POLITYKA ENERGETYCZNA

Tom 11 G Zeszyt 1 G 2008

PL ISSN 1429-6675

Tadeusz OLKUSKI*

Zawarto uranu i toru w wglach polskich

i amerykaskich

STRESZCZENIE. Artyku jest prb porwnania wgli polskich i amerykaskich pod wzgldem
zawartoci w nich uranu i toru. Jak wiadomo uran i tor to pierwiastki promieniotwrcze, ktre
podczas eksploatacji oraz energetycznego wykorzystywania wgla mog stanowi zagroenie
dla czowieka. Dlatego tak wana jest wiedza gdzie i w jakich ilociach te pierwiastki
wystpuj. W artykule skoncentrowano si gwnie na wglach kamiennych pochodzcych
z Grnolskiego Zagbia Wglowego, chocia przedstawiono take wyniki bada doty-
czcych Dolnolskiego Zagbia Wglowego oraz Lubelskiego Zagbia Wglowego. Dla
wgli amerykaskich zaprezentowano badania z obszarw Western United States i Illinois
Basin.

SOWA KLUCZOWE: wgiel kamienny, uran, tor, promieniotwrczo

Wprowadzenie

Wgiel kamienny jest ska osadow pochodzenia rolinnego. Jego ilo w zewntrznej
skorupie ziemskiej szacowana jest na okoo 0,13% (Czapliski 1994). Powstawa w okre-
sach geologicznych od grnego dewonu do dolnego permu poprzez powolne uwglanie
substancji rolinnej w stadium biochemicznym i geochemicznym. Organiczna substancja
wglowa skada si nie tylko z pierwiastka wgla, ale zawiera rwnie wodr, tlen, azot,

* Dr in. Instytut GSMiE PAN oraz Wydzia Paliw i Energii AGH, Krakw.

323
siark, fosfor oraz pierwiastki ladowe takie jak: ow, kadm, mied, cynk, chrom, nikiel,
selen, arsen, kobalt, molibden i inne (Radioactive1997; Srogi 2006; Aleksa i in. 2007;
Jasieko i in. 1995; Kucowski i in. 1997). Zawarto tych pierwiastkw zaley od gatunku
wgla i warunkw w jakich powstawa. W wglu wystpuje rwnie (Hatt 2000): rt,
wolfram, uran, tor, glin i elazo. Niektre pierwiastki ladowe maj naturaln radioak-
tywno. Do tych pierwiastkw radioaktywnych zalicza si: uran (U), tor (Th) i ich liczne
produkty rozkadu wliczajc w to rad (Ra) i radon (Rn) (Radioactive 1997). Do niedawna
siarka uwaana bya za pierwiastek najbardziej szkodliwy w gospodarczym wykorzy-
stywaniu wgla, gdy podczas spalania dochodzio do tworzenia si tlenkw siarki bdcych
przyczyn kwanych deszczw. Postp w procesach wzbogacania wgla, a przede wszyst-
kim wprowadzenie nowych wysokosprawnych instalacji odsiarczania spalin w elektrow-
niach spowodoway, e ten szkodliwy wpyw nie jest tak uciliwy. W ostatnich latach
dziaania naukowcw koncentruj si coraz bardziej na sposobach ograniczania szkodli-
wego oddziaywania pierwiastkw ladowych na rodowisko przyrodnicze, co do tej pory
byo pomijane lub bagatelizowane.
Wgiel kamienny wykorzystywany jest gwnie do celw energetycznych, dlatego
wane jest aby podczas spalania nie wydzielay si do atmosfery pierwiastki promienio-
twrcze mogce by przyczyn wielu chorb. Take wykorzystywanie produktw spalania,
na przykad, do produkcji materiaw budowlanych musi podlega cisej kontroli, aby nie
doszo do napromieniowania mieszkacw tych budynkw czy budowli.
W artykule zachowano jednostki stosowane w cytowanych publikacjach. Rnorodno
jednostek nie powinna jednak wpywa negatywnie na moliwo porwnywania rnych
wgli, gdy 1 mg/kg = 1 ppm.

