Martwy jzyk cywilizacji aciskiej?

Sw kilka na temat nowego ycia aciny w Internecie

(Nie)potrzebna acina

Oby y w ciekawych czasach brzmi przysowie, czy te przeklestwo

przypisywane raz Chiczykom, raz ydom. W XXI wieku jestemy obserwatorami wszelkiej
maci kryzysw, ktre rozpoczy si ju wczeniej, ale te upadku (czy ostatecznego?)
cywilizacji aciskiej, w tym te aciny. Bodaj ostatnim bastionem jzyka by Koci
rzymsko-katolicki, ale od Soboru Watykaskiego II (1962-1965), podczas ktrego zezwolono
na uywanie jzykw narodowych w liturgii, acina po tysicu siedmiuset latach panowania
(w Polsce okoo tysicu lat) utracia swoje znaczenie1, w padzierniku 2014 roku przestaa
nawet by oficjalnym jzykiem synodu, cho nadal zajmuje wane miejsce w seminariach
duchownych. Wielkim obroc aciny by papie Benedykt XVI2, co odzwierciedlaj m.in.
sowa skierowane do uczestnikw XLVIII Certamen Vaticanum: Usus autem linguae
Latinae Nostra in vita cotidianus fere, immo perpetuus adhuc fuit - tum in theologiae studiis,
tum in Apostolicae Sedis longinquo ministerio3. Przekonanie papiea o roli aciny ukazuje
take owiadczenie wydane przez niego 11 lutego 2013 roku dotyczce rezygnacji z urzdu
papieskiego. Jzykiem oryginau jest jzyk aciski4. Jako pierwsza zrozumiaa je woska
reporterka Giovanna Chirri5, pozostali reporterzy musieli oczekiwa na tumaczenia.
Philip Hardie we wstpie do ksiki The Last Trojan Hero. A cultural history of
Virgils Aeneid ubolewa, e dzieo Wergiliusza Eneida, ktre przez dwa milenia byo
podstawowym tekstem dla edukacji, utracio swj status6. Znikno ze szk wraz z acin, a
take z drugim wielkim jzykiem staroytnoci grek. Kt bowiem czyta klasykw
w oryginale poza pasjonatami i dlaczego wikszo polskich wydziaw filologii klasycznych
1
By to faktycznie powrt do rnorodnoci jzykw liturgicznych, znanej z pierwszych wiekw
chrzecijastwa (D. Rojszczak-Robiska, Jzyk a Koci. Propozycja rozdziau podrcznika do nauczania treci
historycznojzykowych na studiach I stopnia Kwartalnik Jzykoznawczy 2010, nr 2, s. 89). Nadal naucza si
aciny w seminariach duchownych, a take trzeba odnotowa, e niektrzy przedstawiciele Kocioa chc
powrotu mszy w jzyku aciskim (zob. http://www.tldm.org/News9/LatinMassOnceAWeek.htm, dostp:
16.07.2016)
2
Zob. Ks. T. Gacia, Odniesienia do klasycznych rde przedchrzecijaskich w nauczaniu papiea Benedykta
XVI, Rocznik Teologii Katolickiej, 12/1 (2013), s. 5-18.
3
http://www.unavoce-ve.it/11-05-96.htm dostp: 16.07.2016.
4
Tre oraz tumaczenie na jzyk woski mona znale na stronie
http://www.notitiae.info/2013/02/12/abdicazione-del-papa-benedetto-xvi/ dostp: 16.07.2016.
5
http://www.bbc.com/news/magazine-21412604 dostp: 16.07.2016.
6
Ph. Hardie, The Last Trojan Hero. A cultural history of Virgils Aeneid, London 2014, (wprowadzenie).

180
walczy o studentw czyli przetrwanie? Mona wini za to twrcw podstaw programowych,
ministrw, ktrzy uznaj, e humanistyka jest niemal zbdna, czego jednak kurtuazja lub
interes polityczny nie pozwalaj wypowiedzie wprost. acina uczy bowiem mylenia.
W imi postpu lepiej przecie ksztaci inynierw ni filologw. To jednak byoby zbyt
proste. Fetyszem wspczesnoci i jej grabarzem jest postp, nieustanne denie do
innowacyjnoci i wskaniki ilociowo-jakociowe. W zwizku z tym najlepiej odrzuci to, co
stare, dawne i nieprzynoszce zysku w euro. Niech triumfuje ignorancja.
W poowie 2011 roku polskie Ministerstwo Edukacji Narodowej ogosio, e po
upywie piciu lat, acina wraz z filozofi, histori muzyki i wiedz o tacu, znikn z listy
przedmiotw maturalnych. Gazeta Wyborcza pytaa: Quo vadis, Polonia?7. Rzecznik MEN
Grzegorz urawski tumaczy decyzj resortu zaleceniami rektorw szk wyszych, cho
nieoficjalnie mwiono o tym, e dla dwustu maturzystw nie opaca si zatrudnia
ekspertw do ukadania i sprawdzania arkuszy maturalnych8. Rozptaa si wtedy prawdziwa
batalia o, wydawaoby si, zupenie martwy jzyk. Pod hasem Bromy aciny na maturze 9
ruszya ofensywa10, majca na celu zebranie podpisw pod petycj do MEN. Petycj
zatytuowano Polska w Europie acina w szkole11. Zainicjowaa j Fundacja na rzecz
bada kultury klasycznej Traditio Europae. Uzyskaa poparcie m.in. Polskiej Akademii
Umiejtnoci12.
Filolodzy klasyczni i inni wielbiciele aciny przekonywali, e nauka tego jzyka jest
potrzebna13. Paradoks polega na tym, e obrocy aciny zostali zmuszeni do udowodnienia jej
przydatnoci, uywali wrogiej terminologii, ktra ma swoje rdo w kulcie ekonomii. Czy
jednak nie warto byoby pomyle o nauce aciny jako wartoci autotelicznej? W wiecie w
ktrym idolem jest postp, nie moe by na to miejsca. Zatem nie dziwi haso: Studiujc
filologi klasyczn, rozwijajc znajomo aciny i greki, zwikszamy nasze szanse na prac w

