Professional Documents
Culture Documents
Okadka
Karta tytuowa
Karta redakcyjna
Aperitif
WSTP
PRZEDMOWA
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIV
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVIII
XXXIX
XL
XLI
XLII
XLIII
XLIV
XLV
XLVI
XLVII
XLVIII
XLIX
L
Tytu oryginalny
Le camp des saints
Okadka
Radosaw Krawczyk
Zdjcia wykorzystane na okadce:
fotolia.com Warren Goldswain
ukasz Jarowski/EAST NEWS
Redaktor prowadzcy
Bartomiej Zborski
Korekta
Katarzyna Szol
Skad i amanie
TEKST Projekt, d
Copyright Editions Robert Laffont, Paris 1973. All rights reserved.
Copyright for the Polish translation by M arian M iszalski
& Wydawnictwo Dbogra.
Copyright for this edition by Fronda PL, Sp. z o.o.
ISBN 978-83-64095-42-9
Wydawca
Fronda PL, Sp. z o.o.
ul. opuszaska 32
02-220 Warszawa
tel. 22 836 54 44, 877 37 35
faks 22 877 37 34
e-mail: fronda@fronda.pl
www.wydawnictwofronda.pl
www.facebook.com/FrondaWydawnictwo
A gdy dobiegnie koca tysic lat, z wizienia swego szatan zostanie zwolniony. I
wyjdzie, by omami narody z czterech naronikw ziemi, Goga i Magoga, by ich
zgromadzi na bj, a liczba ich jak ziaren piasku morskiego. Wyszli oni na powierzchni
ziemi i otoczyli obz witych i miasto umiowane
Apokalipsa w. Jana 20,79*
Moemy szuka razem nowego stylu ycia, ktry uczyni moliwym zapewnienie
rodkw do ycia omiu miliardom istot ludzkich, jakie zamieszkiwa bd nasz planet
w roku 2000. Jeli nie, adna ilo bomb atomowych nie powstrzyma wielkiego napywu
tych miliardw ludzi, ktrzy pewnego dnia wyrusz z biednych regionw
rdziemnomorskich i wtargn na wzgldnie otwarte przestrzenie pkuli pnocnej,
poszukujc rodkw na przeycie.
Prezydent Huari Bumedien, marzec 1974 roku
Teraz pytanie brzmi: w jaki sposb zamierzamy uoy pokojowe stosunki z wan
grup, ktra odtd stanowi cz pastwa francuskiego, ktra ma prawo by tym, czym
jest, bo jest to sytuacja faktyczna, ktr zaakceptowalimy i ktrej chcielimy? Jakie
zamierzamy wymyli sposoby wewntrznego wspycia we Francji, ktre uczyniyby
moliwym takie wspycie w mioci i poszanowaniu wolnoci kadego? Jest to zadanie
pokole, ktre nadchodz.
Kardyna Jean-Marie Lustiger, kwiecie 1984 roku
WSTP
Obz witych opublikowany po raz pierwszy w 1973 roku jest powieci, ktra
uprzedza zdarzenia prawdopodobne ju dzi i zagroenie, ktrego moliwo nie wydaje
si ju nikomu nieprawdopodobna: opisuje pokojowy najazd nieprzebranych rzesz
mieszkacw Trzeciego wiata na Francj, a potem na cay Zachd. Na wszystkich
paszczyznach powszechnej wiadomoci, dziaalnoci rzdw, rwnowagi
midzycywilizacyjnej, a zwaszcza indywidualnego sumienia rodzi si spnione pytanie:
co robi? Co robi skoro nikt nie jest gotw wyrzec si swej ludzkiej godnoci za cen
przyzwolenia na rasizm? Co robi skoro jednoczenie kady czowiek i kady nard ma
wite prawo do zachowania odrbnoci i tosamoci w imi swojej przyszoci i
przeszoci?
Nasz wiat uksztatowa si pord nadzwyczajnej rnorodnoci ras i kultur, ktre
mogy si rozwija czsto osigajc najwysz i specyficzn doskonao tylko
wskutek koniecznej, faktycznej segregacji. Wynikajce z niej konflikty a zawsze miay
one miejsce w historii nie s konfliktami rasistowskimi ani nawet rasowymi. S po
prostu elementem skadowym odwiecznego ruchu cierajcych si ze sob si, a w tym
starciu wykuwa si historia wiata. Sabsze siy trac impet, zanikaj i potem znikaj,
silniejsi rosn w si, zwyciaj.
Zachodni ekspansjonizm na przykad od czasu wypraw krzyowych i wielkich odkry
geograficznych a po epopej kolonialn i ostatnie bitwy jej ariergardy kierowa si
bardzo rnymi pobudkami: moralnymi, politycznymi, gospodarczymi, ale nie byo pord
nich rasizmu i nie odgrywa on w tej ekspansji adnej roli, z wyjtkiem, by moe,
prywatnych motywacji pewnych nikczemnikw. To, e Zachd najczciej zaspokaja
swoje potrzeby kosztem innych ras a przecie wskutek tych kontaktw wiele z nich
uratowao si od zagraajcego im miertelnego zgnunienia byo jedynie
konsekwencj naszej dzy podbojw, nie za ich ideologicznym motywem czy
usprawiedliwieniem. Dzi, gdy stosunek si jest diametralnie odmienny i gdy stary Zachd
znalaz si na tej ziemi w tragicznej mniejszoci, gdy wycofuje si za coraz sabsze mury
obronne, przegrywajc ju bitwy na wasnym terenie, i gdy zaczyna sysze, zdumiony,
guchy szum potnej fali napywowej, zagraajcej jego zalaniem trzeba przypomnie
napis umieszczany na tarczach dawnych zegarw sonecznych: Jest ju pniej, ni
mylisz Te sowa przywoa w zwizku z Obozem witych Thierry Maulnier. Pozwol
sobie rwnie zacytowa profesora Jeffreya Harta z Uniwersytetu w Princeton, znanego
amerykaskiego krytyka i publicyst: Raspail nie zajmuje si problemem rasy, zajmuje si
problemem cywilizacji.
Obz witych jest powieci symboliczn, niejako proroctwem pisanym w rytmie
inspiracji, ktr nazwabym natchnieniem: bo jeli ktrakolwiek z moich ksiek mi si
objawia, to wanie ta. W innym przypadku, skd, u licha, miabym odwag, eby j
napisa? Po osiemnastu miesicach katorniczej pracy nad t ksik byem kompletnie
wyczerpany; przygldam si swojej fotografii na obwolucie pierwszego wydania z 1973
roku: twarz wymizerowana, jakby o dziesi lat starsza, spojrzenie czowieka udrczonego
przez swoje wizje Jednak w Obozie witych moj prawdziw natur odzwierciedla
humor, zdrowy szyderczy miech, tragizm podszyty komizmem, wesoo, ktra jest
lekarstwem na t apokalips. Zawsze twierdziem, e wbrew tematyce Obz witych
nie jest ksik ponur i jestem wdziczny tym, ktrzy jak Jean Dutourd, potrafili to
dostrzec: Jeli nasz Zachd sta si klaunem, jego kocowa tragedia byaby tylko
bazestwem napisa. Dlatego ta straszna ksika jest w istocie tak komiczna
Wracajc do tematu Obozu witych: ma on charakter symboliczny, ale nie utopijny, ju
nie utopijny. Jeli jest tam jakie proroctwo, to obserwujemy dzi pierwsze znaki jego
spenienia. Po prostu w Obozie witych akcja potraktowana zostaa tak, jak w antycznym
dramacie: jest tu jedno czasu, miejsca i akcji, wszystko rozgrywa si w cigu trzech dni
na poudniowym wybrzeu Francji, gdzie przypiecztowany zostaje los wiata biaych.
Chocia w wiecie rzeczywistym proces ten jest ju mocno zaawansowany i od 1973 roku
przebiega dokadnie wedug opisanych w ksice mechanizmw (boat people,
radykalizacja spoecznoci muzumaskiej we Francji, nasilajca si presja psychologiczna
najrozmaitszych obrocw praw czowieka, pogbiajcy si kryzys doktrynalny na tle
odmiennego goszenia Ewangelii przez odpowiedzialnych za to duchownych, faszywa
anielsko sumie, odmowa spojrzenia prawdzie w oczy etc.) rozwizanie nie nastpi,
rzecz jasna, w cigu trzech dni, ale dokona si, to niemal pewne, po licznych konwulsjach,
w pierwszych dekadach trzeciego tysiclecia, za ycia zaledwie dwch czy trzech pokole.
Gdy wiemy, co w naszej starej Europie znaczy dzi pokolenie, pokolenie atrapa, podobne
do atrapy rodziny i atrapy narodu, to a si serce ciska. Wystarczy przywoa te
przeraajce prognozy demograficzne na najblisze trzydzieci lat, a te, ktre przytaczam
poniej, nale jeszcze do najbardziej optymistycznych. Ot za trzydzieci lat pord
siedmiu miliardw istot ludzkich bdzie y niespena siedemset milionw biaych, z
ktrych tylko trzecia cz, przewanie w mocno podeszym wieku, bdzie zamieszkiwa
nasz ma Europ usiujc stawi czoo awangardzie Trzeciego wiata: prawie czterystu
milionom Arabw i muzumanw, z ktrych poowa nie bdzie miaa dwudziestu lat,
czekajcym po drugiej stronie Morza rdziemnego! Czy mona cho przez chwil sobie
wyobraa i w imi jakiej to strusiej lepoty e stan takiej nierwnowagi bdzie trwa
w nieskoczono?
To stosowny moment, by wyjani, dlaczego w Obozie witych poudnie Francji
najedaj masy ludzkie znad dalekiego Gangesu, a nie znad Morza rdziemnego. Jest
kilka powodw. Jeden wynika z pewnej mojej ostronoci, a zwaszcza z mojej odmowy
uczestniczenia w faszywej debacie o rasizmie i antyrasizmie we Francji, obecnej na co
dzie w mediach, jak rwnie z mojej niechci do podkrelania za cen zaogniania
sytuacji ju teraz widocznych napi rasowych, pomijanych w tej debacie. To jasne, e
mamy ju u siebie t siln awangard, wyranie manifestujc ch pozostania u nas i
odmawiajc asymilacji, a za dwadziecia lat w onie narodu francuskiego bdzie ponad
trzydzieci procent tej napywowej, silnie motywowanej ludnoci. To pewien sygna, ale
tylko sygna. Mona na tym poprzesta. Mona nawet toczy na ten temat jakie drobne
spory, udajc niewiedz lub rzeczywicie nie wiedzc, e prawdziwe niebezpieczestwo
jeszcze si nie pojawio, e jest gdzie indziej, e dopiero nadejdzie i e ze wzgldu na
rozmiar bdzie ju miao inn natur. Jestem bowiem przekonany, e w skali wiatowej
wszystko rozegra si jak na stole bilardowym, na ktrym zderzajce si kule wprawiaj si
w ruch jedna za drug, poczwszy od pierwszego impulsu, ktry moe pojawi si tu lub
tam, w tych wielkich rezerwuarach ndzy, jak choby nad brzegami Gangesu.
Prawdopodobnie nie bdzie to przebiega dokadnie tak, jak to opisaem, bo Obz
witych jest tylko przypowieci, ale ostatecznie rezultat nie bdzie cakiem odmienny, co
najwyej przybierze formy bardziej przewleke i atwiej akceptowalne. Cesarstwo
Rzymskie umierao podobnie, wanie powoli, ale tym razem tlcy si ogie moe
wznieci gwatown poog. Powiadaj, e historia si nie powtarza. To niedorzeczno.
Historia naszej planety to cykl nastpujcych po sobie spustosze, ktre pozostawiaj po
sobie tylko ruiny. Te z kolei zaludniaj nastpne pokolenia, niektrym udaje si je nawet
odbudowa i oywi.
Zachd bowiem jest pusty, nawet jeli w peni jeszcze tego sobie nie uwiadamia. Ta
niebywale pomysowa cywilizacja, z pewnoci jedyna, ktra zdolna byaby podejmowa
niemal nieprzezwycialne wyzwania trzeciego tysiclecia nie ma ju duszy. A tymczasem
czy to w skali narodw, ras lub kultur, czy te w skali jednostki to dusza wygrywa
zawsze decydujce bitwy. Ona i tylko ona jest tarcz ze zota i spiu, ktra chroni mocne
narody. Nie widz ju w nas duszy. Przygldajc si mojej ojczynie, Francji, jakby
przebudzony ze zego snu, mam czsto wraenie, e rodowici Francuzi to dzi wymierajcy
gatunek, ktry w niczym nie przypomina i w aden sposb nie zapowiada obecnego
gatunku, ktry pod koniec wieku wskutek nie wiadomo jakiej tajemnicy genetycznej
przybra sobie jego imi. Tym ostatnim wystarczy samo istnienie. Machinalnie
zabezpieczaj sobie przetrwanie, jak najmniejszym wysikiem. Pod szyldem wewntrznej
solidarnoci i iluzji poczucia bezpieczestwa nie s ju solidarni w niczym ani nawet
wiadomi niczego, co stanowi t podstawow, wspln istot kadego narodu. Na
paszczynie praktycznej i materialnej, jedynej, ktra moe jeszcze zapali pomyk
zainteresowania w ich gnunym spojrzeniu, tworz drobnomieszczaski nard, ktry
opaca, i w dobie kryzysu nadal opaca w imi dziedziczonego bogactwa, coraz mniej
zasuenie milionow sub: imigrantw! Ach, bd ba si coraz bardziej! Ta suba
ma nieprzeliczone rodziny, za tymi i tamtymi morzami, a one tworz jedn wielk godn
rodzin, ktra przepenia ca ziemi. To globalny Spartakus Aby przywoa jeden tylko
ze stu przykadw: Nigeria ma prawie siedemdziesit milionw mieszkacw, ktrych kraj
ten nie jest w stanie wyywi, chocia na zakup ywnoci przeznacza ponad poow swych
dochodw ze sprzeday ropy naftowej. Na pocztku trzeciego tysiclecia bdzie sto
milionw Nigeryjczykw, a zoa naftowe si wyczerpi.
Jednak guchy i lepy drobnomieszczanin jest tylko baznem, nawet jeli o tym nie wie.
yjc jeszcze jakim cudem w swym dostatku, pord swych zielonych k Zachodu,
krzyczy, spogldajc z zawici na ssiada: Niech pac bogaci!. W kocu przecie
dociera do niego, e ten bogaty to on sam, a ten krzyk sprawiedliwoci, ten krzyk
wszystkich zbuntowanych, wywrzaskiwany tysicami gosw, skierowany jest przeciw
niemu i tylko przeciw niemu, bo wkrtce ju i on bdzie samotny. To cay temat Obozu
witych.
Zatem co robi?
Jestem pisarzem. Nie proponuj ani nie broni tu adnej teorii, systemu czy ideologii.
Wydaje mi si tylko, e jedyna alternatywa, ktra staje przed nami, jest taka: musimy albo
nauczy si tej zrezygnowanej odwagi bycia biednym, albo znw odnale w sobie t
nieugit odwag bycia bogatym. W obydwu przypadkach miosierdzie zwane
chrzecijaskim okae si bezsilne. Nadchodz okrutne czasy.
J.R. 1985
I
Starego profesora nasza pospolita myl. Zbyt wiele si naczyta, zbyt wiele przemyla,
zbyt wiele take napisa, by si omieli, nawet wobec samego siebie i w okolicznociach
tak doskonale nienormalnych, wypowiedzie cokolwiek innego ni bana na miar
wypracowania ucznia trzeciej klasy. Pogoda bya pikna. Byo ciepo, ale nie zanadto, bo
wiey wiosenny wietrzyk przewiewa agodnie i bezszelestnie kryty taras domu, jednego z
ostatnich, wysoko na wzgrzu, przytulonego do zbocza skay jak posterunek straniczy tej
starej, spatynowanej wioski, grujcej nad ca okolic, skd rozciga si widok na
lecy w dole kurort turystyczny, na jego luksusow alej tu nad wod, gdzie mona byo
domyla si szpaleru zielonych palm i biaych rezydencji, i dalej na samo morze
agodne i bkitne, to morze bogatych, teraz nagle odarte ze swej powszedniej politury:
chromowanych jachtw, muskularnych narciarzy wodnych, opalonych na zoto dziewczt,
opasych brzuchw zalegajcych pokady duych, statecznych aglowcw; i oto na to
morze, wreszcie opustoszae, wpyna ta nieprawdopodobna, zardzewiaa flota z innego
wiata, i osiada na oddalonej pidziesit metrw od brzegu mielinie, ktr stary
profesor obserwowa ju od rana. Paskudny odr, jak z latryny, ktry na podobiestwo
grzmotu zapowiadajcego burz poprzedzi pojawienie si tej floty, teraz znikn.
Odsuwajc wzrok od lunety na trjnogu, w ktrej soczewce ta niewiarygodna inwazja
mrowia si w takim przyblieniu, e, zdawao si, wkraczaa ju na zbocza wzgrza i
podchodzia pod sam dom, stary czowiek potar zmczon powiek, a potem w naturalnym
odruchu zerkn na drzwi. Byy to solidne, dbowe drzwi, zamocowane na prawdziwie
fortecznych zawiasach. Na pociemniaym ze staroci drewnie wyryto rodowe nazwisko i
rok ukoczenia budowy domu przez jednego z przodkw profesora: 1673. Drzwi
oddzielay taras od gwnego pomieszczenia tego domu, ktre penio funkcj zarazem
salonu, biblioteki i biura. Byy jedynymi drzwiami w tym domu, gdy z tarasu niewielkie,
piciostopniowe schodki prowadziy wprost na wsk uliczk. Zgodnie ze zwyczajem
panujcym w maych miasteczkach i wioskach, byy zawsze otwarte: kady, komu
przyszaby na to ochota, mg wej, by porozmawia z gospodarzem. Tak wic tego
wieczora te byy otwarte. Stary czowiek dopiero teraz to sobie uwiadomi. Trzeba by
sobie zada pytanie mrukn do siebie, a na ustach bka mu si smtny umiech czy w
tych okolicznociach drzwi powinny by otwarte, czy jednak zamknite?.
Potem wrci do przerwanej obserwacji, z okiem przy lunecie, korzystajc z tego, e
soce jeszcze nie cakiem zaszo i ostatni raz przed zapadniciem nocy owietlio
nieprawdopodobne widowisko. Ilu ich tam byo, na tych wszystkich wrakach osiadych na
przybrzenych mieliznach? Jeli wierzy przeraajcym liczbom podawanym od rana w
kolejnych wiadomociach radiowych, to toczyli si tam ciasno warstwami, jedni na
drugich, w adowniach i na pokadach, obsiadszy wszystkie pomosty, uczepieni nawet
kominw, ywi depczcy po zmarych, niczym prce naprzd kolumny mrwek, ktrych
widoczna cz jest mrowieniem si ycia, a ta dolna rodzajem mrwczego szlaku,
znaczonego milionami trupw.
Stary profesor nazywa si Calgus nastawi teraz lunet na jeden ze statkw,
najlepiej owietlonych zachodzcym socem, potem starannie wyregulowa ostro, jak
badacz przy mikroskopie, ktry odkrywa w kulturze bakterii koloni mikrobw, ktrej
istnienie przeczuwa. Statek by parowcem, ktrego pi archaicznych kominw
wiadczyo o bardzo zaawansowanym wieku. Cztery kominy byy powanie zniszczone
przez upyw czasu, rdz, brak konserwacji, zdarzenia losowe sowem: przez ndz.
Osiady na mielinie tu przy brzegu statek przechyli si o jakie dziesi stopni. Gdy
zapad zmrok, zarwno na tym parowcu, jak i na pozostaych statkach tej upiornej flotylli
nie sposb byo dostrzec ani jednego wiateka, nawet najdrobniejszego bysku wiata.
Ognie, koty, generatory wszystko momentalnie zgaso podczas tego dobrowolnego
ugrznicia na pycinie, waciwie wpzatonicia: albo z braku paliwa, by moe tak
odmierzonego, cakiem susznie zreszt, by starczyo na podr w jedn stron, albo
dlatego, e nikt na pokadzie nie uwaa ju za konieczne zajmowa si czymkolwiek, skoro
ten exodus dobieg wreszcie koca u bram nowego raju. Stary pan Calgus obserwowa
wszystko uwanie, szczeg po szczegle, nie dostrzegajc u siebie najmniejszych nawet
przejaww wzruszenia. Po prostu: w zetkniciu z t awangard jakiego antywiata, ktry
pozwoli sobie wreszcie przyby i zapuka do bram obfitoci, Calgus odczuwa jedynie
chodne zaciekawienie.
Z okiem przycinitym do lunety widzia przede wszystkim rce. Wyliczy, e krg, jaki
obejmowa sw lunet na pokadzie obserwowanego statku, mia rednic okoo dziesiciu
metrw. Zacz liczy te rce, powoli, ale byo to tak trudne, jak liczenie drzew w gstym
lesie. Bo wszystkie rce byy uniesione. Koysay si razem, wycigay w stron
pobliskiego brzegu jak chude, czarne i brunatne gazie oywione wiatrem nadziei. Te rce
byy nagie. Wyaniay si z biaej bielizny, ktr stanowiy zapewne tuniki, togi,
pielgrzymie sari, suche, wychudzone jak rce Gandhiego. Doliczywszy si dwustu rk,
profesor przesta liczy, gdy doszed do granicy widocznego w lunecie okrgu. Potem
dokona szybkiego rachunku. Uwzgldniajc dugo i szeroko pokadu mona go byo
obj w caoci trzydziestoma przyoeniami lunety, a pomidzy jednym przyoeniem a
drugim, pomidzy dwoma ssiednimi okrgami, znajdowaa si jeszcze dodatkowa
przestrze w postaci dwch stykajcych si ze sob wierzchokami trjktw, ktrych
czna powierzchnia stanowia mniej wicej jedn trzeci powierzchni trzydziestu
okrgw. A zatem: 30 + 10 = 40 okrgw, przemnoone przez 200 rk daje 8 tysicy rk!
Cztery tysice osb! Na jednym tylko pokadzie statku! Jeli przyj, e pokadw jest
wicej, a zagszczenie zapewne podobne na kadym pokadzie, pomocie i w kadej
adowni, to naleaoby t i tak ju zaskakujc liczb powikszy mniej wicej
omiokrotnie. W sumie: okoo trzydziestu tysicy osb na kadym statku! Nie liczc tych
zmarych, ktrzy pywali wok kadego z nich, cignc za sob po wodzie biae achmany,
a ktrych ci ywi o poranku zrzucili z pokadu. Nie wynikao to raczej ze wzgldw
higienicznych po co mieliby to robi, jeli wierzyli, e dotarli do kresu podry?
Profesor Calgus sdzi, e znalaz jedyne moliwe wyjanienie. Calgus wierzy w Boga.
Wierzy we wszystko, w ycie wieczne, odkupienie i miosierdzie Boskie. Wierzy take, i
to bardzo mocno, e te zwoki wyrzucone na wybrzea Francji trafi do raju, e dopyn
tam bez przeszkd i na zawsze, bardziej nawet uprzywilejowane ni ci ywi, ktrzy,
rzucajc swych zmarych do wody dawali im za jednym zamachem wyzwolenie, szczcie i
wieczno. Ten gest by gestem mioci i w ten sposb rozumia go profesor.
Nastaa noc, ale wczeniej dzie zdy jeszcze obla czerwon powiat osiad na
mielinie flot. Byo tam ponad sto statkw, wszystkie zardzewiae, nie do uytku,
wiadczce, e tylko cud prowadzi je i ochrania podczas podry z tamtego, innego
wiata, z wyjtkiem jednego, ktry zaton w okolicach Cejlonu. Przypywajc, jeden po
drugim, jakby si umwiy, wbijay si w przybrzene skay lub piasek, z dziobami
skierowanymi ku play i uniesionymi jakby w ostatecznym wzlocie. Wok na morzu
unosio si tysice cia w bieli, ktre ostatnie fale koczcego si dnia sprowadzay na ld,
agodnie wynosiy na brzeg, a potem wracay, by poszuka innych. Sto statkw! Stary
profesor poczu, e rodzi si w nim co w rodzaju dreszczu pokory zmieszanej z
uniesieniem, ktry odczuwa niekiedy, gdy nazbyt zaprzta sobie umys pojciami
nieskoczonoci lub wiecznoci. Tego wieczora, tej wielkanocnej niedzieli osiemset
tysicy ywych i tysice martwych oblegay pokojowo granic Zachodu. Nazajutrz
wszystko si rozstrzygnie. Od strony wybrzea a po nadmorskie wzgrza, a do wioski, a
po taras jego domu nis si agodny zapiew, ale o niesamowitej sile, wbrew swej
monotonnej sodyczy, jak jaka melodyjna recytacja nucona przez chr omiuset tysicy
gosw. Przed wiekami krzyowcy szykujcy si do ostatecznego ataku na Jerozolim
okrali miasto ze piewem na ustach. Przy sidmym zadciu w trby zaamaa si bez
walki obrona Jerycha. Czy gdy i ta melodyjna recytacja ustpi miejsca ciszy, narody dzi
wybrane dowiadcz Boskiej nieaski? Teraz sycha byo take warkot silnikw setek
ciarwek, bo take od rana armia zajmowaa pozycje na wybrzeu Morza rdziemnego.
Ale gdy zapada noc, z tarasu wida byo tylko niebo i gwiazdy.
W domu byo chodno, mimo to, wracajc z tarasu, profesor nie zamkn drzwi. Czy
jakiekolwiek drzwi, choby i trzystuletnie arcydzieo rzemiosa wykonane z szacownego
dbu, mogy ocali wiat, ktry przey zbyt wiele? Elektryczno nie dziaaa. Zapewne
elektrycy z nabrzenych elektrowni uciekli na pnoc, oni take, w lad za przeraonymi
tumami, ktre uciekay w ciszy, aby nie widzie, niczego nie widzie, a przez to niczego
nie rozumie, a mwic dokadniej nie musie zrozumie. Profesor zapali lamp
naftow, ktr mia zawsze na podordziu na wypadek awarii prdu, i wrzuci zapak do
kominka, gdzie starannie przygotowany stos polan zaj si natychmiast i buchn
trzaskajcym pomieniem, roztaczajc wok ciepo i wiato. Potem profesor wczy
radio na baterie. Muzyka pop i rockowa, pieniarki i gldziarze, murzyscy saksofonici,
rozmaici guru i zadowolone z siebie gwiazdy, animatorzy kultury, spece od zdrowia,
mioci i seksu cay ten wiatek znikn gdzie z fal radiowych, nagle uznany za
nieprzyzwoity, jak gdyby zagroony Zachd zatroszczy si teraz o swj ostatni dwikowy
wizerunek. Rozbrzmiewaa natomiast muzyka Mozarta, ten sam program dla wszystkich
stacji: Eine kleine Nachtmusik, czyli nocna muzyczka. Stary profesor pomyla z
sympati o prowadzcym program w paryskim studiu. Nie wiedzc, nie widzc, ten
czowiek zrozumia. Poj. Na t monotonn, melodyjn recytacj omiuset tysicy gosw,
ktrej nie mg przecie sysze, znalaz najlepsz odpowied. C byo w tym wiecie
bardziej zachodniego, bardziej cywilizowanego, bardziej doskonaego ni Mozart? Nie
mona przecie zanuci Mozarta na osiemset tysicy gosw. Mozart nigdy nie
komponowa, by podburza tumy, ale eby niepowtarzalnym dwikiem wzruszy serce
kadego. Zachd w jego jedynej prawdzie Gos dziennikarza wyrwa profesora z tych
rozmyla:
Rzd, ktry zebra si pod przewodnictwem prezydenta Republiki, obradowa cay
dzie w Paacu Elizejskim. Wobec powagi wydarze w posiedzeniu rzdu uczestniczyli
take szefowie sztabw trzech armii, zwierzchnicy policji i andarmerii, prefektowie
departamentw Var i Alp Nadmorskich oraz, wyjtkowo, na zasadzie konsultacji,
arcybiskup Parya, nuncjusz apostolski oraz wikszo ambasadorw pastw zachodnich
obecnych w stolicy. W chwili gdy przekazujemy te informacje, obrady jeszcze si nie
zakoczyy, ale rzecznik prasowy rzdu owiadczy, e prezydent Republiki wygosi okoo
pnocy uroczyste ordzie. Wedug informacji, ktre dobiegaj z poudnia kraju, sytuacja
na statkach emigrantw si nie zmienia. Komunikat szefa sztabu armii potwierdza, e
rozmieszczono dwie dywizje na wybrzeu naprzeciw tych (Dziennikarz zawaha si i
jake dobrze go zrozumiano! Jak nazwa ten nieprzebrany tum? Wrogiem? Hord?
Inwazj? Maszerujcym Trzecim wiatem?) wobec tej nietypowej inwazji (Prosz!
Wybrn z tego cakiem niele!) i e wsparcie w postaci trzech dywizji jest ju w
drodze na poudnie, mimo pewnych trudnoci z przemieszczaniem si. W ostatnim
komunikacie, podanym do wiadomoci publicznej przed picioma minutami, pukownik
Dragass, szef sztabu generalnego, zapowiada, e wojsko rozpalio na wybrzeu okoo
dwudziestu olbrzymich stosw, gdzie (Dziennikarz znw si zawaha. Sycha byo, jak
westchn. Starszemu panu wydao si nawet, e powiedzia: Mj Boe!) gdzie
pali si tysice zwok wyrzuconych dotd ze wszystkich przybyych statkw.
To byo wszystko i Mozart bez przeszkd zaj miejsce tych trzech dywizji, ktre
posuway si na poudnie, i tych dwudziestu stosw, ktre pony tam, na wybrzeu.
Zachd nie pali swoich zmarych. Krematoria kryj si wstydliwie, jeszcze cigle na
obrzeach jego cmentarzy. Sekwana, Ren, Loara, Rodan, Tamiza, nawet Tyber i
Gwadalkiwir nie s Gangesem czy Indusem. Ich nabrzea nigdy nie wiony odorem
palonych zwok. Oczywicie, krew i tutaj pyna, woda czsto zabarwiaa si na
czerwono, a chopi robic znak krzya odpychali od brzegw widami pynce z
prdem ludzkie cierwo. Ale na mostach, na nabrzeach, na bulwarach taczono, pito wino
i piwo, podszczypywano dziewczta, ktre miay si i miano si take z wywieszonego
jzora wisielca, miano si prosto w nos amanemu koem lub prosto w kark cinanemu
toporem, bo powany Zachd umia rwnie dobrze mia si, jak paka; a potem na zew
dzwonw oddalano si na modlitw i spoywanie cielesnego Boga w przekonaniu, e ma
si wspaniae oparcie we wszystkich tych zmarych uoonych na cmentarzach, na zboczach
wzgrz, pod krzyami i pytami nagrobnymi, i palono tylko synw szatana, czarownice i
ofiary dumy. Profesor wyszed na taras. Nabrzee w dole byo owietlone dwudziestoma
czerwonymi unami, nad ktrymi unosi si dym. Profesor zdj oson szkie lornetki i
przyjrza si najwikszemu ze stosw, ktry wyglda jak ogromna wiea z ludzkich zwok.
onierze uoyli ten stos starannie, warstwa drewna, warstwa trupw i tak na przemian. W
decyzjach jego architekta czuo si jeszcze szacunek dla mierci. Potem wiea zawalia si
i nadal ponc bya ju tylko bezksztatn mas, ktra dymia jak miejskie wysypisko
mieci. Nikt ju nie prbowa jej odbudowa; podjechay buldoery kierowane przez
mczyzn w skafandrach, a take inne maszyny wyposaone w mechaniczne apy i ruchome
pojemniki, i caa ta maszyneria zacza spycha zwoki na kup i zagarnia t lepk i
pynn jak boto mas. Potem rzucano j ponownie na stos, a z przenonikw wysypyway
si ludzkie szcztki: ramiona, nogi, gowy, niekiedy nawet cae zwoki.
Wanie wwczas profesor spostrzeg pierwszego uciekajcego onierza. w mody
czowiek porzuci zwoki, ktre cign, potem cisn gwatownie swj hem, mask,
rkawice ochronne, wreszcie przycisn pici do skroni i zacz biec zygzakiem, jak
przestraszony krlik, w ciemny krg nocy otaczajcej stos. W cigu nastpnych piciu
minut dziesiciu innych onierzy poszo w jego lady i profesor odoy lornetk. Mia
dosy. W ich przypadku trzeba byo ju mwi nie o sercu, ale o chorobliwej, zaraliwej
wraliwoci, ktra rodzia pokus, by uzna j za godn naladowania. Bo tylko odwani
ludzie walczyli naprawd tej nocy.
Podczas gdy wraliwy mody czowiek, ofiara zwyrodniaej litoci, ucieka stary
Calgus skierowa na kilka chwil sw lornetk na olbrzyma w mundurze, ktry stojc z
rozkraczonymi nogami, tu przy stosie z rozmachem wrzuca w ogie cae ciaa, ktre mu
podawano, niczym palacz dorzucajcy wgiel do kota parowca. By moe i on cierpia z
powodu tego widowiska, ale wida byo, e nie cierpi z litoci. Z ca pewnoci take nie
rozmyla o caej sytuacji, pogrony w cakowitej pewnoci, e rodzaj ludzki nie tworzy
ju solidarnej wsplnoty, jak zbyt dugo twierdzili papiee, filozofowie, intelektualici,
kapani i politycy Zachodu. Chyba e, obserwujc zdeterminowany spokj tego czowieka,
ktrego nazwa palaczem, a ktrym by pukownik Dragass we wasnej osobie, szef
sztabu dajcy przykad na pierwszej linii walki, stary profesor przypisa mu swoje wasne
myli. Tego wieczora take mio si dzielia. Czowiek nigdy nie kocha ludzkoci en
bloc, nie kocha ras, religii czy kultur, ale tylko tych, ktrych uznaje za swoich, tych ze
swojego klanu, niezalenie od jego wielkoci. Co do reszty, przymusza si lub jest
przymuszany, ale kiedy przymus si koczy, pozostaje mu tylko samozniszczenie. W tej
dziwnej wojnie, ktra nadcigaa, zatryumfuj ci, ktrzy kochaj si najbardziej.
Ilu z nich dotrwaoby do rana, by utrzyma wybrzee, by stawi radonie czoo tej
strasznej armii, gdyby zacza si ona zelizgiwa ze swych statkw do wody i tysicami
wychodzi na brzeg, by po tym szturmie zmarych przypuci teraz szturm ywych?
Radonie! Tu tkwio sedno sprawy. Przygldajc si obliczu palacza, profesor mia
przez chwil wraenie, e pukownik porusza wargami, jakby piewa. Mj Boe! Gdyby
byo ich przynajmniej dwch do piewania, przynajmniej dwch! By moe udaoby si im
przebudzi i innych ze miertelnego snu Jednak od strony nabrzea dochodzi tylko ten
melodyjny zapiew, ta agodna i grona melorecytacja wydobywajca si z omiuset
tysicy garde.
Ale chryja! odezwa si jaki gos w mroku.
II
Bya to dziwna noc. Tak spokojna, e Nowy Jork nie pamita, by przez ostatnich
trzydzieci lat przey rwnie spokojn noc. Central Park by pusty, wyludniony z tysicy
Kainw. Bez obawy mogyby si tam bawi mae dziewczynki, blond anioki, zarowione
z radoci, e pozwolono im wreszcie pogra w serso. Murzyskie i portorykaskie getta
spokojne jak witynie. Doktor Norman Haller otworzy okna. Wsuchiwa si w odgosy
miasta i nie sysza nic. Zwykle o tej porze nocy dobiegay go przeraajce dwiki, ktre
nazywa symfoni piekieln: nawoywania o pomoc, rozpaczliwe krzyki, tupot ng,
przeraajce wrzaski, pojedyncze wystrzay albo strzelanina, policyjne syreny, dzikie
miechy, kaskada tuczonych szyb, niespokojne dwiki klaksonu, gdy jaki klimatyzowany
cadillac, ktry zatrzyma si na czerwonym wietle, zosta nagle otoczony przez czarne
sylwetki, potrzsajce omami, i potem te wszystkie: Nie! Nie! Nie! NIE! wykrzykiwane
pord nocy, bez nadziei na pomoc i szybko dawione noem, brzytw, pak, nabit
gwodziami maczug, rkami, palcami
Trwao to trzydzieci lat: wymowna statystyka, rosnca z roku na rok a po ostatnie dni,
kiedy to krzywa wzrostu gwatownie opada i to do niemoliwego, jak si wydawao,
poziomu zerowego, wanie tej nocy! Trzydzieci lat bezsiy, ale dr Norman Haller nie
czyni sobie adnych wyrzutw! Jako socjolog i doradca wadz miejskich wszystko
przewidzia, bardzo dokadnie, jego raporty wzbudzay zaufanie, byy uczone i
nieskuteczne. adnego remedium: biaego czowieka si nie zmieni, czarnego czowieka si
nie zmieni, poniewa jeden jest biay, a drugi czarny; nie wszystko da si wymiesza jak
kaw z mlekiem. Jeden nie znosi drugiego, jeden drugim pogardza. Obaj si nawzajem
nienawidz. Socjolog stwierdza to i si bogaci. Nowy Jork duo mu zapaci za jego
monumentalne dzieo, ktrego celem byo zbadanie powstaych spustosze i
zasygnalizowanie tego, co nieuniknione.
I nic nie mona zrobi, doktorze Haller?
Nic, panie burmistrzu, przynajmniej dopki nie zabijecie ich wszystkich, jednych albo
drugich, skoro nie mona ich zmieni. A moe pan potrafi?
Psiakrew, nie potrafi! Moemy tylko czeka, a to si skoczy, i mimo wszystko
prbowa jako y
Jake pikny i komfortowy jest apartament Normana Hallera na dwudziestym pitym
pitrze jednej z najwytworniejszych rezydencji w Central Parku! Chroniony przed t
dungl i odcity od zewntrznego wiata: na dole w wielkim hallu byo dwunastu
uzbrojonych stranikw, wszdzie detektory, niewidoczne promienie, grone psy, dzwonki
alarmowe, a gara przypomina luz, zwodzony most przez fos, zawieszony midzy
yciem i mierci, midzy nienawici i mioci, wiea z koci soniowej, stacja
kosmiczna, luksusowa twierdza. Ten raport setki stron podpisanych przez
najsynniejszego amerykaskiego socjologa kosztowa straszne pienidze, za ktre dr
Norman Haller zbudowa sobie doskonay wiat w samym oku cyklonu i z tego miejsca
obserwowa burz, ktra miaa go ogarn. Whisky, kostki lodu, agodna muzyka
Kochanie, za t ulubion, t liczn, krciutk, ktr nazywasz jeszcze spdniczk
Telefon: burmistrz Nowego Jorku.
Jeste w smokingu, Jack? Betty w wieczorowej sukni, bardziej uwodzicielska ni
kiedykolwiek, tak e sam jeste zdziwiony? Trzecia whisky? Nie chcesz nikogo widzie?
Maa uroczysto bez szczeglnego powodu? Jaki nowy pomys?
Zgadza si! Ale skd to wszystko wiesz?
Znajoma dungla zamilka. Biay czowiek si boi. Bogaty i samotny, jak ci si wydaje,
co ma robi w swym biaym dostojestwie? Moe tylko raz jeszcze celebrowa swe
bezuyteczne bogactwo i sw cenn samotno. Twoje zdrowie! Syszysz, jak grzechocz
kostki lodu w mojej szklaneczce? Bakarat, Jack, i szkocka za sto dolarw! I te zielone oczy
mojej ony: nigdy dotd nie byy a tak zielone!
Norman! Wszystko zaley od Francuzw, prawda? Mylisz, e oni bd zdolni zabi
milion nieuzbrojonych przybdw? Osobicie nie sdz. I nowojorskie getta te w to nie
wierz. Ani te w Chicago, ani te w Los Angeles. S jak barany prowadzone na rze.
Potrafi ju tylko sucha wiadomoci albo piewa i modli si za t nieszczsn flotyll
w swych oszalaych kocioach. Norman, czy porwao ci kiedy stado galopujcych
baranw?
A wilk nie chce ju by wilkiem, o to chodzi? Zatem rb jak ja, Jack, wypij kolejn
szklaneczk i pie dugo bia skr swej ony. I czekaj.