1. Charakterystyka pierwiastkw promieniotwrczych

Pierwiastki radioaktywne tzw. radionuklidy z punktu widzenia pochodzenia, dziel

si na dwie grupy. Pierwsz grup stanowi pierwiastki radioaktywne utworzone w okresie
formowania si systemu sonecznego. Charakteryzuj si one dugimi okresami poowi-
cznego rozpadu, porwnywalnymi do czasu istnienia Ziemi, wynoszcego okoo 5 109 lat.
Do grupy tej zaliczane s take pierwiastki promieniotwrcze pochodzce od pierwiastkw,
ktre zapocztkowuj tzw. naturalne szeregi promieniotwrcze. Drug grup radionuklidw
naturalnych stanowi izotopy promieniotwrcze, powstae w wyniku reakcji jdrowych
zachodzcych midzy czstkami promieniowania kosmicznego, a jdrami niektrych pier-
wiastkw znajdujcych si w powietrzu. W ten sposb powstaj: wodr 3H (tryt), beryl 7Be,
wgiel 14C. Pierwiastki promieniotwrcze naturalne z obu grup s wszechobecne w rodo-
wisku Ziemi. Dzieje si tak ze wzgldu na bardzo dugi okres ptrwania pierwszych
czonw szeregw promieniotwrczych (235U, 238U, 232Th pierwotne izotopy promienio-
twrcze) i cigy proces powstawania izotopw wtrnych. Ciekawostk stanowi izotopy
promieniotwrcze, nazwane geologicznie trwaymi. Ich okres powkowego rozpadu wy-

324
nosi ponad 1012 lat. Przykadem moe tu by ind 115In (T1/2 = 6 1014 lat), ktrego po 4
miliardach lat pozostanie w litosferze 99,9995%. (Niewgowska-Mazurkiewicz www).

2. Zoa wgla kamiennego w Polsce i USA

2.1. Zoa wgla kamiennego w Polsce

Zoa wgla kamiennego w Polsce znajduj si obecnie w dwch zagbiach: Grno-

lskim Zagbiu Wglowy, oraz Lubelskim Zagbiu Wglowym. Istnieje jeszcze Dolno-
lskie Zagbie Wglowe lecz ostatni kopalni KWK Nowa Ruda zlikwidowano
w 2000 r. i obecnie nie prowadzi si ju eksploatacji wgla w tym zagbiu.
W Grnolskim Zagbiu Wglowym zasoby bilansowe wgla ogem wynosz 32 756 mln
ton, w tym zoa zagospodarowane 14 765 mln ton. Zasoby przemysowe, czyli zasoby
mogce by przedmiotem ekonomicznie uzasadnionej eksploatacji, wynosz zaledwie
4742 mln ton. Odpowiednio w Zagbiu Lubelskim zasoby bilansowe ogem wynosz 9240 mln
ton, w tym zoa zagospodarowane 585 mln ton, a zasoby przemysowe 315 mln ton.
Ogem zasoby bilansowe wgla w polskich zagbiach wglowych wynosz 41 996 mln
ton, w tym zoa zagospodarowane 15 350 mln ton, a zasoby przemysowe 5058 mln ton.
Dane te dotycz stanu na dzie 31 grudnia 2006 r. (Bilans 2007; Zestawienie 2007).

