Identyfikowanie Czynników Środowiska PracyU

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Piotr Nowak
Identyfikowanie czynnikw rodowiska pracy

315[01].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Recenzenci:
mgr in. Joanna Stpie
dr in. Rafa Bator
Opracowanie redakcyjne:
mgr in. Piotr Nowak
Konsultacja:
dr in. Anna Kordowicz-Sot
Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 315[01].Z1.01

Identyfikowanie czynnikw rodowiska pracy, zawartego w moduowym programie
nauczania dla zawodu technik bezpieczestwa i higieny pracy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

1
SPIS TRECI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstpne 4
3. Cele ksztacenia 5
4. Materia nauczania 6
4.1. Metody identyfikowania czynnikw rodowiska pracy 6
4.1.1. Materia nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajce 15
4.1.3. wiczenia 16
4.1.4. Sprawdzian postpw 17
4.2. Ocena poziomu zagroe ze strony czynnikw rodowiska pracy 18
4.2.1 Materia nauczania 18
4.2.3. wiczenia 31
4.3. Ocena szkodliwoci dla zdrowia i zagroe ze strony wprowadzanych do
uytku substancji, materiaw i procesw technologicznych 35
4.3.1. Materia nauczania 35
4.3.3. wiczenia 38
4.4. Ocena budynkw, miejsc pracy, terenu zakadu pracy oraz maszyn
i urzdze pod wzgldem speniania wymaga bezpieczestwa i higieny
pracy 40
4.4.1 Materia nauczania 40
4.4.3. wiczenia 46
5. Sprawdzian osigni 49
6. Literatura 54

2
1. WPROWADZENIE
Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o identyfikowaniu czynnikw
niebezpiecznych, szkodliwych i uciliwych dla zdrowia wystpujcych w rodowisku pracy.
W poradniku znajdziesz:
wymagania wstpne wykaz umiejtnoci, jakie powiniene mie ju uksztatowane,
aby bez problemw mg korzysta z poradnika,
cele ksztacenia wykaz umiejtnoci, jakie uksztatujesz podczas pracy z poradnikiem,
materia nauczania wiadomoci teoretyczne niezbdne do opanowania treci jednostki
moduowej,
zestaw pyta, aby mg sprawdzi, czy ju opanowae okrelone treci,
wiczenia, ktre pomog Ci zweryfikowa wiadomoci teoretyczne oraz uksztatowa
umiejtnoci praktyczne,
sprawdzian postpw,
sprawdzian osigni, przykadowy zestaw zada. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiau caej jednostki moduowej,
literatur.
315[01].Z1
Materialne rodowisko pracy
315[01]Z1.01 315[01].Z1.02
Identyfikowanie czynnikw Oddziaywanie
rodowiska pracy przedsibiorstwa
przemysowego na
rodowisko przyrodnicze
315[01].Z1.03
Podejmowanie dziaa
w przypadku zagroe
zdrowia i ycia czowieka
Schemat ukadu jednostek moduowych

3
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:
korzysta z rnych rde informacji,
analizowa i czyta ze zrozumieniem przepisy prawne,
uczestniczy w dyskusji,
prezentowa efekty swojej pracy,
wsppracowa w grupie,
wyciga i uzasadnia wnioski z wykonanych wicze.

4
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:
zidentyfikowa czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia i uciliwe,
zidentyfikowa rda zagroe zawodowych wystpujcych w przedsibiorstwie,
oceni wpyw czynnikw szkodliwych na zdrowie i bezpieczestwo pracownikw,
oceni wpyw czynnikw szkodliwych na lokalne rodowisko pracy,
oceni na podstawie analizy poziom zagroe powodowanych przez czynniki
niebezpieczne, szkodliwe i uciliwe wystpujce w procesach pracy,
oceni wprowadzane do uytku substancje, stosowane materiay i procesy technologiczne
w zakresie szkodliwoci dla zdrowia i zagroe wypadkowych,
dokona analizy i oceni etapy procesw inwestycyjnych, konstrukcyjnych
i technologicznych pod wzgldem zgodnoci z przepisami i normami bezpieczestwa
i higieny pracy,
oceni budynki i miejsca pracy oraz teren przedsibiorstwa pod wzgldem speniania
wymaga bezpieczestwa i higieny pracy,
oceni maszyny, urzdzenia oraz instalacje pod wzgldem wymaga bezpieczestwa
i higieny pracy,
skorzysta z dokumentacji technicznej, norm oraz przepisw prawnych.

5
4. MATERIA NAUCZANIA
4.1. Metody identyfikowania czynnikw rodowiska pracy
4.1.1. Materia nauczania

Proces pracy odbywa si w okrelonym, materialnym rodowisku, w ktrym mog
wystpowa czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne (jest to tzw. rodowisko pracy).
Zadania zawodowe, wystpujce w zawodzie technik bezpieczestwa i higieny pracy,
wymagaj wykonywania pracy w bardzo rnorodnym rodowisku pracy, co moe
powodowa wystpowanie zagroe dla czowieka spord wszystkich wyej wymienionych
grup. Czynniki te mog stanowi zagroenie dla zdrowia, a nawet ycia osb wykonujcych
prac. W zalenoci od sposobu oddziaywania czynnikw rodowiska pracy na organizm
czowieka zostay sklasyfikowane jako:
1. Czynniki niebezpieczne, ktrych oddziaywanie moe spowodowa nagy uraz a nawet
mier. Ponadto, mog by powodem wypadku przy pracy. Zaliczamy do nich przede
wszystkim:
przemieszczajce si maszyny, rodki transportu i materiay,
ruchome elementy maszyn i urzdze,
powierzchnie liskie, nierwne, szorstkie,
spadajce przedmioty,
gorce i zimne powierzchnie,
ostrza, krawdzie, elementy wystajce,
ograniczone przestrzenie,
pyny pod cinieniem,
prd elektryczny.
2. Czynniki szkodliwe i uciliwe, ktrych oddziaywanie moe prowadzi do pogorszenia
sprawnoci fizycznej i psychicznej, stanu zdrowia, wywoa schorzenie chorob
zawodow. Czynniki te dzielimy na:
a) fizyczne takie jak:
haas,
drgania mechaniczne (wibracja),
mikroklimat,
promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone, ultrafioletowe),
pole elektromagnetyczne,
pyy,
b) chemiczne,
c) biologiczne.
Naley zastrzec, e przedstawiony podzia nie jest cakiem jednoznaczny, gdy

w zalenoci od poziomu oddziaywania dany czynnik moe by niebezpieczny lub te
szkodliwy. Na przykad chemiczna substancja toksyczna (trucizna) bdca czynnikiem
szkodliwym w okrelonej dawce moe spowodowa nag mier, czyli zadziaa jak czynnik
niebezpieczny.

6
Charakterystyka czynnikw niebezpiecznych
Przemieszczajce si maszyny, pojazdy i rodki transportu, wrd ktrych mona
wymieni np.: pojazdy, wzki widowe, samobiene maszyny. Aby ustrzec si tych zagroe
naley przestrzega zasad ruchu drogowego, zachowywa szczegln ostrono na drogach,
przejciach, stosowa oznakowanie drg zgodnie z zasadami prawa o ruchu drogowym.
Ruchome elementy maszyn i urzdze technicznych stanowi zagroenie powstania
urazw na skutek uderzenia, wcignicia, pochwycenia lub zgniecenia. Mog powodowa
nastpujce rodzaje urazw: zgniecenie (zmiadenie), obcicie, potuczenie, nakucie lub
przekucie, otarcie, skaleczenie, zamanie. rdem takich zagroe s m.in.:
obracajce si way napdowe, koa zbate, gowice, walce, sprzga, wrzeciona itp.,
elementy przekadni i ukadw napdowych (zbatych, pasowych, acuchowych),
elementy mechanizmw jak: dwignie, drki, korbowody, suwaki, korby itp.,
ruchome narzdzia robocze: noe, frezy, piy itp.
W celu zapobiegania urazom, maszyny i urzdzenia techniczne naley utrzymywa
w penej sprawnoci technicznej, przestrzega postanowie instrukcji obsugi, dba
o kompletno oson i innych zabezpiecze.
Powierzchnie liskie, nierwne, szorstkie, stwarzaj zagroenie upadkiem lub
polizgniciem w trakcie przemieszczania si ludzi, co moe spowodowa takie urazy jak:
stuczenia, zamania, zwichnicia. Zdarzenia takie mog nastpi podczas dojcia do
stanowiska pracy lub opuszczanie go oraz wykonywania czynnoci roboczych,
konserwacyjnych i naprawczych. Miejscem tych zdarze s z reguy drogi komunikacyjne
i transportowe, przejcia technologiczne, wejcia i dojcia do maszyn lub stanowisk pracy.
Z tych wzgldw posadzki, podogi, nawierzchnie drg, cigw pieszych, stanowisk pracy
powinny by rwne, wytrzymae, nie liskie i utrzymywane w czystoci.
Spadajce przedmioty, co moe zdarza si szczeglnie podczas prac transportowych,
zaadunku i rozadunku materiaw. W celu ochrony przed tymi zagroeniami naley
przestrzega instrukcji transportowych, nie przeadowywa rodkw transportu, prawidowo
skadowa materiay, w czasie prac uywa hemw chronicych gow.
Gorce i zimne powierzchnie, czyli dziaanie skrajnych (wysokich lub niskich)
temperatur, stwarzajce zagroenie poparzenia tj. trwaego uszkodzenia czci mikkich
organizmu czowieka. Do poparze dochodzi najczciej w wyniku kontaktu z: czciami
piecw grzewczych, kotw, rurocigami pary wodnej, elementami pracujcych silnikw
spalinowych. Powierzchnie o skrajnie niskich temperaturach wystpuj w zamraalniach,
chodniach. Ochrona polega na stosowaniu izolacji termicznych, przestrzeganiu przepisw
i zasad bhp, stosowaniu rodkw ochrony indywidualnej: jak rkawice ochronne, obuwie.
Ostrza, krawdzie, elementy wystajce, budowli, konstrukcji, urzdze technicznych
trwale zwizanych z budynkami. Miejsca takie powinny by ogrodzone lub oznakowane
ostrzegawczymi barwami bezpieczestwa.
Ograniczone przestrzenie, takie jak dojcia, przejcia w budynkach, magazynach, dojcia
do stanowisk pracy, stacjonarnych maszyn i urzdze technicznych, stwarzaj
niebezpieczestwo urazw. Wymagane jest, aby szeroko i wysoko bya wystarczajca dla
ruchu osb a miejsca niebezpieczne oznakowane barwami i znakami bezpieczestwa.
Pyny pod cinieniem, wystpuj w ukadach hydraulicznych maszyn i urzdze
sterujcych prac rnych zespow. Awaria tych ukadw moe spowodowa wyrzut
strumienia cieczy i uraz oczu i skry czowieka.
Prd elektryczny, zarwno stay jak i zmienny stwarza dla czowieka zagroenie
poraenia. Poraenie prdem elektrycznym nastpuje na skutek przepywu przez ciao
czowieka. W praktyce uwaa si, e natenie prdu o wartoci powyej 15 mA jest
niebezpieczne dla czowieka. W zakresie wartoci napicia prdu za tzw. Bezpieczne
przyjmuje si dla prdu zmiennego 50 V a dla staego 110 V.

7
Charakterystyka czynnikw szkodliwych i uciliwych
Haas to wszelkie niepodane, nieprzyjemne lub szkodliwe dwiki oddziaujce na zmys

i narzd suchu a take na inne zmysy oraz czci organizmu czowieka. Podobnie jak inne
dwiki haas to drgania wprawionych w ruch czstek powietrza rozchodzce si w postaci fal
akustycznych. Jednostk okrelajc poziom haasu (natenie) jest decybel dB. Moe
oddziaywa jako czynnik szkodliwy, jeeli osiga poziom okoo 80120 dB, powodujc
trway ubytek suchu (chorob zawodow). Staje si czynnikiem niebezpiecznym na poziomie
130140 dB, gdy moe spowodowa wwczas natychmiastowe, nieodwracalne uszkodzenie
suchu. W granicach 7580 dB traktowany jest jako czynnik uciliwy, gdy ogranicza
zdolno do koncentracji, utrudnia komunikacj werbaln, zrozumiao sygnaw.
Negatywne oddziaywanie haasu zaley od jego natenia oraz czasu trwania naraenia, czyli
tzw. dawki haasu. Im wysze jest natenie i duszy czas naraenia, tym bardziej
szkodliwy jest haas. Haas jest jednym z najczciej wystpujcych czynnikw szkodliwych,
powoduje wiele chorb zawodowych. Ubytek suchu spowodowany haasem nie stwarza
blu, postpuje powoli, najczciej niezauwaalnie i objawia si niekiedy dopiero po
kilkunastu czy kilkudziesiciu latach oddziaywania. rda haasu dzieli si na:
mechaniczne: maszyny, urzdzenia i narzdzia o napdzie mechanicznym, elektrycznym,
pneumatycznym,
aerodynamiczne i hydrodynamiczne (ruch cieczy i gazw w rurocigach, wentylatorach),
technologiczne: towarzyszce obrbce materiaw (kruszenie, rozdrabnianie, mielenie).
Najczciej wystpuje rwnoczesne naraenie na haasu z kilku rde. Poziom emisji
haasu przez urzdzenie zaley od wielu czynnikw takich jak typ, moc, rodzaj wykonywanej
czynnoci, stopie zuycia. Przykadowe, przyblione maksymalne wartoci haasu dla
okrelonych grup urzdze: silniki spalinowe 125 dB, obrabiarki do metali 105 dB, piy
tarczowe, strugarki do drewna 115 dB, pilarki acuchowe spalinowe 110 dB, 110 dB.
Drgania mechaniczne (wibracje) w zalenoci od drogi przenoszenia na czowieka
rozrniamy drgania o oddziaywaniu:
przez koczyny grne, czyli drgania przenoszone przez rce ze strony narzdzi, maszyn
wytwarzajcych drgania np. wiertarek, pilarek, motw udarowych,
oglnym, przenoszone na korpus czowieka przez plecy, boki, miednic, nogi ze strony
podoa, siedzisk operatorw maszyn, pojazdw np. cignikw rolniczych, maszyn
samobienych, walcw drogowych itp.
Drgania powoduj zmiany chorobowe (tzw. zesp wibracyjny choroba zawodowa)
takie jak: zwyrodnienia staww nadgarstkowych, okciowych i krgosupa, torbiele kostne,
bielenie rk, uszkodzenia i skurcze drobnych naczy krwiononych, obnienie temperatury
skry rk, ble rk i ng, zaburzenia czucia i wraliwoci. Szkodliwy wpyw drga na
organizm czowieka zaley od ich parametrw (wartoci przypiesze), czasu naraenia
a take temperatury otoczenia i wraliwoci osobniczej. W warunkach zimna nasila si
wystpowanie zmian chorobowych. W warunkach zimna nasila si wystpowanie zmian
chorobowych.
Mikroklimat czyli rodowisko termiczne miejsca pracy jest czynnikiem majcym
wpyw na samopoczucie, zdrowie i wydajno pracy. W zalenoci od ukadu takich
parametrw jak: temperatura, wilgotno wzgldna, prdko ruchu powietrza,
promieniowania cieplnego rozrnia si:
mikroklimat zimny, wystpuje gdy temperatura powietrza nie przekracza +10C,
rodowisko to powoduje obnienie temperatury ciaa prowadzce do utraty wiadomoci,
zwolnienia i zatrzymania oddechu i w kocu zatrzymania krenia. Mikroklimat zimny
wystpuje w przede wszystkim w chodniach i zamraalniach,

