John Myrdhin Reynolds

Czarownice
i dakinie
John Myrdhin Reynolds

Czarownice
i dakinie
Tantra na Wschodzie i Zachodzie

Tumaczy:
Zbigniew Zagajewski

Wydawnictwo A
Krakw 2008
 Tytu oryginau angielskiego:
WICCA, PAGANISM, AND TANTRA
Copyright by John Reynolds
Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo A, 2002
Wydanie II poprawione, Krakw 2008
Redaktor serii:
Cezary Woniak
Tumaczenie:
Zbigniew Zagajewski
Opracowanie typograficzne:
Dariusz Szlajnda
ISBN 978-83-89978-25-7
Wy d a w n i c t w o A
ul. Kociuszki 58/4, 30-114 Krakw
tel./fax: 012-4272748
e-mail: A@awyd.pl
Ksigarnia internetowa:
www.awyd.pl
SPIS TRECI
Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Wicca i tantra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Podr na Wschd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Postawienie pytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Czarownictwo w Biblii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Czarownictwo w tradycji staroytnej Grecji . . . . . . . . . . . . . . 35
Czarownictwo w tradycji rzymskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Czarownictwo w redniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Archetypowe rdo wicca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Wedyjska religia staroytnych Aryjczykw . . . . . . . . . . . . . . . 65
Drawidyjska religia staroytnych Indii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Buddyzm i ruch ramanw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Hinduistyczna tantra i kult Bogini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Buddyjska tantra i tradycja mahasiddhw . . . . . . . . . . . . . . . 97
Buddyzm w Tybecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Niebiaski i chtoniczny symbolizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Wymiar psychologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Czakrapuda i sabat czarownic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Porwnanie rytuau wicca i tantry: przygotowania . . . . . . . 143
Utworzenie krgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
5
Sadhana tantryczna transformacja . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Recytacja mantry i magia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Ganaczakrapuda sabat czarownic . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Konkluzja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

O Autorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
WSTP

K
sika ta powstaa w oparciu o cykl moich wykadw
Wicca i praktyka Tantry w buddyzmie tybetaskim,
ktre wygosiem w Equinox Bookstore w Long Branch
New Jersey w marcu 1994 roku. Wykady te przedstawiaj moje
pogldy dotyczce wewntrznego zwizku pomidzy wicca Ge-
ralda Gardnera i praktyk tantry w Indiach i w Tybecie, a szcze-
glnie sadhan heruki, ktr dobrze znam z buddyzmu tybeta-
skiego.
W moich nastpnych ksikach The Dance of the Dakinis
(Taniec daki) oraz The Iconography of Meditation (Ikono-
grafia medytacji) zamierzam si zaj bardziej technicznymi
aspektami buddyjskiej tantry i procesem tantrycznej transfor-
macji, znanej jako sadhana. Przetumaczyem wiele komentarzy
na temat rytuaw tantrycznych w stylu wicca, cznie z Rytuaa-
mi Bogini, napisanymi przez Damjanga Khjentse angpo, Du-
dzioma Rinpoczego, Digme Lingp i innych wybitnych lamw-
-uczonych, ktre zostan zamieszczone w tych i w nastpnych
moich publikacjach.
Poniewa monografia ta zostaa przygotowana w popiechu,
na potrzeby wykadw, brak w niej szczegowych przypisw

7
i bibliografii. Mam nadziej, e bdy stylistyczne i uchybienia
zostan mi wybaczone przez Czytelnikw. W kadym jednak
razie, monografia ta stanowi cz realizowanego przeze mnie
Projektu Widjadhara (Vidyadhara Project), majcego na celu
porwnanie ezoterycznych, mistycznych i magicznych systemw
Wschodu i Zachodu. Jak wyranie to pokazaem w tej pracy,
jestem przekonany o psychicznej jednoci caej ludzkoci i ca-
WICCA I TANTRA
ego ycia. Uwaam take, e mdro Wschodu moe zosta
z poytkiem wykorzystana na Zachodzie, bez koniecznoci na-
wracania ludzi Zachodu na wschodnie religie i sekty szczegl-
nie w wypadku, kiedy zachodni mistycyzm i magia moe przy-
czyni si do odrodzenia pogastwa i religii ziemi na Zachodzie.

Z
acznijmy od porwnania wspczesnej wicca, inspirowa-
John Myrdhin Reynolds nej przez Geralda Gardnera, z pewnymi aspektami tan-
trycznego buddyzmu tybetaskiego. Wedug praktykuj-
Vidyadhara Institute cych wicca, wspczenie reprezentuje ona odrodzenie si staro-
22 Enright Ave. ytnej pogaskiej Wielkiej Bogini i Rogatego Boga. Ale te boskie
Freehold
postaci s w rzeczywistoci uniwersalnymi archetypami, ktre nie
New Jersey 07728, USA
www.vajranatha.com ograniczaj si do przedchrzecijaskiej Europy. Pojawiaj si
one rwnie na staroytnym Bliskim Wschodzie w kananejskim
kulcie bstw podnoci Baala i Asztarte, jak rwnie w staroyt-
nych Indiach w kulcie iwy i Dewi. Szczeglnie w tym indyjskim
kulcie tantrycznym, boskie zespolenie seksualne boga i bogini
w ekstatycznej bogoci reprezentuje zjednoczenie mskich i e-
skich energii w psyche i ciele sadhaki, czyli indywidualnego prak-
tykujcego. To mistyczne dowiadczenie jednoci, znane jako
mahasukha, czyli wielka bogo, doprowadza do powstania wy-
szego i rozszerzonego poziomu wiadomoci, jak rwnie umo-
liwia rozwinicie psychicznych i duchowych mocy. Integracja
boskich zasad archetypowych pierwiastkw mskiego i eskie-
go we wntrzu ludzkiej istoty stanowi baz dla praktyki tantry
zarwno w hinduizmie, jak i w tybetaskim buddyzmie.

9
 PODR
NA WSCHD

C
hocia sam nie byem inicjowany w gardneriask tra-
dycj wicca, przez wiele lat peniem funkcj Wysokiego
Kapana w eklektycznej tradycji Zachodniego Poga-
stwa, gwnie w celtyckiej i egipsko-hellenistycznej tradycji, kt-
re, jako przejaw pogaskiego odrodzenia na Zachodzie, pozosta-
way pod silnym wpywem gardneriaskiej wicca, jak rwnie ka-
balistycznej magii ceremonialnej pochodzcej ze redniowiecza.
Od najwczeniejszego dziecistwa, nie bdc wychowywanym
w tradycji chrzecijaskiej, fascynowaem si greck mitologi
i misteriami zwierzcogowych bogw staroytnych Egipcjan.
Kiedy przeczytaem pierwsz ksik o religiach indyjskich, prze-
konaem si, e hinduizm stanowi rwnie bardzo atrakcyjn
alternatyw dla chrzecijastwa, poniewa podobnie jak staro-
ytne pogastwo Grecji i Bliskiego Wschodu, by politeistyczny,
peen barwnych postaci boskich. Jednake postuluje on istnienie
boskiej jednoci lecej u podstaw tych rnorakich bogw
i mnogoci wystpujcej w wiecie. Ksika ta opisywaa rwnie
buddyzm w aspekcie therawady, podkrelajc wyrzeczenie si
namitnoci i wiatowego ycia, a szczeglnie seksu. Na po-

