Mariusz Wesoowski - ZNOWU O CZTERDZIECI I CZTERY

Adam Mickiewicz jako pielgrzym, dagerotyp, 1853

Impulsem do napisania tego zalegego od ponad trzydziestu lat szkicu staa si

moja bieca lektura wietnej nowej biografii Adama Mickiewicza autorstwa
Bohdana Urbankowskiego (1). Mickiewiczologiem wprawdzie nigdy nie byem (za
wysokie progi na moje intelektualne nogi), ale zawsze interesowa mnie duchowy
klimat epoki romantycznej i jego czsto intymne powizania z tradycjami
zachodniego ezoteryzmu. Mickiewicz - szczeglnie w swoim okresie
emigracyjnym - skania si mocno w stron rozmaitych filozofii mistycznych czy
quasi-okultystycznych, a dla jego czytelnikw ucielenieniem tych tendencji bya,
jest i bdzie tajemnicza posta zbawiciela Polski z Widzenia Ksidza Piotra w
trzeciej czci Dziadw, ktrego imi zakodowane zostao jako liczba
czterdzieci i cztery.

w wity Graal i kwadratura koa literatury polskiej wspomniany jest w tekcie

dramatu dwukrotnie. Pierwszy fragment brzmi:

Patrz! ha! to dzieci uszo ronie to obroca!

Wskrzesiciel narodu,
Z matki obcej; krew jego dawne bohatery,
A imi jego bdzie czterdzieci i cztery.

Fragment drugi podaje dodatkowe szczegy:

Nad ludy i nad krle podniesiony;

Na trzech stoi koronach, a sam bez korony;
A ycie jego trud trudw,
A tytu jego lud ludw;
Z matki obcej, krew jego dawne bohatery,
A imi jego czterdzieci i cztery.

Lepiej czy gorzej umotywowane identyfikacje tej zagadkowej figury zaczy si

mnoy od momentu wydania drukiem Dziadw drezdeskich w 1832 roku i
wci nie wida im koca. Najnowsze hipotezy wskazuj na marszaka
Pisudskiego, Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego z 1944 roku, papiea Jana
Pawa II, Chisk Armi Ludowo-Wyzwolecz oraz... Aleksandra
Kwaniewskiego i Andrzeja Dud (2). Z czasem bez wtpienia pojawia si bd
dalsi kandydaci.
Wrd literaturoznawcw najwikszym poparciem ciesz si natomiast dwie
teorie. Jedna z nich uwaa, i Mickiewicz mia na myli samego siebie.
Interpretacja ta opiera si na dwch kluczowych argumentach: wyznaniu wieszcza,
ktry w rozmowie z Sewerynem Goszczyskim okoo 1839 roku jakoby stwierdzi,
i zdawao mu si, e tym mem on bdzie, oraz na zaproponowanej przez
Juliusza Kleinera w 1924 roku kabalistyczno-gematrycznej operacji podstawienia
liter pod liczby. W alfabecie hebrajskim liczba 40 odpowiada literze mem (M), a
liczba 4 literze dalet (D); po ich odwrceniu - a pismo hebrajskie czyta si przecie
od prawej do lewej - otrzymujemy zatem DM. Wystarczy tylko doda koniecznego
ze wzgldw gramatycznych inicjalnego alefa (ktry zmienia numeryczn warto
caoci na 45, ale tym si nie warto przejmowa) i voil, mamy ADM, czyli Adam
(3).
Druga teoria siga do mistycznej numerologii Jakuba Boehme (1575-1624) i
kontynuatora jego myli, francuskiego teozofa Louisa Claude de Saint-Martina
(1743-1803), z ktrego pismami Mickiewicz zetkn si ju za czasw
petersburskich w krgu Jzefa Oleszkiewicza. W ich systemie liczba 40 bya
symbolem regeneracji, odrodzenia, a liczba 4 - tradycyjnie zreszt - symbolem
wiata ziemskiego, materii. Czterdzieci i cztery oznacza by zatem miao nie
konkretn ludzk jednostk, lecz martynistycznego Nowego Czowieka.
T interpretacj zapocztkowa w 1871 roku Lucjan Siemieski, najpeniej za j
rozwin i wzbogaci o dodatkowe paralele z dziedziny renesansowej magii
naturalnej demonicznego rycerza Agryppy von Nettesheim w ponad sto lat
pniej Zdzisaw Kpiski (4).

