You are on page 1of 230

Spis treci

Okadka
Karta tytuowa
Karta redakcyjna
Aperitif
WSTP
PRZEDMOWA
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIV
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVIII
XXXIX
XL
XLI
XLII
XLIII
XLIV
XLV
XLVI
XLVII
XLVIII
XLIX
L
Tytu oryginalny
Le camp des saints
Okadka
Radosaw Krawczyk
Zdjcia wykorzystane na okadce:
fotolia.com Warren Goldswain
ukasz Jarowski/EAST NEWS
Redaktor prowadzcy
Bartomiej Zborski
Korekta
Katarzyna Szol
Skad i amanie
TEKST Projekt, d
Copyright Editions Robert Laffont, Paris 1973. All rights reserved.
Copyright for the Polish translation by M arian M iszalski
& Wydawnictwo Dbogra.
Copyright for this edition by Fronda PL, Sp. z o.o.
ISBN 978-83-64095-42-9
Wydawca
Fronda PL, Sp. z o.o.
ul. opuszaska 32
02-220 Warszawa
tel. 22 836 54 44, 877 37 35
faks 22 877 37 34
e-mail: fronda@fronda.pl
www.wydawnictwofronda.pl
www.facebook.com/FrondaWydawnictwo
A gdy dobiegnie koca tysic lat, z wizienia swego szatan zostanie zwolniony. I
wyjdzie, by omami narody z czterech naronikw ziemi, Goga i Magoga, by ich
zgromadzi na bj, a liczba ich jak ziaren piasku morskiego. Wyszli oni na powierzchni
ziemi i otoczyli obz witych i miasto umiowane
Apokalipsa w. Jana 20,79*
Moemy szuka razem nowego stylu ycia, ktry uczyni moliwym zapewnienie
rodkw do ycia omiu miliardom istot ludzkich, jakie zamieszkiwa bd nasz planet
w roku 2000. Jeli nie, adna ilo bomb atomowych nie powstrzyma wielkiego napywu
tych miliardw ludzi, ktrzy pewnego dnia wyrusz z biednych regionw
rdziemnomorskich i wtargn na wzgldnie otwarte przestrzenie pkuli pnocnej,
poszukujc rodkw na przeycie.
Prezydent Huari Bumedien, marzec 1974 roku
Teraz pytanie brzmi: w jaki sposb zamierzamy uoy pokojowe stosunki z wan
grup, ktra odtd stanowi cz pastwa francuskiego, ktra ma prawo by tym, czym
jest, bo jest to sytuacja faktyczna, ktr zaakceptowalimy i ktrej chcielimy? Jakie
zamierzamy wymyli sposoby wewntrznego wspycia we Francji, ktre uczyniyby
moliwym takie wspycie w mioci i poszanowaniu wolnoci kadego? Jest to zadanie
pokole, ktre nadchodz.
Kardyna Jean-Marie Lustiger, kwiecie 1984 roku
WSTP

Nie ma dla pisarza bardziej niewdzicznego tematu ni przyszo. Zwaszcza przyszo


w miar nieodlega trzydzieci, pidziesit lat. Jeli przewidzi le, jego dzieo
skwitowane zostanie umieszkami politowania. Jeli dobrze, moe zosta podwjnie
odrzucony. Najpierw przez swych wspczesnych (bo trafna prognoza z zasady idzie pod
prd potocznym wyobraeniom i trci polityczn niepoprawnoci), a nastpnie przez
potomnych, ktrzy powiedz, e wszystko to przecie ju dawno wiadomo.
Na taki los narazi si Jean Raspail, wydajc w roku 1973 Obz witych. W chwili
pierwodruku powie zostaa odtrcona i przemilczana przez postpowe salony. Dzi bywa
za zbywana jako moe i suszna, ale wanie dlatego ju nieciekawa publicystyka. Rzecz
dzieje si na pocztku wieku XXI, a zabawnym smaczkiem jest fakt, e powieciowy
papie nosi imi Benedykt XVI, cho ma akurat odmienne pogldy od kardynaa
Ratzingera.
W nkanych godem i epidemi Indiach pod wpywem wystpie szalonego filozofa,
zreszt przybysza z Europy, setki tysicy ludzi opanowuj si statki, odzie, barki i na
olep, niepowstrzyman fal, ruszaj ku Europie. Przypadkiem celem tej nowej wdrwki
ludw staje si ojczyzna autora, ale nie o ni tu w sumie chodzi, tylko o cay zgnuniay w
dobrobycie i ogupiay Zachd, ktry wobec tej nagej inwazji okazuje si cakowicie
bezradny. Nikt nie ma przecie odwagi wyda rozkazu strzelania do tumw. Mieszkacy
dotknitych inwazj terenw uciekaj w panice i na olep, z kolei na tereny te cign tumy
ochotnikw rewolucji, wszcych okazj do obalenia starego wiata. Media plot o
tolerancji i sprawiedliwoci dziejowej, postpowi ksia o zbliajcym si do Europy
milionie Chrystusw, rodz si z dnia na dzie rewolucyjni przywdcy i hasa, armia
francuska i aparat pastwowy dosownie si rozbiegaj... A kipi tu od ironii i
charakterystycznych szczegw zna, e mia jeszcze Raspail przed oczami
komunistyczne ruchawki na uniwersytetach w 1968 roku. Sami Hindusi prawie si w
powieci nie pojawiaj, autor zreszt nie ukrywa, e byli pretekstem do napisania
przypowieci. Jego interesuje rozkad biaej cywilizacji, ktra stracia wiar oraz ducha i
jako taka musi ustpi miejsca innym. Innym, ktrzy nie marnujc zbyt wiele energii na
filozofowanie, uwaaj, e skoro s godni i bezdomni, maj prawo zabra jedzenie i
ywno bogatym. Zwaszcza e s silni i zdeterminowani, a biali sabi i tchrzliwi.
Takie streszczenie mogoby pasowa do prostej, politycznej agitki ale
kilkusetstronicowe dzieo Raspaila ma znacznie wiksz wag. Autor zdaje sobie
doskonale spraw z umownoci powieciowej wdrwki ludw, w rzeczywistoci wszak
rozcignitej w czasie, z historycznych oraz kulturowych kontekstw tej kolejnej literackiej
apokalipsy. Opowie o konajcej w imigracyjnych konwulsjach Francji jest zarazem
opowieci o upadku Rzymu i Bizancjum, o wellsowskich Elojach i Morlokach, o
rewolucji bolszewickiej i moe najbardziej o Kociele Dni Ostatnich. To suma lkw
wsplnych wymierajcym cywilizacjom.
owcy sensacji nie znajd tutaj odniesie do poncych francuskich przedmie, ale
oczywicie wydarzenia ostatnich miesicy naday ksice nowy kontekst. I dopiero one
zniosy polityczne tabu, ktre Raspail mia odwag zama ju ponad trzydzieci lat temu.
Rafa A. Ziemkiewicz, Newsweek 01/2006
PRZEDMOWA

Obz witych opublikowany po raz pierwszy w 1973 roku jest powieci, ktra
uprzedza zdarzenia prawdopodobne ju dzi i zagroenie, ktrego moliwo nie wydaje
si ju nikomu nieprawdopodobna: opisuje pokojowy najazd nieprzebranych rzesz
mieszkacw Trzeciego wiata na Francj, a potem na cay Zachd. Na wszystkich
paszczyznach powszechnej wiadomoci, dziaalnoci rzdw, rwnowagi
midzycywilizacyjnej, a zwaszcza indywidualnego sumienia rodzi si spnione pytanie:
co robi? Co robi skoro nikt nie jest gotw wyrzec si swej ludzkiej godnoci za cen
przyzwolenia na rasizm? Co robi skoro jednoczenie kady czowiek i kady nard ma
wite prawo do zachowania odrbnoci i tosamoci w imi swojej przyszoci i
przeszoci?
Nasz wiat uksztatowa si pord nadzwyczajnej rnorodnoci ras i kultur, ktre
mogy si rozwija czsto osigajc najwysz i specyficzn doskonao tylko
wskutek koniecznej, faktycznej segregacji. Wynikajce z niej konflikty a zawsze miay
one miejsce w historii nie s konfliktami rasistowskimi ani nawet rasowymi. S po
prostu elementem skadowym odwiecznego ruchu cierajcych si ze sob si, a w tym
starciu wykuwa si historia wiata. Sabsze siy trac impet, zanikaj i potem znikaj,
silniejsi rosn w si, zwyciaj.
Zachodni ekspansjonizm na przykad od czasu wypraw krzyowych i wielkich odkry
geograficznych a po epopej kolonialn i ostatnie bitwy jej ariergardy kierowa si
bardzo rnymi pobudkami: moralnymi, politycznymi, gospodarczymi, ale nie byo pord
nich rasizmu i nie odgrywa on w tej ekspansji adnej roli, z wyjtkiem, by moe,
prywatnych motywacji pewnych nikczemnikw. To, e Zachd najczciej zaspokaja
swoje potrzeby kosztem innych ras a przecie wskutek tych kontaktw wiele z nich
uratowao si od zagraajcego im miertelnego zgnunienia byo jedynie
konsekwencj naszej dzy podbojw, nie za ich ideologicznym motywem czy
usprawiedliwieniem. Dzi, gdy stosunek si jest diametralnie odmienny i gdy stary Zachd
znalaz si na tej ziemi w tragicznej mniejszoci, gdy wycofuje si za coraz sabsze mury
obronne, przegrywajc ju bitwy na wasnym terenie, i gdy zaczyna sysze, zdumiony,
guchy szum potnej fali napywowej, zagraajcej jego zalaniem trzeba przypomnie
napis umieszczany na tarczach dawnych zegarw sonecznych: Jest ju pniej, ni
mylisz Te sowa przywoa w zwizku z Obozem witych Thierry Maulnier. Pozwol
sobie rwnie zacytowa profesora Jeffreya Harta z Uniwersytetu w Princeton, znanego
amerykaskiego krytyka i publicyst: Raspail nie zajmuje si problemem rasy, zajmuje si
problemem cywilizacji.
Obz witych jest powieci symboliczn, niejako proroctwem pisanym w rytmie
inspiracji, ktr nazwabym natchnieniem: bo jeli ktrakolwiek z moich ksiek mi si
objawia, to wanie ta. W innym przypadku, skd, u licha, miabym odwag, eby j
napisa? Po osiemnastu miesicach katorniczej pracy nad t ksik byem kompletnie
wyczerpany; przygldam si swojej fotografii na obwolucie pierwszego wydania z 1973
roku: twarz wymizerowana, jakby o dziesi lat starsza, spojrzenie czowieka udrczonego
przez swoje wizje Jednak w Obozie witych moj prawdziw natur odzwierciedla
humor, zdrowy szyderczy miech, tragizm podszyty komizmem, wesoo, ktra jest
lekarstwem na t apokalips. Zawsze twierdziem, e wbrew tematyce Obz witych
nie jest ksik ponur i jestem wdziczny tym, ktrzy jak Jean Dutourd, potrafili to
dostrzec: Jeli nasz Zachd sta si klaunem, jego kocowa tragedia byaby tylko
bazestwem napisa. Dlatego ta straszna ksika jest w istocie tak komiczna
Wracajc do tematu Obozu witych: ma on charakter symboliczny, ale nie utopijny, ju
nie utopijny. Jeli jest tam jakie proroctwo, to obserwujemy dzi pierwsze znaki jego
spenienia. Po prostu w Obozie witych akcja potraktowana zostaa tak, jak w antycznym
dramacie: jest tu jedno czasu, miejsca i akcji, wszystko rozgrywa si w cigu trzech dni
na poudniowym wybrzeu Francji, gdzie przypiecztowany zostaje los wiata biaych.
Chocia w wiecie rzeczywistym proces ten jest ju mocno zaawansowany i od 1973 roku
przebiega dokadnie wedug opisanych w ksice mechanizmw (boat people,
radykalizacja spoecznoci muzumaskiej we Francji, nasilajca si presja psychologiczna
najrozmaitszych obrocw praw czowieka, pogbiajcy si kryzys doktrynalny na tle
odmiennego goszenia Ewangelii przez odpowiedzialnych za to duchownych, faszywa
anielsko sumie, odmowa spojrzenia prawdzie w oczy etc.) rozwizanie nie nastpi,
rzecz jasna, w cigu trzech dni, ale dokona si, to niemal pewne, po licznych konwulsjach,
w pierwszych dekadach trzeciego tysiclecia, za ycia zaledwie dwch czy trzech pokole.
Gdy wiemy, co w naszej starej Europie znaczy dzi pokolenie, pokolenie atrapa, podobne
do atrapy rodziny i atrapy narodu, to a si serce ciska. Wystarczy przywoa te
przeraajce prognozy demograficzne na najblisze trzydzieci lat, a te, ktre przytaczam
poniej, nale jeszcze do najbardziej optymistycznych. Ot za trzydzieci lat pord
siedmiu miliardw istot ludzkich bdzie y niespena siedemset milionw biaych, z
ktrych tylko trzecia cz, przewanie w mocno podeszym wieku, bdzie zamieszkiwa
nasz ma Europ usiujc stawi czoo awangardzie Trzeciego wiata: prawie czterystu
milionom Arabw i muzumanw, z ktrych poowa nie bdzie miaa dwudziestu lat,
czekajcym po drugiej stronie Morza rdziemnego! Czy mona cho przez chwil sobie
wyobraa i w imi jakiej to strusiej lepoty e stan takiej nierwnowagi bdzie trwa
w nieskoczono?
To stosowny moment, by wyjani, dlaczego w Obozie witych poudnie Francji
najedaj masy ludzkie znad dalekiego Gangesu, a nie znad Morza rdziemnego. Jest
kilka powodw. Jeden wynika z pewnej mojej ostronoci, a zwaszcza z mojej odmowy
uczestniczenia w faszywej debacie o rasizmie i antyrasizmie we Francji, obecnej na co
dzie w mediach, jak rwnie z mojej niechci do podkrelania za cen zaogniania
sytuacji ju teraz widocznych napi rasowych, pomijanych w tej debacie. To jasne, e
mamy ju u siebie t siln awangard, wyranie manifestujc ch pozostania u nas i
odmawiajc asymilacji, a za dwadziecia lat w onie narodu francuskiego bdzie ponad
trzydzieci procent tej napywowej, silnie motywowanej ludnoci. To pewien sygna, ale
tylko sygna. Mona na tym poprzesta. Mona nawet toczy na ten temat jakie drobne
spory, udajc niewiedz lub rzeczywicie nie wiedzc, e prawdziwe niebezpieczestwo
jeszcze si nie pojawio, e jest gdzie indziej, e dopiero nadejdzie i e ze wzgldu na
rozmiar bdzie ju miao inn natur. Jestem bowiem przekonany, e w skali wiatowej
wszystko rozegra si jak na stole bilardowym, na ktrym zderzajce si kule wprawiaj si
w ruch jedna za drug, poczwszy od pierwszego impulsu, ktry moe pojawi si tu lub
tam, w tych wielkich rezerwuarach ndzy, jak choby nad brzegami Gangesu.
Prawdopodobnie nie bdzie to przebiega dokadnie tak, jak to opisaem, bo Obz
witych jest tylko przypowieci, ale ostatecznie rezultat nie bdzie cakiem odmienny, co
najwyej przybierze formy bardziej przewleke i atwiej akceptowalne. Cesarstwo
Rzymskie umierao podobnie, wanie powoli, ale tym razem tlcy si ogie moe
wznieci gwatown poog. Powiadaj, e historia si nie powtarza. To niedorzeczno.
Historia naszej planety to cykl nastpujcych po sobie spustosze, ktre pozostawiaj po
sobie tylko ruiny. Te z kolei zaludniaj nastpne pokolenia, niektrym udaje si je nawet
odbudowa i oywi.
Zachd bowiem jest pusty, nawet jeli w peni jeszcze tego sobie nie uwiadamia. Ta
niebywale pomysowa cywilizacja, z pewnoci jedyna, ktra zdolna byaby podejmowa
niemal nieprzezwycialne wyzwania trzeciego tysiclecia nie ma ju duszy. A tymczasem
czy to w skali narodw, ras lub kultur, czy te w skali jednostki to dusza wygrywa
zawsze decydujce bitwy. Ona i tylko ona jest tarcz ze zota i spiu, ktra chroni mocne
narody. Nie widz ju w nas duszy. Przygldajc si mojej ojczynie, Francji, jakby
przebudzony ze zego snu, mam czsto wraenie, e rodowici Francuzi to dzi wymierajcy
gatunek, ktry w niczym nie przypomina i w aden sposb nie zapowiada obecnego
gatunku, ktry pod koniec wieku wskutek nie wiadomo jakiej tajemnicy genetycznej
przybra sobie jego imi. Tym ostatnim wystarczy samo istnienie. Machinalnie
zabezpieczaj sobie przetrwanie, jak najmniejszym wysikiem. Pod szyldem wewntrznej
solidarnoci i iluzji poczucia bezpieczestwa nie s ju solidarni w niczym ani nawet
wiadomi niczego, co stanowi t podstawow, wspln istot kadego narodu. Na
paszczynie praktycznej i materialnej, jedynej, ktra moe jeszcze zapali pomyk
zainteresowania w ich gnunym spojrzeniu, tworz drobnomieszczaski nard, ktry
opaca, i w dobie kryzysu nadal opaca w imi dziedziczonego bogactwa, coraz mniej
zasuenie milionow sub: imigrantw! Ach, bd ba si coraz bardziej! Ta suba
ma nieprzeliczone rodziny, za tymi i tamtymi morzami, a one tworz jedn wielk godn
rodzin, ktra przepenia ca ziemi. To globalny Spartakus Aby przywoa jeden tylko
ze stu przykadw: Nigeria ma prawie siedemdziesit milionw mieszkacw, ktrych kraj
ten nie jest w stanie wyywi, chocia na zakup ywnoci przeznacza ponad poow swych
dochodw ze sprzeday ropy naftowej. Na pocztku trzeciego tysiclecia bdzie sto
milionw Nigeryjczykw, a zoa naftowe si wyczerpi.
Jednak guchy i lepy drobnomieszczanin jest tylko baznem, nawet jeli o tym nie wie.
yjc jeszcze jakim cudem w swym dostatku, pord swych zielonych k Zachodu,
krzyczy, spogldajc z zawici na ssiada: Niech pac bogaci!. W kocu przecie
dociera do niego, e ten bogaty to on sam, a ten krzyk sprawiedliwoci, ten krzyk
wszystkich zbuntowanych, wywrzaskiwany tysicami gosw, skierowany jest przeciw
niemu i tylko przeciw niemu, bo wkrtce ju i on bdzie samotny. To cay temat Obozu
witych.
Zatem co robi?
Jestem pisarzem. Nie proponuj ani nie broni tu adnej teorii, systemu czy ideologii.
Wydaje mi si tylko, e jedyna alternatywa, ktra staje przed nami, jest taka: musimy albo
nauczy si tej zrezygnowanej odwagi bycia biednym, albo znw odnale w sobie t
nieugit odwag bycia bogatym. W obydwu przypadkach miosierdzie zwane
chrzecijaskim okae si bezsilne. Nadchodz okrutne czasy.
J.R. 1985
I

Starego profesora nasza pospolita myl. Zbyt wiele si naczyta, zbyt wiele przemyla,
zbyt wiele take napisa, by si omieli, nawet wobec samego siebie i w okolicznociach
tak doskonale nienormalnych, wypowiedzie cokolwiek innego ni bana na miar
wypracowania ucznia trzeciej klasy. Pogoda bya pikna. Byo ciepo, ale nie zanadto, bo
wiey wiosenny wietrzyk przewiewa agodnie i bezszelestnie kryty taras domu, jednego z
ostatnich, wysoko na wzgrzu, przytulonego do zbocza skay jak posterunek straniczy tej
starej, spatynowanej wioski, grujcej nad ca okolic, skd rozciga si widok na
lecy w dole kurort turystyczny, na jego luksusow alej tu nad wod, gdzie mona byo
domyla si szpaleru zielonych palm i biaych rezydencji, i dalej na samo morze
agodne i bkitne, to morze bogatych, teraz nagle odarte ze swej powszedniej politury:
chromowanych jachtw, muskularnych narciarzy wodnych, opalonych na zoto dziewczt,
opasych brzuchw zalegajcych pokady duych, statecznych aglowcw; i oto na to
morze, wreszcie opustoszae, wpyna ta nieprawdopodobna, zardzewiaa flota z innego
wiata, i osiada na oddalonej pidziesit metrw od brzegu mielinie, ktr stary
profesor obserwowa ju od rana. Paskudny odr, jak z latryny, ktry na podobiestwo
grzmotu zapowiadajcego burz poprzedzi pojawienie si tej floty, teraz znikn.
Odsuwajc wzrok od lunety na trjnogu, w ktrej soczewce ta niewiarygodna inwazja
mrowia si w takim przyblieniu, e, zdawao si, wkraczaa ju na zbocza wzgrza i
podchodzia pod sam dom, stary czowiek potar zmczon powiek, a potem w naturalnym
odruchu zerkn na drzwi. Byy to solidne, dbowe drzwi, zamocowane na prawdziwie
fortecznych zawiasach. Na pociemniaym ze staroci drewnie wyryto rodowe nazwisko i
rok ukoczenia budowy domu przez jednego z przodkw profesora: 1673. Drzwi
oddzielay taras od gwnego pomieszczenia tego domu, ktre penio funkcj zarazem
salonu, biblioteki i biura. Byy jedynymi drzwiami w tym domu, gdy z tarasu niewielkie,
piciostopniowe schodki prowadziy wprost na wsk uliczk. Zgodnie ze zwyczajem
panujcym w maych miasteczkach i wioskach, byy zawsze otwarte: kady, komu
przyszaby na to ochota, mg wej, by porozmawia z gospodarzem. Tak wic tego
wieczora te byy otwarte. Stary czowiek dopiero teraz to sobie uwiadomi. Trzeba by
sobie zada pytanie mrukn do siebie, a na ustach bka mu si smtny umiech czy w
tych okolicznociach drzwi powinny by otwarte, czy jednak zamknite?.
Potem wrci do przerwanej obserwacji, z okiem przy lunecie, korzystajc z tego, e
soce jeszcze nie cakiem zaszo i ostatni raz przed zapadniciem nocy owietlio
nieprawdopodobne widowisko. Ilu ich tam byo, na tych wszystkich wrakach osiadych na
przybrzenych mieliznach? Jeli wierzy przeraajcym liczbom podawanym od rana w
kolejnych wiadomociach radiowych, to toczyli si tam ciasno warstwami, jedni na
drugich, w adowniach i na pokadach, obsiadszy wszystkie pomosty, uczepieni nawet
kominw, ywi depczcy po zmarych, niczym prce naprzd kolumny mrwek, ktrych
widoczna cz jest mrowieniem si ycia, a ta dolna rodzajem mrwczego szlaku,
znaczonego milionami trupw.
Stary profesor nazywa si Calgus nastawi teraz lunet na jeden ze statkw,
najlepiej owietlonych zachodzcym socem, potem starannie wyregulowa ostro, jak
badacz przy mikroskopie, ktry odkrywa w kulturze bakterii koloni mikrobw, ktrej
istnienie przeczuwa. Statek by parowcem, ktrego pi archaicznych kominw
wiadczyo o bardzo zaawansowanym wieku. Cztery kominy byy powanie zniszczone
przez upyw czasu, rdz, brak konserwacji, zdarzenia losowe sowem: przez ndz.
Osiady na mielinie tu przy brzegu statek przechyli si o jakie dziesi stopni. Gdy
zapad zmrok, zarwno na tym parowcu, jak i na pozostaych statkach tej upiornej flotylli
nie sposb byo dostrzec ani jednego wiateka, nawet najdrobniejszego bysku wiata.
Ognie, koty, generatory wszystko momentalnie zgaso podczas tego dobrowolnego
ugrznicia na pycinie, waciwie wpzatonicia: albo z braku paliwa, by moe tak
odmierzonego, cakiem susznie zreszt, by starczyo na podr w jedn stron, albo
dlatego, e nikt na pokadzie nie uwaa ju za konieczne zajmowa si czymkolwiek, skoro
ten exodus dobieg wreszcie koca u bram nowego raju. Stary pan Calgus obserwowa
wszystko uwanie, szczeg po szczegle, nie dostrzegajc u siebie najmniejszych nawet
przejaww wzruszenia. Po prostu: w zetkniciu z t awangard jakiego antywiata, ktry
pozwoli sobie wreszcie przyby i zapuka do bram obfitoci, Calgus odczuwa jedynie
chodne zaciekawienie.
Z okiem przycinitym do lunety widzia przede wszystkim rce. Wyliczy, e krg, jaki
obejmowa sw lunet na pokadzie obserwowanego statku, mia rednic okoo dziesiciu
metrw. Zacz liczy te rce, powoli, ale byo to tak trudne, jak liczenie drzew w gstym
lesie. Bo wszystkie rce byy uniesione. Koysay si razem, wycigay w stron
pobliskiego brzegu jak chude, czarne i brunatne gazie oywione wiatrem nadziei. Te rce
byy nagie. Wyaniay si z biaej bielizny, ktr stanowiy zapewne tuniki, togi,
pielgrzymie sari, suche, wychudzone jak rce Gandhiego. Doliczywszy si dwustu rk,
profesor przesta liczy, gdy doszed do granicy widocznego w lunecie okrgu. Potem
dokona szybkiego rachunku. Uwzgldniajc dugo i szeroko pokadu mona go byo
obj w caoci trzydziestoma przyoeniami lunety, a pomidzy jednym przyoeniem a
drugim, pomidzy dwoma ssiednimi okrgami, znajdowaa si jeszcze dodatkowa
przestrze w postaci dwch stykajcych si ze sob wierzchokami trjktw, ktrych
czna powierzchnia stanowia mniej wicej jedn trzeci powierzchni trzydziestu
okrgw. A zatem: 30 + 10 = 40 okrgw, przemnoone przez 200 rk daje 8 tysicy rk!
Cztery tysice osb! Na jednym tylko pokadzie statku! Jeli przyj, e pokadw jest
wicej, a zagszczenie zapewne podobne na kadym pokadzie, pomocie i w kadej
adowni, to naleaoby t i tak ju zaskakujc liczb powikszy mniej wicej
omiokrotnie. W sumie: okoo trzydziestu tysicy osb na kadym statku! Nie liczc tych
zmarych, ktrzy pywali wok kadego z nich, cignc za sob po wodzie biae achmany,
a ktrych ci ywi o poranku zrzucili z pokadu. Nie wynikao to raczej ze wzgldw
higienicznych po co mieliby to robi, jeli wierzyli, e dotarli do kresu podry?
Profesor Calgus sdzi, e znalaz jedyne moliwe wyjanienie. Calgus wierzy w Boga.
Wierzy we wszystko, w ycie wieczne, odkupienie i miosierdzie Boskie. Wierzy take, i
to bardzo mocno, e te zwoki wyrzucone na wybrzea Francji trafi do raju, e dopyn
tam bez przeszkd i na zawsze, bardziej nawet uprzywilejowane ni ci ywi, ktrzy,
rzucajc swych zmarych do wody dawali im za jednym zamachem wyzwolenie, szczcie i
wieczno. Ten gest by gestem mioci i w ten sposb rozumia go profesor.
Nastaa noc, ale wczeniej dzie zdy jeszcze obla czerwon powiat osiad na
mielinie flot. Byo tam ponad sto statkw, wszystkie zardzewiae, nie do uytku,
wiadczce, e tylko cud prowadzi je i ochrania podczas podry z tamtego, innego
wiata, z wyjtkiem jednego, ktry zaton w okolicach Cejlonu. Przypywajc, jeden po
drugim, jakby si umwiy, wbijay si w przybrzene skay lub piasek, z dziobami
skierowanymi ku play i uniesionymi jakby w ostatecznym wzlocie. Wok na morzu
unosio si tysice cia w bieli, ktre ostatnie fale koczcego si dnia sprowadzay na ld,
agodnie wynosiy na brzeg, a potem wracay, by poszuka innych. Sto statkw! Stary
profesor poczu, e rodzi si w nim co w rodzaju dreszczu pokory zmieszanej z
uniesieniem, ktry odczuwa niekiedy, gdy nazbyt zaprzta sobie umys pojciami
nieskoczonoci lub wiecznoci. Tego wieczora, tej wielkanocnej niedzieli osiemset
tysicy ywych i tysice martwych oblegay pokojowo granic Zachodu. Nazajutrz
wszystko si rozstrzygnie. Od strony wybrzea a po nadmorskie wzgrza, a do wioski, a
po taras jego domu nis si agodny zapiew, ale o niesamowitej sile, wbrew swej
monotonnej sodyczy, jak jaka melodyjna recytacja nucona przez chr omiuset tysicy
gosw. Przed wiekami krzyowcy szykujcy si do ostatecznego ataku na Jerozolim
okrali miasto ze piewem na ustach. Przy sidmym zadciu w trby zaamaa si bez
walki obrona Jerycha. Czy gdy i ta melodyjna recytacja ustpi miejsca ciszy, narody dzi
wybrane dowiadcz Boskiej nieaski? Teraz sycha byo take warkot silnikw setek
ciarwek, bo take od rana armia zajmowaa pozycje na wybrzeu Morza rdziemnego.
Ale gdy zapada noc, z tarasu wida byo tylko niebo i gwiazdy.
W domu byo chodno, mimo to, wracajc z tarasu, profesor nie zamkn drzwi. Czy
jakiekolwiek drzwi, choby i trzystuletnie arcydzieo rzemiosa wykonane z szacownego
dbu, mogy ocali wiat, ktry przey zbyt wiele? Elektryczno nie dziaaa. Zapewne
elektrycy z nabrzenych elektrowni uciekli na pnoc, oni take, w lad za przeraonymi
tumami, ktre uciekay w ciszy, aby nie widzie, niczego nie widzie, a przez to niczego
nie rozumie, a mwic dokadniej nie musie zrozumie. Profesor zapali lamp
naftow, ktr mia zawsze na podordziu na wypadek awarii prdu, i wrzuci zapak do
kominka, gdzie starannie przygotowany stos polan zaj si natychmiast i buchn
trzaskajcym pomieniem, roztaczajc wok ciepo i wiato. Potem profesor wczy
radio na baterie. Muzyka pop i rockowa, pieniarki i gldziarze, murzyscy saksofonici,
rozmaici guru i zadowolone z siebie gwiazdy, animatorzy kultury, spece od zdrowia,
mioci i seksu cay ten wiatek znikn gdzie z fal radiowych, nagle uznany za
nieprzyzwoity, jak gdyby zagroony Zachd zatroszczy si teraz o swj ostatni dwikowy
wizerunek. Rozbrzmiewaa natomiast muzyka Mozarta, ten sam program dla wszystkich
stacji: Eine kleine Nachtmusik, czyli nocna muzyczka. Stary profesor pomyla z
sympati o prowadzcym program w paryskim studiu. Nie wiedzc, nie widzc, ten
czowiek zrozumia. Poj. Na t monotonn, melodyjn recytacj omiuset tysicy gosw,
ktrej nie mg przecie sysze, znalaz najlepsz odpowied. C byo w tym wiecie
bardziej zachodniego, bardziej cywilizowanego, bardziej doskonaego ni Mozart? Nie
mona przecie zanuci Mozarta na osiemset tysicy gosw. Mozart nigdy nie
komponowa, by podburza tumy, ale eby niepowtarzalnym dwikiem wzruszy serce
kadego. Zachd w jego jedynej prawdzie Gos dziennikarza wyrwa profesora z tych
rozmyla:
Rzd, ktry zebra si pod przewodnictwem prezydenta Republiki, obradowa cay
dzie w Paacu Elizejskim. Wobec powagi wydarze w posiedzeniu rzdu uczestniczyli
take szefowie sztabw trzech armii, zwierzchnicy policji i andarmerii, prefektowie
departamentw Var i Alp Nadmorskich oraz, wyjtkowo, na zasadzie konsultacji,
arcybiskup Parya, nuncjusz apostolski oraz wikszo ambasadorw pastw zachodnich
obecnych w stolicy. W chwili gdy przekazujemy te informacje, obrady jeszcze si nie
zakoczyy, ale rzecznik prasowy rzdu owiadczy, e prezydent Republiki wygosi okoo
pnocy uroczyste ordzie. Wedug informacji, ktre dobiegaj z poudnia kraju, sytuacja
na statkach emigrantw si nie zmienia. Komunikat szefa sztabu armii potwierdza, e
rozmieszczono dwie dywizje na wybrzeu naprzeciw tych (Dziennikarz zawaha si i
jake dobrze go zrozumiano! Jak nazwa ten nieprzebrany tum? Wrogiem? Hord?
Inwazj? Maszerujcym Trzecim wiatem?) wobec tej nietypowej inwazji (Prosz!
Wybrn z tego cakiem niele!) i e wsparcie w postaci trzech dywizji jest ju w
drodze na poudnie, mimo pewnych trudnoci z przemieszczaniem si. W ostatnim
komunikacie, podanym do wiadomoci publicznej przed picioma minutami, pukownik
Dragass, szef sztabu generalnego, zapowiada, e wojsko rozpalio na wybrzeu okoo
dwudziestu olbrzymich stosw, gdzie (Dziennikarz znw si zawaha. Sycha byo, jak
westchn. Starszemu panu wydao si nawet, e powiedzia: Mj Boe!) gdzie
pali si tysice zwok wyrzuconych dotd ze wszystkich przybyych statkw.
To byo wszystko i Mozart bez przeszkd zaj miejsce tych trzech dywizji, ktre
posuway si na poudnie, i tych dwudziestu stosw, ktre pony tam, na wybrzeu.
Zachd nie pali swoich zmarych. Krematoria kryj si wstydliwie, jeszcze cigle na
obrzeach jego cmentarzy. Sekwana, Ren, Loara, Rodan, Tamiza, nawet Tyber i
Gwadalkiwir nie s Gangesem czy Indusem. Ich nabrzea nigdy nie wiony odorem
palonych zwok. Oczywicie, krew i tutaj pyna, woda czsto zabarwiaa si na
czerwono, a chopi robic znak krzya odpychali od brzegw widami pynce z
prdem ludzkie cierwo. Ale na mostach, na nabrzeach, na bulwarach taczono, pito wino
i piwo, podszczypywano dziewczta, ktre miay si i miano si take z wywieszonego
jzora wisielca, miano si prosto w nos amanemu koem lub prosto w kark cinanemu
toporem, bo powany Zachd umia rwnie dobrze mia si, jak paka; a potem na zew
dzwonw oddalano si na modlitw i spoywanie cielesnego Boga w przekonaniu, e ma
si wspaniae oparcie we wszystkich tych zmarych uoonych na cmentarzach, na zboczach
wzgrz, pod krzyami i pytami nagrobnymi, i palono tylko synw szatana, czarownice i
ofiary dumy. Profesor wyszed na taras. Nabrzee w dole byo owietlone dwudziestoma
czerwonymi unami, nad ktrymi unosi si dym. Profesor zdj oson szkie lornetki i
przyjrza si najwikszemu ze stosw, ktry wyglda jak ogromna wiea z ludzkich zwok.
onierze uoyli ten stos starannie, warstwa drewna, warstwa trupw i tak na przemian. W
decyzjach jego architekta czuo si jeszcze szacunek dla mierci. Potem wiea zawalia si
i nadal ponc bya ju tylko bezksztatn mas, ktra dymia jak miejskie wysypisko
mieci. Nikt ju nie prbowa jej odbudowa; podjechay buldoery kierowane przez
mczyzn w skafandrach, a take inne maszyny wyposaone w mechaniczne apy i ruchome
pojemniki, i caa ta maszyneria zacza spycha zwoki na kup i zagarnia t lepk i
pynn jak boto mas. Potem rzucano j ponownie na stos, a z przenonikw wysypyway
si ludzkie szcztki: ramiona, nogi, gowy, niekiedy nawet cae zwoki.
Wanie wwczas profesor spostrzeg pierwszego uciekajcego onierza. w mody
czowiek porzuci zwoki, ktre cign, potem cisn gwatownie swj hem, mask,
rkawice ochronne, wreszcie przycisn pici do skroni i zacz biec zygzakiem, jak
przestraszony krlik, w ciemny krg nocy otaczajcej stos. W cigu nastpnych piciu
minut dziesiciu innych onierzy poszo w jego lady i profesor odoy lornetk. Mia
dosy. W ich przypadku trzeba byo ju mwi nie o sercu, ale o chorobliwej, zaraliwej
wraliwoci, ktra rodzia pokus, by uzna j za godn naladowania. Bo tylko odwani
ludzie walczyli naprawd tej nocy.
Podczas gdy wraliwy mody czowiek, ofiara zwyrodniaej litoci, ucieka stary
Calgus skierowa na kilka chwil sw lornetk na olbrzyma w mundurze, ktry stojc z
rozkraczonymi nogami, tu przy stosie z rozmachem wrzuca w ogie cae ciaa, ktre mu
podawano, niczym palacz dorzucajcy wgiel do kota parowca. By moe i on cierpia z
powodu tego widowiska, ale wida byo, e nie cierpi z litoci. Z ca pewnoci take nie
rozmyla o caej sytuacji, pogrony w cakowitej pewnoci, e rodzaj ludzki nie tworzy
ju solidarnej wsplnoty, jak zbyt dugo twierdzili papiee, filozofowie, intelektualici,
kapani i politycy Zachodu. Chyba e, obserwujc zdeterminowany spokj tego czowieka,
ktrego nazwa palaczem, a ktrym by pukownik Dragass we wasnej osobie, szef
sztabu dajcy przykad na pierwszej linii walki, stary profesor przypisa mu swoje wasne
myli. Tego wieczora take mio si dzielia. Czowiek nigdy nie kocha ludzkoci en
bloc, nie kocha ras, religii czy kultur, ale tylko tych, ktrych uznaje za swoich, tych ze
swojego klanu, niezalenie od jego wielkoci. Co do reszty, przymusza si lub jest
przymuszany, ale kiedy przymus si koczy, pozostaje mu tylko samozniszczenie. W tej
dziwnej wojnie, ktra nadcigaa, zatryumfuj ci, ktrzy kochaj si najbardziej.
Ilu z nich dotrwaoby do rana, by utrzyma wybrzee, by stawi radonie czoo tej
strasznej armii, gdyby zacza si ona zelizgiwa ze swych statkw do wody i tysicami
wychodzi na brzeg, by po tym szturmie zmarych przypuci teraz szturm ywych?
Radonie! Tu tkwio sedno sprawy. Przygldajc si obliczu palacza, profesor mia
przez chwil wraenie, e pukownik porusza wargami, jakby piewa. Mj Boe! Gdyby
byo ich przynajmniej dwch do piewania, przynajmniej dwch! By moe udaoby si im
przebudzi i innych ze miertelnego snu Jednak od strony nabrzea dochodzi tylko ten
melodyjny zapiew, ta agodna i grona melorecytacja wydobywajca si z omiuset
tysicy garde.
Ale chryja! odezwa si jaki gos w mroku.
II

Mody czowiek wszed bezszelestnie na taras schodkami wychodzcymi wprost na


uliczk. W dinsach, rozchodzonych adidasach, z dugimi, brudnymi blond wosami,
wyglda co najmniej niechlujnie, a jego spojrzenie zdradzao chor dusz. Reprezentowa
on ten dobrze znany pasoytniczy margines modych ludzi, ktry Europa wydawaa z siebie
w setkach tysicy podobnych osobnikw, tworzcych w jej onie jakby rakowat tkank
dobrowolnego Trzeciego wiata.
Id stamtd, z dou powiedzia. Niesamowite! Nareszcie! Czekaem na to!
Jest pan sam?
Na razie. Nie liczc kumpli, co ju cignli na wybrzee. Ale id te inni. Pieszo.
Wszystkie winie wiej na pnoc! aden samochd nie jedzie w przeciwn stron.
Zdechn, ale sami tego chcieli.
Tam na dole, by pan blisko?
Cakiem blisko, ale tylko przez chwil. Dostaem par razy kolb. Jaki oficer
potraktowa mnie jak miecia. Ale widziaem paczcych onierzy. I dobrze! Jutro nikt ju
nie pozna tego kraju. On si narodzi na nowo.
Widzia pan tych, co przybyli na tych statkach?
Tak.
I sdzi pan, e jest pan do nich podobny? Pan ma przecie bia skr. Jest pan z
pewnoci ochrzczony. Mwi pan po francusku, z tutejszym akcentem. Pascy rodzice
pochodz pewnie z tej okolicy?
I co z tego? Moja rodzina to ci tam, co wanie dobili do brzegu. Jestem z milionem
braci, sistr, ojcw, matek i narzeczonych. Zrobi dziecko pierwszej, ktra si nawinie,
ciemnoskre dziecko, a potem ju w nikim nie bd rozpoznawalny.
I przestanie pan w ogle istnie. Zatraci si pan w tym tumie. Nawet nie zwrc na
pana uwagi.
O to wanie mi chodzi. Moi rodzice uciekli dzi rano, z moimi dwiema siostrami,
ktre nagle si przestraszyy, e zostan zgwacone. Zwarioway ze strachu. I tak ich
wszystkich dopadn. Dopadn cay wiat. Nie ma sensu ucieka, to koniec. Gdyby pan
widzia t scen! Ojciec adowa buty ze swego sklepu do furgonetki, matka jeszcze je
sortowaa, paczc, te drosze do samochodu, te tasze zostawiaa, siostry usiady ju na
przedzie, patrzyy na mnie z przeraeniem i przyciskay si do siebie, jakbym to ja chcia je
pierwszy zgwaci. A ja si miaem, zwaszcza gdy ojciec opuci aluzj sklepu i
schowa klucze. Powiedziaem mu: Mylisz, e to cokolwiek da! Te twoje drzwi otworz
bez klucza i to zaraz jutro. A w te twoje buty naszczaj albo je zer, bo przecie chodz
boso!. Spojrza na mnie i splun mi pod nogi. Ja splunem mu w oczy. I tak si
rozstalimy.
A pan? Po co pan przyszed do wioski? Po co pan przyszed do mnie?
Kradn. Poza wojskiem, panem i moimi kumplami chyba nie ma nikogo ju w
promieniu stu kilometrw. Wic kradn. Ale nie jestem ju godny, najadem si dosy.
Prawd mwic, nie mam wielkich potrzeb, a zreszt wszystko tu wok jest moje. Jutro to
ja ofiaruj im to wszystko. Jestem jakby krlem i zrobi im podarunek z mojego krlestwa.
Zdaje si, e dzisiaj Wielkanoc
Nie rozumiem.
Na tych statkach jest okoo miliona Chrystusw, ktrzy jutro zmartwychwstan. I ten
paski Chrystus, sam jeden bdzie skoczony, on take.
Jest pan wierzcy?
Ani troch.
A ten milion Chrystusw to paski wymys?
Nie. Ale niele brzmi, jak wszystkie brednie opowiadane przez ksiy. Wziem to
zreszt od jednego z nich. Spotkaem go przed godzin. Drapaem si tu, na gr, a on
pdzi na d jak szaleniec. Nie tyle stuknity, co dziwak. Od czasu do czasu przystawa,
wznosi ramiona do nieba, jak inni, tam na dole, krzycza: Dzikuj ci, Boe! i dalej
pdzi na pla. Zdaje si, e doczy tam do innych.
Jakich innych?
Innych ksiy. Ale nudzi mnie pan. Nie przyszedem tu, eby gada. Poza tym pan jest
ju tylko upiorem, co pan tu jeszcze robi?
Wysuchuj pana.
Interesuj pana te bzdury?
Niezwykle.
Jest pan ju tylko zgnikiem. Jeszcze si pan namyla? A tu nie ma ju nad czym si
namyla, mylenie te ju jest skoczone. Niech si pan wynosi!
O nie, w adnym wypadku!
No tak! Pan i ten dom jestecie do siebie podobni! Mona powiedzie, e jestecie tu
razem od tysica lat.
Dokadnie od 1673 roku sprostowa starszy pan i po raz pierwszy si umiechn.
Trzy wieki pewnoci dziedziczenia. Ohyda. Patrz na pana jak na jak doskonao. I
dlatego pana nienawidz. I wanie tutaj, do pana, przyprowadz jutro tych
najndzniejszych. Nie maj zielonego pojcia, kim pan jest i co pan reprezentuje. Paski
wiat nie ma dla nich najmniejszego znaczenia. I wcale nie chc go zrozumie. S
zmczeni, jest im zimno, rozpal ogie paskimi piknymi, dbowymi drzwiami. Obsraj
paski taras i wytr rce kartkami ksiek z paskiej biblioteki. Napluj w paskie wino.
Bd je palcami z paskich piknych cynowych mis, ktre wisz tam, na cianie.
Przysid sobie na pitach, w kucki, i bd patrze, jak w ognisku pon paskie fotele.
Zrobi sobie szaty z paskich haftowanych przecierade. Kady przedmiot straci
znaczenie, jakie pan z nim wiza, pikne nie bdzie ju pikne, uyteczne stanie si
mieszne i bezuyteczne, absurdalne. Nic ju nie bdzie miao gbszego sensu, z
wyjtkiem, by moe, kawaka zapomnianego sznurka w kcie, o ktry, kto wie, moe
nawet si pobij, demolujc wszystko dookoa. Zapowiada si to wspaniale! Zwijaj pan
swj obz!
Jeszcze tylko swko: oni bd niszczy niewiadomie, bezrozumnie. Ale pan?
Ja bo nauczyem si nienawidzi tego wszystkiego. Bo globalna wiadomo wiata
wymaga, by nienawidzi tego wszystkiego. Wyno si pan std! Zwijaj pan kram! Wkurzasz
mnie!
Jak pan sobie yczy.
Profesor wszed do wntrza domu, ale zaraz powrci z myliwsk strzelb w rkach.
Co pan wyrabia? zapyta mody czowiek.
Zabij pana, rzecz jasna! Ten wiat, ktry jest moim wiatem nie przeyje, by moe,
jutrzejszego poranka, wic mam zamiar jak najpeniej wykorzysta jego ostatnie chwile.
Tej nocy chc przey drugie ycie i myl, e to drugie ycie bdzie jeszcze pikniejsze
ni pierwsze. A e moi blini uciekli, zamierzam przey je samotnie.
A ja?
Pan nie jest moim blinim. Jest pan moim przeciwiestwem. Nie chc spdzi tej
wanej nocy w towarzystwie swego przeciwiestwa. Zatem zabij pana.
Nie potrafi pan. Jestem pewien, e jeszcze nikogo pan nie zabi.
Zgadza si. Prowadziem dotd spokojne ycie profesora literatury, ktry lubi swoje
zajcie. adna wojna nie potrzebowaa moich usug, a zabjstwem, oczywicie
bezuytecznym, zwyczajnie si brzydz. Byby ze mnie prawdopodobnie bardzo lichy
onierz. A jednak sdz, e wraz z Akcjuszem zabibym z radoci jakiego Huna. A z
Karolem Motem z entuzjazmem garbowabym arabsk skr, podobnie z Gotfrydem z
Bouillon i Baldwinem Trdowatym. Pod murami Bizancjum, zanim skonabym obok
Konstantyna Dragassa, mj Boe!, ilu jeszcze pozabijabym Turkw, zanim przyszaby
moja kolej! Jakie to szczcie, e ludzie, ktrzy nie znaj zwtpienia, nie umieraj tak
atwo! Wkrtce wskrzeszony, prosz: na przykad z Krzyakami gromi Rusinw. Nosz
krzy na biaym paszczu i wyruszam z Rodos, ze skrwawionym mieczem w doni, z
niewielkim, przykadnym oddziaem pana de Villiers de lIsle-Adam. A jako marynarz
ksicia Juana de Austria mszcz si pod Lepanto. Pikna rze! Potem przestaj mnie
uywa. Moe tylko w epizodach historii wspczesnej jaki smutny art ktre
zaczynaj by le postrzegane, ju nawet dobrze nie pamitam. Wszystko stao si takie
brzydkie: ju bez fanfar, ju bez chorgwi, ju bez Te Deum. Prosz wybaczy t pedanteri
starego profesora. Oczywicie, nie zabiem nikogo, ale te wszystkie bitwy, z ktrymi
utosamiam si w gbi duszy, przeywam teraz, jestem ich jedynym aktorem, chocia
jednym wystrzaem uczestnicz w nich wszystkich. W ten sposb!
Mody czowiek run z wdzikiem, osuwajc si po balustradzie, o ktr by oparty
plecami, i usiad na pity, z ramionami opuszczonymi wzdu ciaa, przyjmujc pozycj,
ktra byaby mu bliska. Czerwona plama na lewej piersi powikszaa si z wolna, ale
potem krwawienie ustao. Umar i kwita. W jego oczach, ktre profesor zamkn agodnym
gestem, kciukiem i palcem serdecznym, nie byo nawet zdziwienia. Nie byo fanfar,
sztandarw zwycistwo na mod zachodni, rwnie ostateczne, jak bezuyteczne i
mieszne. W cakowitej zgodzie z samym sob, tak sodkiej, e nie pamita, by
kiedykolwiek wczeniej jej dowiadczy, stary profesor Calgus odwrci si plecami do
zmarego i wszed do domu.
III

Ze spokojem w duszy profesor poczu ssanie w odku. Przypomnia sobie zaraz te


stany zdrowego, wilczego godu, zwaszcza tego, ktry ogarnia czowieka po miosnych
uniesieniach, chocia nie byo mu dane dowiadczy ich wielu. Z tamtych bardzo ju
odlegych nocy pozostay mu tylko niewyrane wspomnienia; bez alu. Ale bardzo dobrze
pamita te mae uczty po nocach mioci, te cudowne posiki apczywie spoywane we
dwoje, nawet tu, w tym domu: ciemny chleb, krojony w due, cienkie pajdy, czarna szynka,
wyrabiana na ssiednich wzgrzach, miejscowy kozi ser, oliwki z gajw oplatajcych
tarasami okoliczne wzgrza, morele z wasnego ogrodu, tak dojrzae od soca, i wreszcie
wino, troch cierpkie, z kamienistych stokw. Wszystko to jeszcze obecne byo w jego
domu, w zasigu rki: ten chleb, przechowywany zawsze w skrzyni z wiekiem, na ktrym
wyrzebiony by krzy, te oliwki w wielkim soju, ta suszona szynka, podwieszona pod
belkowaniem kuchni, to wino i te sery w chodnej, mrocznej piwniczce pod schodkami,
poustawiane jak ksiki na pkach. I teraz sign po to wszystko i rozoy na duym,
solidnym stole. Korek od butelki opiera si przez chwil, ale znajomy dwik, ktry
wyda w kocu, poddajc si, napeni cay pokj zmysow radoci. Wtedy profesorowi
przyszo na myl, e tego wieczora, raz jeszcze, odda si mioci.
Przygotowa jeden duy kieliszek, eby nim gasi pragnienie, i drugi, mniejszy, eby
smakowa wino. Mia wiadomo tej wykwintnoci i nawet obliza wargi. Pokroi szynk
w cieniutkie plastry, uoy je na cynowym pmisku, przystroi oliwkami, dooy ser (na
liciu winoroli) i postawi paski koszyk z owocami, a potem usiad przed tak
przygotowan kolacj i umiechn si, szczliwy. Kocha. Jak kady zaspokojony
kochanek, chcia by sam z t, ktr kocha. Tego wieczora nie bya to kobieta ani adna
ywa istota, ale rodzaj wyobraenia o samym sobie, skomponowanego z niezliczonych
obrazw, z ktrymi teraz si utosamia. Na przykad ten srebrny widelec o zuytych
zbach, z niemal cakowicie ju zatartymi inicjaami przodka po kdzieli; osobliwy
przedmiot, wynaleziony przez Zachd w trosce o godno, podczas gdy mieszkacy
Trzeciego wiata wci jedli palcami. Szklanki, bezuyteczne krysztay, ustawiane do gry
dnem po co? Czy naleao zaprzesta tego zwyczaju, bo gdzie w Serto ludzie umierali z
pragnienia albo dlatego, e w Indiach wpwyschnite studnie byy wylgarniami tyfusu?
Zazdronicy, rogacze mog wali do drzwi, grozi, mci si, ale w mioci nikt si nie
dzieli z innymi i mieje si z reszty wiata: wiat dla nie istnieje. Rogacze, zazdroni o
cudze szczcie nadcigaj tysicami? Znakomicie!
Profesor poustawia krysztaowe szklaneczki i zapali lamp, aby je lepiej owietli:
zaiskrzyy w nich gwiazdy. Spojrza na wiejski kufer, wielki, masywny, ledwo dajcy si
ruszy (cztery wieki pewnoci dziedziczenia jakby powiedzia tamten modzieniec),
kufer peen poskadanej pocieli i bielizny: serwet, obrusw, przecierade, powoczek,
poszewek, ciereczek, bezuytecznego lnu o starodawnym splocie; wszystko byo
pieczoowicie poskadane na kupki, przesycone zapachem lawendy i profesor nie
przypomina sobie, eby kiedykolwiek pomaga w przygotowaniu tych stosw bielizny i
pocieli, ktre, skadane tu przez matk i babk, byy przeznaczone dla biednych (ach, te
poczciwe kobiety o dobrym sercu, tak dbae o wszystko czy niepohamowane
miosierdzie nie jest jednak grzechem wobec samego siebie?) aby ta skrztnie
naprawiana, cerowana i nicowana bielizna i pociel mogy jeszcze komu suy. Potem
zbytnio przybyo biednych. To znaczy ju ich nie znano. Nie byli tutejsi. Nie mieli ju
imion. Wszdzie byo ich peno, zrobili si przebiegli. Wdzierali si do rodzin, domw,
miast. Domagali si wsparcia poprzez skrzynki pocztowe, kadego ranka zdjcia ich biedy
wypaday z kopert, stawiali dania w imieniu zbiorowoci. Wlizgiwali si wszdzie, w
gazetach, w radiu, w kocioach i stronnictwach widziano ju tylko ich, cae narody, ktre
nie odczuway nawet potrzeby bielizny, ale potrzeb przekazw pocztowych, i wszdzie
peno byo natarczywych i rozdzierajcych apeli, na granicy pogrki. Potem zrobio si
jeszcze gorzej. Oto pojawili si i w telewizji, widziano ich umierajcych tysicami, ta
anonimowa hekatomba staa si staym spektaklem, z jej wasnymi zawodowymi kapanami
i prezbiterami. Ca t ziemi najechali ndzarze. Tam, gdzie wszystko dookoa budzi
wyrzuty sumienia, poczucie szczcia staje si wad, a c dopiero mwi o
przyjemnoci? Nawet w wiosce, w ktrej mieszka Calgus, doszo do tego, e
zaofiarowanie komu uywanej, czystej pocieli bezporednio, z rki do rki byo
odbierane jak obraza. Krtko mwic, nikt nie czu si lepszy, ofiarowujc co osobicie
bliniemu, przeciwnie, czu si zawstydzony, poniony.
Zatem profesor zamkn ostatecznie przed wiatem swe szafy, kufry, piwnic i spiarni
w tym samym dniu pamita to dobrze w ktrym poprzedni papie rozda majtek
Watykanu. Skarby, bibliotek, obrazy, freski, tiar, ruchomoci, pomniki papie sprzeda
to wszystko przy aplauzie chrzecijan, z ktrych najbardziej wraliwi, ogarnici jak
epidemi zastanawiali si, czy za jego przykadem te nie powinni zosta biednymi.
Gestem miesznym z punktu widzenia wiecznoci wrzuci wszystko w przepa bez dna:
uzyskana suma bya mniejsza ni roczny budet rolnictwa Pakistanu! A z moralnego punktu
widzenia da tylko dowd swego bogactwa. Trzeci wiat zaraz zreszt mu to zarzuci i
straci do niego cae zaufanie. I odtd Jego witobliwo bka si po paacu,
opustoszaym wskutek dobrowolnego ubstwa. Zmar na elaznym ku, w pustych
apartamentach, pomidzy stoem a trzema wiklinowymi fotelami, jak proboszcz z ubogiego
przedmiecia: nie kady bywa ukrzyowany na oczach zebranego tumu. Wybrano nowego
papiea, mniej wicej w czasie, gdy Calgus przechodzi na emerytur. Papie zasiad
smutno na watykaskim, wiklinowym tronie, podczas gdy profesor, wracajc do swej
rodzinnej wioski, postanowi nie opuszcza jej ju nigdy i w peni cieszy si nalecymi
do dobrami i przysugujcym mu powaaniem
Bogu dziki za t soczyst szynk, za ten pachncy chleb, za to chodne wino! Za
zdrowie starego wiata i tych, ktrzy maj si jeszcze dobrze!
Jedzc, popijajc powoli, smakujc kady ks, kady yk starszy pan omiata
wzrokiem sw jadalni. Zabrao mu to wiele czasu. Bo jego wzrok zatrzymywa si na
kadym przedmiocie, a kade takie spotkanie byo nowym aktem mioci. Niekiedy zy
napyway mu do oczu, zy radoci. W tym domu wszystko opowiadao o godnoci tych,
ktrzy go zamieszkiwali: o ich poczuciu miary, umiejtnoci dyskrecji, skromnoci,
upodobaniu do tradycji, ktr ci ludzie potrafili sobie przekazywa, jeli nie stracili dla
niej szacunku. Starszy pan nawiedza duchem take poustawiane w rzdach stare ksiki,
wiejskie awy, drewnian figur Dziewicy, wielkie trzcinowe fotele, deski podogi, belki
sufitu, Chrystusa z koci soniowej udekorowanego suchym bukszpanem i setk innych
przedmiotw Przedmioty ksztatuj czowieka lepiej ni gra idei i dlatego Zachd, ktry
zacz gardzi samym sob, teraz stadnie wyleg na drogi, uciekajc na pnoc, bez
wtpienia przeczuwajc, e jest zgubiony i e przegra, wydzielajc zbyt wiele brzydoty i
podoci, niewartych trudu obrony. Moe to byo jakie wyjanienie?
O jedenastej wieczorem dziennikarz ORTF odczyta nowy komunikat:
Z niejakim zdziwieniem rzd przyj wiadomo o powszechnej ucieczce ludnoci z
poudnia kraju na pnoc. Ubolewajc nad tym faktem, wobec zaistniaej sytuacji rzd nie
czuje si upowaniony, by odradza miejscowej ludnoci takie zachowanie. Wydane
zostay cise rozkazy andarmerii i wojsku, aby przemieszczanie si ludnoci przebiegao
sprawnie, z zachowaniem adu, i aby nie utrudniao ono ruchw konwojw wojskowych,
podajcych z pnocy na poudnie kraju. W czterech departamentach nadmorskich zosta
wprowadzony stan wyjtkowy, nadzorowany przez Jeana Perreta, sekretarza stanu i
osobistego wysannika prezydenta Republiki. Wojsko w miar swych moliwoci i w
ramach rutynowych zada ma zapewni ochron mienia pozostawionego przez obywateli.
O pnocy prezydent Republiki zwrci si do narodu z uroczystym ordziem.
I to wszystko. W spoeczestwie cierpicym na sowotok, lakoniczno komunikatu bya
zastanawiajca. Gaduy umieraj w milczeniu? pomyla profesor. Potem wzi jak
ksik, nala sobie kieliszek, zapali fajk i oczekiwa pnocy
IV

Bya to dziwna noc. Tak spokojna, e Nowy Jork nie pamita, by przez ostatnich
trzydzieci lat przey rwnie spokojn noc. Central Park by pusty, wyludniony z tysicy
Kainw. Bez obawy mogyby si tam bawi mae dziewczynki, blond anioki, zarowione
z radoci, e pozwolono im wreszcie pogra w serso. Murzyskie i portorykaskie getta
spokojne jak witynie. Doktor Norman Haller otworzy okna. Wsuchiwa si w odgosy
miasta i nie sysza nic. Zwykle o tej porze nocy dobiegay go przeraajce dwiki, ktre
nazywa symfoni piekieln: nawoywania o pomoc, rozpaczliwe krzyki, tupot ng,
przeraajce wrzaski, pojedyncze wystrzay albo strzelanina, policyjne syreny, dzikie
miechy, kaskada tuczonych szyb, niespokojne dwiki klaksonu, gdy jaki klimatyzowany
cadillac, ktry zatrzyma si na czerwonym wietle, zosta nagle otoczony przez czarne
sylwetki, potrzsajce omami, i potem te wszystkie: Nie! Nie! Nie! NIE! wykrzykiwane
pord nocy, bez nadziei na pomoc i szybko dawione noem, brzytw, pak, nabit
gwodziami maczug, rkami, palcami
Trwao to trzydzieci lat: wymowna statystyka, rosnca z roku na rok a po ostatnie dni,
kiedy to krzywa wzrostu gwatownie opada i to do niemoliwego, jak si wydawao,
poziomu zerowego, wanie tej nocy! Trzydzieci lat bezsiy, ale dr Norman Haller nie
czyni sobie adnych wyrzutw! Jako socjolog i doradca wadz miejskich wszystko
przewidzia, bardzo dokadnie, jego raporty wzbudzay zaufanie, byy uczone i
nieskuteczne. adnego remedium: biaego czowieka si nie zmieni, czarnego czowieka si
nie zmieni, poniewa jeden jest biay, a drugi czarny; nie wszystko da si wymiesza jak
kaw z mlekiem. Jeden nie znosi drugiego, jeden drugim pogardza. Obaj si nawzajem
nienawidz. Socjolog stwierdza to i si bogaci. Nowy Jork duo mu zapaci za jego
monumentalne dzieo, ktrego celem byo zbadanie powstaych spustosze i
zasygnalizowanie tego, co nieuniknione.
I nic nie mona zrobi, doktorze Haller?
Nic, panie burmistrzu, przynajmniej dopki nie zabijecie ich wszystkich, jednych albo
drugich, skoro nie mona ich zmieni. A moe pan potrafi?
Psiakrew, nie potrafi! Moemy tylko czeka, a to si skoczy, i mimo wszystko
prbowa jako y
Jake pikny i komfortowy jest apartament Normana Hallera na dwudziestym pitym
pitrze jednej z najwytworniejszych rezydencji w Central Parku! Chroniony przed t
dungl i odcity od zewntrznego wiata: na dole w wielkim hallu byo dwunastu
uzbrojonych stranikw, wszdzie detektory, niewidoczne promienie, grone psy, dzwonki
alarmowe, a gara przypomina luz, zwodzony most przez fos, zawieszony midzy
yciem i mierci, midzy nienawici i mioci, wiea z koci soniowej, stacja
kosmiczna, luksusowa twierdza. Ten raport setki stron podpisanych przez
najsynniejszego amerykaskiego socjologa kosztowa straszne pienidze, za ktre dr
Norman Haller zbudowa sobie doskonay wiat w samym oku cyklonu i z tego miejsca
obserwowa burz, ktra miaa go ogarn. Whisky, kostki lodu, agodna muzyka
Kochanie, za t ulubion, t liczn, krciutk, ktr nazywasz jeszcze spdniczk
Telefon: burmistrz Nowego Jorku.
Jeste w smokingu, Jack? Betty w wieczorowej sukni, bardziej uwodzicielska ni
kiedykolwiek, tak e sam jeste zdziwiony? Trzecia whisky? Nie chcesz nikogo widzie?
Maa uroczysto bez szczeglnego powodu? Jaki nowy pomys?
Zgadza si! Ale skd to wszystko wiesz?
Znajoma dungla zamilka. Biay czowiek si boi. Bogaty i samotny, jak ci si wydaje,
co ma robi w swym biaym dostojestwie? Moe tylko raz jeszcze celebrowa swe
bezuyteczne bogactwo i sw cenn samotno. Twoje zdrowie! Syszysz, jak grzechocz
kostki lodu w mojej szklaneczce? Bakarat, Jack, i szkocka za sto dolarw! I te zielone oczy
mojej ony: nigdy dotd nie byy a tak zielone!
Norman! Wszystko zaley od Francuzw, prawda? Mylisz, e oni bd zdolni zabi
milion nieuzbrojonych przybdw? Osobicie nie sdz. I nowojorskie getta te w to nie
wierz. Ani te w Chicago, ani te w Los Angeles. S jak barany prowadzone na rze.
Potrafi ju tylko sucha wiadomoci albo piewa i modli si za t nieszczsn flotyll
w swych oszalaych kocioach. Norman, czy porwao ci kiedy stado galopujcych
baranw?
A wilk nie chce ju by wilkiem, o to chodzi? Zatem rb jak ja, Jack, wypij kolejn
szklaneczk i pie dugo bia skr swej ony. I czekaj.
V

Jeli mona odkry jak logik w powstawaniu ludowego mitu, to pocztkw tego, co
nazywamy mitem nowego raju, naley szuka w konsulacie Belgii w Kalkucie. Niewielki
konsulat, nic szczeglnego, by usytuowany w starej kolonialnej willi na obrzeach
dzielnicy dyplomatycznej. Kiedy pewnego ranka si przebudzi, okazao si, e pod sam
jego bram trwa co w rodzaju cichych rozruchw. O wicie sikhijski stranik zamkn
bram. Od czasu do czasu wysuwa przez kraty luf swego starego karabinu, aby pierwsze
rzdy oblegajcego konsulat tumu cofny si nieco, a e by to czowiek odwany i w
dodatku nikt naprawd nie zagraa ani jemu, ani bramie, ktrej pilnowa zagadywa
dobrodusznie do tumu:
Pewnie zaraz dostaniecie je. Ale jak wydadz wam ry, musicie odej. Nie ma na
co czeka. Tak gosi obwieszczenie podpisane przez pana konsula.
Co jest na obwieszczeniu? dopytywano si z tumu, ktry nie umia czyta.
Przeczytaj nam, prosimy.
Nie widziano nic wanego w tym obwieszczeniu wywieszonym na zewntrz kraty,
wybrudzonym dotykiem tysicy doni, pomitym, nie przeczuwano nieszczcia, jakie
zapowiada. Ale stranik zna tekst na pami. Od tygodnia caymi dniami go recytowa,
niczym modlitw, nie zmieniajc ani jednego sowa:
Na mocy krlewskiego dekretu z dnia takiego to a takiego, rzd belgijski postanowi
wstrzyma wszelkie obecne procedury adopcyjne na czas nieokrelony. adne nowe
podanie o adopcj nie bdzie odtd rozpatrywane. Take wiza wjazdowa do Belgii nie
bdzie udzielana dzieciom w chwili wyjazdu, nawet jeli zostay one legalnie adoptowane
wczeniej, ni wydany zosta niniejszy dekret.
Przez tum przebieg szmer skargi. Wnioskujc z jego natenia, dugotrwaoci oraz z
tego, e co jaki czas przycicha, ale zaraz potem odradza si jak fala w dalszych rzdach,
sikhijski stranik, ekspert od nieszcz ludu, uzna, e od poprzedniego dnia tum zgstnia
co najmniej dwukrotnie.
Dalej! powiedzia, potrzsajc strzelb Cofn si! Spokj! Zanim wrcicie do
wiosek, dadz wam ry. Ale nie macie ju tu wraca. Tak tu napisano.
Jaka kobieta wysuna si z pierwszego rzdu przed tum i zacza mwi. Suchali jej
tak, jakby mwia w imieniu wszystkich. W wycignitych ramionach trzymaa chopczyka,
moe dwuletniego, twarzyczk tak blisko kraty, e chopczyk zezowa na prty swymi
olbrzymimi oczami.
Spjrz na mojego syna mwia. Czy nie jest pikny? Czy nie jest muskularny jak na
swj wiek? Ma krge uda i ramiona i proste nogi. Spjrz na jego usta. Czy nie widzisz, e
ma biae, rwne zby? Spjrz na niego. Nie ma wrzodw ani plam. Ma szeroko otwarte
powieki, nieposklejane, niezaropiae. Moesz go cign za wosy, ani jeden nie
pozostanie ci w rku. Popatrz na jego czonek i poladki. To czyste dziecko. Zobacz, jaki
ma paski brzuch, wcale nie wzdty. Mog ci pokaza to, co wydala, i nie zobaczysz tam
ani krwi, ani robactwa. Bo mj syn jest bardzo zdrowy, tak jak tego dano w tych
papierach. Po to go ywilimy. Gdy si urodzi, uznalimy, e jest dorodny, i
postanowilimy, e bdzie szczliwy i bogaty tam. Wic karmilimy go tak, jak kazano
w ambulatorium. A jego dwie siostry umary. Byy starsze, ale sabowite, a on by cigle
godny i piknie wyrs: ten may jad za trzech! A teraz mi mwisz, e karmilimy go na
nic i e jego ojciec take niepotrzebnie umar przy pracy na polu ryowym, i e ja, jego
matka, mam go nadal ywi, cho sama jestem godna i teraz moja kolej si naje, bo ten
may, zdrowy czowiek, mj syn, nie jest ju moim synem. Ma rodzin, ktra czeka na niego
po drugiej stronie ziemi. Tak jest napisane na medalionie, ktry mu przysali, a ktry nosi
na szyi. Zobacz! Mwi prawd! On naley do nich. We go i zanie go im. Ja go ju nie
chc. Oni obiecali. Zrobiam, czego dali, a teraz jestem tak zmczona
Setka innych kobiet wysuna si z tumu, unoszc w wycignitych rkach swoje dzieci.
W wikszoci liczne dzieci, wykarmione kosztem cia swych matek: bladych,
wycieczonych, jakby ppowina nie zostaa jeszcze odcita. Za pierwszym rzdem
napieray setki innych matek, trzymajc przed sob lub popychajc setki innych dzieci,
kandydatw do adopcji do raju. Obwieszczenie wadz belgijskich adn miar nie
zniechcio przybywajcych, przeciwnie, zwielokrotnio ich szeregi. Czowiek wyzuty ze
wszystkiego jest nieufny wobec wszelkiej pewnoci: dowiadczenie go nauczyo, e jest z
niej na zawsze wyczony. Gdy szansa niknie, wyania si mit i wzbiera nadzieja wanie
wtedy, gdy znika pewno. Mieli wic nadziej, tysice nieszczsnych, stoczonych przed
krat bramy konsulatu miao tak sam nadziej, jak chytry sprzedawca owocw
rozoonych na straganie: na wierzchu ukada najpikniejsze, najbardziej wiee i dorodne;
pod spodem, jeszcze widoczne te drugiego sortu, prezentujce si jako tako, jeli nie
przyglda si zbyt uwanie; a pod t cienk warstw, na spodzie owoce nadgnie,
pogniecione, poobijane, zepsute od rodka albo nadjedzone z zewntrz przez robactwo.
W ostatnim szeregu tumu oywiy si te, ktre trzymay nienadajce si do sprzeday
potworki. Zawodziy goniej ni inne, bo ich nadzieja nie miaa granic. Przepdzane dzie
po dniu byy pewne, e raj tak dobrze chroniony jest wart oblegania i szturmowania,
choby to miao trwa cae ycie. Wtedy gdy krata bya jeszcze otwarta, udawao si
czasem, bardzo rzadko, ale jednak przepchn takiego potworka. Postp, krok ku
zbawieniu, nawet jeli ten sikh tarasowa strzelb drzwi do gabinetu konsula. A gdy si
udao, to oywiao nadziej, rozbudzao marzenia, w ktrych tryskajce miodem i mlekiem
fontanny spyway ku rybnym rzekom, opywajcym yzne pola, poronite samorodnymi
uprawami a po horyzont, gdzie baraszkoway te szczliwe potworki. Mity sw
popularno zawdziczaj prostym ludziom. Wysuchiwano natchnionych gadu, dawano im
wiar, a potem ju kady wyrabia sobie wasne, szalone wyobraenie Zachodu. W
naznaczonej godem Kalkucie kady oznacza mnstwo. Moe to jest jakie
wyjanienie?
W ostatnim rzdzie tego tumu, za ostatnimi kobietami, jaki wysoki mczyzna, pnagi
parias, potrzsa czym ponad gow jak sztandarem. Z zawodu zwijacz krowiego ajna,
ugniatacz zwierzcych ekskrementw, formierz brykietw z gnoju, koprofag w chwilach
godu, trzyma w cuchncych doniach co, co ledwo przypominao yw istot: zamiast
ng dwa kikuty, wielki, zdeformowany tuw i gowa bez szyi jak dodatkowy, trzeci kikut,
zakoczony ys czaszk, przewiercon dwoma otworami oczu i jednym otworem
bezzbnych ust. Oczy tej istoty yy i spoglday prosto przed siebie, wysoko ponad
tumem; bez adnej reakcji, gdy byo w nich ycie, ale nie byo adnego ruchu, prcz tego
ruchu w gr i w d, ktry nadawa im parias, potrzsajc swym potworkowatym
dzieckiem. To wanie spojrzenie, tych oczu bez powiek, przykuo wzrok konsula,
zahipnotyzowanego okropnoci tego widoku, gdy podszed do kraty, eby oszacowa
liczebno tumu i oceni sytuacj. Nie spojrza ju na tum, lecz zamkn oczy i zacz
krzycze:
Nie ma ryu! Nie ma wiz! Niczego nie ma! Idcie sobie std, wszyscy!
Gdy wycofywa si do konsulatu, ugodzi go w czoo kamie i pojawia si struka krwi.
Oczy potworkowatego dziecka si oywiy, a ruchem kadubkowatego tuowia na swj
sposb podzikowa ojcu. By to jedyny akt wrogoci. Ale stranik mleka i miodu,
kutykajc do budynku konsulatu i przyciskajc do do skroni, wyda si nagle tumowi
sabym obroc witych bram Zachodu. Jeli si poczeka, czy osabiony nie wypuci
kluczy z rk? Moe to jest jakie wyjanienie?
Sikh wycelowa strzelb w tum. Sam gest wystarczy: wszyscy przysiedli na pitach.
Spokojny odpyw morza zapowiada nastpnego dnia wysok fal.
VI

Lito! powiedzia konsul aosna, obrzydliwa lito! Mwicie: miosierdzie,


solidarno, powszechne wspczucie, ale kiedy tak na was patrz, dostrzegam u kadego z
was tylko pogard dla samych siebie i dla tego wszystkiego, co reprezentujecie. A wic co
to waciwie znaczy i dokd to nas prowadzi? Trzeba by szalecem albo zrozpaczonym,
trzeba by wykolejecem, eby godzi si, jak wy si godzicie, na cay acuch
konsekwencji tej waszej usunej litoci!
W swoim biurze konsul z zabandaowanym czoem stawia czoo dziesiciu postaciom
siedzcym sztywno na drewnianych krzesach niczym figury apostow z kocielnych
frontonw. Te siedzce sztywno figury miay pewne cechy wsplne: bia skr,
wychudzone oblicza i prostot stroju (szorty lub pcienne spodnie, koszulki w kolorze
khaki, sanday), a zwaszcza niepokojc gbi spojrzenia, znamionujc prorokw,
jasnowidzw, dobroczycw, fanatykw, mczennikw, nawiedzonych zbrodniarzy,
dziwakw czy po prostu tych wszystkich, ktrzy cierpi na rozdwojenie jani, bo le si
czuj we wasnej skrze. By midzy nimi biskup, ale kto, kto go nie zna, nie odrniby
go od lekarza z misji czy laickiego idealisty, ktrzy byli tam rwnie. Trudno byo take
rozpozna wrd nich ateistycznego filozofa i niegdysiejszego pisarza katolickiego,
renegata nawrconego teraz na buddyzm, dwch liderw tej niewielkiej grupki. Wszyscy
milczeli.
Posunlicie si za daleko mwi dalej konsul i zrobilicie to wiadomie, bo
gboko si zastanawiacie nad tym, co robicie. Czy wiecie, ile dzieci posalicie ju do
Belgii? Nie mwi o caej Europie, w ktrej co wiatlejsze kraje zamkny granice
wczeniej od nas. Czterdzieci tysicy przez pi lat! Liczylicie na wraliwo, ktr
wyudzilicie od porzdnych ludzi w naszym kraju, wmawiajc im jakie winy, wzbudzajc
u nich wyrzuty sumienia, aby nagi ich chrzecijaskie miosierdzie do waszych
dziwacznych zachcianek i wpdzajc nasz dobrze prosperujc klas redni w
poniajce kompleksy. Czterdzieci tysicy! Francuscy Kanadyjczycy nie byli liczniejsi w
poowie osiemnastego wieku. Stworzylicie w samym sercu naszego wiata problem
rasowy, ktry go zniszczy i taki jest wasz cel. aden z was nie ma poczucia dumy ze swej
biaej skry i jej znaczenia.
Ani poczucia dumy, ani nawet jej wiadomoci sprecyzowaa jedna z siedzcych
figur. To jest cena rwnoci midzy ludmi. My j pacimy.
Zreszt to wszystko ju nie ma znaczenia powiedzia konsul. Nie chodzi ju o
adopcje, zabronione czy nie. Telefonowaem przed chwil do moich zachodnich kolegw.
Wszyscy s obleni, jak ja tutaj, przez milczce tumy, ktre wygldaj tak, jakby na co
czekay. A tymczasem moi koledzy z innych konsulatw nie wywiesili na bramach adnych
obwieszcze. Anglicy na przykad ju od dawna udzielaj wiz jak na lekarstwo. A mimo to
w ogrodach ich konsulatu biwakuje dziesi tysicy osb. Wszdzie, gdzie w tym miecie
powiewa jaka zachodnia flaga, gromadz si tumy i czekaj na co, bez wyranego
powodu. Jeszcze lepiej: doniesiono mi, e w interiorze cae wioski ruszaj w drog do
Kalkuty.
To prawda odezwaa si inna figura o obliczu okolonym wielk blond brod.
Zajmujemy si wieloma wioskami.
Moe wic wiecie, panowie, o co im chodzi? Czego chc? Czego oczekuj?
Tego nie wiemy.
Nie domylacie si?
By moe.
Na wargach brodatej figury pojawi si zagadkowy umiech. Czy to by ten biskup, czy
ten pisarz renegat?
Czybycie si omielili? rzuci konsul, nie koczc pytania i nie precyzujc swej
myli. Nie! To niemoliwe. Nie posunlibycie si tak daleko!
W istocie odezwaa si trzecia figura i tym razem by to z ca pewnoci w biskup.
Osobicie nie posunbym si a tak daleko.
Czyli sprawy wymkny si wam spod kontroli?
Bez wtpienia. Dzieje si w tej chwili, to prawda, co bardzo wanego. Te tumy
przeczuwaj to, nie mogc zrozumie. Mog jednak postawi pewn hipotez: miejsce
dotychczasowej adopcji, nazwijmy to: adopcji detalicznej, ktrej nadzieja podtrzymywaa
przy yciu wielu biednych ludzi, zaja teraz niesychana nadzieja, wrcz nadzieja szalona,
jeszcze w peni nieuwiadomiona, na adopcj hurtow. Tu, w tym kraju, nie trzeba wicej,
by sprawy wymkny si spod kontroli.
Pikny rezultat, ekscelencjo zauway sucho konsul. Wspaniale sprawujecie
posug rzymskiego biskupa katolickiego! Stalicie si obecnie kondotierem pogan. Dobrze
wybralicie moment. Biednych nie brakuje. Miliony! Nie miny jeszcze trzy miesice tego
roku, a gd ogarnia ju poow tej prowincji. Wadze w tym regionie s kompletnie
bezradne. Cokolwiek si stanie, umyj rce. Korpus konsularny zosta o tym oficjalnie
uprzedzony dzi rano. I w tym czasie wy dajecie wiadectwo, bo takiego wyraenie
uywacie, prawda? Dajecie wiadectwo czego? Waszej wiary? Waszej religii? Waszej
chrzecijaskiej cywilizacji? Nic z tych rzeczy. Wy wiadczycie przeciw samym sobie jako
rozczarowani Zachodem, bo tacy jestecie. Sdzicie, e ci biedni, ktrzy was otaczaj, nie
domylaj si tego? Ten wasz brak silnego przekonania, odpowiadajcy w ich oczach
kolorowi waszej skry oni to doskonale pojli: jako sabo, odszczepiestwo A wy
jeszcze pomagalicie im utwierdza si w tym przekonaniu. Z waszego prozelityzmu oni
bior tylko zachodnie bogactwo, ktrego jestecie symbolem. Dla nich reprezentujecie
dostatek i sama tylko wasza obecno przekonuje ich, e bogactwo istnieje na wiecie, a
wy macie po prostu spaczon wiadomo i nie chcecie z niego korzysta. Daremnie
przebralicie si za niby-biednych, na prno jadacie ry rk, wysyacie na wie
doradcw. Jestecie w tym kraju tylko nieustann pokus i bez wtpienia dobrze o tym
wiecie. Po ywnoci, lekarstwach, technologiach teraz wpadli na to, eby najzwyczajniej
zada: We mojego syna, we moj crk, we mnie i zawie tam, do twojego kraju.
Pomys obieg tumy i wymkn si wam spod kontroli! To teraz prawdziwy ludzki potok,
zlewisko niekontrolowanych strumieni Bogu dziki, e istnieje jeszcze morze midzy tym
krajem a naszymi krajami!
Tak, jest morze, to prawda. Tak, jest morze mrukna pod nosem czwarta siedzca
figura, najwyraniej poraona oczywistoci tego stwierdzenia.
Istnieje pewne starowieckie sowo cign konsul ktre ma znakomite
zastosowanie do ludzi waszego pokroju: wiaroomcy. Przypadek nie jest nowy. Dzieje
znaj wiaroomnych biskupw, wiaroomnych generaw, wiaroomnych ministrw,
wiaroomnych intelektualistw i wiaroomcw cakiem po prostu, zwykych wiaroomcw.
Jest to ten gatunek ludzki, ktrych na Zachodzie przybywa coraz wicej, w miar jak on
sam si kurczy. Wydaje mi si, e powinno by odwrotnie, ale bez wtpienia nic ju nie
mona zrobi. Ja te nie mog ju nic zrobi. Nawet jeli myl si co do zakoczenia,
wyraam gbok dezaprobat dla waszej dziaalnoci. Wasze paszporty nie bd
przeduone. To jedyny rodek, jakim dysponuj, aby okaza wam moj oficjaln
dezaprobat. W obecnej sytuacji moi zachodni koledzy postpi podobnie ze swoimi
wiaroomnymi obywatelami.
Podniosa si ta figura, ktra przed chwil zafrasowaa si faktem, e Indie od Europy
dzieli morze. By to ateistyczny filozof nazwiskiem Ballan.
Paszporty, narody, religie, ideay, rasy, granice i oceany wszystko to gupstwa!
owiadczy, po czym wyszed.
Dzikuj wam tylko za to, e mnie wysuchalicie powiedzia konsul. Bez
wtpienia nie zobacz ju panw. Dla was ju niczego nie reprezentuj. To dlatego bylicie
tak cierpliwi. Jak siedzcy przy ku umierajcego.
Drobna poprawka odpar biskup. Obydwaj bdziemy umiera, ale nie zgadzajc
si ze sob, ot co. Nigdy nie opuszcz Indii.
Za bram konsulatu Ballan torowa sobie drog przez tum. Potworkowate dzieci
czepiay si jego ng, liniy si na jego spodnie. Ballana fascynowaa ta potworkowato,
a te potworki byy zafascynowane Ballanem. Wsuwa w ich bezksztatne usta mikkie
cukierki, ktrych zawsze mia pene kieszenie. Dostrzegszy wysokiego koprofaga,
dwigajcego swj straszny totem, zapyta:
A ty, ugniataczu gwna, czego tu szukasz?
Prosz, zabierz nas z sob.
Powiadam ci, jeszcze dzi bdziesz ze mn w raju.
Jeszcze dzisiaj? zdziwi si biedny czowiek.
A Ballan umiechn si czule do niego.
Moe to jest jakie wyjanienie?
VII

W czterech departamentach nadmorskich zosta wprowadzony stan wyjtkowy


Wojsko w miar swych moliwoci ma zapewni ochron mienia pozostawionego przez
obywateli. O pnocy prezydent Republiki zwrci si do narodu z uroczystym ordziem.
Ci, ktrzy rozumieli po francusku, przyciszyli radia i tumaczyli komunikat stoczonym
wok wspziomkom. Nigdy ta piwnica nie bya rwnie zatoczona, jak tego wieczoru.
Mieszkali tu czarni pracownicy sub oczyszczania miasta, obsugujcy pnocne dzielnice
Parya. Siedzieli po omiu na elaznych, dwupitrowych kach, ze zwieszonymi nogami,
rami w rami, gsto stoczeni, co pierwszy raz dawao im poczucie siy. Ciekawe, e
spord tych gadatliwych na og ludzi nikt nie zaryzykowa komentarza, nawet kilku
biaych obecnych w tym czarnym gronie, chocia by midzy nimi ksidz zamiatacz ulic i
pewien aktywista, ktry zerwa ze spoeczestwem. Kady a do blu wyta umys.
Nieatwo byo im poj wymiar i znaczenie tych niewiarygodnych wydarze, yjc tak, jak
yli: w nieznanym miecie, w obskurnej piwnicy, z ktrej wychodzili wczesnym rankiem
tylko po to, eby oprnia pojemniki na mieci na anonimowych ulicach.
A jeli przypyn i zejd na brzeg, to wy te wyjdziecie ze swych szczurzych nor?
zapyta jeden z nich, zwany Dziekanem, bo od dawna mieszka we Francji.
Przecigy pomruk nie by jasn odpowiedzi. aden z tych umysw nie pracowa
wystarczajco szybko, by poj moliwe nastpstwo wydarze. Jedynie nabrzmiewao w
nich jakie nieokrelone poczucie siy, graniczce z sacrum. Z pogronego w ciemnoci
ka dobieg gboki gos:
Czy lud szczurw jest liczny?
Odpowiedzia mu ksidz zamiatacz ulic:
Lud szczurw policzy si o wicie, jak gsty las, ktry wyrs jednej nocy.
To do nich bardziej przemwio i przez piwnic przeszed teraz pomruk wyranej
aprobaty. Pniej ju tylko czekali.
Tej nocy czekali take zamiatacze ulic, mieciarze i pracownicy sub oczyszczania
miasta z caego Parya; posugacze i salowi z wszystkich szpitali; pomywacze naczy w
robotniczych jadodajniach; manewrowi z Billancourt, Javel, Saint-Denis; przygarbieni od
pracy w wykopach robotnicy ziemni; zatrudnieni przy produkcji substancji toksycznych;
adowacze; troglodyci z tuneli metra; robotnicy cuchncy zgnilizn i tylu innych,
wykonujcych setki zawodw, ktrych nie tykay si delikatne rce Francuzw w sumie
kilkaset tysicy czarnych, Arabw i tych ledwo niadych, ale dziwnym trafem
niezauwaalnych dla chowajcych gow w piasek mieszkacw Parya. Nikt nie zna ich
rzeczywistej liczby, odkd wadze zaczy faszowa statystyki ze strachu, by gwatowne
przebudzenie wiadomoci nie zachwiao rwnowagi tej lunatycznej stolicy. Pary nie by
Nowym Jorkiem. Ci ludzie czekali tak, jak yli, ukryci pord nieszczsnego plemienia w
najgbszych piwnicach lub stoczeni na strychach, dobrowolni pustelnicy, mieszkacy
niezdrowych ulic i podmiejskich gett.
Tylko pord Arabw wiadomo nieprawdopodobnej konfrontacji, do ktrej miao
doj na rdziemnomorskich wybrzeach Francji, czasem przybieraa formy
rewindykacyjne. Nic konkretnego na razie, prcz mrocznych pragnie, tumionych marze,
by otrzyma choby umiech francuskiej kobiety, zamiast marzy o jej zgwaceniu, by
zafundowa sobie liczn dziwk, zamiast cigle sysze: Nie sypiam z kozami, lub by
po prostu pospacerowa sobie po parku, spogldajc na bawice si dzieci, i nie widzie
przestraszonych matek, zbijajcych si w grone stadko samic chronicych swe mae.
Jedynie najbardziej sfanatyzowani myleli o nowej formie witej wojny. Jaki
Mohammed, zwany Jednooki kadi, zdawa si sprawowa nad nimi icie dyktatorsk
wadz. O jedenastej wieczorem rozesa przez tajnych posacw swe pierwsze rozkazy
do zaufanych ludzi w dzielnicy:
Skoczy si czas wojny. Niech kady odoy brzytw i zamie swj n. Pierwszy,
ktry przeleje krew, bdzie z mojego rozkazu natychmiast wykastrowany.
By to Arab, ktry umia mwi do Arabw. Posuchali go wszyscy, oprcz jego wasnej
ony, francuskiej nauczycielki. Brzytwa samego kadiego znikna natychmiast, ukryta pod
poczoch, wzdu jej prawego uda. lise poznaa, co to pogarda. Od dziesiciu lat, odkd
bya zamna, adna z najsubtelniejszych form pogardy nie zostaa jej oszczdzona.
Marzya o oczyszczajcej krwi i nie bya osamotniona w tych marzeniach. Spord tysicy
francuskich kobiet zamnych z Arabami z getta wiele szacowao ju naleny okup za t
pogard.
Inni wreszcie bardzo trzewo oceniali t decydujc parti, ktra miaa si rozegra
nazajutrz. Ci opucili aluzje, zamknli okiennice, zabarykadowali drzwi w swych
pokojach i biurach, gdzie zebrali si w grupach, milczcy, wok odbiornikw radiowych,
czyhajc na najnowsze wiadomoci i oczekujc zapowiedzianego wystpienia prezydenta
Republiki: byli to dyplomaci z krajw Trzeciego wiata oraz studenci afrykascy, arabscy,
azjatyccy, zaskoczeni, niemal przeraeni, tak niespodziewanie spado to na nich; na nich
bogatych, liderw, elit, uprzywilejowanych dziaaczy. Ich zachowanie wydawao si tym
bardziej dziwne, e podczas minionych pidziesiciu dni dramatycznej podry tej floty
przez dwa oceany yli jak w amoku, organizujc niezliczone spotkania i konferencje
prasowe, wydajc owiadczenia i udzielajc wywiadw. I dopki flotylla pyna, realna i
nierealna zarazem, tak trudno byo ogarn to zjawisko zdrowym rozsdkiem, e wrcz
chciano je ujrze, aby uwierzy. Pod Gibraltarem wreszcie ujrzano! I wszystkie te
gaduy, rozgadane gowy nagle zamilky, ich entuzjazm przerodzi si w panik, a ci
najbardziej opanowani ledwo powstrzymywali nienawi.
Zamknite byy wszystkie antylskie bary, chiskie restauracje, afrykaskie dyskoteki,
arabskie kawiarnie. Wszystkie doniesienia z miasta byy podobne, a w poczeniu z
raportami policjantw i informatorw spord studentw i robotnikw rozwieway
ostatnie wtpliwoci w gabinecie prefekta policji: sytuacja w Paryu, osiemset kilometrw
od przybyej imigranckiej floty, wydawaa si rwnie niepokojca, jak na wybrzeu Morza
rdziemnego bezporednio dotknitego inwazj. I tu, i tam naleao ogosi stan
wyjtkowy z caym arsenaem rodkw prewencyjnych, pki jeszcze czas. Proszc o
poczenie z ministrem spraw wewntrznych, prefekt dowiedzia si, e rzd cigle
obraduje. A zatem trzy kwadranse przed zapowiedzianym ordziem prezydenta rzd cigle
jeszcze nie podj ostatecznej decyzji Tak wic i prefekt uzna, e trzeba ju tylko
czeka.
Moe to jest jakie wyjanienie?
VIII

Umiech Ballana sprawi cud. Czasem, chwali Boga, nie trzeba nic wicej, by
czowiek sam w sobie odnalaz czowieka! I Ballan szyderczo chwali Boga, co byo jego
sposobem uprawiania ateizmu. Panie Boe mwi do siebie w duchu jeli syszysz jak
ja to, do czego od trzech dni nawouje ten ugniatacz gwien, musisz gry palce, e dae
mu, za spraw jednego mojego umiechu, nieograniczon moliwo uywania sowa.
Suchaj tego ugniatacza ajna! Tysic lat ndzy i dojadania resztek! I z jakim skutkiem? Oto
dzi najgroniejszy manipulator tumu, jaki kiedykolwiek wyrs z ludu w tym kraju. Nie
wiem, czy jeste zadowolony ze swego cudu, Boe, ale tego naleao oczekiwa. Zbierajc
gwno przez cae ycie na wszystkich rozlewiskach Gangesu, formujc codziennie to
gwno w rkach, dzie po dniu, czy mg nie wiedzie, czym jest czowiek i jego
prawdziwa natura? Wiedzia wszystko, ale nie wiedzia, e wie. Teraz wie. Ty i ja wiemy,
dokd nas zaprowadzi. Ale czy Ty masz jeszcze jakkolwiek rol do odegrania? Jeli tak,
oczekuj rozwizania, by uwierzy; to byby pierwszy zrozumiay i inteligentny dowd
Twego istnienia
Pod drewnianymi palami nadbrzenych pomostw pyway trupy, ktrych rozwizane
sari tworzyy janiejcy kobierzec na czarnej wodzie. Niektrzy walczyli jeszcze, ale
wikszo si potopia, ju nie ya, jedni od rana, inni od nocy, od dnia poprzedniego albo
i poprzedniego ranka, gdy spadli z gry jak owoce z przecionego drzewa podczas klski
urodzaju. Wanie spada moda dziewczyna, bardzo pikna, prawdziwa ksiniczka o
ciemnej skrze. Spada bez krzyku, pionowo, z opuszczonymi rkami, na ktrych wida
byo zote bransoletki, a lepka woda Gangesu otworzya si bezszelestnie. Zaraz potem
spad jaki starzec, chudy jak szkielet i nagi, ktry nie pojawi si ju na powierzchni
wody, i jakie dziecko wierzgajce konwulsyjnie jak mae zwierztko, ktre wie, e ma
umrze, a potem jaka para splecionych z sob dzieci. W grze nikt nawet si nie pochyli,
nie wycign rki. Bo i po co? Ci, ktrzy znaleli si ju na brzegu wiedzieli, e zaraz
sami spadn do wody, popychani przez ten ogromny tum, ktry napiera na wszystkie
nabrzea portu, a ich upadek w to pynne krlestwo nie oznacza mierci, lecz ycie,
wskutek tak dugo pielgnowanego wyobraenia o nieodpartej sile, ktrej nic nie moe
zatrzyma. Na grze, na nabrzeu, stojc na platformie wozu i trzymajc na ramionach swe
monstrum, swj totem, cigle sztywne jak koek, koprofag przemawia. I staa si rzecz
nieprawdopodobna: oczy potworka rozbysy! Oywiy si i reagoway tak intensywnie na
sowa tego nowego christoforosa, e tum reagowa ju tylko na te oczy, pi z nich. Poprzez
to spojrzenie sowa uwicay tum i zapaday w kad dusz. A oto, co mwi koprofag:
Budda i Allach tum wrza Sziwa, Wisznu, Garuda, Ganesza, Kriszna,
Parwati, Indra, Durga, Surja, Bhajrawa, Rawana, Kali wylicza cay panteon hinduski,
a kade piewnie wymienione imi wywoywao wrd zgromadzonych jk ekstazy
zebrali si na narad i poszli odwiedzi maego boga chrzecijan. Zdjli go z gwodzi
krzya, otarli mu twarz, namacili go swoimi witymi balsamami, wyleczyli go, a potem
posadzili midzy sob, pozdrowili i powiedzieli do niego: Zawdziczasz nam ycie, co
teraz dasz nam w zamian?.
Jest bardziej ekumeniczny ni papie pomyla Ballan, ktry sucha z najwyszym
zaciekawieniem. Ten zbieracz gwna pobije chrzecijan na ich wasnym podwrku:
ekumenizmem planetarnym!.
Wtedy cign koprofag ten may bg bez krzya rozprostowa zdrtwiae czonki,
poruszy rkami i nogami, pokrci gow i powiedzia: To prawda, zawdziczam wam
ycie i dam wam w zamian moje krlestwo. Czas tysica lat dobiega koca. Oto wychodz
narody rozrzucone po caej powierzchni ziemi, ktre s tak liczne, jak ziarnka morskiego
piasku. I wyrusz na wypraw, na ziemskie pastwiska, i oblegn obz witych i ukochane
miasto
Nastpia przerwa w przemowie. Oczy potwora przygasy; koprofag wykonywa w
miejscu jakie nieskoordynowane podrygi i podskoki. Prosz! pomyla Ballan. Jakie
to niewiarygodne: Apokalipsa w. Jana, rozdzia dwudziesty, wers sidmy do
dziewitego troch znieksztacone, ale z atwoci rozpoznawalne. A on si nie
przejmuje! Jest tam co, co mu nie pasuje . Albo nie chce tego i si wzbrania Brawo!.
Spojrzenie potworka zapalio si jak latarnia, oznajmiajc podjcie wtku: Tak mwi
chrzecijaskie bstwo.
Uff! pomyla Ballan. Piknie z tego wybrnlimy. Znasz ten opuszczony cig
dalszy, Panie Boe? Przypomn ci:
A zstpi ogie od Boga z nieba i pochon ich. A diaba, ktry ich zwodzi, wrzucono
do jeziora ognia i siarki, tam, gdzie s Bestia i Faszywy Prorok Znasz to, ale
zachowae to dla siebie, prawda? Budzisz we mnie odraz, nie wierzysz ju w nic.
Na nabrzeach Gangesu, w niesamowitej ciszy gdy na brzegu toczyo si ju piset
tysicy osb, a wszystkie ulice prowadzce do portu przeyway istny napyw nowych
ludzkich potokw koprofag kontynuowa sw natchnion mow:
Tak powiedzia may bg chrzecijan. Wtedy Allach i Budda, Sziwa, Kali, Wisznu,
Kriszna powiedli go dookoa pustego krzya. Potem razem zabrali si do pracy. Z
kawakw tego krzya zbudowali wielki statek, zdolny przemierza morza i oceany, statek
tak wielki jak India Star. Pniej zebrali naszyjniki, diademy, bransoletki i piercionki i
rzekli do kapitana:
Naley ci si sprawiedliwa zapata, wic we to wszystko, i ty, co znasz drogi wiata,
zawie nas dzi do raju. Gdy statek wypyn w morze, a za nim tysice innych, may bg
chrzecijan bieg wzdu wybrzea i krzycza: A ja? A ja? Dlaczego mnie zostawilicie?.
Budda i Allach odkrzyknli mu przez tub, a wiatr przynis ich sowa: Dae nam swe
krlestwo. Skoczy si czas, gdy zabierae jedn rk to, co dawae drug. Ale jeli
jeste synem Boga, przejd po wodzie i docz do nas. May bg wszed odwanie do
wody. Gdy woda signa mu do ust i oczu, uton. Podr bya duga i niebezpieczna.
Wielu umierao po drodze, ale rodzili si inni, aby ich zastpi. A potem soce przestao
niemiosiernie pali, nastaa pikna pogoda, agodny wiatr owiewa podrnikw i
wreszcie ujrzeli raj Zachodu. Ujrzeli fontanny tryskajce mlekiem i miodem, rybne rzeki,
obfite pola, sigajce a po horyzont, pokryte samorodnymi uprawami. Ale nikogo tam nie
byo, co nie zdziwio przybyszw, poniewa may bg chrzecijan umar. Wtedy zataczyy
potwory, a lud zacz piewa i piewa ca noc na pokadzie India Star. Oto
przybylimy.
Rozlego si wycie, przypominajce krzyk tryumfu. Podnoszc wzrok Ballan zauway,
e w gadkiej twarzy totemu otworzyy si i zamkny bezzbne usta. Na ten
opatrznociowy znak tum ruszy Moe to jest jakie wyjanienie? I w ten sposb doszo
do zajcia pierwszego ze statkw, parowca India Star.
IX