11
cztku nie czuem wielkiego pocigu do tej ascetycznej religii
mnichw i klasztorw, mskiej spoecznoci yjcej w celibacie.
Jednak pniej, kiedy znalazem si na uniwersytecie, lektura
filozofii buddyjskiej, szczeglnie wyrafinowany system dialek-
tyczny madhjamaki Nagarduny, pomoga mi rozwiza mj du-
chowy dylemat, potwierdzajc, e materialistyczne, tak zwane
naukowe widzenie wiata jest tylko konceptualn konstrukcj
sfabrykowan przez ludzki umys, map, ale nie samym kraj-
obrazem. I podobnie jak wszystkie konceptualne konstrukcje,
maskujce rzeczywisto, zawiera mnstwo sprzecznoci. Dziki
temu mogem znowu odetchn pena piersi, nie bdc ju jako obciony poczuciem winy, negujcy ycie chrzecijaski
duej duszony przez wszechobecny materializm amerykaskiej
klasy redniej lat pidziesitych, ktry nie pozostawia adnego
miejsca na dusz czy ducha. Co wicej, doszedem do wniosku,
e chocia pogaskie kulty staroytnej Grecji i Egiptu dawno te-
mu umary i przeminy, cakowicie unicestwione przez imperia-
listyczny monoteizm i totalitaryzm pastwowej religii, zarwno
chrzecijastwa, jak i islamu, to w Indiach pogastwo pozostaje
wci ywe i ma si dobrze. Wtedy postanowiem odby piel-
grzymk na Wschd. Wschd reprezentowa dla mnie rdo
wszelkiego wiata, jak soce wschodzce o wicie, podczas gdy
Zachd, a szczeglnie Ameryka, by obszarem beznadziejnej
ciemnoci szerzcego si materializmu i bezdusznego komercja-
lizmu. Chocia pogld ten by stereotypowy i naiwny, wtedy mia
on dla mnie due znaczenie.
Kiedy przeniosem si z Nowego Jorku do Kalifornii zacz-
em czyta ksiki Evansa-Wentza o buddyzmie tantrycznym
w Tybecie, a szczeglnie jego przekad Tybetaskiej Ksigi Umar-
ych. W ten sposb otworzy si przede mn nowy wiat, w wielu
aspektach podobny do staroytnego Egiptu z moich snw. I tak
to odkryem tantryczn form buddyzmu tybetaskiego, bez
yjcych w celibacie mnichw i klasztorw ze szkolnymi interna-
12
tami. Odkryem wiat, w ktrym seks nie tylko by sakramentem,
a kobiety traktowane jak dakinie, ale gdzie ekstrawagancka ma-
gia sza rami w rami z najwyszym duchowym i metafizycznym
wgldem. Co wicej, ten wiat by fantasmagori obrazw, peen
bogw z wieloma gowami i ramionami, szaleczo kopulujcych
ze swoimi zmysowymi, nagimi partnerkami, otoczonych aur
pomieni mdroci. Wicej ni cokolwiek innego, to wanie stro-
na wizualna, ta ekstrawagancka ikonografia tantrycznych bogw,
wcigna mnie w tantryczny buddyzm. A przede wszystkim,
staem si buddyst jako krzepki, afirmujcy ycie poganin, a nie
purytanin, jak to si zwykle dzieje w wypadku Amerykanw an-
gaujcych si w buddyzm.
Tybetascy lamowie s ywymi kustoszami tradycji tantrycz-
nego buddyzmu, a wypdzeni ze swego ojczystego kraju w 1959
roku z powodu agresji komunistycznych Chin na Tybet i jego
okupacji, po raz pierwszy stali si w Indiach dostpni dla za-
chodnich uczniw. Dlatego te zdecydowaem si pojecha do
Indii, eby odnale tych lamw-uchodcw, uzyska tantryczn
inicjacj i wiczy si w tej formie staroytnej mdroci. Przyjmu-
jc taki cel, powrciem na uniwersytet, najpierw na UC Berke-
ley (w latach 19631964), a pniej na Uniwersytet Waszyngtona
w Seattle (19641968), eby studiowa sanskryt i tybetaski, co
pozwolioby mi dziaa bardziej efektywnie. W Seattle spotkaem
i pobieraem nauki u swojego pierwszego tybetaskiego lamy,
Czcigodnego Dezhunga Rinpoczego. Chocia by lam szkoy
sakja, przynajmniej w aspekcie klasztornej przynalenoci, to
w rzeczywistoci w swojej niesekciarskiej praktyce, studiach i ge-
neralnie w podejciu do Dharmy reprezentowa postaw rimed-
py. By spadkobierc rime, czyli niesekciarskiego ruchu wystpu-
jcego w XIX wieku we wschodnim Tybecie, do ktrego naleao
rwnie wielu znakomitych lamw, z jakimi miaem kontakt,
13
midzy innymi Czcigodny Kalu Rinpocze. Co wicej, to wanie
Dezhung Rinpocze pierwszy udzieli mi inicjacji w tradycj ning-
mapy Guru Padmasambhawy, indyjskiego maga i mistrza, ktry
doprowadzi do powstania tantrycznej formy buddyzmu w Ty-
becie.
Poniewa na pocztku zafascynowaa mnie Tybetaska Ksiga
Umarych, a z ni przede wszystkim zwizana jest ningmapa, zde-
cydowaem si wic poszuka tej tradycji wrd lamw yjcych bardzo otwarte i niesekciarskie. Na wzgrzu nad aramem wzno-
na uchodstwie w Indiach. Jako temat swojej pracy doktorskiej
przyjem badanie tej wanie tradycji i w 1969 roku wyruszyem
do Indii. W efekcie, przebywaem w Indiach i w Nepalu przez
wikszo lat siedemdziesitych i dziki temu ominy mnie rz- Spdziem wiele godzin praktykujc i medytujc w tej jaskini.
dy Nixona w USA. Podczas pobytu w Dardylingu i w Katman-
du, uzyskaem wiele wysokich inicjacji tantrycznych od lamw
ningmapy i kagjupy, odbyem kilka odosobnie w Dardylingu
i w okolicy, praktykujc te nauki i tumaczc wiele tekstw do
praktyki. W 1974 roku, w Dardylingu zostaem wywicony na
ngagp, czyli tantrycznego kapana buddyjskiego w tradycji ning-
mapy, otrzymujc wicenia i szat od J.. Dudzioma Rinpo-
czego, najwyszego lamy tej szkoy.
Przewanie ludzie na Zachodzie myl, e tybetascy lamo-
wie musz by mnichami, tak jak katoliccy ksia yjcy w celi-
bacie. Wikszo Tybetaczykw w szatach to faktycznie mnisi,
zwizani z jakim klasztorem, ale sprawa inaczej wyglda w przy-
padku ningmapw. Ich linia przekazu siga do Padmasambhawy
i Wimalamitry, mahasiddhw, czyli wielkich adeptw, ktrzy przy-
byli z Indii i nie byli mnichami yjcymi w celibacie, ale joginami
i magami. W tybetaskim rozumieniu tego pojcia, nie wszyscy
mnisi s uwaani za lamw. Waciwie przetumaczone sowo
lama oznacza duchowego nauczyciela i jego sanskryckim od-
powiednikiem jest guru, natomiast zwyky mnich po tybeta-
sku to trapa, czyli ucze. Ale Mongoowie, kiedy zostali na-
14
wrceni z szamanizmu na buddyzm, zaczli nazywa wszystkich
Tybetaczykw w szatach lamami, a ludzie z Zachodu przejli od
nich ten zwyczaj.
Podczas moich pierwszych lat pobytu w Indiach, przez trzy
lata mieszkaem rwnie w hinduskim aramie w poudniowych
Indiach. Swami, ktry by gow tego aramu, wyznawa hinduis-
tyczn filozofi adwaitawedanty, ale jego podejcie do religii byo
sia si witynia iwy, a na wzgrzach za ni bya ukryta jaskinia
z iwa Lingam (fallicznym wyobraeniem) oraz wielk kamienn
podobizn Nandina, byka strzegcego wejcia do wityni.
Zarwno fallus, jak i byk s symbolami zwizanymi ze staroyt-
nym bogiem podnoci Baalem, znanym ze Starego Testamentu.
iwa we wosach nosi rogi z pksiyca, a na ciele girlandy z w-
y. Jego najwczeniejsza manifestacja w Indiach to Paupati, Pan
Zwierzt. Grecy utosamiaj go z Dionizosem, bogiem szalestwa
i ekstazy. I tak, tutaj, na wzgrzach w Indiach znowu spotkaem
Rogatego Boga ze staroytnoci rdziemnomorskiej i starej Eu-
ropy. W rzeczy samej, niektrzy poudniowoindyjscy wyznawcy
iwy twierdz, e ich religia jest najstarsza na wiecie, sigajc do
czasw paleolitu.
Ale w Dardylingu i w Nepalu odkryem, e ten archetyp i-
wy, czy Bhairawy, tak wany w tantrycznym hinduizmie, to take
boska posta zajmujca centraln pozycj w buddyjskich wy-
szych tantrach, gdzie jest znany jako Heruka. Od najwczeniej-
szego dziecistwa zafascynowany Dionizosem i Panem, poje-
chaem na Wschd, do Indii, tylko po to, eby spotka starych
przyjaci.
 POSTAWIENIE
PYTANIA