7
Gazeta Wyborcza 8.06.2011 http://wyborcza.pl/1,76842,9744882,Quo_vadis__Polonia_.html
8
http://szkola.wp.pl/kat,108836,title,Te-przedmioty-znikna-z-
matury,wid,13486221,wiadomosc.html?ticaid=117729&_ticrsn=3 dostp: 16.07.2016 r.
9
http://www.perspektywy.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=3989&Itemid=550 dostp:
16.07.2016 r.
10
Jednym z zagorzaych obrocw aciny jest dr Rafa Toczko z UMK http://nowosci.com.pl/205870,Disce-
puer-latine-bo-ksztalci.html dostp: 16.07.2016 r.
11
Tre petycji: http://www.traditio-europae.org/Dzialalnosc_Fundacji/Polska_w_Europie_-
_Lacina_w_szkole_petycja.html dostp: 16.07.2016 r.
12
Owiadczenie wydane przez sekretarza PAU Jerzego Wyrozumskiego
http://pau.krakow.pl/index.php/pl/dzialalnosc/inicjatywy-uchwaly-i-postulaty/polska-w-europie-lacina-w-szkole-
2011 dostp: 16.07.2016 r.
13
W Klubie Trjki 7 czerwca 2011 roku emitowano audycj pod tytuem acina uczy logicznego mylenia.
Gomi Jerzego Sosnowskiego byli dr Rafa Toczko (UMK) i dr Krzysztof Rzepkowski (UW).
http://www.polskieradio.pl/9/396/Artykul/381891,Lacina-uczy-logicznego-myslenia dostp: 16.07.2016 r.

181
banku14. Dziewitego maja 2016 roku, uczniowie licew zmierzyli si z arkuszami
maturalnymi z aciny i kultury antycznej15. Wszystko wskazuje na to, e na razie, acina jako
przedmiot maturalny w Polsce jest bezpieczna. Niestety do rangi symbolu urasta decyzja
francuskiego ministerstwa edukacji od roku szkolnego 2016/2017 jzyk arabski zastpi
acin i grek w szkole na wszystkich szczeblach, poczwszy od szkoy podstawowej (sic!)16.
Francja zatem ostatecznie wypara si cywilizacji aciskiej. Jak cen za to zapaci, czas
pokae. Obrocy aciny nie odoyli ora, wci powstaje wiele publikacji dotyczcych
jzyka aciskiego, take w ujciu naukowym. Na tym tle warto wyrni dziaalno Jerzego
Axera i stworzonego przeze Orodka Bada nad Tradycj Antyczn, aktualnie wchodzcego
w skad Wydziau Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego, w ktrym w latach 1993-
2000 realizowano program acina w Polsce i w Europie rodkowowschodniej 17
,a teraz
take propaguje si dziedzictwo antyku.

Czarny PR aciny

acina niemal od zawsze zwizana ze szko, najczciej bya kojarzona z przymusem

i niekoczc si mk, obrazem nauczyciela, ktry za z odpowied wymierza razy linijk
czy te rzg. W obraz ten doskonale wpisuje si nauczyciel aciny z Ferdydurke Witolda
Gombrowicza. May siwy czowieczek z purchawk na nosie, pytaniami dotyczcymi
niezrozumiaego jzyka budzi w uczniach strach. Groteskowe ujcie aciny polegao na
ograniczeniu jej znaczenia do znajomoci kocwek. W tym wypadku, ucze Gakiewicz
uzna, e kocwka -us w aden sposb go nie wzbogaca, ani nie doskonali. Niczym s
przerobione siedemdziesit trzy wiersze z Cezara, gdy nie przyniosy skutku. Zdaniem
nauczyciela miay nauczy uczniw stylu, jasnoci mylenia, precyzji wysawiania, a take
objawi mistycznie wszystkie bogactwa antycznego wiata18. Po ktni zapanowaa
powszechna niemono. Ferdydurke czyli groteskowe dzieo powstae w 1937, bdce
satyr na spoeczestwo i szko, utrwalio stereotyp postrzegania acinnikw i sprowadzio
acin do zakuwania kocwek. Na negatywnym skojarzeniu bazuje tytu podrcznika do
aciny autorstwa Lidii Winniczuk acina bez pomocy Orbiliusza (Warszawa 1975).
14
http://www.polskieradio.pl/24/289/Artykul/305960,Lacina-sie-przydaje dostp: 16.07.2016 r.
15
Arkusze maturalne: http://www.gazetawroclawska.pl/matura-2016/a/matura-2016-jezyk-lacinski-i-kultura-
antyczna-podstawowy-i-rozszerzony-arkusze-cke,9970698/ dostp: 16.07.2016 r.
16
http://www.franceinfo.fr/actu/education/article/reforme-des-colleges-le-latin-et-le-grec-vont-mourir-666261,
http://www.atlantico.fr/pepites/najat-vallaud-belkacem-enseignement-arabe-se-fera-cp-2717383.html dostp:
16.07.2016 r.
17
Zob. acina jako jzyk elit, koncepcja i red. naukowa J. Axer, Warszawa 2004.
18
W. Gombrowicz, Ferdydurke, Warszawa 1988.