Parowiec India Star sta przy nabrzeu od roku; mia okoo szedziesiciu lat, by
weteranem indyjskiej floty pocztowej jeszcze z czasw kolonialnych, potem obsugiwa
ndzne rejsy podrnikw za chlebem i pielgrzymw udajcych si do Mekki. Z piciu
kominw cztery byy ju nieczynne. W stanie, w ktrym si znajdowa, zdolny by ju tylko
do desperackiego, ostatecznego aktu heroizmu. Moe tak wanie postanowi kapitan, ktry
trzy dni wczeniej, gdy tum zacz niebezpiecznie gromadzi si w porcie, kaza swej
achmaniarskiej zaodze zmontowa trapy ze sprchniaych desek. Ta decyzja kapitana
byaby cakowicie niezrozumiaa, gdyby nie to, e kto mu j podpowiedzia. Poprzedniej
nocy na pokad wszed Ballan, po cichu, ale bez konkretnego celu, po prostu eby upewni
si co do nadzwyczajnego zbiegu okolicznoci i nieubaganego nastpstwa faktw. Ale nie
by sam. Inni wpadli na ten sam pomys: Hindusi, biali a nawet jeden Chiczyk. Byli to
tajni przywdcy, znawcy psychologii tumu. Nigdy nie poznano ich nazwisk. Dziaajc pod
wpywem chwili, doskonale jednak wiedzieli, ku czemu zmierzaj. Jeden zaj miejsce na
mostku, inni zaczli przepytywa kapitana: o rednie zuycie wgla, niezbdne zapasy
ywnoci, wody pitnej, innych rzeczy koniecznych w podry oraz ile na przykad
kosztowaaby rejs do Europy?
Tam i z powrotem? spyta kapitan. O ile ten statek wytrzyma
Powrotu nie bdzie odpowiedzia ktry z nieproszonych goci.
Wtedy zjawi si Ballan. Rozpoznali si, nie znajc wczeniej, porozumieli si bez
wczeniejszych ustale, jak wtajemniczeni. Ale wtajemniczeni w co? W jaki sposb?
Nadzwyczaj rzadko si zdarza, by spontaniczne dziaania tumu nie byy w mniejszym
lub wikszym stopniu manipulowane. W takich przypadkach zwykle myli si o kim w
rodzaju dyrygenta wszechpotnej orkiestry, wielkiego manipulatora pocigajcego za
tysice sznurkw we wszystkich krajach wiata, wspomaganego przez genialnych solistw.
Wydaje si jednak, e to z gruntu faszywy obraz. W tym wiecie wydanym na pastw
duchowego nieadu cz intelektualistw, szlachetnych lub podych, dziaa zupenie
odruchowo. To ich wasny sposb walki ze zwtpieniem i ucieczki przed kondycj
czowieka, ktrej odmawiaj odwiecznej rwnowagi. Nie wiedzc, co gotuje przyszo,
mimo to ryzykuj szalecz ucieczk do przodu, a w tym biegu na olep pal za sob
wszystkie mosty. Kady z nich rozumuje samodzielnie i w tym wanie tkwi tajemnica: ot
te wszystkie indywidualne przemylenia cz si i spotykaj w jednym wsplnym nurcie
myli. W ten sposb wiat zostaje poddany nie jakiemu globalnemu dyrygentowi, ale
nowej apokaliptycznej bestii, anonimowemu, ale wszechobecnemu potworowi, ktry
poprzysig sobie, na pocztek, zniszczenie Zachodu. Ta bestia nie ma precyzyjnego planu.
Chwyta nadarzajce si okazje, a wanie tum zbierajcy si nad Gangesem by tak
okazj, bez wtpienia najbogatsz w moliwe konsekwencje. Pochodzenie tej bestii moe
by boskie lub, co bardziej prawdopodobne, diabelskie. To niezwyke zjawisko,
zaobserwowane ponad dwa wieki temu, zostao przeanalizowane przez Dostojewskiego.
Rwnie przez Pguyego, pod inn postaci. A take przez jednego z naszych poprzednich
papiey, Pawa VI, gdy u schyku jego pontyfikatu otworzyy mu si oczy. Nic nie
powstrzymuje tej bestii. Kady to wie. Pord wtajemniczonych rodzi to tryumfalizm myli,
podczas gdy ci, ktrzy tocz jeszcze wewntrzn walk, maj poczucie jej beznadziejnoci.
Upady archanio Ballan rozpozna natychmiast sugi bestii i zaofiarowa im sw pomoc.
To take jakie wyjanienie
Ballan zaproponowa ugniatacza gwien i jego strasznego syna. Przez trzy nastpne dni
ich wpyw osign taki stopie, e t pionow par tum uczyni niekwestionowanym
przywdc swojej krucjaty. Ballan zadowala si ledzeniem wystpie koprofaga i
suchaniem jego natchnionych przemwie, podpowiadajc mu midzy jednym a drugim
wystpieniem pewne pomysy, natychmiast wcielane przez niego do epopei, ktr
opowiada ze zdumiewajc znajomoci rzeczy.
Jutro wedr si na India Star powiedzia Chiczyk.
S gotowi, ale jeszcze o tym nie wiedz. Pozostaje znale ide, z ktrej wyniknie ta
oczywisto.
Trzeba bdzie zapaci za wgiel i ywno powiedzieli hinduscy podegacze.
Nawet nasze najbiedniejsze kobiety maj jak biuteri. Nawet nasi najndzniejsi bracia
przechowuj przynajmniej jedn rupi dla bogw. To drobiazg. Ale te drobiazgi,
przemnoone przez tysic razy tysic, wystarcz na wgiel, ry i wod a do Europy. Tak
wic oni s gotowi, ale trzeba im jeszcze znale ide.
Ja si zajm ide odrzek Ballan.
Potem nie mg ju sobie przypomnie, czy rzeczywicie podpowiedzia ten pomys
koprofagowi. Ten niepimienny hinduski parias, cytujcy Apokalips i kreujcy bieg
wydarze opowiadaniem swej bani, mg rwnie dobrze czyta w mylach jakiego
Ballana Koprofag mwi do tumu: Pniej zebrali naszyjniki, diademy, bransoletki i
piercionki, i rzekli do kapitana: Naley ci si sprawiedliwa zapata, wic we to
wszystko, i ty, co znasz drogi wiata, zawie nas dzi do raju.
Kwestowanie zaczo si ju przy kocu przemwienia koprofaga. W tum wlizgny
si mae potworki, suki totemu, z tykwami w wycignitych doniach. Nieszcznicy,
bardziej przywykli do obelg i razw ni do wspczucia i miosierdzia, ebracy o wiecznie
pustych tykwach, o doniach otwartych na nico oprniali potem u stp proroka pene
po brzegi miseczki i znw zanurzali si w tumie, drobnym truchtem, dwigajc swe torsy
na wychudych nogach, a wrd tumu woano: Tutaj! Tdy! Tutaj!. Gdy kwesta nabraa
rozpdu, sprawy wzili w swe rce waciciele kantorw: wnet zaimprowizowali ca
sie kwesty, ca armi kwestujcych i staa si rzecz cakiem nieprawdopodobna: tum
zaufa wacicielom kantorw! Na widok zota i rupii sypicych si jak ziarna piasku z
gigantycznej klepsydry, kady uzna si za uczestnika tej legendy. I gdy koprofag przywoa
obraz floty bogw dobijajcej do portw Zachodu i opisa lud, piewajcy na pokadzie
India Star, wszyscy spojrzeli na parowiec i wycignli rce w stron raju.
X

Pierwszy wszed na pokad koprofag. Gdy nieruchoma gowa potworka siedzcego na


barkach koprofaga zacza torowa sobie drog pord tumu, jak peryskop wynurzony z
ludzkiego morza, wszyscy umilkli. Ta cisza rozlaa si niczym fala biegnca z nabrzea w
gb ldu, ogarniajc ca dzielnic portow i schodzce si ku niej ulice, nawet te
bardziej oddalone, ktrymi bez przerwy cigny nowe ludzkie rzesze, zasilajc to wielkie
mrowisko. Najpierw na tle burty statku pojawia si gowa potworka, potem rwnie
gowa koprofaga, a wreszcie caa ta symboliczna para wchodzca powoli na trap
parowca. Dla tumu z dalszych rzdw, ktry nie mg tego widzie, ale dowiadywa si
od tych, co stali bliej i przekazywali z ust do ust relacj, a po krace tego ludzkiego
mrowia owo wstpienie proroka na statek byo niczym wniebowstpienie jakiego boga.
Bo nikt tu nie wtpi w boski charakter tego wydarzenia i nawet Ballan zacz
powtpiewa w zasadno swego ateizmu, gdy nagle usysza ryk tumu: na mostku
kapitaskim parowca India Star koprofag wznosi w sakralnym gecie ramiona do nieba.
Potem, ujmujc swego syna za dwa kikuty zastpujce mu nogi, potrzsa nim wysoko
ponad gow, jakby dawa sygna, a kademu w tym niezmierzonym tumie wydawao si,
e w ten sposb zosta osobicie wezwany do wielkiego dziea.
Nie toczya si adna bitwa, ale najcie tak ogromnej rzeszy ludzkiej nie obeszo si bez
ofiar, ot, nieistotny uszczerbek w pianie tej fali. Potworkowate dzieci zaadowano bez
szwanku, podajc je sobie w tumie z rk do rk. Ale wskie pomosty, tworzce trapy
parowca, byy jak przepenione rynny, z ktrych ludzkie krople kapay w czarn wod
midzy statkiem a nabrzeem. Wielu tak utono, doczajc pod palami drewnianego
nabrzea do pierwszych konkwistadorw nowego raju. Tak te umar Ballan. Gdy
otaczajca go gromada maych potworkw, z ustami penymi cukierkw, ktrymi je
faszerowa, zostaa zagarnita przez tum, Ballan postanowi przepycha si ich ladem, w
stron statku. Ale gdy zabrako wok tych dzieci, zerwana zostaa jaka cielesna wi i
Ballan znw poczu si biay, odrzucony przez wszystkich, zarwno przez tych, ktrzy go
znali, jak i tych, ktrzy go nie znali. Prbowa wedrze si w zwarty tum, szturmujcy
jeden z trapw. Ale ten tum sta si jak mur najeony tuczonym szkem. Z tej ludzkiej
ciany wystaway ramiona, ktre odpychay, zacinite pici, rozwarte szpony,
wyszczerzone zby. Ballan czepia si ich sari, a potem, gdy upad, czepia si ich ng,
ktre jednak kopniakiem uwalniay si od jego rozpaczliwych wysikw. Czyja pi
zamkna mu jedno oko. Krew z poranionej twarzy napyna mu do ust. Wwczas usysza
niewyranie swj wasny gos, wymawiajcy te sowa:
Panie! Wybacz im, bo sami nie wiedz, co czyni.
Co powiedziawszy, rozluni palce, ktre kurczowo zaciska wok czyjej gadkiej
ydki i poczu, e zelizguje si z trapu, ciskajc w pustej doni ju tylko pami obcego
ciaa. Ballan umar bardzo szybko. Gdy pogra si w ciemnej wodzie, niespodziewanie
odya w nim mio do Zachodu i zaraz potem poczu dojmujcy al. To ostatnie uczucie,
przed ktrym dotd si wzbrania, wydao mu si tak nieznone, e dobrowolnie otworzy
usta i apczywie zachysn si mierci.
XI

Tego dnia i w dniach nastpnych we wszystkich portach nad Gangesem zajto w


podobny sposb sto statkw, przy wspudziale kapitanw i zag. Wystarczao, e pojawi
si koprofag i przemwi do tumu. Policyjne raporty donosiy nawet o jego rwnoczesnym
pojawianiu si w rnych miejscach, na dwch statkach naraz, nawet w tej samej chwili,
co skaniao raczej do wniosku, i policj ogarno to samo szalestwo, co tumy. W
rzeczywistoci ludzka fala niszczya na swej drodze wszelk wadz. Elitarny regiment,
ktremu wydano rozkaz zamknicia dostpu do portu, porzuci bro, cisn j do Gangesu i
wmiesza si w tum. w rozkaz by jedyn reakcj stosownych wadz, ale i na ten krok
zdecydoway si one dopiero pod presj miejscowych konsulw z krajw zachodnich.
Potem lokalni ministrowie pochowali si w swych podmiejskich willach, wszyscy
szefowie sub rzdowych stali si z dnia na dzie nieuchwytni, z wyjtkiem jednego, szefa
informacji, ktrego konsulowi Belgii, jako dziekanowi korpusu konsularnego, udao si
dopa telefonicznie tylko raz, zanim rwnie on gdzie przepad. Ten wysoki urzdnik
pastwowy, czowiek wyksztacony, wydawa si dziwnie opanowany, jakby nie byo
niczego bardziej normalnego ni owa inwazja na Zachd:
Czemu si upiera, drogi przyjacielu, przy tej nadziei, e rzd zachowuje jeszcze jak
kontrol nad biegiem wydarze? To, co dzieje si na nabrzeach Gangesu, jest tylko
widzialn powok zjawiska, law tryskajc z wulkanu, sztormow fal zaamujc si na
play, popychan przez inn fal, ktr z kolei popycha jeszcze inna i tak dalej, a do oka
cyklonu. Najpierw burzy si i wybucha ndzny tum, ten, ktry, jak pan widzia, atakuje
statki, ktry pan zna, ktrego znajome nieszczcie ju pana nawet nie przeraa, ale za tym
ndznym tumem wie pan, jaka posuwa si kolejna fala? Poowa kraju wyruszya w drog
i prosz nie by zdziwionym, jeli dowie si pan, e tysice dorodnej modziey, wcale
niedowiadczonej godem, doczyo do tego ruchu. Druga fala, mj przyjacielu, to fala
piknoci. Czy najpikniejsz rzecz, jak stworzy Bg, nie jest mczyzna i kobieta tego
kraju? Nagie pomniki z naszych wity take ruszyy w drog i zmierzaj w stron portu.
Bo nadchodzi czas, gdy ludzie brzydcy bd upokarzani i poniani przez pikno. Ale za
nimi idzie jeszcze trzecia fala: strachu. A za strachem gd. Pi milionw zmarych,
drogi przyjacielu, w cigu dwch miesicy! Inna fala nazywa si powd i podtopienia,
kraj spustoszony, wszystkie zbiory przepady, a ziemia nie urodzi przez najblisze pi lat.
A nad t ziemi, na odlegej, niewyranej fali, wojna, a przed t wojn inne okresy godu i
kolejne miliony zmarych, poprzedzajce inn fal, fal wstydu pochodzc z czasw, gdy
Zachd okupowa ten kraj Jednak zawsze, niesiony przez wszystkie te fale, trwa ten lud,
ktry kopuluje w radoci ciaa i duszy, by rodzi nastpne miliony nastpnych zmarych, i
to jest wanie oko cyklonu. Bo ten cyklon to tryumfujce ycie. Nie ma ju Trzeciego
wiata, to wy wymylilicie to sowo, eby pilnowa dystansu. Jest po prostu wiat, a
wiat bdzie pochonity przez ycie. Mj kraj jest ju tylko wielk rzek spermy, ktra
gwatownie zmienia koryto i pynie w stron Zachodu.
Konsul machinalnie powcha sw do, w ktrej trzyma suchawk. Przypomnia sobie
uciski doni ze swym rozmwc, z ktrym czsto si spotyka na koktajlach i
konferencjach prasowych i ktry skrapia si tak silnymi i trwaymi perfumami, e trzeba
byo przez trzy dni z rzdu ze dwadziecia razy umy rce ugowym mydem, by cakiem
usun ten zapach. To pachnie Wschodem! myla konsul, stojc przy swojej
umywalce. Ciekawe, czy ten drugi, rwnie dwudziesty raz myjc rce, myla podobnie:
Ale to pachnie Zachodem!?
Drobne pytanie, drogi przyjacielu powiedzia nagle konsul. Jakich perfum pan
uywa?
Jego rozmwca umilk zdziwiony. Potem zamia si taktownie, jakby zrozumia ukryty
sens pytania. Na pewno zrozumia, by inteligentnym czowiekiem.
Czy sdzi pan, kochany panie konsulu, e w sytuacji, w ktrej si znajdujemy, to
pytanie ma jakiekolwiek znaczenie?
Szczerze powiedziawszy odrzek konsul rwnie z umiechem w tych
okolicznociach nic nie ma wikszego znaczenia.
Zatem odpowiem panu: nie uywam perfum. Nigdy nie uywam perfum. Ale pytanie za
pytanie: a pan?
Ja te nie odpar konsul. Te nigdy nie uywam perfum.
Domylaem si.
Ja rwnie powiedzia konsul.
Zapada cisza.
Poza t zasadnicz konstatacj przerwa milczenie konsul nasza rozmowa nie suy
ju niczemu. Spodziewaem si tego. Znalaz pan sobie, jak zawsze, nieze filozoficzne
uzasadnienie waszego wrodzonego niedbalstwa. Jest pan inteligentnym czowiekiem. Ten
kraj obfituje w inteligentnych ludzi. Zreszt pan to wszystko wie! Paski wykad jest
doskonay! Okresy wielkiego godu, wojny, powodzie, epidemie, galopujcy wy
demograficzny, przesdy, potga mitw, znaczenie liczby, jest w nim wszystko. Nie
potrzeba komputera, eby przewidzie przyszo, chocia macie take komputery
Wszystkie te fale, ktre pan tak doskonale opisa Przecie widzielicie, jak nadchodz! I
co zrobilicie? Nic.
A wy? Bg wie, e woalimy o pomoc, ale to nie wystarczyo. Czekalicie, a
upadniemy do waszych stp. Zreszt to by niczego nie zmienio. wiatowa opinia
publiczna, jedyna, ktra si liczy, to znaczy wasza opinia publiczna, bya poinformowana.
Ile to razy na placwkach w Londynie czy Paryu piem whisky midzy przyjacimi,
patrzc, jak mj lud umiera na ekranach waszych telewizorw! Otwieraem wasze
wspaniae dzienniki i czytaem artykuy, pisane przez ludzi, ktrzy dobrze widzieli, co si
dzieje, ale to nie zakcao im snu, nie odbierao apetytu: Humanitarna wiadomo
bogatych krajw nie wydaje si nazbyt poruszona cierpieniami dowiadczanymi przez tyle
ludw Trzeciego wiata etc. Pomoc Zachodu i ONZ jest mieszna wobec potrzeb etc.
Fundamentalny problem, problem przyszoci Trzeciego wiata etc. Przecie umiecie
czyta i nie jestecie gusi. Od dwudziestu lat si o tym u was mwi, ale mwi to
specjalici od wyrzutw sumienia. Jest ich u was caa masa, a wszystko, co robicie, koczy
si na wyrzutach sumienia i na modlitwie, by obecny stan trwa jak najduej. Powinnicie
raczej zachowa t wasz niewzruszon pogard. By moe ona uczyniaby was bardziej
skutecznymi? A teraz zdychacie ze strachu. Dzieje si co, na co nie ma lekarstwa i nie ma
ju cienia wtpliwoci, e nie uciekniecie przed tym, nikt tego nie powstrzyma. Nawet u
was, co jest najlepszym dowodem waszego schyku.
Ja nie mam wyrzutw sumienia powiedzia konsul. Ani nie czuj pogardy. A jeli
si boj, bo rzeczywicie si boj, to jest to jedyne ludzkie uczucie, ktre wywouje we
mnie paski kraj. Mam jednak zamiar zwalczy ten strach, speniajc, moe i gupio, swj
obowizek. Zobaczymy si w porcie?
Pan artuje, drogi konsulu
W suchawce da si sysze miech i tak zakoczya si rozmowa.
Od tej chwili a do odpynicia tej floty wszyscy, ktrzy ponosili w rzdzie jakkolwiek
odpowiedzialno za Ganges, rozpynli si w ciszy i nieobecnoci.
XII

Pniej, gdy ta flotylla wyruszya ju w rejs, a opinia wiatowa dowiedziaa si o


okolicznociach mierci konsula, nie odezwa si ani jeden gos aprobujcy jego
postpowanie czy choby usiujcy go zrozumie. Bez najmniejszego szacunku dla tego
czowieczka, po ktrym zostaa tylko kaua krwi na brzegu Gangesu, kiedy tum rozdepta
jego zwoki, mwiono jedynie o miesznym wybryku konsula Himmansa. Sowa
tragiczna mier, ktre byyby bardziej na miejscu, nie przeszy przez gardo
wpywowym komentatorom. Tragiczna bya ta flota, tragiczni byli jej pasaerowie, ale
konsul mieszny. Jedyny dziennikarz, ktry nieco zbliy si do prawdy, uczyni to w
tonie czarnego humoru. Zatytuowa swj artyku: Ostatnia kanonierka, czyli koniec
polityki. Przywoujc najwaniejsze akcje zbrojne Zachodu wobec ludw niegdy mu
podporzdkowanych, wykaza postpujc sabo tych akcji, a po ten ostatni, samotny
wystrza z symbolicznej ju tylko strzelby, ktry odda konsul w imi minionej, utraconej
wyszoci.
Jednake w swej formie zewntrznej w wybryk nic nieznaczcego konsula by czym
w rodzaju ostatniego przesania, testamentu, syntezy i konkluzji zarazem, czym tak czystym
i doskonaym, jak ostatni obraz sawnego malarza, ktry prost kresk lub punkcik na
ptnie zapowiada jako swoje najwaniejsze dzieo. May konsul brzydzi si pozerstwem.
Nie szuka dla siebie odniesie ani wzorcw, nie czu w sobie wielkiej epickiej duszy ani
upodobania do teatralnych gestw, a tymczasem jego mier staa si wspaniaym
widowiskiem teatralnym. Jego armia, ktra liczya tylko jednego onierza, wiernego sikha,
bya armi teatraln, symboliczn lichym, niewiele znaczcym statyst, przechodzcym
przez scen niezgrabnym krokiem, dzierc gupio afisz, na ktrym publiczno moga
przeczyta: Armia konsula Zachodu. Trzeba take zauway, e maa armia konsula
przestrzegaa tradycji cementujcych kiedy wielko i potg Zachodu rwnie poza jego
granicami: bya to armia tubylcza, gotowa maszerowa przeciwko tubylcom jak pies
biaego czowieka, ktry gryzie w pity czowieka czarnego. I to byo jeszcze bardziej
znaczce: e ta armia o duszy najemnika, ktra trzymaa w ryzach wielkie obszary
imperiw na caym wiecie w subie zachodnich wadcw, zostaa teraz zredukowana do
jednego czowieka. May konsul prezentowa si do cherlawo w swych angielskich
szortach i lunej koszulce na wklsej piersi, w asycie jednego tylko onierza, wobec
miliona gestykulujcych dzikich. Nie dlatego, eby znajdowa si w tym opisanym ju
tumie ktokolwiek, kto byby dzikusem i gestykulowa prymitywnymi gestami, ale po prostu
dlatego, e we wszystkich opowieciach o zachodnich podbojach, ju od Cortza i Pizarra,
biay czowiek wystpowa samotnie lub prawie samotnie i sam sw obecnoci zmusza
do ucieczki wciek hord, ktra mu grozia. Ale od dawna ju ten czar nie dziaa. May
konsul przypomina starego, zmczonego iluzjonist, ktry wie, e spali sw sztuczk i
rzeczywicie pali j, ale przynajmniej usiuje j wykona, publicznie, nie dla sawy czy
czego w tym rodzaju, ale dlatego, e przegrany iluzjonista jest od pocztku winny sam
sobie, tak samo przegrany Europejczyk zasuguje na groteskowy fina przed t sam
publicznoci, ktra jeszcze niedawno bia mu brawo. Gdy wielko nie jest ju uznawana
przez wszystkich, jedynym rozsdnym wyjciem jest groteska. I c z tego! Bywali bani
inteligentniejsi od krlw. W tym wiecie nowych, ciemnych wadcw biay bdzie
baznem, to wszystko.
May konsul Zachodu wkroczy na nabrzee portu w samo poudnie na czele swej armii.
Powiedzie, e ta armia miaa fatalne morale, nie byoby ca prawd. Armia bya w stanie
rozkadu. Jej stara strzelba dygotaa w rytm drcych ze strachu rk, ktre j dzieryy. Ale
powstrzymujc si od rozmyla i stawiajc automatycznie kroki w lad krokw swego
generaa, na sztywnych nogach, wywoywaa wystarczajco zaskakujcy efekt wysoko
podniesiona gowa, wedle regu belgijskiego drylu na angielsk mod, puste spojrzenie:
Pod adnym pozorem nie patrze! by tum rozstpowa si przed nimi, dajc przejcie.
Tum smay si w socu, a konsul wdycha ten zapach. Wycign z kieszeni du, bia
chusteczk i obwiza sobie wok nosa i ust, na sposb legionistw Bugeauda. Bez
wtpienia ten gest instynktownej odrazy, to znaczy ani przemylany, ani zamierzony, zosta
przez najblisze rzdy tumu uznany za akt wrogoci. Tak go zrozumiay i tak opowiedziay
o nim nastpnym rzdom, a te przekazay jeszcze dalej, a po kres tego chaosu, gdzie
wkrtce podnioso si miertelne oburzenie. Armia zwara szeregi, to znaczy sikh, trzsc
portkami, usiowa opanowa strach, czujc jak zimny pot spywa mu po udach. Lufa jego
strzelby celowaa w niebo przesonite wzniesionymi, zacinitymi piciami. Idc tym
wskim szpalerem, ktry niechtnie si przed nim rozstpowa, konsul doszed wreszcie do
nabrzea. Sta tam wielki statek, prawie tak wysoki jak India Star, poczony z ldem
trzema trapami, na ktrych kbiy si ludzkie tumy. Przy wejciu na jeden z trapw, tyem
do tumu, z twarz zwrcon ku morzu wznosi rce ku grze jaki ndznie odziany biay.
Co pan tu robi? zapyta konsul biskupa. Sdzi pan, e nadesza ju ta chwila, w
ktrej obydwaj umrzemy niepogodzeni ze sob nawzajem?
Biskup umiechn si i opuci rce.
Przypomina pan umarego Chrystusa powiedzia jeszcze konsul. Co do mnie,
straciem posad. Ale zdaj sobie z tego spraw. I to nas rni, poniewa pan podtrzymuje
swe zudzenia w imi jakiego niedorzecznego Boga, ktry istnieje tylko w paskiej
gowie. Ale niech pan spojrzy, raz a dobrze, na to mrowie, ktre nas otacza, i odwanie
wycignie wnioski. Jest pan tylko lepym, guchym i bezuytecznym apostoem. Niczego
pan nie reprezentuje wobec tego tumu, podczas gdy ja, za kilka chwil i na chwil
przynajmniej zaistniej w ich wiadomoci. Jest pan cakowicie samotny, ekscelencjo.
Wszyscy ci ludzie patrz na pana i nie rozumiej, co pan tutaj robi, a tymczasem pan ich
pobogosawi. Bo przecie to wanie uczyni pan przed chwil, prawda? To omieli si
pan uczyni?
W istocie odpar biskup. Jestem prefektem apostolskim i oto moja diecezja, ktra
wanie odpywa. ycz jej dobrej podry i modl si, eby Bg przyszed jej z pomoc.
aosne frazesy! stwierdzi konsul. Jest pan, oczywicie, ksidzem, nawet
biskupem! Niegdy biskupami robiono urodzonych biskupw, a zwykli ksia pozostawali
zwykymi ksimi. Dzi mieszaj si rodzaje i nikt nie jest ju na swoim miejscu. Jak gdyby
Ganges kiedykolwiek potrzebowa biskupa! I sdzi ekscelencja, e Bg pomoe temu
motochowi? Paski Bg by moe, ale nie mj.
Ogarnity strachem sikh nie potrafi usta w miejscu: to zwraca si ku tym dwm
mczyznom, ktrzy rozmawiali spokojnie, samotni w swym wykrojonym pord tumu
salonie, to znw si obraca jak wieyczka czogu w wojennej komedii, a lufa jego strzelby
zahaczaa o otaczajcy ich mur stoczonych twarzy. Po czym nieruchomia, znw zwrcony
twarz do konsula, jak ogarnity panik derwisz, z nadziej, e po kolejnym nerwowym
obrocie jego pan skoczy i go posucha:
Konsul sahib! Trzeba rusza! Nie wzbudzam ju w nikim strachu! S za blisko. Za
kilka chwil pan te nie bdzie wzbudza w nich strachu i nie wyjdziemy std ywi. Konsul
sahib! Jestem sug Belgii, ale na mio Bosk, ratuj mnie!
Masz kul w lufie?
Nie, konsul sahib. Co by to dao?
To teraz zaaduj, durniu!
Co za wstyd dla oddziaw sikhijskich, chluby imperiw! Za pitym razem temu
wojownikowi o upadym morale i trzscych si ze strachu brodzie i turbanie udao si
wreszcie wykona rozkaz. Wtedy wanie biskup odpowiedzia konsulowi:
Pomoc Boga? Niech pan posucha! Przecie Bg im pomaga, prosz, wanie
spenia si niemoliwe: odpywaj!
Syrena India Star wydaa skowyt tak tragiczny, e zadraby na ten odgos kady
kapitan, nawet mao przesdny. Jakby odezwa si guchoniemy, zmaltretowany olbrzym o
rozregulowanych strunach gosowych, nie syszcy samego siebie w jakim straszliwym
orgazmie. Najpierw day si sysze krtkie, bezadne i urywane prby gosu, o brzmieniu
to ostrym, wysokim, to znw niskim. Potem wszystko to utono w huraganowym wydechu,
w ktrym kada nuta urgaa ssiedniej, ale nie moga jej przytumi. Przerdzewiaa syrena
parowca India Star wygrywaa, jak zdezelowane organy, sw ostatni msz, po czym
pka w tej samej chwili, gdy na pomocie potwr totem zamyka swe bezzbne usta. Na
statku stojcym przy nabrzeu a bya to Calcutta Star, spleniaa gwiazda spleniaego
miasta kapitan dawa gorczkowe znaki marynarzom przy lukach, w ktre wcigano
trapy. Ubrany by w pielgrzymi tunik, ale na gowie mia sw kapitask czapk ze
zotymi galonami, co nadawao mu wygld kukieki. Wcignito dwa trapy. Tumowi
kbicemu si przy trzecim trapie, gdzie sta rwnie may konsul Zachodu ze sw armi,
kawaek pokadu parowca tam, w grze, wydawa si jeszcze wolny, zdolny pomieci ich
wszystkich. Tum napar wic, powoli, wsplnie, jak olbrzymie zwierz o milionach ap i
stu gowach, z ktrych najblisza, pikna gowa modego mczyzny o natchnionych,
byszczcych oczach, ktre wypeniay niemal ca twarz, uderzya czoem w t mieszn
sikhijsk luf zachodniej artylerii.
Ognia! zakomenderowa konsul.
Oto sowo, ktrego nigdy nie uy w jego naturalnym kontekcie. Z pewnoci wymawia
je teraz pierwszy raz i bardzo go to zdziwio. W chwili swej mierci may konsul odkrywa
w zachwycie uroki wojowania. Ognia! Prosz, sire, jeszcze jedna kolonia u twoich stp!
Ognia! Kanakowie cofaj si, wywiecie nasze trzy kolory! Ognia! Sutan baga Republik
o ochron! Ognia i ognia! Na wewntrznym dziedzicu twierdzy przy supach
egzekucyjnych wal si na ziemi te zbuntowane winie, bo wprawdzie jestemy
wielkoduszni, ale Ognia!
Konsul otrzsn si z urojenia, gdy nie pad aden strza, a armia si cofna.
Na co jeszcze czekasz, durniu, e nie strzelasz?
Armia ucieka w sposb najbardziej tchrzliwy, w rozsypce, jak zwykle. Bg da nam
pewnego dnia zwyciskie armie uciekajce przed pokonanym nieprzyjacielem! Da je nam,
jeli wysucha tych ndznikw, ktrzy zawaszczyli sobie jego imi. Sikh wcisn sw
strzelb w rce konsula i zanurzy si w Gangesie.
Jednak nie bdzie pan strzela! rzek biskup.
Bd i zabij pana odpowiedzia konsul, a lufa strzelby, mocno trzymanej w jego
rkach, znalaza si na wysokoci sarnich oczu tumu.
W imi czego? spyta biskup.
Od kilku chwil konsul nie odrywa wzroku od spojrzenia modego, piknego,
ciemnoskrego mczyzny na kocu lufy. Napr tumu usta na chwil, na t ostatni
chwil.
Sdzi pan, e co odpowiem? W imi chway? Dla honoru? Dla zasady? W imi
cywilizacji chrzecijaskiej? W imi sam nie wiem czego? Nic z tego. Chc zgasi to
spojrzenie, bo tak mi si podoba. Nie uznaj za brata adnego z tych tysicy Marsjan. Nie
jestem z nimi solidarny i ten jeden raz chc to sobie udowodni!
I wystrzeli. W ten sposb zgina z krwaw dziur midzy oczami jedna ze stu gw
tego zwierzcia, ktra zaraz odrosa w ksztacie jakiej czarnej twarzy o potnych
szczkach i spojrzeniu penym nienawici. Konsula przewrcono na ziemi i stuczono na
miazg. Biskup pochyli si nad wycignitym chudym ciaem.
W imi Boe, wybaczam panu powiedzia.
W imi Boe, pieprz pana wyszepta umierajcy konsul.
Sto gw posuno si naprzd, podczas gdy korpus tego wielogowego zwierzcia
zwzi si do rozmiarw trapu i drapa si tysicami ap na pokad Calcutta Star.
Zabrany przez t fal, wchonity i przemaglowany biskup zosta poniesiony na pokad,
gdzie w ludzki przypyw porzuci go, ywego, lecz sflaczaego jak topielec, cudem
wyrzucony na piasek nieznanej wyspy; w tej cielesnej, nierozrnialnej zbitej masie, w tym
tumie mistycznie spoconym utraci niemal wiadomo wasnej tosamoci. Kiedy za
Calcutta Star opuszcza port, biskupowi zdawao si, e widzi na pustym nabrzeu
lnic kau krwi zlizywan przez dwadziecia bezpaskich psw, gdy sto innych gnao
ju pustymi uliczkami, aby doczy do uczty. Doprawdy! Czy to wszystko, co pozostao z
konsula? bya to jedyna jasna myl, jaka zdoaa sobie utorowa drog w jego gowie.
Wydawao mu si, e jeden z psw kreli jzorem jakie sowa w kauy krwi. Z
oddalajcego si statku nie mg ich odczyta ani nawet sprawdzi, czy byy to naprawd
jakie sowa, chocia wydawao mu si przez chwil, e rozrnia nawet aciskie sylaby.
Na pokadzie, dzie po dniu, tejc nieruchomo w pozycji jogi, torturowa umys, usiujc
w rytmie opywajcej kadub wody odkry to, co nie pozostawio ladu na siatkwce jego
oka, i jego umys pogra si w tym usiowaniu.
XIII

U ujcia Gangesu czerwone wody jego delty rozpywaj si od razu w szerokiej Zatoce
Bengalskiej; pynca bardzo powoli setka statkw imigranckiej floty wzia kurs na
poudniowy zachd, ku cieninie Palk. Kapitanowie musieli dostosowywa tempo tego
chorobliwego rejsu do zdychajcego prawie statku, najbardziej wyeksploatowanego ze
wszystkich, jakby beznogiego kaleki pord tej galerii pywajcych cudactw by to
wielki rzeczny holownik, pywajcy dotd wycznie po wodach rdldowych. Jego niski
dzib, bielejcy szatami stoczonych na pokadzie pielgrzymw, pogra si w wodzie
przy kadej wikszej fali, pacc morzu trybut w postaci nadliczbowych ofiar zmywanych z
pokadu. W ten sposb ten chorowity Tomcio Paluch wlokcy si w ogonie konwoju
znaczy ludzkimi kamyczkami drog bez powrotu. Na pokadzie pyncego na czele
parowca India Star kapitaska czapka zmienia waciciela nasadzona teraz na ys
czaszk syna koprofaga. Z czoem otoczonym zotymi galonami, z wytrzeszczonymi oczami
bez powiek, ocienionymi marynarskim daszkiem potworek dowodzi statkiem i flot.
Rozkazy wydawa niczym wyrocznia, z ktr konsultowano kad decyzj: naleao tylko
zinterpretowa wyraz jego spojrzenia. Pniej, co najdziwniejsze, czsto si okazywao, e
w ten sposb rozstrzygay si dalsze losy flotylli.
W t podr zabrali si te statyci. Statystami si stali od pierwszej syreny India Star,
bardzo zaskoczeni, e zostali sprowadzeni do tego roli. Odepchnici czy to z nienawici,
czy to z obojtnoci przez pozostaych pasaerw przewanie z obojtnoci zostali
teraz jako dobrowolni winiowie zamknici w czarnych ludzkich cianach w najgbszych
zaktkach wewntrznych pokadw parowca albo w ciemnych i przegrzanych klitkach
kajut, blisko maszynowni i kotowni parowca. Byo midzy nimi kilku zaamanych, ledwo
ywych Chiczykw, a take biali. Siedzc na pitach w maych grupkach, osamotnieni i
godni dyskutowali. Dyskutowali osiem dni. Nadzwyczajna sytuacja, w ktrej si
znajdowali i ktrej byli bezuytecznymi wiadkami, skaniaa ich do pogrania si w
intelektualnym transie, tym gwatowniejszym, im bardziej byli fizycznie wyczerpani. I w
tym transie tworzyli wizje jakiego nowego wiata, jakby ywcem wyjtego z pierwszego
lepszego pisma zachodniej lewicy. Jednak tym razem rozgoryczeni ndz, w ktr popadli,
nie pisali ju petycji czy listw otwartych, bo gdy tak siedzieli w kucki w mrocznych,
przepenionych adowniach parowca, ich gos nie miaby ju wikszego znaczenia. Nie
majc co woy do ust, rozszarpywali Zachd swym gadaniem. Gd czyni ich
niegodziwcami. Widzieli si ju w rolach dobrych apostow, kierujcych pierwszymi
krokami tego tumu na ziemiach Zachodu. Jeden z nich ju przepdza chorych z zachodnich
szpitali, aby pooy tam trdowatych i ofiary cholery. Inny zapenia potworkowatymi
dziemi zachodnie przedszkola. Jeszcze inny gosi powszechn kopulacj w imi jednej
przyszej rasy, co bdzie atwe dodawa bo przeciwne kolory skry si przycigaj;
ten przynajmniej wiedzia, co mwi. Wreszcie jeden z nich oddawa tej ciemnoskrej,
bosonogiej armii zachodnie supermarkety:
Wyobraacie sobie, co by si stao?! Setki tysicy kobiet i dzieci wpuszczonych do tych
olbrzymich cukierni, najedzonych do syta, szczliwych i prbujcych wszystkiego, co
dusza zapragnie.
Od czasu do czasu ktry z tych mijowych jzykw przestawa mieli i liza stalow
cian grodzi, na ktrej skraplaa si wilgo maymi kroplami sodkiej wody. Nie mamy
nic do picia jcza pisarz renegat. Zgniy wiecie! Bdziesz musia si podzieli tym,
co masz. Nosiwoda o krzywej szyi bdzie si pawi w twoich basenach, by moe
oszaleje, gdy oszacuje t pynn mas wedle cikich kubw, ktre dotd dwiga, a ty
zapukasz do wasnych drzwi i bdziesz baga o szklank wody!. Co powiedziawszy,
ciko si osun i nie odezwa si ju ani sowem. Dziewitego dnia zamilkli jeden po
drugim: niezomni rewolucjonici, wieccy misjonarze, ksia walczcy z Kocioem,
bufonowaci idealici, myliciele aktywici, wszyscy zatwardziali przeciwnicy
zachodniego wiata, ktrzy zabrali si z t flot. Od czasu do czasu ten i w podnosi si i
zlizywa krople wody ze stalowej ciany, poniewa wszelka wola dialogu si wyczerpaa.
Ale przeyli. Jakie dziecko przynosio im ry, by moe pamitajc o lepkich cukierkach
Ballana
Gdy flotylla dotara do cieniny Palk, by opyn przyldek Komoryn i skierowa si na
pnocny zachd w stron Morza Czerwonego i Suezu, cay wiat dowiedzia si nagle o
jej istnieniu. A wtedy z radia, telewizji i pras drukarskich popyny potoki sw i rzeki
frazesw.
XIV

Stwierdzenie, e wiadomo o wypyniciu floty szczeglnie zaniepokoia zachodni


opini publiczn, byoby sprzeczne z prawd. I dlatego tak wielu ludzi pocztkowo
napawao si radosnym biciem piany. Te mleczne krowy wspczesnej myli zachodniej,
machajc ogonami, zabray si do swego powszedniego zajcia tym radoniej, e nic nie
dawao jeszcze powodw, by sdzi, i Zachd stan wobec jakiego zasadniczego
problemu.
Jeli chce si zrozumie reakcj zachodniej opinii publicznej na wiadomo o flocie
imigrantw lub na jakiekolwiek inne informacje z zagranicy, trzeba sobie uzmysowi
pewien podstawowy fakt: ot ta opinia ma wszystko w nosie. Moe to si wyda dziwne,
ale jej niezgbiona ignorancja, powolno reakcji, obrzydliwa prno i le
ukierunkowane, a i tak coraz rzadsze porywy ducha, jedynie narastaj w rytmie
napywajcej informacji. O tak, naturalnie, opinia publiczna doznaje wzrusze, poniewa
chodzi do kina i ochoczo zasiada do telewizyjnego serialu, z wasnej woli albo ogupiona
przez specjalistw od rozrywki. wiatowy spektakl serwowany w domach przez dziwk
zwan mass mediami po prostu tylko porusza t nico, w ktrej zachodnia opinia
publiczna pogrya si ju dawno. Sdzc, e myli, tylko si lini. Jednak linic si
przed telewizorem, radiem czy nad gazet, potwierdza, e istnieje rzeczywista gra myli,
podobnie jak pies Pawowa, linic si, potwierdza istnienie mechanizmu instynktu.
Opinia publiczna Zachodu w ten sposb pobudza tylko sw inercj. O tym wanie trzeba
pamita, chcc zrozumie opini publiczn na Zachodzie. Czy mona powanie
przyjmowa, e przecitny czowiek Zachodu, skonfrontowany z wielkimi wiatowymi
wydarzeniami, wychodzc z fabryki czy biura, zdolny jest do czegokolwiek innego ni do
chwilowej przerwy w nudzie, w ktrej tkwi na co dzie?
Gdy pierwszy helikopter wysany przez pras z wybrzey Cejlonu zrobi z nieduej
wysokoci seri zdj tej imigranckiej flotylli, zdj bulwersujcych, ktre zostay
opublikowane na pierwszych stronach gazet caego wiata jak sdzicie, co pomyla
zwyky czowiek na Zachodzie? e jest zagroony? Albo e zegar epoki rozpocz
odliczanie czasu, ktry pozosta do mierci Zachodu? Wcale nie. Pomyla cakiem po
prostu, e w rytmie, w jakim pynie ta flota, siejc po oceanie swych zmarych on teraz
bdzie mia w telewizji ciekawy serial.
Ale wyobramy sobie brutalne przebudzenie, skok w odmty realnego wiata, co nie
zdarzyo si od czasu II wojny wiatowej. Ekran telewizora roztrzaskuje si w drobny mak,
a bohaterowie serialu wpadaj tumnie do salonu, siejc spustoszenie. Nie rni si od
postaci, ktrymi byy w telewizyjnym akwarium, ale teraz zbrojne s w sw ndz,
krzywdy, oskarenia, nienawi i karabiny maszynowe nie s ju zabawne. Przemierzaj
zdewastowane mieszkanie, rujnuj ospa harmoni, pozostawiajc w osupieniu trawice
kolacje rodziny, i rozprzestrzeniaj si po caym miecie, po caym kraju, po caym
wiecie: nagle oywione fotografie, bohaterowie reportau, ktrzy nieoczekiwanie mwi
A gwno! jego autorowi. Wtedy przecitny zjadacz chleba zauwaa, e albo czego nie
doczyta, albo nie dosysza, e ten news narusza jego wity spokj. Dociera do niego
nastpujcy przekaz: Milion uciekinierw znad Gangesu najedzie Francj jutro o poranku.
Pi innych flotylli wyszo ju w morze, pyn z Afryki i Azji. Wwczas przecitny
czowiek biegnie kupi cukier i oliw, makaron i kiebas. Chowa skarpetk ze zotymi
napoleonami pod parkietem. Lie zatuszczone buciory obsugi stacji benzynowej za dwa
kanistry na czasowy wyjazd z miasta. Wreszcie oczami penymi samczej czuoci patrzy na
sw on, crk, star matk otoczone ju aureol moliwych zniewag. A potem,
czknwszy po raz ostatni wspomnieniami ostatniego bankietu w gronie kombatantw walk
gastronomicznych, owiadcza, e jest wietnie przygotowany, by stawi czoo temu
wydarzeniu. Jego spojrzenie jest ju inne: przebiege i ulege zarazem. Ten facet ju jest
gotw lawirowa, to oczywiste. Ale jeszcze nie jestemy na tym etapie. Na razie, z
milionami innych, pi w linie, w ktrej utonie. Spokojnie sucha dzwoneczkw, ktrymi
poruszaj wadcy jego myli.
Jaki koncert! Ile talentu! Nic tylko sama klasyka, wyrosa z najbardziej solidnych
tradycji wielkiej, humanitarnej muzyki. Jak wymieni wszystkich tych mistrzw? Podczas
pierwszych dni nastpi prawdziwy potop, zalew seraficznych pie, majcych wyciska
zy. Sprbujmy posucha. Znudzilibymy si, zanim oni znudz si wasnym gadulstwem i
pisanin, ale nie zapominajmy, e ciy na nich wielka odpowiedzialno. Otumanili
gocia, zbaamucili przecitniaka. Wprawdzie niewielu robio do chtnie, dobrowolnie,
ale ci, o ktrych mowa, dobrze wiedzieli, co robi. Inni tryskali atramentem i sowem z
motyww rozdzierajcych serce, z ktrych najpowszechniejszym bya niezgoda na
okruciestwo, jak gdyby zwierz osaczone na skraju dziewiczego lasu wyrzeko si nagle
ryknicia i pokazania zbw, mimo e taka naturalna demonstracja dzikoci wystarczyaby,
aby je ocali. Ale nie, gdzieby, przecie to nie ma sensu! W zaraliwej bezsilnoci ich
komentarzy byy te skrupuy moralne te s najgorsze jak na przykad obawa, by
przypadkiem w tym koncercie hien nie wymkno si prawdziwe szyderstwo, nie paka w
chrze obudnikw, nie becze w stadzie durniw, a zwaszcza z obawy, e powszechna
wiadomo wskae na nich palcem jako na tych, ktrzy wszdzie wsz zdrad. Ach! W
tych dniach odwlekajcych wyrok zmobilizowali si wytrawni pismacy, cudowni
deklamatorzy frazesw!
Na czele tej antologii pustego frazesu trzeba odnotowa niezastpionego Jeana Orellea.
Jako rzecznik prasowy rzdu francuskiego pierwszy zacz ten koncert gadulstwa, gdy do
jego obowizkw naleao podbijanie bbenka. Wszyscy domylali si, oczywicie, e
podniesie poprzeczk odpowiednio wysoko. Nie przepuci okazji. Gdy ju spreparowano
to oszustwo, odwieczna Francja, zgodnie z przyjtym na wiecie obyczajem, musiaa
wypiewywa solo subteln pie miosn, nie zastanawiajc si, w jaki sposb wybrn z
tej sytuacji, gdy mleko ju si rozlao.
XV

Nie przeceniajc w chwili obecnej zasigu tego zdarzenia zacz minister,


rozkadajc przed mikrofonami plik dokumentw, zreszt do cienki
W rzeczy samej, ministrowie byli powcigliwi. A jeli dotr a do Europy i wybior
Francj jako miejsce docelowe? zapyta jeden z nich. Nigdy tu nie dotr
odpowiedzia jaki admira. Przestudiowaem fotografie: jedna porzdna burza i nie
bdzie o czym mwi!. W milczeniu, ktre zapado na parterze Paacu Elizejskiego, ten
milion nieszcznikw pogra si ju w morskiej toni, podczas gdy w parku wietrzyk
agodnie koysa drzewami przybranymi gbok, wie zieleni. W sumie zauway
prezydent ze swym zwykym umiechem, jakby by przy deserze wystarczy zda si na
Eola i Neptuna. Kto chrzkn, poszukujc prostego rozwizania: Czy nie moglibymy
poprosi rzdw subkontynentu indyjskiego, aby ich przechwyciy, pki jest jeszcze
czas?. Drwice umiechy przy kocu stou: To na subkontynencie indyjskim istnieje jaki
rzd? zapyta skromny sekretarz stanu, zazwyczaj milczcy. Gbokie westchnienie na
miejscu honorowym obrad. Ju teraz jestem w stanie przedstawi panom odpowied tych
rzdw odezwa si minister spraw zagranicznych. Powiedz nam mniej wicej tyle:
Rzdy subkontynentu indyjskiego obecnie s niezwykle zaabsorbowane sytuacj
wewntrzn i gwatownym zaamaniem si produkcji ywnoci.
Znw drwice umiechy. Burdel! powiedzia sekretarz stanu. Prezydent doceni te
deserowe anegdoty, ale uzna, e s troch przedwczesne: Panie sekretarzu stanu!
upomnia go tonem surowym. Prosz zachowa naleyt powag. Prosz kontynuowa,
panie ministrze spraw zagranicznych. Znw westchnienie. Rzdy subkontynentu
indyjskiego uznaj jakkolwiek akcj za niemoliw i z gry uchylaj si od wszelkiej
odpowiedzialnoci. Wyraaj swe ubolewanie. Powrcono do punktu wyjcia. To
przynajmniej jest jasne powiedzia prezydent. Jaki przyjemny sposb rzdzenia!
Zadaj sobie pytanie, czy jest gdziekolwiek na wiecie jaki rzd odpowiedzialny za
cokolwiek? A jeli okae si, e pan admira si pomyli, czy nie mona by jednak
sprbowa jakiej akcji? Jakie oficjalne owiadczenie? Oczywicie, bardzo ostrone. Na
przykad ze strony ONZ?. Sekretarz stanu podskoczy na krzele jak may diabeek:
Przedmy ONZ propozycj nastpujc: internacjonalizacja tej wdrownej flotylli pod
niebieskim sztandarem ONZ oraz dostarczenie na jej pokady marynarzy-obserwatorw
szwedzkich, etiopskich i paragwajskich. UNRWA wemie na siebie zaopatrzenie w
ywno za pomoc helikopterw, a take trosk o naleyte utrzymanie statkw. I niech ta
flota kry w kko po wszystkich oceanach wiata przez dwadziecia lat, ku
powszechnemu zadowoleniu. Ten pomys nie jest zreszt nowy. By ju stosowany wiele
razy. Oczywicie, przez te dwadziecia lat ludno tej flotylli pewnie si podwoi
Bezczynno, upa Trzeba bdzie zbudowa nowe statki nowy obz statkw, aby
wzmocni t flot. Wierzcie mi, panowie, to moe potrwa bardzo dugo! Wnukowie tych
emigrantw nie bd ju wiedzie, dlaczego ich jedynym horyzontem jest morze, a jedynym
terytorium narodowym pokad statku. Bo i o tym trzeba pomyle: przecie i oni posid z
czasem wiadomo polityczn. Bezczynno, upa Zaczn wysuwa roszczenia.
Zadaj niezalenoci. A czemu nie? W krzesach ONZ zasiadaj przedstawiciele setki
narodw niezdolnych do samodzielnego bytu. Wymyli si wic sto pierwszy, ot i
wszystko! Pywajca Republika Morsko-Oceaniczna. Oczywicie, w razie potrzeby dokona
si podziau tej floty na dwie, dbajc o to, by pyway w przeciwn stron i si nie
spotykay. Rzecz jasna, to bdzie kosztowao, trzeba bdzie za to zapaci. ONZ postawi t
kwesti, bd domaga si udziau w kosztach utrzymania tych dwch oceanicznych
republik stosownie do zamonoci poszczeglnych czonkw. Przyjlimy taki zwyczaj. Co
robimy, gdy w Trzecim wiecie pojawia si jaki problem, a my chcemy mie spokj?
Pacimy. Narzekamy, ale pacimy. Przyznajmy zreszt, e to adna cena: koszt paczek
UNRWA i aspiryny dostarczanej przez wiatow Organizacj Zdrowia. Pokj za najlepsz
moliw cen, spokojne mae szczcie, ktre trwa bez niepokojenia ssiadw, czy nie
tego chcecie? Panie prezydencie, ten pomys to mj prezent dla pana.
Prezydent spojrza spod oka na sekretarza stanu:
Skd pan jest, panie Perret?
Z marginalnej wikszoci.
A wczeniej?
Wysza Szkoa Pedagogiczna. Wydzia Literatury.
Domylaem si tego. Pan artuje, prawda?
Dezaprobata pomarszczya wszystkie twarze obecnych w boleciwe maski, bdce
stosown odpowiedzi na tak rozpaczliw prb odwoania si do idei.
Panowie powiedzia prezydent. Mona by pomyle, e jestemy na ustnej maturze.
Dukacie aonie! Co do pana, panie sekretarzu stanu
Obaj si umiechnli.
Istotnie, artuj, panie prezydencie. Ale jednoczenie wydaje si, e jestem jedyny,
ktry to rzekome zagroenie wiata zachodniego pokojow inwazj uznaje za groteskowe i
cakowicie niedorzeczne. Czy kiedykolwiek widziano, eby owca rzucia si na wilka i go
poara?
Poruszenie wrd ministrw: Wstrtne! Wstrtne! Haniebne! Bez serca!. Jak si nie
ma gowy, to trzeba przynajmniej mie dusz.
Panie prezydencie cign niezraony sekretarz stanu gdyby moi koledzy zechcieli
wreszcie pomyle racjonalnie, pozwolibym sobie zasugerowa im dwadziecia
powanych rozwiza tego groteskowego problemu.
Na przykad? zapyta prezydent.
Sekretarz stanu powsta, wycign przed siebie obie rce, celujc z wyimaginowanej
broni.
Ta-ta-ta-ta-ta-ta, bach, bach, bach! Wszyscy ju nie yjecie powiedzia. Zamieszanie
osigno szczyt, gdy usyszano sowa admiraa, skrywajcego si za fotelem swego
ministra:
Bum, bum! dopowiedzia.
Co to ma znaczy? spyta ogupiay minister, odwracajc si.
Panie ministrze, to armata odpowiedzia admira. Trzech ministrw ukryo twarze w
doniach. Inny wymownym gestem popuka si po gowie. Dwch stumio gniew, podczas
gdy trzech innych usiowao go w sobie rozpali. Wreszcie jeden dystyngowanie zapaka.
To on przerwa t cisz oblonej twierdzy, unoszc powoli ku zebranym czonkom rady
ministrw sw okolon dugimi wosami, tragiczn mask krlewskiego doradcy. I
powiedzia:
Czy jestemy rzdem Francji zebranym na nadzwyczajnej radzie wok prezydenta
Republiki, by po ludzku rozway pewien dramat bez precedensu od czasw gbokiego
redniowiecza, dramatu sprokurowanego sobie przez ludzko przy kocu tej wielkiej
materialistycznej przemiany, czy te jestemy rad gminn jakiej wioski, zwoan przez
mera, aby dodatkowo zaostrzy rozporzdzenie regulujce przebywanie Cyganw na
terenie naszej gminy?
By to pan Jean Orelle.
Prezydent sprbowa chytrze zagodzi ten atak.
No tak, wanie powiedzia. T wanie trosk dziel z caym gabinetem od
ubiegorocznego strajku generalnego, a waciwie od ostatniej dewaluacji franka. Musimy
sobie odpowiedzie: czy jestemy rzdem Francji?
Zadowolony, dorzuci jeszcze: Prosz kontynuowa, panie ministrze. Powia ten wiatr
historii, ktry niesie lep flot, profetyczne narody, waleczne armie, ludy pijane fanfarami
i Boe krlestwa ku spokojnym gbinom, gdzie cichn w kocu najstraszniejsze burze. Ten
wiatr wyprostowa plecy i podnis gowy wok stou elizejskiego, otworzy oczy na
nieskoczon ludzko. Jak zawsze, gdy ma si mao rozumu i nieczue serce, trzeba te
splugawi dusz, aby podj si wszelkiego ajdactwa. Tylko may sekretarz stanu z
szydercz min umiecha si w kcie. Ale nikt ju nie myla o nim, z wyjtkiem, by
moe co dziwne prezydenta.
Geniusz Francji kontynuowa minister Jean Orelle prowadzi j zawsze przez
wielkie poruszenia wspczesnej myli jak admiralski okrt, ktry instynktownie znajduje
sw drog i pynie z flag rozwinit w caej peni czystoci intencji na czele floty
owieconych narodw, dajc przykad, jak manewrowa, by stawi czoo burzom, ktre
wszczyna ludzko wydana na pastw wichrw postpu
I tak ruszy, zawarcza motor tej maszyny do poprawnego mylenia, na unikalnej licencji
Orellea, ostatni krzyk nowoczesnej techniki: niklowana inteligencja, mzg powleczony
ochronnym plastikiem przeciw rdzy zwtpienia, seryjne serce skonne do tandetnych
wzrusze, w wersji popularnej, do nabycia na kredyt; w wersji udoskonalonej
przeznaczony dla najwyszych kadr urzdniczych, a w wersji luksusowej dla
socjalistycznych milionerw i dyrektorw gazet.
Ale przejdmy do rzeczy mrukn prezydent, dyskretnie mrugajc okiem do
stenotypistki, by nie zapisywaa tej uwagi. Uczyniono to w kwadrans pniej, po
odwoaniu si do synnej nocy 4 sierpnia, kiedy to zniesiono rasy, do Deklaracji praw
czowieka, do zniesienia niewolnictwa, wprowadzenia powszechnego gosowania i
wieckiej szkoy, do zdobyczy socjalnych z 1936 roku, oswobodzenia Parya, do Algierii,
pomocy dla Trzeciego wiata i francuskiego socjalizmu
Panowie mwi minister jakie to ma znaczenie, czy ta flota zbliajca si do
europejskich wybrzey jak miertelny wyrzut sumienia, torujcy sobie z najwyszym
wysikiem drog do naszej wiadomoci, wylduje we Francji, w Anglii czy w
Niemczech? Przecie wszystkie te uprzywilejowane narody musz wysucha, z ca
powag, tego odwiecznego pytania, postawionego po raz ostatni i w jake tragiczny
sposb: Kainie, co uczynie swemu bratu? Czy nie sdzicie, panowie, e Francja
zobowizana jest odpowiedzie na to pytanie jasno, po bratersku, proponujc przyjcie tej
flotylli na miar naszych bogactw materialnych i moralnych? W takiej chwili trzeba
przypomnie sobie symbole i przezwyciy nasz egoizm!
Ach, jaka to pikna pie! Jak si pyszni ten nard, gdy chodzi tylko o piew! Te
gotowe refreny bo przecie dzisiaj umie on ju si buntowa, niczego nie powicajc,
nie odmawiajc sobie niczego, umie ju pozorowa dziaanie, sycc si dwikiem fanfar,
umie wychodzi na ulice i wykrzycze rewolucj bez jednego trupa, ktry z jakiegokolwiek
powodu uwiciby bruk jezdni, umie oddawa si zudzeniom wielkoci niewielkim
kosztem! Ministrowie natychmiast to kupili. Jaki plan? A jake! Czy nie zadziwi si
wiat, gdy usyszy?
Czy w ten sposb mimowolnie nie przyspieszymy biegu wydarze? zapyta
prezydent.
Wanie w spontanicznoci przejawia si prawdziwa szlachetno odpar minister.
Francja jest zobowizana
W istocie, Francja jest zobowizana rzek prezydent silnym gosem.
I zamilk. Francja nie jest zobowizana do niczego, co nie jest prawd. Czy nie
powinna wreszcie przesta ukada si z nieuchronnoci i wybra odmow, ktra
wzmacnia? pomyla prezydent, wzruszajc ramionami. Poza wszystkim, czy nie by
pierwszym z Francuzw schwytanym przez tego potwora, trwale przekonanym o
sprzecznoci wszystkiego: rasist-antyrasist, patriot-pacyfist, marksist-sybaryt,
faszyst-demokrat, wacicielem-komunist, ekumenicznym katolikiem, zwizkowcem-
indywidualist, humanitarnym egoist zabezpieczonym, zdystansowanym,
nieodpowiedzialnym?
W istocie, Francja jest zobowizana powtrzy prezydent przedstawi wiatu jasn
wizj tego wydarzenia. Rzecznik prasowy rzdu jest upowaniony do przedstawienia
prasie z pewn ostronoci, a zwaszcza z uwzgldnieniem moliwego jeszcze
wycofania si z naszego stanowiska, nie zapominajmy przecie, e ta flota imigrantw jest
jeszcze daleko, a jej los nadal niepewny wstpnego szkicu naszego bardzo oglnego na
razie planu przyjcia imigrantw w ramach midzynarodowej wsppracy, co pozwoli nam
w tym przypadku nie ponosi samodzielnie konsekwencji tej szlachetnoci, ktrej, co do
mnie, jednak si obawiam. Ale jeli chcecie wiedzie, co w istocie o tym myl
Ku wasnemu zaskoczeniu podpar si pod boki w dumnym gecie, z ktrego jednak
zaraz zrezygnowa, machajc rkami, jakby si nie zgadzajc, ale zarazem dajc do
zrozumienia, e tego dnia, zwaywszy wszystko, powstrzyma si od wyjawienia swych
najgbszych myli. Sekretarz stanu na koca stou nie by naiwny. Patrzc na prezydenta
bezgonie poruszy wargami: Ta-ta-ta-ta-ta-ta.
Na dzi to wszystko, panowie powiedzia prezydent, wstajc. Potem uda si do
swego biura, wyda polecenie, aby mu nie przeszkadzano, nala sobie szklaneczk
bursztynowej whisky, rozluni krawat, rozpi konierzyk koszuli, wczy wielki
telewizor, westchn z zadowoleniem i, przygarbiony, rozpar si wygodnie w najgbszym
fotelu. W telewizorze wanie pojawi si Jean Orelle:
Nie przeceniajc w chwili obecnej zasigu tego zdarzenia zacz minister,
rozkadajc przed mikrofonami cienki plik dokumentw rzd francuski ma poczucie, e
wchodzi tu w gr pewien symbol zwiastujcy rodzaj globalnego socjalizmu. Skrzydo tego
symbolu musno nagle stary wiat, ktry zadra ze strachu albo z dumy. Wanie
dlatego, e trzeba jasno wyartykuowa ten historyczny wybr, jestem tutaj, panowie, aby
odpowiedzie na wasze pytania.
XVI

Panie ministrze, nie przesdzajc ostatecznego losu tej tragicznej flotylli, czy rzd
francuski podejmie jakie kroki, aby przyj z pomoc jej pasaerom i zmniejszy ich
cierpienia, ktre osigny ju granice tolerancji?
Czowiek, ktry zada to pytanie, Ben Souad, zwany Clmentem Dio, by prawdziwym
sug bestii, kim w rodzaju kucharza przyrzdzajcego zatrute napoje, wlewane co
poniedziaek jeszcze dymice do mzgw szeciuset tysicy czytelnikw jego
tygodnika, czekajcych niecierpliwie, jakby na narkotycznym godzie, na kolejn porcj
trucizny, ktr podawa im elegancko, na piknie nakrytym stole. By Francuzem
pochodzenia pnocnoafrykaskiego, o krtkich, kdzierzawych wosach i ciemnobrzowej
skrze, odziedziczonej po czarnej niewolnicy haremu, ktrej aktu sprzeday do
oficerskiego burdelu w Rabacie doszuka si w rodzinnych papierach. onaty by z
Azjatk, przedstawian jako Chinka, autork poczytnych powieci. Jego bojowa
inteligencja czerpaa z ywotnych rde podskrnego rasizmu, z ktrego siy niewielu
zdawao sobie spraw. Jak pajk tkwicy w samym centrum francuskiej myli oplata j
sw niewidzialn, subteln pajczyn i a dziwne, e myl ta moga jeszcze w ogle
oddycha. Poza tym dusza czowiek, zdolny do uniesie, ale tylko w jednym kierunku;
wystarczajco szczery, by wystawi si na krytyk i oberwa od czasu do czasu od swych
braci inteligentw, co jednak zdarzao si coraz rzadziej. Z politycznego punktu widzenia
Dio miesza gatunki i przyprawia swe artykuy utopi. Ale prawdziwie niepokonany i
szczeglnie niebezpieczny by w zastawianiu puapek na wspczesn narodow
spoeczno francusk. Ustawia je wszdzie, z wyjtkowym geniuszem wyszukiwa
zdrowe tkanki spoecznoci i szpikowa mierciononym adunkiem, seryjnie
produkowanym w jego mzgu. Minister Jean Orelle czytywa go regularnie, dajc
wytchnienie wasnej, starzejcej si wyobrani, i wwczas mawia: Ten may Dio, ho, ho,
przypomina mi mnie samego, gdy byem walczcym pisarzem, ma t yk, ma tupet, cigle
nowe pomysy! I bezustanna ta troska o uniwersalnego czowieka!. Jednake w
uniwersalny czowiek maego Dio jakie to ciemne, odraajce bydl! Pod pirem Dio
przybiera rozmaite postaci, majc wszake jedn cech sta: przeciwstawia si zawsze
tradycji zachodniej, francuskiej, stajc si kim w rodzaju anty-Joanny dArc, ktrej krl
Dio powierzy misj zniszczenia walecznego onierza Zachodu, pograjc go we
wstydzie i wyrzutach sumienia, zwycizc staroytnych bitew, dzisiaj opuszczonego przez
swych generaw, cigle jednak znaczco liczebnego. Ta anty-Joanna dArc stawaa si
zatem kolejno, we wstpniakach Dio, pogardzanym robotnikiem arabskim,
przeladowanym wydawc pornografii, wyzyskiwanym murzyskim murarzem, reyserem
gnbionym przez cenzur, czerwon wit dziewic ze slumsw, ulicznym wandalem,
chamem z baru, uniwersyteckim terroryst, uczennic, ktra poddaa si aborcji,
zwolnionym dyrektorem domu kultury, prorokiem marihuany, oskarycielem z ludowego
trybunau, onatym ksidzem, pitnastoletnim erotomanem, pisarzem kazirodc,
czarownikiem pop muzyki, profesorem-pedofilem, kim, kto sprofanowa grb nieznanego
onierza, znerwicowanym uczestnikiem strajku godowego, dezerterem, przywdc
modzieowej bandy z przedmiecia, usankcjonowanym medycznie pederast, licealist
torturowanym moralnie, biednym gwacicielem uzalenionym od pornografii, zodziejem
lub porywaczem ze szlachetnych pobudek, dziedzicznym przestpc lub z powodu presji
spoecznej, morderc dzieci, woajcym o swej ludzkiej godnoci, Brazylijk z Serto
sprzedan na targu w So Paulo, Indianinem, ktry zarazi si odr od turysty i umar,
zbrodniarzem domagajcym si wzorowych wizie, biskupem publikujcym
marksistowskie listy pasterskie, zodziejem samochodowym kochajcym szybk jazd,
oszustem bankowym spragnionym prasowego rozgosu, uwodzicielem dziewic ogarnitym
obsesj seksualnej wolnoci, Bengalczykiem, ktry umar z godu i tyloma innymi,
starannie wybranymi bohaterami wypraw krzyowych maego Dio. Wielu ludziom to si
podobao, bohaterowie artykuw Dio wydawali si przekonywajcy, waciwie czemu by
nie? Uywajc jako taranw caej tej budzcej faszyw lito zbieraniny, Dio dobrze
wiedzia, e wczeniej czy pniej wyway drzwi. Wolno sprowadzona do poziomu
instynktw i antyspoecznej anarchii jest wolnoci martw. Na jej trupie wszyscy ci Dio,
jak pezajce gsienice, przeobraaj si w czarne motyle, archanioy antywiata. Wreszcie
j mamy! Dopadlimy! Suchajcie uderze tego tarana u poudniowej bramy!
W ten sposb do sali prasowej Paacu Elizejskiego, w sam rodek gromady piciuset
dziennikarzy, owadnitych podaniem sowa, nie prawdy, wkroczy najnowszy rekrut
zwerbowany do dwigania tego tarana: wygodzony pasaer tragicznej floty. Pytanie byo
zrcznie postawione. Pytanie drugorzdne, ktre nie atakowao czoowo i nie poszyo
tchrzliwych, ale odsuwao na bok prawdziw debat, by zaatakowa nie odsaniajc si
zanadto najbardziej skrywany, newralgiczny problem: Czy rzd francuski podejmie
jakie kroki, aby przyj z pomoc jej pasaerom i zmniejszy ich cierpienia, ktre
osigny ju granice tolerancji?. Bo trzeba to wbi do gowy, e Zachd musi tolerowa
te ataki sprowokowanego szalestwa. I niech tylko umrze z ndzy, pord miliardw istot
ludzkich, jaki Indianin w Andach, jaki Murzyn w Czadzie czy jaki Pakistaczyk, w
kocu obywatele wolnych narodw, odpowiedzialnych i dumnych ze swego istnienia, to
Zachd ma zaraz popada w prawdziwe transy skruchy. Ci, ktrzy dziaaj na Zachodzie,
znaj go dobrze. Nawet ju nie daj, eby kolejny raz sign do kieszeni i przyj te
cztery pite wiata, ktre ledwo unosz si na falach, holowane przez Zachd. Mierz po
prostu w sam gow, w te gbokie paty i warstwy mzgu, gdzie wyrzuty sumienia,
skonno do samooskarania si i niesmak wobec samego siebie, udrczone tysicami
naku, nie wytrzymaj ju i rozprzestrzeni si po caym zdrowym ciele, jakby nagle
dotknitym biaaczk, zanikiem odpornoci. Tego nie mona tolerowa! Oczywicie! Tego
nie wolno tolerowa! C za pytanie! Minister prawie zatrzs si ze witego oburzenia:
Trzeba, prosz panw, rozumowa w kategoriach wiatowej solidarnoci. A poniewa
wchodzi tu w gr raczej serce ni rozum, zgodzicie si ze mn, e raczej powinienem
powiedzie odczuwa zamiast rozumowa. Wraz z odcumowaniem tej floty milion
istot ludzkich dobrowolnie odczy si od swego macierzystego kraju. Wystrzegamy si
oceny ich postpowania. Gdy tak bkaj si po wiecie w poszukiwaniu ziemi obiecanej,
czy nie powinnimy raczej uzna ich za obywateli wiata? Rzd francuski uzna przede
wszystkim za konieczne powzi wobec wadz indyjskich niezbdne kroki, aby przekona
je do zatrzymania tej floty, zanim wypynie ona na szerokie wody. Nie zdziwi zapewne
nikogo, informujc, e w tym aosnym stanie, w jakim znalaza si ta nieszczliwa cz
naszego wiata, kroki te nic nie day. Czy mona przeciwstawi si potdze ludzkich
oczekiwa? Speniajc swj obowizek, rzd francuski sprosta tym oczekiwaniom,
przyjmujc na siebie humanitarne zadania, ktre wyjtkowe okolicznoci nakadaj na
wszystkich ludzi dobrej woli. Prosz nie mie wtpliwoci, Francja znajdzie si w
pierwszym szeregu. Domaga si jedynie, a jej przeszo upowania j do tego, aby nie
bya w tym dziele osamotniona. Rzd francuski zaproponowa swym zachodnim partnerom
utworzenie midzynarodowej komisji, ktra posaaby tej flocie niezbdn pomoc
ywnociow i rodki pierwszej potrzeby. Bez wzgldu na opini, ktra panuje w kwestii
zakoczenia tej rwnie niezwykej, co rozpaczliwej przygody, naley j wyciszy i
powiedzie: ci ludzie to take moi bracia.
Niepoprawny! pomyla prezydent. W dodatku od razu dostarczy prasie tytuy do
wstpniakw! Stara pierdolona kurwa!.
T konferencj prasow ogldaa take na ekranach telewizorw wikszo wacicieli
francuskich towarzystw eglugowych. Interesujc si sprawami morskimi i wszystkim, co
mogo opnia szybki i zyskowny ruch handlowy, wykonywali tylko swe profesjonalne
obowizki. Ich przeciwne rzdowej opcji reakcje godne s odnotowania. Skonsultowali
si midzy sob telefonicznie, a potem z wysokich anten zainstalowanych na dachach ich
siedzib popyny w eter zaszyfrowane polecenia dla wszystkich statkw przebywajcych
wanie na Oceanie Indyjskim: Nakaz zmiany kursu, tak aby w adnym przypadku nie
zblia si do imigranckiej floty, ktrej obecn, przypuszczaln pozycj zaraz podamy. I
ani jeden kapitan, ktry otrzyma to polecenie, nie odczyta go inaczej ni jako ucieczki od
gosu sumienia. Wydano im je po cichu, chtnie posuchali. Ale ci ludzie morza potrafili
oceni, co jest moliwe, a co niemoliwe. Niech tylko tajfun uderzy w t flot
pordzewiaych statkw i niech ocean zostanie usany oczekujcym na mier milionem
godnych ludzi w biaych tunikach przecie nie wystarczyoby wszystkich statkw
Zachodu, nawet gdyby zgromadzi je tu jaki cud eby uratowa choby jedn setn!
Przerwanie wszelkiego ruchu handlowego, demoralizacja zag pywajcych po oceanie
trupw, przeksztacenie piknych handlowych statkw w samarytaskie statki szpitalne. W
imi ycia? Nawet nie. W imi mierci. W imi tej mierci, ktra toczya ju Zachd.
Towarzystwa eglugowe i kompanie angielskie, niemieckie, woskie i inne wysay
podobne polecenia. Poczwszy od tego dnia, emigrancka flotylla eglowaa po
opustoszaym morzu. Ani jednego dymu na horyzoncie, ani jednego bijcego wspczuciem
serca. Bya to jedyna odpowied na wystpienie ministra. Utrzymywana w tajemnicy, w
imi ludzkiej godnoci, nie miaa wikszego wpywu na dalszy bieg wydarze
Panie ministrze zapyta inny dziennikarz czy to oznacza, e rzd zamierza
przywrci cenzur?
Panie Machefer, prosz si nie omiesza! Co pana upowania do takich pyta?
Przyzwyczajono si do tego rodzaju potyczek midzy tym dziennikarzem a tym
ministrem. Oywiao to konferencje prasowe, a niekiedy nawet bawio zebranych. Ale tego
dnia jeden i drugi najwyraniej postanowili si znienawidzi. Zawsze przychodzi taka
chwila, gdy ma si wreszcie do swego bliniego.
Paskie sowa, panie ministrze! Powiedzia pan przed chwil, e naley zapomnie o
wasnym pogldzie na fina tej sprawy. Czy to nie rodzaj cenzury moralnej? Z jednej strony
dobre intencje, z drugiej
Z drugiej paskie intencje! Znamy je, panie Machefer. Zapewniam pana! Ale moe pan
napisa, co si panu podoba.
Postaram si rzuci dziennikarz.
A ja przeczytam, panie Machefer mwi dalej minister. Jestem paskim wiernym
czytelnikiem. To prawda, e w ramach obowizkw subowych, ale i to powinno pana
cieszy. Zdaje si, e coraz mniej osb czyta paskie artykuy.
W sali prasowej rozleg si miech. Kady wiedzia o trudnociach, z ktrymi gupio
boryka si dziennik Machefera i wikszo cieszya si z tego. Uboga gazetka, ledwo
omiostronicowa, bez reklam i fotografii, kiepski druk, w dodatku niewielka sprzeda
utrzymywaa si na powierzchni dziki poczonym siom kilku anonimowych mecenasw,
niezbyt zamonych, ale ich wsparcie pozwalao co miesic wiza koniec z kocem i
ratowao pismo niczym kawaleria nadcigajca z odsiecz w ostatniej minucie westernu.
Co miesic, wbrew wszelkim oczekiwaniom, odzywaa si zbawcza trbka. Nikt nigdy si
nie dowiedzia, e prezydent Republiki by w gronie tych nieznanych kawalerzystw.
Dziennik Machefera nie sytuowa si ani na lewicy, ani na prawicy, ani nawet w grzskim
centrum. Uderza w sposb nieoczekiwany, do systematycznie, cierajc na proch
oglnie przyjmowane idee, ale ci, ktrzy byli jego wiernymi czytelnikami, sdzili, e
mierzy celnie. I prawdopodobnie mierzy celnie, bo nienawi, ktr mu odpacano, bya
nieproporcjonalnie wielka do siy jego rzeczywistego oddziaywania. Poniewa prasa
chepi si, e nie wyraa nienawici, a jedynie pogldy, przyjto traktowa dziennik
Machefera jako bazenad, co na ksztat korporacyjnego Muppet Show. Kiedy ju wszyscy
namiali si do woli, ostentacyjnie zwrceni w stron Machefera a nie byo w nim nic
miesznego: wysoki starzec o intensywnie niebieskich oczach, elegancko ubrany, o siwych
wosach ostrzyonych na jea i wsach na galijsk mod minister przywrci porzdek
niczym nauczyciel po dugiej przerwie.
Nie tramy czasu! Panie Machefer, przypuszczam, e nie zabra pan gosu tylko po to,
eby opowiada nam gupstwa. Prosz zada pytanie.
Panie ministrze powiedzia Machefer. Przyjmijmy, e narody zachodnie pocz si
wedle propozycji rzdu francuskiego i bd ywi t imigranck flot podczas jej rejsu
Czy jednak nie sdzi pan, panie ministrze, e w tych okolicznociach bdziecie karmi
milion najedcw? A jeli ta flota ton Machefera, pocztkowo wiadomie profesjonalny,
sta si teraz oskarycielski, uciszajc kilku durniw, ktrzy jeszcze sobie artowali jeli
wic dopynie do wybrzey Francji i wyrzuci na brzeg milion najedcw, czy rzd
francuski bdzie mia jeszcze odwag przeciwstawi si tylu ludziom, ktrym wczeniej
pomaga?
I tu tkwi sedno sprawy! pomyla Dio, ktry zada swoje pytanie tylko po to, by
sprowokowa nastpne, dobrze wiedzc, e Machefer nie przepuci okazji. Ale otwierajc
t debat na wysokim diapazonie humanitaryzmu, wiedzia take, e wszelka inna
paszczyzna bdzie potraktowana jako odraajca i natychmiast odrzucona, poniewa
czowiek, ktry uwaa si za szlachetnego, nie omieli si by zym czowiekiem, prdzej
zdechnie, jak ten osio, co mu w oby dano.
Panie Machefer, paskie pytanie jest odraajce! odpar minister. Czy kto pyta
toncego, dokd pyn i po co, zanim wycignie go z wody? Czy wrzuca si go z
powrotem do wody, jeli wyzna, co gorsza, e mia zamiar dopyn do paskiej prywatnej
play, a potem spldrowa pask will?
Wyciga si go z wody i oddaje andarmom powiedzia Machefer. A na milion
zodziei wychodzcych z wody ilu ma pan andarmw, panie ministrze?
Jean Orelle zacz si cofa na z gry upatrzone pozycje: byy pisarz znw sta si
ministrem:
Nic nie upowania do przypuszcze, e ta flotylla przybije do wybrzey Francji ani
nawet e ma zamiar skierowa si do Europy. Ale przyjmujc t hipotez, bo z ludzkiego
punktu widzenia nic nas nie upowania, aby przeszkadza im w tym rejsie zreszt w jaki
sposb? rzd francuski postanowi, przeczytam wam komunikat, wypracowa z
zachodnimi partnerami bardzo oglny na razie plan przyjcia tych ludzi w ramach
midzynarodowej wsppracy, ktra umoliwi nam w kadym przypadku nie ponosi
samotnie konsekwencji naszej szlachetnoci.
Pync z prdkoci piciu wzw cign Machefer i nawet opywajc Afryk, ta
flotylla moe pojawi si u wybrzey Prowansji za okoo ptora miesica. To czas ledwo
wystarczajcy, by naleycie opracowa wstpn formu spotka i pracy takiej
midzynarodowej komisji. Nikt nie bdzie si pieszy, czekajc, a ta flota ostatecznie
zadecyduje o miejscu swego ldowania, gotw wwczas opuci na palcach komisj i
pozostawi szczliwego wybraca losu sam na sam z jego problemem. A jeli to akurat
Francja wycignie ten szczliwy los, panie ministrze, to moe pan by pewien, e nasi
przyjaciele bd a nadto szczliwi, pozostawiajc cay ten tum u nas! Powtarzam wic
pytanie
Niech pan niczego nie powtarza, panie Machefer. Nie ma pan ju gosu!
Chodzi o milion imigrantw! rykn Machefer, a na sali zawrzao.
Dio, ktry siedzia spokojnie w dwudziestym rzdzie, zacz tupa, ale tuw trzyma
prosto, nieruchomo. Piciuset pozostaych dziennikarzy te rytmicznie tupao. Ale bdmy
sprawiedliwi! Przynajmniej siedmiu si powstrzymao; wszyscy razem reprezentowali
jakie czterdzieci dwa tysice czytelnikw.
Odebraem panu gos, panie Machefer! powiedzia minister. Niech mnie pan nie
zmusza do wezwania stray, byby to precedens na konferencji prasowej. Paska postawa
jest sprzeczna z misj humanitarn Francji, ktr mam dzisiaj obowizek przedstawi
pastwu w imieniu rzdu francuskiego.
Koczy przedstawienie! pomyla prezydent.
Minister kontynuowa:
Panowie dziennikarze reprezentujcy Trzeci wiat zechc wywiadczy nam
przyjacielsk przysug i nie relacjonowa tych refleksji pana Machefera, sprzecznych z
jednomyln opini narodu francuskiego, ktr przedstawi pastwu jutro, jestem tego
pewien, w sposb cakowicie jasny i wyrany.
Zanosi si na pikny mecz szepn Dio do swego asystenta. Przygotujcie pira,
panowie, i niech wygra ten, kto najarliwiej uderzy si w piersi!
Gos ministra obniy si nagle o kilka tonw, jakby opucia go wiara. A wiara
faktycznie go opucia na dwik pewnego sowa, ktry widrowa mu mzg niczym kropla
drca ska: Prowansja, Prowansja, Prowansja W Prowansji stara farma na stoku
pachncego zioami wzgrza, przeksztacona w prawdziwy raj dziki milionom z
Pokojowej Nagrody Nobla przyjmowaa ministra kadego lata, na Wielkanoc, na Boe
Narodzenie i inne wita. Jeli kto si nazywa Jean Orelle i jest prorokiem swej epoki,
piewc wszelkich wolnoci, bohaterem wszystkich wielkich spraw, latarni praw
czowieka, przyjacielem zmarych przywdcw, doradc wielkich tego wiata, i gdy bliska
jest ju staro, gotowa zaciera to wszystko w imi dobrze zasuonego wypoczynku bo
ju nie pora onglowa ideami, ale cieszy si yciem w cieniu stuletniej sosny to czy
nie powinien ostatni raz wysoko podnie gowy, przez wierno dla tego wasnego
wyobraenia o samym sobie, tak nieostrego i naiwnego, e przywoujc je, trudno si nie
umiechn przez zy wobec nicoci? Minister podnis gow:
S inne pytania? zapyta znuonym tonem.
Oczywicie, byy te inne pytania, mniejszej wagi, gdy w istocie wszystko zostao ju
powiedziane. Odnotowano jedno pytanie pewnego dziennikarza z Gabonu, ktry chcia si
dowiedzie jakie jedzenie dostarczy si naszym braciom z imigranckiej floty, bo, panie
ministrze, wszystkiego nie mona da, ale mona podzieli si wszystkim z dobrej woli.
Oto przynajmniej jeden, ktry zrozumia.
Dio chcia, eby ostatnie sowo naleao do niego.
Panie ministrze zapyta abstrahujc od tego wszystkiego, czy sdzi pan, e oni maj
szans?
Szans! Szans! prychn minister. A skd wiadomo, e czowiek w ogle ma
jakkolwiek szans?
Dobrze z tego wybrn. Dio podchwyci jego sowa. Przebysk geniuszu!
To jest armada ostatniej szansy stwierdzi.
Sowa te, wymwione pgosem, ale tak, eby zostay usyszane, wywary silne
wraenie. Gdy pniej odbij si tysicznym echem, moe sparaliuj Zachd? Ostatnia
szansa, czy mona jej odmwi? Moliwe, e jest to jakie wyjanienie
XVII