V
Jeli mona odkry jak logik w powstawaniu ludowego mitu, to pocztkw tego, co
nazywamy mitem nowego raju, naley szuka w konsulacie Belgii w Kalkucie. Niewielki
konsulat, nic szczeglnego, by usytuowany w starej kolonialnej willi na obrzeach
dzielnicy dyplomatycznej. Kiedy pewnego ranka si przebudzi, okazao si, e pod sam
jego bram trwa co w rodzaju cichych rozruchw. O wicie sikhijski stranik zamkn
bram. Od czasu do czasu wysuwa przez kraty luf swego starego karabinu, aby pierwsze
rzdy oblegajcego konsulat tumu cofny si nieco, a e by to czowiek odwany i w
dodatku nikt naprawd nie zagraa ani jemu, ani bramie, ktrej pilnowa zagadywa
dobrodusznie do tumu:
Pewnie zaraz dostaniecie je. Ale jak wydadz wam ry, musicie odej. Nie ma na
co czeka. Tak gosi obwieszczenie podpisane przez pana konsula.
Co jest na obwieszczeniu? dopytywano si z tumu, ktry nie umia czyta.
Przeczytaj nam, prosimy.
Nie widziano nic wanego w tym obwieszczeniu wywieszonym na zewntrz kraty,
wybrudzonym dotykiem tysicy doni, pomitym, nie przeczuwano nieszczcia, jakie
zapowiada. Ale stranik zna tekst na pami. Od tygodnia caymi dniami go recytowa,
niczym modlitw, nie zmieniajc ani jednego sowa:
Na mocy krlewskiego dekretu z dnia takiego to a takiego, rzd belgijski postanowi
wstrzyma wszelkie obecne procedury adopcyjne na czas nieokrelony. adne nowe
podanie o adopcj nie bdzie odtd rozpatrywane. Take wiza wjazdowa do Belgii nie
bdzie udzielana dzieciom w chwili wyjazdu, nawet jeli zostay one legalnie adoptowane
wczeniej, ni wydany zosta niniejszy dekret.
Przez tum przebieg szmer skargi. Wnioskujc z jego natenia, dugotrwaoci oraz z
tego, e co jaki czas przycicha, ale zaraz potem odradza si jak fala w dalszych rzdach,
sikhijski stranik, ekspert od nieszcz ludu, uzna, e od poprzedniego dnia tum zgstnia
co najmniej dwukrotnie.
Dalej! powiedzia, potrzsajc strzelb Cofn si! Spokj! Zanim wrcicie do
wiosek, dadz wam ry. Ale nie macie ju tu wraca. Tak tu napisano.
Jaka kobieta wysuna si z pierwszego rzdu przed tum i zacza mwi. Suchali jej
tak, jakby mwia w imieniu wszystkich. W wycignitych ramionach trzymaa chopczyka,
moe dwuletniego, twarzyczk tak blisko kraty, e chopczyk zezowa na prty swymi
olbrzymimi oczami.
Spjrz na mojego syna mwia. Czy nie jest pikny? Czy nie jest muskularny jak na
swj wiek? Ma krge uda i ramiona i proste nogi. Spjrz na jego usta. Czy nie widzisz, e
ma biae, rwne zby? Spjrz na niego. Nie ma wrzodw ani plam. Ma szeroko otwarte
powieki, nieposklejane, niezaropiae. Moesz go cign za wosy, ani jeden nie
pozostanie ci w rku. Popatrz na jego czonek i poladki. To czyste dziecko. Zobacz, jaki
ma paski brzuch, wcale nie wzdty. Mog ci pokaza to, co wydala, i nie zobaczysz tam
ani krwi, ani robactwa. Bo mj syn jest bardzo zdrowy, tak jak tego dano w tych
papierach. Po to go ywilimy. Gdy si urodzi, uznalimy, e jest dorodny, i
postanowilimy, e bdzie szczliwy i bogaty tam. Wic karmilimy go tak, jak kazano
w ambulatorium. A jego dwie siostry umary. Byy starsze, ale sabowite, a on by cigle
godny i piknie wyrs: ten may jad za trzech! A teraz mi mwisz, e karmilimy go na
nic i e jego ojciec take niepotrzebnie umar przy pracy na polu ryowym, i e ja, jego
matka, mam go nadal ywi, cho sama jestem godna i teraz moja kolej si naje, bo ten
may, zdrowy czowiek, mj syn, nie jest ju moim synem. Ma rodzin, ktra czeka na niego
po drugiej stronie ziemi. Tak jest napisane na medalionie, ktry mu przysali, a ktry nosi
na szyi. Zobacz! Mwi prawd! On naley do nich. We go i zanie go im. Ja go ju nie
chc. Oni obiecali. Zrobiam, czego dali, a teraz jestem tak zmczona
Setka innych kobiet wysuna si z tumu, unoszc w wycignitych rkach swoje dzieci.
W wikszoci liczne dzieci, wykarmione kosztem cia swych matek: bladych,
wycieczonych, jakby ppowina nie zostaa jeszcze odcita. Za pierwszym rzdem
napieray setki innych matek, trzymajc przed sob lub popychajc setki innych dzieci,
kandydatw do adopcji do raju. Obwieszczenie wadz belgijskich adn miar nie
zniechcio przybywajcych, przeciwnie, zwielokrotnio ich szeregi. Czowiek wyzuty ze
wszystkiego jest nieufny wobec wszelkiej pewnoci: dowiadczenie go nauczyo, e jest z
niej na zawsze wyczony. Gdy szansa niknie, wyania si mit i wzbiera nadzieja wanie
wtedy, gdy znika pewno. Mieli wic nadziej, tysice nieszczsnych, stoczonych przed
krat bramy konsulatu miao tak sam nadziej, jak chytry sprzedawca owocw
rozoonych na straganie: na wierzchu ukada najpikniejsze, najbardziej wiee i dorodne;
pod spodem, jeszcze widoczne te drugiego sortu, prezentujce si jako tako, jeli nie
przyglda si zbyt uwanie; a pod t cienk warstw, na spodzie owoce nadgnie,
pogniecione, poobijane, zepsute od rodka albo nadjedzone z zewntrz przez robactwo.
W ostatnim szeregu tumu oywiy si te, ktre trzymay nienadajce si do sprzeday
potworki. Zawodziy goniej ni inne, bo ich nadzieja nie miaa granic. Przepdzane dzie
po dniu byy pewne, e raj tak dobrze chroniony jest wart oblegania i szturmowania,
choby to miao trwa cae ycie. Wtedy gdy krata bya jeszcze otwarta, udawao si
czasem, bardzo rzadko, ale jednak przepchn takiego potworka. Postp, krok ku
zbawieniu, nawet jeli ten sikh tarasowa strzelb drzwi do gabinetu konsula. A gdy si
udao, to oywiao nadziej, rozbudzao marzenia, w ktrych tryskajce miodem i mlekiem
fontanny spyway ku rybnym rzekom, opywajcym yzne pola, poronite samorodnymi
uprawami a po horyzont, gdzie baraszkoway te szczliwe potworki. Mity sw
popularno zawdziczaj prostym ludziom. Wysuchiwano natchnionych gadu, dawano im
wiar, a potem ju kady wyrabia sobie wasne, szalone wyobraenie Zachodu. W
naznaczonej godem Kalkucie kady oznacza mnstwo. Moe to jest jakie
wyjanienie?
W ostatnim rzdzie tego tumu, za ostatnimi kobietami, jaki wysoki mczyzna, pnagi
parias, potrzsa czym ponad gow jak sztandarem. Z zawodu zwijacz krowiego ajna,
ugniatacz zwierzcych ekskrementw, formierz brykietw z gnoju, koprofag w chwilach
godu, trzyma w cuchncych doniach co, co ledwo przypominao yw istot: zamiast
ng dwa kikuty, wielki, zdeformowany tuw i gowa bez szyi jak dodatkowy, trzeci kikut,
zakoczony ys czaszk, przewiercon dwoma otworami oczu i jednym otworem
bezzbnych ust. Oczy tej istoty yy i spoglday prosto przed siebie, wysoko ponad
tumem; bez adnej reakcji, gdy byo w nich ycie, ale nie byo adnego ruchu, prcz tego
ruchu w gr i w d, ktry nadawa im parias, potrzsajc swym potworkowatym
dzieckiem. To wanie spojrzenie, tych oczu bez powiek, przykuo wzrok konsula,
zahipnotyzowanego okropnoci tego widoku, gdy podszed do kraty, eby oszacowa
liczebno tumu i oceni sytuacj. Nie spojrza ju na tum, lecz zamkn oczy i zacz
krzycze:
Nie ma ryu! Nie ma wiz! Niczego nie ma! Idcie sobie std, wszyscy!
Gdy wycofywa si do konsulatu, ugodzi go w czoo kamie i pojawia si struka krwi.
Oczy potworkowatego dziecka si oywiy, a ruchem kadubkowatego tuowia na swj
sposb podzikowa ojcu. By to jedyny akt wrogoci. Ale stranik mleka i miodu,
kutykajc do budynku konsulatu i przyciskajc do do skroni, wyda si nagle tumowi
sabym obroc witych bram Zachodu. Jeli si poczeka, czy osabiony nie wypuci
kluczy z rk? Moe to jest jakie wyjanienie?
Sikh wycelowa strzelb w tum. Sam gest wystarczy: wszyscy przysiedli na pitach.
Spokojny odpyw morza zapowiada nastpnego dnia wysok fal.
VI
Umiech Ballana sprawi cud. Czasem, chwali Boga, nie trzeba nic wicej, by
czowiek sam w sobie odnalaz czowieka! I Ballan szyderczo chwali Boga, co byo jego
sposobem uprawiania ateizmu. Panie Boe mwi do siebie w duchu jeli syszysz jak
ja to, do czego od trzech dni nawouje ten ugniatacz gwien, musisz gry palce, e dae
mu, za spraw jednego mojego umiechu, nieograniczon moliwo uywania sowa.
Suchaj tego ugniatacza ajna! Tysic lat ndzy i dojadania resztek! I z jakim skutkiem? Oto
dzi najgroniejszy manipulator tumu, jaki kiedykolwiek wyrs z ludu w tym kraju. Nie
wiem, czy jeste zadowolony ze swego cudu, Boe, ale tego naleao oczekiwa. Zbierajc
gwno przez cae ycie na wszystkich rozlewiskach Gangesu, formujc codziennie to
gwno w rkach, dzie po dniu, czy mg nie wiedzie, czym jest czowiek i jego
prawdziwa natura? Wiedzia wszystko, ale nie wiedzia, e wie. Teraz wie. Ty i ja wiemy,
dokd nas zaprowadzi. Ale czy Ty masz jeszcze jakkolwiek rol do odegrania? Jeli tak,
oczekuj rozwizania, by uwierzy; to byby pierwszy zrozumiay i inteligentny dowd
Twego istnienia
Pod drewnianymi palami nadbrzenych pomostw pyway trupy, ktrych rozwizane
sari tworzyy janiejcy kobierzec na czarnej wodzie. Niektrzy walczyli jeszcze, ale
wikszo si potopia, ju nie ya, jedni od rana, inni od nocy, od dnia poprzedniego albo
i poprzedniego ranka, gdy spadli z gry jak owoce z przecionego drzewa podczas klski
urodzaju. Wanie spada moda dziewczyna, bardzo pikna, prawdziwa ksiniczka o
ciemnej skrze. Spada bez krzyku, pionowo, z opuszczonymi rkami, na ktrych wida
byo zote bransoletki, a lepka woda Gangesu otworzya si bezszelestnie. Zaraz potem
spad jaki starzec, chudy jak szkielet i nagi, ktry nie pojawi si ju na powierzchni
wody, i jakie dziecko wierzgajce konwulsyjnie jak mae zwierztko, ktre wie, e ma
umrze, a potem jaka para splecionych z sob dzieci. W grze nikt nawet si nie pochyli,
nie wycign rki. Bo i po co? Ci, ktrzy znaleli si ju na brzegu wiedzieli, e zaraz
sami spadn do wody, popychani przez ten ogromny tum, ktry napiera na wszystkie
nabrzea portu, a ich upadek w to pynne krlestwo nie oznacza mierci, lecz ycie,
wskutek tak dugo pielgnowanego wyobraenia o nieodpartej sile, ktrej nic nie moe
zatrzyma. Na grze, na nabrzeu, stojc na platformie wozu i trzymajc na ramionach swe
monstrum, swj totem, cigle sztywne jak koek, koprofag przemawia. I staa si rzecz
nieprawdopodobna: oczy potworka rozbysy! Oywiy si i reagoway tak intensywnie na
sowa tego nowego christoforosa, e tum reagowa ju tylko na te oczy, pi z nich. Poprzez
to spojrzenie sowa uwicay tum i zapaday w kad dusz. A oto, co mwi koprofag:
Budda i Allach tum wrza Sziwa, Wisznu, Garuda, Ganesza, Kriszna,
Parwati, Indra, Durga, Surja, Bhajrawa, Rawana, Kali wylicza cay panteon hinduski,
a kade piewnie wymienione imi wywoywao wrd zgromadzonych jk ekstazy
zebrali si na narad i poszli odwiedzi maego boga chrzecijan. Zdjli go z gwodzi
krzya, otarli mu twarz, namacili go swoimi witymi balsamami, wyleczyli go, a potem
posadzili midzy sob, pozdrowili i powiedzieli do niego: Zawdziczasz nam ycie, co
teraz dasz nam w zamian?.
Jest bardziej ekumeniczny ni papie pomyla Ballan, ktry sucha z najwyszym
zaciekawieniem. Ten zbieracz gwna pobije chrzecijan na ich wasnym podwrku:
ekumenizmem planetarnym!.
Wtedy cign koprofag ten may bg bez krzya rozprostowa zdrtwiae czonki,
poruszy rkami i nogami, pokrci gow i powiedzia: To prawda, zawdziczam wam
ycie i dam wam w zamian moje krlestwo. Czas tysica lat dobiega koca. Oto wychodz
narody rozrzucone po caej powierzchni ziemi, ktre s tak liczne, jak ziarnka morskiego
piasku. I wyrusz na wypraw, na ziemskie pastwiska, i oblegn obz witych i ukochane
miasto
Nastpia przerwa w przemowie. Oczy potwora przygasy; koprofag wykonywa w
miejscu jakie nieskoordynowane podrygi i podskoki. Prosz! pomyla Ballan. Jakie
to niewiarygodne: Apokalipsa w. Jana, rozdzia dwudziesty, wers sidmy do
dziewitego troch znieksztacone, ale z atwoci rozpoznawalne. A on si nie
przejmuje! Jest tam co, co mu nie pasuje . Albo nie chce tego i si wzbrania Brawo!.
Spojrzenie potworka zapalio si jak latarnia, oznajmiajc podjcie wtku: Tak mwi
chrzecijaskie bstwo.
Uff! pomyla Ballan. Piknie z tego wybrnlimy. Znasz ten opuszczony cig
dalszy, Panie Boe? Przypomn ci:
A zstpi ogie od Boga z nieba i pochon ich. A diaba, ktry ich zwodzi, wrzucono
do jeziora ognia i siarki, tam, gdzie s Bestia i Faszywy Prorok Znasz to, ale
zachowae to dla siebie, prawda? Budzisz we mnie odraz, nie wierzysz ju w nic.
Na nabrzeach Gangesu, w niesamowitej ciszy gdy na brzegu toczyo si ju piset
tysicy osb, a wszystkie ulice prowadzce do portu przeyway istny napyw nowych
ludzkich potokw koprofag kontynuowa sw natchnion mow:
Tak powiedzia may bg chrzecijan. Wtedy Allach i Budda, Sziwa, Kali, Wisznu,
Kriszna powiedli go dookoa pustego krzya. Potem razem zabrali si do pracy. Z
kawakw tego krzya zbudowali wielki statek, zdolny przemierza morza i oceany, statek
tak wielki jak India Star. Pniej zebrali naszyjniki, diademy, bransoletki i piercionki i
rzekli do kapitana:
Naley ci si sprawiedliwa zapata, wic we to wszystko, i ty, co znasz drogi wiata,
zawie nas dzi do raju. Gdy statek wypyn w morze, a za nim tysice innych, may bg
chrzecijan bieg wzdu wybrzea i krzycza: A ja? A ja? Dlaczego mnie zostawilicie?.
Budda i Allach odkrzyknli mu przez tub, a wiatr przynis ich sowa: Dae nam swe
krlestwo. Skoczy si czas, gdy zabierae jedn rk to, co dawae drug. Ale jeli
jeste synem Boga, przejd po wodzie i docz do nas. May bg wszed odwanie do
wody. Gdy woda signa mu do ust i oczu, uton. Podr bya duga i niebezpieczna.
Wielu umierao po drodze, ale rodzili si inni, aby ich zastpi. A potem soce przestao
niemiosiernie pali, nastaa pikna pogoda, agodny wiatr owiewa podrnikw i
wreszcie ujrzeli raj Zachodu. Ujrzeli fontanny tryskajce mlekiem i miodem, rybne rzeki,
obfite pola, sigajce a po horyzont, pokryte samorodnymi uprawami. Ale nikogo tam nie
byo, co nie zdziwio przybyszw, poniewa may bg chrzecijan umar. Wtedy zataczyy
potwory, a lud zacz piewa i piewa ca noc na pokadzie India Star. Oto
przybylimy.
Rozlego si wycie, przypominajce krzyk tryumfu. Podnoszc wzrok Ballan zauway,
e w gadkiej twarzy totemu otworzyy si i zamkny bezzbne usta. Na ten
opatrznociowy znak tum ruszy Moe to jest jakie wyjanienie? I w ten sposb doszo
do zajcia pierwszego ze statkw, parowca India Star.
IX
Parowiec India Star sta przy nabrzeu od roku; mia okoo szedziesiciu lat, by
weteranem indyjskiej floty pocztowej jeszcze z czasw kolonialnych, potem obsugiwa
ndzne rejsy podrnikw za chlebem i pielgrzymw udajcych si do Mekki. Z piciu
kominw cztery byy ju nieczynne. W stanie, w ktrym si znajdowa, zdolny by ju tylko
do desperackiego, ostatecznego aktu heroizmu. Moe tak wanie postanowi kapitan, ktry
trzy dni wczeniej, gdy tum zacz niebezpiecznie gromadzi si w porcie, kaza swej
achmaniarskiej zaodze zmontowa trapy ze sprchniaych desek. Ta decyzja kapitana
byaby cakowicie niezrozumiaa, gdyby nie to, e kto mu j podpowiedzia. Poprzedniej
nocy na pokad wszed Ballan, po cichu, ale bez konkretnego celu, po prostu eby upewni
si co do nadzwyczajnego zbiegu okolicznoci i nieubaganego nastpstwa faktw. Ale nie
by sam. Inni wpadli na ten sam pomys: Hindusi, biali a nawet jeden Chiczyk. Byli to
tajni przywdcy, znawcy psychologii tumu. Nigdy nie poznano ich nazwisk. Dziaajc pod
wpywem chwili, doskonale jednak wiedzieli, ku czemu zmierzaj. Jeden zaj miejsce na
mostku, inni zaczli przepytywa kapitana: o rednie zuycie wgla, niezbdne zapasy
ywnoci, wody pitnej, innych rzeczy koniecznych w podry oraz ile na przykad
kosztowaaby rejs do Europy?
Tam i z powrotem? spyta kapitan. O ile ten statek wytrzyma
Powrotu nie bdzie odpowiedzia ktry z nieproszonych goci.
Wtedy zjawi si Ballan. Rozpoznali si, nie znajc wczeniej, porozumieli si bez
wczeniejszych ustale, jak wtajemniczeni. Ale wtajemniczeni w co? W jaki sposb?
Nadzwyczaj rzadko si zdarza, by spontaniczne dziaania tumu nie byy w mniejszym
lub wikszym stopniu manipulowane. W takich przypadkach zwykle myli si o kim w
rodzaju dyrygenta wszechpotnej orkiestry, wielkiego manipulatora pocigajcego za
tysice sznurkw we wszystkich krajach wiata, wspomaganego przez genialnych solistw.
Wydaje si jednak, e to z gruntu faszywy obraz. W tym wiecie wydanym na pastw
duchowego nieadu cz intelektualistw, szlachetnych lub podych, dziaa zupenie
odruchowo. To ich wasny sposb walki ze zwtpieniem i ucieczki przed kondycj
czowieka, ktrej odmawiaj odwiecznej rwnowagi. Nie wiedzc, co gotuje przyszo,
mimo to ryzykuj szalecz ucieczk do przodu, a w tym biegu na olep pal za sob
wszystkie mosty. Kady z nich rozumuje samodzielnie i w tym wanie tkwi tajemnica: ot
te wszystkie indywidualne przemylenia cz si i spotykaj w jednym wsplnym nurcie
myli. W ten sposb wiat zostaje poddany nie jakiemu globalnemu dyrygentowi, ale
nowej apokaliptycznej bestii, anonimowemu, ale wszechobecnemu potworowi, ktry
poprzysig sobie, na pocztek, zniszczenie Zachodu. Ta bestia nie ma precyzyjnego planu.
Chwyta nadarzajce si okazje, a wanie tum zbierajcy si nad Gangesem by tak
okazj, bez wtpienia najbogatsz w moliwe konsekwencje. Pochodzenie tej bestii moe
by boskie lub, co bardziej prawdopodobne, diabelskie. To niezwyke zjawisko,
zaobserwowane ponad dwa wieki temu, zostao przeanalizowane przez Dostojewskiego.
Rwnie przez Pguyego, pod inn postaci. A take przez jednego z naszych poprzednich
papiey, Pawa VI, gdy u schyku jego pontyfikatu otworzyy mu si oczy. Nic nie
powstrzymuje tej bestii. Kady to wie. Pord wtajemniczonych rodzi to tryumfalizm myli,
podczas gdy ci, ktrzy tocz jeszcze wewntrzn walk, maj poczucie jej beznadziejnoci.
Upady archanio Ballan rozpozna natychmiast sugi bestii i zaofiarowa im sw pomoc.
To take jakie wyjanienie
Ballan zaproponowa ugniatacza gwien i jego strasznego syna. Przez trzy nastpne dni
ich wpyw osign taki stopie, e t pionow par tum uczyni niekwestionowanym
przywdc swojej krucjaty. Ballan zadowala si ledzeniem wystpie koprofaga i
suchaniem jego natchnionych przemwie, podpowiadajc mu midzy jednym a drugim
wystpieniem pewne pomysy, natychmiast wcielane przez niego do epopei, ktr
opowiada ze zdumiewajc znajomoci rzeczy.
Jutro wedr si na India Star powiedzia Chiczyk.
S gotowi, ale jeszcze o tym nie wiedz. Pozostaje znale ide, z ktrej wyniknie ta
oczywisto.
Trzeba bdzie zapaci za wgiel i ywno powiedzieli hinduscy podegacze.
Nawet nasze najbiedniejsze kobiety maj jak biuteri. Nawet nasi najndzniejsi bracia
przechowuj przynajmniej jedn rupi dla bogw. To drobiazg. Ale te drobiazgi,
przemnoone przez tysic razy tysic, wystarcz na wgiel, ry i wod a do Europy. Tak
wic oni s gotowi, ale trzeba im jeszcze znale ide.
Ja si zajm ide odrzek Ballan.
Potem nie mg ju sobie przypomnie, czy rzeczywicie podpowiedzia ten pomys
koprofagowi. Ten niepimienny hinduski parias, cytujcy Apokalips i kreujcy bieg
wydarze opowiadaniem swej bani, mg rwnie dobrze czyta w mylach jakiego
Ballana Koprofag mwi do tumu: Pniej zebrali naszyjniki, diademy, bransoletki i
piercionki, i rzekli do kapitana: Naley ci si sprawiedliwa zapata, wic we to
wszystko, i ty, co znasz drogi wiata, zawie nas dzi do raju.
Kwestowanie zaczo si ju przy kocu przemwienia koprofaga. W tum wlizgny
si mae potworki, suki totemu, z tykwami w wycignitych doniach. Nieszcznicy,
bardziej przywykli do obelg i razw ni do wspczucia i miosierdzia, ebracy o wiecznie
pustych tykwach, o doniach otwartych na nico oprniali potem u stp proroka pene
po brzegi miseczki i znw zanurzali si w tumie, drobnym truchtem, dwigajc swe torsy
na wychudych nogach, a wrd tumu woano: Tutaj! Tdy! Tutaj!. Gdy kwesta nabraa
rozpdu, sprawy wzili w swe rce waciciele kantorw: wnet zaimprowizowali ca
sie kwesty, ca armi kwestujcych i staa si rzecz cakiem nieprawdopodobna: tum
zaufa wacicielom kantorw! Na widok zota i rupii sypicych si jak ziarna piasku z
gigantycznej klepsydry, kady uzna si za uczestnika tej legendy. I gdy koprofag przywoa
obraz floty bogw dobijajcej do portw Zachodu i opisa lud, piewajcy na pokadzie
India Star, wszyscy spojrzeli na parowiec i wycignli rce w stron raju.
X
U ujcia Gangesu czerwone wody jego delty rozpywaj si od razu w szerokiej Zatoce
Bengalskiej; pynca bardzo powoli setka statkw imigranckiej floty wzia kurs na
poudniowy zachd, ku cieninie Palk. Kapitanowie musieli dostosowywa tempo tego
chorobliwego rejsu do zdychajcego prawie statku, najbardziej wyeksploatowanego ze
wszystkich, jakby beznogiego kaleki pord tej galerii pywajcych cudactw by to
wielki rzeczny holownik, pywajcy dotd wycznie po wodach rdldowych. Jego niski
dzib, bielejcy szatami stoczonych na pokadzie pielgrzymw, pogra si w wodzie
przy kadej wikszej fali, pacc morzu trybut w postaci nadliczbowych ofiar zmywanych z
pokadu. W ten sposb ten chorowity Tomcio Paluch wlokcy si w ogonie konwoju
znaczy ludzkimi kamyczkami drog bez powrotu. Na pokadzie pyncego na czele
parowca India Star kapitaska czapka zmienia waciciela nasadzona teraz na ys
czaszk syna koprofaga. Z czoem otoczonym zotymi galonami, z wytrzeszczonymi oczami
bez powiek, ocienionymi marynarskim daszkiem potworek dowodzi statkiem i flot.
Rozkazy wydawa niczym wyrocznia, z ktr konsultowano kad decyzj: naleao tylko
zinterpretowa wyraz jego spojrzenia. Pniej, co najdziwniejsze, czsto si okazywao, e
w ten sposb rozstrzygay si dalsze losy flotylli.
W t podr zabrali si te statyci. Statystami si stali od pierwszej syreny India Star,
bardzo zaskoczeni, e zostali sprowadzeni do tego roli. Odepchnici czy to z nienawici,
czy to z obojtnoci przez pozostaych pasaerw przewanie z obojtnoci zostali
teraz jako dobrowolni winiowie zamknici w czarnych ludzkich cianach w najgbszych
zaktkach wewntrznych pokadw parowca albo w ciemnych i przegrzanych klitkach
kajut, blisko maszynowni i kotowni parowca. Byo midzy nimi kilku zaamanych, ledwo
ywych Chiczykw, a take biali. Siedzc na pitach w maych grupkach, osamotnieni i
godni dyskutowali. Dyskutowali osiem dni. Nadzwyczajna sytuacja, w ktrej si
znajdowali i ktrej byli bezuytecznymi wiadkami, skaniaa ich do pogrania si w
intelektualnym transie, tym gwatowniejszym, im bardziej byli fizycznie wyczerpani. I w
tym transie tworzyli wizje jakiego nowego wiata, jakby ywcem wyjtego z pierwszego
lepszego pisma zachodniej lewicy. Jednak tym razem rozgoryczeni ndz, w ktr popadli,
nie pisali ju petycji czy listw otwartych, bo gdy tak siedzieli w kucki w mrocznych,
przepenionych adowniach parowca, ich gos nie miaby ju wikszego znaczenia. Nie
majc co woy do ust, rozszarpywali Zachd swym gadaniem. Gd czyni ich
niegodziwcami. Widzieli si ju w rolach dobrych apostow, kierujcych pierwszymi
krokami tego tumu na ziemiach Zachodu. Jeden z nich ju przepdza chorych z zachodnich
szpitali, aby pooy tam trdowatych i ofiary cholery. Inny zapenia potworkowatymi
dziemi zachodnie przedszkola. Jeszcze inny gosi powszechn kopulacj w imi jednej
przyszej rasy, co bdzie atwe dodawa bo przeciwne kolory skry si przycigaj;
ten przynajmniej wiedzia, co mwi. Wreszcie jeden z nich oddawa tej ciemnoskrej,
bosonogiej armii zachodnie supermarkety:
Wyobraacie sobie, co by si stao?! Setki tysicy kobiet i dzieci wpuszczonych do tych
olbrzymich cukierni, najedzonych do syta, szczliwych i prbujcych wszystkiego, co
dusza zapragnie.
Od czasu do czasu ktry z tych mijowych jzykw przestawa mieli i liza stalow
cian grodzi, na ktrej skraplaa si wilgo maymi kroplami sodkiej wody. Nie mamy
nic do picia jcza pisarz renegat. Zgniy wiecie! Bdziesz musia si podzieli tym,
co masz. Nosiwoda o krzywej szyi bdzie si pawi w twoich basenach, by moe
oszaleje, gdy oszacuje t pynn mas wedle cikich kubw, ktre dotd dwiga, a ty
zapukasz do wasnych drzwi i bdziesz baga o szklank wody!. Co powiedziawszy,
ciko si osun i nie odezwa si ju ani sowem. Dziewitego dnia zamilkli jeden po
drugim: niezomni rewolucjonici, wieccy misjonarze, ksia walczcy z Kocioem,
bufonowaci idealici, myliciele aktywici, wszyscy zatwardziali przeciwnicy
zachodniego wiata, ktrzy zabrali si z t flot. Od czasu do czasu ten i w podnosi si i
zlizywa krople wody ze stalowej ciany, poniewa wszelka wola dialogu si wyczerpaa.
Ale przeyli. Jakie dziecko przynosio im ry, by moe pamitajc o lepkich cukierkach
Ballana
Gdy flotylla dotara do cieniny Palk, by opyn przyldek Komoryn i skierowa si na
pnocny zachd w stron Morza Czerwonego i Suezu, cay wiat dowiedzia si nagle o
jej istnieniu. A wtedy z radia, telewizji i pras drukarskich popyny potoki sw i rzeki
frazesw.
XIV
Panie ministrze, nie przesdzajc ostatecznego losu tej tragicznej flotylli, czy rzd
francuski podejmie jakie kroki, aby przyj z pomoc jej pasaerom i zmniejszy ich
cierpienia, ktre osigny ju granice tolerancji?
Czowiek, ktry zada to pytanie, Ben Souad, zwany Clmentem Dio, by prawdziwym
sug bestii, kim w rodzaju kucharza przyrzdzajcego zatrute napoje, wlewane co
poniedziaek jeszcze dymice do mzgw szeciuset tysicy czytelnikw jego
tygodnika, czekajcych niecierpliwie, jakby na narkotycznym godzie, na kolejn porcj
trucizny, ktr podawa im elegancko, na piknie nakrytym stole. By Francuzem
pochodzenia pnocnoafrykaskiego, o krtkich, kdzierzawych wosach i ciemnobrzowej
skrze, odziedziczonej po czarnej niewolnicy haremu, ktrej aktu sprzeday do
oficerskiego burdelu w Rabacie doszuka si w rodzinnych papierach. onaty by z
Azjatk, przedstawian jako Chinka, autork poczytnych powieci. Jego bojowa
inteligencja czerpaa z ywotnych rde podskrnego rasizmu, z ktrego siy niewielu
zdawao sobie spraw. Jak pajk tkwicy w samym centrum francuskiej myli oplata j
sw niewidzialn, subteln pajczyn i a dziwne, e myl ta moga jeszcze w ogle
oddycha. Poza tym dusza czowiek, zdolny do uniesie, ale tylko w jednym kierunku;
wystarczajco szczery, by wystawi si na krytyk i oberwa od czasu do czasu od swych
braci inteligentw, co jednak zdarzao si coraz rzadziej. Z politycznego punktu widzenia
Dio miesza gatunki i przyprawia swe artykuy utopi. Ale prawdziwie niepokonany i
szczeglnie niebezpieczny by w zastawianiu puapek na wspczesn narodow
spoeczno francusk. Ustawia je wszdzie, z wyjtkowym geniuszem wyszukiwa
zdrowe tkanki spoecznoci i szpikowa mierciononym adunkiem, seryjnie
produkowanym w jego mzgu. Minister Jean Orelle czytywa go regularnie, dajc
wytchnienie wasnej, starzejcej si wyobrani, i wwczas mawia: Ten may Dio, ho, ho,
przypomina mi mnie samego, gdy byem walczcym pisarzem, ma t yk, ma tupet, cigle
nowe pomysy! I bezustanna ta troska o uniwersalnego czowieka!. Jednake w
uniwersalny czowiek maego Dio jakie to ciemne, odraajce bydl! Pod pirem Dio
przybiera rozmaite postaci, majc wszake jedn cech sta: przeciwstawia si zawsze
tradycji zachodniej, francuskiej, stajc si kim w rodzaju anty-Joanny dArc, ktrej krl
Dio powierzy misj zniszczenia walecznego onierza Zachodu, pograjc go we
wstydzie i wyrzutach sumienia, zwycizc staroytnych bitew, dzisiaj opuszczonego przez
swych generaw, cigle jednak znaczco liczebnego. Ta anty-Joanna dArc stawaa si
zatem kolejno, we wstpniakach Dio, pogardzanym robotnikiem arabskim,
przeladowanym wydawc pornografii, wyzyskiwanym murzyskim murarzem, reyserem
gnbionym przez cenzur, czerwon wit dziewic ze slumsw, ulicznym wandalem,
chamem z baru, uniwersyteckim terroryst, uczennic, ktra poddaa si aborcji,
zwolnionym dyrektorem domu kultury, prorokiem marihuany, oskarycielem z ludowego
trybunau, onatym ksidzem, pitnastoletnim erotomanem, pisarzem kazirodc,
czarownikiem pop muzyki, profesorem-pedofilem, kim, kto sprofanowa grb nieznanego
onierza, znerwicowanym uczestnikiem strajku godowego, dezerterem, przywdc
modzieowej bandy z przedmiecia, usankcjonowanym medycznie pederast, licealist
torturowanym moralnie, biednym gwacicielem uzalenionym od pornografii, zodziejem
lub porywaczem ze szlachetnych pobudek, dziedzicznym przestpc lub z powodu presji
spoecznej, morderc dzieci, woajcym o swej ludzkiej godnoci, Brazylijk z Serto
sprzedan na targu w So Paulo, Indianinem, ktry zarazi si odr od turysty i umar,
zbrodniarzem domagajcym si wzorowych wizie, biskupem publikujcym
marksistowskie listy pasterskie, zodziejem samochodowym kochajcym szybk jazd,
oszustem bankowym spragnionym prasowego rozgosu, uwodzicielem dziewic ogarnitym
obsesj seksualnej wolnoci, Bengalczykiem, ktry umar z godu i tyloma innymi,
starannie wybranymi bohaterami wypraw krzyowych maego Dio. Wielu ludziom to si
podobao, bohaterowie artykuw Dio wydawali si przekonywajcy, waciwie czemu by
nie? Uywajc jako taranw caej tej budzcej faszyw lito zbieraniny, Dio dobrze
wiedzia, e wczeniej czy pniej wyway drzwi. Wolno sprowadzona do poziomu
instynktw i antyspoecznej anarchii jest wolnoci martw. Na jej trupie wszyscy ci Dio,
jak pezajce gsienice, przeobraaj si w czarne motyle, archanioy antywiata. Wreszcie
j mamy! Dopadlimy! Suchajcie uderze tego tarana u poudniowej bramy!
W ten sposb do sali prasowej Paacu Elizejskiego, w sam rodek gromady piciuset
dziennikarzy, owadnitych podaniem sowa, nie prawdy, wkroczy najnowszy rekrut
zwerbowany do dwigania tego tarana: wygodzony pasaer tragicznej floty. Pytanie byo
zrcznie postawione. Pytanie drugorzdne, ktre nie atakowao czoowo i nie poszyo
tchrzliwych, ale odsuwao na bok prawdziw debat, by zaatakowa nie odsaniajc si
zanadto najbardziej skrywany, newralgiczny problem: Czy rzd francuski podejmie
jakie kroki, aby przyj z pomoc jej pasaerom i zmniejszy ich cierpienia, ktre
osigny ju granice tolerancji?. Bo trzeba to wbi do gowy, e Zachd musi tolerowa
te ataki sprowokowanego szalestwa. I niech tylko umrze z ndzy, pord miliardw istot
ludzkich, jaki Indianin w Andach, jaki Murzyn w Czadzie czy jaki Pakistaczyk, w
kocu obywatele wolnych narodw, odpowiedzialnych i dumnych ze swego istnienia, to
Zachd ma zaraz popada w prawdziwe transy skruchy. Ci, ktrzy dziaaj na Zachodzie,
znaj go dobrze. Nawet ju nie daj, eby kolejny raz sign do kieszeni i przyj te
cztery pite wiata, ktre ledwo unosz si na falach, holowane przez Zachd. Mierz po
prostu w sam gow, w te gbokie paty i warstwy mzgu, gdzie wyrzuty sumienia,
skonno do samooskarania si i niesmak wobec samego siebie, udrczone tysicami
naku, nie wytrzymaj ju i rozprzestrzeni si po caym zdrowym ciele, jakby nagle
dotknitym biaaczk, zanikiem odpornoci. Tego nie mona tolerowa! Oczywicie! Tego
nie wolno tolerowa! C za pytanie! Minister prawie zatrzs si ze witego oburzenia:
Trzeba, prosz panw, rozumowa w kategoriach wiatowej solidarnoci. A poniewa
wchodzi tu w gr raczej serce ni rozum, zgodzicie si ze mn, e raczej powinienem
powiedzie odczuwa zamiast rozumowa. Wraz z odcumowaniem tej floty milion
istot ludzkich dobrowolnie odczy si od swego macierzystego kraju. Wystrzegamy si
oceny ich postpowania. Gdy tak bkaj si po wiecie w poszukiwaniu ziemi obiecanej,
czy nie powinnimy raczej uzna ich za obywateli wiata? Rzd francuski uzna przede
wszystkim za konieczne powzi wobec wadz indyjskich niezbdne kroki, aby przekona
je do zatrzymania tej floty, zanim wypynie ona na szerokie wody. Nie zdziwi zapewne
nikogo, informujc, e w tym aosnym stanie, w jakim znalaza si ta nieszczliwa cz
naszego wiata, kroki te nic nie day. Czy mona przeciwstawi si potdze ludzkich
oczekiwa? Speniajc swj obowizek, rzd francuski sprosta tym oczekiwaniom,
przyjmujc na siebie humanitarne zadania, ktre wyjtkowe okolicznoci nakadaj na
wszystkich ludzi dobrej woli. Prosz nie mie wtpliwoci, Francja znajdzie si w
pierwszym szeregu. Domaga si jedynie, a jej przeszo upowania j do tego, aby nie
bya w tym dziele osamotniona. Rzd francuski zaproponowa swym zachodnim partnerom
utworzenie midzynarodowej komisji, ktra posaaby tej flocie niezbdn pomoc
ywnociow i rodki pierwszej potrzeby. Bez wzgldu na opini, ktra panuje w kwestii
zakoczenia tej rwnie niezwykej, co rozpaczliwej przygody, naley j wyciszy i
powiedzie: ci ludzie to take moi bracia.
Niepoprawny! pomyla prezydent. W dodatku od razu dostarczy prasie tytuy do
wstpniakw! Stara pierdolona kurwa!.
T konferencj prasow ogldaa take na ekranach telewizorw wikszo wacicieli
francuskich towarzystw eglugowych. Interesujc si sprawami morskimi i wszystkim, co
mogo opnia szybki i zyskowny ruch handlowy, wykonywali tylko swe profesjonalne
obowizki. Ich przeciwne rzdowej opcji reakcje godne s odnotowania. Skonsultowali
si midzy sob telefonicznie, a potem z wysokich anten zainstalowanych na dachach ich
siedzib popyny w eter zaszyfrowane polecenia dla wszystkich statkw przebywajcych
wanie na Oceanie Indyjskim: Nakaz zmiany kursu, tak aby w adnym przypadku nie
zblia si do imigranckiej floty, ktrej obecn, przypuszczaln pozycj zaraz podamy. I
ani jeden kapitan, ktry otrzyma to polecenie, nie odczyta go inaczej ni jako ucieczki od
gosu sumienia. Wydano im je po cichu, chtnie posuchali. Ale ci ludzie morza potrafili
oceni, co jest moliwe, a co niemoliwe. Niech tylko tajfun uderzy w t flot
pordzewiaych statkw i niech ocean zostanie usany oczekujcym na mier milionem
godnych ludzi w biaych tunikach przecie nie wystarczyoby wszystkich statkw
Zachodu, nawet gdyby zgromadzi je tu jaki cud eby uratowa choby jedn setn!