8
mikroklimat gorcy, praca w tych warunkach powoduje intensywne pocenie si, utrat
elektrolitw, zaburzenia w gospodarce energetycznej. Zdarzaj si omdlenia cieplne,
wyczerpanie i udar. Warunki mikroklimatu gorcego mog panowa w hutach,
odlewniach, kuniach, zakadach przemysu spoywczego,
mikroklimat umiarkowany, rodowisko termiczne korzystne dla pracujcych. Odczucie
zadowolenia przez pracownika pracujcego w danym rodowisku termicznym okrelone
jest jako tzw. komfort termiczny.
Na rwnowag ciepln ciaa osoby pracujcej oprcz parametrw powietrza maj wpyw:
wysiek, metabolizm, izolacyjno cieplna odziey roboczej.
Promieniowanie widzialne jest to promieniowanie optyczne zdolne do bezporedniego
wywoywania wrae wzrokowych (zakres dugoci fal wietlnych 400780 nm). Owietlenie
miejsc i stanowisk pracy jest czynnikiem majcym istotny wpyw na wydajno i jako
pracy oraz zdrowie pracownikw. Najkorzystniejszym dla wzroku jest wiato naturalne,
soneczne o barwie zblionej do koloru jasnotego. Podstawowymi parametrami
okrelajcymi prawidowo owietlenia jest natenie i rwnomierno. Niewaciwe
warunki owietleniowe wywouj wiele niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego,
m.in. zmczenie oczu i zmczenie nerwowe objawiajce si blami gowy, zawieniem
i zaczerwienieniem powiek i spojwek, zmniejszeniem ostroci widzenia, uczuciem niechci,
nudnoci. Szczeglnie niekorzystnie oddziauje na wzrok efekt tzw. olnienia wietlnego,
czyli krtkotrwaego bysku o bardzo duym nateniu.
Promieniowanie podczerwone (cieplne) jest rodzajem promieniowania optycznego
niewidzialnego dla oka ludzkiego (dugo fal optycznych 780 nm 1 mm). Promieniowanie
podczerwone emitowane jest m.in. podczas nastpujcych prac: obsuga piecw hutniczych
i grzewczych, kucie metali na gorco, spawanie, cicie i stapianie metali. Promieniowanie
podczerwone w zalenoci od parametrw moe dziaa jako:
czynnik niebezpieczny powodujc: udar cieplny, zapa serca, oparzenia skry,
czynnik szkodliwy wywoujc: zam hutnicz, zapalenie spojwek, pigmentacj skry,
a po latach nawet owrzodzenia i raka skry,
czynnik uciliwy, powoduje zmczenie.
Promieniowaniem ultrafioletowym (nadfioletowym) nazywamy promieniowanie
optyczne niewidzialne o zakresie dugoci fal od 100 nm do 400 nm. Najczstszym i silnym
rdem promieniowania ultrafioletowego s prace spawalnicze z uyciem uku
elektrycznego. Szczeglnie niebezpieczne s palniki plazmowe, w ktrych plazma osiga
temperatur wielu tysicy stopni. Promieniowanie ultrafioletowe moe stanowi zagroenie
dla oczu i skry osoby naraonej. Nadmierne naraenie powoduje rumie skry,
zaczerwienienie, obrzk a nawet pcherze. Skutki naraenia oczu to zapalenie spojwek
i rogwki objawiajce si uczuciem piasku w oczach.
Promieniowaniem elektromagnetycznym nazywamy emisj energii w postaci fal
elektromagnetycznych. Stref wystpowania promieniowania elektromagnetycznego
nazywamy polem elektromagnetycznym. Zawodowe naraenie na promieniowanie
elektromagnetyczne wystpuje przy uytkowaniu urzdze elektromagnetycznych jak np.:
stacje transformatorowe, generatory prdu, silniki elektryczne, linie przesyowe prdu. Pola
elektromagnetyczne wysokiej czstotliwoci powoduj u czowieka rne dolegliwoci:
subiektywne np. oglne osabienie, utrudnienie koncentracji, osabienie pamici, ospao
w cigu dnia, draliwo nerwowa, ble i zawroty gowy, nadmierna potliwo lub
sucho doni i stp, dysfunkcja ukadu pokarmowego,
obiektywne: drenie rk, nerwice, obnienie cinienia krwi, zwolnienie akcji serca.
W zasigu rde p elektromagnetycznych powinny by wyznaczone i oznakowane,
zgodnie z Polsk Norm, strefy wystpowania silnych p elektromagnetycznych: strefa
niebezpieczna, zagroenia, porednia, bezpieczna.

9
Py to zawiesina ziaren substancji staych w powietrzu, powstaych przez mechaniczne
rozdrobnienie (aerozol dezintegracyjny). Wymiary ziaren pyu wahaj si w granicach
0,1500 m, przy czym za najbardziej szkodliw dla organizmu przyjmuje si frakcj
o rednicy poniej 7 m, jako najlepiej wchanian w drogach oddechowych (frakcja
respirabilna).
Najbardziej pyotwrcze procesy technologiczne to: kruszenie, mielenie, przesiewanie
surowcw, transport i mieszanie materiaw sypkich, czyszczenie, szlifowanie, polerowanie.
Pyy powstaj przy obrbce materiaw pochodzenia mineralnego jak rwnie rolinnego.
W zalenoci od sposobu dziaania na organizm ludzki wyrnia si pyy o dziaaniu:
pylicotwrczym, to pyy o rednicy okoo 13m, ktre przedostaj si do puc, gdzie na
skutek nagromadzenia wywouj schorzenia zwane pylicami,
dranice, powoduj dranienie zewntrznych czci ciaa jak oczy, skra, bony luzowe
grnych drg oddechowych,
alergiczne (uczulajce), wywouj rne reakcje uczuleniowe organizmu, s to pyy
pochodzenia rolinnego: baweny, weny, lnu, pyki kwiatowe,
toksyczne, pyy zwizkw chemicznych powodujce zatrucia np. pyy zwizkw miedzi,
oowiu, cynku, manganu, niklu,
rakotwrcze, powoduj powstanie chorb nowotworowych, pyy azbestu, z buku, dbu.
Czynniki chemiczne
Szkodliwe czynniki chemiczne:
substancje toksyczne to pierwiastki i zwizki chemiczne o dziaaniu toksycznym na
organizm czowieka (metale cikie i ich zwizki, np. kadmu, oowiu i rtci),
substancje dranice zwizki chemiczne, przewanie w postaci gazowej wywoujce
dranienie bon luzowych i skry (amoniak, chlorowodr, chlor, fosgen, tlenki azotowe,
fluor, kleje i rozpuszczalniki),
substancje uczulajce zwizki chemiczne wywoujce alergie (uczulenie) jako swoist
reakcj organizmu np. stany zapalne skry, rumie, wypryski. Do substancji tych nale
zwizki chromu, niklu, kobaltu, fenol,
substancje rakotwrcze zwizki chemiczne o udowodnionym dziaaniu rakotwrczym
(azbest, benzen, nikiel i zwizki niklu, smoy wglowe, chlorek winylu),
substancje mutagenne zwizki chemiczne powodujce zmiany w genach
przekazywanych na nastpne pokolenia (formalin, benzen, barwniki azotowe, kwas
azotowy),
substancje upoledzajce funkcje rozrodcze.
Chemiczne czynniki szkodliwe przedostaj si do organizmu czowieka poprzez:
wchanianie przez drogi oddechowe (w postaci par, gazw, dymw, aerozoli i pyw),
przenikanie przez skr (substancje rozpuszczalne w tuszczach), wchaniane przez przewd
pokarmowy (przeniesione rkami lub z poywieniem, w czasie picia lub palenia papierosw).
Czynniki biologiczne to mikro- i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane,
ktre wywieraj szkodliwy wpyw na organizm czowieka i wywouj choroby. Wyrnia si
trzy grupy biologicznych czynnikw szkodliwych:
mikroorganizmy pochodzenia zwierzcego: bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki,
alergeny i toksyny wytwarzane przez roliny uprawne,
alergeny pochodzenia zwierzcego.
Czynniki biologiczne wystpuj powszechnie w rodowisku rolniczym (przy obsudze
zwierzt, produkcji pasz, zbiorze zb, siana) oraz przemyle przetwrstwa spoywczego
(ubojniach, masarniach, mleczarniach, mynach, zakadach utylizacyjnych). Ich rdami s
zwierzta hodowlane (ich wydzieliny i wydaliny: krew, ka, lina, mocz), produkty
pochodzenia zwierzcego (miso, jaja, przetwory misne, mleko, sier, wena, skry),

10
odpady z ubojni i masarni, roliny uprawne (cebula, saata, rumianek, jczmie) i produkty
rolinne.
Identyfikacja zagroe
Identyfikacja zagroe jest procesem prewencyjnym i stanowi rozpoznanie rde
i charakteru zagroe zwizanych z prowadzon przez przedsibiorstwo dziaalnoci.
Waciwe rozpoznanie zagroe jest czci procesu planowania i poprzedza podejmowanie
jakichkolwiek dziaa zmierzajcych do eliminacji bd ograniczenia tych zagroe. System
zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy wymaga, aby przedsibiorstwo miao wdroon
procedur identyfikacji zagroe, wystpujcych na stanowiskach pracy oraz zwizanych
z dziaalnoci przedsibiorstwa, wyrobami tego przedsibiorstwa oraz wiadczonymi
usugami, ktre moe nadzorowa i na ktre moe wpywa. Jest to wane z uwagi na
obowizek okrelenia zagroe mogcych wpywa na bezpieczestwo i higien pracy.
Wyniki identyfikacji zagroe powinny koniecznie zosta uwzgldnione procesie planowania
przy ustalaniu odpowiednich celw i zada zwizanych z wdraaniem i funkcjonowaniem
systemu zarzdzenia bezpieczestwem pracy.
Proces identyfikacji zagroe polega na rozpoznaniu otoczenia, w ktrym czowiek
pracuje. Podczas identyfikacji zagroe w zakadzie pracy musimy znale zagroenia
wynikajce z zakresu czynnoci pracownika oraz rodowiska, w ktrym osoba wykonuje
prac. Wszystko to, co zwizane jest z efektem pracy i stanowi jej otoczenie, moe by
rdem zagroe, ktre powinnimy zidentyfikowa. Proces identyfikacji zagroe powinien
koncentrowa si na zagroeniach, ktre mog spowodowa:
negatywne skutki zdrowotne dla czowieka (urazy, choroby, mier),
awarie, zniszczenia mienia lub materiaw,
skutki katastroficzne,
oddziaywanie na grup ludzi.
Kade zagroenie moe prowadzi do powstania straty. Dlatego istotne jest, aby ten
element caego procesu wykonany zosta ze szczegln starannoci. Brak identyfikacji
zagroenia oznacza, e nie zostan rozpoznane jego cechy charakterystyczne oraz nie zostanie
rozpoznane ryzyko zwizane z tym zagroeniem. Proces identyfikacji zagroe skada si
z nastpujcych etapw:
zebranie informacji niezbdnych do identyfikacji zagroe,
ustalenie metod analizy i identyfikacji zagroe,
identyfikacja zagroe rodowiska pracy oraz zagroe miejscowych.
Wstpem do identyfikacji zagroe powinno by staranne przygotowanie obejmujce:
uzyskanie wiedzy i umiejtnoci identyfikacji zagroe specyficznych dla okrelonej
brany, zebranie informacji i danych,
okrelenie metodologii procesu pracy przez przygotowanie jego opisu,
okrelenie wzorw dokumentacji, ktra bdzie niezbdna w procesie identyfikacji
zagroe.
rdem informacji niezbdnych do identyfikacji zagroe s przede wszystkim:
DTR /dokumentacja techniczno-ruchowa/ lub instrukcje obsugi maszyn, urzdze
i narzdzi,
wyniki pomiarw czynnikw szkodliwych wystpujcych na stanowisku pracy,
dokumentacja dotyczca wypadkw przy pracy i chorb zawodowych, wspczynniki
cikoci, czstotliwoci,
przepisy prawne i normy techniczne,
literatura naukowo-techniczna,
karty charakterystyk substancji chemicznych,
obserwacja rodowiska pracy,

11
obserwacja zada wykonywanych na stanowisku i poza nim,
wywiady z pracownikami,
obserwacje czynnikw zewntrznych majcych wpyw na stanowisko pracy (np.:
atmosferycznych),
analiza organizacji dziaa, ktrych celem jest zapewnienie waciwych warunkw pracy.
Istnieje wiele alternatywnych metod identyfikacji zagroe. Do najczciej stosowanych
nale:
HAZOP Hazard and Operability Studiem analiza zagroe i zdolnoci operacyjnych,
What If co jeli,
Job Safety Analysis analiza bezpieczestwa pracy,
CHL Check Listy listy kontrolne,
Ankietowanie pracownikw.
Powysze metody w literaturze czsto wystpuj jako metody analizy ryzyka
zawodowego. Zaklasyfikowanie tych metod do sposobw identyfikacji zagroe zaley od
sposobu zdefiniowania pojcia analiza ryzyka, bowiem metody te zawieraj zarwno
identyfikacj zagroe jako cz szeroko rozumianego procesu analizy ryzyka, jak
i moliwo ustalenia prawdopodobiestwa i straty opisywanego odstpstwa.
Wykorzystanie wymienionych metod polega na stworzeniu modelu funkcjonowania
analizowanego fragmentu systemu czowiek rodowisko obiekt techniczny. Model ten
nastpnie jest dzielony na poszczeglne elementy skadowe (elementem skadowym moe
by zarwno cz aparatury, jak i wykonywana czynno), a nastpnie kady z tych
elementw jest analizowany pod ktem moliwych zagroe, a take prawdopodobiestwa
wystpienia straty.
Metoda HAZOP (Hazard and Operability Studiem) opiera si na analizie zagroe
i zdolnoci operacyjnych. Wykorzystywana przede wszystkim do oceny ryzyka procesowego.
Polega na dokadnym przeanalizowaniu wszystkich moliwych odstpstw od prawidowego
przebiegu procesu, moliwych skutkw i doboru odpowiednich zabezpiecze. Szczeglnie
przydatna jest do identyfikacji zagroe zwizanych z instalacjami chemicznymi (przemys
chemiczny, farmaceutyczny itp.). Metoda HAZOP daje bardzo dobre rezultaty w przypadku
analizy instalacji chemicznych, ale moe by wykorzystywana rwnie do analizy procedur.
Nie naley jej stosowa natomiast do analizy zagroe zwizanych z bdami czowieka czy
zagroe wynikajcych z interakcji lub kombinacji odchyle.
W metodzie What If (co jeli) wykorzystuje si burz mzgw dyskusj z pomoc
ktrej ustala si przyczyny powstawania zagroe i same zagroenia. Czonkowie zespou
odpowiadaj na pytanie co si stanie, jeli. W ten sposb stwierdzane s zagroenia,
ktre mog skutkowa strat. Metoda ta jest skuteczna, o ile zesp pracujcy t metod
doskonale zna proces, ktry analizuje.
Metoda Job Safety Analysis (analiza bezpieczestwa pracy) jest w stosowana do analizy
zagroe zwizanych z realizowanymi na stanowisku pracy zadaniami. Najpierw okrelany
jest cel zadania, a nastpnie czynnoci realizowane w ramach zadania. Metoda uwzgldnia
czynnoci rutynowe oraz nie rutynowe, zwizane bezporednio z procesem produkcyjnym,
jak rwnie z przygotowaniem do procesu (np.: odwaenie substancji chemicznej) i jego
zakoczeniem (np.: mycie urzdze). Dla kadej czynnoci przypisywane s moliwe
zagroenia, ktre z t czynnoci s zwizane (urazowe, fizyczne, chemiczne, biologiczne,
psychofizyczne). Analiza przeznaczona jest do identyfikacji zagroe w ukadzie czowiek
obiekt techniczny lub czowiek rodowisko.
Metoda CHL (Check List) opiera si na wykorzystaniu list kontrolnych. Wykorzystanie
list kontrolnych polega na porwnaniu ocenianego procesu z wykazem zagroe
podstawowych umieszczonych na licie lub odpowiedzi na pytania zamieszone na licie
kontrolnej. Efektem powinno by przypisanie do ocenianego procesu czy czynnoci wykazu

12
zagroe, ktre podczas tego procesu bd obecne. Metoda list kontrolnych naley do
prostych w uyciu i znajduje powszechne zastosowanie.
Ankietowanie pracownikw jest do dobr metod suc czsto jako pomoc w procesie
identyfikacji. Daje nam moliwo praktycznego spojrzenia i zweryfikowania procesu pracy.
Odpowiedzi na zadane w ankiecie pytania s bardzo dobrym materiaem na wsplne
spotkania, np. dozoru i pracownikw bezporednio wykonujcych prace, na ktrych
doprecyzowuje si list i konkretne miejsca wystpowania zagroe, ustala si typy zdarze,
ktre mog by efektem wystpowania tych zagroe. Spotkania na temat identyfikacji
zagroe stanowi bardzo dobr form zaangaowania wszystkich pracownikw w dziaania
zmierzajce do poprawy warunkw bhp. Przykadowa lista kontrolna do identyfikacji
zagroe przedstawiona jest w tabeli 1.
Tabela 1. Zagroenia czynnikami niebezpiecznymi [opracowanie wasne]

Czy pracownik wykonujc prac moe: TAK NIE
1. Potkn si, polizgn i upa na tym samym poziomie?
2. Upa z wysokoci?
3. Wpa do zagbie?
4. Zosta uderzony, przygnieciony, pochwycony przez:
- przemieszczane, transportowane przedmioty?
- maszyny, urzdzenia, narzdzia?
- spadajce przedmioty?
5. Uderzy si o nieruchome przedmioty?
6. Zderzy si, dozna obrae przez kontakt z przedmiotami:
- ostrymi lub szorstkimi?
- bdcymi w ruchu?
- gorcymi?
7. Pokn lub wdycha szkodliwe substancje chemiczne?
8. Dozna urazu wskutek kontaktu substancji chemicznej ze skr?
9. Zosta poraonym prdem elektrycznym?
10. Dozna obrae wskutek innych czynnikw: zimna, gorca, braku
tlenu, zalania, zasypania, opadu ska, itp.?
11. Dozna obrae wskutek poaru lub wybuchu?
12. Dozna obrae wskutek awarii, pknicia, rozerwania si czci
maszyn, urzdze lub narzdzi?
13. Dozna obrae wskutek zawalenia si budynku, wykopw,
podziemnych wyrobisk?
14. Dozna obrae wskutek dziaania si przyrody powodzi, burzy,
pioruna, wiatru?
15. Dozna obrae wskutek innych niebezpiecznych wydarze?
Zagroenia czynnikami szkodliwymi
Czy pracownik jest naraony na dziaanie: TAK NIE
1. Haasu?
2. Ultradwikw?
3. Infradwikw?
4. Wibracji?
5. Gorcego powietrza?
6. Zimnego powietrza?
7. Promieniowania jonizujcego ze rde naturalnych?
8. Promieniowania ze rde sztucznych?

