You are on page 1of 2

"Prba wytumaczenia przekadu.

Rozmowa z Piotrem
de Bocza Bukowskim o teorii i praktyce przekadu"

Anna Gregorczyk: Wydaje si, e w obliczu mnogoci szk przekadu, wci ewoluujcej myli
translatorskiej, kady tumacz sam musi zdefiniowa przekad i rol tumacza na swoje
indywidualne potrzeby. Chciaabym zatem na wstpie zapyta Pana jako teoretyka i praktyka
jednoczenie: jakie jest Pana credo tumacza i czy ma Pan swoj ulubion metafor przekadu?

Piotr de Bocza Bukowski: To prawda, jeli spojrzymy na wspczesn teori przekadu, moemy
odnie wraenie, e to istny Babel jzykw naukowych, trudna do ogarnicia mnogo konceptw i
metafor. Te ostatnie przycigaj uwag, budzc jednoczenie kontrowersje. Gdy teoretycy pisz o
przekadzie jako grze, jako manipulacji czy jako dowiadczeniu obcego, licz zwykle, i metafory
rozjani ich czsto zagmatwany dyskurs. Skutek bywa jednake przeciwny, powstaj
nieporozumienia. Czsto syszy si zarzut, e przekadoznawcy nie powinni posugiwa si jzykiem
metaforycznym, e to domena tumaczy, eseistw. Ale przecie kada dziedzina nauki posuguje si
swoimi metaforami i nie ma powodu, by nie czynio tego przekadoznawstwo. Tym bardziej, e grecka
nazwa tego tropu odwouje si do konceptu przeniesienia, przekadu.

Osobicie wdziczny jestem badaczom, e wypracowali tyle jzykw opisu tego niesamowitego
zjawiska, jakim jest przekad zjawiska wykraczajcego poza domen jzyka. Wbrew malkontentom,
narzekajcym na nadmiar i niekonkluzywno teorii przekadu, w tej wanie rnorodnoci i w fakcie,
i nie ma i nie bdzie ostatecznej teorii tumaczenia, widz ogromn korzy dla ludzi mylcych,
otwartych. Przede wszystkim dla tumaczy praktykw, ktrzy zastanawiaj si nad istot swego zajcia
i szukaj swojej drogi do przekadu.

Credo tumacza to ju nieco inna sprawa. Swoj drog te przenonia, ktrej podstaw jest
chrzecijaskie wyznanie wiary. Dlatego myl rwnie w tym kontekcie o ojcu kocioa, tumaczu
biblii na jzyk aciski, w. Hieronimie. W licie do Pammachiusza przedstawi on swe credo
tumacza, nawizujc do retorycznej teorii przekadu Cycerona. Chodzi o to, by tumaczy nie sowo w
sowo, lecz zastpowa myl myl, pamitajc jednak o tym, e czsto w obcym sowie, w literze
oryginau, zawarta jest wielka tajemnica. Hieronim by jednym z pierwszych teoretykw przekadu.
By rwnie wybitnym tumaczem, a jego odwanym decyzjom towarzyszyy wielkie rozterki i
wtpliwoci. jest to posta dla mnie szczeglnie wana. Ale nie tylko dla mnie wszak uznawany jest
za patrona wszystkich tumaczy

Moj ulubion metafor przekadu sformuowa niemiecki teolog i tumacz doby romantyzmu, twrca
nowoczesnej hermeneutyki Friedrich Schleiermacher. W wykadzie O rnych metodach tumaczenia
(przeoyem go na jzyk polski) sformuowa myl, i tumacz moe albo pozostawiajc autora w
spokoju, doprowadzi do czytelnika, albo dajc pokj czytelnikowi, zbliy do autora. A zatem
stoi wobec wyboru: egzotyzacja albo domestykalizacja tumaczonego tekstu. to problem
fundamentalny i nikt go do dzisiaj nie uj trafniej.

Chocia wyranie wida, e translatologia jest dziedzin, w ktrej odbicie znajduj osignicia
myli humanistycznej, na przykad nurtu genderowego, zdaje si rwnie, e pewne strategie
nieraz mog by trudne do pogodzenia: choby szkoa funkcjonalna mwica o zadowoleniu
klienta a zachowanie egzotycznoci oryginau postulowanej przez midzy innymi Lawrencea
Venutiego, szacunku dla obcoci u Antoinea Bermana. Czego dotycz obecnie spory teoretykw
przekadu?

Pani pytanie poprzedza bardzo trafna konstatacja. Normatywna, postulatywna teoria przekadu od
zawsze nacechowana bya sprzecznociami. W niezwykle celny i dowcipny sposb streci je przed
kilkudziesicioma laty Theodore Savory, tworzc dug list wykluczajcych si wzajemnie
postulatw (przekad powinien oddawa sowa oryginau/ przekad powinien oddawa myli
oryginau etc.). i cho wspczeni teoretycy przekadu uwaaj, i sprzecznoci te ich nie dotycz, to
w rzeczywistoci czsto bdz w tym samym labiryncie. Problem ley, jak sdz, w tym, e badacze

1
czuj si zobowizani do tego, by okreli, na czym polega istota przekadu i kiedy jest on skuteczny.
Korci ich take formuowanie sdw etycznych, projektowanie swoistej etyki przekadu.