O
d kiedy wicca staa si oglnie znana dziki opubli-
kowanej w latach pidziesitych XX wieku ksice
Geralda B. Gardnera Witchcraft Today (Czarownict-
wo w dniu dzisiejszym, 1954), rozpocza si dyskusja nad kwe-
sti rzeczywistych historycznych rde wicca, religii czarownic.
Czy wicca jest kontynuacj starszej, przedchrzecijaskiej tra-
dycji, jak twierdzi Gardner w swojej ksice, czy te zostaa ona
przez niego wymylona w 1939 roku? Generalnie, w anglosaskiej
kulturze protestanckiej czarownica posiada bardzo negatywne
wyobraenia. Jest brzydk, star wiedm, w szpiczastym, czar-
nym kapeluszu, ktra gotuje w kotle aby, jaszczurki i inne obrzy-
dliwe skadniki, preparujc w ten sposb trujcy wywar. Albo te
jako kuszca moda kobieta stanowi niebezpieczestwo dla m-
czyzny i nie poddaje si jego kontroli. Bardziej tradycyjnie, uwa-
a si j za kobiet, ktra z wasnej woli wchodzi w pakt z diab-
em, uczestniczy w nocnych orgiach, podczas ktrych odbywa
rozwize stosunki seksualne, morduje niewinne dzieci i poera
ich miso, uprawia czarn magi skierowan przeciw ludzkiej
spoecznoci i pozostaje poza kontrol patriarchalnej wadzy

17
kocielnej i pastwowej. Uwaana jest za zagroenie dla wszyst-
kiego co dobre i wite, moralne i chrzecijaskie, stanowi za-
groenie dla patriarchalnego porzdku spoecznego. W acinie,
samo sowo oznaczajce czarownictwo maleficia oznacza
czynienie za. Tak wic, czarownica jest kim, kogo naley pow-
strzyma i wyeliminowa za wszelk cen.1
Nawet w wieckiej nauce czarownica posiada negatywne wy-
obraenie. Chocia amerykascy i angielscy antropolodzy prze-
wanie nadaj negatywne konotacje pojciom czarownica i
czarownictwo, w ten sposb odzwierciedlajc swoje protestan-
ckie dziedzictwo kulturalne i wic je z praktyk destruktywnej
i szkodliwej magii, to jednak nie ma potrzeby, eby si do nich
ogranicza. Przecie magia posiada zarwno pozytywne, jak i ne-
gatywne aspekty, i prawie we wszystkich spoecznociach prze-
waa jej pozytywna strona. Czarni magowie stanowi nieznaczn
mniejszo na tym wiecie, pomimo tego, e chrzecijanie prze-
ceniaj ich znaczenie. W rzeczywistoci prawie wszystkie cza-
rownice, przeladowane i stracone podczas europejskich polo-
wa, byy prostymi poonymi, praktykujcymi po wsiach zie-
larsk magi i uzdrawianie. Nie naleay one do rewolucyjnej,
konspiratorskiej organizacji przeciwstawiajcej si wadzy, ani te
nie tworzyy heretyckiego, satanistycznego kultu, ktry naleao
chirurgicznie usun przy uyciu stosw i szubienic. Tak wygl-
day jedynie fantazje ich seksualnie sfrustrowanych, paranoidal-
nych przeladowcw.
Tak wic w prawdziwym, antropologicznym sensie, czarow-
nictwo jest uniwersalnym zjawiskiem kulturowym, charaktery-
zujcym si ludow magi, zielarsk medycyn, wrbiarstwem
i kontaktami z duchami natury. Czarownica niekoniecznie jest
szamanem, poniewa praktyka czarownictwa nie wymaga wejcia
1 3
Zob.: Rosemary Radford Ruether, New Woman/New Earth (1975).
18
w stan ekstazy w celu przeprowadzenia uzdrawiania.2 Z drugiej
strony, odmienne stany wiadomoci nie s tu wykluczone, a cza-
rownica nawizuje kontakt z innym wiatem, wiatem duchw,
poniewa duchy te s cile zwizane z procesem uzdrawiania
i obfitoci w naturze.
W cisym, antropologicznym sensie, czarownictwo nie jest
te religijnym kultem, tak jak utrzymywa to Gardner. Czarow-
nica z powodzeniem moe by taoistk, hinduistk, buddystk,
muzumank, a nawet chrzecijank (jak odkryem to w Jugosa-
wii), poniewa praktyka ludowej magii i uzdrawiania pozostaje
niezalena od teologii i religijnej przynalenoci nawet wtedy,
gdy wadze religijne potpiaj i zabraniaj praktykowania magii.
Wedug starych rde ydowskich i nawet samych Ewangelii,
ydowski rabin z Galilei, Jezus z Nazaretu, by uzdrowicielem,
egzorcyst i magiem, a nawet czarownikiem, poniewa uzdrawia
wypdzajc duchy i rozkazywa swojemu duchowi chowa-
cowi, zwanemu Belzebubem. Istniej dowody na to, e mg
nawet uczy si magii od ydowskiej spoecznoci w Aleksandrii
w Egipcie.3 Jednake w pniejszym okresie Koci uzna, e
rabin ten nie by magiem, a uzdrawia, egzorcyzmowa i czyni
cuda sam tylko moc Ducha witego pochodzcego od Boga,
podobnie jak starzy, hebrajscy prorocy. W ten sposb Jezus zos-
taje przeciwstawiony Szymonowi Magowi. Wczesny Koci od-
czuwa potrzeb bronienia si przed rzymskimi oskareniami, e
posuguje si magi, co faktycznie robi. Katolicy w dalszym ci-
gu wykorzystuj msz do magicznych celw i praktykuj magi
wiec. Natomiast protestanci cakowicie odrzucaj wiat magii.
2
Zob.: Mircea Eliade, Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy
(1964), wyd. pol. Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, Warszawa
1994.
Zob.: Morton Smith, Jesus the Magician (1978).
19
W rzeczywistoci, w krajach takich jak Haiti, Koci katolicki yciu wyznawczynie przedchrzecijaskiego kultu Rogatego Bo-
nie moe zaoferowa jednostce schronienia przed atakami wu- ga (bstwa podnoci) i zgodnie z tym interpretowaa materiay
du. Musi ona nawrci si na protestantyzm, eby uciec przez pochodzce z procesw czarownic. Odkrya rwnie, e wielu
zgubnymi skutkami takiego magicznego ataku. Podczas mojego krlw Anglii wyznawao ten kult, a niektre znane europejskie
pobytu w byej Jugosawii spotkaem wielu serbskich kapanw postacie, jak Joanna dArc, byy czarownicami, rwnie wyznaj-
prawosawnych, ktrym, zgodnie ze wschodni tradycj, Koci cymi ten kult. Prof. Murray bya egiptologiem i wielu naukow-
pozwala na maestwo, znanych we wsiach jako potni mago- cw uwaao, e odesza zbyt daleko od swojej sfery kompetencji
wie. W Serbii wszystkie wesztitsa, czyli czarownice, jakie spot- i ostro skrytykowao jej badania i wnioski.6 Jednake inni, cznie
kaem, uwaay si za dobre chrzecijanki i naleay do Kocioa ze mn, uznali tezy Murray za bardzo atrakcyjne i inspirujce.
prawosawnego. Magia i wrby praktykowane przez te kobiety Poza tym Gardner twierdzi, e w New Forest w Poudniowej
byy cakowicie pozytywne i dobroczynne. Anglii odkry coven (zgromadzenie czarownic), o ktrym pisaa
Jednake Gardner uywa terminw czarownica i cza- Margaret Murray. Ten coven z New Forest wzywa Rogatego Bo-
rownictwo (witchcraft to dosownie: rzemioso czarownicy) ga opisywanego przez Murray w jej dwch ksikach, a take
w aspekcie odrodzonego pogaskiego kultu religijnego i w ten Bogini opisan przez Lelanda w jego ksice.7 Dziki wzywaniu
sposb wprowadzi troch zamieszania. Kult religijny nie jest mskich i eskich bstw, coven praktykowa magi uzdrawiania
rzemiosem, natomiast ludowa magia i leczenie nim s. Nazwa i podnoci, z odbywajcym si czasami, w kulminacyjnym mo-
swoj religi the Craft, rzemiosem i wyjania take, e bya mencie, rytualnym stosunkiem seksualnym. Istnienie covenu
ona znana jako wicca.4 Jednake tylko powtarza tezy postawio- tradycyjnych czarownic wydawao si potwierdza tezy Murray,
ne przez Margaret Murray, ktra w latach dwudziestych XX wie- a Gardner przyzna si do inicjacji w jego praktyki. Jednake
ku przedstawia hipotez, e czarownice przeladowane w po- analiza Ksigi Cieni (The Book of Shadows), rozprowadzanej przez
przednich stuleciach byy w rzeczywistoci wyznawczyniami Gardnera w trzech wersjach i zawierajcej rytuay covenu Gard-
pogaskiego kultu, ktry zdoa przetrwa do tamtych czasw. nera, ktry odczy si od pierwotnego z New Forest, wskazuje,
Wyznaway przedchrzecijask religi i dlatego nie byy ani e podstawowy rytua opiera si gwnie na tumaczeniu Ma-
satanistkami, ani chrzecijaskimi heretyczkami.5 To wanie thersa redniowiecznego grimoire (zaklcia), Wikszy Klucz Salo-
lektura jej ksiki The God of the Witches (Bg czarownic) we mona (The Greater Key of Salomon, 1988) oraz na Gnostycznej
wczesnych latach szedziesitych zwrcia moj uwag na cza- Mszy Aleistera Crowleya.8 Z powodu przesadzonych stwierdze
rownictwo jako na kontynuacj religii pogaskiej. Prof. Murray
widziaa przeladowane czarownice jako ostatnie pozostae przy 6
Zob.: Elliot Rose, A Razor for a Goat: Problems in the History of
Witchcraft and Diabolism (1989) oraz Norman Cohn, Europes
Inner Demons (1975).
4 7
Zob.: Gerald B. Gardner, Witchcraft Today (1954). Charles G. Leland, Aradia: The Gospel of the Witches (1897).
5 8
Zob. jej ksiki: The Witch Cult in Western Europe (1921) oraz The Zob.: S.L. Mathers, Greater Key of Salomon (1888) oraz Aleister
God of the Witches (1931). Crowley, Magick in Theory and Practice.