Wbrew obietnicy, Machefer nie napisa nic w swojej gazecie ani nastpnego, ani
adnego innego ranka przez cay czas trwania rejsu tej armady do chwili, gdy wpyna na
Morze rdziemne. Jednak tego ranka, wobec nieuchronnej oczywistoci
niebezpieczestwa, Machefer obudzi si ze wiadomej drzemki, ale musimy jeszcze troch
poczeka na t chwil, kiedy zabrzmi pierwsze faszywe dwiki wielkiego festiwalu
humanitaryzmu Postanowienie o milczeniu Machefer podj tego wieczora, gdy odbya
si konferencja prasowa, suchajc pierwszych komentarzy radiowych, wygaszanych przez
dwch utalentowanych dziennikarzy, z ktrych kady mia w godzinach najwikszej
suchalnoci cotygodniow przepustk do dwch gwnych rozgoni lokalnych. W walce
na falach radiowych komentarz zawsze ukrywa istot wydarzenia, wedle zasady: suchacz,
ktry sdzi, e si zastanawia, suchajc swego ulubionego komentatora, staje si bardziej
podatny na intelektualn manipulacj ni ten, ktry sam wybiera tematy do refleksji (a w
dokonany tym sposobem wyom w sabszych umysach wdziera si gwatownie reklama:
sekundy bezporednio poprzedzajce redakcyjne komentarze tych dwch sug potwora i
bezporednio nastpujce po nich kosztoway ogoszeniodawcw szczeglnie drogo).
Albert Durfort komentowa o 19.30, a Boris Vilsberg o 19.45. Machefer mia czas, eby
wysucha najpierw pierwszego, a potem drugiego.
Albert Durfort robi w ludzkoci. Machefer uywa na okrelenie jego dziaalnoci
znacznie mocniejszego sowa. Mawia take, e ci zawodowcy od ratowania rodzaju
ludzkiego przyprawiaj go o mdoci. Zbyt surowa ocena. Durfort nie by zym
czowiekiem. Cigle zaangaowany w jaka medialn krucjat, galopowa na falach eteru
na pomoc wszelkim sprawom uznawanym za beznadziejne. Ledwo mia czas zmieni
dosiadanego konia midzy kolejnymi kampaniami. Zawsze sprawia wraenie, e przybywa
zdyszany, zziajany, ale w sam por, by ocali ucinionego, ci szabl po
niesprawiedliwoci, ujawni skandal. Prawdziwy Zorro mikrofonu. Suchacze uwielbiali
to, a najbardziej tpi spord nich brali komentarze Durforta za kolejne odcinki powieci:
Durfort u chuliganw, Durfort u Arabw, Durfort w slumsach, Durfort przeciw
rasistom, Durfort a policja, Durfort a przemoc, Durfort przeciw wizieniom,
Durfort a kara mierci etc. Ale nikt, poczynajc od samego Durforta, nie dostrzega
jako, e ten Zorro mikrofonu wywaa drzwi ju otwarte i przybiega na pomoc
zwycistwu. Trzeba te zauway, e Durfort reprezentowa w tych czasach pewien model
wolnoci umysu. Bardzo zasmucioby go, gdyby mu powiedzie, e jest niewolnikiem
md, sptanym przez nowe przesdy i tabu, uwarunkowanym przez trzydzieci lat
intelektualnego terroryzmu, i e jeli prezes i waciciel tej wielkiej lokalnej rozgoni,
ktra go zatrudnia, powierza mu co wieczr dziesi milionw dobrych Francuzw, to nie
dlatego, eby im mwi z talentem co dokadnie przeciwnego, ni oni sami wyobraaj
sobie, e myl.
Jeli za chodzi o ssiedztwo komentarzy Durforta z reklamami, ktre otaczay jego
dziennikarskie arcydzieka susznego oburzenia, to dawao to rezultaty zaskakujce, ale
nie dziwiy one ju nikogo, tak bardzo i tak dugo sumienia nurzay si do woli w tym
nielogicznym systemie, jak ka w szambie. Caa prasa, lub prawie caa, graa w tego
pokera i wygrywaa za kadym razem, z kolorowym dziennikiem Dio na czele. To si
podobao. To si sprzedawao. Nic innego si nie sprzedawao. Czemu si krpowa?
Bdcie ludmi swej epoki, kupujcie faszyw wiadomo! Oczywicie, w naszym
wiecie ludzie produkujcy tylko idee, tacy jak Durfort, Dio, Orelle, Vilsberg i Caa Reszta
Towarzystwa, musz z tego y. A jeli nawet czasem sprawiaj wraenie, e piuj ga,
na ktrej siedz, przy niezrozumiaej zachcie ze strony wacicieli tego drzewa, bdcie
spokojni! Bo zerkaj ju jednym okiem na inn ga, aby przesi si na ni w ostatniej
chwili, gdy nowy wiat nie bdzie mg obej si bez nich, to byoby zbyt pikne! To nie
s ludzie, ktrzy pracuj za darmo, i pord tej maskarady, ktr odgrywaj, to oni
ustrojeni w zamsze i zot biuteri pojawiaj si na Lazurowym Wybrzeu W ten
sposb, siedzc okrakiem na gazi w poowie ju ucitej, Durfort, mwic o armadzie,
odnajdywa swj najlepszy styl, celne okrelenia, wywoujc w kadym wzruszonym sercu
odgos podobny do chlupotu botnistej mazi, wywoujc w ugodzonych sercach i umysach
oddwik przypominajcy chlupot mieszanego bota. Stosujc rne warianty, powtarza
swoje dwa mistrzowskie posunicia, ktre wczeniej przyniosy mu rozgos: komentarze
do deportacji chilijskich imigrantw i niedawne komentarze do sprawy algierskiego
kolejarza, ktrego oskarono o gwat i zamordowanie dziewczynki, a ktry by moe pad
ofiar pomyki sdowej. Teraz Durfort przywoa spraw tamtych deportowanych i
przypomina ow pomyk sdow, wykorzystujc te dwie rne przecie sytuacje w
obecnej misji. I si z tym nie kry:
Ci, ktrzy wywiadczaj mi ten zaszczyt i mnie suchaj, dodajc mi codziennie
odwagi, wiedz, e nie dobieram gadkich swek. Nie paktuje si z ndz. Nie paktuje si
z niesprawiedliwoci. Ta walka usprawiedliwia wszelk brutalno jzyka.
Przypomnijcie sobie. Jeli mogem, z wasz pomoc, odmieni troch los tych chilijskich
deportowanych i jeli mogem w imieniu nas wszystkich zapobiec najbardziej ohydnej
zbrodni, egzekucji niewinnego, niesprawiedliwie skazanego na mier, to dlatego, e
mwiem o tym ostro, wrcz brutalnie. I oto dzisiaj aktualne wydarzenia nakazuj mi
wprowadzi do waszych domw milion dobrowolnie deportowanych ofiar najbardziej
skandalicznego bdu prawnego wszech czasw. Bd wic mwi, nie wac sw i nie
powcigajc jzyka. I niech ci, ktrzy chc spokojnie zje kolacj, wycz odbiornik na
pi minut!.
Marcel, suchaj no tylko! Durfort znw wynalaz co nowego!
Ju id, Josiane, ucisz dzieciaka!
W tanich czynszwkach nalewano sobie po szklaneczce modego czerwonego wina, bo
zawe wspczucie przychodzi atwiej, gdy si je podleje. W bardziej eleganckich
apartamentach podlewano je szkock, ale w sposb bardziej subtelny, to znaczy nie
zapijano apczywie, lecz cedzono powoli, aby ta duchowa strawa lepiej wchodzia:
stawiano wic szklaneczk whisky pod rk, przemylanym gestem, powstrzymujc
pragnienie na czas komentarza w przyjemnym podnieceniu kubkw smakowych, aby
rozadowa podniecenie orgazmem wieczcym to spkowanie z komentowanym
wydarzeniem. Trzy tysice dwustu szedziesiciu siedmiu ksiy, piszcych w popiechu
kazania na najblisz niedziel, majce na og niewiele wsplnego z Ewangeli na ten
dzie, ale co to ma za znaczenie zastrzygo uszami: od dawna ju nie powicano
wikszej uwagi tym szczegom. Odnotujmy pord nich obecno onatego ksidza
katolickiego, a zarazem rogacza, obnoszcego po chrzecijasku swe rogi bya to dla
niego sytuacja cakiem nowa i wprowadzaa tak wielki zamt do jego myli, e w
nieszcznik od ponad miesica zacina si i gubi podczas niedzielnych kaza. Swym
koskim lekarstwem Albert Durfort wyratowa go z tego umysowego wyjaowienia.
Lekarstwo okazao si tak skuteczne, e rogacz o namaszczonych doniach zapomnia o
swych rogach i natychmiast odzyska moc ciskania gromw i oskare, i tak odzyska
magnetyzm przycigania wiernych masochistw z caej diecezji. By moe spotkamy go
jeszcze w dalszym cigu naszej opowieci
Trzydzieci dwa tysice siedmiuset czterdziestu dwch nauczycieli odkryo w tej samej
sekundzie temat poniedziakowego wypracowania: Opisz ycie nieszczsnych pasaerw
tej armady, opisz swoje uczucia wobec nich, wyobraajc sobie, e jedna z tych
zrozpaczonych rodzin poprosia was o gocin. Propozycja nie do odrzucenia! Kochany
may anioek o wraliwym dziecicym serduszku i naiwnej duszyczce zasmaruje cztery
stroniczki swym dziecinnym patosem rozczulajcym konsjerki, bdzie pierwszy, jego
wypracowanie odczyta si na gos w klasie i wszyscy koledzy si wciekn, e sami
poskpili ez. W ten sposb fabrykuje si dzisiaj ludzi. Gdy straszny dzieciak bez serca,
ktry ma akurat wszystko, by doj do czego w yciu, zmuszony jest take do poddania si
tej seryjnej produkcji, bo dzieci nie lubi si wyrnia. Trzeba wic, eby dziecko szo
jak na sznurku i pocio si z hipokryzj nad tym samym pseudohumanitarnym tematem. I
take zabynie, bo jest zdolne, i nawet uwierzy w to wszystko, bo te dzieciaki nie s
przecie z gruntu ze, jedynie oryginalne, stracony potencja. Wrc po lekcjach do domu,
dumne z wypracowania. Ojciec zna ycie. Przeczytawszy arcydzieo swej pociechy,
przerazi si, jeli tylko ma troch wyobrani, na myl o obcej, omioosobowej rodzinie w
jego trzech pokojach z kuchni po prostu bdzie milcza. Nie mona przecie
zniechca anioka, nie mona gorszy go, nie naley brudzi czystoci jego uczu, gdyby
nawet mia z niego wyrosn nieuleczalny gupiec. Owadnity tak faszyw czuoci
tatu poklepie zarowiony z radoci policzek maego anioka, mwic sobie w duchu, e
to dobre dziecko, a poza wszystkim, kto wie, czy prawda nie wychodzi wanie z ust
niewinnych. Matka chlipnie w chusteczk, z wilgotnymi oczami penymi matczynej
czuoci. I niech teraz si zdarzy, e pewnego ranka naprawd przyjd ci godni do ich
drzwi, zakadajc, e to w ogle moliwe no, to ju po rodzinie! By moe raczej
ucieknie, ni otworzy szeroko ramiona, wbrew profetycznej prozie maego anioka
sterowanego przez telewizj, bo to zachodnie serce, ta zachodnia wraliwo jest w
gruncie rzeczy tylko zudzeniem; jednak rodzina stracia ju sw si, wol i zdolno
powiedzenia: nie! Przemncie to przez milion podobnych, ogupiajcych wypracowa
milczco akceptowanych przez milion zabieganych lub leniwych ojcw to pokae
ogln atmosfer, cakiem zgni. Moe to jest jakie wyjanienie Siedem tysicy dwustu
dwunastu nauczycieli licew postanowio rozpocz nastpn lekcj od dyskusji na temat
rasizmu. Fakt, e to nauczyciele matematyki, angielskiego, chemii czy geografii albo aciny,
niczego nie zmienia w tej sprawie. Bo bez wzgldu na dyscyplin czy rol nauczyciela
nie jest pobudza umysy i zachca do tej gry idei? Zaczto wic si wypowiada, z
jake wielk atwoci w oparciu o wspaniae, idealne zaoenia, prawdziwy
samograj o tej oczyszczajcej flocie pyncej ku kapitalistycznemu Zachodowi! Dobry
temat, niele wywiechtany, na ktry kady moe powiedzie, co chce, niewyczerpalny
scenariusz tego nieustannego, zbiorowego kina, gdzie zatraci si ju w gnunoci
gotowych idei, tyle razy powtarzanych w kko sens rzeczywistoci i odpowiedzialnoci.
Take tu wystarczyoby ograniczy si tylko do negatywnej strony tych wszystkich zgniych
dyskusji. Niech tylko przybije wreszcie do Lazurowego Wybrzea ten najedca znad
Gangesu i ze wszystkich innych godnych krajw, a wtedy z wyjtkiem zwykych
wykolejecw, ktrzy (wkrtce ich ujrzymy) popdz na Poudnie, jak podpalacze do ognia
ci mali bezmylni krzykacze zaraz spokorniej, jak tatu pantoflarz, wedle tej gupiej
logiki, e waciwie, na dobr spraw o te kopniaki w tyek czy o tego guza trzeba to
szczerze przyzna to od dawna ju si proszono, i e ich tak naprawd wcale nie
okradziono! To samo zreszt robia Francja w innej epoce i na nieco inny tylko sposb
pod rzdami Petaina. Na ten wspaniay rezultat liczyli i teraz sudzy bestii Nie ma zatem
wikszego sensu wymienianie milionw suchaczy Durforta. Caa Francja pochaniaa
apczywie ten znieczulajcy narkotyk: gdy nadszed moment, by obci jej obydwie nogi,
bya doskonale przygotowana do tej operacji
Oczywicie grzmia w odbiornikach gos Durforta, ostry i wyrany, gos, ktry nigdy
nie wtpi. Oczywicie, ta trwajca deportacja jest dobrowolna, a ta prawna omyka nie
zostaa popeniona przez aden ukonstytuowany trybuna. Ta deportacja jest crk ndzy i
opuszczenia. Za co do omyki prawnej, to wybaczcie, ale powiem, e wszyscy jestemy za
to odpowiedzialni. Bogaty wiat wyda wyrok na Trzeci wiat. Wznis bariery we
wszystkich dziedzinach, bariery moralne, ekonomiczne, polityczne, za ktrymi uwizi, i to
na wiele nastpujcych po sobie pokole trzy czwarte ludnoci wiata. I wanie to
gigantyczne wizienie teraz pokojowo si zbuntowao. Skazani uciekli. W liczbie miliona,
bez broni i bez nienawici, przybywaj, jak sdz, prosi po prostu o sprawiedliwo.
Nikt nie zaprzeczy, e na tej ziemi, ktra tak bardzo si skurczya przez sto lat
oszaamiajcego postpu, yj oddzieleni od siebie picioma godzinami lotu samolotem
ludzie, ktrych redni przychd roczny nie przekracza pidziesiciu dolarw, i ludzie
zarabiajcy w tym samym czasie dwa i p tysica, e zatem istnieje, nie gniewajcie si,
wyzyskiwacz i wyzyskiwany.
Wyzyskiwacz! powiedzia Marcel do Josiane. Chyba za mocno przywala! Co tam
mamy do arcia? (zerkn na st, przykryty cerat, ten proletariacki tron ustawiony
porodku jadalnego). Kluski, wdlina, omlet. Nic nadzwyczajnego. A abonament
telewizyjny? A czynsz za chat? A moje buty? Widziaa moje buty? Ju do wyrzucenia.
Przecie nie mwi o tobie powiedziaa Josiane. Mwi o tych, co maj.
Maj i co z tego? Zrobiliby lepiej, gdyby dali mnie t fors. Ja musz chodzi
prawie boso. A przecie tyram, nie?
Zauwamy przy okazji pojawienie si pewnego faszywego tonu. Prymitywna i
niesprawiedliwa, to znaczy zdrowa mdro ludowa stawia si, buntuje, ubrana w sw
godno. Niewiele trzeba, aby zdoaa wszystko ocali. Marcel nie jest uciekinierem znad
Gangesu, pracuje, chodzi w butach. To czowiek cakowicie samodzielny, eby byo jasne!
Jakby go troch przycisn, przyznaby, e naley do cywilizowanego narodu, a nawet bo
czemu by nie? e jest z tego dumny. Ale nie, c by to byo, gdyby ten biay
czowieczek Gdyby ten onierz Zachodu, bohater i ofiara tylu bitew, ten, co uynia
swoim potem, krwi i ciaem szczliwe ycie Europy Gdyby on Ale to ju nie ten
sam czowiek. Ju nie dziaa, nie liczy si, zaledwie prbuje. Nie bdzie wierzga. Inny ju
nie bdzie. Gdy przyjdzie ta chwila, pozwoli sprawom biec swoj drog, jakby nic ju go
nie dotyczyo. A gdy poczuje si osobicie dotknity, bdzie za pno. Wmwiono mu, e
on nic nie straci, bo to inni, ci, co maj, powinni ustpi i zapaci, w imi rwnoci,
sprawiedliwoci, powszechnego braterstwa, praw czowieka i niewane, w imi czego
jeszcze, bo nikt nie omiela si poda w wtpliwo zasadnoci uywania takich frazesw,
take w imi, ale w imi tej wanie bestii; tylko e o tym nikt nie powie Marcelowi, a
zreszt, c by z tego zrozumia? Wanie w imi bestii Durfort czuwa w radiu na swym
stanowisku ogniowym. Oto jak strzela:
Wierz w przeczucia kontynuowa gosem wyroczni. I wydaje si, e nie jestem
sam. Wysuchaem przed chwil, jak wszyscy, rzecznika rzdu, pana Jeana Orellea. I
jestem przekonany, e ten odwany czowiek, wbrew oficjalnej ostronoci, podziela moje
przeczucie. e ta armada imigrantw kieruje si ku Europie, ku ogrodom naszej Francji, i
odwa si nawet wyzna, i mam nadziej, e si nie myl. Chciabym przeczyta wam
oficjalny komunikat, najlepszy tekst, jaki Francja zaproponowaa wiatu od czasw
Deklaracji praw czowieka. Cytuj: Poniewa z ludzkiego punktu widzenia nic nie
upowania nas, aby przeszkodzi w rejsie tej floty, rzd francuski postanowi wypracowa
wraz z zachodnimi partnerami plan jej przyjcia w ramach midzynarodowej wsppracy o
strukturze socjalistycznej. Koniec cytatu. Oto nadzieja, moi przyjaciele! Oto
powszechna sprawiedliwo, tak bardzo podana! Trzeba byo dopiero, eby najbardziej
wydziedziczeni tej ziemi ruszyli w drog, aby potne spoeczestwo zachodnie askawie
dostrzego oblicze ndzy. Ach, moi przyjaciele, jaki to pikny dzie! Bo czy naprawd
sdzicie, e w ramach tego planu przyjcia i wsppracy nie nadesza wreszcie i ta chwila,
by poczyli si take najbardziej nieszczliwi spord nas, ci, ktrzy ledwo maj za co
y w naszym dostatnim spoeczestwie? Oczywicie, trzeba bdzie zaplanowa,
przemyle dotychczasowe relacje midzy jednostkami, podzieli korzyci, zainwestowa
zyski, okreli nasz gospodark w kategoriach mioci, a nie zysku, tak aby kady,
poczynajc od uchodcy znad Gangesu, korzysta odtd z prawa do szczcia. Bdziemy
jeszcze o tym mwi. Ale zapewniam was, moi przyjaciele, dzi jestemy wszyscy ludmi
Gangesu! Do jutra!.
By to komentarz Alberta Durforta A teraz dobra rada! Podczas weekendu na wsi, na
polowaniu, na spacerze z ukochan w lesie, czy te wieczorem, przy taczcym ogniu w
starym, piknym kominku, za na siebie co zamszowego. Zamsz to wicej ni ubranie,
ktre daje wytchnienie, to styl, ktry nobilituje.
To upewnio Marcela. Jako tokarz-skrawacz w fabryce Citroena nie ubiera si w zamsz,
nie bywa na polowaniach, nie chodzi na spacery do lasu, a weekendowa po prostu na
stoku czki, przy drodze, przygldajc si eleganckim furom i oczekujc atrakcyjnych
wypadkw. W domu przewanie si nudzi, a wszystkie swoje estetyczne wzruszenia
lokowa w czteropalnikowej kuchence, chocia, nie bdc snobem, docenia mio brzmice
formuki: ten zamsz, ktry daje wytchnienie i nobilituje, niewiele go obchodzi, ale gdy
by w dobrym humorze, cieszy si szczerze na wie, e co takiego istnieje, czu si tym
pokrzepiony. Uczciwy rewolucjonista, namitny mwca knajpiany, w sowach potrafi
rozwali wszystko. Ale niech przyjdzie naprawd powany kryzys w gbi ducha si
niepokoi, zadawa sobie pytanie, czy te okruchy ze stow pracodawcw i dobrze
ustawionych spryciarzy ubranych w zamsz nie byy wicej warte ni brak jakichkolwiek
okruchw. Nie mwic tego gono, nie przyznajc si do tego nawet przed samym sob,
rozumia, e dopki waciciele maj fors i uwijaj si, aby do nich wrcia pomidzy
dwoma polowaniami, a jake, a dwoma eleganckimi wieczorami przy starym kominku
take lud znajduje w tym swoj korzy, nawet jeli od czasu do czasu czego si domaga.
T cywilizacj zamszu Marcel tak naprawd uwielbia. Tym bardziej e mg myle o
niej, co mu si tylko podobao. Ale rozwala t cywilizacj na dobre, gdyby nadarzya si
okazja, o, co to, to nie, nigdy! Lub raczej: bez niego. A broni jej? Take nie! Nie broni si
niesprawiedliwoci spoecznej. Nawet jeli yje si w niej lepiej ni innym w
sprawiedliwoci. Moe wic to jest jakie wyjanienie? Marcel to lud, a lud myli jak
Marcel, typ Durforta i typ zamszowy, na dusz met te dwie czci pasuj do siebie jak
pi do nosa. Lud nie kiwnie palcem, ani w jedn, ani w drug stron. Nie jestemy w
redniowieczu, kiedy to wyzyskiwani paszczyniani chopi biegli chroni si w murach
zamku, gdy z wie bito na alarm, uprzedzajc o nadciganiu band grabiecw. Gdy
uzbrojeni ludzie pracodawcy przepraszam, feudalnego pana byli zbyt sabi, zbyt
nieliczni, to wwczas proletariusze przepraszam, chopi paszczyniani stawali na
murach, przy blankach, a ony krztay si przy kotach z wrzc smo. W subie zamku
yo si niezbyt dostatnio, ale jednak si yo, natomiast po napaci band rozbjniczych po
prostu umierano z godu. Marcel nie jest gupszy od paszczynianego chopa, swego
poprzednika. Ale bestia poara mu mzg, zanim si zorientowa. Marcel nie pobiegnie
wic na mury, by walczy przeciw tym imigrantom, nowym upiecom zachodniej fortecy.
Niech wojskowi walcz, to ich zawd! A jeli ci wycofaj si albo uciekn, nie jest
spraw Marcela i im z pomoc! Zamki naszej epoki, mury z betonu i stali, piwnice
zapchane wiktuaami, magazyny wypenione po dach towarami, zasobne warsztaty,
obwodnice i mosty pene oguszajcego ruchu, kwitnce ziemie, wiee ze srebra i zota
Marcel pozwoli je upi i grabi. Nie potrafi ju samodzielnie myle. Pozbawiono go
instynktu samozachowawczego Tego wieczora, wysuchawszy Durforta, Marcel zasn
spokojnie. Widzisz sam powiedziaa Josiane za tych typw, co pyn na tych statkach,
zapac pracodawcy. Poza tym, nawet jeli mona si troch ba tego miliona biedakw, to
przecie ju jutro nie wylduj, nie? A zao si z tob, e ta armada nie dopynie do nas.
Chocia, jeli s naprawd tak nieszczliwi, jak sycha.
I bla-bla-bla Rybka chwycia przynt, dzikujemy, Durfort!
Bya jednak maleka szansa, eby Durfort straci swj mikrofon. Oczywicie, szansa
zostaa zaprzepaszczona. Odnotujemy j skrupulatnie w niepokojcej rubryce straconych
okazji. Po tym wszyscy jestemy ludmi znad Gangesu! dyrektor Est-Radio zatelefonowa
do redakcji dziennikw i wezwa Durforta na dywanik:
Czy nie sdzi pan, drogi przyjacielu, e posun si pan troch za daleko? Doceniam
pask elokwencj. Mam wiele szacunku dla paskiej wspaniaomylnoci (Za pi
paczek miesicznie te pi minut dziennie przed mikrofonem, to wspaniaomylno
wspaniaomylnie wyceniona pomyla sobie dyrektor). Ale tym razem idzie o spraw,
ktra nie jest ani baha, ani odlega w czasie. Gdy ju zakwateruje pan u nas ten milion
niadolicych, zakadajc, e ta flota tu dotrze i w midzyczasie nie zdejm pana z anteny, to
nie poznamy ju tego kraju.
Na to wanie licz. Czy sdzi pan, e mwi to wszystko dla pienidzy?
Jasne, e nie, drogi przyjacielu! (A to zgniek! pomyla dyrektor. I on w to
wierzy, niezalenie od rynku, na ktrym si sprzedaje!). Ale czy zastanowi si pan nad
konsekwencjami? Pomieszanie ras, kultur, stylw ycia. Nierwno kompetencji. Koniec
naszej tosamoci narodowej, czy, jak pan woli, etnicznej.
Nowy czowiek.
Niech pan nie plecie gupstw! Wierzy pan w tego nowego czowieka? Mijaj ju dwa
lata, odkd powierzyem panu codzienny komentarz o dziewitnastej trzydzieci. I co,
naprawd pan myli, e w tym okresie paskie wzniose tyrady wywary jaki wpyw na
natur czowieka? Nic podobnego!
To dlaczego mnie pan zatrudnia?
Bd szczery. Zatrudniam pana, eby zabawia to towarzystwo. Po jasnowidzach,
znachorach, psychiatrach, doradcach sercowych teraz modni s obrocy pokrzywdzonych,
tacy jak pan. Niech wic pan broni pokrzywdzonych, jakich pan tylko chce, tych nie
brakuje. Starczy nam ich na dziesi lat, jeli tylko nie bdzie pan zbyt rozrzutny i jeli
suchacze nie zaczn uwielbia czego innego. Ale prosz zostawi nard w spokoju.
Prosz nie rusza systemu ekonomicznego, ktry bardziej lub mniej, ale jest dla narodu
oywczy. Mimo pewnych wstrzsw, jedno i drugie dobrze do siebie pasuj. I prosz
pozwoli przypomnie sobie, e pan yje cakiem niele, o wiele lepiej ni wszyscy ci
pokrzywdzeni, z ktrych pichci pan co dzie swe menu. Niech pan si zadowala
ujawnianiem brudw, to wystarczy, i kto wie, by moe na dalsz met posuy czemu
dobremu.
Wiedziaem, e jest pan czowiekiem szorstkim, wyniosym, niewraliwym
Dzikuj! Ja to nazywam przenikliwoci.
ale nie wiedziaem, przyznaj, e a do takiego stopnia. Gdy pomyle, e we
wszystkich wanych miejscach ulokowani s tacy ludzie jak pan, nieliczni, ale
wszechpotni, to naprawd sdz, trzeba zmieni to spoeczestwo.
Jasne. Bdzie pan je zmienia, ale nie przy moim mikrofonie, jeli nie zaprzestanie pan
odtd tej kampanii na rzecz uciekinierw znad Gangesu.
Nie zgadzam si.
W porzdku. Obejrzyjmy wic pask umow No tak, jak zwykle: olbrzymie
odszkodowanie na wypadek rozwizania umowy Umie pan liczy! Ale zapacimy panu.
Nic nie zapacicie, bo ja zostaj. Zapomnia pan o najwaniejszym. Zechce pan
askawie doczyta t umow do koca. Promocja zamszu, SICAV, klub Horizons, oleje
Pertal, zegarki Tip, obrt nieruchomociami Rado ycia, Bank Francuski i reszta
Wszyscy ci ogoszeniodawcy podpisali umowy z pask stacj tylko dlatego, eby ich
reklamy ukazyway si przed moim komentarzem albo zaraz po nim. Prosz sobie
przypomnie: to ja ich do pana przyprowadziem i straci ich pan, jeli mnie pan wyrzuci.
To masa pienidzy! A ma pan inne rodki?
Znajd kogo na pana miejsce. Nie jest pan niezastpiony.
Z pewnoci. Ale to moje nazwisko jest wymienione w tej umowie. A poza wszystkim,
jeli chodzi o t flotyll znad Gangesu, to wszyscy moi koledzy, ktrzy cho troch si
licz, bd piewa na t sam nut.
Zatrudni Piotra Senconaca.
Senconaca! Drogi panie, nieche pan nauczy si swego fachu! Dobrze pan wie, e w
reklamie nic si nie sprzeda poprzez prawic, a jeszcze mniej przez skrajn lewic.
Ogoszeniodawcy nie s wariatami, pan przecie wie. I c powie Senconac na moim
miejscu? Jakbym go sysza! Zachowa ras, ojczyzn, nawet za cen okruciestwa, zatopi
t armad, skierowa j gdzie na odludne wybrzea, zamkn jej pasaerw w obozach
koncentracyjnych Pikny zestaw sw, w tych czasach nie do suchania! Nie ma co,
odniesie pan wielki sukces! Przy takich hasach sprzeda reklam w paskiej rozgoni
spadnie do zera. Widzi pan, jednak jest jaka moralno: tylko szlachetno popaca. Jeli
mi pan nie wierzy, niech pan wemie suchawk i zadzwoni. Niech pan poczy si z
Bankiem Francuskim, na przykad, albo z klubem Horizons, zobaczy pan, co panu
odpowiedz
Dyrektor nie poczy si. Wiedzia, e to nic by nie dao. Ustpi.
W sumie powiedzia w zamyleniu jest pan kim w rodzaju konia trojaskiego.
Nawet w naszych murach mamy ca kawaleri koni trojaskich. Nawet w rzdzie znajdzie
si takie szkapy. Zanim pana tu poprosiem, dzwoniem do Urzdu Prezydenckiego.
Potwierdzono, e komunikat Orellea odpowiada oficjalnemu stanowisku rzdu. Pozostaje
jednak pewna nadzieja, natury oglnej i szczegowej. Ta oglna dotyczy przyszoci
mojego kraju, a ta szczegowa bo wreszcie wiem, kim pan jest naprawd e jednak
uda mi si pana zwolni. Bd to mia stale na uwadze. Rzecznik prasowy prezydenta sam
si nie wypowiedzia, podkrela tylko oficjaln stron stanowiska rzdu. Wnioskuj std,
e istnieje te oficjalny punkt widzenia prezydenta, z ktrym nie zgadzaj si te rzdowe
szkapy. Kto wie? Moe ludzie o zdrowym rozsdku, jeli jeszcze tam s, zwyci w
ostatnim akcie? Niestety, nie ma ich wielu Co do pana, panie Durfort, uprzedzam pana!
Nie chc ju pana widzie, ale bd pana codziennie sucha. Jeli cho na jot wykroczy
pan poza ramy oficjalnego stanowiska rzdu, wyrzuc pana razem z paskimi
ogoszeniodawcami albo i bez nich. Owszem, na razie nic nie mog panu zrobi. Ale jest
pan na celowniku. W mojej radzie administracyjnej jest mnstwo ajdakw, jednak licz,
e moe strach napdzi im rozumu do gowy. A jeli rzd zmieni zdanie i odwoa si do
nas, aby to wyjania i tumaczy, natychmiast zastpi pana Senconakiem. Oby stao si to
moliwe jak najszybciej!
Stao si to moliwe, rzeczywicie, ale zbyt pno. Kiedy Francja usyszaa inny jzyk,
ludzie znad Gangesu wyadowywali si ju ze swych statkw. Ale w zatrutych umysach ten
przeciwny prd nie wzbudzi adnej reakcji. Kapitalici, ktrzy w pogoni za doranym
zyskiem przesadnie subwencjonowali t trucizn, sami padli jej ofiar. Moe to jest jakie
wyjanienie Wysuchawszy komentarza Durforta, Machefer westchn:
I pomyle, e za dziesi minut trzeba bdzie jeszcze wysucha Vilsberga na kanale
RTZ! Przyniecie butelk Julienas, inaczej nie damy rady Jestecie zbyt modzi, by
pamita, ale by czas, gdy inaczej regulowao si rachunki z takimi typkami
Mwi do trzech modych ludzi, stoczonych w malekim pokoju, stanowicych ca
redakcj jego dziennika. Trzech studentw literatury, utalentowanych, ideowych, le
opacanych. Najczciej zreszt w ogle nieopacanych. Dzierawa lokalu redakcyjnego
trzy pokoje w mansardzie przy ulicy Rentier do tego skad, papier, drukarnia, wysyka,
telefony, wszystkie te wydatki pochaniay i znacznie przekraczay wpywy ze sprzeday
Myli Narodowej. Dziesi tysicy nakadu, sprzeda nieco ponad cztery tysice. Jak na
dziennik, kompletna ndza. Dochd z reklam starcza tylko na wino, wic stary Machefer
jada makaron lub pozwala zaprasza si swoim pracownikom do wydziaowej stowki.
Cztery pitra tego budynku zajmowaa drukarnia i biura aby, humanitarnego tygodnika
satyrycznego. Pnym wieczorem, gdy schody byy puste, a julienas pobudzao do
heroicznego wysiku, Machefer nie omieszka nigdy oprni pcherza na somiank
redakcji aby. Rytua. Wszyscy wiedzieli. Dyrektor wzdycha, kaza czyci podest
pitra, posya umylnego do mansardy Machefera, na pite pitro, by dla zasady
zaprotestowa, ale na tym si koczyo. Co wicej, z powodu jakiej niewytumaczalnej
tolerancji, nie poprzestawa na obwchiwaniu swej wycieraczki, ale nadal trzyma pod
swym dachem Machefera i jego dziennik, a nawet drukowa Myl Narodow mimo jej
tytuu, goszonych opinii i nader kaprynie paconych faktur! To na pozr dziwne
zachowanie starego sekciarza wcale nie dziwio Machefera. Pewnego dnia, gdy wypi za
duo wina i zbyt obficie podla somiank, tym razem w samo poudnie, zosta przyapany
przez dyrektora aby.
Teraz ju pan przesadzi, panie Machefer!
No i co z tego? odrzek stary Machefer. Naprawd nie rozumiem, czemu pan si
skary! To przecie zapach paskiej szmaty, nieprawda? Teraz tak samo pachnie na
zewntrz, jak i w rodku, wic o co chodzi? Jaka rnica?
Dyrektor podnis gos:
Czy pan nie wie, e mog panu wymwi dzieraw lokalu, nie przyj wicej
zlecenia na druki i e jeli przyjdzie mi ochota, to mog pana wyrzuci za drzwi jeszcze
dzi wieczr?! Zastanawiam si, dlaczego jeszcze tego nie zrobiem!
A stary kpiarz Machefer, trzymajc si pewniej swego wasnego poczucia humoru ni
ciany, odpowiedzia:
Powiem ci, dlaczego, mj drogi kolego! Bo jestem twoim alibi. Beze mnie i jeszcze
kilku, yjcych tak samo ndznie, tfu! Bez nas nie byoby ju wolnoci prasy, bo nie
byoby rnorodnoci opinii. Poczekajcie jeszcze troch, przyjdzie i ta chwila, i wtedy si
nawet nie zawstydzicie. Pan si skary! Jako kompetentny i spokojny agent prowokator nie
kosztuj was wiele i odwalam za was robot. To moje niewinne dziwactwo jest drogo
opacone. Wic niech mi pan pozwoli szcza spokojnie na pask wycieraczk i nie
naprzykrza mi si! Pan dobrze wie, e w odpowiedniej chwili bez trudu zamorduje pan mj
dziennik, tyle, ot, e pofatyguje si pan te trzy pitra do gry, eby mi to powiedzie, a
zreszt Przyle mi pan pewnie goca. Uszanowanie, panie dyrektorze!
Odnotujmy tylko zamylon i zaskoczon min dyrektora aby, gdy ju wszed do
swego biura. Odnotujmy take, gdy ju ludzie znad Gangesu wylej si setkami tysicy ze
swych statkw osiadych na wybrzeu, goniec aby rzeczywicie pokona trzy pitra, aby
oznajmi, e Myl Narodowa nie bdzie ju odtd drukowana, a jej dyrektor ma dziesi
minut, eby da si powiesi gdzie indziej. Bo te caa nasza opowie ma jakie drugie
dno, kto w tajemnicy pociga za sznurki i tylko przy okazji chcemy zaznaczy powizania
midzy wydarzeniami. Gdy jaki kret zdradza sw obecno na powierzchni ziemi, nie
przepumy okazji, by obejrze go starannie. Niewiele to da, ale by moe pozwoli
chocia zrozumie
Niestety kontynuowa Machefer. To nie Vilsberg czy Durfort znajd zabjcw w
swoich sypialniach. Naszych ostatnich zabjcw stracilimy w walkach o ostatnie kolonie.
Co za ndza! Zdrajcy stali si nietykalni. Tak wielu garnie si do zdrady, e na nikim nie
robi ju wraenia myl, i oto na naszych oczach dokonuje si jedna wielka zbiorowa
zdrada. Obawiam si, e wszystko przepadnie No, czas posucha Vilsberga, by zda
sobie spraw z rozmiarw klski.
Boris Vilsberg nie by adnym Zorro. Jak Durfort nie wtpi w nic, tak Vilsberg wtpi
we wszystko. W ten sposb obydwaj byli postaciami bardzo charakterystycznymi dla swej
epoki, bo systematyczne zwtpienie ma dzisiaj warto rwn afirmacji. Odkd dzieli si
ze swymi przemyleniami na antenie, posikujc si sw rozleg kultur, niezrwnan
ciekawoci i wyrafinowan inteligencj, Vilsberg dwiga swe wtpliwoci jak
odkupicielski krzy. Porusza umysy tym bardziej, e wyczuwano u niego szczere
cierpienie w tym stopniowym odrzucaniu podstawowych wartoci, na ktrych, jak si
wydawao, bardzo mu zaleao. By zbyt subtelny, by pozwoli sobie na stereotypy w
rodzaju: C chcecie, trzeba y w zgodzie z duchem epoki, nawet za cen gorzkich
alw, trzeba szuka nowych sposobw mylenia etc. a mimo to wikszo suchaczy,
koniec kocw, tak wanie go rozumiaa. Wielu identyfikowao si z nim, w kadym razie
wszyscy ci, ktrzy uwaali si za inteligentw lub pretendowali do tego miana, a ktrych w
naszych czasach nie brakuje. Prywatnie Vilsberg skary si, e rozumiej go opacznie, bo
ogranicza si do zwtpienia. Dziwny by czowiek z tego Vilsberga, ktrego nikt nie
rozumia, a ktry mimo to nie mg si powstrzyma od grania roli wielkiego
nauczyciela! Subtelny suga bestii, wizie grzechu przeciw duchowi, sam zatruty
narkotykiem zwtpienia i, jak si mona domyla, nieodpowiedzialny za swoje czyny.
Dzie po dniu, miesic po miesicu, z biegiem zwtpienia, ktre rozsnuwa jak pajk
pajczyn, ad stawa si pewn form faszyzmu, edukacja przymusem, praca
alienacj, rewolucja bezmylnym sportem, czas wolny przywilejem klasowym,
marihuana zwykym tytoniem, rodzina czynnikiem hamujcym rozwj, powodzenie
wstydliw chorob, konsumpcja zniewoleniem, seks przyjemnoci bez
konsekwencji, modo permanentnym trybunaem ferujcym wyroki, dojrzao
now form uwidu starczego, dyscyplina zamachem na ludzk osobowo, a religia
chrzecijaska i Zachd i biaa skra. Boris Vilsberg poszukiwa, Boris Vilsberg
wtpi. Trwao to cae lata. Wok niego przybywao ruin, ruin starego kraju. Moe to jest
jakie wyjanienie?
RTZ wybrao Alf, by poda pastwu dokadny czas.
Alfa to zegarek doskonay. Mina dziewitnasta czterdzieci pi. Oto codzienny
komentarz Borisa Vilsberga.
Poprosz julienas powiedzia po prostu Machefer, podnoszc szklaneczk.
Z radia dobieg mocny gos Vilsberga:
Zapoznajc si z pierwszymi komentarzami dotyczcymi tego niezwykego wydarzenia,
jakim jest wypynicie ku Europie armady znad Gangesu, zauwaam, e wszystkie one
nacechowane s gbokim humanizmem, e odwouj si bez niedopowiedze do
szlachetnoci, a zreszt, czy mamy inny wybr? Ale jest jedna rzecz, ktra zastanawia
mnie szczeglnie, to mianowicie, e nikt nie podkrela podstawowego ryzyka, to znaczy
tego, ktre pynie z kracowej kruchoci biaej rasy i jej tragicznie mniejszociowego
charakteru. Jestem biay. Biay jest Zachd. Jestemy biali. Ilu nas jest wszystkich razem?
Siedemset milionw jednostek, skoncentrowanych gwnie w Europie, stojcych wobec
kilku miliardw niebiaych, ktrych nawet nie da si dzi policzy. A do dzi ta
rwnowaga jako si utrzymywaa, kadego dnia coraz bardziej niestabilna, ale ta flotylla
oznacza, czy chce si tego, czy nie, e czas wygodnej lepoty na problemy Trzeciego
wiata ju min. Jak zareagowa? Co robi? Czy stawiacie sobie te pytania? Najwyszy
czas!
To dopiero robota! powiedzia szybko Machefer, pod wraeniem pierwszych zda
komentarza Vilsberga. Zapa byka za rogi, jak zwykle. To si podoba, jasne dla
wszystkich. Napdzi strachu. Zaleciby teraz strzelanie do tuszczy, gdyby to co dao, nie do
wiary! e te akurat Vilsberg to mwi: kopnity facet!
Wiem kontynuowa Vilsberg e nie jestecie pastwo cakowicie przekonani o
powadze sytuacji. Wspylimy z Trzecim wiatem przekonani, e ta koegzystencja bez
wzajemnego przenikania, ta globalna segregacja bdzie trwaa wiecznie. Zgubne zudzenie!
Bo ten Trzeci wiat jest niekontrolowan wieloci, posuszn tylko impulsom, ktre
powstaj, gdy pod wpywem ndzy cz si miliony zdesperowanych pragnie. Od czasu
Bandung do czasw dialogu Pnoc-Poudnie wszelkie usiowania zorganizowania
Trzeciego wiata spezy na niczym. Jestemy wiadkami, od dzisiejszego ranka,
pierwszego takiego skutecznego impulsu i nic, musicie to wiedzie, nie powstrzyma go.
Trzeba zacz si ukada. Odgaduj jeszcze raz, e nie wierzycie mi pastwo. Nie chcecie
pomyle. Znad Gangesu do Europy jest duga droga, moe akurat nie dotknie to naszego
kraju, by moe rzdy zachodnie znajd jakie cudowne rozwizanie Oczywicie, wolno
wam mie tak nadziej i zamyka oczy. Ale jeli, otwierajc je ponownie, zobaczycie na
naszych wybrzeach milion emigrantw o ciemnej skrze, pytam was: co wwczas
zrobicie? Zapewniam was, e to nie tylko przypuszczenie. No, wanie, zamy
Uwaga, moje dzieci! powiedzia Machefer. Teraz bdzie piruet!
Poniewa zaczynamy teraz bawi si w domysy, zamy, e przyjmiemy tych ludzi
znad Gangesu. Z rezerw czy wspaniaomylnie, przyjmiemy ich. Chyba e zabijemy ich
lub zapakujemy do obozw, bo wicej moliwoci ju nie ma. By moe pozostaje nam
czterdzieci dni albo dwa miesice do czasu ich pokojowego ldowania. I dlatego
proponuj wam, bycie sprbowali przyzwyczai si do tej perspektywy, przyzwyczai si
do ycia obok innych istot ludzkich, tak rnych od nas. Poczwszy od jutra, o tej samej
godzinie, zapraszam pastwa do udziau w naszej nowej audycji: Wszystko o armadzie.
Odpowiemy na wszystkie pytania, ktre moecie postawi sobie i nam, dotyczce
warunkw ludzkiej, tolerancyjnej koegzystencji tego miliona nowo przybyych znad
Gangesu z pidziesicioma milionami rodowitych Francuzw. Na wszystkie te pytania
udzielimy szczerych odpowiedzi. Rosemonde Real zgodzia si przyj mi z pomoc w tym
wielkim zadaniu. Bdziecie mogli doceni jej przenikliwo, mio ycia, zaufanie do
czowieka, gbok znajomo najtajniejszych spryn ludzkiej duszy
Mj Boe! jkn Machefer znw to babsko! Przed mikrofonem gotowa jest na
wszystko!
Oczywicie, nie bdziemy sami. Razem z Rosemonde i ze mn odpowiada na
wasze pytania bd zaproszeni do studia specjalici ze wszystkich dziedzin: lekarze,
socjolodzy, nauczyciele, ekonomici, etnolodzy, ksia, historycy, dziennikarze,
przedsibiorcy, wysocy urzdnicy pastwowi i tak dalej. Niektre problemy szczeglnie
delikatne, na przykad natury seksualnej czy psychologicznej, a take takie, ktre dotykaj
samej istoty rasizmu, obecnego w kadym z nas, wymaga bd pewnego czasu na refleksj
i odwoania si do innych specjalistw. Dooymy wszelkich stara, szukajc ich pord
ludzi wiatych i wyksztaconych, by przybliy prawd, pewni, e okae si ona godna i
was, i nas. A jeli, w rezultacie tej dramatycznej przygody, ktra zacza si dzi rano nad
brzegami Gangesu, aden z tych nieszcznikw jednak si u nas nie pojawi, wwczas
zakoczymy to najwiksze przedsiwzicie w historii radiofonii: te antyrasistowskie
igrzyska. Wierzcie mi: nie bdziemy debatowa na prno! I kto wie? Moe pewnego
odlegego jeszcze dnia okae si, e bya to potrzebna zabawa? Do jutra.
O ludu mj! powiedzia Machefer. Masz radio, na jakie zasugujesz. Zabawa! Ot,
co wymylono! Chleba i igrzysk, ale kto jeszcze pamita o pogardzie, zawartej w tych
sowach Juwenalisa? Antyrasizm, chocia modny, a tak nie ciekawi ani nie popaca, eby
wysuchiwa godzinami. Wiedz o tym, wic robi z niego zabaw! A podczas tej zabawy
bdzie si szlifowao i urabiao lud. Rak? Zabawa. Sahel? Zabawa. Polska? Zabawa.
Odpuszczam to i wszystkiego najlepszego. Wszyscy jestecie wspaniali! Wysyaj
komediantw, aby kwestowali; rzuca si znudzonemu ludowi bileciki solidarnoci, by
kupowa je na ulicach; ka mu mruga wiatami, aby przejawi sw wol; przeksztaca
si cae dzielnice i miasta w druyny, uczestniczce w wielkich zawodach, rywalizujce,
kto zaaduje wicej ciarwek ywnoci; ten wielki kiermasz, stale filmowany przez
telewizj, urozmaicaj piosenkami i wszelk bazenad O pnocy koniec. Niele si
zabawilimy. Ale czego tak naprawd dokonano? Zowiono t rybk na star piewk.
Oszukano j. Koniec. Do nastpnego razu. I nic si nie zmienio. Ale te nikt si nie
spostrzeg. Tym razem chodzi o nas, ju tylko o nas. Zobaczycie, e nikt si nie spostrzee.
Jeszcze bd si bawi, ale ju niedugo, bo tym razem rybka jest o wiele wiksza i trzeba
bdzie wielu tygodni, eby j zapa na haczyk, a kiedy ju nie bdzie czasu na zabaw,
odkryj, e chwila, gdy ocalenie byo jeszcze moliwe, mina. Za pno! Trzeba byo
myle, zamiast si bawi. Moje dzieci! Nie przepucimy armadzie, te si zabawimy. Ta
armia wi dokona inwazji na fale eteru, a kraj pogry si w rwcym strumieniu gupoty.
Ach, wiedz, dranie, co robi!
Panie Machefer odezwa si jeden ze studentw redaktorw trzeba to
zdemaskowa! Trzeba dziaa, zdemontowa ten mechanizm konspiracji, ujawni go,
ostrzec wszystkich, ktrzy jeszcze nie yj na kolanach, walczy ze wszystkich si
Tymi czterema tysicami sprzedawanych egzemplarzy? Pan artuje!
Zadzwoni telefon.
Myl Narodowa? Tu biuro informacji sekretariatu stanu do spraw
midzynarodowych odezwa si w suchawce gos, ktrego Machefer nie pozna,
poniewa Jean Perret, may sekretarz stanu, specjalnie zmieni gos.
Tu Machefer, redaktor naczelny, sucham.
Nie chcielibymy, oczywicie, wywiera adnego nacisku mwi gos w suchawce
ale na prob ministra przeprowadzamy ankiet w prasie, eby przewidzie zachowanie
opinii publicznej w zwizku z t flot znad Gangesu
Macie pietra stwierdzi Machefer.
Sekretarz stanu stumi miech. Pietra? Moe i tak. Ale Machefer tego nie widzia. W
rzeczywistoci nie chodzio o adn ankiet, ale o ten jeden telefon, do Machefera.
Zwyky sonda mwi dalej Jean Perret. Panie Machefer, czy zgodzi si pan
udzieli nam krtkiej odpowiedzi? Jak zareaguje Myl Narodowa?
Na Polach Elizejskich czeka na t odpowied prezydent Republiki. Tego dnia musia
kolejno wytrzyma posiedzenie Rady Ministrw, ktre uzna za aosne, potem konferencj
prasow Jeana Orellea, potem znw, w zaciszu swych prywatnych apartamentw, dokd
oddali si gniewnie, musia jeszcze wysucha komentarzy Alberta Durforta i Borisa
Vilsberga. Oceniajc sytuacj, prezydent by przygnbiony przeraajc dysproporcj si.
Spodziewa si tego, ale nie do takiego stopnia. Z jednej strony wszystko, z drugiej nic.
Wtedy wanie zadzwoni do Jeana Perreta: Panie Perret powiedzia niech pana nie
zdziwi moja proba i prosz zachowa j w tajemnicy. W sprawie Gangesu mam zaufanie
tylko do pana, nie ma potrzeby wyjania, dlaczego. Prosz skontaktowa si dyskretnie z
Macheferem, pod jakimkolwiek pretekstem, i prosz sprbowa si dowiedzie, czy jego
gazeta si wczy. To niemoliwe, eby pewne rzeczy nie zostay powiedziane, i widz, e
tylko on, w obecnym stanie opinii publicznej, moe mie odwag to powiedzie.
To dla mnie wielki zaszczyt! zauway Machefer, jakby nagle si czego domyli.
Zakadam, e pyta pan powanie?
Ale jak najbardziej powanie! A zatem?
A zatem nie kiwn nawet palcem w bucie odpowiedzia Machefer. Nie piniemy
ani sowa w tej sprawie. Jestem osamotniony i saby. Oni s liczni i potni. Ja mam do
oddania tylko jedn salw, i to, niestety, o niezbyt wielkim zasigu! Jeli chc, eby
dosiga celu, musz wystrzeli ostatni, w chwili prawdy.
A wczeniej ani sowa, naprawd? gos w suchawce wydawa si zawiedziony.
Nic, ani sowa. To znaczy, owszem! Mapa geograficzna na pierwszej stronie: Azja,
Afryka i Europa. Codziennie. I zaznaczona kropkami domylna trasa tego rejsu, a lini
cig trasa ju przemierzona. Bez komentarza, ale z tytuem: Ju tylko tyle a tyle
kilometrw do prawdy. To wszystko.
Dzikuj panu powiedzia po prostu gos w suchawce. Nazajutrz, jeszcze przed
poudniem, jaki posaniec wszed popiesznie na poddasze, gdzie miecia si redakcja
Myli Narodowej, i chcia osobicie widzie si z panem Macheferem.
To ja powiedzia zdziwiony Machefer. Chwileczk. Posaniec wycign z
kieszeni fotografi, porwna j z obliczem Machefera. W porzdku mrukn. A potem
pooy na biurku paczk i oddali si bez dodatkowych wyjanie. W paczce Machefer
znalaz dwiecie tysicy frankw w uywanych banknotach pisetfrankowych i
niepodpisan karteczk, na ktrej widniao jedynie kilka sw: PROSZ NIE ZWLEKA
ZBYT DUGO.
XVIII

W czasach wielkich wojen wiatowych, wrd dotknitych nimi ludw, kady


wywiesza w kuchni czy salonie map teatru dziaa wojennych, znaczc linie frontu
maymi chorgiewkami, ktre przestawiano, albo i nie, kadego wieczora, po wysuchaniu
komunikatw wojennych. Jeli chodzi o Francj, zwyczaj ten przesta obowizywa w
1940 roku; wicher klski, a potem wiatr obojtnoci wywiay te mae, papierowe
chorgiewki. W penym toku obecnej wojny prawie nikt ju nie interesowa si wojn,
tylko nieliczni, pord ktrych ten zwyczaj by z ojca na syna troskliwie pielgnowany.
Jednak mapa, ktr zacza drukowa Myl Narodowa, a ktra ywo przypominaa
rozlegy obszar operacji wojennych i posuwanie si walczcej armii, w tak niewielkim
stopniu oddziaywaa na wyobrani tumw, e sprzeda dziennika nie zwikszya si
nawet o jeden egzemplarz. Po kilku dniach jeden ze studentw, zastpca redaktora
naczelnego, zaproponowa zmian codziennego tytuu, dodajc: To jest wojna! Oto
przebieg linii frontu.
Oczywicie, e to wojna powiedzia Machefer ale kto nam uwierzy? Jaka wojna,
w ktrej nieuzbrojony wrg codziennie ponosi straty tysice kilometrw std! Za bardzo
upiono opini publiczn, aby bya w stanie wyobrazi sobie inne formy wojny ni tylko te,
ktrych rocznice tak gupio upamitnia si kadego roku. Francuz moe czyta to sowo
czarno na biaym, drukowane na omiu kolumnach i ani go to bdzie grza, ani zibi,
przynajmniej dopki nie zobaczy nieprzyjaciela, nie usyszy armaty albo nie wrcz mu
kartki ywnociowej! Wszystko, co uzyskalibymy, to szturm staruszek na cukier, oliw i
kaw oraz szalone oywienie smarkaterii z Dzielnicy aciskiej. Dajmy sobie z tym
spokj. Ale kiedy ci wygodzeni przybysze wylduj ju na naszym wybrzeu, wtedy
uyjemy sowa wojna i moe bdzie miao ono jeszcze jak moc. Na razie nie
zmieniajmy tytuu. Liczy si sowo prawda. yjemy w czasach, gdy tylko prawda budzi
strach. To tajemnicze sowo. Nie wiadomo, co kryje. Nikt nie chce wiedzie. Unika si go.
Ale budzi lk. I nadchodzi chwila, gdy pord zdrowych narodw znajduje si niekiedy
wystarczajca liczba osobnikw, ktrzy maj takiego pietra, e odwracaj si, zamiast
ucieka, i stawiaj czoo wasnemu strachowi, zwyciaj go i niszcz jego przyczyn.
Mam nadziej, e tak wanie si stanie. Ale nie bardzo w to wierz. Czy sdzicie, e ten
kraj jest jeszcze zdrowym krajem?
Jeli Machefer mia racj, to nie by sam. W innym obozie przyjto identyczne
stanowisko, ale z przeciwnych powodw. Konfrontacja, walka ras, ekspiacja Zachodu,
kres imperializmu i inne tego rodzaju wyraenia, nieopatrznie uywane w pierwszych
gorczkowych wypowiedziach, pniej znikny ze sownika najlepszych sug bestii.
Zaczto mwi o prawdzie. I jak sodko byo jej sucha! Ju si jej nie wstydzono,
stawiano kropki nad i w cakowitej sprzecznoci z tym, co robiono przez ostatnie
dwadziecia lat, kiedy to bezustannie ostrzeliwano pociskami zapalajcymi ten niegodny,
zachodni raj. Raj? Clment Dio zatytuowa tak jeden ze swych olniewajcych
komentarzy. Raj, owszem, i teraz ju wcale nie niegodny, skde, raj, ktry wrcz jest
nasz chlub, nasz i innych ludzi Zachodu, raj rozlegy, dobrze prosperujcy, o
niewyczerpanych zasobach, do ktrego bdziemy mogli wreszcie po bratersku zaprosi
tych bkajcych si biedakw, tak wzruszajcych swym desperackim poszukiwaniem
szczcia. Trzeba take odnotowa, gwoli cisoci, nage zakoczenie strajkw i ustanie
da socjalnych na terytorium caego kraju. Oto zachodni robotnik raptownie
przetransportowany do raju. A czy urzdza si strajki w raju? Nie, postanowili myliciele z
najwikszych zwizkw zawodowych, pomidzy ktrymi dwch czy trzech dobrze
wiedziao, co robi. Inne centrale zwizkowe kolosy na glinianych nogach jak zwykle
bezmylnie si dostosoway. Moe to jest jakie wyjanienie?
Poczwszy od drugiego dnia zwaszcza Durfort skorygowa swj ostrza, jakby wszyscy
si umwili, a bestia po prostu pocigaa za sznurki niewiadomych niczego kukieek.
Durfort zatem nie mwi ju o gigantycznym wizieniu, ktre pokojowo si zbuntowao
albo o potrzebie ponownego przemylenia stosunkw midzy jednostkami. Opowiada
natomiast zwyke historie i czsto prawdziwe adoptowanych dzieci, ktre utrzymyway
dzisiaj swych starych francuskich rodzicw, albo kolorowych imigrantw, ktrzy stali si
wzorcowymi obywatelami i zasiadali w radach samorzdowych. Josiane i Marcel suchali
tego wrcz wzruszeni. Uywajc teraz innych sposobw, Vilsberg i Rosemonde Real
wbijali strzykawki w wielkie i mikkie poladki opinii publicznej. Bez wikszych
problemw. Wydawao si, e w programie Wszystko o armadzie wszyscy zgadzali si
ze wszystkimi, pytajcy i pytani. Jeli wierzy temu wyselekcjonowanemu przez central
telefoniczn radia RTZ ludowi francuskiemu, kolor skry to tylko powoka, pod ktr
wszyscy ludzie s tacy sami. W pierwszych edycjach tego programu mona byo usysze
tylko jedn faszyw wypowied, kiedy zadzwoni jaki suchacz, ktry si upar, eby si
przedstawi z nazwiska: Hamadura, francuski Hindus albo Francuz z Indii, jak chcecie,
urodzony w Pondichry.
Witamy pana, panie Hamadura powiedziaa cudowna Rosemonde. A wic
reprezentuje pan t awangard, ywy dowd tego, co moliwe
Rozmieszacie mnie, bo inaczej bym si rozpaka uci to powitanie Hamadura.
Wolabym by ariergard, a nawet ostatnim z ostatnich imigrantw indyjskich. W ogle nie
znacie mojego narodu, jego brudu, fatalizmu, idiotycznych przesdw i atawistycznej
ociaoci. Nie wyobraacie sobie tego, co was czeka, kiedy flotylla tych prymityww
spadnie wam na kark. Wszystko zmieni si w waszym kraju, ktry sta si moim krajem,
zatracicie si w nich i razem z nimi, wy
Otrzsnwszy si z osupienia, Rosemonde nacisna przed sob czerwony guziczek,
pozwalajcy od razu odczy niewygodnego rozmwc.
Naturalna skaza pospieszy z odsiecz Vilsberg. Sdz, Rosemonde, e ten pan
powiedzia ju wszystko, co mia do powiedzenia. Swoj drog, to bardzo dziwne sowa
jak na rodowitego Hindusa. Z pewnoci znajdziemy jakie wytumaczenie. Co pan o tym
myli? Pytam siedzcego obok mnie socjologa
Socjolog pomyla przez chwil, po czym da byskotliw wykadni:
Rozgoryczenie z powodu kompleksw, posunite do wyrzeczenia si swej rasy
Klasowy rasizm, czsty pord ludw Indii. Nie zdziwioby mnie, gdyby skra tego pana
bya jasna i gdyby okazao si, e naley do buruazji bramiskiej
Okazao si, e wskutek jakiego bdu centrali telefonicznej pan Hamadura wci by
na linii. Rozleg si jego gony miech:
Ale, prosz pastwa, jestem czarny jak Murzyn!
Tym gorzej! poderwa si socjolog, podczas gdy Rosemonde uwolnia si wreszcie
ostatecznie od natrta. Jestemy wiadkami klasycznego zjawiska kolonialnego,
asymilacji do kierowniczej klasy wielkomiejskiej, pogardzajcej ludem, z ktrego wysza.
Pies biaego nienawidzi psa czarnego, znamy to dobrze
I ju wicej o tym nie mwiono. Ale my ujrzymy jeszcze pana Hamadur
Jak zwykle, najwicej punktw zebra Clment Dio z Nowej Myli. Jej godne
podziwu wydanie specjalne o cywilizacji znad Gangesu musiao pobudzi do mylenia
tych wszystkich, ktrzy sdzili, e myl. Sztuka, literatura, historia, medycyna, moralno,
obyczaje spoeczne i rodzinne, wszystko tam byo, i to sygnowane przez najwybitniejszych
specjalistw. Najpierw uwiadomili czytelnikom to wszystko, co ludzie znad Gangesu ju
nam dali: muzyk sakraln, teatr, choreografi, jog, mistycyzm, nowy styl mody, biuteri,
rkodzieo, a na koniec postawiono wyjtkowo szczere w tym kontekcie pytanie: jak to w
ogle moliwe, e moemy obywa si bez tych ludzi! Jeli chodzi o nas, duchowych
synw Grekw i Rzymian, mnichw judeochrzecijaskch i barbarzycw ze Wschodu
by moe, aby dopeni obrazu, naleaoby otworzy nasze drzwi na gboko
humanistyczn cywilizacj Gangesu, choby tylko po to, by zrwnoway nasz
wspczesny materializm?
Oczywicie, wszystko to napisane byo bardzo ostronie, ale napisa to Clment Dio i
nikt nie znalaz w tym nic anormalnego Zachodni raj, armada ostatniej szansy, wkad
cywilizacji Gangesu w samorealizacj czowieka po tych trzech tematach pywaa caa
prasa, a ufna opinia publiczna razem z ni, tym chtniej, e od trzech dni nie byo adnej
informacji o flocie, zauwaonej ostatnio przez rybakw z Madrasu, gdzie na dwunastym
rwnoleniku szerokoci pnocnej. W sumie co z kroniki wypadkw na pierwszej
stronie. Nic wielkiego przecie, nawet nie warto rzuci okiem o ile wyraenie to ma sens
wobec lepoty opinii publicznej bo czy mona powanie podejrzewa, e flota
zaobserwowana gdzie na dwunastym rwnoleniku przez jakich rybakw moe zmieni
oblicze wiata? Zadowolona bestia ostrzya pazury. Papie opublikowa zawy komunikat.
Oywio si kilku prospoecznych biskupw, z arcybiskupem Parya na czele, ktrzy nigdy
nie unikali tego rodzaju zbiorowych transw, podobnie jak uczestnictwa w rozmaitych
wiatowych ligach i komitetach humanitarnych, nakrcanych przez zwyczajowy kontyngent
niezastpionych ludzi bestii. Komisja Wsppracy Midzynarodowej na rzecz Pomocy
Flotylli Gangesu w penym organizacyjnym rynsztunku wyskoczya z gowy ministra Jeana
Orellea. Midzynarodowi urzdnicy, ktrzy tworzyli jej skad, starzy wyjadacze z ONZ,
rutyniarze z takich organizacji jak FAO, UNESCO, UNICEF, UNRWA i WHO znali swj
fach i cen wasnej komfortowej egzystencji postanowili czeka.
Tylko z Australii nadeszy wieci w nieco odmiennej tonacji. Australijczycy, ktrzy
nale do rasy biaej, s pod tym wzgldem odosobnieni w swojej czci wiata. yj jak
nababowie w rozlegym, sabo zaludnionym kraju, przekonani o niewyczerpalnych
zasobach zota i stad hodowlanych, ale przede wszystkim umiej czyta map. Armada,
ktra wypyna znad Gangesu, skierowaa si na poudnie. Na poudniu ley Indonezja i
wystarczy j opyn, by ujrze Australi: podczas wojny na Pacyfiku taki wanie by cel
Japoczykw, zatrzymanych w por na wysokoci Timoru. Rzd australijski zebrany, jak w
kad rod, na rutynowej naradzie ludy szczliwe i czujne umiej skrywa swe
niepokoje wyda krtki komunikat, ktry, chocia przekazany prasie wraz z wieloma
innymi oficjalnymi dokumentami, nie przeszed niezauwaony. Rzd australijski
zapisano w tym tekcie uwaa za niezbdne przypomnie, e wjazd cudzoziemcw do
kraju podlega regulacjom ustawy imigracyjnej, ktrej przepisw, bez wzgldu na
okolicznoci, rzd nie zamierza zmieni ani uchyli. Tylko tyle, ani sowa mniej, ani
wicej. Znajc przykadn surowo tej ustawy, stanowicej przeszkod nie do przebycia
dla tych, czarnych czy brzowych, cznie z aborygenami, atwo zrozumie, e przez
Australijczykw, czempionw Zachodu na antypodach, to rzdowe przypomnienie
odebrane zostao jako rodzaj mobilizacji, na razie tylko umysw. Nie wprost, ale
zachcono Australijczykw, by opancerzyli si i uzbroili przeciw litoci A flotylla znad
Gangesu by skierowaa si na pene morze.
Australia jest wolnym krajem i depesze prasowe nie s cenzurowane. Informacja ta
obiega wiat, a w najbardziej chorych krajach zachodnich, zaprawiona ci wiadomych
komentarzy, zabrzmiaa niczym wyznanie rasistowskiej wiary. Bestia natychmiast
zrozumiaa, e nieprzyjaciel wreszcie zacz dziaa. Ambasady australijskie w Londynie,
Paryu, Waszyngtonie, Rzymie i w Hadze byy wic pokojowo oblegane przez tumy
modych ludzi, nadmiernie moe owosionych i rozczochranych, ale, o dziwo, bardzo
zdyscyplinowanych przy wznoszeniu okrzykw: Ra-sizm! Fa-szyzm! Wszys-cy-jes-te-
my-lud-mi-Gan-ge-su!. Za wyjtkiem Waszyngtonu, gdzie pigs wci kultywoway
aosny zwyczaj stosowania siy, nabyty w gorcych momentach historii najnowszej, w
innych stolicach policja zadowalaa si otoczeniem australijskich ambasad kordonem
ochronnym, solidnym, ale mao aktywnym. Od dawna ju aden demokratyczny rzd nie
omieli si uy policyjnej paki w imi rasizmu. Co wicej, to nie byoby konieczne. Bo
ci manifestanci ograniczali si do manifestowania, pilnujc, by niczego nie niszczono i
nikomu nie groono. Widziano nawet, jak cae pochody, cignce na te niby spontaniczne
manifestacje, grzecznie zatrzymyway si na czerwonych wiatach Bo od pewnego
czasu bestia ju rozumiaa, e przemoc dziaa przeciw niej i budzi strach pord opinii
publicznej, co stwarza ryzyko, e ta opinia moe wreszcie przebudzi si pod wpywem
strachu i stan na rwne nogi. Jedyna przemoc, na ktr bestia coraz czciej pozwalaa
sobie w ostatnich latach, stosowana bya w imi spraw trudnych do zaatakowania i
szlachetnych: kradziono dziea sztuki, a potem wymieniano za okup przeznaczony dla
jakiego biednego narodu; porywano samoloty i zmuszano pasaerw do zrzutki na leki,
ywno i odzie; rabowano banki na rzecz ludnoci dotknitej jakim kataklizmem lub
wojn domow itd. Bya to przemoc humanitarna. Jeden ze sposobw, dobry jak kady
inny, organizowania miosiernej kwesty w skali wiatowej. Ludzie z poczuciem zdrowego
rozsdku chwytali si za gowy, bezsilni wobec tych bulwersujcych moralnie faktw, a
jeli dochodzili nawet do wniosku, e szlachetno nigdy nie wyklucza wiadomego
zastosowania siy, to pilnie wystrzegali si mwienia o tym gono. Zreszt czy mogliby?
Nawet wtedy, gdy przemoc bestii zwracaa si przeciwko najmniejszym nierwnociom
spoecznym: pobicie sklepikarza w biednej dzielnicy, pustostany, zajmowane latem przez
afrykaskich dzikich lokatorw, towary kradzione i rozdawane mieszkacom slumsw,
pobicia ludzi biznesu skazanych przez nielegalne ludowe trybunay, bezprawne uwizienia
wyzyskujcych pracodawcw Nie! Nikt nie protestowa i sam wymiar
sprawiedliwoci, ktry wytrcony z rwnowagi, zatraci pewno, czy prawa maj suy
represjonowaniu, czy ochronie spoeczestwa regularnie wynajdywa okolicznoci
agodzce i winni opuszczali pokoje przesucha wolni i w aureolach. Czy moe by co
bardziej demoralizujcego tych, ktrzy szczerze uwaaj si za ludzi uczciwych, a ktrzy
przecie stanowi wikszo narodu? Tak czy owak, bestia miaa w kieszeni policj i
wymiar sprawiedliwoci. Dobrze chroniona, moga spokojnie zajmowa si tym, co
nazywaa zdobywaniem wiadomoci opinii publicznej. W rezultacie opinia publiczna
nabraa przekonania, e rasistowska samoobrona jest klsk ludzkoci.
Sprawie prawdziwego zdobycia wiadomoci wiata zachodniego, to znaczy
uzmysowienia mu miertelnej groby i koniecznoci walki o przetrwanie, gest rzdu
australijskiego wiele nie pomg. By zbyt ostrony, zbyt zawoalowany, wyrwany z penego
kontekstu zwaszcza e mona byo odwoa si tylko do fotokopii Ustawy imigracyjnej
opublikowanej na pierwszej stronie przez niepopularn Myl Narodow obraca si
przeciw tym, ktrych mia broni: przeciw biaemu wiatu. Przypomnijmy sobie reakcj
zachodnich towarzystw eglugowych, ktre nakazay swym statkom oddalenie si o
czterdzieci osiem godzin rejsu od flotylli imigrantw i to zaraz po konferencji prasowej
ministra Jeana Orellea. Zapewne byo to zapisane w ksidze przeznaczenia, w rozdziale o
biaych ludziach, e przebyski zdrowego rozsdku, wzloty odwagi czy te, po prostu,
odruchy zachowawcze bd odosobnione, skrywane lub znieksztacone, by nie wyonia si
adna cao, ktra mogaby znaczco zaway na biegu zdarze. Moe to jest jakie
wyjanienie
Pniej zapomniano o australijskiej ustawie imigracyjnej, spr sta si
bezprzedmiotowy, bo flotylla wzia kurs na poudniowy zachd. wiat dowiedzia si o
tej nowinie, gdy armada wpyna do cieniny Palk, midzy przyldkiem Komoryn a
Cejlonem, i zostaa zlokalizowana w poowie drogi midzy tymi dwoma wybrzeami na
wysokoci miasta Tutikorim u zachodniego kraca cieniny. Helikopter nalecy do
Associated Press przelecia nad flotyll ze dwadziecia razy, na rnych wysokociach,
najeony szerokoktnymi teleobiektywami. Pord fotografii, ktre zostay opublikowane
w prasie wiatowej, niektre byy szczeglnie bulwersujce, zdolne poruszy wraliwe
dusze, ale zanadto ich nie straszc. I tu znamienny szczeg: fotografia dziecka potwora w
kapitaskiej czapce, siedzcego na barkach potnego Hindusa, na mostku kapitaskim
parowca India Star i mierzcego ocean swymi nieruchomymi oczami, to zdjcie,
nieznonie realistyczne i budzce groz, zostao opublikowane tylko sze razy. W dodatku
przez dzienniki o niewielkim nakadzie i naznaczone polityczn infami, takie jak Myl
Narodowa. Czy wolno przypuszcza, e jacy wyznawcy bestii, umiejscowieni na
wysokich stanowiskach, uwiadomili sobie przeraajc wymow tej fotografii i zakazali
jej rozpowszechniania? Czy te moe na poziomie redaktorw naczelnych najwikszych
zachodnich dziennikw zadziaao co co w rodzaju cenzury? W kadym razie opinia
publiczna, w swej wikszoci, zlekcewaya to. Moe to jest jakie wyjanienie
Odnotujmy jeszcze dla peni obrazu, e w Paryu w Mohammed, zwany Jednookim
kadim, zobaczy przypadkiem w kiosku na Dworcu Pnocnym Myl Narodow z
fotografi dziecka potwora na pierwszej stronie. Mohammed kupi gazet, wyci
fotografi, przytwierdzi j czterema pinezkami do ciany w kuchni i powiedzia do swej
ony, lise, tryumfalnym tonem:
Ten brat, ktry do nas przybywa, jest odraajcy. Jak tu wylduje, bd mieli
przesrane!. W podobny sposb myleli take dyplomaci i studenci z Trzeciego wiata,
ktrych wszystko mercedesy, miasteczka uniwersyteckie, dwurzdowe garnitury,
ambasady, biaa pociel i wiatowe kariera odgradzao od godnego nieszcznika z
India Star. Ci pochylali si nad mapami i wpinali gorczkowo mae, papierowe
chorgiewki, jak gdyby znaczc szlak odwetu. Dziwny odruch, ktry wprawiby w
zakopotanie socjologw Borisa Vilsberga. Oto ludzie, ktrzy spdzali wakacje w Vichy,
ktrzy ze swych rodzinnych krajw znali ju tylko orzeszki ziemne serwowane do koktajli,
ktrzy przestali odwiedza tam sw star matk, bo upieraa si, by siedzie na pitach, a
ktrzy ze wszystkich si, ze swego najgbszego wntrza woali teraz o upadek, o zagad
tego wiata, w ktrym utorowali sobie wreszcie drog! Jaki uporczywy jest ten sekretny
ciar nienawici i zawici! Psy biaych po prostu zmieniy obz. Naszczekay si
wystarczajco, by przyczyni si do oguszenia opinii publicznej, ale w chwili prawdy
ujrzymy, jak wycofuj si do swych bud, by ukry tam t nienawi, ktr na koniec obrc
przeciw samym sobie
Armada ostatniej szansy wypyna z cieniny Palk i kontynuowaa rejs.
XIX

W dugiej depeszy, towarzyszcej fotografiom zrobionym z helikoptera, dziennikarz


Associated Press pisa o okropnym smrodzie unoszcym si nad armad. Nie da si
oddycha! pisa. Pilot i ja nasczylimy dinem chusteczki do nosa i zrobilimy z nich
maski przeciwgazowe. Po prostu cuchnie g. Ale take to zdanie nie zostao nigdy
opublikowane. Ju od czterdziestu omiu godzin flota eglowaa po Oceanie Indyjskim,
kierujc si ku archipelagowi Lakszadiwy, gdy zachodni wiatr przywia ten okropny zapach
z otwartego morza nad cae Wybrzee Malabarskie, a po przyldek Komoryn, jak
wyraony zapachem testament albo znak upamitniajcy tras rejsu. Zdziwiona ludno,
gsto zamieszkujca ten region, prawie przeraona, podnosia nosy ku grze, z
naboestwem wchajc gron chmur nieznonego odoru. Ten natrtny smrd zaleg nad
wioskami i miastami i by tak silny, e niemal unicestwi wo suszonego krowiego nawozu,
uywanego tutaj powszechnie jako opa w milionach prymitywnych chat i w piecach
ziemnych, jak zreszt wszdzie w Indiach, w porze gotowania codziennych, chudych
posikw. Emigrujcy Ganges cuchn tak, jak nigdy nie cuchny zmysowe Indie.
Na pokadach armady jedna troska zdominowaa wszystkie inne: paliwo. Nie brakowao
ryu ani wody, wydzielanych w tradycyjnie skromnych porcjach. Ale codziennie trzeba
byo gotowa ten ry dla miliona pasaerw na stu statkach. Od pierwszych dni baagan
zakrad si pord tumy pasaerw. Na kadym ze statkw kuchnie dla zag okazay si
miesznie niewystarczajce, niezdolne nakarmi tych tysicy, ktre toczyy si u drzwi,
walczyy o dostp, nie zachowujc najmniejszej nawet dyscypliny. Podczas tej krtkiej
podry wytworzyy si dorane klany, tymczasowe rodziny, grupujce si w geograficzne
plemiona ci z przedniego pokadu, ci z tylnego pokadu, ci z drugiej adowni, ci z
maszynowni Kade z tych plemion zorganizowao wasn kuchni. Na najwikszych
statkach, takich jak India Star czy Calcutta Star, ju w Zatoce Bengalskiej naliczono
okoo stu prowizorycznych pokadowych kuchni, na ktrych gotowano ry w garnkach,
kociokach, blaszanych bidonach, puszkach po konserwach i wszelkich innych znalezionych
pojemnikach. Jednak nawet na tych najwikszych statkach ju od pocztku rejsu drewno
byo rzadkoci. W ogie poszo wic wszystko, co drewniane: szalupy, stelae koi,
wsporniki z adowni, pokrywy lukw, drzwi budek dla wachty i oficerskich kabin. Pniej
spalono nawet ksiki z pokadowej biblioteki i trzeba byo caego autorytetu koprofaga,
aby oszczdzono mapy, instrukcje, a take drewniane skrzynki sekstansw. Spalajc w
pokadowych ogniskach cae drewniane wyposaenie statkw, flota, by moe, dotrwaaby
a do kresu podry, gdyby nie trzeba byo take rozpala stosw pogrzebowych.
Indie pal swych zmarych. Armada te palia swoich zmarych. W kadym razie tych,
ktrzy umierali na pokadzie, bo nie tych, ktrzy wypadali za burt przy kadej wikszej
fali wstrzsajcej statkami. Umierao wielu, zwaszcza starcw i dzieci, wyczerpanych ju
w chwili zaadunku, wygodzonych do granic wytrzymaoci, ktrych szalona nadzieja teraz
zgasa. Na pokadzie kadego z tych statkw emigrujcy Ganges dokonywa kremacji
znanych z Benares. Kremacje biedoty, wic oszczdne, wic i stosy chude z wiose,
starych skrzynek, spleniaych desek na ktrych zwoki nie cae si spopielay, zwaszcza
wilgotne ludzkie wntrznoci, rozsiewajc po morzu przeraliwy fetor. Coraz to jakie
ludzkie szcztki wymykay si pomieniom, a gowy o przypalonych ledwo wosach toczyy
si do stp kucajcego tumu. Obsugujcy stosy, uzbrojeni w marynarskie bosaki,
nagarniali ludzkie miso z powrotem w pomienie, w sam rodek skpego ognia
ociekajcego ludzkim tuszczem. Inni podgarniali szuflami ar i popi, wyszukujc nie
cakiem spalone jeszcze kawaki drewna i dorzucajc je do ognia, by podtrzyma gasnce
pomienie. A do dnia, gdy po przepyniciu cieniny Palk z braku drewna ogie tych
stosw pogas, wraz z pomieniami, na ktrych przy tysicach ognisk i prowizorycznych
kuchni gotowano ry. Indie to siostra mierci i matka zmarych. Cisza ogarna flotyll, gdy
koprofag uda si po porad do dziecka potworka, swej niemej wyroczni. Z otworu
bdcego ustami wyroczni pocieka struka sinawej liny. Trzeba rzuca zmarych do
morza! rozkaza koprofag. Ale co z ryem?
Co do ryu jakikolwiek rozkaz by zbdny. Pozostawao tylko jedno rozwizanie. Z
braku krowiego nawozu wikszo pyncych tymi statkami tumw palia odtd wasnymi
ekskrementami, preparowanymi wedle pewnego wiejskiego sposobu znanego w Indiach od
trzech tysicy lat. Pokady statkw stay si wic pywajcymi warsztatami, na ktrych
dziwni wglarze, zwaszcza dzieci, siedzc na pitach, formowali w doniach dostarczany
im ka. Ugniatali go dugo, by odsczy pyny i nada mu owaln form, podobn do
uywanych kiedy u nas brykietw, ktrymi palono w piecach. Tropikalne soce robio
reszt, nagrzewajc pokad statku jak blach pieca. Due powierzchnie pokadw, skd
ewakuowano ludzi, przeznaczono na suszarnie, gdzie tysice cuchncych brykietw
przemieniao si w dobrze wysuszony opa. Inne dzieci zrczne, szybkie, sprytne
suyy jako zbieracze surowca. Bystrym okiem wypatryway kucajcych mczyzn lub
kobiet i hop! sigay mu zrcznie midzy nogi, porywajc cenny, jeszcze ciepy surowiec,
by dostarczy go ugniataczom. W ten sposb armada miaa na czym gotowa ry przez cay
rejs, rozsnuwajc po morzu ohydny smrd, o ktrym pisa w dziennikarz, a ktry
przywiewany wiatrem tak intrygowa nawet bardzo oddalone statki.
ycie na pokadach sprowadzao si do wegetacji: jedzenia, spania, odpoczywania,
rozmylania o tym raju, gdzie pyno mleko z miodem, a obfite i rybne rzeki nawadniay
zielone pola, bujnie poronite samorodnymi uprawami. Tylko te dzieci polujce na
ekskrementy, biegajc po pokadzie to tu, to tam, z domi zoonymi w miseczk, oywiay
tum poraony bezruchem, zalegajcy pokady statkw jak zwoki zwleczone wieczorem z
pola bitwy. Za spraw upau, bezruchu i soca, rozpalajcego ciao i mzg jak narkotyk,
wskutek jakby mistycznego klimatu, w jakim pogrya si ta ludzka masa, a zwaszcza z
powodu naturalnej skonnoci ludu, dla ktrego seks nie by nigdy synonimem grzechu
krew gotowaa si gucho. Zalegajcymi pokad ciaami co pewien czas wstrzsa rodzaj
zbiorowego spazmu. O niektrych porach pokady statkw przypominay te witynne
paskorzeby, tak cenione przez baznujcych lub czerwienicych si turystw, przewanie
niewraliwych na ich pikno. Unosiy si wic rce, usta, poladki, mskie czonki. Pod
biaymi sari przepyway fale pieszczot. Modzi przechodzili z rk do rk. Dziewczta
ledwo dojrzae do maestwa drzemay nago pord tych wilgotnych splotw ramion, ng
i rozpuszczonych wosw, a gdy si budziy, pieciy si w milczeniu. Wpychane po
nasad, spiczaste jzyki odnajdyway cielesne futeray, kobiety masturboway swych
ssiadw. Po ciaach, midzy piersiami, udami, poladkami, wargami, palcami spyway
strumienie spermy. Pary nie byy ju parami, ale triami, kwartetami, caymi rodzinami cia
frenetycznie kopulujcych i popadajcych w ekstazy, mczyni z kobietami, mczyni z
mczyznami, kobiety z kobietami, doroli z dziemi i dzieci midzy sob, oddajc si tej
odwiecznej zabawie cielesnych rozkoszy. Wyschnici starcy czuli, e wracaj im siy. Na
wszystkich twarzach o wspprzymknitych oczach bdzi ten sam spokojny i pogodny
umiech. Sycha byo, niczym szum morskiego wiatru, przypieszone ludzkie oddechy.
Czasem czyj krzyk czy jk budzi inne rozcignite na pokadzie ksztaty, ktre wczay
si w t powszechn komuni cia.
I tak w ekskrementach i w rozpucie, a take w nadziei, posuwaa si ku Zachodowi
armada ostatniej szansy.
XX

O tej porze wody oceanu by spokojne: agodne falowanie, prawie przyjacielskie, bez
napastliwych atakw grzywaczy, nioso i koysao t ndzn flotyll. Pord licznych
wytumacze, jakie od pocztku tej opowieci stale proponujemy, jest jedno, ktre by
moe ma tak warto, jak wszystkie pozostae razem wzite: ten niezrozumiay spokj
mrz i oceanw podczas prawie szedziesiciu dni dugiego rejsu. Wolno przypuszcza,
e to Bg wzi w swe rce t flotyll stu statkw i pogry tylko jeden z nich w taki
sposb, e wierzcy rozpoznali Jego moc i ingerencj, a pozostae dziewidziesit
dziewi zoy u wybrzey Zachodu, dajc znak biaym, e dosy ju tryumfowa albo
(moe dowiemy si tego na tamtym wiecie?) e musi zaraz wyzby si faszywej litoci,
jeli chce wci zasugiwa na przywileje i opiek nalene ludowi wybranemu.
Na rodku Oceanu Indyjskiego, midzy archipelagiem Lakszadiww a Sokotr, wielki
rzeczny holownik, ktry zamyka flotyll, nagle zaton w spokojnych i niebieskich
wodach. Przeciony, nieprzystosowany do koysania oceanu, mczy si na kocu
konwoju, odkd tylko wypynli z ujcia Gangesu, zmuszajc reszt armady do
nieustannego zwalniania tempa. Cigle musieli na niego czeka. Dziecko potwr miao
wspaniay such. Gdy staway maszyny na India Star i ustawaa wibracja wiekowych
turbin, co zdarzao si zawsze, gdy tracono z oczu w ostatni statek konwoju, potwr
przejawia oznaki zdenerwowania, przez jego oblicze przebiegay tiki i dra na caym
ciele. Niepokoio to koprofaga, podobnie jak cay sztab armady, nigdy nie opuszczajcy
mostku kapitaskiego. Biedny holownik! Przepeniony najndzniejszymi spord ndzarzy,
nienalecymi nawet do adnej kasty pariasami, zapaci swj trybut morzu. Jego dugo i
nadmierne obcienie czyniy ze kawa drewna ledwo wynurzajcy si z wody. Gdy
nadchodzia nieco wiksza fala, przelewaa si przez cay pokad, nawet nie gwatownie,
lecz spokojnie i stanowczo, zagarniajc swoich wybracw i pograjc ich w szerokiej,
spienionej brudzie wodnej, ktra cigna si za flotyll. Obce statki, widzc, co si
dzieje, omijay armad ostronym, szerokim ukiem, a potem oddalay si na penej
szybkoci, zgodnie z poleceniem towarzystw eglugowych. Kadego dnia linia zanurzenia
tego holownika si podnosia, mimo odcienia, jakie stanowia codzienna ofiara z
kilkudziesiciu pariasw zabieranych przez morze. Byo tak a do chwili, gdy pokonujc
fal nieco wysz od pozostaych, statek ju nie pojawi si na powierzchni, pozostawiajc
na wodzie, jako ostatni lad swego istnienia, trzy tysice ludzi gorczkowo wymachujcych
rkami, brzowy las rozkoysany ponad wod. Statki armady, przekazujc sobie sygnay,
jeden po drugim znieruchomiay. Wahanie nie trwao dugo. Kiedy na mostku kapitaskim
koprofag obrci si, wpatrujc w miejsce na oceanie, gdzie przed chwil jeszcze
znajdowa si holownik, dziecko potwr, siedzce wci na jego ramionach, dostao
konwulsyjnych drgawek. Z oczu popyny mu zy. Kikuty jego czonkw, zazwyczaj
nieruchome, biy powietrze jak skrzyda zdychajcego ptaka. Koprofag, stojc na dziobie
statku, obrci si plecami do toncych i skierowa spojrzenie w kierunku zachodnim,
ponad czystymi wodami. Konwulsje potwora natychmiast ustay. Dowiadczenie to
powtrzono dwa razy i w powtarzalnej reakcji potwora dopatrzono si polecenia
kontynuowania rejsu. Armada znw ruszya przed siebie. Gdy dla toncych stao si jasne,
e flotylla ich porzucia, jeszcze ywych, porodku oceanu, las ludzkich rk opad jak na
komend w gecie dobrowolnego poddania si. Odtd, uwolniona od swego Tomcia
Palucha, ktry czepia si jej, bagajc, by zaczekaa na niego flotylla zwikszya
prdko. I to przyspieszenie j uratowao. Rankiem w poniedziaek wielkanocny, gdy
flotylla zaledwie dzie wczeniej osiada na mieliznach u naszych poudniowych wybrzey,
a ostatni emigrant wanie opuci ostatni statek i wyszed z wody na pla na Morzu
rdziemnym zerwaa si straszliwa burza. Wystarczyo kilka godzin, by caa armada bez
reszty pogrya si w morzu. Moe to jest jakie wyjanienie?
O utoniciu tamtych ludzi, na rodku oceanu, wiat dowiedzia si dopiero dziesi dni
pniej. W istocie, mg nie dowiedzie si wcale, bo przecie flotylla bez nadajnikw
radiowych bya niema, a co wicej, nie prosia o nic nikogo i nie domagaa si adnej
pomocy. Wystarczy jednak pewien pijany grecki marynarz, mamroczcy co sam do siebie
przy stoliku portowego baru w Marsylii i pewien stary, zgorzkniay dziennikarz, ktry
przechodzi tamtdy przypadkiem po oddaniu do druku wieczornej kroniki wypadkw.
Dziennikarz mwi po grecku z tej prostej przyczyny, e by Grekiem, ktry wybra
dobrowoln emigracj w czasach rzdw pukownikw, wraz z zapomnianymi ju dzisiaj
muzykami, aktorami i pisarzami. Jako uchodca polityczny mia swoj godzin chway, ale
potem Grecja wysza z mody. Inni przeladowani zastpili go na pierwszych stronach
dziennikw, gdy ide przeladowania trzeba stale urozmaica, aby nie spowszedniaa
opinii publicznej. Tego dnia nadarzya mu si okazja do rewanu i z niej skorzysta, a
konsekwencje tego, co zrobi, mona rwnie doczy do naszej dugiej listy wyjanie.
Byy ich na morzu tysice bekota, czkajc, grecki matros, z wzrokiem wbitym w
dno szklanki. Wszyscy czarni, ubrani na biao, wielu jeszcze yo, tego jestem pewien! A
my przepynlimy po nich dwadziecia pi wzw ot, tak! szybkim gestem
pocign rk po stole, strcajc szklank, ktra rozbia si na posadzce. Dziennikarz
wyowi to zdanie z barowego gwaru; przysiad si i poprosi o szczegy. Zdawszy sobie
spraw z rozmiarw zdarzenia, zaprosi marynarza do siebie, pomg mu wytrzewie, da
mu kolacj i wysucha caej opowieci. Niewtpliwie w marynarz otrzyma od swych
oficerw surowy rozkaz trzymania jzyka za zbami, ale prawdopodobnie argumentem
okazaa si znaczca suma pienidzy zaoferowana przez redakcj, co do reszty podamao
jego morale osabione tym okrutnym widowiskiem, ktrego by zarazem wiadkiem i
uczestnikiem.
A wynikao z jego opowieci naocznego wiadka, bo wtedy wanie obj wacht e
transportowiec grecki Ile de Naxos, pyncy pod dowdztwem kapitana Notarasa z
Kolombo do Marsylii z adunkiem cennego drewna, minwszy dziesity rwnolenik, w
poowie drogi midzy Cejlonem a Sokotr napotka na swej drodze pierwszego topielca,
ktry odzyska siy na widok statku i unoszc wyczerpanym gestem rk nad wod, wzywa
pomocy. Kapitan nakaza zatrzyma statek i spuci szalup. Wtedy wanie oficer
wachtowy, przygldajc si nieszcznikowi przez lornetk, zauway pywajce wok
niego liczne zwoki, tu pod powierzchni wody. Kapitan sign z kolei po swoj lornetk
i odkry na wprost, na kursie statku prawdziwe morze pywajcych cia! Jedne daway
jeszcze jakie oznaki ycia, inne, wpzanurzone, nieruchomo unosiy si na falach. Ludzie
znad Gangesu! powiedzia. Rozkaza z powrotem wcign szalup, ktr wanie
zaczto opuszcza, i pyn dalej ustalonym kursem, a w nieszcznik, widzc, e statek
odpywa, zamkn oczy i w milczeniu pogry si w toni.
Kapitanie! zawoa oficer wachtowy. Chce pan ich tak zostawi?
By to jeszcze mody czowiek, blady z wraenia i mia zy w oczach.
Zna pan rozkazy odpowiedzia kapitan Notaras. S precyzyjne. A jeli zabior
wszystkich tych ludzi, co z nimi zrobimy, pytam pana? Ja przewo drewno, to wszystko.
Nie polecono mi pomaga w inwazji na Europ.
Teraz mody oficer ju paka:
Skazuje ich pan na mier, kapitanie! Nie ma pan prawa!
Tak pan sdzi? odpar kapitan. C, myli si pan!
Przeoy dwigni na caa naprzd i poleci:
Dajcie pen moc!
Po czym zwrci si do sternika:
Pyniemy jak dotd, a jeeli zmienisz kurs cho o p stopnia, ka ci aresztowa za
bunt na penym morzu!
Pyniemy jak dotd oznaczao: na wprost. A na wprost, przed dziobem statku idcego
teraz pen prdkoci, zaczynao si to morskie pole, usane czarnymi kwiatami o biaych
patkach, martwymi i ywymi, koysanymi falowaniem morza jak pole ludzkiej rzeuchy.
Pync z prdkoci dwudziestu piciu wzw, grecki transportowiec Ile de Naxos z
rozkazu kapitana i przy biernej postawie zaogi dokona w cigu piciu minut tysica
zabjstw. Wyjwszy operacje prowadzone w czasie wojny, bya to prawdopodobnie
najwiksza zbrodnia w historii wiata, ktr popeni jeden czowiek. Zbrodnia, ktr
kapitan Notaras uzna, susznie czy niesusznie, za operacj wojenn, zostaa dokonana
zapewne przez wzgld na nazwisko, ktre nosi, i wspomnienia, jakie si z nim wizay.
W Grecji wszyscy Notarasowie szczycili si przynalenoci do bardzo szlachetnego i
bardzo starego rodu, ale nie byo pewne, czy by to ten sam rd. Portret wiszcy w kabinie
kapitana przedstawia mczyzn susznego wzrostu, o ciemnych oczach i energicznym
spojrzeniu, ubranego w dopasowan zbroj, z czubem zotego hemu ozdobionym
piropuszem biaych pir: ukasz Notaras, wielki ksi i wielki admira Bizancjum,
komendant ostatnich chrzecijaskich galer podczas zdobywania Konstantynopola przez
tureckiego sutana Mahometa. Uniknwszy rzezi i uwiziony przez janczarw,
doprowadzony zosta przed oblicze sutana Mahometa ze swymi dwoma synami, jeszcze w
wieku modzieczym, niezwykle urodziwymi, piknymi jak napisa historyk Doukas
tym greckim piknem, ktre przez wieki inspirowao artystw i poetw. Sutan gustowa
w modych chopcach, a synowie Notarasa nadzwyczaj mu si spodobali, ale, rzecz dziwna
u wadcy, ktry zdobywa i pldrowa cae miasta zapragn, eby sami mu si oddali,
doprowadzeni do jego oa przez wasnego ojca. Kaprys estety? Ch ukrycia prawdziwej
lubienoci? Trzymajc si prosto, z godnoci, trzej Notarasowie odmwili. Dwaj
chopcy zostali cici od razu, na oczach ojca, potem rwnie wielki admira da szyj
katu Od tamtego czasu ci, ktrzy w Grecji nosz nazwisko Notaras, zachowuj w
pamici t potrjn, tragiczn mier. Co ciekawe, nazwisko Notaras najczciej spotyka
si poza granicami Grecji, w zhellenizowanych koloniach: Izmirze, Damaszku, Aleksandrii,
Stambule, od Morza Czarnego po Cypr, jak gdyby pord tych wszystkich Notarasw (o
dyskusyjnym ju powizaniu z autentycznymi Notarasami) przechowao si jakie
niebezpieczne upodobanie do ycia na wysunitych przyczkach chrzecijastwa.
Niejakiego pukownika Notarasa znajdujemy pord armii greckiej w Azji Mniejszej,
podczas wojen z Turkami w 1922 roku, inny Notaras by dowdc partyzantki miejskiej na
Cyprze, a obydwaj byli oskarani o okruciestwo. Kapitan Luc Notaras, dowdca
greckiego transportowca Ile de Naxos, doda po prostu swe imi do tej listy.
Trzymajc si kurczowo relingu, wychylony ku morskiej toni mody oficer wpatrywa si
z przeraeniem w roztrcane i masakrowane ciaa, odrzucane na boki, a potem obijajce
si jak piki o kadub rozpdzonego statku.
Byem jak zahipnotyzowany opowiada tymczasem sternik. Miaem wraenie,
jakbym sterowa gigantycznym czogiem i masakrowa pod gsienicami cay ten zalegajcy
na drodze tum. Mam tylko nadziej, e ci ludzie szybko umarli, zanim dostali si w tylne
ruby statku. Nie patrzyem do tyu, ale koledzy opowiadali mi potem, e w kilwaterze
widzieli krwawe strzpy ludzkich cia. Przez te pi minut, tyle to trwao mniej wicej,
kurs statku nie zmieni si ani na wier rumba. Nie wiem, jak to wytumaczy. Przeciwnie,
staraem si utrzyma kurs na wprost. To byo przeraajce. Od czasu do czasu zerkaem na
kapitana, czy nie krzyknie: Dosy!. Ale nie. Sta nieruchomo, z szeroko otwartymi
oczami, umiecha si
Ta sprawa, oczywicie, narobia mnstwo szumu. I zatopienie, i masakra to byo zbyt
wiele jak na wraliwy Zachd! Opowie marynarza, opublikowana najpierw przez jedn
z gazet marsylskich, a nazajutrz podjta przez ca pras francusk i gwne dzienniki
zachodnie, obiega wiat i, najagodniej mwic, poczynia spustoszenie pord opinii
publicznej. Poniewa ju wczeniej wmwiono jej poczucie zbiorowej odpowiedzialnoci,
zachodnia opinia publiczna uznaa, e to ona jest winna masakrze. Bestia zyskaa nowy
pretekst, zupenie nieoczekiwany, w postaci kapitana Notarasa, i potrafia to wykorzysta.
Luc Notaras przeszed do historii okruciestw wspczesnego wiata, umieszczony w
rozdziale o biaych stosach, rozdziale uzupenianym na bieco przez sugi bestii, ktrzy
nigdy nie przepuszczaj okazji, by wylicza imiona tych nieszcznikw, hurtem i bez
adnego rozrnienia, dla przypomnienia i na postrach. Nie byo sprawy Dreyfusa. Kapitan
Notaras, zatrzymany w Marsylii i wtrcony do wizienia, mia przeciw sobie wszystkich.
Podczas gdy pierwszy lepszy morderca, ktry dopuci si ohydnych zbrodni, gwacc i
wiartujc mae dziewczynki albo mordujc starcw za pomoc motka, moe liczy ze
strony nowoczesnego wymiaru sprawiedliwoci na pomoc psychiatryczn i na wybaczenie
ze strony zepsutego spoeczestwa okropny postpek kapitana Notarasa nie zosta
poddany adnej gbszej analizie. Kapitan Notaras reprezentowa bia ras, kierowa si
lep nienawici rasow w czystej postaci. A skd ta nienawi? mogliby zapyta
psychiatrzy, gdyby byo ledztwo i proces. Owszem, ledztwo odwalono byle jak pod
presj opinii publicznej, a proces, przewidziany na rod wielkanocn przed trybunaem w
Aix-en-Provence, oczywicie si nie odby. Zreszt kapitan wczeniej uciek, wieczorem,
w niedziel wielkanocn, gdy zorientowa si, e uciekli ju wizienni stranicy.
Jakie wspomnienia albo jakie emocje mogyby rzuci wicej wiata na t zbrodni, tak
trudn do wyjanienia, by mona j byo rozway w jakim zupenie nowym kontekcie?
Zamiast szuka tych motyww, mwiono o przywrceniu kary mierci specjalnie dla
Luca Notarasa! W tym tonie zaczli si wypowiada najzacieklejsi dotd przeciwnicy kary
mierci, z Clmentem Dio na czele, tym Dio, ktry wynajdowa okolicznoci
usprawiedliwiajce tak wiele zbrodni, rwnie niewybaczalnych, ale popenianych w imi
Trzeciego wiata przez rozmaite komanda wolnoci. Najwyraniej nikomu nie
przychodzio do gowy, e kapitan Notaras, ofiara swego rodzaju krwawego delirium, by
moe w ten sposb take od czego si uwalnia. Machefer, nawet Machefer Machefer
milcza. Przez moment kusio go, by da jako tytu synny komentarz Talleyranda po
zamordowaniu ksicia dEnghien: To wicej ni zbrodnia, to bd!. Ale zrezygnowa.
Kto by zrozumia? To byoby zbyt subtelne, a opinia publiczna umiaa ju tylko wy razem z
wilkami.
Istotnie, bd. Tego dnia zostay zniszczone albo wypaczone dwa pojcia podstawowe
dla ducha oporu Zachodu, a przynajmniej dla jego bezpieczestwa. Pojcie napaci,
najazdu ktre zaczynao ju sobie torowa drog do niektrych umysw, mimo
oczywistego braku przemocy ze strony tej flotylli znad Gangesu i mimo propagandowego
prania mzgw w wykonaniu mass mediw przepado wraz z holownikiem, ktry
zaton, bo przecie sabo tak godna litoci nie moga, nie powinna stanowi adnego
zagroenia. Drugie pojcie, obrony, jeszcze trudniej akceptowane przez zakompleksion
zachodni opini publiczn, stumione zostao w zarodku, gdy tylko znaleziono
antybohatera w osobie kapitana Luca Notarasa, czowieka o rkach czerwonych od
niewinnej krwi. Przed mikrofonem Albert Durfort woa: Nie jestemy Notarasami! Nigdy
nie bdziemy Notarasami!. Marcel i Josiane byli o tym przekonani. Moe to jest jakie
wyjanienie
Sprawa Notarasa miaa dwa praktyczne skutki. Po pierwsze, mona byo ustali
pooenie tej flotylli, o ktrej poprzednie wieci pochodziy z cieniny Palk. Na setkach
map setki maych chorgiewek przesunito dalej na zachd skok o dwa tysice
kilometrw i wpito w nowe miejsca. We wszystkich urzdach krajw Trzeciego wiata
zacierano rce, z wyjtkiem biur arabskich, gdzie rado zblada, gdy stao si jasne, e
armada kieruje si w stron Morza Czerwonego i Suezu Po drugie, Komisja Wsppracy
Midzynarodowej, ktra w midzyczasie przeniosa si do Rzymu, bo zim jest tam
cieplej, uznaa ostronie, e trzeba nieco oywi sw dziaalno. Ze stadium mrukliwego
gldzenia i platonicznych wyzna przesza do stadium wizji lokalnych, co umoliwia pod
pozorem zaatwiania spraw urzdowych odbywanie przyjemnych, darmowych podry i
nie przynosi adnych konkretw: midzy tymi wizjami a publikacj kolejnego raportu
upywa na og tyle czasu, e sytuacja lokalna ju wiele razy zdya si zmieni i
stworzy zupenie inne problemy. Tym razem jednak czonkowie komisji nie palili si do
podry. Armada godu, bez luksusowych paacw, basenw i pla najwyraniej nie
przycigaa adnego z panw komisarzy. Wizja lokalna zostaa wic zlecona
francuskiemu lotnictwu wojskowemu, stacjonujcemu w Dibuti, nazwanemu przy okazji
pompatycznie eskadr solidarnoci z Komisj Wsppracy Midzynarodowej,
przystrojon, a jake, ONZ-owskimi emblematami: trzeba przecie czym nakarmi pras.
Piloci eskadry solidarnoci wracali jednak do bazy bardzo zamyleni Po licznych
przelotach nad ta flotyll, na niskiej wysokoci, balansujc skrzydami na znak przyjani i
zataczajc koa, utwierdzali si w oczywistym przekonaniu, e uczestnicz w beznadziejnej
sprawie: nie uniosa si ku nim ani jedna twarz, nie pomachaa do nich ani jedna rka, ani
jedna do z chusteczk. A jednak przekazywa komendant eskadry oni tam s, ywi,
jestem tego pewien! Widz ich. Jedz, poruszaj si, co gotuj, chodz po pokadach
wietnie! Wobec nas nie wykonuj adnych gestw, nikt nie wita naszych samolotw, zero
reakcji! Tych ludzi kompletnie nie obchodzi, czy jestemy, czy nas nie ma!. Bez wtpienia
dziecko potwr dawao przykad osobistej godnoci. Armada ostatniej szansy zamierzaa
rozegra sw parti zupenie samodzielnie. Dla nielicznych stawaa si przez to jeszcze
bardziej niebezpieczna. Dla wikszoci ta duma, zwaszcza pord takiej ndzy, janiaa
jak epopeja.
To nie ebracy pyn do nas komentowa Boris Vilsberg w programie Wszystko o
Armadzie ale ludzie. Jak odpowiemy na ten przejaw godnoci?.
Komunikat Komisji Midzynarodowej cechowaa przykadna ostrono:
W chwili obecnej opinia publiczna moe by pewna losu tej flotylli imigrantw.
Odnaleziona dziki dobrej pogodzie (tu podano dugo i szeroko geograficzn jej
pooenia), kontynuuje rejs; wydaje si, e na jej pokadzie wszystko przebiega normalnie,
a jej prdko siga dziesiciu wzw. Nasze samoloty, ktre przez cay dzie kryy nad
flotyll, nie otrzymay adnej proby o pomoc ani o dalsz asyst powietrzn. Oglne
prognozy meteorologiczne dla tej czci wiata przewiduj dugi okres dobrej pogody.
Kolejne misje rozpoznawcze bd wykonywane w regularnych odstpach czasu, aby
natychmiast odpowiedzie na ewentualne sygnay alarmowe. Nie mona jeszcze okreli
ostatecznego miejsca ldowania flotylli, gdy spotkanie upowanionych przedstawicieli,
mediatorw i wysannikw rzdowych nie odbyo si i nie odbdzie na pokadzie armady,
chyba e wyrazi ona takie yczenie. Rzdy wsppracujce ze sob w ramach Komisji
postanowiy respektowa swobod decyzji imigrantw, zgodnie z prawem narodw do
samostanowienia, zapisanym w karcie Narodw Zjednoczonych.
Nasi dobrzy apostoowie! Jaki rozsdny rzd zechciaby przyj taki zatruty podarunek,
jeli nie po to wycznie, eby sprbowa zaoferowa go ssiadowi? I jaka si
rozpocza dyplomatyczna batalia! Jakie brudne manewry! Jaki ndzny szanta ndz! I to
na oczach witej, odraajcej opinii publicznej! Zachd ju tylko gra w ruletk: porodku
toczya si czarna kula, ktra nie dokonaa jeszcze wyboru. I wszyscy, ktrzy rozumieli
sytuacj, wpatrywali si w ni z przeraeniem.
XXI