13
9. Promieniowania laserowego?
10. Promieniowania podczerwonego?
11. Promieniowania nadfioletowego?
12. Pl elektromagnetycznych?
13. Innych czynnikw?
Czy pracownik jest naraony na kontakt z substancj chemiczn:
14. Toksyczn /trujc/?
15. rc, gryzc lub dranic?
16. Zamarzajc?
17. Rakotwrcz?
18. Radioaktywn?
19. Upoledzajc funkcje rozrodcze lub cechy dziedziczne?
Czy pracownik naraony jest na wdychanie:
20. Pyw rakotwrczych, np. drewna bukowego lub dbowego?
21. Pyw powodujcych pylic, np. zawierajcych krzemionk lub
azbest?
22. Dymw, spalin, par, rozpylonego oleju?
23. Innych czynnikw?
Czy pracownik jest naraony na niebezpieczny kontakt z czynnikami
biologicznymi:
24. Bakteriami, wirusami, pierwotniakami?
25. Owadami, gryzoniami?
26. Innymi niebezpiecznymi zwierztami?
27. Odchodami zwierzt?
28. Grzybami /trujcymi lub rakotwrczymi/?
Szczeglnie trudny jest proces identyfikacji szkodliwych czynnikw chemicznych

i biologicznych. Wymaga w wielu sytuacjach specjalistycznej wiedzy i zastosowania
skomplikowanych laboratoryjnych metod analitycznych. Z tych wzgldw, wykonywanie
takich analiz powinno zleca si specjalistycznym laboratoriom rodowiska pracy.
Identyfikacja substancji chemicznych

Przed przystpieniem do pomiarw ste substancji chemicznych w powietrzu na
stanowiskach pracy konieczne jest ustalenie, jakie substancje znajduj si w badanym
powietrzu. W prostych procesach technologicznych, wykorzystujcych kilka substratw,
pomidzy ktrymi nie zachodz reakcje mona atwo przewidzie, jakie substancje bd
obecne w powietrzu. Przewanie jednak pomiary ste substancji chemicznych musz by
poprzedzone szczegowymi badaniami identyfikacyjnymi.
Dokadne zapoznanie si z procesami technologicznymi, a wic okrelenie rodzaju
stosowanych surowcw na stanowisku pracy, przebiegu reakcji chemicznych i tworzcych si
nowych zwizkw na poszczeglnych etapach, warunkw termicznych i cinieniowych
procesu w duym stopniu uatwia przeprowadzenie bada identyfikacyjnych. Znikoma ilo
materiau do bada, jaki moe by wyodrbniony z badanego powietrza, nie pozwala na
stosowanie klasycznych metod identyfikacyjnych, takich jak stapianie z sodem, oznaczanie
temperatury wrzenia, wspczynnika zaamania wiata, prby rozpuszczalnoci, reakcji na
grupy funkcyjne, oznaczanie temperatury topnienia w mieszaninach.
Problem identyfikacji ladowych iloci substancji w wieloskadnikowych mieszaninach
wystpujcych w powietrzu na stanowiskach pracy zosta w duym stopniu rozwizany dziki
zastosowaniu technik chromatograficznych: chromatografii gazowej (GC), wysokosprawnej

14
chromatografii cieczowej (HPLC), chromatografii cienkowarstwowej (TLC), a przede
wszystkim poczeniu chromatografii gazowej ze spektrometri masow (GC-MS)
i spektrofotometri w podczerwieni (IR) oraz magnetycznym rezonansem jdrowym (NMR).
Identyfikacja czynnikw biologicznych

Obecno czynnikw biologicznych w powietrzu umoliwiaj badania mikrobiologiczne
powietrza:
metodami mikroskopowymi, polegajcymi na pobraniu prby powietrza na szkieko
powleczone lepk substancj (np. mieszanin elatyny i gliceryny), policzeniu komrek
bakterii i grzybw oraz okreleniu na tej podstawie liczby wszystkich drobnoustrojw
(ywych i martwych) w 1 m3 powietrza,
metodami hodowlanymi, polegajcymi na pobraniu prby powietrza na okrelon
poywk agarow (dobran w zalenoci od rodzaju drobnoustrojw, ktre chcemy
oznaczy) i okreleniu na tej podstawie liczby ywych i zdolnych do rozmnaania
drobnoustrojw w 1 m3 powietrza.
Szkodliwe czynniki biologiczne identyfikuje si rwnie stosujc mikrobiologiczne
badanie pobranych w rodowisku pracy prbek pyu osiadego lub surowcw (np. zboa,
siana), po kontakcie z ktrymi pracownicy odczuwaj dolegliwoci. Badanie to najlepiej jest
wykona metod rozciecze pytkowych. Polega ona na tym, e okrelon odwak pyu
zawiesza si w znanej objtoci rozcieczalnika, sporzdza kolejne rozcieczenia, a nastpnie
z kadego rozcieczenia rozprowadza rwnomiernie po 0,1 ml pynu na powierzchni
odpowiednich poywek agarowych. Po inkubacji identyfikuje si i liczy wyrose kolonie,
okrelajc nastpnie stenie drobnoustrojw w pyle i skad gatunkowy mikroflory.
4.1.2. Pytania sprawdzajce
Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

1. Jak klasyfikuje si czynniki rodowiska pracy w zalenoci od sposobu ich
oddziaywania?
2. Jakie wyrnia si gwne rda haasu?
3. Jakie wyrnia si rodzaje drga dziaajcych na czowieka?
4. Gdzie wystpuje mikroklimat zimny?
5. Gdzie wystpuje mikroklimat gorcy?
6. Jakie s rda promieniowania podczerwonego?
7. Jakie znasz rda promieniowania nadfioletowego?
8. Jakie znasz najbardziej pyotwrcze procesy technologiczne?
9. Jakie wyrnia si grupy szkodliwych czynnikw chemicznych?
10. Jakie wyrnia si grupy szkodliwych czynnikw biologicznych?
11. Z jakich etapw skada si proces identyfikacji zagroe?
12. Co moe by rdem informacji niezbdnych do identyfikacji zagroe?
13. Jakie s metody identyfikacji zagroe?
14. Na czym polega metoda list kontrolnych?

15
4.1.3. wiczenia
wiczenie 1
Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli wymienione poniej czynniki wystpujce
w rodowisku pracy.
Haas, prd elektryczny, tlenek wgla, mikroklimat zimny, py drzewny, chrom, bakterie,
drgania mechaniczne, benzen, promieniowanie podczerwone, kwas azotowy, wirusy,
rozpuszczalniki.
Czynniki Rodzaj czynnika
biologiczne
chemiczne
fizyczne
Sposb wykonania wiczenia
Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) przeanalizowa Materia nauczania 4.1 poradnika,
2) przeanalizowa jakie czynniki maj wpyw na prac,
3) zakwalifikowa wymienione czynniki do odpowiednich kategorii,
4) wypeni tabel.
Wyposaenie stanowiska pracy:

karta wicze.
wiczenie 2
Zidentyfikuj zagroenia na stanowisku pracy szlifierki tamowej do drewna na podstawie
listy kontrolnej.

2) okreli rodzaje czynnoci wykonywanych przez pracownika na analizowanym
stanowisku,
3) przeprowadzi identyfikacj zagroe przy pomocy listy kontrolnej.

karta wicze,
film Zagroenia wypadkowe i zawodowe w zakadzie obrbki drewna. Produkcja:
Okrgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy.

16
wiczenie 3
Zidentyfikuj zagroenia na stanowisku pracy szwaczki, szyjcej na maszynie typu
stbnwka w zakadzie produkujcym konfekcj lekk. Praca szwaczki odbywa si
w systemie dwuzmianowym. Pracownica wyposaona jest w odzie i obuwie robocze.

1) przeanalizowa Opis pomieszczenia pracy szwaczek (Zacznik 1 do karty wicze),
2) przeanalizowa Charakterystyk techniczn maszyny szwalniczej typu stbnwka
(Zacznik 2 do karty wicze),
3) przeanalizowa Instrukcj bhp obsugi maszyn szyjcych (Zacznik 3 do karty wicze),
4) wypisa zaoenia zadania czyli dane niezbdne do wykonania zadania wynikajce
z treci zadania i zacznikw,
5) przeprowadzi identyfikacj zagroe na analizowanym stanowisku.

karta wicze,
Opis pomieszczenia pracy szwaczek,
Charakterystyka techniczn maszyny szwalniczej typu stbnwka,
Instrukcja bhp obsugi maszyn szyjcych.
4.1.4. Sprawdzian postpw

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikowa niebezpieczne, szkodliwe i uciliwe czynniki
wystpujce w rodowisku pracy?
2) scharakteryzowa czynniki fizyczne?
3) scharakteryzowa czynniki chemiczne?
4) scharakteryzowa pyy?
5) scharakteryzowa czynniki biologiczne?
6) okreli etapy procesu identyfikacji zagroe?
7) rozrni rda informacji o zagroeniach w rodowisku prac?
8) scharakteryzowa metody identyfikacji zagroe w rodowisku pracy?
9) wyjani zastosowanie metody list kontrolnych?

17
4.2. Ocena poziomu zagroe ze strony czynnikw rodowiska
pracy
Zgodnie z ustaw Kodeks pracy [25] pracodawca jest obowizany przeprowadza, na

swj koszt, badania i pomiary czynnikw szkodliwych dla zdrowia, rejestrowa
i przechowywa wyniki tych bada i pomiarw oraz udostpnia je pracownikom. Zasady
wykonywania tych obowizkw przez pracodawc okrela rozporzdzenie Ministra Zdrowia
w sprawie bada i pomiarw czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy. [21]
W przypadku wystpowania w rodowisku pracy czynnika o dziaaniu rakotwrczym lub
mutagennym badania i pomiary przeprowadza si:
co najmniej raz na trzy miesice przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym
badaniu lub pomiarze stenia czynnika rakotwrczego lub mutagennego powyej 0,5
wartoci najwyszego dopuszczalnego stenia,
co najmniej raz na sze miesicy przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym
badaniu lub pomiarze stenia czynnika rakotwrczego lub mutagennego powyej 0,1 do
0,5 wartoci najwyszego dopuszczalnego stenia,
w kadym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach wystpowania tego czynnika.
Jeeli wystpujce w rodowisku pracy czynniki szkodliwe nie wykazuj dziaania
rakotwrczego lub mutagennego, badania i pomiary przeprowadza si:
co najmniej raz w roku przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub
pomiarze stenia lub natenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyej 0,5 wartoci
najwyszego dopuszczalnego stenia lub natenia,
co najmniej raz na dwa lata przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu
lub pomiarze stenia lub natenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyej 0,1 do
0,5 wartoci najwyszego dopuszczalnego stenia lub natenia,
w kadym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach wystpowania tego czynnika.
Bada i pomiarw czynnika szkodliwego dla zdrowia wystpujcego w rodowisku pracy
nie przeprowadza si, jeeli wyniki dwch ostatnio przeprowadzonych bada i pomiarw nie
przekroczyy 0,1 wartoci najwyszego dopuszczalnego stenia lub natenia, a w procesie
technologicznym lub w warunkach wystpowania danego czynnika nie dokonaa si zmiana
mogca wpywa na wysoko stenia lub natenia czynnika szkodliwego dla zdrowia.
Najwysze dopuszczalne natenie fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia
w rodowisku pracy to warto rednia natenia, ktrego oddziaywanie na pracownika
w cigu 8-godzinnego dobowego i przecitnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez
okres jego aktywnoci zawodowej nie powinno spowodowa ujemnych zmian w jego stanie
zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszych pokole.
Najwysze dopuszczalne stenie (NDS) to warto rednia waona stenia, ktrego
oddziaywanie na pracownika w cigu 8-godzinnego dobowego i przecitnego tygodniowego
wymiaru czasu pracy, okrelonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywnoci
zawodowej nie powinno spowodowa ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie
zdrowia jego przyszych pokole.
Najwysze dopuszczalne stenie chwilowe (NDSCh) to warto rednia stenia, ktre
nie powinno spowodowa ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeeli wystpuje
w rodowisku pracy nie duej ni 15 minut i nie czciej ni 2 razy w czasie zmiany
roboczej, w odstpie czasu nie krtszym ni 1 godzina.

18
Najwysze dopuszczalne stenie puapowe (NDSP) warto stenia, ktra ze wzgldu
na zagroenie zdrowia lub ycia pracownika nie moe by w rodowisku pracy przekroczona
w adnym momencie.
Wartoci najwyszych dopuszczalnych ste chemicznych i pyowych czynnikw
szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz wartoci najwyszych dopuszczalnych
nate fizycznych czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy s prawnie
okrelone i ujte w rozporzdzeniu Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie
najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia
w rodowisku pracy. [22]
Metody bada i pomiarw czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy
okrelaj Polskie Normy oraz normy midzynarodowe lub rwnowane. Badania i pomiary
czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy mog wykonywa tylko uprawnione
laboratoria. Na podstawie wynikw bada i pomiarw pracodawca prowadzi na bieco
rejestr czynnikw szkodliwych dla zdrowia wystpujcych na stanowisku pracy oraz wpisuje
na bieco wyniki bada i pomiarw czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty bada
i pomiarw.
Pomiary i ocena naraenia na haas

Szczegowo metodyk pomiarw okrelaj normy PN-81/N-01306:1993 oraz
PN-N-01307:1994. Ocen naraenia przeprowadza si na podstawie pomiaru wielkoci
okrelajcych haas w miejscu przebywania pracownika. W zwizku z tym, e bardzo rzadko
zdarza si by pracownik podczas pracy znajdowa si w jednym miejscu, naley wielkoci
okrelajce haas okrela w miejscach rzeczywistej jego pracy. W trakcie pomiarw
powinien by zachowany by normalny cykl produkcyjny. Przed wykonaniem pomiarw,
naley moliwie jak najdokadniej pozna technologi produkcji w zakresie wpywajcym na
wielko okrelanego haasu oraz czas jego trwania. Wielkoci charakteryzujce haas
w rodowisku pracy to:
poziom ekspozycji na haas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy i odpowiadajc mu
ekspozycj dzienn lub poziom ekspozycji na haas odniesiony do tygodnia pracy
i odpowiadajc mu ekspozycj tygodniow (wyjtkowo w przypadku haasu
oddziaujcego na organizm czowieka w sposb nierwnomierny w poszczeglnych
dniach w tygodniu),
maksymalny poziom dwiku A,
szczytowy poziom dwiku C.
Stosowane s dwie metody wykonania pomiarw haasu:
bezporednia,
porednia.
W metodzie bezporedniej wykonuje si cigy pomiar ekspozycji pracownika na haas,
a wielkoci okrelajce haas odczytuje bezporednio z miernikw, np. dozymetru haasu lub
cakujcego miernika poziomu dwiku.
Metoda porednia polega na pomiarze haasu w czasie krtszym ni czas ekspozycji
pracownika na haas oraz zastosowaniu odpowiednich zalenoci matematycznych do
wyznaczenia wielkoci charakteryzujcych haas. Wad metody poredniej jest to, e
w przypadku nie w peni poznanego charakteru haasu nieustalonego, mona popeni trudne
do oszacowania bdy i z tego powodu zaleca si stosowanie tej metody tylko
dowiadczonym laborantom. Zalet tej metody jest skrcenie do niezbdnego minimum czasu
wykonywania pomiarw. Metod poredni stosuje si m.in. w przypadku, gdy pracownik
jest naraony na haas nieustalony, ktry mona podzieli na przedziay czasu, w ktrych
mona okreli wielkoci charakteryzujce haas.