Obie wiodce hipotezy podzielaj wic zaoenia, e Mickiewiczowska liczba to

w rzeczywistoci dwie liczby (czterdzieci oraz cztery) i e jej znaczenie da si
wytumaczy racjonalnie. Ale, jak ju uprzednio wspomniaem, wielu
interpretatorw traktowao j po prostu jako pojedyncz liczb 44, co z
gramatycznego punktu widzenia jest rwnie poprawne. Posiadamy te wiadectwo
Seweryna Goszczyskiego, ktremu Mickiewicz zwierzy si, i trzeci cz
Dziadw, a szczeglnie Wielk Improwizacj oraz Widzenie Ksidza Piotra
pisa w gorczkowym natchnieniu, dlatego te pooy liczb 44 nie wiedzc,
dlaczego t liczb, a nie inn pooy pooy j, bo sama mu si nastrczya w
chwili natchnienia, gdzie nie byo miejsca dla adnego rozumienia (5).
Wanie t lini interpretacji podejmuje w swej biografii Mickiewicza Bohdan
Urbankowski, wskazujc na fakt, i w yciu i twrczoci wieszcza nie ma adnych
ladw tego, aby zajmowa si on wrebnymi cyframi (6). Urbankowski
proponuje dwa rozwizania zagadki: pierwsze (powtrzone za Jzefem Andrzejem
Teslarem), e liczba czterdzieci cztery jest podwiadomym echem liczby sto
czterdzieci cztery, ktra pojawia si kilkakrotnie w tekcie Apokalipsy witego
Jana; drugie, i stanowi ona aluzj do daty zabjstwa Juliusza Cezara (rok 44
p.n.e.), ktry miaby tu symbolizowa - zgodnie z popularn od czasw Rewolucji
Francuskiej mitologi liberalizmu - kadego absolutystycznego wadc, w tym
przypadku oczywicie rosyjskiego cara (7).
Wydaje mi si jednak, e istnieje jeszcze jedna moliwo wytumaczenia
rodowodu liczby czterdzieci i cztery, take oparta na zaoeniu jej podwiadomej
genezy.

Oryginalny Orze Tretera, miedzioryt, 1588

Pod koniec lat 1970 pracowaem w Dziale Grafiki Muzeum Narodowego w
Krakowie. Pewnego dnia natknem si tam przypadkowo na wydart z jakiego
dziewitnastowiecznego ilustrowanego czasopisma stron z rycin przedstawiajc
polskiego herbowego ora pokrytego czterdziestoma czterema medalionowymi
konterfektami polskich wadcw. Obszerny podpis pod ilustracj stwierdza
midzy innymi, e w wizerunek czsto ozdabia ciany szlacheckich dworkw.

Skojarzenie byo natychmiastowe i oczywiste. Zamierzaem co na ten temat

napisa, ale w tamtej przedinternetowej epoce kwerendy badawcze byy bardzo
mudne, miaem te wtedy waniejsze rzeczy na gowie. Notatka zawierajca tytu
i dat tej publikacji gdzie mi si potem zawieruszya. Dopiero teraz, po upywie
niemal czterdziestu lat, lektura ksiki Urbankowskiego przypomniaa mi o caej
sprawie i skonia do dalszych poszukiwa.
Wersja z 1614 roku, rytowana przez Jeana LeClerc.
Miedzioryt, ktrego pn kopi znalazem w MNK, nosi oficjalny tytu Reges
Poloniae (Krlowie Polscy). Powsta on w roku 1588 i by prawdopodobnie
oparty na rysunku osiadego w Rzymie polskiego historyka, teologa i grafika
Tomasza Tretera (1547 1610), std jego potoczna nazwa Orze Tretera (8).

Oryginalne egzemplarze tej stosunkowo duej - 51,2 na 36,6 cm - ryciny s bardzo

rzadkie (w polskich zbiorach istniej tylko dwa, oba w Krakowie), lecz jej liczne
pniejsze repliki, powstae od XVII do XIX wieku, wiadcz wymownie o
publicznym sukcesie tego wyobraenia. Niemal wszystkie wersje posiadaj
czterdzieci cztery medaliony z gowami polskich wadcw, poczynajc od
legendarnego Lecha, koczc za na Zygmuncie III Wazie. Tylko jedna, wykonana
przez Matthusa Meriana okoo roku 1625, zawiera ich czterdzieci pi (9).

Wersja Ora Tretera z 45 medalionami, miedzioryt, ca. 1625

Hanna Widacka stwierdza: Treter potraktowa tu poczet wadcw jako

genealogi, a wic drzewo (symbol trwania), lecz wpisane w ramy goda
pastwowego; na tym polega novum pomysu artysty (10). Mwic inaczej,
treterowski orze jest czym w rodzaju narodowego egregora, zbiorowego
uosobienia ducha Polski. Czy tak wanie pamita go podwiadomie Adam
Mickiewicz, ktry niemal na pewno zetkn si, moe nawet wielokrotnie, z t
patriotyczn ikon?

Sugestia taka jest oczywicie niemoliwa do udowodnienia, ale zdaj si j

wspiera pewne opisowe szczegy zawarte w Widzeniu Ksidza Piotra.
(Nawiasem mwic, dopasowanie do siebie wszystkich identyfikacyjnych detali
tego tekstu stanowi gwny i jak dotd nie rozwizany problem dla zwolennikw
racjonalnej interpretacji liczby 44). Krew jego dawne bohatery moe odnosi
si do minionych wadcw Polski; na trzech stoi koronach moe by aluzj do
Polski, Litwy i Rusi. Lepiej tu jednak nie popada w przesadn mylow
ekwilibrystyk. Jeeli Mickiewicz rzeczywicie puci wodze swej
podwiadomoci, retrospektywne kieznanie ich uzd logiki nie ma adnego sensu.