182
Orbiliusz nauczyciel Horacego by opatrzony epitetem plagosus. Zatem autorka pragnie
nauczania aciny bez rzgi Orbiliusza.
Status aciny miao mona porwna do kota z eksperymentu mylowego Erwina
Schrdingera. Kot zosta umieszczony w zamknitym pudeku wraz z jednym atomem rda
promieniotwrczego i detektorem promieniotwrczym. Dopki nie otworzymy pudeka, nie
dowiemy si, czy nastpi rozpad radioaktywny i uwolnienie trucizny, ktra zabiaby kota.
Zwierz w momencie w ktrym znajduje si w pudeku posiada dwa nieokrelone stany, jest
ywe i martwe, mona je sprowadzi do jednego stanu dopiero po otwarciu pudeka i
sprawdzeniu funkcji yciowych.
Wielfried Stroh w ksice acina umara, niech yje acina. Maa historia wielkiego
jzyka19 cytuje wiersz Lingua mortua Josefa Eberla:
O quoties obitum linguae statuere Latinae!
Tot tamen exequiis salva superstes erat

Ilekro ogoszono aciny upadek,

Tylekro na swj pogrzeb przysza ... jako wiadek

Stwierdza take, e mimo co najmniej kilku mierci aciny, przeyje ona dziki swojemu
czarowi, ale take wzgldom praktycznym: atwiej dziki niej opanowa jzyki romaskie i
angielski, pomaga ona poznawa histori, a take przekracza granic czasu, czego nie daje
nam aden jzyk ywy. Przewrotno Stroha polega jednak na tym, e w pewnym momencie
odrzuca wszystkie racjonalne i praktyczne argumenty, na korzy jednego moliwoci
kontaktu z arcymistrzami z przeszoci20. Skaniam si ku tej idei. Kontakt z acin i
dziedzictwem antyku sprawia, uywajc sw Zugmunta Kubiaka, e sami siebie
rozpoznajemy, przegldamy si w zwierciadle. W zwierciadle rdziemnomorza21.
W dotychczasowych badaniach nad acin skupiano si zazwyczaj na perspektywie
historycznej lub jzykoznawczej22.
Celem niniejszego artykuu jest wskazanie kilku przykadw obecnoci jzyka
aciskiego w Sieci, z pominiciem jzykoznawczego aspektu, ktry zosta dobrze ujty w
artykule Pedro Martneza Figueroa23. Interesuj mnie sposoby reprezentacji jzyka

19
Polskie wydanie w przekadzie Aleksandry Arndt, ze wstpem Elbiety Wesoowskiej, Pozna 2013, s. 311.
Orygina opublikowano w jzyku niemieckim (Latein ist tot, es lebe Latein!, Berlin 2008).
20
W. Stroh, acina umara, niech yje acina, s. 315.
21
Z. Skibiski, Zwierciado rdziemnomorza. Rozmowy z Zygmuntem Kubiakiem, Warszawa 2002, s. 18
22
F. Waquet, Le latin, ou l'empire d'un signe (XVIe-XXe sicle), Paris 1998.
23
Zob. P. Martnez Figueroa, Lingua latina non mortua est in Interneto (i), Babab 7, 2003, - artyku napisany w
jzyku hiszpaskim, dotyczcy aciskojzycznych zwrotw w Internecie. Dostpne w Internecie:
http://www.babab.com/no07/lingua_latina.htm dostp: 20.07.2016 r.

183
aciskiego. Jacek Bocheski cakiem susznie, lecz przykroci stwierdzi, e w wiecie
postpu Platon przegrywa z lokomotyw24. Postaram si dowie, e acina w Internecie ma
si wiele lepiej od lokomotywy. Czytelnik znajdzie take, si rzeczy czciow i wielce
niepewn, odpowied na pytanie o jej przyszo.

