6.

KULTURA STAROYTNEJ GRECJI NOTATKA

_________________________________________________________________________
1. Religia grecka
a) cechy religii greckiej:
politeizm wierzono w wielu bogw
antropomorfizm bogw wyobraano sobie w postaci ludzkiej i nadawano im ludzkie cechy.
hierarchizacja panteonu wrd bogw istniaa hierarchia: najwaniejsi bogowie mieszkali na
Olimpie (bogowie olimpijscy), mniej wane byy boginki: rzek (nimfy), drzew (driady), morza
(nereidy), k (lajmoniady), gr (oready). Nastpni w kolejnoci byli herosi potomkowie bogw i
ludzi, ktrzy posiadali nadzwyczajne umiejtnoci (np. Herkules)
brak warstwy kapanw obrzdy skadali urzdnicy,
kade miasto miao swoje bstwo opiekuocze,
olbrzymie znaczenie wyroczni najwaniejsze byy: wyrocznia Apollina w Delfach.
b) Panteon najwaniejszych bogw :
Zeus krl bogw, stranik porzdku i sprawiedliwoci, pan byskawicy,
Hera bogini ogniska domowego i maeostwa,
Apollo bg wszystkich sztuk,
Artemida bogini oww, opiekunka myliwych,
Atena bogini mdroci i sprawiedliwej wojny,
Ares bg zej wojny,
Hefajstos bg kowali, opiekun rzemielnikw,
Posejdon bg mrz,
Hades bg krlestwa zmarych, brat Zeusa,
Hermes bg pasterzy, kupcw, zodziei, opiekun podrnych, boski posaniec,
Demeter bogini urodzaju, opiekunka rolnictwa,
Helios bg tarczy sonecznej,
Dionizos bg wina.
c) formy kultu:
skadano ofiary w postaci zwierzt, plackw, oliwy, kwiatw,
libacja wylewano wino z wod lub mleko z miodem,
palono kadzido (pachnida),
organizowano procesje ku czci bogw,
igrzyska sportowe np. olimpiady igrzyska ku czci boga Zeusa w Olimpii; pierwsze w 776 r. p.n.e.
teatr by form kultu ku czci boga Dionizjosa,
budowano witynie, w ktrych umieszczano posgi.

2. Literatura grecka
a) alfabet grecki Grecy wykorzystali alfabet fenicki dodajc do niego 5 samogosek. W ten sposb
powsta alfabet ktry sta si podstaw pisma w Europie Wschodniej.
b) gatunki literackie:
epos najstarszy gatunek literatury europejskiej; utwr epicki w ktrym obok siebie
funkcjonoway wiat bogw i ludzi; przedstawia losy bohaterw na tle wydarzeo przeomowych
dla danej spoecznoci. By spisany heksametrem. Przykady:
Homer Iliada, Odyseja
Hezjod Teogonia, Prace i dni (epos dydaktyczny o uprawie roli)
Arktinos z Miletu Zburzenie Ilionu
Stasimos z Cypru Opowieci cypryjskie
liryka utwory pocztkowo recytowane przy muzyce; pniej nazwane poezj. Zaliczamy do niej:
o hymny - uroczysta i podniosa pieo pochwalna na czed bstwa, postaci, kraju, idei
o treny pieo lamentacyjna powiecona zmarej osobie; Pindar, Symonides z Keos
 o poezj tyrtejsk poezja patriotyczna, nawoujca do walki w obronie ojczyzny Tyrtajos ze
Sparty
o poezj miosn Safona z Lesbos, Alkajos z Lesbos
o anakreontyki poezja biesiadna, wesoa i rubaszna; opiewa radod ycia; Anakreont z Teos
o epigramaty krtkie utwory w formie aforyzmu, najczciej dwuwierszowe Symonides z Keos,
o elegie - utwr liryczny o treci powanej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego
rozpamitywania o charakterze politycznym lub miosnym; Teognis z Megary
o poezja polityczna Alkajos z Lesbos
historiografia literatura powicona historii wojen lub krlw. Zaczto j tworzyd by upamitnid
czyny czasw wspczesnych, ktre warte byy zapamitania (np. wojny grecko perskie)
Hekatajos z Miletu by logografem; spisywa genealogi rodw oraz informacje geograficzne i
etnograficzne Genealogia, Obejcie wiata,
Herodot Dzieje (Opisa wojny grecko perskie) ,
Tukidydes Wojna peloponeska,
Ksenofont Historia grecka (kontynuacja dziea Tukidydesa)

3. Teatr grecki
a) wyksztaci si z misteriw powiconych bogowi Dionizosowi, by wic form kultu.
Przedstawienia odbyway si raz w roku. W przedstawieniach bra udzia chr oraz 3 aktorw
mczyzn. Pierwszego aktora wprowadzi Tespis, drugiego aktora wprowadzi Ajschylos, a trzeciego
Sofokles. Bardzo due znaczenie mia chr, ktry komentowa wydarzenia i by narratorem. Chr
prowadzi koryfeusz - wygasza on najtrudniejsze kwestie oraz wyznacza chrzystom tempo i
wysokod dwiku. Kadorazowe wystawienie dramatu wizao si z duym kosztem dlatego te
kade przedstawienie potrzebowao sponsora, ktrego wyznacza archont.
b) typy dramatu:
tragedia utwr podniosy, ktry czerpa tematyk z mitw; porusza wane kwestie ludzkiego
zachowania, odkrywa prawdy moralne,
komedia utwr, ktry pokazywa wiat na opak, dotyczy biecych wydarzeo, ktre
wymiewa.
c) agony zawody dramatyczne organizowane w Atenach, podczas Wielkich Dionizjw. Urzdnik
wybiera trzech autorw, z ktrych kady wystawia trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. 10
osb wylosowanych spord publicznoci stawao si jury.
d) najsawniejsi twrcy:
Ajschylos Oresteja (tragedia)
Sofokles Antygona, Krl Edyp (tragedie)
Eurypides Medea, Elektra (tragedie)
Arystofanes Ptaki, Chmury, aby (komedie)

4. Filozofia grecka zamiowanie do mdroci.

a) filozofw interesowaa budowa wiata i zasady nim rzdzce; tworzyli prawa matematyczne,
fizyczne i astronomiczne
b) jooscy filozofowie przyrody interesowali si budow wiata i prawami przyrody:
Tales z Miletu wiat powsta z wody, twierdzenie Talesa, zapocztkowa logik
Anaksymenes pocztkiem wszystkiego jest powietrze
Heraklit z Efezu pocztkiem wszystkiego jest ogieo, ktry zamienia si w inne pierwiastki;
uwaa, e nie mona dwa razy wejd do tej samej rzeki , wszystko pynie
Demokryt z Abdery wiat zbudowany jest z atomw; istniej dwa rodzaje wiedzy, ktrych
rdem jest rozum i zmysy; czowiek dziki dobru moe osignd szczcie
Pitagoras twierdzenie Pitagorasa,
Wielcy filozofowie greccy
 Sokrates istnieje obiektywna prawda, powszechne prawa moralne; czowiek powinien dyd do
cnoty, dyd do doskonaoci, by osignd szczcie. Twrca humanizmu. Wiem, e nic nie wiem
Platon uczeo Sokratesa; wiat realny jest odbiciem wiata idei, istniej absolutne zasady
moralne, a dusza czowieka dy do osignicia najwyszego dobra, stworzy teori idealnego
paostwa, ktrym rzdzili by ludzie rozumni (filozofowie), a ktrego celem byoby szczcie ogu , a
nie jednostki. Uczy w Gaju Akademosa, std Akademia Platooska. Napisa Paostwo.
Arystoteles nauczyciel Aleksandra Wielkiego; rozum jest celem i przyczyn dziaalnoci
czowieka, usystematyzowa dziedziny filozofii, ktr podzieli na praktyczn (etyka, polityka,
retoryka, ekonomika, poetyka) i teoretyczn (fizyka, matematyka, metafizyka). Stworzy podstawy
logiki (nauka o zasadach mylenia) i metafizyki (nauka o bycie). Uczy w Lykajonie std liceum.

5. Architektura grecka,
a) cechy
materiaem kamieo, ktry malowano ywymi kolorami ty, czerwony, niebieski
budowle monumentalne
budowle gwnie o charakterze publicznym np. witynie, budynki uytecznoci publicznej
budowle na planie prostokta otoczone podwjn bd potrjn kolumnad,
dach wspiera si bezporednio na kolumnach, otoczony by rzebionym fryzem
szczyt frontu budynku w ksztacie trjkta tympanon zdobiony reliefem
kolumny w trzech porzdkach architektonicznych:
doryckim brak bazy, kapitel bez ozdb
jooskim kapitel w ksztacie baranich rogw
korynckim kapitel zdobiony lidmi akantu
kariatydy kolumny w ksztacie kobiet

6. Sztuka grecka
a) malarstwo - zachowao si jedynie malarstwo na ceramice
tematyka sceny mitologiczne, sceny z ycia codziennego, roliny i zwierzta
typy:
o czarnofigorowe czarne postacie na czerwonym tle
o czerwonofigorowe czerwone postacie na czarnym tle

b) rzeba
materia drewno, kamieo, odlewy z brzu; do naszych czasw zachoway si kopie rzymskie
tematyka posgi bstw, sceny mitologiczne, bohaterowie, atleci.
sposb przedstawiania postaci - w VI w. p.n.e. byy to posgi statyczne, monumentalne. W V w.
p.n.e. zaczto przedstawiad postacie zgodnie z kanonem pikna przedstawiano pikno ludzkiego
ciaa o idealnych proporcjach wyliczonych matematycznie oraz zaczto przedstawiad postacie w
ruchu.
najsawniejsi rzebiarze:
o Fidiasz monumentalne posgi z drewna, koci soniowej, zota i innych metali oraz szka,
emalii. Wykona fryz wok Partenonu na Akropolu, posg Ateny Partenos, Zeusa
Olimpijskiego.
o Myron przedstawi czowieka w ruchu. Dzieo: Dyskobol.
o Poliklet stworzy kanon idealnej proporcji ludzkiego ciaa. Dzieo: Doryforos (chopiec z
wczni).
o Skopas twrca fryzu Mauzoleum w Halikarnasie, 1 z 7 cudw wiata.
o Lizyp stworzy nowy kanon pikna, nadworny portrecista Aleksandra Wielkiego, Herakles
Farnese.