20 21
Gardnera i poszukiwaniu przeze rozgosu w latach pidziesi- znalazo si w angielskim sowniku i dostarcza nam przydatnego
tych, wielu ludzi zaczo wtpi w jego twierdzenia. Naukowcy terminu dla oznaczenia pogaskiej religii (rekonstruowanej lub
zajmujcy si histori religii bez namysu je odrzucili. Jednake tradycyjnej) Boga i Bogini. Posiada bardziej religijne konotacje
wicca wci si rozwijaa i w cigu nastpnych dekad przycigaa ni oglniejszy termin czarownictwo. O tym, czy Gardner zos-
coraz wicej zwolennikw, pomimo zniesawienia w popularnej ta faktycznie inicjowany w coven tradycyjnych czarownic w New
prasie i wyniosej pogardy naukowcw. Forest i opar swoj Ksig Cieni na tym covenie, czy te po pros-
Ja sam przeczytaem po raz pierwszy Witchcraft Today (Cza- tu w 1939 roku sam wymyli kult wyznawany przez czarownice,
rownictwo dnia dzisiejszego) w jego popularnym, angielskim korzystajc z wczeniejszych rde, nie mnie sdzi. Wystarczy
wydaniu (paperback edition, Arrow 1966) w roku 1968 w Berke- jednak stwierdzi, e wicca w swoich rnych formach dziaa
ley, gdzie kontynuowaem studia buddyjskie i pracowaem nad i jest skuteczna zarwno jako religia, jak te i magia. Coraz wi-
swoimi pierwszymi tumaczeniami z tybetaskiego. Byo to pi ksza liczba ludzi, rozczarowana chrzecijastwem, zostaje do niej
lat po tym, jak przyjem schronienie jako buddysta (1963) i trzy przycigana jako do religii i duchowej cieki. Gardner nawiza
lata po inicjacji w buddyzm tybetaski, udzielonej mi przez Dez- kontakt z archetypem i jest pewne, e to nie on go wymyli.9
hung Rinpoczego w Seattle (1985). Pomimo tego poczuem si
niezwykle silnie przycigany do Gardnera i wyranie dostrzega-
em podobiestwo jego wicca z kultem tantrycznym, jaki odkry-
em w buddyzmie tybetaskim. Jednake termin wiccaprzyjty
przez Gardnera na okrelenie tej kontynuacji pogaskiej religii
od ktrego wywodzi si angielskie sowo witch oznaczajce
czarownic by pochodzenia anglosaskiego. Nie wykluczone,
e mg oznacza kontynuacj anglosaskiego kultu pogaskiego,
ale jak mwicy po francusku normascy krlowie Anglii mogli
nalee do marginalnej sekty saksoskich chopw, ktrymi po-
gardzali? Jednak tak twierdzia Murray. Termin wicca nie mg
te oznacza reliktw pogaskich w Kornwalii, w Walii, na Wys-
pie Man czy w Irlandii, gdzie porozumiewano si rnymi jzy-
kami celtyckimi, a nie angielskim, przynajmniej a do zdobycia
tych celtyckich krajw przez Normanw. Jednak dziki dzieu
Gardnera, termin wicca zacz oznacza nie tylko gardneria-
ski kult wyznawany przez czarownice, ale take rnorodne ro- 9
O Gardnerze i kwestii pochodzenia gardneriaskiej wicca zobacz:
dzaje odrodzonej religii pogaskiej, niezalenie od tego, czy bez-
Aidan Kelly, Crafting the Art of Magic (1991) oraz Doreen Valiente,
porednio na nim oparte, czy nie. W ten sposb sowo wicca The Rebirth of Magic (1989).

22 23
 CZAROWNICTWO
W BIBLII

N
iektrzy bd zaszokowani, dowiadujc si, e kult Boga
i Bogini wyznawany przez czarownice zosta wyranie
przedstawiony w Starym Testamencie. Moe to wpro-
wadzi w konsternacj chrzecijaskich fundamentalistw, ale
ten kult faktycznie znajduje si w witych pismach, chocia bez
wtpienia zinterpretuj oni ten fakt jako jeszcze jedn bitw
Boga w wiecznej wojnie z diabem. Wikszo amerykaskich
chrzecijan zna Bibli, cznie ze Starym Testamentem, tylko
w angielskim tumaczeniu. Ale Stary Testament nie jest wcale
ksig chrzecijask, niezalenie od tego, jak Koci dosto-
sowywa i bdnie interpretowa ten tekst dla swoich wasnych
celw, cznie ze sfabrykowanym stwierdzeniem, e Stary Testa-
ment przepowiada nadejcie Jezusa jako Chrystusa, ydowskiego
Mesjasza. Stary Testament to ydowska ksiga, napisana w orygi-
nale w jzyku hebrajskim i bdca gwnie antologi hebrajskiej
literatury, zarwno wieckiej, jak i religijnej. Co wicej, jest to
historia narodu ydowskiego na przestrzeni wiekw, zapis dia-
logu pomidzy ydami a ich Bogiem. Ten ydowski wity tekst
zosta przywaszczony przez nieydowski ruch w Imperium Rzym-