2.2. Zoa wgla kamiennego w USA

Zoa wgla w USA zostay opisane do dokadnie w ubiegym roku w artykule autora
dotyczcym wystpowania rtci w wglach amerykaskich (Olkuski 2007). Warto jednak
przypomnie najwaniejsze fakty.
Wgiel kamienny w USA wystpuje w rodkowej oraz rodkowo-wschodniej czci
kraju. Zasoby dzielone s na Region Wschodni, Region rodkowy oraz Region Zachodni.
Szacuje si, e oglne zasoby bilansowe wgla w tym kraju wynosz 265 mld ton, co przy
zaoeniu eksploatacji na obecnym poziomie, powinno wystarczy na 285 lat. Zoa wgla
zlokalizowane s na terenie 38 stanw. Najwicej w stanie Montana 120 mld ton. Due
zasoby wgla wystpuj te w stanach: Illinois, Wyoming, Kentucky, West Virginia,
Pennsylvania, Ohio, Colorado, Texas i Indiana. Wgle z regionu zachodniego charak-
teryzuj si mniejsz zawartoci siarki ni te ze wschodniej czci. Zoa wgla nale
gwnie do rzdw federalnych. Na zachodzie wacicielem 60% z jest rzd federalny,
a kolejne 20% znajduje si pod jego kontrol. Kompanie wglowe chcce eksploatowa
zoa wgla musz je dzierawi od rzdw federalnych (Olkuski 2007).
Wydobycie wgla prowadzone jest w 27 stanach, gwnie wschodnich. Eksploatacja
odbywa si tam przede wszystkim metod podziemn. Jednake produkcja w zachodnich
stanach zwiksza si systematycznie od 1968 roku i stanowi obecnie 45% krajowej pro-

325
dukcji cakowitej. Najwicej wgla wydobywa si w stanach: Wyoming, Kentucky, West
Virginia, Pennsylvania i Texas (http://lsa.colorado.edu). Od pocztku XXI wieku produkcja
wgla kamiennego w USA przekracza corocznie 900 mln ton, a wgla brunatnego wydo-
bywa si w granicach 74 80 mln ton rocznie (Coal information, 2005 IEA Statistics).

3. Wystpowanie uranu i toru w wglu kamiennym

3.1. Polska

Badania dotyczce wystpowania pierwiastkw promieniotwrczych w polskich wg-

lach byy przedmiotem zainteresowania wielu autorw. Ju w 1965 roku Sadan (Sadan
1965) zaobserwowa strefowo wystpowania uranu. Zauway, e w Grnolskim Zag-
biu Wglowym najbardziej zmineralizowane strefy uranowe to strefy brzene. We wschod-
niej czci zbiornika sedymentacyjnego stwierdzi nawet 2660 g/t U, co byo wartoci
maksymaln. Najwiksza mineralizacja uranowa wystpuje w warstwach aziskich, orzes-
kich i libiskich. Mineralizacja dotyczy gwnie miejsc, w ktrych wystpuje niecigo
tektoniczna lub sedymentacyjna, a take w miejscach styku wgla z piaskowcami. Wyst-
powanie uranu w wglu jest efektem ugowania go z warstw nadlegych i nastpnie infiltracji
do pokadw wgla.
Najwiksze zawartoci uranu zaobserwowano we frakcjach o gstoci 1,72,0 g/cm3.
Mineralizacji uranowej sprzyjay procesy hydrotermalne oraz obnienia ska w obszarach
metamorficznych. Istnieje rwnie zwizek okruszcowania uranem z przepuszczalnoci
ska otaczajcych (Jczalik 1970).
Z bada przeprowadzonych w ostatnich latach na najwiksz uwag zasuguj badania
przeprowadzone przez L. Rg (2005) oraz B. Michalika (2006).
L. Rg stwierdzia, e w wglach pochodzcych z Grnolskiego Zagbia Wglowego
wrd pierwiastkw promieniotwrczych wystpuj przede wszystkim naturalne radio-
nuklidy dwch szeregw: uranowego z izotopem macierzystym 238U i torowego z izotopem
macierzystym 232Th. W skad tych szeregw wchodz midzy innymi izotopy radu 226Ra
(z rodziny uranowej) i 228Ra (z rodziny torowej). rednia ich aktywno waciwa w wg-
lach w Grnolskim Zagbiu Wglowym wynosi odpowiednio dla pierwszego izotopu
18 Bq/kg, a dla drugiego 11 Bq/kg. Na caym obszarze GZW rozkad aktywnoci 226Ra
i 228Ra nie jest rwnomierny. W niektrych czciach Zagbia odnotowuje si aktywno
izotopw radu znacznie przewyszajce wartoci rednie.
Rg (2005) przebadaa prbki handlowych sortymentw wgla analizowane w ramach
kontroli jakoci wgla przez Zakad Oceny Jakoci Paliw Staych GIG. Prbki te pochodziy
z siedmiu kopal Grnolskiego Zagbia Wglowego 12 prbek sortymentw grubych
i rednich (orzech i groszek) oraz 39 prbek miaw. Promieniotwrczo naturaln bada-
nych wgli scharakteryzowano na podstawie zawartoci izotopw promieniotwrczych:
226
Ra, 228Ra i 40K. W tabelach 1 i 2 przedstawiono zrnicowanie aktywnoci waciwej tych