Przerwanie wszelkiego ruchu handlowego, demoralizacja zag pywajcych po oceanie
trupw, przeksztacenie piknych handlowych statkw w samarytaskie statki szpitalne. W
imi ycia? Nawet nie. W imi mierci. W imi tej mierci, ktra toczya ju Zachd.
Towarzystwa eglugowe i kompanie angielskie, niemieckie, woskie i inne wysay
podobne polecenia. Poczwszy od tego dnia, emigrancka flotylla eglowaa po
opustoszaym morzu. Ani jednego dymu na horyzoncie, ani jednego bijcego wspczuciem
serca. Bya to jedyna odpowied na wystpienie ministra. Utrzymywana w tajemnicy, w
imi ludzkiej godnoci, nie miaa wikszego wpywu na dalszy bieg wydarze
Panie ministrze zapyta inny dziennikarz czy to oznacza, e rzd zamierza
przywrci cenzur?
Panie Machefer, prosz si nie omiesza! Co pana upowania do takich pyta?
Przyzwyczajono si do tego rodzaju potyczek midzy tym dziennikarzem a tym
ministrem. Oywiao to konferencje prasowe, a niekiedy nawet bawio zebranych. Ale tego
dnia jeden i drugi najwyraniej postanowili si znienawidzi. Zawsze przychodzi taka
chwila, gdy ma si wreszcie do swego bliniego.
Paskie sowa, panie ministrze! Powiedzia pan przed chwil, e naley zapomnie o
wasnym pogldzie na fina tej sprawy. Czy to nie rodzaj cenzury moralnej? Z jednej strony
dobre intencje, z drugiej
Z drugiej paskie intencje! Znamy je, panie Machefer. Zapewniam pana! Ale moe pan
napisa, co si panu podoba.
Postaram si rzuci dziennikarz.
A ja przeczytam, panie Machefer mwi dalej minister. Jestem paskim wiernym
czytelnikiem. To prawda, e w ramach obowizkw subowych, ale i to powinno pana
cieszy. Zdaje si, e coraz mniej osb czyta paskie artykuy.
W sali prasowej rozleg si miech. Kady wiedzia o trudnociach, z ktrymi gupio
boryka si dziennik Machefera i wikszo cieszya si z tego. Uboga gazetka, ledwo
omiostronicowa, bez reklam i fotografii, kiepski druk, w dodatku niewielka sprzeda
utrzymywaa si na powierzchni dziki poczonym siom kilku anonimowych mecenasw,
niezbyt zamonych, ale ich wsparcie pozwalao co miesic wiza koniec z kocem i
ratowao pismo niczym kawaleria nadcigajca z odsiecz w ostatniej minucie westernu.
Co miesic, wbrew wszelkim oczekiwaniom, odzywaa si zbawcza trbka. Nikt nigdy si
nie dowiedzia, e prezydent Republiki by w gronie tych nieznanych kawalerzystw.
Dziennik Machefera nie sytuowa si ani na lewicy, ani na prawicy, ani nawet w grzskim
centrum. Uderza w sposb nieoczekiwany, do systematycznie, cierajc na proch
oglnie przyjmowane idee, ale ci, ktrzy byli jego wiernymi czytelnikami, sdzili, e
mierzy celnie. I prawdopodobnie mierzy celnie, bo nienawi, ktr mu odpacano, bya
nieproporcjonalnie wielka do siy jego rzeczywistego oddziaywania. Poniewa prasa
chepi si, e nie wyraa nienawici, a jedynie pogldy, przyjto traktowa dziennik
Machefera jako bazenad, co na ksztat korporacyjnego Muppet Show. Kiedy ju wszyscy
namiali si do woli, ostentacyjnie zwrceni w stron Machefera a nie byo w nim nic
miesznego: wysoki starzec o intensywnie niebieskich oczach, elegancko ubrany, o siwych
wosach ostrzyonych na jea i wsach na galijsk mod minister przywrci porzdek
niczym nauczyciel po dugiej przerwie.
Nie tramy czasu! Panie Machefer, przypuszczam, e nie zabra pan gosu tylko po to,
eby opowiada nam gupstwa. Prosz zada pytanie.
Panie ministrze powiedzia Machefer. Przyjmijmy, e narody zachodnie pocz si
wedle propozycji rzdu francuskiego i bd ywi t imigranck flot podczas jej rejsu
Czy jednak nie sdzi pan, panie ministrze, e w tych okolicznociach bdziecie karmi
milion najedcw? A jeli ta flota ton Machefera, pocztkowo wiadomie profesjonalny,
sta si teraz oskarycielski, uciszajc kilku durniw, ktrzy jeszcze sobie artowali jeli
wic dopynie do wybrzey Francji i wyrzuci na brzeg milion najedcw, czy rzd
francuski bdzie mia jeszcze odwag przeciwstawi si tylu ludziom, ktrym wczeniej
pomaga?
I tu tkwi sedno sprawy! pomyla Dio, ktry zada swoje pytanie tylko po to, by
sprowokowa nastpne, dobrze wiedzc, e Machefer nie przepuci okazji. Ale otwierajc
t debat na wysokim diapazonie humanitaryzmu, wiedzia take, e wszelka inna
paszczyzna bdzie potraktowana jako odraajca i natychmiast odrzucona, poniewa
czowiek, ktry uwaa si za szlachetnego, nie omieli si by zym czowiekiem, prdzej
zdechnie, jak ten osio, co mu w oby dano.
Panie Machefer, paskie pytanie jest odraajce! odpar minister. Czy kto pyta
toncego, dokd pyn i po co, zanim wycignie go z wody? Czy wrzuca si go z
powrotem do wody, jeli wyzna, co gorsza, e mia zamiar dopyn do paskiej prywatnej
play, a potem spldrowa pask will?
Wyciga si go z wody i oddaje andarmom powiedzia Machefer. A na milion
zodziei wychodzcych z wody ilu ma pan andarmw, panie ministrze?
Jean Orelle zacz si cofa na z gry upatrzone pozycje: byy pisarz znw sta si
ministrem:
Nic nie upowania do przypuszcze, e ta flotylla przybije do wybrzey Francji ani
nawet e ma zamiar skierowa si do Europy. Ale przyjmujc t hipotez, bo z ludzkiego
punktu widzenia nic nas nie upowania, aby przeszkadza im w tym rejsie zreszt w jaki
sposb? rzd francuski postanowi, przeczytam wam komunikat, wypracowa z
zachodnimi partnerami bardzo oglny na razie plan przyjcia tych ludzi w ramach
midzynarodowej wsppracy, ktra umoliwi nam w kadym przypadku nie ponosi
samotnie konsekwencji naszej szlachetnoci.
Pync z prdkoci piciu wzw cign Machefer i nawet opywajc Afryk, ta
flotylla moe pojawi si u wybrzey Prowansji za okoo ptora miesica. To czas ledwo
wystarczajcy, by naleycie opracowa wstpn formu spotka i pracy takiej
midzynarodowej komisji. Nikt nie bdzie si pieszy, czekajc, a ta flota ostatecznie
zadecyduje o miejscu swego ldowania, gotw wwczas opuci na palcach komisj i
pozostawi szczliwego wybraca losu sam na sam z jego problemem. A jeli to akurat
Francja wycignie ten szczliwy los, panie ministrze, to moe pan by pewien, e nasi
przyjaciele bd a nadto szczliwi, pozostawiajc cay ten tum u nas! Powtarzam wic
pytanie
Niech pan niczego nie powtarza, panie Machefer. Nie ma pan ju gosu!
Chodzi o milion imigrantw! rykn Machefer, a na sali zawrzao.
Dio, ktry siedzia spokojnie w dwudziestym rzdzie, zacz tupa, ale tuw trzyma
prosto, nieruchomo. Piciuset pozostaych dziennikarzy te rytmicznie tupao. Ale bdmy
sprawiedliwi! Przynajmniej siedmiu si powstrzymao; wszyscy razem reprezentowali
jakie czterdzieci dwa tysice czytelnikw.
Odebraem panu gos, panie Machefer! powiedzia minister. Niech mnie pan nie
zmusza do wezwania stray, byby to precedens na konferencji prasowej. Paska postawa
jest sprzeczna z misj humanitarn Francji, ktr mam dzisiaj obowizek przedstawi
pastwu w imieniu rzdu francuskiego.
Koczy przedstawienie! pomyla prezydent.
Minister kontynuowa:
Panowie dziennikarze reprezentujcy Trzeci wiat zechc wywiadczy nam
przyjacielsk przysug i nie relacjonowa tych refleksji pana Machefera, sprzecznych z
jednomyln opini narodu francuskiego, ktr przedstawi pastwu jutro, jestem tego
pewien, w sposb cakowicie jasny i wyrany.
Zanosi si na pikny mecz szepn Dio do swego asystenta. Przygotujcie pira,
panowie, i niech wygra ten, kto najarliwiej uderzy si w piersi!
Gos ministra obniy si nagle o kilka tonw, jakby opucia go wiara. A wiara
faktycznie go opucia na dwik pewnego sowa, ktry widrowa mu mzg niczym kropla
drca ska: Prowansja, Prowansja, Prowansja W Prowansji stara farma na stoku
pachncego zioami wzgrza, przeksztacona w prawdziwy raj dziki milionom z
Pokojowej Nagrody Nobla przyjmowaa ministra kadego lata, na Wielkanoc, na Boe
Narodzenie i inne wita. Jeli kto si nazywa Jean Orelle i jest prorokiem swej epoki,
piewc wszelkich wolnoci, bohaterem wszystkich wielkich spraw, latarni praw
czowieka, przyjacielem zmarych przywdcw, doradc wielkich tego wiata, i gdy bliska
jest ju staro, gotowa zaciera to wszystko w imi dobrze zasuonego wypoczynku bo
ju nie pora onglowa ideami, ale cieszy si yciem w cieniu stuletniej sosny to czy
nie powinien ostatni raz wysoko podnie gowy, przez wierno dla tego wasnego
wyobraenia o samym sobie, tak nieostrego i naiwnego, e przywoujc je, trudno si nie
umiechn przez zy wobec nicoci? Minister podnis gow:
S inne pytania? zapyta znuonym tonem.
Oczywicie, byy te inne pytania, mniejszej wagi, gdy w istocie wszystko zostao ju
powiedziane. Odnotowano jedno pytanie pewnego dziennikarza z Gabonu, ktry chcia si
dowiedzie jakie jedzenie dostarczy si naszym braciom z imigranckiej floty, bo, panie
ministrze, wszystkiego nie mona da, ale mona podzieli si wszystkim z dobrej woli.
Oto przynajmniej jeden, ktry zrozumia.
Dio chcia, eby ostatnie sowo naleao do niego.
Panie ministrze zapyta abstrahujc od tego wszystkiego, czy sdzi pan, e oni maj
szans?
Szans! Szans! prychn minister. A skd wiadomo, e czowiek w ogle ma
jakkolwiek szans?
Dobrze z tego wybrn. Dio podchwyci jego sowa. Przebysk geniuszu!
To jest armada ostatniej szansy stwierdzi.
Sowa te, wymwione pgosem, ale tak, eby zostay usyszane, wywary silne
wraenie. Gdy pniej odbij si tysicznym echem, moe sparaliuj Zachd? Ostatnia
szansa, czy mona jej odmwi? Moliwe, e jest to jakie wyjanienie
XVII
Wbrew obietnicy, Machefer nie napisa nic w swojej gazecie ani nastpnego, ani
adnego innego ranka przez cay czas trwania rejsu tej armady do chwili, gdy wpyna na
Morze rdziemne. Jednak tego ranka, wobec nieuchronnej oczywistoci
niebezpieczestwa, Machefer obudzi si ze wiadomej drzemki, ale musimy jeszcze troch
poczeka na t chwil, kiedy zabrzmi pierwsze faszywe dwiki wielkiego festiwalu
humanitaryzmu Postanowienie o milczeniu Machefer podj tego wieczora, gdy odbya
si konferencja prasowa, suchajc pierwszych komentarzy radiowych, wygaszanych przez
dwch utalentowanych dziennikarzy, z ktrych kady mia w godzinach najwikszej
suchalnoci cotygodniow przepustk do dwch gwnych rozgoni lokalnych. W walce
na falach radiowych komentarz zawsze ukrywa istot wydarzenia, wedle zasady: suchacz,
ktry sdzi, e si zastanawia, suchajc swego ulubionego komentatora, staje si bardziej
podatny na intelektualn manipulacj ni ten, ktry sam wybiera tematy do refleksji (a w
dokonany tym sposobem wyom w sabszych umysach wdziera si gwatownie reklama:
sekundy bezporednio poprzedzajce redakcyjne komentarze tych dwch sug potwora i
bezporednio nastpujce po nich kosztoway ogoszeniodawcw szczeglnie drogo).
Albert Durfort komentowa o 19.30, a Boris Vilsberg o 19.45. Machefer mia czas, eby
wysucha najpierw pierwszego, a potem drugiego.
Albert Durfort robi w ludzkoci. Machefer uywa na okrelenie jego dziaalnoci
znacznie mocniejszego sowa. Mawia take, e ci zawodowcy od ratowania rodzaju
ludzkiego przyprawiaj go o mdoci. Zbyt surowa ocena. Durfort nie by zym
czowiekiem. Cigle zaangaowany w jaka medialn krucjat, galopowa na falach eteru
na pomoc wszelkim sprawom uznawanym za beznadziejne. Ledwo mia czas zmieni
dosiadanego konia midzy kolejnymi kampaniami. Zawsze sprawia wraenie, e przybywa
zdyszany, zziajany, ale w sam por, by ocali ucinionego, ci szabl po
niesprawiedliwoci, ujawni skandal. Prawdziwy Zorro mikrofonu. Suchacze uwielbiali
to, a najbardziej tpi spord nich brali komentarze Durforta za kolejne odcinki powieci:
Durfort u chuliganw, Durfort u Arabw, Durfort w slumsach, Durfort przeciw
rasistom, Durfort a policja, Durfort a przemoc, Durfort przeciw wizieniom,
Durfort a kara mierci etc. Ale nikt, poczynajc od samego Durforta, nie dostrzega
jako, e ten Zorro mikrofonu wywaa drzwi ju otwarte i przybiega na pomoc
zwycistwu. Trzeba te zauway, e Durfort reprezentowa w tych czasach pewien model
wolnoci umysu. Bardzo zasmucioby go, gdyby mu powiedzie, e jest niewolnikiem
md, sptanym przez nowe przesdy i tabu, uwarunkowanym przez trzydzieci lat
intelektualnego terroryzmu, i e jeli prezes i waciciel tej wielkiej lokalnej rozgoni,
ktra go zatrudnia, powierza mu co wieczr dziesi milionw dobrych Francuzw, to nie
dlatego, eby im mwi z talentem co dokadnie przeciwnego, ni oni sami wyobraaj
sobie, e myl.
Jeli za chodzi o ssiedztwo komentarzy Durforta z reklamami, ktre otaczay jego
dziennikarskie arcydzieka susznego oburzenia, to dawao to rezultaty zaskakujce, ale
nie dziwiy one ju nikogo, tak bardzo i tak dugo sumienia nurzay si do woli w tym
nielogicznym systemie, jak ka w szambie. Caa prasa, lub prawie caa, graa w tego
pokera i wygrywaa za kadym razem, z kolorowym dziennikiem Dio na czele. To si
podobao. To si sprzedawao. Nic innego si nie sprzedawao. Czemu si krpowa?
Bdcie ludmi swej epoki, kupujcie faszyw wiadomo! Oczywicie, w naszym
wiecie ludzie produkujcy tylko idee, tacy jak Durfort, Dio, Orelle, Vilsberg i Caa Reszta
Towarzystwa, musz z tego y. A jeli nawet czasem sprawiaj wraenie, e piuj ga,
na ktrej siedz, przy niezrozumiaej zachcie ze strony wacicieli tego drzewa, bdcie
spokojni! Bo zerkaj ju jednym okiem na inn ga, aby przesi si na ni w ostatniej
chwili, gdy nowy wiat nie bdzie mg obej si bez nich, to byoby zbyt pikne! To nie
s ludzie, ktrzy pracuj za darmo, i pord tej maskarady, ktr odgrywaj, to oni
ustrojeni w zamsze i zot biuteri pojawiaj si na Lazurowym Wybrzeu W ten
sposb, siedzc okrakiem na gazi w poowie ju ucitej, Durfort, mwic o armadzie,
odnajdywa swj najlepszy styl, celne okrelenia, wywoujc w kadym wzruszonym sercu
odgos podobny do chlupotu botnistej mazi, wywoujc w ugodzonych sercach i umysach
oddwik przypominajcy chlupot mieszanego bota. Stosujc rne warianty, powtarza
swoje dwa mistrzowskie posunicia, ktre wczeniej przyniosy mu rozgos: komentarze
do deportacji chilijskich imigrantw i niedawne komentarze do sprawy algierskiego
kolejarza, ktrego oskarono o gwat i zamordowanie dziewczynki, a ktry by moe pad
ofiar pomyki sdowej. Teraz Durfort przywoa spraw tamtych deportowanych i
przypomina ow pomyk sdow, wykorzystujc te dwie rne przecie sytuacje w
obecnej misji. I si z tym nie kry:
Ci, ktrzy wywiadczaj mi ten zaszczyt i mnie suchaj, dodajc mi codziennie
odwagi, wiedz, e nie dobieram gadkich swek. Nie paktuje si z ndz. Nie paktuje si
z niesprawiedliwoci. Ta walka usprawiedliwia wszelk brutalno jzyka.
Przypomnijcie sobie. Jeli mogem, z wasz pomoc, odmieni troch los tych chilijskich
deportowanych i jeli mogem w imieniu nas wszystkich zapobiec najbardziej ohydnej
zbrodni, egzekucji niewinnego, niesprawiedliwie skazanego na mier, to dlatego, e
mwiem o tym ostro, wrcz brutalnie. I oto dzisiaj aktualne wydarzenia nakazuj mi
wprowadzi do waszych domw milion dobrowolnie deportowanych ofiar najbardziej
skandalicznego bdu prawnego wszech czasw. Bd wic mwi, nie wac sw i nie
powcigajc jzyka. I niech ci, ktrzy chc spokojnie zje kolacj, wycz odbiornik na
pi minut!.
Marcel, suchaj no tylko! Durfort znw wynalaz co nowego!
Ju id, Josiane, ucisz dzieciaka!
W tanich czynszwkach nalewano sobie po szklaneczce modego czerwonego wina, bo
zawe wspczucie przychodzi atwiej, gdy si je podleje. W bardziej eleganckich
apartamentach podlewano je szkock, ale w sposb bardziej subtelny, to znaczy nie
zapijano apczywie, lecz cedzono powoli, aby ta duchowa strawa lepiej wchodzia:
stawiano wic szklaneczk whisky pod rk, przemylanym gestem, powstrzymujc
pragnienie na czas komentarza w przyjemnym podnieceniu kubkw smakowych, aby
rozadowa podniecenie orgazmem wieczcym to spkowanie z komentowanym
wydarzeniem. Trzy tysice dwustu szedziesiciu siedmiu ksiy, piszcych w popiechu
kazania na najblisz niedziel, majce na og niewiele wsplnego z Ewangeli na ten
dzie, ale co to ma za znaczenie zastrzygo uszami: od dawna ju nie powicano
wikszej uwagi tym szczegom. Odnotujmy pord nich obecno onatego ksidza
katolickiego, a zarazem rogacza, obnoszcego po chrzecijasku swe rogi bya to dla
niego sytuacja cakiem nowa i wprowadzaa tak wielki zamt do jego myli, e w
nieszcznik od ponad miesica zacina si i gubi podczas niedzielnych kaza. Swym
koskim lekarstwem Albert Durfort wyratowa go z tego umysowego wyjaowienia.
Lekarstwo okazao si tak skuteczne, e rogacz o namaszczonych doniach zapomnia o
swych rogach i natychmiast odzyska moc ciskania gromw i oskare, i tak odzyska
magnetyzm przycigania wiernych masochistw z caej diecezji. By moe spotkamy go
jeszcze w dalszym cigu naszej opowieci
Trzydzieci dwa tysice siedmiuset czterdziestu dwch nauczycieli odkryo w tej samej
sekundzie temat poniedziakowego wypracowania: Opisz ycie nieszczsnych pasaerw
tej armady, opisz swoje uczucia wobec nich, wyobraajc sobie, e jedna z tych
zrozpaczonych rodzin poprosia was o gocin. Propozycja nie do odrzucenia! Kochany
may anioek o wraliwym dziecicym serduszku i naiwnej duszyczce zasmaruje cztery
stroniczki swym dziecinnym patosem rozczulajcym konsjerki, bdzie pierwszy, jego
wypracowanie odczyta si na gos w klasie i wszyscy koledzy si wciekn, e sami
poskpili ez. W ten sposb fabrykuje si dzisiaj ludzi. Gdy straszny dzieciak bez serca,
ktry ma akurat wszystko, by doj do czego w yciu, zmuszony jest take do poddania si
tej seryjnej produkcji, bo dzieci nie lubi si wyrnia. Trzeba wic, eby dziecko szo
jak na sznurku i pocio si z hipokryzj nad tym samym pseudohumanitarnym tematem. I
take zabynie, bo jest zdolne, i nawet uwierzy w to wszystko, bo te dzieciaki nie s
przecie z gruntu ze, jedynie oryginalne, stracony potencja. Wrc po lekcjach do domu,
dumne z wypracowania. Ojciec zna ycie. Przeczytawszy arcydzieo swej pociechy,
przerazi si, jeli tylko ma troch wyobrani, na myl o obcej, omioosobowej rodzinie w
jego trzech pokojach z kuchni po prostu bdzie milcza. Nie mona przecie
zniechca anioka, nie mona gorszy go, nie naley brudzi czystoci jego uczu, gdyby
nawet mia z niego wyrosn nieuleczalny gupiec. Owadnity tak faszyw czuoci
tatu poklepie zarowiony z radoci policzek maego anioka, mwic sobie w duchu, e
to dobre dziecko, a poza wszystkim, kto wie, czy prawda nie wychodzi wanie z ust
niewinnych. Matka chlipnie w chusteczk, z wilgotnymi oczami penymi matczynej
czuoci. I niech teraz si zdarzy, e pewnego ranka naprawd przyjd ci godni do ich
drzwi, zakadajc, e to w ogle moliwe no, to ju po rodzinie! By moe raczej
ucieknie, ni otworzy szeroko ramiona, wbrew profetycznej prozie maego anioka
sterowanego przez telewizj, bo to zachodnie serce, ta zachodnia wraliwo jest w
gruncie rzeczy tylko zudzeniem; jednak rodzina stracia ju sw si, wol i zdolno
powiedzenia: nie! Przemncie to przez milion podobnych, ogupiajcych wypracowa
milczco akceptowanych przez milion zabieganych lub leniwych ojcw to pokae
ogln atmosfer, cakiem zgni. Moe to jest jakie wyjanienie Siedem tysicy dwustu
dwunastu nauczycieli licew postanowio rozpocz nastpn lekcj od dyskusji na temat
rasizmu. Fakt, e to nauczyciele matematyki, angielskiego, chemii czy geografii albo aciny,
niczego nie zmienia w tej sprawie. Bo bez wzgldu na dyscyplin czy rol nauczyciela
nie jest pobudza umysy i zachca do tej gry idei? Zaczto wic si wypowiada, z
jake wielk atwoci w oparciu o wspaniae, idealne zaoenia, prawdziwy
samograj o tej oczyszczajcej flocie pyncej ku kapitalistycznemu Zachodowi! Dobry
temat, niele wywiechtany, na ktry kady moe powiedzie, co chce, niewyczerpalny
scenariusz tego nieustannego, zbiorowego kina, gdzie zatraci si ju w gnunoci
gotowych idei, tyle razy powtarzanych w kko sens rzeczywistoci i odpowiedzialnoci.
Take tu wystarczyoby ograniczy si tylko do negatywnej strony tych wszystkich zgniych
dyskusji. Niech tylko przybije wreszcie do Lazurowego Wybrzea ten najedca znad
Gangesu i ze wszystkich innych godnych krajw, a wtedy z wyjtkiem zwykych
wykolejecw, ktrzy (wkrtce ich ujrzymy) popdz na Poudnie, jak podpalacze do ognia
ci mali bezmylni krzykacze zaraz spokorniej, jak tatu pantoflarz, wedle tej gupiej
logiki, e waciwie, na dobr spraw o te kopniaki w tyek czy o tego guza trzeba to
szczerze przyzna to od dawna ju si proszono, i e ich tak naprawd wcale nie
okradziono! To samo zreszt robia Francja w innej epoce i na nieco inny tylko sposb
pod rzdami Petaina. Na ten wspaniay rezultat liczyli i teraz sudzy bestii Nie ma zatem
wikszego sensu wymienianie milionw suchaczy Durforta. Caa Francja pochaniaa
apczywie ten znieczulajcy narkotyk: gdy nadszed moment, by obci jej obydwie nogi,
bya doskonale przygotowana do tej operacji
Oczywicie grzmia w odbiornikach gos Durforta, ostry i wyrany, gos, ktry nigdy
nie wtpi. Oczywicie, ta trwajca deportacja jest dobrowolna, a ta prawna omyka nie
zostaa popeniona przez aden ukonstytuowany trybuna. Ta deportacja jest crk ndzy i
opuszczenia. Za co do omyki prawnej, to wybaczcie, ale powiem, e wszyscy jestemy za
to odpowiedzialni. Bogaty wiat wyda wyrok na Trzeci wiat. Wznis bariery we
wszystkich dziedzinach, bariery moralne, ekonomiczne, polityczne, za ktrymi uwizi, i to
na wiele nastpujcych po sobie pokole trzy czwarte ludnoci wiata. I wanie to
gigantyczne wizienie teraz pokojowo si zbuntowao. Skazani uciekli. W liczbie miliona,
bez broni i bez nienawici, przybywaj, jak sdz, prosi po prostu o sprawiedliwo.
Nikt nie zaprzeczy, e na tej ziemi, ktra tak bardzo si skurczya przez sto lat
oszaamiajcego postpu, yj oddzieleni od siebie picioma godzinami lotu samolotem
ludzie, ktrych redni przychd roczny nie przekracza pidziesiciu dolarw, i ludzie
zarabiajcy w tym samym czasie dwa i p tysica, e zatem istnieje, nie gniewajcie si,
wyzyskiwacz i wyzyskiwany.
Wyzyskiwacz! powiedzia Marcel do Josiane. Chyba za mocno przywala! Co tam
mamy do arcia? (zerkn na st, przykryty cerat, ten proletariacki tron ustawiony
porodku jadalnego). Kluski, wdlina, omlet. Nic nadzwyczajnego. A abonament
telewizyjny? A czynsz za chat? A moje buty? Widziaa moje buty? Ju do wyrzucenia.
Przecie nie mwi o tobie powiedziaa Josiane. Mwi o tych, co maj.
Maj i co z tego? Zrobiliby lepiej, gdyby dali mnie t fors. Ja musz chodzi
prawie boso. A przecie tyram, nie?
Zauwamy przy okazji pojawienie si pewnego faszywego tonu. Prymitywna i
niesprawiedliwa, to znaczy zdrowa mdro ludowa stawia si, buntuje, ubrana w sw
godno. Niewiele trzeba, aby zdoaa wszystko ocali. Marcel nie jest uciekinierem znad
Gangesu, pracuje, chodzi w butach. To czowiek cakowicie samodzielny, eby byo jasne!
Jakby go troch przycisn, przyznaby, e naley do cywilizowanego narodu, a nawet bo
czemu by nie? e jest z tego dumny. Ale nie, c by to byo, gdyby ten biay
czowieczek Gdyby ten onierz Zachodu, bohater i ofiara tylu bitew, ten, co uynia
swoim potem, krwi i ciaem szczliwe ycie Europy Gdyby on Ale to ju nie ten
sam czowiek. Ju nie dziaa, nie liczy si, zaledwie prbuje. Nie bdzie wierzga. Inny ju
nie bdzie. Gdy przyjdzie ta chwila, pozwoli sprawom biec swoj drog, jakby nic ju go
nie dotyczyo. A gdy poczuje si osobicie dotknity, bdzie za pno. Wmwiono mu, e
on nic nie straci, bo to inni, ci, co maj, powinni ustpi i zapaci, w imi rwnoci,
sprawiedliwoci, powszechnego braterstwa, praw czowieka i niewane, w imi czego
jeszcze, bo nikt nie omiela si poda w wtpliwo zasadnoci uywania takich frazesw,
take w imi, ale w imi tej wanie bestii; tylko e o tym nikt nie powie Marcelowi, a
zreszt, c by z tego zrozumia? Wanie w imi bestii Durfort czuwa w radiu na swym
stanowisku ogniowym. Oto jak strzela:
Wierz w przeczucia kontynuowa gosem wyroczni. I wydaje si, e nie jestem
sam. Wysuchaem przed chwil, jak wszyscy, rzecznika rzdu, pana Jeana Orellea. I
jestem przekonany, e ten odwany czowiek, wbrew oficjalnej ostronoci, podziela moje
przeczucie. e ta armada imigrantw kieruje si ku Europie, ku ogrodom naszej Francji, i
odwa si nawet wyzna, i mam nadziej, e si nie myl. Chciabym przeczyta wam
oficjalny komunikat, najlepszy tekst, jaki Francja zaproponowaa wiatu od czasw
Deklaracji praw czowieka. Cytuj: Poniewa z ludzkiego punktu widzenia nic nie
upowania nas, aby przeszkodzi w rejsie tej floty, rzd francuski postanowi wypracowa
wraz z zachodnimi partnerami plan jej przyjcia w ramach midzynarodowej wsppracy o
strukturze socjalistycznej. Koniec cytatu. Oto nadzieja, moi przyjaciele! Oto
powszechna sprawiedliwo, tak bardzo podana! Trzeba byo dopiero, eby najbardziej
wydziedziczeni tej ziemi ruszyli w drog, aby potne spoeczestwo zachodnie askawie
dostrzego oblicze ndzy. Ach, moi przyjaciele, jaki to pikny dzie! Bo czy naprawd
sdzicie, e w ramach tego planu przyjcia i wsppracy nie nadesza wreszcie i ta chwila,
by poczyli si take najbardziej nieszczliwi spord nas, ci, ktrzy ledwo maj za co
y w naszym dostatnim spoeczestwie? Oczywicie, trzeba bdzie zaplanowa,
przemyle dotychczasowe relacje midzy jednostkami, podzieli korzyci, zainwestowa
zyski, okreli nasz gospodark w kategoriach mioci, a nie zysku, tak aby kady,
poczynajc od uchodcy znad Gangesu, korzysta odtd z prawa do szczcia. Bdziemy
jeszcze o tym mwi. Ale zapewniam was, moi przyjaciele, dzi jestemy wszyscy ludmi
Gangesu! Do jutra!.
By to komentarz Alberta Durforta A teraz dobra rada! Podczas weekendu na wsi, na
polowaniu, na spacerze z ukochan w lesie, czy te wieczorem, przy taczcym ogniu w
starym, piknym kominku, za na siebie co zamszowego. Zamsz to wicej ni ubranie,
ktre daje wytchnienie, to styl, ktry nobilituje.
To upewnio Marcela. Jako tokarz-skrawacz w fabryce Citroena nie ubiera si w zamsz,
nie bywa na polowaniach, nie chodzi na spacery do lasu, a weekendowa po prostu na
stoku czki, przy drodze, przygldajc si eleganckim furom i oczekujc atrakcyjnych
wypadkw. W domu przewanie si nudzi, a wszystkie swoje estetyczne wzruszenia
lokowa w czteropalnikowej kuchence, chocia, nie bdc snobem, docenia mio brzmice
formuki: ten zamsz, ktry daje wytchnienie i nobilituje, niewiele go obchodzi, ale gdy
by w dobrym humorze, cieszy si szczerze na wie, e co takiego istnieje, czu si tym
pokrzepiony. Uczciwy rewolucjonista, namitny mwca knajpiany, w sowach potrafi
rozwali wszystko. Ale niech przyjdzie naprawd powany kryzys w gbi ducha si
niepokoi, zadawa sobie pytanie, czy te okruchy ze stow pracodawcw i dobrze
ustawionych spryciarzy ubranych w zamsz nie byy wicej warte ni brak jakichkolwiek
okruchw. Nie mwic tego gono, nie przyznajc si do tego nawet przed samym sob,
rozumia, e dopki waciciele maj fors i uwijaj si, aby do nich wrcia pomidzy
dwoma polowaniami, a jake, a dwoma eleganckimi wieczorami przy starym kominku
take lud znajduje w tym swoj korzy, nawet jeli od czasu do czasu czego si domaga.
T cywilizacj zamszu Marcel tak naprawd uwielbia. Tym bardziej e mg myle o
niej, co mu si tylko podobao. Ale rozwala t cywilizacj na dobre, gdyby nadarzya si
okazja, o, co to, to nie, nigdy! Lub raczej: bez niego. A broni jej? Take nie! Nie broni si
niesprawiedliwoci spoecznej. Nawet jeli yje si w niej lepiej ni innym w
sprawiedliwoci. Moe wic to jest jakie wyjanienie? Marcel to lud, a lud myli jak
Marcel, typ Durforta i typ zamszowy, na dusz met te dwie czci pasuj do siebie jak
pi do nosa. Lud nie kiwnie palcem, ani w jedn, ani w drug stron. Nie jestemy w
redniowieczu, kiedy to wyzyskiwani paszczyniani chopi biegli chroni si w murach
zamku, gdy z wie bito na alarm, uprzedzajc o nadciganiu band grabiecw. Gdy
uzbrojeni ludzie pracodawcy przepraszam, feudalnego pana byli zbyt sabi, zbyt
nieliczni, to wwczas proletariusze przepraszam, chopi paszczyniani stawali na
murach, przy blankach, a ony krztay si przy kotach z wrzc smo. W subie zamku
yo si niezbyt dostatnio, ale jednak si yo, natomiast po napaci band rozbjniczych po
prostu umierano z godu. Marcel nie jest gupszy od paszczynianego chopa, swego
poprzednika. Ale bestia poara mu mzg, zanim si zorientowa. Marcel nie pobiegnie
wic na mury, by walczy przeciw tym imigrantom, nowym upiecom zachodniej fortecy.
Niech wojskowi walcz, to ich zawd! A jeli ci wycofaj si albo uciekn, nie jest
spraw Marcela i im z pomoc! Zamki naszej epoki, mury z betonu i stali, piwnice
zapchane wiktuaami, magazyny wypenione po dach towarami, zasobne warsztaty,
obwodnice i mosty pene oguszajcego ruchu, kwitnce ziemie, wiee ze srebra i zota
Marcel pozwoli je upi i grabi. Nie potrafi ju samodzielnie myle. Pozbawiono go
instynktu samozachowawczego Tego wieczora, wysuchawszy Durforta, Marcel zasn
spokojnie. Widzisz sam powiedziaa Josiane za tych typw, co pyn na tych statkach,
zapac pracodawcy. Poza tym, nawet jeli mona si troch ba tego miliona biedakw, to
przecie ju jutro nie wylduj, nie? A zao si z tob, e ta armada nie dopynie do nas.
Chocia, jeli s naprawd tak nieszczliwi, jak sycha.
I bla-bla-bla Rybka chwycia przynt, dzikujemy, Durfort!
Bya jednak maleka szansa, eby Durfort straci swj mikrofon. Oczywicie, szansa
zostaa zaprzepaszczona. Odnotujemy j skrupulatnie w niepokojcej rubryce straconych
okazji. Po tym wszyscy jestemy ludmi znad Gangesu! dyrektor Est-Radio zatelefonowa
do redakcji dziennikw i wezwa Durforta na dywanik:
Czy nie sdzi pan, drogi przyjacielu, e posun si pan troch za daleko? Doceniam
pask elokwencj. Mam wiele szacunku dla paskiej wspaniaomylnoci (Za pi
paczek miesicznie te pi minut dziennie przed mikrofonem, to wspaniaomylno
wspaniaomylnie wyceniona pomyla sobie dyrektor). Ale tym razem idzie o spraw,
ktra nie jest ani baha, ani odlega w czasie. Gdy ju zakwateruje pan u nas ten milion
niadolicych, zakadajc, e ta flota tu dotrze i w midzyczasie nie zdejm pana z anteny, to
nie poznamy ju tego kraju.
Na to wanie licz. Czy sdzi pan, e mwi to wszystko dla pienidzy?
Jasne, e nie, drogi przyjacielu! (A to zgniek! pomyla dyrektor. I on w to
wierzy, niezalenie od rynku, na ktrym si sprzedaje!). Ale czy zastanowi si pan nad
konsekwencjami? Pomieszanie ras, kultur, stylw ycia. Nierwno kompetencji. Koniec
naszej tosamoci narodowej, czy, jak pan woli, etnicznej.
Nowy czowiek.
Niech pan nie plecie gupstw! Wierzy pan w tego nowego czowieka? Mijaj ju dwa
lata, odkd powierzyem panu codzienny komentarz o dziewitnastej trzydzieci. I co,
naprawd pan myli, e w tym okresie paskie wzniose tyrady wywary jaki wpyw na
natur czowieka? Nic podobnego!
To dlaczego mnie pan zatrudnia?
Bd szczery. Zatrudniam pana, eby zabawia to towarzystwo. Po jasnowidzach,
znachorach, psychiatrach, doradcach sercowych teraz modni s obrocy pokrzywdzonych,
tacy jak pan. Niech wic pan broni pokrzywdzonych, jakich pan tylko chce, tych nie
brakuje. Starczy nam ich na dziesi lat, jeli tylko nie bdzie pan zbyt rozrzutny i jeli
suchacze nie zaczn uwielbia czego innego. Ale prosz zostawi nard w spokoju.
Prosz nie rusza systemu ekonomicznego, ktry bardziej lub mniej, ale jest dla narodu
oywczy. Mimo pewnych wstrzsw, jedno i drugie dobrze do siebie pasuj. I prosz
pozwoli przypomnie sobie, e pan yje cakiem niele, o wiele lepiej ni wszyscy ci
pokrzywdzeni, z ktrych pichci pan co dzie swe menu. Niech pan si zadowala
ujawnianiem brudw, to wystarczy, i kto wie, by moe na dalsz met posuy czemu
dobremu.
Wiedziaem, e jest pan czowiekiem szorstkim, wyniosym, niewraliwym
Dzikuj! Ja to nazywam przenikliwoci.
ale nie wiedziaem, przyznaj, e a do takiego stopnia. Gdy pomyle, e we
wszystkich wanych miejscach ulokowani s tacy ludzie jak pan, nieliczni, ale
wszechpotni, to naprawd sdz, trzeba zmieni to spoeczestwo.
Jasne. Bdzie pan je zmienia, ale nie przy moim mikrofonie, jeli nie zaprzestanie pan
odtd tej kampanii na rzecz uciekinierw znad Gangesu.
Nie zgadzam si.
W porzdku. Obejrzyjmy wic pask umow No tak, jak zwykle: olbrzymie
odszkodowanie na wypadek rozwizania umowy Umie pan liczy! Ale zapacimy panu.
Nic nie zapacicie, bo ja zostaj. Zapomnia pan o najwaniejszym. Zechce pan
askawie doczyta t umow do koca. Promocja zamszu, SICAV, klub Horizons, oleje
Pertal, zegarki Tip, obrt nieruchomociami Rado ycia, Bank Francuski i reszta
Wszyscy ci ogoszeniodawcy podpisali umowy z pask stacj tylko dlatego, eby ich
reklamy ukazyway si przed moim komentarzem albo zaraz po nim. Prosz sobie
przypomnie: to ja ich do pana przyprowadziem i straci ich pan, jeli mnie pan wyrzuci.
To masa pienidzy! A ma pan inne rodki?
Znajd kogo na pana miejsce. Nie jest pan niezastpiony.
Z pewnoci. Ale to moje nazwisko jest wymienione w tej umowie. A poza wszystkim,
jeli chodzi o t flotyll znad Gangesu, to wszyscy moi koledzy, ktrzy cho troch si
licz, bd piewa na t sam nut.
Zatrudni Piotra Senconaca.
Senconaca! Drogi panie, nieche pan nauczy si swego fachu! Dobrze pan wie, e w
reklamie nic si nie sprzeda poprzez prawic, a jeszcze mniej przez skrajn lewic.
