, potrafic
zaprzyjani si nawet ze swoj sceniczn konkurentk Mir Ziemisk. Za
namow przyjaci zgodzia si na granie w filmach. Zacza w 1926 roku
drobn rol w Gorczce zota. Wbrew pozorom nie paaa jednak wielk
mioci do dziesitej muzy. Dugo si zastanawiaa, zanim podja decyzj
o angau w Niebezpiecznym romansie i Bezimiennych bohaterach Michaa
Waszyskiego.
Troch ze wzgldu na charakter, ale te dlatego, e nie przywizywaa
wagi do kariery filmowej, Pogorzelska zgadzaa si na niewielkie role. Nie
moga wic w peni zaprezentowa swoich umiejtnoci. Z zasady grywaa
postacie drugo- lub trzecioplanowe, jak na przykad suc burmistrza, Helk
Pichcik, z Uanw, uanw, chopcw malowanych albo kierowniczk
zakadu dla sierot w Dwunastu krzesach.
Ostatnie wystpy daa w roku 1933 w teatrze Cyganeria. Po dwch
miesicach musiaa ich zaprzesta z powodu sabego zdrowia. Prbowaa gra
jeszcze w 1934 roku, jednak choroba okazaa si nieubagana i zmusia
Pogorzelsk do zejcia ze sceny. Ostatecznie, pomimo podejmowanych
dramatycznych prb leczenia, pokona j nowotwr. Umara w wileskim
szpitalu 10 lutego 1936 roku.

50
 Kazimierz Ajdukiewicz
twrca definicji znaczenia
J
z
eden z najwybitniejszych polskich logikw szkoy lwowsko-
warszawskiej. Po wojnie, obok Kotarbiskiego, jeden
najwaniejszych kontynuatorw przedwojennej tradycji
filozoficznej. W pracy kierowa si ide jak najwikszej
przejrzystoci jzyka.

Zi Twardowskiego i bohater wojenny

12 grudnia, w tym samym roku, w ktrym w Anglii przysza na wiat

Agatha Christie, a w Ameryce Howard L. Lovecraft, w Tarnopolu, w rodzinie
zamonych urzdnikw, urodzi si Kazimierz Ajdukiewicz. Syn Bronisawa
Ajdukiewicza i Magdaleny Grtner skoczy szko publiczn w Krakowie,
nastpnie za gimnazjum we Lwowie. W cieniu wysokiego zamku skoczy
rwnie studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego.
Mia okazj pobiera nauki u takich saw, jak Kazimierz Twardowski
oraz Jan ukasiewicz. Klimat lwowskiego uniwersytetu sprzyja jego rozwojowi
filozoficznemu. Twardowski, zaoyciel szkoy znanej pniej pod nazw
lwowsko-warszawskiej, dba o rozwj modego filozofa. To wanie pod jego
naukow opiek Ajdukiewicz napisa doktorat pod tytuem O stosunku
aprioryzmu przestrzeni u Kanta do kwestii genezy wyobraenia przestrzeni.
Praca ta, cho niezmiernie interesujca ze wzgldu na tematyk, okazaa si
jednak by dosy odleg od jego pniejszych bada. W roku 1913 uzyska
moliwo nauczania matematyki w szkoach rednich, nie skorzysta z niej
jednak i wyruszy do Uniwersytetu w Getyndze, gdzie kontynuowa studia
filozoficzne, uczszczajc na wykady takich tuzw, jak midzy innymi Husserl,
Reinach i Nelson.
Podczas pierwszej wojny wiatowej Ajdukiewicz walczy w szeregach
armii austriackiej. W roku 1915 znalaz si na froncie woskim, gdzie wykaza

51
si niezwykym mstwem, ratujc kilku onierzy poraonych gazem bojowym.
Za swj wyczyn zosta odznaczony Srebrn Odznak Walecznoci. Podczas
urlopu od suby wojskowej zda egzaminy, po ktrych zyska uprawnienia do
prowadzenia zaj z filozofii i fizyki. Po wyganiciu urlopu Ajdukiewicz
wrci na front, aby dowodzi bateri artyleryjsk, a nastpnie pocigiem
pancernym w walkach pod Lwowem. Gdy Wielka Wojna dobiega koca,
zosta w rodzinnym miecie, aby tam naucza modzie gimnazjaln.
W cigu dwch lat pomidzy odzyskaniem przez Polsk niepodlegoci
a wybuchem wojny polsko-bolszewickiej pisa swoj habilitacj oraz naucza
w szkole. Jeszcze przed rozpoczciem kolejnego konfliktu, zosta ziciem
swojego mentora i nauczyciela Kazimierza Twardowskiego, polubiajc jego
crk Mari. Z tego zwizku urodzia si dwjka dzieci: crka i syn.
W momencie, w ktrym wojska bolszewickie zagroziy dopiero co odzyskanej
niepodlegoci Polski, podobnie jak wielu innych zgosi si na ochotnika do
armii. Po byskotliwym zwycistwie Polakw przeszed do cywila w stopniu
kapitana artylerii. Przez wiele lat po wojnie chtnie wraca wspomnieniami do
swoich onierskich czasw. Nic zreszt dziwnego: w opinii niektrych z jego
kolegw z wojska Ajdukiewicz powinien by raczej powici si karierze
oficera, ni profesora filozofii.