Warto przy tym zauway, i okrelajc, postulujc, projektujc, badacze zwykle przewartociowuj
dotychczasowe teorie i postulaty. Reinterpretuj je, a nawet wprost neguj. I tak na przykad niemieccy
funkcjonalici, mwic o detronizacji oryginau (znw metafora) i konstatujc, i cel translacji
uwica rodki, reaguj na dominujce wczeniej przewiadczenie, e tekst wyjciowy i jego jzyk jest
absolutn miar przekadu. To odwiea perspektyw, daje do mylenia. Podobnie dziaa Lawrence
Venuti, prbujc odzyska dla tumacza nalene mu miejsce w procesie przekadowym i zaprotestowa
przeciwko realizowanej w przekadach polityce niwelacji rnic midzy jzykami i kulturami.
Przypomina on strategi forenizacji, o ktrej pisa Schleiermacher, i umiejscawia j w kontekcie
politycznym.

Wida przy tym, jak owe przewartociowania czy zwroty teoretyczne cile zwizane s z rozwojem
myli humanistycznej, a nawet szerzej myli naukowej. Dominacja paradygmatu strukturalistycznego
owocuje rozwojem systematycznych studiw nad przekadem, ktrych motorem jest jzykoznawstwo.
Zmierzch strukturalizmu uwalnia nowe twrcze siy i impulsy, na nowo definiuje interdyscyplinarne
pole przekadoznawstwa. Na teori przekadu wpywa dekonstrukcja, myl feministyczna,
postkolonializm. Swe pitno odciska wspczesna socjologia. Oddziauj nauki kognitywne.
Przekadoznawstwo uczestniczy w tak zwanym zwrocie translacyjnym w kulturoznawstwie, ktre
odkrywa, i kultury konstytuuj si w procesie przekadu. A to tylko wybrane przykady.

Oczywicie owa wielo perspektyw oznacza wielo sporw i kontrowersji. jak pogodzi postulaty
zaangaowanej politycznie feministycznej teorii przekadu z programem empirycznych, opisowych
bada nad przekadem? Nie sposb. Czy dekonstrukcjonista porozumie si z kognitywist? raczej nie.
Ale warto tkwi w dyskusji, w ktrej toku dochodzi do rnych konceptualizacji i problematyzacji
przekadu. Osobicie wszelkie kontrowersje wok teorii przekadu uwaam za szalenie ciekawe. Czy
pojcie ekwiwalencji tumaczeniowej ma jeszcze sens? Czy istniej uniwersalia przekadowe? Czy
mona zmierzy styl przekadu? Czy jestemy w stanie zajrze do gowy tumacza i pozna
zachodzcy w niej proces decyzyjny? Wok tych i wielu innych pyta tocz si dzi ciekawe spory.

Co jest jeszcze do zrobienia, wedug Pana, w zakresie translatologii?

Wiele jest jeszcze do zrobienia, choby w zakresie zagadnie, o ktrych przed chwil wspomniaem.
Osobicie uwaam, e obiecujc drog s badania transdyscyplinarne, w ktrych toku naukowcy
reprezentujcy rne dyscypliny pochylaliby si nad zasadniczymi problemami zwizanymi z
przekadem. I tak na przykad problem przekadalnoci rozpatrywa mona z perspektywy filologii,
jzykoznawstwa, antropologii, filozofii, a nawet neurobiologii i fizyki. Tego typu kooperacja, cho
trudna ze wzgldu na czst niewspmierno jzykw owych dyscyplin, moe przynie o wiele
wiksze korzyci ni realizowane pod hasem interdyscyplinarnoci wycieczki filologw w odlege i
obce dla nich rejony. Przekadoznawstwo moe sta si w ten sposb prawdziw interdyscyplin.

Cay artyku dostpny jest w wersji papierowej Fragile nr 3 (21) 2013.

Piotr de Bocza Bukowski literaturoznawca, przekadoznawca i tumacz. Zajmuje si


komparatystyk literack i teori przekadu. Pracownik instytutu Filologii Germaskiej uj, w ramach
ktrego rozwija specjalno skandynawistyczn. Autor monografii i studiw literaturoznawczych, a
take licznych prac z zakresu teorii przekadu. Wraz z Magd Heydel opracowa tomy Wspczesne
teorie przekadu oraz Polska myl przekadoznawcza. Stypendysta Fundacji Alexandra von Humboldta
i Fundacji tygodnika Polityka. By wspredaktorem wydawanej w Krakowie pod patronatem Karla
Dedeciusa serii Pisarze jzyka Niemieckiego.

You might also like