Politechnika Warszawska

Wydzia Samochodw i Maszyn Roboczych

Instytut Maszyn Roboczych Cikich

Laboratorium Konstrukcji Nonych

SKRCANIE
PROFILI CIENKOCIENNYCH

Opracowanie:

Artur Jankowiak
Hieronim Jakubczak

Warszawa 2006
Wszelkie prawa zastrzeone
1. Cel wiczenia

Celem wiczenia jest poznanie zjawiska skrcania profili cienkociennych, ktre s

szeroko wykorzystywane w konstrukcjach nonych maszyn roboczych. Elementy konstrukcji
nonych maszyn podlegaj zwykle obcieniom przestrzennym, ktrych efektem jest do
czsto skrcanie tych elementw. Obcienia skrcajce s wane z tego wzgldu, e same
mog wywoywa zoony stan napre (styczne + normalne) w elementach, w zalenoci
od sposobu ich zamocowania i obcienia, jak rwnie ksztatu przekroju poprzecznego.

2. Wstp teoretyczny

2.1. Skrcanie - wiadomoci oglne

Skrcanie jest zjawiskiem czsto wystpujcym w pracy konstrukcji nonych maszyn.

Rozpatrzymy je na przykadzie prta o przekroju koowym. Jeeli wyobrazimy sobie par si
F przyoonych do prta w paszczynie prostopadej do osi wzdunej (rys. 1), to wwczas
siy wewntrzne zredukuj si do momentu skrcajcego MS.

MS
F

MS

l F

Rys. 1 Skrcanie prta.

Pod dziaaniem momentu skrcajcego przekroje normalne doznaj obrotu wok osi
zachowujc sw pasko. Pojcie paskich przekrojw jest jednak suszne tylko dla
elementw o przekrojach nie podlegajcych zjawisku deplanacji (o zjawisku tym bdzie
mowa w dalszej czci opracowania).
Miar odksztacenia w prcie skrcanym jest kt skrcenia. Jest to kt pomidzy dwoma
wzajemnymi przekrojami paskimi, ktre obrciy si wzgldem siebie. Jeeli na
rozpatrywanej dugoci prta MS = const, G = const, Io = const to kt skrcenia mona
wyznaczy ze wzoru:
M l
= S (1)
G Io

gdzie: MS - moment skrcajcy, l - dugo prta, Io - biegunowy moment bezwadnoci

przekroju, G - modu Kirchoffa, wyznaczany ze wzoru:

E
G= (2)
2 (1 + )

2
gdzie E - modu Younga, - liczba Poissona.
Naprenia styczne w dowolnym punkcie przekroju prta okrgego, obcionego
momentem skrcajcym opisane s zalenoci (3), w ktrej oznacza odlego od rodka
prta do analizowanego punktu.

MS
= (3)
Io

Najwiksze naprenia styczne wystpuj na konturze zewntrznym przekroju, tzn. gdy = r.

2.2. Skrcanie profili cienkociennych

W konstrukcjach nonych maszyn najczciej stosuje si elementy o przekrojach

cienkociennych, w ktrych podczas skrcania moe wystpi zjawisko deplanacji (paczenia)
przekroju (przekrj paski po obcieniu momentem skrcajcym przestaje by paski).
Ze wzgldu na deplanacj, skrcanie moemy podzieli na swobodne i nieswobodne.
Skrcanie swobodne jest przypadkiem, gdy przekroje prta mog si paczy bez przeszkd
(przekroje odksztacaj si w kierunku osiowym). Zjawisko deplanacji nie jest tu ograniczone
np. zamocowaniem. W prtach obcionych jedynie momentem skrcajcym wystpuj tylko
naprenia styczne.
Przy skrcaniu nieswobodnym istniej przyczyny, nie pozwalajce na swobodn
deplanacj przekrojw prta. Na skutek ograniczonej deplanacji, pewne wzdune wkna
prta zostaj wyduone, za inne skrcone. Jest to powodem powstania odksztace (i
napre) wzdu osi prta (normalnych do przekroju). Warto zauway, e rozkad tych
napre w przekroju prta musi by taki, aby sia normalna bya w nim rwna zeru.

a)

M
M

b) M

Rys. 3 Skrcanie swobodne (a) i nieswobodne (b).

3
 Ze wzgldu na deplanacj i jej wpyw na obliczenia profili skrcanych, przekroje mona
podzieli na trzy grupy:
a) przekroje nie podlegajce paczeniu (skrcane swobodnie, niezalenie od
utwierdzenia), wrd ktrych znajduj si:
- przekroje koowo - symetryczne, w ktrych rodek skrcania pokrywa si ze
rodkiem masy,
- przekroje zoone z krzyujcych si pasw, rodek skrcania tych przekrojw
ley na ich przeciciu,
- przekroje cienkocienne zamknite o staej gruboci opisane na okrgu, jak profile
trjktne i inne wieloktne.
b) przekroje ulegajce deplanacji w niewielkim stopniu, dla ktrych zastosowanie
modelu skrcania swobodnego daje zadowalajce przyblienie,
c) przekroje atwo podlegajce deplanacji, dla ktrych konieczne jest uwzgldnienie
tego zjawiska.
Naley tu podkreli, e deplanacja przekroju ma wpyw jedynie na wartoci napre w
prcie przy skrcaniu nieswobodnym. Przy skrcaniu swobodnym to zjawisko nie jest w
ogle brane pod uwag.

2.3. Skrcanie swobodne profili o przekroju otwartym i zamknitym

Do obliczania kta skrcenia profili cienkociennych o przekroju otwartym jak i

zamknitym przy skrcaniu swobodnym mona wykorzysta wzr (1). Biegunowy moment
bezwadnoci przekroju, Jo, powinien jednak zosta zastpiony wskanikiem sztywnoci
przekroju na skrcanie, Js. Js, jest nazywany rwnie biegunowym momentem bezwadnoci
przekroju cienkociennego, chocia w oglnoci nie jest obliczany tak, jak moment
bezwadnoci.

a) b) c)
S3 h3 2

h3
3

2
S2

S4

3
h2

2
4
h2

1
1

S1 h1 h1

Rys. 4 Profile o przekroju zamknitym (a) oraz otwartym (b) i (c).

W przypadku profili o przekroju otwartym, warto Js oblicza si jako sum wskanikw,

Jsi, poszczeglnych odcinkw (czci skadowych) przekroju.

1 n
I S = hi i3 (4)
3 i =1

gdzie: hi i i - dugo i szeroko i - tego prostokta.

4
 Dodatkowy wspczynnik poprawkowy uwzgldnia ksztat przekroju cienkociennego.
Poniej przedstawiono jego warto dla kilku podstawowych profili.
Ktownik = 1,00
Walcowany dwuteownik = 1,20
Walcowany ceownik = 1,12
Spawany dwuteownik = 1,50

W przypadku profili o przekroju zamknitym wskanik sztywnoci przekroju na

skrcanie opisywany jest wzorem:

4 Ao2
IS = (5)
ds

gdzie: Ao - pole powierzchni ograniczone lini rodkow cianki, za cak z mianownika
mona, przy staej gruboci i odcinkw konturu, si, zapisa jako sum ilorazw i / si.

Naprenia styczne przy skrcaniu swobodnym prtw wyznacza si z nastpujcych

wzorw:
dla profili o przekrojach otwartych:

MS
S = (6)
IS

gdzie oznacza odlego od rodka konturu. Naprenia styczne osigaj najwiksze

wartoci na powierzchni swobodnej przekroju, dla = / 2 (rys. 5a).
dla profili o przekrojach zamknitych naprenia styczne przy skrcaniu swobodnym
okrela si na podstawie wzoru Bredta:

Ms
s = (7)
2 Ao

Warto zwrci uwag, e w przekrojach otwartych najwiksza warto napre

stycznych wystpuje przy najwikszej, za w przekrojach zamknitych przy najmniejszej
gruboci cianki.

a) b)

5
 Rys. 5. Rozkad napre stycznych skrcania swobodnego
2.4. Skrcanie nieswobodne profili otwartych i zamknitych

2.4.1. Wprowadzenie

Obliczanie napre w prtach przy skrcaniu nieswobodnym jest o wiele bardziej

zoone ni w przypadku skrcania swobodnego. Wymaga to bowiem wyznaczenia
nieznanych si wewntrznych w prcie (moment skrcania swobodnego i gitno-skrtnego)
oraz bimomentu, ktre s efektem nie tylko sposobu obcienia prta, ale rwnie jego
zamocowania oraz ksztatu i wymiarw przekroju poprzecznego.
W pierwszej kolejnoci naley jednak wyznaczy rodek skrcania przekroju prta oraz
dodatkowe charakterystyki przekroju.

2.4.2. Wyznaczanie rodka skrcania

rodek skrcania jest punktem (w przekroju poprzecznym), wok ktrego odbywa si

wzgldny obrt ssiednich przekrojw prta. Zakada si, e rodek skrcania pokrywa si ze
rodkiem cinania. Wyznaczenie rodka skrcania jest niezbdne dla okrelenia deplanacji
przekroju, ktrej miar jest powierzchnia wycinkowa (powierzchnia wycinkowa pokazuje
sposb paczenia przekroju przy skrcaniu). W przypadku przekrojw posiadajcych o
symetrii - rodek skrcania znajduje si zawsze na tej osi.
Powierzchni wycinkow dla dowolnego punktu przekroju otwartego oblicza si sumujc
przyrosty hds wzdu czci sc konturu przekroju, poczynajc od punktu pocztkowego, w
ktrym = 0 [1]:

= h ds (8)
Sc

gdzie h jest odlegoci odcinka ds konturu przekroju od rodka skrcania.

Powierzchnia wycinkowa moe by wyznaczona wzgldem dowolnego punktu, ale

wwczas nie odzwierciedla rzeczywistej deplanacji przekroju. Na rys. 6 przedstawiono
przykad powierzchni wycinkowej wzgldem punktu B dla przekroju ceowego.
b
z
yBh/2
t (yB+b)h/2

y S
B y
h y

t
yBh/2 (yB+b)h/2
yo
z
Rys.6 Sposb wyznaczania rodka skrcania.

Poniszy tok postpowania jest podobny dla obu rodzajw profili, cho tu przedstawiony
zostanie na przykadzie profilu otwartego (ceownik). Pooenie rodka skrcania wyznacza
si z rwna:

6
 IBy
y = yS yB = (9)
Iy
I Bz
Z = zS zB = (10)
Iz
gdzie:
y, z - gwne osie bezwadnoci,
Iy, Iz momenty bezwadnoci przekroju wzgldem osi y i z,
yB , zB - pooenie dowolnego punktu B wzgldem ukadu wsprzdnych.

Wycinkowo - liniowe momenty wzgldem osi y i z wynosz odpowiednio:

IBy = B zdA (11)

I Bz = B ydA (12)
gdzie: A - pole przekroju prta, B - powierzchnia wycinkowa wzgldem dowolnie

wybranego punktu B.
Powysze wzory wskazuj, e rodek skrcania, S przekroju (wsprzdne yS,zS)
wyznacza si na podstawie powierzchni wycinkowej B, wyznaczonej wzgldem dowolnie
wybranego punktu, B (o znanym pooeniu, yB,zB). W przypadku przekrojw zamknitych
naley si posugiwa tzw. uoglnion powierzchni wycinkow, . Peniejsze informacje
dotyczce wyznaczania rodka skrcania dla przekrojw otwartych i zamknitych s zawarte
w pracy [1].

2.4.3. Wyznaczanie charakterystyk geometrycznych przekroju

Istotnym problemem do rozwizania jest tu okrelenie powierzchni wycinkowych dla

danego przekroju. Przykadowe wykresy powierzchni wycinkowych dla profili stosowanych
w wiczeniu pokazane zostan w czci dotyczcej wykonania wiczenia.

Wycinkowy moment bezwadnoci obliczany jest ze wzoru:

I = 2 dA (13)
A

Wycinkowy moment statyczny dla dowolnego punktu przekroju oblicza si

uwzgldniajc jedynie cz przekroju Ac od pocztku konturu:

S c = dA (14)
Ac

2.4.4. Wyznaczanie si wewntrznych

7
 Przy skrcaniu nieswobodnym w przekroju prta cienkociennego pojawiaj si
naprenia styczne bdce wynikiem procesu swobodnego skrcania oraz deplanacji
przekroju. Std cakowity moment skrcajcy M dzieli si na moment skrcania swobodnego
MS i moment gitno-skrtny M .

M = M S + M (15)

Wartoci momentw Ms i M, wyznaczane s z rwna rniczkowych kta skrcenia

prta:

M S = G I s ' (16)

oraz
1
M = E I1 ''' (17)

gdzie I1 = I dla profilu otwartego i I1 = I dla profilu zamknitego. I oraz I to gwne

wycinkowe momenty bezwadnoci przekroju cienkociennego otwartego i zamknitego.

Zatem:
1
M = E I1 ' ' ' + G I s ' (18)

Przy skrcaniu nieswobodnym naley uwzgldni rwnie bimoment B, ktry wyraa si

wzorem:

1
B= E I1 ' ' (19)

W powyszych wzorach oznacza wspczynnik spaczenia przekroju ( = 1 dla

przekrojw otwartych oraz dla przekrojw zamknitych o staej gruboci cianki, opisanych
na okrgu):
IS
= 1 (20)
I S

dla przekroju zamknitego, gdzie Ip jest kierunkowym momentem bezwadnoci przekroju,

obliczanym ze wzoru:
I p = h ds (21)

gdzie h jest odlegoci od rodka skrcania do odcinka ds konturu przekroju.

Po zrniczkowaniu rwnanie (18) przybiera posta::

= E I1 IV ( x ) + G I s II ( x )
dM 1
(22)
dx

8
 Przy zaoeniu staoci momentu obciajcego prt wzdu jego dugoci rwnanie kta
skrcenia mona przeksztaci do postaci obowizujcej zarwno dla przekrojw otwartych
oraz zamknitych:
IV ( x ) k 2 II = 0 (23)

gdzie k - wspczynnik gitno - skrtny prta cienkociennego:

G I1
k= . (24)
E Is

Rozwizanie rwnania rniczkowego (18) prta skrcanego, z uwzgldnieniem

warunkw brzegowych, wynikajcych z jego zamocowania i obcienia, umoliwia
wyznaczenie si wewntrznych Ms, M oraz B w kadym przekroju prta.

2.4.5. Wyznaczanie napre

Znajc siy wewntrzne (B, MS, M ) i charakterystyki przekrojw moemy wyznaczy

naprenia panujce w przekroju prta.

Naprenia styczne St. Venanta (wywoane momentem Ms) oblicza si tak, jak przy
skrcaniu swobodnym, ze wzorw (6) i (7) odpowiednio dla przekrojw otwartych i
zamknitych.

a) Przekroje otwarte

- naprenia normalne wycinkowe (otrzymane w wyniku deplanacji):

M
= (25)
I

- naprenia styczne wycinkowe (powstae na skutek nierwnomiernego rozkadu

napre normalnych):

M Sc
= (26)
I

b) Przekroje zamknite

- naprenia normalne wycinkowe (otrzymane w wyniku deplanacji):

B
= (27)
I

- naprenia styczne wycinkowe (zmienne wzdu konturu, analogiczne do przekrojw

otwartych):

9
 M S
= (28)
I

Wyznaczenie tych napre stycznych jest bardzo zoone i jest szczegowo opisane w
pracy [1].
3. Opis wiczenia

3.1. Stanowisko badawcze

W wiczeniu dostpne s dwa rodzaje profili - profil zamknity i profil otwarty.

Stanowisko badawcze jest wykonane w ten sposb, aby pozwoli na obcienie tych
elementw momentem skrcajcym. Moment skrcajcy uzyskujemy przykadajc obcienie
P do ramienia a o maksymalnej dugoci 500 mm. Zarwno przykadan si jak i rami jej
dziaania mona zmienia.

Rys. 7 Stanowisko badawcze.

Przyoony moment skrcajcy, obciajcy badane elementy oblicza si, zatem wg

wzoru:
M sc = P a (29)

Pomiaru kta skrcenia dokonuje si porednio mierzc wielko przesunicia punktu

odniesienia od pooenia zerowego do pooenia po obcieniu.
Do wyznaczenia napre w wybranych przekrojach badanych elementw zastosowano
tensometry, pozwalajce uzyska wartoci odksztace w danych kierunkach. Skadowe
napre dla paskiego stanu naprenia wyznacza si wykorzystujc uoglnione prawo
Hookea.

3.2. Model obliczeniowy

Model prta z wyszczeglnieniem warunkw brzegowych przedstawia rys.8.

10
 (0)=0
(0)=0 (0)=0
B(0)0 Msc B (l) =0

Rys. 8 Warunki brzegowe do wyznaczenia si wewntrznych

Ze wzgldu na to, e moment skrcajcy, obciajcy prt w stanowisku badawczym jest

stay wzdu jego dugoci mona posuy si rwnaniem (23). Uwzgldniajc warunki
brzegowe, podane na rys. 8, rozwizanie tego rwnania przedstawia si nastpujco:

BO
= (1 cosh kx ) + M SC (kx sinh kx ) (30)
GI 2 kGI 2

BO
'= ( sinh kx ) + M SC (1 cosh kx ) (31)
GI 2 kGI 2

BO
''= ( cosh kx ) + M SC k ( sinh kx ) (32)
GI 2 kGI 2

BO M SC
''' = k ( cosh kx ) + k ( sinh kx ) (33)
GI 2 kGI 2

Korzystajc z faktu, e pochodna kta (l) = 0, z rwnania (32) mona okreli jedyn

niewiadom wielko w powyszych rwnaniach - bimoment Bo w miejscu zamocowania

prta:
M
BO = SC tgh kl (34)
k

Znajc rozwizanie kta skrcenia prta, siy wewntrzne B, MS i M oraz ich przebiegi w

funkcji dugoci prta mona wyznaczy ze wzorw (16),(17),(19). S one przedstawione na

rys. 9.

B (x) x

M(x) x

MS(x)

Rys. 9. Zmiana siy wewntrzne B, MS i M wzdu dugoci prta

11
3.3. Charakterystyki geometryczne przekrojw wystpujcych w wiczeniu

Charakterystyki geometryczne przekrojw wyznaczono na podstawie wykresw

powierzchni wycinkowej, przedstawionych na rys. 10 i 12 dla przekroju otwartego i
zamknitego.