25
skim i dziki misjonarskiej aktywnoci Pawa z Tarsu ruch ten
uzna, e pewien ydowski rabin, stracony przez wadze rzym-
skie, by w rzeczywistoci bogiem. Sytuacja taka nie bya czym
niezwykym wrd Grekw, ktrzy traktowali wielu swoich sta-
rych herosw, takich jak Herkules czy Perseusz, jako boskich
synw. Jednake takie podejcie nigdy nie wystpowao u ydw
i byo zupenie nieznane w ydowskiej religii.
Ten ruch ludzi wyznania niemojeszowego, ktry w II wieku
sta si Kocioem chrzecijaskim, uwaa si za jedyny praw- tronie zastpuje Dawid. Nastpnie w kilku bitwach pokonuje on
dziwy Izrael, ktry zawar umow z Bogiem, natomiast ydzi
reprezentowali faszywy Izrael, gdy z rozmysem i uporem nie
rozpoznali Jezusa jako Chrystusa. Dlatego te s niewiele lepsi
od pogan, ktrzy rwnie nie rozpoznali jedynej prawdziwej
religii, ale w zgubny sposb obstawali przy oddawaniu czci ido-
lom i demonom. Gdy tylko chrzecijanie uzyskali polityczn wa-
dz za rzdw nastpcw cesarza Konstantyna, zaczli przela-
dowa nie tylko pogan, ale i ydw. Poniewa wasny lud nie
rozpozna, e Jezus wypenia proroctwa dotyczce nadejcia Me-
sjasza, znajdujce si w ich wasnych witych pismach, ydzi
reprezentowali wszystkich tych, ktrzy w wymowny sposb od-
rzucaj chrzecijaskie prawa. W najlepszym wypadku ydzi byli
niewygodni dla Kocioa, w najgorszym stanowili zagroenie.
Tak wic, wyglda na to, e chrzecijastwo z natury jest antyse-
mickie, chocia nie znaczy to, e kady chrzecijanin jest antyse-
mit, ani e podchodzi tak do tych spraw.
Czarownictwo pojawia si w Starym Testamencie, ale gwnie
jako zbrodnia. Dopiero od XIII wieku w redniowiecznej Euro-
pie chrzecijaskiej czarownictwo zostao uznane za herezj.
Wedug Biblii (1 Sm 2831; 2 Sm 116), hebrajski przywdca
militarny Saul, wypdzi czarownice i jasnowidzw ze swego
nowo powstaego krlestwa. Lecz czujc, e Dawid zdradza go
z filistyskimi nieprzyjacimi i e jego wasna rodzina odwraca
26
si od niego, szuka pomocy u jednej z czarownic, ktr poprzed-
nio wypdzi ze swego krlestwa. Udaje si do czarownicy z En-
doru i zatrudnia j jako nekromantk, po to, eby wezwaa
z Szeolu ducha umarego proroka Samuela. Saul zadaje duchowi
pytanie dotyczce swego losu, poniewa powszechnie wierzono,
e duchy umarych mog widzie przysze wydarzenia, ale umary
prorok nie daje mu adnej nadziei. Saul i jego synowie zostaj
zabici w nastpnej bitwie z Filistynami i Saula na ydowskim
Filistynw i zdobywa kananejskie miasto Jerozolim, ktre usta-
nawia now stolic swego powikszajcego si krlestwa.
Dawid by oddanym wyznawc Jahwe, bstwa opiekuczego
hebrajskich plemion, ktrego zgodnie z legend Mojesz spotka
osobicie na pustynnej grze Synaj. Bg ten, przemawiajc do
Mojesza z ukrycia za chmur, zapewni, e jest identyczny z El
Szaddai, bstwem opiekuczym przodkw Mojesza, Abraha-
ma, Izaaka i Jakuba. Zawar wtedy przymierze, czyli kontrakt
z Mojeszem, mwicy, e jeeli lud ydowski bdzie czci go
jako jedynego boga, Jahwe uwolni ten lud z niewoli egipskiej
i zagwarantuje mu wasny kraj, mlekiem i miodem pyncy Ka-
naan, pomimo tego, e mieszkali ju w nim Kananejczycy.
Kontrakt ten zosta zapisany w formie Dziesiciu Przykaza:
[...] Ja jestem Jahwe [...]. Nie bdziesz mia cudzych bogw
obok Mnie! Nie bdziesz czyni adnej rzeby ani adnego obra-
zu tego, co jest na niebie wysoko [...]. Nie bdziesz oddawa im
pokonu i nie bdziesz im suy [...]. Nie bdziesz wzywa imie-
nia Boga twego, Jahwe, do rzeczy czczych [...] (Wj 20, 117).
W adnym wypadku Jahwe nie przyznawa si do tego, e jest
stworzycielem nieba i ziemi, i e jest jedynym bogiem we wszech-
wiecie. Wrcz przeciwnie, twierdzi, e kady obcy nard posia-
da swoje opiekucze bstwo, ktre reprezentuje jego interesy
w niebiaskiej radzie. Faktycznie, na staroytnym Bliskim Wscho-
27
dzie istniao wierzenie, e w niebie toczy si wojna, walka o wa-
dz pomidzy bogami, i nard tego boga, ktry aktualnie zdoby-
wa wadz, stawa si politycznie i militarnie najwaniejszy na
ziemi. Dlatego te Babiloczycy i Asyryjczycy przepisali na was-
ne potrzeby stary mezopotamski mit o stworzeniu, po to, eby
pokaza, e ich opiekuczymi bstwami s odpowiednio Mar-
duk i Aszur, ktrzy w tej wersji zwyciyli w wojnie w niebie
i zostali wybrani krlami bogw. W tamtych dawnych czasach
Jahwe by czczony jako bg wojny, znany jako Jahwe Sabaoth,
Pan Zastpw, jak przystao na pustynne plemi nomadw
uwielbiajcych wojn. Jahwe wzi udzia w bitwie w niebie prze-
ciwko bogom obcych narodw i pokonawszy bogw Egiptu,
mg uwolni swoich klientw z egipskiego jarzma i poprowa-
dzi ich przez pustyni do obiecanego kraju.
Tak wic na pocztku Hebrajczycy nie byli monoteistami,
poniewa uznawali istnienie innych bogw, ale byli wyznawcami
jednego boga, w tym przypadku Jahwe, z ktrym Mojesz zawar
legalny kontrakt. Nazywanie wczesnych ydw monoteistami
jest anachronizmem. Prawdziwy monoteizm rozwin si wrd
Hebrajczykw pniej, jako rezultat kaza wielkich prorokw
w VIII i VII w. p.n.e. Co wicej, nawet w czasach Mojesza
i w przecigu nastpnych stuleci wielu z Hebrajczykw odda-
wao si starym pogaskim wierzeniom. W czasie nieobecnoci
Mojesza jego brat Aaron wykona podobizn zotego cielca
i namawia ludzi do oddawania mu czci. Aktualnie uyte tutaj
sowo abir nie oznacza cielaka, ale trzyletniego byka z dobrze
rozwinitym fallusem (Wj 32, 35). To jeden z przykadw cigej
walki pomidzy kultem pustynnego boga wojny Jahwe a kana-
nejskim bogiem podnoci, ktrego symbolem by byk.
Gdy tylko Hebrajczycy wkroczyli do Kanaanu, byli w stanie
opanowa mae kananejskie miasta-pastwa, jedno po drugim,
a ich plemienna konfederacja rzdzona przez Sdziw przeja
28
kontrol nad wikszoci obszaru. Bardziej osiadli i zajmujcy
si rolnictwem Kananejczycy wcale nie zostali zmasakrowani, jak
opisuje Ksiga Jozuego, ale w cigu kilku stuleci Hebrajczycy
i Kananejczycy zawierali ze sob maestwa i ich kultury stopiy
si ze sob. Hebrajczycy zaczli nawet mwi jzykiem hebraj-
skim, ktry w rzeczywistoci by jzykiem rdzennych Kananej-
czykw Abraham i jego rodzina, przybywszy z Harranu w p-
nocnej Mezopotamii, mwili po aramejsku. Kiedy Hebrajczycy
zaczli zajmowa si rolnictwem w nowo zdobytym kraju Ka-
naan, przejli rolnicz technologi od Kananejczykw, z ktrymi
si mieszali i zawierali zwizki maeskie. W tamtych czasach
magia podnoci i pr roku stanowia nieodczn cz techno-
logii rolniczej. Te rytuay podnoci odbyway sie w miejscach
zwanych bemoth na wzgrzach poza kananejskimi miastami
i wioskami. Tam, na kamiennych otarzach skadano ofiary kana-
nejskiemu bogowi podnoci Baalowi, ktry sprowadza jesienny
deszcz i uynia ziemi. Przebywa na wzgrzach, jak rwnie
tam, gdzie znajdoway si drewniane filary aszerim, wyrzebio-
ne w formie nagiej kobiety, bogini Aszera, czyli Asztarte. Kana-
nejczycy i Fenicjanie czcili Baala i Asztarte jako swoje gwne
bstwa, poniewa byy blisko ziemi i codziennych ludzkich spraw,
podczas gdy stary kananejski bg El przebywa w odlegym nie-
bie i mao go obchodziy przyziemne sprawy. Wczeni prorocy,
tacy jak Ozeasz, uznali te pogaskie rytuay podnoci za odraa-
jce, za prostytuowanie si z innymi bogami, odejcie od pier-
wotnie czystego i wycznego kultu pustynnego boga przodkw
Jahwe.
W tych dawnych czasach, od Mojesza do koca pierwszej
wityni i ydowskiej monarchii w 586 roku p.n.e., kiedy Babi-
loczycy zdobyli Jerozolim, kult Baala stanowi najwiksz kon-
kurencj dla oficjalnego, surowego kultu Jahwe. Prorocy bez-
ustannie prorokowali przeciwko Baalowi, bez wtpienia dlatego,
29
poniewa kult Baala gboko zakorzeni si wrd mieszanej z Ugarit na wybrzeu syryjskim opisano, jak Baal zstpi do wia-
populacji Hebrajczykw i Kananejczykw, i uznawali go za rze- ta podziemnego, gdzie mier oszukaa go i uwizia. Tylko dzi-
czywiste zagroenie dla Jahwe. Co wicej, odkrycia archeologicz- ki bystroci i dziaaniom swojej kochanki, bogini Anat, zosta
ne pokazay, e w okresie monarchii niemal w kadym hebraj- uwolniony i naturze przywrcono ycie i podno. Tak wic Baal
skim domu znajdoway si podobizny Aszery. Nie tylko wzywano posiada take aspekt chtoniczny. Aszera i Anat s formami wiel-
jej moc dla zwikszenia podnoci, ale czasami wynoszono j do kiej Bogini morska Aszera staa si znana Grekom jako Afro-
roli partnerki pastwowego boga Jahwe, jako Krlow Niebios.10 dyta, a Anat jako Artemis. Kananejczycy zwykle przedstawiali
Wrd Kananejczykw i Fenicjan, a nawet u Hebrajczykw od- Anat jako nag dziewczn trzymajc bro i dosiadajc lwa,
najdujemy znany kult w stylu wicca: Rogatego Boga Baala i Wiel- krlow wojownikw i amazonk, przypominajc hindusk bo-
kiej Bogini Asztarte. Na poziomie archetypw, ta walka bogw gini Durg.
na wewntrznych planach, pomidzy star religi podnoci Ka- Kiedy Dawid zosta krlem Hebrajczykw, zdoby Jerozo-
naanu a patriarchalnym monoteizmem z pustyni Synaj, trwa do lim, ufortyfikowane miasto Jebusytw, jednego z kananejskich
dnia dzisiejszego. By moe kapani staroytnego Bliskiego plemion, i uczyni z niej now stolic. Sprowadzi tu Ark Przy-
Wschodu nie mylili si w kwestii wojny w niebie. mierza i planowa wybudowa dla niej wityni (2 Sm 67).
W rzeczywistoci, w staroytnym Kanaanie byo wiele Balim, Dokona tego jego syn Salomon. Na dworze Dawida przebywa
czyli lokalnych bstw podnoci, chocia istniaa tendencja do Natan, prorok Jahwe, oraz uczony kapan Abiatar, ktry sta si
zasymilowania ich przez jednego wielkiego boga Baala Hadada. krlewskim historykiem. By moe to wanie on jest odpowie-
Taka sama ewolucja nastpia w Indiach, gdzie lokalne bstwa dzialny za powstanie Biblii, moe te by autorem najstarszego
podnoci zostay zasymilowane przez jednego wielkiego boga dokumentu w tekcie Biblii, zwanego J, poniewa konsek-
iw. Baal, ktry sprawowa wadz nad burz i uyniajcym wentnie uywa imienia Jahwe na oznaczenie hebrajskiego boga.
deszczem, koresponduje z Zeusem Grekw, Taranisem Celtw Poniewa wielu Hebrajczykw nie uznawao prawa jego dynastii
i Indr Hindusw. Wrd wszystkich tych ludw mona odnale do rzdw, Dawid zleci swoim kapanom i skrybom skompi-
taki sam mit o zabiciu smoka. Tak wic Baal, podobnie jak jego lowanie ze starszych rde, zarwno pisanych, jak i ustnych,
bracia bogowie burzy, by pierwotnie niebiaskim bstwem i po historii narodu hebrajskiego od czasw stworzenia a do swojego
zabiciu smoka chaosu, wybudowa swj paac na szczycie kos- wstpienia na tron. Celem tej oficjalnej historii byo uprawo-
micznej gry Safon, znajdujcej si na pnocy. Co wicej, to mocnienie monarchii Dawida, poniewa poprzednio hebrajskimi
wanie dziki pokonaniu i zniszczeniu smoka chaosu Jam, zna- plemionami rzdziy nie dziedziczne monarchie, ale wybierani
nego rwnie jako Lohan (biblijny Lewiatan), moliwe byo stwo-
sdziowie. Ta oficjalna historia miaa pokaza, e wstpienie na
rzenie czy te uporzdkowanie wiata, takiego jaki dzi znamy.
tron Dawida i jego dynastii stanowio cz boskiego planu, wy-
Ale Baal ma take zwizek z ziemi. W kananejskiej literaturze
penienie obietnicy danej przez Jahwe swemu narodowi. Od
samego pocztku by to dokument przesycony ideologi poli-
10
Zob.: Raphael Patai, The Hebrew Goddesss (1967). tyczn.