Kiedy si spodziewano, e armada wkrtce wpynie do Zatoki Adeskiej i obierze kurs


na Suez, po siedmiu dniach niespodziewanie zlokalizowano j na penym morzu w
okolicach Komorw, u wejcia do Kanau Mozambickiego, zmierzajc na poudnie, ku
Przyldkowi Dobrej Nadziei. Francuskie samoloty, ktre wykryy j, wracajc z
rutynowego patrolu, nie miay adnych wtpliwoci. Bya to z ca pewnoci owa armada
ostatniej szansy, dziewidziesit dziewi statkw pyncych w dwch kolumnach,
prowadzonych przez dwa wielkie, pordzewiae parowce o zniszczonych kominach, ktrych
opisy zostay przekazane wszystkim statkom i samolotom wiata zachodniego: India Star
i Calcutta Star. Utrzymywaa si pikna pogoda. Wydawao si, e na spokojnym oceanie
nic nie zagraa nieubaganemu parciu flotylli znad Gangesu. Nie znajc przyczyny,
dziwiono si jednak zmianie trasy, ktra musiaa nastpi, wedle wylicze szacujcych
redni prdko na dziesi wzw, w okolicy Sokotry, wyspy lecej na wschd od
Pwyspu Somalijskiego, strzegcej wejcia do Zatoki Adeskiej.
Przyczyna za bya taka, e w cakowitej tajemnicy adne informacje nie przedostay
si ani do prasy, ani do zainteresowanych instytucji zainterweniowa rzd egipski.
Uczyni to sam, bez konsultacji z pozostaymi krajami arabskimi i nie informujc o tym
organizacji midzynarodowych ani innych rzdw, w atmosferze penej konspiracji i
strachu bliskiego paniki. Ministrw egipskich przeraaa sama myl, e ta flotylla z
milionem ndzarzy na pokadzie moe zosta zablokowana w Kanale Sueskim, ot, choby z
powodu jakiej kolizji lub ewentualnych dziaa pastw zachodnich. Rozumiano te
egipskie obawy. Ubstwo egipskie dawno ju udowodnio swoj elastyczno, ale od tego
ubstwa do zaakceptowania niemoliwego czego nie do pomylenia w kategoriach
dyplomatycznych, politycznych i ekonomicznych, bya jeszcze daleka droga! Tak wic w
najwikszej tajemnicy i pord wielkiego zamieszania wydano rozkaz ostatniemu jeszcze
sprawnemu egipskiemu torpedowcowi, ktry ocala po wojnach z Izraelem, aby uda si na
spotkanie armady i przekona j do zmiany kursu. Jakimi rodkami? zapyta egipski
admira. Czy jeli okae si to niezbdne, mam uy dzia, a jeli tak, to w jakich
granicach mog to uczyni?. Odpowied bya rwnie niejasna lub a nazbyt jasna: Ma
pan carte blanche i niech Allach pana prowadzi! Szczliwej podry. Bez odbioru.
Najwyraniej ministrowie nie yczyli sobie wchodzi w szczegy, zreszt, jake by mogli?
Nie naley std wnosi, e ministrowie egipscy zachowali si niepowanie. W tej sprawie,
ktra wymykaa si zdrowemu rozsdkowi i dotychczasowym dowiadczeniom i w ktrej
domylano si obecnoci woli boskiej jako gorliwi muzumanie odwoali si, cakiem w
dobrej wierze, do Allacha. Kto wie, co daaby ta metoda, gdyby ludy Zachodu, w tyche
okolicznociach, odwoay si rwnie konkretnie i imiennie do Boga, gromadzc si wok
wity, jak w wiekach bogosawionych, gdy groba dumy albo najazdu tak umacniaa
wiar?
Spotkanie nastpio okoo szeciuset kilometrw na wschd od Sokotry. Byo krtkie.
Admira stojcy na mostku kapitaskim przesuwa bursztynowe paciorki muzumaskiego
raca, gdy nad lini horyzontu pojawiy si pierwsze smugi dymu, poprzedzane
nieznonym smrodem, gstniejcym z minuty na minut. Z najwiksz prdkoci, jak mg
wycisn ze swych maszyn po dwudziestu latach suby i trzech przegranych wojnach,
egipski torpedowiec ruszy w stron nadpywajcej flotylli, a potem, zrwnawszy si z
parowcem India Star, zatoczy wielkie koo i zmniejszywszy prdko, zacz pyn
burta w burt z pordzewiaym parowcem; nadesza pora przekazania posania. Niewiele
mona powiedzie o tym, co myleli wwczas uczestnicy tego spotkania, kady na swoim
pokadzie. Byo poudnie, niebo bezchmurne, soce prayo jak wielki, gorcy piec. Tumy
na pokadzie India Star drzemay. Nic nie mogo wyrwa ich z tego odrtwienia, prcz
zapowiedzi obiecanego raju. Tymczasem wygld tych egipskich marynarzy, ciemnoskrych,
czarnowosych, o ciemnych oczach nie zapowiada bynajmniej biaego raju. Niektrzy
pasaerowie lekko unieli gowy, by zaraz opuci je bezwadnie, pograjc si z
powrotem w sennym odrtwieniu. Dwoje czy troje dzieci pomachao przyjanie, ale szybko
si zniechciy, bo Egipcjanie, jak zahipnotyzowani, nie spuszczali wzroku z kapitaskiego
mostku India Star, gdzie jaki karze o odpychajcym wygldzie, ze zdobion zotymi
galonami czapk kapitask na gowie, siedzc na karku jakiego olbrzyma, macha
powykrcanymi kikutami ramion bez doni. Oni, dla ktrych ndza te bya wsprodaczk
i ktrzy przecie czsto widywali zdeformowane ciaa kalek w wioskach i miastach Egiptu
nagle nie rozpoznali si tutaj, w tej ndzy. Bo takiej ndzy, niejako skondensowanej w
przeraajcym obliczu potwora, nie widzieli nigdy, w najgorszych czasach cierpicego
Egiptu: ndzy natchnionej, siedliska mrocznych si, wszechwadnych i niepokonanych.
Admira poczu dreszcz grozy, bo rozpozna to wcielenie kary. Niech Allach ochrania
tych, ktrzy s w niebezpieczestwie! powiedzia. I niech bdzie bogosawiony za to,
e mamy tylko tak bied, jak mamy. Polijcie im nasze przesanie! Pewnie znajdzie si
tam kto, kto rozumie po arabsku. Jeden z oficerw przytkn do ust tub. Prosz
skierowa tub na mostek India Star doda admira. Tam jest dusza i mzg tej flotylli.
Dalej!.
Dowdca marynarki egipskiej pozdrawia swych braci i yczy im pomylnej podry.
Rzd egipski stanowczo odradza drog przez Kana Sueski. Kana nie jest bezpieczny.
Istnieje ryzyko, e wasze najwiksze statki ugrzzn. Egipt jako biedny kraj nie moe wam
pomc. Admira ma rozkaz przekaza wam to posanie i upewni si, e zostao przez was
zrozumiane. Powodzenia i niech Bg was wspomaga!.
Admira czeka z lornetk skierowan na mostek kapitaski India Star. Jak gdyby z
tego statku, ktry nie przypomina niczego, co kiedykolwiek pywao po morzu, moga
nadej jakim cudem waciwa odpowied, czy to przez megafon, czy w jakikolwiek inny
sposb. Czy ci ludzie w ogle co z tego rozumieli? Admira poczu nagle dziwny
niepokj, silniejszy nawet od tego, jakiego dowiadcza wczeniej pord bitew, jakby
objawienie ludzkiej bezsilnoci wobec zjawisk nadprzyrodzonych. A to posanie?
mieszne! Niewiele mwicy tekst, ktry niczego nie proponuje i ktrego nie popiera
adna znaczca sia. Na India Star nagle przebudzony tum poderwa si jak jeden m.
Karze cigle gestykulowa swymi kikutami, grujc na mostku, a cay powstay tum
wpatrywa si w niego.
Powtrzcie komunikat nakaza admira. Dodajcie, e daj im pi minut na zmian
kursu. A potem
A potem? zapyta oficer.
Potem? Nic Tak! Prosz po prostu przekaza: Bg was naprowadzi na waciw
drog. A zreszt, nie! W co my si bawimy! To wszystko nie dotyczy ani ich, ani nas. Wic
przekacie tak:
Macie pi minut na dokonanie zmiany kursu, w przeciwnym wypadku otworzymy
ogie. Bg wskae wam dobr drog!.
Na mostku kapitaskim India Star jaki mczyzna uczyni gest, jakby zrozumia. Mia
na sobie marynarsk bluz z czterema zotymi galonami na rkawach, ale by bez czapki.
Prawdopodobnie kapitan. w mczyzna wskaza na kara potwora, siedzcego cigle na
ramionach olbrzyma, potem znikn w sterwce.
Zaadujcie dziaa pociskami DCA powiedzia admira. Granatami smugowymi.
Jedna salwa. Celujcie tu nad mostkiem kapitaskim, midzy masztem a kominem, pod
ktem czterdziestu piciu stopni. Czekajcie na mj rozkaz.
Admira podwin mankiet i spoglda na zegarek. Podczas gdy wskazwka obiegaa
tarcz, India Star i torpedowiec pyny cay czas burta w burt, w kierunku zachodnim,
w stron Sokotry i Suezu. Za nimi posuwaa si ogromna flotylla, ulege, nieme,
niewiadome stado. Mina czwarta minuta.
Otwrzcie ogie! rozkaza admira.
Wiele razy sysza dziaa, ale teraz mia wraenie, e nigdy nie towarzyszy im tak wielki
huk. Huk przeraliwy! Moe to nerwy, napite do ostatnich granic, tak zwikszyy efekt?
Chyba e Chyba e armatnie wystrzay zabrzmiay jakim potnym echem, odbitym
gdzie pod innym niebem, w innych wymiarach, o nieznan tarcz? Admira odzyska
ufno. Pociski przeleciay ukiem nad mostkiem India Star i wpady do morza. Nastaa
chwila ciszy. I wtedy, w tej nierealnej ciszy, nagle rozleg si skowyt, nieludzki, ale i
niezwierzcy. Zziajany, urywany skowyt, podobny nieco do jczenia wiatru,
przewiewajcego jak pust, guch jaskini. To wy karze. Zarazem staa si rzecz
nieprawdopodobna: karze, to dziecko potwr, nagle obrci gow! Tylko raz, ale jednak!
Chocia nie mia w ogle szyi i niezdolny by do jakiegokolwiek ruchu prcz
nieskoordynowanego wymachiwania kikutami ramion i histerycznych tikw
przebiegajcych po jego paskiej twarzy, a w dodatku zamiast ust mia strzp skry, ktry
wczeniej uchyli si tylko raz w podobnym skowycie, jeszcze tam, nad Gangesem,
podczas adowania si tumw na India Star teraz na dodatek poruszy gow! Cud!
Cud! pomyla tum na pokadzie parowca. I tak te postanowi sztab flotylli, zebrany na
mostku kapitaskim wok tego olbrzyma. Z pewnoci istnieje i inne wytumaczenie,
bardziej racjonalne. Przestrach tego potwornego dziecka, gdy przeleciay mu ponad gow,
z hukiem pioruna, pociski smugowe, mg uwolni w jego chorym mzgu, choby na
chwil, jakie nieczynne od urodzenia poczenia nerww: std ten krzyk. Std i
poruszenie gow. W naszych czasach przecie wanie w taki, cakowicie naturalny
sposb prbuje si wyjania, na przykad, cuda w Lourdes. A soce fatimskie? Zbiorowa
hipnoza itd., itd. Moe wanie w tej podstawowej rnicy w podejciu do cudw mona
zobaczy jaki dany nam znak? Dwa obozy stoj naprzeciw siebie. Jeden wierzy w cuda.
Drugi ju nie. Ten, ktry zachowa wiar, to ten, ktry przenosi gry. On zwyciy. W tym
drugim miertelne zwtpienie zniszczyo wszelk si. Bdzie pokonany.
Dziecko potwr obrcio gow na poudnie. Mczyzna w marynarskiej bluzie wyszed
ze sterwki, gdzie zapewne pochylony nad map oblicza kurs dalszego rejsu, i da rk
znak, a jego spojrzenie skrzyowao si ze wzrokiem egipskiego admiraa. Mimo dzielcej
ich odlegoci obaj ze zdziwieniem dostrzegli oznaki ulgi na twarzy po drugiej stronie
morskiej fosy. Napicie opado, a tum na pokadzie India Star pooy si, jak sta,
niczym trawa kadca si pod podmuchem wiatru. Fosa midzy dwoma statkami
powikszya si, staa si szeroka, jak rzeka, a potem znw zamienia si w otwarte morze.
India Star oddalaa si, a za ni caa flotylla, krelc za sob szeroki uk wodny w
postaci dziewidziesiciu dziewiciu spienionych kilwaterw, skrcajcy niemal pod
ktem prostym na poudnie. Godzin pniej armada znikna na horyzoncie. Wtedy te
szybko uciek torpedowiec. W swej ucieczce przypomina te zachodnie statki, ktre co
prdzej oddalay si od armady, by nie da si schwyta w puapk litoci. Na pokadzie
admira pogry si w rozmylaniach. Czu si troch jak czowiek, ktry ujrza zjaw i
teraz zadaje sobie pytanie, czy naprawd j widzia i czy kto mu uwierzy.
Na tym zakrcie naszego opowiadania los Zachodu zosta niewtpliwie
przypiecztowany. Zatrzymajmy si na chwil. By moe przejcie flotylli przez Suez
uratowaoby Zachd. Na brzegach wskiego kanau, w portach, gdzie nie brak biaych
ludzi, nie zabrakoby te obiektywnych wiadkw, ktrzy opisaliby prawd, odczuli j jako
zagroenie i pokazali dowody tego przeciwnego naturze, potwornego mariau: nie
zabrakoby wic dyplomatw na placwkach w Egipcie, turystw, dziennikarzy,
podrujcych biznesmenw, fotografw, ktrzy mogliby na miejscu obejrze ten
przepywajcy antywiat, przyjrze mu si uwanie, niemal go dotkn. Wyobramy sobie
owo sam na sam, to zderzenie, ujawnienie tego ssiedztwa. Ten tum, ktry cierpi i
cuchnie, uchwycony z samolotu, na fotografiach sprytnie komentowanych ten tum
porusza. Widziany z bliska, przelewajcy si powoli na pokadach tych koszmarnych
statkw, kilka metrw od brzegw kanau, mgby wzbudzi strach. Ten zbawczy strach,
ktry niektrzy wiadkowie wbrew stronniczemu zalepieniu, wbrew konwencjom
moralnym zdyliby jeszcze zaszczepi krajom Zachodu. Trudno byoby zdyskredytowa
ich opowieci, wymaza ich przeraenie, przeszkodzi im w komunikowaniu si z innymi,
w upowszechnianiu si tego strachu. Przypomniano by sobie konsula Himmansa, ktry
ponis samotn mier na brzegach Gangesu, gdy pierwszy zrozumia. Wyjaniono by
lepiej zbrodni kapitana Notarasa i powicono by wicej uwagi ostrzeeniom takich ludzi
jak Hamadura, ktremu odebrano gos, poniewa dopuci si zbrodni zamania tabu.
Gdyby ta armada ostatniej szansy wpyna do Kanau Sueskiego
Tymczasem armada ostatniej szansy wzia kurs na Przyldek Dobrej Nadziei. Tak
Zachd straci sw ostatni szans. A jeli tli si jeszcze jaki wty pomyczek nadziei,
afera poudniowoafrykaska ostatecznie go zgasia.
XXII

Ledwo ucicha afera kapitana Notarasa, troch przedwczenie jak na gust nauczycieli
poprawnego mylenia, gdy wybucha afera poudniowoafrykaska. W tej pierwszej
polaa si krew. W tej drugiej byy tylko groby, wyrane, ale bez adnych nastpstw. Jaka
szkoda stwierdzi Clment Dio podczas posiedzenia zespou redakcyjnego e te ajdaki
z RPA nie miay okazji do masakry! Nie mogliby odegra swej opatrznociowej roli do
koca, co?. Jednak te dwie sprawy byy do siebie podobne sposobem ich wykorzystania i
nieodwracalnymi zmianami w wiadomoci opinii publicznej. Ponadto, gdyby armada
popyna przez Kana Sueski, krzewiciele tej uniwersalnej wiadomoci nie
dysponowaliby czasem ani wystarczajcymi bodcami, by dokoczy dziea wyrabiania w
spoeczestwach zachodnich poprawnych odruchw warunkowych. Moe to jest jakie
wyjanienie
Kiedy flotylla przekroczya zwrotnik Kozioroca, wpywajc na szeroko geograficzn
Republiki Poudniowej Afryki, niektre umiarkowane dzienniki zachodnie,
prawdopodobnie z inspiracji tamtejszych rzdw we Francji bya to wielka
popoudniwka odkryy nagle pewn oczywisto geograficzn i ekonomiczn, o ktrej
nikt wczeniej nie pomyla. Armada znad Gangesu poszukiwaa raju. wietnie! Udawano
gotowo niesienia jej pomocy, nawet przyjcia jej, w kocu nikt nie jest bydlciem! Ale
po co podejmowa takie ryzyko i przedua t morsk kalwari, po co znosi tyle
cierpie, jeli w raj, prosz tylko spojrze na map, jest ju w zasigu rki, w
poudniowej Afryce! W prasie od razu pojawiy si rozwaania nad powierzchni
Republiki Poudniowej Afryki, prawie trzy razy wikszej od powierzchni Francji, nad jej
sabym zaludnieniem, nad jej wysokim poziomem techniki i gospodarki, nad jej synnymi,
niewyczerpalnymi bogactwami naturalnymi Po co w tej sytuacji prosi star i tak
odleg Europ o co, wzgldem czego nawet ona sama nie miaa pewnoci, czy moe to
zaofiarowa emigrantom znad Gangesu mimo swej dobrej, oczywicie, woli, a to z
powodu nieusuwalnych, acz obiektywnych trudnoci natury klimatycznej i
demograficznej? (Gwoli cisoci odnotujmy, e te trudnoci natury klimatycznej i
geograficznej, subtelny eufemizm, podpowiedzia osobicie prezydent Republiki.
Niemiaa prba moralnego przeciwdziaania, ktra jednak nie daa rezultatu). Przytaczano
liczby, zestawienia, rozmaite statystyki: wiadomo, komputery poka wszystko. A finanse?
aden problem: Europa si opodatkuje. Przekae pienidze, wyle maszyny, technikw,
lekarzy, nauczycieli, wszystko, co tylko rzd RPA uzna za niezbdne! (Pierwsze oznaki
paniki: zgoda na wszystko! Byle nie u nas! Przede wszystkim: nie u nas! Ale panika nie jest
przydatnym rodzajem strachu. Panika rozmywa, unicestwia: ujrzymy te jej efekty). W
konkluzji komentator dystansowa si od tej utopii. Propozycja warta rozpatrzenia,
racjonalna, ludzka, niosca nadziej pisa ale wymagajca konsultacji z rzdem
poudniowoafrykaskim i porozumienia z przywdcami armady. Moe by tak Komisja
Wsppracy Midzynarodowej
Rozptaa si burza.
Pord sug bestii eksplodowao: apartheid! Chc wykorzysta Murzynw! Rasistowska
dyktatura! Wstyd dla ludzkoci! Wytoczono najcisze dziaa. Z Republik Poudniowej
Afryki, dyurnym kozem ofiarnym, na ktrym uyway sobie wszystkie postpowe umysy,
od dawna nikt ju si nie patyczkowa. Powierzy ten milion nieszcznikw o ciemnej
skrze takim opiekunom, to skaza ich na niewolnictwo! Jacy to zacofacy, ci
umiarkowani, ci zwolennicy kompromisu! Ludzie znad Gangesu sami zadecydowali o
swym losie, dobrowolnie wyruszyli w drog i niech sami wybior miejsce swego
przeznaczenia! Jednak ten tumult stanowi dla sug bestii take pewne ryzyko. Ryzyko
polegajce na tym, e, domagajc si od opinii publicznej szybkiej decyzji, mona j byo
po prostu, przy okazji i cakiem niechccy przestraszy. Tymczasem sugom bestii szo o
co innego: o stopniowe, agodne oswajanie opinii publicznej tak jak to robiono dotd i
ostatecznie nakonienie, by wyrzeka si samej siebie i staa si zupenie bezbronna wobec
miertelnego niebezpieczestwa. Wielcy tenorzy zwietrzyli to ryzyko. Za przykadem
Clmenta Dio powstrzymali si od komentarzy i uspokajali swe szeregi, nieostronie
angaujce si w t debat (i to te bya ta niewielka, stracona szansa Zachodu!), liczc na
gwatown reakcj Afryki Poudniowej, ktra miaa zapaci za nich. I tak wanie si
stao. Powtrzya si sytuacja z australijsk ustaw imigracyjn, ale w ustokrotnionych
rozmiarach, i w dodatku sprokurowana przez samych biaych, ktrzy tym razem nie liczyli
si ju ze sowami!
Rwnie Afrykanerzy nie przebierali w sowach, oblegani w swej prawowitej
ojczynie, po tym jak wycofali si z brytyjskiej Wsplnoty Narodw i spalili za sob
ostatnie mosty, gdy buforowe pastwo Rodezja znikno w morzu krwi, a Afryka caym
swym ciarem napara na ich granice. W tym samym czasie zorganizowana wiatowa
pogarda napieraa na granice wytrzymaoci ich sumie, wspierana przez wewntrzn
dywersj caej armii pastorw, ksiy, piosenkarzy i pisarzy Gdy wiek dwudziesty
dobiega koca pord znienawidzonej, niewybaczalnej biaej hegemonii Afrykanerzy
upierali si przy goszeniu swych bezecestw i okropnoci. Nawet jawnie je popeniali.
Upodobali je sobie. Tym bardziej, im bardziej obrzucano ich inwektywami! Inny wiat?
Owszem, zdecydowanie tak!
Nie byo wic adnego oficjalnego komunikatu, ale krtka konferencja prasowa
prowadzona osobicie przez prezydenta Republiki. Przytoczymy tu tylko jej najwaniejsze
fragmenty.
Zwracajc si do grupki zagranicznych korespondentw prasy zachodniej, prezydent od
razu przystpi do ataku:
Wiem, e jak zwykle przyjechalicie tu jako nasi wrogowie. Za chwil nasze telefony i
faksy bd do waszej dyspozycji, a wy przekaecie caemu wiatu wasze zwyke wyrazy
oburzenia. Republika Poudniowej Afryki jest ojczyzn biaych, w ktrej yje
osiemdziesit procent czarnych, a nie ojczyzn czarnych, w ktrej yje dwadziecia procent
biaych. To istotna rnica. Trzymamy si jej. Jest to kwestia atmosfery, klimatu
umysowego, nigdy tego nie zrozumiecie. Przejdmy do sprawy. W tej chwili, wedle
ostatnich raportw, dokadnie sto mil od wybrzey naszego kraju, na penym morzu, na
szerokoci geograficznej Durbanu, zmierza do Przyldka Dobrej Nadziei flotylla
najedcw z Trzeciego wiata. Jej broni jest sabo, ndza, lito, ktr wzbudza, i
warto symbolu, ktr zyskaa w oczach wiatowej opinii publicznej. Ten symbol jest
symbolem odwetu. My, Afrykanerzy, nie rozumiemy, jak biay wiat doprowadzi si do
takiego stanu, e yczy sobie odwetu przeciw samemu sobie. A waciwie rozumiemy to
a za dobrze. I dlatego odrzucamy ten symbol, z tym wiksz jeszcze si, e chodzi
wanie o symbol. Ani jeden imigrant znad Gangesu, i to bez wzgldu na powd, nie
wkroczy ywy na terytorium Republiki Poudniowej Afryki. Moecie stawia pytania.
Pytanie: Czy mamy rozumie, panie prezydencie, e nie zawahacie si strzela do
bezbronnych kobiet i dzieci?
Spodziewaem si tego pytania. Oczywicie, bdziemy strzela. W tej szalonej,
rasistowskiej wojnie zasada non violence jest broni tumw. Sia natomiast jest broni
napadnitej mniejszoci. To my si bronimy. Uyjemy siy.
Pytanie: Przypumy, e flotylla znad Gangesu postanowi masowo ldowa u wybrzey
RPA. Czy wyda pan rozkaz cakowitego jej zniszczenia?
Sdz, e wystarczy sama groba, by zniechci do tej inwazji, i tu podziel si z
wami pewnym moim odczuciem: ta flotylla egluje do Europy i ju za kilka tygodni pytania,
ktre zadajecie, bdziecie musieli postawi samym sobie. Ale chc odpowiedzie
konkretnie, bo przecie o to wanie chodzi, nieprawda? Tak, jeli zajdzie taka potrzeba,
zbombardujemy ca t flotyll. Kiedy zbombardowano Hiroszim, Nagasaki, Drezno,
Hamburg i inne miasta; kto wtedy troszczy si o cen, ktr trzeba byo zapaci, by
odnie zwycistwo, o te miliony ofiar wrd bezbronnych cywilw, w wikszoci kobiet i
dzieci, spalonych, rozszarpanych, pogrzebanych w gruzach! To bya wojna! Byem
dzieckiem, ale pamitam bardzo dobrze: wiwatowano! Dzisiaj wojna zmienia tylko form,
to wszystko. Mog jedynie doda, e jeli bdziemy zmuszeni uy siy, uyjemy jej z
alem
Byo to z pewnoci jedyne nieprzygotowane wczeniej sowo, ktre wymkno si
prezydentowi i zagodzio agresywno sali. Sowo szczere. Pena alu wypowied
wraliwego czowieka, zmuszonego zabi swego psa, ktry dosta wcieklizny. Sowo to
obiego cay wiat. Skorupa, angielski tygodnik satyryczny szczeglnie zjadliwy,
opublikowa wtedy jeden ze swych najlepszych od lat rysunkw. Rysunek przedstawia
poudniowoafrykaskiego prezydenta porodku wiziennego lochu, pochylonego z
rzeniczym noem nad chudym jak szkielet, nagim Hindusem rozcignitym na ou tortur.
Na cianach lochu wisiay szczypce, bicze z haczykami, obrcze z kolcami, kajdany, z boku
wida byo generator prdu i palnik acetylenowy. Na pododze wanna, koo i elazna
klatka pena szczurw. Ociekajcy krwi wizie wpatruje si w biaego z noem w rku
jedynym pozostaym okiem. Twarz prezydenta zalana jest zami. Podpis: Niestety, mj
biedny przyjacielu, to wojna! I zmuszony jestem teraz z alem ci zabi. Przedrukowany
w ywych kolorach rysunek ze Skorupy ozdobi okadk Nowej Myli i przez cay
tydzie krlowa na witrynach i pkach kioskw we Francji. aba, francuski tygodnik
satyryczny, pozwoli sobie na jeszcze mielsz okadk. Tu prezydent
poudniowoafrykaski przedstawiony zosta jako genera wojsk burskich, dobrotliwy
brodaty wieniak z wielkim brzuchem, opasany tamami z amunicj, z rewolwerami u
boku, z fajk w zbach. Siedzi na brzegu i kontempluje morze, obok pilniowy kapelusz.
Okolica wok niego jest usiana trupami i szubienicami z wisielcami. Z tyu druty
kolczaste, za ktrymi tocz si czarne sylwetki. Olbrzymi prezydent siedzi na stosie
ywych cia, ktre przygniata swym ciarem. Na morzu, w oddali wida nadpywajc
flotyll znad Gangesu, na wystylizowanych statkach, z ktrych wycigaj si proszco
ramiona. Podpis: Jak nam przykro, e nie moemy was przyj u siebie! Ale mamy ju
wasnych szczliwych Murzynw.
Powikszonymi fotografiami tych rysunkw oplakatowano ssiedztwo wszystkich
ambasad Republiki Poudniowej Afryki we wszystkich zachodnich stolicach, a
przystrojone czarn krep obnoszone byy przez manifestantw, ktrzy tym razem do non
violence dodali grobowe milczenie. adnych sloganw, adnych okrzykw. Manifestacje
przechodziy powoli, bez sowa. Niektrzy manifestanci wzorem niegdysiejszych
skazacw poowijali sobie nogi i ramiona linami i acuchami. W Paryu podczas
pewnego oficjalnego przyjcia minister Jean Orelle demonstracyjnie odmwi podania rki
ambasadorowi RPA i odwrci si do niego plecami. Jaka szkoda mrukn pod nosem
ambasador, ktry mwi po francusku jak rodowity Paryanin e minister moe by tak
tpy!. Sowa te, podchwycone przez redaktorw kroniki towarzyskiej, obiegy cay Pary.
Nagonione przez pras, radio i telewizj stay si pocztkiem incydentu
dyplomatycznego, a wwczas Albert Durfort postanowi odpowiedzie na nie wasnym
bon motem: Francuscy ministrowie tpi? Czy raczej rzd Republiki Poudniowej Afryki
tpi Murzynw?. Boris Vilsberg za woa: Jestemy odtd biali ze wstydu!.
Suchali tego Marcel i Josiane i Marcel zauway:
Jacy tam biali! Mwi si czerwony ze wstydu. Nie umiej ju gada po francusku w
tym radiu, czy jak?
Josiane prbowaa mu wytumaczy:
Powiedzia biali ze wstydu, bo po takich historiach wszyscy powinni si wstydzi,
e s biali!
I tak to si odbywao
Trzy synne salony w szesnastej dzielnicy pozamykay swe drzwi przed dyplomatami
poudniowoafrykaskimi. Jedna z hostess skwitowaa to z wdzikiem: Co tam! Zastpi
ich Murzynami i cze! Tylko czy znajd si w Paryu odpowiednio biedni Murzyni? Bo ja
tam uwaam, e czarni dyplomaci za dobrze si ubieraj. Powinni si pilnowa. W tym
momencie zaczynaj mnie wkurza!. Stara Estera Bacouba, kiedy sawna, teraz wyonia
si z niepamici, znw gotowa do walki. Nie piewaa ju swym zotym gosikiem, mocno
nadwtlonym przez wiek, lecz zaledwie nucia, jednak samo jej oblicze, pikne i
szlachetne, oraz te siwe, krtkie, krcone wosy wywoyway zachwyty. W Paacu Sportw
toczono si, by jej wysucha. Specjalnie dla niej Clment Dio wrci do piosenki
zaangaowanej. Niegdy by znanym tekciarzem, pamitano jeszcze niektre tytuy jego
szlagierw: Jak ja nienawidz Parya!, Jestem capem i nazywam si Achmed, no i t
zabawn samb: Moje biae piersi na twych kawowych udach Dla wycignitej z
zapomnienia Estery napisa teraz Ballad ostatniej szansy, na trzy nuty, zaaranowan
przez pewnego Hindusa grajcego na cytrze. Dwadziecia pi kupletw. Dobre p
godziny. Paac Sportw pogrony w napitej ciszy, znieruchomiay z emocji, wygaszone
wiata i tylko ta stara, czarna piosenkarka, podprowadzona na scen reflektorem, nucca
pgosem, ze zoonymi domi:
Budda i Allach
Przyszli powita maego chrzecijaskiego Boga
Zdjli go z krzya
Otarli jego zawiedzione oblicze
Posadzili go midzy sob
Zawdziczasz nam ycie, may Boe
Co dasz nam w zamian? Dam wam moje krlestwo
Gdy upywa czas tysica lat
Oprowadzili maego Boga wkoo
Wkoo pustego krzya
Potem zabrali si do pracy
Wszyscy trzej razem jak ciele
Z kawakw krzya
Zbudowali wielki statek
Bo mija czas tysica lat
I koczy si tysiclecie
Koczy si czas tysica lat i nadpywaa armada godu, niesiona na trzech
zachrypnitych nutach, cytrze i tchnieniu zwidego, niegdy wspaniaego gosu, bdzia
potem ta flotylla na stu tysicach szaf grajcych i nagradzana na festiwalach, staa si
wiatowym bestsellerem pytowym, genialnym i zabjczym przebojem, wlizgujc si pod
neony marketw i dachy zmczonych mieszczan; rozbrzmiewaa pod sklepieniami katedr,
piewana przez pogaskie chry przy dwikach gitary, podczas gdy stary kapan wznosi
ulege spojrzenie ku czarnym anioom; taczono j w dyskotekach i okadzano dymem
marihuany; przebiegaa korytarze metra, przekazywana z ust do ust przez modych grajkw;
pyna na falach radiowych, dziesi razy dziennie, a noc kontynuowaa swj rejs,
nucona przez kierowcw ciarwek, zasypiajce dzieci i pary, ktre si rozbieray, nie
patrzc ju na siebie: I koczy si tysiclecie. Ach! Sia piknej piosenki! Sowa
Wielkiego Nieznajomego, ktre zainspiroway Clmenta Dio. Moe to jest jakie
wyjanienie
W tej sytuacji do jakich zaktkw wasnego wntrza, do jakich gbi tego labiryntu idei,
interpretacji i opinii, a take wmawianych uczu naleaoby si odwoa i sign, by
znale tam choby resztk znienawidzonej odwagi, odwagi przeciwstawienia si litoci?
Trudno byoby zliczy te wszystkie biskupie listy pasterskie, profesorskie kazania, prasowe
wstpniaki, petycje rnych lig i komitetw, najrozmaitsze zamachy na wiadomo i
sumienie, nieodpowiedzialne rozprawy, zjazdy i konferencje, rozmowy w salonikach i
salonach, wreszcie pospolite zy, wylewane potokami zwaszcza przy okazji afery
australijskiej czy sprawy kapitana Notarasa, bez adnych oporw, gdy bestia czuwa nad
tym, eby opinia publiczna zadowalaa si bezczynnoci. Gdyby bowiem si oywia, to
kto wie, czy nagle by nie oszalaa. Sprawa poudniowoafrykaska spenia sw rol,
wykorzystana oszukaczo, jak i poprzednie, wypaczona, odarta z kontekstu. Sudzy bestii
cieszyli si potajemnie. Wszystko byo przygotowane do ostatniego aktu.
W tej dobrze naoliwionej maszynerii zdarzy si jednak pewien zgrzyt, ktry jednak
dowid niebywaej zrcznoci bestii w rozprawianiu si z faktami, ktre j irytuj,
krzyujc jej plany. Po zdecydowanym owiadczeniu prezydenta Republiki Poudniowej
Afryki zadawano sobie pytanie, dlaczego kilka dni pniej Afrykanerzy nieoczekiwanie
przeobrazili si w siostry miosierdzia. Flotylla mina Przyldek Dobrej Nadziei i
wpyna na wody Oceanu Atlantyckiego, obierajc kurs na pnocny zachd, i oddalaa
si ju od wybrzey Afryki, kiedy docigny j barki transportowe
poudniowoafrykaskiej marynarki wojennej. Byli przy tym obecni zaproszeni przez rzd
dziennikarze i fotoreporterzy. Akcja nie trwaa duej ni p godziny. Nikt nawet nie
postawi stopy na pokadzie armady ostatniej szansy i z jej pasaerami nie zamieniono
jednego sowa, zgodnie ze cisym rozkazem poudniowoafrykaskiego admiraa.
Obojtno i milczenie imigrantw zapowiaday zreszt fiasko wszelkich prb nawizania
kontaktu. Republika Poudniowej Afryki zadowolia si wsparciem dla Gangesu! Wszystko
byo drobiazgowo przygotowane. Worki z ryem ju podczepione na pokadowych
dwigach, kontenery z wod, skrzynie z lekarstwami przerzucono na pokad armady w
rekordowym tempie. Po czym kady ruszy w swoj stron, armada na pene morze, w
kierunku Senegalu, barki z powrotem, do portu na Przyldku Dobrej Nadziei. I wanie
wtedy zdarzyo si co nieprawdopodobnego. Nie potrzeba byo lornetek, eby to
zobaczy: flotylla wrzucia do wody wszystko, co przed chwil jej ofiarowano! To ludzkie
mrowisko przebudzio si nagle i zaroio, jakby ogarnite szalestwem. Na pokadach tum
ustawia si w rzdy i podawano sobie z rk do rk worki z ryem, a ldoway w wodzie.
Toczono si wok dostarczonych pojemnikw z wod i czym kto tylko mg, ramionami
czy lewarami, windowano je powyej burty, przechylano i wrzucano jeden po drugim do
morza. Wkrtce na powierzchni wida ju byo tylko lejsze skrzynie z lekarstwami lini
taczcych na falach punkcikw, znaczc tras flotylli. Linia urywaa si wreszcie: nie
byo ju nic do wyrzucenia. Na pokadach poudniowoafrykaskich barek transportowych
osupienie pootwierao ludziom usta. I trwali tak czas jaki, zanim je pozamykali. Czy kto
widzia godnego ndzarza zachowujcego si w taki sposb? Ze wszystkich komentarzy,
ktre cisny si na usta w tamtej chwili, najbardziej sensowny by chyba komentarz
admiraa. Ju po powrocie do portu, opuszczajc statek, otoczony dziennikarzami, z rkami
w kieszeniach i z wielce zdegustowan min jedynie wzruszy ramionami
Podziwiajmy inteligencj bestii! Oklaskujmy jej spryt! Oto powstrzymywana w swym
pdzie, wietrzca co, co j zawstydza, a co jest niczym innym jak aktem miosierdzia.
Moe i aktem spnionym, majcym ju tylko uly sumieniu splamionemu ciemnymi
kalkulacjami i czym tam jeszcze ale jednak bardzo ludzkim. Bo miao miejsce spotkanie
lub prawie spotkanie. Pomocna do wycigna si jednak cielenie. I oto zadraa bestia,
e w chwiejnej opinii publicznej ci Afrykanerzy zaistniej jako osobnicy w gruncie rzeczy
poczciwi i sympatyczni! Sympatyczni rasici? Uwaga! Niebezpieczestwo! Stop! Po
pidziesiciu latach intensywnej propagandy i prania mzgw Zachd miaby si jednak
odnale, znw zebra w sobie i schroni przed zagroeniem za nowymi murami? Nie, to
byaby prawdziwa katastrofa dla bestii, ktra widzi, e wymyka si jej zdobycz! To byoby
zbyt wygodne! To nie feniks wzlatuje z popiow Zachodu, lecz saba, zabkana mucha.
Jednym trzepniciem apy bestia j zmiady. Sympatyczni ci poudniowi Afrykanie, tak?
To bestia szybko si z nimi uwinie!
Zachodnia prasa wszystko wyjani. Nie warto nawet czyta artykuw, wystarcz same
tytuy: Pi pyta i odpowiedzi w sprawie poudniowoafrykaskiej pseudoszlachetnoci
(Londyn, prasa umiarkowana); Pretoria mwi: Szczliwej podry i nie wracajcie ju
nigdy (Pary, prasa umiarkowana); Ndza zaszantaowana (Haga, prasa lewicowa);
Chcieli ich otru? (Pary, lewicowa bulwarwka); Jamuna nie rozwizuje problemu
(Turyn, prasa umiarkowana); Obraliwe miosierdzie (Pary, skrajna lewica); A kuku,
frajerze, ap mnie teraz! (Frankfurt, prasa lewicowa); Armada udaremniona prba
otrucia (Rzym, skrajna lewica); Poczstunek od Poncjusza Piata (Bruksela, prasa
umiarkowana); Ry w wodzie: armada wybraa godno (Nowy Jork, prasa
umiarkowana); Ludzie znad Gangesu odrzucaj kompromis (Pary, prasa lewicowa).
Ostatni cytowany tytu wieczy wstpniak Clmenta Dio. Ani jednej linijki na temat
absurdalnej hipotezy o prbie otrucia. W tej gazecie tak si tego nie robi. Ale eby
napeni wstrtem przecitnych obywateli, zohydzi im t pomocnie wycignit do
oto, co zostanie przedsiwzite pod sztandarem dziennikarskiej rzetelnoci. Clment Dio
zadowoli si mianowicie, jak zwykle, opisem zblionym do prawdy. Nie za bardzo, bo
opis bez szminki i pudru nie nadawaby si do publikacji, ale wystarczajco zblionym, by
jego wasne mniemanie o sobie jako o dobrym dziennikarzu pozostao nietknite. Ta
umiejtno balansowania, w ktrej by mistrzem, czynia go niebezpiecznym, gdy
popuszcza cugli szczeroci. Co do prawdy, odgadywa j sam lub prawie sam. Odpycha
j od siebie o tyle atwiej, e bya tej samej natury co jego nienawi. Ta armada ostatniej
szansy pynca na Zachd karmia si nienawici. Nienawici prawie filozoficzn, tak
czyst i gbok, e nieprzekadaln ju na kategorie odwetu, mierci czy krwi, ale po
prostu odsyajc w niebyt tych, ktrzy s jej przedmiotem. W tym przypadku wszystkich
biaych. Dla tej zdajcej do Europy krucjaty godu biali ju nie istnieli zwyczajnie.
Zanegowano samo ich istnienie. Raj ju przeszed w inne rce i nienawi umacniaa t
wiar. To wanie Clment Dio usiowa wyrazi, nie zdradzajc ani siebie, ani ich:
Ludzie znad Gangesu odmawiaj kompromisu.
Tego samego dnia Jules Machefer otrzyma drug anonimow przesyk, dwiecie
tysicy frankw. Do pierwszego zwitka banknotw przyczepiona bya biaa karteczka z
czterema sowami: Prosz zbytnio nie zwleka!. Tym razem jaka rka dopisaa jeszcze:
Bardzo prosz!. W tym nowym undergroundzie podejmowano wicej takich prb.
Dyrektorowi Est-Radio, gdzie wygasza swoje komentarze Albert Durfort, dostarczono do
domu milion frankw, co nie zdziwio go zbytnio, podobnie jak pytanie: Czy trzeba
opaci te lepe rekiny, aby uderzyy w inny ton?. Ale i on nie mg wiele zrobi, jeszcze
nie, i da to do zrozumienia ofiarodawcy.
Trzymajc si swego planu bitwy, Machefer udawa martwego onierza. Na pierwszej
stronie Myli Narodowej, jak zwykle, pojawia si mapa, gdzie kadego dnia zaznaczano
tras rejsu i pooenie flotylli: lini cig drog przebyt, lini przerywan drog,
ktr miaa pokona. Powyej wielki tytu przez ca stron:
PONAD 10 000 KILOMETRW DO PRAWDY!
Dziesi tysicy kilometrw
Czy to daleko? Czy cakiem blisko? Jutro? Czy nigdy? Co tam daj ciekawego dzi
wieczorem w telewizji?
XXIII

Dwa tygodnie pniej zmieni si tylko tytu, ktry informowa o nowej pozycji flotylli:
5000 kilometrw do prawdy!. W midzyczasie nic si nie wydarzyo. Wieka cisza.
Niezmiennie pikna pogoda. Swojska ju, cho jeszcze odlega i niewidoczna armada
gdzie na bezkresie oceanu. Opinia publiczna odpowiednio nastawiona, urobiona,
zwaszcza mitem braterstwa, wypiewujca Ballad ostatniej szansy, wysuchujca
Rosemonde Real, ktra ogosia wanie wyniki swego wielkiego konkursu rysunkowego
dla dzieci. Temat konkursu: Ludzie znad Gangesu u nas. Najlepsze rysunki wystawiono w
Petit Palais, a wystaw otworzy Jean Orelle, laureat Pokojowej Nagrody Nobla, minister
informacji i rzecznik prasowy rzdu. Dziecice rysunki oprawione w ramy, na
welinowym papierze, z podpisami, odpowiednio podwietlone zostay podzielone na
grupy tematyczne: ludzie znad Gangesu w domu, w szkole, w szpitalu, w fabryce, na
polach, na ulicy Wydano na to mnstwo pienidzy. Olbrzymie reklamy, a wszyscy, ktrzy
jako tam si liczyli w Paryu, te chcieli przy okazji si pokaza. W dzie otwarcia
wernisau nastpia taka przepychanka znakomitoci i saw, e natychmiast uznano go za
wiatowe wydarzenie roku. Piciu synnych malarzy, miliarderw i odludkw, zazwyczaj
uciekajcych od zaszczytw, ktrymi ich obsypywano, opucio specjalnie na ten wieczr
swe soneczne zamki. Sklepienia Petit Palais, pod ktrymi cisnli si dziennikarze z
mikrofonami, odbijay echo ich zachwyconych okrzykw. Modzi artyci zostali specjalnie
wyrnieni. Nigdy dotd nieodpowiedzialne dziecistwo nie obrodzio tak licznymi
talentami. I nikt nie zwrci uwagi, e te arcydziea dzieciakw, wp szalonych karzekw,
a prosiy si o diagnoz psychiatryczn. Minister zatrzyma si przed olniewajcym
gwaszem: na czerwonym tle przedstawiony by jakby arlekin, ktry jedn stop mia
czarn, drug bia, jedn ydk bia, drug czarn, jedno udo czarne, drugie biae i tak
dalej, a po oblicze, podzielone na cztery kwadraty: dwa biae, dwa czarne.
Prosz powiedzia minister oto zapowied dobrego malarstwa. Nie ma talentu, jeli
nie wychodzi on z serca, nie ma geniuszu, jeli nie przemawia z gbi duszy. Przemylmy t
lekcj, ktrej udzielaj nam dzieci. I Jean Orelle, laureat Nagrody Nobla, minister i
doradca monych tego wiata, pogry si w medytacji, ale tak rozmylajc, poczu lekkie
ukucie w odku, bolesny niepokj, bo przypomnia sobie swj dworek w Prowansji,
dwanacie piknie, stylowo umeblowanych pokoi, wiecznie zielony ogrd, szezlong pod
tamaryszkiem i ten milion gestykulujcych szkieletw u bramy Nic ju nie doda.
Przyzwyczajono si do jego drobnych dziwactw. W prasie napisano: bardzo wzruszony i
wierny sobie. Wierny, rzecz jasna, ale za cen straszliwej udrki, ktr odczuwa, gdy tak
powstrzymywa cisnce si na usta sowa prawdy i broni swej przeszoci, przez co kada
jego myl stawaa si ju tylko pustym frazesem. Jeli chodzi o sam rysunek, to zosta
sprzedany za sto tysicy frankw, przeznaczonych na przyjcie imigrantw znad Gangesu, a
w licytacji wzio udzia a dwudziestu kolekcjonerw. Bg jeden wie, gdzie w obrazek
jest teraz i jakim okiem spoglda na niego szczliwy waciciel
W rzeczywistoci nie byo to wane wydarzenie. Wanym wydarzeniem by natomiast
most powietrzny na Wysp witego Tomasza. Most powietrzny: specjalno Zachodu, gdy
przyjdzie mu fantazja zainteresowa si blinim. Ma te wielk zalet, e moe tymczasowo
poczy dwa niebywale odlege od siebie brzegi, jeden, na ktrym znajduje si blini w
beznadziejnym pooeniu, wyzbyty wdzicznoci, oraz drugi, z ktrego Zachd, sdzc, e
jest dobrze chroniony, daje przyjazne znaki, celebrujc odlatujce samoloty. To bardzo
wygodne w takich przypadkach, gdy ksztatuje podan wiadomo. Przy okazji moe
czemu suy, chocia nie to jest gwnym celem jego wynalazcw. Most powietrzny na
Wysp witego Tomasza nie suy niczemu, co najwyej ogupieniu opinii publicznej.
By dzieem Komisji Rzymskiej, ktra gonic w pitk na swych jaowych posiedzeniach,
uznaa, e nadszed moment, by zaryzykowa i powrci do sprawy w bardziej
spektakularnej formie. By czas ku temu. ONZ zacza ju mwi, e sama zajmie si tym
problemem, a kto mg przewidzie, co tym ludziom pochodzcym gwnie z Trzeciego
wiata moe wpa do gowy, jeli pozwoli si im na zabaw imperializmem, rasizmem
i innymi tego rodzaju zabawkami. W Komisji Rzymskiej zasiadali wycznie
przedstawiciele rzdw zachodnich i to one kontroloway sytuacj. Z pewnoci nie by to
odpowiedni moment na powierzenie biegu spraw Trzeciemu wiatu. Most powietrzny na
Wysp witego Tomasza mia wszelkie dane, by przej do historii. By pomnikiem
rwnie bezuytecznym jak wiea Eiffla.
Zdawano sobie spraw, e przekroczywszy rwnik, flota znad Gangesu zblia si do
wybrzey Afryki, cilej mwic, do Wyspy witego Tomasza, niepodegej republiki,
byej kolonii portugalskiej, ktra jeszcze niedawno bya baz lotnicz armii amerykaskiej
i ktrej lotnisko zachowao resztki niegdysiejszej wietnoci. Z Wyspy witego Tomasza
zdecydowaa Komisja Rzymska zostanie dostarczone niezbdne zaopatrzenie dla
armady. Postanowiono wic dokona tego, co nie udao si Afrykanerom z Poudnia,
poniewa tym razem mieli to zrobi waciwi ludzie zajmujcy waciwe miejsca. Pokae
si tym nieszcznikom i caemu wiatu prawdziwe oblicze biaej rasy! Lotnisko na
Wyspie witego Tomasza przeyo prawdziwe oblenie. Ochapy! Wzniosa sztuka
altruizmu. Arcydzieo humanitarnego cukiernictwa, ciastko z kremem antyrasizmu, oblane
sodkim syropem egalitaryzmu, naszpikowane waniliowymi wyrzutami sumienia,
przyozdobione lukrowanym napisem na karmelowej girlandzie: Moja wina!. Wyjtkowo
mde ciastko. Kady chcia by pierwszy, eby ugry. Nie pcha si! Starczy dla
wszystkich! Jake podniose wito. Najwaniejsze, eby tam by, eby si pokaza, bo
zasada bya oczywista: niech wszyscy si dowiedz.
Biay samolot z Watykanu sta samotnie, nieco oddalony od pozostaych. Zawsze i
wszdzie samolot z Watykanu przybywa pierwszy. Mona by sdzi, e dniem i noc sta
w penej gotowoci, zaadowany lekarstwami, dominikanami w dinsach i pobonymi
pismami. Aby go wyposay, papie Benedykt XVI** wyzby si wszystkich dbr i
ostatnich oznak papieskiego przepychu. Ale e byo jeszcze na wiecie, zwaszcza w
najbiedniejszych i najbardziej zacofanych parafiach, wielu ograniczonych i przesdnych
katolikw, niezdolnych wyobrazi sobie papiea jako biedaka odartego z tego przepychu
dary pyny obficie. Z zasmucajc regularnoci czyniono go bogatym, podczas gdy on
uparcie chcia pozosta biedny. Na szczcie biay samolot by na miejscu, aby wycign
go z kopotu! Sympatyczny dla mediw, ten papie by dzieckiem swojej epoki. Dobry na
okadk! Opisywano, jak jada sardynki z puszki elaznym widelcem w swej maej
kuchence-jadalni pod sklepieniami paacu. A poniewa mieszka w Rzymie, miecie
tryskajcym zdrowiem, gdzie rzuca si w oczy zapobiegliwie gromadzone przez wieki
bogactwo, mwiono, e naprawd si stara w jedyny kiepsko si odywiajcy rzymianin.
Kilku niepoprawnych Rzymian mwio o tym z pewnym lekcewaeniem. Jego samolot
przylecia pierwszy na Wysp witego Tomasza.
Zawsze drugi, ale zaraz po nim wyldowa szary samolot Ekumenicznej Rady
Kociow. W odrnieniu od samolotu papieskiego, decyzj o jego locie poprzedzaa
zwykle jaka bardziej wyrazista intencja, a kada podr bya walk. Wysiedli z niego
przebojowi pasterze, oywieni wit nienawici do wszystkiego, co reprezentowao
sob wspczesne spoeczestwo zachodnie, i nieprzebran mioci do wszystkiego, co
mogo mu zaszkodzi. W niedawnym komunikacie, ktry narobi troch szumu, Rada
Ekumeniczna wyrazia sw pewno, e wspczesne spoeczestwo zachodnie nie jest
reformowalne, wic naley je zburzy, aby zbudowa na jego ruinach, z pomoc Bosk,
nowy wiat, w ktrym wszyscy byliby rwni. Miosierdzie jest bardzo wygodnym orem,
jeli uywa si go jednostronnie. Nie widziano nigdy samolotu tych pasterzy leccego na
pomoc ndzy niezaangaowanej, po trzsieniu ziemi w Turcji czy powodzi w Tunezji.
Natomiast gorliwie wspomagano obozy palestyskie, partyzantw salwadorskich,
wyzwolecze armie plemion Bantu, wszdzie tam, gdzie nienawi woaa gosem rwnie
silnym, co ndza. Wikszo tych pasterzy ju od dawna nie doczaa do paczek z
ywnoci egzemplarzy Ewangelii, bo yli ju wasn ewangeli. Chrystus zawsze
walczy przeciw wadzy i przeciw utrwalonym religiom wyjaniaa Rada Ekumeniczna.
Przeciw biaej wadzy i chrzecijaskiej religii walczyli za pomoc ndzy. Na Wysp
witego Tomasza poleciaa wic zaprawiona w boju armia. Jej samolot ciko usiad na
pasie startowym, wyadowany kaloriami a po usterzenie.
Nastpnie ldoway samoloty neutralne, lecce w imieniu sumienia uniwersalnego,
zwaszcza Czerwonego Krzya, potem bliniaki szwedzki i szwajcarski (miosierdzie
wszelkiej orientacji: bastion zotej neutralnoci), wielkie transportowce gwnych rzdw
europejskich, ktrych wysannicy byli agentami sub specjalnych, wypeniajcymi t sam
misj (Dowiedzie si, dokd zmierza ta flotylla). Na kocu, zamykajc w most
powietrzny, ldoway maszyny, ktre naleaoby nazwa wesoymi samolotami.
Najpikniejszy: boeing Suwerennego Zakonu Kawalerw Maltaskich, byszczcy jak
rycerz w zbroi, z charakterystycznymi krzyami na skrzydach i ogonie. Podczas gdy czarni
celnicy z Wyspy witego Tomasza ktrzy doczekali wreszcie dnia swojej chway
inwentaryzowali z podejrzliwymi minami zawarto samolotu, wyskoczy z niego jaki
dostojnik, wygldajcy jakby dopiero co opuci Jockey Club; potem wysiado trzech
sdziw, w tym pewien stary ksi, wszyscy utytuowani jak hiszpascy grandowie, i
szlachetna ksiniczka w pielgniarskim czepku, pobona, promiennie umiechnita dama,
ktrej pierwsze sowa, gdy tylko postawia sw delikatn nk na afrykaskiej ziemi,
wyraay sympatyczn niecierpliwo: Prowadcie mnie do tych biednych malestw,
ebym moga je zaraz ucisn!. Musiano jej tumaczy, e malestwa egluj jeszcze
gdzie na penym oceanie.
Mam nadzieje, e nie s chore zwrcia si do ksicia. Georges, zawsze musimy o
czym zapomnie! Tyle lekarstw, a nie zabralimy betadrinu!.
Kobieta wielkiego serca, znana wszdzie, gdzie panoszyo si cierpienie i gdzie si
zjawiaa, by z ekscytacj i zachwytem rzuca si na biedne malestwa, jak myliwy na
safari rzuca si na zwierzyn. Przynajmniej ci wzruszajcy rycerze wiedzieli, o co walcz:
wicej miosierdzia, wicej zakonu maltaskiego! Osiem wiekw tradycji i kasta do
uratowania: motyw tak samo dobry, jak kady inny, drogi Georges! Naiwna i bazeska jest
ta sl ludzkoci. Jeli jeszcze jest.
Oto wanie lduje samolot bazen, pomalowany w kwiaty i hinduskie sentencje, jak
citroen hipisa z przedmiecia: dwumotorowiec pewnej angielskiej grupy wokalnej.
Piosenkarze miliarderzy sami wyadowuj skrzynie. Inni nios ycie, my przynosimy
rado! owiadczyli przed odlotem z Londynu. Na poboczu pasa startowego stoj teraz
obok siebie: dwie skrzynie gadetw i zabawek, organy elektryczne, pidziesit cytr
indyjskich, magnetofony na baterie, perfumy, kadzideka, trzydzieci kilo marihuany,
czekolada, skrzynia z albumami erotycznymi, inna z komiksami i sztucznymi ogniami (z
instrukcj obsugi: wystrzeli z mostka kapitaskiego na widok wybrzey Europy).
Przechodzc od jednej skrzyni do drugiej, idole promieniuj szczciem. Kabotynizm
bazna chorego od popularnoci czy przemylane dziaanie nikt si nigdy nie dowie, kto
ich tu sprowadzi. To prawda, e ju wkrtce wiat zachodni bdzie mia inne zajcie.
Odnotujmy zarazem dla historycznej cisoci prawdziwy gwd programu tego
powietrznego mityngu: ostatni bd pierwszymi, czyli czteromotorowiec Air France,
udekorowany emblematami i barwami publicznej Telewizji Francuskiej!
Ach, wiele si mwio o tym samolocie! Podr i adunek opacone ze zbirki podczas
jednego tylko wieczoru! Szalony wieczr! Szalestwo zbiorowe! Dwiecie gwiazd,
piosenkarzy, orkiestr, pisarzy, aktorw, mistrzw narciarskich, wielkich krawcw,
playboyw, tancerek wszyscy wylegli na ulice Parya i miast prowincjonalnych przy
dwikach cyrkowej parady, w towarzystwie piknych dziewczt i kwestowali na
patriotyczn mod z trzykolorowymi flagami rozpostartymi nie wiadomo dla kogo; od 14
lipca 1789 roku nie bawiono si tak na ulicach Parya! W programach nadawanych przez
wszystkie stacje telewizyjne i radiowe wspaniay Lo Bon, genialny kabotyn, wykona
tego wieczora swj najlepszy numer. Rzd naszego kraju mwi posa na Wysp
witego Tomasza swoje samoloty. To normalne. To tylko sprawiedliwo. Ale to
sprawiedliwo nieco oscha, trzeba j uzupeni o solidarno i mio do czowieka. My,
nard francuski, polemy wasny samolot: nie rzdowy, lecz ludowy! Mamy dwie godziny,
eby zebra pienidze na jego opacenie. I dwie godziny, aby da wyraz naszym uczuciom.
Do waszego grosika doczcie licik, w ktrym w dziesiciu zdaniach, nie wicej,
wyrazicie swe uczucia. Autor najlepszego liciku wygra podr na Wysp witego
Tomasza! Osobicie wrczy take imigrantom zbir waszych najlepszych tekstw, ktre
przetumaczymy na ich jzyk. Dawa, to wspaniae. Ale wyjani, dlaczego to jeszcze
lepsze. I tak dalej.
To by prawdziwy tryumf! Milion ludzi na ulicach! W dwudziestu miastach zakorkowane
ulice! Tymczasem cudowny Lo, gdy dziesi biaych telefonw dawao mu chwil
wytchnienia (Bastylia, tak? Wspaniale! Wielki tok? Ludzie si tratuj? wietnie! Serce
Parya cigle bije w Bastylii! Halo, Marsylia? Tum na Canebiere? Wspaniale! Serce
Marsylii bije jednym rytmem!) czyta do mikrofonu niektre z tych najlepszych
tekstw. Popaka si nad nimi. Paka, potwr, prawdziwymi zami! I Machefer paka
take w swej mansardzie. Ale ze miechu! O dziesitej wieczorem wszystko byo
skoczone. Francja zawsze pozostanie Francj! Chudszy o pi kilogramw, zmczonym
gosem Lo Bon poegna publiczno: Wracajcie do siebie, serdeczne dziki, e mnie
nie zawiedlicie, nie przestajc urabia wiadomo i sumienia Francuzw. Pojawi si
take na ekranie Stphane-Patrice Poupas, fryzjer stylista z Saint-Tropez, szczliwy
zwycizca konkursu: Nie ma ju Hindusa ani Francuza, jest tylko Czowiek i tylko to si
liczy!. Brawo, tak wanie, tak si powszechnie myli! Biedny dure. Ju rankiem w
poniedziaek wielkanocny Stphane-Patrice Poupas, drc ze strachu tak bardzo, e nie
mg trafi kluczykiem do stacyjki samochodu, zacz wia z Saint-Tropez pieszo, zgin na
drodze, dwadziecia kilometrw na pnoc od miasta, i przejechay po nim tysice
samochodw prowadzonych przez tysice Francuzw ogarnitych panik, dla ktrych
jeszcze dwa tygodnie wczeniej liczy si naprawd tylko Czowiek przez due C
Marcel i Josiane poszli spa zmczeni. Wszystko obejrzeli, byli na paryskich ulicach,
ucisnli do stu gwiazdom i to za jedyne pidziesit franiw, jak za darmo! A jednak
lec tak w ciszy, przy wyczonym ju telewizorze i zgaszonym wietle, byli jakby
zdziwieni, e nie czuj si usatysfakcjonowani. Za duo haasu Za duo gldzenia Za
duo bicia piany Za wiele mioci, wylewajcej si jak przesodzona woda ze sawnych
ust A jeli posunli si za daleko? Czy ludowy zdrowy rozsdek zdradzany dzie po
dniu, zagubiony w dungli kamstw i zudze odnajdzie zatarte cieki? Nie cakiem.
Josiane i Marcel przytulaj si do siebie, czekajc na sen. Nie wiedz tego jeszcze, ale ju
rodzi si w nich panika.
Na Wyspie witego Tomasza Stphane-Patrice Poupas tokuje dla prasy w towarzystwie
piosenkarzy miliarderw. Powtarza po raz dwudziesty: Nie ma ju Hindusa ani Francuza,
jest tylko Czowiek i to si liczy!. Oklaskuj go. Powtarza w kko: Nie ma ju Anglika,
Szwajcara Jest zachwycony, Lo Bon cauje do ksiniczki. Popatrujc po namiotach
rozstawionych na pycie lotniska, znajduje nawet waciwe sowo: To jest obz zotego
serca!. Dwudziestu dziennikarzy podchwytuje to sowo. Konwojenci miosierdzia
gratuluj sobie nawzajem. Szybko porozumiewaj si co do symbolu obozu zotego serca
bdzie to plakietka z tego jedwabiu w ksztacie serca. Piset zotych serc zostaje od
razu naszytych na piciuset piersiach, wliczajc w to agentw sub specjalnych,
trzymajcych si jak najbliej play, przeczesujcych lornetkami horyzont i kccych si
midzy sob o wynajcie, za cen zota, nielicznych niewynajtych jeszcze odzi i
stateczkw rybackich Komisja Rzymska zarekwirowaa na Wyspie witego Tomasza
wszystko, co zdatne do eglowania i napdzane silnikiem. Stan penej gotowoci.
Atmosfera dostatecznie podgrzana. Dominikanie i pastorzy przystpuj do wsplnej mszy.
Czarni z Wyspy witego Tomasza uczestnicz w ekumenicznym naboestwie, sami o tym
nie wiedzc: podryguj, gdy angielska grupa muzyki pop improwizuje kantyczki. Stphane-
Patrice Poupas czyta fragment Ewangelii, a potem, zaproszony do skomentowania
przeczytanego fragmentu, mwi: Nie ma ju Hindusa Jest tylko Czowiek, i to si
liczy. Tum piewa: Z kawakw krzya zbudowali wielki statek, bo mija czas tysica lat
i koczy si tysiclecie a w tym czasie stary ksi, ksiniczka i wikszo obecnych
katolikw przyjmuje komuni z rk metodystycznego pastora. Ale wszystkie serca rw si
ku Bogu, wida zy i umiechy na twarzach, wzruszenie dojrzewa pod rwnikowym
socem jak dojrzay, peny owoc. I gdy z play rozlega si okrzyk jednego z
obserwatorw: Wida flotyll! Jest armada! odpowiadaj jednogonie: Deo gratias!
To, co wydarzyo si pniej, byo jak koszmar, jak zy sen. Tak oczekiwane spotkanie
nastpio dwie mile od wybrzea Wyspy witego Tomasza. Od razu stao si oczywiste,
e flotylla znad Gangesu nie ma najmniejszego zamiaru si zatrzyma. Zauwaono wrcz,
e prowadzcy flotyll parowiec India Star wykona taki manewr, jakby chcia
staranowa czoowo jedn z barek zaadowanych ywnoci! Kawalerowie Maltascy
zawdziczali ycie tylko przytomnoci pilota barki, ktry w ostatniej chwili wykona zwrot
tu przed dziobem parowca, a staremu ksiciu zdawao si przez chwil, e powracaj
czasy, gdy galery zakonu walczyy z Turkami. Co do ukochanych malestw ksiniczki, o
ktrych mylaa, e poumieray zamiast nich ujrzaa tylko ohydnego, zdeformowanego
kara w konwulsjach, z marynarsk czapk na gowie, ktry swymi rozpostartymi kikutami
zdawa si otwiera bramy piekie. Wymamrotaa Mea culpa i z wdzikiem zemdlaa. Jako
e nikt spord wysannikw miosierdzia nie omieli si jeszcze wyobrazi sobie
niemoliwego, to znaczy aktu wiadomej wrogoci ze strony flotylli znad Gangesu,
pomylano, e szczliwie zakoczony incydent z bark by tylko przypadkiem. Tote
wszystkie pozostae, zaadowane ywnoci barki prboway z marszu dobi do burt
statkw przepywajcej flotylli. Prby tej jednak niemal natychmiast poniechano. Trzy
skrzynie ryu wrzucone na dolny pokad jednego ze statkw flotylli, starego,
pordzewiaego torpedowca z demobilu, nie pozostay tam nawet chwili. Pochwycone przez
setki ramion zostay natychmiast wywalone do wody i nie byo adnych wtpliwoci co do
wiadomego charakteru tego gestu. Na innym statku flotylli jednego z agentw francuskich
sub specjalnych powita las uniesionych, zacinitych pici, niektrzy potrzsali noami.
w agent dosta si na pokad o wasnych siach, przy pomocy konopnej liny, ktra
cigna si wzdu kaduba i ocali swe ycie tylko dziki dowiadczeniu komandosa:
widzc takie przyjcie, da szczupaka do tyu, z powrotem do wody. Angielskie sztuczne
ognie, wyrzucone natychmiast przez obdarowanych, spady z hukiem na ofiarodawcw z
grupy pop, zabijajc perkusist i ciko ranic w rami solist. Papieska barka najduej ze
wszystkich podejmowaa prby zblienia, jak zajady pies, ktry uwzi si na stado.
Pync burta w burt z Calcutta Star, podja trzeci ju z kolei prb przycumowania
celem przeadunku, gdy z mostku kapitaskiego parowca wyrzucono jakie nagie zwoki,
ktre z okropnym, guchym odgosem plasny na pokad barki, tu u stp dominikanw.
Ciao byo jeszcze ciepe i nie zesztywniae. Biaa skra, niebieskie oczy, broda i wosy
blond. Czowiek ten zosta uduszony. Gdy ju zdjto mu z szyi zacinity postronek,
zidentyfikowano trupa. W osupieniu rozpoznano tego, ktry przez ponad dziesi lat, a do
ostatniego soboru bra w nim udzia zaproszony osobicie przez papiea jako
reprezentant laikatu by uwaany za jednego z najwybitniejszych pisarzy katolickich oraz
wielkich reformatorw religijnych. Przeszedszy dyskretnie na buddyzm, znikn z Europy,
nie wyjaniwszy swej decyzji i nie napisawszy ju odtd ani linijki. Niektrzy nazywali go
pisarzem renegatem. Ostatnim biaym, ktry spotka go ywego, w konsulacie belgijskim
w Kalkucie na kilka dni przed wypyniciem flotylli Gangesu, by konsul Himmans.
Dodajmy jeszcze tylko, e w pisarz renegat zosta pochowany noc na opustoszaej play
Wyspy witego Tomasza w obecnoci samych tylko dominikanw, a fakt jego mierci
nigdy nie zosta podany do publicznej wiadomoci. Tak postanowili nieliczni wiadkowie
tej mierci, a Watykan, po tajnych konsultacjach, zaaprobowa decyzj przemilczenia tej
mierci. Z pewnoci papie osdzi, e zbrodnia tak ohydna i bezzasadna, popeniona na
jednym z najinteligentniejszych ludzi stulecia, ktrego nadzwyczajne wysiki na rzecz
przyblienia Prawdy cay wiat namitnie ledzi, niosa gdyby zostaa ujawniona
ryzyko zmiany nastawienia opinii publicznej Zachodu i potraktowania tej mierci jako
zbiorowego mordu. W istocie, mona przypuci, e narastajca fala emocji, ogarniajc
wiat zachodni, doprowadziaby do potpienia en bloc tej nieodpowiedzialnej ndzy, z jej
nienawici zamiast chrzecijaskiej mioci i wskutek tego pozostawiono by j sam
sobie, zamiast udzieli jej pomocy; i wreszcie odepchnito, zamiast przyj u siebie. Ale
papie tak arliwie modli si do Boga, by go owieci, e nie mg si pomyli w swej
decyzji, by przemilcze t mier. Moe to jest jakie wyjanienie
Gdy ostatni statek armady znikn na horyzoncie, pozostawiajc Wysp witego
Tomasza na poudniowym wschodzie, w caym obozie zalega pena konsternacji cisza
spowodowana t niewytumaczaln porak. Z wielkim blem kady usiowa zrozumie.
Trzeba wspomnie o tej gbokiej korozji umysw w tamtych latach, eby zrozumie, do
jakiego stopnia trudno im byo poj prawd, chocia a kua w oczy. Nikomu wic nie
przyszo do gowy, e flotylla znad Gangesu stoczya wanie pierwsz bitw w
nieubaganej wojnie rasowej i e nic nie zatrzyma ju siy tryumfujcej nad saboci.
Odtd ju nie ustpi. Rozmowy, ktre toczyy si potem pod namiotami na Wyspie
witego Tomasza, cechowaa absolutna bezradno. A potem pojawia si ta
interpretacja, prawdopodobnie podpowiedziana przez pastorw, a moe przez ksiy
katolickich, przyjta jako wytumaczenie raz na zawsze kadce kres wszelkim
wtpliwociom: Ale tak! Oczywicie! Nie mieli do nas zaufania! To jasne! Sdzili, e
chcemy ich otru! Biedacy! Jakie to smutne!. Nie dodawano ju, e to pewnie wina
tych Afrykanerw, ale wielu tak wanie mylao i niektrzy nawet sugerowali to
pswkami. A jeli inni, w gbi duszy, nawet przeczuwali t przepa, w ktrej mogy
si zatraci ich umysy, to po powrocie na Zachd upowszechniali mimo wszystko t
wspln wersj tego, co zaszo. Oczywicie, przyznawali si do swej bezradnoci. Ale
owiadczali wszem i wobec, i s pewni, e godne poaowania nieporozumienie jedynie
opnio zbratanie. Na lotnisku Roissy Lo Bon wymyli jeszcze jedno zgrabne
wyraenie. Odzyskujc swj synny umiech, podmalowany stosownym cieniem smutku,
powiedzia:
Trzeba nauczy si oswaja t ndz.
Ze strony tego durnia, pielgnujcego swoje gwiazdorstwo, bestia otrzymaa w tej
chwili bezcenn pomoc. Wkrtce zobaczymy j przy pracy. Dla prawdy historycznego
szczegu odnotujmy tylko spontaniczn reakcj Clmenta Dio:
Ach, obuz! powiedzia.
A potem postanowi tak wanie zatytuowa swj najbliszy komentarz: Trzeba oswoi
ndz.
XXIV

Po dziesiciu dniach Jules Machefer przerwa milczenie. Dwie strony tekstu, napisanego
wiadomie beznamitnym stylem, ale penego szczegw i precyzyjnych faktw,
zatytuowanego: Francuzi, oszukano was! Prawda o Wyspie witego Tomasza. Relacja
naocznego wiadka. Ksi dUras opowiada.
Stary ksi dUras, abonujcy Myl Narodow od pocztku jej istnienia, stawi si u
Machefera dwadziecia cztery godziny po swym powrocie. Trzyma w rku plik
dziennikw, ca porann i wieczorn pras. By bardzo poruszony.
To haba! woa ju od progu, trzsc si z oburzenia. Do czego oni chc nas
doprowadzi? W yciu nie czytaem czego tak tendencyjnego! Jak sprytnie! Niby pozory
prawdy, ale wszystko zegane. Musiaem przeczyta dwa razy, eby zda sobie spraw.
Niech pan patrzy! Byem na tym statku Maltaczykw. Nawet nim dowodziem, pan
pozwoli, emerytowany kapitan eglugi wielkiej, dUras, to ja. A co ja tu czytam? e na
skutek bdnego manewru mojego pilota o mao czoowo nie zderzylimy si z jednym ze
statkw flotylli i tylko jego manewr, w ostatniej chwili, uratowa sytuacj! Ale byo
dokadnie odwrotnie! Przecie nie przynio mi si. India Star natar na nas, z tym
przekltym karem na mostku kapitaskim, ktry gestykulowa, a wszystkie te typy na
pokadzie patrzyy na nas, jakby chciay nas od razu pozabija! A te noe, te podniesione
pici? Czy kto wspomnia o tych noach? Oswoi ndz? liczne kamstwo! Widziaem
ndz, tam Nie wierzyem wasnym oczom! Oni nas nienawidz. Strach przed otruciem?
Z kogo te arty? Nikt nie zdy nawet rozpocz rozmw, adnego dialogu Ci spord
nas, ktrym udao si postawi nog na ich pokadach, szybko znaleli si w wodzie,
wyrzuceni jak przedmioty, zanim zdyli cokolwiek wyjani. Powiedziaem to wszystko
tam, w obozie na Wyspie witego Tomasza, ale nikt nie chcia mnie sucha. Jest pan
zmczony, ksi, prosz odpocz tak do mnie mwili Ale znam jednego z
dominikanw, z ekipy papieskiej. Gdy byem attach morskim w Rzymie, on by
spowiednikiem mojej ony. Braciszek zoliwy jak mapa, nosi imi, ktrym nazywaj
barany: Agnellu. Zrobi karier, nie ma co! Czy pan wie, co mi powiedzia? Bg zesa
nam to dowiadczenie, eby umocni nasze miosierdzie. Zamysy Boe s jasne! Jeli nie
damy wszystkiego, nie damy nic. Nasz chrzecijaski obowizek jest jasno ukazany, ale
inni le go rozumiej. Trzeba przemilcze pewne prawdy, gdy w rzeczywistoci s tylko
zamierzonymi przez Boga znakami, abymy lepiej zasuyli na nasze zbawienie. Czy to
nie baamuctwo? Byem zszokowany. Nazajutrz rano, zanim nas opuci, wygosi krtk
homili i odnosz wraenie, e wszyscy dali si nabra! Zamysy Boe! Mona spyta,
kto mu je objawi na ziemi czy niej? Niech pan wie, e powoli wszystko
zrozumiaem. Brakowao mi tylko jednego elementu, by zoy te puzzle w cao. Na
lotnisku w Roissy, wczoraj rano, wziem na bok tego cwaniaczka Agnellu. I powiedziaem
mu: Ojcze, a ten liczny prezent, ktry o mao nie spad wam na gow? Ten nagi, biay
trup, z wielk blond brod?. To go osadzio. Wiedziaem, o czym mwi, mam jeszcze
dobry wzrok i wspania lornetk. Ale on szybko si opanowa i powiedzia: Miewa pan
jakie przewidzenia, ksi! Nic podobnego nie zdarzyo si, mog ksicia o tym
zapewni. Patrzcie go! Ta jego bezczelna gba, to typ, co si potrafi zapiera w ywe
oczy. Zapytaem: Ojcze, przysigniesz mi?. Sdziem, e go mam. Ale gdzie tam!
Chtnie wybacz ksiciu te kaprysy, to przywilej wieku. Przysigam wic z ochot. No i
prosz! Ale tego trupa, panie Machefer, widziaem jeszcze raz. Noc, na play. Zakopywali
go, a Agnellu mamrota co pod nosem, pobogosawi grb i szybko si zmyli. Wtedy
podszedem do tego grobu. Dobrze go zamaskowali. Nie jestem spem, odmwiem krtk
modlitw i te si oddaliem. Co robiem tam w nocy? Po prostu poszedem wysiusia si
na pla. Bo czsto si budz noc, w moim wieku I to by dla mnie ostatni element tych
puzzli: ten ksidz zega wiadomie, taki z niego dominikanin! Teraz nie mog powstrzyma
si od dziwnych podejrze. Pord tak wielu ksiy, ktrzy bdz i nas zwodz, ilu kamie
wiadomie? Panie Machefer, boj si!
Moje dzieci powiedzia Machefer do swego modego personelu spiszcie
opowiadanie pana dUras. Pytajcie go, o co chcecie, bo po to przyszed. Chc jasnego
teksu, bez upiksze. Wydrukujemy w stu tysicach egzemplarzy
W stu tysicach! wykrzykn nieco pniej kierownik drukarni La Grenouillle A ma
pan czym zapaci? Dostaem cise polecenia.
Jazda! powiedzia Machefer.
I wycign z kieszeni gruby plik banknotw. Sto tysicy nakadu sprzedano przy pomocy
gazeciarzy, jak kiedy. Niele, ale to by zaledwie pocztek. Machefer nabra ufnoci.
Nazajutrz pojawia si druga cz relacji pod tytuem: Uduszony biay, wyrzucony z
pokadu Calcutta Star! Motyw? Nienawi rasowa!.
Maszyny rotacyjne La Grenouille zatrzymay si po kwadransie. Powiadomiony o tym
Machefer zszed do drukarni.
Co jest? Co si dzieje? Dlaczego nie pracujecie?
Niespodziewany strajk, panie Machefer, bardzo mi przykro powiedzia kierownik
drukarni.
Strajk? Doprawdy? spyta Machefer. Przeszed po kolei od drukarza do drukarza,
zagldajc im w oczy. Milczeli, usztywnieni; ani jeden si nie odezwa.
Dziaacie przeciw sobie, skoczeni durnie! Nie czytalicie mojego artykuu? Niczego
nie rozumiecie!
To strajk powtrzy kierownik drukarni. Pan zna prawo zwizkowe.
Gdzie jest ten wasz zwizek? Na drugim pitrze? W biurze dyrekcji?
To strajk, koniec i kropka. Niech pan nie narzeka, bdzie pan mia swoje dziesi
tysicy egzemplarzy, jak zwykle! Czego pan jeszcze chce?
A jutro?
Jutro to samo. Zwizek postanowi podejmowa strajk po wydrukowaniu dziesiciu
tysicy egzemplarzy plus jeden kadego numeru paskiego dziennika.
Nie macie prawa! To strajk polityczny!
Polityczny? Wcale nie. Paska szmata w dziesiciu tysicach egzemplarzy, w
porzdku, wszyscy s zadowoleni. Ale nie bdziemy pracowa w nadgodzinach, to
wszystko. Godziny nadliczbowe to niewolnictwo dla robotnika.
Zastanawiam si powiedzia Machefer czy jestecie durniami czy ajdakami?
Wzruszy ramionami, a wychodzc dorzuci:
Sdz, e jestecie tylko nieszczsnymi durniami! W kilka chwil pniej by ju w
swej redakcji i powiedzia:
I tak to wyglda, moje dzieci! To byoby zbyt pikne. Zapano nas w puapk, jak
nowicjuszy. Trzeba byo wyczeka do ostatniej chwili, mwiem od pocztku. Nigdy nie
powinienem sobie na to pozwoli. Teraz jestemy prawie niemi. Trzeba szuka innej
drukarni, o ile w ogle znajdziemy tak, gdzie nie dziaaj adne zwizki Czekajc, a
flotylla przepynie przez Gibraltar, wracamy do tego, co zwykle. Tytu jutrzejszy: Ponad
4000 kilometrw do prawdy!.
Moe to jest jakie wyjanienie
Tym razem bestia rykna. Bezwstydnie wynurzya si ze swej nory i w caym kraju
usyszano jej ryk: wiadectwo zgrzybiaego starca, Maltascy komedianci,
Arystokracja wspiera przywileje rasowe, Specjalny wywiad z ojcem Agnellu,
Arcybiskup Parya dezawuuje relacj ksicia dUras, Milczca demonstracja przed
siedzib legacji Zakonu Maltaskiego I tak dalej, i tak dalej. Tego samego dnia
rozpoczo si akcj zbierania podpisw pod petycjami w sprawie przyjcia floty znad
Gangesu, zbierania tysicy podpisw przez setki komitetw, od komitetu Matek
Chrzecijaskich i Frontu Wyzwolenia Homoseksualistw poczynajc, na komitecie Byych
Dekownikw skoczywszy; a pomidzy nimi byy jeszcze rozmaite intelektualne, polityczne
i religijne koterie, firmowane nazwiskami tych wszystkich, ktrzy od wielu lat
specjalizowali si w rozmikczaniu zachodniej opinii publicznej za pomoc petycji.
Daremna sprawa sdzono do dugo, czytajc te bzdury to nic nie da Doprawdy?
Trucizna sczona kropla po kropli dziaa bezbolenie, ale koniec kocw zabija.
Rankiem w sobot wielkanocn, gdy flotylla znad Gangesu zbliaa si do wybrzey
Francji, gdzie miaa wyldowa noc, prasa wci jeszcze publikowaa te listy i petycje.
Gdy si o tym myli, najdziwniejsze jest to, e wikszo tych sygnatariuszy ostatniej
godziny, pozamykanych w swych domach na cztery spusty albo, jeli mieszkali na
Poudniu, uciekajcych ju samochodami po zatoczonych drogach odkrywaa ze
strachem, cay czas nasuchujc radia, to krtkie, proste zdanie, dwiczce w ich mzgach
jak dzwon: Ach, gdybym to ja wiedzia!.
Byli to sygnatariusze pomiertni. Umierajcy zrujnowani swym testamentem.
XXV

Inicjatywa pomocy, podjta na Wyspie witego Tomasza, nie zostaa ju nigdy


ponowiona. Poinformowani przez raporty agentury, bardziej wiarygodne ni reportae
prasowe, bo pozbawione sentymentalizmu, panowie z Komisji Rzymskiej wycofali si.
Upyn czas, ktry dobrowolnie zmarnowali przy aprobacie swych rzdw, ktre miay
nadziej waciwie na co? Najbardziej wiatli spord nich kazaliby si raczej porba,
niby to przyznali. W organizacjach midzynarodowych zajmujcych si Trzecim wiatem
nie robi si kariery, bazujc na prawdzie.
W sobot wielkanocn zebrali si przy drzwiach zamknitych. Zauwaona na wysokoci
Senegalu flotylla kierowaa si na pnoc, lizgajc si po tustym morzu przy bezwietrznej
pogodzie. Jedyne moliwe miejsca ldowania: wybrzee portugalskie, hiszpaskie lub
pync dalej przez Zatok Biskajsk francuskie, albo jeszcze dalej, za kanaem La
Manche angielskie. Albo te, co byo bardziej prawdopodobne, zwrot pod ktem prostym
przez Cienin Gibraltarsk ku Morzu rdziemnemu. W obydwu jednak przypadkach
Europa Zachodnia. Chyba e Delegat brytyjski wsta ze swego miejsca. Zacz od
dyskretnego kaszlnicia, a gdy Anglik pokasuje w ten sposb, nikt nie moe wtpi w
powag jego propozycji.
Panowie powiedzia nasza komisja nosi jednoznaczn nazw: Komisja
Wsppracy Midzynarodowej do spraw Pomocy i Przyjcia Uciekinierw znad Gangesu.
Wszyscy mamy tego wiadomo. Pomocy hm, uhm nie powiem nic wicej.
Przyjcia, c, ba! (kaszlnicie). Wydaje mi si, e Moe przed przyjciem tej
wielkiej rodziny u nas, w mieszkaniu o wiele na to za maym, naleaoby da im do
zrozumienia, e czas wakacji z darmowym wiktem i opierunkiem jeszcze nie nadszed i e
powinni wrci do swego kraju, aby umoliwi nam lepsze przygotowanie si na ich
przyjcie, w odpowiedni sposb, jakiego od naszych dobrze prosperujcych krajw
oczekuje opinia wiatowa. Przygotuje si takie wielki przyjcie. Dotd nie mielimy czasu,
tym bardziej, e ehm, ehm nikogo nie zapraszalimy. Proponuj, ebymy
sformuowali takie uroczyste zaproszenie we waciwym terminie, tak ebymy mieli czas
wypracowa wsplne porozumienie wszystkich zainteresowanych rzdw, zarwno tu, jak
i tam. (Zasiadajc z ramienia wielkiej Brytanii w staej radzie Konferencji do spraw
Rozbrojenia Nuklearnego ten Anglik wiedzia, co znaczy waciwy termin). Ale
tymczasem, w oczekiwaniu na te nowe okolicznoci, nad ktrymi pracowa bdziemy z
caym zaangaowaniem, flotylla znad Gangesu bdzie poproszona o zawrcenie. Przez
Suez i dalej, drog do Indii, to nie jest dugi szlak. Oczywicie, pomoemy jej ze
wszystkich si. ywno, eskorta, pomoc medyczna i techniczna, zastpienie zuytych
statkw naszym transportem, ot, zwyka kwestia skutecznoci
Zaaprobowano to. Niektre rzdy, najbardziej zagroone, jak rzd hiszpaski czy
francuski, straciy jednak gow ze strachu, chocia nie pokazyway tego po sobie. A do
Senegalu mona byo jeszcze liczy na zatonicie tej flotylli, a opinii publicznej nie
pozostaoby nic innego, jak przyj to do wiadomoci z alem, organizujc uroczystoci
ku pamici i most powietrzny, by repatriowa ocalonych, a take skadajc obietnic
zwikszonej pomocy, i obnoszc si z wyrzutami sumienia; wyrzuty sumienia s zawsze
dobre I ycie potoczyoby si dalej Ale to nieprawdopodobne morze, tak spokojne w
tych dniach, te warunki meteorologiczne, wyjtkowe, wedle marynarskich rocznikw: nie
mona ju si byo duej udzi! Flotylla znad Gangesu i rzeka sw wkrtce zlej si ze
sob. Spotkanie, za ktre trzeba bdzie zapaci olbrzymi cen, chyba e
Rzecz w tym kontynuowa delegat angielski eby przekona naszych goci. Prosz
pozwoli mi na pewne porwnanie. U nas, w naszych angielskich collegeach dla dobrze
urodzonej modziey, gdy jakie niesforne dziecko nie sucha, nawet gdy si je grzecznie
prosi, uywa si siy. Ile to razy, gdy byem dzieckiem, sprowadzano mnie na waciw
drog, nacierajc uszy! Z braku czego innego, jeli konieczno tak nakae, proponuj ten
rodzaj silnego rodka.
Nareszcie do tego doszli! Ale jake okrn drog i z jak niezrwnan hipokryzj!
Niech bdzie przeklta rasa biaa w dniu, w ktrym zaprzestaa gosi swoje podstawowe
zasady, choby tylko przyciszonym gosem i choby tylko w swoim gronie, z braku
lepszego! Przeywalimy zmierzch tego dnia.
A w tym dokadnie przypadku, ktrym si zajmujemy spyta pewien delegat co pan
nazywa natarciem uszu?
Anglik ju nie kaszla.
Rozprawienie si z nimi za pomoc groby uycia dzia. Zastpienie, prob lub
grob, zag ich statkw naszymi uzbrojonymi zaogami.
A jeli te dzieci nie pozwol, abymy natarli im uszu? spyta delegat francuski.
Jeli rzuc si wszystkie na nauczyciela i ogarnite wciekoci, bd usioway go zabi?
Czy nauczyciel powinien wwczas posuy si rewolwerem?
Niewykluczone, e tak odpowiedzia Anglik.
A jeli nauczyciel nie znajdzie w sobie do odwagi, by to uczyni?
Zapada duga cisza.
Nie twierdz, e to moliwe powiedzia Anglik. Mwi, e trzeba sprbowa.
Jeli nie zrobimy tego teraz, to jutro nie bdziemy wiedzieli, do czego jestemy zdolni.
Kto si podejmie tego eksperymentu?
Ze swej strony Wielka Brytania wcale sobie tego nie yczy. Zostaem upowaniony
przedstawi panom t propozycj, ale szczeglne stosunki, ktre cz nas z rzdami nad
Gangesem, z Indiami i z Bangladeszem, a take z Pakistanem
Wochy powiedzia inny delegat musz si liczy z opini Jego witobliwoci
papiea
Nie warto wchodzi w szczegy szyfrowanych telegramw gorczkowo wymienianych
midzy Komisj Rzymsk a rzdami pastw zachodnich. We Francji prezydent podj
decyzj rwnie szybk, co cile tajn. Skonsultowa si tylko z szefem sztabu marynarki
wojennej i sekretarzem stanu Jeanem Perretem. Aby zrozumie jasno powody tej
konspiracji, trzeba przypomnie owo posiedzenie rady ministrw, ktre odbyo si zaraz
po odcumowaniu flotylli w delcie Gangesu.
Podejmiemy si tego eksperymentu owiadczy delegat francuski. Oczywicie w
tajemnicy, a rezultat zakomunikujemy wycznie szefom rzdw. Eskortowiec 322
marynarki francuskiej, patrolujcy wwczas morze w rejonie Wysp Kanaryjskich, otrzyma
rozkaz udania si na poudnie w nadzwyczaj tajnej misji. Wanie w tej chwili dowdztwo
przekazuje mu szczegowe instrukcje.
A jeli ten eksperyment si nie uda? spyta kto.
C odpar flegmatycznie Anglik wtedy zbierzemy si ponownie. Musimy osign
porozumienie w tych wszystkich sprawach
W wielk sobot, gdy Komisja Rzymska zebraa si po raz ostatni, nikt ju nie mwi o
porozumieniu. Bo i z kim? W jakiej sprawie? Wszystko si walio. Ratuj si, kto moe!
Kady na wasn rk!
XXVI