326
TABELA 1. Aktywno waciwa izotopw promieniotwrczych w sortymentach grubych i rednich

TABLE 1. The specific activity of radioactive isotopes in medium and large sized coals.
226 228 40
Ra Ra K
Zawarto
[Bq/kg] [Bq/kg] [Bq/kg]

Minimalna 3 1 4

Maksymalna 19 18 53

rednia 9 6 18

rdo: Rg (2005)

TABELA 2. Aktywno waciwa izotopw promieniotwrczych w miaach

TABLE 2. The specific activity of radioactive isotopes in coal dust

226 228 40
Ra Ra K
Zawarto
[Bq/kg] [Bq/kg] [Bq/kg]

Minimalna 5 4 10

Maksymalna 55 39 319

rednia 26 21 150

rdo: Rg (2005)

izotopw w sortymentach grubych i rednich oraz w miaach. Jak wida z tabel, maksymalne
i rednie wartoci aktywnoci waciwej poszczeglnych izotopw promieniotwrczych
byy znacznie wiksze w miaach ni w sortymentach grubych i rednich.
Na podstawie przeprowadzonych bada Rg (2005) wykazaa, e aktywno waciwa
radionuklidw rnicuje si w zalenoci od sortymentu wgla. Wystpujce w miaach
maksymalne wartoci aktywnoci waciwej s znacznie wiksze anieli w sortymentach
grubych i rednich. Najprawdopodobniej wie si to z wiksz zawartoci popiou w mia-
ach. Poza tym wraz ze wzrostem izotopw promieniotwrczych, popiou i karbominerytu
we frakcjach wzrasta zawarto SiO2 i K2O, a maleje Fe2O3 i CaO, Na2O, SO3 i P2O5.
W 2006 roku B. Michalik podda badaniom wgiel z Grnolskiego Zagbia Wglo-
wego. Oprcz wgla bada te skay otaczajce zoa wgla. Na podstawie przeprowa-
dzonych bada stwierdzi, e zawieraj one pewne iloci naturalnych izotopw promienio-
twrczych. Stenia izotopw promieniotwrczych obserwowane w skaach przywglo-
wych s kilkakrotnie wysze od wartoci odnotowanych w wglu (tab. 3, 4). Aktywno
waciwa jest charakterystyczn wielkoci dla wgli pochodzcych z rnych pokadw.
W zalenoci od eksploatowanych pokadw i budowy geologicznej, wgle z GZW rni
si rednimi wartociami aktywnoci waciwej poszczeglnych izotopw promieniotwr-
czych. Wykaza rwnie, e na aktywno waciw naturalnych izotopw promienio-
twrczych w wglu wpywa ilo zanieczyszcze oraz skad mineralny. Handlowe sorty-
menty wgla zawieraj zanieczyszczenia mineralne oraz zanieczyszczenia wprowadzone

