Pawe Kucypera, Piotr Pudo

BADANIA RADIOGRAFICZNE MIECZY ZE ZBIORW MUZEUM

PIERWSZYCH PIASTW NA LEDNICY

Analizom z uyciem aparatu RTG poddano 7 najbardziej kompletnych egzemplarzy mieczy

znajdujcych si wzbiorach Muzeum Pierwszych Piastw na Lednicy (nr. kat. 1, 3, 58, 11)1. Celem
badania byo zobrazowanie struktury gowni oraz porwnanie wynikw zustaleniami analiz metalogra-
ficznych iformalnych. Sprawdzano take moliwo wystpienia znakw inapisw, ktrych istnienia
wczeniej nie wykazano. Jednoczenie zweryfikowano form sygnatur stwierdzonych na brzeszczotach
podczas innych analiz.

Nr kat. 1, nr inw. MPP/A/74/3/94 (Tabl. XXXIX)

Sposb skonstruowania gowni miecza ustalony wtoku analizy metalograficznej (Tabl. XIV:3, XV:5)
potwierdza radiografia obiektu. Na zdjciu wyranie widoczne s miejsca zgrzania nakadek ostrzowych
ihomogenicznego rdzenia ztowarzyszcymi im, uwizionymi wobszarze zgrzein, wtrceniami ula.
Niektre lady mog stanowi pozostao po przekuwaniu surowca, ktry posuy pniej do wyko-
nania gowni. Widoczna wgrnej partii trzpienia podobna, prosta linia biegnca wzdu jego gwnej
osi symetrii moe by ladem pknicia, lub, biorc pod uwag jej centralne pooenie iprosty przebieg,
stanowi lad fragmentarycznego rozwarstwienia si materiau na granicy zgrzewu. Uznanie drugiej
interpretacji za poprawn oznaczaoby, e trzpie skuto zzamykajcych si nad rdzeniem, zachodz-
cych na siebie nakadek ostrzowych, ewentualnie, e wykonany zosta osobno ipoczony zgowni
na wysokoci jelca. Obecno drewnianych okadzin trzonu rkojeci oraz solidne osadzenie jelca unie-
moliwiaj niestety zweryfikowanie wyej poczynionych obserwacji. Jednolity obraz gowicy ijelca
pozwala domniemywa, e kady ztych elementw wykonany zosta zjednego ksa metalu. Zdjcie
RTG potwierdza obecno stwierdzonych wtoku analizy formalnej znakw (okrgy symbol [spirala?]
pomidzy dwoma krzyami). Nie wida na nim, czy inkrustacja wykonana zostaa dziwerowanym dru-
tem. Wyniki ogldzin makro- imikroskopowych obiektu (Tabl. I:4) s wtym wzgldzie dostateczne.

Nr kat. 3, nr inw. MPP/A/4/5/62 (Tabl. XXX)

Rentgenogram analizowanego egzemplarza ukazuje, na caej powierzchni gowni itrzpienia wyranie
widoczne gbokie ubytki materiau powstae wwyniku postpujcej mineralizacji materiau, zktrego
obiekt zosta wykonany. Zaobserwowano lady zgrzein czcych rodkow parti miecza z prtami
ostrzowymi. Konstatacja ta pozostaje wzgodzie zwynikami przeprowadzonej ekspertyzy metalogra-
ficznej, gdzie na przekroju poprzecznym gowni zaobserwowano obszar poczenia tych elementw
ina tej podstawie zinterpretowano konstrukcj brzeszczotu jako prtow (Tabl. XVII:2, XIX:5). Brak
jakichkolwiek ladw wiadczcych owykonaniu gowicy oraz jelca zwikszej liczby fragmentw su-
rowca. Pozostaje to wzgodzie zopini ofragmentarycznym nawgleniu tych elementw, co stwierdzo-
no podczas analizy materiaowej (Tabl. XIX:2, XX:2). Widoczne napisy umieszczone na obu pazach
gowni s trudne do odczytania, ze wzgldu na ich naoenie si na radiogramie. Wyranie czytelne s
dwie odwrcone litery N oraz litera E. Tu nad zamaniem brzeszczotu zaobserwowano proste linie
mogce stanowi lady po dalszej czci jednego, bd obu napisw.

Nr kat. 5, nr inw. MPP/A/31/33/84 (Tabl. XLI)

Podobnie jak wprzypadku wyej omwionych egzemplarzy, analiza mikroskopowa zgadu przekroju
gowni omawianego egzemplarza wskazaa na prtow konstrukcj brzeszczotu (Tabl. XIX:4, XXIII:4,
1
 djcia wykona Pan Piotr Biszewski zPracowni RTG Niepublicznego Zakadu Opieki Zdrowotnej Radiodiagnostyki PROM-X
Z
wGnienie.