30 31
 Jako dalszy element swojej strategii, Dawid zatrudni kapana
Jebusytw, oddajcego cze El Eljonowi, staremu kananejskie-
mu bogu stwrcy i dziadkowi bogw, majcemu swoj wityni
w Jerozolimie, do rozpowszechnienia kananejskiego kultu wi-
tynnego i zastosowania go w stosunku do nowo przybyego Jah-
we. Dawid chcia wity i kultu, takiego jaki wystpowa w in-
nych cywilizowanych krlestwach i miastach Bliskiego Wschodu.
Poniewa starsze bstwo Jebusytw byo uznawane przez Kana-
nejczykw za stwrc, strategia Dawida umoliwia identyfikacj
Jahwe z Bogiem Stwrc, gdy pierwotnie Jahwe zdecydowanie
nie by stwrc nieba i ziemi. Sprytne posunicie Dawida nadao
nowego impetu jahwizmowi w jego walce z wyznawcami Baala.
Juda i mniejszo poudniowych plemion przebywaa w Egipcie
i zostaa nawrcona przez Mojesza na kult Jahwe, ale pnocne
plemiona prawdopodobnie w ogle nie znalazy si w Egipcie
czy te z Mojeszem na Synaju. Duej zamieszkiwali Kanaan
i tak samo, jak ich kananejscy ssiedzi, praktykowali kult wyso-
kiego boga Ela. Tak wic strategia Dawida zjednoczya rwnie
plemiona pnocne z poudniowymi, a nawet Kananejczykw,
w jednym pastwowym kulcie, w ktrym Jahwe zosta utosa-
miony z najwyszym bogiem stwrc Elem.11 W biblijnym tek-
cie El jest nazywany Elohim, co po hebrajsku oznacza bogw,
w liczbie mnogiej. Wariant tej historii, napisany na Pnocy, zwa-
ny dokumentem E, poniewa imieniem boga jest tu Elohim,
zosta pniej poczony z dokumentem J, tworzc rdze ory-
ginalnej Biblii. W pniejszych stuleciach pod wpywem kapa-
nw wiele zmieniono i dodano do tekstu. Podjte przez Dawida
dziaania, pniejsi prorocy i sam ewoluujcy tekst Biblii, wszyst-
11
O ewolucji religii hebrajskiej zob.: William F. Albright, From the
Stone Age to Christianity (1957).
32
ko to doprowadzio do rozwoju imperialistycznego monoteizmu
wrd Hebrajczykw, czyli ydow.12
Jednake ostatnie pozostaoci kultu Baala i Bogini prze-
trway u Hebrajczykw (teraz zwanych ydami, poniewa tylko
poudniowe krlestwo Judy przeyo rze dokonan przez Asy-
ryjczykw) a do czasw niewoli babiloskiej, powrotu z wygna-
nia i zbudowania drugiej wityni. Pomimo tego, aden z tych
duchowych archetypw, Baal i Asztarte, chocia wyparty z po-
wierzchni wiadomoci, nie znikn cakowicie. Rogaty Bg Baal
pojawi si ponownie jako jeden z elementw tworzcych chrze-
cijaskiego diaba, a Wielka Bogini nie przestaa wywiera wpy-
wu na rozwj judaizmu, a szczeglnie Kabay.13
Niektrzy wspczeni poganie wini judaizm za wynalazek
imperialistycznego monoteizmu i przeladowanie politeizmu
ale nie maj racji. Prawdziwym winowajc jest chrzecijaska,
bdna i ideologiczna interpretacja bogatego i piknego tekstu
Biblii hebrajskiej. Judaizm jest tradycj religijn, ktra ewoluo-
waa przez ponad trzy tysice lat i w rzeczywistoci jedyn religi
staroytnego Bliskiego Wschodu, ktra przetrwaa do dnia dzi-
siejszego, pomimo straszliwych przeladowa przez chrzecijan
i muzumanw. Judaizm reprezentuje duo wicej ni suche pra-
wo Talmudu, ktre na przestrzeni wiekw pozwolio ydom na
przetrwanie. Ale duo waniejszy dla nie-ydw jest wzniosy
mistycyzm Merkawy i Kabay. To wanie Kabaa w aciskich
tumaczeniach nadaa form Zachodniej Tradycji Okultystycznej.
Podczas gdy wikszo pogaskich rde w acinie i grece bya
systematycznie przez Koci niszczona, to mistycyzm i okultyzm
Kabay przetrwa do naszych czasw dziki rabinom. aden
12
Zob.: Richard E. Friedman, Who Wrote the Bible? (1987).
13
Zob.: R. Patai, The Hebrew Goddess (1967).
33
wspczesny zachodni poganin ani ceremonialny mag nie po-
winien zapomina, ile zawdzicza ydowskiej Kabale.
Co wicej, musz powiedzie, e prawdziwego problemu nie
stanowi chrzecijastwo jako religia, ale poczenie tej religii ze
wieck wadz polityczn, konkretnie z Imperium Rzymskim CZAROWNICTWO
oraz kontynuacja, nawet w naszych czasach, tego religijno-
politycznego dziedzictwa. Brak tolerancji i fundamentalizm, W TRADYCJI
szczeglnie w poczeniu z polityczn si przymusu, jest zawsze
zem, niezalenie od tego, kto go praktykuje. Ja jako poganin STAROYTNEJ GRECJI
zachwycam si i szanuj staroytn, trwajc tysiclecia tradycj
ydowsk. Nawet ostatni pogaski cesarz Juliusz pragn pomc
odbudowa wityni w Jerozolimie, zanim przedwczenie zgin
z rk chrzecijan.