Na tropie aciny w Internecie

Lingua latina non mortua est in Interneto. Nie mam na myli bynajmniej tylko
fragmentu lorem ipsum dolor sit amet... znanego webmasterom i zwykym uytkownikom
Internetu. Jego historia jednak wyraa co wicej. Sowa zaczerpnito bowiem z dziea
Cycerona De finibus bonorum et malorum. Przeksztacony fragment z quasi-aciskimi
sowami, niezrozumiaymi dla wielu uytkownikw, mia pozwoli na skupienie uwagi na
krojach czcionek, ustawieniach tekstu (czyli cechach typograficznych). Tekst sam w sobie
mia pozosta pozbawiony znaczenia25. Tropic lady aciny w Internecie, pragn skupi si
na jej najbardziej wyrazistych i zrozumiaych reprezentacjach. Si rzeczy przestawi ich
wybr. Warto je podzieli na kilka grup:
- teksty aciskie dostpne w bibliotekach wirtualnych i repozytoriach
- kursy do nauki jzyka aciskiego
- acina w social mediach lub nowych nowych mediach26

Dziea staroytnych przetrway dziki rkopisom, ktre, cho czasami stosunkowo

liczne, nie byy dostpne dla kadego. Cechowa je ekskluzywizm. Podobnie rzecz si miaa
z ksikami. Dzisiaj, po zaledwie kilku klikniciach, moemy sta si czytelnikami dzie
Cycerona, Wergiliusza, Horacego, witego Augustyna i wielu innych piszcych w jzyku
aciskim. Czasami pozwala si nam zapisa dane na swoim komputerze. Digitalizacja
tekstw aciskich (i nie tylko) bya olbrzymim osigniciem, ale dopiero ich udostpnienie
w systemie open access stanowi krok milowy.
Za jedn z najwaniejszych wirtualnych bibliotek uznaj The Latin Library27, ktra w
dziewidziesiciu kategoriach ujmuje teksty aciskie. Autorzy strony deklaruj: pagina hac
domestica certior fies, candide lector, de rebus classicis quas in aranea nostra mirabili totum

24
Porwnania tego uy J. Bocheski w ksice Antyk po antyku, Warszawa 2014, s. 42.
25
Fraza pojawia si take w Microsoft Word online help. Twrcy tumacz This phrase has the appearance of
an intelligent Latin idiom. Actually, it is nonsense https://support.microsoft.com/en-us/kb/114222
26
Zob. P. Levinson, Nowe nowe media, Krakw 2010.
27
http://www.thelatinlibrary.com/ dostp: 1.08.2016 r.

184
orbem terrarum complectente invenias. Praeterea, si vis, haec pagina te ducet non solum
ad bibliothecas huius paginae in quibus conduntur textus rerum scriptorum oratorum
poetarum aliorumque auctorum Latinorum sed etiam ad vincula electronica ubique terrarum
sita quae nonnullas res Graecas Romanasque tibi pandent28. Zawiera ona wycznie teksty
aciskie29. Wskazwki w poszukiwaniach aciny w Internecie przynosi strona internetowa
Corpus scriptorum latinorum a digital library of latin literature30, stworzona przez Davida
Camdena w ramach projektu Forum Romanum. Zawiera wykaz autorw piszcych
w jzyku aciskim wraz z przekierowaniami do tekstw, czsto take do tumacze, ktre
znajduj si na rnych platformach (np. na stronach The Latin Library, Perseus czy
LacusCurtius).
Perseus Digital Library31 to projekt transnarodowy, wykraczajcy daleko poza
udostpnianie tekstw aciskich czy ich tumacze (zazwyczaj na jzyk angielski). W
siedmiu kolekcjach zebrane s m.in. teksty w jzyku arabskim czy staroangielskim, rda
historyczne dotyczce pocztkw Stanw Zjednoczonych, a take poezje woskich
neoklasycystw. Ambicj twrcw jest moliwo udostpnienia kademu czowiekowi
dostpu do dorobku intelektualnego ludzkoci, cho niemoliwoci jest obj jego
caoksztat. Punkt wyjcia stanowi jednak dziedzictwo Grecji i Rzymu. Wirtualna biblioteka
LacusCurtius jest odrobin podobna, cho duo mniejsza, gdy zawiera tylko pidziesit
tekstw greckich i aciskich, czsto z tumaczeniem na jzyk angielski. Paradoksalnie zdarza
si, e brakuje tekstw oryginalnych (np. De bello Gallico Cezara), a zamiast nich
funkcjonuje angielskie tumaczenie. Na niekorzy strony przemawia take fakt, e dostpne
tumaczenia nie s najnowsze, a jak wiadomo jzyk ewoluuje. Cz innych bibliotek jak np.
Bibliotheca Latina32 zawiera przekierowania do strony The Latin Library, a take do
tumacze na jzyk woski, francuski i angielski.
Dziaalno wirtualnych bibliotek nie ogranicza si tylko i wycznie do
kolekcjonowania aciskich dzie literackich. Niezwykym przejawem obecnoci aciny w
Internecie jest fakt udostpnienia czci tabliczek z Vindolandy33. Na drewnianych
tabliczkach zawarta jest bowiem prywatna korespondencja rzymskich onierzy i nie tylko.
Dziki nim moemy pozna bliej ycie codzienne w obozie, rozterki i problemy ludzi tam
28
http://www.thelatinlibrary.com/classics.html dostp: 1.08.2016 r.
29
Twrcy strony (z pewnoci poirytowani pytaniami) deklaruj There are no translations at this site. Please
dont ask http://www.thelatinlibrary.com/about.html dostp: 1.08.2016 r.
30
http://www.forumromanum.org/literature/index.html dostp: 1.08.2016 r.
31
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/ dostp: 1.08.2016 r.
32
http://www.romaeterna.org/fabulae/bib-lt.html dostp: 1.08.2016 r.
33
Na temat odkrycia zob. A. ukaszewicz, Tabliczki z Vindolandy: rewelacyjne odkrycie archeologw
brytyjskich, Z otchani wiekw 41.4, 1975, s. 261-264.