Ogoszeniodawcy nie s wariatami, pan przecie wie. I c powie Senconac na moim
miejscu? Jakbym go sysza! Zachowa ras, ojczyzn, nawet za cen okruciestwa, zatopi
t armad, skierowa j gdzie na odludne wybrzea, zamkn jej pasaerw w obozach
koncentracyjnych Pikny zestaw sw, w tych czasach nie do suchania! Nie ma co,
odniesie pan wielki sukces! Przy takich hasach sprzeda reklam w paskiej rozgoni
spadnie do zera. Widzi pan, jednak jest jaka moralno: tylko szlachetno popaca. Jeli
mi pan nie wierzy, niech pan wemie suchawk i zadzwoni. Niech pan poczy si z
Bankiem Francuskim, na przykad, albo z klubem Horizons, zobaczy pan, co panu
odpowiedz
Dyrektor nie poczy si. Wiedzia, e to nic by nie dao. Ustpi.
W sumie powiedzia w zamyleniu jest pan kim w rodzaju konia trojaskiego.
Nawet w naszych murach mamy ca kawaleri koni trojaskich. Nawet w rzdzie znajdzie
si takie szkapy. Zanim pana tu poprosiem, dzwoniem do Urzdu Prezydenckiego.
Potwierdzono, e komunikat Orellea odpowiada oficjalnemu stanowisku rzdu. Pozostaje
jednak pewna nadzieja, natury oglnej i szczegowej. Ta oglna dotyczy przyszoci
mojego kraju, a ta szczegowa bo wreszcie wiem, kim pan jest naprawd e jednak
uda mi si pana zwolni. Bd to mia stale na uwadze. Rzecznik prasowy prezydenta sam
si nie wypowiedzia, podkrela tylko oficjaln stron stanowiska rzdu. Wnioskuj std,
e istnieje te oficjalny punkt widzenia prezydenta, z ktrym nie zgadzaj si te rzdowe
szkapy. Kto wie? Moe ludzie o zdrowym rozsdku, jeli jeszcze tam s, zwyci w
ostatnim akcie? Niestety, nie ma ich wielu Co do pana, panie Durfort, uprzedzam pana!
Nie chc ju pana widzie, ale bd pana codziennie sucha. Jeli cho na jot wykroczy
pan poza ramy oficjalnego stanowiska rzdu, wyrzuc pana razem z paskimi
ogoszeniodawcami albo i bez nich. Owszem, na razie nic nie mog panu zrobi. Ale jest
pan na celowniku. W mojej radzie administracyjnej jest mnstwo ajdakw, jednak licz,
e moe strach napdzi im rozumu do gowy. A jeli rzd zmieni zdanie i odwoa si do
nas, aby to wyjania i tumaczy, natychmiast zastpi pana Senconakiem. Oby stao si to
moliwe jak najszybciej!
Stao si to moliwe, rzeczywicie, ale zbyt pno. Kiedy Francja usyszaa inny jzyk,
ludzie znad Gangesu wyadowywali si ju ze swych statkw. Ale w zatrutych umysach ten
przeciwny prd nie wzbudzi adnej reakcji. Kapitalici, ktrzy w pogoni za doranym
zyskiem przesadnie subwencjonowali t trucizn, sami padli jej ofiar. Moe to jest jakie
wyjanienie Wysuchawszy komentarza Durforta, Machefer westchn:
I pomyle, e za dziesi minut trzeba bdzie jeszcze wysucha Vilsberga na kanale
RTZ! Przyniecie butelk Julienas, inaczej nie damy rady Jestecie zbyt modzi, by
pamita, ale by czas, gdy inaczej regulowao si rachunki z takimi typkami
Mwi do trzech modych ludzi, stoczonych w malekim pokoju, stanowicych ca
redakcj jego dziennika. Trzech studentw literatury, utalentowanych, ideowych, le
opacanych. Najczciej zreszt w ogle nieopacanych. Dzierawa lokalu redakcyjnego
trzy pokoje w mansardzie przy ulicy Rentier do tego skad, papier, drukarnia, wysyka,
telefony, wszystkie te wydatki pochaniay i znacznie przekraczay wpywy ze sprzeday
Myli Narodowej. Dziesi tysicy nakadu, sprzeda nieco ponad cztery tysice. Jak na
dziennik, kompletna ndza. Dochd z reklam starcza tylko na wino, wic stary Machefer
jada makaron lub pozwala zaprasza si swoim pracownikom do wydziaowej stowki.
Cztery pitra tego budynku zajmowaa drukarnia i biura aby, humanitarnego tygodnika
satyrycznego. Pnym wieczorem, gdy schody byy puste, a julienas pobudzao do
heroicznego wysiku, Machefer nie omieszka nigdy oprni pcherza na somiank
redakcji aby. Rytua. Wszyscy wiedzieli. Dyrektor wzdycha, kaza czyci podest
pitra, posya umylnego do mansardy Machefera, na pite pitro, by dla zasady
zaprotestowa, ale na tym si koczyo. Co wicej, z powodu jakiej niewytumaczalnej
tolerancji, nie poprzestawa na obwchiwaniu swej wycieraczki, ale nadal trzyma pod
swym dachem Machefera i jego dziennik, a nawet drukowa Myl Narodow mimo jej
tytuu, goszonych opinii i nader kaprynie paconych faktur! To na pozr dziwne
zachowanie starego sekciarza wcale nie dziwio Machefera. Pewnego dnia, gdy wypi za
duo wina i zbyt obficie podla somiank, tym razem w samo poudnie, zosta przyapany
przez dyrektora aby.
Teraz ju pan przesadzi, panie Machefer!
No i co z tego? odrzek stary Machefer. Naprawd nie rozumiem, czemu pan si
skary! To przecie zapach paskiej szmaty, nieprawda? Teraz tak samo pachnie na
zewntrz, jak i w rodku, wic o co chodzi? Jaka rnica?
Dyrektor podnis gos:
Czy pan nie wie, e mog panu wymwi dzieraw lokalu, nie przyj wicej
zlecenia na druki i e jeli przyjdzie mi ochota, to mog pana wyrzuci za drzwi jeszcze
dzi wieczr?! Zastanawiam si, dlaczego jeszcze tego nie zrobiem!
A stary kpiarz Machefer, trzymajc si pewniej swego wasnego poczucia humoru ni
ciany, odpowiedzia:
Powiem ci, dlaczego, mj drogi kolego! Bo jestem twoim alibi. Beze mnie i jeszcze
kilku, yjcych tak samo ndznie, tfu! Bez nas nie byoby ju wolnoci prasy, bo nie
byoby rnorodnoci opinii. Poczekajcie jeszcze troch, przyjdzie i ta chwila, i wtedy si
nawet nie zawstydzicie. Pan si skary! Jako kompetentny i spokojny agent prowokator nie
kosztuj was wiele i odwalam za was robot. To moje niewinne dziwactwo jest drogo
opacone. Wic niech mi pan pozwoli szcza spokojnie na pask wycieraczk i nie
naprzykrza mi si! Pan dobrze wie, e w odpowiedniej chwili bez trudu zamorduje pan mj
dziennik, tyle, ot, e pofatyguje si pan te trzy pitra do gry, eby mi to powiedzie, a
zreszt Przyle mi pan pewnie goca. Uszanowanie, panie dyrektorze!
Odnotujmy tylko zamylon i zaskoczon min dyrektora aby, gdy ju wszed do
swego biura. Odnotujmy take, gdy ju ludzie znad Gangesu wylej si setkami tysicy ze
swych statkw osiadych na wybrzeu, goniec aby rzeczywicie pokona trzy pitra, aby
oznajmi, e Myl Narodowa nie bdzie ju odtd drukowana, a jej dyrektor ma dziesi
minut, eby da si powiesi gdzie indziej. Bo te caa nasza opowie ma jakie drugie
dno, kto w tajemnicy pociga za sznurki i tylko przy okazji chcemy zaznaczy powizania
midzy wydarzeniami. Gdy jaki kret zdradza sw obecno na powierzchni ziemi, nie
przepumy okazji, by obejrze go starannie. Niewiele to da, ale by moe pozwoli
chocia zrozumie
Niestety kontynuowa Machefer. To nie Vilsberg czy Durfort znajd zabjcw w
swoich sypialniach. Naszych ostatnich zabjcw stracilimy w walkach o ostatnie kolonie.
Co za ndza! Zdrajcy stali si nietykalni. Tak wielu garnie si do zdrady, e na nikim nie
robi ju wraenia myl, i oto na naszych oczach dokonuje si jedna wielka zbiorowa
zdrada. Obawiam si, e wszystko przepadnie No, czas posucha Vilsberga, by zda
sobie spraw z rozmiarw klski.
Boris Vilsberg nie by adnym Zorro. Jak Durfort nie wtpi w nic, tak Vilsberg wtpi
we wszystko. W ten sposb obydwaj byli postaciami bardzo charakterystycznymi dla swej
epoki, bo systematyczne zwtpienie ma dzisiaj warto rwn afirmacji. Odkd dzieli si
ze swymi przemyleniami na antenie, posikujc si sw rozleg kultur, niezrwnan
ciekawoci i wyrafinowan inteligencj, Vilsberg dwiga swe wtpliwoci jak
odkupicielski krzy. Porusza umysy tym bardziej, e wyczuwano u niego szczere
cierpienie w tym stopniowym odrzucaniu podstawowych wartoci, na ktrych, jak si
wydawao, bardzo mu zaleao. By zbyt subtelny, by pozwoli sobie na stereotypy w
rodzaju: C chcecie, trzeba y w zgodzie z duchem epoki, nawet za cen gorzkich
alw, trzeba szuka nowych sposobw mylenia etc. a mimo to wikszo suchaczy,
koniec kocw, tak wanie go rozumiaa. Wielu identyfikowao si z nim, w kadym razie
wszyscy ci, ktrzy uwaali si za inteligentw lub pretendowali do tego miana, a ktrych w
naszych czasach nie brakuje. Prywatnie Vilsberg skary si, e rozumiej go opacznie, bo
ogranicza si do zwtpienia. Dziwny by czowiek z tego Vilsberga, ktrego nikt nie
rozumia, a ktry mimo to nie mg si powstrzyma od grania roli wielkiego
nauczyciela! Subtelny suga bestii, wizie grzechu przeciw duchowi, sam zatruty
narkotykiem zwtpienia i, jak si mona domyla, nieodpowiedzialny za swoje czyny.
Dzie po dniu, miesic po miesicu, z biegiem zwtpienia, ktre rozsnuwa jak pajk
pajczyn, ad stawa si pewn form faszyzmu, edukacja przymusem, praca
alienacj, rewolucja bezmylnym sportem, czas wolny przywilejem klasowym,
marihuana zwykym tytoniem, rodzina czynnikiem hamujcym rozwj, powodzenie
wstydliw chorob, konsumpcja zniewoleniem, seks przyjemnoci bez
konsekwencji, modo permanentnym trybunaem ferujcym wyroki, dojrzao
now form uwidu starczego, dyscyplina zamachem na ludzk osobowo, a religia
chrzecijaska i Zachd i biaa skra. Boris Vilsberg poszukiwa, Boris Vilsberg
wtpi. Trwao to cae lata. Wok niego przybywao ruin, ruin starego kraju. Moe to jest
jakie wyjanienie?
RTZ wybrao Alf, by poda pastwu dokadny czas.
Alfa to zegarek doskonay. Mina dziewitnasta czterdzieci pi. Oto codzienny
komentarz Borisa Vilsberga.
Poprosz julienas powiedzia po prostu Machefer, podnoszc szklaneczk.
Z radia dobieg mocny gos Vilsberga:
Zapoznajc si z pierwszymi komentarzami dotyczcymi tego niezwykego wydarzenia,
jakim jest wypynicie ku Europie armady znad Gangesu, zauwaam, e wszystkie one
nacechowane s gbokim humanizmem, e odwouj si bez niedopowiedze do
szlachetnoci, a zreszt, czy mamy inny wybr? Ale jest jedna rzecz, ktra zastanawia
mnie szczeglnie, to mianowicie, e nikt nie podkrela podstawowego ryzyka, to znaczy
tego, ktre pynie z kracowej kruchoci biaej rasy i jej tragicznie mniejszociowego
charakteru. Jestem biay. Biay jest Zachd. Jestemy biali. Ilu nas jest wszystkich razem?
Siedemset milionw jednostek, skoncentrowanych gwnie w Europie, stojcych wobec
kilku miliardw niebiaych, ktrych nawet nie da si dzi policzy. A do dzi ta
rwnowaga jako si utrzymywaa, kadego dnia coraz bardziej niestabilna, ale ta flotylla
oznacza, czy chce si tego, czy nie, e czas wygodnej lepoty na problemy Trzeciego
wiata ju min. Jak zareagowa? Co robi? Czy stawiacie sobie te pytania? Najwyszy
czas!
To dopiero robota! powiedzia szybko Machefer, pod wraeniem pierwszych zda
komentarza Vilsberga. Zapa byka za rogi, jak zwykle. To si podoba, jasne dla
wszystkich. Napdzi strachu. Zaleciby teraz strzelanie do tuszczy, gdyby to co dao, nie do
wiary! e te akurat Vilsberg to mwi: kopnity facet!
Wiem kontynuowa Vilsberg e nie jestecie pastwo cakowicie przekonani o
powadze sytuacji. Wspylimy z Trzecim wiatem przekonani, e ta koegzystencja bez
wzajemnego przenikania, ta globalna segregacja bdzie trwaa wiecznie. Zgubne zudzenie!
Bo ten Trzeci wiat jest niekontrolowan wieloci, posuszn tylko impulsom, ktre
powstaj, gdy pod wpywem ndzy cz si miliony zdesperowanych pragnie. Od czasu
Bandung do czasw dialogu Pnoc-Poudnie wszelkie usiowania zorganizowania
Trzeciego wiata spezy na niczym. Jestemy wiadkami, od dzisiejszego ranka,
pierwszego takiego skutecznego impulsu i nic, musicie to wiedzie, nie powstrzyma go.
Trzeba zacz si ukada. Odgaduj jeszcze raz, e nie wierzycie mi pastwo. Nie chcecie
pomyle. Znad Gangesu do Europy jest duga droga, moe akurat nie dotknie to naszego
kraju, by moe rzdy zachodnie znajd jakie cudowne rozwizanie Oczywicie, wolno
wam mie tak nadziej i zamyka oczy. Ale jeli, otwierajc je ponownie, zobaczycie na
naszych wybrzeach milion emigrantw o ciemnej skrze, pytam was: co wwczas
zrobicie? Zapewniam was, e to nie tylko przypuszczenie. No, wanie, zamy
Uwaga, moje dzieci! powiedzia Machefer. Teraz bdzie piruet!
Poniewa zaczynamy teraz bawi si w domysy, zamy, e przyjmiemy tych ludzi
znad Gangesu. Z rezerw czy wspaniaomylnie, przyjmiemy ich. Chyba e zabijemy ich
lub zapakujemy do obozw, bo wicej moliwoci ju nie ma. By moe pozostaje nam
czterdzieci dni albo dwa miesice do czasu ich pokojowego ldowania. I dlatego
proponuj wam, bycie sprbowali przyzwyczai si do tej perspektywy, przyzwyczai si
do ycia obok innych istot ludzkich, tak rnych od nas. Poczwszy od jutra, o tej samej
godzinie, zapraszam pastwa do udziau w naszej nowej audycji: Wszystko o armadzie.
Odpowiemy na wszystkie pytania, ktre moecie postawi sobie i nam, dotyczce
warunkw ludzkiej, tolerancyjnej koegzystencji tego miliona nowo przybyych znad
Gangesu z pidziesicioma milionami rodowitych Francuzw. Na wszystkie te pytania
udzielimy szczerych odpowiedzi. Rosemonde Real zgodzia si przyj mi z pomoc w tym
wielkim zadaniu. Bdziecie mogli doceni jej przenikliwo, mio ycia, zaufanie do
czowieka, gbok znajomo najtajniejszych spryn ludzkiej duszy
Mj Boe! jkn Machefer znw to babsko! Przed mikrofonem gotowa jest na
wszystko!
Oczywicie, nie bdziemy sami. Razem z Rosemonde i ze mn odpowiada na
wasze pytania bd zaproszeni do studia specjalici ze wszystkich dziedzin: lekarze,
socjolodzy, nauczyciele, ekonomici, etnolodzy, ksia, historycy, dziennikarze,
przedsibiorcy, wysocy urzdnicy pastwowi i tak dalej. Niektre problemy szczeglnie
delikatne, na przykad natury seksualnej czy psychologicznej, a take takie, ktre dotykaj
samej istoty rasizmu, obecnego w kadym z nas, wymaga bd pewnego czasu na refleksj
i odwoania si do innych specjalistw. Dooymy wszelkich stara, szukajc ich pord
ludzi wiatych i wyksztaconych, by przybliy prawd, pewni, e okae si ona godna i
was, i nas. A jeli, w rezultacie tej dramatycznej przygody, ktra zacza si dzi rano nad
brzegami Gangesu, aden z tych nieszcznikw jednak si u nas nie pojawi, wwczas
zakoczymy to najwiksze przedsiwzicie w historii radiofonii: te antyrasistowskie
igrzyska. Wierzcie mi: nie bdziemy debatowa na prno! I kto wie? Moe pewnego
odlegego jeszcze dnia okae si, e bya to potrzebna zabawa? Do jutra.
O ludu mj! powiedzia Machefer. Masz radio, na jakie zasugujesz. Zabawa! Ot,
co wymylono! Chleba i igrzysk, ale kto jeszcze pamita o pogardzie, zawartej w tych
sowach Juwenalisa? Antyrasizm, chocia modny, a tak nie ciekawi ani nie popaca, eby
wysuchiwa godzinami. Wiedz o tym, wic robi z niego zabaw! A podczas tej zabawy
bdzie si szlifowao i urabiao lud. Rak? Zabawa. Sahel? Zabawa. Polska? Zabawa.
Odpuszczam to i wszystkiego najlepszego. Wszyscy jestecie wspaniali! Wysyaj
komediantw, aby kwestowali; rzuca si znudzonemu ludowi bileciki solidarnoci, by
kupowa je na ulicach; ka mu mruga wiatami, aby przejawi sw wol; przeksztaca
si cae dzielnice i miasta w druyny, uczestniczce w wielkich zawodach, rywalizujce,
kto zaaduje wicej ciarwek ywnoci; ten wielki kiermasz, stale filmowany przez
telewizj, urozmaicaj piosenkami i wszelk bazenad O pnocy koniec. Niele si
zabawilimy. Ale czego tak naprawd dokonano? Zowiono t rybk na star piewk.
Oszukano j. Koniec. Do nastpnego razu. I nic si nie zmienio. Ale te nikt si nie
spostrzeg. Tym razem chodzi o nas, ju tylko o nas. Zobaczycie, e nikt si nie spostrzee.
Jeszcze bd si bawi, ale ju niedugo, bo tym razem rybka jest o wiele wiksza i trzeba
bdzie wielu tygodni, eby j zapa na haczyk, a kiedy ju nie bdzie czasu na zabaw,
odkryj, e chwila, gdy ocalenie byo jeszcze moliwe, mina. Za pno! Trzeba byo
myle, zamiast si bawi. Moje dzieci! Nie przepucimy armadzie, te si zabawimy. Ta
armia wi dokona inwazji na fale eteru, a kraj pogry si w rwcym strumieniu gupoty.
Ach, wiedz, dranie, co robi!
Panie Machefer odezwa si jeden ze studentw redaktorw trzeba to
zdemaskowa! Trzeba dziaa, zdemontowa ten mechanizm konspiracji, ujawni go,
ostrzec wszystkich, ktrzy jeszcze nie yj na kolanach, walczy ze wszystkich si
Tymi czterema tysicami sprzedawanych egzemplarzy? Pan artuje!
Zadzwoni telefon.
Myl Narodowa? Tu biuro informacji sekretariatu stanu do spraw
midzynarodowych odezwa si w suchawce gos, ktrego Machefer nie pozna,
poniewa Jean Perret, may sekretarz stanu, specjalnie zmieni gos.
Tu Machefer, redaktor naczelny, sucham.
Nie chcielibymy, oczywicie, wywiera adnego nacisku mwi gos w suchawce
ale na prob ministra przeprowadzamy ankiet w prasie, eby przewidzie zachowanie
opinii publicznej w zwizku z t flot znad Gangesu
Macie pietra stwierdzi Machefer.
Sekretarz stanu stumi miech. Pietra? Moe i tak. Ale Machefer tego nie widzia. W
rzeczywistoci nie chodzio o adn ankiet, ale o ten jeden telefon, do Machefera.
Zwyky sonda mwi dalej Jean Perret. Panie Machefer, czy zgodzi si pan
udzieli nam krtkiej odpowiedzi? Jak zareaguje Myl Narodowa?
Na Polach Elizejskich czeka na t odpowied prezydent Republiki. Tego dnia musia
kolejno wytrzyma posiedzenie Rady Ministrw, ktre uzna za aosne, potem konferencj
prasow Jeana Orellea, potem znw, w zaciszu swych prywatnych apartamentw, dokd
oddali si gniewnie, musia jeszcze wysucha komentarzy Alberta Durforta i Borisa
Vilsberga. Oceniajc sytuacj, prezydent by przygnbiony przeraajc dysproporcj si.
Spodziewa si tego, ale nie do takiego stopnia. Z jednej strony wszystko, z drugiej nic.
Wtedy wanie zadzwoni do Jeana Perreta: Panie Perret powiedzia niech pana nie
zdziwi moja proba i prosz zachowa j w tajemnicy. W sprawie Gangesu mam zaufanie
tylko do pana, nie ma potrzeby wyjania, dlaczego. Prosz skontaktowa si dyskretnie z
Macheferem, pod jakimkolwiek pretekstem, i prosz sprbowa si dowiedzie, czy jego
gazeta si wczy. To niemoliwe, eby pewne rzeczy nie zostay powiedziane, i widz, e
tylko on, w obecnym stanie opinii publicznej, moe mie odwag to powiedzie.
To dla mnie wielki zaszczyt! zauway Machefer, jakby nagle si czego domyli.
Zakadam, e pyta pan powanie?
Ale jak najbardziej powanie! A zatem?
A zatem nie kiwn nawet palcem w bucie odpowiedzia Machefer. Nie piniemy
ani sowa w tej sprawie. Jestem osamotniony i saby. Oni s liczni i potni. Ja mam do
oddania tylko jedn salw, i to, niestety, o niezbyt wielkim zasigu! Jeli chc, eby
dosiga celu, musz wystrzeli ostatni, w chwili prawdy.
A wczeniej ani sowa, naprawd? gos w suchawce wydawa si zawiedziony.
Nic, ani sowa. To znaczy, owszem! Mapa geograficzna na pierwszej stronie: Azja,
Afryka i Europa. Codziennie. I zaznaczona kropkami domylna trasa tego rejsu, a lini
cig trasa ju przemierzona. Bez komentarza, ale z tytuem: Ju tylko tyle a tyle
kilometrw do prawdy. To wszystko.
Dzikuj panu powiedzia po prostu gos w suchawce. Nazajutrz, jeszcze przed
poudniem, jaki posaniec wszed popiesznie na poddasze, gdzie miecia si redakcja
Myli Narodowej, i chcia osobicie widzie si z panem Macheferem.
To ja powiedzia zdziwiony Machefer. Chwileczk. Posaniec wycign z
kieszeni fotografi, porwna j z obliczem Machefera. W porzdku mrukn. A potem
pooy na biurku paczk i oddali si bez dodatkowych wyjanie. W paczce Machefer
znalaz dwiecie tysicy frankw w uywanych banknotach pisetfrankowych i
niepodpisan karteczk, na ktrej widniao jedynie kilka sw: PROSZ NIE ZWLEKA
ZBYT DUGO.
XVIII
O tej porze wody oceanu by spokojne: agodne falowanie, prawie przyjacielskie, bez
napastliwych atakw grzywaczy, nioso i koysao t ndzn flotyll. Pord licznych
wytumacze, jakie od pocztku tej opowieci stale proponujemy, jest jedno, ktre by
moe ma tak warto, jak wszystkie pozostae razem wzite: ten niezrozumiay spokj
mrz i oceanw podczas prawie szedziesiciu dni dugiego rejsu. Wolno przypuszcza,
e to Bg wzi w swe rce t flotyll stu statkw i pogry tylko jeden z nich w taki
sposb, e wierzcy rozpoznali Jego moc i ingerencj, a pozostae dziewidziesit
dziewi zoy u wybrzey Zachodu, dajc znak biaym, e dosy ju tryumfowa albo
(moe dowiemy si tego na tamtym wiecie?) e musi zaraz wyzby si faszywej litoci,
jeli chce wci zasugiwa na przywileje i opiek nalene ludowi wybranemu.
Na rodku Oceanu Indyjskiego, midzy archipelagiem Lakszadiww a Sokotr, wielki
rzeczny holownik, ktry zamyka flotyll, nagle zaton w spokojnych i niebieskich
wodach. Przeciony, nieprzystosowany do koysania oceanu, mczy si na kocu
konwoju, odkd tylko wypynli z ujcia Gangesu, zmuszajc reszt armady do
nieustannego zwalniania tempa. Cigle musieli na niego czeka. Dziecko potwr miao
wspaniay such. Gdy staway maszyny na India Star i ustawaa wibracja wiekowych
turbin, co zdarzao si zawsze, gdy tracono z oczu w ostatni statek konwoju, potwr
przejawia oznaki zdenerwowania, przez jego oblicze przebiegay tiki i dra na caym
ciele. Niepokoio to koprofaga, podobnie jak cay sztab armady, nigdy nie opuszczajcy
mostku kapitaskiego. Biedny holownik! Przepeniony najndzniejszymi spord ndzarzy,
nienalecymi nawet do adnej kasty pariasami, zapaci swj trybut morzu. Jego dugo i
nadmierne obcienie czyniy ze kawa drewna ledwo wynurzajcy si z wody. Gdy
nadchodzia nieco wiksza fala, przelewaa si przez cay pokad, nawet nie gwatownie,
lecz spokojnie i stanowczo, zagarniajc swoich wybracw i pograjc ich w szerokiej,
spienionej brudzie wodnej, ktra cigna si za flotyll. Obce statki, widzc, co si
dzieje, omijay armad ostronym, szerokim ukiem, a potem oddalay si na penej
szybkoci, zgodnie z poleceniem towarzystw eglugowych. Kadego dnia linia zanurzenia
tego holownika si podnosia, mimo odcienia, jakie stanowia codzienna ofiara z
kilkudziesiciu pariasw zabieranych przez morze. Byo tak a do chwili, gdy pokonujc
fal nieco wysz od pozostaych, statek ju nie pojawi si na powierzchni, pozostawiajc
na wodzie, jako ostatni lad swego istnienia, trzy tysice ludzi gorczkowo wymachujcych
rkami, brzowy las rozkoysany ponad wod. Statki armady, przekazujc sobie sygnay,
jeden po drugim znieruchomiay. Wahanie nie trwao dugo. Kiedy na mostku kapitaskim
koprofag obrci si, wpatrujc w miejsce na oceanie, gdzie przed chwil jeszcze
znajdowa si holownik, dziecko potwr, siedzce wci na jego ramionach, dostao
konwulsyjnych drgawek. Z oczu popyny mu zy. Kikuty jego czonkw, zazwyczaj
nieruchome, biy powietrze jak skrzyda zdychajcego ptaka. Koprofag, stojc na dziobie
statku, obrci si plecami do toncych i skierowa spojrzenie w kierunku zachodnim,
ponad czystymi wodami. Konwulsje potwora natychmiast ustay. Dowiadczenie to
powtrzono dwa razy i w powtarzalnej reakcji potwora dopatrzono si polecenia
kontynuowania rejsu. Armada znw ruszya przed siebie. Gdy dla toncych stao si jasne,
e flotylla ich porzucia, jeszcze ywych, porodku oceanu, las ludzkich rk opad jak na
komend w gecie dobrowolnego poddania si. Odtd, uwolniona od swego Tomcia
Palucha, ktry czepia si jej, bagajc, by zaczekaa na niego flotylla zwikszya
prdko. I to przyspieszenie j uratowao. Rankiem w poniedziaek wielkanocny, gdy
flotylla zaledwie dzie wczeniej osiada na mieliznach u naszych poudniowych wybrzey,
a ostatni emigrant wanie opuci ostatni statek i wyszed z wody na pla na Morzu
rdziemnym zerwaa si straszliwa burza. Wystarczyo kilka godzin, by caa armada bez
reszty pogrya si w morzu. Moe to jest jakie wyjanienie?
O utoniciu tamtych ludzi, na rodku oceanu, wiat dowiedzia si dopiero dziesi dni
pniej. W istocie, mg nie dowiedzie si wcale, bo przecie flotylla bez nadajnikw
radiowych bya niema, a co wicej, nie prosia o nic nikogo i nie domagaa si adnej
pomocy. Wystarczy jednak pewien pijany grecki marynarz, mamroczcy co sam do siebie
przy stoliku portowego baru w Marsylii i pewien stary, zgorzkniay dziennikarz, ktry
przechodzi tamtdy przypadkiem po oddaniu do druku wieczornej kroniki wypadkw.
Dziennikarz mwi po grecku z tej prostej przyczyny, e by Grekiem, ktry wybra
dobrowoln emigracj w czasach rzdw pukownikw, wraz z zapomnianymi ju dzisiaj
muzykami, aktorami i pisarzami. Jako uchodca polityczny mia swoj godzin chway, ale
potem Grecja wysza z mody. Inni przeladowani zastpili go na pierwszych stronach
dziennikw, gdy ide przeladowania trzeba stale urozmaica, aby nie spowszedniaa
opinii publicznej. Tego dnia nadarzya mu si okazja do rewanu i z niej skorzysta, a
konsekwencje tego, co zrobi, mona rwnie doczy do naszej dugiej listy wyjanie.
Byy ich na morzu tysice bekota, czkajc, grecki matros, z wzrokiem wbitym w
dno szklanki. Wszyscy czarni, ubrani na biao, wielu jeszcze yo, tego jestem pewien! A
my przepynlimy po nich dwadziecia pi wzw ot, tak! szybkim gestem
pocign rk po stole, strcajc szklank, ktra rozbia si na posadzce. Dziennikarz
wyowi to zdanie z barowego gwaru; przysiad si i poprosi o szczegy. Zdawszy sobie
spraw z rozmiarw zdarzenia, zaprosi marynarza do siebie, pomg mu wytrzewie, da
mu kolacj i wysucha caej opowieci. Niewtpliwie w marynarz otrzyma od swych
oficerw surowy rozkaz trzymania jzyka za zbami, ale prawdopodobnie argumentem
okazaa si znaczca suma pienidzy zaoferowana przez redakcj, co do reszty podamao
jego morale osabione tym okrutnym widowiskiem, ktrego by zarazem wiadkiem i
uczestnikiem.
A wynikao z jego opowieci naocznego wiadka, bo wtedy wanie obj wacht e
transportowiec grecki Ile de Naxos, pyncy pod dowdztwem kapitana Notarasa z
Kolombo do Marsylii z adunkiem cennego drewna, minwszy dziesity rwnolenik, w
poowie drogi midzy Cejlonem a Sokotr napotka na swej drodze pierwszego topielca,
ktry odzyska siy na widok statku i unoszc wyczerpanym gestem rk nad wod, wzywa
pomocy. Kapitan nakaza zatrzyma statek i spuci szalup. Wtedy wanie oficer
wachtowy, przygldajc si nieszcznikowi przez lornetk, zauway pywajce wok
niego liczne zwoki, tu pod powierzchni wody. Kapitan sign z kolei po swoj lornetk
i odkry na wprost, na kursie statku prawdziwe morze pywajcych cia! Jedne daway
jeszcze jakie oznaki ycia, inne, wpzanurzone, nieruchomo unosiy si na falach. Ludzie
znad Gangesu! powiedzia. Rozkaza z powrotem wcign szalup, ktr wanie
zaczto opuszcza, i pyn dalej ustalonym kursem, a w nieszcznik, widzc, e statek
odpywa, zamkn oczy i w milczeniu pogry si w toni.
Kapitanie! zawoa oficer wachtowy. Chce pan ich tak zostawi?
By to jeszcze mody czowiek, blady z wraenia i mia zy w oczach.
Zna pan rozkazy odpowiedzia kapitan Notaras. S precyzyjne. A jeli zabior
wszystkich tych ludzi, co z nimi zrobimy, pytam pana? Ja przewo drewno, to wszystko.
Nie polecono mi pomaga w inwazji na Europ.
Teraz mody oficer ju paka:
Skazuje ich pan na mier, kapitanie! Nie ma pan prawa!
Tak pan sdzi? odpar kapitan. C, myli si pan!
Przeoy dwigni na caa naprzd i poleci:
Dajcie pen moc!
Po czym zwrci si do sternika:
Pyniemy jak dotd, a jeeli zmienisz kurs cho o p stopnia, ka ci aresztowa za
bunt na penym morzu!
Pyniemy jak dotd oznaczao: na wprost. A na wprost, przed dziobem statku idcego
teraz pen prdkoci, zaczynao si to morskie pole, usane czarnymi kwiatami o biaych
patkach, martwymi i ywymi, koysanymi falowaniem morza jak pole ludzkiej rzeuchy.
Pync z prdkoci dwudziestu piciu wzw, grecki transportowiec Ile de Naxos z
rozkazu kapitana i przy biernej postawie zaogi dokona w cigu piciu minut tysica
zabjstw. Wyjwszy operacje prowadzone w czasie wojny, bya to prawdopodobnie
najwiksza zbrodnia w historii wiata, ktr popeni jeden czowiek. Zbrodnia, ktr
kapitan Notaras uzna, susznie czy niesusznie, za operacj wojenn, zostaa dokonana
zapewne przez wzgld na nazwisko, ktre nosi, i wspomnienia, jakie si z nim wizay.
W Grecji wszyscy Notarasowie szczycili si przynalenoci do bardzo szlachetnego i
bardzo starego rodu, ale nie byo pewne, czy by to ten sam rd. Portret wiszcy w kabinie
kapitana przedstawia mczyzn susznego wzrostu, o ciemnych oczach i energicznym
spojrzeniu, ubranego w dopasowan zbroj, z czubem zotego hemu ozdobionym
piropuszem biaych pir: ukasz Notaras, wielki ksi i wielki admira Bizancjum,
komendant ostatnich chrzecijaskich galer podczas zdobywania Konstantynopola przez
tureckiego sutana Mahometa. Uniknwszy rzezi i uwiziony przez janczarw,
doprowadzony zosta przed oblicze sutana Mahometa ze swymi dwoma synami, jeszcze w
wieku modzieczym, niezwykle urodziwymi, piknymi jak napisa historyk Doukas
tym greckim piknem, ktre przez wieki inspirowao artystw i poetw. Sutan gustowa
w modych chopcach, a synowie Notarasa nadzwyczaj mu si spodobali, ale, rzecz dziwna
u wadcy, ktry zdobywa i pldrowa cae miasta zapragn, eby sami mu si oddali,
doprowadzeni do jego oa przez wasnego ojca. Kaprys estety? Ch ukrycia prawdziwej
lubienoci? Trzymajc si prosto, z godnoci, trzej Notarasowie odmwili. Dwaj
chopcy zostali cici od razu, na oczach ojca, potem rwnie wielki admira da szyj
katu Od tamtego czasu ci, ktrzy w Grecji nosz nazwisko Notaras, zachowuj w
pamici t potrjn, tragiczn mier. Co ciekawe, nazwisko Notaras najczciej spotyka
si poza granicami Grecji, w zhellenizowanych koloniach: Izmirze, Damaszku, Aleksandrii,
Stambule, od Morza Czarnego po Cypr, jak gdyby pord tych wszystkich Notarasw (o
dyskusyjnym ju powizaniu z autentycznymi Notarasami) przechowao si jakie
niebezpieczne upodobanie do ycia na wysunitych przyczkach chrzecijastwa.
Niejakiego pukownika Notarasa znajdujemy pord armii greckiej w Azji Mniejszej,
podczas wojen z Turkami w 1922 roku, inny Notaras by dowdc partyzantki miejskiej na
Cyprze, a obydwaj byli oskarani o okruciestwo. Kapitan Luc Notaras, dowdca
greckiego transportowca Ile de Naxos, doda po prostu swe imi do tej listy.
Trzymajc si kurczowo relingu, wychylony ku morskiej toni mody oficer wpatrywa si
z przeraeniem w roztrcane i masakrowane ciaa, odrzucane na boki, a potem obijajce
si jak piki o kadub rozpdzonego statku.
Byem jak zahipnotyzowany opowiada tymczasem sternik. Miaem wraenie,
jakbym sterowa gigantycznym czogiem i masakrowa pod gsienicami cay ten zalegajcy
na drodze tum. Mam tylko nadziej, e ci ludzie szybko umarli, zanim dostali si w tylne
ruby statku. Nie patrzyem do tyu, ale koledzy opowiadali mi potem, e w kilwaterze
widzieli krwawe strzpy ludzkich cia. Przez te pi minut, tyle to trwao mniej wicej,
kurs statku nie zmieni si ani na wier rumba. Nie wiem, jak to wytumaczy. Przeciwnie,
staraem si utrzyma kurs na wprost. To byo przeraajce. Od czasu do czasu zerkaem na
kapitana, czy nie krzyknie: Dosy!. Ale nie. Sta nieruchomo, z szeroko otwartymi
oczami, umiecha si
Ta sprawa, oczywicie, narobia mnstwo szumu. I zatopienie, i masakra to byo zbyt
wiele jak na wraliwy Zachd! Opowie marynarza, opublikowana najpierw przez jedn
z gazet marsylskich, a nazajutrz podjta przez ca pras francusk i gwne dzienniki
zachodnie, obiega wiat i, najagodniej mwic, poczynia spustoszenie pord opinii
publicznej. Poniewa ju wczeniej wmwiono jej poczucie zbiorowej odpowiedzialnoci,
zachodnia opinia publiczna uznaa, e to ona jest winna masakrze. Bestia zyskaa nowy
pretekst, zupenie nieoczekiwany, w postaci kapitana Notarasa, i potrafia to wykorzysta.
Luc Notaras przeszed do historii okruciestw wspczesnego wiata, umieszczony w
rozdziale o biaych stosach, rozdziale uzupenianym na bieco przez sugi bestii, ktrzy
nigdy nie przepuszczaj okazji, by wylicza imiona tych nieszcznikw, hurtem i bez
adnego rozrnienia, dla przypomnienia i na postrach. Nie byo sprawy Dreyfusa. Kapitan
Notaras, zatrzymany w Marsylii i wtrcony do wizienia, mia przeciw sobie wszystkich.
Podczas gdy pierwszy lepszy morderca, ktry dopuci si ohydnych zbrodni, gwacc i
wiartujc mae dziewczynki albo mordujc starcw za pomoc motka, moe liczy ze
strony nowoczesnego wymiaru sprawiedliwoci na pomoc psychiatryczn i na wybaczenie
ze strony zepsutego spoeczestwa okropny postpek kapitana Notarasa nie zosta
poddany adnej gbszej analizie. Kapitan Notaras reprezentowa bia ras, kierowa si
lep nienawici rasow w czystej postaci. A skd ta nienawi? mogliby zapyta
psychiatrzy, gdyby byo ledztwo i proces. Owszem, ledztwo odwalono byle jak pod
presj opinii publicznej, a proces, przewidziany na rod wielkanocn przed trybunaem w
Aix-en-Provence, oczywicie si nie odby. Zreszt kapitan wczeniej uciek, wieczorem,
w niedziel wielkanocn, gdy zorientowa si, e uciekli ju wizienni stranicy.
Jakie wspomnienia albo jakie emocje mogyby rzuci wicej wiata na t zbrodni, tak
trudn do wyjanienia, by mona j byo rozway w jakim zupenie nowym kontekcie?
Zamiast szuka tych motyww, mwiono o przywrceniu kary mierci specjalnie dla
Luca Notarasa! W tym tonie zaczli si wypowiada najzacieklejsi dotd przeciwnicy kary
mierci, z Clmentem Dio na czele, tym Dio, ktry wynajdowa okolicznoci
usprawiedliwiajce tak wiele zbrodni, rwnie niewybaczalnych, ale popenianych w imi
Trzeciego wiata przez rozmaite komanda wolnoci. Najwyraniej nikomu nie
przychodzio do gowy, e kapitan Notaras, ofiara swego rodzaju krwawego delirium, by
moe w ten sposb take od czego si uwalnia. Machefer, nawet Machefer Machefer
milcza. Przez moment kusio go, by da jako tytu synny komentarz Talleyranda po
zamordowaniu ksicia dEnghien: To wicej ni zbrodnia, to bd!. Ale zrezygnowa.
Kto by zrozumia? To byoby zbyt subtelne, a opinia publiczna umiaa ju tylko wy razem z
wilkami.