C
zarownictwo byo znane w staroytnej Grecji, gdzie nosi-
o nazw goecja. Czarownice z Tesalii w pnocnej Grecji
uzyskay wielk saw i to jedna z nich przemienia Lu-
cjusza, bohatera powieci Apulejusza Zoty osio, w osa, ktry
z tej formy zosta ostatecznie wyzwolony przez wielk bogini
Izis. Takie postacie czarownic, jak Circe i Medea, pojawiaj si
w greckich mitach i legendach. Wszystkie one charakteryzuj si
pen niezalenoci od patriarchalnego porzdku greckiego
spoeczestwa. Czarownice za swoj patronk uznaway ciemn
bogini Hekate, Pani Trzech Drg. W Eleusis Hekate skojarzo-
no z Demeter i poszukiwaniem jej utraconej crki Kory. Arte-
mida, pierwotnie Potnia Theron, Pani Dzikiej Zwierzyny, zostaa
w okresie antycznym powizana z ksiycem, a Hekate z no-
wiem.
Kade greckie miasto-pastwo posiadao swoj wasn ofi-
cjaln religi i kult olimpijskich bogw, na czele ktrych sta
majestatyczny bg burzy i krl niemiertelnych bogw, Zeus,
zasiadajcy na tronie w swoim paacu na grze Olimp. Olimpij-
skich bogw czczono w jasnym wietle soca podczas wit, na

35
otarzach ustawianych przed ich wityniami. Tutaj kapani ska- lubienikiem, oszukujcym swoj jdzowat on Her, bez-
dali ofiary ze zwierzt, podcinajc im garda, tak eby krew spy- ustannie uganiajcym si za piknymi nimfami, a nawet kobieta-
waa na kamienie otarza. Nastpnie miso zwierzt wiarto- mi. Z Apolla zrobiono biseksualnego, podliwego modzieca,
wano i pieczono w ogniu na otarzu. Bogowie otrzymywali swoj poszukujcego zarwno piknych chopcw, jak i dziewczt. To
porcj, skadajc si ze spalonych koci i skry, natomiast lud- wszystko wyranie kontrastowao z wielk moraln powag he-
no dostawaa soczyste, pieczone miso i w ten sposb przypa- brajskiego Boga Jahwe, ktrego zupenie nie interesoway pikne
daa jej lepsza cz. Po rozdzieleniu wrd kapanw nalecych nimfy. Te frywolne wyobraenia bogw miertelnie zaszkodziy
si im porcji misa, reszt rozdawano pomidzy wszystkich wi- Starej Religii, kiedy chrzecijanie dotarli do Grecji i wykorzystali
tujcych. Poniewa zwierzta przeznaczone na ofiar byy naj- je w antypogaskiej propagandzie. Stoiccy filozofowie usiowali
pierw powicane bogom, pierwsi chrzecijanie mieli negatywny broni Star Religi, widzc w staroytnych mitach pewne ale-
stosunek do jedzenia misa kupowanego na agorze, czyli targu. gorie naturalnych procesw; strategi t podj pniej Sir James
Wikszo misa dostpnego u rzenikw pochodzia z ofiar dla Frazer. Ale z pocztkiem ery chrzecijaskiej mieszkacy grec-
bogw, a chrzecijanie uwaali olimpijskich bogw swoich po- kich miast przestali znajdowa pocieszenie i sens u starych bo-
gaskich ssiadw za nic innego jak demony. gw olimpijskich i w mitach. Po zdobyciu Grecji przez Rzym,
Olimpijscy bogowie, na czele z potnym Zeusem, byli theoi upada grecka religia pastwowa, a mieszkacy miast zaczli
ouranoi, czyli bogami niebiaskimi, bogami nieba. Ich kult, pole- poszukiwa schronienia i zbawienia w kultach pochodzenia
gajcy na skadaniu ofiar wyglda jak powyej by publiczny wschodniego, cznie z chrzecijastwem. Jednak sytuacja wy-
i odprawiany za dnia. Jednake nie wolno byo lekceway tych gldaa zupenie inaczej na wsiach, gdzie na rdzenn populacj
bogw, zaprzecza ich egzystencji ani bluni przeciwko nim, wieniakw niewielki wpyw wywary kpiny poetw z bogw
o czym, niestety, przekona si na wasnej skrze Sokrates. Bo- i sceptycyzm filozofw. Wieniacy w dalszym cigu czcili Starych
gowie byli opiekunami miasta i jego ycia, wszyscy czonkowie Bogw i wzywali ich take w czasach chrzecijastwa, w odleg-
polis, czyli spoecznoci, zobowizani byli do uczestnictwa, przy- ych zaktkach Grecji, nawet do IX wieku.
najmniej formalnego, w tym oficjalnym kulcie pastwowym. Zarwno w polis, jak i na wsi istnia rwnie inny rodzaj kul-
Odmowa moga wpyn negatywnie na ca spoeczno, spro- tu, nieolimpijski bogw nie niebiaskich, lecz chtonicznych,
wadzajc na ni gniew bogw, przejawiajcy si w formie klski theoi chthonioi, czyli starych bogw wiata podziemnego. Bogw
godu i rnorodnych plag. Kiedy co takiego si zdarzao, wzy- Pelazgw i Hellenw, ktrzy zamieszkiwali te ziemie zanim indo-
wano orfickiego maga, aeby oczyci miasto z grzechw. Jednak- europejscy Grecy przybyli z Pnocy. Te chtoniczne bstwa ziemi
e w okresie antycznym, poeci greccy stopniowo coraz bardziej pozostaway zwizane z postaci pierwotnej Wielkiej Bogini
trywializowali bogw w swoich poetyckich wersjach starych mi- i przede wszystkim zajmoway si podnoci ziemi i zwierzt.
tw. Dziki temu powstay dobre opowieci i wspaniaa litera- Ich gwne kulty zwano misteriami i praktykowano na przykad
tura, ale zostay wystawione na pokaz ludzkie sabostki bogw w Eleuzis, na cze bogini Demeter i jej piknej crki Kory. Mis-
i ludzie zaczli traktowa ich mniej powanie. Zeus sta si starym teria eleuzyskie byy odprawiane w nocy i w skad nich wcho-