185
yjcych34. Jedn z ciekawszych jest tabliczka nr 291 (nr inwentarzowy 85.057). Claudia
Severa, ona Aeliusa Brocchusa, zwraca si w licie do Sulpicii Lepidiny, z zaproszeniem na
przyjcie urodzinowe35.

Il. 1. Fotografia drewnianej tabliczki (nr 291, nr inwentarzowy Vindolanda 85.057)36

Poza korespondencj onierzy i osb zwizanych z obozem wojskowym,

wspczesny badacz staroytnoci ma dostp take do rde epigraficznych, ktre s
notowane midzy innymi w Corpus Inscriptionum Latinarum. Pierwszy z tomw ukaza si w
wersji papierowej w 1863 roku, pod patronatem Berliskiej Akademii Nauk i dziki
udziaowi takich saw, jak np. Theodor Mommsen. Kiedy ch dotarcia do treci inskrypcji
zawartych w korpusie oznaczaa konieczno wyjazdu na kwerend biblioteczn. Cakiem
niedawno, bowiem w 2012 roku, Berlisko-Brandenburska Akademia Nauk zdigitalizowaa
spor cz kolekcji37 i umiecia na stronie internetowej
http://cil.bbaw.de/cil_en/index_en.html. Od tej pory jest ona dostpna na zasadzie open
access38. Cz opublikowanych w XIX wieku tomw wymaga jednak uaktualnienia, czym
zajmuje si np. powoane do ycia na Uniwersytecie Alcal de Henares w Madrycie Centrum
34
http://vindolanda.csad.ox.ac.uk/ dostp: 3.08.2016 r.
35
http://vindolanda.csad.ox.ac.uk/4DLink2/4DACTION/WebRequestTablet?thisLeafNum=1&thisLeafSide=fron
t&searchTerm=291&searchType=number&searchField=TVII&thisListPosition=1&displayImage=1&displayLat
in=1&displayEnglish=1&displayAllLeaves=0 zob. T.W. Potter, Roman Britain, 2nd edition (London, The
British Museum Press, 1997), p. 59, plate 42.
36
rdo:
http://vindolanda.csad.ox.ac.uk/4DLink2/4DACTION/WebRequestTablet?thisLeafNum=1&thisLeafSide=front
&searchTerm=291&searchType=number&searchField=TVII&thisListPosition=1&displayImage=1&displayLati
n=1&displayEnglish=1&displayAllLeaves=0 dostp: 3.08.2016 r.
37
Zdigitalizowana cz CIL obejmuje tomy wydane do 1940 roku.
38
Np. http://hypotyposeis.org/weblog/2012/08/corpus-inscriptionum-latinarum-cil-online.html dostp: 3.08.2016
r.

186
CIL II39. Pomys digitalizacji CIL narodzi si w 2009 roku dziki wsppracy American
Academy in Rome (AAR) oraz cole Franais de Rome (EFR), do ktrych przyczyy si te
Deutsches Archologisches Institut (DAI) i Universitt zu Kln. Wyszukiwanie inskrypcji na
stronie http://cil.bbaw.de/ mona rozpocz od podania numeru interesujcej nas inskrypcji,
miejsca znalezienia (zarwno poprzez antyczn jak i wspczesn nazw) czy te prowincji.
Czsto tekst inskrypcji wzbogacony jest o fotografie. Strona internetowa jest nieatrakcyjna
wizualnie i nie dostosowana do wspczesnych standardw40. Najlepsz w mojej opinii
platform gromadzc inskrypcje jest Epigraphischen Datenbank Heidelberg (EDH)41, ktra
powstaa ju w 1986 roku, cho mino sporo czasu, zanim udostpniono j szerszemu
odbiorcy. Jej twrc jest Profesor Gza Alfldy, a rodowisko, ktre wsparo tworzenie bazy
byo skupione wok Uniwersytetu w Heidelbergu. Geniusz twrcw sprawi, e strona bya i
jest dostosowywana do realiw szybko zmieniajcej si cyberrzeczywistoci. Aktualnie s w
niej zgromadzone prawie siedemdziesit trzy tysice inskrypcji, ale take trzydzieci siedem
tysicy fotografii i olbrzymia ilo bibliografii.

Il. 2 Wygld strony EDH w 1986 roku

(http://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/projekt/geschichte)

39
Strona domowa projektu: http://www3.uah.es/imagines_cilii/ dostp: 3.08.2016 r.
40
Podobnie rzecz si ma z Epigrafik-Datenbank Clauss-Slaby (EDCS) http://www.manfredclauss.de/index.html
dostp: 3.08.2016 r.
41
http://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/home?&lang=de dostp: 3.08.2016 r.

187
Il. 3 Strona internetowa EDH wspczenie (16 lipca 2016)
(http://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/projekt/geschichte)

Cho odbywano bardzo wiele seminariw i spotka poczwszy o 1986 roku, mona uzna, e
wanie rok 2003 by niezwykle istotny dla istnienia EDH, gdy zapada wtedy decyzja
o stworzeniu na jej wzr midzynarodowej bazy skupiajcej inskrypcje greckie i rzymskie.
Projekt nosi nazw EAGLE czyli Electronic Archives of Greek and Latin Epigraphy. Od
tego czasu, w wyniku wsppracy midzynarodowej powstao wiele siostrzanych projektw,
jak np. EDR42, UBI ERAT LUPA43 czy U.S. EPIGRAPHY PROJECT44. Szsty listopada
2011 roku by smutnym dniem dla wszystkich osb skupionych wok EDH, gdy dotary
wieci i u stp Akropolu zmar Profesor Gza Alfldy. Uczniowie oddali mu cze w
Wiesenbach45, a hiszpascy przyjaciele wystawili tablic pamitkow w Tarragonie46.
Zarwno jedna i druga tablica nosz inskrypcje w jzyku aciskim na wzr tych, ktre
przez cae ycie bada Profesor. acina zapewnia mu niemiertelno, a stworzona przez
niego baza yje dalej.

42
http://www.edr-edr.it/Italiano/data_it.php dostp: 3.08.2016 r.
43
http://www.ubi-erat-lupa.org/simplesearch.php dostp: 3.08.2016 r.
44
http://usepigraphy.brown.edu/projects/usep/collections/ dostp: 3.08.2016 r.
45
http://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/projekt/veranstaltungen/refrigerium dostp: 3.08.2016 r.
46
https://thepetrifiedmuse.wordpress.com/2015/05/22/the-riddle-of-a-poor-mans-epitaph/ dostp: 3.08.2016 r.

188
Il.4. Fotografia ilustrujca refrigerium pamici Profesora G. Alfldyego47

Dygresja, dotyczca twrcy bazy EDH miaa na celu uzmysowienie Czytelnikowi tego, e
wspczesno spotyka si ze staroytnoci i jednym z jej wielkich jzykw czciej ni
mylimy. Niezalenie od tego, czy odwiedzamy ktr z polskich katedr, czy stpamy po
rzymskim bruku trafiamy na aciskie inskrypcje, autorstwa tych, ktrzy tworzyli
cywilizacj europejsk.
Znaczenie dorobku cywilizacji zachodnioeuropejskiej docenia Komisja Europejska,
ktra wspfinansuje projekt Europeana (jego czci jest wspomniany EAGLE48).
Zasadniczym celem projektu jest stworzenie kolekcji zawierajcej miliony dzie dostpnych
w muzeach i bibliotekach caej Europy. EAGLE gromadzi greckie i aciskie inskrypcje i jak
deklaruj twrcy: EAGLE will work within the Europeana, and with its sister projects, to
ensure full and effective integration within this flagship project to make European culture

47
rdo: http://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/projekt/veranstaltungen/refrigerium dostp: 3.08.2016 r.
48
http://www.eagle-network.eu/ dostp: 3.08.2016 r.

189
globally available49. Strona internetowa projektu dostosowana do wspczesnych standardw
posiada wyszukiwark inskrypcji, informacje dotyczce najnowszych odkry na polu
epigrafiki, spotka, publikacji, ale te platform Eagle Storytelling, sowniki, wirtualne
muzeum 3D (zob. Il. 5). Oferuje take aplikacj mobiln EAGLE flagship, z ktrej mona
korzysta na smartfonach (Android i iOS). Jest ona niezwykle uyteczna, gdy dziki
dostpowi do kamery pozwala na rozpoznanie inskrypcji, ktr ma przed sob uytkownik
aplikacji. Istnieje take moliwo wyszukania poprzez podanie fragmentu treci.

Il. 5 Wirtualne muzeum EAGLE (http://www.eagle-network.eu)

Bardzo istotne znaczenie dla wszystkich badaczy aciny ma digitalizacja Biblioteki

Watykaskiej50. Umoliwia bowiem dostp do wielu rkopisw i inkunabuw, ktre
dotychczas spoczyway w magazynach czy czytelniach biblioteki. Digitalizacja i
udostpnienie w systemie open access day im drugie ycie. Jeden z przykadw stanowi
Vergilius Vaticanus51 kodeks napisany po acinie datowany na okoo V wiek, gwne rdo
tekstu Eneidy Wergiliusza. Na siedemdziesiciu szeciu zachowanych kartach widnieje a
pidziesit miniatur. Projekty otwarcia bibliotek i umieszczanie ich zbiorw w Sieci ciesz
si olbrzymi popularnoci wrd wirtualnych odbiorcw.
Poza obecnoci w repozytoriach, bazach danych, wirtualnych bibliotekach
w formie rkopisw czy inskrypcji, acina pojawia si w Internecie w kontekcie
edukacyjnym. Na tym polu naley podkreli dziaalno twrcy polskiej strony internetowej

49
http://www.eagle-network.eu/about/who-we-are/ dostp: 5.08.2016 r.
50
http://digi.vatlib.it/ dostp: 5.08.2016 r.
51
Cod. Vat. lat. 3225. http://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.lat.3225 dostp: 5.08.2016 r.