Istotnie, bd. Tego dnia zostay zniszczone albo wypaczone dwa pojcia podstawowe
dla ducha oporu Zachodu, a przynajmniej dla jego bezpieczestwa. Pojcie napaci,
najazdu ktre zaczynao ju sobie torowa drog do niektrych umysw, mimo
oczywistego braku przemocy ze strony tej flotylli znad Gangesu i mimo propagandowego
prania mzgw w wykonaniu mass mediw przepado wraz z holownikiem, ktry
zaton, bo przecie sabo tak godna litoci nie moga, nie powinna stanowi adnego
zagroenia. Drugie pojcie, obrony, jeszcze trudniej akceptowane przez zakompleksion
zachodni opini publiczn, stumione zostao w zarodku, gdy tylko znaleziono
antybohatera w osobie kapitana Luca Notarasa, czowieka o rkach czerwonych od
niewinnej krwi. Przed mikrofonem Albert Durfort woa: Nie jestemy Notarasami! Nigdy
nie bdziemy Notarasami!. Marcel i Josiane byli o tym przekonani. Moe to jest jakie
wyjanienie
Sprawa Notarasa miaa dwa praktyczne skutki. Po pierwsze, mona byo ustali
pooenie tej flotylli, o ktrej poprzednie wieci pochodziy z cieniny Palk. Na setkach
map setki maych chorgiewek przesunito dalej na zachd skok o dwa tysice
kilometrw i wpito w nowe miejsca. We wszystkich urzdach krajw Trzeciego wiata
zacierano rce, z wyjtkiem biur arabskich, gdzie rado zblada, gdy stao si jasne, e
armada kieruje si w stron Morza Czerwonego i Suezu Po drugie, Komisja Wsppracy
Midzynarodowej, ktra w midzyczasie przeniosa si do Rzymu, bo zim jest tam
cieplej, uznaa ostronie, e trzeba nieco oywi sw dziaalno. Ze stadium mrukliwego
gldzenia i platonicznych wyzna przesza do stadium wizji lokalnych, co umoliwia pod
pozorem zaatwiania spraw urzdowych odbywanie przyjemnych, darmowych podry i
nie przynosi adnych konkretw: midzy tymi wizjami a publikacj kolejnego raportu
upywa na og tyle czasu, e sytuacja lokalna ju wiele razy zdya si zmieni i
stworzy zupenie inne problemy. Tym razem jednak czonkowie komisji nie palili si do
podry. Armada godu, bez luksusowych paacw, basenw i pla najwyraniej nie
przycigaa adnego z panw komisarzy. Wizja lokalna zostaa wic zlecona
francuskiemu lotnictwu wojskowemu, stacjonujcemu w Dibuti, nazwanemu przy okazji
pompatycznie eskadr solidarnoci z Komisj Wsppracy Midzynarodowej,
przystrojon, a jake, ONZ-owskimi emblematami: trzeba przecie czym nakarmi pras.
Piloci eskadry solidarnoci wracali jednak do bazy bardzo zamyleni Po licznych
przelotach nad ta flotyll, na niskiej wysokoci, balansujc skrzydami na znak przyjani i
zataczajc koa, utwierdzali si w oczywistym przekonaniu, e uczestnicz w beznadziejnej
sprawie: nie uniosa si ku nim ani jedna twarz, nie pomachaa do nich ani jedna rka, ani
jedna do z chusteczk. A jednak przekazywa komendant eskadry oni tam s, ywi,
jestem tego pewien! Widz ich. Jedz, poruszaj si, co gotuj, chodz po pokadach
wietnie! Wobec nas nie wykonuj adnych gestw, nikt nie wita naszych samolotw, zero
reakcji! Tych ludzi kompletnie nie obchodzi, czy jestemy, czy nas nie ma!. Bez wtpienia
dziecko potwr dawao przykad osobistej godnoci. Armada ostatniej szansy zamierzaa
rozegra sw parti zupenie samodzielnie. Dla nielicznych stawaa si przez to jeszcze
bardziej niebezpieczna. Dla wikszoci ta duma, zwaszcza pord takiej ndzy, janiaa
jak epopeja.
To nie ebracy pyn do nas komentowa Boris Vilsberg w programie Wszystko o
Armadzie ale ludzie. Jak odpowiemy na ten przejaw godnoci?.
Komunikat Komisji Midzynarodowej cechowaa przykadna ostrono:
W chwili obecnej opinia publiczna moe by pewna losu tej flotylli imigrantw.
Odnaleziona dziki dobrej pogodzie (tu podano dugo i szeroko geograficzn jej
pooenia), kontynuuje rejs; wydaje si, e na jej pokadzie wszystko przebiega normalnie,
a jej prdko siga dziesiciu wzw. Nasze samoloty, ktre przez cay dzie kryy nad
flotyll, nie otrzymay adnej proby o pomoc ani o dalsz asyst powietrzn. Oglne
prognozy meteorologiczne dla tej czci wiata przewiduj dugi okres dobrej pogody.
Kolejne misje rozpoznawcze bd wykonywane w regularnych odstpach czasu, aby
natychmiast odpowiedzie na ewentualne sygnay alarmowe. Nie mona jeszcze okreli
ostatecznego miejsca ldowania flotylli, gdy spotkanie upowanionych przedstawicieli,
mediatorw i wysannikw rzdowych nie odbyo si i nie odbdzie na pokadzie armady,
chyba e wyrazi ona takie yczenie. Rzdy wsppracujce ze sob w ramach Komisji
postanowiy respektowa swobod decyzji imigrantw, zgodnie z prawem narodw do
samostanowienia, zapisanym w karcie Narodw Zjednoczonych.
Nasi dobrzy apostoowie! Jaki rozsdny rzd zechciaby przyj taki zatruty podarunek,
jeli nie po to wycznie, eby sprbowa zaoferowa go ssiadowi? I jaka si
rozpocza dyplomatyczna batalia! Jakie brudne manewry! Jaki ndzny szanta ndz! I to
na oczach witej, odraajcej opinii publicznej! Zachd ju tylko gra w ruletk: porodku
toczya si czarna kula, ktra nie dokonaa jeszcze wyboru. I wszyscy, ktrzy rozumieli
sytuacj, wpatrywali si w ni z przeraeniem.
XXI
Ledwo ucicha afera kapitana Notarasa, troch przedwczenie jak na gust nauczycieli
poprawnego mylenia, gdy wybucha afera poudniowoafrykaska. W tej pierwszej
polaa si krew. W tej drugiej byy tylko groby, wyrane, ale bez adnych nastpstw. Jaka
szkoda stwierdzi Clment Dio podczas posiedzenia zespou redakcyjnego e te ajdaki
z RPA nie miay okazji do masakry! Nie mogliby odegra swej opatrznociowej roli do
koca, co?. Jednak te dwie sprawy byy do siebie podobne sposobem ich wykorzystania i
nieodwracalnymi zmianami w wiadomoci opinii publicznej. Ponadto, gdyby armada
popyna przez Kana Sueski, krzewiciele tej uniwersalnej wiadomoci nie
dysponowaliby czasem ani wystarczajcymi bodcami, by dokoczy dziea wyrabiania w
spoeczestwach zachodnich poprawnych odruchw warunkowych. Moe to jest jakie
wyjanienie
Kiedy flotylla przekroczya zwrotnik Kozioroca, wpywajc na szeroko geograficzn
Republiki Poudniowej Afryki, niektre umiarkowane dzienniki zachodnie,
prawdopodobnie z inspiracji tamtejszych rzdw we Francji bya to wielka
popoudniwka odkryy nagle pewn oczywisto geograficzn i ekonomiczn, o ktrej
nikt wczeniej nie pomyla. Armada znad Gangesu poszukiwaa raju. wietnie! Udawano
gotowo niesienia jej pomocy, nawet przyjcia jej, w kocu nikt nie jest bydlciem! Ale
po co podejmowa takie ryzyko i przedua t morsk kalwari, po co znosi tyle
cierpie, jeli w raj, prosz tylko spojrze na map, jest ju w zasigu rki, w
poudniowej Afryce! W prasie od razu pojawiy si rozwaania nad powierzchni
Republiki Poudniowej Afryki, prawie trzy razy wikszej od powierzchni Francji, nad jej
sabym zaludnieniem, nad jej wysokim poziomem techniki i gospodarki, nad jej synnymi,
niewyczerpalnymi bogactwami naturalnymi Po co w tej sytuacji prosi star i tak
odleg Europ o co, wzgldem czego nawet ona sama nie miaa pewnoci, czy moe to
zaofiarowa emigrantom znad Gangesu mimo swej dobrej, oczywicie, woli, a to z
powodu nieusuwalnych, acz obiektywnych trudnoci natury klimatycznej i
demograficznej? (Gwoli cisoci odnotujmy, e te trudnoci natury klimatycznej i
geograficznej, subtelny eufemizm, podpowiedzia osobicie prezydent Republiki.
Niemiaa prba moralnego przeciwdziaania, ktra jednak nie daa rezultatu). Przytaczano
liczby, zestawienia, rozmaite statystyki: wiadomo, komputery poka wszystko. A finanse?
aden problem: Europa si opodatkuje. Przekae pienidze, wyle maszyny, technikw,
lekarzy, nauczycieli, wszystko, co tylko rzd RPA uzna za niezbdne! (Pierwsze oznaki
paniki: zgoda na wszystko! Byle nie u nas! Przede wszystkim: nie u nas! Ale panika nie jest
przydatnym rodzajem strachu. Panika rozmywa, unicestwia: ujrzymy te jej efekty). W
konkluzji komentator dystansowa si od tej utopii. Propozycja warta rozpatrzenia,
racjonalna, ludzka, niosca nadziej pisa ale wymagajca konsultacji z rzdem
poudniowoafrykaskim i porozumienia z przywdcami armady. Moe by tak Komisja
Wsppracy Midzynarodowej
Rozptaa si burza.
Pord sug bestii eksplodowao: apartheid! Chc wykorzysta Murzynw! Rasistowska
dyktatura! Wstyd dla ludzkoci! Wytoczono najcisze dziaa. Z Republik Poudniowej
Afryki, dyurnym kozem ofiarnym, na ktrym uyway sobie wszystkie postpowe umysy,
od dawna nikt ju si nie patyczkowa. Powierzy ten milion nieszcznikw o ciemnej
skrze takim opiekunom, to skaza ich na niewolnictwo! Jacy to zacofacy, ci
umiarkowani, ci zwolennicy kompromisu! Ludzie znad Gangesu sami zadecydowali o
swym losie, dobrowolnie wyruszyli w drog i niech sami wybior miejsce swego
przeznaczenia! Jednak ten tumult stanowi dla sug bestii take pewne ryzyko. Ryzyko
polegajce na tym, e, domagajc si od opinii publicznej szybkiej decyzji, mona j byo
po prostu, przy okazji i cakiem niechccy przestraszy. Tymczasem sugom bestii szo o
co innego: o stopniowe, agodne oswajanie opinii publicznej tak jak to robiono dotd i
ostatecznie nakonienie, by wyrzeka si samej siebie i staa si zupenie bezbronna wobec
miertelnego niebezpieczestwa. Wielcy tenorzy zwietrzyli to ryzyko. Za przykadem
Clmenta Dio powstrzymali si od komentarzy i uspokajali swe szeregi, nieostronie
angaujce si w t debat (i to te bya ta niewielka, stracona szansa Zachodu!), liczc na
gwatown reakcj Afryki Poudniowej, ktra miaa zapaci za nich. I tak wanie si
stao. Powtrzya si sytuacja z australijsk ustaw imigracyjn, ale w ustokrotnionych
rozmiarach, i w dodatku sprokurowana przez samych biaych, ktrzy tym razem nie liczyli
si ju ze sowami!
Rwnie Afrykanerzy nie przebierali w sowach, oblegani w swej prawowitej
ojczynie, po tym jak wycofali si z brytyjskiej Wsplnoty Narodw i spalili za sob
ostatnie mosty, gdy buforowe pastwo Rodezja znikno w morzu krwi, a Afryka caym
swym ciarem napara na ich granice. W tym samym czasie zorganizowana wiatowa
pogarda napieraa na granice wytrzymaoci ich sumie, wspierana przez wewntrzn
dywersj caej armii pastorw, ksiy, piosenkarzy i pisarzy Gdy wiek dwudziesty
dobiega koca pord znienawidzonej, niewybaczalnej biaej hegemonii Afrykanerzy
upierali si przy goszeniu swych bezecestw i okropnoci. Nawet jawnie je popeniali.
Upodobali je sobie. Tym bardziej, im bardziej obrzucano ich inwektywami! Inny wiat?
Owszem, zdecydowanie tak!
Nie byo wic adnego oficjalnego komunikatu, ale krtka konferencja prasowa
prowadzona osobicie przez prezydenta Republiki. Przytoczymy tu tylko jej najwaniejsze
fragmenty.
Zwracajc si do grupki zagranicznych korespondentw prasy zachodniej, prezydent od
razu przystpi do ataku:
Wiem, e jak zwykle przyjechalicie tu jako nasi wrogowie. Za chwil nasze telefony i
faksy bd do waszej dyspozycji, a wy przekaecie caemu wiatu wasze zwyke wyrazy
oburzenia. Republika Poudniowej Afryki jest ojczyzn biaych, w ktrej yje
osiemdziesit procent czarnych, a nie ojczyzn czarnych, w ktrej yje dwadziecia procent
biaych. To istotna rnica. Trzymamy si jej. Jest to kwestia atmosfery, klimatu
umysowego, nigdy tego nie zrozumiecie. Przejdmy do sprawy. W tej chwili, wedle
ostatnich raportw, dokadnie sto mil od wybrzey naszego kraju, na penym morzu, na
szerokoci geograficznej Durbanu, zmierza do Przyldka Dobrej Nadziei flotylla
najedcw z Trzeciego wiata. Jej broni jest sabo, ndza, lito, ktr wzbudza, i
warto symbolu, ktr zyskaa w oczach wiatowej opinii publicznej. Ten symbol jest
symbolem odwetu. My, Afrykanerzy, nie rozumiemy, jak biay wiat doprowadzi si do
takiego stanu, e yczy sobie odwetu przeciw samemu sobie. A waciwie rozumiemy to
a za dobrze. I dlatego odrzucamy ten symbol, z tym wiksz jeszcze si, e chodzi
wanie o symbol. Ani jeden imigrant znad Gangesu, i to bez wzgldu na powd, nie
wkroczy ywy na terytorium Republiki Poudniowej Afryki. Moecie stawia pytania.
Pytanie: Czy mamy rozumie, panie prezydencie, e nie zawahacie si strzela do
bezbronnych kobiet i dzieci?
Spodziewaem si tego pytania. Oczywicie, bdziemy strzela. W tej szalonej,
rasistowskiej wojnie zasada non violence jest broni tumw. Sia natomiast jest broni
napadnitej mniejszoci. To my si bronimy. Uyjemy siy.
Pytanie: Przypumy, e flotylla znad Gangesu postanowi masowo ldowa u wybrzey
RPA. Czy wyda pan rozkaz cakowitego jej zniszczenia?
Sdz, e wystarczy sama groba, by zniechci do tej inwazji, i tu podziel si z
wami pewnym moim odczuciem: ta flotylla egluje do Europy i ju za kilka tygodni pytania,
ktre zadajecie, bdziecie musieli postawi samym sobie. Ale chc odpowiedzie
konkretnie, bo przecie o to wanie chodzi, nieprawda? Tak, jeli zajdzie taka potrzeba,
zbombardujemy ca t flotyll. Kiedy zbombardowano Hiroszim, Nagasaki, Drezno,
Hamburg i inne miasta; kto wtedy troszczy si o cen, ktr trzeba byo zapaci, by
odnie zwycistwo, o te miliony ofiar wrd bezbronnych cywilw, w wikszoci kobiet i
dzieci, spalonych, rozszarpanych, pogrzebanych w gruzach! To bya wojna! Byem
dzieckiem, ale pamitam bardzo dobrze: wiwatowano! Dzisiaj wojna zmienia tylko form,
to wszystko. Mog jedynie doda, e jeli bdziemy zmuszeni uy siy, uyjemy jej z
alem
Byo to z pewnoci jedyne nieprzygotowane wczeniej sowo, ktre wymkno si
prezydentowi i zagodzio agresywno sali. Sowo szczere. Pena alu wypowied
wraliwego czowieka, zmuszonego zabi swego psa, ktry dosta wcieklizny. Sowo to
obiego cay wiat. Skorupa, angielski tygodnik satyryczny szczeglnie zjadliwy,
opublikowa wtedy jeden ze swych najlepszych od lat rysunkw. Rysunek przedstawia
poudniowoafrykaskiego prezydenta porodku wiziennego lochu, pochylonego z
rzeniczym noem nad chudym jak szkielet, nagim Hindusem rozcignitym na ou tortur.
Na cianach lochu wisiay szczypce, bicze z haczykami, obrcze z kolcami, kajdany, z boku
wida byo generator prdu i palnik acetylenowy. Na pododze wanna, koo i elazna
klatka pena szczurw. Ociekajcy krwi wizie wpatruje si w biaego z noem w rku
jedynym pozostaym okiem. Twarz prezydenta zalana jest zami. Podpis: Niestety, mj
biedny przyjacielu, to wojna! I zmuszony jestem teraz z alem ci zabi. Przedrukowany
w ywych kolorach rysunek ze Skorupy ozdobi okadk Nowej Myli i przez cay
tydzie krlowa na witrynach i pkach kioskw we Francji. aba, francuski tygodnik
satyryczny, pozwoli sobie na jeszcze mielsz okadk. Tu prezydent
poudniowoafrykaski przedstawiony zosta jako genera wojsk burskich, dobrotliwy
brodaty wieniak z wielkim brzuchem, opasany tamami z amunicj, z rewolwerami u
boku, z fajk w zbach. Siedzi na brzegu i kontempluje morze, obok pilniowy kapelusz.
Okolica wok niego jest usiana trupami i szubienicami z wisielcami. Z tyu druty
kolczaste, za ktrymi tocz si czarne sylwetki. Olbrzymi prezydent siedzi na stosie
ywych cia, ktre przygniata swym ciarem. Na morzu, w oddali wida nadpywajc
flotyll znad Gangesu, na wystylizowanych statkach, z ktrych wycigaj si proszco
ramiona. Podpis: Jak nam przykro, e nie moemy was przyj u siebie! Ale mamy ju
wasnych szczliwych Murzynw.
Powikszonymi fotografiami tych rysunkw oplakatowano ssiedztwo wszystkich
ambasad Republiki Poudniowej Afryki we wszystkich zachodnich stolicach, a
przystrojone czarn krep obnoszone byy przez manifestantw, ktrzy tym razem do non
violence dodali grobowe milczenie. adnych sloganw, adnych okrzykw. Manifestacje
przechodziy powoli, bez sowa. Niektrzy manifestanci wzorem niegdysiejszych
skazacw poowijali sobie nogi i ramiona linami i acuchami. W Paryu podczas
pewnego oficjalnego przyjcia minister Jean Orelle demonstracyjnie odmwi podania rki
ambasadorowi RPA i odwrci si do niego plecami. Jaka szkoda mrukn pod nosem
ambasador, ktry mwi po francusku jak rodowity Paryanin e minister moe by tak
tpy!. Sowa te, podchwycone przez redaktorw kroniki towarzyskiej, obiegy cay Pary.
Nagonione przez pras, radio i telewizj stay si pocztkiem incydentu
dyplomatycznego, a wwczas Albert Durfort postanowi odpowiedzie na nie wasnym
bon motem: Francuscy ministrowie tpi? Czy raczej rzd Republiki Poudniowej Afryki
tpi Murzynw?. Boris Vilsberg za woa: Jestemy odtd biali ze wstydu!.
Suchali tego Marcel i Josiane i Marcel zauway:
Jacy tam biali! Mwi si czerwony ze wstydu. Nie umiej ju gada po francusku w
tym radiu, czy jak?
Josiane prbowaa mu wytumaczy:
Powiedzia biali ze wstydu, bo po takich historiach wszyscy powinni si wstydzi,
e s biali!
I tak to si odbywao
Trzy synne salony w szesnastej dzielnicy pozamykay swe drzwi przed dyplomatami
poudniowoafrykaskimi. Jedna z hostess skwitowaa to z wdzikiem: Co tam! Zastpi
ich Murzynami i cze! Tylko czy znajd si w Paryu odpowiednio biedni Murzyni? Bo ja
tam uwaam, e czarni dyplomaci za dobrze si ubieraj. Powinni si pilnowa. W tym
momencie zaczynaj mnie wkurza!. Stara Estera Bacouba, kiedy sawna, teraz wyonia
si z niepamici, znw gotowa do walki. Nie piewaa ju swym zotym gosikiem, mocno
nadwtlonym przez wiek, lecz zaledwie nucia, jednak samo jej oblicze, pikne i
szlachetne, oraz te siwe, krtkie, krcone wosy wywoyway zachwyty. W Paacu Sportw
toczono si, by jej wysucha. Specjalnie dla niej Clment Dio wrci do piosenki
zaangaowanej. Niegdy by znanym tekciarzem, pamitano jeszcze niektre tytuy jego
szlagierw: Jak ja nienawidz Parya!, Jestem capem i nazywam si Achmed, no i t
zabawn samb: Moje biae piersi na twych kawowych udach Dla wycignitej z
zapomnienia Estery napisa teraz Ballad ostatniej szansy, na trzy nuty, zaaranowan
przez pewnego Hindusa grajcego na cytrze. Dwadziecia pi kupletw. Dobre p
godziny. Paac Sportw pogrony w napitej ciszy, znieruchomiay z emocji, wygaszone
wiata i tylko ta stara, czarna piosenkarka, podprowadzona na scen reflektorem, nucca
pgosem, ze zoonymi domi:
Budda i Allach
Przyszli powita maego chrzecijaskiego Boga
Zdjli go z krzya
Otarli jego zawiedzione oblicze
Posadzili go midzy sob
Zawdziczasz nam ycie, may Boe
Co dasz nam w zamian? Dam wam moje krlestwo
Gdy upywa czas tysica lat
Oprowadzili maego Boga wkoo
Wkoo pustego krzya
Potem zabrali si do pracy
Wszyscy trzej razem jak ciele
Z kawakw krzya
Zbudowali wielki statek
Bo mija czas tysica lat
I koczy si tysiclecie
Koczy si czas tysica lat i nadpywaa armada godu, niesiona na trzech
zachrypnitych nutach, cytrze i tchnieniu zwidego, niegdy wspaniaego gosu, bdzia
potem ta flotylla na stu tysicach szaf grajcych i nagradzana na festiwalach, staa si
wiatowym bestsellerem pytowym, genialnym i zabjczym przebojem, wlizgujc si pod
neony marketw i dachy zmczonych mieszczan; rozbrzmiewaa pod sklepieniami katedr,
piewana przez pogaskie chry przy dwikach gitary, podczas gdy stary kapan wznosi
ulege spojrzenie ku czarnym anioom; taczono j w dyskotekach i okadzano dymem
marihuany; przebiegaa korytarze metra, przekazywana z ust do ust przez modych grajkw;
pyna na falach radiowych, dziesi razy dziennie, a noc kontynuowaa swj rejs,
nucona przez kierowcw ciarwek, zasypiajce dzieci i pary, ktre si rozbieray, nie
patrzc ju na siebie: I koczy si tysiclecie. Ach! Sia piknej piosenki! Sowa
Wielkiego Nieznajomego, ktre zainspiroway Clmenta Dio. Moe to jest jakie
wyjanienie
W tej sytuacji do jakich zaktkw wasnego wntrza, do jakich gbi tego labiryntu idei,
interpretacji i opinii, a take wmawianych uczu naleaoby si odwoa i sign, by
znale tam choby resztk znienawidzonej odwagi, odwagi przeciwstawienia si litoci?
Trudno byoby zliczy te wszystkie biskupie listy pasterskie, profesorskie kazania, prasowe
wstpniaki, petycje rnych lig i komitetw, najrozmaitsze zamachy na wiadomo i
sumienie, nieodpowiedzialne rozprawy, zjazdy i konferencje, rozmowy w salonikach i
salonach, wreszcie pospolite zy, wylewane potokami zwaszcza przy okazji afery
australijskiej czy sprawy kapitana Notarasa, bez adnych oporw, gdy bestia czuwa nad
tym, eby opinia publiczna zadowalaa si bezczynnoci. Gdyby bowiem si oywia, to
kto wie, czy nagle by nie oszalaa. Sprawa poudniowoafrykaska spenia sw rol,
wykorzystana oszukaczo, jak i poprzednie, wypaczona, odarta z kontekstu. Sudzy bestii
cieszyli si potajemnie. Wszystko byo przygotowane do ostatniego aktu.
W tej dobrze naoliwionej maszynerii zdarzy si jednak pewien zgrzyt, ktry jednak
dowid niebywaej zrcznoci bestii w rozprawianiu si z faktami, ktre j irytuj,
krzyujc jej plany. Po zdecydowanym owiadczeniu prezydenta Republiki Poudniowej
Afryki zadawano sobie pytanie, dlaczego kilka dni pniej Afrykanerzy nieoczekiwanie
przeobrazili si w siostry miosierdzia. Flotylla mina Przyldek Dobrej Nadziei i
wpyna na wody Oceanu Atlantyckiego, obierajc kurs na pnocny zachd, i oddalaa
si ju od wybrzey Afryki, kiedy docigny j barki transportowe
poudniowoafrykaskiej marynarki wojennej. Byli przy tym obecni zaproszeni przez rzd
dziennikarze i fotoreporterzy. Akcja nie trwaa duej ni p godziny. Nikt nawet nie
postawi stopy na pokadzie armady ostatniej szansy i z jej pasaerami nie zamieniono
jednego sowa, zgodnie ze cisym rozkazem poudniowoafrykaskiego admiraa.
Obojtno i milczenie imigrantw zapowiaday zreszt fiasko wszelkich prb nawizania
kontaktu. Republika Poudniowej Afryki zadowolia si wsparciem dla Gangesu! Wszystko
byo drobiazgowo przygotowane. Worki z ryem ju podczepione na pokadowych
dwigach, kontenery z wod, skrzynie z lekarstwami przerzucono na pokad armady w
rekordowym tempie. Po czym kady ruszy w swoj stron, armada na pene morze, w
kierunku Senegalu, barki z powrotem, do portu na Przyldku Dobrej Nadziei. I wanie
wtedy zdarzyo si co nieprawdopodobnego. Nie potrzeba byo lornetek, eby to
zobaczy: flotylla wrzucia do wody wszystko, co przed chwil jej ofiarowano! To ludzkie
mrowisko przebudzio si nagle i zaroio, jakby ogarnite szalestwem. Na pokadach tum
ustawia si w rzdy i podawano sobie z rk do rk worki z ryem, a ldoway w wodzie.
Toczono si wok dostarczonych pojemnikw z wod i czym kto tylko mg, ramionami
czy lewarami, windowano je powyej burty, przechylano i wrzucano jeden po drugim do
morza. Wkrtce na powierzchni wida ju byo tylko lejsze skrzynie z lekarstwami lini
taczcych na falach punkcikw, znaczc tras flotylli. Linia urywaa si wreszcie: nie
byo ju nic do wyrzucenia. Na pokadach poudniowoafrykaskich barek transportowych
osupienie pootwierao ludziom usta. I trwali tak czas jaki, zanim je pozamykali. Czy kto
widzia godnego ndzarza zachowujcego si w taki sposb? Ze wszystkich komentarzy,
ktre cisny si na usta w tamtej chwili, najbardziej sensowny by chyba komentarz
admiraa. Ju po powrocie do portu, opuszczajc statek, otoczony dziennikarzami, z rkami
w kieszeniach i z wielce zdegustowan min jedynie wzruszy ramionami
Podziwiajmy inteligencj bestii! Oklaskujmy jej spryt! Oto powstrzymywana w swym
pdzie, wietrzca co, co j zawstydza, a co jest niczym innym jak aktem miosierdzia.
Moe i aktem spnionym, majcym ju tylko uly sumieniu splamionemu ciemnymi
kalkulacjami i czym tam jeszcze ale jednak bardzo ludzkim. Bo miao miejsce spotkanie
lub prawie spotkanie. Pomocna do wycigna si jednak cielenie. I oto zadraa bestia,
e w chwiejnej opinii publicznej ci Afrykanerzy zaistniej jako osobnicy w gruncie rzeczy
poczciwi i sympatyczni! Sympatyczni rasici? Uwaga! Niebezpieczestwo! Stop! Po
pidziesiciu latach intensywnej propagandy i prania mzgw Zachd miaby si jednak
odnale, znw zebra w sobie i schroni przed zagroeniem za nowymi murami? Nie, to
byaby prawdziwa katastrofa dla bestii, ktra widzi, e wymyka si jej zdobycz! To byoby
zbyt wygodne! To nie feniks wzlatuje z popiow Zachodu, lecz saba, zabkana mucha.
Jednym trzepniciem apy bestia j zmiady. Sympatyczni ci poudniowi Afrykanie, tak?
To bestia szybko si z nimi uwinie!
Zachodnia prasa wszystko wyjani. Nie warto nawet czyta artykuw, wystarcz same
tytuy: Pi pyta i odpowiedzi w sprawie poudniowoafrykaskiej pseudoszlachetnoci
(Londyn, prasa umiarkowana); Pretoria mwi: Szczliwej podry i nie wracajcie ju
nigdy (Pary, prasa umiarkowana); Ndza zaszantaowana (Haga, prasa lewicowa);
Chcieli ich otru? (Pary, lewicowa bulwarwka); Jamuna nie rozwizuje problemu
(Turyn, prasa umiarkowana); Obraliwe miosierdzie (Pary, skrajna lewica); A kuku,
frajerze, ap mnie teraz! (Frankfurt, prasa lewicowa); Armada udaremniona prba
otrucia (Rzym, skrajna lewica); Poczstunek od Poncjusza Piata (Bruksela, prasa
umiarkowana); Ry w wodzie: armada wybraa godno (Nowy Jork, prasa
umiarkowana); Ludzie znad Gangesu odrzucaj kompromis (Pary, prasa lewicowa).
Ostatni cytowany tytu wieczy wstpniak Clmenta Dio. Ani jednej linijki na temat
absurdalnej hipotezy o prbie otrucia. W tej gazecie tak si tego nie robi. Ale eby
napeni wstrtem przecitnych obywateli, zohydzi im t pomocnie wycignit do
oto, co zostanie przedsiwzite pod sztandarem dziennikarskiej rzetelnoci. Clment Dio
zadowoli si mianowicie, jak zwykle, opisem zblionym do prawdy. Nie za bardzo, bo
opis bez szminki i pudru nie nadawaby si do publikacji, ale wystarczajco zblionym, by
jego wasne mniemanie o sobie jako o dobrym dziennikarzu pozostao nietknite. Ta
umiejtno balansowania, w ktrej by mistrzem, czynia go niebezpiecznym, gdy
popuszcza cugli szczeroci. Co do prawdy, odgadywa j sam lub prawie sam. Odpycha
j od siebie o tyle atwiej, e bya tej samej natury co jego nienawi. Ta armada ostatniej
szansy pynca na Zachd karmia si nienawici. Nienawici prawie filozoficzn, tak
czyst i gbok, e nieprzekadaln ju na kategorie odwetu, mierci czy krwi, ale po
prostu odsyajc w niebyt tych, ktrzy s jej przedmiotem. W tym przypadku wszystkich
biaych. Dla tej zdajcej do Europy krucjaty godu biali ju nie istnieli zwyczajnie.
Zanegowano samo ich istnienie. Raj ju przeszed w inne rce i nienawi umacniaa t
wiar. To wanie Clment Dio usiowa wyrazi, nie zdradzajc ani siebie, ani ich:
Ludzie znad Gangesu odmawiaj kompromisu.
Tego samego dnia Jules Machefer otrzyma drug anonimow przesyk, dwiecie
tysicy frankw. Do pierwszego zwitka banknotw przyczepiona bya biaa karteczka z
czterema sowami: Prosz zbytnio nie zwleka!. Tym razem jaka rka dopisaa jeszcze:
Bardzo prosz!. W tym nowym undergroundzie podejmowano wicej takich prb.
Dyrektorowi Est-Radio, gdzie wygasza swoje komentarze Albert Durfort, dostarczono do
domu milion frankw, co nie zdziwio go zbytnio, podobnie jak pytanie: Czy trzeba
opaci te lepe rekiny, aby uderzyy w inny ton?. Ale i on nie mg wiele zrobi, jeszcze
nie, i da to do zrozumienia ofiarodawcy.
Trzymajc si swego planu bitwy, Machefer udawa martwego onierza. Na pierwszej
stronie Myli Narodowej, jak zwykle, pojawia si mapa, gdzie kadego dnia zaznaczano
tras rejsu i pooenie flotylli: lini cig drog przebyt, lini przerywan drog,
ktr miaa pokona. Powyej wielki tytu przez ca stron:
PONAD 10 000 KILOMETRW DO PRAWDY!
Dziesi tysicy kilometrw
Czy to daleko? Czy cakiem blisko? Jutro? Czy nigdy? Co tam daj ciekawego dzi
wieczorem w telewizji?
XXIII
Dwa tygodnie pniej zmieni si tylko tytu, ktry informowa o nowej pozycji flotylli:
5000 kilometrw do prawdy!. W midzyczasie nic si nie wydarzyo. Wieka cisza.
Niezmiennie pikna pogoda. Swojska ju, cho jeszcze odlega i niewidoczna armada
gdzie na bezkresie oceanu. Opinia publiczna odpowiednio nastawiona, urobiona,
zwaszcza mitem braterstwa, wypiewujca Ballad ostatniej szansy, wysuchujca
Rosemonde Real, ktra ogosia wanie wyniki swego wielkiego konkursu rysunkowego
dla dzieci. Temat konkursu: Ludzie znad Gangesu u nas. Najlepsze rysunki wystawiono w
Petit Palais, a wystaw otworzy Jean Orelle, laureat Pokojowej Nagrody Nobla, minister
informacji i rzecznik prasowy rzdu. Dziecice rysunki oprawione w ramy, na
welinowym papierze, z podpisami, odpowiednio podwietlone zostay podzielone na
grupy tematyczne: ludzie znad Gangesu w domu, w szkole, w szpitalu, w fabryce, na
polach, na ulicy Wydano na to mnstwo pienidzy. Olbrzymie reklamy, a wszyscy, ktrzy
jako tam si liczyli w Paryu, te chcieli przy okazji si pokaza. W dzie otwarcia
wernisau nastpia taka przepychanka znakomitoci i saw, e natychmiast uznano go za
wiatowe wydarzenie roku. Piciu synnych malarzy, miliarderw i odludkw, zazwyczaj
uciekajcych od zaszczytw, ktrymi ich obsypywano, opucio specjalnie na ten wieczr
swe soneczne zamki. Sklepienia Petit Palais, pod ktrymi cisnli si dziennikarze z
mikrofonami, odbijay echo ich zachwyconych okrzykw. Modzi artyci zostali specjalnie
wyrnieni. Nigdy dotd nieodpowiedzialne dziecistwo nie obrodzio tak licznymi
talentami. I nikt nie zwrci uwagi, e te arcydziea dzieciakw, wp szalonych karzekw,
a prosiy si o diagnoz psychiatryczn. Minister zatrzyma si przed olniewajcym
gwaszem: na czerwonym tle przedstawiony by jakby arlekin, ktry jedn stop mia
czarn, drug bia, jedn ydk bia, drug czarn, jedno udo czarne, drugie biae i tak
dalej, a po oblicze, podzielone na cztery kwadraty: dwa biae, dwa czarne.
Prosz powiedzia minister oto zapowied dobrego malarstwa. Nie ma talentu, jeli
nie wychodzi on z serca, nie ma geniuszu, jeli nie przemawia z gbi duszy. Przemylmy t
lekcj, ktrej udzielaj nam dzieci. I Jean Orelle, laureat Nagrody Nobla, minister i
doradca monych tego wiata, pogry si w medytacji, ale tak rozmylajc, poczu lekkie
ukucie w odku, bolesny niepokj, bo przypomnia sobie swj dworek w Prowansji,
dwanacie piknie, stylowo umeblowanych pokoi, wiecznie zielony ogrd, szezlong pod
tamaryszkiem i ten milion gestykulujcych szkieletw u bramy Nic ju nie doda.
Przyzwyczajono si do jego drobnych dziwactw. W prasie napisano: bardzo wzruszony i
wierny sobie. Wierny, rzecz jasna, ale za cen straszliwej udrki, ktr odczuwa, gdy tak
powstrzymywa cisnce si na usta sowa prawdy i broni swej przeszoci, przez co kada
jego myl stawaa si ju tylko pustym frazesem. Jeli chodzi o sam rysunek, to zosta
sprzedany za sto tysicy frankw, przeznaczonych na przyjcie imigrantw znad Gangesu, a
w licytacji wzio udzia a dwudziestu kolekcjonerw. Bg jeden wie, gdzie w obrazek
jest teraz i jakim okiem spoglda na niego szczliwy waciciel
W rzeczywistoci nie byo to wane wydarzenie. Wanym wydarzeniem by natomiast
most powietrzny na Wysp witego Tomasza. Most powietrzny: specjalno Zachodu, gdy
przyjdzie mu fantazja zainteresowa si blinim. Ma te wielk zalet, e moe tymczasowo
poczy dwa niebywale odlege od siebie brzegi, jeden, na ktrym znajduje si blini w
beznadziejnym pooeniu, wyzbyty wdzicznoci, oraz drugi, z ktrego Zachd, sdzc, e
jest dobrze chroniony, daje przyjazne znaki, celebrujc odlatujce samoloty. To bardzo
wygodne w takich przypadkach, gdy ksztatuje podan wiadomo. Przy okazji moe
czemu suy, chocia nie to jest gwnym celem jego wynalazcw. Most powietrzny na
Wysp witego Tomasza nie suy niczemu, co najwyej ogupieniu opinii publicznej.
By dzieem Komisji Rzymskiej, ktra gonic w pitk na swych jaowych posiedzeniach,
uznaa, e nadszed moment, by zaryzykowa i powrci do sprawy w bardziej
spektakularnej formie. By czas ku temu. ONZ zacza ju mwi, e sama zajmie si tym
problemem, a kto mg przewidzie, co tym ludziom pochodzcym gwnie z Trzeciego
wiata moe wpa do gowy, jeli pozwoli si im na zabaw imperializmem, rasizmem
i innymi tego rodzaju zabawkami. W Komisji Rzymskiej zasiadali wycznie
przedstawiciele rzdw zachodnich i to one kontroloway sytuacj. Z pewnoci nie by to
odpowiedni moment na powierzenie biegu spraw Trzeciemu wiatu. Most powietrzny na
Wysp witego Tomasza mia wszelkie dane, by przej do historii. By pomnikiem
rwnie bezuytecznym jak wiea Eiffla.
Zdawano sobie spraw, e przekroczywszy rwnik, flota znad Gangesu zblia si do
wybrzey Afryki, cilej mwic, do Wyspy witego Tomasza, niepodegej republiki,
byej kolonii portugalskiej, ktra jeszcze niedawno bya baz lotnicz armii amerykaskiej
i ktrej lotnisko zachowao resztki niegdysiejszej wietnoci. Z Wyspy witego Tomasza
zdecydowaa Komisja Rzymska zostanie dostarczone niezbdne zaopatrzenie dla
armady. Postanowiono wic dokona tego, co nie udao si Afrykanerom z Poudnia,
poniewa tym razem mieli to zrobi waciwi ludzie zajmujcy waciwe miejsca. Pokae
si tym nieszcznikom i caemu wiatu prawdziwe oblicze biaej rasy! Lotnisko na
Wyspie witego Tomasza przeyo prawdziwe oblenie. Ochapy! Wzniosa sztuka
altruizmu. Arcydzieo humanitarnego cukiernictwa, ciastko z kremem antyrasizmu, oblane
sodkim syropem egalitaryzmu, naszpikowane waniliowymi wyrzutami sumienia,
przyozdobione lukrowanym napisem na karmelowej girlandzie: Moja wina!. Wyjtkowo
mde ciastko. Kady chcia by pierwszy, eby ugry. Nie pcha si! Starczy dla
wszystkich! Jake podniose wito. Najwaniejsze, eby tam by, eby si pokaza, bo
zasada bya oczywista: niech wszyscy si dowiedz.
Biay samolot z Watykanu sta samotnie, nieco oddalony od pozostaych. Zawsze i
wszdzie samolot z Watykanu przybywa pierwszy. Mona by sdzi, e dniem i noc sta
w penej gotowoci, zaadowany lekarstwami, dominikanami w dinsach i pobonymi
pismami. Aby go wyposay, papie Benedykt XVI** wyzby si wszystkich dbr i
ostatnich oznak papieskiego przepychu. Ale e byo jeszcze na wiecie, zwaszcza w
najbiedniejszych i najbardziej zacofanych parafiach, wielu ograniczonych i przesdnych
katolikw, niezdolnych wyobrazi sobie papiea jako biedaka odartego z tego przepychu
dary pyny obficie. Z zasmucajc regularnoci czyniono go bogatym, podczas gdy on
uparcie chcia pozosta biedny. Na szczcie biay samolot by na miejscu, aby wycign
go z kopotu! Sympatyczny dla mediw, ten papie by dzieckiem swojej epoki. Dobry na
okadk! Opisywano, jak jada sardynki z puszki elaznym widelcem w swej maej
kuchence-jadalni pod sklepieniami paacu. A poniewa mieszka w Rzymie, miecie
tryskajcym zdrowiem, gdzie rzuca si w oczy zapobiegliwie gromadzone przez wieki
bogactwo, mwiono, e naprawd si stara w jedyny kiepsko si odywiajcy rzymianin.
Kilku niepoprawnych Rzymian mwio o tym z pewnym lekcewaeniem. Jego samolot
przylecia pierwszy na Wysp witego Tomasza.
Zawsze drugi, ale zaraz po nim wyldowa szary samolot Ekumenicznej Rady
Kociow. W odrnieniu od samolotu papieskiego, decyzj o jego locie poprzedzaa
zwykle jaka bardziej wyrazista intencja, a kada podr bya walk. Wysiedli z niego
przebojowi pasterze, oywieni wit nienawici do wszystkiego, co reprezentowao
sob wspczesne spoeczestwo zachodnie, i nieprzebran mioci do wszystkiego, co
mogo mu zaszkodzi. W niedawnym komunikacie, ktry narobi troch szumu, Rada
Ekumeniczna wyrazia sw pewno, e wspczesne spoeczestwo zachodnie nie jest
reformowalne, wic naley je zburzy, aby zbudowa na jego ruinach, z pomoc Bosk,
nowy wiat, w ktrym wszyscy byliby rwni. Miosierdzie jest bardzo wygodnym orem,
jeli uywa si go jednostronnie. Nie widziano nigdy samolotu tych pasterzy leccego na
pomoc ndzy niezaangaowanej, po trzsieniu ziemi w Turcji czy powodzi w Tunezji.
Natomiast gorliwie wspomagano obozy palestyskie, partyzantw salwadorskich,
wyzwolecze armie plemion Bantu, wszdzie tam, gdzie nienawi woaa gosem rwnie
silnym, co ndza. Wikszo tych pasterzy ju od dawna nie doczaa do paczek z
ywnoci egzemplarzy Ewangelii, bo yli ju wasn ewangeli. Chrystus zawsze
walczy przeciw wadzy i przeciw utrwalonym religiom wyjaniaa Rada Ekumeniczna.
Przeciw biaej wadzy i chrzecijaskiej religii walczyli za pomoc ndzy. Na Wysp
witego Tomasza poleciaa wic zaprawiona w boju armia. Jej samolot ciko usiad na
pasie startowym, wyadowany kaloriami a po usterzenie.
Nastpnie ldoway samoloty neutralne, lecce w imieniu sumienia uniwersalnego,
zwaszcza Czerwonego Krzya, potem bliniaki szwedzki i szwajcarski (miosierdzie
wszelkiej orientacji: bastion zotej neutralnoci), wielkie transportowce gwnych rzdw
europejskich, ktrych wysannicy byli agentami sub specjalnych, wypeniajcymi t sam
misj (Dowiedzie si, dokd zmierza ta flotylla). Na kocu, zamykajc w most
powietrzny, ldoway maszyny, ktre naleaoby nazwa wesoymi samolotami.
Najpikniejszy: boeing Suwerennego Zakonu Kawalerw Maltaskich, byszczcy jak
rycerz w zbroi, z charakterystycznymi krzyami na skrzydach i ogonie. Podczas gdy czarni
celnicy z Wyspy witego Tomasza ktrzy doczekali wreszcie dnia swojej chway
inwentaryzowali z podejrzliwymi minami zawarto samolotu, wyskoczy z niego jaki
dostojnik, wygldajcy jakby dopiero co opuci Jockey Club; potem wysiado trzech
sdziw, w tym pewien stary ksi, wszyscy utytuowani jak hiszpascy grandowie, i
szlachetna ksiniczka w pielgniarskim czepku, pobona, promiennie umiechnita dama,
ktrej pierwsze sowa, gdy tylko postawia sw delikatn nk na afrykaskiej ziemi,
wyraay sympatyczn niecierpliwo: Prowadcie mnie do tych biednych malestw,
ebym moga je zaraz ucisn!. Musiano jej tumaczy, e malestwa egluj jeszcze
gdzie na penym oceanie.
Mam nadzieje, e nie s chore zwrcia si do ksicia. Georges, zawsze musimy o
czym zapomnie! Tyle lekarstw, a nie zabralimy betadrinu!.
Kobieta wielkiego serca, znana wszdzie, gdzie panoszyo si cierpienie i gdzie si
zjawiaa, by z ekscytacj i zachwytem rzuca si na biedne malestwa, jak myliwy na
safari rzuca si na zwierzyn. Przynajmniej ci wzruszajcy rycerze wiedzieli, o co walcz:
wicej miosierdzia, wicej zakonu maltaskiego! Osiem wiekw tradycji i kasta do
uratowania: motyw tak samo dobry, jak kady inny, drogi Georges! Naiwna i bazeska jest
ta sl ludzkoci. Jeli jeszcze jest.
Oto wanie lduje samolot bazen, pomalowany w kwiaty i hinduskie sentencje, jak
citroen hipisa z przedmiecia: dwumotorowiec pewnej angielskiej grupy wokalnej.
Piosenkarze miliarderzy sami wyadowuj skrzynie. Inni nios ycie, my przynosimy
rado! owiadczyli przed odlotem z Londynu. Na poboczu pasa startowego stoj teraz
obok siebie: dwie skrzynie gadetw i zabawek, organy elektryczne, pidziesit cytr
indyjskich, magnetofony na baterie, perfumy, kadzideka, trzydzieci kilo marihuany,
czekolada, skrzynia z albumami erotycznymi, inna z komiksami i sztucznymi ogniami (z
instrukcj obsugi: wystrzeli z mostka kapitaskiego na widok wybrzey Europy).
Przechodzc od jednej skrzyni do drugiej, idole promieniuj szczciem. Kabotynizm
bazna chorego od popularnoci czy przemylane dziaanie nikt si nigdy nie dowie, kto
ich tu sprowadzi. To prawda, e ju wkrtce wiat zachodni bdzie mia inne zajcie.
Odnotujmy zarazem dla historycznej cisoci prawdziwy gwd programu tego
powietrznego mityngu: ostatni bd pierwszymi, czyli czteromotorowiec Air France,
udekorowany emblematami i barwami publicznej Telewizji Francuskiej!
Ach, wiele si mwio o tym samolocie! Podr i adunek opacone ze zbirki podczas
jednego tylko wieczoru! Szalony wieczr! Szalestwo zbiorowe! Dwiecie gwiazd,
piosenkarzy, orkiestr, pisarzy, aktorw, mistrzw narciarskich, wielkich krawcw,
playboyw, tancerek wszyscy wylegli na ulice Parya i miast prowincjonalnych przy
dwikach cyrkowej parady, w towarzystwie piknych dziewczt i kwestowali na
patriotyczn mod z trzykolorowymi flagami rozpostartymi nie wiadomo dla kogo; od 14
lipca 1789 roku nie bawiono si tak na ulicach Parya! W programach nadawanych przez
wszystkie stacje telewizyjne i radiowe wspaniay Lo Bon, genialny kabotyn, wykona
tego wieczora swj najlepszy numer. Rzd naszego kraju mwi posa na Wysp
witego Tomasza swoje samoloty. To normalne. To tylko sprawiedliwo. Ale to
sprawiedliwo nieco oscha, trzeba j uzupeni o solidarno i mio do czowieka. My,
nard francuski, polemy wasny samolot: nie rzdowy, lecz ludowy! Mamy dwie godziny,
eby zebra pienidze na jego opacenie. I dwie godziny, aby da wyraz naszym uczuciom.
Do waszego grosika doczcie licik, w ktrym w dziesiciu zdaniach, nie wicej,
wyrazicie swe uczucia. Autor najlepszego liciku wygra podr na Wysp witego
Tomasza! Osobicie wrczy take imigrantom zbir waszych najlepszych tekstw, ktre
przetumaczymy na ich jzyk. Dawa, to wspaniae. Ale wyjani, dlaczego to jeszcze
lepsze. I tak dalej.
To by prawdziwy tryumf! Milion ludzi na ulicach! W dwudziestu miastach zakorkowane
ulice! Tymczasem cudowny Lo, gdy dziesi biaych telefonw dawao mu chwil
wytchnienia (Bastylia, tak? Wspaniale! Wielki tok? Ludzie si tratuj? wietnie! Serce
Parya cigle bije w Bastylii! Halo, Marsylia? Tum na Canebiere? Wspaniale! Serce
Marsylii bije jednym rytmem!) czyta do mikrofonu niektre z tych najlepszych
tekstw. Popaka si nad nimi. Paka, potwr, prawdziwymi zami! I Machefer paka
take w swej mansardzie. Ale ze miechu! O dziesitej wieczorem wszystko byo
skoczone. Francja zawsze pozostanie Francj! Chudszy o pi kilogramw, zmczonym
gosem Lo Bon poegna publiczno: Wracajcie do siebie, serdeczne dziki, e mnie
nie zawiedlicie, nie przestajc urabia wiadomo i sumienia Francuzw. Pojawi si
take na ekranie Stphane-Patrice Poupas, fryzjer stylista z Saint-Tropez, szczliwy
zwycizca konkursu: Nie ma ju Hindusa ani Francuza, jest tylko Czowiek i tylko to si
liczy!. Brawo, tak wanie, tak si powszechnie myli! Biedny dure. Ju rankiem w
poniedziaek wielkanocny Stphane-Patrice Poupas, drc ze strachu tak bardzo, e nie
mg trafi kluczykiem do stacyjki samochodu, zacz wia z Saint-Tropez pieszo, zgin na
drodze, dwadziecia kilometrw na pnoc od miasta, i przejechay po nim tysice
samochodw prowadzonych przez tysice Francuzw ogarnitych panik, dla ktrych
jeszcze dwa tygodnie wczeniej liczy si naprawd tylko Czowiek przez due C
Marcel i Josiane poszli spa zmczeni. Wszystko obejrzeli, byli na paryskich ulicach,
ucisnli do stu gwiazdom i to za jedyne pidziesit franiw, jak za darmo! A jednak
lec tak w ciszy, przy wyczonym ju telewizorze i zgaszonym wietle, byli jakby
zdziwieni, e nie czuj si usatysfakcjonowani. Za duo haasu Za duo gldzenia Za
duo bicia piany Za wiele mioci, wylewajcej si jak przesodzona woda ze sawnych
ust A jeli posunli si za daleko? Czy ludowy zdrowy rozsdek zdradzany dzie po
dniu, zagubiony w dungli kamstw i zudze odnajdzie zatarte cieki? Nie cakiem.
Josiane i Marcel przytulaj si do siebie, czekajc na sen. Nie wiedz tego jeszcze, ale ju
rodzi si w nich panika.
Na Wyspie witego Tomasza Stphane-Patrice Poupas tokuje dla prasy w towarzystwie
piosenkarzy miliarderw. Powtarza po raz dwudziesty: Nie ma ju Hindusa ani Francuza,
jest tylko Czowiek i to si liczy!. Oklaskuj go. Powtarza w kko: Nie ma ju Anglika,
Szwajcara Jest zachwycony, Lo Bon cauje do ksiniczki. Popatrujc po namiotach
rozstawionych na pycie lotniska, znajduje nawet waciwe sowo: To jest obz zotego
serca!. Dwudziestu dziennikarzy podchwytuje to sowo. Konwojenci miosierdzia
gratuluj sobie nawzajem. Szybko porozumiewaj si co do symbolu obozu zotego serca
bdzie to plakietka z tego jedwabiu w ksztacie serca. Piset zotych serc zostaje od
razu naszytych na piciuset piersiach, wliczajc w to agentw sub specjalnych,
trzymajcych si jak najbliej play, przeczesujcych lornetkami horyzont i kccych si
midzy sob o wynajcie, za cen zota, nielicznych niewynajtych jeszcze odzi i
stateczkw rybackich Komisja Rzymska zarekwirowaa na Wyspie witego Tomasza
wszystko, co zdatne do eglowania i napdzane silnikiem. Stan penej gotowoci.
Atmosfera dostatecznie podgrzana. Dominikanie i pastorzy przystpuj do wsplnej mszy.
Czarni z Wyspy witego Tomasza uczestnicz w ekumenicznym naboestwie, sami o tym
nie wiedzc: podryguj, gdy angielska grupa muzyki pop improwizuje kantyczki. Stphane-
Patrice Poupas czyta fragment Ewangelii, a potem, zaproszony do skomentowania
przeczytanego fragmentu, mwi: Nie ma ju Hindusa Jest tylko Czowiek, i to si
liczy. Tum piewa: Z kawakw krzya zbudowali wielki statek, bo mija czas tysica lat
i koczy si tysiclecie a w tym czasie stary ksi, ksiniczka i wikszo obecnych
katolikw przyjmuje komuni z rk metodystycznego pastora. Ale wszystkie serca rw si
ku Bogu, wida zy i umiechy na twarzach, wzruszenie dojrzewa pod rwnikowym
socem jak dojrzay, peny owoc. I gdy z play rozlega si okrzyk jednego z
obserwatorw: Wida flotyll! Jest armada! odpowiadaj jednogonie: Deo gratias!
To, co wydarzyo si pniej, byo jak koszmar, jak zy sen. Tak oczekiwane spotkanie
nastpio dwie mile od wybrzea Wyspy witego Tomasza. Od razu stao si oczywiste,
e flotylla znad Gangesu nie ma najmniejszego zamiaru si zatrzyma. Zauwaono wrcz,
e prowadzcy flotyll parowiec India Star wykona taki manewr, jakby chcia
staranowa czoowo jedn z barek zaadowanych ywnoci! Kawalerowie Maltascy
zawdziczali ycie tylko przytomnoci pilota barki, ktry w ostatniej chwili wykona zwrot
tu przed dziobem parowca, a staremu ksiciu zdawao si przez chwil, e powracaj
czasy, gdy galery zakonu walczyy z Turkami. Co do ukochanych malestw ksiniczki, o
ktrych mylaa, e poumieray zamiast nich ujrzaa tylko ohydnego, zdeformowanego
kara w konwulsjach, z marynarsk czapk na gowie, ktry swymi rozpostartymi kikutami
zdawa si otwiera bramy piekie. Wymamrotaa Mea culpa i z wdzikiem zemdlaa. Jako
e nikt spord wysannikw miosierdzia nie omieli si jeszcze wyobrazi sobie
niemoliwego, to znaczy aktu wiadomej wrogoci ze strony flotylli znad Gangesu,
pomylano, e szczliwie zakoczony incydent z bark by tylko przypadkiem. Tote
wszystkie pozostae, zaadowane ywnoci barki prboway z marszu dobi do burt
statkw przepywajcej flotylli. Prby tej jednak niemal natychmiast poniechano. Trzy
skrzynie ryu wrzucone na dolny pokad jednego ze statkw flotylli, starego,
pordzewiaego torpedowca z demobilu, nie pozostay tam nawet chwili. Pochwycone przez
setki ramion zostay natychmiast wywalone do wody i nie byo adnych wtpliwoci co do
wiadomego charakteru tego gestu. Na innym statku flotylli jednego z agentw francuskich
sub specjalnych powita las uniesionych, zacinitych pici, niektrzy potrzsali noami.
w agent dosta si na pokad o wasnych siach, przy pomocy konopnej liny, ktra
cigna si wzdu kaduba i ocali swe ycie tylko dziki dowiadczeniu komandosa:
widzc takie przyjcie, da szczupaka do tyu, z powrotem do wody. Angielskie sztuczne
ognie, wyrzucone natychmiast przez obdarowanych, spady z hukiem na ofiarodawcw z
grupy pop, zabijajc perkusist i ciko ranic w rami solist. Papieska barka najduej ze
wszystkich podejmowaa prby zblienia, jak zajady pies, ktry uwzi si na stado.
Pync burta w burt z Calcutta Star, podja trzeci ju z kolei prb przycumowania
celem przeadunku, gdy z mostku kapitaskiego parowca wyrzucono jakie nagie zwoki,
ktre z okropnym, guchym odgosem plasny na pokad barki, tu u stp dominikanw.
Ciao byo jeszcze ciepe i nie zesztywniae. Biaa skra, niebieskie oczy, broda i wosy
blond. Czowiek ten zosta uduszony. Gdy ju zdjto mu z szyi zacinity postronek,
zidentyfikowano trupa. W osupieniu rozpoznano tego, ktry przez ponad dziesi lat, a do
ostatniego soboru bra w nim udzia zaproszony osobicie przez papiea jako
reprezentant laikatu by uwaany za jednego z najwybitniejszych pisarzy katolickich oraz
wielkich reformatorw religijnych. Przeszedszy dyskretnie na buddyzm, znikn z Europy,
nie wyjaniwszy swej decyzji i nie napisawszy ju odtd ani linijki. Niektrzy nazywali go
pisarzem renegatem. Ostatnim biaym, ktry spotka go ywego, w konsulacie belgijskim
w Kalkucie na kilka dni przed wypyniciem flotylli Gangesu, by konsul Himmans.
Dodajmy jeszcze tylko, e w pisarz renegat zosta pochowany noc na opustoszaej play
Wyspy witego Tomasza w obecnoci samych tylko dominikanw, a fakt jego mierci
nigdy nie zosta podany do publicznej wiadomoci. Tak postanowili nieliczni wiadkowie
tej mierci, a Watykan, po tajnych konsultacjach, zaaprobowa decyzj przemilczenia tej
mierci. Z pewnoci papie osdzi, e zbrodnia tak ohydna i bezzasadna, popeniona na
jednym z najinteligentniejszych ludzi stulecia, ktrego nadzwyczajne wysiki na rzecz
przyblienia Prawdy cay wiat namitnie ledzi, niosa gdyby zostaa ujawniona
ryzyko zmiany nastawienia opinii publicznej Zachodu i potraktowania tej mierci jako
zbiorowego mordu. W istocie, mona przypuci, e narastajca fala emocji, ogarniajc
wiat zachodni, doprowadziaby do potpienia en bloc tej nieodpowiedzialnej ndzy, z jej
nienawici zamiast chrzecijaskiej mioci i wskutek tego pozostawiono by j sam
sobie, zamiast udzieli jej pomocy; i wreszcie odepchnito, zamiast przyj u siebie. Ale
papie tak arliwie modli si do Boga, by go owieci, e nie mg si pomyli w swej
decyzji, by przemilcze t mier. Moe to jest jakie wyjanienie
Gdy ostatni statek armady znikn na horyzoncie, pozostawiajc Wysp witego
Tomasza na poudniowym wschodzie, w caym obozie zalega pena konsternacji cisza
spowodowana t niewytumaczaln porak. Z wielkim blem kady usiowa zrozumie.
Trzeba wspomnie o tej gbokiej korozji umysw w tamtych latach, eby zrozumie, do
jakiego stopnia trudno im byo poj prawd, chocia a kua w oczy. Nikomu wic nie
przyszo do gowy, e flotylla znad Gangesu stoczya wanie pierwsz bitw w
nieubaganej wojnie rasowej i e nic nie zatrzyma ju siy tryumfujcej nad saboci.
Odtd ju nie ustpi. Rozmowy, ktre toczyy si potem pod namiotami na Wyspie
witego Tomasza, cechowaa absolutna bezradno. A potem pojawia si ta
interpretacja, prawdopodobnie podpowiedziana przez pastorw, a moe przez ksiy
katolickich, przyjta jako wytumaczenie raz na zawsze kadce kres wszelkim
wtpliwociom: Ale tak! Oczywicie! Nie mieli do nas zaufania! To jasne! Sdzili, e
chcemy ich otru! Biedacy! Jakie to smutne!. Nie dodawano ju, e to pewnie wina
tych Afrykanerw, ale wielu tak wanie mylao i niektrzy nawet sugerowali to
pswkami. A jeli inni, w gbi duszy, nawet przeczuwali t przepa, w ktrej mogy
si zatraci ich umysy, to po powrocie na Zachd upowszechniali mimo wszystko t
wspln wersj tego, co zaszo. Oczywicie, przyznawali si do swej bezradnoci. Ale
owiadczali wszem i wobec, i s pewni, e godne poaowania nieporozumienie jedynie
opnio zbratanie. Na lotnisku Roissy Lo Bon wymyli jeszcze jedno zgrabne
wyraenie. Odzyskujc swj synny umiech, podmalowany stosownym cieniem smutku,
powiedzia:
Trzeba nauczy si oswaja t ndz.
Ze strony tego durnia, pielgnujcego swoje gwiazdorstwo, bestia otrzymaa w tej
chwili bezcenn pomoc. Wkrtce zobaczymy j przy pracy. Dla prawdy historycznego
szczegu odnotujmy tylko spontaniczn reakcj Clmenta Dio:
Ach, obuz! powiedzia.
A potem postanowi tak wanie zatytuowa swj najbliszy komentarz: Trzeba oswoi
ndz.
XXIV
Po dziesiciu dniach Jules Machefer przerwa milczenie. Dwie strony tekstu, napisanego
wiadomie beznamitnym stylem, ale penego szczegw i precyzyjnych faktw,
zatytuowanego: Francuzi, oszukano was! Prawda o Wyspie witego Tomasza. Relacja
naocznego wiadka. Ksi dUras opowiada.
Stary ksi dUras, abonujcy Myl Narodow od pocztku jej istnienia, stawi si u
Machefera dwadziecia cztery godziny po swym powrocie. Trzyma w rku plik
dziennikw, ca porann i wieczorn pras. By bardzo poruszony.
To haba! woa ju od progu, trzsc si z oburzenia. Do czego oni chc nas
doprowadzi? W yciu nie czytaem czego tak tendencyjnego! Jak sprytnie! Niby pozory
prawdy, ale wszystko zegane. Musiaem przeczyta dwa razy, eby zda sobie spraw.
Niech pan patrzy! Byem na tym statku Maltaczykw. Nawet nim dowodziem, pan
pozwoli, emerytowany kapitan eglugi wielkiej, dUras, to ja. A co ja tu czytam? e na
skutek bdnego manewru mojego pilota o mao czoowo nie zderzylimy si z jednym ze
statkw flotylli i tylko jego manewr, w ostatniej chwili, uratowa sytuacj! Ale byo
dokadnie odwrotnie! Przecie nie przynio mi si. India Star natar na nas, z tym
przekltym karem na mostku kapitaskim, ktry gestykulowa, a wszystkie te typy na
pokadzie patrzyy na nas, jakby chciay nas od razu pozabija! A te noe, te podniesione
pici? Czy kto wspomnia o tych noach? Oswoi ndz? liczne kamstwo! Widziaem
ndz, tam Nie wierzyem wasnym oczom! Oni nas nienawidz. Strach przed otruciem?
Z kogo te arty? Nikt nie zdy nawet rozpocz rozmw, adnego dialogu Ci spord
nas, ktrym udao si postawi nog na ich pokadach, szybko znaleli si w wodzie,
wyrzuceni jak przedmioty, zanim zdyli cokolwiek wyjani. Powiedziaem to wszystko
tam, w obozie na Wyspie witego Tomasza, ale nikt nie chcia mnie sucha. Jest pan
zmczony, ksi, prosz odpocz tak do mnie mwili Ale znam jednego z
dominikanw, z ekipy papieskiej. Gdy byem attach morskim w Rzymie, on by
spowiednikiem mojej ony. Braciszek zoliwy jak mapa, nosi imi, ktrym nazywaj
barany: Agnellu. Zrobi karier, nie ma co! Czy pan wie, co mi powiedzia? Bg zesa
nam to dowiadczenie, eby umocni nasze miosierdzie. Zamysy Boe s jasne! Jeli nie
damy wszystkiego, nie damy nic. Nasz chrzecijaski obowizek jest jasno ukazany, ale
inni le go rozumiej. Trzeba przemilcze pewne prawdy, gdy w rzeczywistoci s tylko
zamierzonymi przez Boga znakami, abymy lepiej zasuyli na nasze zbawienie. Czy to
nie baamuctwo? Byem zszokowany. Nazajutrz rano, zanim nas opuci, wygosi krtk
homili i odnosz wraenie, e wszyscy dali si nabra! Zamysy Boe! Mona spyta,
kto mu je objawi na ziemi czy niej? Niech pan wie, e powoli wszystko
zrozumiaem. Brakowao mi tylko jednego elementu, by zoy te puzzle w cao. Na
lotnisku w Roissy, wczoraj rano, wziem na bok tego cwaniaczka Agnellu. I powiedziaem
mu: Ojcze, a ten liczny prezent, ktry o mao nie spad wam na gow? Ten nagi, biay
trup, z wielk blond brod?. To go osadzio. Wiedziaem, o czym mwi, mam jeszcze
dobry wzrok i wspania lornetk. Ale on szybko si opanowa i powiedzia: Miewa pan
jakie przewidzenia, ksi! Nic podobnego nie zdarzyo si, mog ksicia o tym
zapewni. Patrzcie go! Ta jego bezczelna gba, to typ, co si potrafi zapiera w ywe
oczy. Zapytaem: Ojcze, przysigniesz mi?. Sdziem, e go mam. Ale gdzie tam!
Chtnie wybacz ksiciu te kaprysy, to przywilej wieku. Przysigam wic z ochot. No i
prosz! Ale tego trupa, panie Machefer, widziaem jeszcze raz. Noc, na play. Zakopywali
go, a Agnellu mamrota co pod nosem, pobogosawi grb i szybko si zmyli. Wtedy
podszedem do tego grobu. Dobrze go zamaskowali. Nie jestem spem, odmwiem krtk
modlitw i te si oddaliem. Co robiem tam w nocy? Po prostu poszedem wysiusia si
na pla. Bo czsto si budz noc, w moim wieku I to by dla mnie ostatni element tych
puzzli: ten ksidz zega wiadomie, taki z niego dominikanin! Teraz nie mog powstrzyma
si od dziwnych podejrze. Pord tak wielu ksiy, ktrzy bdz i nas zwodz, ilu kamie
wiadomie? Panie Machefer, boj si!
Moje dzieci powiedzia Machefer do swego modego personelu spiszcie
opowiadanie pana dUras. Pytajcie go, o co chcecie, bo po to przyszed. Chc jasnego
teksu, bez upiksze. Wydrukujemy w stu tysicach egzemplarzy
W stu tysicach! wykrzykn nieco pniej kierownik drukarni La Grenouillle A ma
pan czym zapaci? Dostaem cise polecenia.
Jazda! powiedzia Machefer.
I wycign z kieszeni gruby plik banknotw. Sto tysicy nakadu sprzedano przy pomocy
gazeciarzy, jak kiedy. Niele, ale to by zaledwie pocztek. Machefer nabra ufnoci.
Nazajutrz pojawia si druga cz relacji pod tytuem: Uduszony biay, wyrzucony z
pokadu Calcutta Star! Motyw? Nienawi rasowa!.
Maszyny rotacyjne La Grenouille zatrzymay si po kwadransie. Powiadomiony o tym
Machefer zszed do drukarni.
Co jest? Co si dzieje? Dlaczego nie pracujecie?
Niespodziewany strajk, panie Machefer, bardzo mi przykro powiedzia kierownik
drukarni.
Strajk? Doprawdy? spyta Machefer. Przeszed po kolei od drukarza do drukarza,
zagldajc im w oczy. Milczeli, usztywnieni; ani jeden si nie odezwa.
Dziaacie przeciw sobie, skoczeni durnie! Nie czytalicie mojego artykuu? Niczego
nie rozumiecie!
To strajk powtrzy kierownik drukarni. Pan zna prawo zwizkowe.
Gdzie jest ten wasz zwizek? Na drugim pitrze? W biurze dyrekcji?
To strajk, koniec i kropka. Niech pan nie narzeka, bdzie pan mia swoje dziesi
tysicy egzemplarzy, jak zwykle! Czego pan jeszcze chce?
A jutro?
Jutro to samo. Zwizek postanowi podejmowa strajk po wydrukowaniu dziesiciu
tysicy egzemplarzy plus jeden kadego numeru paskiego dziennika.
Nie macie prawa! To strajk polityczny!
Polityczny? Wcale nie. Paska szmata w dziesiciu tysicach egzemplarzy, w
porzdku, wszyscy s zadowoleni. Ale nie bdziemy pracowa w nadgodzinach, to
wszystko. Godziny nadliczbowe to niewolnictwo dla robotnika.
Zastanawiam si powiedzia Machefer czy jestecie durniami czy ajdakami?
Wzruszy ramionami, a wychodzc dorzuci:
Sdz, e jestecie tylko nieszczsnymi durniami! W kilka chwil pniej by ju w
swej redakcji i powiedzia:
I tak to wyglda, moje dzieci! To byoby zbyt pikne. Zapano nas w puapk, jak
nowicjuszy. Trzeba byo wyczeka do ostatniej chwili, mwiem od pocztku. Nigdy nie
powinienem sobie na to pozwoli. Teraz jestemy prawie niemi. Trzeba szuka innej
drukarni, o ile w ogle znajdziemy tak, gdzie nie dziaaj adne zwizki Czekajc, a
flotylla przepynie przez Gibraltar, wracamy do tego, co zwykle. Tytu jutrzejszy: Ponad
4000 kilometrw do prawdy!.
Moe to jest jakie wyjanienie
Tym razem bestia rykna. Bezwstydnie wynurzya si ze swej nory i w caym kraju
usyszano jej ryk: wiadectwo zgrzybiaego starca, Maltascy komedianci,
Arystokracja wspiera przywileje rasowe, Specjalny wywiad z ojcem Agnellu,
Arcybiskup Parya dezawuuje relacj ksicia dUras, Milczca demonstracja przed
siedzib legacji Zakonu Maltaskiego I tak dalej, i tak dalej. Tego samego dnia
rozpoczo si akcj zbierania podpisw pod petycjami w sprawie przyjcia floty znad
Gangesu, zbierania tysicy podpisw przez setki komitetw, od komitetu Matek
Chrzecijaskich i Frontu Wyzwolenia Homoseksualistw poczynajc, na komitecie Byych
Dekownikw skoczywszy; a pomidzy nimi byy jeszcze rozmaite intelektualne, polityczne
i religijne koterie, firmowane nazwiskami tych wszystkich, ktrzy od wielu lat
specjalizowali si w rozmikczaniu zachodniej opinii publicznej za pomoc petycji.
Daremna sprawa sdzono do dugo, czytajc te bzdury to nic nie da Doprawdy?
Trucizna sczona kropla po kropli dziaa bezbolenie, ale koniec kocw zabija.
Rankiem w sobot wielkanocn, gdy flotylla znad Gangesu zbliaa si do wybrzey
Francji, gdzie miaa wyldowa noc, prasa wci jeszcze publikowaa te listy i petycje.
Gdy si o tym myli, najdziwniejsze jest to, e wikszo tych sygnatariuszy ostatniej
godziny, pozamykanych w swych domach na cztery spusty albo, jeli mieszkali na
Poudniu, uciekajcych ju samochodami po zatoczonych drogach odkrywaa ze
strachem, cay czas nasuchujc radia, to krtkie, proste zdanie, dwiczce w ich mzgach
jak dzwon: Ach, gdybym to ja wiedzia!.
Byli to sygnatariusze pomiertni. Umierajcy zrujnowani swym testamentem.
XXV
Na pokadach imigranckiej flotylli mier zbieraa swoje niwo, ale nie tak licznie, jak
w wioskach nad Gangesem, dziesitkowanych przez wojny, epidemie, gd i powodzie.
Armada ostatniej szansy zabraa ze sob, co naturalne, typowy dla subkontynentu
indyjskiego wskanik miertelnoci. Z powodu braku dostatecznej iloci rodkw do
palenia zwok flotylla, w tragiczny Tomcio Paluch, ju od cieniny Palk znaczya sw
tras wyrzucanymi za burt ciaami. Przepywajc koo Gaty, wyrzucono tylko dwadziecia
cia, i to samych cudzoziemcw, gdy od Gibraltaru swoich wasnych zmarych
skadowano na pokadach. Byo ich wielu. Zwaszcza podczas trzech ostatnich dni tej
niewiarygodnej epopei zmaro wielu, najwicej na najbardziej zatoczonych pokadach
India Star i Calcutta Star. Niedoywienie, wyczerpanie fizyczne i moralne u kresu tak
dugiego rejsu Mona przyj, e wszyscy chorzy, ktrzy trzymali si przy yciu tylko
dziki nadziei, oddali ducha w cigu tych trzech dni, gdy ujrzeli wreszcie brzegi Europy i
to uznali za spenienie swoich nadziei. Inni umierali po prostu z godu, pragnienia to ci
najsabsi, starcy, kaleki, dzieci, z wyjtkiem potworkw i karw cieszcych si na
pokadzie szczegln ochron. Mona si domyla, e u kresu tej podry tak bardzo
brakowao ryu i sodkiej wody, e wprowadzono ich jeszcze cilejsze racjonowanie.
Moe niektrzy dobrowolnie wybrali mier, moe skazano ich w interesie ogu? Bez
wzgldu na okruciestwo, bya to racjonalna kalkulacja. Powiadaj, e najbardziej
ywotne s te rasy, gdzie dziaa swobodnie, jak niegdy, selekcja naturalna. Gdy wic
nadejdzie ta chwila, ju wkrtce, wylduj na francuskiej ziemi istoty wychudzone i
wygodzone, ale jednak majce do si, by ruszy dalej. Pozostali, ci, ktrzy zmarli w
ostatnich dniach rejsu, zostan wyrzuceni tysicami przy francuskich brzegach ju po
wyldowaniu armady na skaach i mieliznach, a fale agodnie zo ich ciaa na plaach
tego raju. W oczach swych towarzyszy nie stracili niczego wielkiego. Skoro to idea
sprawia, e czowiek yje, to gdy spenio si wszystko, co zapowiadaa, wwczas mier
nie miaa ju znaczenia.
Na pokadach caej flotylli pozosta tylko jeden biay, prawdopodobnie oszczdzony z
powodu swego szalestwa i swej przeszoci, gdy cae swe pene miosierdzia ycie
powici subie pewnej lokalnej spoecznoci, ktra nauczya si mu ufa, a by moe
wrcz go pokochaa. Na pokadzie Calcutta Star, gdzie spdza najbardziej jasny okres w
swym yciu, lec w cieniu komina, znali go wszyscy. Postpujce szalestwo i utrata
wpywu nie pozbawiy go tosamoci w oczach tych, ktrzy razem z nim adowali si na
statek. Ale kt rozpoznaby w tym zbkanym saduceuszu, pnagim, w wyplamionych
achmanach, kogo, kto jeszcze dwa miesice wczeniej by katolickim biskupem i
prefektem apostolskim On sam z wielkim tylko trudem przypomina sobie o tym w tych
rzadkich chwilach, gdy podwiga si ze swego legowiska i bogosawi otaczajcy go
tum. Tum si mia. Niektrzy z jego byych wiernych, miejc si take, odpowiadali mu,
krelc znak krzya, aby sprawi mu przyjemno. Potem biskup znw si kad,
powtarzajc w pamici dziwne aciskie sylaby, ktre tam, nad brzegiem Gangesu jak mu
si wtedy zdawao wyczyta w kauy krwi. Nie brakowao mu niczego. Przynoszono mu
jedzenie i wod. Usune dzieci asystoway mu przy jedzeniu, wrcz w obawie, e pozwoli
si zabra mierci, same podsuway mu resztki, o ktrych zapomnia. Ten nieszkodliwy
szaleniec u schyku swych dni by szczliwy, jakby zamieszka w nim jaki tajemniczy
spokj. Niekiedy, rankiem, dugo co bredzi. Fragmenty brewiarza albo wersety z Wedw,
gdy by to wity, tolerancyjny czowiek, ktry zawsze twierdzi, e Prawda moe si
objawia na niezliczone sposoby. I noc, gdy wszyscy spali na pokadzie w wilgotnej
duchocie, podczogiway si do niego stare kobiety. Przez rozchylon po jego achmanu
jaka do ujmowaa jego czonek i piecia dugo ciemnymi palcami, a do ejakulacji,
szczcie za szczcie. Indie szafuj tym szczciem i stare kobiety byy bez wtpienia
przekonane, i jest czym naturalnym, aby i ten biedny mczyzna mia w nim wreszcie
jaki udzia. Jedna starucha si oddalia. Inna przysza nieco pniej, w ciszy i
ciemnociach. I gdy zapadaa noc, szalony biskup osiga erekcj, jak inni osigaj
pobono. Biskupi fallus sta si na pokadzie tematem rozmw, potem ciekawoci,
wreszcie adoracji. Podchodzono w procesyjnym orszaku, eby przyjrze mu si z bliska, w
wietle gwiazd, jak w tych tajemnych wityniach, gdzie tumy od wiekw oddaj cze
kamiennym fallusom.
Gdy flota przekroczya Cienin Gibraltarsk, biskupa Gangesu uznano za witego.
Drugi raz podczas jednego ywota. Niech si spenia wola Boska!
XXX
Clment Dio po raz setny spojrza na zegarek. Brakowao dziesiciu minut do pnocy.
Przed picioma godzinami umilky ostatnie pijackie piewy, ktrym towarzyszy czsto
guchy odgos: kto pada, jak sta, ze zmczenia i przepicia. Jeden z tych obuzw musia
dugo trzyma si na nogach, bo jeszcze koo dziesitej wieczorem Iris Nan-Chan
wydawaa sabe jki. Najpierw krzyczaa, ale niedugo, gdy z trudem zamykano Dio w
toalecie na trzecim pitrze, gdzie lea teraz od czterdziestu godzin w stanie przygnbienia,
bliskim otpieniu. Potem wya, czsto, ale jej skowyt nie mg zaguszy gonych
miechw tych, ktrzy j otaczali w hotelowym barze. Potem bagaa, a strzpy jej baga
dobiegay do uszu Dio, gdy cich na chwil ten okropny chr pijanych gosw. Wreszcie
zacza si mia, bo zmuszono j do picia i ten jej zmieniony nie do poznania miech
porazi Dio, jakby cios w samo serce, przygwadajc go niemal w bezruchu na zimnej
posadzce toalety, z suchymi ju, wypakanymi oczami. Podczas ostatnich godzin tego
koszmaru miech Iris Nan-Chan z wolna gas, ustpujc miejsca tym jkom, ktre Dio
sysza wyranie, bo i haas przycicha, jak cichnie burza, wyczerpana dokonanym
spustoszeniem. T grobow cisz zakci tylko okoo jedenastej przejazd kolumny
ciarwek pdzcych w kierunku morza: to komandosi ze wzgrza de la Faye jechali na
wyznaczone pozycje. Na dziesi minut przed pnoc Dio usysza kroki na schodach, a
potem w korytarzu wiodcym do jego wizienia.
A wszystko przecie zaczo si tak dobrze, wbrew sarkastycznym ostrzeeniom
dowdcy komandosw. Zatrzymali ich przed hotelem Prejoly w Saint-Vallier, bez
wtpienia ze wzgldu na jego samochd: czerwony, poyskujcy, chromowany,
naszpikowany reflektorami, antenami i ze skrzan tapicerk, wiadczc o luksusie,
ktrego nieszczni winiowie mogli wreszcie dotkn. Dio si przedstawi. Niektrzy go
znali. Jego kampanie prasowe, prowadzone z powodzeniem na rzecz radykalnej
humanizacji wizie, uczyniy go sawnym w rodowisku kryminalistw. Przypomniano
sobie jego artyku wstpny, w ktrym przejecha si po regulaminie penitencjarnym:
Zatrzymani w majestacie prawa, tak zwani pospolici przestpcy, s w naszych oczach
winiami politycznymi, ofiarami systemu spoecznego, ktry najpierw ich stworzy, a
potem odmawia im reedukacji i zadowala si ich ponianiem i odrzucaniem. Nikt spord
nas nie jest pewien, e nie trafi kiedy do wizienia. Dzisiaj bardziej ni kiedykolwiek nad
naszym yciem codziennym zaciska si policyjna sie. Mwi nam, e wizienia s
przeludnione. Czy aby nie dlatego, e wizi si tam lud?. Przyjto wic Dio oklaskami i
okrzykami, potem zabrano na szklaneczk: za zdrowie wolnoci. Wraz z on z
zadowoleniem przyjli te oznaki szacunku. Niektrzy wypili ju za duo, zwaszcza
Arabowie i Murzyni, bar za by brudny, zawalony pustymi butelkami i potuczonymi
kieliszkami, ale wszystko przebiegao jeszcze w wesoej, sympatycznej atmosferze, tak jak
14 lipca wituje si zdobycie Bastylii.