Polska, wojna, Polska

Na jego habilitacj wyrany wpyw miay odbyte w Getyndze studia.

Praca Z metodologii nauk nosi wyrane pitno nauk Hilberta i porusza
zupenie inne tematy ni doktorat powicony Kantowi. Kariera Ajdukiewicza
rozwijaa si podobnie do karier jego kolegw ze szkoy lwowsko-
warszawskiej. Stanowisko docenta Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
uzyska w roku 1922, za trzy lata pniej zosta powoany na Katedr Filozofii
na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w roku 1934 zosta mianowany
profesorem zwyczajnym.
Podczas pierwszych lat drugiej wojny wiatowej schroni si we
Lwowie, gdzie na Akademii Medycznej wykada psychologi. Jego los zmieni
si diametralnie z chwil wkroczenia do miasta armii niemieckiej. Uniknwszy
mierci w masakrze profesury lwowskiej w pierwszych dniach lipca 1941 roku,
przyj posad ksigowego w Rzeni Miejskiej. Stara si rwnie prowadzi

52
tajne komplety dla modziey szkolnej. Po kolejnym przejciu miasta przez
Armi Czerwon, prowadzi zajcia z fizyki na, radzieckim ju, Uniwersytecie,
noszcym imi Iwana Franki. W roku 1945 obj katedr Logiki (Teorii
i Metodologii Nauk) na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. W trzy
lata po wojnie wybrano go nawet rektorem tej uczelni. Po mierci Stalina
Ajdukiewicz przenis si do stolicy, gdzie zosta wykadowc logiki,
a nastpnie kierownikiem jednej z dwch katedr logiki. Razem z Tadeuszem
Kotarbiskim odtworzy po wojnie polsk tradycj filozoficzn.
A do swojej mierci 12 kwietnia 1963 roku piastowa wiele rnych
funkcji. Miedzy innymi by czonkiem komitetu Historii Nauk PAN, a take
czonkiem Midzynarodowego Instytutu Filozofii i wiceprzewodniczcym
Sekcji Logiki, Metodologii i Filozofii Nauki Midzynarodowej Unii Historii
i Filozofii Nauk. Wesp z Romanem Ingardenem i Kazimierzem Twardowskim
przez szesnacie lat redagowa Studia Philosophica nalea rwnie do
zaoycieli pisma Studia Logica. Jego dokonania byy doceniane na arenie
midzynarodowej. Czsto zapraszano go na kongresy, gocinne wykady oraz
konferencje naukowe, miedzy innymi do Oksfordu, Pragi i Parya.

Propedeutyka filozofii, teoria znaczenia

oraz metodologia nauk

Wan rol w naukowej pracy Ajdukiewicza stanowio, podobnie jak

u Kotarbiskiego, popularyzowanie filozofii. W roku 1938 napisa
Propedeutyk Filozofii, stanowic podrcznik dla licew
oglnoksztaccych. Gdzieniegdzie mona natrafi na informacj w formie
anegdoty, e tumaczenie tej ksiki byo uywane na niemieckich
uniwersytetach w charakterze skryptu. Ksika skadaa si z czci
wprowadzajcych, powiconych najwaniejszym, zdaniem Ajdukiewicza,
dziaom filozofii: epistemologii i ontologii (zbiorczo zatytuowanej Psychologia
procesw poznawczych), logice oraz etyce (w rozdziale Postpowanie
czowieka). Charakterystyczne, e trudno zestawi dzisiejszy, szcztkowy
program logiki z liceum z zakresem wiedzy przedstawionym w podrczniku
Ajdukiewicza. Cz prezentowanych w nim tematw nie wchodzi dzi
w podstawowy zakres wiadomoci nawet na studiach.

53
 Wikszo rozdziaw koczya si pytaniami, majcymi, przynajmniej
w niektrych przypadkach, by przyczynkiem do dalszych dyskusji. Na
przykad rozdzia Dziaanie wiadome celu zakoczony by pytaniem: Na
czym polega rnica midzy siln wol a uporem? temat O naukach
zwieczao za zadanie: Wska znane ci z nauk szkolnych przykady
dowodzenia twierdze oczywistych, polegajcych na wyprowadzeniu ich
z twierdze przyjtych jako aksjomaty.
Drugim obszarem zainteresowa Kazimierza Ajdukiewicza bya teoria
znaczenia, ktrej powici swoj prac O znaczeniu wyrae. Odrzuci
w niej zarwno konotacjonizm, poszukujcy znaczenia w rzeczach, jak
i asocjacjonizm, czyli pogld goszcy, e znaczenie jest przeyciem
psychicznym. Wybra natomiast trzeci drog, zakadajc, e znaczenie
znajduje si w samym jzyku. Z nie do koca zrozumiaych powodw jego
koncepcja nie jest wspczenie zbyt popularna. Pena definicja znaczenia
u Ajdukiewicza brzmi:

Wyraenie A jest w jzyku J [twr jednolicie scharakteryzowany skadniowo

i znaczeniowo, przyp. P.Rz] rwnoznaczne z wyraeniem B, o tyle, co: kade
i tylko takie przeycie P, z ktrego wedle dyrektyw jzyka J daje si
bezporednio i w sposb istotny dla wyraenia A wywie dowolne zdania
Z jzyka J zawierajce wyraenia A, jest zarazem przeyciem, z ktrego wedle
dyrektyw jzyka J daje si bezporednio i w sposb istotny dla jzyka B wywie
zdanie, rnice si od zdania Z tylko tym, e na miejscu A figuruje (wszdzie
lub nie wszdzie) wyraenie B, a nadto kade i tylko takie zdanie, ktre
bezporednio i w sposb istotny dla wyraenia A daje si wedle dyrektywy
jzyka J wywie z uznania Z, zawierajcego wyraenia, zawierajcego
wyraenia A, daje si wywie wedle dyrektyw jzyka J bezporednio i w sposb
istotny dla wyraenia B z uznania zdania powstajcego ze zdania Z przez
zastpienie (wszdzie lub nie wszdzie) wyraenia A przez wyraenie B.

Przeogromny wkad mia rwnie Ajdukiewicz w badania nad

metodologi nauk. Zgodnie z jego myl, poza metanauk (czyli dziedzin
zajmujc si aksjomatami) istnieje nauka zajmujca si porzdkowaniem
dyskursu.

54
 Opracowa bardzo rygorystyczne prace na temat poprawnoci definicji,
ktre z oczywistych wzgldw odgrywaj niezwykle wan rol podczas
formuowania problemw naukowych. Na przykad rozrni definicj
nominaln ( kwadrat znaczy to prostokt rwnoboczny) od definicji realnej
(kwadrat to prostokt rwnoboczny). W swoich pracach wyodrbni rwnie
niezwykle precyzyjne warunki, jakie trzeba naoy na dane sformuowanie,
aby mogo by nazwane definicj (przede wszystkim kryterium
niesprzecznoci). Zdawa sobie jednak spraw, e niemoliwym jest podanie
jednego przepisu na definicj, postanowi wic wyliczy wiele rnych
dopuszczalnych rodzajw definicji, w tym m.in. definicje sprawozdawcze
i projektujce. W podobny sposb stara si rwnie uporzdkowa inne
dziedziny jzyka, jak np. pytania, odpowiedzi i wnioskowania.
Jest to jedynie skromna cz caego, niezwykle bogatego dorobku
naukowego Kazimierza Ajdukiewicza. Wrd wanych, a nie poruszonych
w tym tekcie tematw, naley na pewno wymieni ontologi (m.in.
problematyka czasu), filozofi jzyka oraz etyk, a w tym szczeglnie
zagadnienia o wartoci czowieka.

55
 Bibliografia
1. Ajdukiewicz Kazimierz, Jzyk i poznanie, Warszawa 1985
2. Burdman Feferman Anita, Alfred Tarski. ycie i logika, Warszawa 2009
3. Dbrowski Kazimierz, W poszukiwaniu zdrowia psychicznego, przedmowa Bogdan
Suchodolski, Warszawa 1989
4. Heksis nr 1/2010: Kazimierz Dbrowski Teoria dezintegracji pozytywnej
5. Alfred Tarski: dedukcja i semantyka, red. Jacek J. Jadacki, Warszawa 2003
6. Jedynak Anna, Ajdukiewicz, Warszawa 2003
7. Loth Roman, Na rogu wiata i nieskoczonoci. Wspomnienia o Franciszku Fiszerze,
Warszawa 2002
8. ukasiewicz Jan, Logika i metafizyka, red. Jacek J. Jadacki, Warszawa 1998
9. Majchrowski Jacek, Ulubieniec Cezara. Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski. Zarys
biografii, Wrocaw 1990
10. Michalski Dariusz, Powrmy jak za dawnych lat. Historia polskiej muzyki
rozrywkowej, lata 19001939, Warszawa 2007
11. Sempoliski Ludwik, Wielcy artyci maych scen, Warszawa 1977
12. Szyszkowska Maria, Spotkania z Fiszerem, oma 1997
13. Wat Aleksander, Bezrobotny Lucyfer, Warszawa 1956
14. Wat Aleksander, Mj wiek, Warszawa 1990
15. Wittlin Tadeusz, Szabla i ko. Gawda o Wieniawie, Warszawa 2003
16. Wolniewicz Jan, Filozoficzna szkoa lwowsko-warszawska, Warszawa 1985
17. Wadca Czasu, tom II, zebra Julian Tuwim, Warszawa 1983
18. Varga Krzysztof, Kochanek Upiorw, Lampa, 2006, nr 11 (32)
19. Venclova Tomas, Aleksander Wat obrazoburca, Warszawa 1997
20. urawska Beata, Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski. Literat. Uan. Dyplomata,
Historic@, nr 5, padziernik 2009 [dostp: 1 kwietnia 2012],
<http://www.univ.rzeszow.pl/wsh/historia/Historic@_nr5.pdf>

56