190
acina globalnie podrcznik online z wiczeniami52. Utrzymana w konwencji bloga strona
oferuje uytkownikowi Internetu kurs jzyka aciskiego w bardzo atrakcyjnej postaci
lekcji, wicze, memw. Dodatkowo zapisanie si do newslettera jest gwarancj, e nie
przegapimy adnej z nowych lekcji. Pocztkujcy, jak i zaawansowany adept aciny znajdzie
na niej co dla siebie. Tworzy ona caoksztat z profilami w social mediach: na facebooku,
Instagramie, Google+, Pinterest czy na Youtubie. Podobne kursy jzyka aciskiego (on-line i
off-line) bij rekordy popularnoci w Stanach Zjednoczonych. Powstaj stowarzyszenia jak
np. The American Classical League w Nowym Yorku53, szkoy Carmenta Online Latin
School54, acina kwitnie na uniwersytetach np. na University of Colorado Denver55. Ponadto
Amerykanie czuj si spadkobiercami dziedzictwa Imperium Rzymskiego56. Wyraa si to w
niezliczonej liczbie tumacze, opracowa historii i literatury staroytnej.
Jest acinniki i nie sucharz tabelk to nazwa strony na jednym z portali
spoecznociowych, utworzona 20 maja 2013 roku57. Twrcy informuj nas, e

Oto strona propagujca i nawoujca do przewrotu - do reformy w dydaktyce jzyka

Rzymian. A to postulaty: Precz tabelkom! Precz zapruwaniu kocweczek i sweczek na
sucho, bez przykadw! Precz uczeniu si bez koncepcji, co z tym dalej zrobi! Vivat
methodus directa! Vivat methodus vivida! Vivat quisque, co tu zajrzy!
A tak cakiem na powanie - naszym zamiarem jest propagowanie wiedzy o nauczaniu aciny
'inaczej', tj. wg metod, ktre do wiadomoci polskich filologw klasycznych od 100 lat
dotrze nie zdoay. Przede wszystkim chcielibymy dzieli si materiaami przydatnymi w
pracy dydaktycznej lub w samodzielnym rozwijaniu swoich jzykowych umiejtnoci.
Chcemy propagowa uczenie si aciny, pomc ledzi aciskie eventy, aciskie strony
internetowe, blogi i przemyca informacje na temat historii ruchu 'ywej aciny'.

Nazwa strony odpowiada obecnej w kulturze masowej modzie (np. Jest kot, jest
doktorant), ale zawiera co wicej postulat zmian w metodyce nauczania aciny.
Poszukiwacz aciny w Internecie odkryje na stronie Jest acinniki informacje dotyczce
Letniej Szkoy ywej aciny58, memy, linki do artykuw propagujcych acin np. autorstwa
Marcina Locha, ktry zachca do praktykowania ywej aciny59. Na wspomnianym portalu,
lingua latina jest dostpna jako jzyk strony.
52
http://lacina.globalnie.com.pl/lacina/ dostp: 5.08.2016 r.
53
https://aclclassics.org/pages/membership dostp: 5.08.2016 r.
54
http://www.carmentalatin.com/# dostp: 5.08.2016 r.
55
http://www.ucdenver.edu/academics/colleges/CLAS/Departments/ModernLanguages/Programs/Online/Pages/
Latinonline.aspx dostp: 5.08.2016 r.
56
Zob. P. Bender, Ameryka nowy Rzym, Warszawa 2004.
57
https://www.facebook.com/JesteLacinnikieINieSucharzeTabelka/?fref=ts
58
Od 2001 roku Koo Naukowe Klasykw pod opiek Instytutu Filologii Klasycznej UAM organizuje letni kurs
ywej aciny. dostp: 5.08.2016 r. Tegoroczna edycja odbya si w dniach 1-14 sierpnia 2016 r.
59
Zob. https://www.youtube.com/watch?v=dXHhl0GNsak dostp: 5.08.2016 r.

191
Il. 6 Strona Jest acinniki i nie sucharz tabelk na portalu spoecznociowym

Na Twitterze istniej strony odwoujce si wprost do aciny jak na przykad

@latinlanguage60, ktra posiada prawie 11 tysicy obserwujcych, a na koncie ma ponad 4
tysice tweetw. Oferuje ona kursy jzyka aciskiego, a take zachca do nauki aciny
metod jednego swka dziennie. Na stronach oznaczonych #lingualatina czy #latinlanguage
moemy odnale inskrypcje, memy, fragmenty sentencji, ksiek, fotografie z lekcji aciny,
spotka w ramach ywej aciny. Wanie twitter przenosi mnie na stron internetow The
Wall Street Journal do artykuu The people who are bringing latin to life. Dowiaduj si z
niego, e 24 czerwca 2016 roku w centrum konferencyjnym Fordham University odbyo si
spotkanie stu pidziesiciu osb, uczestnikw szkoy ywej aciny.