19
W przypadku haasu ustalonego naley przeprowadzi pomiar rwnowanego dwiku A
wykonujc minimum 3 serie pomiarowe. Kada seria powinna trwa nie mniej ni 5 minut.
Warto naraenia obliczamy jako redni arytmetyczn (LAeq,Te) z tych pomiarw. Poziom
ekspozycji na haas LEX,8h, w dB, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy obliczamy ze wzoru:
gdzie:
LAeq,Te rwnowany poziom dwiku w czasie ekspozycji,
Te czas ekspozycji na haas, w min, w cigu dnia roboczego,
To czas odniesienia = 8 h = 480 min.
Gdy mamy do czynienia z haasem nie ustalonym procedura jest bardziej zoona. Cay
czas ekspozycji na haas Te dzieli si na przedziay czasu Ti. Nastpnie okrela si dugo
kadego przedziau czasowego Ti oraz dla tego przedziau okrela si rwnowany poziom
dwiku A ze wzoru:
gdzie:
LAeq,Ti rwnowany poziom dwiku A, w dB, uredniony w przedziale czasu Ti,
n cakowita liczba wyranie rozrnialnych poziomw.
Te = (cakowity czas ekspozycji na haas).
Poziom ekspozycji na haas LEX,8h, w dB, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy

obliczamy posugujc tym samym wzorem jak w przypadku haasu ustalonego.
Do pomiarw wszystkich rodzajw haasu stosowane s obecnie dozymetry haasu lub
cakujce mierniki poziomu dwiku (rys. 1) klasy dokadnoci 2 lub wyszej.
Rys. 1. Miernik pomiaru haasu [materiay wasne]
Podczas wykonywania pomiarw haasu naley przestrzega wymaga dotyczcych

pooenia mikrofonu:
mikrofon naley umieci w miejscu, gdzie zwykle znajduje si gowa pracownika
(pomiary naley przeprowadzi podczas nieobecnoci pracownika, jeeli jego obecno
jest niezbdna, mikrofon naley umieci w odlegoci 0,1 m od ucha bardziej
naraonego),

20
zalecana minimalna odlego mikrofonu od powierzchni silnie odbijajcej lub cian nie
powinna by mniejsza ni 1 m, od podogi 1,2 m, a od okien 1,5 m.
Ocena stopnia naraenia pracownika na haas polega na porwnaniu zmierzonych
wielkoci z wartociami dopuszczalnymi. Ze wzgldu na ochron suchu dopuszczalne
wartoci haasu wynosz:
odniesione do 8-godzinnego dnia pracy: poziom ekspozycji 85 dB (ekspozycja na haas
3,64 x 103P2s),
odniesione do tygodnia pracy 85dB (ekspozycja na haas 18,2 x 103P2s),
maksymalny poziom dwiku A 115dB,
szczytowy poziom dwiku C 135dB.
Wyniki pomiarw haasu su do porwnania istniejcych warunkw akustycznych
z warunkami okrelonymi przez normy i przepisy higieniczne, a take do oceny i wyboru
planowanych lub realizowanych przedsiwzi ograniczajcych naraenie na haas.
Pomiary i ocena naraenia na drgania mechaniczne

Wielkoci mierzon na stanowisku pracy jest przyspieszenie drga, przy czym mierzy
si warto waon przyspieszenia. Zarwno dla drga oglnych, jak i miejscowych pomiary
wartoci waonej przyspieszenia wykonuje si, w trzech prostopadych do siebie kierunkach:
x, y, z. Ukady wsprzdnych odniesienia, podano na rys. 2 i 3.
Rys. 2. Anatomiczny (ruchomy) ukad wsprzdnych odniesienia przy pomiarach

drga o oglnym dziaaniu na organizm czowieka [8]
Pomiary drga mechanicznych na stanowiskach pracy wykonuje si najczciej

miernikiem drga (wibrometrem), ktry jest wyposaony w przetwornik przyspiesze drga,
zwany te czujnikiem drga, przetwornikiem drga lub akcelerometrem. Przetwornik
zamienia mierzony sygna przyspieszenia drga na proporcjonalny sygna elektryczny.
Najbardziej rozpowszechnione s obecnie przetworniki piezoelektryczne, wykorzystujce
w procesie przetwarzania zjawisko piezoelektryczne.

21
Rys. 3. Ukady wsprzdnych odniesienia (ruchomy i nieruchomy) przy pomiarach
drga dziaajcych na organizm czowieka przez koczyny grne [8]
Punkty pomiarowe s lokalizowane na rdle drga, w miejscach ich przekazywania ze

rda do organizmu czowieka naraonego. Przy pomiarze drga oglnych, przekazywanych
przez stopy do organizmu pracownika wykonujcego prac w pozycji stojcej, punkt
pomiarowy jest lokalizowany w ich bezporednim ssiedztwie. Jeeli drgania tego rodzaju s
przekazywane do organizmu czowieka wykonujcego prac w pozycji siedzcej, punkt
pomiarowy jest lokalizowany na siedzisku (rys. 5). Przy pomiarze drga dziaajcych na
organizm czowieka przez koczyny grne, punkty pomiarowe lokalizuje si w miejscach
rzeczywistego kontaktu doni czowieka ze rdem drga: narzdziem rcznym (rys. 4),
uchwytem, elementem sterowania itp.
Rys. 4. Pomiar drga przenoszonych przez koczyny grne [opracowanie wasne]

22
Rys. 5. Pomiar drga o oddziaywaniu oglnym, na siedzisku
widoczny czujnik pomiarowy [opracowanie wasne]
Drgania mechaniczne na stanowiskach pracy charakteryzuj nastpujce wielkoci:

dzienna ekspozycja (odniesiona do 8 godzin),
ekspozycja krtkotrwaa (trwajca 30 min lub krcej),
przy czym:
w przypadku drga dziaajcych przez koczyny grne (drga miejscowych), warto
dziennej ekspozycji odniesiona do 8 godzin A(8) wyraona jest jako rwnowana dla
8 h warto sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych czstotliwociowo wartoci
przyspieszenia drga, wyznaczonych dla trzech skadowych kierunkowych ahwx, ahwy,
ahwz,
w przypadku drga dziaajcych w sposb oglny (drga oglnych), dzienna ekspozycja
A(8) wyraona jest jako rwnowana dla 8 h warto przyspieszenia drga, obliczona
jako dominujca (najwiksza) skuteczna warto skorygowanego czstotliwociowo
przyspieszenia drga, spord wyznaczonych wartoci trzech skadowych kierunkowych
z uwzgldnieniem waciwych wspczynnikw 1,4swx, 1,4awy, awz.
Pomiary suce do oceny naraenia pracownikw na drgania mechaniczne, powinny by
wykonywane na podstawie nastpujcych norm:
PN-EN ISO 53491:2004 Drgania mechaniczne. Pomiar i wyznaczanie ekspozycji
czowieka na drgania przenoszone przez koczyny grne. Cz 1: Wymagania oglne,
PN-EN ISO 53492:2004 Drgania mechaniczne. Pomiar i wyznaczanie ekspozycji
czowieka na drgania przenoszone przez koczyny grne. Cz 2: Praktyczne wytyczne
do wykonywania pomiarw na stanowisku pracy,
PN-EN 14253: 2005 Drgania mechaniczne. Pomiar i obliczanie zawodowej ekspozycji na
drgania o oglnym dziaaniu na organizm czowieka dla potrzeb ochrony zdrowia.
Dla kadej wyodrbnionej czynnoci wykonywanej przez pracownika dokonywany jest
pomiar wartoci waonych przyspiesze drga w trzech wzajemnie prostopadych
kierunkach: awxi, awyi, awzi dla drga oddziaujcych oglnie: ahwxi, ahwyi, ahwzi dla drga
dziaajcych przez koczyny grne.
Na podstawie zmierzonych wartoci waonych przyspiesze drga dla kadej czynnoci
wykonywanej przez pracownika wyznaczane s wartoci wielkoci podlegajcych ocenie.
W zalenoci od rodzaju drga (oglne czy dziaajce przez koczyny grne) oceniane s
rne wielkoci, rny jest te sposb ich wyznaczania.

23
W odniesieniu do drga dziaajcych przez koczyny grne, na podstawie zmierzonych
trzech skadowych drga: ahwxi, ahwyi, ahwzi dla kadej wyodrbnionej czynnoci obliczana jest
warto sumy wektorowej skutecznych waonych przyspiesze drga ahvi wg wzoru:
a hvi = a 2 hwxi + a 2 hwyi + a 2 hwzu
gdzie ahwxi, ahwyi, ahwzi skuteczne wartoci waone przyspieszenia drga, zmierzone dla
kierunku x, y i z na stanowisku pracy przy wykonywaniu i-tej czynnoci w naraeniu na
drgania, m/s2.
Oceny drga dziaajcych oglnie dokonuje si na podstawie dominujcego waonego
przyspieszenia drga. Jest to najwiksza warto waonego przyspieszenia drga wybierania
spord trzech skadowych kierunkowych przyspiesze, a wic w rzeczywistoci jedna
skadowa kierunkowa. W zalenoci od dugoci wyznaczonego cakowitego czasu naraenia
pracownika na drgania w cigu doby t, przeprowadzane s nastpujce obliczenia:
gdy okrelony czas cakowity t jest rwny lub krtszy ni 30 min, dla kontrolowanego
stanowiska pracy wybierana jest warto dominujca awmax, z uwzgldnieniem
waciwych wspczynnikw (1,4wx, 1,4awy, awz),
jeli okrelony czas cakowity t jest duszy ni 30 min, wyznaczana jest dla kadego
kierunku (x, y lub z) oddzielnie 8-godzinna ekspozycja, A(8), w m/s2.
Ocena naraenia pracownika na drgania mechaniczne polega na porwnaniu wartoci
wyznaczonych wielkoci charakteryzujcych drgania z okrelonymi w przepisach ich
wartociami dopuszczalnymi:
naraenie na drgania dziaajce przez koczyny grne oceniane jest przez porwnanie
8-godzinnej ekspozycji na drgania, A(8) z wartoci dopuszczaln A(8)dop = 2,8m/s2 i/lub
maksymalnej wartoci sumy wektorowej skutecznych, waonych przyspiesze drga
ahvmax z wartoci dopuszczaln ahy30min,dop = 11,2 m/s2,
naraenie na drgania dziaajce w sposb oglny oceniane jest przez porwnanie
8-godzinnej ekspozycji na drgania (wyznaczonej dla dominujcej skadowej kierunkowej
przyspieszenia drga), A(8) z wartoci dopuszczaln A(8)dop = 0,8 m/s2 i/lub wartoci
dominujcej awmax z wartoci dopuszczaln aw,30min,dop = 3,2 m/s2.
Pomiary i ocena naraenia na pyy

Wyrnia si dwie grupy metod pomiaru stenia pyw w rodowisku pracy:
wagowe, za pomoc ktrych okrela si mas czstek pyu zawartego w jednostce
objtoci powietrza, (mg/m3)
liczbowe, za pomoc ktrych okrela si liczb czstek pyu zawartych w jednostce
objtoci powietrza, (liczba czstek/cm3).
Metody wagowe stosuje si do oceny naraenia na pyy o strukturze nie wknistej
a liczbowe do oceny naraenia na pyy o strukturze wknistej, gdzie niezbdne jest
okrelenie liczbowego stenia wkien respirabilnych. Sposb pobierania prb w obydwch
metodach jest podobny, rnice dotycz natomiast postpowania analitycznego po pobraniu
prb. W przypadku metod wagowych pomiar sprowadza si do waenia wag laboratoryjn
(rys. 8) z dokadnoci do co najmniej 0,1 mg, a w przypadku metod liczbowych - do
analizy mikroskopowej.
Pobieranie prb powietrza moe by wykonane za pomoc przyrzdw stacjonarnych
w okrelonym, staym punkcie rodowiska pracy lub za pomoc przyrzdw indywidualnych
(rys. 6) z gowic pomiarow usytuowan w strefie oddychania, zainstalowanych na ciele
pracownika (rys. 7). Pomiary stenia pyu w rodowisku pracy najczciej s oparte na
filtracji powietrza przez filtry analityczne (membranowe, wkninowe, z mikrowkien
szklanych i inne) o bardzo wysokiej sprawnoci (99% dla czstek o wymiarze 1 m).

24
Rys. 6. Zestaw aparatury do pomiaru zapylenia [opracowanie wasne]
Najprostsz metod pomiaru stenia pyu jest oznaczanie jego cakowitej masy
w jednostce objtoci powietrza. Wynik pomiaru stenia cakowitego w znacznej mierze
zaley od obecnoci duych czstek pyu, ktre s mniej grone, gdy nie mog przenika do
pcherzykw pucnych. Udzia drobnych czstek, tzw. frakcji respirabilnej (wdychalnej),
w pyle cakowitym zmienia si w bardzo szerokim zakresie: od poniej 5 do ponad 50%.
Z tych wzgldw w ocenie naraenia na pyy zwkniajce (pylicotwrcze) powszechnie
stosowany jest indywidualny pobr powietrza w strefie oddychania pracownika i okrelenie
stenia frakcji respirabilnej pyu.
Rys. 7. Zestaw aparatury do pomiaru zapylenia w trakcie pomiaru [opracowanie wasne]
Do oznaczania stenia frakcji wdychalnej pyu stosuje si odpowiednie selektory

wstpne (elutriatory, mikrocyklony), ktre rozdzielaj pobierane czstki pyu na dwie frakcje.
Frakcja duych czstek, nie przenikajca do pcherzykowego obszaru puc, jest
zatrzymywana w selektorze, a frakcja respirabilna na filtrze analitycznym zamocowanym
w gowicy pomiarowej znajdujcej si za selektorem wstpnym. W celu oznaczenia stenia
pyw o strukturze wknistej analizuje si filtry w mikroskopie optycznym. Ocena naraenia

25
polega na stwierdzeniu, czy oznaczone stenia nie przekraczaj przyjtych wartoci
najwyszych dopuszczalnych ste. W przypadku pomiarw indywidualnych wskanikiem
naraenia jest rednie stenie waone. Na tej podstawie warunki pracy uznaje si za:
bezpieczne, jeeli stenie nie przekracza wartoci NDS,
szkodliwe, jeeli stenie jest wiksze od wartoci NDS.
Rys. 8. Waga laboratoryjna [opracowanie wasne]
Pomiary i ocena naraenia na substancje chemiczne

Podstawow metod oceny naraenia zawodowego na substancje chemiczne jest
monitoring rodowiska pracy, czyli pomiar ste tych substancji w powietrzu stanowisk
pracy, obliczanie na podstawie uzyskanych wynikw odpowiednich wskanikw
naraenia i ustalenie ich zgodnoci z normatywami higienicznymi. Sporadycznie stosowany
jest monitoring biologiczny, czyli pomiar ste substancji chemicznych lub ich metabolitw
w materiale biologicznym tkankach, wydzielinach, wydalinach i powietrzu wydechowym.
Metody pomiaru ste substancji chemicznych w rodowisku pracy s ustanowione
w Polskich Normach. W normach z zakresu ochrony czystoci powietrza s zawarte
szczegowe procedury pomiarowe dla okoo 350 substancji. [12]
Prbki powietrza powinny by pobierane w strefie oddychania, indywidualnie u kadego
pracownika, przez cay okres jego przebywania na stanowisku pracy. Najlepsze moliwoci
w tym zakresie stwarza dozymetria indywidualna. Pobieranie prbek t metod wymaga
stosowania odpowiedniego sprztu: prbnikw z indywidualnymi pompkami bateryjnymi lub
dozymetrw pasywnych (bez pompek), ktrych konstrukcja umoliwia pochanianie
substancji chemicznych na sorbentach staych dziki zjawisku dyfuzji gazw. Laboratoria nie
posiadajce takiego sprztu powinny wykonywa pomiary stacjonarne, w ktrych prbki
powietrza pobiera si w staych punktach pomiarowych, moliwie blisko stanowisk pracy.
Prbki powietrza musz by pobierane w sposb losowy, a czas ich pobierania zaley od
zastosowanej metody oznaczania.
Przy ocenie naraenia zawodowego z zastosowaniem dozymetrii indywidualnej prbniki
umieszcza si w strefie oddychania pracownika, na co najmniej 75% czasu trwania zmiany
roboczej. Ocen t powinny by objte wszystkie podstawowe grupy pracownikw
zatrudnionych przy pracach z substancjami chemicznymi. Do oceny zgodnoci warunkw
pracy z wartociami NDS naley pobra w sposb cigy 15 prbek za pomoc pompek
z prbnikiem lub jedn prbk z uyciem dozymetru pasywnego. W celu ustalenia wartoci

26
tzw. stenia chwilowego i jego zgodnoci z wartoci NDSCh naley pobra przynajmniej
dwie 15-minutowe prbki, w okresach spodziewanego najwyszego naraenia podczas
zmiany roboczej. Prbki te powinny by pobrane niezalenie od pomiarw wykonywanych
w celu oceny zgodnoci warunkw pracy z NDS.
Podstaw do oceny naraenia zawodowego na substancje chemiczne wystpujce
w powietrzu na stanowiskach pracy s obowizujce wartoci najwyszych dopuszczalnych
ste (NDS), najwyszych dopuszczalnych ste chwilowych (NDSCh) oraz najwyszych
dopuszczalnych ste puapowych (NDSP). Wyniki pomiarw ste substancji
szkodliwych, uzyskane z analizy pobranych prbek powietrza z zastosowaniem odpowiednich
technik analitycznych, su do obliczenia wskanikw naraenia. W celu oceny naraenia
wskaniki naley odnie do wartoci normatyww higienicznych. W przypadku dozymetrii
indywidualnej, wskanik naraenia, ktrego warto nie powinna przekracza NDS, oblicza
si jako rednie stenie waone, wg wzoru:
w ktrym:
c1, c2 , ... , cn stenie oznaczone w poszczeglnych prbkach, mg/m3,
t1 , t2 , ... , tn czas pobierania poszczeglnych prbek, min.
Na rysunku 9 przedstawiono miernik do pomiaru stenia tlenku wgla.
Rys. 9. Przyrzd do pomiaru stenia tlenku wgla [opracowanie wasne]
Pomiar i ocena mikroklimatu gorcego

Podstaw oceny obcienia termicznego osoby pracujcej w warunkach mikroklimatu
gorcego jest norma PN-EN 27243:2005: rodowiska gorce. Wyznaczanie obcienia
termicznego dziaajcego na czowieka podczas pracy, oparte na wskaniku WBGT.
Okrelenie wartoci WBGT wymagana pomiarw: temperatury wilgotnej naturalnej tnw,
temperatury poczernionej kuli tg, a przypadku bada na zewntrz budynku rwnie
temperatury powietrza ta. Wymienione parametry s mierzone za pomoc zestawu czujnikw.
Zmierzone wartoci podstawiane s do odpowiedniego, w zalenoci od miejsca pomiaru,
wzoru:
w pomieszczeniach lub na zewntrz budynku w przypadku braku nasonecznienia:
WBGT = 0,7 tnw + 0,3 tg,
na zewntrz budynku, przy nasonecznieniu:
WBGT = 0,7 tnw + 0,2 tg + 0,1 ta.