(-)
-

y h/2 4 3 2
h/2(b-

y)
(+)
(-)

1
B
S y

5
y
z
Rys. 10 Powierzchnia wycinkowa dla przekroju otwartego

Biegunowy moment bezwadnoci obliczany ze wzoru (4) dla przekroju otwartego

przedstawia si nastpujco:

(2b + h + 2a ) 3
1,12
IS = (36)
3

Gwny wycinkowy moment bezwadnoci oblicza si ze wzoru (13):

2 h3
y + y + 3 h 2
(b y) 2
3
2 h
h + a 2 (b + y ) a (b + y ) (b + y )
1 3 3 3 3 2 (37)
I =
[
+ h (b ) a h (b ) + a (b + ) ]
2

y y y
2

Wycinkowy moment statyczny wyznacza si w charakterystycznych punktach przekroju,

korzystajc ze wzoru (14):

S (1) = 0 (38)

S (2 ) = S (1) +
1
2
[
a h h (b y ) + a (b + y ) ] (39)

S (3) = S (2 ) + (b y )
h 2
(40)
4

S (4 ) = S (3) y
2 h
(41)
4

h2
S (5) = S (4) y (42)
8

12
 Na tej podstawie mona sporzdzi rozkad S

dla przekroju badanej belki.

Przedstawiono go poniej, na rys.11.

4 2
3

Rys.11. Rozkad S

Wykres powierzchni wycinkowej (uoglnionej) dla przekroju zamknitego pokazany jest

na rys. 12. Na jego podstawie wyznaczono nastpujce charakterystyki przekroju:

(+)

(-)

(-)

(+)

Rys. 12 - Wykres uoglnionej powierzchni wycinkowej

dla przekroju zamknitego.

Odpowiednie wielkoci dla przekroju zamknitego przedstawiaj si nastpujco:

Powierzchnia ograniczona rednim konturem przekroju:

AO = b h (43)

13
 Biegunowy moment bezwadnoci obliczany ze wzoru (5):

4 A o2 4(b h) 2
IS = = (44)
ds 2(b + h))

Gwny wycinkowy moment bezwadnoci przekroju:

I = 2 O (h + b )
2
(45)
gdzie:

bh h b
O = (46)
4 h+b

Kierunkowy moment bezwadnoci przekroju:

hb
Ip = (h + b ) (47)
2

Wycinkowy moment statyczny dla przekroju zamknitego badanego w wiczeniu wynosi

w wybranych punktach odpowiednio:

S (1) = 0 ,

S (2 ) = S (1) + O
h
(48)
4

S (3) = S (2 ) + O
b
(49)
4

S (4 ) = S (3) O
b
(50)
4

S (5) = S (4 ) O
h
(51)
4

Rozkad wycinkowego momentu statycznego przedstawia rys. 13. Warto podkreli, e

rozkady powierzchni wycinkowej, przedstawione na rys. 10 i 12, odzwierciedlaj rozkady
napre normalnych w przekrojach badanych prtw (patrz wzory 25 i 27).
Podobnie, wykresy wycinkowego momentu statycznego, przedstawione na rys. 11 i 13
odzwierciedlaj rozkady wartoci napre stycznych skrcania gitno-skrtnego (patrz
wzory 26 i 28).

14
 5 1

3
4 2

Rys.11. Rozkad wycinkowego momentu statycznego

3.4. Wykonanie wiczenia

W celu wykonania wiczenia naley:

1. Dokona pomiarw wielkoci geometrycznych przekrojw badanych prtw,

2. Wyznaczy charakterystyki przekroju, niezbdne do obliczenia kta skrcenia
prta
3. Wyznaczy graficzn zaleno teoretycznego kta skrcenia od wartoci
momentu skrcajcego
4. Dokona pomiarw kta skrcenia dla kilku wartoci momentu skrcajcego
(zmiana obcienia i ramienia siy) i otrzymane wyniki nanie na wykres
teoretyczny.
5. Dokona pomiaru napre w wybranych przekrojach badanego prta i oceni
warto napre normalnych.
6. Dokona porwnania wartoci otrzymanych teoretycznie i dowiadczalnie oraz
wycign wnioski.

4. Literatura

1. S. Oziemski, W. Sobczykiewicz - "Konstrukcje none maszyn roboczych cikich" -

WPW Warszawa 1990
2. Z. Dylg, A. Jakubowicz, Z. Oro - "Wytrzymao materiaw" - WNT Warszawa 1996

15