36 37
dzio przyjmowanie napoju, prawdopodobnie zawierajcego
ergotyn psychodeliczn substancj, ktra wywoywaa wizje
u uczestnikw podczas nocnego czuwania w Telesterionie. Chto-
nicznym bstwom przewodzio mskie bstwo znane rwnie
jako Zeus. By to Zeus Chtonios, Pan wiata Podziemnego,
w czasach antycznych utosamiany z Plutonem lub Hadesem,
ponurym modszym bratem niebiaskiego Zeusa, Pana Niebios.
Pomidzy nimi panowa kruchy rozejm. Ale wiat podziemny
i krlestwo umarych bez wtpienia pozostawao domen Chto-
nicznego Wadcy i pozwy niebiaskich bogw tutaj nie docieray.
Jednake, wedug Kernyiego, jeden wany sekret zosta ujaw-
niony podczas misteriw eleuzyskich, ten mianowicie, e Zeus
Chtonios jest w rzeczywistoci tajemniczym i enigmatycznym
Dionizosem. Co wicej, to on by prawdziwym kochankiem Wiel-
kiej Bogini w jej przebraniu Kory czy Persefony.14 Poza tym Dio-
nizos to nie aden waniak, ktry dopiero co wyemigrowa z Fry-
gii czy Tracji do Grecji, ale rdzenny mieszkaniec starej Europy.
Jego imi pojawia si w mykeskich inskrypcjach pochodzcych
z epoki brzu.
Proste witynie chtonicznych bstw, czsto w ksztacie wa,
mona byo spotka w caej Grecji. Ludzie szli do tych wity
i skadali ofiary po to, eby zapewni sobie i swoim rodzinom
podno i powodzenie, a take eby oczyci si z grzechw,
szczeglnie z winy przelania krwi, zabjstwa drugiego czowieka.
Te chtoniczne rytuay byy prywatne i nocne. Kiedy zwierz ska-
dano w ofierze, a jego gardo podcinano, krew spywaa do kana-
u albo otworu w ziemi i w ni wsikaa. Ciao powiconego
zwierzcia zostawao cakowicie spalone ogniem, ulegao zaga-
dzie i nie pozostawao adne miso, przy ktrym mogliby uczto-
14
Zob.: C. Kernyi, Eleusis: Archetypal Image of Mother and Daughter
(1967).
38
wa uczestnicy ofiary. Duchy ziemi i duchy zmarych, zwykle
pojawiajce si jako we na grobach, odywiay si witaln esen-
cj krwi z ofiary. Kult umarych herosw posiada rwnie cha-
rakter rytuaw chtonicznych. Co wicej, wowe bstwa chto-
niczne wykazyway zwizek ze snami, wizjami, przepowiedniami
i wrbami, i z tego powodu Asklepiosowi, bogu sztuki lekar-
skiej, towarzyszy w. Apollo pierwotnie wcale nie by bogiem
soca, ale szamaskim bstwem ekstazy i wrb. Przywaszczy
sobie rol wyroczni w Delfach od ziemskiej bogini Gai, zabijajc
jej sucego, wielkiego wa Pytona. Apollo kontynuowa swoj
chtoniczn funkcj jako patron wyroczni a do koca epoki po-
gaskiej.
Dionizos, chocia syn Zeusa i ziemskiej bogini Semele, wed-
ug niektrych tradycji aktualny spadkobierca i nastpca Zeusa,
w pastwowej religii zawsze pozostawa troch podejrzany i nie-
bezpieczny, znajdujc si na marginesie olimpijskiej spoecz-
noci. Jego rytuay, bachanalia byy prywatne, sekciarskie i nocne.
Ich uczestnicy musieli uzyska inicjacj. Dionizosa i jego pijackie
nocne orgie poza granicami miasta uznano za zagroenie dla
cywilizacji i uporzdkowanego ycia miasta, o czym mona si
dowiedzie z Bachantek greckiej tragedii Eurypidesa. Podczas
tych nocnych orgii menady, wyznawczynie boga, biegay w upo-
jeniu z rozpuszczonymi wosami i porozdzieranymi sukniami,
dziko taczc do muzyki fletw, cymbaw i bbnw, na cze
swego mrocznego boga, ktrego reprezentowaa ubrana i za-
maskowana kolumna. Menady wyglday tak, jak czarownice na
sabacie. Dionizos, Pan wiata Podziemnego, Pan Ekstazy i Upo-
jenia, by niewtpliwie bogiem czarownic.15
15
O staroytnej religii greckiej, olimpijskiej i chtonicznej, zob.: Jane
Harrison, Prolegomena to the Study of the Greek Religin (1903) oraz
W.K.C. Guthrie, The Greeks and their Gods (1950).
39
 Obydwaj pbracia, Apollo i Dionizos, pierwotnie byli nie-
wtpliwie szamaskimi bstwami: Apollo patronem wstpo-
wania do nieba, i dlatego pniej zosta skojarzony ze socem,
a Dionizos patronem zstpowania do wiata podziemnego.
Tak jak biali szamani w Azji Centralnej wstpowali do nieba, CZAROWNICTWO
eby poradzi si jasnego boga Baja lgena, a czarni szamani
zstpowali do wiata podziemnego, do ciemnego Erlika Chana, W TRADYCJI
tak te czynili wyznawcy tych dwch bogw ekstazy. Na samym
pocztku wiata Bg i diabe s brami, bezustannie uzupeniaj RZYMSKIEJ
si nawzajem na przecigu wiekw, i to jest wielk tajemnic.16

K
ult Dionizosa zosta przyniesiony do poudniowej Italii
przez greckich kolonistw, a pniej do samego Rzymu
przez greckich niewolnikw. Jednak ju duo wczeniej
sta si popularny wrd pewnych klas Rzymian, a szczeglnie
wrd kobiet, jak dowodzi tego synna Villa Misteriw w Pom-
pejach.17 Ale Rzymianie posiadali publiczn religi pastwow,
podobn do wyznawanej w greckich miastach-pastwach, i ich
trzewy, stoicki charakter sprawia, e postrzegali dzikie nocne
orgie bachanaliw jako zagroenie dla cywilizowanego porzdku
spoecznego. Wedug rzymskiego historyka Liwiusza, te prywat-
ne nocne zgromadzenia byy faktycznie rytuaami inicjacyjnymi,
w skad ktrych wchodzio ucztowanie przy winie, muzyka i dzi-
ki taniec. W 186 roku p.n.e. rzymski senat poleci stumienie
bachanaliw w caej Italii. Senat traktowa ich uczestnikw nie
jako celebrantw, ale jako konspiratorw i kryminalistw. Wielu

16
W przygotowaniu moje studium The Book of the Serpent, zajmujce
17
si symbolizmem staroytnych kultw chtonicznych, w sposb Zob.: Linda Frierz-David, Womens Dionysian Initiation: The Villa
bardziej szczegowy. of Mysteries at Pompei (1988).

40 41