A tak naprawd zapyta Dio ze szklaneczk rumu w doni jak zdobylicie z
zewntrz t wasz bastyli?
Okazao si, e wszystko zaczo si od tej flotylli znad Gangesu. Winiowie duo o
niej rozmawiali, w wiziennej wietlicy suchali radia i czytali gazety. Na mapie wiata co
wieczr wbijali chorgiewki w innym miejscu. Wizienny kapelan czsto do nich docza,
rozpoczynajc dyskusj, co naleao do jego obowizkw. W tej flotylli widzia rodzaj
symbolu, jakby mesjasza o milionie gw. By to prosty obraz, zdolny poruszy
nadwraliwych winiw, ktrzy natychmiast wzili go sobie do serca Atmosfera w
wizieniu staa si niemal religijna, a w kadym razie tak niezwyka, e klawisze, ogarnici
zabobonnym lkiem, przycichli i spotulnieli, speniajc ju tylko swe rutynowe czynnoci.
Wieczorem w przeddzie Wielkiego Pitku, gdy stranicy drzemali w wydzielonych salach,
by nie zakca godnoci snu winiw, kapelan wizienny otworzy drzwi wizienia,
mwic, e Chrystus umar za wszystkich, a przede wszystkim za otrw Obieca, e to
zrobi, ale puszczono to w niepami! Bg jeden wie, gdzie jest teraz? Chc wam
powiedzie, e jeli ludzie znad Gangesu wylduj i pozwolimy im przyj do nas, to w
tym dniu ani jedne wizienne drzwi nie pozostan zamknite
Potem rozmawiali. O wszystkim. O spoeczestwie, ktre jest obrzydliwe, o buruazji,
ktra spleniaa od szmalu, o robotnikach, ktrzy gupiej przy maszynach. Za spraw
alkoholu mwiono coraz goniej, ale u ludzi dopiero przywrconych yciu to podniecenie
byo wybaczalne. Ja wyjania jaki mody chopak opisaem moj przyszo w takim
rwnaniu: czternacie lat harwki przy maszynie jak jaki gupek albo trzy minuty ryzyka,
skok i forsa moja. Zaryzykowaem, przegraem, zgarnli mnie i do celi: czy to
spoeczestwo nie jest chore?. Ten sam typek, godzin pniej, zawoa pijany: Dobra!
To nie wszystko! Pieprz gupoty. Bla, bla, bla, koniec! A gdybymy si tak troch
zabawili? Gdybymy si tak naprawd fajnie zabawili, co, chopaki? Potaczmy, hej, ty,
adniutka!. Nie byo ju czasu, by si wycofa. Winiowie pobili si midzy sob,
wyrywajc sobie Iris Nan-Chan z rk tak gwatownie, e jej suknia wkrtce bya w
strzpach. Dio usiowa utorowa sobie drog do ony przez pijan i oszala zbieranin.
A ty powiedzia kto do niego ty te jeste przegniym od forsy burujem. Widzielicie
jego bryk? Wierzycie, e on nas broni? Wcale nie. On walczy o nakad tej swojej szmaty i
zarabia szmal na takich jak my. Dzisiaj to sobie odbijemy. No, damulko, teraz bdzie cig
dalszy!. Kilku winiw stano midzy nimi. Nastpia krtka bjka, w ktrej
resocjalizowalni zostali pobici. Zapewne dlatego, e byli mniej liczni. Potem
zawleczono Dio, nie aujc kopniakw, do toalety na trzecim pitrze.
Kroki zatrzymay si przy drzwiach. Dio usysza obracajcy si w zamku klucz.
Mczyzna wydawa si jeszcze pijany, ale dochodzi ju do siebie. Moesz wyj
powiedzia ponurym, wahajcym si gosem zabawa skoczona. Zastanowi si i doda:
Myl, e przeprosz Nie powinnimy tu ciebie zamyka, my, byli winiowie Ale
tak to bywa: jak si zacznie, to si samo krci! Twoja ona jest na dole. Z pocztku byo
troch za ostro, ale moesz by spokojny, nie jest pobita. pi. Kazali jej duo wypi i to
pomogo Ja jej nie dotknem. Cze!.
Cay hotel cuchn winem, dymem papierosowym i wymiocinami. Wikszo szka
hotelowej zastawy walaa si potuczona na pododze, butelki wyrzucano na zewntrz. Z
pootwieranych okien dobiegao chrapanie byych winiw, picych w ubraniach na
kach. Z radia dobiegay dwiki jakiego koncertu. Schodzc na d, Dio przestpowa
przez picych na ppitrach. Odnalaz on przy barze, tam, gdzie j zostawi. Spaa naga
na kanapce. Kto obrzyga jej biust, ale kto inny okry jej uda obrusem z jadalni. Spaa
gboko, jakby pokna ca fiolk barbituranw. Tak wanie zrobia. Pusta fiolka leaa
obok. Nagle przerwano nadawanie koncertu: Wysuchaj pastwo przemwienia
prezydenta Republiki
Pnoc. I w takich wanie okolicznociach wieczorem w Wielki Pitek Clment Dio
wysucha ordzia, na ktre czeka cay wiat.
XXXVI
Pnoc. Zaraz przemwi prezydent. Aby w tej chwili prawdy obj jednym spojrzeniem
cay wiat i wszystkich aktorw tego dramatu, trzeba by cho na chwil wstrzyma bieg
wydarze. To jednak niemoliwe. Caa Ziemia sucha, wszystkie satelity nastawione na fale
francuskie. Ale moe daoby si jakim reflektorem przenikajcym poprzez chmury, dachy i
noc wyowi z mroku tego czy tamtego uczestnika naszej epopei i przyjrze mu si w
zatrzymanym kadrze? Epopeja to chyba nie jest odpowiednie sowo. Bo czy istniej
epopeje na opak? Rzdzce si zasad ten wygrywa, kto traci? Czy istniej
antyepopeje? To waciwe sowo.
Co, na przykad, z Albertem Durfortem? W tej wanie chwili zatrzymuje samochd na
poboczu, gdzie w okolicach Gex, bo narastajce napicie nie pozwala mu ju duej
prowadzi i sucha, zwaszcza e za przecz de la Faucille droga jest liska i krta.
Wybra trudniejsz tras, bo wola si porusza bocznymi drogami. Siedzca przy nim
moda, zmczona podr Martynikanka co chwila dopytuje si, kiedy ju bdzie ta
Szwajcaria, bo chciaaby wzi prysznic i pj do eczka ze swoim kochanym
Albercikiem; Daje mi spokj, dobrze? odburkuje Durfort. Ten postj go zgubi. Durfort
zostanie obrabowany przez jedn z tych band, ktre grasuj noc i nie znaj litoci. Jego
pokute noami ciao wrzuc do rowu, a moda Murzynka w starannie zaplecionych
warkoczykach stanie si gwn atrakcj dzikiej orgii seksualnej ludzi wreszcie
uwolnionych od spoeczestwa.
Podobnie jak czytelnika, tak i historyka tego dramatu uderzy bez wtpienia dorany
manicheizm losu, wskazujcego, kto ma umrze. Czy jednak dorany? Nie tak bardzo. Jeli
zastanowi si gbiej, mona zauway, e w manicheizm ma dwojaki skutek. Dobrzy
przeciwstawieni zostaj Zym, ktrzy staj si Dobrymi i z kolei przeciwstawiaj si
tamtym Dobrym, ktrzy stali si Zymi. Na poparcie tego rozumowania skierujmy nasz
reflektor na dwie inne postaci: na lise, t zarabizowan Francuzk i na Pierrea
Senconaca. Senconac jest w studio Est-Radia. Gdy tylko prezydent skoczy swe
przemwienie, Senconac ma wygosi komentarz. Wie ju, e wezwie w nim do uycia
przemocy, ale nie wie jeszcze, co powie prezydent i czy bdzie mona wprost odwoa si
do jego sw. Jake mieszne wyda si to oczekiwanie na czyn zbrojny, gdy tylko
posuniemy zegar o dwadziecia minut do przodu! Bo lise, suchajc oschego gosu
Senconaca w kuchni swego jednookiego kadiego, w i e, e koczy si czas pogardy, a
oczyszczajca krew musi j zmy do koca. Kobieta wsiada szybko do samochodu, z
brzytw swego kadiego wsunit za poczoch na prawym udzie, i gna do opustoszaego
studia Est-Radia, z ktrego pouciekaa wikszo pracownikw. Senconac nie bdzie ju
mwi: gos si urywa, ma podernite gardo, nieliczni technicy obecni jeszcze w studiu
czmychaj w popochu. Manicheizm z dwojakim skutkiem. Ale poniewa w powanych
konfliktach ten sposb regulowania rachunkw dotyczy, w gruncie rzeczy, tylko niewielkiej
liczby jednostek, trzeba raz jeszcze stwierdzi, e ponad tym elitarnym manicheizmem,
jakkolwiek by patrze, historia biaego wiata bya tylko histori milionw baranw. To
bez wtpienia wane wyjanienie.
Na wybrzeu, zajwszy pozycje naprzeciw armady, pukownik Dragass przerwa
palenie czarnych zwok na ogromnych stosach. Nadszed czas, by stawi czoo ywym.
Siedzc na murku okalajcym ogrd porzuconej willi, na zboczu stromego wzgrza, tu nad
morzem, przyglda si statkom armady: nieruchomym pord nocy, przypominajcym
dekoracje z teatrzyku cieni. Za chwil wysuchaj pastwo przemwienia prezydenta
Republiki. Odkd zapada noc, pukownik co godzin zlicza swoje oddziay wzdu
tego dziwnego frontu, cigncego si przez jakie dwadziecia kilometrw. Od czasu do
czasu przez radiostacj zainstalowan w willi jego oficerowie na prno prbuj nawiza
czno z innymi batalionami, ktre powinny ju dawno by na stanowiskach. Jeszcze
wawy o zmierzchu, z nadejciem nocy, po caym dniu konfrontacji w penym socu z
milionem tych nieszcznikw, zawodzcych swe agodne modlitwy, batalion straci
bojowego ducha i poszed w rozsypk pod wygwiedonym niebem: pod nadmorskimi
sosnami, przez ogrody przemykay si cienie dezerterujcych onierzy, ju potpionych za
niepopenion jeszcze zbrodni, uciekajcych w obawie, eby nowy dzie nie zaskoczy
ich w miejscu niestoczonej bitwy i niepopenionej zbrodni. Tu przed pnoc sekretarz
stanu Perret opuci prefektur i jej aosnego szefa i doczy do pukownika. Przyby te
kapitan de Poudis. Mieli do dyspozycji okoo dziesiciu tysicy onierzy. Za ich lini
wczyy si coraz liczniejsze bandy skrzyknite przez czowieka z naszywk Panama
Ranger. Na tym nieokrelonym polu walki, w tej wyludnionej krainie, odbyway si liczne
potyczki, w mroku i w ciszy, potyczki na przytumione sowa i ciche wezwania do dezercji.
W opuszczonych rezydencjach za lini batalionw Dragassa, Panama Ranger organizuje
punkty przyjcia napywajcych dezerterw. W ciszy nocy daleko nios si gona muzyka i
radosne wrzaski. Kuszce syreny maj gos elektronicznej muzyki i oddech pachncy
najlepszymi gatunkami szkockiej whisky, pozostawionej przez burujw w ich
opuszczonych willach. I pukownik jest bezradny. Panama Ranger tymczasem opakuje
piciu swych zmarych, zabitych ledwo otworzyli usta, bo niektrzy onierze z pospn
determinacj odmawiali jednak wszelkiego dialogu. Zwaszcza komandosi, ktrzy przybyli
ostatni i si przebili si przez zbieranin Panamy Rangera. Dowdca komandosw jest
zdania, e wszelka odnowa musi zacz si od porzdnej wojny domowej i e jeli sprawa
jest z gry przegrana, to stanowi to dodatkowy powd, by si nie wstydzi. W wojnie
domowej przynajmniej wiadomo, kogo si zabija i dlaczego. I to dowdcy komandosw
zupenie wystarczy.
Uciekajc na pnoc, ludzka fala zatrzymuje si dla zapania oddechu: od Walencji po
Mcon wszystkie hotele s przepenione, take szkoy, wiejskie szopy, sale gimnastyczne,
restauracje, kina, merostwa i domy kultury. Zalewani t ludzk fal prefekci apeluj o
solidarno do podlegych im urzdnikw i miejscowej ludnoci. Przyjmowa piknymi
sowami imigrantw znad Gangesu to jedno, ale przyjmowa naprawd tych, ktrzy przed
nimi uciekaj, to cakiem inna sprawa, tego nie przewidziano! Miejscowa ludno kwitnie.
To znaczy kwitn i rosn ceny. Wszystko, co da si zje, kosztuje ju podwjnie. azienka
kosztuje ju dwiecie frankw, butelka ze smoczkiem dla dziecka sto frankw, cena litra
benzyny zrwnaa si z cen litra beaujolais village, ktre zreszt te ju jest prawie nie do
kupienia. Sudzy czarnego rynku, drzemicy dotd w tajnych palarniach, natychmiast si
zakrztnli, wyroili i rozroli do rozmiarw arocznej ropuchy. Oto wyzysk czowieka
przez czowieka, ten prawdziwy, w najczystszej formie, pomidzy rwnymi, bo wszyscy
nale do biaej rasy. Dopiero teraz staje si jasne, e wszystko, co dotd mwiono o
wyzysku, byo tylko pustymi sowami. Tym razem zrozumiano. Wyzyskiwany nawet nic nie
mwi, nie narzeka, nie skary si. Paci. Prefekt rekwiruje piekarnie. To nic nie daje, co za
wspaniae czasy! Z przodu puste witryny i pki, ale od tyu, dyskretnie, wszystko, czego
dusza zapragnie. Francja si odnalaza. Odnalaza nawet sw policj. Mwic dokadniej:
odnalaza nag potrzeb istnienia policji. Bogosawiony to wreszcie strach, w tej
dotychczasowej tradycji tchrzliwej bojani, zasugujcej tylko na pogard! Po drodze
wielu zostaje ograbionych, zupionych Porwano creczk, panie brygadierze, bagam
pana, prosz, li panu buty, zgwacono on, jeszcze zanim zdyem si wykupi, panie
sierancie, ktremu jestem teraz gotw liza buty, zgwacono j, jak w tych filmach sado-
porno, ktre mona kupi w sex-shopach, caa banda ohydnych obuzw, a piknych jak
czarne anioy z tych filmw, wyrwano mi portfel z wszystkimi dokumentami, panie
komisarzu, ktrego rczki cauj teraz ze skruch! Oblone koszary, posterunki
andarmerii i policyjne komisariaty. Wszdzie niepewno, panie kapralu, ktrego
inteligencji, sile i powiceniu kaniam si nisko, bagamy o przenocowanie, a jeli ma pan
ochot na cygaro, to prosz si czstowa, przedni gatunek! Te dawniej pogardzane
policyjne nory, areszty dla ogolonych na zero biedakw, ci gupi gliniarze to teraz
warowne klasztory, jak w gbokim redniowieczu. Antyepopeja, prosz pastwa! Dawniej
szukano schronienia w kocioach, a zbrojni pachokowie zego seniora bezradnie tukli w
ich mury jak pozbawiona impetu fala. Dzisiaj to uzbrojeni ludzie czuwaj na murach
ocalaych oaz adu i spokoju, podczas gdy na zewntrz rozmaici duchowni i niby-
chrzecijascy wici dnia ostatniego wyj do mierci jak stado wilkw. Ale ci zbrojni
bardzo si zmienili. Pka spryna. Nawet w tych niespokojnych czasach nie odtworzy si
od razu policji, jak za dotkniciem magicznej rdki. Nie da si ubaga kogo, kim si
wczeniej tak bardzo pogardzao. Uzbrojeni ludzie mszcz si podle: Nie moemy wam
zabroni tu wej mwi u bram swych kiepsko wyposaonych, zniechcajcych wity
ale nie liczcie zbytnio na nas. Trzeba byo o tym myle wczeniej!. Zemst smakuje si
na zimno, policja wic mlaska z gupawym zadowoleniem. Niektrzy nawet spluwaj pod
nogi pokrzywdzonym. Jaki pikny dialog: Panie brygadierze, bagam, padam do stp
A ja panu pluj w gb!. O pnocy przerwa. I gliniarze, i barany, i strzygcy, i strzyeni
wszyscy suchaj.
W studiu RTZ natomiast prawdziwe wito. Boris Vilsberg czeka ju przed mikrofonem,
ciasno otoczony tumem. Nawet zbyt ciasno, tak przynajmniej mona sdzi po jego
niewyranej minie. Opucia go Rosemonde Real. Kwadrans wczeniej przybya do studia
i zobaczya panujcy tu baagan (Czy mogliby pastwo mnie przepuci? zwrcia si
do trzech rozczochranych typw, rozwalonych w korytarzu na krzesach i tarasujcych
przejcie. Przea, przea! powiedzia dwornie jeden, a drugi dorzuci: Co, boisz si,
e zapiesz od nas wszy?. Co innego sawi postpowy lud, a co innego dowiadcza
dobrodziejstw jego obecnoci, o tym nigdy nie pomylaa). Szybko wic si wycofaa.
Do ambasady amerykaskiej! polecia kierowcy. Ambasador jest jednym z jej
przyjaci, a tam wartownicy nie pozwalaj wchodzi byle komu. U wszystkich, nawet
najbardziej wykolejonych bywalcw salonw, istnieje zawsze pewien prg, za ktrym
jednak bierze gr duch kastowy. Inni, bardziej odwani, utorowali sobie drog do studia
przez zebrany wok tum, ale ta wska cieka cokolwiek cuchna. Pierwszy si zjawia
ojciec Agnellu, jeszcze podekscytowany sowami, ktre spi z ust papiea, i ju dyszcy
dz ich skomentowania. Bardzo elegancki, jak zwykle, arystokratycznie wychudzony, z
siwymi wosami lekko ufryzowanymi przy skroniach, w czarnym alpakowym garniturze i
zupenie jakby si wybiera na premier do opery w biaej koszuli z abotem. Umie
zrcznie si przelizgn. Przelizguje si wic jak wgorz do studia, ocierajc sobie
dyskretnie skro koronkow chusteczk. Bo panuje tu piekielny upa. W duym studiu,
obliczonym na dwiecie osb, toczy si teraz co najmniej piset; wielu ley na pododze,
oczekujc pnocy, i wida raczej ciaa ni twarze. W bufecie pooonym na tyach studia
ach, ta tradycja wspaniaych nocy w RTZ! nie pozostao ju nic. Wszystko zjedzono i
wypito. Jaki potny Murzyn, wietnie ubrany, potrzsa barmanem z nadziej, e
wytrznie z niego jeszcze jakie ukryte butelki.
Co pan myli o tym wszystkim? pyta ojciec Agnellu, przecisnwszy si wreszcie do
Borisa Vilsberga.
Nic dobrego odpowiada Vilsberg ciszonym gosem. Po wystpieniu prezydenta ci
ludzie zawadn mikrofonami i nie dopuszcz nas do gosu. Dyrektor chcia w ogle
zdemontowa anten. Ale ubagaem go, eby tego nie robi, bo wtedy nie wyszlibymy
std cao! W tym imperium mass mediw rola Kiereskiego nie nci ju jego
wyznawcw Ndzne repliki Wszystko skoczone.
Pord tysicy Afrykanw, pracujcych w Paryu, gniedcych si na co dzie w
brudnych piwnicach, na ktre skazali ich ludzie owieceni, po raz dziesity ju wywizuje
si ten sam dialog, wypiewywany niczym psalmodia.
A jeli zaczn schodzi na ld pyta Dziekan to wy te wyjdziecie ze swych
szczurzych nor?
A czy lud szczurw jest liczny? odpiewuje mu inny gos.
Lud szczurw odpowiada ksidz zamiatacz ulic policzy si o wicie, jak gsty las,
ktry wyrs jednej nocy. Zimbawe!
Zimbawe! gucho odpiewuj po piwnicach i strychach tysice gosw.
W arabskim bistro Zota Kropla, przy opuszczonych aluzjach i przygaszonym
owietleniu, siedzi Jednooki kadi i niestrudzenie powtarza do suchawki telefonicznej:
Rbcie tylko to, co niezbdne. Musicie umie podzieli si z tymi, ktrzy odmwili wam
wszystkiego. Bdcie braterscy i pamitajcie: min czas walki zbrojnej. Na Allacha! Nie
bdzie takiej potrzeby, jeli przemwienie prezydenta nie przebudzi tego martwego kraju.
Troch cierpliwoci, moi bracia.
Prezydent Republiki zdaje si przewodniczy stu rzdom zgromadzonym od dwudziestu
czterech godzin wok radioodbiornikw. W Rzymie papie pad na kolana przed jakim
negroidalnym, brazylijskim Chrystusem, podczas gdy w Paryu arcybiskup biednych wierci
si na drewnianym taborecie. Jakie masz zielone oczy, kochanie! mruczy Norman
Haller w oparach alkoholu. Stary rewolwer, ktrym bawi si minister Jean Orelle, to
model 1937, sowiecka robota, Bg jeden wie, jak czsto si zacina w tych wspaniaych
czasach antyniemieckiej partyzantki!
Josiane potrzsa gow i powtarza, liczc swoje meble: Ale one za nic w wiecie nie
zmieszcz si w tych dwch pokojach po Arabach z pitego pitra. U podny masywu
Esterel, nad brzegiem morza, Luc Notaras, zbiegy z wizienia, bka si, poszukujc
oddziaw armii francuskiej. Ale spord tych wszystkich zatrzymanych obrazw, ktre w
reflektor i zarazem projektor wydobywa z tej historycznej nocy, z niedzieli na poniedziaek
wielkanocny, najdziwniejszy byby bez wtpienia obraz, jaki ujrzelibymy, gdyby snop
wiata pad na pana Hamadur, dokadnie w chwili, gdy pakuje si on przed wyruszeniem
na poudnie. W wietle ksiyca w baganiku samochodu pobyskuje stal: pan Hamadura
pieczoowicie ukada tam cztery wspaniae karabiny z lunetami, ktre zostay mu z czasw,
gdy polowa na indyjskie tygrysy i sonie. Nic go nie obchodzi zapowiedziane
przemwienie prezydenta, nawet nie bdzie sucha. Olniewajce zby, jeszcze bielsze na
tle jego ciemnej twarzy, rozchylaj si w umiechu. Mona powiedzie, e pan Hamadura
czuje si szczliwy. Wyrusza na swoje ostatnie polowanie
Stary profesor Calgus przyjrza si pustej szklaneczce, a potem, po chwili namysu,
napeni j ponownie. Koncert Mozarta nagle si urwa. Nastpia krtka cisza, jak chwila
aski, w ktrej doskonao zalnia jak spadajca gwiazda: ten taras owiany budzcym si
wietrzykiem, ciepym i delikatnym, ta cudowna okolica, ktrej mona si byo domyla
pod jasno byszczcym ksiycem, ten ogrd peen zapachu pinii, ta dzwonnica, widoczna z
tarasu, piecztujca jakby tam, wysoko, wieczne przymierze, i wreszcie Bg, cakiem
bliski, ze sw opiekucz rk czule pooon na ramieniu starszego pana. Spadajca
gwiazda zgasa, a odezwa si gos:
Wysuchaj pastwo teraz przemwienia prezydenta Republiki.
XXXVII
O tej wanie godzinie, dokadnie sto czterdzieci siedem minut przed zejciem
imigrantw ze statkw na brzeg, w rozmaitych regionach przemysowych kraju mit
oswobodzicielskiego Gangesu zawadn wyobrani robotnikw niektrych fabryk. Raz
jeszcze trzeba podkreli, e nie mona wyjani tego fenomenu jakim opracowanym
wczeniej przez wtajemniczonych planem oglnym ani uzgodnion wczeniej
zorganizowan akcj zhierarchizowanych obcych sztabw. Jeli tej nocy Trzeci wiat z
francuskich fabryk zbuntowa si tak spontanicznie, o tej samej porze i w miejscach tak
odlegych od siebie jak Pary, Lille, Lyon czy Miluza, to, rzecz jasna, tylko dlatego, e
nerwowe cinienie ostatnich trzech dni byo tak silne i tak treciwe zarazem, e pokrywka
podskoczya, uwalniajc z kota wrzc par szalonych nadziei. W zwykych czasach nikt
nie omieliby si podj podobnego ryzyka. Kady pilnowa swej pracy, ciko
zarabianych pienidzy. Zwizki zawodowe trzymay tward rk sw ciemnoskr
piechot, ktr od czasu do czasu rzucay do walki, wedle regu spoecznej kriegspiel, a
najwiksze korzyci czerpali z tego robotnicy francuscy, ulokowani na najwyszych
pitrach tabeli pac. Najlepszym tego dowodem jest fakt, e na przykad w wielkiej fabryce
Rodiachimie, a take kilku innych najbardziej upolitycznionych fabrykach, gdzie to wito
wolnoci obchodzono ju od wielkanocnej soboty, robotnicy pochodzcy z krajw
Trzeciego wiata nie dali si skusi do wsplnego witowania, tpo trzymajc si swych
maszyn i stanowisk pracy, niczym bezpaski pies warujcy przy ju ogryzionej koci. Moe
nie chcieli dzieli si z biaymi tym mitem o wolnoci, zwiastunem wyzwolenia,
symbolizowanym przez masowe przybycie do Francji nowych imigrantw? Zwizki
zawodowe straciy wpyw na sytuacj, gdy tylko w gonikach na halach produkcyjnych
zakoczyo si przemwienie prezydenta Republiki. Oywiy si natomiast organizacje
polityczne. I nawet Jednooki kadi w Paryu zrozumia, e nie powstrzyma ju swoich
ludzi, podobnie jak nie powstrzyma swej ony, lise, pdzcej do studia Est-Radia z
brzytw ukryt w poczosze. Trzeba wreszcie uczciwie przyzna, e w wikszoci
przypadkw zbrodnie popenione tej nocy nie wynikay z niegodziwoci, wyrafinowania
czy okruciestwa, lecz stanowiy rodzaj samoistnego znaczenia, byy czynem samym w
sobie. Wbrew obawom, e te zbrodnie to tylko pierwsza fala nadcigajcego sztormu,
okazao si, e bya to zarazem ostatnia widzialna fala, wywoana przez ten podziemny
wstrzs, a przy tym szybko opada. Zreszt nawet gdyby pniej istniay jeszcze sdy w
zachodnim rozumieniu tego terminu, to adna z tych zbrodni, dajca si wszak wyjani
przyczynami spoecznymi, nie zostaaby surowo ukarana.
Pierwsza, wzorcowa zbrodnia, dokonaa si w teatralnej scenerii ubojni byda,
nalecej do oglnokrajowej sieci masarni Olo w Bictre. Trzej Afrykanie jeden
znieczula, drugi podawa, trzeci ubija zabijali rednio sto osiemdziesit wieprzy na
godzin, dwoma lub trzema precyzyjnymi ruchami powtarzanymi sto osiemdziesit razy.
Straszna robota, po kostki we krwi, od ktrej stronili miejscowi. Od pracy tych trzech ludzi
zaleaa wydajno setki innych pracownikw: adowaczy, rozbieraczy misa, pakowaczy
przy tamie kiebas, upychaczy i dociskaczy przy tamie pudeek z pasztetem, nie liczc
personelu administracyjnego, a potem hurtownikw, detalistw, kadr zarzdzajcych i
akcjonariuszy. Wystarczyo, by jeden z tych trzech oprawcw musia i do toalety i caa
produkcja zwalniaa tempo. Takie przerwy byy niedopuszczalne, dlatego w zamian za
powstrzymywanie si od wyj do toalety dostawali dodatkowo kilka frankw, ktr to
premi w biurach firmy nazywano premi pcherza. I teje wanie nocy, majc na
uwadze perspektyw wzmoonego popytu i niepewnoci na rynku, w ktrej to
perspektywie przemys spoywczy mg zarobi mnstwo pienidzy, pod warunkiem
jednak, e wczeniej zgromadzi due zapasy dyrekcja nakazaa zwikszy wydajno
przy tamach. Polecenie to zostao powtrzone w ubojni osobicie przez wicedyrektora do
spraw produkcji zaraz po przemwieniu prezydenta Republiki, a swe polecenie dyrektor
popar obietnic podwojenia premii pcherza. Sie zrobi, panie dyrektorze! zapewni
jeden z czerwonych od krwi Murzynw. Sprawimy przynajmniej o jednego wiency.
Biay czowiek nie ucierpia bardziej ni pozostae tamowo sprawiane wieprzki.
Znieczulajcy, podajcy, ubijajcy i wicedyrektor zawis midzy dwiema
wykrwawiajcymi si winiami, a jego przejcie do pozostaych faz produkcji, chocia
wkrtce na oko niczym ju si nie rni od wieprzowiny, zwikszyo zysk, nie
zniechcajc do roboty. Na rynkach w Kongu widywano podobne produkty. Kilku biaych
robotnikw zaraz si ulotnio lub ukryo. Brygadzici pouciekali, waciwie oceniwszy
niewyrane spojrzenia swych niewolnikw. A pracujcy Trzeci wiat dokoczy roboty z
pen wiadomoci pracy, a po zaetykietowanie puszek, w ktrych biay czowiek
skoczy jako pasztet. Moe nawet go jedlimy, bo w dalszym biegu wydarze nie
zwracano ju szczeglnej uwagi na jako: czasy bardzo si zmieniy Odnotujmy tam
wreszcie obecno pewnego ksidza robotnika, pracujcego przy tamie kiebasianej, ktry
odmwi krtk modlitw, a potem mrukn: Wybacz im, Panie, bo nie wiedz, co
czyni!. A potem tamy stany. Poniewa tej nocy wszystkie posterunki andarmerii
otrzymyway setki podobnych zgosze, w ktre nie zawsze wierzyy a prefekt policji
pozostawiony bez rozkazw, dowodzc ju tylko pozbawionym morale oddziaem,
postanowi zaczeka do nastpnego dnia, aby lepiej rozezna si w sprawie dyrekcja Olo
zaakceptowaa bez dyskusji wersj o wypadku przy pracy. Wydaje si nawet, e to sama
dyrekcja zaproponowaa to wyjanienie. A teraz powiedzia dyrektor po minucie
milczenia trzeba wraca do pracy. Zgoda! odpowiedziaa trjka sprawiaczy, nagle
wyrosych na liderw zwizkowych. Ale dziewidziesit wi na godzin starczy!
Francja mniej si nare!. I dodali, spokojni, grzeczni, z umiechem: Znaczy si, jasne,
poowa szmalu dla nas. Kilka minut pniej, wygarnwszy zawarto kasy pancernej i
rozdzieliwszy kilka kopert midzy najwierniejszych nadzorcw, dyrektor generalny porwa
w locie ca swoj rodzin i puci si autostrad do Szwajcarii, jednak po drodze utkn
w straszliwym korku spowodowanym przez powszechny brak benzyny. Usiujc nieco
dokadniej przedstawi jego histori, dodajmy, e ostatni raz tego dyrektora widziano
idcego pieszo w okolicach Saint-Claude, gdzie pnocni Afrykanie, zajwszy
najpikniejsze dzielnice miasta, masowo brali udzia w obradach rady miejskiej, do ktrej
dokooptowali si w imi przewaajcej mniejszoci. Po czym przepad po nim wszelki
lad I w ten sposb oglnokrajowa sie wdliniarska Olo z Bictre wkroczya wreszcie
w okres samozarzdzania.
W haaliwych piekach Billancourt i Poissy, gdzie Trzeci wiat obsugujcy tamy
stanowi osiemdziesit procent zag, ten bunt przybra form niemal liturgiczn, jakby
mszy czy rytualnej ofiary. Odkd wiadomo, e rentowno przemysu samochodowego
opiera si na czasowym pomiarze wydajnoci pracy, nic dziwnego, e ludzie proci,
niepimienni, wykorzenieni, yjcy zudzeniami w warunkach nieco tylko odmiennych od
dawnego ycia plemiennego przypisywali zegarowi i jego kapanom, kontrolerom czasu
pracy, charakter narzuconej si religii. Ich opr wobec tej religii przejawia si w tajnym
porozumieniu o katakumbowym rycie. Gdy chcieli odetchn chwil przy tamie, uspokoi
nerwy czy po prostu przywoa obraz samotnej palmy albo wielkiej brunatnej rzeki
przepywajcej przez rodzinn sawann, wykonywali swe mechaniczne ruchy przy tamie
szybciej, ni wymaga pomiar chronometryczny, a potem przeduali ich zakoczenie,
chocia zrobili ju swoje w zamyleniu, ale nie okazujc tego, z rk na narzdziach i
udajc wysiek, aby zmyli nadzorcw. I podczas tych cennych zaoszczdzonych chwil
wymieniali szybkie, ukradkowe, braterskie spojrzenia, solidarni w tej odmowie
podkrcania tempa pracy, ktra bya potrzeb wypoczynku, ale i odmow przyjcia nowej
wiary. Lecz kontrolerzy czuwali, bo nie mieli zamiaru tolerowa adnej innej religii. Gdy
produkuje si samochody, nie naley marzy o odlegych palmach i o wieczornym biciu
pokonw z twarz zwrcon w stron Mekki. Kiedy wic pojawi si ten mit
oswobodzicielskiego Gangesu, ku temu milionowi mesjaszw zwrciy si po kryjomu
wszystkie nadzieje. Zdano sobie z tego spraw wkrtce po wydarzeniach na Wyspie
witego Tomasza, gdy armada osigna szczyt popularnoci i gdy synny slogan
Wszyscy jestemy ludmi znad Gangesu posuy za gwn przypraw rozmaitych
politycznych i humanitarnych sosw. Odbya si wielka, cho krtkotrwaa manifestacja:
osiemdziesit tysicy robotnikw, stojc przy wyczonych tamach, przez kilka chwil
wykrzykiwao dwa cakiem rne hasa jako jedno: Wy-gna-kon-tro-le-rw-wszy-scy-
jes-te-my-lud-mi-znad-Gan-gesu!. Pniej sytuacja wrcia do normy, chocia zwizki
zawodowe zaskoczone spontanicznoci tej reakcji prboway j przeduy, aby przej
nad ni kontrol. Gdy im si to nie udao, zadowoliy si przejciem tego dziwnego,
manichejskiego hasa, w ktrym kontrolerzy i ludzie znad Gangesu reprezentowali
odwieczne siy za i dobra, hasa wykrzykiwanego niemal we wszystkich fabrykach, aby
pokaza, e zawsze tak byo, wbrew pokojowi spoecznemu, potrzebnemu bestii do
upienia opinii publicznej. Na razie zwikszono wynagrodzenia dla kontrolerw taka
specjalna premia za ryzyko i napicie mino. A do tej nocy wanie, kiedy to jeden z
tych poeraczy sekund, wybrany spord najbardziej dokuczliwych, zosta zwizany jak
baleron i zoony na paskim, wielkim arkuszu blachy przesuwajcym si na tamie, z
zawieszonym na szyi plakatem w jzyku arabskim: Bo koczy si czas tysica lat. Gdy
ogromny mot pneumatyczny spad na arkusz blachy, formujc j w karoseri z
zaznaczonymi drzwiami, oknami, mask przedni i tyln, po kontrolerze zostaa tylko mokra
plama krwi, ktra zreszt szybko wyscha w piecu lakierniczym. Podnis si wielki
wrzask i tama si zatrzymaa, podczas gdy tysice Arabw i czarnych muzumanw
zwrconych w stron Mekki u stp swych maszyn dzikowao Allachowi. W ten sposb
niekochani powicili koza ofiarnego, bo tej nocy nikt ju w fabryce nikogo nie
zamordowa. Jeden kozio wystarcza, zoony w imieniu wszystkich.
W ten sam sposb zaama si rytm produkcji w Socheaux, Vnissieux, Le Mans i innych
regionach przemysowych. To, e opiera si tylko na trudzie Trzeciego wiata, nie ma nic
do rzeczy. Mona nawet powiedzie, ryzykujc wizienn cel lub mier cywiln, e
odkd rzdzi Zachd, Trzeci wiat pracowa efektywniej. Lepiej byoby si tym szczyci i
ustali sprawiedliwe stosunki midzy zwierzchnikiem a podwadnymi, ni pojkiwa ze
wstydu, pozostajc zarazem na szczytach dobrobytu. Ale nie ma czego aowa. Co
najwyej utrzymalibymy si troch duej, miliony wobec miliardw. Teraz, gdy Trzeci
wiat natar na nas, mona stanowczo stwierdzi, e jego niewiadoma dynamika miaa
racj we wszystkim. Jzyk, stosunki midzyludzkie, tempo produkcji, wydajno,
emocjonalno, sposb rozumienia wszystkiego, nawet sposb obijania si wszystko si
zmienio. A e wyzwolona seksualno zacza odgrywa wan rol, mona powiedzie,
e o tyle biay sta si Trzecim wiatem, o ile Trzeci wiat sta si biay: on wic wygra.
Na tego jednego starego Ahmeda, ktry wzdycha po cichu, e za Francuza byo lepiej,
nie wiedzc ju nawet, czy chodzi mu o ojczyst Algieri, czy ju Francj, w ktrej teraz
mieszka ile przypada milionw tych, ktrzy skubi nasz monstrualnie rozdty budet
socjalny, powiadajc, e wreszcie rwno nie jest pustym sowem? Niemal dokadnie,
chocia bezwiednie przepowiedziaa to tej nocy pewna moda robotnica antylska w
fabryce techniki radiowej w Croissy. Wbiwszy rubokrt w pier swej brygadzistki,
wykrzykna po prostu: Plantacje ju si skoczyy!. Plantacje sowo, ktre przybyo z
daleka
Tej nocy zawaszczony zosta i to ju ostatecznie symboliczny i uwicony bulwar Saint-
Germain. Ledwo prezydent Republiki skoczy mwi, gdy caa dzielnica, wczeniej jakby
wymara w oczekiwaniu na to przemwienie, nagle oya. Dwadziecia tysicy czarnych
studentw, a wrd nich jacy modzi dyplomaci, zapenio to synne miejsce istnym
kulturowym melanem. Nagle cignli tu zewszd. Ukryci dotd w antylskich barach,
afrykaskich dyskotekach i domach studenckich, gdzie oczekiwali nadejcia niemoliwego
i pragnli nieuchronnego od razu zapenili ca Dzielnic acisk. W lokalu Odon-
Music jeden z nich wskoczy za bar i zadecydowa: Kolejka dla wszystkich na koszt
lokalu!. Przykad okaza si zaraliwy. I zdarzy si tylko jeden przypadek, w ssiedniej
kawiarni, e waciciel, jaki uparciuch, chwyci za pistolet, ktry trzyma pod lad. Ale
gdy tak szachowa tum, ktry jak nocny przypyw wla si do jego lokalu, jaki wielkolud
z Gwadelupy jak si okazao, sekretarz jednej z organizacji studenckich wysun si
zuchwale naprzd z opuszczonymi rkami i nadstawi pier pod luf pistoletu. Czowiek
ten mia dobr pami i dar naladownictwa. Patrzc w oczy waciciela kawiarni, zacz
recytowa i wydawao si, e mwi sam prezydent Republiki:
Chodzi o pewn okrutn misj, co do ktrej oczekuj, e kady onierz, kady
policjant, kady oficer sam najpierw j oceni, jako wolny czowiek, a potem zaakceptuje
jej wykonanie albo odmwi jej wypenienia. Trudno jest zabija. Jeszcze trudniej
wiedzie, dlaczego si zabija. Ja wiem, ale nie trzymam palca na spucie i nie mam przed
sob, kilka metrw od lufy, tych nieszcznikw. Moi drodzy rodacy, cokolwiek si stanie,
niech Bg ma nas w swej pieczy albo niech nam wybaczy.
Co powiedziawszy, wybuchn miechem przy oglnym aplauzie kumpli. By to ciekawy
moment, w ktrym nienawi ustpia miejsca bardziej subtelnemu uczuciu, jakby tsknocie
za najzwyczajniejszym zdrowym antagonizmem na nieco wyszym poziomie spoecznym.
Ponad wrzaw wznis si czyj gos:
Jazda, szefie! A jak bdziesz pan grzeczny, to jutro moe zapacimy! Wszyscy musz
y, no nie?
Nie za t cen powiedzia po prostu waciciel i wzruszy ramionami.