121
XXIV:5). Ustalenie to znajduje swoje odzwierciedlenie w wykonanym zdjciu radiograficznym. Za-
obserwowano na nim podune, stosunkowo proste linie korespondujce zmiejscami zgrzania rdzenia
znakadkami ostrzy. Niewielkie poprzeczne lady widoczne na jelcu na wysokoci krawdzi trzpienia
mog by ladami nadwyronej substancji jego osady (te niestwierdzone podczas obserwacji makro-
skopowej pknicia mogy powsta ju podczas wybijania otworu osady). Sam jelec najpewniej wyko-
nany zosta zhomogenicznej sztabki metalu. Zprawej dolnej strony gowicy widoczny jest lad cze-
nia pomidzy fragmentem stanowicym jej podstaw apozostaymi dwoma, formujcymi jej klosz.
Ponadto stwierdzi mona, e cz gowicy, na ktrej podstawa ta zachowaa si, jest pusta wrodku.
Zaprzecza to ewentualnoci umieszczenia w niej innego materiau wypeniajcego. Fakt ten mona
interpretowa jako kompromisowe rozwizanie pomidzy koniecznoci odpowiedniego wywaenia
broni, a kwestiami estetycznymi i/lub funkcjonalnymi gowicy. Bardzo czytelny jest zestaw znakw
pod postaci kratkowanej plecionki pomidzy poziomymi poprzeczkami, umieszczonych na zbroczu
poniej jelca. Zta przebijaj fragmenty sygnatury stwierdzonej na przeciwlegym pazie, aczkolwiek
s one widoczne wstopniu znikomym.

Nr kat. 6, nr inw. MPP/A/26/3/82 (Tabl. XLII)

Rentgenogram kolejnego analizowanego egzemplarza pozwala na jednoznaczne okrelenie sposobu
wykonania gowni. Wyranie widoczne, ukadajce si wzdu brzeszczotu wtrcenia ula oraz sie
spka wiza mona zobszarem, wktrym nakadki ostrzowe zgrzane zostay ze rodkow czci
gowni. Nieco zaskakujce jest tak wyranie przebicie zta wewntrznych krawdzi osady jelca, trudno
jednak woparciu owykonan fotografi dokonywa interpretacji powyszego faktu. Ostronie mona
to wiza ze sposobem skonstruowania jelca, ktry wykonano chyba zelaznej tamy zoonej na p
iwzdunie zgrzanej (przy okazji tego zabiegu uformowano osad). Trudno jednak opewniejsze stwier-
dzenia wtej materii. Na zdjciu widoczne s wiksze fragmenty inkrustacji, jednak poza laskowany-
mi krzyami na obu kocach sygnatury oraz ksztatem pojedynczych liter obraz ten jest nieczytelny.
Tym bardziej podkreli naley obiecujc perspektyw zwizan zbadaniami termowizyjnymi, ktre
wprzypadku analizy omawianego egzemplarza day znacznie lepsze rezultaty wzakresie czytelnoci
inkrustowanego napisu (Tabl. XLVII).

Nr kat. 7, nr inw. MPP/A/71/5/94 (Tabl. XLIII)

Liczne, do gbokie, plackowate wery korozyjne obserwowane na powierzchni miecza mocno
utrudniaj interpretacj zdjcia RTG. Wparu miejscach zauwaalne s lady mogce wiza si zpar-
tiami zgrzania nakadek ostrzy zrdzeniem gowni, jednak prtow technologi wykonania brzeszczotu
potwierdzaj, na szczcie bezsprzecznie, tylko badania metalograficznie (Tabl. XXVI:2, XXVII:6).
Jelec oraz gowica wydaj si by lite, co pozostaje w zgodzie z bardziej wiarygodnymi wynikami
ekspertyzy materiaowej (Tabl. XXVIII:2, XXIX:2). Na gowni zaobserwowano lady, ktre ostronie
wiza mona zinkrustowaniem jej powierzchni. Kilka centymetrw poniej jelca widoczny jest znak
wpostaci krzya (?). Bardzo sabo czytelny jest kolisty znak, ktrego obecno na gowni stwierdzi A.
N. Kirpinikov (1998, s. 24, ryc. 5) (Tabl. XII:6).