W niedziel wielkanocn, okoo czwartej po poudniu, do portu w Dakarze wszed w


francuski eskortowiec 322, powracajcy z rutynowej misji, jak to okrelono w
dokumentach przedstawionych wadzom senegalskim. Sta w porcie zaledwie pi minut,
bo tyle czasu wystarczyo, by dowdca eskortowca, kapitan de Poudis, zosta przewieziony
odzi motorow na brzeg. Zaraz potem eskortowiec znw wypyn na pene morze.
Dodajmy, e cztery dni pniej eskortowiec 322 wpyn do Tulonu i stan na redzie;
zaodze zakazano opuszcza okrt, nie pozwolono na odwiedziny rodzin, nakazana zostaa
cisza radiowa. Wczeniej, w Dakarze, anonimowy samochd prowadzony przez attach
morskiego Francji zabra kapitana de Poudisa na lotnisko, a na sam pas startowy, gdzie
oczekiwa tajemniczy samolot francuskich powietrznych si zbrojnych. O godzinie
osiemnastej, na lotnisku francuskim w Villacoublay, kapitan de Poudis wysiad z samolotu
przebrany ju po cywilnemu i dziesi metrw dalej wsiad do podstawionego wczeniej
samochodu. Czeka tam ju na niego sekretarz stanu Perret. Pojechali szos przez las,
potem alej Focha a do Paacu Elizejskiego. Tam za korytarzem, ale nie od strony
oficjalnego wejcia, dotarli wprost do gabinetu, gdzie czeka, stojc, prezydent Republiki.
Panie kapitanie, z niecierpliwoci oczekiwaem pana! Jeli sprecyzowaem jasno, e
nie chc adnego telegraficznego, szyfrowanego raportu, nawet najbardziej szczegowego,
i jeli poleciem cign pana z Dakaru, aby wysucha pana osobicie, to dlatego, e w
pewnych nagych i nieprzewidzianych okolicznociach bardziej ni fakty liczy si, jakby to
powiedzie, oglna atmosfera.
Tak wanie to zrozumiaem, panie prezydencie.
Wic jestem spokojniejszy. Zaley mi na tym, eby wypowiedzia si pan zupenie
swobodnie, nie pieszc si, zapominajc o konwenansach, stylu, ostronoci i
jakimkolwiek schlebianiu komukolwiek, kto liczy si w tym paacu. Prosz usi. Tu, w
tym duym fotelu. Prosz si czu jak u siebie. Szkock?
Bardzo chtnie. To mi pomoe.
Ma pan racj. Popijanie whisky, gdy omawia si problemy Trzeciego wiata, to
jedyny rozsdny gest, jaki zawsze przychodzi mi do gowy. W ONZ rozprawia si o
zamachach stanu, wojnach, epidemiach, a tymczasem oni mno si jak krliki i nawet
zagodzeni potrafi rozpowszechnia ycie na przeraajc skal! Wic pij za ich
zdrowie! Oczywicie, to bezduszno. Ale obawiam si, e po wysuchaniu pana wszyscy
trzej bdziemy mieli ochot na kolejn szklaneczk.
Te mam t obaw.
Pan Perret bdzie robi notatki podczas naszej rozmowy. W sprawie flotylli znad
Gangesu jest moim jedynym doradc. Inni prezydent uczyni nieokrelony gest doni
Krtko mwic, jestemy sami.
Nawet bardziej sami, ni moe pan to sobie wyobrazi, panie prezydencie
powiedzia szczerze kapitan de Poudis.
Zanim pan zacznie, panie kapitanie, chciabym, eby sprecyzowa pan jeden punkt,
ktry wydaje mi si szczeglnie wany: skad paskiego oddziau. Gdy podjem decyzj o
tej misji, na tamtych wodach mielimy tylko pana pod rk. Admira zapewni mnie, e nie
moglimy trafi lepiej, e to elita. Czy to prawda?
Powiedzmy, e prawie. Na stu szedziesiciu piciu marynarzy tylko trzydziestu
dwch z poboru, czterdziestu omiu na picioletnim kontrakcie, caa reszta to zawodowcy.
W wikszoci Bretoczycy. Wspaniaa zaoga, przepojona duchem wojskowym, znacznie
powyej redniej. Oczywicie, kiedy byo inaczej. Ale w dzisiejszej epoce, jako dowdca
okrtu wojennego nie narzekam.
Jeli o to pytam, panie kapitanie, to dlatego, e doskonale pamitam, i cho wojn w
Algierii przegralimy ze stu rnych powodw, to najwaniejszy by ten, e wysalimy
wojsko z poboru. Odstawilimy spadochroniarzy i Legi na bok i zostaa nam tylko jaka
armia cieni, urobiona mentalnie przez tajemne siy, waciwie tylko pozr armii.
Przypominam te sobie, e jeden z moich poprzednikw w tym gabinecie powiedzia mi
kiedy, byem wtedy modym ministrem: Armia? Tfu! Czy byaby jeszcze jaka wojna,
ktr armia zgodziaby si prowadzi? Wojna ideologiczna? Przegrana z gry. Wojna
ludowa albo domowa? Z pewnoci nie. Wojna kolonialna albo rasowa? Tym bardziej nie.
Wojna atomowa? Wtedy armia nie jest ju potrzebna, nikt nie jest potrzebny. Klasyczna
wojna narodowa? Moe, ale bardzo bybym zdziwiony! Zreszt nie ma ju wojen
narodowych. Czemu zatem suy armia z poboru, pytam pana? Pobudza tylko
antymilitaryzm. Podsyca tylko niech do penienia suby wojskowej, pobudzajc
wszelkiego rodzaju dywersj moraln! Gdyby pewnego dnia znalaz si pan na moim
miejscu, yczybym panu, eby nie musia pan da od armii niczego innego, jak tylko
efektownego defilowania 14 lipca. I zobaczy pan! Nasza armia nawet defiluje coraz
gorzej!. Niestety zakoczy prezydent teraz potrzebuj tej armii
Doskonale pana rozumiem, panie prezydencie. Na moim okrcie su przewanie
onierze zawodowi, nie z poboru. Modzi ludzie z powoaniem. adnego tam
zaczytywania si Now Myl czy ab, jak w innych oddziaach. adnych
antynarodowych aktywistw. W kadym razie, o ile wiem, mniej ni gdzie indziej. A
zwaszcza adnego kapelana na pokadzie. I c, panie prezydencie! Mimo to si nie
popisalimy Dalimy plam, bez dwch zda!
Prosz opowiedzie.
Dzi rano z atwoci znalazem t flotyll na radarze, o smej pi, sto czterdzieci
dwie mile od wybrzey Mauretanii. Mogem si jej przyjrze z bliska. Mona powiedzie,
e morze sparszywiao! Popynem najpierw na koniec tej szczeglnej eskadry.
Przekazane mi instrukcje przewidyway jako pierwsze zadanie: Konfrontacja flotylli znad
Gangesu z paskim oddziaem. Nie od razu zrozumiaem, czego dokadnie ode mnie
oczekiwano. Signem wic do sownika. To bardzo uyteczne w marynarce, gdy chce si
co wyrazi w niewielu sowach, stary sposb. Przeczytaem: Konfrontowa uobecni
w celu porwnania. Porwnywa w sposb cigy. Wykluczona wszelka dwuznaczno.
Przez lornetk zaczem ju rozrnia wiele szczegw i zapewniam pana, e byo
zadziwiajce, nawet dla takiego czowieka jak ja, ktry ju otar si o wszelkie rasy i
nieszczcia tej ziemi. Od razu te jasny sta si sens mojej misji. Kazaem wyj caej
zaodze na pokad, na praw burt. Wewntrz okrtu pozostao tylko kilku podoficerw i
marynarzy niezbdnych do obsugi maszyn, nie wicej ni dwudziestu dwch ludzi.
Zbliywszy si do flotylli na odlego pidziesiciu metrw, majc j z prawej burty,
przepynem wzdu konwoju, od ostatniego statku do pierwszego, by to stary parowiec
India Star. Konwj pyn z prdkoci dziesiciu wzw. Zabrao to nam ponad
godzin i wygldao to tak, jakbymy robili przegld ich statkw, a zarazem sami si im
przedstawiali! Mielimy widok na ca panoram tej floty. Tak wanie przetumaczyem
sobie owo sownikowe: Porwnywa w sposb cigy.
Dobrze pan zinterpretowa. Ja take jestem fanatykiem sownika. Prosz kontynuowa,
kapitanie.
Co ujrzelimy? Co nie do opisania! Czy zacz od szczegw, czy od oglnego
wraenia? Przede wszystkim liczby. Mj drugi oficer przez cay ten czas liczy. Po
kadym tysicu robi kresk na kartce. Po godzinie mia wyraz twarzy szaleca:
dziewiset kresek. Potem detale. Jak w filmach Pasoliniego. Wygodzone, wychudzone
twarze, ciaa skra i koci, wzrok jak w transie albo w kompletnej apatii. Od czasu do
czasu jaki olbrzym o szlachetnym wygldzie wyania si z zalegajcego pokad tumu,
stawa na nogi i przyglda si nam spokojnie, drapic si a do krwi. Ascetyczni atleci.
Usyszaem, jak jeden z moich oficerw mrukn: Goe Spartakusy. Nadzy byli prawie
wszyscy, ale nie tak, jak mona by pomyle. Nie byo cia cakowicie nagich. Ni to
kostnica, ni plaa w socu. Ciaa wykorzystujce ruch tuniki, eby si ochodzi. Ani
wstydu, ani bezwstydu, aden ekshibicjonizm, co jakby skutek ycia, od tysica lat, w
ndznym tumie. Jaka czarna, wyscha pier zamiatajca pokad, gdy starucha si
pochylia Brudny, ociekajcy rop opatrunek, ktry zsun si i odsania gnijce
kolano Chudziutkie ramiona, nie do poznania: starca czy chopca? Dwa szkieleciki o
wystajcych ebrach. Chopcy czy dziewczynki? Zaczynaj robi siusiu: chopiec i
dziewczynka. Maj bardzo pikne buzie. Umiechaj si do nas, potem znw kad si na
pokadzie. Jaka kobieta karze snuje si pord tumu. Jakie wychudzone biodra,
wlaste, jak korzenie. Facet siedzi ze skrzyowanymi nogami i zadawaem sobie pytanie,
czy siedzi tak bez ruchu, odkd ta flotylla wypyna z delty Gangesu? Inna twarz: kobieta,
lec i patrzca w niebo otwartymi oczami. Bya martwa. Wiem, bo gdy mijalimy akurat
tamten statek, dwch mczyzn chwycio ja za ramiona i nogi i bez ceremonii rzucili j do
morza. Musiaa by lekka. Widziaem, jak moi Bretoczycy przeegnali si na pokadzie
Poza tym mnstwo poobnaanych organw pciowych, mskich i kobiecych, mnstwo!
Pamitam mod kobiet, ktra szukaa czego w swym bujnym, ciemnym owosieniu.
Sdz, e si iskaa. Nie bd ju opowiada o tych wszystkich, ktrzy siedzieli w kucki, na
pitach, podcignwszy wysoko tuniki, eby chodzi poladki. Z kolei my dla nich w
ogle nie istnielimy. Myl zreszt, e w ogle nie istnielimy dla nikogo. Ale byy i ciaa
wspaniale zbudowane, nawet bardzo wiele, ktre migay w tym tumie, tu i tam. Nie
chciabym, aby to, co mwi, dao obraz jakiej obrzydliwoci Nie, to nie byo to. Moe
to pikno, wyaniajce si tu i tam pord tak wielkiej brzydoty, stawao si tym bardziej
ujmujce, e okolone byo ndz? Nie wiem, jak panu to wyjani. Na Calcutta Star,
prawie na czele konwoju, siedziaa na dziobie, nieco oddalona od tumu, naga kobieta,
wspaniale zbudowana, o olniewajco czarnej skrze, z rozpuszczonymi dugimi wosami i
tylko w pasie owinita bia tunik. Tunika opada, a dziewczyna odwrcia si, eby j
zebra. Sdz, e by to rodzaj zabawy, bo obok niej siedzia jaki ohydny, may potwr,
ktry si zamiewa. Dziewczyna wstaa i pi sekund pniej bya ju cakowicie
owinita w t bia szat. Ale przez te pi sekund nie mogem oderwa wzroku od tej
najpikniejszej kobiety, jak kiedykolwiek w yciu miaem okazj podziwia. I tylko ona
jedna spojrzaa na mnie, spord tych tysicy, ktre byy na pokadach tych statkw.
Oczywicie, trwao to ledwo chwil. Wolabym chyba, eby w ogle nie odwrcia si
w moj stron Wszystko razem wziwszy, wraenie byo znacznie silniejsze, znacznie
gbsze, take bardziej mroczne, nie wiem, jak to wyrazi, eby nie popa w okrelenia
stereotypowe. Mwi si: masa ludu, masa brudu. Ale tam bya prawdziwa masa ludzka i
prawdziwy brud. Nieprzebrany tum, otcha ndzy, przywidzenie czego okropnego,
ekspozycja organw pciowych, mrowienie si ndzy. I to napotykane pikno. Powiedzie,
e przedefilowa przed nami jaki inny wiat, to nie powiedzie nic. Sdz, e nie bylimy
nawet w stanie waciwie tego oceni Zreszt oto kilka fotografii.
yczy pan sobie obejrze?
Byo ich ze dwadziecia. Prezydent obejrza je szybko, w milczeniu.
Gdyby ten okres blagierstwa nie dobiega koca, niestety! posabym umylnego
motocyklist z gwardii, eby dostarczy to wszystko naszemu przyjacielowi Jeanowi
Orelleowi z licikiem: Oto twoi zaproszeni gocie odezwa si wreszcie prezydent
O! Sfotografowalicie nawet t ohydn posta? Tego potwora w czapce z India Star!
Pokazywano mi ju podobne zdjcie zrobione przez Associated Press, przed szecioma
tygodniami, kiedy flotylla wanie wypywaa z cieniny Palk. Na nieszczcie, niewiele
gazet je opublikowao.
Wzi fotografi i wsun j za rzebion ram wiszcego nad kominkiem wielkiego
lustra z czasw Ludwika XVI. Dziecko potwr nabrao w ten sposb nowego wymiaru,
jakby wkroczyo do gabinetu i byli ju tam nie w trjk, ale w czwrk.
Prosz powiedzia prezydent oto mj kolega znad Gangesu! Zdaje si, e w
Cyrenajce marszaek Montgomery nie rozstawa si nigdy z fotografi feldmarszaka
Rommla. Wpatrywa si w ni dugo przed kad powaniejsz decyzj. To mu pomagao.
Teraz ja bd robi to samo! Co chcecie, ebym odgad z tej facjaty? Wiem, e nosi pikn
czapk i e ja te mgbym zabra do samochodu, jadc z Paacu Elizejskiego na Plac
Gwiazdy, rozmaite gby, na ktre mgbym nasadzi czapki jeszcze bardziej imponujce,
ale, niestety, tym razem to ju nie wystarczy!
Potem, zmieniajc ton, powiedzia:
Mj Boe! To straszne! Prosz kontynuowa, panie kapitanie. A paska zaoga? Jak na
to zareagowaa?
le, panie prezydencie. Miaem wszystkich oficerw i podoficerw na pokadzie,
przemieszanych z marynarzami, wic mogem wyrobi sobie pojcie. Najpierw cisza,
niemal od razu, gdy tylko wyminlimy pierwszy statek. Kto powiedzia do kogo, jakby
w artach: Popatrz, chopie! Strasznie si tam gniot!. A potem, dosownie kilka chwil
pniej, ten sam onierz powiedzia cakiem zmienionym ju gosem: Nieszcznicy!.
Zdaje si, e przez godzin nie pady ju na pokadzie inne sowa, prcz uwag w rodzaju:
Nie, to niemoliwe!, Mj Boe, biedni ludzie! albo: Panie poruczniku, na co czekamy,
oddajmy im nasze zapasy ywnoci!, albo znw: A co stanie si z tymi wszystkimi
dziemi? Jedyn odmienn reakcj byo pytanie pewnego starego, prostego marynarza.
Sprawdziem jego akta: wspczynnik inteligencji najniszy na pokadzie. Ot zapyta:
Panie poruczniku, czy to prawda, e cae to towarzycho pynie do nas podreperowa
sobie zdrowie?. Wydawao si, e nie moe w to uwierzy. Gdy mijalimy India Star,
najbardziej przepeniony z tych statkw, nikt nie odezwa si ju ani sowem. Zaoga staa
jak osupiaa na pokadzie. Koniec konfrontacji. Zgodnie z rozkazem przeszedem do
drugiej fazy mojej misji, poleciem wic zaj stanowiska bojowe. Pan wie, jak to si
odbywa, panie prezydencie: krtkie sygnay syreny we wszystkich gonikach
pokadowych. Wywouje to efekt bardzo dramatyczny i wadczy. Ale nigdy dotd nie
widziaem zaogi tak bardzo przygaszonej. Niektrzy zaczynali przeklina. Inni zadawali
pytania, ale oficerowie dostali rozkaz, by nie odpowiada. Wreszcie, wydawao si, zagra
wyuczony automatyzm. Ale dowodziem jedynym w swoim rodzaju okrtem bojowym,
ktrego zaoga, jestem pewien, nienawidzia swego dowdcy, nienawidzia munduru,
marynarki, samych siebie i caej reszty!
Prosz mwi dalej, panie kapitanie powiedzia sekretarz stanu Perret. To by mj
pomys. Dokadnie pamitam rozkazy, ktre pan otrzyma: Symulowa przygotowanie do
walki, prowadzc te przygotowania jak najbardziej powanie, a do ostatniej chwili
poprzedzajcej komend otwarcia ognia.
I tu te chyba zrozumiaem, czego ode mnie oczekiwano, panie prezydencie podj
kapitan. Urzdziem mojej zaodze gr wojenn! Gdy ma si hem bojowy na gowie,
kamizelk ratunkow na grzbiecie, gdy aduje si gorczkowo torpedy do wyrzutni, gdy
trzyma si donie na dwigniach wyrzutni albo ma si wzrok przyklejony do ekranw
radarw, a stalowy kadub okrtu a dry, prujc wod z prdkoci trzydziestu piciu
wzw, na og czowiek si zmienia, staje si kim innym! Tego chcia si pan
dowiedzie, prawda?
Prawda powiedzia prezydent. Dowiedzie si! Ale wiedzie nie znaczy
spodziewa si. Czego si spodziewalimy? Prawdopodobnie niczego. Czego moglimy
si spodziewa?
W istocie, niczego odpar kapitan. Okrt funkcjonowa doskonale, jak na
wiczeniach. To si nazywa: elitarny eskortowiec! Ale na okrcie bojowym ostatni
operacj, bezporednio poprzedzajc otwarcie ognia, jest odpowiednie nachylenie
rnych podstaw celowniczych, dzia pokadowych, wyrzutni i tak dalej. Czy operacja
wykonywana jest automatycznie, czy nie, przy bliskim dystansie obsugujcy wiedz bardzo
dobrze, do czego bd strzela. Panie prezydencie, w tamtej ostatniej chwili, do ktrej
doprowadziem t gr, dowodziem ju tylko okrtem buntownikw! Buntownikw
zapakanych, posusznych, zaamanych, co si tylko chce, ale jednak buntownikw. Tak
poprowadziem przygotowana, e zaoga uwierzya, e to prawdziwa walka! Zewszd do
mnie telefonowano, ze wszystkich stanowisk strzeleckich okrtu. Zdania jasne, ktrych
nigdy przede mn nie wysuchiwa aden dowdca okrtu wojennego! Tu wieyczka.
Panie kapitanie Nie bdziemy strzela! Nie moemy! Tu sekcja karabinw
maszynowych: To niemoliwe, panie kapitanie! Niech pan nie wydaje tego rozkazu!
Odmawiamy wykonania!. Przy karabinie maszynowym dobrze wida, kogo si zabija
Jedyne pocieszenie to niespokojny ton ich gosw. Jak zagubione dzieci! Wtedy wziem
mikrofon, nacisnem guzik, dziki ktremu mam od razu czno z caym okrtem, i
powiedziaem: wiczenie zakoczone, moje dzieci, wiczenie zakoczone. To byo
niezgodne z regulaminem. Ale z pewnoci byem wstrznity, jak i oni
Panie komendancie, jest jeszcze co. Trzecia faza paskiej misji.
Ju o niej mwi, panie prezydencie. Prawdziwa katastrofa! Kwadrans pniej znw
przemwiem do zaogi, wedle waszych dyrektyw. Teraz miaem wicej swobody.
Staraem si, jak mogem. Powiedziaem mniej wicej tak: Mwi wasz kapitan.
Uczestniczylicie w wiczeniach o charakterze psychologicznym, bez precedensu w naszej
marynarce. Dlatego nie zostan wycignite konsekwencje z deklaracji niesubordynacji,
ktre pady podczas wykonywania tego wiczenia. Zostan puszczone w niepami. Byy
one czci tego wiczenia. Prosz mnie dobrze zrozumie. Wobec tych okolicznoci, take
bez precedensu, to znaczy wobec pokojowego, ale niepodanego rejsu do krajw
europejskich tej flotylli z emigrantami znad Gangesu, ktrym mielicie przyjemno
przyjrze si z bliska i, by moe, wyrobi sobie o nich wasne zdanie wy, my,
eskortowiec 322, jestemy okrtem penicym rol krlika dowiadczalnego.
Prawdopodobnie wchodzi tu w gr jedna z nowych form nowoczesnej wojny, w ktrej
nieprzyjaciel atakuje nieuzbrojony, chroniony sw ndz. Usiujemy przystosowa nasze
dziaania do tej nowej formy ataku. Taka jest misja eskortowca 322. Wyobracie sobie, e
ta flotylla podja decyzj, by wyldowa u nas, we Francji. Z powodw, ktre stan si
dla was ju wkrtce jasne, a ktre rzd ma obowizek uwzgldni, jest moliwe, e nasza
marynarka otrzyma rozkaz opanowania tych statkw, aby zawrci je w stron Suezu i ku
Indiom, ktrych nigdy nie powinny opuszcza. Oczywicie, ten wymuszony powrt odbyby
si z zachowaniem wszelkich form humanitarnych, ktrych, zapewne, wszyscy bymy sobie
yczyli. Wanie na wypadek, gdyby rzd dla ocalenia kraju uzna, e musi wyda
rozkaz przechwycenia tej flotylli, dostalimy do wykonania inne wiczenie wstpne,
szczeglnie delikatne, ktre bdzie miao charakter testu. Za pitnacie minut strzelcy
morscy i specjalna grupa komandosw, znajdujca si na naszym okrcie, sprbuj
pokojowo przechwyci jeden z tych statkw. Jeli operacja si powiedzie, nasi ludzie
zaraz opuszcz zajty statek. Chodzi tylko o prb generaln Zakoczyem sowami:
Licz na was, czy co w tym rodzaju. Byo to troch bezbarwne, wiem! Ale c mogem
powiedzie innego? Czy wyobraacie sobie, panowie, klasyczny wojskowy sownik,
zastosowany wobec tego rodzaju nieprzyjaciela, jakiego mielimy przed sob? Sownictwo
wojskowe zreszt, panie prezydencie, nie ma ju zastosowania do niczego. W naszych
czasach wszystkich tylko rozmiesza, nawet wojskowych
Wiem powiedzia prezydent i gdyby chodzio tylko o sownictwo wojskowe!
Wszystko, co jest proste, jasne, ludzkie zostao przeksztacone w groteskowy frazes
Zostawmy to! Jak zakoczya si operacja, panie kapitanie?
le, panie prezydencie. Bardzo le! Wybraem jako cel statek nie za duy, nie za may,
jaki stary zdezelowany torpedowiec, na miar naszych si. Pomylaem, e to byy okrt
wojenny, wic posuy lepiej do tego wiczenia. Mia na pokadzie okoo dwch tysicy
emigrantw. Ekipa szturmowa: dwie motorowe szalupy, trzech oficerw na czele
czterdziestu uzbrojonych ludzi. Absolutny zakaz zabicia lub zranienia kogokolwiek, chyba
e w obronie wasnego ycia. Jestem zreszt pewien, e nawet gdybym pozwoli im
zabija, nie zrobiliby tego. Przez minut zdawao mi si, e wygralimy t parti. Weszli w
przeciwnika jak w maso i byskawicznie opanowali cz pokadu, w przedniej czci
statku, tu pod mostkiem kapitaskim. Tum cofn si i przyglda onierzom. Ale gdy
ruszyli naprzd, eby przez wazy i luki zaj mostek kapitaski i maszynowni statku, tum
nagle si cieni, utworzy mur z ludzkich cia jak powiedzia potem jeden z oficerw.
Moi chopcy zaraz wycignli kilku z tego muru, chcc zrobi wyrw i utorowa sobie
drog, ale prny trud! Trzeba by co najmniej trzech tysicy ludzi, eby bez uycia broni
obezwadni ten tum. Dowodzcy oddziaem szturmowym rozpocz gr. Kaza wymierzy
bro w tum. Ten gest jest zrozumiay w kadym jzyku Ale tum ani drgn, nie ustpi
nawet na okie. Na wysokoci luf swych pistoletw maszynowych moi onierze mieli
twarze wielu dzieci, spogldajcych szeroko otwartymi oczami, bez lku. Mj oddzia w
peni realizowa sens tej misji, bo przecie mielimy nakazane posun si jak najdalej, a
po rozkaz otwarcia ognia, a po otwarcie ognia w ostrzegawczej salwie, oczywicie,
ponad gowami tumu, ale jednak istniao pewne ryzyko. Panie prezydencie! (komendant
umiechn si smutno) Moe pan by dumny z naszej marynarki wojennej. Znakomicie
wyszkoleni, zdyscyplinowani! W strzelaniu z bliskiej odlegoci nie maj sobie rwnych!
Wspaniaa flota odstraszajca. Ale odstraszanie rozgrywa si midzy dwiema stronami,
ktre wiedz, o co chodzi. Ci ludzie znad Gangesu nie znaj regu gry. Po salwie
ostrzegawczej, ponad gowami, tum nawet si nie poruszy. adnego, choby
najmniejszego odruchu paniki! Nie cofn si ani o krok. Przeciwnie, postpi do przodu i
otoczy ciasnym krgiem moich onierzy. Moi ludzie usiowali walczy, piciami,
kopniakami, kolbami przeciw tumowi, ktry wcale nie bi si z nimi, a tylko napiera
coraz cianiej. Ci, ktrzy padali pod ciosami naszych, byli po prostu odcigani do tyu i
zastpowani przez innych
eby utrzyma ten przyczek, trzeba by byo strzela, ale tak, eby zabija. Oddzia
wycofa si jakim cudem. Brakowao dwch ludzi, dwch marynarzy. Ich ciaa zwrcono
nam zreszt, bo wyrzucono je przez burt adnych ladw rozmylnie zadanych ran od
noa albo ladw duszenia. Po prostu ich zadeptano. Nie ma winnych. Albo winni s
wszyscy, co na jedno wychodzi. Pochonici przez t wielk fal ludzkiego przypywu.
Pochonici to dobre sowo. Nie mam nic wicej do dodania, panie prezydencie, prcz
jednego. Nie moe pan ju liczy na eskortowiec 322. To teraz chory okrt, ciao bez duszy.
A jego dowdca?
Ma si wcale nie lepiej, panie prezydencie. Gdy o tym myl, popadam w obd. Jest
tylko jedna alternatywa. Zaakceptowa tych ludzi u nas albo storpedowa noc te
wszystkie statki, nie ogldajc twarzy zabijanych ludzi, i jak najszybciej uciec z tego
miejsca, nie podejmujc adnej prby ratowania tych, co przeyli, pozwoli im umrze, a
potem strzeli sobie w eb, szybko i celnie, i misja skoczona.
Pilot, ktry zbombardowa Hiroszim, zmar spokojnie we wasnym ku w wieku
osiemdziesiciu trzech lat odezwa si Perret.
To byy inne czasy, panie ministrze. Od tamtego czasu zachodnie armie zaprawiy si w
wyrzutach sumienia.
Panie komendancie zapyta prezydent a gdybym wyda taki rozkaz, pan by go
wykona?
Dugo nad tym mylaem, panie prezydencie. Moja odpowied brzmi: nie.
Przypuszczam, e bya wkalkulowana w to wiczenie psychologiczne?
W istocie, bya. Dzikuj panu. Prosz wzi kilka dni urlopu i wrci na swj okrt
do Tulonu. Oczywicie, nikomu ani sowa.
Prosz mi wierzy, e to, co przeyem, zupenie mi wystarczy. Nie czuj najmniejszej
potrzeby mwienia o tym komukolwiek. Jeden z tych dwch zabitych marynarzy nazywa
si Marc de Poudis. By moim synem
I kapitan wyszed.
Co pan o tym sdzi, panie Perret?
e jeszcze przed rozpoczciem walki nie ma pan ju marynarki. A e ju od dawna
take na tyach panuje rozprzenie, pozostaje panu tylko armia ldowa. Zebrawszy
jednostki zawodowe, moe jest jeszcze jaka nadzieja?
Zawodowe! Zawodowe! Przecie widzia pan rezultat, przed chwil..
Da si jeszcze znale z dziesi tysicy ludzi niekoniecznie podatnych na wzruszenie i
lito. S chyba jeszcze jakie zbydlcone bataliony brutali w armii ldowej lub policji?
Poza tym ta konfrontacja odbdzie si jednak w okolicznociach nieco innych: jeli
uroczycie i publicznie zabroni pan imigrantom znad Gangesu wkracza na nasz teren,
bezbronnym czy nie, tym samym ich ldowanie stanie si aktem wrogim. W kadym razie
dla armii. Domniemany nieprzyjaciel stanie si tu, na miejscu, zadeklarowanym wrogiem.
Kady nastpny krok bdzie dla niego ryzykowny, podczas gdy na morzu jest dotd
nietykalny, jest u siebie.
Wierzy pan w to?
Niezbyt mocno, ale mona sprbowa.
Wic daj panu carte blanche, panie Perret. Prosz natychmiast skontaktowa si z
szefem sztabu. Razem ustalcie jaki plan. Wybadajcie gwnych dowdcw jednostek, ale
tak, eby nic nie przecieko do prasy czy innych mediw. Wedug oceny admiraa pozostaje
nam zaledwie osiem dni. Kontaktujcie si ze mn na bieco. Te drzwi s dla pana otwarte
dniem i noc.
XXVII

O trzeciej po poudniu, w Wielki Pitek, armada ostatniej szansy wpyna przez


Cienin Gibraltarsk na wody Morza rdziemnego. Widok wybrzey Europy, wyranie
owietlonych socem, spowodowa wyrane oywienie na wszystkich statkach flotylli.
Tysice ramion poruszao si jak gazie lasu na wietrze, a ku niebu wznioso si
monotonne, gone ni to zawodzenie, ni zapiew, akt dzikczynny albo magiczny. Te piewy
i balansowanie wycignitymi ramionami trway a do poranka poniedziaku
wielkanocnego. Ale jeszcze w pitek, dokadnie o godzinie trzeciej, dziecko potwr
siedzce na ramionach koprofaga dostao nagle ataku spazmw, ktry skrca jej tuw i
kikuty koczyn, spazmw straszliwych, po ktrych pozostao jak bez ycia, a jego jakby
przyspawana do ciaa gowa przechylia si nieznacznie. W jaki niepojty sposb spazmy
te zostay dostrzeone na wszystkich statkach flotylli i niemal w tej samej chwili rozlega
si na pokadach ta tryumfalna melodia. Katalepsja Ju w pierwszej minucie niedzieli
wielkanocnej, w huku dziewidziesiciu dziewiciu dziobw wbijajcych si w skay i
plae wybrzea Francji, karze ockn si i wyda z siebie donony krzyk, ten wanie,
ktry stary profesor Calgus usysza w swoim domu na zboczu nadmorskiego wzgrza, a
syszc go, przeegna si i wymamrota: Vade retro, satanas
XXVIII

Wiadomo o przekroczeniu Gibraltaru natychmiast obiega ca Europ, a Hiszpania


pierwsza przeya wstrzs. Synne procesje, ktre w tym dniu przechodz zwyczajowo
ulicami wszystkich hiszpaskich miast, nie byy ju tym razem tylko tradycyjnym,
folklorystycznym, barwnym spektaklem, z grzesznikami w pokutnych szatach, wojskow
muzyk, ksimi ubranymi w starodawne szaty, mnstwem dzieci, turystw pstrykajcych
zdjcia i nielicznymi starymi kobietami, ktre klkay i modliy si przed niesionym
krzyem. Jednak w ten Wielki Pitek, gdy wszystkie stacje przekazyway wiadomo o
armadzie wpywajcej na Morze rdziemne, procesje jakby odzyskay dusz.
Metamorfoza trwaa krtko, ale klczcy tum piewa stare pieni, a ci, co zapomnieli ju
aciskich sw, nie wstydzili si podejmowa choby tylko refren albo przynajmniej
nuci. W zczonych do pacierzy doniach penitentw koraliki racw przestaway by
akcesoriami folkloru i przez jaki czas naprawd przelizgiway si midzy drcymi
palcami. Potem ulice opustoszay, wszyscy wrcili do domw, pozamykano okiennice, a
rodziny zbieray si wok radioodbiornikw i telewizorw. Suchano biskupw,
odwoujcych si do miosierdzia, rzdzcych partii lewicowych, grzmicych w imi
ludzkiej solidarnoci i powszechnego braterstwa. Rzd hiszpaski mwi gwnie o pokoju
i rwnowadze. Autostrady, wybiegajce ze wszystkich miast poudniowego wybrzea, z
Malagi, Almerii, Kartageny, Alicante, Walencji, a po Barcelon zapeniy si
samochodami wyadowanymi bagaami i dziemi. Dwie przeciwnie skierowane rzeki
popyny przez Hiszpani: jedna pyna ku morzu i flocie znad Gangesu, ale bya to tylko
rzeka sw; druga, unoszca prawdziwe ycie, rwaa ku centrum kraju. W pitek
wieczorem ta druga stracia impet i zacza wysycha, gdy armada ostatniej szansy mijaa
hiszpaskie brzegi i pyna dalej Wwczas niesychanie wezbraa rzeka sw,
przybierajc wrcz posta powodzi, ktra skoczya si dopiero w poniedziaek
wielkanocny, gdy byo ju pewne, e najedcy wylduj we Francji.
Wieczorem tego dnia andaluzyjscy rybacy z wioski Gata koo Almerii zebrali z play
okoo dwudziestu nagich zwok. Wszyscy mieli zawizane wok szyi kawaki sznurka,
ktrym ich poduszono. Moe wieniacy przestraszyli si, e to jaka epidemia i pouciekali?
Czy moe policja, patrolujc w tych dniach wybrzee wszystkimi swymi siami, nie uznaa
za stosowne natychmiast przyjecha do Gaty? Do, e ledztwo cigno si w
nieskoczono. Byy jakie trudne do wyjanienia powody. Wadze hiszpaskie, zanim
wypowiedziay si na ten temat, wysay do Gaty licznych lekarzy sdowych, niektrzy
przyjechali a z Madrytu, a wszystko to wymagao czasu. Dopiero w niedziel wielkanocn
poznano prawd. Te trupy nie byy zwokami Hindusw. Wedle raportu lekarzy sdowych
wikszo stanowili biali, ale byo pord nich take trzech Chiczykw i jeden mulat,
Afroamerykanin. Jeden z biaych zosta zidentyfikowany po bransoletce, ktr mia na
przegubie doni, a ktr mordercy zapewne zapomnieli zerwa. By to pewien Francuz,
mody czowiek, wiecki misjonarz, doradca rolny w pewnej wiosce nad Gangesem, ktry
nakoni ca ludno tej wioski, by zabraa si z flotyll, i popyn razem z nimi. Ostatnim
biaym, ktry widzia go ywym, by konsul Himmans, w swoim biurze konsulatu
generalnego Belgii w Kalkucie, kilka dni przed odcumowaniem flotylli ale o tym nikt nie
wiedzia. Jak i o filozofie Ballanie, zamordowanym przez tum na nabrzeach Gangesu. Jak
i o pisarzu renegacie, uduszonym, a potem wyrzuconym ze statku w pobliu Wyspy
witego Tomasza. U bram Zachodu armada pozbywaa si zdrajcw i manipulatorw,
ktrzy jej zbyt gorliwie suyli. Uya ich na sposb armii kolonialnych, ktre wykorzystuj
i deprawuj pomocnych autochtonw, a potem ich sdz i skazuj. Klasyczny mechanizm,
w ktrym zawsze znajduje swj wyraz fundamentalna ludzka sprawiedliwo. Armada
zaprezentowaa si sama, bez przydatkw: czysta, bez adnej skazy w jej rasowym
diamencie, z gry zwolniona od wszelkich kompromisw, zahartowana przeciw
zudzeniom. Czysty rasizm.
Wreszcie pado to sowo: zostao wymwione, napisane, opublikowane, gdy
przeciwnicy bestii podnieli wreszcie gos tak, e mona go byo usysze. Przy mikrofonie
Est-Radio, w niedziel wielkanocn, w poudnie, zamiast Alberta Durforta przemwi
Pierre Senconac. To zastpstwo dokonao si bez interwencji wysoko postawionych osb.
Po prostu Albert Durfort tego dnia w ogle nie pojawi si w studio. Jego telefon nie
odpowiada. Przyjaciele nie wiedzieli, co si z nim dzieje. Odnotujmy dla cisoci
sposb, w jaki ten Zorro mikrofonu, jeszcze niedawno adorowany przez publiczno,
zszed ze sceny i spyn z fal eteru: drog na Szwajcari, po prostu, majc pord bagay
kilkadziesit tysicy frankw w zocie i mod kochank, rodem z Antyli, na ktrej bardzo
mu zaleao i bez ktrej nie mg y, poderwan w ambasadzie Martyniki, gdy wanie
wpinaa w map ostatni zwycisk chorgiewk. Szwajcaria, jak zwykle, zarzdzia
dyskretn mobilizacj, wic Durfort wybra autostrad poudniow, spodziewajc si
dotrze do Genewy jeszcze przed prawdopodobnym zamkniciem granic szwajcarskich.
Dodajmy, e nie on jeden pdzi tego dnia w tym kierunku Pierre Senconac mwi
tymczasem w radiu, gosem suchym, urywanym, ironicznym, prawie nieprzyjemnym: Czas
na apel polegych. Chc odda hod jednemu z nich, ktry umar za nas wszystkich dwa
miesice temu: konsulowi generalnemu Belgii w Kalkucie, panu Himmansowi. Wydawao
si, e by szalony. Otrbiono to nawet na cay wiat! Odwiecie sobie pami. Na
nabrzeach Kalkuty konsul Himmans usiowa samotnie przeciwstawi si zaadunkowi
tego tumu i ten tum go zabi. Konsul Himmans szalony? I oto nadesza chwila, kiedy to
my powinnimy zachowa si jak szaleni. Ale mier ponieli i inni, niedaleko wioski
Gata, w Hiszpanii. Przed chwil, na innych falach, Boris Vilsberg mwi o mczennikach
braterstwa! Oto miara naszego zalepienia. Kolaborujcy z wrogiem owadnli waszymi
ptasimi mzgami. Nie suchajcie ju ich. Nauczcie si ich rozpoznawa i pdzi precz,
jeli macie w sobie do si. Bestia ju jest tutaj, zalega na naszym wybrzeu, ale ma si
dobrze, yje. Zaklinaj was, przed chwil nawet sam papie w imieniu pogronego w
saboci chrzecijastwa, ebycie szeroko otwierali drzwi. A ja mwi, bagam was:
zamknijcie je szybko, jeli jest jeszcze czas! Bdcie twardzi, kacie milcze
wspczujcemu sercu i wspomnijcie konsula Himmansa i Luca Notarasa.
W niedziel wielkanocn, w samo poudnie! Po tylu jake odmiennych sowach i
frazesach wygadywanych od tylu, tylu lat To tak, jakby zawraca rzek u jej ujcia do
morza i kierowa j z powrotem do rde. Za pno! Za pno! I to te jest jakie
wyjanienie. Ale kto zrozumia Senconaca? Podziwiajmy ten poczciwy lud w jego
staraniach. Podnosi zacinit pi, jak nagle przebudzony zmary, ktry unosi na chwil
pyt grobow, by wpuci promie wiata, ale ona szybko znw go przygniata i na
zawsze wtrca w noc. Josiane powiedziaa do Marcela: Widziae t rodzin arabsk z
pitego pitra? No, tych, co gnied si w semk w dwch pokojach, a dziwi si, e te
ich dzieciaki chodz tak czysto ubrane Wiesz, co ci powiem? Widziaam, jak rano krcili
si tu, na naszym pitrze. Co otworz drzwi, zawsze kto z nich tam jest i wytrzeszcza gay,
zaglda do nas, co we dwjk mieszkamy w trzech pokojach. Nie mylisz, e o to idzie
temu Senconacowi, eby zamyka drzwi? Marcel! Jak zostawimy otwarte drzwi, to ju
nigdy nie bdziemy u siebie sami. Albo bdziemy musieli wynie si na pite pitro, na
ich miejsce, do tych dwch pokojw. Ale gdzie wstawimy meble? Przecie si tam nie
zmieszcz!.
Promyk wiata, gdy uchyla si nagrobna pyta, zanim znw przygniecie caym swym
ciarem. Jest zbyt cika, Marcel! O wiele za cika!
XXIX

Na pokadach imigranckiej flotylli mier zbieraa swoje niwo, ale nie tak licznie, jak
w wioskach nad Gangesem, dziesitkowanych przez wojny, epidemie, gd i powodzie.
Armada ostatniej szansy zabraa ze sob, co naturalne, typowy dla subkontynentu
indyjskiego wskanik miertelnoci. Z powodu braku dostatecznej iloci rodkw do
palenia zwok flotylla, w tragiczny Tomcio Paluch, ju od cieniny Palk znaczya sw
tras wyrzucanymi za burt ciaami. Przepywajc koo Gaty, wyrzucono tylko dwadziecia
cia, i to samych cudzoziemcw, gdy od Gibraltaru swoich wasnych zmarych
skadowano na pokadach. Byo ich wielu. Zwaszcza podczas trzech ostatnich dni tej
niewiarygodnej epopei zmaro wielu, najwicej na najbardziej zatoczonych pokadach
India Star i Calcutta Star. Niedoywienie, wyczerpanie fizyczne i moralne u kresu tak
dugiego rejsu Mona przyj, e wszyscy chorzy, ktrzy trzymali si przy yciu tylko
dziki nadziei, oddali ducha w cigu tych trzech dni, gdy ujrzeli wreszcie brzegi Europy i
to uznali za spenienie swoich nadziei. Inni umierali po prostu z godu, pragnienia to ci
najsabsi, starcy, kaleki, dzieci, z wyjtkiem potworkw i karw cieszcych si na
pokadzie szczegln ochron. Mona si domyla, e u kresu tej podry tak bardzo
brakowao ryu i sodkiej wody, e wprowadzono ich jeszcze cilejsze racjonowanie.
Moe niektrzy dobrowolnie wybrali mier, moe skazano ich w interesie ogu? Bez
wzgldu na okruciestwo, bya to racjonalna kalkulacja. Powiadaj, e najbardziej
ywotne s te rasy, gdzie dziaa swobodnie, jak niegdy, selekcja naturalna. Gdy wic
nadejdzie ta chwila, ju wkrtce, wylduj na francuskiej ziemi istoty wychudzone i
wygodzone, ale jednak majce do si, by ruszy dalej. Pozostali, ci, ktrzy zmarli w
ostatnich dniach rejsu, zostan wyrzuceni tysicami przy francuskich brzegach ju po
wyldowaniu armady na skaach i mieliznach, a fale agodnie zo ich ciaa na plaach
tego raju. W oczach swych towarzyszy nie stracili niczego wielkiego. Skoro to idea
sprawia, e czowiek yje, to gdy spenio si wszystko, co zapowiadaa, wwczas mier
nie miaa ju znaczenia.
Na pokadach caej flotylli pozosta tylko jeden biay, prawdopodobnie oszczdzony z
powodu swego szalestwa i swej przeszoci, gdy cae swe pene miosierdzia ycie
powici subie pewnej lokalnej spoecznoci, ktra nauczya si mu ufa, a by moe
wrcz go pokochaa. Na pokadzie Calcutta Star, gdzie spdza najbardziej jasny okres w
swym yciu, lec w cieniu komina, znali go wszyscy. Postpujce szalestwo i utrata
wpywu nie pozbawiy go tosamoci w oczach tych, ktrzy razem z nim adowali si na
statek. Ale kt rozpoznaby w tym zbkanym saduceuszu, pnagim, w wyplamionych
achmanach, kogo, kto jeszcze dwa miesice wczeniej by katolickim biskupem i
prefektem apostolskim On sam z wielkim tylko trudem przypomina sobie o tym w tych
rzadkich chwilach, gdy podwiga si ze swego legowiska i bogosawi otaczajcy go
tum. Tum si mia. Niektrzy z jego byych wiernych, miejc si take, odpowiadali mu,
krelc znak krzya, aby sprawi mu przyjemno. Potem biskup znw si kad,
powtarzajc w pamici dziwne aciskie sylaby, ktre tam, nad brzegiem Gangesu jak mu
si wtedy zdawao wyczyta w kauy krwi. Nie brakowao mu niczego. Przynoszono mu
jedzenie i wod. Usune dzieci asystoway mu przy jedzeniu, wrcz w obawie, e pozwoli
si zabra mierci, same podsuway mu resztki, o ktrych zapomnia. Ten nieszkodliwy
szaleniec u schyku swych dni by szczliwy, jakby zamieszka w nim jaki tajemniczy
spokj. Niekiedy, rankiem, dugo co bredzi. Fragmenty brewiarza albo wersety z Wedw,
gdy by to wity, tolerancyjny czowiek, ktry zawsze twierdzi, e Prawda moe si
objawia na niezliczone sposoby. I noc, gdy wszyscy spali na pokadzie w wilgotnej
duchocie, podczogiway si do niego stare kobiety. Przez rozchylon po jego achmanu
jaka do ujmowaa jego czonek i piecia dugo ciemnymi palcami, a do ejakulacji,
szczcie za szczcie. Indie szafuj tym szczciem i stare kobiety byy bez wtpienia
przekonane, i jest czym naturalnym, aby i ten biedny mczyzna mia w nim wreszcie
jaki udzia. Jedna starucha si oddalia. Inna przysza nieco pniej, w ciszy i
ciemnociach. I gdy zapadaa noc, szalony biskup osiga erekcj, jak inni osigaj
pobono. Biskupi fallus sta si na pokadzie tematem rozmw, potem ciekawoci,
wreszcie adoracji. Podchodzono w procesyjnym orszaku, eby przyjrze mu si z bliska, w
wietle gwiazd, jak w tych tajemnych wityniach, gdzie tumy od wiekw oddaj cze
kamiennym fallusom.
Gdy flota przekroczya Cienin Gibraltarsk, biskupa Gangesu uznano za witego.
Drugi raz podczas jednego ywota. Niech si spenia wola Boska!
XXX

W Wielki Pitek, pnym popoudniem, Jean Perret, sekretarz stanu do spraw


zagranicznych i prywatny doradca prezydenta Republiki, stawi si w Paacu Elizejskim i
zosta natychmiast przyjty. Prezydent by sam w swym gabinecie. Zajty by przede
wszystkim lub wrcz wycznie paleniem cygara i pociganiem ze szklaneczki whisky,
ktr sczy drobnymi yczkami smakosza. Obok niego na niskim stoliczku pitrzy si stos
depesz, co kwadrans dostarczanych mu przez jednego z asystentw. Niektre fragmenty
byy podkrelone na czerwono. Na tym samym stoliku stao radio, z ktrego pyno
przyciszone Requiem Mozarta.
Prosz usi, panie Perret powiedzia prezydent. Mona by pomyle, e zostao
ju niewiele czasu na powzicie tysica decyzji. Gdybym mia wysuchiwa tych
szalecw z mojego gabinetu i wszystkich tych nerwusw, ktrzy tworz mj rzd, to
dokadnie tak wanie powinienem spdza czas, nie zwracajc uwagi, e czas
bezpowrotnie ucieka. Ale tak nie jest. Jedna decyzja wystarczy, a dzieli nas od niej jeszcze
wiele godzin. Przypuszczam, e w historii wiata wielu szefw rzdu przeywao podobne
dowiadczenia i nigdy nie czuli si bardziej spokojni i tak mao przygnbieni jak wwczas,
gdy wymawiali to zowrbne sowo wojna. Zawiera si w nim tak wiele spraw i
przeznacze, e jego zasig jest, koniec kocw, bardziej filozoficzny ni moralny czy
materialny. Nie ma sowa bardziej ogooconego z treci ni to wanie, jeli pojmuje si
istot wojny. Widzi pan, e mamy czas. Proponuje panu, ebymy razem wysuchali
wiadomoci. Niczego si z nich nie dowiemy, to jasne, ani pan, ani ja. (Niedbaym ruchem
doni wskaza stos depesz na stoliku). Ale chciabym wej w skr przecitnego rodaka,
ktry nagle zdaje sobie spraw, po szeciu tygodniach tego humanitarnego delirium, e jego
witeczny, wielkanocny weekend zosta cakowicie zepsuty i ktry zaczyna nawet
podejrzewa, e i inne jego weekendy s zagroone, a ycie nigdy ju nie bdzie takie, jak
wczeniej. I ja chc przey ten szok, wanie tak jak najbardziej ciemny z moich
wyborcw. A e staje si konieczne, bym przemwi do narodu, uczyni to
prawdopodobnie w niedziel, to moe dziki temu znajd ten waciwy ton? Prosz
zauway, e Mozart towarzyszy nam od samego rana. To znaczy, e Jean Orelle zrozumia.
Wspaniaa posiado na Poudniu, nad samym brzegiem morza, w samym rodku
zagroonej strefy, to s sprawy, ktre skaniaj do refleksji. Nie bdmy niesprawiedliwi.
Przed chwil go przyjem. Jest gboko wstrznity.
Minem si z nim w szarym salonie, panie prezydencie. Przez chwil rozmawialimy.
Zmieni si nie do poznania. I jakie ma dziwaczne pomysy! Ogoszenie powszechnej
mobilizacji bez broni, obejmujcej take kobiety i dzieci! Wysanie na poudnie
pokojowych batalionw! Wojna bez przemocy! Bredzi.
Biedny dystyngowany gurillero! powiedzia prezydent. Prosz postawi si na
jego miejscu, bojownika i estety w jednej osobie! Gdy tylko wybuchaa jaka wojna
wyzwolecza, natychmiast tam pieszy. Przez pidziesit lat walczy, czsto odwanie,
chocia z czasem coraz bardziej chroniono go przed nadmiernym ryzykiem. ywa Nagroda
Nobla jest bardziej uyteczna dla wolnoci ni martwa. A potem powraca do nas, coraz
bardziej sawny. Pisywa wspaniae ksiki i zaj si brylowaniem na salonach,
kolekcjonowaniem dzie sztuki i podejmowaniem dostojnych goci w zamkach swoich
przyjaci. Czu si jak ryba w wodzie! Ale oto si zorientowa, e wiat si zmieni i ta
gra nie jest ju duej moliwa. Gurillero nie chce udusi estety. Pod koniec swego ycia
rozstrzygn, co jest najwaniejsze. W przeciwiestwie do wielu ludzi uwaam, e wanie
na staro, koniec kocw, czowiek si spenia, gdy wreszcie ze smutkiem odkrywa
prawd. W przypadku Jeana Orellea to wanie zaszo. Przed chwil rozstaem si z
czowiekiem gboko i szczerze zasmuconym. Std, bez wtpienia, ten Mozart w radiu.
Teraz, gdy wczeniej zatruwszy fale, odnalaz si jednak jako czowiek Zachodu, mona mu
ufa: zatroszczy si o naleyty image. Berlin upada przy dwikach Wagnera. Z Orelleem
widowisko bdzie bardziej dystyngowane
W ciszy, ktra zapada, rozbrzmia gos spikera: Godzina dziewitnasta pidziesit
dziewi i trzydzieci sekund. Prezydent pochyli si i zgoni radio:
Mina dwudziesta. Podajemy najnowsze wiadomoci. Zgodnie z jeszcze nie w peni
potwierdzonymi doniesieniami z rnych krajw Trzeciego wiata organizuj si tam
kolejne flotylle emigrantw. Rzdy tych krajw owiadczyy, e nie s w stanie
kontrolowa tych ruchw, prawdopodobnie spontanicznych. W Dakarcie, stolicy
Indonezji, ogromny tum opanowa port i w sposb pokojowy zaj liczne cumujce tam
statki obcych bander. Rzd Australii, najbliszego Indonezji narodu zachodniego
opublikowa specjalny komunikat, w ktrym, cytujemy, uznaje zaistnia sytuacj w jej
aktualnym kontekcie za niezwykle powan. W Manili na Filipinach policji nie udao si
przeszkodzi zajciu przez tumy trzech statkw pasaerskich, w tym wielkiej
Normandii, ktrej pasaerw umieszczono w miejscowych hotelach. W Algierze, Tunisie
i Casablance w stron portw cign nieprzebrane tumy. W Konakry w Afryce, w Karaczi
w Pakistanie i ponownie w Kalkucie nabrzea zostay opanowane przez wielkie masy
ludzkie, szacowane na dziesitki tysicy osb, ktre obozuj tam bez okrelonego celu.
Take w Londynie, gdzie ludno pochodzc z krajw brytyjskiej Wsplnoty Narodw
szacuje si na osiemset tysicy osb, poinformowano o godzinie osiemnastej, e nowo
powstay Komitet Nieeuropejskiej Wsplnoty Narodw wezwa do pokojowych
manifestacji w poniedziaek rano na rzecz, cytujemy, przyznania obywatelstwa
brytyjskiego, prawa do gosowania i szacunku, zrwnania zarobkw, praw pracowniczych,
prawa do mieszkania i wszelkich zdobyczy socjalnych. Do chwili obecnej rzd brytyjski
nie zaj jeszcze w tej sprawie adnego stanowiska.
Sdz, e w Londynie znajd si nawet Papuasi powiedzia prezydent pgosem.
Chciabym to zobaczy: Papuasa z obywatelstwem brytyjskim.
Jak ju informowalimy w naszym dzienniku o pitnastej, armada ostatniej szansy
przekroczya Cienin Gibraltarsk i skierowaa si na pnocny wschd. Angielskie,
hiszpaskie i francuskie samoloty rozpoznawcze przeleciay nad flotyll. Pogoda jest
dobra, morze spokojne, wieci soce. Oto, co powiedzia nam po powrocie do Gibraltaru
nasz specjalny wysannik, ktry by na pokadzie jednego z tych samolotw: Tu Gibraltar.
Mwi z lotniska wojskowego, gdzie dziesi minut temu wysiadem z samolotu Marynarki
Krlewskiej. To, co ujrzaem, przelatujc nad armad, przekracza wszelkie granice
wyobrani. Konwj liczy blisko sto statkw. Chocia nie ma wiatru i fala jest bardzo
saba, burty ledwo wystaj znad wody. Nie widziaem ani jednego statku w dobrym stanie.
Kaduby s przearte rdz, niektre maj dziury i uszkodzenia tu nad lini zanurzenia.
Wszystko to chyba tylko cudem trzyma si kupy. Przelecielimy nad nimi kilka razy na
niskiej wysokoci, w nieznonym smrodzie, ktry unosi si nad ca flotyll. Pokady tych
statkw s dosownie czarno-biae. Czer to skra tysicy ndzarzy, biel to tuniki, ktrymi
si okrywaj. Tok na pokadach jest niewyobraalny. Wyglda to jak wielka kostnica, w
ktrej zwoki jeszcze si poruszaj. Wedle ostronych szacunkw, na pokadach armady
jest jeszcze okoo omiuset tysicy ywych ludzi. Flotylla kieruje si prosto na pnocny
wschd, to znaczy dokadnie w stron Lazurowego Wybrzea. Bardzo prawdopodobne, e
utkn na mieliznach, bo aden z nich nie ma kotwicy. Kluzy kotwiczne s puste. Ale sdzc
po tym, co widziaem, ta flotylla i tak nie byaby ju w stanie odby podry powrotnej, do
portu, z ktrego wypyna, ani nawet utrzyma si na morzu choby tydzie duej.
Pozwoliem sobie dokona szybkiego obliczenia. Przy obecnej prdkoci, jeli utrzyma si
dobra pogoda, dopyn do brzegu w nocy z soboty na niedziel, to znaczy jutro pnym
wieczorem. Na caym wybrzeu hiszpaskim zapanowaa wyczuwalna atmosfera ulgi i
znw mwi si o litoci i solidarnoci. Z Gibraltaru mwi specjalny wysannik Radio
France.
Teraz znw mwi dziennikarz paryski:
Bya to relacja naszego specjalnego wysannika z godziny szesnastej. Od tamtej pory
przychodz liczne doniesienia co do kursu, ktry obraa flotylla imigrantw, i wszystkie
one potwierdzaj, e armada pynie do Francji, na Lazurowe Wybrzee. Arabskie
rozgonie krajw Maghrebu nadaj apele w jzyku hindi, wzywajce wspbraci z tej
flotylli, by ldowali na pnocnym wybrzeu Morza rdziemnego, poniewa cytujemy
tylko tam mleko pynie strumieniami i zaczyna si Zachd, koniec cytatu. We wszystkich
miastach poudniowej Francji, wbrew rozpowszechnianym przez pras i wadze lokalne
apelom o zachowanie spokoju i solidarno, rozpocz si masowy exodus ludnoci na
pnoc. Od samego rana wszystkie pocigi i samoloty maj komplet pasaerw, a na
autostradzie A-7 wytworzy si o godzinie szesnastej olbrzymi korek. Zamykane s liczne
sklepy, pustoszej domy letniskowe i rezydencje. Przedsibiorstwa przewozowe informuj,
e nie maj ju wolnych rodkw transportowych. O godzinie dziewitnastej minister
informacji i rzecznik rzdu, Jean Orelle, odczyta nastpujcy komunikat: Wobec
potwierdzonych wiadomoci, e to wanie na poudnie Francji kieruje si flotylla znad
Gangesu (gos ministra by silny, ale guchy, jakby z najwyszym trudem opanowywa
wielkie zmczenie), rzd powzi stosowne rodki celem zorganizowania tymczasowego
przyjcia tych imigrantw. Cztery nadmorskie departamenty poddane zostay
bezporedniemu nadzorowi Jeana Perreta, sekretarza stanu do spraw zagranicznych, ktry
zosta mianowany osobistym penomocnikiem prezydenta Republiki na poudniu kraju. Jeli
bd tego wymagay okolicznoci, rzd nie zawaha si wprowadzi stanu wyjtkowego.
Niektre jednostki wojska i policji otrzymay rozkaz ustanowienia kordonu sanitarnego
wzdu wybrzea i przeciwstawienia si niekontrolowanemu wyadunkowi, ktry mgby
zaszkodzi rwnowadze w jednym z najlepiej prosperujcych regionw naszego kraju.
Rzd uroczycie zapewnia, e w obliczu tego cakiem nowego problemu podejmowane
bd rozwizania humanitarne, egzekwowane, jeli zajdzie taka potrzeba, przy uyciu siy.
Prezydent Republiki pragnie potwierdzi swe uznanie, jakie ma dla wszystkich obywateli,
tak licznie si wypowiadajcych, ktrzy wyrazili solidarno z imigrantami, ale
przestrzega przed ekscesami utrudniajcymi zachowanie porzdku, bez ktrego pastwo nie
moe funkcjonowa. Nie bd tolerowane adne prywatne inicjatywy. Poza tym ludno
poudniowej Francji proszona jest o zachowanie spokoju, kontynuowania codziennych
zaj i okazanie zaufania rzdowi
Gdy wychodzi ode mnie przed chwil powiedzia prezydent ju w to nie wierzy.
Ustalilimy ten komunikat w szczegach okoo godziny szesnastej. To prawda, e szybko to
idzie! Wszystko to wyglda tak, jak zawalanie si tego domu, ktre wyobrazi sobie kiedy
i opisa pewien woski pisarz, zdaje si, e Buzzatti. Kto najpierw bez ostrzeenia
wyrwa okiennic i cay dom si zawali, pitro po pitrze, przygniatajc mieszkacw.
Mona powiedzie, e godni wyrwali ju okiennic. Sam Buzzatti nie da adnego
wyjanienia. Ograniczy si tylko do stwierdzenia. Obawiam si, e i my nie moemy
zrobi niczego lepszego
Dziennikarz w radio kontynuowa:
Przedstawilimy pastwu owiadczenie ministra informacji z godziny dziewitnastej.
Tymczasem ucieczka ludnoci z poudnia nasilia si i nabiera rozmiarw masowych.
Zauwaono take nieznaczny, odmienny ruch w stron przeciwn, na poudnie. W t stron
wyruszaj zorganizowane bandy z paryskich przedmie, a take grupy studenckie rnej
orientacji oraz liczni duchowni i dziaacze chrzecijascy. Przy wjedzie numer trzy na
autostrad A-6 odnotowano gwatowne starcie midzy jedn z takich grup a policj, ktra
j powstrzymywaa. Clment Dio, redaktor naczelny Nowej Myli, owiadczy, e zgosi
uroczysty protest przeciw temu zamachowi na wolno poruszania si i e on take
wyruszy na poudnie, pragnc, aby jego gest by przykadem dla innych. Oto, co
powiedzia naszemu reporterowi przed redakcj Nowej Myli, wsiadajc do samochodu
(da si sysze gos Dio pord ulicznego rozgwaru i rozmaitych okrzykw w tle):
Pustoszeje poudnie naszego kraju i, w istocie, to mnie nie dziwi. Zachodnia opinia
publiczna ma wyrzuty sumienia. Nie moe patrze na ten zbliajcy si pokaz ndzy, wic
woli raczej po cichu uciec, ni szlachetnie stawi jej czoo, przyj z otwartymi
ramionami. Niewane! Poniewa nasze poudniowe departamenty przeksztacaj si nagle
w pustyni, bdziemy tam mie tylko wicej miejsca, eby przyj i zakwaterowa tych
biednych ludzi, i zaoferowa im t ich ostatni szans. Mwi to wprost: wycznie w tym
celu opuszczam stolic i jad na poudnie. Zachcam te wszystkich, ktrzy myl jak ja, e
idea czowieczestwa jest ponad narodami, systemami ekonomicznymi, religiami i rasami,
aby poszli w moje lady. Chciabym, abymy byli liczni, bo c waciwie znacz te ruchy
wojska? Czy to robota mianowanego wanie gauleitera Perreta? Wysuchaem, jak
wszyscy, ministra informacji mwicego o przyjciu tymczasowym, o rozwizaniu
narzuconym nawet si, a take o kordonie sanitarnym! Ten kordon sanitarny to, wolno
przypuszcza, nic innego jak linia frontu. Czy wydadz naszym onierzom rozkaz strzelania
do godnych? Czy pootwieraj obozy koncentracyjne? Czy.
Mczy mnie powiedzia prezydent ciszajc radio, a potem dorzuci w zamyleniu:
Ale przynajmniej on wie, czego chce!
Kto wymyli ten kordon sanitarny? zapyta sekretarz stanu.
Ja westchn prezydent. Dugo si wahaem, ale gdy ten exodus z poudnia przybra
na sile, pomylaem, e nie da si ju go zatrzyma. To nasz stary narodowy zwyczaj, cigle
wzmacniany przez dobrobyt i bogactwo. Zatem trzeba go przypieszy i wykorzysta, jak
si da. Pomylaem, e po ujawnieniu si na tyach ajdactwa i nikczemnoci jest to pewna
szansa dla armii, by zaja si swoj robot. Caa reszta, apel o spokj i kontynuowanie
codziennych zaj, to zasona dymna.
Ale epidemie ju si nie zdarzaj, panie prezydencie. Wszyscy to wiedz.
No, c odpar prezydent. Tym, ktrzy poszukuj usprawiedliwienia dla odwrotu,
zamiast broni swych dbr, nie pozostanie nic innego, jak uwierzy, e jednak istniej.
Jestem to winien moim wyborcom, mam racj?
I pochyli si nad radioodbiornikiem, z ktrego dobiega gos spikera:
Po zoeniu tej deklaracji Clment Dio opuci stolic w towarzystwie swojej ony,
pisarki Iris Nan-Chan i kilku przyjaci, wskazujc Lazurowe Wybrzee jako miejsce
spotkania wszystkich, ktrzy podzielaj jego pogldy.
XXXI

Na autostradzie wiodcej na poudnie Clment Dio wyciska, ile moe, ze swej


wspaniaej maszyny. Wyprzedza konwoje wojskowe, ciarwki o podniesionych z tyu
plandekach: wida siedzcych na aweczkach modych onierzy. Armia cakiem si
zmienia. Ocieka smutkiem. onierze nawet nie wychylaj si z ciarwek, by podziwia
wspania, czerwon rakiet, ktra mija ich, pdzc ca moc potnego silnika pod
wielk mask. Iris Nan-Chan jest bardzo pikna, ale modzi onierze nie posyaj jej
causw, nie umiechaj si, nie klepi si po udach, nie wymieniaj spronych uwag.
adnego obscenicznego gestu ze strony tych bezczynnych szeregowcw na widok jej
wspaniaego, niadego ciaa w wyprzedzajcym ich czerwonym kabriolecie. Niele si
prezentuje ta armia! mwi z umiechem Dio. Nie mona powiedzie, eby sza na
wojn z pieni na ustach!. Jest zadowolony. To troch i jego zasuga. Ach, jaka to bya
wspaniaa walka, kiedy wczono armi po sdach za to, e odmawiaa rozpowszechniania
niektrych gazet w koszarach i kantynach wojskowych! Proces wygrany z atwoci! Od
dziesiciu lat we wszystkich jednostkach wojskowych Francji i Nawarry czytano wic
Now Myl i ab, i ca reszt tego rodzaju prasy. Take w wizieniach skorzystano z
okazji. Wreszcie zosta pomszczony may Ben Souad, zwany Dio, ktry niedawno odnalaz
w rodzinnych papierach akt sprzeday swej prababki do pewnego burdelu dla oficerw
francuskich w Rabacie. I po co ojciec Dio, posuszny marokaski urzdnik z czasw
francuskiego protektoratu, zachowa to ohydne wiadectwo z przeszoci? Z nienawici,
mj synku, z nienawici!
Przy budkach pobierania opat za autostrad potnie zbudowani gwardzici w czarnych,
skrzanych kombinezonach i w hemach, nie byli skorzy do artw:
Droga na poudnie jest niewskazana.
Niewskazana! Co to znaczy, poruczniku?
Ocena naley do nas cedzi porucznik przez zby, ma jakie odznaczenie na piersiach,
rzuca spojrzenie na kabriolet, na pikn Azjatk, na jej niad skr i te wosy, poskrcane
w warkoczyki. Zawraca, ale ju!
Czyby by pan rasist, poruczniku?
Rasist? Ja? Pan artuje!
Nikt ju dzisiaj nie jest rasist. Tym bardziej policjant nie moe by rasist, nawet za
to mu pac. Wrota sezamu otwiera dopiero legitymacja dziennikarska.
Pan wybaczy, prosz jecha.
Legitymacja dziennikarska od kilku ju lat pozwala na wszystko, zwaszcza gdy jest we
waciwych rkach, a o to przecie tak bardzo walczono! W kierunku przeciwnym ruch
coraz bardziej oywiony. Dio patrzy na zegarek: wkrtce sobota. Wielka Sobota! I oto
korek na autostradzie, nitka z poudnia na pnoc zablokowana, wszyscy odwracaj si od
soca! Weekend na opak. Clment Dio pogardza tym stadem baranw, podobnie zreszt
jak pogardza nim wtedy, gdy w normalne weekendy to stado baranw cigno na
poudnie. Dio umiecha si. Umiecha si jego ona. Ich rce spotykaj si na chwil.
Zawrcili rzek. To cuchnce dostatkiem i przyjemnym yciem poudnie, jak naczynie pod
kloszem, teraz si wyludnia, pustoszeje wleje si tam wkrtce inne ycie, z innego ju
naczynia. Czy to naprawd dobrze? Apokalipsa czy narodziny? Nowy typ czowieka,
stosunkw, spoeczestwa? Czy raczej unicestwienie wszelkiego znonego ycia? Dio
uzmysawia sobie, e ma to wszystko gdzie. Idea czowieka ponadnarodowego, ponad
systemami ekonomicznymi, ponad religiami i rasami Tak powiedzia, owszem, pamita. I
co to znaczy? Absolutnie nic. Ponad tym wszystkim nie ma ju niczego. I to absolutne nic
jest jak rozszczepione jdro atomu, czy raczej jak bezbrzena pustka, nagle uwolniona. Taki
pomys wystarczy, by ohydny, olbrzymi grzyb atomowy odesa do lamusa. Dio z
towarzyszk mkn przez Morvan i Burgundi. Dio nuci przy kierownicy: Bo mija czas
tysica lat i koczy si tysiclecie By panem wiata przez chwil to wystarcza, by
usprawiedliwi cae ycie. By niczym w zamachowiec z Sarajewa, ktry jednak nagle
dozna wizji przyszoci i zafascynowany kataklizmem, ktry wywoa, gorliwiej koczy
dzieo.
Za Mcon, na jednym z parkingw, w wietle latarni staa kolumna czogw,
przypominajcych wielkie zabawki. Dio zwolni, zjecha z autostrady i zatrzyma
samochd przy pierwszym czogu.
Zjedajcie! odezwa si czyj gos. Jaki niezadowolony ze wszystkiego
pukownik. Drugi puk huzarw z Chamborant, trzy wieki tradycji wojskowej. Wok
pukownika milczca grupa skonsternowanych oficerw. Przy czogach inne grupki,
bardziej oywione: to dyskutujcy onierze.
Trzeba gosowa mwi jeden z nich. onierz od huzarw z Chamborant! Trzy
wieki chway! A na koniec rczki w gr!
Prasa mwi Dio.
ajdaku! warczy pukownik. Zblia si gronie, olbrzym w mundurze khaki, z
zacinitymi piciami. Jaki oficer prbuje go powstrzyma.
Id do diaba! mwi pukownik. Potem wdrapuje si na pierwszy czog, wida ju
tylko w wieyczce jego pier z odznaczeniami i poczerwienia z wciekoci twarz pod
hemem. Pikna wojskowa scena, skpana w troch nierealnym wietle parkingowych
latarni. Czog nazywa si Bir Hakeim dawne dzieje! Sycha zapuszczany motor
czogu. Jaki inny oficer woa bagalnie:
Ale oni jeszcze tam s, panie pukowniku! Pan tego nie zrobi!
Pieprz ich! ryczy pukownik, jakby przekrzykiwa zgiek bitewny. Jeli
natychmiast si nie usun, rozgniot!
Dio robi kilka krokw naprzd i widzi ich przed pierwszym czogiem. Ci oni to
ponad dwadziecia osb lecych przed czogiem i tarasujcych jego wjazd na autostrad.
Wikszo ma mundury. Czerwone furaerki, puk z Chamborant, trzy wieki i tak dalej
Piciu z nich to cywile. Jeden ley prawie pod gsienicami czogu. Duga broda, dugie
wosy, twarz Chrystusa z woskich filmw.
Kim pan jest? pyta Dio.
FWH odpowiada lecy. Front Wyzwolenia Homoseksualistw.
A pan? pyta Dio innego cywila.
Anonimowy proletariusz odpowiada. Dio rozpoznaje tych najszlachetniejszych
spord szlachetnych, najbardziej bezkompromisowych.
On naprawd jest gotw po was przejecha mwi Dio.
Nie omieli si odpowiada pederasta. Mniejsza o mnie, ale nie rozjedzie przecie
wasnych onierzy.
Odsucie si, na Boga! baga stojcy obok oficer. Przecie widzicie, e rusza!
Stalowa masa naprawd powoli rusza. Ruch jest ledwo dostrzegalny, ale gsienice,
centymetr po centymetrze, wgryzaj si w ziemi.
Panie pukowniku! krzyczy oficer.
Niech was szlag! odpowiada pukownik.
Iris Nan-Chan zamyka oczy. Zachodnia poowa jej duszy nie moe ju tego znie. Gdy
otwiera oczy kilka chwil pniej, by zadowoli wschodni poow, woski Chrystus ju
znikn, a gsienice czogu cign za sob okrwawione strzpy ludzkiego ciaa. Nawet nie
krzykn. Pozostali lecy zrywaj si na nogi, jeden po drugim, w ostatniej chwili,
wykonujc przed stalow mas uniki godne torreadora. Zbuntowani onierze turlaj si na
pobocze, jak na wiczeniach, jakby trenowali na poligonie. Elitarny puk! Czog Bir
Hakeim nabra ju prdkoci i toczy si ku autostradzie. Pukownik nawet si nie obejrza.
Za nim trzy nastpne, z hukiem silnikw, potem jeszcze jeden. Z dawnego puku huzarw z
Chamborant, wracajcego spod Moskwy w 1813 roku, przey tylko co drugi. Dio nie moe
oderwa wzroku od kauy krwi. Stojcy przy nim oficer w milczeniu przeyka zy.
Jak nazywa si ten bohater? pyta ironicznie Dio. Oficer nie wyczu tej ironii.
Ten? wskazuje palcem kau krwi. Nie wiem. Powiedzia, e ma na imi Paul.
Nie on, ten, co odjecha, ten morderca z orderami!
Ach, pukownik. Pukownik Constantin Dragass.
Dziwne nazwisko myli Dio. Konstantynopol, 29 maja 1453 roku, Konstantyn XI
Paleolog, przydomek Dragass, ostatni cesarz Bizancjum. Na okrelenie morderca
oficer nie zareagowa. Morderca, morderca Czemu nie? Zaszczepione idee zrobiy
swoje. Oficer przeskoczy zgrabnie przez drogow barierk i ruszy prosto przed siebie, w
pola, pieszo, w blasku ksiyca
Dio siad za kierownic. Gaz do dechy i w drog. To nie noc, eby umiera gupio pod
gr elastwa! Nie! Dio czuje si niemiertelny. Trzy kilometry dalej dogania i wyprzedza
pi czogw pukownika Dragassa. Dio umiecha si, jest szczliwy. Na autostradzie
znw wyrastaj budki poboru opat, to ju Villefranche wygldajce jak rzsicie
owietlona oaza. Na parkingu sporo motocykli. Jakie sylwetki w kaskach, dugich
skrzanych butach. Dziwne te kaski jak na andarmeri: biae, czerwone, jasnoniebieskie,
pomazane fosforyzujcymi napisami.
Cocie za jedni, chopaki?
Proletariacki Ruch Oporu z zakadw Rodhiachimie.
Prosz, najbardziej bezkompromisowi ze wszystkich i te przy pracy w t niezwyk
noc! Strajki okupacyjne, strajki godowe, zajmowanie pustostanw, sabotae, niszczenie
laboratoriw, antyrasistowskie pogromy, bojwkarskie napady na innych bojwkarzy,
rabunek sklepw, walka przeciw wszelkim formom ucisku to ich specjalno. Wspaniali
chopcy zawsze gotowi do akcji, uywajcy tylko motocykli, dziewczt, tytoniu, sloganw i
niszczcy wszystko wok, gdy wpadn we wcieko. Czsto wyrzucani z pracy, ale
szybko przyjmowani ponownie, poniewa w kocu sterroryzowali wszystkich, odkd
formalnie uznano ich za przestpcw politycznych; to pikne okrelenie: usprawiedliwia
wszystko.
Co tutaj porabiacie? I gdzie si podziali gliniarze?
Zniknli godzin temu mwi wysoki modzieniec, przystojniak, w dinsach i
skrzanej kurtce z amerykaskimi naszywkami (na ramieniu naszywka Panama Ranger).
Nie byo ich wielu, a nas macha rk ponad dwustu. Zwiali, tchrze! To by trzeci
batalion zmotoryzowany, ten z Mcon, znamy ich. W zeszym roku strzelali do nas na takiej
fajnej manifestacji pokojowej. Nas byo wicej, troch ich przygnietlimy i zaczli
strzela, dranie! Dwch naszych zabili, tak wyszo. Ale za to pogrzeb by w dech! Sto
tysicy ludzi, wszystkie fabryki zamknite, robotnicy szli za trumnami. Od tamtego czasu
ludzie spluwaj, przechodzc obok koszar. Sklepikarze obsuguj gliniarzy gorzej ni
czarnego w biaym sklepie w RPA. Ich dzieciaki nie maj ju kumpli, w szkole nikt z nimi
nie gada. Ich ony przemykaj pod cianami, a jeden ksidz nawet powiedzia, e odtd
bdzie odprawia osobn msz w koszarach, eby nie miesza ziarna z plewami w
kociele. Ich komendanta wyrzucono. Zostali zgnojeni. Do niczego ju si nie nadaj.
Czekaj tylko na emerytur. I susznie, teraz mog ju tylko pogwizda sobie na
skrzyowaniach. No wic kiedy nas tutaj zobaczyli, od razu si zmyli!
Gdy Panama Ranger umiecha si, jest w nim jaka uwodzicielska sia, ktrej trudno si
oprze. Przystojny jak mody bg, ktry wyania si z mrocznego gszczu maszyn. Z rasy
zdobywcw. Podbj dla samego podboju! Ruch dla samego ruchu! W jakim celu, czemu to
wszystko ma suy? Ach, niewane, pieprzy to!
Dio przedstawia si. Potem pyta:
Ale co wy tu waciwie robicie?
Po trochu wszystko mwi Panama Ranger. Dzisiaj to akurat witujemy. Jak odwet,
to odwet. Trzymamy te budki i kaemy sobie paci. Ci, ktrzy wiej z poudnia na pnoc,
musz nam buli dziesiciokrotn taryf, piset frankw i ani franka mniej! Pac bez
szemrania. Wiej, a si kurzy. Jeli chodzi o tych, co jad na poudnie, stosujemy dziaania
opniajce, chyba e chodzi o kumpli. Zabralimy gliniarzom kolczatk. Solidne kolce!
Pierwszy wojskowy konwj przemkn nam pod nosem, jecha za szybko i nie zdylimy
jej przecign przez drog. Ale ju drugiemu nie przepucilimy! Jeep dowdcy i trzy
pierwsze ciarwki nadziay si wszystkimi czterema koami. Powiedziaem: Postj na
wyerk, wszyscy wysiadaj!. onierze zaczli si mia. Ale oficer by sztywniak.
Ustawi ich w szyku bojowym i krzykn: Rozpdzi ich!. Wtedy ja przemwiem:
Przyjrzyjcie si nam dobrze, chopaki! Jestemy mniej wicej w tym samym wieku. Niech
wystpi z szeregu wszyscy robotnicy, chopi i studenci!. Dopiero si zakotowao!
Oficerek zosta z picioma frajerami, ktrzy zreszt zaraz uciekli.
A ten oficer? spyta Dio.
Prbuje zapa stopa kilometr std. Ale nie wiem, czy mu si uda: rozebralimy go do
naga!
Dio mieje si szczerze. Nieco dalej, przed opustoszaym posterunkiem policji, tum w
onierskich mundurach i motocyklowych kurtkach wymienia si hemami i kaskami, brata
si, grzeje wok wielkich rozpalonych ognisk. Wesoe pokrzykiwania, piewy, arty, w
ktrych czsto przewija si ten kapitan z go dup jak z Rabelaisgo. Wszystko to
nawet niezbyt zoliwe. Drewniane burty samochodw wojskowych i onierskie aweczki
pon w trzaskajcym ogniu.
Myl, e lepiej zasuwa na poudnie bocznymi drogami mwi jeszcze Panama
Ranger. Tam dalej gliniarze s gorsi. Ale zostawiamy im nasz testament i pokazuje
rozpity nad autostrad transparent: PROLETARIUSZE, ONIERZE, LUD ZNAD
GANGESU SOLIDARNI PRZECIW UCISKOWI.
Znakomicie chwali Dio ale ruszajcie std, bo za godzin bdzie tu pi czogw z
wciekym pukownikiem, ktry nie zawaha si strzela, wierzcie mi!
W porzdku mwi Panama Ranger. No to ciao, zobaczymy si na wybrzeu.
Kiedy? pyta Dio. Tamten si umiecha:
Nam si nie pieszy. Gdy te winie wiej na pnoc, zostaje peno pustych willi, eby
zafundowa sobie soneczne wakacje! Mam tylko nadziej, e nie pospuszczali wody z
basenw. Zaczniemy rewolucj od tego, e sobie pouywamy!
To samo chwil wczeniej pomyla Dio. Nastpuje mie zamieszanie, towarzystwo
aduje si na motocykle i sprawne jeszcze ciarwki, dwie lub trzy wpadaj na siebie,
rozbawieni kierowcy udaj, e wymylaj sobie jak ci poczciwi Francuzi, kiedy dojdzie do
stuczki, potem wszystko ginie w mroku nocy, ciarwki, motocykle i ci modzi ludzie, a
Clment Dio znowu zaczyna nuci refren, ktry sam napisa: Bo mija czas tysica lat, i
koczy si tysiclecie
Na parkingu cisza nie trwa dugo: rozlega si narastajcy szum motorw i z mroku
wyaniaj si czogi Dragassa, wjedajc w wiata lamp w miejscu, gdzie wisi
transparent. Pierwszy czog wznosi si lekko i taranuje budki poboru opat. W chmurze
pyu ginie transparent Panamy Rangera pukownik nie lubi sloganw a po rumowisku
przejeda caa reszta czogw, nawet nie zmniejszajc prdkoci; potem i one nikn w
ciemnociach zmierzajc na poudnie, na poudnie
Przy wjedzie do Lyonu Dio wybiera peryferyjny bulwar, pusty o tej porze, bo konwoje
wojskowe wstrzsaj miejskim brukiem, i kieruje si na lewo, drog na Grenoble,
oznaczon jako szlak turystyczny. Jad do Nicei traktem napoleoskim. Iris Nan-Chan
mieje si powcigliwie, co jest wyrazem wewntrznego zadowolenia:
Mj kochany orzeku mwi ty take fruwasz z dzwonnicy na dzwonnic, ale tylko
do wieyczek hotelu Negresco! Napoleon Dio!
W Grenoble wysokie pomienie owietlaj przedmiecia nad brzegiem Izery.
Prasa! Co tu si dzieje? pyta kochany orzeek kapitana gwardii, stojcego na
drodze zatarasowanej przez ciarwki.
Pali si centralne wizienie.
A zatrzymani?
Wszyscy uciekli. Ponad dwa tysice. Jeli chce pan jecha dalej, niech pan uwaa. Za
Grenoble nie bierzemy ju za nic odpowiedzialnoci.
Jak to si stao?
Och, cakiem po prostu odpowiada kapitan. Ma okoo pidziesitki, siwe wsy i
smutny wygld gboko zdyscyplinowanego, zgorzkniaego urzdnika, ktry czuje, jak pod
jego cikimi butami rozwiera si nagle wilczy d anarchii.
Byem pewny, e tak to si skoczy mwi.
Ja te byem tego pewny przytakuje ze smutkiem w gosie Dio.
No wanie, widzi pan! Do tego musiao w kocu doj! Wizienie zostao opanowane
z zewntrz, bramy wysadzone plastikiem, bya ich ze setka, krzyczeli: Proletariusze,
winiowie, imigranci, lud Gangesu wszyscy solidarni. Potem zaraz wybuch ogie w
bloku politycznych. Wtedy stranicy pootwierali cele i uciekli. Trzeba ich zrozumie. Od
dwudziestu lat opinia publiczna wiesza na nich psy. Zreszt, jak na nas wszystkich. Po co
wic mieliby ryzykowa gow? Jeli pan chce wiedzie, co o tym myl, to moim zdaniem
wszystko byo z gry ukartowane. Ci znad Gangesu o niczym innym nie mwili, tylko o
nich! To ten szum, ta gadanina zburzya mury wizienia. I jeszcze z tym papieem!
Wmawiali sobie, e Benedykt XVI przyjedzie na Boe Narodzenie i sam otworzy cele.
Waciwie czemu nie, gdy ju doszlimy do takiego stanu To spoeczestwo stano na
gowie!
Jestem tego samego zdania, panie kapitanie odpowiada niewzruszony Dio. Trzeba
uwaa, w co si wdeptuje.
A pan z jakiej gazety? pyta kapitan gwardii, ale Dio szybko si zmywa.
Gap, Sisteron, Digne. Garnizony grskie bez popiechu wyszy ze swych starych fortw
w okolicy Vauban, eby przeczesywa doliny. Gdy zaczyna si rozwidnia i obawa
wydaje si zacienia, toczone s pgosem dziwne dialogi:
Cocie za jedni?
Towarzysze winiowie. Bdcie ludmi, chopcy!
No to zwiewajcie! Dosy si nacierpielicie! A my do cywila!
Jasne, nie ma jak w cywilu. Dziki.
Tote rankiem doprowadzono na posterunek andarmerii zaledwie czterech zbiegw.
Wrd nich by pewien znany przestpca: dwadziecia lat wizienia za porwanie crki
plantatora lawendy w tym regionie. Ci, ktrzy wczenie wstali, woaj: Nie martw si,
Bebert! Wkrtce wyjdziesz! Wojsko szmaty! Robicie za gliniarzy!.
Blady oficer ciska sw czapk o ziemi i odchodzi, a tum milknie nagle, jakby nagle
min ich kondukt pogrzebowy
W Barrme Dio tankuje do pena.
Jest pan moim ostatnim klientem mwi waciciel stacji. Zaraz zwijam kram i
uciekam std. Robi si zbyt niebezpiecznie. Na drodze do Grasse obrabowano ju piciu
moich kolegw, a andarmeria nawet nie odpowiada na telefony. Ja mam psa, ale dzi w
nocy zacz zachowywa si jak wariat. Jakby zwszy te osiemset tysicy ludzi, ktrzy
podobno dobili ju do brzegu. Co, pan paci? O, dzikuj panu, bo przejeda tu taki
jeden, przed panem, w t sam stron, i zostawi mnie z kwitkiem. Mia w rodku omiu
pasaerw, samych achmytw, cinici jak ledzie w beczce, tylko tacy teraz cign na
wybrzee. Ten, co prowadzi, powiedzia: Pieprz si, od teraz za darmo! Odtd wszystko
naley do ludu!. Pojmuje pan, co si wyrabia? Ja zwiewam. Wrc, jak wszystko si
uoy
Dniao ju i Dio spostrzeg czarnego owczarka, czuwajcego jak onierz na
zapomnianym posterunku podczas odwrotu armii. Pies dra na caym ciele, skamla i
poszczekiwa. Potem usiad i zacz wy, z pyskiem zwrconym na poudnie.
Oj, niewesoy co piesek powiedziaa Iris Nan-Chan, drc z zimna. Jedmy,
kochanie, bo to gupie bydl zepsuje mi swym wyciem taki pikny dzie
Na wzgrzu de la Faye kolejny postj. Znw zapora z ciarwek. Tym razem wojsko.
Dio rozpoznaje naszywki komandosw morskich. Jednostka, ktrej nie widuje si nigdy we
Francji i ktr reporterzy Nowej Myli cigali po caym wiecie, tak jak uk gnojowiec
szuka odchodw, ktrymi si ywi: represje w Czadzie, represje w Gujanie, represje w
Dibuti, represje na Madagaskarze, pomoc prezydentom zamorskich krajw, dotknitych
gniewem ludu. Zaraz pojawi si jaki oficer, grzeczny, elegancki, jakby wycity z tego
afisza, tak czsto zrywanego z murw i dartego na strzpy: Uwaga, modzi ludzie
poszukujcy ideau, zacigajcie si, wstpujcie. Dio szczerze wtpi, czy taki typ w
ogle moe jeszcze istnie.
Poprosz pask legitymacj dziennikarsk zada oficer.
Trzymaj.
Pan Clment Dio! Od tylu lat gardz panem i oto pan we wasnej osobie!
Zbliyli si inni spadochroniarze. Otoczyli czerwony kabriolet i przygldali si w
milczeniu. Oni nie wtpili, e taki typ czowieka jak Clment Dio moe jeszcze istnie, ale
podczas swych dalekich wypraw nie widzieli go dotd z bliska.
Przypatrzcie si dobrze powiedzia oficer do onierzy jeli nigdy nie widzielicie,
jak wyglda taki mie, macie okazj, eby si przyjrze! Jeli wszyscy, ktrych tutaj
spotykacie, s ju wydupczeni, to zobaczcie, przez kogo.
Ton jego gosu by tak spokojny, e Dio, cho stara si zachowa zimn krew, pomyla,
i jego podr dobiega kresu. To niemoliwe pomyla, opanowujc pokus szalonego
miechu to byoby zbyt gupie, doprawdy, zbyt gupie!. Tymczasem jego ona
zwrcia si do oficera sodziutkim gosikiem:
Panie dinozaurze, mylaam, e wymar pan w czwarto- rzdzie, ale prosz, przemwi
pan!
Ta konfrontacja trwaa jeszcze chwil, lecz co ciekawe, to otaczajcy samochd
onierze pierwsi si znudzili, jakby ywy organizm odrzuca ciao obce.
Widzi pani? Nawet si pani nie interesuj powiedzia oficer. W porzdku!
Moecie jecha: w waszym przypadku nie dostaem adnych rozkazw. Nie dostaem
zreszt w ogle adnych rozkazw i bardzo mnie to cieszy. My i tak zawsze wiemy, co
mamy robi. Tymczasem jedna rada. Przed wami jest martwy kraj. Ci, ktrzy powinni
zosta, wyjechali, a ci, ktrzy zostali lub przybywaj, nigdy nie powinni si tam znale. W
Saint-Vallier, u podna wzniesienia, spotkacie swoich przyjaci. Nie wiem, czy si wam
spodobaj. Zwaszcza pani Nan-Chan. Jest tam po trochu wszystkiego. Winiowie z
Draguignan w komplecie, cznie z przestpcami seksualnymi i mordercami dzieci,
proletariusze strajkowicze z jakiej zaplutej fabryki z Nicei, Arabowie z Boumediene,
kilku prawdziwych czarnych mwicych tylko w jzyku wolof i par osb z jakiej
organizacji studenckiej, eby nada towarzystwu powagi, ale nie jestem w stanie poda
wam jej orientacji. Nie moecie ich nie spotka. Zajmuj hotel Prejoly, czterdzieci
pokojw z azienkami, bar, winda, grill, telefon w kadym pokoju, basen z ciep wod i
kort tenisowy. Tak przynajmniej podaje przewodnik Michelina, a co tam jest teraz
machn lekcewaco rk. W kadym razie mog pastwa zapewni, e wasi przyjaciele
s czyci. Przez lornetk wida bardzo dobrze, e woda w basenie zmtniaa, a tam si
myj. Zasadniczo powinienem ich stamtd wyrzuci, bo zapomniaem wam powiedzie, e
s uzbrojeni w strzelby myliwskie z obcitymi lufami. W promieniu trzydziestu
kilometrw nie ma ani jednego sklepu z broni i z ca witryn. Ale wol poczeka, a
zapij si na mier. Pytanie tylko, o ktrej godzinie. A tu ich sycha. Szanowny panie,
szanowna pani, wizyta skoczona, yczymy miej drogi!
I c mia robi, skoro nazywa si Clment Dio?
Ruszy dalej i jecha do Saint-Vallier. Co te odwanie uczyni
XXXII

Prezydent znw zgoni troch radio; spiker mwi:


Po tym owiadczeniu pan Clment Dio natychmiast opuci stolic w towarzystwie
swej ony, pisarki Iris Nan-
-Chan i kilku przyjaci, wyznaczajc spotkanie na wybrzeu tym wszystkim, ktrzy
podzielaj jego pogldy. Z drugiej strony trzeba odnotowa pewien rozdwik midzy
komentarzami prasy popoudniowej a t spontaniczn zmian w opinii publicznej,
wyraajc si w masowej ucieczce ludnoci z poudnia. Podczas gdy drogi z poudnia s
coraz bardziej zakorkowane jeli chodzi o pras, od lewicy po prawic, nawouje ona
zgodnie, z niewielkimi tylko rnicami, do humanitarnego rozwizania tego
bezprecedensowego problemu. Nasz kolega z Le Monde pisze pod inicjaami.
Wanie, to jest najdziwniejsze, ten nagy rozdwik powiedzia prezydent. A kt
spord nas, w rzdzie, nie wtpi, e on jednak nastpi Nawet ci, a zwaszcza ci, ktrzy
nigdy nie chcieli si do tego przyzna.
Co znaczy potga przyjmowanych bezkrytycznie idei, panie prezydencie powiedzia
Jean Perret. Umysy sptane kaftanami bezpieczestwa. Czy przypomina pan sobie ten
sonda SOFRES-u sprzed dwch tygodni? Zapytali respondentw tak: Czy we
wspczesnym wiecie, w celu zachowania rwnowagi, rasizm wydaje si Panu/Pani:
Bardzo podany? (4 procent); By moe konieczny? (17 procent); Raczej niepodany?
(32 procent); Nienormalny i wstrtny? (43 procent); Nie mam zdania (4 procent). Czy
byby Pan gotw/byaby Pani gotowa, gdyby zasza taka potrzeba, wycign
konsekwencje z opinii przed chwil wyraonej? Tak (67 procent), Nie (18 procent), Nie
wiem (15 procent). A przecie na tych respondentw, rekrutujcych si z wszystkich
warstw spoecznych, nie wywierano adnej presji. Z wyjtkiem jednej: ulegali narzucanym
im przesdom. W sumie nic nowego. Nowoci jest tylko to, e nastpuje swoiste
uwicenie sonday i w ten sposb przyczyniaj si one do bezmylnoci i intelektualnego
zgnunienia.
Wiem, wiem powiedzia prezydent. Moe i ja zgnuniaem? A do tej pory
rzdzilimy za pomoc sonday. To bardzo wygodne. Najprawdopodobniej rzdzilimy
nicoci Bardzo pno to sobie uwiadamiamy.
Spiker w radiu kontynuowa:
To prawda, e wikszo tych komentarzy nie wykracza poza puste frazesy, brak w
nich jakiejkolwiek propozycji rozwizania obecnego kryzysu. Tylko Jules Machefer,
redaktor naczelny Myli Narodowej, napisa, cytuj: Jeli rzd nie wyda armii rozkazu
przeciwstawienia si tej inwazji imigrantw wszelkimi dostpnymi rodkami, to
obowizkiem obywateli wiadomych swej kultury, swej rasy, swej tradycyjnej religii i
swej przeszoci bdzie chwyci za bro. Pary, nawet nasz ukochany Pary, jest obecnie
opanowany przez wsplnikw tej inwazji. Biura mojej redakcji zostay spldrowane i
zajte przez nieodpowiedzialne grupy, do ktrych doczyy najgorsze obce elementy, z
samego dna spoecznych nizin naszej stolicy. Gazeciarze sprzedajcy Myl Narodow
byli przez cay dzie przepdzani z ulic przez bandy ekstremistw jawnie tolerowane przez
policj i, musz to powiedzie, przy obojtnoci mieszkacw miasta. W tych warunkach
czuj si zobowizany przerwa, w oczekiwaniu na lepsze dni, wydawanie Myli
Narodowej, by podj walk innego ju rodzaju. Owiadczam: ja, stary, spokojny
czowiek, jad na poudnie, by z myliwsk strzelb w rku czeka na t achmaniarsk
armi antychrysta. Wierz, e bdzie nas wielu!. Koniec cytatu.
Mocne mrukn prezydent. A zreszt, co to ma za znaczenie. Obojtno
mieszkacw miasta Marno i tylko marno
Zaledwie dziesi minut temu Watykan udostpni owiadczenie Ojca witego, Jego
witobliwoci Benedykta XVI, przekazane przez wszystkie agencje prasowe, oto jego
oficjalny tekst: W Wielki Pitek, w dzie nadziei dla wszystkich chrzecijan, bagamy
wszystkich braci w Chrystusie, aby otworzyli swe dusze, serca i zasoby dbr materialnych
dla wszystkich tych nieszczliwych ludzi, ktrych Bg posya, aby zapukali do naszych
drzwi. Nie ma dla chrzecijanina innej drogi, jak droga miosierdzia. Miosierdzie nie jest
pustym sowem, jest niepodzielne, jest niezmierzone, jest cakowite albo wcale go nie
ma. Nadszed czas, bymy odrzucili kompromisy, w ktre wika si nasza wiara, i
odpowiedzieli na t uniwersaln mio, dla ktrej Bg umar na krzyu i przez ktr
zmartwychwsta. Koniec cytatu. Poinformowano rwnie, e Jego witobliwo
Benedykt XVI nakaza wystawi na sprzeda wszystkie wartociowe przedmioty z
watykaskich paacw i muzew, a pozyskane z tej sprzeday rodki przeznaczy na rzecz
przyjcia i zakwaterowania imigrantw znad Gangesu. I na tym koczymy nasz dziennik z
godziny dwudziestej. Nastpny skrt wiadomoci za pitnacie minut.
No, prosz! powiedzia prezydent, wyczajc radio. Mam wraenie, e sysz, jak
Bg woa z wysokoci: I ty, Brutusie?. Ale niczego innego nie mona si byo
spodziewa po papieu Brazylijczyku! Kardynaowie chcieli papiea nowatora i maj go!
Poznaem go dobrze w czasach, gdy by biskupem i wzrusza Europ opowiadaniem o
ndzy Trzeciego wiata. Przypominam sobie, e kiedy powiedziaem mu, i chcc osabi
niegodn matk, skrzywdzioby si tylko jej dzieci. I wie pan, co mi odpowiedzia? e
tylko bieda jest godna, aby ni si dzieli. Dotrzymuje, jak wida, obietnic. Czy pan jest
chrzecijaninem, panie Perret?
Nie jestem chrzecijaninem, jestem katolikiem. To istotna rnica.
A ja nie jestem zbytnio wierzcy. Tak jak Henryk IV: msza od czasu do czasu. Dlatego
wanie potrzebuj pana. Kiedy przychodzi chwila wyboru, podjcia decyzji, musz mie
motywy, silne powody, musz jeszcze w co wierzy. Moja decyzja bdzie niedobra, to
pewne Jednak pan, jako e nazwano ju pana gauleiterem Poudnia, zobaczy pan: ten
papie oboy pana ekskomunik!
Mao mnie to obchodzi, panie prezydencie. W rednio- wieczu kopnito by w tyek
kilku kardynaw, wybrano nowego papiea, a starego obwoano antypapieem. To wanie
czyni w wymiarze moralnym. Zreszt to tylko sowa. Od szeciu tygodni pogramy si w
oceanie sw. Paski sekretariat ju w nim uton. W czasach, ktre nadchodz, nic
mdrego stamtd ju nie wypynie, szkoda mwi! (Potrzsn plikiem depesz). Trzydzieci
nagrd Nobla opowiedziao si po stronie armady. Jean Orelle nie podpisa ich listu, ale
kogo to teraz obchodzi? Pozostali pokojowi noblici maj ponownie zebra si po
przewodnictwem ojca Agnellu! Domaga si tego w petycjach Boris Vilsberg wraz z
dziesicioma tysicami intelektualistw w imi, jak to ujmuj, egalitarnej
sprawiedliwoci. Francuski Komitet Pomocy dla Imigracji znad Gangesu zebra ponad dwa
miliony podpisw. Kardyna arcybiskup z Aix oferuje imigrantom oprnione z uczniw
szkoy i seminaria. ONZ uchwali jednogonie zniesienie ras, w domyle take i naszej,
biaej, i my te za tym gosowalimy, cakiem powanie W tym teatrzyku kukieek
gosowalimy za wieloma innymi bzdurami! Ale patrzmy dalej, co tutaj mamy: o, prosz, w
Genewie zaoyciel organizacji Braterstwo Ludzi, Edgar Wentzwiller, przywdca
kalwinistw, ten, ktry rozpocz strajk godowy zaraz po fiasku mostu powietrznego na
Wysp witego Tomasza, zapowiada teraz, e przestanie przyjmowa nawet wod i
suchary, dopki imigranci znad Gangesu nie zostan przyjci w Europie Zachodniej,
otoczeni opiek, nakarmieni i uratowani To ju jego trzecia kampania dietetyczna, panie
prezydencie. Jakiego to piknego wieku doy Gandhi i ile urzdzi bezterminowych
strajkw godowych, zanim umar, spokojnie zamordowany! A co pisz w innej
depeszy? Prosz: dziesi tysicy osb pocio i modlio si przez cay Wielki Pitek w
opactwie Bec-Hellouin, w obecnoci ojca Dom Vincenta Larole, przybyego specjalnie na
t okazj z kongresu buddystw w Kioto. Dom Vincent Larole pisz przypomnia
sowa Gandhiego (jak wida, niemiertelnego, panie prezydencie!): Jak mona
wygrzewa si w boskim socu, gdy tak wielu ludzi umiera z godu?. Na zakoczenie
dnia postu i modw uchwalono przez aklamacj rezolucj domagajc si od rzdu
francuskiego zajcia wyranego, pozytywnego stanowiska wobec przyjcia na naszym
terytorium imigrantw znad Gangesu. Niestety, panie prezydencie, depesza ta nie precyzuje
(tu Jean Perret zmi j i cisn na dywan), czy po tym umartwianiu si pielgrzymi z Bec-
Hellouin wrcili do siebie na kolacj Daruj panu t lektur (pozostae depesze te
wyldoway na dywanie). Wszdzie powtarzaj t sam piewk: w kocioach, w
zwizkach zawodowych, w rozmaitych ligach i komitetach, nawet w przedszkolu w
Sarcelles, gdzie malcy strajkuj odmawiaj bawi si klockami w poczuciu
solidarnoci z dziemi znad Gangesu, ktre nie maj ochoty na zabaw. Moe przeczytam
panu jeszcze tylko jedn, panie prezydencie, ta ma nawet pewn wag duchow: Kardyna
arcybiskup Parya, przewodniczcy Rady Konsystorza Kocioa Reformowanego, wielki
rabin Parya i wielki mufti Si Had El Kebir owiadczaj, e postanowili powoa stay
komitet.
Musiaem ich przyj dzi rano powiedzia prezydent. Tylko ten muzumanin zrobi
na mnie w miar dobre wraenie. Wydawao mi si zreszt, e by zaenowany swoj
obecnoci w tym gronie, jakby wiedzia wicej od innych, i nawet nie otworzy ust.
Natomiast kardyna cay czas trbi mi do ucha. Mwi mi o sprawiedliwoci w stolicy,
jakby zagroenie na poudniu w ogle nie istniao! Mwi o setkach tysicy cudzoziemskich
pracownikw, oczekujcych udziau w ludzkiej godnoci i nagle uwiadamiajcych sobie
granice wasnej cierpliwoci. Przypomnia mi tak, tak, on, kardyna rzymski, katolicki
praat! to zdanie Sartrea, ktre kiedy narobio tyle szumu: wiat liczy dwa i p
miliarda osb, w tym p miliarda ludzi i dwa miliardy tubylcw. Kiedy to mwi,
przygldaem si kamiennej twarzy wielkiego muftiego. Kardyna wcisn mi do rk tekst
deklaracji tego ich komitetu
Nawet tu j mamy, panie prezydencie (Perret pogrzeba w stosie papierw na
dywanie). Zostaa opublikowana po poudniu: Ich jedyn zbrodni jest to, e nie nale
do tej samej rasy, co my. Jest to wic nie tylko kwestia elementarnego miosierdzia, ale
take zwykej sprawiedliwoci, z ktr naley ich traktowa. Wszelkie ponienie,
brutalno, wszelkie przejawy braku szacunku s aktami tym bardziej odraajcymi, e ich
sytuacja jako imigrantw stawia ich, na wielu paszczyznach, w warunkach jeszcze
trudniejszych i bardziej bolesnych
Ot to, to wanie! Miaem ochot wrzasn na niego: A my? A nasza sytuacja,
eminencjo? (prezydent, ktry zazwyczaj nie podnosi gosu, tym razem by naprawd
rozzoszczony). To wszystko zamienia si w grotesk! Patrzyem cay czas na
nieprzeniknione oblicze wielkiego muftiego i mylaem, e jeli z odwag hipokryty
podpisa t deklaracj, uroczycie potwierdzajc nierwno rasow, to pewnie dlatego,
e mia co innego na myli. Przypuszczam, e uzna, i rasy s nierwne, to jasne, ale nie
zawsze te same s na wierzchu, to kwestia rotacji. Zreszt, nie bd si upiera. Zapytaem
kardynaa: Kto jest patronk Parya?. Zacz bekota co niezrozumiale.
Podpowiedziaem mu: wita Genowefa. I dodaem: Kiedy Hunowie podeszli pod
mury Parya, wysza przed bram, a poprzednik eminencji towarzyszy jej uszczliwiony
t nieoczekiwan Bosk pomoc. Wie pan, co odpowiedzia? e wita Genowefa nigdy
nie istniaa. e to wszystko banialuki dla dzieci i e ta wita od dawna nie figuruje ju w
oficjalnym kalendarzu rzymskim, wycofana z obiegu z powodu swego rzekomo mitycznego
istnienia. Zapomniaem o tym. To prawda, e w tamtym czasie nikt nie zaprotestowa, z
wyjtkiem pewnego idealisty z Rady Miejskiej Parya, ktrego nazwiska nikt ju nie
pamita. Zaraz potem poegnaem ca czwrk witobliwych mw. Nie mogem si
powstrzyma. Pozostaa mi tylko jedna pociecha: e ten ich stay komitet ma siedzib w
arcybiskupstwie. Odkd kardyna wyprzeda cae umeblowanie na rzecz nie wiem ju kogo
i mieszka w norze, ktr pogardziby nawet ten czerwony biskup z Bahii, jest to najmniej
wygodne miejsce w Paryu. Obradujc nieustannie na tych drewnianych zydlach, nabawi
si, przynajmniej mam tak nadziej, hemoroidw. To saba pociecha, ale jak si nie ma,
co si lubi Co jeszcze, panie Perret?
Wszystko i nic, panie prezydencie. Wci to samo, a przecie ju po wszystkim. Przez
te sze tygodni ludzie na caym wiecie, ktrym wydaje si, e myl, przedstawili swoje
stanowiska i wszystkie s podobne. Rzdy gorczkowo si porozumieway. I do czego
doszy? Do niczego. yjemy w wieku rozpasanego sowa. Kiedy tak czekalimy na to, co
rzekomo nieuchronne, sowa zwolniy nas z obowizku dziaania, bo uznalimy, e to
nieuchronne jest poza zasigiem sw. I prosz, teraz jedyne czyny, ktre maj znaczenie,
wyraaj jedn gbok prawd: chrzecijanie czy nie, wszyscy uciekaj, oddaj pole bez
walki. I, panie prezydencie, my dwaj, pan i ja, te jestemy sami, zadowalajc si
sowami, nasz rozmow.
Sami? No, nie, niezupenie. Jest ten stary wariat Machefer. I Pierre Senconac, wanie
otrzymaem wiadomo od dyrektora Est-Radio. Jean Orelle prbuje in extremis ocali
resztki swego rozumu. A w przeciwnym obozie, ten aktywista myli, Clment Dio. I ci
wszyscy idealici z barw, kampusw i zakrystii, ktrzy ju podaj na poudnie,
dostosowujc wreszcie swe czyny do swego gldzenia. Zreszt nawet im troch
zazdroszcz. Wreszcie jest armia. I to armia zawodowa, wybrane puki. Od samego rana na
mj rozkaz zajmuje pozycje.
Armia! Oczywicie To znaczy: s tysice onierzy, oficerowie, generaowie! Sowa
to wszystko. Nic, tylko sowa ubrane w mundury, ktre wymazane zostan przy
pierwszym kontakcie bojowym. Od dawna ju ta armia bawi si tylko w armi i nikt nie
wie, co ta armia naprawd znaczy, jak ma warto, poniewa nikt nie ma odwagi uy jej
ze strachu, e zaraz wyjdzie na jaw jej kompletna nico. Panie prezydencie, zobaczy pan,
e i ta armia pana wygwide!
Pan ju nie myli tak, jak w ostatni niedziel, panie Perret?
Panie prezydencie, przez cay ubiegy tydzie odbywaem tajne spotkania z tymi
nielicznymi ju generaami zdolnymi do samodzielnego mylenia i otworzyy mi si oczy na
prawdziw otcha. Narody zachodnie mniemaj, e posiadaj silne armie. W
rzeczywistoci nie maj ju armii. Od wielu ju lat podega si nasze narody, aby
wstydziy si wasnych armii. Naprodukowano mnstwo filmw, ogldanych przez miliony
widzw, na przykad o masakrach Indian, czarnych albo Arabw, filmw dawno
zapomnianych, a teraz pracowicie odkurzanych. Cakowicie wypaczono sens wojen
toczonych o to, kto przeyje, przedstawiajc je jako denie biaych barbarzycw do
ustanowienia hegemonii biaych. A e nie ma ju wielu ywych uczestnikw tych wojen,
aby przeciwko nim kierowa nienawi, rzucono si na te wojenne zjawy z przeszoci,
ktrych nie brakuje, owszem, jest ich pod dostatkiem i mnoy si je w nieskoczono,
zwaszcza e martwi i niemi nie mog zaprotestowa, a tak spreparowane propagandowo
wojny poddaje si pod osd ludu. Nie mwmy o literaturze, sztuce teatralnej czy oratoriach
przeznaczonych dla wskiej publicznoci. Mwmy o mass mediach, o skandalicznie
wypaczonym, faszujcym rzeczywisto i histori uywaniu rodkw masowej
komunikacji przez tych, ktrzy pod mask wolnoci uprawiaj intelektualny terroryzm.
Wbrew przestrogom ocalaego zdrowego rozsdku i jasnej, przenikliwej myli,
dopucilimy, eby jakie masochistyczne szalestwo pchao nas ku zudnym awanturom i
wanie dlatego, e chcielimy wszystko wzi na siebie, wystawilimy si na bezrozumne
ryzyko stawiania teraz czoa temu wszystkiemu naraz, i to w osamotnieniu. Niech pan sobie
przypomni, panie prezydencie! W taki wanie sposb, przez dziaania demoralizujce
nard, przez wiadomie i dobrze zaplanowane rozprzenie spoeczne, icie po diabelsku
zsynchronizowane, doprowadzono do zakoczenia rzekomych wojen kolonialnych. cznie
z Wietnamem, ktry w rzeczywistoci by nie kocem, ale pocztkiem. Tego si nie da
odwrci. Odtd porzdni ludzie czuj odraz do swej armii oskaranej o ludobjstwo.
Jeli chodzi o policj, to jej los zosta przypiecztowany w 1968 roku, i nasuwa si
pytanie, jak to si stao, e tak dugo wytrzymaa i nie rzygaa na to wszystko. Ale teraz to
robi. I armia pjdzie w jej lady. Zawodowa czy z poboru, armia wstydzi si samej siebie.
Niech pan nie liczy na armi, panie prezydencie, skoro znw grozi jej oskarenie o
ludobjstwa
Na kogo wic moemy liczy?
Na nikogo, panie prezydencie. Ta partia jest przegrana.
Ale do ludobjstwa i tak dojdzie, tylko e to my bdziemy jego ofiarami.
Wiem, panie prezydencie. Ale to jest ten rodzaj przekonania, ktrym nie moe pan si z
nikim podzieli, bo nikt ju nie jest w stanie go zaakceptowa. Bdziemy umiera powoli,
toczeni przez miliony mikrobw wprowadzonych do naszego ciaa. Bdzie to trwao dugo.
Bez gwatownych cierpie. Nie bdzie wielkiego rozlewu krwi, tu tkwi caa rnica. Ale
zdaje si, e w oczach przecitnego, skarlaego zachodniego umysu brak przelewu krwi
sta si rodzajem kryterium moralnoci i godnoci. I nich pan teraz idzie i wyjani
narodowi, armii, nie liczc tej tak zwanej opinii wiatowej i uniwersalnej wiadomoci,
e trzeba w dzie Wielkanocy lub zaraz w poniedziaek zabi ten milion imigrantw o
czarnej skrze, jeli my sami z kolei nie chcemy umrze, cho pniej, o wiele pniej
A jednak im to powiem, panie Perret, a na poudniu pan mi w tym pomoe. Kiedy pan
tam rusza?
Dzi w nocy, panie prezydencie. Udao mi si znale wolny myliwiec, ktrego
dowdca akurat nie siedzi w seminarium pogrony w modlitwie albo, sam ju nie wiem,
w jakiej innej formie wicze duchowych, medytujc nad moralnym aspektem kwestii
lotnictwo bojowe a flotylla znad Gangesu. Mj pilot nie ma jeszcze zbyt wielkich
zahamowa. Zgodzi si mnie zabra na poudnie. Przed chwil telefonowa do mnie
tamtejszy prefekt, kompletnie ogupiay. Zosta prawie zupenie sam, bo wikszo jego
urzdnikw go opucia. Zabieram jako adiutanta kapitana de Poudisa. Wydaje si, e
przyszed do siebie. Sdz, e mier syna staa si dla niego rodzajem rachunku do
wyrwnania. Gdybymy mieli jeszcze kilku ludzi takiego hartu ducha, oywianych
twrczym cierpieniem, moe bylibymy uratowani? Niestety, u nas cierpienie owocuje
tylko daniami zwizkowymi
Ja take, panie Perret, wiele ostatnio mylaem uci prezydent. Nie bior ju pod
uwag zezwolenia na wpuszczenie tych ndzarzy na nasze terytorium. Czy internuje si ich
w obozach, czy sprbuje si ich asymilowa, rezultat bdzie ten sam: gdy ju tu bd,
zostan na zawsze. A otwierajc drzwi, pokaemy tylko nasz sabo. Przyjd inni i
jeszcze inni, ten proces ju si zacz
Rzeczywicie, panie prezydencie, tak czy owak, z pewnoci przyjd.
To wicej ni oczywiste. Ale chc na koniec jeszcze co powiedzie, pewn
wywiechtan formuk, ktrej nawet kiepski polityk nie omiela si ju wypowiada, tak
bardzo si zuya: bd dziaa zgodnie ze swym sumieniem, i tym razem to szczera
prawda. Adieu, panie Perret, nie wiem, czy si jeszcze zobaczymy.
XXXIII

W nocy z soboty na niedziel wielkanocn, w pierwszej minucie dnia Zmartwychwstania


Paskiego rozleg si wielki huk na wybrzeu, gdzie midzy Nice a Saint-Tropez.
Dziewidziesit dziewi statkw wbio si dziobami w przybrzene skay, a
przebudzone dziecko potwr wydao z siebie zwyciski krzyk. Przez cay pierwszy dzie i
pierwsz cz nastpnej nocy na pokadach statkw nic si nie dziao, tylko las ludzkich
rk koysa si miarowo, jak na jednostajnie wiejcym wietrze, wypychajc do wody
zmarych, ktrych fale wyrzucay na piasek. Sycha te byo w niemal cakowitej ciszy
wydobywajc si z wszystkich ust monotonn, modlitewn melodi, ktr wiatr nis w
gb wybrzea.
Okoo wp do jedenastej wieczorem radio rozpoczo swoje naste ju tego dnia
specjalne wydanie wiadomoci i mona byo usysze, jak przy kocu programu gos
dziennikarza zacz si zmienia, jakby odczytywa on kolejne komunikaty o wasnym,
pogarszajcym si stanie zdrowia, a po wiadomo o swej mierci.
Rzd skupiony wok prezydenta Republiki obradowa dzi cay dzie w Paacu
Elizejskim. Ze wzgldu na powag sytuacji obecni byli rwnie szefowie sztabw trzech
armii, ldowej, morskiej i powietrznej, zwierzchnicy policji i andarmerii, prefekci
departamentw Var i Alp Nadmorskich, a take, wyjtkowo i jedynie w charakterze
doradczym, nuncjusz apostolski i wikszo ambasadorw zachodnich obecnych w naszej
stolicy. W chwili gdy przekazujemy te sowa, obrady jeszcze trwaj, ale minister
informacji i rzecznik rzdu zapowiedzia, e prezydent Republiki o pnocy zwrci si
osobicie z uroczystym ordziem do rodakw.
W tym czasie prezydent rzeczywicie zamyka posiedzenie rady, mniej wicej tymi
sowami:
Wysuchuj ju panw od dziesiciu godzin. Was, panowie prefekci, ktrzy zalewacie
mnie pomysami przyjcia tych ludzi, listami oprnionych dziki waszym staraniom lokali,
placw, magazynw, gotowych przyj jutro ow wielk ludzk fal, chocia nie wierzycie
w ani jedno swoje sowo i chocia nikt tu was nie wzywa: porzucilicie swe prefektury,
aby szuka tu schronienia, wy, wasze rodziny i wasze bezcenne sumienia, bo, oczywicie,
niczego nie mona wam zarzuci! Jestecie zwolnieni ze swych funkcji, a mwic to,
wyprzedzam tylko o dwadziecia cztery godziny t wielk dymisj, jakiej udzieli wam
jutro anarchia, w ktrej pogr si zapewne wszystkie konstytucyjne organy naszego
pastwa I was wysuchuj, panowie generaowie, ktrzy omielacie si rysowa mi na
mapie jak kriegspiel, w ktrej gracie waszymi urojonymi dywizjami i znikajcymi
pukami! Czy bierzecie mnie za Hitlera oszalaego w swym berliskim bunkrze? Czy nie
wiecie, e z dwustu tysicy onierzy, posyanych od szedziesiciu godzin na poudnie
kraju, zaledwie dwadziecia tysicy dotaro na wyznaczone pozycje? I w jakim stanie jest
morale armii! A reszta? Rozsypana w bezadnym odwrocie. Wysza z ludu ta wasza armia?
No tak. I do ludu powrcia! W Mcon urzdzaj sobie tace w koszarach. W Montlimar
zbuntowany puk pocign z broni i taborami na przedmiecie, do strefy przemysowej, i
zaoy tam, zdaje si, pierwsz w historii wielorasow komun proletariack. W Romans
podprefektur okupuje jaka rada studencko-robotniczo-onierska. Wszystko to si
odbywa pokojowo, rozumiecie, pokojowo! A wikszo onierzy wraca po prostu do
siebie, do cywila, najczciej kady osobno, na wasn rk, przebija si, jak moe.
Wic przestacie mi opowiada o maszerujcych pukach, jakbycie w przeddzie
zmierzchu tego narodu udzielali sobie jeszcze jakiego kredytu zaufania i, kto wie, moe
myleli o przyszych awansach. Jestecie zwolnieni ze swych stanowisk. Na prob Jeana
Perreta gwnodowodzcym si porzdkowych na poudniu kraju i szefem sztabu
generalnego resztek naszej armii mianowaem pukownika Dragassa. Moecie doczy
do niego, jeli macie odwag, i odda si pod jego komend, z pistoletem maszynowym w
rku, bo tego nam dzi potrzeba. I dobrych onierzy, niczego wicej! A teraz wy, panowie
ministrowie Ganilicie mnie z powodw, ktre stay si dla mnie wreszcie jasne,
skrywalicie wasze ambicje albo wasz strach w powodzi pustych sw. Wiem, e niektrzy
z was siedz ju na walizkach, uzgadniajc rachunek sumienia z rachunkami na
szwajcarskich kontach. To dowodzi tylko waszej krtkowzrocznoci. Ale wiem i o takich
spord was, ktrzy ju spiskuj, paktuj z tym nieszczciem, nawizali liczne kontakty.
Wiem, e kry ju lista ze skadem tymczasowego rzdu, gdy liczycie i nie mylicie si, e
gdy to nieuchronne ju nadejdzie, wypeni si, to temu nieuchronnemu jaki porzdek
bdzie jednak potrzebny, a wtedy na to liczycie, technokraci zbawcy! przyjm was z
otwartymi rkami, bycie dokonali stosownej transformacji ustrojowej i w ten sposb,
kalkulujecie, utrzymacie si przy wadzy. Dla was jest niewane, w jakim celu sprawuje
si wadz, wane jest tylko to, abycie to wy mogli j sprawowa! Moe nawet wam si
to uda? Innym przed wami si udawao, niekiedy nawet w interesie tych wszystkich,
ktrych mona byo jeszcze uratowa z tego poaru, we wznieceniu ktrego wczeniej sami
uczestniczyli. Ale tu nasze drogi si rozchodz. Ta koncepcja Francji, ktra przeyje,
znieksztacona, zeszpecona i zepsuta, nie odpowiada mi, bo w odrnieniu od was nie mam
ju ambicji. W osobach pukownika Dragassa, sekretarza stanu Jeana Perreta i okruchach
naszej armii zachowuj jeszcze realn, legaln wadz, bo wszystko rozegra si na
poudniu. Wasze dymisje przyjem, przynajmniej do jutra s wice. I wreszcie wy,
panowie ambasadorowie krajw zachodnich Stwierdzam po prostu wasz smutn
bezuyteczno. Szefowie waszych rzdw bd mieli nad czym debatowa tej nocy, jak
wnosz z mao budujcych wiadomoci, dobiegajcych z waszych stolic. Wiem, e
wszyscy patrz na Francj, spodziewajc si, e masakra dokonana przez nard, ktry
proklamowa prawa czowieka, rozgrzeszy z gry wszystkie akcje represyjne, jakie zostan
podjte po nas. Dobrze, panowie, trzeba zatem poczeka do jutra rana, jak my wszyscy, by
rozwiza wreszcie ten jedyny problem wspczesnego wiata: Czy prawa czowieka, na
ktrych tak bardzo nam zaley, mog by przestrzegane ze szkod dla praw innych ludzi?
Zechciejcie askawie zastanowi si nad tym Sowo do jego ekscelencji nuncjusza
apostolskiego Stalin pomyli si kiedy, dopytujc z ironi, ile dywizji ma papie.
Dywizje paskiego zwierzchnika s nieprzebrane. To prawda, e Jego witobliwo
zmobilizowa oddziay posikowe
O jedenastej wieczorem, po nadaniu Drugiej symfonii, dziennikarz Radia Francuskiego
informowa:
Na pokadzie flotylli imigrantw nie wida adnego ruchu. Komunikat sztabu
generalnego armii potwierdza, e dwie dywizje zajy stanowiska wzdu wybrzea, a trzy
inne dywizje, mimo trudnoci napotykanych po drodze, wanie przemieszczaj si na
poudnie. Przed picioma minutami pukownik Dragass, szef sztabu generalnego,
poinformowa, e wojsko rozpalio na wybrzeu okoo dwudziestu stosw, na ktrych
palone s tysice zwok, wrzuconych do wody ze statkw flotylli. Z niejakim zdziwieniem
rzd przyj wiadomo o powszechnej ucieczce ludnoci z poudnia kraju na pnoc.
Ubolewajc nad tym faktem, wobec zaistniaej sytuacji rzd nie czuje si upowaniony, by
odradza miejscowej ludnoci takie zachowanie. Wydane zostay cise rozkazy
andarmerii i wojsku, aby przemieszczanie si ludnoci przebiegao sprawnie, z
zachowaniem adu, i aby nie utrudniao ono ruchw konwojw wojskowych, podajcych
z pnocy na poudnie kraju. W czterech departamentach nadmorskich zosta wprowadzony
stan wyjtkowy, nadzorowany przez Jeana Perreta, sekretarza stanu i osobistego
wysannika prezydenta Republiki. Wojsko w miar swych moliwoci i w ramach
rutynowych zada ma zapewni ochron mienia pozostawionego przez obywateli. O
pnocy prezydent Republiki zwrci si do narodu z uroczystym ordziem.
I to wszystko. Jak pamitamy, stary profesor Calgus, siedzc samotnie na tarasie swego
domu, jakby na wysunitej placwce, wysoko na zboczu nadmorskiego wzgrza, zadawa
sobie pytanie, czy przypadkiem gaduy nie umieraj w milczeniu, bo w spoeczestwie
zdanym na pastw werbalnego szalestwa taka lakoniczno robi pewne wraenie. Potem
otworzy ksik, zapali fajk i odwanie nala sobie jeszcze jedn szklaneczk rowego
wina, oczekujc pnocy
XXXIV

Nie liczc Stanw Zjednoczonych i Zwizku Radzieckiego, tej nocy obradoway


nieprzerwanie take trzy inne rzdy zachodnie: w Canberze, w Londynie i w Pretorii. Bez
wzgldu na popoch w Londynie, determinacj w Pretorii czy poczucie tragicznego
osamotnienia w Canberze, po wielu godzinach gorczkowych obrad wszystkie te rzdy
doszy do identycznego wniosku: odkd armada wypyna znad Gangesu, Zachd przybra
ksztat domku z kart, chwiejcego si pod wpywem wstrzsw w Trzecim wiecie, i jeli
u podstaw tej zagroonej budowli zabraknie nagle karty z napisem Francja, wszystkie
pozostae run jedna po drugiej. O godzinie jedenastej trzydzieci wieczorem, w t sam
niedziel wielkanocn, do prezydenta Republiki Francuskiej nadesane zostay z tych trzech
stolic patetyczne telegramy, bagajce o zdecydowan postaw, nawet za cen niewinnie
przelanej krwi. Odnotujmy gwoli cisoci, e wszystkie trzy telegramy zajmuj dzi
honorowe miejsce w Muzeum Antyrasizmu, w nowych budynkach ONZ w Hanoi, jako
ostatnie lady nienawici rasowej, od tamtych czasw powszechnie karanej. Uczniowie na
caym wiecie ucz si tych tekstw na pami i musz umie je w dowolnej chwili
wyrecytowa i skomentowa, eby ich czujno nie usna i nie odrodziy si ponownie te
uczucia rwnie odraajce, co przeciwne samej naturze czowieka
W Londynie w cigu tych trzech dni sytuacja niepostrzeenie wymykaa si wadzom
spod kontroli. Nie doszo do adnej tragedii, do adnych zamieszek czy rozrb, do
najmniejszego nawet incydentu rasowego, do choby groby uycia przemocy, a jedynie
nastpi milczcy, zorganizowany szturm na Londyn setek tysicy pracownikw
pochodzcych z Trzeciego wiata, przybywajcych ze wszystkich zaktkw Anglii na
wezwanie Komitetu Nieeuropejskiej Wsplnoty Narodw. Zajcie na dworcu kolejowym
w Manchesterze zostanie uznane za dowd bezwadu ogarniajcego Angli. Czy w ogle
mona to nazwa zajciem, skoro jego uczestnicy i wiadkowie przez cay czas
zachowywali niezmcony spokj? W kadym razie nie mona byo wyczyta w ich
twarzach ladu gniewu, nie pado adne wulgarne sowo, nie wykonano adnego
nieprzyjaznego gestu. Wieczorem w niedziel wielkanocn, pragnc wzi udzia w
manifestacji w Londynie zapowiedzianej na nastpny ranek przez Komitet Nieeuropejskiej
Wsplnoty Narodw, dworzec w Manchesterze oblego okoo trzydziestu tysicy
Pakistaczykw, Bengalczykw i Hindusw, a take Jamajczykw, Gujaczykw i
Nigeryjczykw. Ta ludzka fala zalaa hall dworcowy, perony, dojcia do dworca, przejcia
podziemne, pasae i parkingi i ustawia si w ogromnych kolejkach do kas biletowych, bo,
rzecz dziwna, nikt nie zamierza podrowa bez biletu. Ten szczeg i kilka innych,
niebdcych dzieem przypadku, przypiecztoway los Anglii, bo w ojczynie Habeas
Corpus Act i nieuzbrojonych bobbies kt mgby zabroni spokojnego przemieszczania
si podrnym, ktrzy zapacili za bilet? Widziano, jak biali bez sowa, jeden po drugim
opuszczaj dworzec: zapewne stracili nadziej, e znajd wolne miejsce w pocigu. Ci,
ktrzy si uparli i stali w gigantycznych kolejkach, jak biae kaczki pord czarnego
wylgu, byli traktowani z uprzedzajc grzecznoci. Szanowano ich miejsce w kolejce,
nikt nie prbowa wykorzysta ilociowej przewagi, by dopcha si przed nimi do kasy. A
jednak, mimo e ciemnoskrzy ssiedzi zachowywali si nadzwyczaj poprawnie,
wikszo biaych szybko poczua si osaczona. Stawszy si nagle rasow mniejszoci,
woleli dobrowolnie ustpi, aby unikn komplikacji. Brak dowiadczenia Zajcie
pocigw nastpio po serii podobnych dobrowolnych ustpstw. W przedziale, w ktrym
znalazo si dwch biaych i dziesiciu czarnych, ci pierwsi szybko rezygnowali z podry.
Wielu wysiadao nie na peron, ale wprost na tory, zwykle w jaki sposb
usprawiedliwiajc swe wyjcie, jakby nie mogc znie towarzystwa czarnych, zarazem
obawiali si ich urazi lub wyj na rasistw. Pewien dentelmen, zajwszy wczeniej
miejsce, siedzia cierpliwie, gdy pozostaych siedem miejsc w przedziale byo
zajmowanych przez czternastu czarnych, toczcych si jeden drugiemu na kolanach, ale
pilnujcych si, by nie przeszkadza mu w lekturze Timesa. Dziesi minut przed
odjazdem pocigu dentelmen podnis si, wymamrota kilka sw usprawiedliwienia,
przeprosi i znikn na peronie. Ale przecie nikt go nie przepdzi, sam wyszed W
Liverpoolu, Birmingham, Cardiff i Sheffield dworce i pocigi zostay zajte w ten sam
sposb i tak skutecznie, e o pnocy, gdy czekano na przemwienie prezydenta Republiki
Francuskiej, dwa miliony obcokrajowcw koczowao ju na ulicach Londynu, a cae to
ludzkie mrowie nie robio wikszego haasu ni grupka myliwych Bantu skradajcych si
w zarolach. W momencie najwikszego spitrzenia tej ludzkiej fali rzd brytyjski usiowa
podj pewne dyskretne przeciwrodki: przerwy w dopywie prdu na liniach kolejowych,
nage odwoanie pewnej liczby maszynistw na wczeniejsze emerytury Daremny trud.
Pakis stanowili ponad pidziesit procent personelu technicznego na brytyjskich
kolejach, a pord zaalarmowanych zwizkowcw angielskich wielu wprost rwao si do
pracy. Nigdy nie udao si ustali dlaczego
W tym czasie w Afryce ludno wylega masowo na cieki pord zaroli i drogi
pord lasw, posuszna sowom rozkazu: Idziemy nad Limpopo!. Na poudnie od rzeki
Limpopo ley tak znienawidzona Republika Poudniowej Afryki, w sztylet wbity w plecy
Czarnego Ldu, otwarta rana w jej dumnym sercu, biay liszaj na jej czarnej skrze. Stary
rachunek, ktrego uregulowanie politycy, kapitalici i handlarze broni zawsze potrafili
odwleka Ale paczesz po raz ostatni, ukochany kraju! Oto nadchodz twoi bracia i
twoje siostry, i twoje dzieci, i wyaniajc si z czeluci starej i szlachetnej Afryki, nios ci
wolno w nieuzbrojonych, goych rkach! Oszacowano, e na pnocnym brzegu Limpopo,
w Zimbabwe, byej Rodezji przedostatnim grobie biaej rasy w Afryce zebrao si
ponad cztery miliony ludzi z wielu plemion i narodw. Niektre delegacje, przybye z
bardziej odlegych regionw, stanowiy tylko symboliczne wsparcie, ale zebrali si prawie
wszyscy: Algierczycy, Libijczycy, Etiopczycy, Sudaczycy, Kongijczycy, Tanzaczycy,
Namibijczycy, Ghaczycy, Somalijczycy i oczekiwali, a ta wielka noc ostatecznie
wymae i tak ju umary wiat, a soce wzejdzie nad Afryk wreszcie uwolnion od swej
haby. Tam-tamom znad Limpopo odpowiedziay wkrtce, z drugiej strony rzeki, ponad
dobrze utrzymanymi winnicami, uprawnymi polami, kopalniami i drapaczami chmur
nalecymi do biaych, inne tam-tamy, uwizione w miastach-obozach, w ktrych tej nocy
nikt nie spa, bo wszyscy siedzieli na pitach, tu przy wyznaczonych granicach tych gett,
zwrceni twarz w stron biaej armii, ktra po raz pierwszy spuszczaa wzrok
Armia australijska nie stawiaa jeszcze czoa nikomu, tylko bezbrzenemu oceanowi
ochraniajcemu t wysp-kontynent ze wszystkich stron. Ale kady ju wiedzia o
nadchodzcym zagroeniu: w Dakarcie formowaa si pokojowa flotylla i oczekiwaa
tylko brzasku, by podnie kotwic i popyn do biaego raju.
Tego wieczora Marcel i Josiane nie byli jedynymi, ktrzy odkrywali prawd oczami
penymi strachu przed ludzk zawici, ale jednoczenie rozwietlonymi nadziej, kiedy
przycupnici czuwali za swymi drzwiami, spodziewajc si zasadzki po drugiej stronie:
by moe lada chwila te drzwi si otworz lub wpadn z trzaskiem do rodka mieszkania o
wiele za duego dla dwch osb, podczas gdy przy dwikach odtrbionej
sprawiedliwoci bd si wali sprchniae mury Jerycha?
XXXV

Clment Dio po raz setny spojrza na zegarek. Brakowao dziesiciu minut do pnocy.
Przed picioma godzinami umilky ostatnie pijackie piewy, ktrym towarzyszy czsto
guchy odgos: kto pada, jak sta, ze zmczenia i przepicia. Jeden z tych obuzw musia
dugo trzyma si na nogach, bo jeszcze koo dziesitej wieczorem Iris Nan-Chan
wydawaa sabe jki. Najpierw krzyczaa, ale niedugo, gdy z trudem zamykano Dio w
toalecie na trzecim pitrze, gdzie lea teraz od czterdziestu godzin w stanie przygnbienia,
bliskim otpieniu. Potem wya, czsto, ale jej skowyt nie mg zaguszy gonych
miechw tych, ktrzy j otaczali w hotelowym barze. Potem bagaa, a strzpy jej baga
dobiegay do uszu Dio, gdy cich na chwil ten okropny chr pijanych gosw. Wreszcie
zacza si mia, bo zmuszono j do picia i ten jej zmieniony nie do poznania miech
porazi Dio, jakby cios w samo serce, przygwadajc go niemal w bezruchu na zimnej
posadzce toalety, z suchymi ju, wypakanymi oczami. Podczas ostatnich godzin tego
koszmaru miech Iris Nan-Chan z wolna gas, ustpujc miejsca tym jkom, ktre Dio
sysza wyranie, bo i haas przycicha, jak cichnie burza, wyczerpana dokonanym
spustoszeniem. T grobow cisz zakci tylko okoo jedenastej przejazd kolumny
ciarwek pdzcych w kierunku morza: to komandosi ze wzgrza de la Faye jechali na
wyznaczone pozycje. Na dziesi minut przed pnoc Dio usysza kroki na schodach, a
potem w korytarzu wiodcym do jego wizienia.
A wszystko przecie zaczo si tak dobrze, wbrew sarkastycznym ostrzeeniom
dowdcy komandosw. Zatrzymali ich przed hotelem Prejoly w Saint-Vallier, bez
wtpienia ze wzgldu na jego samochd: czerwony, poyskujcy, chromowany,
naszpikowany reflektorami, antenami i ze skrzan tapicerk, wiadczc o luksusie,
ktrego nieszczni winiowie mogli wreszcie dotkn. Dio si przedstawi. Niektrzy go
znali. Jego kampanie prasowe, prowadzone z powodzeniem na rzecz radykalnej
humanizacji wizie, uczyniy go sawnym w rodowisku kryminalistw. Przypomniano
sobie jego artyku wstpny, w ktrym przejecha si po regulaminie penitencjarnym:
Zatrzymani w majestacie prawa, tak zwani pospolici przestpcy, s w naszych oczach
winiami politycznymi, ofiarami systemu spoecznego, ktry najpierw ich stworzy, a
potem odmawia im reedukacji i zadowala si ich ponianiem i odrzucaniem. Nikt spord
nas nie jest pewien, e nie trafi kiedy do wizienia. Dzisiaj bardziej ni kiedykolwiek nad
naszym yciem codziennym zaciska si policyjna sie. Mwi nam, e wizienia s
przeludnione. Czy aby nie dlatego, e wizi si tam lud?. Przyjto wic Dio oklaskami i
okrzykami, potem zabrano na szklaneczk: za zdrowie wolnoci. Wraz z on z
zadowoleniem przyjli te oznaki szacunku. Niektrzy wypili ju za duo, zwaszcza
Arabowie i Murzyni, bar za by brudny, zawalony pustymi butelkami i potuczonymi
kieliszkami, ale wszystko przebiegao jeszcze w wesoej, sympatycznej atmosferze, tak jak
14 lipca wituje si zdobycie Bastylii.
A tak naprawd zapyta Dio ze szklaneczk rumu w doni jak zdobylicie z
zewntrz t wasz bastyli?
Okazao si, e wszystko zaczo si od tej flotylli znad Gangesu. Winiowie duo o
niej rozmawiali, w wiziennej wietlicy suchali radia i czytali gazety. Na mapie wiata co
wieczr wbijali chorgiewki w innym miejscu. Wizienny kapelan czsto do nich docza,
rozpoczynajc dyskusj, co naleao do jego obowizkw. W tej flotylli widzia rodzaj
symbolu, jakby mesjasza o milionie gw. By to prosty obraz, zdolny poruszy
nadwraliwych winiw, ktrzy natychmiast wzili go sobie do serca Atmosfera w
wizieniu staa si niemal religijna, a w kadym razie tak niezwyka, e klawisze, ogarnici
zabobonnym lkiem, przycichli i spotulnieli, speniajc ju tylko swe rutynowe czynnoci.
Wieczorem w przeddzie Wielkiego Pitku, gdy stranicy drzemali w wydzielonych salach,
by nie zakca godnoci snu winiw, kapelan wizienny otworzy drzwi wizienia,
mwic, e Chrystus umar za wszystkich, a przede wszystkim za otrw Obieca, e to
zrobi, ale puszczono to w niepami! Bg jeden wie, gdzie jest teraz? Chc wam
powiedzie, e jeli ludzie znad Gangesu wylduj i pozwolimy im przyj do nas, to w
tym dniu ani jedne wizienne drzwi nie pozostan zamknite
Potem rozmawiali. O wszystkim. O spoeczestwie, ktre jest obrzydliwe, o buruazji,
ktra spleniaa od szmalu, o robotnikach, ktrzy gupiej przy maszynach. Za spraw
alkoholu mwiono coraz goniej, ale u ludzi dopiero przywrconych yciu to podniecenie
byo wybaczalne. Ja wyjania jaki mody chopak opisaem moj przyszo w takim
rwnaniu: czternacie lat harwki przy maszynie jak jaki gupek albo trzy minuty ryzyka,
skok i forsa moja. Zaryzykowaem, przegraem, zgarnli mnie i do celi: czy to
spoeczestwo nie jest chore?. Ten sam typek, godzin pniej, zawoa pijany: Dobra!
To nie wszystko! Pieprz gupoty. Bla, bla, bla, koniec! A gdybymy si tak troch
zabawili? Gdybymy si tak naprawd fajnie zabawili, co, chopaki? Potaczmy, hej, ty,
adniutka!. Nie byo ju czasu, by si wycofa. Winiowie pobili si midzy sob,
wyrywajc sobie Iris Nan-Chan z rk tak gwatownie, e jej suknia wkrtce bya w
strzpach. Dio usiowa utorowa sobie drog do ony przez pijan i oszala zbieranin.
A ty powiedzia kto do niego ty te jeste przegniym od forsy burujem. Widzielicie
jego bryk? Wierzycie, e on nas broni? Wcale nie. On walczy o nakad tej swojej szmaty i
zarabia szmal na takich jak my. Dzisiaj to sobie odbijemy. No, damulko, teraz bdzie cig
dalszy!. Kilku winiw stano midzy nimi. Nastpia krtka bjka, w ktrej
resocjalizowalni zostali pobici. Zapewne dlatego, e byli mniej liczni. Potem
zawleczono Dio, nie aujc kopniakw, do toalety na trzecim pitrze.
Kroki zatrzymay si przy drzwiach. Dio usysza obracajcy si w zamku klucz.
Mczyzna wydawa si jeszcze pijany, ale dochodzi ju do siebie. Moesz wyj
powiedzia ponurym, wahajcym si gosem zabawa skoczona. Zastanowi si i doda:
Myl, e przeprosz Nie powinnimy tu ciebie zamyka, my, byli winiowie Ale
tak to bywa: jak si zacznie, to si samo krci! Twoja ona jest na dole. Z pocztku byo
troch za ostro, ale moesz by spokojny, nie jest pobita. pi. Kazali jej duo wypi i to
pomogo Ja jej nie dotknem. Cze!.
Cay hotel cuchn winem, dymem papierosowym i wymiocinami. Wikszo szka
hotelowej zastawy walaa si potuczona na pododze, butelki wyrzucano na zewntrz. Z
pootwieranych okien dobiegao chrapanie byych winiw, picych w ubraniach na
kach. Z radia dobiegay dwiki jakiego koncertu. Schodzc na d, Dio przestpowa
przez picych na ppitrach. Odnalaz on przy barze, tam, gdzie j zostawi. Spaa naga
na kanapce. Kto obrzyga jej biust, ale kto inny okry jej uda obrusem z jadalni. Spaa
gboko, jakby pokna ca fiolk barbituranw. Tak wanie zrobia. Pusta fiolka leaa
obok. Nagle przerwano nadawanie koncertu: Wysuchaj pastwo przemwienia
prezydenta Republiki
Pnoc. I w takich wanie okolicznociach wieczorem w Wielki Pitek Clment Dio
wysucha ordzia, na ktre czeka cay wiat.
XXXVI

Pnoc. Zaraz przemwi prezydent. Aby w tej chwili prawdy obj jednym spojrzeniem
cay wiat i wszystkich aktorw tego dramatu, trzeba by cho na chwil wstrzyma bieg
wydarze. To jednak niemoliwe. Caa Ziemia sucha, wszystkie satelity nastawione na fale
francuskie. Ale moe daoby si jakim reflektorem przenikajcym poprzez chmury, dachy i
noc wyowi z mroku tego czy tamtego uczestnika naszej epopei i przyjrze mu si w
zatrzymanym kadrze? Epopeja to chyba nie jest odpowiednie sowo. Bo czy istniej
epopeje na opak? Rzdzce si zasad ten wygrywa, kto traci? Czy istniej
antyepopeje? To waciwe sowo.
Co, na przykad, z Albertem Durfortem? W tej wanie chwili zatrzymuje samochd na
poboczu, gdzie w okolicach Gex, bo narastajce napicie nie pozwala mu ju duej
prowadzi i sucha, zwaszcza e za przecz de la Faucille droga jest liska i krta.
Wybra trudniejsz tras, bo wola si porusza bocznymi drogami. Siedzca przy nim
moda, zmczona podr Martynikanka co chwila dopytuje si, kiedy ju bdzie ta
Szwajcaria, bo chciaaby wzi prysznic i pj do eczka ze swoim kochanym
Albercikiem; Daje mi spokj, dobrze? odburkuje Durfort. Ten postj go zgubi. Durfort
zostanie obrabowany przez jedn z tych band, ktre grasuj noc i nie znaj litoci. Jego
pokute noami ciao wrzuc do rowu, a moda Murzynka w starannie zaplecionych
warkoczykach stanie si gwn atrakcj dzikiej orgii seksualnej ludzi wreszcie
uwolnionych od spoeczestwa.
Podobnie jak czytelnika, tak i historyka tego dramatu uderzy bez wtpienia dorany
manicheizm losu, wskazujcego, kto ma umrze. Czy jednak dorany? Nie tak bardzo. Jeli
zastanowi si gbiej, mona zauway, e w manicheizm ma dwojaki skutek. Dobrzy
przeciwstawieni zostaj Zym, ktrzy staj si Dobrymi i z kolei przeciwstawiaj si
tamtym Dobrym, ktrzy stali si Zymi. Na poparcie tego rozumowania skierujmy nasz
reflektor na dwie inne postaci: na lise, t zarabizowan Francuzk i na Pierrea
Senconaca. Senconac jest w studio Est-Radia. Gdy tylko prezydent skoczy swe
przemwienie, Senconac ma wygosi komentarz. Wie ju, e wezwie w nim do uycia
przemocy, ale nie wie jeszcze, co powie prezydent i czy bdzie mona wprost odwoa si
do jego sw. Jake mieszne wyda si to oczekiwanie na czyn zbrojny, gdy tylko
posuniemy zegar o dwadziecia minut do przodu! Bo lise, suchajc oschego gosu
Senconaca w kuchni swego jednookiego kadiego, w i e, e koczy si czas pogardy, a
oczyszczajca krew musi j zmy do koca. Kobieta wsiada szybko do samochodu, z
brzytw swego kadiego wsunit za poczoch na prawym udzie, i gna do opustoszaego
studia Est-Radia, z ktrego pouciekaa wikszo pracownikw. Senconac nie bdzie ju
mwi: gos si urywa, ma podernite gardo, nieliczni technicy obecni jeszcze w studiu
czmychaj w popochu. Manicheizm z dwojakim skutkiem. Ale poniewa w powanych
konfliktach ten sposb regulowania rachunkw dotyczy, w gruncie rzeczy, tylko niewielkiej
liczby jednostek, trzeba raz jeszcze stwierdzi, e ponad tym elitarnym manicheizmem,
jakkolwiek by patrze, historia biaego wiata bya tylko histori milionw baranw. To
bez wtpienia wane wyjanienie.
Na wybrzeu, zajwszy pozycje naprzeciw armady, pukownik Dragass przerwa
palenie czarnych zwok na ogromnych stosach. Nadszed czas, by stawi czoo ywym.
Siedzc na murku okalajcym ogrd porzuconej willi, na zboczu stromego wzgrza, tu nad
morzem, przyglda si statkom armady: nieruchomym pord nocy, przypominajcym
dekoracje z teatrzyku cieni. Za chwil wysuchaj pastwo przemwienia prezydenta
Republiki. Odkd zapada noc, pukownik co godzin zlicza swoje oddziay wzdu
tego dziwnego frontu, cigncego si przez jakie dwadziecia kilometrw. Od czasu do
czasu przez radiostacj zainstalowan w willi jego oficerowie na prno prbuj nawiza
czno z innymi batalionami, ktre powinny ju dawno by na stanowiskach. Jeszcze
wawy o zmierzchu, z nadejciem nocy, po caym dniu konfrontacji w penym socu z
milionem tych nieszcznikw, zawodzcych swe agodne modlitwy, batalion straci
bojowego ducha i poszed w rozsypk pod wygwiedonym niebem: pod nadmorskimi
sosnami, przez ogrody przemykay si cienie dezerterujcych onierzy, ju potpionych za
niepopenion jeszcze zbrodni, uciekajcych w obawie, eby nowy dzie nie zaskoczy
ich w miejscu niestoczonej bitwy i niepopenionej zbrodni. Tu przed pnoc sekretarz
stanu Perret opuci prefektur i jej aosnego szefa i doczy do pukownika. Przyby te
kapitan de Poudis. Mieli do dyspozycji okoo dziesiciu tysicy onierzy. Za ich lini
wczyy si coraz liczniejsze bandy skrzyknite przez czowieka z naszywk Panama
Ranger. Na tym nieokrelonym polu walki, w tej wyludnionej krainie, odbyway si liczne
potyczki, w mroku i w ciszy, potyczki na przytumione sowa i ciche wezwania do dezercji.
W opuszczonych rezydencjach za lini batalionw Dragassa, Panama Ranger organizuje
punkty przyjcia napywajcych dezerterw. W ciszy nocy daleko nios si gona muzyka i
radosne wrzaski. Kuszce syreny maj gos elektronicznej muzyki i oddech pachncy
najlepszymi gatunkami szkockiej whisky, pozostawionej przez burujw w ich
opuszczonych willach. I pukownik jest bezradny. Panama Ranger tymczasem opakuje
piciu swych zmarych, zabitych ledwo otworzyli usta, bo niektrzy onierze z pospn
determinacj odmawiali jednak wszelkiego dialogu. Zwaszcza komandosi, ktrzy przybyli
ostatni i si przebili si przez zbieranin Panamy Rangera. Dowdca komandosw jest
zdania, e wszelka odnowa musi zacz si od porzdnej wojny domowej i e jeli sprawa
jest z gry przegrana, to stanowi to dodatkowy powd, by si nie wstydzi. W wojnie
domowej przynajmniej wiadomo, kogo si zabija i dlaczego. I to dowdcy komandosw
zupenie wystarczy.
Uciekajc na pnoc, ludzka fala zatrzymuje si dla zapania oddechu: od Walencji po
Mcon wszystkie hotele s przepenione, take szkoy, wiejskie szopy, sale gimnastyczne,
restauracje, kina, merostwa i domy kultury. Zalewani t ludzk fal prefekci apeluj o
solidarno do podlegych im urzdnikw i miejscowej ludnoci. Przyjmowa piknymi
sowami imigrantw znad Gangesu to jedno, ale przyjmowa naprawd tych, ktrzy przed
nimi uciekaj, to cakiem inna sprawa, tego nie przewidziano! Miejscowa ludno kwitnie.
To znaczy kwitn i rosn ceny. Wszystko, co da si zje, kosztuje ju podwjnie. azienka
kosztuje ju dwiecie frankw, butelka ze smoczkiem dla dziecka sto frankw, cena litra
benzyny zrwnaa si z cen litra beaujolais village, ktre zreszt te ju jest prawie nie do
kupienia. Sudzy czarnego rynku, drzemicy dotd w tajnych palarniach, natychmiast si
zakrztnli, wyroili i rozroli do rozmiarw arocznej ropuchy. Oto wyzysk czowieka
przez czowieka, ten prawdziwy, w najczystszej formie, pomidzy rwnymi, bo wszyscy
nale do biaej rasy. Dopiero teraz staje si jasne, e wszystko, co dotd mwiono o
wyzysku, byo tylko pustymi sowami. Tym razem zrozumiano. Wyzyskiwany nawet nic nie
mwi, nie narzeka, nie skary si. Paci. Prefekt rekwiruje piekarnie. To nic nie daje, co za
wspaniae czasy! Z przodu puste witryny i pki, ale od tyu, dyskretnie, wszystko, czego
dusza zapragnie. Francja si odnalaza. Odnalaza nawet sw policj. Mwic dokadniej:
odnalaza nag potrzeb istnienia policji. Bogosawiony to wreszcie strach, w tej
dotychczasowej tradycji tchrzliwej bojani, zasugujcej tylko na pogard! Po drodze
wielu zostaje ograbionych, zupionych Porwano creczk, panie brygadierze, bagam
pana, prosz, li panu buty, zgwacono on, jeszcze zanim zdyem si wykupi, panie
sierancie, ktremu jestem teraz gotw liza buty, zgwacono j, jak w tych filmach sado-
porno, ktre mona kupi w sex-shopach, caa banda ohydnych obuzw, a piknych jak
czarne anioy z tych filmw, wyrwano mi portfel z wszystkimi dokumentami, panie
komisarzu, ktrego rczki cauj teraz ze skruch! Oblone koszary, posterunki
andarmerii i policyjne komisariaty. Wszdzie niepewno, panie kapralu, ktrego
inteligencji, sile i powiceniu kaniam si nisko, bagamy o przenocowanie, a jeli ma pan
ochot na cygaro, to prosz si czstowa, przedni gatunek! Te dawniej pogardzane
policyjne nory, areszty dla ogolonych na zero biedakw, ci gupi gliniarze to teraz
warowne klasztory, jak w gbokim redniowieczu. Antyepopeja, prosz pastwa! Dawniej
szukano schronienia w kocioach, a zbrojni pachokowie zego seniora bezradnie tukli w
ich mury jak pozbawiona impetu fala. Dzisiaj to uzbrojeni ludzie czuwaj na murach
ocalaych oaz adu i spokoju, podczas gdy na zewntrz rozmaici duchowni i niby-
chrzecijascy wici dnia ostatniego wyj do mierci jak stado wilkw. Ale ci zbrojni
bardzo si zmienili. Pka spryna. Nawet w tych niespokojnych czasach nie odtworzy si
od razu policji, jak za dotkniciem magicznej rdki. Nie da si ubaga kogo, kim si
wczeniej tak bardzo pogardzao. Uzbrojeni ludzie mszcz si podle: Nie moemy wam
zabroni tu wej mwi u bram swych kiepsko wyposaonych, zniechcajcych wity
ale nie liczcie zbytnio na nas. Trzeba byo o tym myle wczeniej!. Zemst smakuje si
na zimno, policja wic mlaska z gupawym zadowoleniem. Niektrzy nawet spluwaj pod
nogi pokrzywdzonym. Jaki pikny dialog: Panie brygadierze, bagam, padam do stp
A ja panu pluj w gb!. O pnocy przerwa. I gliniarze, i barany, i strzygcy, i strzyeni
wszyscy suchaj.
W studiu RTZ natomiast prawdziwe wito. Boris Vilsberg czeka ju przed mikrofonem,
ciasno otoczony tumem. Nawet zbyt ciasno, tak przynajmniej mona sdzi po jego
niewyranej minie. Opucia go Rosemonde Real. Kwadrans wczeniej przybya do studia
i zobaczya panujcy tu baagan (Czy mogliby pastwo mnie przepuci? zwrcia si
do trzech rozczochranych typw, rozwalonych w korytarzu na krzesach i tarasujcych
przejcie. Przea, przea! powiedzia dwornie jeden, a drugi dorzuci: Co, boisz si,
e zapiesz od nas wszy?. Co innego sawi postpowy lud, a co innego dowiadcza
dobrodziejstw jego obecnoci, o tym nigdy nie pomylaa). Szybko wic si wycofaa.
Do ambasady amerykaskiej! polecia kierowcy. Ambasador jest jednym z jej
przyjaci, a tam wartownicy nie pozwalaj wchodzi byle komu. U wszystkich, nawet
najbardziej wykolejonych bywalcw salonw, istnieje zawsze pewien prg, za ktrym
jednak bierze gr duch kastowy. Inni, bardziej odwani, utorowali sobie drog do studia
przez zebrany wok tum, ale ta wska cieka cokolwiek cuchna. Pierwszy si zjawia
ojciec Agnellu, jeszcze podekscytowany sowami, ktre spi z ust papiea, i ju dyszcy
dz ich skomentowania. Bardzo elegancki, jak zwykle, arystokratycznie wychudzony, z
siwymi wosami lekko ufryzowanymi przy skroniach, w czarnym alpakowym garniturze i
zupenie jakby si wybiera na premier do opery w biaej koszuli z abotem. Umie
zrcznie si przelizgn. Przelizguje si wic jak wgorz do studia, ocierajc sobie
dyskretnie skro koronkow chusteczk. Bo panuje tu piekielny upa. W duym studiu,
obliczonym na dwiecie osb, toczy si teraz co najmniej piset; wielu ley na pododze,
oczekujc pnocy, i wida raczej ciaa ni twarze. W bufecie pooonym na tyach studia
ach, ta tradycja wspaniaych nocy w RTZ! nie pozostao ju nic. Wszystko zjedzono i
wypito. Jaki potny Murzyn, wietnie ubrany, potrzsa barmanem z nadziej, e
wytrznie z niego jeszcze jakie ukryte butelki.
Co pan myli o tym wszystkim? pyta ojciec Agnellu, przecisnwszy si wreszcie do
Borisa Vilsberga.
Nic dobrego odpowiada Vilsberg ciszonym gosem. Po wystpieniu prezydenta ci
ludzie zawadn mikrofonami i nie dopuszcz nas do gosu. Dyrektor chcia w ogle
zdemontowa anten. Ale ubagaem go, eby tego nie robi, bo wtedy nie wyszlibymy
std cao! W tym imperium mass mediw rola Kiereskiego nie nci ju jego
wyznawcw Ndzne repliki Wszystko skoczone.
Pord tysicy Afrykanw, pracujcych w Paryu, gniedcych si na co dzie w
brudnych piwnicach, na ktre skazali ich ludzie owieceni, po raz dziesity ju wywizuje
si ten sam dialog, wypiewywany niczym psalmodia.
A jeli zaczn schodzi na ld pyta Dziekan to wy te wyjdziecie ze swych
szczurzych nor?
A czy lud szczurw jest liczny? odpiewuje mu inny gos.
Lud szczurw odpowiada ksidz zamiatacz ulic policzy si o wicie, jak gsty las,
ktry wyrs jednej nocy. Zimbawe!
Zimbawe! gucho odpiewuj po piwnicach i strychach tysice gosw.
W arabskim bistro Zota Kropla, przy opuszczonych aluzjach i przygaszonym
owietleniu, siedzi Jednooki kadi i niestrudzenie powtarza do suchawki telefonicznej:
Rbcie tylko to, co niezbdne. Musicie umie podzieli si z tymi, ktrzy odmwili wam
wszystkiego. Bdcie braterscy i pamitajcie: min czas walki zbrojnej. Na Allacha! Nie
bdzie takiej potrzeby, jeli przemwienie prezydenta nie przebudzi tego martwego kraju.
Troch cierpliwoci, moi bracia.
Prezydent Republiki zdaje si przewodniczy stu rzdom zgromadzonym od dwudziestu
czterech godzin wok radioodbiornikw. W Rzymie papie pad na kolana przed jakim
negroidalnym, brazylijskim Chrystusem, podczas gdy w Paryu arcybiskup biednych wierci
si na drewnianym taborecie. Jakie masz zielone oczy, kochanie! mruczy Norman
Haller w oparach alkoholu. Stary rewolwer, ktrym bawi si minister Jean Orelle, to
model 1937, sowiecka robota, Bg jeden wie, jak czsto si zacina w tych wspaniaych
czasach antyniemieckiej partyzantki!
Josiane potrzsa gow i powtarza, liczc swoje meble: Ale one za nic w wiecie nie
zmieszcz si w tych dwch pokojach po Arabach z pitego pitra. U podny masywu
Esterel, nad brzegiem morza, Luc Notaras, zbiegy z wizienia, bka si, poszukujc
oddziaw armii francuskiej. Ale spord tych wszystkich zatrzymanych obrazw, ktre w
reflektor i zarazem projektor wydobywa z tej historycznej nocy, z niedzieli na poniedziaek
wielkanocny, najdziwniejszy byby bez wtpienia obraz, jaki ujrzelibymy, gdyby snop
wiata pad na pana Hamadur, dokadnie w chwili, gdy pakuje si on przed wyruszeniem
na poudnie. W wietle ksiyca w baganiku samochodu pobyskuje stal: pan Hamadura
pieczoowicie ukada tam cztery wspaniae karabiny z lunetami, ktre zostay mu z czasw,
gdy polowa na indyjskie tygrysy i sonie. Nic go nie obchodzi zapowiedziane
przemwienie prezydenta, nawet nie bdzie sucha. Olniewajce zby, jeszcze bielsze na
tle jego ciemnej twarzy, rozchylaj si w umiechu. Mona powiedzie, e pan Hamadura
czuje si szczliwy. Wyrusza na swoje ostatnie polowanie
Stary profesor Calgus przyjrza si pustej szklaneczce, a potem, po chwili namysu,
napeni j ponownie. Koncert Mozarta nagle si urwa. Nastpia krtka cisza, jak chwila
aski, w ktrej doskonao zalnia jak spadajca gwiazda: ten taras owiany budzcym si
wietrzykiem, ciepym i delikatnym, ta cudowna okolica, ktrej mona si byo domyla
pod jasno byszczcym ksiycem, ten ogrd peen zapachu pinii, ta dzwonnica, widoczna z
tarasu, piecztujca jakby tam, wysoko, wieczne przymierze, i wreszcie Bg, cakiem
bliski, ze sw opiekucz rk czule pooon na ramieniu starszego pana. Spadajca
gwiazda zgasa, a odezwa si gos:
Wysuchaj pastwo teraz przemwienia prezydenta Republiki.
XXXVII

Francuzi, Francuzki, moi drodzy rodacy.


Gos by zarazem spokojny, silny, powany i energiczny. Czuo si, e prezydent nie
improwizuje, e po dugim i bolesnym namyle zway kade sowo, zanim je napisa, nie
pozwalajc nikomu redagowa tekstu. Wrd starcw, ktrzy teraz go suchali, wielu
pomylao o tych odlegych, mrocznych latach 19391945, gdy szefowie rzdw,
zwracajc si do swych narodw, mieli naprawd co wanego do powiedzenia, a narody
miay nad czym rozmyla. Inni, modsi, nigdy nie syszeli podobnych wystpie i wielu z
nich odkrywao w sobie pustk, ktr dotd brali za w ruch ycia zwany sensem historii.
Bezuyteczny ju, doskonay al za grzechy! Ale jeli Bg, szafarz zmartwychwstania i
ycia wiecznego, w dniu sdu ostatecznego wskrzesi take tych biaych, to moe nie
wszystko jeszcze stracone
Za pi godzin, o wicie wielkanocnego poniedziaku, kraj nasz bdzie albo
zgubiony, albo zachowa sw integralno chronion od ponad tysica lat. W tych
okolicznociach mamy ten straszny zaszczyt posuy jako test, przykad i symbol, gdy inne
narody zachodnie, zagroone przez zjawisko tej samej natury, wahaj si, jak i my, czy si
mu przeciwstawi. Za pi godzin milion imigrantw innej rasy, jzyka, religii, kultury i o
tradycji cakowicie odmiennej od naszej postawi pokojowo swe stopy na naszej ziemi. S
to przede wszystkim kobiety, dzieci, wieniacy bez pracy i bez rde utrzymania, wygnani
przez gd, ndz i nieszczcie, coraz bardziej dramatyczne i spotgowane przez
przeludnienie, t plag schyku naszego wieku. Ich los jest tragiczny, ale jeli mamy by
konsekwentni nasz los te jest tragiczny. Gdyby natura czowieka bya zmienna, gdyby
moga si zmienia i dostosowywa do tych nowych idei, ktrym dawno
podporzdkowalimy si w sowach, to zapewne moglibymy przyj u siebie Trzeci
wiat w postaci tej szlachetnie witanej awangardy i stworzy razem nowe spoeczestwo
przystosowane do ycia w przeludnionym wiecie. Jednak musimy odwanie i szczerze
przyzna, e w ostatnich chwilach nasz kraj zareagowa odrzuceniem, przejawiajc ten
rodzaj strachu, ktry w przeszoci zawsze wywoywa zderzenie ras. Jeli nie liczy
idealistycznych i aspoecznych grupek, nieodpowiedzialnych i sfanatyzowanych, poudnie
naszego kraju cakowicie si wyludnio. Jeden z naszych najbogatszych regionw sta si
pustyni, dobrowolnie opuszczon przez tych, ktrzy tam mieszkali, a ktrzy woleli raczej
wszystko porzuci, ni dzieli si z przybyszami, ni y razem z nimi. To nic nowego,
znamy z przeszoci inne przykady podobnych sytuacji, o ktrych nasze sumienia by
moe to dla nas zaszczyt nie chciay pamita. Ale tu tkwi istota sprawy i ja, wasz
prezydent, wybrany spord tego narodu, musz to uwzgldni. Wiem take, e wikszo z
was uznaa za niemoliwe z ludzkiego punktu widzenia uycie siy wobec tych
bezbronnych, wygodzonych i wyndzniaych ludzi. Rozumiem tych wspobywateli, a
jednak owiadczam cakiem wyranie: tchrzostwo wobec sabych jest jedn z
najaktywniejszych, najsubtelniejszych i najgroniejszych form tchrzostwa. Kady ucieka w
nadziei, e armia nie bdzie miaa takich skrupuw, nie bardzo jednak w to wierzc, bo
uciekaj wszyscy. Dlatego ju po pierwszych informacjach o panice i ucieczce naszej
ludnoci z poudnia wydaem rozkazy armii, by zaja pozycje na wybrzeu, bo jestemy w
stanie, w takim zakresie, jaki uznamy za suszny, odeprze ten najazd i unicestwi
najedc. Pod warunkiem, oczywicie, e zabijemy, peni skrupuw lub wolni od nich,
ten milion nieszcznikw. Poprzednie wojny obfitoway w ten rodzaj zbrodni, ale ludzkie
sumienia w tamtych czasach jeszcze nie byy wewntrznie rozdarte. Przeycie
usprawiedliwiao masakry. Zreszt to byy wojny midzy bogatymi. Dzisiaj, gdy atakowani
jestemy przez biednych, uywajcych broni najbiedniejszego, gdybymy chcieli popeni
tak sam zbrodni, wiedzcie, e nikt nas nie rozgrzeszy i zachowujc nasz integralno,
bdziemy t zbrodni naznaczeni na zawsze. Tajemne siy, ktre dokadaj wszelkich
stara, by zniszczy spoeczno Zachodu, wiedz o tym dobrze, gotowe s kroczy za tym
najedc pod wygodn oson, ktr daj im nasze pene wtpliwoci i rozterki sumienia.
Francuzi, Francuzki, moi drodzy rodacy, wydaem rozkaz naszej armii, aby si zbrojnie
przeciwstawia ldowaniu u nas owej imigranckiej flotylli, ktrej uroczycie odmawiam
jej ostatniej szansy wanie dlatego, by kademu z was ofiarowa jego wasn szans.
Chodzi tu o misj.
Gos nagle si zaama. Przez ponad trzydzieci sekund ktre wydaway si
wiecznoci byo sycha tylko ciki oddech prezydenta. Gdy podj wtek, mwi ju o
wiele sabszym gosem, wolniej, jakby zaledwie by w stanie mwi, wstrznity, peen
wahania, przytoczony wzruszeniem. Tym razem byo oczywiste, e prezydent improwizuje.
Znacznie pniej historycy odnaleli w radiowych archiwach oryginalny tekst tego
przemwienia. Porwnujc go z wypowiedzianymi sowami, wszyscy uznali zgodnie, e w
ostatniej chwili wola prezydenta nagle si zaamaa, jak podmyty brzeg, ktry si osun.
Przeraony wasnymi sowami, wyczerpany tym nieszczciem, mylc o moliwych
konsekwencjach uycia siy, prezydent zrezygnowa z ostatecznej konkluzji, dajc si
ponie sercu i sumieniu. I podczas tych trzydziestu sekund wiat sysza rwnie wasny
oddech. A potem zabrzmiay sowa, ktre byy jak gar ziemi rzucona na trumn, jak
poegnanie.
Chodzi tu o pewn okrutn misj, co do ktrej oczekuj, e kady onierz, kady
policjant, kady oficer sam najpierw j oceni, jako wolny czowiek, a potem zaakceptuje
jej wykonanie albo odmwi jej wypenienia. Trudno jest zabija. Jeszcze trudniej
wiedzie, dlaczego si zabija. Ja wiem, ale nie trzymam palca na spucie i nie mam przed
sob, kilka metrw od lufy, tych nieszcznikw. Moi drodzy rodacy, cokolwiek si stanie,
niech Bg ma nas w swej pieczy albo niech nam wybaczy.
XXXVIII

W tamten poniedziaek wielkanocny soce wzeszo o godzinie pitej minut dwadziecia


siedem. Od ostatniego sowa prezydenta Republiki (dziesi minut po pnocy) do
pojawienia si na morzu pierwszych ranych blaskw witu wiatu zachodniemu
pozostao jeszcze tylko pi godzin i siedemnacie minut.
Po przemwieniu prezydenta, wbrew dotychczasowemu zwyczajowi, przestrzeganemu
mimo komicznego anachronizmu tego wytworu debilnych dzieci ojczyzny, nie nadano
Marsylianki. Suchajc Mozarta, ktry tak naturalnie zaj miejsce Rougeta de Lislea,
pukownik Dragass skonstatowa, e drca ze strachu Francja daje na koniec dowd
odrobiny taktu, a w swym tchrzostwie by moe pogardza sob troch mniej. Gdy
wreszcie czowiek zatryumfowa nad idealnym wyobraeniem, jakie naby o sobie teraz
bdc ju tylko bladym historycznym odbiciem prawie niewidocznego ju cienia, snujcego
si jeszcze w otchani pamici nie pozostawao nic innego, jak uderzy w dzwony
aobne. Tej nocy byo ich dwch, ktrzy doszli do tego samego wniosku.
Przede wszystkim minister Jean Orelle, nakazujc przez telefon nadanie w radiu
rzdowym Requiem Mozarta. Poniewa prezydent w ostatnich sowach swego
przemwienia jakby si zaama, lepiej ju byo powita to nieuchronne tak, jak naleao.
Podczas swej dugiej kariery minister przey zbyt wiele sprzeniewierze, by wiadkiem
zbyt wielu poraek i klsk, przedstawianych narodowi jako zwycistwa, a zarazem
wyrzeczenia, lub wrcz jako akty odrodzenia, a wszystko to okraszano pochwalnymi
pieniami, w ktrych woda pustych sw wystarczaa, by zmy cay wstyd. Ach, eby cho
przynajmniej godnie umrze, gdy ju si tyle przeyo, gdy odwrcio si tyle stronic
historii, owszem, bardzo inteligentnie, ale nie spostrzegszy si jednak, e byy to tylko
ostatnie stronice zbyt dugo trwajcej historii, i gdy przyszo nagle potkn si o sowo
koniec, ktry wydawa si jeszcze tak odlegy, a ponadto opromieniony
sprawiedliwoci spoeczn, powszechn mioci i doskonaoci. I to sowo koniec,
ktre przyszo tak szybko, e trafio w samo serce jak miertelny cios, byo przyprawione
ju tylko nienawici. Bez wtpienia ludzko pomylia si gdzie po drodze, bdzc w
tym labiryncie. Ale moe pozamykano zbyt wiele drzwi, ktre powinny pozosta otwarte,
bez wzgldu na koszty, zamiast zastawia puapki i kopa wilcze doy pod nogami lepych?
Ja, Jean Orelle, w zamykaniu ilu to takich wskich, lecz yciodajnych przej, cieek i
drzwi uczestniczyem? Cay wiat mnie czyta, sucha, komentowa, radzi si jak
wyroczni, obsypywa zaszczytami i darzy szacunkiem; cay wiat pi z moich ust sowa i
stawia moje czyny za przykad, przemieniajc moje ycie w krlewsk drog, praw jak
sumienie apostoa i pikn jak wizja proroka, podczas gdy prawda o okrwawionych
stopach bkaa si po bezdroach, poniana i wzgardzona. Ile to razy uczestniczyem w
uroczystym otwieraniu wielkich, wspaniaych bram wiodcych tylko do wiata zudze?
C Powinienem mie mniej zaufania do samego siebie. Przecie wiedziaem,
wiedziaem, e prawda zawsze kroczy samotna. Jeli jej ladem id tumy, to znaczy, e
prawda ju si sprzeniewierzya samej sobie, e zdradzia. To ja, Jean Orelle, myliem
si Std Requiem! I niech wszyscy suchaj, a zrozumie kto moe!
Minister troskliwie spojrzeniem obrzuci swj rewolwer, model 1937. Przypomnia
sobie ten zapomniany gest i tym razem stary rewolwer si nie zaci. Ministra znaleziono w
jego gabinecie, za biurkiem, z gow na blacie w kauy krwi; otwarte usta sprawiay
wraenie, jakby pi t krew, ktr z siebie utoczy. Przed mierci napisa na kartce dziwne
sowa: I tak nasyciem sam siebie Poniewa mia zwyczaj uywania niejasnych
formu, ktre pod koniec ycia jeszcze bardziej komplikowa, czerpic z tego jakby starcz
rado niepotrzebnie amano sobie nad tym gow. Jego liczni biografowie zastanawiali
si nad tym pomiertnym rebusem. Jeden z nich nie by zbyt oryginalny, utosamiajc
mier z prawd, ktr na kocu kady syci si sam. Jednak, o ile wiemy, nikt nie dostrzeg
zbienoci z hymnem francuskim, ktry obowizywa w tamtych czasach. To prawda, e w
midzyczasie zatwierdzono inny. Bya ju najwysza pora
Co do pukownika Dragassa, to niezbyt ceni Mozarta. Przede wszystkim dla zasady!
Ale by te wojskowy sposb, by powita nico. Pukownik ponagli swego szefa sztabu:
Niech mi znajd bbny i trbki, jeli gdzie s, do diaba!. Obdzwoniono cay front. Bya
to zarazem okazja, aby si przekona, e w cigu piciu minut, jakie upyny od
wystpienia prezydenta, pi nowych batalionw, dotd milczcych, doczyo do obozu
cieni albo do band Panamy Rangera. Sytuacj uratowali komandosi. Czogajc si przez
plae i skay, lekcewac werbaln ofensyw pacyfistw Panamy Rangera wprawdzie
niewidocznych w nocy, ale wyczuwalnych na caym froncie, jak si wyczuwa zgnilizn w
ywym jeszcze ciele czterech potnie zbudowanych brutali, z zawieszonymi na szyi
krzyami, obijajcymi si o owosione piersi w wyciciach panterek, dotaro wreszcie do
willi sztabu generalnego, dostarczajc bbny i trbki w skrzanych pokrowcach.
Sygna dla zmarych znacie? warkn pukownik.
To specjalno oddziau, panie pukowniku! Gramy go do ataku. Gujana! Czad!
Dibuti! Madagaskar! Pa-paaam pa-paa pa-paapa-paam Rytm z czasw cesarstwa. Cel:
kostnica! Nasz kapitan przesya panu pukownikowi wyrazy szacunku.
Doskonale. Zasuwajcie, tylko bez faszowania!
Ustawili si przy piciu czogach 2 puku z Chamborant, ustawionych pod piniami w
willowym parku. Dwa bbny, dwie trbki, ale ta skromna orkiestra wojskowa w nocnej
ciszy narobia tyle haasu, co caa armia. pij, kolego! po pnocy, w blasku ksiyca,
pord wtajemniczonych: jakie to teatralne! Rozdzierajce! powiedzia sekretarz
stanu Perret i mona byo odnie wraenie, e cieszy si poowicznie, wewntrznie
rozdarty. Pukownik umiechn si szeroko. Rado. Prawdziwymi mionikami tradycji
s ci, ktrzy nie traktuj jej powanie i umiechaj si, maszerujc na wojenk, gdy
wiedz, e umr za co nieuchwytnego, co wywodzi si z ich wasnych zudze. Moe to
bardziej subtelna kwestia: moe jest to fantazja skrywajca zaenowanie szlachetnego
czowieka, ktry nie chce narazi si na mieszno, bijc si za jak ide, wic ubiera j
w rozdzierajce dwiki trbki, gbokie sowa, bezuyteczne ozdoby i pozwala sobie na
rado z tej karnawaowej ofiary. Tego wanie lewica nigdy nie potrafia zrozumie i
dlatego pozostaje tylko nienawistn kpin. Gdy pluje na sztandar, szcza na pomie
wspomnie, szydzi z kombatantw maszerujcych z odznaczeniami w klapie, by nie
wymienia ju innych akcji czyni to w aonie powany sposb, kretyski, jak
powiedziaaby sama o sobie, gdyby miaa zdolno uczciwej samooceny. Prawdziwa
prawica nie jest powana. Dlatego lewica jej nienawidzi, troch tak, jak kat nienawidziby
swej ofiary, ktra miaaby si i kpia sobie z niego przed mierci. Lewica jest jak
pooga, ktra wszystko pochania i poera na ponuro. Wbrew pozorom, jej wita s
rwnie smutne, jak owe defilady pajacw w Norymberdze czy Pekinie. Prawica natomiast
jest ruchliwym pomieniem, ktry swawolnym ogniem taczy wesoo w mroku zwglonego
lasu.
Tak, tak wanie to idzie! powiedzia zadowolony pukownik. Wracajcie do
oddziau i podzikujcie kapitanowi. W drog, uwaajcie na zasieki i dajcie zna, czy
dotarlicie cali i zdrowi.
Ledwo skoczy mwi, Panama Ranger odpowiedzia na to poegnanie zmarych.
Bya to starannie wypracowana, snobistyczna i wyrafinowana kakofonia, w ktrej miecio
si wszystko: muzyka elektroniczna, Ballada o tysicu lat w wersji gitarowej, a take stara
pie rezerwy Nie ma jak ycie w cywilu, a kakofoni t przyprawiono warkotem silnikw
motocyklowych, skandowanymi przy dwikach klaksonw hasami, chichotami
obmacywanych dziewczyn, ktre prosz o wicej, a nawet jak neoliturgiczn kantyczk,
zernit z negro spiritual To, skd i jaki konkretnie skadnik tej nocnej wrzawy
dolatywa do ich uszu, zaleao od bliskoci tej czy innej willi opanowanej przez bandy
Panamy Rangera.
Niezbyt mieszne, prawda? powiedzia pukownik Dragass. To mi przypomina te
noce sylwestrowe w Tarbes, gdzie dowodziem miejscowym garnizonem. Moi czogici
gryli z wciekoci swoje kepi. Zawsze mnie to denerwowao, takie wieczory, a potem
sam siebie nie lubiem za to, e nienawidz, jak wituje nasz poczciwy lud. Naciska si
guzik i ciach, leci ta tandeta, nic wicej!
Rozmiary tej kakofonicznej odpowiedzi day jednak wiele do mylenia sztabowi
pukownika Dragassa. Okazao si, e stosunek si si zmieni. Oszacowano, e po stronie
Panamy Rangera mogo by dwadziecia, moe dwadziecia pi tysicy rozmaitej
zbieraniny. A armia francuska? Dokonano przegldu, batalion po batalionie: w najlepszym
przypadku niecae sze tysicy. Nie liczc trzeciego obozu obozu Trzeciego wiata
ponad miliona imigrantw czuwajcych na pokadach statkw, oczekujcych dnia.
Przeciwlotniczy reflektor, zainstalowany na dachu willi, w ktrej mieci si sztab, omiata
w regularnych odstpach czasu pokady osiadych przy brzegu statkw, troch jak biolog od
czasu do czasu spogldajcy przez mikroskop na hodowl bakterii, by upewni si, czy
mikroby jeszcze yj. adnego znaczenia w tym rachunku si nie miao, oczywicie,
pidziesit milionw rodowitych Francuzw, unieszkodliwionych paraliujcym gazem
myli wspczesnej, zastygych w miejscu w groteskowych pozach, jakby jaki reyser
zamrozi to i wstrzyma ruch postaci drugoplanowych, by lepiej uwydatni rozpoczynajc
si akcj. Tu tkwi, jak si zdaje, jedyny wsplny mianownik tych trzech si. Co na ksztat
pogardy. Moe to jest jakie wyjanienie?
Tracimy tysic ludzi na godzin! powiedzia kapitan de Poudis. I to bez jednego
wystrzau!
Piknie! rzek pukownik. Ale ja to widz troch inaczej. Jeli dobrze licz,
uwzgldniajc rytm naszych strat, tego wykrwawiania si przez dezercj, o piatej
dwadziecia siedem pozostanie mi czterystu pidziesiciu ludzi. Nawet wicej, ni si
spodziewaem. Jeli pan pozwoli, panie ministrze (zwrci si do sekretarza stanu Perreta i
obydwaj wydawali si bardzo rozbawieni tym, e mog jeszcze udawa ministra i
pukownika), wyrzuc na mietnik te zabaweczki, ktre mi dostarczono, te kauczukowe
kule, armatki wodne, granaty zawice i pozostae akcesoria, dobre na chuliganw z
Dzielnicy aciskiej. Zaadujemy kulami i granatami, ot co.
I wtedy z paskich czterystu pidziesiciu ludzi powiedzia sekretarz stanu
pozostanie ju najwyej pidziesiciu, a i to zakadajc, e ktry z nich nie strzeli
wczeniej panu w plecy, eby raz wreszcie z tym skoczy.
I dobrze! Przynajmniej umr z umiechem na ustach; to zupenie przyzwoita mier!
Kula w plecy, nigdy niepomszczona Liczy si kady zmary. Zaczniemy teraz? Wydaje mi
si, e ju niele si popili! Moe by tak ich uciszy?
Dobry pomys, panie pukowniku pochwali kapitan. Zgaszam si na ochotnika.
Chwileczk, panie pukowniku zaoponowa sekretarz stanu Perret. Wszystkie
otrzymane rozkazy jako nieprzyjaciela wskazuj tych, ktrych mamy przed sob, na
statkach, a nie te bandy krzykaczy za naszymi plecami.
Czyby? Naprawd tak pan myli? Wida, panie ministrze, e pan nigdy nie walczy!
Prawdziwy nieprzyjaciel znajduje si zawsze z tyu, za naszymi liniami, za plecami, nigdy
naprzeciw ani w rodku. Wszyscy wojskowi o tym wiedz i ile to razy we wszystkich
armiach i we wszystkich czasach kusio wojskowych, by zostawi w spokoju
nieprzyjaciela wskazanego w rozkazie i zaj si tyami, by raz na zawsze wyrwna
rachunki! Niektrzy to zrobili. Widywano nawet, dawniej, jak dwie stojce naprzeciw
siebie armie przestaway nagle gupio walczy ze sob, by pozaatwia swoje sprawy,
kada u siebie. Mnie wtedy jeszcze nie byo na wiecie, szkoda! Wrogami walczcych
onierzy rzadko s ci, ktrych tak si nazywa.
A jeli nie ma ju nawet onierzy?
No c, to znaczy, e nie ma ju wojny, ktra zasugiwaaby na t nazw! To zreszt
wanie tu si stanie i to nie pniej ni rankiem. Gdy opuci mnie ostatni onierz, w
caym kraju zapanuje pokj. Jaki rodzaj pokoju? Nie mam pojcia i nie zaley mi, eby
doy tego pokoju. Niech si sami bujaj z takim pokojem! Czy nie domagali si go tyle
razy, nie wyobraajc sobie nawet, co on moe oznacza? Myl, e dostan za swoje
Nadal jest pan chtny, panie komendancie?
Tak odpar marynarz. Uciszy ich?
To mi sprawi niezwyk przyjemno powiedzia pukownik bo nie tak
wyobraaem sobie przyszo. Prosz wzi moje czogi i naprzd! Caa armia pancerna
w rkach marynarza, nie wydaje si to panu odrobin zabawne?
Ale tak, to byo zabawne. Kapitan zamia si szczerze. Pukownik te mia wesoe
spojrzenie. Obydwaj si zrozumieli. Prawdziwy onierz kocha wojn. Ci, ktrzy mwi
co innego, oszukuj was albo nadaj si do wywalenia na pysk, to przebrani cywile,
podobni do zbiurokratyzowanych urzdnikw. Czujc, e flotylla znad Gangesu nie stanowi
wymarzonego wroga do zabawy w wojn, po raz ostatni obydwaj mczyni znaleli sobie
kogo innego, na sw miar, dajcego dobry powd do walki, a w dodatku
przygotowanego do obrony. Czeg chcie wicej?
A obrona bya rzeczywicie przygotowana, bo pi prawie lepych czogw, bez
wsparcia piechoty, to prawdziwa gratka dla dziesiciu tysicy zalanych i napanych
prochami gierojw, ktrzy ca noc przygotowywali koktajle Mootowa z butelek po
szkockiej i czerwonym winie, wypiwszy wczeniej ich zawarto, w delirycznym zwidzie,
przy ktrym szalestwa klubw Komuny Paryskiej byy maym piwem. Zwaszcza
dziewczta dokaday stara, by w pozajmowanych willach i rezydencjach odtworzy teatr
dla mas. Pieprzyy si tylko ze susznego powodu: ojczyzna dla tych, co nie maj ojczyzny.
Za jeden sporzdzony koktajl Mootowa laska. Za dwa koktajle: pena obsuga. Za jeden
wykopany d przeciwczogowy: orgietka z ca ekip kopaczy. Poniewa trwao to ju od
trzech dni, od noclegu do noclegu, poczynajc od tej bitwy na autostradzie bandy
Panamy Rangera liczyy w swych szeregach silny kontyngent zaraonych tryprem, bez
ktrych nie ma ani jednej rewolucyjnej armii godnej tego miana. Jeli za, z drugiej strony,
pomyli si, e u imigrantw skazanych od dwch miesicy na pokadach swych statkw na
bezustann kopulacj w tym samym gronie, procent zaraonych ki i syfilisem by znacznie
wyszy, to okazywao si, e seksualny alians tych dwch ras nie liczc pozostaych
zaowocuje w przyszoci czym niebywale interesujcym. Wreszcie znw wypynie ta
synna, zasadnicza wtpliwo: Czy oddaby pan wasn crk takiemu?, a zreszt, co
bdzie, to bdzie! Po wiekach biologicznego oporu biae dziedzictwo zatryumfowao
wreszcie nad plagami minionych epok, przenoszonymi, jednak coraz rzadziej, z pokolenia
na pokolenie. No c, powrc te czasy, to wszystko. Czasu akurat nie zabraknie
Ale powrmy do naszych bojownikw i bdmy sprawiedliwi: Panama Ranger nie by
tchrzem. Gdy cztery z piciu czogw, oblone jak Guliwer przez Liliputw,
eksplodoway pod jednoczesnym uderzeniem setek koktajli Mootowa, krzykn w t
rozwietlon czerwon un noc: Ten ostatni zostawcie dla mnie!. Za jego plecami
zawalia si willa, w ktrej urzdowa, grzebic przebywajcych tam modych
bojownikw: to kapitan de Poudis nawiza walk. Wwczas Panama Ranger odegra
scen westernow. Owietlony un szalejcego z tyu poaru, z butelk benzyny w kadej
doni wystpi naprzd, powolnym krokiem, na spotkanie przeciwnika. Mona by
powiedzie, e samym tylko wzrokiem poskromi stalow besti, bo czog si zatrzyma.
Nie bardzo wiadomo, co skonio kapitana de Poudisa do otwarcia klapy wazu i
wychylenia si po pas ze swego pancerza. Prawdopodobnie chcia si dowiedzie, z kim
walczy. A raczej zobaczy, z kim walczy. Zrozumie. Psychiczna potrzeba prawdziwego
onierza, zagubionego w armii ju tylko naciskajcej przyciski, ktry odnajduje wreszcie
odwieczny sens walki. To, co zobaczy, bardzo go zdziwio: wysoki i szczupy chopiec,
umiechnity, o bkitnym spojrzeniu, bez zmruenia powiek stan spokojnie na rodku
drogi, na rozstawionych nogach, zarazem peen siy i dziwnego wdziku.
To ci bawi? krzykn do niego kapitan.
Szalenie! odkrzykn modzieniec.
To niesamowite! pomyleli jednoczenie. Obaj si z tego miejemy!.
Licz do trzech! zawoa kapitan.
Ja te! odpowiedzia chopak.
Dziwne czasy pomyla marynarz. Z takimi dwudziestoletnimi archanioami niegdy
budowano imperia i zadziwiano wiat, a dzisiaj z ich pomoc tylko si niszczy i oni sami
si niszcz, by zadziwi samych siebie. Potem pomyla o swym synu, Marku de Poudisie,
ktry zgin bez umiechu i bez walki na oceanie u wybrzey Mauretanii. Czy wobec tego
wszystkiego biedny chopak nie pomyli obozu?
Trzy! wrzasn Panama Ranger. Cisn celnie obie butelki: jedna z nich zapalia
marynarza jak nasczon ywic cierk, druga, wybuchajc tu przy otwartej klapie,
wzniecia poar wewntrz czogu, ktry zaraz eksplodowa.
Panama Ranger uczyni nieokrelony gest doni, przypominajcy przyjacielskie
pozdrowienie. Jeli do obszernie opowiedzielimy przebieg tej szczeglnej potyczki, to
dlatego, e wrd masy rozdzierajco smutnych dokumentw z tamtej epoki dostpnych
historykom tylko z tego wyania si cakiem inny obraz. Jest tu mier czowieka, ale ma
wydwik fanfary. To oczywiste i charakterystyczne. Wreszcie! Wreszcie pord
nieprzebranych aktorw i wiadkw tragedii mona wreszcie by z kogo dumnym. Jeden
zgin, drugi yje, pikna sprawa! Oni dwaj warci byli caej reszty, a ten, ktry przey, nie
znaczy nic bez tego drugiego. Wanie za ich spraw w tym powszechnym znikczemnieniu
pojawio si nieco szlachetnoci. Historyk przewraca stronic i czyta dalej. Odczuje tylko
al. Jaki nieokrelony al, bo nie rozumie ju dostatecznie tamtych uczu. Zreszt to bya
ostatnia walka tamtej nocy i ostatnia na tym froncie, ktry stale si zaamywa.
Prosz! Straciem armi pancern skonstatowa po prostu pukownik, usyszawszy
ostatni eksplozj.
I oto wszystko, co pan osign! powiedzia sekretarz stanu.
Jak to? Przecie zginli piknie! Czego pan jeszcze chce? Przeciwnie, to
bogosawiestwo! Czy pan sobie wyobraa, e posaem ich w jakim innym celu?
Ale te pi czogw, chocia to garstka, mgby pan uy o wicie do powstrzymania
inwazji!
Czy pan wci wierzy, e moi huzarzy bd strzela do tych aosnych czarnuchw?
Ja sam nawet nie wiem, czy mgbym si na to zdoby.
Dragass, nie rozumiem pana! Wic po co tyle wysiku? Po co ten forsowny marsz? Po
co zbieranie resztek armii? Po co przyj pan dowdztwo?
Wkrtce pan zrozumie, panie ministrze. Jeli mimo wszystko uda mi si doprowadzi
t spraw do zakoczenia, ktre mi odpowiada i ktre przewiduj.
Ktre panu odpowiada?
Oczywicie, mnie. Panu take. I jeszcze paru innym. Czy to nie najwaniejsze?
Reszta (uczyni gest rk, za siebie). To, co si liczy, to nie zepsu swego odejcia,
zwaszcza kiedy jest przesdzone. Jestem dobrej myli.
Wwczas wanie przez radiostacj nadesza wiadomo od komandosw: Zasieki
pozrywane na caej dugoci caego frontu. Mnstwo moliwych przej.
C wic? Niech je naprawi, na co czekaj?
Odpowiedziano mu, e oddziay, ktre zostay, wystarcz do utrzymywania cznoci i
patrolowania, ale nie wystarczy ich do naprawienia zasiekw.
Doskonale! Doskonale! powiedzia pukownik, sprawiajc zarazem wraenie, e
dobrze przemyla to, co powiedzia.
Dochodzia trzecia nad ranem.
XXXIX