Potem odoy bro, schowa do kieszeni ca zawarto kasy i przepad w nocy, nie
ogldajc si za siebie, a gdy wychodzi z kawiarni, wszyscy przed nim si rozstpili.
Nieco dalej na bulwarze musia jednak przycisn si plecami do ciany, eby przepuci
kolejne grupy, ktre szy w zwartym szyku ca szerokoci chodnika, nikomu nie
ustpujc: to wychodzili na Pary jego mroczni pracownicy.
Wtedy rozegra si pewien epizod, ktry wikszo historykw postanowia ostrone
przemilcze, poniewa w sferach rzdowych nie brak osb, ktrym to przypomnienie
mogoby sprawi przykro. Chodzi o gwatown ucieczk wszystkich czarnych pod
krawatami przed t armi zamiataczy, mieciarzy, manewrowych, afrykaskich
troglodytw prowadzonych przez swych czarownikw: Dziekana z ciemnych piwnic i
biaego Ojca zamiatacza, nazwiskiem Lavigerie, ze slumsw. Odkd niektrzy z nich
zamiatali o wicie bulwar, gdzie ci paniczykowie pod krawatami wsiadali do swych
samochodw, zaparkowanych od poprzedniego dnia na tym witym asfalcie, legenda o
czarnym raju rozpowszechnia si w mrocznych piwnicach i pod blaszanymi dachami.
Synowie wodzw dali teraz pokaz C mieli jeszcze wsplnego z tym bidnym
czarnuchem od mioty? Kolor skry? Te co! Ci luksusowi czarni wpadali we
wcieko, kiedy w samym sercu miasta, wiadka ich sukcesu na chodnikach, przy
wlotach do kanaw ciekowych, przy pojemnikach na mieci spotykali swych
sobowtrw, ale w achmanach, wygodzonych, zzibnitych, sprzedajcych sw czarn
skr za psie pienidze, co obraao ich wasn murzysko, t, ktr udao im si tak
wysoko podwign. Miejmy nad nimi lito. Tej nocy stanowili oni centrum sieci, ktr
przdzie zupenie bezpodstawna nienawi: wstrt, ktry czuj do biaych; odraza do
czarnych braci, ktrym yje si le; a nade wszystko nienawi do czarnego proletariusza,
ktry ciga ich a we Francji, ich, ktrzy wymknli si swemu rasowemu losowi,
naladujc biaych. Oswobodzicielski mit Gangesu spowodowa subtelne rozwarstwienia.
Nic nie byo jasne dla nikogo, w tych zmtniaych wodach koca wiata, ktre bestia
mcia celowo, jak mtwa rzygajca czarnym atramentem. Moe to jest jakie wyjanienie?
W kadym razie, gdy te mroczne, achmaniarskie czarne armie przybyy w okolice Odon-
Music i innych biegunw czarnego raju, bataliony wystrojonych, ciemnoskrych
manekinw wiay jak krliki. Ale podziwiajmy ich przytomno umysu i niezwyky
sposb, w jaki wkrtce odzyskali wpywy, a udao im si to jeszcze przed witem!
Dzwonic do wszystkich drzwi zamonych apartamentw tej dzielnicy, elegancko jak
wiadomo ubrani, przemwili do przestraszonego mieszczastwa mniej wicej tymi
sowami:
Panie, panowie, przyszlimy, aby was chroni. Przywileje, sami to wiecie ju od
pnocy, to przeytek i trzeba przynajmniej si nimi podzieli. Z robotnikami pochodzcymi
z Trzeciego wiata, a pniej z wszystkimi, ktrzy ju si szykuj, eby do nich doczy.
Ju teraz ulice s ich pene. Za kilka minut zapewne zlduj u was cae rodziny, dla
ktrych, chcc nie chcc, bdziecie musieli zrobi miejsce. Wasz salon stanie si
obozowiskiem. Bdzie to sprawiedliwo dla naszych nieszczliwych braci, bez ktrych
nie potraficie ju y, a ktrzy musz si toczy dla waszej wygody. Jednake my
(studenci, ksita, synowie wodzw, profesorowie, dyplomaci, intelektualici, artyci,
stayci rozmaitych specjalnoci i inni, do wyboru) my jestemy ludmi z poczuciem
smaku, przesiknitymi wasz kultur. Doceniamy wasz sztuk ycia. Zaley nam na
zachowaniu pewnej wyrafinowanej atmosfery, ktrej tyle zawdziczamy. (Bardzo dobrze
powiedziane, ten argument podnosili najczciej). Byoby wic lepiej, gdybymy to my si
u was zakwaterowali. Po dwch, trzech, nie wicej. Lepiej podzieli si przywilejami z
nami w pewnej wsplnocie ducha, ni ustpi na rzecz tych niewyksztaconych biedakw;
nie, eby to byli li ludzie, ale nie uszanuj niczego. Panie, panowie, czas goni. Kiedy
zapukaj do was inni, bdzie lepiej, pamitajcie, jeli otworzy im drzwi kto, kto rwnie
ma czarne oblicze. Pozwlcie nam dziaa i schowajcie si
Zdecydoway przyjazne miny, wyszukany sposb mwienia, nieskazitelnie czyste
koszule, dobrane krawaty, rogowe okulary. Majc do wyboru dwa ze wyjcia
powiedzieli sobie przyparci do muru mieszczanie lepiej wybra to, ktre chocia lepiej
si prezentuje. Ci przynajmniej s czyci. Lepsza snobistyczna kanalia ni uczciwy Murzyn,
ale prostak. Dentelmen przynajmniej uszanuje mi crk. Mizdrzono si: Prosz wic
obejrze apartament. Mgby pan zamieszka tutaj Jest kanapa Moe woli pan ko?
Ale tak, tak, nie ma najmniejszego problemu! Mamy dwie azienki, nie bdzie kopotu.
Poza tym, to chyba nie na dugo?.
Wtedy spada gilotyna:
Ju na zawsze, prosz pani.
Ale tak, na zawsze! Szczury nie zostawi sera Zachd, zanim nie por go caego, a
e jest tusty i wielki, nie potrwa to niedugo. Ale najzrczniejsze ze szczurw
zachoway dla siebie najlepsz cz: to nieunikniona skaza kadej rewolucji. Przymyka
si wic oczy na pewne przywileje, uzyskane podczas tej historycznej nocy i ogoszone
jako zwycistwo postpu. Niektrzy mianowicie szybko wpadli na pomys, eby podzieli
dyskretnie mieszkania, niech poowa bdzie zajmowana przez biaych, a poowa przez
czarnych; co w niczym nie zmieniao egalitarnego uywania mieszkania, ale tylko
rnicowao je rasowo. Biali, ktrzy zachowali jakie pienidze, przelewali je pod
pozorem pokrycia wanych remontw na rzecz swych ciemnoskrych wsplokatorw.
Wydaje si, e jeszcze niedawno dokonywano wielu takich transakcji, ku zadowoleniu
obydwu stron. Ale niebywale surowe prawo, nakazujce przemieszanie rasowe, pooyo
kres tym praktykom z minionego wieku. Logiczne! Nie znosi si przecie ras w skali caego
spoeczestwa po to, aby odtwarza je w zaciszu domowym. Do czego byoby to podobne!
Przypomina to pewn ustaw amerykask z 1970 roku, matk wszystkich pniejszych
praw antyrasistowskich, zwan ustaw o dowoeniu do szkoy. W tamtych czasach w
Stanach Zjednoczonych biali i czarni yli najczciej w dzielnicach jednorasowych,
oddalonych od siebie, wic wymylono, w imi integracji, by kadego dnia przewozi
biae dzieci do czarnych szk i w tej samej proporcji czarne dzieci do szk biaych. T
praktyk zwano busing od angielskiego sowa bus autobus. Wielu uczniw przejedao
codziennie sto kilometrw, podczas gdy inni w tym czasie przemierzali tras w odwrotnym
kierunku. Byy protesty wskazywano na bezcelowo przedsiwzicia, na absurdalne
koszty, na ograniczanie wolnoci wyboru, ale nie wymawiano sowa rasizm. Byo ju za
pno i samo to sowo razio. Po wielu wzlotach i upadkach busing wreszcie zatryumfowa
i za naszych czasw we wszystkich szkoach wiata wituje si Busing Day.
Odnotujmy rwnie nieuniknione pojawienie si, take tej nocy, idiotw i szalecw,
naiwnych i nawiedzonych. Kiedy nic nie funkcjonuje racjonalnie, od razu wyzwalaj si
wszelkiego rodzaju anomalie, niechci, utopie, kompleksy, zaburzenia. Psy zostaj
spuszczone z uwizi. Prawdziwa galeria umysowo chorych wyzwolonych teraz z okw
spoecznych! Na podstawie stosw dokumentw odnoszcych si do tamtej nocy, z ktrych
wiele podaje wprost niewiarygodne szczegy, historycy wywnioskowali, e tamto minione
spoeczestwo musiao ciemiy obywateli w sposb szczeglnie opresyjny, skoro jego
upadek wyzwoli tak wiele chorych umysowoci, i gr byli zwolennicy teorii alienacji,
ktrzy oskarali tamto spoeczestwo o wszystkie moralne gangreny i to do tego stopnia, e
domagali si uwolnienia szalecw, aby do jednej opresji nie dodawa nastpnej.
Oznaczao to do szybkie zapomnienie o determinujcej roli innego oswobodzicielskiego
mitu, upragnionego i wysublimowanego: mitu narkotykw, rozpowszechnionego w innych
czasach, ale darujmy sobie To nie pora na szkolne wanie. Poprzestaniemy na
przytoczeniu zaledwie kilku faktw z tysicy innych.
Zamachy na poczucie wstydu byy tak liczne, e nigdy dotd nie widziano tylu mskich
czonkw zwisajcych z otwartych rozporkw. Podczas gdy normalni ludzie si z tym
kryj, pisuary zwaszcza w Paryu (ale take we wszystkich innych duych miastach)
przeyway istne oblenie, nienotowane od wyzwolenia 1944 roku i tych wspaniaych
nocy majowych roku 1968. I to nie przypadek, e trzy rne mity wywouj takie same
skutki. Od satyrw do sadystw szybko przekroczono t granic. Na przykad
dziewczyna, ktra na co dzie czua si ledzona i zagroona czsta, drobna miejska
obsesja tym razem zginie, padajc ofiar przeraajcego seksualnego szalestwa. Jeszcze
teraz odkrywa si w gbi opuszczonych hal fabrycznych liczne zwoki kobiece i dziecice,
jak niegdy znajdywano w ruinach niewybuchy z minionych wojen. Na fali tego samego
rozpasania kwity wszelkiego rodzaju donosy, ktrych suby specjalne wprost nie
naday czyta. Poczta, przyzwyczajona do normalnej iloci przesyek, zostaa tej
pamitnej nocy zaskoczona mas anonimowych listw wrzucanych do skrzynek. W takich
czasach to wana miara ludzkiej zgnilizny. Jedyna nowo to wielka liczba listw od dzieci
denuncjujcych tatusia i mamusi. Ale nie ma co narzeka. Na przykad w czasach
rewolucji kulturalnej w Chinach modzi Chiczycy z zapaem oddawali si tego rodzaju
donosicielstwu. W rozdziale przywrcone obyczaje odnotujmy powrt do golenia gw
kobietom. Sekretarka, ktra spaa ze swym pracodawc, robotnica, ktra spaa ze swym
brygadzist, stwierdzay rankiem, e s yse jak buddyjski bonza. Jeli chodzi o
regulowanie rachunkw midzy Francuzami, lepiej o tym nie mwi! Podli! Poprzebijane
opony, pomazane fasady domw, potuczone szyby, otrute psy, pocinane drzewa, zaorane
pastwiska, wszystko to nie wnosi nic nowego do obrazu podoci i maostkowoci ludzi
tamtych czasw. Ten wewntrzny Trzeci wiat przynajmniej uregulowa swoje rachunki.
W rubryce naiwno odnotujmy ten pocieszny epizod: trzystu wieniakw,
mieszkajcych w ssiedztwie lotniska w Deauville-Saint-Gatien, gdzie modzi piloci Air
France trenowali starty i ldowania. Ot owi wieniacy najechali teren lotniska o trzeciej
nad ranem. Czy dlatego, by domaga si rekompensaty za swoje stargane wiecznym
haasem nerwy? Wcale nie! Mer sta na czele, opasany trjkolorow wstg, chopi
potrzsali widami i dubeltwkami, otaczali ich rozczochrani, szczerzcy zby robotnicy
rolni i tak ruszyli do ataku na wie kontroln w imi spokoju dla byda! Wszczynano
rewolucje z bardziej bahych powodw, kt wie, gdzie jeszcze znajd schronienie ludzkie
ideay? Przelatujce z hukiem samoloty miay fatalny wpyw na samopoczucie krw. A
krowa w Normandii rzecz wita! Biedne kmiotki od dawna ju bezskutecznie
manifestowali! Ich krew wzburzya si i teraz skwaniaa jak mleko ich krw. Tym bardziej
e zaledwie prezydent Republiki znikn z ekranu telewizora mera, a ju ten dzielny
czowiek poderwa si, wychyli szklaneczk calvadosu i powiedzia do zebranych: Tym
razem, chopcy, mamy ich!. Jako tradycjonalista kaza dzwoni w wiosce na alarm i
nikogo nie zabrako. Flotylla znad Gangesu bya jeszcze daleko! Tutaj nikt nie zajmuje si
polityk, nikt nie wtrca si w cudze sprawy, kady najpierw pilnuje swego! Ale to
lotnisko, mamy je! Ach, jakie to pikne: w dzwon alarmowy tej historycznej nocy,
rozhutany z caej siy w celu ratowania rogatego byda
XL
Pogasy gwiazdy. Potem zgas ksiyc. Pod wielk sosn pukownik Dragass ogrzewa
donie kubkiem gorcej, pachncej kawy. Reflektor przeciwlotniczy, zainstalowany na
dachu willi, sabo ju przewierca ciemnoci, nie dlatego e mrok gstnia, ale jego
rozbyski jak pocignicia biaym pdzelkiem rozpraszay si w powstajcej nad
morzem mgle, sigajc ledwo na sto krokw, tworzcej ruchliwe, wysunite posterunki
wartownicze. Godzina pita. Na pokadach flotylli panowaa cisza i martwota; tylko ledwo
dostrzegalny ruch pord gstwiny zalegajcych cia, moe podnoszce si tu i tam gowy,
zwracajce si z nadejciem dnia w stron wybrzea, jakby usiujc przypieszy ostatnie
chwile przeznaczenia.
W szeregach Panamy Rangera haas przycich czy moe raczej zmieni sw natur,
zyskujc na godnoci na tyle, ile straci na nateniu. Syszano ju tylko gitary
akompaniujce smtnym gosom, wypiewujcym modne, ponure ballady. Byy to czasy,
gdy piosenka popadaa w monotonn skarg, rozpisan na nie wicej ni cztery nuty, a w
tej skardze litowano si nad samym sob, nad innymi, nad wiatem i ca reszt. Gdy
znuono si bazestwami, pozostao ju tylko zanurzy si w tym mdym lukrze ludzkiej
ndzy, najczciej piknie ubranej w muzyczn form i bya to forma ucieczki od
rzeczywistoci nieukojonych dusz, ktrych nie nauczono niczego innego. To, e naleaoby
odnie owo pojcie ndzy do wasnej sytuacji lub porwna je z ndz czasw
minionych, jako nikomu nie przychodzio do gowy.
Ten wiat trzyma si ju tylko dlatego, e aplikowa sobie potne dawki odurzajcej
ndzy, niczym narkoman szprycujcy si heroin. e takiej ndzy nie mogli znale u siebie,
niewiele ich obchodzio, bo nic nie powstrzyma narkomana na godzie, a takie uywki
atwo sprowadzi z zagranicy: handlarzy tym towarem nigdy nie brakuje. Ponadto w
zakamarkach ich wiadomoci drzemaa cigle dziwna nadzieja na totaln destrukcj,
jedyne lekarstwo na nud, ktra zera wspczesnego czowieka. I t wanie nadziej
uwolnia teraz bestia, wychwalajc j w piosence.
Da si wic sysze mody gos, bardzo czysty, donony, ktremu odpowiaday inne
gosy, niczym chr na nieszporach czy komplecie w czasach, gdy jeszcze odprawiano te
naboestwa. Zauwamy na marginesie, e owo zabjstwo sacrum, jakim bya masakra
tradycyjnej liturgii, nie dokonao si przypadkiem. Nie naley sdzi, e zdawili j sami
ksia, nie zdajc sobie sprawy, te odrodzi si gdzie indziej. Zdawali sobie z tego spraw
i wielu si ucieszyo, e mog si zaangaowa w t spraw. Sacrum nie potrzebowao ju
Boga, liturgia celebrowaa ju tylko osob ludzk, a ksia, wreszcie uwolnieni od
boskiego brzemienia, mogli teraz korzysta, jak wszyscy inni, z odzyskanej kondycji
zwykego czowieka.
Pocztek tej ballady brzmia wulgarnie, ale to tylko kwestia sownictwa, bo podniosy
ton odbiera sowom ich pospolito. Mody czowiek improwizowa:
Za skopanie po jajach biednego Araba krwawicego na chodniku zburzymy ten zgniy
wiat.
Zburzymy ten zgniy wiat powtarza chr.
Za dzieciaka, ktry pacze, bo ojciec zgin przy maszynie zburzymy ten zgniy
wiat.
Za godnego Afrykanina, co zamiata gwna po psach bogaczy zburzymy ten zgniy
wiat.
Za puca wyplute przez kolorowych w fabrykach Radiochimie zburzymy ten zgniy
wiat.
Zburzymy ten zgniy wiat powtarza za kadym razem chr, ale e atmosfera bya
coraz gortsza, niektrzy dodawali: ten wiski wiat, ten mierdzcy wiat, ten
gwniany wiat W ten sposb refren si wydua, akcentowany akordami gitary, i
kady mg dorzuci co od siebie, by wyrazi sw nienawi. Ten ludzki wiat doda
kto, zapewne z braku lepszego okrelenia, i nigdy chyba si nie dowie, ile trudu
kosztowao Pana Boga, by mu to wybaczy
Za tych w domu starcw, co ich raz w roku, na Boe Narodzenie, czstuj kieliszkiem
wina.
Za talon na wita, co go z aski daj emerytom.
Za czarne kobiety, ktre kupuj sobie milionerzy na safari.
Za dwadziecia pi dzikw, zastrzelonych na polowaniu przez prezydenta.
Za miliony serc, przestrzelonych przez handlarzy broni.
Za Hindusa, ktry umar z godu rankiem 1 stycznia.
Za kawior, ktry r wieczorami, gdy Hindusi goduj.
Za mordercw z Zachodu zabijajcych tych, ktrzy nie poddaj si ich brudnym ideom i
protestuj.
Pukownik dopi kaw, zapali papierosa i powiedzia:
Tym razem nawet niele im idzie. A co do tych mordercw z Zachodu, prawie maj
racj! Ten pikny Zachd, dawniej tak pewny siebie, swego najsilniejszego prawa! W imi
tego prawa i za jego pomoc dugo dokonywalimy wielkich rzeczy! I jak dobrze si yo
na wiecie, gdy narzucalimy to prawo innym!
Potem powiedzia do oficera:
Panie kapitanie! Prosz mi poda aktualny stan oddziau mordercw z Zachodu.
O pitej pitnacie, panie pukowniku, byo nas dwustu dwudziestu: oficerw,
podoficerw i onierzy, nie liczc pana sekretarza stanu i jego kierowcy. Nie (rzuci
okiem na mczyzn, oddalajcego si pod oson ciemnoci), kierowca wanie uciek.
Jest nas wic dwustu dwudziestu jeden. Dwiecie dezercji w ostatnich dziesiciu minutach.
W tej zabawie przegralimy (co powiedziawszy, strzeli obcasami, unis podbrdek i
zasalutowa w regulaminowej postawie).
Co pan wyprawia? zdziwi si pukownik.
Wchodz w rol! odpar oficer. Zaraz j odegram! Nastpnie, w postawie
prezentuj bro i stosownym tonem wyrecytowa jednym tchem:
Wspaniaa sylwetka francuskiego oficera. Sw postaw i zdolnoci do powice
potrafi poprowadzi swych ludzi poza granic zwykej odwagi i u kresu wzorcowo
wykonanego odwrotu osign brzeg Morza rdziemnego, nie porzucajc swego pistoletu
maszynowego! Wyrniony w rozkazie armii.
Czy przypadkiem nie kpicie sobie ze mnie?
Ale oczywicie, panie pukowniku!
Obydwaj rozemieli si szczerze, a oficer doda:
Nigdy si tak nie ubawiem. Wszyscy ci, co zdezerterowali, uczynili to z braku
poczucia humoru. W sumie, niestety, jest ich bardzo wielu Trudno bdzie o poczucie
humoru w nadchodzcych czasach. Pozostaa panu sama elita, panie pukowniku, tych, co
kpi sobie z wszystkiego, a zwaszcza z tej nudnej ndzy.
No to jestemy niemodni orzek minister. miech jest niemodny. Szczcie jest
win. Ambicja jest wad. Wszystko, co daje rado ycia. Kiedy byem mody
Takie porwnania s zabronione, panie ministrze! przerwa mu pukownik. Zreszt,
s one bezprzedmiotowe. Syszy pan przecie tych dwudziestoletnich starcw i ich straszne
modlitwy. Czy to moe by jakakolwiek inspiracja dla modych ludzi? Wszystko rwnane
do najbiedniejszego, najgorszego, najgupszego, najmniej uytecznego, najmniej
szczliwego. W szczeglnoci nie wolno wzorowa si na czym, co jest choby odrobin
ponadprzecitne, wysze, indywidualne, bo to bardziej mczce! Bez wzgldu na to, jaki
wiat chce si budowa, w ten sposb tego si nie robi! A zwaszcza nie wolno wspina
si ponad ten tum na ramionach ssiada, trzeba peza po ziemi razem ze wszystkimi
Staje si pan strasznie powany, panie pukowniku zauway oficer.
Susznie powiedzia pukownik. To ju si nie powtrzy.
Noc, w ktrej dwiki nios si daleko, zacza powoli ustpowa i coraz sabiej
sycha byo psalmy z obozu Panamy Rangera. Pukownik Dragass przytkn do ust
megafon. Ten postawny, tryskajcy zdrowiem, barczysty mczyzna skierowa megafon na
pnoc, ku oblegajcym go bandom i zawoa dononie:
Pieprz was!
Potem zwrci si do tych, ktrzy stali obok niego:
Wiem, e to do pospolite, niezbyt oryginalne, ale to jest dokadnie to, co teraz czuj.
Zreszt, nie tyle do nich kieruj te sowa, ile
Do kogo? spyta Jean Perret.
Chyba do przyszoci Do czasw, ktre nadchodz. Z pobliskich willi dobiega
zaraz odpowied:
cierwo! mie! Dupek! Szmata! Zgniek!
Ju ich nawet nie sta na przyzwoite gwno zauway pukownik.
Skurwiel! winia! Morderca! Faszysta! Sprzedawca!
Sprzedawczyk poprawi pukownik.. Jeszcze imperialista, rasista, kapitalista
Tymi istami sam mog si obraa. Hej, tam na grze! Podzikujcie im ode mnie!
Zainstalowany na dachu karabin maszynowy wypuci kilka serii. Wstawa ju dzie i
cel by dobrze widoczny. Usyszano gniewne okrzyki i guche jki rannych. Potem dowdca
karabinu maszynowego spojrza przez lornetk i rozkaza:
Boe, przerwijcie ogie!
Co si z panem dzieje? krzykn pukownik. Pan te traci poczucie humoru?
Nie, panie pukowniku. Ale o mao nie skosiem ksiy!
I co? To pana martwi? Ale jak ich pan rozpozna?
No wanie, panie pukowniku, ci tam, wygldaj jak ksia, tacy prawdziwi, jakich
dawno si nie widuje! Schodz t wsk ciek, azymut 32, odlego osiemset metrw
Panie pukowniku, oni piewaj! Pierwszy ma biay spiczasty kapelusz i idzie pod jakim
parasolem Trzyma w rkach co zotego!
To mitra, durniu. I baldachim. I monstrancja.
XLI
Ta burza pchna ku play niewiele wysokich fal, ale te, ktre wywoaa, miay
niebywa si. Pierwsze uderzenie byo decydujce. Nastpne tylko dokoczyy dziea
zniszczenia flotylli ostatniej szansy. Zaatakowany przez ywio od tyu, gwatownie
zepchnity z przybrzenej mielizny ogromny kadub Calcutta Star zadra i zacz si
unosi na wezbranej wodzie. Ten gwatowny ruch przebudzi samotnego mczyzn w
biaych achmanach, ktry drzema u stp komina, pogrony w swym nieszkodliwym
szalestwie. Jego ekscelencja biskup katolicki i prefekt apostolski otworzy oczy. Na
chostanym ulew pokadzie ujrza tylko pordzewia blach, ktrej wczeniej nigdy nie
widzia, tak gsty by tum, zalegajcy pokad podczas podry. Pod uderzeniami wiatru i
strumieni wody statek rezonowa jak pusty grb. Huragan wdziera si do rodka dziurami
w przeartych rdz kominach i wygrywa na nich, jak na organach, jak piekieln
kakofoni, przerywan wspaniaym skrzypieniem caego kaduba. W rodku byo sycha
wcieke uderzenia drzwi o futryny kajut. Trapy lukw adunkowych trzaskay, jakby
wicher gra na klawiaturze monstrualnego fagotu. Ta rnorodno dwikw, uderze,
trzaskw, hukw, skrzypie, zgrzytw bya niemal nieskoczona. Wszystkie pozostawione
erdzie, liny, drabinki, sznury, dziki ktrym imigranci zeszli z pokadu do wody, a ktre
teraz oplatay burty, uderzay o kadub w podmuchach wichury. Przypominao to troch
galop oddziau kawalerii na metalowym mocie albo potne gradobicie na blaszanym
dachu, ale tysic razy goniejsze.
Przyciskajc donie do skroni, a do blu, biskup zatyka sobie uszy. Jednoczenie
woa: Moje dzieci! Moje dzieci!. Niewtpliwie myla o tych dzieciach, ktre
przynosiy mu jedzenie i picie, gdy lea w cieniu komina, i ktrym dzikowa
przyjacielsko, klepic po policzkach albo krelc im na czoach kciukiem znak krzya. Ale
teraz statek by zupenie pusty i pusta bya take caa reszta flotylli. Ulewa spywaa
strumieniami po jego zdziwionej twarzy, a w porywach wiatru strugi deszczu uderzay tak
wciekle, e a zatykay dech w piersi. Ledwo dyszc, woa: Moje dzieci! Moje
dzieci! Tym razem myla o tych starych kobietach, ktre podczogiway si do niego
noc, niosc mu raj na ziemi. Wtedy jednak zrozumia, e jest sam i e zapomniano o nim.
Paczc jak dziecko, odetka uszy, opuci rce i natychmiast wszystkie odgosy burzy
powaliy go niczym silny cios.
Omdlenie trwao krtko, kilka sekund. Gdy ockn si, na czworakach, na pokadzie,
ktry teraz przechyli si gwatownie, pod wpywem doznanego szoku zacz myle nieco
janiej. Niewiele mu to pomogo. Calcutta Star lea teraz na boku. Kominy statku
zawaliy si i stoczyy do wody. Olbrzymie organy zamilky i ustaa szalona galopada
wiatru wzdu burt. Sycha byo ju tylko szum fal wdzierajcych si na statek i
spywajcych kaskadami z przechylonego pokadu. Usysza wasne niewyrane sowa:
Obydwaj umrzemy niepogodzeni, panie konsulu, ot, i wszystko. A konsul odpowiedzia:
Na Boga, ekscelencjo, pieprz pana!. Albo tylko mu si zdawao, e syszy gos konsula,
bo porwany fal, ktra zerwaa z pokadu resztki nadbudowy, widzia ju tylko wok, w
pynnej mgle, jakie cienie psw chepczcych kau krwi na zacienionym nabrzeu w
Kalkucie. Gdy zmaga si z wod, uderzy gwatownie o zbaty koowrt, ktry opar si
jeszcze niszczycielskim falom i zrani si w rk. Zrozumia wwczas, e umiera, a ta krew
jest tym razem jego krwi. adna aciska sentencja nie pasowaa do tej mierci. Biskup
Gangesu nie by ju szalecem. Wyszepta tylko: Panie, bd wola Twoja. Potem uderzy
gow o nadburcie; ciao zawiso na wystpie, koysao si przez chwil, a potem spado
do wody spokojnego ju morza. Kim jeste? zapyta czyj szorstki gos. Jestem
biskupem Gangesu. Hm, hm, niezbyt to chwalebne! Czy umierajc, zdobye si
przynajmniej na akt szczerej skruchy?. Tak mi si zdaje. No c, wejd w takim razie,
przyjacielu, prosz Wszystko zapomniane. Tdy! Id za Tryskaczem i Nogalem, oni
wska ci drog.
Z flotylli nie pozostao ju nic, prcz bezksztatnych szkieletw rozrzuconych po play.
Rozpoznawalny ksztat zachowa jedynie may torpedowiec zakupiony z demobilu. W
kady Wielki Pitek nowe wadze przystrajaj go biaymi proporczykami i urzdzaj przy
nim ludowe obrzdy. Pielgrzymuj tu tumy, przez cay dzie toczc si na kamienistym
wybrzeu i defilujc w ciszy przed wrakiem. I w tym przypadku sfaszowano histori.
Przywoywano nawet imi Cortsa, jakiego nowego Cortsa, ktry nie spali swych
statkw po wyldowaniu, ale roztrzaska je przed wyldowaniem W ten sposb
zmaterializowany w tym pordzewiaym wraku mit o Podboju Pnocy zacz
funkcjonowa jako wyraz woli politycznej, jako gboko przemylany scenariusz, ktry
wszyscy aktorzy realizowali, wiedzc doskonale, o co chodzi. Nie chodzio za ju o t
aosn zbieranin, ktra wyldowaa w tym miejscu, ale o zwycisk armi. Dzieci w
wieku szkolnym, ktre musiay podziwia wrak torpedowca, pociy si potem nad swymi
wypracowaniami, uywajc wielkich, wzniosych sw. Ja jednak wiem, e wystarczyoby
jeszcze kilka ndznych minut, a burza zniszczyaby i ca flotyll, i wszystkich jej czarnych
pasaerw. Wiem te, e Bg nie podarowa nam tych kilku minut aski.
Ta niewielka zwoka miaa jeszcze jedn konsekwencj. Burza przycichaa, gdy nad
Lazurowym Wybrzeem pojawiy si dwa samoloty, podchodzc do ldowania bez pomocy
radia i radaru. Ich piloci bowiem szybko si zorientowali, e caa okolica si wyludnia.
Wiea kontroli lotw milczaa, parkingi wok lotniska opustoszay, pogasy wiata
sygnalizacyjne na pasach startowych, a radiolatarnia znikna. Mimo zej pogody uparli si.
Wyadowane ywnoci i lekarstwami, zapchane poobijanymi duchownymi, siedzcymi
niewygodnie na grach paczek, oba samoloty zakreliy na ciemnym jeszcze niebie miay
uk, podchodzc do ldowania. Pierwszy z samolotw by biay, drugi szary. Byli to
rzecz jasna owi muszkieterowie miosierdzia walczcego na wszystkich frontach Trzeciego
wiata, owi bohaterowie z Wyspy witego Tomasza. Samolot Watykanu, ten biay to
raz! Szary, nalecy do Rady Ekumenicznej Kociow Protestanckich to dwa! aden z
tych latajcych duchownych nie mg si oprze woaniu umczonej sprawiedliwoci.
adunek, ktry przywieli, suy, jak zawsze, tylko jako pretekst. Najwaniejsze byo co
innego: by na miejscu, jako pierwsi, i t sw symboliczn obecnoci zaoferowa klucze
Zachodu, lekkomylnie powiconego dla narodzin nowego wiata. Ale ostatnie podmuchy
cyklonu bywaj niebezpieczne. Ju prawie zamierajc, burza uderzya ostatni raz. Gsta,
czarna chmura rozwietlona byskawicami ogarna t ma eskadr. wiata pokadowe
pogasy, a wszystkie przyrzdy wskazyway wartoci zerowe. W podobnych przypadkach
nie zwaa si ju na nic, tylko podrywa si samolot w gr, w niebo. Tak wanie postpili
piloci, niewiele widzc pord nocy. Ale oko cyklonu czuwao olbrzymia dziura
powietrzna w ksztacie komina. I to za jej przyczyn, jeden za drugim, przestrzegajc
zwyczajowej kolejnoci ldowania, obydwa samoloty roztrzaskay si na pasie startowym.
Samolot biay to raz! Samolot szary to dwa! Eksplozja. Poar. Nie byo adnego
wiadka poza umiechnitym profesorem Calgusem, uzbrojonym w sw potn lunet.
Nikt nie przey. Tych kilka ndznych minut, poskpionych swemu ludowi, Pan Bg, mimo
wszystko, jako sobie jednak wynagrodzi.
Niektrzy historycy prawda, e nieliczni wysunli dziwn hipotez, e na pokadzie
biaego samolotu znajdowa si sam papie Benedykt XVI, ktry zgin w tej katastrofie.
Ale poniewa wrd szcztkw samolotu znaleziono tylko spopielae koci, adnego za
przedmiotu lub fragmentu ubrania umoliwiajcego identyfikacj pasaerw, nic nie
potwierdza tej hipotezy. Moe tylko fakt, e nikt ju potem nie mwi o Benedykcie XVI,
jak gdyby zwyczajnie ulotni si on z labiryntu kolumnad Watykanu. Od wygoszenia swego
wielkopitkowego ordzia, przepenionego uniwersalnym miosierdziem, nie da znaku
ycia. Modlono si za tego dobrowolnego pustelnika, chocia nikt go wicej nie widzia.
Wczeniej rwnie odbywa takie nage, podyktowane impulsem podre. Aby odzyska
kredyt zaufania, utracony przez swego bojaliwego poprzednika, trzy razy skorzysta ze
swego samolotu i ldowa na polu bitwy. Na przykad w Namibii, gdzie jego spektakularny
przylot przypieszy upadek Windhoek, stolicy kraju, w ktrej zreszt pojawi si take
Jean Orelle. Papie wybra si samotnie na spacer po ziemi niczyjej za rogatkami stolicy,
dobrowolnie pokazujc plecy oblonej biaej mniejszoci, i pobogosawi nieprzebrany
tum oblegajcych go czarnych. Uczciwie jednak trzeba przypomnie, e jego obecno
zapobiega cakowitemu zmasakrowaniu obleganych. Ostatnim razem dokona takiego
nieoczekiwanego wypadu do Republiki Poudniowej Afryki, gdy Bantu rozpoczli strajk
generalny. Otoczy go orszak czarnych animistw i postpowych studentw burskich, ktrzy
go uwielbiali. Pewien kapral policji, prawdopodobnie gupi jak but, pooy wreszcie kres
tej samotnej eskapadzie. Chwytajc papiea za ramiona i osaniajc go wasnym ciaem,
doprowadzi go do swego samochodu i odwiz na lotnisko, krzyczc do manifestantw:
Jeli nie pozwolicie mi przejecha, zastrzel go!. Cay wiat zatrzs si z oburzenia.
Hipoteza, e wanie ten papie polecia na spotkanie armady ostatniej szansy i spon w
samolocie, tak bardzo mnie nie zaskoczya. Szczerze mwic, z wielu wzgldw uwaam
j za niebywale zabawn.
XLV
Pamitam o nich, koczc opowie o tych wydarzeniach. Pisaem bardziej dla siebie
ni po to, aby kto to przeczyta, bo od tamtego czasu obowizuje historia oficjalna i nie
sdz, by moja opowie ujrzaa kiedykolwiek wiato dzienne. Co najwyej mog mie
nadziej, e przeczytaj mnie moje wnuki, nie dowiadczajc przy tym uczucia wstydu na
myl, e w ich yach pynie moja krew. A zreszt, co zrozumiej z tego wszystkiego? Czy
sowo rasizm bdzie jeszcze miao dla nich jakiekolwiek znaczenie? Ju w moich
czasach nabierao tak rnych znacze, i to, co byo dla mnie zwyk konstatacj
nieprzystawalnoci ras, gdy przychodzi im dzieli to samo rodowisko, dla wikszoci
moich wspczesnych byo wezwaniem do nienawici i zbrodni przeciw ludzkiej godnoci.
Trudno, niech myl, co chc!
Niech dowiedz si tylko, e napisaem t ksik w Szwajcarii. Ju gdzie to chyba
zasugerowaem. Temu krajowi zawdziczam dziwne odroczenie wyroku, ja i kilkoro innych
osb! Nie mwi tu o ajdakach, ktrzy najpierw najgoniej ze wszystkich wrzeszczeli
Nareszcie!, a potem pierwsi pouciekali. Mwi o tych, ktrzy udali si do Szwajcarii,
aby prbowa tam przeduy trwanie tego, co kochali: ycia na sposb zachodni, midzy
ludmi tej samej rasy. Zadziwiajcy kraik! Od dawna ju pomiewisko dla innych, bo
zadowala si szczliwym yciem bez wyrzutw sumienia, a wzloty myli nie wznosz si
tam ponad przyziemnie rozumiane szczcie. By Szwajcarem oznacza dzi nosi t
gwiazd. Z nienawici, poczuciem wyszoci i pogardy poprawnie mylcy wytykali
Szwajcari palcem, wskazujc zgorszonym naiwniakom kraj, ktry mia czelno upiera
si przy normalnych, egoistycznych wartociach. Potem, po wielkanocnym poniedziaku,
bardzo szybko staa si ju tylko przedmiotem nienawici.
Poniewa mobilizowaa. Jak zawsze, gdy rozptywaa si wok jaka wojna wiatowa.
Wybraa sobie generaa. Zamkna swoje granice. I jeszcze wicej! Wydalia niadych ze
swego terytorium, a przynajmniej zacza nadzorowa ich tak dokadnie, e zaczto
wrzeszcze o gettach i obozach koncentracyjnych. To nieprawda, mog to zawiadczy, ale
faktem jest, e nieco ciemniejsza barwa skry budzia tam nieufno. Zadaj sobie zreszt
pytanie, czy w tym kraju uchodzcym za symbol swobd obywatelskich nie byo tej
nieufnoci od zawsze? ONZ, wraz z caym tym nadtym i prnym orszakiem organizacji
humanitarnych, odcia si oczywicie od Szwajcarii. W Genewie, co ciekawe,
stwierdzono wtedy ze zdziwieniem, e oddycha si lej. Ale nie trwao to duej ni rok.
Szwajcaria bowiem ona te! bya podminowana od wewntrz. Bestia i tutaj rya swe
podkopy, ale tak ostronie, e grunt pod nogami zacz si zapada znacznie pniej. I
wreszcie rwnie Szwajcaria ulega intelektualnej pokusie. Jej upadek by znacznie
bardziej przyzwoity. Synna ostoja neutralnoci miaa jeszcze pewne wpywy, wic aby j
dopa i zatrbi Ju j mamy! zaoono rkawiczki. Od wewntrz i z zewntrz presja
stawaa si coraz silniejsza. Jak drugie Monachium. Nie do obrony. Szwajcaria zmuszona
zostaa do negocjacji. Nie moga tego unikn. Dzisiaj podpisaa
Dzi o pnocy jej granice zostay otwarte. Od kilkunastu dni ju prawie nie s
strzeone. Zatem powtarzam sobie w mylach, aby gbiej zapado mi w serce, to
melancholijne zdanie starego ksicia Bibesco: Upadek Konstantynopola jest osobistym
nieszczciem, ktre przytrafio si nam w zeszym tygodniu.
* Wszystkie cytaty biblijne za: Pismo wite Starego i Nowego Testamentu (Biblia
Tysiclecia), wyd. V, Wydawnictwo Pallottinum, Pozna 2002.
** Obz witych ukaza si po raz pierwszy w 1973 roku i w kolejnych wydaniach
przyjem zasad niedokonywania adnych zmian w tekcie. Jest oczywiste, e wystpujcy
w tej ksice fikcyjny papie nie moe by w aden sposb kojarzony z Jego
witobliwoci emerytowanym papieem Benedyktem XVI, ktrego darz najwyszym
szacunkiem i zaufaniem (przyp. aut.).
Table of Contents
Karta tytuowa
Karta redakcyjna
Aperitif
WSTP
PRZEDMOWA
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIV
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVIII
XXXIX
XL
XLI
XLII
XLIII
XLIV
XLV
XLVI
XLVII
XLVIII
XLIX
L