27
W przypadku rodowiska niejednorodnego pomiary wykonuje si jednoczenie na trzech
poziomach reprezentujcych wysoko: gowy, brzucha i kostek ng pracujcego czowieka,
a nastpnie oblicza si warto redni waon WBGT ze wzoru:
WBGTgowy + 2WBGTbrzucha + WBGTkostekng

WBGT =
4
Jeeli pracownik znajduje si w pozycji stojcej, pomiary przeprowadzane s na
wysokoci: 1,7; 1,1 i 0,1 m, mierzc od podoa, jeeli za wykonuje on prac w pozycji
siedzcej, czujniki umieszcza si na wysokoci 1,1; 0,6 i 0,1 m. Pomiary te powinny by
wykonywane jednoczenie.
W celu wyznaczenia obcienia termicznego za pomoc wskanika WBGT (tj. wartoci
odniesienia WBGT), naley w dalszej kolejnoci oszacowa warto metabolizmu, czyli
wydatku energetycznego. Wielko ta informuje o produkcji ciepa w organizmie pracownika
podczas wykonywania pracy o okrelonym stopniu intensywnoci. W normie PN-EN
27243:2005 zostay okrelone w formie tabeli poszczeglne klasy intensywnoci pracy wraz
z odpowiadajcymi im wartociami metabolizmu (W/m2 oraz W).
Do wyboru wartoci odniesienia WBGT niezbdna jest dodatkowo informacja
o zaaklimatyzowaniu lub braku aklimatyzacji danego pracownika do pracy w gorcu oraz
o odczuwaniu lub nie odczuwaniu przepywu powietrza przez pracownika na stanowisku
pracy. Fakt aklimatyzacji ma istotne znaczenie w odniesieniu do przyjmowanej wartoci
odniesienia WBGT, powoduje bowiem zwikszenie wartoci dopuszczalnych WBGT:
1C dla pracownikw wykonujcych lekk prac (spoczynek i swobodna pozycja
siedzca lub pozycja stojca),
2C dla osb pracujcych z umiarkowanym nateniem (dugotrwaa praca doni
i ramieniem, pchanie lub cignicie lekkich wzkw lub taczek),
o 35C dla pracownikw wykonujcych bardzo intensywn prac.
Obliczona rednia waona warto WBGT na stanowisku pracy jest porwnywana
z odpowiedni dla danego wydatku energetycznego wartoci odniesienia WBGT. Ma to na
celu okrelenie, czy zmierzona na danym stanowisku pracy warto WBGT, w odniesieniu do
konkretnej osoby pracujcej z okrelon intensywnoci (wydatkiem energetycznym), mieci
si w bezpiecznym przedziale, tj. zapewniajcym wartoci NDN poniej dopuszczalnych, czy
te warto ta przekracza dopuszczaln warto WBGT. Warto wskanika WBGT moe by
wyznaczona w drodze bezporednich pomiarw z uyciem miernika mikroklimatu (rys. 10).
Rys. 10. Zestaw aparatury do pomiaru mikroklimatu [opracowanie wasne]

28
Pomiar i ocena mikroklimatu zimnego
W warunkach mikroklimatu zimnego obcienie termiczne organizmu okrela si na
podstawie dwch wskanikw:
wskanika WCI (wind chill index wskanik siy chodzcej powietrza), sucego do
oceny miejscowego oddziaywania zimna na organizm czowieka,
wskanika IREQ (required clothing insulation wymagana ciepochronno odziey),
pozwalajcego na ocen oglnego oddziaywania rodowiska zimnego na organizm
czowieka przez okrelanie wartoci izolacyjnoci termicznej odziey zalecanej do pracy
w danym rodowisku.
Metoda okrelania obcienia organizmu zimnem za pomoc tych dwch wskanikw
oraz ich wartoci odniesienia jest zawarta w Polskiej Normie PN-87/N:08009 Ergonomia.
rodowisko zimne. Metoda oceny ujemnego obcienia termicznego oparta na wskanikach
WCI i IREQ.
Miejscowe oddziaywanie zimna na organizm czowieka, czyli stres miejscowy
(wystpujcy przy temperaturze powietrza poniej 10oC) jest okrelane za pomoc wskanika
WCI, opisujcego wpyw siy chodzcej powietrza na czowieka.
W pierwszej kolejnoci dokonywane s pomiary temperatury oraz prdkoci powietrza,
bezporednio na stanowisku pracy. Zaleca si wykonywanie pomiarw w okresie
odpowiadajcym ekstremalnym ujemnym obcieniom termicznym, nie rzadziej ni raz na
4 godziny. Wyniki pomiarw s nastpnie uredniane dla sumarycznego czasu
przeprowadzanych pomiarw i podstawiane do wzoru:
WCI = (10,45 + 10 Var - Var)(33 ta)
gdzie
Var prdko powietrza m/s,
Ta temperatura powietrza, C.
Uzyskane wartoci WCI s nastpnie porwnywane z wartociami odniesienia,
zamieszczonymi w normie, na podstawie nastpujcych wartoci WCI:
WCI 2000 ekspozycja na zimno jest bezwzgldnie zabroniona,
1200 WCI < 2000 dozwolona jest ekspozycja skrcona, ktrej czas jest wyznaczany
z zalenoci liniowej zamieszczonej w normie,
WCI < 1200 dozwolona jest ekspozycja ciga.
Oddziaywanie oglne rodowiska zimnego na organizm czowieka jest okrelone na
podstawie wartoci wskanika IREQ. Wskanik ten okrela wymagan izolacyjno termiczn
odziey (wyraon w jednostkach clo; 1clo = 0,155 m2K/W) w celu zapewnienia stanu
komfortu cieplnego i rwnowagi termicznej w rodowisku zimnym. Norma PN-87/N-08009
przedstawia kilkuetapow metod obliczania wskanika IREQ.
W pocztkowej fazie przeprowadzane s pomiary temperatury powietrza, prdkoci
ruchu powietrza i temperatury poczernionej kuli bezporednio na stanowisku pracy,
a nastpnie podobnie jak w przypadku wskanika WCI, obliczane s wartoci rednie,
uwzgldniajce zmiany tych parametrw w czasie i przestrzeni otaczajcej pracownika.
Jednoczenie w trakcie pomiarw okrelany jest wydatek energetyczny, z jakim pracuj
osoby przebywajce w analizowanym rodowisku zimnym. Na podstawie zmierzonych
temperatur powietrza i poczernionej kuli, obliczana jest temperatura operatywna. Temperatura
operatywna, rednia prdko powietrza w rodowisku pracy oraz wielko wydatku
energetycznego su do okrelenia, z nomogramw zawartych w zaczniku do normy,
wartoci odniesienia wskanika IREQ.
Okrelenie wartoci odniesienia wskanika IREQ s porwnywane z wartociami
izolacyjnoci cieplnej odziey stosowanej na okrelonym, analizowanym stanowisku pracy.
W przypadku, gdy izolacyjno odziey na danym stanowisku pracy bdzie nisza
w stosunku do wartoci okrelonej w normie PN-87/N-08009, wymagane bdzie

29
zastosowanie zestawu o wyszej wartoci izolacyjnoci cieplnej lub te rodkw
zmniejszajcych oddziaywanie zimna na pracownika (np. przez izolacj termiczn
przestrzeni rda zimna).
Pomiary i ocena owietlenia miejsc i stanowisk pracy

Pracodawca powinien zapewni owietlenie elektryczne o parametrach zgodnych
z PN-EN-12464-1:2004 wiato i Owietlenie. Owietlenie miejsc pracy Cz 1: Miejsca
pracy we wntrzach, ktre powinny by mierzone i oceniane na stanowiskach pracy. Norma
wprowadza pojcie pola zadania i pola bezporedniego otoczenia. Pole zadania jest to cz
pola w miejscu pracy, gdzie wykonywane jest zadanie wzrokowe. Natomiast pole
bezporedniego otoczenia jest to pas o szerokoci co najmniej 0,5 m otaczajcy pole zadania,
wystpujcy w polu widzenia. Do obu tych pl odnosz si inne wymagania, zarwno
dotyczce poziomu natenia owietlenia jak i rwnomiernoci owietlenia.
Poza wyznaczeniem redniego natenia owietlenia i jego rwnomiernoci na
odpowiednio wybranych polach na stanowiskach pracy, osoba wykonujca pomiary powinna
sprawdzi spenienie wymaga owietleniowych w zakresie wskanika oddawania barw,
rozkadu luminacji (wspczynniki odbicia) i ograniczenia olnienia (UGR). W przypadku
wskanika oddawania barw, warto t mona okreli na podstawie danych samego rda
lub wyszuka w katalogu rde wiata. Na rysunku 11 przedstawiono pomiar natenia
owietlenia na stanowisku komputerowym.
Norma zawiera wymagania dotyczce poziomw natenia owietlenia i jego
rwnomiernoci, rozkadu luminacji, wskanika oddawania barw oraz w zakresie oceny
ograniczenia olnienia. Uzyskane wyniki pomiarw naley porwnywa z wymaganiami
normy. Wyniki pomiarw natenia owietlenia w polu zadania porwnuje si z wartociami
eksploatacyjnego natenia owietlenia zawartymi w tablicy okrelajcej wymagania
owietleniowe dotyczce wntrz (stref), zada i czynnoci. Natomiast wyniki pomiarw
w polu bezporedniego otoczenia mog by nisze ni natenie w polu zadania, jednake nie
mog by nisze ni wartoci natenia owietlenia w polu bezporedniego otoczenia.
Przy interpretacji wynikw pomiarw owietlenia oglnego naley uwzgldni fakt, e
zgodnie z zaleceniami natenie owietlenia w polu zadania, w miejscach staego pobytu,
eksploatacyjne natenie owietlenia nie powinno by mniejsze ni 200 lx. Wobec czego we
wszystkich pomieszczeniach roboczych, oprcz tych, gdzie norma wyranie inaczej stanowi,
wymaganie to powinno by spenione.
Rys. 11. Pomiar natenia owietlenia na stanowisku obsugi komputera [opracowanie wasne]

30
1. Gdzie s okrelone zasady przeprowadzania bada i pomiarw czynnikw szkodliwych?
2. Co oznaczaj skrty NDS, NDN, NDSCH, NDSP?
3. Jakie wielkoci charakteryzuj naraenie na haas?
4. Jakie wyrnia si metody pomiaru haasu?
5. Na czym polega ocena naraenia na haas?
6. Jakie wielkoci charakteryzuj naraenie na drgania?
7. W jaki sposb wykonuje si pomiary drga?
8. Jakie wyrnia si metody pomiaru pyw?
9. Na czym polega ocena naraenia na pyy?
10. Jakie wskaniki su do oceny rodowisk zimnych?
11. Jakie wyrnia si metody pomiaru substancji chemicznych?
12. Na czym polega ocena naraenia na substancje chemiczne?
13. Jaki wskanik suy do oceny rodowiska gorcego?
14. Na czym polega ocena mikroklimatu gorcego?
15. Jakie wskaniki su do oceny rodowiska zimnego?
16. Na czym polega ocena mikroklimatu zimnego?
17. Jakie podstawowe parametry charakteryzuj owietlenie elektryczne?
4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Dokonaj pomiaru i oceny naraenia na haas, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy,
pracownika obsugujcego urzdzenie bdce rdem haasu ustalonego, przez 6 godzin i 20
minut dziennie.

2) przeanalizowa metodyk pomiaru zawart w instrukcji do wykonania wiczenia,
3) przygotowa miernik do pracy,
4) wykona 3 serie pomiarowe i zanotowa wyniki pomiarw,
5) obliczy redni arytmetyczn wynikw pomiarw,
6) obliczy poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy,
7) sporzdzi raport z pomiarw,
8) porwna otrzymany wynik z wartoci normatywn,
9) okreli wnioski z wiczenia.

rdo haasu ustalonego,
miernik haasu,
kalkulator,
rozporzdzenie MPiPS z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyszych dopuszczalnych
ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy,
druk raport z pomiarw,
karta wiczenia.

31
wiczenie 2
Dokonaj pomiaru i oceny naraenia na drgania miejscowe, odniesione do 8-godzinnego
dnia pracy, pracownika pracujcego wiertark udarow przez 60 minut w niezmiennych
warunkach.

3) wykona po 3 pomiary przyspiesze drga, w kierunkach x, y i z,
4) obliczy rednie arytmetyczne poszczeglnych zmierzonych wartoci,
5) obliczy sum wektorow przyspiesze drga,
6) obliczy ekspozycj na drgania, rwnowan dla 8 godzin pracy,

wiertarka udarowa,
miernik drga,
kalkulator,
karta wiczenia.
wiczenie 3
Dokonaj pomiaru i oceny naraenia na pyy drewna sosnowego, pracownika
obsugujcego szlifierk tamow do drewna przez 1 godzin w cigu zmiany roboczej.

4) przeprowadzi pomiar,
5) ustali mas pobranej prbki pyu,
6) zanotowa wyniki pomiarw,
7) oblicz stenie pyu,
9) sporzdzi raport z pomiaru,
10) podaj wnioski z wiczenia.

stanowisko obsugi szlifierki tamowej do drewna,
pyomierz indywidualny,
waga laboratoryjna,
kalkulator,

32
karta wiczenia.
wiczenie 4
Dokonaj pomiaru i oceny naraenia na tlenek wgla.


stanowisko obsugi pieca co na paliwo stae,
miernik CO,
karta wiczenia.
wiczenie 5
Dokonaj pomiaru i oceny naraenia na mikroklimat gorcy przy obsudze pieca
piekarniczego.


stanowisko obsugi pieca piekarskiego,
miernik mikroklimatu,
instrukcja do wykonania wiczenia,
karta wiczenia.

33
wiczenie 6
Dokonaj pomiaru i oceny natenia owietlenia elektrycznego na stanowisku
komputerowym.


stanowisko komputerowe,
instrukcja do wykonania wiczenia,
PN-EN 12464-1:2004 Owietlenie miejsc pracy,
karta wiczenia.
wiczenie 7
Przeprowad analiz porwnawcz zapylenia na stanowisku pakowania cementu
portlandzkiego w worki. Pomiary wykazay wartoci: py cakowity 15 mg/m3, py
respirabilny 5mg/m3.

2) wyszukaj wartoci NDS dla kadej frakcji pyu,
3) obliczy krotno dla kadej frakcji,
4) okreli wnioski.

karta wiczenia.

Czy potrafisz: Tak Nie
1) oceni poziom naraenia na haas?
2) oceni poziom naraenia na drgania mechaniczne?
3) oceni poziom naraenia na pyy?
4) oceni poziom naraenia na substancje chemiczne?
5) oceni obcienie termiczne mikroklimatem gorcym?
6) oceni parametry rodowiska zimnego?
7) oceni parametry owietlenia elektrycznego stanowiska pracy?