Nr kat. 8, nr inw. MPP/A/74/1/94 (Tabl. XLIV)

Badania metalograficzne pozwoliy okreli, e brzeszczot tej broni uformowany zosta poprzez
zgrzanie kompozytowego rdzenia zprtami ostrzowymi. Na rentgenogramie widoczne s lady czenia
do szerokich (jednostronnie) nakadek ostrzowych zrdzeniem (obecno tych trzech elementw od-
notowano take na trzpieniu tu nad jelcem). Nie zaobserwowano natomiast wyraniejszych wyrni-
kw pasm zewntrznej partii dziwerowanej wkadki (por. Tabl. XXXII:1, XXXIII:5). Zgodnie zprzewi-
dywaniami zdjcie RTG miecza nie ujawnio pakietowania jelca oraz gowicy (por. Tabl. XXXIV:13,
XXXV:12), chocia teoretycznie istniaa taka moliwo w przypadku elementu, ktrego laminaty
uoone s prostopadle do paszczyzny miecza. Zdecydowanie wykluczono moliwo wystpienia na
gowni dodatkowych inkrustacji wpostaci napisw, bd znakw czy ich zestawie.

122
Nr kat. 11, nr inw. MPP/A/93/3/99 (Tabl. XLV)
Zdjcie RTG najmodszego zanalizowanych obiektw, pomimo silnego wyszczerbienia brzeszczotu,
pozwolio na pewn identyfikacj sposobu jej wykonania. Tak jak wprzypadku wikszoci prezentowa-
nych wniniejszym zestawieniu obiektw, miecz ten wykonany zosta wtechnice prtowej. Informuj
otym czytelne pasma korespondujce zmiejscami zgrzania nakadek ostrzowych ze rodkow parti
gowni. Gowica miecza jest lita, najprawdopodobniej wykuta zjednego ksa metalu. Pewien problem
interpretacyjny przedstawia jelec. Jego obraz na rentgenogramie sugerowaby zoon konstrukcj.
Analiza makroskopowa wyranie wskazuje, e otwr masywnej osady zosta wybity wsztabce (Tabl.
IX), dlatego odrzuci naley moliwo wykucia jelca ze zwinitej tamy elaznej. Raczej naleaoby
skoni si ku pakietowaniu gowni. Konstatacje te uzna niemniej naley za dyskusyjne, adla ostatecz-
nego rozsdzenia konieczne byyby dalsze badania materiaowe. Na zdjciu nie stwierdzono ladw
zdobienia pazw gowni inkrustacj.

X-ray examination of swords from the collection of the Museum of the First Piasts at Lednica
Summary

7 most completely preserved swords underwent X-ray examinations (cat. Nos. 1, 3, 58, 11). The
examination aimed at displaying the blade structure and comparing the results with the effects of the
metallographic and the formal analyses. An additional aim was to check apotential existence of marks
and inscriptions which were not revealed by previous examinations. Furthermore, the form of already
known marks was verified.
Cat. No. 1, inv. No. MPP/A/74/3/94 (Fig. XLI)
The way of manufacturing of the blade (as revealed by the metallographic analysis, see Fig. XV:3,
XVI:5) is confirmed by the X-ray examination. Welds between the edges and the homogenous core, as
well as slag inclusions in the welds, are clearly visible on the photographs. Astraight line in the upper
part of the tang may either be atrace of acrack, or avestige of afragmentary dissection on the order of
the weld. This could suggest that the tang was either forged from the wedge overlays which were joined
above the core, or that it was forged separately and then welded to the blade. This, however, cannot be
verified due to the presence of the wooden grip and the crosspiece.
Ahomogenous image of the pommel and the crosspiece strongly suggests that these were made of one
piece of metal. Furthermore, the presence of the marks on the blade (aspiral(?) between two crosses)
can be confirmed.
Cat. No. 3, inv. No. MPP/A/4/5/62 (Fig. XLII)
The X-ray demonstrates deep defects on the blade and the tang, which resulted from aprogressive
mineralisation of the material. Traces of welds between the core and the edges are notable, which is con-
firmed by the metallographic examination (Figs. XVII:2 and XVIII:5). The X-ray revealed no traces of
forging of the pommel and the crosspiece of several pieces of metal. This is again in accordance with the
metallographic examination (Fig. XIX:2, XX:2). The inscriptions on both flats of the blade are hardly
legible, as the overlap on the photograph. Two and one E are clearly notable. Straight lines above the
point of breaking may possibly be avestige of further parts of inscriptions.
Cat. No. 5, inv. No. MPP/A/31/33/84 (Fig. XLI)
As with the previous swords, the microscopic analysis of the sample proved that the blade was for-
ged of several rods (Figs. XIX:4, XXIII:4, XXIV:5). X-ray photos also show longitudinal straight lines
of welds between the core and the edges. Minor horizontal traces on the crosspiece near the tang may
have been caused by wear while punching the hole in it. The crosspiece was in all probability made of
homogeneous piece of metal. On the bottom right side of the pommel there is atrace of joining the base
part and both upper parts. Furthermore, it is notable that this part of the pommel is empty inside. This
was possibly acompromise between providing the weapon with aproper balance and aesthetic and/or
functional issues regarding the pommel. The diagonal check pattern in the fuller is clearly visible.