O tej wanie godzinie, dokadnie sto czterdzieci siedem minut przed zejciem
imigrantw ze statkw na brzeg, w rozmaitych regionach przemysowych kraju mit
oswobodzicielskiego Gangesu zawadn wyobrani robotnikw niektrych fabryk. Raz
jeszcze trzeba podkreli, e nie mona wyjani tego fenomenu jakim opracowanym
wczeniej przez wtajemniczonych planem oglnym ani uzgodnion wczeniej
zorganizowan akcj zhierarchizowanych obcych sztabw. Jeli tej nocy Trzeci wiat z
francuskich fabryk zbuntowa si tak spontanicznie, o tej samej porze i w miejscach tak
odlegych od siebie jak Pary, Lille, Lyon czy Miluza, to, rzecz jasna, tylko dlatego, e
nerwowe cinienie ostatnich trzech dni byo tak silne i tak treciwe zarazem, e pokrywka
podskoczya, uwalniajc z kota wrzc par szalonych nadziei. W zwykych czasach nikt
nie omieliby si podj podobnego ryzyka. Kady pilnowa swej pracy, ciko
zarabianych pienidzy. Zwizki zawodowe trzymay tward rk sw ciemnoskr
piechot, ktr od czasu do czasu rzucay do walki, wedle regu spoecznej kriegspiel, a
najwiksze korzyci czerpali z tego robotnicy francuscy, ulokowani na najwyszych
pitrach tabeli pac. Najlepszym tego dowodem jest fakt, e na przykad w wielkiej fabryce
Rodiachimie, a take kilku innych najbardziej upolitycznionych fabrykach, gdzie to wito
wolnoci obchodzono ju od wielkanocnej soboty, robotnicy pochodzcy z krajw
Trzeciego wiata nie dali si skusi do wsplnego witowania, tpo trzymajc si swych
maszyn i stanowisk pracy, niczym bezpaski pies warujcy przy ju ogryzionej koci. Moe
nie chcieli dzieli si z biaymi tym mitem o wolnoci, zwiastunem wyzwolenia,
symbolizowanym przez masowe przybycie do Francji nowych imigrantw? Zwizki
zawodowe straciy wpyw na sytuacj, gdy tylko w gonikach na halach produkcyjnych
zakoczyo si przemwienie prezydenta Republiki. Oywiy si natomiast organizacje
polityczne. I nawet Jednooki kadi w Paryu zrozumia, e nie powstrzyma ju swoich
ludzi, podobnie jak nie powstrzyma swej ony, lise, pdzcej do studia Est-Radia z
brzytw ukryt w poczosze. Trzeba wreszcie uczciwie przyzna, e w wikszoci
przypadkw zbrodnie popenione tej nocy nie wynikay z niegodziwoci, wyrafinowania
czy okruciestwa, lecz stanowiy rodzaj samoistnego znaczenia, byy czynem samym w
sobie. Wbrew obawom, e te zbrodnie to tylko pierwsza fala nadcigajcego sztormu,
okazao si, e bya to zarazem ostatnia widzialna fala, wywoana przez ten podziemny
wstrzs, a przy tym szybko opada. Zreszt nawet gdyby pniej istniay jeszcze sdy w
zachodnim rozumieniu tego terminu, to adna z tych zbrodni, dajca si wszak wyjani
przyczynami spoecznymi, nie zostaaby surowo ukarana.
Pierwsza, wzorcowa zbrodnia, dokonaa si w teatralnej scenerii ubojni byda,
nalecej do oglnokrajowej sieci masarni Olo w Bictre. Trzej Afrykanie jeden
znieczula, drugi podawa, trzeci ubija zabijali rednio sto osiemdziesit wieprzy na
godzin, dwoma lub trzema precyzyjnymi ruchami powtarzanymi sto osiemdziesit razy.
Straszna robota, po kostki we krwi, od ktrej stronili miejscowi. Od pracy tych trzech ludzi
zaleaa wydajno setki innych pracownikw: adowaczy, rozbieraczy misa, pakowaczy
przy tamie kiebas, upychaczy i dociskaczy przy tamie pudeek z pasztetem, nie liczc
personelu administracyjnego, a potem hurtownikw, detalistw, kadr zarzdzajcych i
akcjonariuszy. Wystarczyo, by jeden z tych trzech oprawcw musia i do toalety i caa
produkcja zwalniaa tempo. Takie przerwy byy niedopuszczalne, dlatego w zamian za
powstrzymywanie si od wyj do toalety dostawali dodatkowo kilka frankw, ktr to
premi w biurach firmy nazywano premi pcherza. I teje wanie nocy, majc na
uwadze perspektyw wzmoonego popytu i niepewnoci na rynku, w ktrej to
perspektywie przemys spoywczy mg zarobi mnstwo pienidzy, pod warunkiem
jednak, e wczeniej zgromadzi due zapasy dyrekcja nakazaa zwikszy wydajno
przy tamach. Polecenie to zostao powtrzone w ubojni osobicie przez wicedyrektora do
spraw produkcji zaraz po przemwieniu prezydenta Republiki, a swe polecenie dyrektor
popar obietnic podwojenia premii pcherza. Sie zrobi, panie dyrektorze! zapewni
jeden z czerwonych od krwi Murzynw. Sprawimy przynajmniej o jednego wiency.
Biay czowiek nie ucierpia bardziej ni pozostae tamowo sprawiane wieprzki.
Znieczulajcy, podajcy, ubijajcy i wicedyrektor zawis midzy dwiema
wykrwawiajcymi si winiami, a jego przejcie do pozostaych faz produkcji, chocia
wkrtce na oko niczym ju si nie rni od wieprzowiny, zwikszyo zysk, nie
zniechcajc do roboty. Na rynkach w Kongu widywano podobne produkty. Kilku biaych
robotnikw zaraz si ulotnio lub ukryo. Brygadzici pouciekali, waciwie oceniwszy
niewyrane spojrzenia swych niewolnikw. A pracujcy Trzeci wiat dokoczy roboty z
pen wiadomoci pracy, a po zaetykietowanie puszek, w ktrych biay czowiek
skoczy jako pasztet. Moe nawet go jedlimy, bo w dalszym biegu wydarze nie
zwracano ju szczeglnej uwagi na jako: czasy bardzo si zmieniy Odnotujmy tam
wreszcie obecno pewnego ksidza robotnika, pracujcego przy tamie kiebasianej, ktry
odmwi krtk modlitw, a potem mrukn: Wybacz im, Panie, bo nie wiedz, co
czyni!. A potem tamy stany. Poniewa tej nocy wszystkie posterunki andarmerii
otrzymyway setki podobnych zgosze, w ktre nie zawsze wierzyy a prefekt policji
pozostawiony bez rozkazw, dowodzc ju tylko pozbawionym morale oddziaem,
postanowi zaczeka do nastpnego dnia, aby lepiej rozezna si w sprawie dyrekcja Olo
zaakceptowaa bez dyskusji wersj o wypadku przy pracy. Wydaje si nawet, e to sama
dyrekcja zaproponowaa to wyjanienie. A teraz powiedzia dyrektor po minucie
milczenia trzeba wraca do pracy. Zgoda! odpowiedziaa trjka sprawiaczy, nagle
wyrosych na liderw zwizkowych. Ale dziewidziesit wi na godzin starczy!
Francja mniej si nare!. I dodali, spokojni, grzeczni, z umiechem: Znaczy si, jasne,
poowa szmalu dla nas. Kilka minut pniej, wygarnwszy zawarto kasy pancernej i
rozdzieliwszy kilka kopert midzy najwierniejszych nadzorcw, dyrektor generalny porwa
w locie ca swoj rodzin i puci si autostrad do Szwajcarii, jednak po drodze utkn
w straszliwym korku spowodowanym przez powszechny brak benzyny. Usiujc nieco
dokadniej przedstawi jego histori, dodajmy, e ostatni raz tego dyrektora widziano
idcego pieszo w okolicach Saint-Claude, gdzie pnocni Afrykanie, zajwszy
najpikniejsze dzielnice miasta, masowo brali udzia w obradach rady miejskiej, do ktrej
dokooptowali si w imi przewaajcej mniejszoci. Po czym przepad po nim wszelki
lad I w ten sposb oglnokrajowa sie wdliniarska Olo z Bictre wkroczya wreszcie
w okres samozarzdzania.
W haaliwych piekach Billancourt i Poissy, gdzie Trzeci wiat obsugujcy tamy
stanowi osiemdziesit procent zag, ten bunt przybra form niemal liturgiczn, jakby
mszy czy rytualnej ofiary. Odkd wiadomo, e rentowno przemysu samochodowego
opiera si na czasowym pomiarze wydajnoci pracy, nic dziwnego, e ludzie proci,
niepimienni, wykorzenieni, yjcy zudzeniami w warunkach nieco tylko odmiennych od
dawnego ycia plemiennego przypisywali zegarowi i jego kapanom, kontrolerom czasu
pracy, charakter narzuconej si religii. Ich opr wobec tej religii przejawia si w tajnym
porozumieniu o katakumbowym rycie. Gdy chcieli odetchn chwil przy tamie, uspokoi
nerwy czy po prostu przywoa obraz samotnej palmy albo wielkiej brunatnej rzeki
przepywajcej przez rodzinn sawann, wykonywali swe mechaniczne ruchy przy tamie
szybciej, ni wymaga pomiar chronometryczny, a potem przeduali ich zakoczenie,
chocia zrobili ju swoje w zamyleniu, ale nie okazujc tego, z rk na narzdziach i
udajc wysiek, aby zmyli nadzorcw. I podczas tych cennych zaoszczdzonych chwil
wymieniali szybkie, ukradkowe, braterskie spojrzenia, solidarni w tej odmowie
podkrcania tempa pracy, ktra bya potrzeb wypoczynku, ale i odmow przyjcia nowej
wiary. Lecz kontrolerzy czuwali, bo nie mieli zamiaru tolerowa adnej innej religii. Gdy
produkuje si samochody, nie naley marzy o odlegych palmach i o wieczornym biciu
pokonw z twarz zwrcon w stron Mekki. Kiedy wic pojawi si ten mit
oswobodzicielskiego Gangesu, ku temu milionowi mesjaszw zwrciy si po kryjomu
wszystkie nadzieje. Zdano sobie z tego spraw wkrtce po wydarzeniach na Wyspie
witego Tomasza, gdy armada osigna szczyt popularnoci i gdy synny slogan
Wszyscy jestemy ludmi znad Gangesu posuy za gwn przypraw rozmaitych
politycznych i humanitarnych sosw. Odbya si wielka, cho krtkotrwaa manifestacja:
osiemdziesit tysicy robotnikw, stojc przy wyczonych tamach, przez kilka chwil
wykrzykiwao dwa cakiem rne hasa jako jedno: Wy-gna-kon-tro-le-rw-wszy-scy-
jes-te-my-lud-mi-znad-Gan-gesu!. Pniej sytuacja wrcia do normy, chocia zwizki
zawodowe zaskoczone spontanicznoci tej reakcji prboway j przeduy, aby przej
nad ni kontrol. Gdy im si to nie udao, zadowoliy si przejciem tego dziwnego,
manichejskiego hasa, w ktrym kontrolerzy i ludzie znad Gangesu reprezentowali
odwieczne siy za i dobra, hasa wykrzykiwanego niemal we wszystkich fabrykach, aby
pokaza, e zawsze tak byo, wbrew pokojowi spoecznemu, potrzebnemu bestii do
upienia opinii publicznej. Na razie zwikszono wynagrodzenia dla kontrolerw taka
specjalna premia za ryzyko i napicie mino. A do tej nocy wanie, kiedy to jeden z
tych poeraczy sekund, wybrany spord najbardziej dokuczliwych, zosta zwizany jak
baleron i zoony na paskim, wielkim arkuszu blachy przesuwajcym si na tamie, z
zawieszonym na szyi plakatem w jzyku arabskim: Bo koczy si czas tysica lat. Gdy
ogromny mot pneumatyczny spad na arkusz blachy, formujc j w karoseri z
zaznaczonymi drzwiami, oknami, mask przedni i tyln, po kontrolerze zostaa tylko mokra
plama krwi, ktra zreszt szybko wyscha w piecu lakierniczym. Podnis si wielki
wrzask i tama si zatrzymaa, podczas gdy tysice Arabw i czarnych muzumanw
zwrconych w stron Mekki u stp swych maszyn dzikowao Allachowi. W ten sposb
niekochani powicili koza ofiarnego, bo tej nocy nikt ju w fabryce nikogo nie
zamordowa. Jeden kozio wystarcza, zoony w imieniu wszystkich.
W ten sam sposb zaama si rytm produkcji w Socheaux, Vnissieux, Le Mans i innych
regionach przemysowych. To, e opiera si tylko na trudzie Trzeciego wiata, nie ma nic
do rzeczy. Mona nawet powiedzie, ryzykujc wizienn cel lub mier cywiln, e
odkd rzdzi Zachd, Trzeci wiat pracowa efektywniej. Lepiej byoby si tym szczyci i
ustali sprawiedliwe stosunki midzy zwierzchnikiem a podwadnymi, ni pojkiwa ze
wstydu, pozostajc zarazem na szczytach dobrobytu. Ale nie ma czego aowa. Co
najwyej utrzymalibymy si troch duej, miliony wobec miliardw. Teraz, gdy Trzeci
wiat natar na nas, mona stanowczo stwierdzi, e jego niewiadoma dynamika miaa
racj we wszystkim. Jzyk, stosunki midzyludzkie, tempo produkcji, wydajno,
emocjonalno, sposb rozumienia wszystkiego, nawet sposb obijania si wszystko si
zmienio. A e wyzwolona seksualno zacza odgrywa wan rol, mona powiedzie,
e o tyle biay sta si Trzecim wiatem, o ile Trzeci wiat sta si biay: on wic wygra.
Na tego jednego starego Ahmeda, ktry wzdycha po cichu, e za Francuza byo lepiej,
nie wiedzc ju nawet, czy chodzi mu o ojczyst Algieri, czy ju Francj, w ktrej teraz
mieszka ile przypada milionw tych, ktrzy skubi nasz monstrualnie rozdty budet
socjalny, powiadajc, e wreszcie rwno nie jest pustym sowem? Niemal dokadnie,
chocia bezwiednie przepowiedziaa to tej nocy pewna moda robotnica antylska w
fabryce techniki radiowej w Croissy. Wbiwszy rubokrt w pier swej brygadzistki,
wykrzykna po prostu: Plantacje ju si skoczyy!. Plantacje sowo, ktre przybyo z
daleka
Tej nocy zawaszczony zosta i to ju ostatecznie symboliczny i uwicony bulwar Saint-
Germain. Ledwo prezydent Republiki skoczy mwi, gdy caa dzielnica, wczeniej jakby
wymara w oczekiwaniu na to przemwienie, nagle oya. Dwadziecia tysicy czarnych
studentw, a wrd nich jacy modzi dyplomaci, zapenio to synne miejsce istnym
kulturowym melanem. Nagle cignli tu zewszd. Ukryci dotd w antylskich barach,
afrykaskich dyskotekach i domach studenckich, gdzie oczekiwali nadejcia niemoliwego
i pragnli nieuchronnego od razu zapenili ca Dzielnic acisk. W lokalu Odon-
Music jeden z nich wskoczy za bar i zadecydowa: Kolejka dla wszystkich na koszt
lokalu!. Przykad okaza si zaraliwy. I zdarzy si tylko jeden przypadek, w ssiedniej
kawiarni, e waciciel, jaki uparciuch, chwyci za pistolet, ktry trzyma pod lad. Ale
gdy tak szachowa tum, ktry jak nocny przypyw wla si do jego lokalu, jaki wielkolud
z Gwadelupy jak si okazao, sekretarz jednej z organizacji studenckich wysun si
zuchwale naprzd z opuszczonymi rkami i nadstawi pier pod luf pistoletu. Czowiek
ten mia dobr pami i dar naladownictwa. Patrzc w oczy waciciela kawiarni, zacz
recytowa i wydawao si, e mwi sam prezydent Republiki:
Chodzi o pewn okrutn misj, co do ktrej oczekuj, e kady onierz, kady
policjant, kady oficer sam najpierw j oceni, jako wolny czowiek, a potem zaakceptuje
jej wykonanie albo odmwi jej wypenienia. Trudno jest zabija. Jeszcze trudniej
wiedzie, dlaczego si zabija. Ja wiem, ale nie trzymam palca na spucie i nie mam przed
sob, kilka metrw od lufy, tych nieszcznikw. Moi drodzy rodacy, cokolwiek si stanie,
niech Bg ma nas w swej pieczy albo niech nam wybaczy.
Co powiedziawszy, wybuchn miechem przy oglnym aplauzie kumpli. By to ciekawy
moment, w ktrym nienawi ustpia miejsca bardziej subtelnemu uczuciu, jakby tsknocie
za najzwyczajniejszym zdrowym antagonizmem na nieco wyszym poziomie spoecznym.
Ponad wrzaw wznis si czyj gos:
Jazda, szefie! A jak bdziesz pan grzeczny, to jutro moe zapacimy! Wszyscy musz
y, no nie?
Nie za t cen powiedzia po prostu waciciel i wzruszy ramionami.
Potem odoy bro, schowa do kieszeni ca zawarto kasy i przepad w nocy, nie
ogldajc si za siebie, a gdy wychodzi z kawiarni, wszyscy przed nim si rozstpili.
Nieco dalej na bulwarze musia jednak przycisn si plecami do ciany, eby przepuci
kolejne grupy, ktre szy w zwartym szyku ca szerokoci chodnika, nikomu nie
ustpujc: to wychodzili na Pary jego mroczni pracownicy.
Wtedy rozegra si pewien epizod, ktry wikszo historykw postanowia ostrone
przemilcze, poniewa w sferach rzdowych nie brak osb, ktrym to przypomnienie
mogoby sprawi przykro. Chodzi o gwatown ucieczk wszystkich czarnych pod
krawatami przed t armi zamiataczy, mieciarzy, manewrowych, afrykaskich
troglodytw prowadzonych przez swych czarownikw: Dziekana z ciemnych piwnic i
biaego Ojca zamiatacza, nazwiskiem Lavigerie, ze slumsw. Odkd niektrzy z nich
zamiatali o wicie bulwar, gdzie ci paniczykowie pod krawatami wsiadali do swych
samochodw, zaparkowanych od poprzedniego dnia na tym witym asfalcie, legenda o
czarnym raju rozpowszechnia si w mrocznych piwnicach i pod blaszanymi dachami.
Synowie wodzw dali teraz pokaz C mieli jeszcze wsplnego z tym bidnym
czarnuchem od mioty? Kolor skry? Te co! Ci luksusowi czarni wpadali we
wcieko, kiedy w samym sercu miasta, wiadka ich sukcesu na chodnikach, przy
wlotach do kanaw ciekowych, przy pojemnikach na mieci spotykali swych
sobowtrw, ale w achmanach, wygodzonych, zzibnitych, sprzedajcych sw czarn
skr za psie pienidze, co obraao ich wasn murzysko, t, ktr udao im si tak
wysoko podwign. Miejmy nad nimi lito. Tej nocy stanowili oni centrum sieci, ktr
przdzie zupenie bezpodstawna nienawi: wstrt, ktry czuj do biaych; odraza do
czarnych braci, ktrym yje si le; a nade wszystko nienawi do czarnego proletariusza,
ktry ciga ich a we Francji, ich, ktrzy wymknli si swemu rasowemu losowi,
naladujc biaych. Oswobodzicielski mit Gangesu spowodowa subtelne rozwarstwienia.
Nic nie byo jasne dla nikogo, w tych zmtniaych wodach koca wiata, ktre bestia
mcia celowo, jak mtwa rzygajca czarnym atramentem. Moe to jest jakie wyjanienie?
W kadym razie, gdy te mroczne, achmaniarskie czarne armie przybyy w okolice Odon-
Music i innych biegunw czarnego raju, bataliony wystrojonych, ciemnoskrych
manekinw wiay jak krliki. Ale podziwiajmy ich przytomno umysu i niezwyky
sposb, w jaki wkrtce odzyskali wpywy, a udao im si to jeszcze przed witem!
Dzwonic do wszystkich drzwi zamonych apartamentw tej dzielnicy, elegancko jak
wiadomo ubrani, przemwili do przestraszonego mieszczastwa mniej wicej tymi
sowami:
Panie, panowie, przyszlimy, aby was chroni. Przywileje, sami to wiecie ju od
pnocy, to przeytek i trzeba przynajmniej si nimi podzieli. Z robotnikami pochodzcymi
z Trzeciego wiata, a pniej z wszystkimi, ktrzy ju si szykuj, eby do nich doczy.
Ju teraz ulice s ich pene. Za kilka minut zapewne zlduj u was cae rodziny, dla
ktrych, chcc nie chcc, bdziecie musieli zrobi miejsce. Wasz salon stanie si
obozowiskiem. Bdzie to sprawiedliwo dla naszych nieszczliwych braci, bez ktrych
nie potraficie ju y, a ktrzy musz si toczy dla waszej wygody. Jednake my
(studenci, ksita, synowie wodzw, profesorowie, dyplomaci, intelektualici, artyci,
stayci rozmaitych specjalnoci i inni, do wyboru) my jestemy ludmi z poczuciem
smaku, przesiknitymi wasz kultur. Doceniamy wasz sztuk ycia. Zaley nam na
zachowaniu pewnej wyrafinowanej atmosfery, ktrej tyle zawdziczamy. (Bardzo dobrze
powiedziane, ten argument podnosili najczciej). Byoby wic lepiej, gdybymy to my si
u was zakwaterowali. Po dwch, trzech, nie wicej. Lepiej podzieli si przywilejami z
nami w pewnej wsplnocie ducha, ni ustpi na rzecz tych niewyksztaconych biedakw;
nie, eby to byli li ludzie, ale nie uszanuj niczego. Panie, panowie, czas goni. Kiedy
zapukaj do was inni, bdzie lepiej, pamitajcie, jeli otworzy im drzwi kto, kto rwnie
ma czarne oblicze. Pozwlcie nam dziaa i schowajcie si
Zdecydoway przyjazne miny, wyszukany sposb mwienia, nieskazitelnie czyste
koszule, dobrane krawaty, rogowe okulary. Majc do wyboru dwa ze wyjcia
powiedzieli sobie przyparci do muru mieszczanie lepiej wybra to, ktre chocia lepiej
si prezentuje. Ci przynajmniej s czyci. Lepsza snobistyczna kanalia ni uczciwy Murzyn,
ale prostak. Dentelmen przynajmniej uszanuje mi crk. Mizdrzono si: Prosz wic
obejrze apartament. Mgby pan zamieszka tutaj Jest kanapa Moe woli pan ko?
Ale tak, tak, nie ma najmniejszego problemu! Mamy dwie azienki, nie bdzie kopotu.
Poza tym, to chyba nie na dugo?.
Wtedy spada gilotyna:
Ju na zawsze, prosz pani.
Ale tak, na zawsze! Szczury nie zostawi sera Zachd, zanim nie por go caego, a
e jest tusty i wielki, nie potrwa to niedugo. Ale najzrczniejsze ze szczurw
zachoway dla siebie najlepsz cz: to nieunikniona skaza kadej rewolucji. Przymyka
si wic oczy na pewne przywileje, uzyskane podczas tej historycznej nocy i ogoszone
jako zwycistwo postpu. Niektrzy mianowicie szybko wpadli na pomys, eby podzieli
dyskretnie mieszkania, niech poowa bdzie zajmowana przez biaych, a poowa przez
czarnych; co w niczym nie zmieniao egalitarnego uywania mieszkania, ale tylko
rnicowao je rasowo. Biali, ktrzy zachowali jakie pienidze, przelewali je pod
pozorem pokrycia wanych remontw na rzecz swych ciemnoskrych wsplokatorw.
Wydaje si, e jeszcze niedawno dokonywano wielu takich transakcji, ku zadowoleniu
obydwu stron. Ale niebywale surowe prawo, nakazujce przemieszanie rasowe, pooyo
kres tym praktykom z minionego wieku. Logiczne! Nie znosi si przecie ras w skali caego
spoeczestwa po to, aby odtwarza je w zaciszu domowym. Do czego byoby to podobne!
Przypomina to pewn ustaw amerykask z 1970 roku, matk wszystkich pniejszych
praw antyrasistowskich, zwan ustaw o dowoeniu do szkoy. W tamtych czasach w
Stanach Zjednoczonych biali i czarni yli najczciej w dzielnicach jednorasowych,
oddalonych od siebie, wic wymylono, w imi integracji, by kadego dnia przewozi
biae dzieci do czarnych szk i w tej samej proporcji czarne dzieci do szk biaych. T
praktyk zwano busing od angielskiego sowa bus autobus. Wielu uczniw przejedao
codziennie sto kilometrw, podczas gdy inni w tym czasie przemierzali tras w odwrotnym
kierunku. Byy protesty wskazywano na bezcelowo przedsiwzicia, na absurdalne
koszty, na ograniczanie wolnoci wyboru, ale nie wymawiano sowa rasizm. Byo ju za
pno i samo to sowo razio. Po wielu wzlotach i upadkach busing wreszcie zatryumfowa
i za naszych czasw we wszystkich szkoach wiata wituje si Busing Day.
Odnotujmy rwnie nieuniknione pojawienie si, take tej nocy, idiotw i szalecw,
naiwnych i nawiedzonych. Kiedy nic nie funkcjonuje racjonalnie, od razu wyzwalaj si
wszelkiego rodzaju anomalie, niechci, utopie, kompleksy, zaburzenia. Psy zostaj
spuszczone z uwizi. Prawdziwa galeria umysowo chorych wyzwolonych teraz z okw
spoecznych! Na podstawie stosw dokumentw odnoszcych si do tamtej nocy, z ktrych
wiele podaje wprost niewiarygodne szczegy, historycy wywnioskowali, e tamto minione
spoeczestwo musiao ciemiy obywateli w sposb szczeglnie opresyjny, skoro jego
upadek wyzwoli tak wiele chorych umysowoci, i gr byli zwolennicy teorii alienacji,
ktrzy oskarali tamto spoeczestwo o wszystkie moralne gangreny i to do tego stopnia, e
domagali si uwolnienia szalecw, aby do jednej opresji nie dodawa nastpnej.
Oznaczao to do szybkie zapomnienie o determinujcej roli innego oswobodzicielskiego
mitu, upragnionego i wysublimowanego: mitu narkotykw, rozpowszechnionego w innych
czasach, ale darujmy sobie To nie pora na szkolne wanie. Poprzestaniemy na
przytoczeniu zaledwie kilku faktw z tysicy innych.
Zamachy na poczucie wstydu byy tak liczne, e nigdy dotd nie widziano tylu mskich
czonkw zwisajcych z otwartych rozporkw. Podczas gdy normalni ludzie si z tym
kryj, pisuary zwaszcza w Paryu (ale take we wszystkich innych duych miastach)
przeyway istne oblenie, nienotowane od wyzwolenia 1944 roku i tych wspaniaych
nocy majowych roku 1968. I to nie przypadek, e trzy rne mity wywouj takie same
skutki. Od satyrw do sadystw szybko przekroczono t granic. Na przykad
dziewczyna, ktra na co dzie czua si ledzona i zagroona czsta, drobna miejska
obsesja tym razem zginie, padajc ofiar przeraajcego seksualnego szalestwa. Jeszcze
teraz odkrywa si w gbi opuszczonych hal fabrycznych liczne zwoki kobiece i dziecice,
jak niegdy znajdywano w ruinach niewybuchy z minionych wojen. Na fali tego samego
rozpasania kwity wszelkiego rodzaju donosy, ktrych suby specjalne wprost nie
naday czyta. Poczta, przyzwyczajona do normalnej iloci przesyek, zostaa tej
pamitnej nocy zaskoczona mas anonimowych listw wrzucanych do skrzynek. W takich
czasach to wana miara ludzkiej zgnilizny. Jedyna nowo to wielka liczba listw od dzieci
denuncjujcych tatusia i mamusi. Ale nie ma co narzeka. Na przykad w czasach
rewolucji kulturalnej w Chinach modzi Chiczycy z zapaem oddawali si tego rodzaju
donosicielstwu. W rozdziale przywrcone obyczaje odnotujmy powrt do golenia gw
kobietom. Sekretarka, ktra spaa ze swym pracodawc, robotnica, ktra spaa ze swym
brygadzist, stwierdzay rankiem, e s yse jak buddyjski bonza. Jeli chodzi o
regulowanie rachunkw midzy Francuzami, lepiej o tym nie mwi! Podli! Poprzebijane
opony, pomazane fasady domw, potuczone szyby, otrute psy, pocinane drzewa, zaorane
pastwiska, wszystko to nie wnosi nic nowego do obrazu podoci i maostkowoci ludzi
tamtych czasw. Ten wewntrzny Trzeci wiat przynajmniej uregulowa swoje rachunki.
W rubryce naiwno odnotujmy ten pocieszny epizod: trzystu wieniakw,
mieszkajcych w ssiedztwie lotniska w Deauville-Saint-Gatien, gdzie modzi piloci Air
France trenowali starty i ldowania. Ot owi wieniacy najechali teren lotniska o trzeciej
nad ranem. Czy dlatego, by domaga si rekompensaty za swoje stargane wiecznym
haasem nerwy? Wcale nie! Mer sta na czele, opasany trjkolorow wstg, chopi
potrzsali widami i dubeltwkami, otaczali ich rozczochrani, szczerzcy zby robotnicy
rolni i tak ruszyli do ataku na wie kontroln w imi spokoju dla byda! Wszczynano
rewolucje z bardziej bahych powodw, kt wie, gdzie jeszcze znajd schronienie ludzkie
ideay? Przelatujce z hukiem samoloty miay fatalny wpyw na samopoczucie krw. A
krowa w Normandii rzecz wita! Biedne kmiotki od dawna ju bezskutecznie
manifestowali! Ich krew wzburzya si i teraz skwaniaa jak mleko ich krw. Tym bardziej
e zaledwie prezydent Republiki znikn z ekranu telewizora mera, a ju ten dzielny
czowiek poderwa si, wychyli szklaneczk calvadosu i powiedzia do zebranych: Tym
razem, chopcy, mamy ich!. Jako tradycjonalista kaza dzwoni w wiosce na alarm i
nikogo nie zabrako. Flotylla znad Gangesu bya jeszcze daleko! Tutaj nikt nie zajmuje si
polityk, nikt nie wtrca si w cudze sprawy, kady najpierw pilnuje swego! Ale to
lotnisko, mamy je! Ach, jakie to pikne: w dzwon alarmowy tej historycznej nocy,
rozhutany z caej siy w celu ratowania rogatego byda
XL

Pogasy gwiazdy. Potem zgas ksiyc. Pod wielk sosn pukownik Dragass ogrzewa
donie kubkiem gorcej, pachncej kawy. Reflektor przeciwlotniczy, zainstalowany na
dachu willi, sabo ju przewierca ciemnoci, nie dlatego e mrok gstnia, ale jego
rozbyski jak pocignicia biaym pdzelkiem rozpraszay si w powstajcej nad
morzem mgle, sigajc ledwo na sto krokw, tworzcej ruchliwe, wysunite posterunki
wartownicze. Godzina pita. Na pokadach flotylli panowaa cisza i martwota; tylko ledwo
dostrzegalny ruch pord gstwiny zalegajcych cia, moe podnoszce si tu i tam gowy,
zwracajce si z nadejciem dnia w stron wybrzea, jakby usiujc przypieszy ostatnie
chwile przeznaczenia.
W szeregach Panamy Rangera haas przycich czy moe raczej zmieni sw natur,
zyskujc na godnoci na tyle, ile straci na nateniu. Syszano ju tylko gitary
akompaniujce smtnym gosom, wypiewujcym modne, ponure ballady. Byy to czasy,
gdy piosenka popadaa w monotonn skarg, rozpisan na nie wicej ni cztery nuty, a w
tej skardze litowano si nad samym sob, nad innymi, nad wiatem i ca reszt. Gdy
znuono si bazestwami, pozostao ju tylko zanurzy si w tym mdym lukrze ludzkiej
ndzy, najczciej piknie ubranej w muzyczn form i bya to forma ucieczki od
rzeczywistoci nieukojonych dusz, ktrych nie nauczono niczego innego. To, e naleaoby
odnie owo pojcie ndzy do wasnej sytuacji lub porwna je z ndz czasw
minionych, jako nikomu nie przychodzio do gowy.
Ten wiat trzyma si ju tylko dlatego, e aplikowa sobie potne dawki odurzajcej
ndzy, niczym narkoman szprycujcy si heroin. e takiej ndzy nie mogli znale u siebie,
niewiele ich obchodzio, bo nic nie powstrzyma narkomana na godzie, a takie uywki
atwo sprowadzi z zagranicy: handlarzy tym towarem nigdy nie brakuje. Ponadto w
zakamarkach ich wiadomoci drzemaa cigle dziwna nadzieja na totaln destrukcj,
jedyne lekarstwo na nud, ktra zera wspczesnego czowieka. I t wanie nadziej
uwolnia teraz bestia, wychwalajc j w piosence.
Da si wic sysze mody gos, bardzo czysty, donony, ktremu odpowiaday inne
gosy, niczym chr na nieszporach czy komplecie w czasach, gdy jeszcze odprawiano te
naboestwa. Zauwamy na marginesie, e owo zabjstwo sacrum, jakim bya masakra
tradycyjnej liturgii, nie dokonao si przypadkiem. Nie naley sdzi, e zdawili j sami
ksia, nie zdajc sobie sprawy, te odrodzi si gdzie indziej. Zdawali sobie z tego spraw
i wielu si ucieszyo, e mog si zaangaowa w t spraw. Sacrum nie potrzebowao ju
Boga, liturgia celebrowaa ju tylko osob ludzk, a ksia, wreszcie uwolnieni od
boskiego brzemienia, mogli teraz korzysta, jak wszyscy inni, z odzyskanej kondycji
zwykego czowieka.
Pocztek tej ballady brzmia wulgarnie, ale to tylko kwestia sownictwa, bo podniosy
ton odbiera sowom ich pospolito. Mody czowiek improwizowa:
Za skopanie po jajach biednego Araba krwawicego na chodniku zburzymy ten zgniy
wiat.
Zburzymy ten zgniy wiat powtarza chr.
Za dzieciaka, ktry pacze, bo ojciec zgin przy maszynie zburzymy ten zgniy
wiat.
Za godnego Afrykanina, co zamiata gwna po psach bogaczy zburzymy ten zgniy
wiat.
Za puca wyplute przez kolorowych w fabrykach Radiochimie zburzymy ten zgniy
wiat.
Zburzymy ten zgniy wiat powtarza za kadym razem chr, ale e atmosfera bya
coraz gortsza, niektrzy dodawali: ten wiski wiat, ten mierdzcy wiat, ten
gwniany wiat W ten sposb refren si wydua, akcentowany akordami gitary, i
kady mg dorzuci co od siebie, by wyrazi sw nienawi. Ten ludzki wiat doda
kto, zapewne z braku lepszego okrelenia, i nigdy chyba si nie dowie, ile trudu
kosztowao Pana Boga, by mu to wybaczy
Za tych w domu starcw, co ich raz w roku, na Boe Narodzenie, czstuj kieliszkiem
wina.
Za talon na wita, co go z aski daj emerytom.
Za czarne kobiety, ktre kupuj sobie milionerzy na safari.
Za dwadziecia pi dzikw, zastrzelonych na polowaniu przez prezydenta.
Za miliony serc, przestrzelonych przez handlarzy broni.
Za Hindusa, ktry umar z godu rankiem 1 stycznia.
Za kawior, ktry r wieczorami, gdy Hindusi goduj.
Za mordercw z Zachodu zabijajcych tych, ktrzy nie poddaj si ich brudnym ideom i
protestuj.
Pukownik dopi kaw, zapali papierosa i powiedzia:
Tym razem nawet niele im idzie. A co do tych mordercw z Zachodu, prawie maj
racj! Ten pikny Zachd, dawniej tak pewny siebie, swego najsilniejszego prawa! W imi
tego prawa i za jego pomoc dugo dokonywalimy wielkich rzeczy! I jak dobrze si yo
na wiecie, gdy narzucalimy to prawo innym!
Potem powiedzia do oficera:
Panie kapitanie! Prosz mi poda aktualny stan oddziau mordercw z Zachodu.
O pitej pitnacie, panie pukowniku, byo nas dwustu dwudziestu: oficerw,
podoficerw i onierzy, nie liczc pana sekretarza stanu i jego kierowcy. Nie (rzuci
okiem na mczyzn, oddalajcego si pod oson ciemnoci), kierowca wanie uciek.
Jest nas wic dwustu dwudziestu jeden. Dwiecie dezercji w ostatnich dziesiciu minutach.
W tej zabawie przegralimy (co powiedziawszy, strzeli obcasami, unis podbrdek i
zasalutowa w regulaminowej postawie).
Co pan wyprawia? zdziwi si pukownik.
Wchodz w rol! odpar oficer. Zaraz j odegram! Nastpnie, w postawie
prezentuj bro i stosownym tonem wyrecytowa jednym tchem:
Wspaniaa sylwetka francuskiego oficera. Sw postaw i zdolnoci do powice
potrafi poprowadzi swych ludzi poza granic zwykej odwagi i u kresu wzorcowo
wykonanego odwrotu osign brzeg Morza rdziemnego, nie porzucajc swego pistoletu
maszynowego! Wyrniony w rozkazie armii.
Czy przypadkiem nie kpicie sobie ze mnie?
Ale oczywicie, panie pukowniku!
Obydwaj rozemieli si szczerze, a oficer doda:
Nigdy si tak nie ubawiem. Wszyscy ci, co zdezerterowali, uczynili to z braku
poczucia humoru. W sumie, niestety, jest ich bardzo wielu Trudno bdzie o poczucie
humoru w nadchodzcych czasach. Pozostaa panu sama elita, panie pukowniku, tych, co
kpi sobie z wszystkiego, a zwaszcza z tej nudnej ndzy.
No to jestemy niemodni orzek minister. miech jest niemodny. Szczcie jest
win. Ambicja jest wad. Wszystko, co daje rado ycia. Kiedy byem mody
Takie porwnania s zabronione, panie ministrze! przerwa mu pukownik. Zreszt,
s one bezprzedmiotowe. Syszy pan przecie tych dwudziestoletnich starcw i ich straszne
modlitwy. Czy to moe by jakakolwiek inspiracja dla modych ludzi? Wszystko rwnane
do najbiedniejszego, najgorszego, najgupszego, najmniej uytecznego, najmniej
szczliwego. W szczeglnoci nie wolno wzorowa si na czym, co jest choby odrobin
ponadprzecitne, wysze, indywidualne, bo to bardziej mczce! Bez wzgldu na to, jaki
wiat chce si budowa, w ten sposb tego si nie robi! A zwaszcza nie wolno wspina
si ponad ten tum na ramionach ssiada, trzeba peza po ziemi razem ze wszystkimi
Staje si pan strasznie powany, panie pukowniku zauway oficer.
Susznie powiedzia pukownik. To ju si nie powtrzy.
Noc, w ktrej dwiki nios si daleko, zacza powoli ustpowa i coraz sabiej
sycha byo psalmy z obozu Panamy Rangera. Pukownik Dragass przytkn do ust
megafon. Ten postawny, tryskajcy zdrowiem, barczysty mczyzna skierowa megafon na
pnoc, ku oblegajcym go bandom i zawoa dononie:
Pieprz was!
Potem zwrci si do tych, ktrzy stali obok niego:
Wiem, e to do pospolite, niezbyt oryginalne, ale to jest dokadnie to, co teraz czuj.
Zreszt, nie tyle do nich kieruj te sowa, ile
Do kogo? spyta Jean Perret.
Chyba do przyszoci Do czasw, ktre nadchodz. Z pobliskich willi dobiega
zaraz odpowied:
cierwo! mie! Dupek! Szmata! Zgniek!
Ju ich nawet nie sta na przyzwoite gwno zauway pukownik.
Skurwiel! winia! Morderca! Faszysta! Sprzedawca!
Sprzedawczyk poprawi pukownik.. Jeszcze imperialista, rasista, kapitalista
Tymi istami sam mog si obraa. Hej, tam na grze! Podzikujcie im ode mnie!
Zainstalowany na dachu karabin maszynowy wypuci kilka serii. Wstawa ju dzie i
cel by dobrze widoczny. Usyszano gniewne okrzyki i guche jki rannych. Potem dowdca
karabinu maszynowego spojrza przez lornetk i rozkaza:
Boe, przerwijcie ogie!
Co si z panem dzieje? krzykn pukownik. Pan te traci poczucie humoru?
Nie, panie pukowniku. Ale o mao nie skosiem ksiy!
I co? To pana martwi? Ale jak ich pan rozpozna?
No wanie, panie pukowniku, ci tam, wygldaj jak ksia, tacy prawdziwi, jakich
dawno si nie widuje! Schodz t wsk ciek, azymut 32, odlego osiemset metrw
Panie pukowniku, oni piewaj! Pierwszy ma biay spiczasty kapelusz i idzie pod jakim
parasolem Trzyma w rkach co zotego!
To mitra, durniu. I baldachim. I monstrancja.
XLI

Byo ich dwunastu. Dwunastu benedyktynw z opactwa Fontgembar pooonego pord


wzgrz Esterelu, jedenastu starcw suchych jak wir, ale o obliczach sodkich jak u anioa
z Reims, i jeden w wieku okoo pidziesiciu lat, krzepki mczyzna, o czarnych jak
wgiel, bystrych oczach; wszyscy ubrani w czarne habity. Dziesi minut po pnocy, gdy
siedzieli jeszcze w kapitularzu po wysuchaniu przemwienia prezydenta Republiki, ze
swej opackiej stalli powsta opat Dom Melchior de Groix, wysoki mczyzna, trzymajcy
si prosto mimo swych osiemdziesiciu siedmiu lat, i odezwa si do konfratrw mniej
wicej w te sowa:
Moi bracia, gdy dwadziecia lat temu odnowilimy wite, tysicletnie mury tego
opustoszaego niegdy klasztoru, wbrew fali nienawici, ktr wywoao nasze
przedsiwzicie, nie wiedzielimy jeszcze, jakie przeznaczenie wybra nam Bg,
zachcajc nas do tego dziea. Dzi, kiedy chrzecijaski Zachd spotykaj najwiksze
nieszczcia, widzimy je tak jasno, jak to moliwe. Jestemy ostatnimi kontemplujcymi
zakonnikami Reguy, ktra rozmya si w codziennoci, dziaaniu, zaangaowaniu i
zagubieniu tego wiata, ktry zaprzeczy, a potem zapomnia, e czowiek przebywa na
ziemi tylko po to, by osign zbawienie wieczne. Jeeli w tym stwierdzeniu kryje si
jaka pycha, to oby Bg zechcia nam wybaczy
W pcieniu rozwietlonym tylko migotajcymi wiecami elektrycznoci zostali
pozbawieni ju poprzedniego dnia podniosa si z krzesa jaka posta, a podszedszy
zdecydowanym krokiem do ojca opata, uklka przed nim. By to najmodszy spord tych
starych zakonnikw, Dom Paul Pinet, przeor opactwa Fontgembar. Powcigajc swe
ywe, bystre spojrzenie, opuci oczy i powiedzia:
To pycha, mj ojcze. W imi Chrystusa, ktry umar za wszystkich ludzi, ostatni raz ci
prosz, by si jej wyrzek.
Wbrew wszelkim oczekiwaniom, Bg zachowa mnie przy yciu a do dzisiejszego,
wyjtkowego dnia odpar opat. Musi mie jaki powd. Bracie Paulu, wiem, e nie
zaaprobujesz moich postanowie, e uznasz to, co naka, za dziecinne i daremne. Czy
chcesz, bym czasowo zwolni ci ze lubu posuszestwa?
Nie chc by zwolniony z adnego ze lubw zakonnych rzek przeor. O tym
zdecyduj okolicznoci lub wola Boska, jeli uywa twojego jzyka.
Dobrze. Wracaj na swoje miejsce, bracie powiedzia opat. Potem otworzy Nowy
Testament na zaznaczonej jedwabn wstk stronie:
Moi bracia, u zarania nowego dnia chciabym przypomnie wam ustp z rozdziau
dwudziestego Apokalipsy w. Jana: Bogosawiony i wity, kto ma udzia w pierwszym
zmartwychwstaniu: nad tymi nie ma wadzy mier druga, lecz bd kapanami Boga i
Chrystusa, i bd z Nim krlowa tysic lat. W ten sposb wity Jan mwi o asce,
ktra towarzyszya ludowi Boemu na trudnej drodze ycia, aby zaprowadzi go do ycia
wiecznego. Ale ten czas tysica lat si koczy.
Pochylajc si nad wit ksig, przeczyta dalej:
A gdy dobiegnie koca tysic lat, z wizienia swego szatan zostanie zwolniony. I
wyjdzie, by omami narody z czterech naronikw ziemi, Goga i Magoga, by ich
zgromadzi na bj, a liczba ich jak ziaren piasku morskiego. Wyszli oni na powierzchni
ziemi i otoczyli obz witych i miasto umiowane; A zstpi ogie od Boga z nieba i
pochon ich. A diaba, ktry ich zwodzi, wrzucono do jeziora ognia i siarki, tam, gdzie s
Bestia i Faszywy Prorok. I bd cierpie katusze we dnie i w nocy i na wieki wiekw.
() I rzek Zasiadajcy na tronie: Oto czyni wszystko nowe. () Zwycizca to
odziedziczy i bd mu Bogiem, a on bdzie Mi synem. A dla tchrzw, niewiernych,
obmierzych, zabjcw, rozpustnikw, gularzy, bawochwalcw i wszelakich kamcw
udzia w jeziorze gorejcym ogniem i siark. To jest mier druga. Nadszed czas
Magoga, moi bracia zakoczy opat. Narody oblegy Miasto. Sprawiedliwi wyrusz w
drog i zanios ciao Chrystusa do zburzonych szacw. Czy pjdziemy na wybrzee,
bracia?
Po sali przeszed pomruk aprobaty. Dziesiciu starcw, wpywych, niedonych,
wyczerpanych dugimi modlitwami na klczkach, nocnym czuwaniem i postami, ujrzao
nagle pewien kres, ktry byby zarazem uwolnieniem i wyjanieniem dugiego ycia w
odosobnieniu. Ruszajmy! Chodmy! Maszerujmy! szeptali niecierpliwymi, drcymi
gosami. Najstarsi zapomnieli ju, w ktrym wieku yj. Inni, marznc noc na deskach w
swych celach, marzyli o miosiernym Bogu, ktry przyjmie ich z otwartymi ramionami.
Rusza, maszerowa, doj wreszcie do koca!
Dom Pinet krci gow, usiujc zachowa zdrowy rozsdek:
Demencja, pycha i uwid starczy powiedzia. Nie prowokuje si Pana Boga. Nie
zosta dany aden znak. Bg nie odpowie. Nigdy nie odpowiada pod przymusem. To jakie
szalestwo, e wyobraacie sobie takie bzdury. Zdradzicie tylko wizj Boga, ktra was
uksztatowaa. Czego si spodziewacie? e zatrzymacie nieprzebrany tum, potrzsajc
hosti? Jak w tamtych czasach zudze, gdy czarna ospa dosigaa biskupa w jego katedrze,
gdy uroczycie wzywa Boskiej opieki?
Mwi szybko, niewyranie. Plta si w swych argumentach, bo nie mg poj, jak si
zniy do tej debaty, do rozumowania otpiaych starcw, ktrzy zachowywali si jak mae
dzieci. Mao brakowao, a zaczerwieniby si ze wstydu.
Czy skoczye ju, bracie? zapyta opat.
Dom Pinet, przygnbiony, opuci gow. Oczywicie, skoczy! C mgby jeszcze
doda wobec nieprzeniknionego muru gupoty?
W takim razie kontynuowa opat jako e jeste najmodszy z nas i najbardziej
sprawny, poniesiesz monstrancj do samego wybrzea. Obawiam si, e ja nie miabym ju
si, a nasi bracia musz trzyma si razem, by wspiera si podczas tej dugiej drogi w d,
schodzc do morza. Mamy szczcie, jest ksiyc, bdzie nam przywieca Exaudi nos,
Domine zakoczy modlitw wysuchaj nas, Panie, wszechmocny Ojcze, wieczny Boe
i zechciej zesa z niebios Twego witego anioa: niech bdzie strem, oparciem,
opiekunem i obroc wszystkich, zebranych w tym miejscu. Per Christum Dominum
nostrum. Amen.
Na zewntrz panowa miertelny spokj. Pobliskie miasteczko, niej, w dolinie, ktrego
latarnie zwykle wida byo z klasztoru noc, pogrone byo teraz w ciemnociach. adne
najmniejsze nawet wiateko nie pojawiao si za kolejnym zakrtem szosy, na ktrej
zwykle panowa nieustanny ruch samochodw. Nie byo sycha choby najcichszego
spord tych swojskich odgosw pory nocnej, wiadczcych, e ycie zrobio sobie tylko
przerw na sen. Nie byo ju ycia.
Najpierw przeszli przez opustoszae wioski, wioski wacicieli winnic na zboczach tej
gry, mocne i zwarte jak fortece, ktre w najgorszych czasach barbarzyskich najazdw
najeay si pikami i kuszami, gdy z dzwonnic bito na trwog, gdy kobiety modliy si wraz
z proboszczem, a mczyni walczyli na mier i ycie. Wnukowie ich wnukw teraz
pouciekali. Prcz tych niemiertelnych, dziedzicznych winnic pozostawili po sobie tylko
las telewizyjnych anten na dachach, trzy kojce dla dzieci, dwa flipery i wystaw
satyrycznych rysunkw z aby w Ognisku Modziey i Kultury, jedynym budynku zreszt,
ktrego bywalcy zapomnieli pozamyka szczelnie drzwi i okiennice, najlepszy dowd, e
niezbyt im zaleao na tym ognisku i porzucili je z lekkim sercem albo w panice.
Wszyscy jestemy ludmi znad Gangesu mona byo przeczyta na transparencie
wiszcym od frontu. W co bawiy si dzieci tego dziwnego stulecia, zamiast kopa pik,
ubiera lalki albo zbiera grzyby! A niej, na innym transparencie wypisano: Uwolni
Fontgembar! Precz z zakonnikami kapitalistami!. Urocze dzieci Ojcowie rodzin
pozwolili, by dzieciakami zajmowali si manipulatorzy zabawiajcy si z nimi w
nienawi i dopiero wtedy ponownie uyli swojego rodzicielskiego autorytetu, kiedy
trzeba byo zapakowa potomstwo do samochodw i ucieka
Idc szos, starzy zakonnicy piewali lub raczej mamrotali, ale to pomagao im cign
nog za nog. Byo to rwnie niemdre, jak zasada wojsko zawsze piewa, ale bardziej
pasowao do ich stanu, a w dodatku znali sowa na pami. Litania do Wszystkich
witych. Niekoczce si Sancte Petre, ora pro nobis. Sancte Paule, ora pro nobis I
jake wielu witych od dawna wykrelonych z oficjalnego rzymskiego panteonu: wity
Mikoaj od maych dzieci, wity Grzegorz od smoka, wity Antoni od zagubionych
przedmiotw, wita Pulcheria od odzyskanej podnoci, wity Mloir od uciszanych
burz Idc na czele orszaku, ciskajc w doniach monstrancj i zaciskajc zby, Dom
Pinet podejrzewa, e opat wymyla nowych witych i dokada ich do litanii, tak jak
wymyli sobie jakiego Boga na wasn miar. wity Tryskaczu! zapiewa opat.
Ora pro nobis! odpowiedzieli starcy. I tak wanie byo: Dom Melchior wymyla
nowych witych. Wymyla ich w rytm swych krokw i mia si w brod, jakby sprawia
niezy figiel wszystkim synodalnym pedlom. Przechodzc obok fontanny, pomyla o
potrzebie istnienia jakiego witego, opiekuna fontann i natychmiast przyszed mu na myl:
wity Tryskacz. Zacza bole go noga. Kto leczy drtwiejce nogi? wity Nogal!
Bardzo go to bawio. Kto by podejrzewa, e jest a tylu witych! To leao w jego
usposobieniu. Czy nie zgromadzi w jednej z klasztornych sal wszystkich jarmarcznych
straszyde, powyrzucanych z kociow w caym regionie? Ubstwia je i odwiedza
kadego wieczora. Od czasu do czasu klka przed jedn z figur i modli si, z umiechem
na ustach, podczas gdy Dom Pinet, przygldajc si temu w milczeniu, zastanawia si nad
stanem jego umysu, najwyraniej w jaki sposb rwnie dotknitego starczym uwidem.
Potem, po witych, nastpiy w litanii wszystkie Nasze Panie, dawno skrelone z listy z
powodu odchylenia maryjnego, a take wszyscy mityczni archanioowie, dziercy
miecze i chorgwie, ze skrzydami niezgrabnie przycitymi na stole operacyjnym
ekumenizmu. Prawdziwi czy faszywi, wszyscy zostali zmobilizowani. Zbliajc si do
opotkw miasteczka, ju blisko wybrzea, opat postanowi odpocz. Da znak, by si
zatrzymali, ale aden z tych ledwo trzymajcych si na nogach starcw nie chcia usi na
ziemi w obecnoci Najwitszego Sakramentu. Zreszt, gdyby usiedli, nie byliby ju w
stanie si podnie. Stali wic, otpiali, pokasujc, spluwajc, linic si, z zamglonym
wzrokiem, niemal zataczajc si w miejscu. Mona by powiedzie, e wygldali jak
rzadki, poczerniay starodrzew suchych, chostanych wiatrem pni.
Utraciwszy swych mieszkacw, miasteczko zachowao tylko sw nienawi. Dao si
j wyczyta wszdzie. W przeciwiestwie do skromniejszych domostw o starannie
zamknitych drzwiach i okiennicach, domy letniskowe mieszczuchw i wille
zamoniejszych miejscowych przedsibiorcw przypominay pola bitwy: powyrywane
okna, potuczone szyby, poniszczone sprzty na trawnikach, porozpruwane materace,
aonie zwieszajce si z balustrad balkonw, zadeptana rolinno w ogrodach Tym
razem nie bya to robota grup Panamy Rangera, ale po prostu: samych miejscowych.
Widzc, e co bogatsi uciekaj pierwsi, zabierajc o wiele za duo bagay do swych o
wiele za duych aut wszyscy pozostali, znacznie liczniejsi, ktrzy mogli zaadowa o
wiele mniej bagay do swych o wiele mniejszych aut, wpadli we wcieko. Zanim wic
sami uciekli, znaleli t jedn godzink na zemst. Ponure wito, bo si pieszyli. Nawet
nie mieli czasu, aby zagarniajc dobra bogatych, troch si pomia i popiewa albo
zataczy karmaniol wok ognia, jak to bywao w czasach matki rewolucji. W strachu i z
nienawici w sercu rabowali w popiechu, byle jak odwalajc robot. Nie mieli siy, by
zmierzy si z owym oswobodzicielskim mitem Gangesu i przeciwstawi si mu jak jeden
taran, jeden miecz i jedna wiara. Wic potem ju tylko, na zakoczenie rabunku, gniewny
kopniak w drzwi przy wyjciu, bez adnego ryzyka, i ucieczka na pnoc, kady na swoj
rk, i niech zdechn bogaci, ale kto nam da potem prac? Bg jedyny wie, o czym w
ostatnich tygodniach tam rozprawiano, w tych nieduych fabryczkach i przedsibiorstwach,
dziki ktrym mogli jednak y lepiej czy gorzej, i jednak raczej lepiej ni gorzej! ciany
upstrzone byy jeszcze wieymi sloganami: Proletariusze, Lud znad Gangesu, wszyscy
zjednoczeni w wolnoci! Nie potrzeba wacicieli, fabryki dla pracownikw!. A na
koniec rozproszenie, panika, pustynia.
Zadaj sobie pytanie rzek opat, przygldajc si w wietle ksiyca tej ciennej
logomachii dlaczego nie wykorzystali tej sytuacji. Gdy ma si jakie pogldy, trzeba
apa okazj, by je realizowa. A jeli nie, nie jest si czowiekiem.
Ruszyli w dalsz drog, potykajc si na dugim trotuarze. Czasem ktry z zakonnikw
przewraca si i ociera sobie skr do krwi po brutalnym zetkniciu z asfaltem, potem
podnosi si za pomoc opata, ktry jedyny zachowa siy. Na czole innego mnicha wykwit
potny siniak. Urocza kalwaria mrukn do siebie Dom Melchior, umiechajc si,
jakby przyjmowa jaki dar niebios. Odkd przestali ju piewa litani do wszystkich
witych z raju, starcy szli jak otpiali, pytajc paczliwym gosem jak mae dzieci:
Ojcze, czy jeszcze daleko? Czy ju wkrtce dojdziemy?. Minli jak fabryczk u
wyjcia z miasteczka i wkroczyli na ciek wiodc sosnowym lasem. Wtedy Dom Paul
Pinet, ktry szed na przedzie, nagle przystan gwatownie, odwrci si i stan
naprzeciw reszty orszaku. Wywiza si chyba najdziwniejszy dialog, jaki mona sobie
wyobrazi, pomidzy zakonnikiem nioscym Najwitszy Sakrament a opatem w mitrze na
gowie.
Mj ojcze powiedzia przeor trzeba natychmiast przerwa t maskarad. Jest ona
niegodna i ciebie, i mnie. Habi rwnie tych nieszcznikw, ktrych ojciec cignie za
sob niczym stado zwierzt. Bierze si ona z mrzonki, jednak tylko ty jej pragniesz.
Przejrzaem ci, ojcze. Kiedy utracie wiar?
Opat si umiechn i odpowiedzia agodnie:
Nie utraciem wiary. Nigdy jej nie miaem, jak wielu z naszych najlepszych kapanw i
naszych najwikszych papiey. Jeli Benedykt XVI jest udrczony swoj wiar, to
wiadczy to o rozmiarach spustoszenia. Ale tak bardzo chciaem
Nie skoczy zdania. Z lasu wyoni si jaki czowiek, ktry odpoczywa pord drzew
przy ciece po dugiej drodze. By to jeszcze mody mczyzna, ubrany w sztruksowe
spodnie i zamszow kurtk. Mia wspaniae, dugie krcone wosy i czarujc twarz, mimo
zmczenia, ktre znaczyo jego regularne rysy.
Jeli chcesz, ojcze, ja ponios dalej Chrystusa, a do wybrzea, albo tam, gdzie si
wam spodoba.
Jeste ksidzem?
Jestem ksidzem.
Jak si nazywasz?
Pierre Chassal.
Ksidz Chassal! zawoa Dom Pinet, ktry uwanie przyglda si modemu
czowiekowi. Tylko nie ty! Do tej maskarady!
Kilka lat wczeniej ksidz Chassal sta si sawny. Ten mody, wietnie zapowiadajcy
si duchowny polubi mod, pikn dziewczyn z bardzo wzitej paryskiej rodziny i
modny wiatek wchon ich oboje gwiazdy postpowego Kocioa. Chassal pisywa do
wielu gazet i wiele gazet pisao o nim: afiszowa si ze swym szczciem onatego
ksidza. Publikowa ksiki, udziela wywiadw. Powiewa jak sztandar nowego
Kocioa, a zachcany przez arcybiskupa budowa wok swej Lidii nowe kapastwo, a
potem Koci i wiar, i znajdowa mniej lub bardziej utalentowanych naladowcw,
enicych si z pospolitymi, brzydkimi czupiradami. A pewnego dnia nagle zapada
cisza. Przestano widywa t sawn par. Nikt ju nie mwi o ksidzu Chassalu. Ksidz
rogacz puszczony kantem ukry si i wegetowa w jakiej ndznej wsplnocie
parafialnej z przedmiecia.
Odegraem wiele innych maskarad w ostatnich latach powiedzia Chassal. Ta
odkupi wszystkie tamte. Przynajmniej piknie skocz
Skd ksidz si tutaj wzi? spyta Dom Melchior.
Jak wielu innych ksiy, kierowaem si w stron wybrzea, aby przyj i powita ten
oswobodzicielski znak, jutrzenk nowego i sprawiedliwego wiata Byo nas piciu w
samochodzie. Kilka kilometrw std zabrako nam benzyny. Poszlimy dalej pieszo. W
miasteczku, gdzie szukalimy czego do zjedzenia, zobaczylimy was, wanie tamtdy
przechodzilicie. Powiedziaem do moich towarzyszy: Idcie dalej beze mnie, docz do
was pniej. Pjd za nimi. Chc zobaczy, jak umiera przeszo. Szedem za wami i
bardzo si wzruszyem.
Czy sysza ksidz to, co powiedziaem przed chwil, o wierze? spyta opat.
Syszaem.
I to ksidzu nie przeszkadza?
Nie. To tylko mnie owiecio co do mnie samego. Nigdy nie czuem si tak szczliwy
i spokojny jak teraz.
Uklknij, mj bracie, udziel ci bogosawiestwa. A potem zajmiesz miejsce brata
Paula, z ktrym si rozstaniemy, zanim wyruszymy w dalsz drog. A jeli w tej ostatniej
chwili nie otrzymamy adnego znaku, ktry nas ocali, niewane! Przynajmniej
pozostaniemy wierni sami sobie. Benedictat vos omnipotens Deus
Gdy mody czowiek powsta z kolan, Dom Pinet przekaza mu monstrancj, odwrci
si i zacz bez sowa szybko si oddala.
Bracie Paulu! zawoa za nim opat. Nie uciskasz mnie na poegnanie?
Tamten zamar w miejscu. Przygarbi si, jakby nagle rozptaa si burza.
Nie wolno byle jak odwala roboty cign opat. Trzeba odegra t sztuk do
koca, tak, jak zostaa napisana. Jestemy Kocioem dni ostatnich Nie bardziej licznym
ni na pocztku. Poniewa postanowie opuci nas, to zgodnie z twoj rol powiniene
teraz podej do mnie i wymieni ze mn pocaunek pokoju.
Tymczasem Koci ostatnich dni pojkiwa i postkiwa, niczego nie rozumiejc. Jeden
z mnichw opatrywa sobie okrwawione stopy z nieobecnym wyrazem twarzy. Inny
mamrota pod nosem strzpki modlitw, stale umykajcych mu z pamici, jeszcze inny
umiecha si do aniow przez zy, jak zagubione dziecko, nie wiedzc ju, gdzie si
znajduje i po co. Wszyscy skaryli si jeden przez drugiego: Mj ojcze, czy jeszcze
daleko? Czy ju wkrtce dojdziemy?
Syszc to wszystko, Dom Pinet wzruszy ramionami i puci si biegiem przed siebie.
Ucieczka do przodu. Zerwana wi z przeszoci. Wszystko si koczy i wszystko
zaczyna. Bieg jak szalony, jakby cigaa go zgraja minionych dwudziestu wiekw i jakby
si ba, e go jeszcze pochwyci. Droga schodzia ju ku morzu. Przy pierwszych willach i
rezydencjach, usytuowanych tu nad morzem, zatrzyma si zdyszany i wkrtce otoczy go
tumek modych, obdartych ludzi, ktrzy przygldali mu si drwico. Niektrzy udawali, e
go obwchuj, jak pies, ktry poczu nowy zapach. Naleeli oni do grupy teatralnej, ktra
zrezygnowaa ze sw i wyraaa si ju tylko na sposb zwierzcy: obwchujc
przybysza, wyraali sw niepewno. Przez tum przecisn si wysoki, mody czowiek,
podszed bliej i krzykn:
Ej, Panama, widziae, kto do nas przyszed? Jaki ksidz!
O Boe! Tych akurat mamy tutaj pod dostatkiem odpar Panama Ranger. Ale oni nie
nosz ju swoich szatek. Ty jeste prawdziwym ksidzem? Nie dupczysz sobie midzy
jedn msz a drug? Co chcesz tutaj robi?
Jak i wy, przyszedem poczeka na tych, ktrzy si wyaduj ze statkw. Niedaleko
std jest pusty klasztor. Mgbym zaprowadzi tam tych godnych ludzi.
Zgotowano mu zaraz owacj, ale wydawao si, e ta rado go zasmucia.
Co jest? Boisz si? Tu masz kumpli. Nie bdziemy si z ciebie mia. A jak jeste
prawiczkiem, to si nie martw. Jako to urzdzimy. A moe wstydzisz si habitu? Zrzu go!
Dalej! Jak tylko zacznie wita, habit nic ju nie bdzie znaczy.
Dom Pinet poczerwienia.
Nie Nie w tym rzecz powiedzia z trudem. Ale za kilka minut przyjdzie tu
dwunastu zakonnikw, bardzo starych, w procesji z Najwitszym Sakramentem. Ten, co
idzie na czele i ma na gowie mitr, to opat z tego klasztoru.
I czego tutaj szukaj?
Mwi, e ta hostia udaremni wyadunek ludzi znad Gangesu.
Wszyscy wybuchnli miechem. Ten pomys szalenie ich rozbawi.
Przestacie gupio chichota powiedzia Panama Ranger. Nieza historia. Nie ma z
czego si mia. A ksidz wierzy, e to im si uda?
Nie.
A oni? Wierz w to?
Te nie.
Nie rozumiem powiedzia Panama Ranger. Ale jak nikt nie wierzy, to zostaw ich w
spokoju i poszukaj sobie jakiej dziewczyny. Czym si martwisz?
Trzeba ich zatrzyma. Nie wolno dopuci, eby doszli a na pla.
Teraz chyba rozumiem powiedzia Panama Ranger. Jeszcze nie jeste uodporniony.
Chcesz si pozby wyrzutw sumienia. W porzdku, zrobi si! Ci starzy wariaci nie
przejd. O, masz! To Lydie. Ona ci zmieni pogldy
Podesza do niego wysoka dziewczyna, o dugich, ciemnych wosach opadajcych na
plecy i wielkich, podkronych oczach, niemal cakowicie wypeniajcych twarz.
Umiechaa si przymilnie do Dom Pineta
Od strony wybrzea dobieg ich metaliczny gos, wzmocniony megafonem:
Pieprz was!
To Dragass! powiedzia Panama Ranger. I co on z tego ma, ten stary ajdak!
Wkrtce zostanie cakiem sam i nikt ju o nim nie bdzie gada.
Ze wszystkich pobliskich willi i rezydencji natychmiast rozlega si odpowied. Jak
niemowlta prbujce puc modzi ludzie zawyli zewszd:
cierwo! Skurwiel! winia! Kutas! Szmata! Zgniek! Dra! Morderca! Faszysta!
Z dachu willi Dragassa bluzn karabin maszynowy. Kilka krtkich serii.
Dra jeszcze nie straci zbw! stwierdzi Panama Ranger.
Zza ogrodowego muru patrzy na opustosza teraz uliczk, gdzie jeszcze przed chwil
wszyscy stali wok Dom Pineta. Przy pierwszych strzaach gromada si rozproszya,
pozostawiajc na asfalcie dziesiciu rannych, ktrzy jczeli, woajc swoje matki.
Niektrzy pezli jak limaki w poszukiwaniu cienia, wlokc za sob dugi lad krwi. Dom
Pinet sta samotnie, wyprostowany pord lecych wok cia, nieruchomy jak pomnik.
ciska rk Lydii tak mocno, e nic nie mogo jej od niego oderwa. Dziewczyna caa
dygotaa, a potem zacza histerycznie krzycze.
Dobry Boe wrzasn Panama Ranger co wy tam jeszcze robicie! Ksidz to robi
celowo! Zastrzel was!
Karabin maszynowy bluzn jeszcze jedn, ostatni seri i wszyscy zrozumieli, e ksidz
wreszcie uwolni si od swej wiadomoci. Ciao a wygio si od kul, potem zwiotczao
i Dom Pinet osun si na ziemi, puszczajc do Lydii.
Lydie! Kryj si! krzykn Panama Ranger.
Nie byo ju powodu. Karabin maszynowy zamilk. Nieco wyej na drodze, od strony
zbocza, ukazaa si procesja starcw. Nad ojcem opatem, nioscym sztywno monstrancj,
rozpity by baldachim z ptna zdobionego frdzlami. piewali. Sancte Paule, Sancte
Petre Ale tym razem przyzywali imiona tylko prawdziwych witych. Na t drog, jaka
im jeszcze pozostaa, ta krtka lista oszczdzonych witych wystarczaa w zupenoci. W
chwili prawdy Nogal i Tryskacz nie mogli ju im pomc. Przedefilowali midzy dwoma
szeregami milczcych modych ludzi; twarze niektrych wyraay zupenie nowy rodzaj
szacunku. Ci najszlachetniejsi zwtpili sami w siebie, tak bardzo to przedstawienie w imi
straconej sprawy poruszyo w nich jeszcze to, co w modym czowieku najlepszego. Ta
przegrana sprawa bya ich przegran spraw, ale jake nieliczni byli wrd nich ci, ktrzy
to zrozumieli. Za pno, zreszt, i moe nawet tak byo lepiej, bo Dom Melchior nie
wierzy ju w nic i by jak ten dziecinny, wirujcy bczek, nakrcony przed dwoma
tysicami lat, ktry wkrtce mia si jednak zatrzyma.
Potem prysa ta cisza, a wraz z ni w zapa, ktry wielu zaczo ju ocenia jako
szkodliwy. Opat zatrzyma si przy zwokach Dom Pineta. Stojcy najbliej usyszeli, jak
mrukn: Byoby lepiej dla tego czowieka, gdyby si nie narodzi.
Nie! powiedzia kto. Tylko nie te sowa!
To byy sowa Chrystusa przed Ostatni Wieczerz; wczeniej powiedzia Apostoom, e
jeden z dwunastu Go zdradzi. Rozpozna sowa Ewangelii moe nawet wykolejony ksidz,
wszak wiadomo, e cigle szukaj w niej usprawiedliwienia. I to wanie jeden z tych
ksiy obecny w szeregach Panamy Rangera dorzuci:
Mnisi z Fontgembar! Faszywi chrzecijanie! Pobielane groby! Sugusi kapitau! Stare
ajdaki!
Mona byo naleycie oceni t skonno do atwych obelg: krzyki dobiegay ze
wszystkich stron. Pauza uwydatniaa tylko skal nienawici.
Ej, pyskacze! powiedzia Panama Ranger. Pozwlcie im przej! I zwrciwszy
si w stron willi Dragassa, przytkn donie do ust i zawoa:
Dragass, frajerze! Wysyamy ci posiki!
Te posiki wywoay prawdziw wesoo. Dwunastu oddalao si gnanych salwami
miechu, drepczc jak rozregulowane automaty. Niektrzy czonkowie bandy towarzyszyli
im jeszcze kawaek drogi, ironicznie brzdkajc im pod nosem na gitarach, i byo to
ucieszne widowisko: procesja ledwo powczcych nogami, zataczajcych si starcw,
wzajemnie si podtrzymujcych, co chwila si osuwajcych, nieomal padajcych i znw
si dwigajcych, i tak posuwajcych si o kolejnych kilka chwiejnych krokw. Chassal
szed na czele, ale on nie kutyka. Ze zoonymi domi modli si. Od czasu do czasu
oglda si przez rami, gotw zmieni ojca opata, ale ten te zachowa siy i wysoko
trzyma monstrancj.
Witajcie! usyszeli nagle czyj gos, dobiegajcy z dachu mijanej willi. Dokd
idziecie?
Na tarasie sta pukownik Dragass: na rozstawionych szeroko nogach, z rkami na
biodrach, jakby do niego nalea cay wiat, i przyglda si udrczonej gromadce
mnichw. A poniewa si nie zatrzymali i szli dalej, nawet nie podnoszc gw, jakby w
ogle nie dostrzegli obecnoci onierzy, zawoa za nimi:
Hej! Ojcze! Plaa jest pidziesit metrw std. Jeli czarni zaczn si nagle
wyadowywa, zadepcz was. Nie idcie dalej! To samobjstwo!
Ale oni szli dalej jak duchy. Ju nie piewali. I ju si nie skaryli. Sunli. Nie byo
nawet sycha ich nagich stp na wirowej drce. Wschodzio soce i jego promienie tak
mocno rozwietlay zoto monstrancji, e wydawao si, i Najwitszy Sakrament pynie
w powietrzu jak ognista kula. Nad morzem, pla, nadmorskimi willami i w caej okolicy
zalega teraz cakowita cisza. Stado mew przeleciao nawet bez jednego krzyku, a myszy,
krety i szczury wypezay ze swych kryjwek i uciekay. Wszystko, co pozostao z
miejscowej fauny na tym skrawku wybrzea, zmykao na pnoc: spontaniczna migracja,
zwiastujca poar.
Panie pukowniku zapyta sekretarz stanu Perret co przewiduje regulamin
wojskowy, gdy oddzia wojska napotyka Najwitszy Sakrament?
Oddaje si honory i gra si sygna Oto zblia si genera. Dzi ju nikt tego nie
rozumie. Mamy wolno przekona, w wojsku moe nawet wiksz ni gdzie indziej.
onierz moe duba w nosie, odwrci si plecami albo uklkn
No c, ja uklkn.
Pan tutaj reprezentuje rzd, panie ministrze powiedzia pukownik z wesoym
byskiem w oczach, poniewa obydwaj yli peni ycia, a to znaczy: cieszyli si yciem.
Uznaj tylko pask wadz. Armia francuska posucha pana.
I krzykn:
Wszyscy na kolana! I ci, co jeszcze nie zapomnieli, jak to si robi, niech si
przeegnaj! Rka do czoa, na pier, na lewe rami, na prawe rami Wykona!
Wok willi i pod pobliskimi drzewami dwudziestu huzarw i jeden kapitan
przyklko na ziemi. Na lewym skrzydle inny kapitan z szecioma onierzami, resztkami
specjalnego oddziau komandosw morskich, odmawia modlitw spadochroniarzy: I
zelij nam, Panie, to wszystko, czego inni nie chc. Na prawym skrzydle nic. Nie byo
ju prawego skrzyda. Porzucona bro najdobitniej wiadczya o gwatownej dezercji.
Skryty w krzakach porucznik jeszcze przez moment si waha, potem jednak szybko si
przeegna i pobieg ciek wydeptan przez ogromne szczury. Cienie armii salutoway
cieniom wiary.
Na play, brodzc ju w pytkiej wodzie, zakonnicy si zatrzymali. Nie wicej ni
dwadziecia metrw dzielio ich od zarytego na pycinie dziobu India Star i te
dwadziecia metrw czystej, bkitnej wody, wcale nie gbokiej, pprzezroczystej w
porannym socu, stanowio ju wszystko, co dzielio jeszcze przeszo od przyszoci.
Przepa midzy dwoma wiatami ju nie istniaa. Jedynym murem obronnym Zachodu by
ju tylko ten sony rubikon, ktry mogo z atwoci przekroczy picioletnie dziecko,
gdyby tylko utrzymao podbrdek nad powierzchni wody. Rubikony maj tylko warto
moraln. Ich brzegi oddalaj si lub zbliaj do siebie, wedle zdecydowania albo
tchrzostwa mieszkacw ich brzegw. Ten nie stanowi wyjtku. Nie ma potrzeby szuka
innego wyjanienia.
Pukownik zszed z tarasu i opar si o ogrodowy murek, oddzielajcy ich od play.
Czeka. Obok niego stan sekretarz stanu, dalej ustawia si caa, nieliczna armia, a na
dachu ostatni karabin maszynowy wycelowa luf w stron morza.
Dochodzi szsta rzek pukownik. Kanakowie si spniaj. Zobaczy pan, panie
ministrze, w czasach, ktre nadchodz, opnienia bd tylko narasta.
Obrci si plecami do morza i wskaza rk na zbocze ssiedniego wzgrza:
Widzicie t wiosk? Gdy wydam rozkaz odwrotu, co, moim zdaniem, nastpi bardzo
szybko, tam si spotkamy. Bdzie pan z nami, panie ministrze?
Oczywicie, ale dlaczego akurat ta wioska, a nie inna?
Prawdopodobnie dlatego, e mi si podoba. Prosz spojrze, jak harmonijnie
wkomponowaa si w stok wzgrza, jak pasuje do tej okolicy A czowieka nachodzi
ochota, eby tam zamieszka, y Poniewa trzeba zej ze sceny, przynajmniej
wybierzmy sobie dekoracje, w ktrych poczujemy si szczliwi
A tam, w tej wiosce, z okiem przywartym do lunety stary profesor Calgus w tym
momencie si umiechn. Zrozumia ten gest pukownika. Skoro podzielali te same uczucia
i myli c dziwnego, e porozumieli si na odlego? Zachd by take pewn form
cennej myli, wsplnot estetw, kastow konspiracj, uprzejm obojtnoci wobec
motochu. Im mniej ich teraz pozostao, tym silniejsze byo owo poczucie wsplnoty.
Na mostku kapitaskim India Star dziecko potwr zaczo nagle toczy pian z ust.
Potem pokad parowca oywi si koncentrycznymi falami ludzi. Ludzka masa zacza
nagle gstnie, poniewa wszyscy zaczli si podnosi, toczy i ten ruch przenis si na
pokady wszystkich pozostaych statkw flotylli.
Stao si powiedzia pukownik. Mleko si rozlao. By zbyt dobrze wychowany,
by powtrzy pewne znane historyczne powiedzenie, ale te sowa wyraay wszystko i
towarzyszy im szyderczy pokon.
XLII

Nie tak dawno by najduszy dzie. Ten by najkrtszy. Wszystko rozstrzygno si w


cigu piciu minut. Jeli na play leao teraz dwadziecia trupw, rwno podzielonych
midzy obie strony konfliktu, to wcale nie dlatego, e miaa miejsce jaka bitwa czy choby
utarczka. Jedyny to przypadek w caej historii wiata: wojna totalna, ktra niemal nie
pociga za sob ofiar. Nieliczni zachodni wiadkowie, ktrzy zgodzili si pniej
odpowiedzie na pytania historykw, pamitali przede wszystkim ten zapach. Opisywali go
tylko jednym sowem: Smrd! Smrd nie do wytrzymania!. Gdy ten milion mczyzn,
kobiet i dzieci, pyncych z Kalkuty w brudzie i gwnie, wyleg nagle na pokady swych
statkw, gdy wszyscy ci, ktrzy pocili si wewntrz tych ponurych kadubw, brodzc w
moczu i nasikajc wyziewami podego jedzenia, rzucili si do lukw i wazw,
wydostajc si na soce, smrd sta si tak gsty, e niemal dotykalny. A e od poudnia
nadcign silny, ciepy wiatr zwiastun burzy mona byo odnie wraenie, e oto
zion z szeroko otwartego pyska jaki bagienny potwr, ca si swych zgniych puc.
Pord powodw szybkiego wycofania si grup Panamy Rangera ten wcale nie by
najmniej istotny. Gdy pisano ju pniej oficjaln wersj przebiegu tego wielkiego dnia
przez due D Dnia Braterstwa nie byo najmniejszych nawet wtpliwoci, e
powitalna awangarda cofna si wtedy w gb kraju celem przygotowania odpowiednich
struktur na przyjcie nowo przybyych braci. Cudne kamstwo! Awangardzici zatykali
sobie nosy, rozdarci midzy przeraeniem a zaskoczeniem, a potem po prostu uciekli. Taka
pikna sprawa, a tak brzydko pachnca tego si nie spodziewali. Zwyczajny brak
dojrzaoci. Doroli ludzie powinni wiedzie, e balsamiczne wonie roztacza to, co
najgorsze: postp, komfort, pienidze, luksus, nadmiar, wysoka moralno i cae to
tralala, naleao o tym pomyle. Moe zrozumieli nagle ten bd dokonanego wyboru?
Zranieni moralnie nie zawoali: Mamusiu!. Ale ta ich mamusia, w maej bielutkiej
kuchence na pitym pitrze, klatka schodowa K, budynek C w dzielnicy czynszwek na
przedmieciach miaa nader mieszczaski wygld, ktry wielu z nich przypomniao sobie
teraz jak utracone szczcie.
Co za towarzystwo! powiedzia Dragass. Wypompuj nam cae zdrowe
powietrze! Ale to mierdzi! Niewiarygodne!
Zrobi sobie maseczk z chustki do nosa i pod hemem wida byo tylko jego wesoe
oczy. Przygldajc si ministrowi i dwudziestu huzarom, ktrzy take pozakrywali
twarze chusteczkami, zawizujc je sobie na karku, dorzuci:
Jeli to prawda, e jak ci widz, tak ci pisz, to wygldamy jak banda
kryminalistw!
Tym razem przynajmniej sprawa jest jasna powiedzia minister. W zwizku z tym
pytanie, drogi pukowniku, jak pan zamierza z tego wybrn? Niech pan popatrzy! Jest ich
tak wielu, e nie wida nawet wody midzy statkami a pla!
Statkw te nie byo wida. Ich burty oblepione byy ludzkim mrowiem: za pomoc
wszystkich znalezionych na pokadach lin, drabin sznurowych, sprchniaych trapw tum
schodzi z pokadw statkw i par wod w stron play. Kaskady cia, ktrych
nieprzerwany ruch sprawia wraenie przelewajcej si przez burty czarnej cieczy. Statki
szybko oprniay si z ludzi, niczym odkorkowane wanny. Trzeci wiat wylewa si
strumieniami, a Zachd suy mu za rynn.
Pierwsi dotarli na brzeg mali ebracy z Kalkuty, potworkowate dzieci z India Star,
siedzce okrakiem na ramionach dorosych. Czogajc si potem na mokrym piasku,
wyglday jak psy lub foki, odkrywajce nieznany brzeg; wydajc radosne pomruki, robiy
wraenie istot z innej planety. Postpujcy za nimi tum zatrzyma si na chwil, bo z tyu,
na pokadzie, w potworny karze w kapitaskiej czapce wpatrywa si nieruchomym
wzrokiem w nabrzee, jakby oczekujc jakiego telepatycznego raportu od swych ohydnych
wysannikw. Mae potworki prychay, wszyy i sapay, bray do ust piasek i wypluway
go, uderzay piciami w ziemi, by sprawdzi jej realno, a potem, zadowolone,
wykonyway niezgrabne podskoki na swych kolawych nogach. Ten kraj im si podoba.
Potem zebray si w gromad i ten gest uznano za znak. Na wszystkich statkach flotylli
podniosa si nieopisana wrzawa. Znw oya ludzka masa, oblepiajca burty statkw,
toczc si i prc ku play, ku tym maym potworkom, ktre pod naciskiem tumu posuway
si naprzd.
S zbyt ohydne powiedzia zimno pukownik. Zbyt nieszczliwe. Zbyt godne
litoci. Zbyt przeraajco ndzne. Trzeba zabi t ndz. Pod pewnymi wzgldami jest ona
nie do wytrzymania. Jest nie do przyjcia Kapitanie!
Zwrci si do oficera na dachu, klczcego przy wycelowanym w nabrzee karabinie
maszynowym.
Pan nie zamierza strzela ponad gowami! powiedzia sekretarz stanu.
Ale jak najbardziej! Ponad niektrymi gowami! Nienawidz tej ohydy na samym
przedzie, niesionej jak sztandar. Strc przynajmniej ten sztandar!
Przecie to nic nie da!
Oczywicie. Ale nawet w tym, co nieuchronne, trzeba wprowadzi troch adu. My
jestemy ju tylko symbolem, wic do tych symbolicznych potworw oddam symboliczn
seri. Jeli ich przy okazji zabijemy, tym lepiej! Przynajmniej ja, pukownik Constantin
Dragass, bd wiedzia, dlaczego! Dalej, kapitanie! Jeli ma pan jeszcze resztki sumienia,
oto stosowna chwila, eby si do niego odwoa i wznie si ponad to wszystko. Niech
pan strzela! Na Boga, niech pan strzela!
Posza duga seria, wprost do celu, jak na wiczeniach. Potem karabin umilk. Nic
bardziej okropnego ni agonia zdeformowanych, niedorozwinitych istot. Cierpice
karykatury cia. Bezrozumne spojrzenia, ktre usiuj zrozumie. Nieludzkie skargi
umierajcych. Dziesi takich cia wio si na piasku.
Pikni mczennicy stwierdzi pukownik. Robi z nich podarunek temu nowemu
wiatu. Niech si nim udawi.
Kapitan na dachu odda ostatni strza w tej bitwie. Wsadzi sobie luf rewolweru w usta.
Dziesiciu kalekich, bezbronnych karw zamordowanych na play i paf! Koniec, by z
niego dzielny oficer!
Nie mia wyboru powiedzia pukownik, nie przejawiajc najmniejszego wzruszenia.
Wiedziaem, e tak bdzie. Od wschodu soca by bardzo zamylony. Wida to byo
wyranie, jak nochal na gbie. Zadawa sobie pytania. Ale nie pyta o siebie. Myla o
innych i o sobie w zwizku z innymi. eby jeszcze myla jak zwierzchnik! Ale skde
Gwarantuj, e naciskajc spust, czu si bratem tych niegodziwcw! Pad ofiar
werbalnego terroryzmu. Trzeba jednak przyzna, e dugo si opiera. Ale czas ju zwin
obz. Nie pora na pogawdki.
To pan go zabi powiedzia sekretarz stanu. Dlaczego, jeli pan to wszystko
wiedzia?
Zanim przybdziemy do tej Wioski odpowiedzia pukownik (a uroczysty ton, jakim
wypowiedzia to sowo, nakazuje nam uywa duej litery), skoro chcemy si tam nadal
przeciwstawia widocznej oczywistoci, trzeba uwolni si od zdrajcw, ktrzy nie znaj
samych siebie i doprowadziliby do tego, e i my sami, ani si spostrzegszy i nawet w
dobrej wierze, bymy zgnunieli. Najbardziej niebezpieczni s zdrajcy ostatniej godziny.
C, stao si. Prosz popatrze
Spogldajc w stron morza, Jean Perret nie widzia znikajcych pord drzew panterek
i podeszew onierskich butw: ostatni huzarzy dawali nog
Przekraczajc bram ogrodu wielkimi krokami zawodowca, jeden z nich krzykn:
Mimo wszystko powodzenia, panie pukowniku!, i z tonu jego gosu mona byo
wnioskowa, e nie artowa. Smutne poegnanie. Zwizo, ktra mwia wszystko: nie
moemy pana naladowa, pukowniku i nie moemy postpi inaczej, kady zachowa wic
swe sumienie, chocia nasze serca s z panem.
Nie ma czego aowa powiedzia pukownik ale mam do siebie pretensj.
Powinienem wczeniej posa ich na mier, razem z ich oficerem, jak de Poudisa dzi w
nocy. W jakim wiecie bd teraz obnosi sw bezuyteczno? W drog, panie ministrze!
pukownik odzyska wesoo. Zwijamy pastwo!
Wystarczya jedna ciarwka. Nie zostao ich wielu: trzej huzarzy, ich sierant,
piciu komandosw i ich kapitan, pukownik i Jean Perret. Dwunastu.
adna liczba zauway pukownik. Usiad obok kierowcy i powiedzia:
Popiesz si! Przy wyjedzie w prawo, potem druga uliczka na lewo, i dalej a do
szosy. Jeli te typy zatarasuj nam drog, po prostu dodaj gazu
A co z zakonnikami? zapyta nagle sekretarz stanu. Pukownik wzruszy ramionami.
Ciarwka ruszya ju i nabieraa prdkoci, pierwszy, drugi, trzeci bieg, ostry zakrt za
bram, motor wy na penych obrotach. Z pistoletem maszynowym midzy kolanami
Dragass obserwowa drog, z nosem przy szybie, gotw w kadej chwili otworzy ogie.
Droga bya pusta.
Zakonnicy? podj wreszcie wtek. Panie ministrze, dla susznoci naszej sprawy
naleaoby przynajmniej zdecydowa si na rwnowag mczennikw po obu stronach. Te
ich kary z jednej strony, nasi zakonnicy z drugiej strony. Nie byoby dobrze, gdybymy nie
mieli adnych mczennikw. Nie chciaby pan, eby wzniesiono im pikny pomnik, w tej
Wiosce, na placu przy kociele? Z piknym napisem: Dwunastu zakonnikom z Fontgembar,
okrutnie zamordowanym w Wielki Pitek, ofiarom barbarzystwa. A, wanie czyjego
waciwie barbarzystwa?
W istocie, podobnie jak wadza pastwowa, tak i ci zakonnicy nie znaczyli ju wiele.
Wpadli w puapk swej profesji, jeli tak mona powiedzie. Gdy potworne karzeki pady
pod seri karabinu maszynowego i tarzay si we krwi kilka metrw od przybyych wanie
na plae mnichw, ci poczciwi ludzie rzucili si naprzd. Kwestia odruchu. Zachowanie
nienaganne, zwaszcza zwaywszy ich podeszy wiek, ktry mg skania do cakiem
innego postpowania. Dobiegszy do dzieci potworkw, starcy uklknli przy nich i
szepczc modlitwy, udzielali im bogosawiestwa, krelc znak krzya. I c oni czynili?
Udzielali im chrztu! Ceremonia przepisowy, stosowany wobec umierajcych lub dopiero
co zmarych dzieci: miosierdzie Boskie dopuszczao go, zanim wtrcili si w to nowi
ksia. Chrzcz ci imieniem Piotra, Pawa, etc., w imi Ojca, i Syna i Ducha
witego. Nic trudnego. Wystarcz dwie sekundy. I to wanie uczynili ci biedni,
zniedoniali starcy, nagle nawiedzeni ask, bo jake inaczej wytumaczy ten powrt do
sedna sprawy, do pocztkw wszystkiego, gdy akurat wszystko wanie dobiegao koca
Dziesicioro upoledzonych karzekw, niepojmujcych, co si dzieje, tkwicych w
niewiadomoci, na samym dnie ludzkiej ndzy, wstpi do nieba tego ranka i bez wtpienia
rozlegnie si tam radosna wrzawa trb, podczas gdy miliony wybranych woa bd ze
sodycz na powitanie tych nieoczekiwanych, spnionych przybyszw. Jeli w raju
istnieje portier, prawdopodobnie umiechnie si pod wsem, spogldajc niby
rozgniewanym wzrokiem: Kto ze mnie zakpi tymi imionami? Nie znam takich: Tryskacz!
Nogal! Ech No ju dobrze, nic nie szkodzi, przechodcie.
W tej szalonej chwili starcy chrzcili, jak popado Jeli na tym wiecie s jeszcze dzi
rzymscy katolicy i ksia, ktrzy wierz w skuteczno chrztu, niech si nie wahaj! Nogal
i Tryskacz! Dobry adres! Opieka zapewniona! Te dwa poronione byty, ktre stay si
pikne jak bogowie, inteligentne jak sam Duch wity, zasiadaj po lewicy Ojca
Przedwiecznego, ktry udziela im wszystkich swych witych ask. Ora pro nobis
Miny te dwie sekundy. Przysza mier, zabierajc i mnichw, i kary. Po przejciu stada
najedcw z tamtych przemieszanych cia nie pozostao ju prawie nic: tu i wdzie
wystajca z zakrwawionego piasku rka, noga, podbrdek albo nos, rzadziej
niezdeformowana twarz, ledwo widoczna, jak przysypana piaskiem mumia. Natarcie
pierwszych szeregw imigrantw zaskoczyo starych zakonnikw klczcych przy
potworkach; tum przewrci ich na ciaa katechumenw, potem zadepta na mier i,
mona by rzec, ich ostatnie tchnienie poczyo si z ostatnim oddechem chrzczonych
nieszcznikw. Zostali po prostu zadeptani i nie ulega wtpliwoci, e tum nie zdawa
sobie z tego sprawy. Widzia ju te domy, chon ju te zielone drzewa i kwiaty pochylone
wiatrem, dotyka ju niezliczonymi domi pierwszych barierek z tyu play, wspina si na
skarp, wdziera si do nadmorskich willi i rezydencji, przebiega przez salony, wypada
drugimi drzwiami i rozlewa si po uliczkach, gsty, coraz gstszy, podczas gdy z tyu, od
strony statkw, w wygodzony ludzki w boa cigle zsuwa si z pokadw, sun w
stron play
Najdziwniejsza konkluzja, ktr mona wycign z tych piciu minut najkrtszego dnia
chocia wydaje si w pewien sposb oczywista, jeli uwzgldni wszystkie zwiastujce
j znaki brzmi: te nieprzebrane tumy nigdy nie uwiadomiy sobie, e kraina, w ktrej
wyldoway, moe nalee do kogo innego. To prawda, e szybko opustoszaa, a
miejscowa ludno nie stawia adnego oporu. Jednak na play z rnych, odmiennych
powodw byli i zakonnicy, i onierze Dragassa, i ci idealici, wzgldnie liczni, ktrzy
nie wycofali si razem ze zbieranin Panamy Rangera. Poza jednym przypadkiem
morderstwa z premedytacj, zreszt cakiem bezsensownego, ktre opiszemy nieco dalej
tum, jak powiedzielimy, tylko przeszed, nic wicej. I jeli rozlewajc si po okolicy,
zadepta kogo na mier, zrobi to, w ogle nie wiedzc, e kogo zabija i dlaczego. A
tych, co zadepta, zabi po prostu dlatego, e znaleli si na jego drodze. Czy to kary znad
Gangesu, czy zachodni mnisi nie robio mu adnej rnicy. On by ras, nie uznawa ju
innej. Zakonnicy z Fontgembar nie zginli dlatego, e byli biali, ale dlatego, e utrudniali
przejcie. Ich mier nie miaa nic wsplnego z tamtymi zamordowanymi biaymi, pod
Gat, tymi obcymi z biaej rasy, ktrych bdzcy lud odepchn od swego ona. Od tamtej
chwili ksenofobia wygodzonej flotylli jakby si pogbia i to a do tego stopnia, e staa
si bezuyteczna, tak samo jak ksenofobia Afrykanw zgromadzonych nad Limpopo,
Chiczykw nad rzek Amur, kolorowych tumw wadajcych ulicami Londynu i Nowego
Jorku czy tymi masami arabskimi i murzyskimi, gotowymi wylec ze swych piwnic na ulice
Parya. To ci biali, zabici pod Gat, byli dla nich pobit bia ras. I odtd ju si dla nich
nie liczya. Musiaaby si cudownie odrodzi z popiow, by znw zwrcili na ni uwag,
a tymczasem na francuskiej play najwyraniej nic na to nie wskazywao.
Stao si to jeszcze bardziej widoczne, gdy tum, przeszedszy po zmieszanym z krwi
piasku przykrywajcym ciaa karw i zakonnikw, napotka na swej drodze dwch
mczyzn, ktrzy, jak si wydawao, spokojnie na czekali. Jeden z nich, starzec, zwrcony
twarz do nadcigajcej rzeszy, trzyma w uniesionych wysoko ramionach zot
monstrancj, a drugi, ze zczonymi domi, modli si arliwie: byli to, rzecz jasna, Dom
Melchior de Groix i ojciec Pierre Chassal. Tum jednak nie okaza im najmniejszego
zainteresowania, nawet na sekund si nie zatrzyma, co byoby wiadectwem zdziwienia
czy zaskoczenia. Ale nie.
Tum niczego nie widzia. Ani promieniujcej w socu monstrancji, ani dziwnego stroju
tych mczyzn, ani ich biaej skry. Gdyby klczeli, zostaliby zadeptani, jak pozostali
zakonnicy. Ale e stali wyprostowani i nie upadli przy zetkniciu z pierwszym szeregiem
ndzarzy, zostali otoczeni, oblepieni przez tum, porwani przez te mas napierajcych cia,
niemal uniesieni w gr i poniesieni dalej, zmieszani z ni i w pewnym sensie poknici.
Tum nis ich jak wszystkich innych wtopionych w t ludzk mas i w ten sposb oni sami
stali si jakby imigrantami znad Gangesu, bo nawet najblisi ssiedzi w tej zwartej, ciasnej
tuszczy nie mogli rozpozna, kim naprawd byli. Zreszt tak jeden, jak drugi mieli
niewiele czasu na rozmylania o wyszoci przekona nad wiar albo wiary nad
przekonaniami, bo ostateczna konkluzja umkna im, poniewa i przekonania, i wiara
zostay jednoczenie zmiecione, objawiajc nico. I jeli mogli wyobrazi sobie jeszcze
cokolwiek w tym stanie duchowej rozterki, brutalnie popychani w zwartej masie ludzkiego
tumu, to ju tylko prno wasnych zudze. Widzieli przecie oczami duszy, jak stoj
wobec nadcigajcego tumu i wznosz hosti, i jak tum nieruchomieje na chwil, ot,
chocia na t jedn krtk chwil, ktra jednak wynagrodziaby im wszystko. Ta
oczekiwana chwila nie trwaa jednej miliardowej sekundy, nawet nie miliardowego
uamka miliardowej czci sekundy, i teraz tylko tego byli wiadomi. Wcinity w tum,
popychany ze wszystkich stron, pozbawiony swobody ruchw Dom Melchior nie zauway,
e monstrancja wypada mu z rk pod nogi tuszczy, jak pika w rugby w rodek myna, i
dopiero po jakim czasie spostrzeg, e trzyma ju tylko pustk w zacinitych doniach.
Potem, gdy tum rozdzieli si na najbliszym rozdrou, zostali rozczeni. Nigdy ju si nie
zobaczyli i aden z nich nie dowiedzia si, co si stao z drugim. Mona domyla si
tylko, e stary opat w mitrze umar bardzo szybko, niedaleko od play, ze zmczenia lub
nadmiaru przey, a Pierre Chassal bka si jeszcze dugo bez celu, jak wyjaowiona i
wykorzeniona dusza.
Jeszcze dzi, w przygnbieniu, ogupieniu, niezdatnoci i biedzie bka si wci troch
tych rozbitkw z przeszoci, niepogodzonych z nowym adem. Podobnie jak w
politycznych wizieniach po kadej rewolucji, tak i w ich szeregach znajduje si wikszo
wybitnych osobistoci, przemysowcw, generaw, prefektw, pisarzy, ale take niektrzy
spord ludu, tych maluczkich, ktrych arystokracja, a pniej mieszczastwo zawsze
cigno za sob, a do katastrofy, gdy potrzebny by im orszak, a take dlatego, e i tych
maluczkich oywiao owo pragnienie, by si odrnia. Ale nowy ad nie potrzebuje ju
politycznych wizie. Wyprano mzgi na sto, na tysic lat. Wadza toleruje tych nielicznych
jak rodzaj kloszardw. Nie s niebezpieczni. Nie zawiadczaj o niczym. Co najwyej
przypominaj niektrym niewyran ide odmowy. Nie reprodukuj si, nie yj w
bandach. Gdy przypadkiem zejd si w czterech czy piciu, gdzie na przykocielnym
placyku albo w cieniu platana na skwerze, rozstaj si bez sw, w milczcej zgodzie,
unikajc wszelkiej pokusy wsplnego ycia. A e s brudni i bardziej ndzni od reszty
spoeczestwa i e spotyka si pord nich tylko biaych, su jako odpychajcy kontrast
wobec powszechnego mieszania si ras i tej witej solidarnoci, w ktrej odmawiaj
udziau. Przygldajc si im, kady moe oceni efekt
Inaczej oceni wypada zatrat pord masy imigrantw tych nieskazitelnych
rewolucjonistw od Panamy Rangera. Cofnijmy si o kilka sekund. Tum run wanie na
pierwsze ogrodzenia willi pooonych przy play. Dragass i jego wojskowa ciarwka
pdz ju krt drog pod gr, do Wioski. Wtedy, przezwyciajc pierwsze zaskoczenie
wobec wydarzenia tak oczekiwanego, utsknionego i wymarzonego, ktre jednak
rozpoczo si zupenie inaczej, ni przewidywano, wszyscy ci, ktrzy postanowili dotrze
do kresu podry, powychodzili z pozajmowanych domw i ogrodw. Jeli doszli a do
nabrzea, by stan twarz w twarz z armad, to dlatego, by przyj imigrantw,
pokierowa ich pierwszymi krokami. Wic id tam, musz speni ten gest. Co czynic,
speni si te sami. ycie jest pikne i braterskie. Wprawdzie nie mwi tym samym
jzykiem, ale porozumiej si przecie samymi spojrzeniami. Pocz si braterskie i
siostrzane rce, zaplot si ramiona na szyi brata lub siostry, przytul si do siebie ciaa.
Moe serdecznie poklepi si po plecach? Panama Ranger odrzuca bro. Gestykuluje ywo
na powitanie. Kilkaset metrw od play odkry opuszczony, doskonale zaopatrzony
supermarket, oznakowa wic drog. Na chodnikach, przy kadym skrzyowaniu ulic
rozstawi swoich ludzi, by wskazali drog przybyszom. Czekaj. Ju daj radosne znaki,
pokazuj rkami, jak funkcjonariusze drogowej policji nagle ogarnici pasj regulowania
ruchu. W zajtych domach dziewczyny kocz sprztanie. Przyjm wreszcie z dawna
oczekiwanych goci. Niektre podgrzewaj kaw w wielkich naczyniach. Lydie wywiesia
biae przecierada w oknach, biel, kolor pokoju. Powietrze cuchnie coraz bardziej, ale ci,
ktrzy pozostali, by przywita goci, nie zwracaj na to uwagi: tym razem przeszli samych
siebie. Znw signli po gitary. piewaj: Daj ci moje krlestwo, bo mija czas tysica
lat i koczy si tysiclecie.
Skoczyo si. W nadbiegajcym tumie, ktry zaraz go dosignie, Panama Ranger szuka
jakiej twarzy, by obdarzy j umiechem, jakiego spojrzenia, w ktrym wyczytaby t
sam przyja, ktr i on chce wyrazi. Ale nie moe z nikim skrzyowa spojrzenia, gdy
nikt, jak si wydaje, nawet nie spojrza na niego. Zbity z tropu wyciga rk ku tej ludzkiej
cianie: gdyby jaka rka wysuna si naprzeciw, uchwycia jego do, potrzsna w
gecie, ktry wyraaby co, co wygldaoby na dzikuj, to by mu to wystarczyo, bez
wzgldu na to, co staoby si pniej. Ale nic takiego si nie dzieje. Kilka sekund pniej i
jego unosi w tum. Panama Ranger walczy, by zaczerpn powietrza. Wok niego w
wilgoci tych stoczonych cia wszyscy robi okciami, szaleczo popdzaj si wzajemnie,
kady dla siebie, gorczka mleka i miodu, rybnych rzek i pl przepenionych samorodnymi
uprawami. Zewszd popychany i naciskany, Panama Ranger czuje, e obsuwa si na
ziemi, jako cz tej masy mrowicej si czarnymi nogami. Nie jest sam. Inny pochonity
jeszcze si opiera, jaka stara Hinduska usiuje od czasu do czasu rozepchn si
uderzeniem okcia lub kopniakiem. Panam Rangera ogarnia furia. Jego pici pracuj
szybciej, a wok, w tej masie cia, wytwarza si troch wolnej przestrzeni, wska
drka, przez ktr wydostaje si wreszcie na zewntrz, u kresu oddechu, cignc za sob
t star kobiet, jakby wyciga j z wody. Uratowa j machinalnie, a potem zrozumia, e
bya to ostatnia szansa, by znale przyjaciela w tej obkanej cibie. Mocno trzyma w
ramionach t star kobiet. Ta wysuszona skra i koci to wszystko, co wie go jeszcze
z yciem i ze szlachetn ide, jak uczyni z ycia. Bo uchwyci rzecz zasadnicz: Niczego
nie daem. Niczego nie mog da. Oni mnie nie potrzebuj. Oni bior. Tak wanie
pomyla.
Potok ludzki zacz si rozdziela. Zagbia si w coraz to nowe ulice i na kadym
nowym skrzyowaniu znw si dzieli, a wreszcie wok Panamy Rangera robi si luniej.
Moe ju i na wasnych nogach i kierowa wasnymi krokami, cigle w tym samym
kierunku, co tum, ale bardziej ju swobodnie. Stawia sw star przyjacik na nogach,
ostronie, delikatnie i powiada:
Tak jest dobrze? Widzisz? Udao si. Ona wydaje si umiecha i odtd ju jej nie
opuci. Pniej, gdy tum wedrze si do domostw, pobije si w pldrowanych sklepach,
zupi supermarket, Panama Ranger bdzie postpowa jak inni. Dopki co si nie
zorganizuje, bdzie rabowa na swj rachunek. Zgromadzi nieznane skarby i wieczorem
jak akurat wypadnie: w jakim cudzym salonie albo stodole bdzie otwiera swe pakunki
przed star przyjacik, rwnie olnion, jak on, i przelicza swj majtek: pudeka z
biszkoptami, puszki z szynk, niklowany n o szeciu ostrzach, wieczorowe buty,
papierosy, tabliczki czekolady, zegarki, torba myliwska, elektryczna lampa, niewane co.
Staruszka dotyka wszystkiego, obraca w palcach, rozpoznaje dotykiem, obwchuje, a gdy
wreszcie pojmuje przeznaczenie danego przedmiotu, mieje si. mieje si. I tak wsplnie
odkrywaj ten raj. Rewolucja powiedzia kilka dni wczeniej, gdy by jeszcze
samozwaczym dowdc punktu poboru opat na autostradzie A-7 gdy ju si j robi,
to przede wszystkim jest to dobra zabawa!. Ale teraz nie ocenia przebytej drogi, tej
zawrotnej degrengolady. A te drobne zgromadzone skarby? Okruchy dobrobytu! Zniszczono
wspania maszyneri i oto wszystko, co z niej zostao. Nigdy ju nie zostanie naprawiona.
Moe nawet niejasno ju zdaje sobie z tego spraw, ale co to ma teraz za znaczenie:
staruszka, siedzc w kucki, mieje si z caego serca i zaywa przynajmniej dobrej
zabawy
Jego koledzy zniknli, pochonici w ten sam sposb, z wikszym lub mniejszym
szczciem. Niewielu zostao przyjtych, chocia wielu usiowao wiadczy przybyszom
swe usugi. Szybko jednak si zniechcili. Bo czsto ich suchano, coraz czciej nawet, w
miar jak stabilizowa si pewien nowy ad, jednak udzieliwszy rady, czuli si zaraz
odrzuceni. Najinteligentniejsi zrozumieli szybko, e im bardziej bd uyteczni albo wrcz
nieodzowni, tym bardziej bd nienawidzeni. Wic rozpucili si w tej masie, w ktrej
biel skry powoli stawaa si niedostrzegalna. To wszystko, czego mogli si spodziewa.
Konsekwentni wobec samych siebie, a do koca, pogodzili si z tym. Dzi w tej
francuskiej prowincji z ogromn wikszoci hindusk tworz now kast pariasw,
cakowicie zasymilowanych, a zarazem izolowanych. Nie maj ju adnych wpyww.
adnego politycznego znaczenia. W obydwu tych grupach etnicznych wyonili si nowi
przywdcy, mwicy z ogromn atwoci o integracji rasowej i braterstwie, zapewniajc
sobie w ten sposb wadz. Ale o nauczycielach, dziki ktrym przeszo bya tak
wspaniaa, nikt nie chce pamita. Zaczli przeszkadza
Lydie umara ndznie jako dziwka pewnego Hindusa w Nicei, pena odrazy do
wszystkiego i do samej siebie. Kada dzielnica imigrantw posiadaa wasne pogowie
biaych kobiet, ktrych kady mg uywa. Lydie, zgwacona wrd biaych przecierade,
ktre wywiesia na powitanie, pocztkowo bkaa si po okolicy z grup jurnych
Hindusw, ktrzy uznali j za wspln wasno, bo bya bardzo pikna, a jej skra bardzo
biaa. Pniej ju, gdy przywrcony zosta porzdek, zamknito j w pewnej willi w Nicei,
razem z innymi dziewczynami, ktre podzieliy jej los. ywi je stranik, otwierajc drzwi
kademu chtnemu. W ten sposb wyzbyy si dumy ze swej biaej skry. To te jakie
wyjanienie
Clment Dio take zgin tamtego ranka, ale samotnie. Po przemwieniu prezydenta
Republiki, ktrego wysucha w hotelu Prejoly w Saint-Vallier, jak lunatyk poszed w
guch noc. Machinalnie szed w stron wybrzea, ale w oczach mia cigle obraz swej
ony, Iris Nan-Chan, ktr na prno usiowa wybudzi ze piczki, a nagle zwiotczaa w
jego ramionach i umara. Siedzc w ustronnym miejscu na play, niedaleko willi
zajmowanej przez Dragassa, by wpprzytomnym wiadkiem wszystkich rozgrywajcych
si scen ldowania, ktre jeszcze w przeddzie tak bardzo go radowao, gdy by to
czowiek, ktry uwielbia mie racj i, co wicej, powici cae ycie, by mci si za
biednego Bena Souada, zwanego Clmentem Dio. Teraz, gdy jego zemsta tryumfowaa, nie
odczuwa ju nic. Nawet ucieczka armii francuskiej, ktrej tak nienawidzi zwycionej,
zhabionej nie wytrcia go z cakowitej obojtnoci. Pospnym spojrzeniem ledzi
zaadunek owej dwunastki do wojskowej ciarwki i jej odjazd, nawet ju nie
pamitajc, e byo to, w duym stopniu, jego dzieo. Wobec szturmu imigrantw znad
Gangesu zawaha si, jakby sam siebie pytajc, co waciwie tu robi i po co tu przyby.
Potem wsta. Co sobie przypomnia, co wanego, strzpy wasnych sw: Panie
ministrze A jeli oni maj szans
To jest armada ostatniej szansy. Umiechn si smtnie. To byy jednak wite sowa!
powiedzia do siebie. I prosz, s! Sprawia to sia sw!. Ta konstatacja bardzo go
pobudzia. To ja, Dio! krzykn. Chodcie tu! Do mnie! Zapomnijcie mi to wszystko!.
Gestykulowa, woa do wyadowujcego si tumu Ale e by niskiego wzrostu, ciemnej
karnacji i mia kdzierzawe wosy i w dodatku podbite oko, a take z powodu jaskrawego
koloru jego podrnej zamszowej marynarki, przypomina raczej portiera naganiajcego
klientw do nocnej spelunki. mier przysza do niego pod postaci czarnego olbrzyma,
nioscego na karku kara, potworkowate dziecko, za ktrym postpowa ogromny tum.
Zatrzyma si przed Dio, chwyci go wp i podnis z ziemi do oczu kara w kapitaskiej
czapce, ktry wyda wtedy z siebie ju trzeci przecigy okrzyk. Dio, niegdy Ben Souad
poj, e jest skazany, ale zabrako mu czasu, by zrozumie motywy wyroku. Palce
olbrzyma koprofaga zacisny si na jego gardle, a jego ciao, jak szmacian lalk, rzucono
na pla, gdzie zostao rozdeptane przez tum. Gdyby doszo do procesu, mona by
docieka motyww. Oto dwaj ludzie, z ktrych kady by narzdziem przeznaczenia. Jeden
przemierza ocean, spotyka drugiego, zabija go jakby w natchnieniu, jakby go rozpozna
i byo to w dodatku jedyne zabjstwo z premedytacj, za ktre najedcy wzili
odpowiedzialno. Takie wyjanienie nie ma sensu. Ale gdyby wznie si na poziom
symboliczny, rysuje si takie wytumaczenie: w tym symbolicznym zabjstwie wyrazio si
pragnienie Trzeciego wiata, eby nikomu nic nie zawdzicza, eby nie osabia
radykalnego znaczenia swego zwycistwa, nie dzieli go ze zdrajcami, ktrzy przeszli na
jego stron. Dzikowanie im czy nawet ich przygarnicie oznaczaoby dalsze utrwalanie
pewnej formy podporzdkowania. Jeli tak na to spojrze koprofag uregulowa t
kwesti. Zasuyli na to, czego byli warci. Z naszej strony mamy inne wytumaczenie, o
wiele bardziej naturalne i majce walor prostoty: Clment Dio nie spodoba si karowi.
Absolutnie!
XLIII

Potem rozszalaa si burza. Zapowiada j wiatr, coraz silniej wiejcy ju od rana.


Jakkolwiek nie bya ona niczym niezwykym w tym klimacie, jej gwatowno bya rzadko
spotykana, ale zarazem ograniczona w czasie i przestrzeni. Nie trwaa nawet godziny i
wzburzya morze na ograniczonym tylko obszarze, zupenie jak cyklon. Akurat gdy ostatni
imigrant, brodzc po pas w wodzie, opuszcza ostatni statek i dochodzi ju do play, na
flotyll, a take na ca okolic w promieniu kilometra runa ulewa niczym potop. Ci,
ktrzy nieco wczeniej wdarli si na brzeg i grasowali ju po ulicach miasteczka, nie mieli
czasu uj daleko. Te trby wodne odegray istotn rol. Bo a do tej chwili w tum znad
Gangesu przedstawia sob tylko impuls, nieforemn mas, tuszcz niemajc konkretnych,
sprecyzowanych celw. Jedynym motorem jej postpowania bya ciekawo. Midzy t
bajeczn krain, ktra otwieraa si przed nimi, z ocienionymi, czystymi uliczkami, wzdu
ktrych stay pikne wille, a ich wasn ndz istniaa taka przepa, e, powiedzie
mona, ludzie znad Gangesu byli oniemieleni i wrcz odczuwali pewien respekt. Podczas
tak dugiego rejsu wygodzeni ndzarze nie przestawali marzy, wyobraajc sobie t
krain na miar mitu, ktry zawadn ich umysami. A teraz, gdy mogli tego wszystkiego
dotkn, wielu z nich nie mogo uwierzy. Dotykali drzew, chodnikw, drzwi domw i
ogrodowych murw, ale tak ostronie, jakby to wszystko miao zaraz rozpyn si jak
mira. Ulewa pooya kres tym wtpliwociom i zmaterializowaa w mira. Teraz
dopiero nastpi prawdziwy szturm na domy, wille, kocioy, magazyny na wszystko, co
mogo da jakie schronienie. adne drzwi nie opary si tumowi. W tym podyktowanym
ulew desperackim dziaaniu mona jednak dostrzec zalki pewnej organizacji, a take
pocztki rodzcej si hierarchii. Ci, ktrzy pierwsi wpadli na pomys posuenia si
elaznymi omami, znalezionymi w jakim opuszczonym warsztacie, albo drewnianymi
belkami jako taranami, stali si od razu przywdcami tej czy innej grupy. Po wywaeniu
drzwi urzdzano im owacje. W nieca godzin wszyscy znaleli jakie schronienie.
Zatoczone, ale jednak schronienie. To przesdzio: byo to jak objcie w posiadanie. Bez
ulewy ten proces ulegby zwoce. Gdy ustaa ulewa i ucich wiatr, przepdzajc ostatnie
czarne chmury, wszyscy wyszli na progi domw, na ganki, na balkony i tarasy, podeszli do
okien. Nawoywano si, ponad ulicami i drzewami, z jednego balkonu do drugiego, z okien
do okien, z tarasu na taras. Wielkie widowisko i jeden radosny temat: Tym razem si
udao!.
Nie jest naszym zamiarem szczegowe opisywanie, w jaki sposb osiedli si we
Francji lud znad Gangesu, ani te, ktre przyszy za nim. Ta historia, przedstawiana jako
wzorcowy model kolektywnej inicjatywy i organizacji, zajmuje dzi pierwsze rozdziay
podrcznikw nowego wiata. Ale, o dziwo, w tej oficjalnej wersji nie ma ani sowa o tej
burzy i ulewie, i decydujcej roli, ktr odegray w owej kolektywnej inicjatywie i
organizacji nowego adu. I jeszcze co trzeba doda. Gdy ju pierwsza rado nieco
osaba, stao si oczywiste, e nawet mimo przyzwyczajenia ludu znad Gangesu do
przeludnienia i cisku zajta strefa przybrzena adn miar mu nie wystarczy. Ci, ktrzy
wdrapali si na najwysze pitra domw odkryli wok now przestrze do podboju. Jak
okiem sign rozpociera si kraj, ktry wydawa si im najpikniejszy, najbogatszy,
najbardziej gocinny na wiecie. Zagszczenie ludnoci nie kcio si z przyrod,
przyroda bya w cakiem dobrym stanie, a obfito ludzkich domostw budzia zaufanie: to
zupenie co innego ni pustynia! Dalej, u stp zalesionych pagrkw, zachwyceni
odkrywali rozlege pola obsadzone kwitncymi drzewami i zieleniejce od upraw. To, co
zobaczyli, zaraz przekazywali niej i dalej, wypiewujc ow dobr nowin jak muezini
swe modlitwy albo wrzeszczc jak gazeciarze. Podawana z ust do ust, wiadomo obiega
cay tum imigrantw. Na ulicach, w parkach i w ogrodach, na placach publicznych
odbyway si narady, ludowe zgromadzenia. Trzeba po raz ostatni, ale z ca moc
zaakcentowa pojcie tryumfalnego zawaszczenia, ktre nastpio wskutek ulewy, w
poszukiwaniu schronienia przed burz. Ten wyczerpany, zgoniony tum odnalaz cakiem po
prostu moralno. elazn moralno. Moralno zdobywcy. I dlatego ponad trzy czwarte
imigrantw, najsilniejszych, najbardziej przedsibiorczych i zdecydowanych postanowio
kontynuowa drog na pnoc Pniejsi historycy uczynili z tej spontanicznej migracji
jak wielk epopej, ktr zatytuowali: Podbj Pnocy. Tu przyznajemy im racj, ale
tylko w wymiarze porwnawczym. Nie zapominamy o pierwszej odsonie tego dyptyku: o
tej ucieczce na pnoc, o tym aosnym exodusie prawdziwych wacicieli kraju, o ich
zawinionym upodleniu, o ich odraajcym zaparciu si samych siebie, o tej antyepopei!
Gdy pooy te dwa motochy na szale, wszystko staje si jasne
XLIV

Ta burza pchna ku play niewiele wysokich fal, ale te, ktre wywoaa, miay
niebywa si. Pierwsze uderzenie byo decydujce. Nastpne tylko dokoczyy dziea
zniszczenia flotylli ostatniej szansy. Zaatakowany przez ywio od tyu, gwatownie
zepchnity z przybrzenej mielizny ogromny kadub Calcutta Star zadra i zacz si
unosi na wezbranej wodzie. Ten gwatowny ruch przebudzi samotnego mczyzn w
biaych achmanach, ktry drzema u stp komina, pogrony w swym nieszkodliwym
szalestwie. Jego ekscelencja biskup katolicki i prefekt apostolski otworzy oczy. Na
chostanym ulew pokadzie ujrza tylko pordzewia blach, ktrej wczeniej nigdy nie
widzia, tak gsty by tum, zalegajcy pokad podczas podry. Pod uderzeniami wiatru i
strumieni wody statek rezonowa jak pusty grb. Huragan wdziera si do rodka dziurami
w przeartych rdz kominach i wygrywa na nich, jak na organach, jak piekieln
kakofoni, przerywan wspaniaym skrzypieniem caego kaduba. W rodku byo sycha
wcieke uderzenia drzwi o futryny kajut. Trapy lukw adunkowych trzaskay, jakby
wicher gra na klawiaturze monstrualnego fagotu. Ta rnorodno dwikw, uderze,
trzaskw, hukw, skrzypie, zgrzytw bya niemal nieskoczona. Wszystkie pozostawione
erdzie, liny, drabinki, sznury, dziki ktrym imigranci zeszli z pokadu do wody, a ktre
teraz oplatay burty, uderzay o kadub w podmuchach wichury. Przypominao to troch
galop oddziau kawalerii na metalowym mocie albo potne gradobicie na blaszanym
dachu, ale tysic razy goniejsze.
Przyciskajc donie do skroni, a do blu, biskup zatyka sobie uszy. Jednoczenie
woa: Moje dzieci! Moje dzieci!. Niewtpliwie myla o tych dzieciach, ktre
przynosiy mu jedzenie i picie, gdy lea w cieniu komina, i ktrym dzikowa
przyjacielsko, klepic po policzkach albo krelc im na czoach kciukiem znak krzya. Ale
teraz statek by zupenie pusty i pusta bya take caa reszta flotylli. Ulewa spywaa
strumieniami po jego zdziwionej twarzy, a w porywach wiatru strugi deszczu uderzay tak
wciekle, e a zatykay dech w piersi. Ledwo dyszc, woa: Moje dzieci! Moje
dzieci! Tym razem myla o tych starych kobietach, ktre podczogiway si do niego
noc, niosc mu raj na ziemi. Wtedy jednak zrozumia, e jest sam i e zapomniano o nim.
Paczc jak dziecko, odetka uszy, opuci rce i natychmiast wszystkie odgosy burzy
powaliy go niczym silny cios.
Omdlenie trwao krtko, kilka sekund. Gdy ockn si, na czworakach, na pokadzie,
ktry teraz przechyli si gwatownie, pod wpywem doznanego szoku zacz myle nieco
janiej. Niewiele mu to pomogo. Calcutta Star lea teraz na boku. Kominy statku
zawaliy si i stoczyy do wody. Olbrzymie organy zamilky i ustaa szalona galopada
wiatru wzdu burt. Sycha byo ju tylko szum fal wdzierajcych si na statek i
spywajcych kaskadami z przechylonego pokadu. Usysza wasne niewyrane sowa:
Obydwaj umrzemy niepogodzeni, panie konsulu, ot, i wszystko. A konsul odpowiedzia:
Na Boga, ekscelencjo, pieprz pana!. Albo tylko mu si zdawao, e syszy gos konsula,
bo porwany fal, ktra zerwaa z pokadu resztki nadbudowy, widzia ju tylko wok, w
pynnej mgle, jakie cienie psw chepczcych kau krwi na zacienionym nabrzeu w
Kalkucie. Gdy zmaga si z wod, uderzy gwatownie o zbaty koowrt, ktry opar si
jeszcze niszczycielskim falom i zrani si w rk. Zrozumia wwczas, e umiera, a ta krew
jest tym razem jego krwi. adna aciska sentencja nie pasowaa do tej mierci. Biskup
Gangesu nie by ju szalecem. Wyszepta tylko: Panie, bd wola Twoja. Potem uderzy
gow o nadburcie; ciao zawiso na wystpie, koysao si przez chwil, a potem spado
do wody spokojnego ju morza. Kim jeste? zapyta czyj szorstki gos. Jestem
biskupem Gangesu. Hm, hm, niezbyt to chwalebne! Czy umierajc, zdobye si
przynajmniej na akt szczerej skruchy?. Tak mi si zdaje. No c, wejd w takim razie,
przyjacielu, prosz Wszystko zapomniane. Tdy! Id za Tryskaczem i Nogalem, oni
wska ci drog.
Z flotylli nie pozostao ju nic, prcz bezksztatnych szkieletw rozrzuconych po play.
Rozpoznawalny ksztat zachowa jedynie may torpedowiec zakupiony z demobilu. W
kady Wielki Pitek nowe wadze przystrajaj go biaymi proporczykami i urzdzaj przy
nim ludowe obrzdy. Pielgrzymuj tu tumy, przez cay dzie toczc si na kamienistym
wybrzeu i defilujc w ciszy przed wrakiem. I w tym przypadku sfaszowano histori.
Przywoywano nawet imi Cortsa, jakiego nowego Cortsa, ktry nie spali swych
statkw po wyldowaniu, ale roztrzaska je przed wyldowaniem W ten sposb
zmaterializowany w tym pordzewiaym wraku mit o Podboju Pnocy zacz
funkcjonowa jako wyraz woli politycznej, jako gboko przemylany scenariusz, ktry
wszyscy aktorzy realizowali, wiedzc doskonale, o co chodzi. Nie chodzio za ju o t
aosn zbieranin, ktra wyldowaa w tym miejscu, ale o zwycisk armi. Dzieci w
wieku szkolnym, ktre musiay podziwia wrak torpedowca, pociy si potem nad swymi
wypracowaniami, uywajc wielkich, wzniosych sw. Ja jednak wiem, e wystarczyoby
jeszcze kilka ndznych minut, a burza zniszczyaby i ca flotyll, i wszystkich jej czarnych
pasaerw. Wiem te, e Bg nie podarowa nam tych kilku minut aski.
Ta niewielka zwoka miaa jeszcze jedn konsekwencj. Burza przycichaa, gdy nad
Lazurowym Wybrzeem pojawiy si dwa samoloty, podchodzc do ldowania bez pomocy
radia i radaru. Ich piloci bowiem szybko si zorientowali, e caa okolica si wyludnia.
Wiea kontroli lotw milczaa, parkingi wok lotniska opustoszay, pogasy wiata
sygnalizacyjne na pasach startowych, a radiolatarnia znikna. Mimo zej pogody uparli si.
Wyadowane ywnoci i lekarstwami, zapchane poobijanymi duchownymi, siedzcymi
niewygodnie na grach paczek, oba samoloty zakreliy na ciemnym jeszcze niebie miay
uk, podchodzc do ldowania. Pierwszy z samolotw by biay, drugi szary. Byli to
rzecz jasna owi muszkieterowie miosierdzia walczcego na wszystkich frontach Trzeciego
wiata, owi bohaterowie z Wyspy witego Tomasza. Samolot Watykanu, ten biay to
raz! Szary, nalecy do Rady Ekumenicznej Kociow Protestanckich to dwa! aden z
tych latajcych duchownych nie mg si oprze woaniu umczonej sprawiedliwoci.
adunek, ktry przywieli, suy, jak zawsze, tylko jako pretekst. Najwaniejsze byo co
innego: by na miejscu, jako pierwsi, i t sw symboliczn obecnoci zaoferowa klucze
Zachodu, lekkomylnie powiconego dla narodzin nowego wiata. Ale ostatnie podmuchy
cyklonu bywaj niebezpieczne. Ju prawie zamierajc, burza uderzya ostatni raz. Gsta,
czarna chmura rozwietlona byskawicami ogarna t ma eskadr. wiata pokadowe
pogasy, a wszystkie przyrzdy wskazyway wartoci zerowe. W podobnych przypadkach
nie zwaa si ju na nic, tylko podrywa si samolot w gr, w niebo. Tak wanie postpili
piloci, niewiele widzc pord nocy. Ale oko cyklonu czuwao olbrzymia dziura
powietrzna w ksztacie komina. I to za jej przyczyn, jeden za drugim, przestrzegajc
zwyczajowej kolejnoci ldowania, obydwa samoloty roztrzaskay si na pasie startowym.
Samolot biay to raz! Samolot szary to dwa! Eksplozja. Poar. Nie byo adnego
wiadka poza umiechnitym profesorem Calgusem, uzbrojonym w sw potn lunet.
Nikt nie przey. Tych kilka ndznych minut, poskpionych swemu ludowi, Pan Bg, mimo
wszystko, jako sobie jednak wynagrodzi.
Niektrzy historycy prawda, e nieliczni wysunli dziwn hipotez, e na pokadzie
biaego samolotu znajdowa si sam papie Benedykt XVI, ktry zgin w tej katastrofie.
Ale poniewa wrd szcztkw samolotu znaleziono tylko spopielae koci, adnego za
przedmiotu lub fragmentu ubrania umoliwiajcego identyfikacj pasaerw, nic nie
potwierdza tej hipotezy. Moe tylko fakt, e nikt ju potem nie mwi o Benedykcie XVI,
jak gdyby zwyczajnie ulotni si on z labiryntu kolumnad Watykanu. Od wygoszenia swego
wielkopitkowego ordzia, przepenionego uniwersalnym miosierdziem, nie da znaku
ycia. Modlono si za tego dobrowolnego pustelnika, chocia nikt go wicej nie widzia.
Wczeniej rwnie odbywa takie nage, podyktowane impulsem podre. Aby odzyska
kredyt zaufania, utracony przez swego bojaliwego poprzednika, trzy razy skorzysta ze
swego samolotu i ldowa na polu bitwy. Na przykad w Namibii, gdzie jego spektakularny
przylot przypieszy upadek Windhoek, stolicy kraju, w ktrej zreszt pojawi si take
Jean Orelle. Papie wybra si samotnie na spacer po ziemi niczyjej za rogatkami stolicy,
dobrowolnie pokazujc plecy oblonej biaej mniejszoci, i pobogosawi nieprzebrany
tum oblegajcych go czarnych. Uczciwie jednak trzeba przypomnie, e jego obecno
zapobiega cakowitemu zmasakrowaniu obleganych. Ostatnim razem dokona takiego
nieoczekiwanego wypadu do Republiki Poudniowej Afryki, gdy Bantu rozpoczli strajk
generalny. Otoczy go orszak czarnych animistw i postpowych studentw burskich, ktrzy
go uwielbiali. Pewien kapral policji, prawdopodobnie gupi jak but, pooy wreszcie kres
tej samotnej eskapadzie. Chwytajc papiea za ramiona i osaniajc go wasnym ciaem,
doprowadzi go do swego samochodu i odwiz na lotnisko, krzyczc do manifestantw:
Jeli nie pozwolicie mi przejecha, zastrzel go!. Cay wiat zatrzs si z oburzenia.
Hipoteza, e wanie ten papie polecia na spotkanie armady ostatniej szansy i spon w
samolocie, tak bardzo mnie nie zaskoczya. Szczerze mwic, z wielu wzgldw uwaam
j za niebywale zabawn.
XLV

A moe bymy co zapiewali? zaproponowa pukownik.


Rozwiza chusteczk i z min smakosza wdycha wiee powietrze przez okno
samochodu. Ciarwka wspinaa si powoli krt drog pord winnic. Za kadym
zakrtem przybliali si do Wioski ciemniejcej na samym szczycie.
Mj Boe, jak tu adnie pachnie! cign pukownik. Znw jestemy u siebie. Nic
si nie stao. A wic: co piewamy?
Moe Marsyliank? zaproponowa partem sekretarz stanu.
Wewntrz ciarwki armia dostaa gwatownej czkawki, niektrzy zaczli gdaka jak
kury. Ogoszono konkurs, kto huzarzy czy komandosi zapiewa najgoniej. Nie
naley sdzi, e specjalnie si wysilali. adnej zgorzkniaej afektacji. Po prostu szczera
heca. Uwolnieni od wszystkiego, wietnie si bawili.
Zaproponowaem to tylko dlatego, eby sprawdzi morale narodu powiedzia
minister.
Spojrza na pukownika i obaj raz jeszcze wybuchnli serdecznym miechem.
Dobrze! Marsyliank wycofujemy! zadecydowa pukownik Dragass. Kapitanie,
co lepszego moe pan nam zaproponowa?
Moe ktr z piosenek Legii? zaproponowa komandos. S gupie, jak wszystkie,
ale co w nich jest I wszyscy znaj sowa.
Legia doceni propozycj pukownik. Legia Jestemy najbardziej cudzoziemsk
z wszystkich legii cudzoziemskich, obc wszystkim. Wic piosenka Legii, oczywicie. Ale
zastanawiam si, czy pasuje do okolicznoci. Byaby dobra, jak najbardziej, gdybymy
zdobywali Kamerun, ale dzisiaj trudno powiedzie, e co takiego nam si udao. Moe
jutro, tam, na grze Zdaje si, e mam lepszy pomys.
Upewniwszy si, czy wszyscy go suchaj, nabra powietrza i zaintonowa:
Nie, nic a nic,
Nie, nie al mi nic a nic, ani tych dobrych dni,
Ani zych wszystko jedno dzi mi! Nie, nic a nic,
Nie, nie al mi nic a nic, tralla-la, tralla-la,
Mog dzi z caej przeszoci kpi!
I co wy na to? spyta, gdy skoczy. Niele, co? To stary numer. Nie pamitam
dokadnie sw, ale jest w nim to, co najwaniejsze. Nie znacie tego?
Nie odpowiedzia kapitan. Co to za piosenka?
Zeralda! odpar Dragass. Zeralda, Algieria. Nieudany pucz generaw. Genera
Challe, ktry wycign z tego wniosek, e nie mona walczy z tchrzami. I ktry mwi to
o armii francuskiej. Ju wtedy byo tchrzostwo, wszystko byo sabe, tchrzliwe,
nieodpowiedzialne. Prawdziwi bohaterzy piewali t piosenk w ciarwkach
opuszczajcych obz po rozwizaniu puku. Strasznie gono!
Mamy to zapiewa na dwanacie gosw? spyta sekretarz stanu.
O co zakad, e w dwunastu mona narobi piekielnego haasu?
Jestem gotw. Moe pan liczy na gos rzdu, pukowniku. Wprawdzie rzd faszuje,
jak zwykle, ale tym razem przynajmniej ze szczerego serca.
Ryczc jak optacy, omal nie popkay im yy na skroniach, zdzierajc garda, z
nabrzmiaymi od krwi twarzami narobili, rzeczywicie, wicej haasu ni armia katolicka
piewajca Te Deum w katedralnej nawie. Na zakrtach ciarwka koysaa si,
zataczaa, jej podwjne opony szoroway po poboczu. Szofer huzar puszcza kierownic
i wywija rkami. Oficer komandosw wali piciami w desk rozdzielcz. Przy sowach
nic a nic caa podoga ciarwki draa od uderze kolbami. Gdyby zanalizowa
gbokie uczucia towarzyszce tej pieniaczej wrzawie, mona by postawi diagnoz:
plemienna ekstaza. Cae plemi witowao sw jedno. Nawet tak malekie miao gdzie
ca reszt wiata. Ale kry si tam take i pewien niepokj. Byli jak dziecko, ktre idc
samotnie noc, wydziera si na drodze, by zapomnie, e jest samotne. Albo raczej jak
zagubiony eglarz, ktry piewa na swej upinie byle co, eby doda sobie otuchy. Modzi
huzarzy spogldali na drzewa na polach, ale nie mogli dostrzec ani jednego ptaka. Nawet
sroki i kruki rabusie pouciekay. Zabite poprzecznymi deskami okiennice domw
wacicieli winnic emanoway strach, charakterystyczny dla czasw wielkich kataklizmw.
Brakowao tylko namalowanych czarnych krzyy, ktrymi dawniej znaczono domostwa
zadumionych. Soce owietlao ostrym blaskiem ten wyludniony krajobraz, tak jak
zapewne kilka lat wczeniej owietlao ksiycowy krajobraz, ktry kontemplowali
nieszczni Johnson i White, siedzc w kucki i oczekujc mierci, obok swego
zniszczonego statku kosmicznego.
O, psiakrew! zawoa kierowca. Jaki facet! Nie zauwayem go wczeniej!
Wszyscy umilkli, jak Robinson odkrywajcy lady Pitaszka! Wic Ksiyc jest
zamieszkay! Nage hamowanie, wszystkimi szecioma koami, kontrolowany polizg,
zgrzyt skrzyni biegw.
Rzeczywicie, jaki mczyzna! Wszyscy wychylili si z samochodu. Przyjaciel? Wrg?
Dragass odbezpieczy bro.
Kto sta spokojnie na poboczu, z kciukiem uniesionym do gry w gecie cakiem
niepasujcym do okolicznoci. Bez wtpienia odpowiada mu komizm tej sytuacji, bo
szeroko umiechn si na powitanie. By to mczyzna rasy biaej, z dzieln min, ubrany
jak wczga. Jego twarz wszystkim kogo przypominaa.
Zabierze mnie pan ze sob, panie pukowniku? spyta tak zwyczajnie, jakby
spodziewa si rwnie oczywistej odpowiedzi.
A dokd to podasz, junaku, tak wczesn rann por? zapyta w odpowiedzi
pukownik, podejmujc zabaw.
C Od dawna was szukam i teraz, kiedy wreszcie znalazem, nie mog by zanadto
wymagajcy. Tak wic, zmierzam dokadnie tam, gdzie wy. Pan jest pukownikiem
Konstantynem Dragass, prawda? Szefem sztabu armii i gwnodowodzcym
porzdkowych si zbrojnych na caym poudniu kraju?
Wydawao si, e mwic to, troch sobie z nich pokpiwa, bo przybra ton jeszcze
bardziej uroczysty ni przed chwil. Przeczuwali ju w nim kompana. Zreszt niemal
natychmiast wszyscy go rozpoznali, mimo okalajcej twarz brody. Nie zapomina si atwo
fotografii opublikowanej kiedy na pierwszych stronach gazet, zwaszcza gdy pamita si
mciwe epitety, ktre jej towarzyszyy. Dragass podj natychmiast ten sam oficjalny ton,
waciwy salonom dyplomatycznym:
Panie ministrze, przedstawiam panu kapitana Luca Notarasa, narodowoci greckiej,
dowdc transportowca Ile de Naxos. Pamita pan?
Czowiek o czerwonych rkach przypomnia Notaras ze skromnym umiechem.
Krwawy kontenerowiec. Ludobjstwo przy Lakszadiwach.
Ma si rozumie potwierdzi minister. Pikna lista tytuw. Moje gratulacje. Znam
naszych klasykw: Nie bdziemy nigdy Notarasami. Zdawaoby si, e mino sto lat od
tamtego czasu. Czy aby nie siedzia pan w wizieniu?
W Aix, panie ministrze. A potem, w sobot, okazao si, e nie ma ju adnych
stranikw! Uciekli, a wszystkie cele byy otwarte. Poszedem za odgosami wystrzaw.
Ale kanonada ustaa. Zwtpiem. Z gry zobaczyem was, jak pdzicie t ciarwk.
Pomylaem sobie, co za szczcie! Zabior mnie.
W porzdku. Prosz wsiada powiedzia sekretarz stanu, najwyraniej ucieszony.
Nie wiem wprawdzie, czy moja pozycja gauleitera Poudnia zezwala na uycie prawa
aski, ale uwzgldniwszy okolicznoci, zostaje pan oficjalnie uaskawiony. Moe pan obj
zaraz stanowisko ministra eglugi handlowej.
Dysponuje pan jeszcze marynark handlow, panie ministrze?
Zacz rozglda si wok
Oczywicie, e nie. Ale jakie to ma znaczenie! Pan pukownik nie ma ju armii, no,
tylko resztk. Ja za nie mam ju terytorium. Mona wreszcie bra sprawy powanie.
Wanie dopiero teraz wszystko zaczyna naprawd co znaczy.
Zdaje si, e pojmuj powiedzia Notaras. Mog bawi si z wami?
Przyjto go przyjaznym poklepywaniem po plecach, uciskami doni, zaraz mianowano
honorowym huzarem z Chamborant i komandosem marynarki honoris causa. W ciarwce
Notaras doczy do dwunastoosobowego chru. Gromadka kumpli na byczym wypadzie!
Pozornie nie byo to bardziej skomplikowane
Po wjedzie do Wioski spieszyli si. Dragass podzieli swj may oddzia na dwie
grupy. Pierwsza rozstawia si wok ciarwki i ochrzczona zostaa przy okazji mianem
bazy strategicznej (co pomogo utrzyma morale na puapie szczerej wesooci) pod
dowdztwem kapitana komandosw, z karabinem maszynowym ustawionym na maym
kurhanie, gdy przypadek (dotknity kryzysem logiki) sprawi, e najlepsze kty ostrzau
zbiegay si akurat na tym pagrku, bdcym szesnastowieczn kalwari. Druga poowa
oddziau, nazwana kolumn ruchom, z Notarasem, Jeanem Perretem i pukownikiem
ustawia si w w tyralier, eby przeszuka wiosk wedug regu miejskiej partyzantki.
Posuwali si skokami, jak w kinie, metod ja ci kryj ty idziesz, ja id ty mnie
kryjesz, a dotarli do piciostopniowych, bocznych schodkw, wiodcych na taras
jakiego domu, i tam doszli do wniosku, e w Wiosce, jak przypuszczali, nikt ju nie
pozosta. W tym wanie momencie dobieg ich z gry, z tarasu, czyj kpiarski, wesoy
gos:
Jestecie na manewrach, czy jak? Obserwacja std jest bardzo pouczajca, ale
kompletnie bezuyteczna. Nie znajdziecie tu nikogo prcz mnie.
Podnoszc wzrok Dragass, zobaczy siwego mczyzn w pciennej marynarce i
czerwonym krawacie w grochy, ktry niedbale opiera si o ogrodzenie tarasu, jakby o
poranku wyszed zaczerpn wieego wiosennego powietrza.
Kim pan jest? zapyta pukownik.
Calgus, emerytowany profesor literatury francuskiej.
Ale co pan tu robi, na Boga?
Stary profesor zdziwi si szczerze. Nawet zasmuci si, e omielono si w ogle
postawi mu takie pytanie!
Ale jestem u siebie, panie pukowniku! Po prostu.
Po prostu! Po prostu! Chyba wie pan, co si dzieje?
Ale owszem, wiem powiedzia starszy pan. Wszystko widziaem.
I pokaza stojc obok, umocowan na trjnogu lunet.
I tylko po to pan tu zosta?
Bardzo mi si tu podoba i, jak powiedziaem, jestem u siebie. Po co miabym gdzie
i? W moim wieku nie lubi si zmian.
Mwi kpicym tonem, jak Notaras przed chwil, ale agodniej i serdeczniej. Pukownik
przesta artowa. Profesor by jak tchnienie czystego powietrza.
To bardzo dobra luneta cign starszy pan. Siedmio- krotne powikszenie. O
szstej rano, w ogrodzie tej willi, ktr pan zajmowa, panie pukowniku, uczyni pan rk
gest wskazujcy na moj wiosk, a ja od razu zrozumiaem. Potem policzyem was, gdy
wskakiwalicie do ciarwki. Dwunastu.
Trzynastu ucili pukownik. Od ostatniego zakrtu. A teraz czternastu doda z
umiechem.
Dwunastu czy czternastu, niewane. Wystarczy za cay wiat. Nie jestecie godni? Nie
chce si wam pi?
Czy nie jestemy godni? Czy chcemy si napi? Pan mwi powanie?
Starszy pan pochyli si komicznie w gbokim ukonie, zamiatajc podog tarasu
wyimaginowanym kapeluszem:
Panie ministrze, panie pukowniku, panowie niadanie podano!
Nastpi istny szturm na schody. Jak dzieciaki! W otwartych drzwiach tarasu zatrzymali
si na chwil oniemiali. niadanie? Starszy pan lubi eufemizmy. Na wielkim, dugim stole
przykrytym obrusem w kratk pitrzyy si na talerzach piknie poukadane kanapki, paty
szynki na gbokich pmiskach, w miseczkach czarne oliwki, korniszony, pomidory i jajka
na twardo, anchois uoone w r, kozie sery starannie oskrobane z nalotu, akurat tyle, ile
trzeba, nie za bardzo, wianki kiebasy, pasztety w kamionkowych rynienkach, ponadto caa
masa odkorkowanych butelek, rzdy kieliszkw na tacy, obok papierosy, cygaretki, cygara i
zapaki, a w rogu stou gsior eau-de-vie de marc, obstawiony bulwiastymi szklaneczkami.
Jest pan tu naprawd sam? wykrztusi pukownik, ktry pierwszy odzyska mow.
Zawsze lubiem urzdza przyjcia. Sprawia mi to przyjemno. Pi po szstej, jak
pdzicie tam, na dole. Od razu wziem si do roboty. Wybaczcie, brakuje tego i owego
Chciaem zrobi jeszcze bit mietan, ale przyjechalicie szybciej, ni si spodziewaem.
Musicie zadowoli si przystawkami.
Na Boga! wykrzykn nagle pukownik. C to jest? Wskaza na ciao modego
czowieka pod cian w kcie pokoju, w siedzcej pozycji, z rozrzuconymi nogami i
zwieszon gow. Dotd byo przykryte obrusem, ktry teraz si zsun. Dugie, brudne
wosy, dinsy, beret. By sztywny. Czerwona plama na piersiach nie pozostawiaa adnych
wtpliwoci, co do jego stanu.
To paskie dzieo? zapyta pukownik.
Tak odpar starszy pan, pochylajc gow. Nie mogem znie tego, co mwi. Na
kadej wojnie potrzeba kilku trupw, inaczej to nieuczciwe. Zrobiem to, co i wy, tam na
dole. Taka moja maa wojna. Bez zudze, ale dla przyjemnoci. Dziwne doda,
przygldajc si zwokom zupenie o nim zapomniaem.
Od dawna tu jest?
Od wczorajszego wieczora.
Trzeba go std usun, zanim zacznie cuchn powiedzia po prostu pukownik.
Trzeba pana uwolni od niego.
Bya to caa mowa pogrzebowa powicona modziecowi.
A teraz do stou! zawoa minister. Panie Calgus, pij zdrowie tej Wioski!
I doda pozornie powanym tonem:
Czy odpowiadaoby panu stanowisko ministra kultury?
Ale, ale! Nie zapominajmy o naszej bazie strategicznej powiedzia pukownik. Wy!
zwrci si do jednego z komandosw. Zachowalicie jeszcze trbk, wic zatrbcie
na zup, to si dopiero zdziwi!
Jeli si zna sowa towarzyszce tej melodii, to wolno przypuszcza, e rozbrzmiewajc
wwczas pod zachodnim niebem, miaa wydwik profetyczny.
XLVI

Francja ustpia. Dokonao si nieuniknione. aden powrt do przeszoci nie jest ju


moliwy, mimo pewnych wynegocjowanych tu i wdzie lokalnych porozumie, zwaszcza
tam, gdzie zachowa si jeszcze wzgldnie sprzyjajcy ukad si moralnych. Reszcie
wiata, ktra wstrzymaa oddech, pozostaje wycign z tego nauczk albo ponie
konsekwencje, w zalenoci od tego, do ktrego przystan obozu. Nie jest moj intencj
przedstawienie penej panoramy naszego wiata pogronego w chaosie w tamten Wielki
Pitek. To ju historia, trzeba by caych tomw, a waciwie po co? Moje serce pozostao
w tej Wiosce. I jeli znajduj siy, by dopisa jeszcze kilka stronic do tej opowieci, ktra
kosztowaa mnie wiele ez, mimo artobliwego tonu, przebijajcego spod smutnych faktw
gdy wszystko to byo przecie tylko artem, nieprawda? to tylko po to, by powici
je tej Wiosce. Mog co najwyej naszkicowa zakoczenie kilku scen istotnych dla ducha
tej opowieci. Mj Boe! Ale czy bd dobrze zrozumiany? Czy opisaem naleycie ten
nieuchronny proces degradacji? I tych pozostawionych w zawieszeniu, troch jak bomby z
opnionym zaponem?
Te wybuchay niemal wszdzie. Na brzegach Limpopo, w Paryu, w Londynie, w
Nowym Jorku Gdy ju owiecona Francja dobrowolnie znalaza si na kolanach, aden
rzd nie omieli si ju sam podpisa pod zbrodni ludobjstwa. Czarna fala dosiga
okolic Central Parku: dwadziecia dwa pitra zajte w godzin.
Czarne jest pikne, a wszystkie glisty s biae. Nie byo sycha nic, prcz jak
piewa pewien poeta z Harlemu odgosu wczni, przebijajcej na wylot
ciemiyciela. Na dwudziestym pitym pitrze doktor Norman Haller oblicza upyw
czasu: tylko dwa pitra dziel przeszo od przyszoci. Z telefonu dobiega go prawie
spokojny glos burmistrza Nowego Jorku: Mam szczcie, Norman, to trzy rodziny z
Harlemu. Dzieci cudowne. Nawet na mnie nie napluy. Trzymam jedno na kolanach, bawi
si moim rewolwerem. Oczywicie, wyjem magazynek! Ale Normanie, co innego mona
byo zrobi? Na Downing Street 10 trwaj negocjacje. Komitet Nieeuropejskiej
Wsplnoty Narodw spokojnie przej wadz w Londynie. Po prostu kwestia statystyki.
Liczy si i porwnuje. Doprawdy, jakie przeoczenie! Nie wyobraano sobie, e oni s tak
liczni. Nikt, oczywicie, nie przejmowa si ju Republik Poudniowej Afryki. Nawet
nienawi, ktr wzbudzaa, staa si teraz zbyteczna. Republika Poudniowej Afryki znika
z mapy, jak plaa wskutek przypywu czarnej fali, ktra przelaa si przez Limpopo, i biay
nard Afrykanerw mia za jedyn pociech jednoczesny upadek innych biaych narodw,
ktre od tak dawna odegnyway si od niego. Wszystkie porty na Filipinach, w Dakarcie,
Karaczi, Konakry i cigle jeszcze w Kalkucie oblega Trzeci wiat, inne wielkie flotylle
wyruszay do Australii, Nowej Zelandii i Europy. Wielka migracja rozwijaa swj dywan.
Lecz gdy uwanie przyjrze si przeszoci rodzaju ludzkiego, nie bya to pierwsza wielka
migracja. Inne cywilizacje, uczenie poklasyfikowane w gablotach muzealnych,
dowiadczyy ju tego losu. Ale ludzie rzadko si ucz od przeszoci.
W dziale anegdot odnotujmy i t ostatni, przykadow: wypynicie z Manili
olbrzymiego francuskiego statku pasaerskiego Normandia, z midzynarodow zaog,
ktra ogosia, e trzeba przesta suy sugusom oraz uprzywilejowanym
prniakom; zamiast nich zabrano wic na pokad luksusowego statku pi tysicy
filipiskich ndzarzy. Niestety! Braterska euforia nie przetrwaa sam na sam pierwszej
nocy. Aby urzdza udane bankiety dla biednych, trzeba dugiego dowiadczenia
franciszkanw albo Armii Zbawienia, rozsdnej powcigliwoci w obdarowywaniu,
wspomaganej niezbdnym posuszestwem biednych, aby mona byo praktykowa
miosierdzie bez obawy, e eksploduje zawr bezpieczestwa. A to wanie si stao. Nie
dlatego, e pokadowe zapasy byy niewystarczajce dla zaspokojenia tych biedakw, takie
przypuszczenie byoby obelg dla naszego nieodaowanego transatlantyku! Ale gdy
Filipiczycy ze slumsw Manilii odkryli obfito trunkw i jada, przygotowanych w
rozlicznych pokadowych bufetach i jadalniach, rzucili si na nie jak szaleni. Jedli i pili, to
zrozumiae. Ale mwic dokadniej, rabowali te bufety i o to wanie im chodzio. Potem
zabrali si do rabunku kuchni. A po kuchniach przysza kolej na adownie z zapasami,
nawet na chodnie, ktre zaoga musiaa otwiera pod przymusem. Zrewidowany zosta
cay statek. Prawdziwe tornado! Wskie korytarze zawalone szkem potuczonych butelek,
eleganckie kabiny zamienione w zbiorowe nory, wielkie malowida z chiskiej laki, duma
Normandii, porozbijane, zaplamione. Z dwojga zego stwierdzi barman z pierwszej
klasy, zanim musia odda swj fartuch, a potem dusz, pchnity noem w plecy wol
bogatych. Przynajmniej zanim zaczn rzyga, zd do toalety!. Trzeba byo o tym
pomyle wczeniej.
Ale powrmy do spraw powanych, cho co ciekawe wbrew smutkowi, ktry kryje
si za tym przymiotnikiem, nie potrafi ich opisa bez umiechu. Powane! Na Boga! Czy
to wszystko miao choby pozr powagi? Na przykad sposb, w jaki dotara do wiata, na
falach francuskiego radia, wiadomo o wyldowaniu tej flotylli i braku oporu we Francji,
ilustruje poniszy obrazek.
Jak pamitamy, w poniedziaek wielkanocny w radiu RTZ Boris Vilsberg do trafnie
osdzi podekscytowany tum, toczcy si w wielkim studio nagra, gdzie trudno byo ju
oddycha. Ostatnie sensowne sowa, ktre wypowiedzia do mikrofonu, brzmiay:
Otwrzcie okno, bo inaczej padniemy jak muchy!. To poszo na anten i nadao ton caej
emisji. Bo mimo toku Vilsberg zachowa swe miejsce przy jednym z mikrofonw, przy
wielkim okrgym stole, obok ojca Agnellu. Prbujc stawi czoo rozwrzeszczanemu
tumowi i przej inicjatyw, da zna rk reyserowi, by wczono sygna jego
komentarza, z wgranymi wczeniej sowami spikera: Boris Vilsberg komentuje
wydarzenie!. C omieli si powiedzie, nieszczsny! W studiu nie suchano si ju
wzajemnie. Powstaa nieopisana wrzawa. Jego niegdysiejsi wyznawcy przypucili atak na
mikrofony. Zewszd krzyczano: Boris Vilsberg niczego nie komentuje! Odtd komentuje
lud godnych!. A e co najmniej dziesi mikrofonw rozmieszczono wok tego
okrgego stou i do kadego pchao si co najmniej p tuzina chtnych, mona wyobrazi
sobie skutek. Odnotujmy, e w tym momencie, na drugim kocu Parya Marcel i Josiane
spogldali na siebie w ciszy przed wczonym radioodbiornikiem. Zrozumieli. Josiane
powiedziaa:
Id od razu, tak bdzie dla nas lepiej. Marcel podnis si niechtnie, westchnwszy,
obrzuci spojrzeniem ich starannie utrzymany salonik, komplet mebli kupionych na raty, po
czym otworzy drzwi i powiedzia do ciemnoskrego malca, ktry czatowa na ppitrze:
Zaprowad mnie do tatusia. Na pitym pitrze, gdzie w dwch pokojach gniedzia si
rodzina pana Alego, osiem osb, w tym stara matka i picioro dzieci, usysza samego
siebie, wypowiadajcego jak najbardziej szczerze te niewiarygodne sowa, z sercem na
doni, a z doni wycignit do pana Alego: Panie Ali Pomylelimy z on, e to
niesprawiedliwe. e wy nie moecie duej mieszka tak cinici w tym maym
mieszkaniu. Nas jest tylko dwoje. Tu bdzie nam zupenie wygodnie. A wam, u nas, bdzie
jednak troch luniej. Nie, to nic, to przecie cakiem naturalne. Trzeba sobie wzajemnie
pomaga, w dzisiejszych czasach! Bardzo mie te paskie dzieciaczki, i bardzo grzeczne!.
I zaatwione! Tym razem bez nacisku adnych instytucji czy organizacji. I kt omieli si
powiedzie, e czowiek jest czowiekowi wilkiem?
Co do Borisa Vilsberga, nikt nie wie, co si z nim stao. Niektrzy twierdzili, e
wyjecha do kochozu w rejonie Larzac, gdzie bez rozgosu yje z pracy wasnych rk.
Jego zniknicie mona te powiza z wycofaniem si z dziaalnoci publicznej dyrektora
aby. Wanie koczy satyryczny rysunek, na ktrym jaki zakopotany biay i
umiechnity czarny grali w damk, a w podpisie pod rysunkiem czarny mwi: Ty
wemiesz czarne, a ja biae, pasuje? ale przy ostatnim pocigniciu owkiem uzna, e
jeli opublikuje ten rysunek, zostanie zamordowany. Poczu tak wielki smutek, e jego
oblicze przybrao rozdzierajcy wyraz umierajcego klauna. Obszed wszystkie redakcyjne
pokoje, ucisn kademu rk ze sowami: Kontynuujcie beze mnie, jeli moecie, jeli
moecie.
Mam przed oczami skad wielorasowego Zgromadzenia Ludowego Gminy Pary, ktre
zebrao si w tene poniedziaek wielkanocny, o trzeciej po poudniu, w Sali Giedy Pracy.
Przedstawicieli biaej rasy jest niewielu, ale wystarczajco duo, by podkrela znaczenie
zgromadzenia i okaza dobr wol: prefekt, dwch lub trzech ministrw i kilku
funkcjonariuszy wyszej rangi, z tych, o ktrych prezydent Republiki dwadziecia cztery
godziny wczeniej w swym przemwieniu powiedzia, e ju konspiruj i paktuj, e
nawizali liczne kontakty i wpuszczaj ju do obiegu, w tajemnicy, skad nowego rzdu
tymczasowego. By midzy nimi pewien genera nazwiskiem Fosse, o ktrym niewiele
wiedziano, poza tym, e by zwolennikiem Trzeciego wiata i e przed laty jako mody
oficer na subie pewnego afrykaskiego rzdu nie zawaha si strzela do Francuzw.
Potem miay miejsce, rzecz jasna, oywione kontakty midzy wszystkimi tymi panami. I tym
razem zatem wszystko zaczyna si od skrzyknicia jak najliczniejszego zgromadzenia.
Wysokie autorytety duchowe i moralne przede wszystkim, jakeby inaczej, kroczce po
ruinach, jak fakirzy po rozarzonych wglach. Oczywicie wielki mufti. Czy nie
reprezentuje ponad szeciu milionw Arabw i czarnych muzumanw ju osiadych we
Francji? Odnotujmy, e otrzyma pniej, w pierwszym rzdzie tymczasowym, tek ministra
rwnoci, bo powoano takie nowe ministerstwo, rodzaj ministerstwa rodowiska
ludzkiego, walczce z zanieczyszczeniami o podou rasowym. By, oczywicie,
niezastpiony kardyna arcybiskup Parya, ujmujcy sw dobr wol. Caujc publicznie
wielkiego muftiego o wci nieprzeniknionym obliczu, ofiarowa mu trzydzieci
kociow, ktre mona byo zamieni w meczety, i bya to najbardziej wzruszajca chwila
tego dnia. Byli i przewodniczcy humanitarnych lig i stowarzysze, poza najsilniejszym w
gbie ten wyjecha do Szwajcarii, jak poinformowano, aby skonsultowa si ze swymi
zachodnimi kolegami. By nawet wielki rabin, ktry wpad w puapk antyrasizmu, cho
wszystko wskazywao, e Izrael tego nie przetrwa. By ambasador Gangesu, otoczony
ciasnym krgiem przez kolegw z Indii, Bengalu, Pakistanu, wodzw zwyciskich armii.
Byli i inni ambasadorowie z Trzeciego wiata, gono perorujcy, majcy silne oparcie w
tych nowych flotyllach imigrantw, ktre odbijay wanie od innych portowych
nabrzey Wszyscy, bez wyjtku, mieli usta pene braterskich zasad, podczas gdy biali
niemal usprawiedliwiali si z nienaleytego przyjcia. Noc 4 sierpnia oficjalnie
zniesiono rasy. Skowronek i ko przysigaj, e ju nigdy si nie rozcz. Poza tym,
wywierajc presj sam sw mas, obecny by Trzeci wiat, jeli tak mona powiedzie,
ktry stanowi trzy czwarte tego Zgromadzenia.
Zaznaczmy te obecno znacznej liczby biaych kobiet, ale bez wyjtku jak lise
majcych mw innej rasy. Zostay uwanie wysuchane, na og przyjte z entuzjazmem, z
pewnym tylko niepokojem pord najbardziej powcigliwych biaych, gdy wszyscy mieli
wiadomo, e symbolizuj one mier biaej rasy. Kilka lat wczeniej synny
amerykaski wydawca magazynu Eros, Ralph Ginzburg, opublikowa fotografi, na temat
ktrej wylano wiele atramentu: na biaym brzuchu kobiety, odsonitym a po nagie ono,
dwie spokojnie zczone donie, jedna mska, czarna i druga kobieca, biaa. Pod
fotografi zamieszczono dugi podpis: Jutro ta para bdzie uwaana za pioniera
owieconej epoki, w ktrej umr przesdy i jedyn ras bdzie rasa ludzka. To byo
wanie to. Suchano ich prawie z naboestwem, gdy przemawiay w imieniu zmarego.
Tylko biaa kobieta moe urodzi biae dziecko. Niech wyrzeknie si poczcia biaego
dziecka, wybierajc tylko partnerw niebiaych, a genetyka szybko zrobi swoje. W tym
pierwszym rzdzie tymczasowym lise zostaa ministrem ludnoci
Byo take kilka malowniczych postaci, poniewa w powszechnym strachu przed
znikniciem si porzdkowych, wielu zbudowao swoje wasne mae szace obronne i
zamierzao wszystkich o tym powiadomi. Nie ma wyzwolenia bez dodatkowego wsparcia
tych przezornych ekshibicjonistw: Lo Bon, ojciec Agnellu, Dom Vincent Larole i inni
pord komediantw wszelkiej maci. Bardzo si uwijali, ju rachujc korzyci.
Masa, oto i ona. Ciemnoskre bataliony delegatw Trzeciego wiata z Parya.
Zastanawiajc si, czy to wszystko miao jaki pozr powagi, akurat nie o nich mylaem.
Wszyscy tam s. Dziekan czarnych z przedmiecia, wdz ludu szczurw i jego biali
doradcy, od ksidza zamiatacza po bojownika; Jednooki kadi i jego sztab; umiechnity
Mamadou; i wszyscy ci kdzierzawi, ciemnoskrzy, pogardzani czyciciele, troglodyci,
cuchncy i pokrzywieni, wypluwajcy puca, odrzuceni, niezbdni, nieprzeliczeni. Nie
mwi nic ciekawego. S si i ju o tym wiedz. I nigdy nie zapomn. Jeli s
niezadowoleni, po prostu narzekaj i te narzekania nadaj ton debatom publicznym. Tego
bowiem teraz si sucha: piciu miliardw istot ludzkich podnoszcych gowy i
narzekajcych! Podczas gdy wraz z Marcelem i Josiane siedemset milionw biaych
zamyka oczy i zatyka uszy
XLVII

W promieniu dziesiciu kilometrw wok Wioski kraj by wyludniony, wolny od


obcych zakusw. Dziesi kilometrw to odlego, ktr dobry piechur w penym
rynsztunku bojowym z atwoci moe dwukrotnie pokona w cigu dnia. Kadego ranka
cztery dwuosobowe patrole wychodziy w teren, a Dragass, Notaras i minister Perret
zmieniali si przy lunecie. Bardzo szybko ustaliy si w tym chaosie pewne naturalne
granice. Na pnocy, na wzgrzach opactwo Fontgembar, po wypadzie komandosw
opuszczone przez liczn kolumn imigrantw; na poudniu, w dolinie piaszczysta i
niezbyt gboka rzeka, a na wschodzie i zachodzie dwie winnice, ktrych budynki huzarzy
wysadzili w powietrze za pomoc plastiku jeszcze tego wieczora, gdy zainstalowali si w
Wiosce. Kady imigrant znad Gangesu lub asymilant, napotkany wewntrz tego obwodu,
by zabijany bez ostrzeenia, a ich ciaa pozostawiano na miejscu, dla przykadu. Odtd
granice Zachodu mona byo obj jednym spojrzeniem. Czarna kurtyna krukw krcych
nad zwokami okrelaa je bardzo wyranie. To bdzie im przypomina ich kraj!
mawia pukownik. Nie mwi nigdy o wojnie, ale o polowaniu. Wioska polowaa na
czarnych ludzi, podobnie jak strzela si krliki na polowaniu. Nie zabrako nawet wykazu
codziennych osigni, wywieszanego na tablicy ogosze merostwa, ktry zastpi
obwieszczenie o walce z mczniakiem, zawiadomienie o dorocznym wicie stray
poarnej i informacj o lubie Pierrea-Marie Gardaillou, waciciela winnicy, z
Valentine Maindive (Bg jeden wie, co stao si z t par, czy doczekali maeskich
rozkoszy po uroczystych chwilach, kiedy to szaroperowy krawat ciska gardo pana
modego, biae czenka uciskaj pann mod, podjeda ukwiecony samochd tecia, a
przyjaciele i kuzyni rozwijaj welon, troch ju podchmieleni). Te trzy ogoszenia
profesor Calgus starannie zoy i przechowywa w swym archiwum, gdy stara si jak
najpowaniej traktowa obowizki ministra kultury, a czym jest kultura, jeli nie
inwentarzem bezcennych skarbw przeszoci?
Wyniki polowania byy imponujce. Dba o to szczeglnie szef sztabu huzarw, robic
pdzelkiem znaczki, okrelajce rodzaj upolowanej zwierzyny: malujc, wysuwa jzyk,
jak dziecko, ktre mozoli si nad jakim trudnym zadaniem. Przestrzegano dobrej tradycji
wojskowej, wyraajcej si w znakowaniu kolb karbami, malowaniu bombek na kadubach
bojowych samolotw lub sylwetek nieprzyjacielskich czogw na wieyczkach czogw
wasnych. Ganges 177 znaczkw, asymilanci 16 znaczkw.
Kogo nazywacie asymilantami? spyta pukownik.
To biali po stronie czarnych odpowiedzia szef sztabu.
W Czadzie wanie tacy strzelali nam w plecy. Tam nazywano ich sczerniaymi.
To gupie zauway pukownik. Jaka jest rnica midzy jednymi a drugimi?
To bardzo proste, panie pukowniku. Sczerniali byli przedtem. Asymilanci to
drugie stadium. To nie jest sprzeczno, ale pewien okrelony stan. A poniewa polujemy
na nich, trzeba ich prawidowo sklasyfikowa, podcign pod waciw kategori.
Dziewiciu jedn seri, tylu dzisiaj. Nie liczc czterdziestu dwch typw znad Gangesu.
Reszta bandy ucieka, zabierajc rannych.
Ju ich nie zobaczymy powiedzia pukownik. Przynajmniej przed przybyciem
samolotw.
Samolotw? Jakich samolotw? zapyta minister.
Samolotw z niebiesko-biao-czerwon kokard, psiakrew! eby przynajmniej
zmienili te kokardy, ale waciwie po co mieliby to robi? Zao si, e przed kocem
tego tygodnia zobaczymy pierwszy samolot
W tym momencie odezwaa si krtkofalwka zawieszona na oparciu aweczki, na ktrej
rzd odpoczywa w cieniu drzew.
Jacy ludzie w Fontgembar! zameldowa kapitan komandosw. Sami asymilanci.
Czterech lub piciu. Ale nie widz dobrze. Kryj si.
No wic? Na co czekacie? Wyposzcie ich, jeli maj takiego stracha. Chyba nie
zawahacie si dlatego, e jest was tylko dwch!
Ale nie o to chodzi, panie pukowniku. Oni nie strzelaj. Wywiesili nawet bia
chustk na kiju i od dziesiciu minut powiewaj ni przez okienko bramy.
Zawoajcie, eby wyszli z podniesionymi apami, zaraz tam bd. Tylko uwaajcie, to
moe by zasadzka. Pojedzie pan ze mn, panie ministrze?
Ale nie byo adnej zasadzki. Ju na pierwsze wezwanie do poddania si zza muru
odpowiedzia jaki gos:
Ale z przyjemnoci! Wanie po to przybylimy!
Byo ich czterech. Pierwszy, starszy ju mczyzna, trzyma si bardzo prosto; mia
intensywnie niebieskie oczy, siwe wosy ostrzyone na jea, kontrastujce z bujnymi,
galijskimi wsami. Trzyma pod pach zabytkow dubeltwk z pokojowo zaman luf, z
ktrej zwisaa biaa chusteczka.
Wczeniej nie moglimy powtarza nie moglimy! Ale jest tylko jedna droga, a wy
strzelacie do wszystkiego, co si rusza, wic uznalimy, e lepiej bdzie poczeka tu na
was. Potem si przedstawi: Jules Machefer, redaktor i naczelny ogniomistrz Myli
Narodowej, na ucieczce, ale w dobrym kierunku!
Owiadczenie to wywoao owacj, jeli mona uy tak szumnego sowa w przypadku
tak maej grupki wiwatujcych: cztery osoby, pukownik, minister, kapitan komandosw i
jego jednoosobowy oddzia. Drugi mczyzna wyglda do dziwacznie. Nie tyle ze
wzgldu na pewien anachronizm caej postaci, ile z uwagi na oczywisty komizm jego
garderoby. On take by ju w podeszym wieku, ale by bardziej zgarbiony ni Machefer,
ktry ciska wycignite donie z wielk werw w gecie i spojrzeniu. Ksi dUras
przedstawi go dziennikarz. Ksi wyglda tak, jakby ubiera si w wielkim popiechu i
zakada to, co akurat nawino mu si pod rk. Mia na sobie flanelowe spodnie i solidne
buty, co byo dobr decyzj, ale myliwska bluza ze srebrnymi guzikami, zdobionymi
ksic koron, bya cignita biaym skrzanym pasem; obijajcy si o biodra
jedziecki toczek i n myliwski uzupeniay ten dziwny wizerunek, ktry wieczya szarfa
municypalna, biegnca na krzy przez pier. Postrzegajc rozbawione spojrzenia, wyjani:
Gdy pan Machefer przyszed po mnie, dajc mi pi minut na spakowanie, woyem
przede wszystkim to, co najwygodniejsze na podr. Potem jednak pomylaem, e skoro
ju nadchodzi koniec, to niech przynajmniej umr w takim stroju, ktry co dla mnie znaczy.
Jestem przecie byym kapitanem okrtu i sdzi Zakonu Maltaskiego, take czonkiem
szlacheckiej stray papieskiej, w partyzantce od czasw Piusa XII. To pikne stroje i
jestem do nich bardzo przywizany. Chocia ta bluza myliwska, o ile pamitam, pochodzi
jeszcze z dawniejszych czasw. Poza tym przybywam na polowanie! Kiedy zreszt
nosiem j czciej ni inne ubrania, bo najlepiej w niej si czuj. A ta szarfa, mj Boe,
jest mi bardzo droga. Nie chciaem jej zostawia. W kocu jestem merem i to
republikaskim w Uras, pitnacie rodzin w okolicach Vaucluse. Pitnacie ognisk
domowych, prawdopodobnie ju wygasych Przymkn oczy na chwil, jakby w
skupieniu nad wyimaginowanym grobem, po czym doda ju innym tonem, bez nadmiernego
wzruszenia:
A teraz moecie mia si ze mnie, nie wstydcie si! Mer bez merostwa, c, sdz,
e jestemy warci siebie nawzajem, panie ministrze!
Pan si myli, ksi. Mamy tu wszystkie wadze publiczne w komplecie. Brakuje
wanie mera. I sprawa zaatwiona! Wybieramy pana na mera tej Wioski.
I na czym to miaoby polega?
Wanie na niczym, oczywicie! odpowiedzia wesoo minister. Ale legalno,
ksi, legalno wadzy to rzecz wita!
A my? odezway si niemal jednoczenie dwa gosy, w ktrych pobrzmiewao
prawdziwe oburzenie. Czy o nas zapomniano przy tym podziale?
Byli to dwaj krzepko zbudowani mczyni w wieku okoo trzydziestu lat, ubrani w
prkowane, aksamitne kamizelki, obydwaj czarnowosi i uzbrojeni w fuzje myliwskie;
sprawiali wraenie, e dobrze si bawi i rzeczywicie tak byo.
Przedstawiam panom Crillona i Romgasa powiedzia ksi. Mj szofer i mj
pokojowiec. Obaj nale do familii dUrasw: su rodzinie od dziesiciu pokole.
Chciaem ich zwolni przed t eskapad, ale mowy nie byo! Postanowili mnie nie
odstpowa i bogosawi ich za to! Bez nich nigdy nie dotarlibymy tutaj. Wszystko
potrafi, gotowa i strzela, s do taca i do raca.
Mam pewien pomys powiedzia sekretarz stanu. Mamy ju rzd z kilkoma
ministrami, mamy szefa sztabu i wiern armi, mamy bardzo kompetentnego mera, ale
brakuje Jak by to powiedzie Brakuje nam ludu!
W rzeczy samej! podchwyci pukownik. Nie mog sobie wybaczy, o tym nie
pomylaem. Crillon, Romgas bdziecie ludem! To wam odpowiada?
Zapytani trcili si okciami, a potem Crillon odpowiedzia:
Chyba moemy by ludem. Ale czy bdziemy mieli prawo do strajku?
Prawo do strajku? Tak od razu?
I prawo do demonstracji doda Romgas. Musimy to wiedzie! Albo jest si
ludem, albo nie.
Udzielono ludowi prawa do strajku! powiedzia minister podniosym tonem, jakby
wygasza doniose owiadczenie w parlamencie. Na Zachodzie strajk i legalno to
pojcia wite. Daj wam uroczyste zapewnienie, e rzd gotw jest do negocjacji, w
rozsdnych granicach, niesprzecznych z interesem narodu. Oczywicie, musicie zaoy
zwizek zawodowy. Albo lepiej: dwa konkurencyjne zwizki zawodowe, bo przecie jest
was dwch. Moecie manifestowa, ale o rnych porach i w rnych miejscach, to
wszystko. Pan mer si tym zajmie
Nie dokoczy zdania, bo parskn miechem, pukownik paka ze miechu, ksi z
godnoci si opanowa, Machefer i armia zaczli klaska, krzycze Brawo! i podrzuca
w gr berety, podczas gdy dwaj kompani, grajc dotd potulnych, przybrali teraz niby
wielce zadowolone miny. Niezrwnana chwila aski, niezrozumiaa dla kogo, kto nie
czuje si wsplnikiem, a ktra wynagrodzia im wszelkie zbrodnicze nudziarstwo. Jeli
pomyli si o ich samotnoci, o desperackim charakterze ich przedsiwzicia, o rychym
kocu, ktrego wszyscy mieli ju wiadomo ta ich wesoo miaa co z wisielczego
humoru. Studnia bez dna, w ktrej pogray si obiegowe prawdy, wychyliwszy si z niej
nazbyt bezwstydnie.
W drodze powrotnej prowadzona przez pukownika ciarwka przypominaa kabaret.
piewano Nie, nic a nic, a take Tu wszystko jest dla ksicia, prosz pana, wszystko dla
ksicia, ktr to piosenk Machefer wydoby z zakamarkw pamici i odpiewa solo,
odnoszc wielki sukces. W pewnym momencie ksi przyoy dubeltwk do ramienia i
celujc przez okno szoferki, skosi trzy czarne diaby znad Gangesu, umykajce wzdu
drogi. Padli jak raeni piorunem, trafieni prosto w serce. Dobra strzelba, sprawdzona na
safari.
Wieczorem w merostwie, przy winie, ktrym uczczono objcie funkcji przez nowego
mera, profesor Calgus mia wietne wystpienie:
Sprawdziem w kilku dzieach historycznych, aby odwiey sobie pami. Wasze
nazwiska, Crillon i Romgas, od razu wyday mi si znajome. Chodzi o zbieg okolicznoci,
jak w przypadku pukownika Constantina Dragassa, ale przyznacie, e znamienny. Podczas
bitwy pod Lepanto dwch kapitanw francuskich suyo pod Don Juanem de Austria.
Jeden mia na imi Crillon, drugi Romgas. Dodam, e obaj polegli i historia nie wie
niczego o ich potomstwie
Potem wszyscy zasiedli do kolacji, te na tarasie. Osiemnacie nakry, wliczajc
nakrycia dla dwch wartownikw, ktrzy zmieniali si midzy daniami.
XLVIII

Osiemnastu. Nazajutrz, w porze poudniowego posiku, Romgas doda dwa nakrycia.


Potem rdo wsparcia wyscho i Zachd doliczy si dwudziestu.
Przybycie dwch maruderw zapowiedzia straszliwy harmider. O wicie Wiosk
obudzia kanonada po drugiej stronie rzeczki, na terytorium okupowanym przez wroga.
Przez lunet wida byo tylko imigrantw galopujcych po ce jak stado oszalaych zebr,
ale nie dao si ustali przyczyny tego tumultu. Kanonada jednak wci si zbliaa:
najwyraniej kto torowa sobie drog do Wioski, wyrbujc metodycznie przejcie wrd
masy imigrantw. Sdzc po czstotliwoci i skutecznoci ich strzaw, byo to raczej
dwch lub trzech nieznajomych.
Ale kaliber! zauway ze znawstwem ksi. Na nosoroca i sonia.
Nadal nie mona byo rozpozna autorw tych fajerwerkw, ale atwo ju byo ledzi
ich ruchy. Ich szlak znaczyli martwi i ranni, wid on a do ruin farmy na granicy
zachodniej, gdzie strzelanina nagle ustaa i ju nie posuna si dalej. Przypuszczano, e
imigranci sformowali ju wasn milicj, bo farm otoczyy jakie nowe bandy, tym razem
uzbrojone w bro myliwsk. Byli midzy nimi asymilanci i kilku rozpoznawalnych po
mundurach francuskich andarmw. Zdyscyplinowany andarm sucha wadzy, to abecado
andarmerii, jej chluba i czsto haba. Rzd tymczasowy w Paryu musia wyda rozkaz
zdawienia rasistowskiego oporu.
andarmi mrukn pukownik. Tak szybko! A wic samoloty te nadlec szybciej,
ni mylaem.
Farma pokrya si licznymi, niewielkimi oboczkami, potem rozleg si huk potnej
eksplozji, ktrej wstrzs by odczuwalny a w Wiosce.
Granaty! ajdacy! Nie wiem, kto si ukry na farmie, ale trzeba im pomc! Panie
merze, pilnuj pan posterunku, ma pan sw afrykask giwer i chopakw. Panie Calgus,
prosz przygotowa co do picia. Bdziemy za dwadziecia minut.
Bya to wiekopomna szara. Pierwsze i ostatnie zwycistwo, ale odniesione po
huzarsku. Szeset metrw przed farm ciarwka na penej prdkoci pluna ogniem jak
atakujcy torpedowiec. Karabin maszynowy umocowany w popiechu na dachu ciarwki
wspaniale oczyci drog i przygwodzi do ziemi oblegajcych. Ciarwka wpada na
podwrko jak rozpdzona kosiarka w an zboa, taranujc hord znad Gangesu i
andarmw. Operacja ratunkowa trwaa nie duej ni trzydzieci sekund. Z paki
ciarwki wyskoczya niemal caa armia i cigle strzelajc, utworzya jakby ochronn
cian ognia chronic ruiny i ciarwk.
No dalej! Szybko! krzykn pukownik w kierunku ruin zabudowa. To ju ostatni
pocig! Nie bdzie innego! Dziesi sekund postoju!
Z ruin wybiego dwch mczyzn, uginajc si pod ekwipunkiem; na piersiach mieli
pasy z amunicj, w doniach trzymali karabiny z lunetami.
Na Boga! wykrzykn pukownik, celujc z pistoletu maszynowego. Wy! Nie, ten
drugi! Kim pan jest? Odpowiada albo zastrzel!
Jeden z mczyzn, chocia ubrany po europejsku, mia ciemn skr i typowe rysy
Hindusa.
Nie strzela! Nazywam si Hamadura, jestem Francuzem z Pondichry.
Szybko wepchnito ich do ciarwki, gdzie osunli si na kolana, potem w mgnieniu
oka zaadowao si wojsko i ciarwka ostro zakrcia, niemal dotykajc ziemi felgami
k, co rzucio wszystkich na podog. Pidziesit metrw dalej pukownik kaza
kierowcy si zatrzyma. Na skraju drogi sta ranny andarm, tpo spogldajc na sw
bezwadn rk, z ktrej wielkimi kroplami sczya si krew.
Kto wami dowodzi? spyta pukownik. Odpowiada albo zastrzel!
andarm ockn si z otpienia, unis wykrzywion z blu twarz. Z pewnoci bardzo
cierpia i odpowiedzia z widocznym trudem:
Rozkazy przychodz z Parya, panie pukowniku. Bezporednio od ministra spraw
wewntrznych i obrony narodowej.
Jego nazwisko?
Genera Fosse.
Dzikuj! powiedzia pukownik. To wanie chciaem wiedzie
andarm pochyli si, w komiczny sposb salutujc pukownikowi, i w tym momencie
dosta seri z pistoletu maszynowego w brzuch. W ten cakiem normalny sposb otrzyma
urlop ostateczny. Potem osun si nosem w traw, z martwym wzrokiem, podczas gdy
ciarwka mkna ju w gr po zboczu, w stron Wioski.
Wszelka nieufno wobec nowo przybyych znikna, gdy wznoszc pniej na tarasie
szklaneczk w toacie na ich cze, Machefer oznajmi z umiechem:
Dobrze wiem, kim pan jest, panie Hamadura. I dlaczego pan tu si znalaz. Nie chc
by niegrzeczny, ale gdyby si pana nie znao, to paski kolor skry i paskie pochodzenie
mogyby wyda si dziwne, tutaj, pomidzy nami. Jednak tak si skada, e syszaem pana
dwa tygodnie temu, tak mi si zdaje, w tej wariackiej audycji radia RTZ, kiedy to Vilsberg
i Rosemonde Real zabawiali si biciem piany na temat sensu historii. Umiaem si niele,
musz przyzna, kiedy usyszaem, jak pan ich wykpi. Ale pan i ja bylimy
prawdopodobnie jedynymi, ktrzy wtedy si miali. Zechciaby pan powtrzy nam tamte
paskie sowa, jeli pan pamita?
Pamitam doskonale. Powiedziaem tym trefnisiom: Nie znacie mojego narodu, jego
brudu, fatalizmu, idiotycznych przesdw i atawistycznej ociaoci. Nie wyobraacie
sobie tego, co was czeka, kiedy flotylla tych prymityww spadnie wam na kark. Wszystko
zmieni si w waszym kraju, ktry sta si moim krajem, zatracicie si w nich i razem z
nimi. Wtedy mi przerwali. Ale ja nie skoczyem.
I tak niele doceni pukownik.
Chciaem dopowiedzie jeszcze co innego cign Hamadura. Bycie biaym, w
moim rozumieniu, nie jest kwesti koloru skry. To kwestia stanu ducha. Wrd
secesjonistw wszystkich czasw i krajw zawsze byli czarni, ktrzy nie wstydzili si
walczy po zej stronie. Jeli biali stali si czarnymi, dlaczego czarny nie miaby si sta
biaym? Ja dokonaem wyboru i prosz, oto jestem. Wraz z moimi czterema fuzjami i
panem Sollacaro, ktrego spotkaem dzi rano na drodze, a ktry jest niezrwnanym
strzelcem. Dzikujemy, e przybylicie nam na pomoc.
Panie Hamadura odezwa si minister stanu. Chciabym zoy panu pewn
propozycj. Pozostaje nam do obsadzenia jedno ministerstwo, ktre, jak mi si wydaje,
powinno panu odpowiada. Pan Calgus jest ministrem kultury, komendant Notaras
eglugi handlowej, pan Machefer informacji, a pukownik Dragass obrony narodowej.
Przede wszystkim jednak: czy chce pan by ministrem?
Wobec umiechw, jakie pojawiy si na osiemnastu twarzach, pan Hamadura zapomnia
o powadze sw, ktre przed chwil wygosi. Tego wanie wszyscy szukali w tej Wiosce.
Oni mieli zagra w komedii: umrze wesoo i szybko. Pozostali byli skazani na odgrywanie
swoich rl w wielkiej, acz bezsensownej tragedii, ktra miaa si cign a do koca, a
do kresu tego ndznego wiata.
Zgadzam si, panie ministrze odpowiedzia Hamadura ze miechem.
Panie Hamadura rzek minister. Jest pan wic odtd ministrem Francji Zamorskiej.
Jeli to panu nie zrobi rnicy, panie ministrze powiedzia Hamadura wolabym
dawn nazw: minister kolonii!
On take zrozumia.
A pan, panie Sollacaro, co moemy zrobi dla pana? Brakuje nam jeszcze kapelana i
pociechy religijnej, w naszej sytuacji warto si o to zatroszczy zawczasu. Widz, e jest
pan cay w czerni Czy przypadkiem nie jest pan duchownym?
Sollacaro by wysokim i chudym mczyzn o ostrym jak ostrze noa profilu; surowa
elegancja jego stroju zdradzaa nadmierne przywizanie do wygldu. Zwaszcza rzucay si
w oczy mankiety jego koszuli z biaego jedwabiu i byszczcy aksamit jego bezbdnie
skrojonej alpakowej marynarki. Wszystko to ucierpiao w porannej walce, trzewiki z
krokodylej skry byy sfatygowane, a spodnie rozdarte, ale oceniajc cao, byo jasne, e
pan Sollacaro nie oszczdza na jakoci. Ogromny sygnet na maym palcu lewej rki
jedynie potwierdza to oglne wraenie.
Kapelan, c, kapelan! Bardzo chciabym powiedzia. Jestem Korsykaninem,
katolikiem i nie zapomniaem adnej modlitwy. Ale powinnicie wiedzie, e a do
ubiegego pitku miaem najlepszy burdel na caym wybrzeu, Grzeszny Srebrnik, w Nicei.
Miaem dwadziecia najlepszych dziewczyn.
W istocie powiedzia pukownik. Przypominam sobie niejak Cleo Moje
gratulacje, panie Sollacaro!
Ja take doda ksi. Przypominam sobie tak ma Murzyneczk, nie miaa
jeszcze szesnastu lat. Lea czy Bea
Bea potwierdzi Sollacaro. Bya taka, w ubiegym roku.
Tak, tak, Bea doczy minister. Ale ja wolaem Lucky i Sylwi. Niesamowity duet!
Te wolne wieczory partyjnych zjazdw, jakie wytchnienie!
Wida byo, e ogarno ich szczere wzruszenie. Miniony czas przybra jakie konkretne
oblicze, a utracone szczcie jak konkretn tosamo. Na Zachodzie pienidze daway
take szczcie. Tyle grzechw, ile proponoway
I co si stao z tymi panienkami? zapyta ksi, ronic z.
Ot to! odrzek Sollacaro. Wanie dlatego tu jestem. Sam je ewakuowaem
piknym autokarem. Wszystko szo dobrze. A do Montlimar. Tam nadziaem si na jaki
zbuntowany puk, ktry urzdzi sobie jarmark w koszarach. Wszystko tam byo w tej
spelunie! Arabowie, zbiegli winiowie, wczdzy. I one wszystkie tam przeszy!
Wszystkie moje dziewczyny! Przeszy Suki! Poszy tam za nic! A jakie tam byy ohydne
nory! aosne widowisko! Obrzydliwe! Mona nabra wstrtu do czowieka. Tam
zrozumiaem, e ten bajzel i ja nie mamy z sob ju nic wsplnego, nie jestemy po tej
samej stronie. Ale Sollacaro zawsze reguluje swe rachunki. Midzy tym bajzlem a mn jest
odtd wojna. Ukradem gablot, ruszyem okrn drog i oto jestem. Zatem, ministrze,
kapelan czy kto inny, co pan zechce, byle mi pan Hamadura poyczy dwa ze swych
wspaniaych sztucerw
To wyznanie wiary sutenera szczliwie pooyo kres oglnemu wzruszeniu. Wywoao
umiech. Potem miech. Pan Sollacaro walczcy za swj burdel i potpiajcy inny, ten
pogrony w ciemnociach zezwierzcenia, to byo zabawne! I nikt nie mia wtpliwoci,
e tkwi w tym gbszy sens, ni na pozr si wydawao.
Potem szef huzarw zrobi bilans dnia. Na urzdowej tablicy na cianie merostwa
pojawiy si nowe znaczki. Ganges: dwiecie czterdzieci trzy kreski. Asymilowani:
trzydzieci sze. Na placyku przed merostwem wszyscy komentowali wyniki. To ju by
swoisty rytua. Inaczej, oczekujc szybkiego koca, zanudziliby si na mier. Oby tylko te
samoloty si nie spniy pomyla pukownik.
Obradujmy legalnie odezwa si nagle minister. Widz tu dwustu czterdziestu
trzech ubitych imigrantw znad Gangesu, podczas gdy jak dotd nie upowania nas do tego
aden przepis prawa, wprost przeciwnie! Jeli panowie ministrowie wyra zgod,
proponuj uchwalenie dekretu z moc wsteczn, obowizujcego od poniedziaku. Wanie
zredagowaem projekt, oto jego tre.
Wycign z kieszeni kartk i odczyta:
W zwizku, wprowadzeniem w departamentach poudniowych stanu wyjtkowego
zawiesza si do odwoania nastpujce zapisy ustawy z 9 czerwca 1973 roku: Ci, ktrzy
bd nawoywa do dyskryminacji, nienawici albo przemocy wobec osoby lub grupy
osb z powodu ich pochodzenia lub przynalenoci do okrelonej grupy etnicznej, narodu,
rasy lub religii, karani bd kar wizienia od jednego miesica do jednego roku i grzywn
od dwch tysicy do trzystu tysicy frankw. Bd take karani jako winni dziaa
zbrodniczych lub przestpczych ci, ktrzy w sowie lub na pimie albo innymi grobami
rozpowszechnianymi w miejscach publicznych, w formie druku, rysunku, litografii,
malarstwa, emblematw, obrazw filmowych i innych nonikw sowa i obrazu,
sprzedawanych lub rozpowszechnianych, przeznaczonych na sprzeda albo wystawianych
w miejscach publicznych, na plakatach lub afiszach eksponowanych w miejscach
publicznych prowokowaliby innego autora lub autorw do podejmowania wyej
wymienionych dziaa, jeli ta prowokacja miaaby nastpstwa. Wioska dnia
podpisa etc.
Troch na to za pno, zgadzam si podj minister. Ale ktby omieli si uchyli
te przepisy? Uchwalono je, co sprawdziem, jednomylnie. Przypuszczam, e kiedy je
uchwalano, moi koledzy deputowani nie podejrzewali moliwych konsekwencji. Albo
przynajmniej ci, ktrzy mieli wtpliwoci, bali si ujawni. To ten rodzaj jednomylnoci,
z ktrej lepiej si nie wychyla.
Czy pomyla pan o tym, panie ministrze zapyta pukownik e jeli zniesienie tego
prawa z czerwca 1973 roku uwalnia nas od oskarenia o zbrodnie rasizmu, to jednak, pki
obowizywao, wcale nie bronio tych, ktrzy czyhaj na nasz skr? To prawo nie
precyzowao ani rasy, ani koloru skry napastnika.
Tak pan sdzi? Rzeczywicie, wczeniej nie wpado mi to do gowy.
Potem wszyscy zasiedli do obiadu.
XLIX

Samolot pojawi si nazajutrz, w czwartek, w porze obiadowej. Kiedy przelatywa tu


nad dzwonnic, kady mg dojrze wymalowane znaki rozpoznawcze francuskiego
lotnictwa wojskowego. Ale maszyna nie pomachaa skrzydami w przyjacielskim gecie.
Skierowa si ku rzece, w stron farmy, pniej zatoczy krg w celu rozpoznania sytuacji
w Fontgembar, nastpnie przelecia nad farm na wschodzie i znw zanurkowa nad
Wiosk, na penej mocy silnikw. Na granicach tej niewielkiej enklawy podniosy si
tysice czarnych postaci, jakby samolot pomg im zapa oddech. Usyszano gone wycie
tysicy garde, opasujce jakby koem potnej wrzawy ten niewielki skrawek
niepodlegego terytorium.
Kry si! zakomenderowa pukownik.
Pierwsze bomby spowodoway, e szyby w merostwie wyleciay z brzkiem tuczonego
szka, a fasada budynku lega w gruzach. Potem z rykiem silnikw samolot wyrwna lot i
ponad dachami Wioski odlecia w kierunku pnocnym.
Da nam znak powiedzia pukownik. O to mu tylko szo. Abymy wiedzieli, co
zrobi ci, ktrzy nadlec po nim. Moe to jaki dawny kolega?
Okoo pnocy usyszeli guchy pomruk silnikw, z kad chwil coraz goniejszy.
Samoloty Fossea powiedzia pukownik. Mogli ju policzy je: sze trjek,
jedna za drug.
Osiemnacie. Znaleli osiemnastu pilotw do tej roboty!
Rzeczywicie, trzy eskadry liczce cznie osiemnacie maszyn uwiny si w pi
minut, ale oni nie tracili ju czasu na liczenie. Dziki temu mniej cierpieli w chwili
mierci. Zebrali si wszyscy na tarasie, wok pukownika Dragassa.
Mamy dwa wyjcia zdy jeszcze powiedzie. Sprbowa wydosta si std
grupkami albo kady na wasn rk. Ale patrzcie! Pokaza dookoa Ze wszystkich
stron nadciga ju w stron Wioski wyjcy tum. Na krtej drodze do Fontgembar mrowia
si ciba ludzka, tworzca niemal niekoczc si kolumn, najeon uniesionymi
piciami, pakami, kosami, strzelbami
Nie ma sensu prbowa walki wrcz, to bdzie raczej rzenia.
A drugie wyjcie? zapyta minister, ale wszyscy ju rozumieli.
Po prostu poczeka tutaj. To nie potrwa duej ni dwie minuty. Lepiej da si zabi
swoim, to jednak bardziej stosowne. Nie ma ju czego aowa
Czy nazwie to pan zakoczeniem, ktre nam przystoi?
Wanie tak.
Wiedziaem o tym powiedzia minister i kady z nas tutaj wiedzia, nikt nie by
niewiadomy. Dlatego za panem poszlimy.
Wyprostowa si i umiechn, jakby przysza mu do gowy jaka zabawna myl:
Panie Sollacaro powiedzia poniewa ma pan podobno dobr pami i jest pan
naszym kapelanem, moe nadesza pora odmwi jak modlitw.
Jego ostatnie sowa zaguszy huk bomb. Zbudowany w 1673 roku dom profesora
Calgusa, obliczony na tysic lat, zamieni si w kup gruzu w zrujnowanej Wiosce.
Kiedy po jakim czasie nadeszli andarmi, eby zidentyfikowa ciaa, znaleli
zachowane jakim cudem ogoszenie o wynikach polowania. Ganges: trzysta dwanacie
kresek. Asymilanci szedziesit sze kresek.
By to ostatni, najbardziej aktualny wynik polowania z godziny dwunastej.
Trzeba uzupeni: pukownik Constantin Dragass, szef sztabu generalnego; Jean Perret,
sekretarz stanu; Calgus, profesor literatury francuskiej; Jules Machefer, dziennikarz; Luc
Notaras, kapitan Ile de Naxos; Hamadura, Francuz z Pondichry; ksi dUras, sdzia
Zakonu Maltaskiego; Sollacaro, waciciel burdelu; Drugi Puk Pancerny, zwany
Huzarami z Chamborant, z szefem logistyki i trzema zuchami; pierwszy oddzia
komandosw morskich, z kapitanem i picioma onierzami; Crillon i Romgas, z domu
Urasw w Vaucluse. W sumie: dwudziestu.
In memoriam. Przynajmniej o nich kto pamita.
L

Pamitam o nich, koczc opowie o tych wydarzeniach. Pisaem bardziej dla siebie
ni po to, aby kto to przeczyta, bo od tamtego czasu obowizuje historia oficjalna i nie
sdz, by moja opowie ujrzaa kiedykolwiek wiato dzienne. Co najwyej mog mie
nadziej, e przeczytaj mnie moje wnuki, nie dowiadczajc przy tym uczucia wstydu na
myl, e w ich yach pynie moja krew. A zreszt, co zrozumiej z tego wszystkiego? Czy
sowo rasizm bdzie jeszcze miao dla nich jakiekolwiek znaczenie? Ju w moich
czasach nabierao tak rnych znacze, i to, co byo dla mnie zwyk konstatacj
nieprzystawalnoci ras, gdy przychodzi im dzieli to samo rodowisko, dla wikszoci
moich wspczesnych byo wezwaniem do nienawici i zbrodni przeciw ludzkiej godnoci.
Trudno, niech myl, co chc!
Niech dowiedz si tylko, e napisaem t ksik w Szwajcarii. Ju gdzie to chyba
zasugerowaem. Temu krajowi zawdziczam dziwne odroczenie wyroku, ja i kilkoro innych
osb! Nie mwi tu o ajdakach, ktrzy najpierw najgoniej ze wszystkich wrzeszczeli
Nareszcie!, a potem pierwsi pouciekali. Mwi o tych, ktrzy udali si do Szwajcarii,
aby prbowa tam przeduy trwanie tego, co kochali: ycia na sposb zachodni, midzy
ludmi tej samej rasy. Zadziwiajcy kraik! Od dawna ju pomiewisko dla innych, bo
zadowala si szczliwym yciem bez wyrzutw sumienia, a wzloty myli nie wznosz si
tam ponad przyziemnie rozumiane szczcie. By Szwajcarem oznacza dzi nosi t
gwiazd. Z nienawici, poczuciem wyszoci i pogardy poprawnie mylcy wytykali
Szwajcari palcem, wskazujc zgorszonym naiwniakom kraj, ktry mia czelno upiera
si przy normalnych, egoistycznych wartociach. Potem, po wielkanocnym poniedziaku,
bardzo szybko staa si ju tylko przedmiotem nienawici.
Poniewa mobilizowaa. Jak zawsze, gdy rozptywaa si wok jaka wojna wiatowa.
Wybraa sobie generaa. Zamkna swoje granice. I jeszcze wicej! Wydalia niadych ze
swego terytorium, a przynajmniej zacza nadzorowa ich tak dokadnie, e zaczto
wrzeszcze o gettach i obozach koncentracyjnych. To nieprawda, mog to zawiadczy, ale
faktem jest, e nieco ciemniejsza barwa skry budzia tam nieufno. Zadaj sobie zreszt
pytanie, czy w tym kraju uchodzcym za symbol swobd obywatelskich nie byo tej
nieufnoci od zawsze? ONZ, wraz z caym tym nadtym i prnym orszakiem organizacji
humanitarnych, odcia si oczywicie od Szwajcarii. W Genewie, co ciekawe,
stwierdzono wtedy ze zdziwieniem, e oddycha si lej. Ale nie trwao to duej ni rok.
Szwajcaria bowiem ona te! bya podminowana od wewntrz. Bestia i tutaj rya swe
podkopy, ale tak ostronie, e grunt pod nogami zacz si zapada znacznie pniej. I
wreszcie rwnie Szwajcaria ulega intelektualnej pokusie. Jej upadek by znacznie
bardziej przyzwoity. Synna ostoja neutralnoci miaa jeszcze pewne wpywy, wic aby j
dopa i zatrbi Ju j mamy! zaoono rkawiczki. Od wewntrz i z zewntrz presja
stawaa si coraz silniejsza. Jak drugie Monachium. Nie do obrony. Szwajcaria zmuszona
zostaa do negocjacji. Nie moga tego unikn. Dzisiaj podpisaa
Dzi o pnocy jej granice zostay otwarte. Od kilkunastu dni ju prawie nie s
strzeone. Zatem powtarzam sobie w mylach, aby gbiej zapado mi w serce, to
melancholijne zdanie starego ksicia Bibesco: Upadek Konstantynopola jest osobistym
nieszczciem, ktre przytrafio si nam w zeszym tygodniu.
* Wszystkie cytaty biblijne za: Pismo wite Starego i Nowego Testamentu (Biblia
Tysiclecia), wyd. V, Wydawnictwo Pallottinum, Pozna 2002.
** Obz witych ukaza si po raz pierwszy w 1973 roku i w kolejnych wydaniach
przyjem zasad niedokonywania adnych zmian w tekcie. Jest oczywiste, e wystpujcy
w tej ksice fikcyjny papie nie moe by w aden sposb kojarzony z Jego
witobliwoci emerytowanym papieem Benedyktem XVI, ktrego darz najwyszym
szacunkiem i zaufaniem (przyp. aut.).
Table of Contents
Karta tytuowa
Karta redakcyjna
Aperitif
WSTP
PRZEDMOWA
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIV
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVIII
XXXIX
XL
XLI
XLII
XLIII
XLIV
XLV
XLVI
XLVII
XLVIII
XLIX
L

You might also like