34
4.3. Ocena szkodliwoci dla zdrowia i zagroe ze strony
wprowadzanych do uytku substancji, materiaw
i procesw technologicznych

Oglne zasady oceny szkodliwoci procesw technologicznych
Proces technologiczny stanowi zasadnicz cz procesu produkcyjnego przedsibiorstwa
i moe obejmowa zmian ksztatw, waciwoci fizykochemicznych, wygldu
zewntrznego przetwarzanego materiau lub trwa zmian wzajemnego pooenia
poszczeglnych czci wchodzcych w skad produkowanego wyrobu, czyli monta
podzespow i wyrobw. Szkodliwo procesu technologicznego jest pojciem odnoszcym
si do moliwych skutkw oddziaywania wystpujcych w tym procesie zagroe dla
zdrowia i ycia pracownikw i zaley od:
liczby zagroe, ktrych rdem jest proces,
poziomu ryzyka zawodowego zwizanego z tymi zagroeniami,
liczby osb ponoszcych ryzyko zawodowe zwizane z tymi zagroeniami.
Okrelajc stopie szkodliwoci procesu technologicznego naley uwzgldni wszystkie
czynniki. Przy analizie procesu szczegln uwag naley zwrci na te zagroenia, z ktrymi
zwizane jest ryzyko uznane za niedopuszczalne. O dopuszczeniu procesu do stosowania
bdzie decydowaa bowiem moliwo ograniczenia ryzyka niedopuszczalnego do poziomu
uznanego za akceptowalny.
Cele oceny szkodliwoci procesu technologicznego

Podstawowym celem oceny szkodliwoci procesu technologicznego jest dostarczenie
informacji niezbdnych w procesie podejmowania decyzji dotyczcych zarzdzania
bezpieczestwem. Ocena taka powinna by przeprowadzana zarwno na etapie projektowania
procesu, uruchamiania, jak i podczas jego eksploatacji.
Ocena szkodliwoci na etapie projektowania powinna w szczeglnoci umoliwia:
zidentyfikowanie zagroe stwarzanych przez proces i ich rde,
okrelenie zagroe, z ktrymi jest zwizane ryzyko zawodowe uznane za
niedopuszczalne, majcych najwikszy wpyw na szkodliwo procesu,
porwnanie rnych wariantw projektowych procesu i przyjcie rozwizania
optymalnego zarwno ze wzgldw produkcyjnych, jak i ze wzgldw bezpieczestwa,
zapewnienie zgodnoci z obowizujcymi przepisami prawa,
zidentyfikowanie potrzebnych rodkw ochrony i ich zaprojektowanie lub dobranie
(z uwzgldnieniem obowizujcej hierarchii stosowania tych rodkw).
Na etapie stosowania procesu technologicznego ocena jego szkodliwoci moe by
dokonywana w celu uzyskania informacji potrzebnych do:
sprawdzenia zgodnoci z przyjtymi wymaganiami i przepisami,
podejmowania decyzji dotyczcych uytkowania procesu,
ograniczania ryzyka na stanowiskach pracy zwizanych z obsugiwaniem procesu,
oceny wpywu wprowadzanych zmian na szkodliwo procesu.
Ocena szkodliwoci procesu technologicznego

Przebieg oceny stopnia szkodliwoci procesu technologicznego obejmuje etapy:
opis analizowanego procesu,
identyfikacj rde zagroe i stanowisk pracy, na ktrych te zagroenia wystpuj,

35
wyznaczenie stopnia szkodliwoci procesu technologicznego (wskanikw stopnia
szkodliwoci),
dopuszczenie procesu technologicznego do stosowania.
Na etapie dopuszczenia procesu technologicznego podejmowane s decyzje dotyczce
moliwoci i sposobw jego stosowania. Zasad jest, e stosowanie procesu jest dopuszczalne
wwczas, gdy z adnym ze zidentyfikowanych zagroe nie jest zwizane ryzyko zawodowe
uznane jako niedopuszczalne lub gdy okrelono takie warunki uytkowania procesu, ktre
umoliwiaj ograniczenie tego ryzyka do poziomu dopuszczalnego.
Podejmujc decyzje o zmniejszeniu szkodliwoci procesu technologicznego naley
ustali: sposoby, miejsca, rodki ochrony oraz priorytety podejmowanych w tym zakresie
dziaa. W przypadku, gdy zmniejszenie szkodliwoci procesu technologicznego jest spraw
trudn lub bardzo kosztown, naley zastanowi si nad moliwoci zastpienia technologii
inn, o mniejszym stopniu szkodliwoci lub dokona zmian w istniejcym procesie.
Do podstawowych informacji wykorzystywanych przy ocenie szkodliwoci procesu
technologicznego nale: lokalizacja procesu technologicznego i jego powiza z innymi
procesami, stosowane materiay, surowce, pwyroby wraz z ich charakterystyk, stosowane
maszyny i urzdzenia technologiczne oraz inne wyposaenie techniczne wraz
z charakterystyk techniczn i odpowiednimi schematami i rysunkami, stosowane czynniki
energetyczne i ich parametry wraz z lokalizacj i sposobem doprowadzenia do procesu,
operacje wystpujce w procesie, operacje powizane z procesem (nie ujte w dokumentacji
technologicznej), a take wykaz czynnikw szkodliwych i niebezpiecznych wystpujcych
w procesie.
Okrelenie zakresu wykonywanych operacji i ich scharakteryzowanie pozwala unikn
rnic interpretacyjnych co do zakresu oceny. Jest to szczeglnie istotne ze wzgldu na
moliwo traktowania wyodrbnionych operacji jako oddzielnych procesw
technologicznych, zwaszcza w przypadku procesw zoonych z wielu operacji.
Jeeli mamy do czynienia z procesami ju stosowanymi na etapie opisywania procesu,
naley rwnie zgromadzi informacje dotyczce: ryzyka zawodowego na stanowiskach
pracy zwizanych z obsugiwaniem procesu, jak te zaistniaych w czasie stosowania procesu
awarii, wypadkw i chorb, ktrych przyczyny mogy by zwizane z jego obsugiwaniem.
rdem tych informacji jest dokumentacja ocen ryzyka oraz zwizana z ni dokumentacja
rdowa (w tym dokumentacja procesu, maszyn i urzdze, bada rodowiska pracy itp.),
a take istniejca dokumentacja dotyczca awarii i wypadkw przy pracy.
Zasady przeprowadzania identyfikacji zagroe zostay omwione w rozdziale 4.1.1.
Najprostszym rozwizaniem, ktre mona zastosowa przede wszystkim na etapie
eksploatacji procesu, jest zestawienie zagroe ju znanych, zidentyfikowanych na podstawie
wczeniejszych dowiadcze i wiedzy eksperckiej. Zagroenia mona zidentyfikowa na
podstawie ocen ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy zwizanych z obsugiwaniem
procesu.
W przeprowadzaniu oceny szkodliwoci procesu wane jest rwnie ustalenie liczby
osb ponoszcych ryzyko zwizane z kadym ze zidentyfikowanych zagroe i poziomu tego
ryzyka. Pamita naley, e to samo rdo zagroenia moe powodowa powstawanie
ryzyka o rnym poziomie na rnych stanowiskach pracy.
Miarodajna metoda oceny stopnia szkodliwoci procesu technologicznego
zaproponowana zostaa przez Pawowsk Z. i Pietrzaka L. [10]
Podstaw okrelenia stopnia szkodliwoci procesu technologicznego w tej metodzie jest
ryzyko zawodowe ponoszone przez osoby zatrudnione przy obsudze procesu. Zgodnie
z Polsk Norm PN-N-18002 Systemy zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Oglne
wytyczne do oceny ryzyka zawodowego pozwalaj oszacowa je przyjmujc skal ryzyka
mae, rednie lub due.

36
Do ustalenia stopnia szkodliwoci procesu technologicznego na podstawie wynikw
oszacowania ryzyka na stanowiskach pracy zwizanych z jego obsugiwaniem mona
zaproponowa wskanik szkodliwoci (W) wyznaczany ze wzoru:
gdzie:
D liczba zagroe na i-tym stanowisku pracy, z ktrymi zwizane jest ryzyko due,
S liczba zagroe na i-tym stanowisku pracy, z ktrymi zwizane jest ryzyko rednie,
M liczba zagroe na i-tym stanowisku pracy, z ktrymi zwizane jest ryzyko mae,
Li liczba osb na i-tym stanowisku pracy, podlegajcych oddziaywaniu tych zagroe,
N liczba stanowisk pracy zwizanych z obsugiwaniem procesu.
Tabela 2. Okrelenie stopnia szkodliwoci procesu technologicznego w zalenoci od wskanika szkodliwoci

procesu [10]
Wskanik szkodliwoci Okrelenie stopnia szkodliwoci
W1500 bardzo duy
1500>W300 duy
300>W100 redni
100>W10 may
10>W bardzo may
Tabela 3. Rozkad ryzyka dla procesu technologicznego [10]

Wskanik Wskanik Wskanik
Wskanik szkodliwoci
Nazwa procesu ryzyka ryzyka ryzyka
procesu
maego redniego duego
Proces
MLi SLi DLi W=(300D + 10S + M)Li
technologiczny i
Bardzo istotne z punktu oceny szkodliwoci procesu technologicznego s te zagroenia,

ktre stwarzaj ryzyko oszacowane jako due i uznawane za niedopuszczalne. Wag tego
ryzyka uwzgldniono przez dobr wspczynnikw przy obliczaniu wskanika szkodliwoci.
Wskanik szkodliwoci procesu (W) moe by wykorzystywany przy porwnaniu rnych
procesw pod wzgldem ich szkodliwoci. Ocen stopnia szkodliwoci procesu
technologicznego od wartoci wskanika szkodliwoci przedstawiono w tabeli 2.
Korzystajc z wartoci skadnikw wskanika szkodliwoci procesu (W) mona
sporzdzi tablic rozkadu ryzyka. Ma to istotne znaczenie dla procesw, ktrych stopie
szkodliwoci okrelono jako duy, wtedy podstaw do podejmowania decyzji o uytkowaniu
procesu powinien by, obok wskanika szkodliwoci, rozkad ryzyka. Rozkad ryzyka dla
procesu technologicznego zawierajcy informacje o liczbie stwarzanych zagroe, z ktrymi
zwizany jest okrelony poziom ryzyka przedstawiono w tabeli 3.
Proces technologiczny, dla ktrego stopie szkodliwoci okrelono jako bardzo may,
may lub redni moe by dopuszczony do uytkowania. Dla procesw o duym lub bardzo
duym stopniu szkodliwoci decyzj mona podj po przeanalizowaniu tablicy rozkadu
ryzyka. Dla procesw, dla ktrych wskanik ryzyka duego jest rny od zera naley podda

37
analizie zagroenia stwarzajce ryzyko due i ustali rodki konieczne do zmniejszenia
ryzyka do poziomu dopuszczalnego.
Dla procesu projektowanego naley wyeliminowa zagroenia, z ktrymi jest zwizane
ryzyko niedopuszczalne. Jeeli nie uda si wyeliminowa zagroe, konieczne jest ustalenie
rodkw, ktre bd stosowane w celu ograniczenia ryzyka.
Przy ustalaniu propozycji rodkw ochrony naley rozway kolejno:
moliwo zastosowania rodkw technicznych, a w przypadku ich zastosowania ustali
ich parametry,
propozycje organizacyjnych rodkw ograniczenia ryzyka i moliwoci ich
wprowadzenia, konieczno zastosowania rodkw ochrony indywidualnej.
Gdy ograniczenie ryzyka zwizanego z obsugiwaniem procesu do poziomu
dopuszczalnego jest niemoliwe, proces nie moe by dopuszczony do stosowania.
Dokumenty dotyczce oceny szkodliwoci procesu technologicznego mona podzieli
na: dokumenty zawierajce informacje wykorzystywane przy ocenie szkodliwoci procesu,
dokumenty robocze zespow dokonujcych oceny szkodliwoci, dokumenty zawierajce
zestawienie wynikw oceny procesu technologicznego.
Na etapie projektowania podstaw oceny szkodliwoci procesu jest dokumentacja
projektowa. W przypadku procesw ju stosowanych podstawowe informacje potrzebne do
oceny szkodliwoci procesu zawieraj dokumenty z oceny ryzyka zawodowego.

1. Od czego zaley stopie szkodliwoci procesu technologicznego?
2. Jakie s cele oceny stopnia szkodliwoci procesu technologicznego?
3. Jakie etapy obejmuje ocena stopnia szkodliwoci procesu technologicznego?
4. Co jest podstaw oceny stopnia szkodliwoci procesu technologicznego?
5. W jaki sposb okrela si wskanik szkodliwoci procesu technologicznego?
4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
Okrel stopie szkodliwoci procesu technologicznego, obejmujcego 3 stanowiska
pracy, na ktrych stwierdzono zagroenia o nastpujcym ryzyku:
stanowisko nr 1: 1 o duym; 1 o rednim; 3 o maym,
stanowisko nr 2: 2 o rednim; 3 o maym,
stanowisko nr 3: 3 o rednim; 2 o maym.
Na stanowisku nr 1 zatrudniony jest 1 pracownik a na stanowiskach nr 2 i 3 po 2
pracownikw.

2) obliczy wskanik szkodliwoci,
3) oczyta z tabeli stopie szkodliwoci.

karta wiczenia,
kalkulator.

38
1) okreli, od jakich czynnikw zaley stopie szkodliwoci procesu

technologicznego?
2) okreli, jakie s cele oceny stopnia szkodliwoci procesu
technologicznego?
3) scharakteryzowa etapy oceny stopnia szkodliwoci procesu
technologicznego?
4) okreli sposb wyznaczania wskanika szkodliwoci procesu
technologicznego?
5) wyjani kryteria dopuszczenia procesu technologicznego do
stosowania?

39
4.4. Ocena budynkw, miejsc pracy, terenu zakadu pracy oraz
maszyn i urzdze pod wzgldem speniania wymaga
bezpieczestwa i higieny pracy

Obiekty budowlane zakadw pracy
Budynki i inne obiekty budowlane, w ktrych znajduj si pomieszczenia pracy, powinny
by zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami okrelonymi w przepisach
techniczno-budowlanych.
Pracodawca jest obowizany zapewni, aby budowa lub przebudowa obiektu
budowlanego, w ktrym przewiduje si pomieszczenia pracy, bya wykonywana na podstawie
projektw uwzgldniajcych wymagania bezpieczestwa i higieny pracy, pozytywnie
zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawcw. Powysze projekty powinny by
zaopiniowane w szczeglnoci przez rzeczoznawcw do spraw: bezpieczestwa i higieny
pracy, sanitarno-higienicznych, zabezpiecze przeciwpoarowych. Projektant ma obowizek
zapewni sprawdzenie zgodnoci projektu architektoniczno-budowlanego z przepisami,
w tym techniczno-budowlanymi i obowizujcymi Polskimi Normami, przez osob
posiadajc uprawnienia budowlane. Przepisy techniczno-budowlane to ustawa Prawo
budowlane oraz akty wykonawcze do tej ustawy.
Pracodawca bdcy inwestorem, zgodnie z ustaw Prawo budowlane, moe uzyska
pozwolenie na uytkowanie obiektu budowlanego, po zawiadomieniu: Inspekcji Ochrony
rodowiska, Pastwowej Inspekcji Sanitarnej, Pastwowej Inspekcji Pracy, Pastwowej
Stray Poarnej o zakoczeniu budowy obiektu budowlanego i zamiarze przystpienia do
jego uytkowania.
Podstawowe wymagania bezpieczestwa i higieny pracy dotyczce terenu zakadu pracy
oraz pomieszcze pracy uregulowane s w rozporzdzeniu Ministra Pracy i Polityki
Spoecznej w sprawie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy. [23]
Teren zakadu pracy

Teren zakadu pracy to przestrze wraz z obiektami budowlanymi, bdc w dyspozycji
pracodawcy, w ktrej pracodawca organizuje miejsca pracy.
Pracodawca jest obowizany zapewni na terenie zakadu pracy wykonane i oznakowane
drogi komunikacyjne i transportowe, drogi dla pieszych, i dojazdy poarowe oraz
utrzymywa je w stanie nie stwarzajcym zagroe dla uytkownikw. Nawierzchnia drg,
placw manewrowych, postojowych i skadowych, dojazdw poarowych i przej powinna
by rwna i twarda lub utwardzona oraz posiada nono odpowiedni do obcienia
wynikajcego ze stosowanych rodkw transportowych oraz przemieszczanych
i skadowanych materiaw. Na drogach transportowych i w magazynach nie powinny
wystpowa progi ani stopnie. W przypadku zrnicowania poziomw podogi, rnice te
powinny by wyrwnane pochylniami o nachyleniu nie wikszym ni 8%.
Miejsca w zakadzie pracy, w ktrych wystpuj zagroenia dla pracownikw, powinny
by oznakowane widocznymi barwami lub znakami bezpieczestwa. Jeeli oznakowanie, nie
jest wystarczajce dla zapewnienia bezpieczestwa i ochrony zdrowia pracownika, miejsca
niebezpieczne powinny by wyczone z uytkowania poprzez ich odpowiednie wygrodzenie
lub w inny sposb. Otwory i zagbienia powinny by zamknite odpowiednimi pokrywami,
a jeeli jest to niemoliwe ogrodzone i oznakowane. Miejsca niebezpieczne na przejciach
zagraajce potkniciem si, upadkiem lub uderzeniem (np. stopnie) powinny by
pomalowane barwami bezpieczestwa. Na drogach, w miejscach, w ktrych moliwe jest

40
niespodziewane wtargnicie pieszych, w szczeglnoci przed bramami, drzwiami
i przejciami, naley ustawi barierki lub zastosowa inne skuteczne rodki ochronne.
Pracodawca jest obowizany zapewni drogi ewakuacyjne ze wszystkich pomieszcze
obiektu budowlanego, w ktrych mog przebywa pracownicy, umoliwiajce szybkie
wydostanie si pracownikw na otwart przestrze.
We wszystkich miejscach na terenie zakadu pracy, w ktrych mog przebywa
pracownicy, pracodawca jest obowizany zapewni owietlenie elektryczne w porze nocnej
lub jeeli owietlenie dzienne jest niewystarczajce.
Instalacje i urzdzenia elektryczne powinny by tak wykonane i eksploatowane, aby nie
naraay pracownikw na poraenie prdem elektrycznym, przepicia atmosferyczne,
szkodliwe oddziaywanie pl elektromagnetycznych oraz nie stanowiy zagroenia
poarowego, wybuchowego i nie powodoway innych szkodliwych skutkw.
Zakad pracy powinien by wyposaony w urzdzenia zapobiegajce zanieczyszczeniu
lub skaeniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego powietrza, gruntu oraz wd
substancjami chemicznymi, pyami, rodkami promieniotwrczymi albo szkodliwymi
czynnikami biologicznymi, w zwizku z produkcj bd inn dziaalnoci zakadu pracy.
Pracodawca jest obowizany zapewni ochron obiektw budowlanych i urzdze
technicznych przed gromadzeniem si adunkw i wyadowaniami elektrycznoci statycznej
stwarzajcymi zagroenia w rodowisku pracy.
W zakadzie pracy naley zapewni wod niezbdn do utrzymania czystoci
pomieszcze i terenu zakadu pracy w iloci, co najmniej 1,5 l na dob na kady metr
kwadratowy powierzchni podogi, wymagajcej zmywania, oraz co najmniej 2,5 l na dob na
kady metr kwadratowy powierzchni terenu poza budynkami, wymagajcej polewania (tereny
zielone, utwardzone ulice, place itp.).
Pomieszczenia pracy
Pomieszczenie pracy to pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracownikw, w ktrym
wykonywana jest praca. Pomieszczenia pracy dzielimy na:
pomieszczenia staej pracy to pomieszczenie pracy, w ktrym czny czas przebywania
tego samego pracownika w cigu jednej doby przekracza 4 godziny,
pomieszczenia czasowej pracy to pomieszczenie pracy, w ktrym czny czas
przebywania tego samego pracownika w cigu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.
Nie uwaa si za przeznaczone na pobyt pracownikw pomieszcze, w ktrych:
czny czas przebywania tych samych pracownikw w cigu jednej zmiany roboczej jest
krtszy ni 2 godziny, a wykonywane czynnoci maj charakter dorywczy bd praca
polega na krtkotrwaym przebywaniu zwizanym z dozorem albo konserwacj urzdze
lub utrzymaniem czystoci i porzdku,
maj miejsce procesy technologiczne nie pozwalajce na zapewnienie odpowiednich
warunkw przebywania pracownikw w celu ich obsugi, bez zastosowania rodkw
ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reimu organizacji pracy,
jest prowadzona hodowla rolin lub zwierzt, niezalenie od czasu przebywania w nich
pracownikw zajmujcych si obsug.
Pomieszczenia pracy i ich wyposaenie powinny zapewnia pracownikom bezpieczne
i higieniczne warunki pracy. Pracodawca jest obowizany utrzymywa pomieszczenia pracy
w czystoci i porzdku oraz zapewni ich okresowe remonty i konserwacje w celu
zachowania wymaga bezpieczestwa i higieny pracy.
W szczeglnoci w pomieszczeniach pracy naley zapewni owietlenie naturalne
i sztuczne, odpowiedni temperatur, wymian powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgoci,
niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami
szkodliwymi dla zdrowia i uciliwociami.