327
 TABELA 3. Aktywno waciwa naturalnych izotopw promieniotwrczych w wglach z
poszczeglnych ogniw stratygraficznych

TABLE 3. The specific activity of natural radioactive isotopes in coals from particular stratigraphic
sources
226 228 40
Ra Ra K
Warstwy
Bq/kg

GZW

kowe 21 19 93
Siodowe 7 5 25
Brzene 27 7 30

Obszar Rybnicko-Jastrzbski

kowe 20 15 92
Siodowe 10 9 24
Brzene 48 10 72

rednia

GZW 18 11 59
wiat 20 20 50

rdo: Michalik (2006)

TABELA 4. Zakres zmiennoci aktywnoci waciwej naturalnych izotopw promieniotwrczych

w skaach przywglowych

TABLE 4. The range of variability of specific activity of natural radioactive isotopes in rocks that
surround coal
226 228 40
Ra Ra K
Skay przywglowe
Bq/kg

Z powierzchniowych skadowisk w zalenoci od pochodzenia geologicznego 4488 4178 339767

Muowce i upki ilaste 51120 59117 3931070

rdo: Michalik (2006)

w trakcie urabiania, a nie usunite w procesach przerbki i wzbogacania (karboskie skay

ilaste, pochodzce z partii spgowych i stropowych pokadw wglowych, oraz tzw. prze-
rosty skay ponnej lub wkadki substancji ilastych, ktre podczas eksploatacji pokadu
wglowego przechodz do urobku). Z bada petrograficznych wynika, e gwnym rdem
promieniotwrczoci w wglu kamiennym oraz skaach przywgowych s skupienia wtr-
nych fosforanw, detrytyczny monacyt (CePO4), cyrkon (ZrSiO4), ksenotym (YPO4) i ura-
nothoryt (Th,U) [SiO4].
Interesujce badania przeprowadzia rwnie I. Bojakowska (Bojakowska i inni 2008).
W badaniach tych przeanalizowano 112 prbek wgli z GZW, 6 prbek wgla z DZW i 29

328
prbek wgla z LZW. Wgle z GZW pochodziy z kopal: Janina, Silesia, Jaworzno,
Siersza, Brzeszcze, Krupiski, Halemba, Jas-Mos, Anna, Marcel i Gliwice. Wgiel z DZW
pochodzi, z nieczynnej ju kopalni Nowa Ruda, a wgiel z LZW z kopalni Bogdanka.
Zawarto uranu w poszczeglnych zagbiach polskich przedstawiono w tabeli 5, natomiast
zawartoci toru w tabeli 6.

TABELA 5. Zawarto uranu w polskich wglach kamiennych [mg/kg]

TABLE 5. Uranium content in polish hard coal [mg/kg]

Grnolskie Zagbie Dolnolskie Zagbie

Zawarto uranu Lubelskie Zagbie Wglowe
Wglowe Wglowe

Minimalna 0,1 0,4 0,2

Maksymalna 8,5 3,1 8,3

rednia 1,9 1,9 2,2

rdo: Bojakowska i in. 2008

TABELA 6. Zawarto toru w polskich wglach kamiennych [mg/kg]

Table 6. Thorium content in polish hard coal, mg/kg

Grnolskie Zagbie Dolnolskie Zagbie

Zawarto uranu Lubelskie Zagbie Wglowe
Wglowe Wglowe

Minimalna 0,1 0,1 0,1

Maksymalna 14,9 5,8 33,5

rednia 2,3 2,1 4,8

rdo: Bojakowska i in. 2008

Jak wida z tabeli 5, zawarto uranu w wglach GZW zmienia si w granicach

0,18,5 mg/kg (rednio 1,9 mg/kg), dla wgla z DZW 0,4 3,1 mg/kg (rednio 1,9 mg/kg),
a dla LZW 0,28,3 mg/kg (rednio 2,2 mg/kg). Najwysz redni zawartoci uranu cha-
rakteryzuj si wgle z kopalni Marcel, a najnisz wgle z kopalni Jas-Mos (Bojakowska
i in. 2008).
W przypadku toru, tabela 6, jego zawarto w wglach GZW zawiera si w granicach
0,114,9 mg/kg (rednio 2,3 mg/kg), dla wgla z DZW 0,15,8 mg/kg (rednio 2,1 mg/kg),
a dla LZW 0,1 33,5 mg/kg (rednio 4,8 mg/kg). Najwicej toru wystpuje w kopalni
Halemba, a najmniej w kopalniach Jas-Mos i Brzeszcze.
Naley zwrci uwag na fakt, e badania przeprowadzone dla wgla z DZW nie s
reprezentatywne. Analizie poddano jedynie sze prbek i, jak stwierdzaj to sami autorzy
(Bojakowska i inni 2008), nie badano pokadw wgli radwanickich znanych z wysokiej
zawartoci uranu o czym wiadcz badania z lat szedziesitych ubiegego wieku (Wrb-
lewski 1962; Nielubowicz, Wrblewski 1963). Nie jest to jednak tak istotne, gdy DZW nie
jest ju obecnie eksploatowane.

329
 3.2. USA

W latach dziewidziesitych ubiegego wieku przeprowadzono w USA zakrojone na

szerok skal badania zawartoci uranu i toru w wglach kamiennych wystpujcych
w dwch zagbiach: Western United States i Illinois Basin. Na rysunku 1 i 2 przedstawiono
czstotliwo rozproszenia koncentracji uranu dla okoo 2000 prbek wgla z Western
United States i okoo 300 wgli z Illinois Basin. W wikszoci prbek zawartoci uranu
spadaj w zakresie do nieznacznych iloci 14 ppm, czyli 14 mg/kg. Podobna zawarto
uranu wystpuje w pospolitych skaach i glebach, co pokazano na rysunku 3. Wgle
o zawartoci uranu powyej 20 ppm wystpuj rzadko w USA. Zawarto toru w wglu
spada w podobnym zakresie 14 ppm. Dla porwnania rednia zawarto w skorupie
ziemskiej wynosi okoo 10 ppm. Wgle z zawartoci toru powyej 20 ppm s niesychanie
rzadkie.

Rys. 1. Rozkad zawartoci uranu w wglu z Western United States

rdo: (Radioactiv 1997)

Fig. 1. Distribution of uranium concentration in coal from Western United States

Podczas spalania wgla wikszo uranu, toru i ich produktw rozkadu jest uwalniana
ze struktury wglowej i rozprzestrzeniana pomidzy faz gazow i staymi produktami
spalania.

330
 Rys. 2. Rozkad zawartoci uranu w wglu w Illinois Basin

rdo: (Radioactiv 1997)

Fig. 2. Distribution of uranium concentration in coal from Illinois Basin

Rys. 3. Przedziay zawartoci uranu w wglu, popiele lotnym i rnych skaach

rdo: (Radioactiv 1997)

Fig. 3. Range of uraniom concentration in coal, fly ash, and a variety rocks

331
 Podsumowanie

W Grnolskim Zagbiu Wglowym najbardziej zmineralizowane strefy uranowe to

strefy brzene. Mineralizacja dotyczy gwnie miejsc, w ktrych wystpuje niecigo
tektoniczna lub sedymentacyjna, a take w miejscach styku wgla z piaskowcami. Wyst-
powanie uranu w wglu jest efektem ugowania go z warstw nadlegych i nastpnie infiltracji
do pokadw wgla (Sadan 1965).
W wglach pochodzcych z Grnolskiego Zagbia Wglowego wrd pierwiastkw
promieniotwrczych wystpuj przede wszystkim naturalne radionuklidy dwch szeregw:
uranowego z izotopem macierzystym 238U i torowego z izotopem macierzystym 232Th.
W skad tych szeregw wchodz midzy innymi izotopy radu 226Ra (z rodziny uranowej)
i 228Ra (z rodziny torowej). rednia ich aktywno waciwa w wglach w Grnolskim
Zagbiu Wglowym wynosi odpowiednio dla pierwszego izotopu 18 Bq/kg, a dla drugiego
11 Bq/kg (Rg 2005).
Wystpujce w miaach maksymalne wartoci aktywnoci waciwej poszczeglnych
izotopw s znacznie wiksze anieli w sortymentach grubych i rednich. Najprawdopo-
dobniej wie si to z wiksz zawartoci popiou w miaach (Rg 2005).
Aktywno izotopw promieniotwrczych obserwowana w skaach przywglowych jest
kilkakrotnie wysza od wartoci odnotowanych w wglu.
W zalenoci od eksploatowanych pokadw i budowy geologicznej, wgle z GZW
rni si rednimi wartociami aktywnoci waciwej poszczeglnych izotopw promie-
niotwrczych.
Na aktywno waciw naturalnych izotopw promieniotwrczych w wglu wpywa
ilo zanieczyszcze oraz skad mineralny. Handlowe sortymenty wgla zawieraj zanieczy-
szczenia mineralne oraz zanieczyszczenia wprowadzone w trakcie urabiania, a nie usunite
w procesach przerbki i wzbogacania (Michalik 2006).
W wikszoci prbek wgli amerykaskich zawarto uranu wynosi 14 ppm. Podobna
zawarto uranu wystpuje w pospolitych skaach i glebach. Zawarto toru wynosi rwnie
14 ppm (Radioactiv... 1997). Jest to niewiele, zwaywszy, e rednia zawarto w skorupie
ziemskiej wynosi 10 ppm.
Porwnujc wgle polskie i amerykaskie wyranie wida, e rednia zawarto uranu
jest podobna i mieci si w tych samych granicach zarwno w jednych jak i w drugich
wglach, natomiast zawarto toru w wglu z Lubelskiego Zagbia Wglowego jest wysza
ni w wglach amerykaskich. Rwnie wysze s zawartoci maksymalne, zarwno uranu
jak i toru w polskich wglach dla wszystkich polskich zagbi wglowych.

332
 Literatura

ALEKSA H., DYDUCH F., WIERZCHOWSKI K., 2007 Chlor i rt w wglu i moliwoci ich obnienia
metodami przerbki mechanicznej. Kwartalnik AGH Grnictwo i Geoinynieria, Krakw rok 31,
z. 3/1, 3548.
Bilans zasobw kopalin i wd podziemnych w Polsce wedug stanu na 31.12.2006 r., Pastwowy
Instytut Geologiczny. Warszawa 2007.
BOJAKOWSKA I., LECH D., WOKOWICZ S., 2008 Uran i tor w wglach kamiennych i brunatnych ze
z polskich. Gospodarka Surowcami Mineralnymi t. 24, z. 2/2, s. 5365.
Coal information, 2005 IEA Statistics.
CZAPLISKI A. (red.), 1994 Wgiel kamienny. Wyd. AGH, Krakw.
HATT R., 2000 Trace elements In coal. World Coal. April 2000, s. 3637.
http://lsa.colorado.edu/
JASIEKO S. i in. 1995 Chemia i fizyka wgla. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej.
Wrocaw.
JCZALIK A., 1970 Geochemia uranu w uranononych wglach w Polsce. Biuletyn Instytutu
Geologicznego t. V, nr 224, s. 103204.
KUCOWSKI J., LAUDYN D., PRZEKWAS M., 1997 Energetyka a ochrona rodowiska. WNT,
Warszawa.
NIELUBOWICZ B., WRBLEWSKI T., 1963 Przyczynek do poznania okruszcowania uranowego
w wglach radwanickich na Dolnym lsku. Kwartalnik Geologiczny 7(1), s. 114-130.
NIEWGOWSKA-MAZURKIEWICZ A. Ziemskie promieniowanie naturalne (promieniowanie sko-
rupy ziemskiej, odpadw kopalnianych, materiaw budowlanych intensywno, zawarto
w rnych materiaach, szkodliwo). (http://www.if.pw.edu.pl) http://www.if.pw.edu.pl/~pluta
/pl/dyd/mfj/zal03/nieweglowska/PRACA-FJ(wstep,historia,definicje).htm
OLKUSKI T., 2007 Porwnanie zawartoci rtci w wglach polskich i amerykaskich. Polityka
Energetyczna t. 10, z. spec. 2, s. 603611.
Radioactive Elements In Coal and Fly Ash: Abundance, Forms, and Environmental Significance.
USGS Science for Changing World. Central Region Energy Resources Team. Fact Sheet FS-163-97.
October, 1997 (http://greenwood.cr.usgs.gov).
SADAN M., 1965 Metalogeneza uranu w utworach Grnolskiego Zagbia Wglowego. Biuletyn
Instytutu Geologicznego t. V, nr 193, s. 111169.
SROGI K., 2007 Pierwiastki ladowe w wglu. Wiadomoci Grnicze nr 2, s. 8796.
WRBLEWSKI T., 1962 Przejawy mineralizacji uranowej w warstwach radwanickich. Kwartalnik
Geologiczny 6(4), s. 816817.
Zestawienie zasobw wgla kamiennego w kopalniach czynnych. Lata 19902006. System IGZOP/M,
ARP SA Oddzia Katowice.

333
 Tadeusz OLKUSKI

The uranium and thorium content in polish and american

coals

Abstract

The article constitutes an attempt to compare Polish and American coals in terms of their uranium
and thorium content. As is known, uranium and thorium are radioactive elements that may constitute a
danger to man during the process of exploiting and using coal for energy. That is why it is important to
know where and what quantities of these elements can be found in coal. The article focuses mainly on
bituminous varieties of coal originating from the Upper Silesian Coal Mining Area, although the
results of studies conducted on coals from the Lower Silesian Coal Mining Area and Lublin Coal
Mining Area have also been presented. For American coals, the results of studies conducted from the
Western United States and Illinois Basin regions have been presented.
In the Upper Silesian Coal Mining Area, the most highly mineralized uranium zones are marginal
zones. Mineralization mainly concerns areas characterized by tectonic or sedimentary discontinuity,
as well as areas where coal meets sandstone. The presence of uranium in coal is the effect of its
leaching from upper layers, and subsequent infiltration into coal beds.
Among the radioactive elements present in coals from the Upper Silesian Coal Mining Area, two
different series of natural radionuclides can be found, above all: a uranium series with the mother
isotope 238U, and a thorium series with the mother isotope 232Th. Isotopes of radium such as 226Ra
(from the uranium family) and 228Ra (from the thorium family) can also be found within these series,
among other things. The specific activity of these isotopes in coals from the Upper Silesian Coal
Mining Area is respectively equivalent to 18 Bq/kg for the first isotope, and 11 Bq/kg for the second
isotope.
The maximum proportions of particular isotopes are much higher for coal dust as opposed to
medium or large sized coal. This is most likely tied to the greater amount of ash in coal dust.
The concentrations of radioactive isotopes observed in rocks that surround coal are many times
higher than the values noted in the coal itself.
Depending on the exploited coal bed and geological construction, coals from the Upper Silesian
Coal Mining Area differ from each other in terms of the average specific activity of particular
radioactive isotopes. The specific activity of natural radioactive isotopes is influenced by the amount
of pollution and mineral composition. Commercial size of coal contain mineral pollution, in addition
to pollution introduced during mining, which is not subsequently eliminated during the coals
processing and enrichment.
In most of the samples of American coals the uranium content is equivalent to 14 ppm. Similar
concentrations of uranium can be found in ordinary rocks and soils. The thorium content is also
equivalent to 14 ppm. This value is low considering that the average thorium content in the earths
crust is equal to 10 ppm.

KEY WORDS: hard coal, uranium, thorium, radioactivity