123
Cat. No. 6, inv. No. MPP/A/26/3/82 (Fig. XLII)
The X-ray photo enables the researcher to unambiguously define the construction of the blade. Visible
slag inclusions and the network of cracks can be related to the area of welding together the edges and
the core of the blade. Inner edges of the crosspiece hole are surprisingly well-visible. This can perhaps
be related to the way of manufacture of the crosspiece. It was perhaps made of an iron band, which was
folded in two and welded together. At this occasion, the crosspiece hole may have been formed. Larger
fragments of marks are also notable on the photo. However, apart from crosses potent on both ends of
the inscription the image is generally unclear. Much better results were achieved by the thermographic
examinations (Fig. XLVII).
Cat. No. 7, inv. No. MPP/A/71/5/94 (Fig. XLIII)
Numerous traces of corrosion render an interpretation of the X-ray photo fairly difficult. In some
spots one could assume the presence of welds between the edge and the core. On the other hand, the fact
that the blade was forged of several rods can unambiguously be confirmed by metallographic exami-
nations only (Figs. XXVI: 2 and XXVII: 6). The crosspiece and the pommel seem to be homogeneous,
which is in accordance with results of metallographic examinations (Figs. XXVIII: 2 and XXIX: 2).
Some traces on the blade can carefully be interpreted as remains of amark. There is across-like (?)
shape below the crosspiece. Arim of amark which was discovered by A. N. Kirpinikov (1998, p. 24,
Fig. 5) is hardly notable.
Cat. No. 8, inv. No. MPP/A/74/1/94 (Fig. XLIV)
Metallographic examinations proved that the blade was made by forging together apattern-welded
core and edges. The X-ray photo reveals traces of welding of the core and the edges. Interestingly, these
parts were also visible on the tang just above the crosspiece. On the other hand, no prominent distingu-
ishing features of layers of the outer part of the pattern-welded core can be seen (cf. Figs. XXXII:1 and
XXXIII: 5). As assumed, the X-ray photo did not reveal the laminated structure of the crosspiece and
the pommel (cf. Figs. XXXIV: 1-3 and XXXV: 1-2). Apresence of any further marks or inscriptions on
the blade can be firmly excluded.
Cat. No. 11, inv. No. MPP/A/93/3/99 (Fig. XLV)
The X-ray photo of the youngest analysed sword enabled the researchers to draw some conclusions
concerning the way of blade manufacture. This blade was also forged of several rods. Welds between
the edges and the core are clearly visible. The pommel is homogeneous and thus it was in all probability
made of one piece of metal. The X-ray photo of the crosspiece would suggest acomposite construction.
On the other hand, the macroscopic analysis clearly demonstrates that the crosspiece hole was punched
in arod (Fig. XI). The crosspiece was therefore not made of afolded iron band. Alaminated structure,
however, could tentatively be suggested. Anyway, further research would be necessary to verify this
assumption. No traces of blade ornament were found.

English summary by G. abiski

124
Tablica XXXIX. Rentgenogram miecza nr kat. 1, nr inw. MPP/A/74/3/94 (fot. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

Pl. XXXIX. X-ray photo of the cat. No. 1 sword, inv. No. MPP/A/73/3/94 (photo. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

125
 Tablica XL. Rentgenogram miecza nr kat. 3, nr inw. MPP/A/4/5/62 (fot. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

Fig. XL. X-ray photo of the cat. No. 3 sword, inv. No. MPP/A/4/5/62 (photo. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

126
Tablica XLI. Rentgenogram miecza nr kat. 5, nr inw. MPP/A/31/33/84 (fot. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

Pl. XLI. X-ray photo of the cat. No. 5 sword, inv. No. MPP/A/31/33/84 (photo. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

127
 Tablica XLII. Rentgenogram miecza nr kat. 6, nr inw. MPP/A/26/3/82 (fot. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

Pl. XLII. X-ray photo of the cat. No. 6 sword, inv. No. MPP/A/26/3/82 (photo. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

128
Tablica XLIII. Rentgenogram miecza nr kat. 7, nr inw. MPP/A/71/5/94 (fot. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

Pl. XLIII. X-ray photo of the cat. No. 7 sword, inv. No. MPP/A/71/5/94 (photo. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

129
 Tablica XLIV. Rentgenogram miecza nr kat. 8, nr inw. MPP/A/74/1/94 (fot. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

Pl. XLIV. X-ray photo of the cat. No. 8 sword, inv. No. MPP/A/74/1/94 (photo. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

130
Tablica XLV. Rentgenogram miecza nr kat. 11, nr inw. MPP/A/93/3/99 (fot. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

Pl. XLV. X-ray photo of the cat. No. 11 sword, inv. No. MPP/A/93/3/99 (photo. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

131