41
W pomieszczeniach pracy, w ktrych wystpuj czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka
temperatura, haas, drgania, promieniowanie, gazy, pyy, pary itp.) powinny by zastosowane
rozwizania techniczne uniemoliwiajce przedostawanie si tych czynnikw do innych
pomieszcze pracy oraz do pomieszcze higieniczno-sanitarnych.
ciany i sufity pomieszcze pracy, w ktrych wydzielaj si substancje szkodliwe dla
zdrowia pracownikw lub pyy niebezpieczne pod wzgldem wybuchowym, powinny mie
pokrycie ochronne, zabezpieczajce przed adsorpcj i gromadzeniem si pyu oraz powinny
by przystosowane do atwego czyszczenia lub zmywania.
W pomieszczeniach oraz na drogach znajdujcych si w obiektach budowlanych podogi
powinny by stabilne, rwne, nieliskie, niepylce i odporne na cieranie oraz nacisk, a take
atwe do utrzymania w czystoci.
W pomieszczeniach, w ktrych mog wystpi mieszaniny wybuchowe palnych par,
pyw lub gazw z powietrzem, powierzchnie podg powinny by wykonane z materiau nie
powodujcego iskrzenia mechanicznego lub wyadowa elektrostatycznych.
W pomieszczeniach magazynowych i na drogach znajdujcych si w obiektach
budowlanych powinny by umieszczone informacje o dopuszczalnym obcieniu stropw.
Z zasady pomieszczenia staej pracy nie powinny by lokalizowane poniej poziomu
otaczajcego terenu. Pominicie tego wymogu jest dopuszczalne jeeli wymaga tego rodzaj
produkcji (w chodniach, rozlewniach win itp.). Poniej poziomu otaczajcego terenu mog
znajdowa si rwnie pomieszczenia pracy w garau, kotowni i warsztatach podrcznych,
pomieszczenia handlowe, usugowe i gastronomiczne w ulicznych przejciach podziemnych,
w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz
w obiektach zabytkowych, pod warunkiem zachowania wymaga przepisw techniczno-
budowlanych i po uzyskaniu zgody waciwego pastwowego wojewdzkiego inspektora
sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okrgowym inspektorem pracy. Pod warunkiem
zachowania wymienionych wymogw i w przypadku zapewnienia owietlenia dziennego,
pomieszczenia staej pracy mog znajdowa si w suterenach lub piwnicach.
Powierzchnia i wysoko pomieszcze pracy powinny zapewnia spenienie wymaga
bezpieczestwa i higieny pracy, z uwzgldnieniem rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych
technologii oraz czasu przebywania pracownikw w tych pomieszczeniach. Na kadego
z pracownikw jednoczenie zatrudnionych w pomieszczeniach staej pracy powinno
przypada co najmniej 13 m3 wolnej objtoci pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej
powierzchni podogi (niezajtej przez urzdzenia techniczne, sprzt itp.).
Wysoko pomieszczenia staej pracy nie moe by mniejsza ni:
3 m w wietle jeeli w pomieszczeniu nie wystpuj czynniki szkodliwe dla zdrowia,
3,3 m w wietle jeeli w pomieszczeniu prowadzone s prace powodujce
wystpowanie czynnikw szkodliwych dla zdrowia.
Wysoko tych pomieszcze moe by obniona w przypadku zastosowania klimatyzacji
ale jest obwarowana dodatkowo uzyskaniem zgody pastwowego wojewdzkiego inspektora
sanitarnego. Wysoko pomieszczenia, w ktrym nie wystpuj czynniki szkodliwe dla
zdrowia moe by zmniejszona do:
2,5 m w wietle: jeeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie wicej ni
4 pracownikw, a na kadego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objtoci
pomieszczenia lub w pomieszczeniu usugowym albo produkcyjnym drobnej
wytwrczoci mieszczcym si w budynku mieszkalnym, jeeli przy wykonywanych
pracach nie wystpuj pyy lub substancje szkodliwe dla zdrowia, haas nie przekracza
dopuszczalnych wartoci poziomu dwiku w budynkach mieszkalnych, okrelonych
w Polskich Normach, a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej
objtoci pomieszczenia,

42
2,2 m w wietle w dyurce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym i innym
oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do wikszego pomieszczenia.
Wysoko pomieszczenia czasowej pracy nie moe by mniejsza ni:
2,2 m w wietle jeeli w pomieszczeniu nie wystpuj czynniki szkodliwe dla zdrowia,
2,5 m w wietle jeeli w pomieszczeniu prowadzone s prace powodujce
wystpowanie czynnikw szkodliwych dla zdrowia.
Do pomieszcze i stanowisk pracy pooonych na rnych poziomach powinny
prowadzi bezpieczne dojcia staymi schodami lub pochylniami. Nawierzchnie schodw,
pomostw i pochylni nie powinny by liskie, a w miejscach, w ktrych moe wystpowa
zaleganie pyw powinny by aurowe. Drzwi i otwory drzwiowe w powinny spenia
nastpujce wymagania:
wymiary otworw drzwiowych w kadym pomieszczeniu powinny by odpowiednie do
liczby pracownikw z nich korzystajcych oraz do rodzaju i wielkoci uywanych
urzdze transportowych i przemieszczanych adunkw,
drzwi rozsuwane musz by wyposaone w urzdzenia zapobiegajce ich wypadniciu
z prowadnic,
drzwi i bramy otwierajce si do gry musz by wyposaone w urzdzenia
zapobiegajce ich przypadkowemu opadaniu,
wrota bram powinny by wyposaone w urzdzenia zapobiegajce ich przypadkowemu
zamkniciu,
wahadowe drzwi i bramy musz by przezroczyste lub posiada przezroczyste panele,
drzwi i bramy przezroczyste powinny by wykonane z materiau odpornego na rozbicie
lub ze szka hartowanego oraz odpowiednio oznakowane w widocznym miejscu,
pomidzy pomieszczeniami nie naley wykonywa progw, chyba e warunki techniczne
wymagaj ich zastosowania,
drzwi i bramy otwierane i zamykane mechanicznie powinny mie zamontowane atwo
rozpoznawalne i atwo dostpne z obu stron urzdzenie do ich zatrzymywania, a take
powinny by przystosowane do rcznego otwierania.
Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane, znajdujce si
w pomieszczeniach pracy, naraone na uszkodzenia w zwizku z rodzajem prowadzonych
prac, powinny by od strony, po ktrej mog znajdowa si ludzie, osonite siatk
zabezpieczajc przed odamkami szka. Przezroczyste ciany dziaowe, znajdujce si
w pomieszczeniach pracy, w pobliu takich pomieszcze lub wzdu przej musz by
jednoznacznie oznakowane oraz wykonane z materiau odpornego na rozbicie lub tak
osonite, aby niemoliwe byo zetknicie si pracownika ze cian lub jego zranienie w razie
rozbicia tej ciany.
Oglne wymagania dotyczce owietlenia pomieszcze pracy wiatem dziennym
i elektrycznym:
w pomieszczeniach staej pracy naley zapewni owietlenie dzienne, chyba e jest to
niemoliwe lub niewskazane ze wzgldu na technologi produkcji, a na stosowanie
owietlenia wycznie elektrycznego pracodawca uzyska zgod waciwego
pastwowego wojewdzkiego inspektora sanitarnego wydan w porozumieniu
z okrgowym inspektorem pracy,
owietlenie dzienne na poszczeglnych stanowiskach pracy powinno by dostosowane do
rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokadnoci oraz powinno spenia
wymagania okrelone w Polskiej Normie,
niezalenie od owietlenia dziennego w pomieszczeniach pracy naley zapewni
owietlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami,
stosunek wartoci rednich natenia owietlenia w pomieszczeniach ssiadujcych ze
sob, przez ktre odbywa si komunikacja wewntrzna, nie powinien by wikszy ni 5:1,

43
przy wyjciu z pomieszcze, w ktrych ze wzgldw technologicznych praca jest
wykonywana w ciemnoci (np. ciemnie optyczne), powinny by zapewnione warunki
umoliwiajce stopniow adaptacj wzroku,
w pomieszczeniach, w ktrych w razie awarii owietlenia mog wystpi zagroenia dla
ycia lub zdrowia pracownikw, naley zapewni owietlenie awaryjne,
okna, wietliki i nawietla w pomieszczeniach pracy o duej wilgotnoci powietrza
powinny by wykonane w sposb zapobiegajcy skraplaniu si w nich pary wodnej.
W przypadku szczeglnie duego zaparowania pomieszczenia i moliwoci spadania
kropel wody na stanowisko pracy naley zainstalowa rynienki lub inne urzdzenia
odprowadzajce wod z okien, wietlikw i nawietli,
okna i wietliki powinny by wyposaone w odpowiednie urzdzenia eliminujce
nadmierne operowanie promieni sonecznych padajcych na stanowiska pracy.
Ogrzewanie i wentylacja pomieszcze pracy:
w pomieszczeniach pracy naley zapewni temperatur odpowiedni do rodzaju
wykonywanej pracy (metod pracy i wysiku fizycznego niezbdnego do jej wykonania)
nie nisz ni 14C (287 K), chyba e wzgldy technologiczne na to nie pozwalaj,
w pomieszczeniach pracy, w ktrych jest wykonywana lekka praca fizyczna,
i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie moe by nisza ni 18C (291 K),
pomieszczenia i stanowiska pracy powinny by zabezpieczone przed niekontrolowan
emisj ciepa w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napywem
chodnego powietrza z zewntrz,
w pomieszczeniach pracy powinna by zapewniona wymiana powietrza wynikajca
z potrzeb uytkowych i funkcji tych pomieszcze, bilansu ciepa i wilgotnoci oraz
zanieczyszcze staych i gazowych,
w pomieszczeniach pracy, w ktrych wydzielaj si substancje szkodliwe dla zdrowia,
powinna by zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie byy przekraczane wartoci
najwyszych dopuszczalnych ste tych substancji.
Wymagania bezpieczestwa i higieny pracy dotyczce maszyn i urzdze i instalacji

technicznych
Maszyny, urzdzenia i instalacje techniczne powinny spenia wymagania
bezpieczestwa w caym okresie uytkowania, a take w czasie montau, demontau, napraw,
transportu i przechowywania. Monta, demonta i eksploatacja maszyn, w tym ich obsuga,
powinny odbywa si przy zachowaniu wymaga bezpieczestwa i higieny pracy oraz
ergonomii okrelonych w instrukcjach obsugi.
Nowe maszyny, wprowadzane do obrotu po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej
(od 01.05.2004r.) musz spenia tzw. wymagania zasadnicze, ktre okrelone s w polskich
przepisach wprowadzajcych postanowienia dyrektyw unijnych. Przepisy te nakadaj na
producentw i importerw obowizek poddawania nowych maszyn ocenie zgodnoci
z wymaganiami zasadniczymi. Potwierdzeniem oceny zgodnoci jest wydanie specjalnego
dokumentu tzw. deklaracji zgodnoci WE, a take oznakowanie maszyny znakiem CE co
oznacza, e maszyna spenia wymagania bezpieczestwa. Do maszyn powinna by doczona
instrukcja obsugi zawierajca m. in.: przewidywane zastosowanie maszyny, informacje
dotyczce bezpiecznego przekazywania do eksploatacji, uytkowania, montau, demontau,
regulacji, konserwacji, obsugi i napraw. Zgodnie z przepisem art. 217 Kodeksu pracy,
pracodawca nie moe wyposaa stanowisk pracy w maszyny i inne urzdzenia techniczne,
ktre nie speniaj wymaga dotyczcych oceny zgodnoci.
Wymogi bezpieczestwa i higieny pracy, jakie powinny spenia maszyny i urzdzenia
techniczne uytkowane w zakadach pracy, okrela rozporzdzenie Ministra Gospodarki
z dnia 30 padziernika 2002 r. w sprawie minimalnych wymaga dotyczcych

44
bezpieczestwa i higieny pracy w zakresie uytkowania maszyn przez pracownikw podczas
pracy, ktre wprowadzio do polskiego prawa dyrektyw unijn. [20] Najwaniejsze
wymagania sformuowane w tym rozporzdzeniu przedstawiaj si nastpujco:
1. Elementy sterownicze:
musz by widoczne, atwe do rozpoznania i oznakowane oraz usytuowane poza
strefami zagroenia,
obsuga elementw sterowniczych nie moe powodowa jakichkolwiek zagroe.
2. Pulpit gwny:
umiejscowienie pulpitu musi zapewnia moliwo wysyania sygnau
ostrzegawczego optycznego lub akustycznego,
operator ze stanowiska powinien mie moliwo upewnienia si, e nikt nie
znajduje si w strefie zagroenia.
3. Zatrzymanie ruchu maszyny:
kada maszyna powinna posiada element sterowniczy sucy do cakowitego
i bezpiecznego zatrzymania maszyny oraz niektrych czci maszyny,
element sterowniczy zatrzymujcy maszyn powinien by uprzywilejowany wobec
elementu uruchamiajcego,
z chwil zatrzymania maszyny lub jej czci powinno zosta odczone zasilanie
odpowiednich napdw uruchamiajcych.
4. Awaryjny wycznik ,,Stop:
jeeli jest to uzasadnione zagroeniami oraz normalnym czasem zatrzymania,
maszyna powinna by wyposaona w wycznik awaryjny do odczania od
wszystkich rde energii,
wycznik powinien mie odpowiedni ksztat i kolor a przerwanie jego dziaania, nie
powinno spowodowa ponownego uruchomienia maszyny.
5. Ochrona przed zagroeniami zwizanymi z elementami ruchomymi:
w przypadku wystpienia ryzyka bezporedniego kontaktu z ruchomymi czciami
maszyn, mogcego powodowa wypadki, stosuje si osony lub inne urzdzenia
ochronne, ktre zapobiegayby dostpowi do strefy zagroenia lub zatrzymywayby
ruch czci niebezpiecznych,
jeeli wystpuje ryzyko oderwania lub rozpadnicia si czci maszyn powodujce
zagroenie dla bezpieczestwa i zdrowia pracownikw, pracodawca powinien
zastosowa odpowiednie rodki ochronne.
Osony i urzdzenia ochronne powinny spenia wymagania oglne:
powinny mie mocn (trwa) konstrukcj,
nie mog stwarza zagroenia,
nie mog by atwo usuwane lub wyczane ze stosowania,
powinny by usytuowane w odpowiedniej odlegoci od strefy zagroenia,
nie powinny ogranicza pola widzenia cyklu pracy urzdzenia,
powinny umoliwia wykonywanie czynnoci majcych na celu zamocowanie lub
wymian czci oraz umoliwia wykonywanie czynnoci konserwacyjnych,
pozostawiajc jedynie ograniczony dostp do obszaru, gdzie praca ma by wykonywana,
w miar moliwoci bez zdejmowania oson i urzdze zabezpieczajcych,
powinny ogranicza dostp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny.
Urzdzenia informacyjne i ostrzegawcze:
maszyna powinna by wyposaona w napisy informacyjne,
maszyny powinny by wyposaone w znaki ostrzegawcze, urzdzenia sygnalizacyjne
powinny dziaa jednoznacznie, by widoczne i zrozumiae.