Hipoteza treterowska - ktr wysuwam tu chyba po raz pierwszy (11) - zakada

wic, e pod enigmatyczn liczb 44 ukrywa si duchowa kwintesencja Polski,
ktra wedug wieszcza Adama ewentualnie znajdzie swe ucielenienie w
konkretnym czowieku, by moe nim samym. Jednak z natury wielkich,
poruszajcych wyobrani milionw symboli - a Mickiewiczowska liczba jest
takim wanie symbolem - wynika, e nigdy nie bdziemy w stanie ogarn ich
cakowitego znaczenia.

Mariusz Wesoowski

Wrzesie 2017 roku

XIX-wieczna wersja Ora Tretera, litografia

Przypisy:
(1) Bohdan Urbankowski, Adam Mickiewicz. Tajemnice wiary, mioci i mierci,
Zysk i S-ka Wydawnictwo, Pozna 2016 (wersja elektroniczna).

(2) Mikoaj Gliski, Mickiewicz A Imi jego czterdzieci i cztery

http://culture.pl/pl/artykul/mickiewicz-a-imie-jego-czterdziesci-i-cztery

Lech Stpniewski , Mickiewicz popltany

http://www.lechstepniewski.info/czytanki/mick.html ;

Jarosaw Klejnocki, Czy Adam Mickiewicz przepowiedzia inwazj Chiczykw na

Europ? http://www.focus.pl/artykul/czy-adam-mickiewicz-przepowiedzial-
inwazje-chinczykow-na-europe ;

Najbardziej tajemnicza przepowiednia dotyczca losw Polski. Oto tajemnica

liczby 44! http://niewiarygodne.pl/kat,1031981,title,Najbardziej-tajemnicza-
przepowiednia-dotyczaca-losow-Polski-Oto-tajemnica-liczby-
44,wid,15035235,wiadomosc.html?smgajticaid=619d87 ;

Artur Bartkiewicz, "A imi jego 44". Kurski tumaczy swj wpis
http://www.rp.pl/Polityka/308079896-A-imie-jego-44-Kurski-tlumaczy-swoj-
wpis.html#ap-1

Dobre podsumowanie XIX-wiecznych interpretacji liczby 44 zawiera praca

Erazma Krzyszkowskiego Czterdzieci i cztery : przyczynek do studyw nad
"Dziadami" Mickiewicza (pierwsze wydanie w roku 1888, poszerzone wznowienie
w roku 1903) https://www.sbc.org.pl/dlibra/show-
content/publication/edition/13822?id=13822 . Interesujca jest rwnie krtka
rozprawka Andrzeja Niemojewskiego Kt ten m? z 1903 roku
https://polona.pl/item/985515/4/ . Cenn krytyczn recenzj obu publikacji
ogosi na amach Pamitnika Literackiego w roku 1904 Antoni Drogoszewski
http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwart
alne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej/Pamietnik_Literacki_
czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-
r1904-t3-
n1_4/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_kryt
yce_literatury_polskiej-r1904-t3-n1_4-s323-
330/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_kryty
ce_literatury_polskiej-r1904-t3-n1_4-s323-330.pdf
(3) Zwize streszczenie tej teorii (wraz z interesujcymi dodatkowymi faktami na
temat roli liczby 44 w polskiej XVIII-wiecznej kryptografii) podaje profesor Maria
Czeppe w artykule Adam i 44 , http://archiwum.wiz.pl/2000/00122300.asp .

(4) Zdzisaw Kpiski, Mickiewicz hermetyczny, Pastwowy Instytut Wydawniczy,

Warszawa 1980, str. 292-334.

(5) Cytat przytoczony w: Bohdan Urbankowski, op. cit., str. 2140-2141.

(6) Ibidem, str. 770.

(7) Ibidem, str. 735-744.

(8) Patrz: Hanna Widacka, Orze Tretera http://www.wilanow-

palac.pl/orzel_tretera.html ; rwnie Leszek Kajzer, redniowieczne rda
pomysw ikonograficznych Tomasza Tretera
http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Komunikaty_Mazursko_Warminskie/Komuni
katy_Mazursko_Warminskie-r1972-t-n4/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-
r1972-t-n4-s507-514/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r1972-t-n4-s507-
514.pdf .

(9) http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=4279

(10) Hanna Widacka, op. cit.

(11) Taki wniosek wycigam z rezultatw moich internetowych poszukiwa,

podczas ktrych znalazem tylko jedn publikacj wymieniajc nazwisko
Tomasza Tretera w kontekcie mickiewiczowskim, ale bez zwizku z liczb
czterdzieci i cztery. Jest ni zbir prac Marka Piechoty Sowo to cay czowiek.
Studia i szkice o twrczoci Mickiewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego,
Katowice 2011, str. 97, 172.