Il.7. Profil Latin Language na twitterze

60
https://twitter.com/latinlanguage dostp: 1.08.2016 r.

192
Cz z nich miaa na sobie czarne koszulki z napisem Dormitantium animorum excubitor .
Wspzaoyciel Paideia Institute (2010) Jason Pedicone rozpocz spotkanie sowami
Salvete omnes! Cantamus, po czym wszyscy uczestnicy odpiewali acisk wersj Eye of
the tiger. Jego zdaniem Weve made it cool to speak Latin, () Were proving that
interest in the classical humanities is alive and well.Zaoycielka innej organizacji
Septentrionale Americanum Latinitatis Vivae Institutum (1997) Nancy Llevellyn stwierdzia,
e aden jzyk nie jest martwy, zaley jak si go traktuje.61
Obecno aciny w social mediach moe budzi wtpliwoci, gdy zostaje ona
sprowadzona do wersji pop, spotyka si z kultur masow i wpisuje w ni. Wraz z antykiem
ulega tabloidyzacji. Konrad Dominas, Marek Kamierczak i Aleksander W. Mikoajczak we
wstpie do ksiki Antyk w cyberprzestrzeni zwrcili uwag na niezwykle wany aspekt
charakteryzujcy media elektroniczne s one wspczesnymi syrenami, ktre replikuj
przekazywane przez siebie treci tworzc cigi symulakrw, co prowadzi do powstania
cyfrowego mietnika62. Pewn prba organizacji treci na portalach spoecznociowych s
hasztagi # penice rol sw kluczowych i majce uatwi odnalezienie poszukiwanych
treci.

Kryzys jako szansa urok aciny

Micha Januszkiewicz nie bez racji twierdzi, e

greckie krisis oznacza sytuacj naglcego dziaania, wyboru decydowania. Kryzys to
zarazem walka, przesilenie, ktre koczy si przejciem na t bd tamt stron. Kryzys
dynamizuje czas, ponagla: teraz oto, w tej wanie chwili trzeba dziaa, trzeba wybiera.
Jeeli w ten sposb pojmowa kryzys, to niewtpliwie staje si on wartoci. A w
humanistyce wartoci bezsprzeczn. Powinnimy nawet wyraa nadziej na to, e kryzys
bdzie czym permanentnym. Dlaczego? Dlatego, e humanistyka to nieustajcy dialog,
przeradzajcy si czsto w spr, agon, twrcz rnic. Kryzys jest tym, co sprzyja
rozwojowi, co wyprowadza ze stagnacji, sprzyja burzeniu skostniaych przekona i klisz
intelektualnych63. Zatem kryzys aciny moe by dla niej szans na przetrwanie w formie
nieskostniaej.

61
http://www.wsj.com/articles/the-people-who-are-bringing-latin-to-life-1466786605 dostp: 1.08.2016 r.
62
K. Dominas, M. Kamierczak, A.W. Mikoajczak, Antyk w cyberprzestrzeni, Gniezno 2008, s. 10.
63
M. Januszkiewicz, Kim jestem ja, kim jeste ty? Etyka, tosamo, rozumienie, Pozna 2012, s. 27-28.

193
 acina nie bya i nie jest jzykiem wyidealizowanej wzniosej staroytnoci racej
oczy biel wity, ktrej nic nie czy ze wspczesnoci. Podobnie piszcym po acinie
daleko do czystoci posgw. Naley zda sobie spraw, e status sw zapisywanych by
inny ni teraz, cho tragizm wiata udzco podobny. Wbrew pozorom wiele nas czy ze
staroytnymi. Fryderyk Nietzsche, filozof i filolog klasycznym pisa: ze wszystkiego, co
czytam, lubi to tylko, co krwi byo pisane. Pisz krwi, a dowiesz si, e krew jest
duchem64. Podobnie i historia Rzymu bya zapisywana krwi. Juliusz Cezar wiczy
lapidarno stylu, gdy jego onierze przelewali krew barbarzycw, by powikszy
Imperium - jak piewa Jacek Kaczmarski65. Kryzys nauczania aciny powinien nas natchn
do zwrcenia oczu ku niej jako jzykowi naszej cywilizacji opartej z jednej strony na wielu
szlachetnych wartociach, a z drugiej na przemocy. Ruch obrocw aciny, osoby skupione
w krgach ywej aciny, jej staa obecno w Internecie, chociaby w wersji pop, daj
nadziej na to, e jej mier nigdy nie bdzie ostateczna i powstanie jak feniks z popiow.
Aby jednak to si stao musimy zbliy si do piszcych po acinie, musz si nam sta
drodzy, bliscy. Wtedy i Cyceron przestanie by nudziarzem.

64
F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra, prze. W. Berent, Pozna 1995, s. 34.
65
J. Kaczmarski, Lekcja historii klasycznej.

194