45
Badanie szczelnoci instalacji gazowych
Zgodnie z przepisami rozporzdzenia Ministra Gospodarki w sprawie warunkw
technicznych, jakim powinny odpowiada sieci gazowe, gazocig przed oddaniem do
eksploatacji powinien by poddany prbom wytrzymaoci i szczelnoci. [24] Gazocig
stalowy wysokiego cinienia i podwyszonego redniego cinienia, ktry bdzie pracowa
przy napreniach obwodowych o rwnej lub wikszej od 30% wartoci granicy
plastycznoci materiau rur, powinien by poddany:
w drugiej klasie lokalizacji prbie hydraulicznej lub pneumatycznej wytrzymaoci do
cinienia nie niszego od iloczynu wspczynnika 1,3 i maksymalnego cinienia
roboczego,
w pierwszej klasie lokalizacji prbie hydraulicznej wytrzymaoci do cinienia nie
niszego od iloczynu wspczynnika 1,5 i maksymalnego cinienia roboczego,
prbie hydraulicznej lub pneumatycznej szczelnoci do cinienia rwnego iloczynowi
wspczynnika 1,1 i maksymalnego cinienia roboczego,
gazocig o maksymalnym cinieniu roboczym rwnym lub mniejszym od 0,5 MPa
powinien by poddany prbie pneumatycznej szczelnoci powietrzem lub gazem
obojtnym pod cinieniem wikszym o 0,2 MPa od maksymalnego cinienia roboczego.
Wymagania w zakresie przeprowadzania prb wytrzymaoci i szczelnoci okrela norma
PN-92/M-34503. Gazocigi instalacje gazownicze. Prby rurocigw.
Gazocig nie przekazany do eksploatacji w okresie 6 miesicy od zakoczenia prb
cinieniowych powinien by ponownie poddany prbom szczelnoci przed oddaniem go do
uytkowania.

1. Gdzie okrelone s wymagania bezpieczestwa i higieny pracy dla budynkw
i pomieszcze pracy?
2. Jakie s rodzaje pomieszcze pracy ze wzgldu czas pobytu pracownikw?
3. Jakie wymagania odnosz si do cian, sufitw i podg w pomieszczeniach pracy?
4. Jakie wymagania dotycz lokalizacji i wymiarw pomieszcze pracy?
5. Jakie wymagania musz spenia dojcia do pomieszcze, stanowisk pracy oraz drzwi
i bramy?
6. Jakie minimalne wymagania w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy odnosz si do
maszyn, urzdze i instalacji technicznych?
7. Gdzie okrelone s wymagania w zakresie badania szczelnoci gazocigw?
4.4.3. wiczenia
wiczenie 1
Przeprowad ocen speniania wymaga bezpieczestwa i higieny pracy budynku
zakadu produkcyjnego w zakresie powierzchni i wysokoci pomieszcze na podstawie
dokumentacji technicznej.

1) przeanalizowa Materia nauczania 4.4.1 poradnika,
2) przeanalizowa dokumentacj techniczn w materiaach pomocniczych do wiczenia,
3) przeanalizowa dokumentacj techniczn budynku,

46
4) wykona analiz porwnawcz zastosowanych rozwiza z wymaganiami
rozporzdzenia.

dokumentacja techniczna budynku,
rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 26 wrzenia 1997 r. w sprawie
oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U. nr 169 poz.
1650 z 2003 r.),
karta wiczenia.
wiczenie 2
Oblicz, ilu maksymalnie pracownikw moe pracowa przez 8 godzin dziennie
w pomieszczeniu o wymiarach: szeroko 10 m, dugo 15 m, wysoko 4 m, jeeli
urzdzenia i sprzt zajmuj 80 m2 powierzchni podogi i 210 m3 kubatury pomieszczenia.

2) wpisa dane do rozwizania zadania z treci wiczenia i rozporzdzenia,
3) przeprowadzi obliczenia.

karta wiczenia,
rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 26 wrzenia 1997 r. w sprawie
oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U. nr 169
poz. 1650 z 2003 r.)
wiczenie 3
Oce spenianie przez mieszark do ciasta wyprodukowan przed 1. 01. 2003 uywan
w piekarni minimalnych wymaga dotyczcych bhp w zakresie uytkowania przez
pracownikw podczas pracy.

2) wyszuka na stronie internetowej Pastwowej Inspekcji Pracy list kontroln ocena
speniania przez maszyny minimalnych wymaga dotyczcych bhp w zakresie
uytkowania przez pracownikw podczas pracy,
3) oceni, posugujc si list kontroln, czy zastosowane w maszynie rozwizania speniaj
minimalne wymagania dotyczce bhp w zakresie uytkowania przez pracownikw.

mieszarka do ciasta,
lista kontrolna ocena speniania przez maszyny minimalnych wymaga dotyczcych
bhp w zakresie,
karta wicze.

47
wiczenie 4
Przeprowad prb szczelnoci instalacji gazowej.

1) przygotowa stanowisko wiczeniowe zgodnie z instrukcj wiczenia,
2) napeni instalacj spronym powietrzem do zadanej wartoci,
3) skontrolowa szczelno.

stanowisko wiczeniowe do badania szczelnoci instalacji gazowej,
instrukcja do wiczenia,
PN-92/M-34503. Gazocigi instalacje gazownicze. Prby rurocigw.
wiczenie 5
Oblicz, ile umywalek powinno by zainstalowanych w zakadzie w umywalni, z ktrej
korzysta 35 mczyzn zatrudnionych przy pracach produkcyjnych mao brudzcych, jeli 5
z nich pracuje na drugiej zmianie?

1) przeanalizowa tre rozporzdzenia,
2) okreli dane do zadania,
3) przeprowadzi obliczenia,
4) uzasadni rozwizanie zadania.

karta wicze,
rozporzdzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzenia 1997 r. w sprawie
oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy.

1) okreli, jakie wymagania powinien spenia teren zakadu pracy?
2) rozrni rodzaje pomieszcze pracy ze wzgldu czas pobytu
pracownikw?
3) okreli, jakie wymagania odnosz si do cian, sufitw i podg
w pomieszczeniach pracy?
4) sformuowa wymagania dotyczce lokalizacji i wymiarw
pomieszcze pracy?
5) okreli wymagania jakie musz spenia dojcia do pomieszcze,
stanowisk pracy oraz drzwi i bramy?
6) scharakteryzowa oglne wymagania owietlenia pomieszcze
pracy?
7) scharakteryzowa oglne wymagania ogrzewania i wentylacji
pomieszcze pracy?
8) przeprowadzi prb szczelnoci instalacji gazowej?

48
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwanie instrukcj.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
3. Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
4. Test zawiera 20 zada testowych. Do kadego zadania doczone s 4 moliwoci
odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na zaczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyki naley bdn odpowied zaznaczy kkiem, a nastpnie
ponownie zakreli odpowied prawidow.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mia satysfakcj z wykonanego zadania.
7. Jeli udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiao trudno, wtedy od jego rozwizanie
na pniej i wr do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwizanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADA TESTOWYCH

1. Naraenie na haas na poziomie 130140 dB moe spowodowa
a) nieodwracalne uszkodzenie suchu.
b) przypieszenie starzenia si suchu.
c) migotanie bbenkw suchowych.
d) drgawki suchowe.
2. Niewidoczne dla oka ludzkiego zagroenie przy spawaniu elektrycznym to

a) promieniowanie ultrafioletowe.
b) promieniowanie rentgenowskie.
c) byski spawalnicze.
d) impulsy fotoelektryczne.
3. W pomieszczeniu warsztatowym, w ktrym cigle odbywa si praca powinna panowa

temperatura
a) nie nisza ni 14C.
b) dodatnia.
c) co najmniej 18C.
d) 14C dla mczyzn i 18C dla kobiet.
4. Metoda wagowa pomiaru zapylenia polega na okreleniu

a) masy czstek pyy wdychanej w jednostce czasu.
b) masy czstek pyu w pomieszczeniu pracy.
c) liczby czstek pyu zawartych w jednostce objtoci powietrza.
d) masy czstek pyu zawartego w jednostce objtoci powietrza.
5. Dziaanie rakotwrcze wykazuj pyy

a) baweny.
b) oowiu.
c) azbestu.
d) wgla brunatnego.

49
6. Metody bada i pomiarw czynnikw szkodliwych dla zdrowia wystpujcych
w rodowisku pracy okrelone s w
a) Polskich Normach.
b) Rozporzdzeniach.
c) Dyrektywach.
d) Dziennikach Ustaw.
7. Wyznaczanie obcienia termicznego dziaajcego na czowieka podczas pracy

w rodowisku gorcym, oparte s na wskaniku
a) IREQ.
b) WBGT.
c) WCI.
d) HAZOP.
8. Podstawowe parametry charakteryzujce owietlenie elektryczne stanowiska pracy to

a) pole widzenia i pole zadania.
b) natenie i rwnomierno wiata.
c) odbicie i olnienie.
d) luminacja i fluorescencja.
9. Ocen stopnia szkodliwoci procesu technologicznego mona przeprowadzi

wykorzystujc
a) ocen ryzyka zawodowego wystpujcych zagroe.
c) wydatek energetyczny.
d) predyspozycje psychofizyczne pracownikw.
c) system motywacyjny przedsibiorstwa.
10. Do pomieszcze pracy nie zalicza si

a) klas szkolnych.
b) hurtowni artykuw spoywczych.
c) pieczarkarni.
d) stolarni.
11. W pomieszczeniu staej pracy moe by zastosowane wycznie owietlenie elektryczne

pod warunkiem
a) uzyskania zgody waciwego pastwowego wojewdzkiego inspektora sanitarnego.
b) wykonywania pracy wycznie w porze nocnej.
c) uzyskania zgody waciwego okrgowego inspektora pracy.
d) zapewnienia minimalnych parametrw wiata.
12. Zgodnie z minimalnymi wymaganiami bezpieczestwa i higieny pracy element

sterowniczy zatrzymujcy maszyn powinien by
a) poczony logicznie z elementem uruchamiajcym.
b) umieszczony na gwnym pulpicie.
c) wycznie barwy zielonej.
d) uprzywilejowany wobec elementu uruchamiajcego.

50
13. Podczas cinania sosny pilark spalinow, nie wystpuje zagroenie z powodu
a) haasu.
b) pyw drzewnych.
c) acucha tncego.
d) drga mechanicznych.
14. Warunki pracy, pod wzgldem naraenia na pyy uznaje si za bezpieczne, jeeli
oznaczone stenie pyu
a) nie przekracza 0,1 wartoci NDS.
b) nie przekracza wartoci NDS.
c) nie przekracza 0,5 wartoci NDS.
d) jest wiksze od wartoci NDS.
15. Na kadego z pracownikw jednoczenie zatrudnionych w pomieszczeniach staej pracy

powinno przypada
a) co najmniej 13 m3 wolnej objtoci pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2.
b) co najmniej 18 m3 wolnej objtoci pomieszczenia oraz co najmniej 4 m2.
c) nie wicej ni 13 m3 wolnej objtoci pomieszczenia oraz nie wicej ni 2 m2.
d) nie wicej ni 18 m3 wolnej objtoci pomieszczenia oraz nie wicej ni 4 m2.
16. W pomieszczeniu staej pracy o powierzchni 16 m2, w ktrym sprzt zajmuje 8 m2, moe
zosta zatrudnionych maksymalnie
a) 2 pracownikw.
b) 4 pracownikw.
c) 6 pracownikw.
d) 8 pracownikw.
17. W pomieszczeniu warsztatu samochodowego, w ktrym pracuje na stae 4 mechanikw,

powinna panowa temperatura nie nisza ni
a) 20C.
b) 18C.
c) 14C.
d) 12C.
18. W pomieszczeniach biurowych temperatura nie moe by nisza ni

a) 296 K.
b) 289 K.
c) 295 K.
d) 291 K.
19. Wysoko pomieszczenia, w ktrym codziennie przez 3 godziny, pracownik obsuguje

szlifierk tamow do drewna nie moe by mniejsza ni
a) 2,2 m.
b) 3,3 m.
c) 3,0 m.
d) 2,5 m.

51
20. Pomieszczenie szklarni, w ktrym prowadzona jest uprawa pomidorw i pracuj przez 8
godzin dziennie 4 osoby
a) jest pomieszczeniem staej pracy.
b) nie jest pomieszczeniem pracy.
b) jest wycznie pomieszczeniem fizycznej pracy.
c) jest pomieszczeniem fitosanitarnym.

52
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko ...............................................................................
Identyfikowanie czynnikw rodowiska pracy
Zakrel poprawn odpowied.
Nr
Odpowied Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

53
6. LITERATURA
1. Augustyska D., Poniak M.: Czynniki szkodliwe w rodowisku pracy. Wartoci
dopuszczalne. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1999
2. Grska E.: Ergonomia. Projektowanie, diagnoza, eksperymenty. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007
3. Dyakowska O., Charewicz B.: Poradnik dla pracodawcy. Gwny Inspektorat Pracy,
Warszawa 2006
4. Induski J. A - praca zbiorowa.: Higiena Pracy Tom I. Oficyna Wydawnicza Instytutu
Medycyny Pracy w odzi, d 1999
5. Induski J. A - praca zbiorowa.: Higiena Pracy Tom II. Oficyna Wydawnicza Instytutu
Medycyny Pracy w odzi, d 1999
6. Koradecka D - redaktor naukowy.: Bezpieczestwo Pracy i Ergonomia tom 1. Centralny
Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1999
7. Koradecka D - redaktor naukowy.: Bezpieczestwo Pracy i Ergonomia tom 2. Centralny
8. Koton J.: Bezpieczestwo i ochrona czowieka w procesie pracy. Drgania. Centralny
9. Morzyski L., Puto D.: Haas w rodowisku pracy. Gwny Inspektorat Pracy, Warszawa
2005
10. Pawowska Z., Pietrzak L.: Oglne zasady oceny szkodliwoci procesw
technologicznych ,,Bezpieczestwo Pracy nauka i praktyka 78/2000, str. 2022
11. Praca zbiorowa.: Bezpieczestwo i ochrona czowieka w procesie pracy. Aerozole
wystpujce w rodowisku pracy. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2002
12. Praca zbiorowa.: Bezpieczestwo i ochrona czowieka w procesie pracy. Czynniki
chemiczne w rodowisku pracy. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2006
13. Praca zbiorowa.: Bezpieczestwo i ochrona czowieka w procesie pracy. Haas. Centralny
14. Praca zbiorowa.: Bezpieczestwo i ochrona czowieka w procesie pracy. Mikroklimat
rodowiska pracy. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2002
15. Rczkowski B.: BHP w praktyce. Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.,
Gdask 2003
16. Uzarczyk A., Zabiegaa W.: Charakterystyka czynnikw szkodliwych w rodowisku
pracy. Haas. Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdask 1998
pracy.Wibracje. Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdask 1998
pracy. Mikroklimat. Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdask 1998
pracy. Zapylenie. Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdask 1998
20. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 padziernika 2002 r. w sprawie
minimalnych wymaga dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy w zakresie
uytkowania maszyn przez pracownikw podczas pracy (Dz. U. z dnia 18 listopada
2002 r.)
21. Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie bada
i pomiarw czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy (Dz. U. z dnia 28
kwietnia 2005 r.)

54
22. Rozporzdzenie Ministra Pracy Polityki Spoecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie
najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia
w rodowisku pracy (Dz. U. z dnia 18 grudnia 2002 r.)
23. Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 26 wrzenia 1997 r.
w sprawie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U.
nr 169 poz.1650 z 2003 r.)
24. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie warunkw
technicznych, jakim powinny odpowiada sieci gazowe (Dz. U. z dnia 11 wrzenia 2001 r.)
25. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U nr 21 poz. 94
z 1998 r.)

55

Identyfikowanie Czynników Środowiska PracyU

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Identyfikowanie Czynników Środowiska PracyU

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO EDUKACJI

Identyfikowanie czynnikw rodowiska pracy

Poradnik dla ucznia

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 315[01].Z1.01

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Schemat ukadu jednostek moduowych

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.1. Metody identyfikowania czynnikw rodowiska pracy

4.1.1. Materia nauczania

Naley zastrzec, e przedstawiony podzia nie jest cakiem jednoznaczny, gdy

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Haas to wszelkie niepodane, nieprzyjemne lub szkodliwe dwiki oddziaujce na zmys

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Tabela 1. Zagroenia czynnikami niebezpiecznymi [opracowanie wasne]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Szczeglnie trudny jest proces identyfikacji szkodliwych czynnikw chemicznych

Identyfikacja substancji chemicznych

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Identyfikacja czynnikw biologicznych

4.1.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

4.1.4. Sprawdzian postpw

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.2.1. Materia nauczania

Zgodnie z ustaw Kodeks pracy [25] pracodawca jest obowizany przeprowadza, na

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Pomiary i ocena naraenia na haas

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Te = (cakowity czas ekspozycji na haas).

Poziom ekspozycji na haas LEX,8h, w dB, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy

Rys. 1. Miernik pomiaru haasu [materiay wasne]

Podczas wykonywania pomiarw haasu naley przestrzega wymaga dotyczcych

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Pomiary i ocena naraenia na drgania mechaniczne

Rys. 2. Anatomiczny (ruchomy) ukad wsprzdnych odniesienia przy pomiarach

Pomiary drga mechanicznych na stanowiskach pracy wykonuje si najczciej

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Punkty pomiarowe s lokalizowane na rdle drga, w miejscach ich przekazywania ze

Rys. 4. Pomiar drga przenoszonych przez koczyny grne [opracowanie wasne]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Drgania mechaniczne na stanowiskach pracy charakteryzuj nastpujce wielkoci:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Pomiary i ocena naraenia na pyy

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego