EGZEMPLARZ BEZPATNY marzec 2013 NR 1

Diagnoza
common rail
szkolenie [str. 12]

Ciarwka na gaz LPG Zarzdzanie

System common rail ekstrawagancja czy
nowoczesnym
budowa, dziaanie [str. 6]
konieczno? [str. 17]
warsztatem
szkolenie biznesowe [str. 22]
5R]ZL]DQLD0DGHLQ*HUPDQ\ OD REDAKCJ I

S Z C Z Y PTA TE CH NI K I
7ZyMNRPSHWHQWQ\SDUWQHU
Z]DNUHVLHF]FL]DPLHQQ\FK
SDVXMF\FKGRZV]\VWNLFK
SRSXODUQ\FKW\SyZ
6 System
common rail

VDPRFKRGyZFLDURZ\FK Kazimierz NEYMAN

S Z KOL E NI A I nter Cars

(OHPHQW\XNDGXNLHURZQLF]HJR
Szanowni Pastwo,
Przed Wami czwarty numer kwartalnika Inter Truck. Staramy si, eby nasze
12 Common rail
diagnoza (EDC 4)

pismo byo dla Pastwa rdem poszerzania wiedzy. Dlatego oprcz artykuw
technicznych zamiecilimy teksty, w ktrych poruszamy zagadnienia dotyczce
zarzdzania warsztatem i kultur techniczn zwizan z naprawami pojazdw. S Z C Z Y PTA TE CH NI K I
Elektryka pojazdowa Elementy silnika
Nie jest moliwe szczegowe omwienie tych zagadnie na amach pisma.
Mam nadziej, e ich przyblienie bdzie dla Pastwa owocne i interesujce.
Obecna sytuacja na rynku usug motoryzacyjnych wskazuje jasno, e do
prowadzenie warsztatu wymagane jest podejcie biznesowe. Musz by spenione
co najmniej trzy warunki, aby firma bya w dobrej kondycji: wysoka jako napraw,
14 Pyn chodzcy
silnik

menederskie zarzdzanie firm i stay jej rozwj. Warunki te s nierozczne. Znam

(OHPHQW\XNDGXKDPXOFRZHJR
warsztaty, ktre oferuj wysok jako usug, ale s le zarzdzane i nie mog si
0RFRZDQLDNy
rozwija. W ich przypadku nie ma dobrych rokowa na przyszo. Z kolei nie W IAT WO K NAS
mona dobrze zarzdza firm, ktrej sab stron jest jako. Natomiast rozwj
wymaga inwestycji w pracownikw, w wyposaenie, w obiekt, ale firma musi
wypracowa rodki na te cele. Bez rozwoju tracimy element konkurencyjnoci.
Trudno te da sobie rad bez sojusznikw. Dlatego warto organizowa si
wstowarzyszenia lub inne spki, dajc wasny wkad, moemy czerpa korzyci
17 Ciarwka
na gaz LPG

Elementy zawieszenia Pneumatyka zwiedzy i dowiadczenia innych.

Serdecznie pozdrawiam Koleanki i Kolegw,
B IZ N ES
Kazimierz Neyman

3\Q\ febiplus
20 Kultura techniczna
w warsztacie

Kwartalnik Inter Truck

Adres Redakcji: Zarzdzanie

=DVWU]HJDVLSUDZRGR
zmian
Inter Cars SA
ul. Gdaska 15, 05-152 Czosnw
tel.: 22 714-14-12, kom.: 665-391-260
www.intercars.com.pl
www.q-servicetruck.pl
22 nowoczesnym
warsztatem

Redaktor naczelny: Projekt i skad: Studio Art Rodar

Kazimierz Neyman T R OC H H I STO RI I
Korekta: Sylwia Julianowicz
Zesp wsppracujcy:
IHEL3ROVND6S]RR Druk: Art Druk
Andrzej Andraka, Wojciech Gaczyski,
Pl. Przymierza 6 | 03-944 Warszawa | Poland
Tel.
Fax
+48-22-403 47 29
+48-22-403 47 28
Ryszard Polit, Sylwia Wysocka,
Witold Smoniewski, Magorzata Kobia
Okadka: Fot. Bosch, Renault Truck
Nakad: 4 000 egz.
Reklama:
Sylwia Wysocka, tel.: 22 714-17-03
Magorzata Kobia, tel.: 22 714-14-12
ciezarowka@intercars.eu
24 Rzdowa pompa
wtryskowa

E-mail febipolska@febi.pl ZZZIHELFRP

SZCZY PTA T EC H N IK I S ZC ZYP TA TECHN I K I

sji szkodliwych skadnikw spalin iha- Zadaniem obwodu niskiego cinienia

asu, przy rwnoczesnym zwikszeniu
momentu obrotowego. Proste jest
rwnie zaprogramowanie wtrysku pi-
lotujcego oraz tzw. dotrysku, powo-
dujcego nieznaczne zwikszenie za-
wartoci wglowodorw w spalinach,
co uatwia usunicie z nich NOx. Sys-
tem common rail jest systemem na-
kadkowym, ktry mona zastosowa
w ju produkowanym silniku z mini-
malnymi zmianami konstrukcyjnymi.
jest filtrowanie paliwa i przetoczenie
go do obwodu wysokiego cinienia
za pomoc pompy zbatej. Obwd
ten skada si ze zbiornika paliwa ze
wstpnym filtrem paliwa, zespou fil-
trw, zbatej pompy zasilajcej
i przewodw niskiego cinienia. Po-
niewa system common rail jest
wraliwy na zanieczyszczenia w pali-
wie, istotnym elementem jest zesp
filtrw, ktrego zadaniem jest od-
dzielenie zanieczyszcze i wody z pa-

System BUDOWA I DZIAANIE UKADU

COMMON RAIL

Ukad zasilania silnika systemem com-

mon rail obejmuje trzy zasadnicze
liwa. Zesp filtrw dokadnego
oczyszczania znajduje si za pomp
zasilajc. W pojazdach uytkowych
stosuje si zbat pomp zasilajc

common rail
bloki funkcjonalne:
obwd niskiego cinienia,
obwd wysokiego cinienia,
elektroniczny ukad sterowania
EDC z czujnikami, sterownikiem
inastawnikami (elementami
wykonawczymi).
skadajc si z zazbionych k z-
batych przetaczajcych paliwo. Pom-
pa ta jest czsto poczona z pomp
wysokiego cinienia.
W obwodzie wysokiego cinienia
mona wyrni: pomp wysokiego
cinienia, zasobnik wysokiego cinie-
nia i wtryskiwacze.

Fot. Delphi
Coraz wicej producentw ciarwek stosuje system wtrysku paliwa typu Schemat dziaania systemu
common rail firmy Bosch.
common rail. Wymuszaj to normy czystoci spalin.
Grzegorz WALCZEWSKI Oznaczenia:
1 zbiornik paliwa
2 filtr wstpnego oczyszczania paliwa

R
ozwj konstrukcji silnikw jest
cile zwizany z koniecznoci powtryskiwaczy, w systemie common
speniania coraz ostrzejszych
norm czystoci spalin. Oczyszczanie
spalin mona realizowa, stosujc od-
powiednie filtry, ale trzeba zacz od
optymalizacji procesu spalania, ktr
umoliwia system common rail.
stosowanych rozwiza, np. pom-
rail funkcje toczenia paliwa i jego
wtrysku do cylindrw zostay rozdzie-
lone. W stosunku do popularnego
ukadu pompa-przewd-wtryskiwacz
uniknito procesw falowych zwiza-
nych z nagym wzrostem cinienia
(od 0 do 1 500 barw w cigu milise-
kund), co poza utrudnieniem wstero-
waniu byo jednym ze rde haasu.
Kolejn zalet systemu common rail
jest uniezalenienie cinienia wtrysku
od prdkoci obrotowej wau korbo-
wego silnika. Wtryskiwanie paliwa
w kilku dawkach mona tak rozoy
3 pompa zasilajca niskiego cinienia
4 filtr paliwa
5 przewody paliwa niskiego cinienia
6 pompa wysokiego cinienia
7 przewody paliwa wysokiego cinienia
8 zasobnik paliwa pod wysokim
cinieniem
9 wtryskiwacz
10 przewd przelewowy paliwa
11 czujnik temperatury paliwa
12 sterownik elektroniczny

Fot. Bosch
W przeciwiestwie do dotychczas w przewodach pompowtryskiwaczy wczasie, by uzyska zmniejszenie emi- 13 wieca arowa

6 7
1/2013 1/2013
SZCZY PTA T EC H N IK I S ZC ZYP TA TECHN I K I

Istotn czci systemu common rail musi by wic odpowiednio dua, ale nia jest znacznie mniejszy ni w przy-
s wtryskiwacze, ktre zawieraj szyb- jednoczenie na tyle maa, aby zapew- padku pomp wtryskowych konwen-
ko dziaajcy zawr elektromagne- ni szybki wzrost cinienia podczas cjonalnych ukadw.

tyczny otwierajcy i zamykajcy roz-
pylacz. Wszystkie wtryskiwacze s po-
czone rwnolegle z zasobnikiem pa-
liwa pod wysokim cinieniem, zwa-
nym common rail (ang. wsplna szy-
na). W zasobnik wkrcone s czujnik
cinienia paliwa, zawr regulacyjny
cinienia i czasami dodatkowy zawr
redukcyjny. Objto zasobnika jest
tak dobrana, by zniwelowa wahania
cinienia powstajce w wyniku tocze-
nia paliwa przez pomp oraz dziaanie
wtryskiwaczy. Objto zasobnika
rozruchu silnika.
Znajdujce si pod cinieniem paliwo
w zasobniku jest w staej gotowoci
do wtrysku, a utrzymywanie staego
cinienia zapewnia napdzana przez
silnik, stale pracujca pompa wysokie-
go cinienia. W pojazdach uytko-
wych stosuje si toczkowe pompy
rzdowe. Warto zauway, e cinie-
nie w zasobniku jest wytwarzane
niezalenie od prdkoci obrotowej
silnika. Moment obrotowy niezbdny
do napdu pompy wysokiego cinie-
Fot. MAN
Cinienie paliwa w zasobniku moe
by regulowane. W ukadach wtrysko-
4
wych maych silnikw odbywa si to
za pomoc zaworu regulacyjnego,
przez ktry nadmiar paliwa odpywa
z powrotem do obwodu niskiego ci- 5 3
nienia. Takie rozwizanie umoliwia
szybkie dostosowanie cinienia w szy-
Oznaczenia:
nie do zmian obcienia jednostki na- 1 pompa wysokiego
pdowej. Byo ono stosowane cinienia
2
2 filtr paliwa
w pierwszych ukadach wtryskowych
3 zasobnik paliwa
common rail, a zawr regulacyjny 4 elektroniczna
montowano najczciej w zasobniku jednostka sterujca
1 5 wtryskiwacz

Dziki systemowi common rail w 6-cylindrowym silniku MAN D26

uzyskano korzystniejszy przebieg spalania oraz mniejszy haas,
zwaszcza na biegu jaowym oraz pod czciowym obcieniem.

lub na pompie wysokiego cinienia.
Kolejnym sposobem na zmian cinie-
nia w zasobniku jest regulacja dawki
paliwa po stronie zasysania paliwa.
Dozownik pompy wysokiego cinienia
pozwala na toczenie okrelonej iloci
paliwa wymaganej przez ukad wtry-
skowy. Przed zbyt duym wzrostem
cinienia w zasobniku chroni dodatko-
wy zawr redukcyjny. Takie rozwiza-
Trzy systemy zasilania silnika Diesla w paliwo.
Fot. Scania
nie umoliwia zmniejszenie dawki pa-
liwa podlegajcej spreniu do wyso-
kiego cinienia, a wic mniejszy pobr
mocy pompy, co przekada si na ni-
sze zuycie paliwa przez silnik. Take
temperatura paliwa powracajcego
do zbiornika jest mniejsza ni w przy-
padku regulacji w obwodzie wysokie-
go cinienia. W niektrych rozwiza-
niach stosuje si ukad mieszany, b-
dcy poczeniem regulacji od strony
zasysania paliwa przez dozownik z re-
gulacj w obwodzie wysokiego cinie-
nia zaworem regulacyjnym.
POMPA WYSOKIEGO CINIENIA
IWTRYSKIWACZE
W pojazdach uytkowych stosowane
s toczkowe pompy rzdowe wyso-
kiego cinienia, smarowane olejem.
Przykadem jest dwutoczkowa pom-
pa Bosch CPN2 o regulowanym wy-

system common rail system datku toczenia, czca zbat pom-

pompowtryskiwacz pompa przewd wtryskiwacz p zasilajc niskiego cinienia z sek-
cj toczc wytwarzajc wysokie
cinienie. Pompa zbata, napdzana
wakiem krzywkowym przez prze-
kadni limakow, toczy paliwo ze
zbiornika przez filtr do dozownika.
Ukad wtryskowy common rail w 6-cylindrowym silniku Scania DC13 XPI opracowany przez firmy Scania i Cummins. Cinienie wtrysku W zalenoci od chwilowego zapo-
wynosi 2400 barw na kocwce wtryskiwacza. Podczas jednego cyklu pracy silnika mona realizowa od 3(wstpna, gwna, dotrysk)

Fot. Bosch
trzebowania dozownik reguluje ilo
do 5 dawek paliwa. Paliwo ze zbiornika przepywajc przez filtr wstpny z separatorem wody jest zasysane przez pomp zasilajc (1),
paliwa dopywajcego do sekcji to-
ktra toczy go do zespou filtrw dokadnego oczyszczania (2). Paliwo przepywa przez zawr dozujcy (3) do pompy wysokiego cinienia
(4). Obie pompy i zawr dozujcy stanowi jeden zesp napdzany od k mechanizmu rozrzdu. Pompa wysokiego cinienia toczy czcej. Paliwo dostarczane jest do sek-
paliwo o cinieniu roboczym do zasobnika (5), z ktrego jest kierowane do wtryskiwaczy elektromagnetycznych (9). Cinienie paliwa cji toczcej przez zespolony zawr
wzasobniku mierzone jest czujnikiem (6). Mechaniczny zawr przelewowy (7) kieruje nadmiar paliwa do magistrali powrotnej (8). wlotowowylotowy. Rwnie przez
pompa wysokiego cinienia

8 9
1/2013 1/2013
SZCZY PTA T EC H N IK I S ZC ZYP TA TECHN I K I

zawr ten sprone paliwo kierowane

jest do zasobnika wysokiego cinie-
11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 nia. W wyniku ruchu toczka w d
przez zawr wlotowy paliwo dostaje
si do przestrzeni sekcji toczcej.

Fot. Bosch
Wtryskiwacze dostarczaj paliwo do
komory spalania w silniku. S zasila-
ne z zasobnika za porednictwem
krtkich przewodw. Zawr elektro-
magnetyczny jest uruchamiany przez
sterownik silnika. Dziki temu proces
wtrysku moe by regulowany szybko
i oddzielnie dla kadego cylindra.
Budowa przykadowego wtryskiwacza elektromagnetycznego firmy Bosch.
Podczas jednego cyklu pracy silnika
Oznaczenia: 12 moliwe jest uzyskanie do 5 dawek
1 zcze przelewu paliwa
paliwa. Wielko dawki paliwa poda-
2 spryna
3 cewka elektromagnesu wanej do cylindrw uzyskuje si przez
4 kotwica elektromagnesu czas otwarcia wtryskiwacza oraz
5 kulka zaworu
6 komora sterujca zaworu cinienie w ukadzie. Dawka paliwa
7 toczek wtryskiwana przy staym cinieniu jest
8 spryna rozpylacza
proporcjonalna do czasu wczenia
9 komora rozpylacza
10 iga rozpylacza zaworu elektromagnetycznego i tym
11 kanalik wtryskowy samym jest niezalena od prdkoci
12 zcze dopywu paliwa pod wysokim cinieniem
obrotowej silnika lub pompy.
Elektroniczny sterownik odbiera

Fot. Bosch
sygnay z czujnikw pooenia pedau
6
Fot. Bosch

przyspieszenia oraz informacje

ochwilowych warunkach pracy silnika Kada nowa generacja systemu common rail zapewnia wysze cinienie wtrysku
1 i prdkoci pojazdu, takie jak: prd- paliwa. Nowoci s wtryskiwacze z hydraulicznym wzmacniaczem cinienia wtrysku,
7 ko obrotowa i kt obrotu wau kor- ktre dochodzi ju do 2500 barw.
2
bowego, cinienie paliwa w zasobniku
8 Oznaczenia: wysokiego cinienia, cinienie doa- ukad sterowania umoliwia dokadne wane elastycznie przez sterownik
1 dawik toczenia zerowego
dowania, temperatura powietrza dawkowanie wtrysku, a ponadto ste- nadrzdny lub podlegy, np. odbir
9 2 dozownik paliwa
3 koo zbate o uzbieniu wkolektorze dolotowym, temperatu- rowanie funkcjami dodatkowymi po- sygnaw z czujnikw.
3 wewntrznym ra cieczy chodzcej i paliwa, masa po- lepszajcymi parametry ruchu i kom- System common rail przejty z silni-
4 koo zbate o uzbieniu zewntrznym
10 5 zbata pompa zasilajca niskiego wietrza dopywajcego do silnika. Ste- fort jazdy. Typowy sterownik ma prze- kw aut osobowych rozpocz nowy
4
cinienia rownik przetwarza sygnay wejciowe wanie do omiu stopni kocowych etap w rozwoju jednostek napdo-
11 6 zcze wysokiego cinienia
i oblicza sygnay sterujce dla zaworu sterujcych wtryskiwaczami, dlatego wych w pojazdach uytkowych. Bez
7 zespolony zawr wlotowowylotowy
8 toczek regulacyjnego cinienia lub dozowni- w silnikach o liczbie cylindrw powy- common rail nie byoby moliwe spe-
9 spryna toczka ka paliwa, wtryskiwaczy i pozostaych ej omiu stosuje si dwa sterowniki. nienie norm czystoci spalin Euro VI.
5 10 otwr dopywu paliwa
11 rolka nastawnikw (elementw wykonaw- S one sprzone przez szybki inter- Rozwizania systemu common rail po-
12
12 krzywka czych, np. zaworu recyrkulacji spalin fejs CAN o strukturze hierarchicznej szczeglnych producentw rni si,
lub nastawnika turbosprarki). Ukad typu nadrzdnypodlegy (Master jednak idea wymylona w firmie Ma-
ktowoczasowy sterownika ustala Slave). Realizacja niektrych funkcji gneti Marelli pod koniec lat 80. XX wie-
Pompa CP2 produkcji Boscha czy w jednej obudowie zbat pomp zasilajc niskiego cinienia z toczkow pomp rzdow
moment wtrysku na podstawie da- sterowania jest na stae przyporzd- ku, a potem dopracowana przez firm
wysokiego cinienia. Pompa zbata, napdzana wakiem krzywkowym przez przekadni limakow, toczy paliwo ze zbiornika
nych z czujnikw prdkoci obrotowej kowana nadrzdnemu sterownikowi, Bosch, pozostaje wci taka sama.
przez filtr do dozownika. W zalenoci od chwilowego zapotrzebowania reguluje on ilo paliwa dopywajcego do sekcji toczcej
wysokiego cinienia. Paliwo dostarczane jest do sekcji toczcej przez zawr wlotowowylotowy, przez ktry sprone paliwo wau korbowego i wau rozrzdu np. regulacja wyrwnania dawki. Redakcja dzikuje firmie Bosch
kierowane jest do zasobnika wysokiego cinienia. (sterowanie czasowe). Elektroniczny Pozostae funkcje mog by wykony- za udostpnienie materiaw.

10 11
1/2013 1/2013
SZKO L E NI A I n te r C ars
Common
rail
diagnoza (EDC 4)
Wojciech GACZYSKI
System common rail jest do trudny w diagnozowaniu i wymaga
uwanej obsugi eksploatacyjnej. Wikszo usterek jest spowodowana wanie
niewaciw obsug. Wielu mechanikw, niewiadomych dziaania systemu,
wymienia jego elementy, liczc na to, e zacznie on pracowa poprawnie.
Z tych powodw szkolenie z zakresu systemu common rail trwa a 4 dni.
B
udow, dziaanie i wystpujce
usterki w systemie common
rail omawiamy na przykadzie
pojazdw firmy MAN, ktra jako jedna
z pierwszych, w 1999 r., zastosowaa
to rozwizanie w silnikach D08. Sys-
tem common rail jest bardzo wraliwy
na z jako paliwa, a przede wszyst-
kim zabrudzenia w paliwie. Niewaci-
wa wymiana filtra paliwa moe dopro-
wadzi do uszkodzenia ukadu pali-
wowego. Procedura wymiany filtra
wymaga najpierw cakowitego opr-
nienia obudowy filtra (tzw. KSC), a do-
piero w drugiej kolejnoci wyjcia
wkadu filtracyjnego. Nieprzestrzega-
nie tej zasady powoduje zabrudzenie
paliwa i wywietlanie si komuni-
katw. Czsto wywietlajcym si
komunikatem jest bd 3779, ktry
wikszo komputerw diagnostycz-
nych tumaczy jako przeciek w wa-
runkach cigu. Co gorsza, ten komu-
nikat pojawia si przy rnych uster-
kach i bez odpowiedniego dowiad-
czenia trudno jest go waciwie zinter-
pretowa. Oznacza on, e w ukadzie
pojawi si wewntrzny wyciek pali-
12
wa, nie wiadomo tylko, w ktrym
miejscu. Wwczas naley krok po kro-
ku sprawdza poszczeglne fragmen-
ty systemu. Na szkoleniu uczymy tej
procedury. Brud w paliwie moe spo-
wodowa np. czciowe otwarcie jed-
nego lub kilku zaworw znajdujcych
si w systemie. A przy panujcym
w ukadzie wysokim cinieniu, rzdu
1000 barw, nawet niewielkie otwar-
cie zaworu moe powodowa we-
wntrzny wyciek. W silnikach MAN-a
w szynie zamontowany jest dwustop-
niowy, mechaniczny zawr bezpie-
czestwa (DBV), ktry w razie pod-
wyszenia cinienia powyej 1600
1800 barw upuszcza paliwo do
zbiornika. Nieprawidowa wymiana
filtra paliwa moe te przyczyni si
do przyspieszonego zuycia pompy
wysokiego cinienia.
Podczas prac przy systemie common
rail naley zachowa szczegln czy-
sto. Trzeba zadba, by w czasie
otwarcia systemu na ssiednim stano-
wisku pracy nie uywano np. szlifierki,
z ktrej py moe przedosta si
do systemu. Obowizuje zasada, e
ny filtr w rurce czcej wtryskiwacz
z przewodem paliwowym. Przed de-
Fot. Bosch
podczas otwarcia systemu naley go
zabezpieczy przed zanieczyszczenia-
mi zalepkami, w razie ich braku to-
rebkami foliowymi. Wielu mechani-
kw uwaa, e w silnikach MAN-a trze-
ba zwraca szczegln uwag na ci-
nienie paliwa po stronie zasilania
(wysokiego cinienia). Natomiast rw-
nie wane jest cinienie paliwa po
stronie powrotu. Wzrost powrotnego
cinienia paliwa moe np. spowodo-
wa zakcenie pracy wtryskiwaczy.
PYTANIA KONTROLNE:
1. Z jakich gwnych elementw
zbudowany jest ukad common
rail?
2. Jak smarowana jest pompa
wysokiego cinienia w silnikach
Euro III, a jak w silnikach
Euro IV i V?
3. Czy wtryskiwacz od silnika D20
mona zamontowa w silniku
D28 CR?
4. Jak rol w systemie common
rail peni szyna danych M-CAN?
5. Co to jest Denoxtronic?
6. Za co odpowiedzialna jest szyna
danych CAN 2?
1/2013
POSTAW WACIW DIAGNOZ!
W przypadku niewaciwej pracy silni-
ka, podejrzenie czsto pada na wtry-
skiwacze. Objawy zej pracy wtry-
skiwaczy nie musz wskazywa na
ich uszkodzenie. Np. niewaciwie
ustawiony luz zaworowy na jednym
cylindrze powoduje wyduenie
czasu otwarcia danego wtryskiwacza
iwkonsekwencji za du dawk pali-
wa, ale sam wtryskiwacz nie jest
uszkodzony. Innym powodem zwik-
szenia dawki paliwa moe by zapcha-
dy s w stanie ustawi charakterysty-
montaem wtryskiwaczy naley
sprawdzi po numerze, czy s one
przeznaczone od danego silnika.
Wtryskiwacze od silnika Euro III daj
si bez problemu zamontowa w silni-
ku Euro V. Chocia konstrukcja we-
wntrzna wtryskiwaczy do tych silni-
kw jest rna, z zewntrz s identycz-
ne. Zdarzaj si te przypadki monta-
u wtryskiwaczy od silnika D20 do sil-
ryjny tryb pracy lub zmniejszy mo-
nika D26. Jeli stwierdzimy, e wtry-
skiwacze s jednak uszkodzone, nale-
y je regenerowa w dobrym zaka-
dzie naprawczym. Tylko dobre zaka-
TRE SZKOLENIA:
1. Budowa i dziaanie EDC7
2. Elementy skadowe
3. Warianty systemw sterujcych
EDC7
4. Diagnostyka ukadu
elektrycznego i wysokocinie-
niowego
5. Diagnostyka na pojedzie Euro III, Euro IV i Euro V z ukadem
zwykorzystaniem przyrzdw
diagnostycznych
6. Wyszukiwanie bdw i analiza
usterek w pojedzie
7. Diagnoza sterownikw za
pomoc komputera
diagnostycznego
8. Omwienie systemu HD-OBD
oraz systemu wpywajcego na
emisj spalin
Czas trwania szkolenia 4 dni
1/2013
S ZKOLE NIA I n te r Ca rs
Fot. Bosch
Euro V bez AdBlue, ktre s coraz
k wtryskiwacza do danego silnika popularniejsze w Polsce i wybrane
MAN-a, a to wymaga odpowiedniej zagadnienia z silnikw Euro VI.
wiedzy i dowiadczenia.
W trzecim dniu przeprowadzane
System common rail jest do trudny s zajcia praktyczne diagnozy
w diagnozowaniu. W pojazdach MAN niedomaga, sprawdzanie prze-
sterowanie systemem dziaa w ten ciekw, weryfikacja elementw
sposb, e w przypadku uszkodzenia
ukadu gdzie si znajduj i jakie
jednego czujnika, pobierane s warto-
jest ich zadanie. Wykonywane s
ci zastpcze z innego czujnika. W za-
pomiary elektryczne czujnikw
lenoci od priorytetu bdu (informa-
iszyny CAN oraz sprawdzane dzia-
cji), system moe wic przej w awa-
anie wtryskiwaczy.
Wczwartym dniu uczestnicy szko-
ment obrotowy silnika.
lenia wykorzystujc urzdzenia
Szkolenie trwa cztery dni: pomiarowe idiagnostyczne, musz
W pierwszym dniu omawiane jest samodzielnie wykry przyczyn
dziaanie systemu common rail braku pracy silnika.
iosprztu ukadu paliwowego. Od uczestnikw oczekuj kontroli
Drugi dzie jest powicony uka- prawidowego dziaania poszczegl-
dom oczyszczania spalin, ktre nych elementw ukadu, anie ich wy-
rwnie wpywaj na dziaanie sys- mieniania. Jeli sprawdzana jest szy-
temu. Omawiamy ukady oczysz- na CAN, trzeba wpisa do specjalne-
czania spalin w silnikach MAN-a go arkusza, czy jest ona uszkodzona
D08, D20 i D26 speniajce norm w caoci, czy np. tylko po stronie low.
Podobnie, podczas kontroli pracy
przekanika trzeba stwierdzi, czy
selektywnej redukcji katalitycznej
SCR i pynem AdBlue oraz ukad jest on rzeczywicie uszkodzony.
recyrkulacji spalin EGR. Prezentuje- Uczestnicy szkolenia dowiaduj si,
jak sprawdzi dziaanie danego ele-
my te typowe niedomagania uka-
du dozujcego pyn AdBlue Deno- mentu, a nie tylko jak go wymieni.
xtronic 1. Przedstawiamy te silniki Zapraszam na szkolenie!
Harmonogram szkole znajduje si na ostatniej okadce
i na stronie www.szkolenia.intercars.com.pl
13
SZCZY PTA T EC H N IK I
Uwaa si, e pyn chodzcy silnik
naley wymieni, gdy temperatura
w ktrej zamarza jest zbyt wysoka.
Tymczasem pyn traci swoje
waciwoci take zinnych
powodw zwizanych
zeksploatacj, m.in. zuywaj si
rne dodatki, np. antykorozyjne.
To take moe powodowa
konieczno wymiany pynu
chodzcego.
Andrzej KALITA
Pyn chodzcy silnik
P
yn chodniczy jest najrzadziej
wymienianym pynem eksplo-
atacyjnym w pojedzie tak
wynika z przeprowadzonych bada.
Co wicej, najczstsz przyczyn nie-
oczekiwanej awarii silnika jest zuyty
pyn chodniczy.
Podczas pracy silnik tokowy wydziela
znaczne iloci ciepa. Tylko jedna trze-
cia energii zawartej w paliwie jest za-
mieniana na energi kinetyczn su-
c do napdu pojazdu, a pozostae
dwie trzecie s odbierane przez ukad
chodzenia i ukad wydechowy. Bez
ukadu chodzenia silnik nie moe pra-
cowa. W pocztkach motoryzacji do
chodzenia silnikw wykorzystywano
powietrze lub wod. Obecnie stosuje
si specjalne pyny chodnicze.
Pyn chodzcy silnik powinien zama-
rza w jak najniszej temperaturze
iwrze w temperaturze znacznie po-
wyej temperatury wrzenia wody
14
(100C w cinieniu atmosferycznym).
Warto zauway, e cinienie pynu
wukadzie chodzenia silnika jest inne
w rnych miejscach ukadu. Najwik-
sze cinienie pynu jest na wyjciu
zpompy wodnej, a najnisze przy wlo-
cie do niej. Pyn chodniczy zwiksza
swoj objto wraz ze wzrostem
temperatury, w zwizku z tym wzrasta
cinienie w ukadzie. Dziki zwiksza-
niu lub zmniejszaniu objtoci pynu
chodniczego w zalenoci od tempe-
ratury zapewniony jest jego przepyw
po wyczeniu silnika (pompa nie pra-
cuje). Pyn chodzcy spenia 4 funkcje:
odbiera ok. 30% ciepa wytwarza-
nego przez silnik,
zmniejsza moliwo wystpienia
zjawiska kawitacji,
zapobiega powstaniu korozji
welementach silnika i ukadu cho-
dzenia,
zapobiega zamarzaniu silnika.
Fot. Daimler
SKAD PYNU CHODZCEGO
Pyn chodzcy skada si z wody, gli-
kolu etylenowego lub propylenowe-
go oraz pakietu dodatkw. Glikol ob-
nia temperatur krzepnicia pynu.
Poniewa glikol jest rcy, w skad do-
datkw wchodz m.in. dodatki anty-
korozyjne (tzw. inhibitory korozji), sta-
bilizatory, dodatki antypienne, barw-
nik. Obecnie produkuje si trzy typy
dodatkw antykorozyjnych stosowa-
nych w pynach chodzcych. W zale-
noci od typu dodatku, rozrnia si
pyny IAT, OAT lub HOAT. Producent
pojazdu okrela w instrukcji obsugi,
jaki typ dodatkw antykorozyjnych
moe by stosowany w danym silniku.
Pyn typu IAT (Inorganic Additive
Technology technologia dodatkw
nieorganicznych) jest czsto zalecany
w silnikach z eliwnym blokiem i alu-
miniow gowic. Gwnym skadni-
1/2013
SZCZYPTA
S ZC ZYP TA TECHNIKI
TECHN I K I
kiem dodatkw antykorozyjnych s i wody lub refraktometrem mierz- Korozja elementw pompy wody jest
spowodowana zuytym pynem
krzemiany i azotyny, ktre odkadaj cym zaamanie wiata w mieszaninie.
chodniczym.
si wewntrz ukadu, zapobiegajc Pomiar refraktometrem jest dokad-
korozji. Na metalowych czciach a- niejszy. Glikol ma nisz skonno do
two osadzaj si krzemiany, a jeli ich parowania, dlatego zmniejszenie po-
zawarto w roztworze spadnie poni- ziomu pynu jest spowodowane paro-
ej 20%, tworz si zogi. Wad krze- waniem wody. W przypadku ubytkw
Fot. Metelli
mianowych inhibitorw korozji jest pynu poniej 10% objtoci ukadu
ich szybkie zuycie, dlatego pyny IAT mona dola wody destylowanej.
wymagaj czstej wymiany (przewa- Ubytki powyej 10% naley uzupeni
nie co 2 lata). Z reguy pyny typu IAT pynem chodzcym i poszuka rda
s barwione na kolor zielony lub nie- wycieku.
bieski. Zuyciu eksploatacyjnemu ulegaj do-
Pyn typu OAT (Organic Acid Techno- datki antykorozyjne, w wyniku czego
logy technologia dodatkw orga- pyn chodniczy wchodzi w reakcj
nicznych) zamiast krzemianw wy- zmetalami wystpujcymi wukadzie Mikrouszkodzenia powierzchni
korzystuje kwasy organiczne. Antyko- chodniczym. Brak dodatkw antyko-
Fot. Castol
rozyjna warstwa ochronna jest rozyjnych powoduje przyspieszon ko-
20-krotnie ciesza ni w technologii rozj elementw ukadu chodzenia
IAT. Kwasy organiczne reaguj z oo- isamego silnika oraz osadzanie si osa-
wianym lutem stosowanym w chod- dw pogarszajcych wymian ciepa.
nicach starszych pojazdw, dlatego
pyn OAT stosuje si w nowszych ty-
pach aut z chodnicami aluminiowy-
mi. Pyny typu OAT nale do pynw
Z tego powodu niektre pyny cho-
dzce typu IAT naley wymienia co
2lata, nawet jeli wymagania dotycz-
ce zamarzania s wnormie.
o wyduonym okresie dziaania i s Niebezpiecznym zjawiskiem jest kawi-
zreguy barwione na kolor pomara- tacja. Zjawisko kawitacji powstaje
czowy, rowy lub fioletowy. wwyniku lokalnego spadku cinienia
Pyn typu HOAT (Hybrid Organic Acid statycznego cieczy, co prowadzi do jej
Technology technologia hybrydo- wrzenia i uderzania z ogromn prd-
wych dodatkw organicznych) zawie- koci pcherzykw gazu w po-
ra rodki przeciwkorozyjne na bazie wierzchnie, np. tulei cylindrowej.
Temperatura krzepnicia pynu
krzemianw i kwasw organicznych.
chodzcego w zalenoci od stenia
Pyny te zachowuj si jak IAT, ale maj glikolu propylenowego/etylenowego.
dusz trwao i zapewniaj lepsz
glikol etylenowy
ochron elementw aluminiowych
glikol propylenowy
oraz dodatkowo zabezpieczaj przed
korozj werow pomp wody.
Fot. Castol
DEGRADACJA
PYNU CHODZCEGO
Podczas eksploatacji pynu chodzce-
go naley kontrolowa punkt zama-
rzania pynu, a wic zawarto glikolu.
Zawarto procentow glikolu mona
okreli aerometrem, mierzc ciar
waciwy (gsto) mieszaniny glikolu
23
15
1/2013
SZCZY PTA T EC H N IK I
Powstaj wwczas mikrouszkodzenia
powierzchni i haas. Przyczyn powsta-
nia zjawiska kawitacji jest wiele, lecz
jednym z waniejszych jest tempera-
tura cieczy. Skad chemiczny pynu
chodzcego zmniejsza zjawisko
kawitacji, gdy temperatura wrzenia
pynu jest wysza ni samej wody. Nie-
mniej kawitacj wywouje take zmia-
na odczynu pH pynu chodniczego
(z zasadowego na kwasowy), co jest
wywoane zuyciem pynu. Kwasowy
odczyn pynu wywouje take elektro-
liz osabiajc struktur czsteczko-
w metalu, na ktr s szczeglnie po-
datne aluminiowe chodnice. Waci-
wy odczyn pH utrzymuj tzw. inhibi-
tory azotanu, ktre pod wpywem cza-
su trac swoje waciwoci.
WYMIANA I UZUPENIANIE
PYNU CHODZCEGO
Podczas obsugi ukadu chodzenia
naley zwrci uwag na:
odpowiedni poziom pynu chod-
niczego,
stenie mieszaniny wody i glikolu.
Z wymian gotowego pynu chodni-
czego nie ma w zasadzie problemu.
Naley tylko zadba, by jego ilo bya
waciwa. Warto zauway, e ukad
chodzenia dziaa poprawnie, gdy jest
cakowicie napeniony pynem. Za ni-
ski poziom pynu powoduje powsta-
wanie w ukadzie oparw glikolu/
wody, ktre s bardzo agresywne che-
micznie i powoduj korozj elemen-
tw ukadu.
Czsto pyny chodzce wystpuj
w postaci koncentratu, bez dodatku
wody. W koncentracie zawarto gli-
kolu wynosi od 95 do 90%, a dodat-
kw od 5 do 10%. Przygotowujc
pyn do postaci eksploatacyjnej, nale-
y koncentrat rozpuci w wodzie
w proporcji ok. 50/50%. To najlepsza
proporcja z punktu widzenia krzep-
16
nicia w niskiej temperaturze, zdolno-
ci pynu do przewodzenia ciepa
iprawidowego dziaania rodkw an-
tykorozyjnych (jest ich tyle, ile potrze-
ba). Dla typowego pynu chodnicze-
go na bazie glikolu oznacza to, e taki
roztwr nie zamarza w temperaturze
do 37C oraz wrze w temp. 124C
przy cinieniu w ukadzie 1,5 MPa.
Zbyt dua zawarto koncentratu, po-
wyej 70%, powoduje nadmierne
przegrzewanie si silnika, a za maa,
poniej 30%, powoduje zamarzanie
pynu i korozj ukadu. Do rozciecza-
nia koncentratu naley stosowa wy-
cznie wod destylowan. Woda tzw. ne reakcje chemiczne midzy skadni-
wodocigowa jest niewaciwa, gdy
zawiera zwizki wapnia i magnezu po-
wodujcych powstawanie osadu (tzw.
kamienia kotowego). Czasami spoty-
kane przetarcie rurek rdzenia chodni-
cy jest spowodowane zbyt du ilo-
ci krzemianu (ze rozcieczenie kon-
centratu) lub uyciem wody wodoci-
gowej zamiast destylowanej. Przygo-
towujc samemu pyn chodzcy, na-
ley dokadnie wymiesza koncentrat
i wod w czystym pojemniku, a na-
stpnie wla go do ukadu chodzenia.
Podczas ewentualnego mieszania ze
sob rnych pynw chodniczych,
trzeba przestrzega pewnych zasad.
Fot. Nissens
Typ pynu
chodniczego
okrela producent
pojazdu. Orientacyjnie
mona przyj, e uycie typu
pynu (np. OAT czy IAT) zaley od
wieku pojazdu i od budowy
chodnicy.
Mona miesza ze sob pyny zawie-
rajce glikol etylenowy z propyleno-
wym. Zazwyczaj stosuje si glikol ety-
lenowy, ktry ma lepsze wasnoci
przewodzenia ciepa ni glikol propy-
lenowy. Zabronione jest jednak mie-
szanie ze sob pynw zawierajcych
rne dodatki antykorozyjne. Z tego
powodu producenci pynw stosuj
dodatki barwice. Pyny typu IAT czy
OAT maj rny skad chemiczny i r-
ny wspczynnik pH, a inhibitory koro-
zji dziaaj w wskim zakresie wsp-
czynnika pH. Zmieszanie takich py-
nw moe spowodowa nieoczekiwa-
na paliwie.
kami pynw powodujc pogorszenie
wasnoci antykorozyjnych i tworze-
nie si osadw utrudniajcych odpro-
wadzanie ciepa. Specjalici pozwalaj
jednak na mieszanie ze sob dwch
pynw identycznego typu (np. IAT)
markowych producentw.
Wymiany pynu chodniczego naley
dokonywa w okresach zalecanych
przez producenta pojazdu, ktry okre-
la rwnie odpowiedni typ pynu. Dla
orientacji mona stwierdzi, e pyny
typu IAT stosowane w silnikach Euro II
naley wymienia co 2 lata. Pyny typu
OAT (silniki Euro IV/V) wymienia si
zreguy co 3 lub 4 lata.
1/2013
WIAT WO K N AS
Ciarwka
na gaz LPG
I. Zasilanie wycznie gazem LPG
wymaga istotnej przerbki jednost-
ki napdowej. Zapon samoczynny
naley bowiem przerobi na iskrowy.
Trzeba wic zdemontowa istniejcy
ukad wtryskowy olejem napdowym
i zamontowa ukad zaponowy ze
wiecami zaponowymi, przepustnic
powietrza, ukad zasilania gazem LPG
ireaktor katalityczny. Powinno si te
zmodyfikowa ksztat komory spala-
nia w toku i ewentualnie przerobi
gowic. Tak powana ingerencja czy-
Fot. Renault Trucks
ni cae przedsiwzicie cakowicie
nieopacalnym. Co gorsza, tak przero-
bione silniki badawcze nadmiernie si
nagrzeway, co dodatkowo wymusio
zmian ukadu chodzenia;
Szukanie oszczdnoci w eksploatacji pojazdw
II. Zasilanie mieszanin gazu LPG
zatacza coraz szersze krgi. Kilka firm oferuje zestawy ioleju napdowego silnik pracuje
montaowe instalacji gazowej propan-butan (LPG) na mieszance oleju napdowego
zgazem, ktrego nie moe by wicej
przeznaczone do silnikw z zaponem samoczynnym ni 15-25%. To rozwizanie w praktyce
(Diesla) stosowanych w autach ciarowych iosobowych. nie jest stosowane;
Silnik spala olej napdowy i gaz LPG jednoczenie, III. Zasilanie dwupaliwowe: wycznie
olejem napdowym lub olejem nap-
aponiewa gaz jest taszy, mona zaoszczdzi dowym z dodatkiem gazu. To, jak na
razie, jedyny praktyczny sposb przy-
Ryszard POLIT stosowania silnika Diesla do zasilania
gazem LPG. Pomys jest wzorowany
Z
asilanie silnikw gazem ma skuje wiksz moc maksymaln na rozwizaniach stosowanych w sil-
wielu zwolennikw i przeciw- i wikszy moment obrotowy, a take nikach iskrowych (benzynowych).
nikw, rwnie wrd posiada- emituje mniej tlenku wgla, wglo- Naley zamontowa dodatkow insta-
czy pojazdw uytkowych. W Europie wodorw, tlenkw azotu (o 90%) i cz- lacj zasilania LPG i zbiornik gazu. Gaz
Zachodniej popularne jest zasilanie stek staych (a o 90%). Dodatkow za- w fazie lotnej jest wtryskiwany do
silnikw ciarwek gazem ziemnym let stosowania takiego paliwa jest ci- kolektora dolotowego, a zmniejszona
(metanem). W naszym kraju zaintere- cha praca silnika. Oprcz walorw dawka oleju napdowego suy do
sowanie gazem LPG wynika z jego po- ekologicznych, gwnym jednak po- zainicjowania zaponu. Zbada wyni-
wszechnej dostpnoci, w przeciwie- wodem zainteresowania gazem jest ka, e udzia gazu w stosunku do oleju
stwie do metanu, ktry oferowany jest ch obnienia zuycia drogiego ole- napdowego nie powinien przekra-
w stosunkowo niewielkiej iloci stacji ju napdowego. cza 25%. Zwikszenie iloci gazu
tankowania. Jak deklaruj sprzedawcy Teoretycznie mona wyrni trzy sys- moe powodowa tzw. spalanie stu-
instalacji LPG, silnik Diesla zasilany temy zasilania silnika Diesla gazem kowe, bardzo niekorzystne dla trwao-
olejem napdowym i gazem LPG uzy- LPG: ci silnika.
17
1/2013
W IAT WO K N A S WIAT WO K N AS

JAK TO DZIAA? nika oraz silne jego nagrzewanie si.
Moliwo wystpienia spalania stu-
Dostpne na naszym rynku instalacje kowego wynika z waciwoci fizyko-
powoduj, e silnik pracuje w syste- chemicznych gazu LPG, ktry pod tym
mie dwupaliwowym wpewnych za- wzgldem jest paliwem zblionym do
kresach spala gaz z olejem napdo- benzyny. W wikszoci instalacji silnik
wym, ale w pewnych sytuacjach zuy- na biegu jaowym pracuje wycznie
wa wycznie olej napdowy. na oleju napdowym. Rwnie z chwi-
Typowa instalacja skada si ze zbior- l osignicia obrotw zblionych do Uzyskiwane oszczdnociz dwupali-
nika gazu, reduktora/parownika LPG maksymalnych i podczas hamowania
z czujnikiem temperatury, filtra gazu, silnikiem, gaz nie jest podawany.
czujnika cinienia gazu, wtryskiwaczy Nota bene, pierwsze instalacje zasila-
umieszczonych w kolektorze doloto- nia duego silnika Diesla gazem LPG
wym, czujnika temperatury spalin powstay w Australii, gdzie ciarwki
rodny i zmienny skad paliwa, tj. stosu-
nek gazu do oleju napdowego,
aprzecie jego waciwoci maj istot-
ZNAJD IE
C
W OFER
ny wpyw na odporno na spalanie
stukowe. Do istotny jest rwnie
ter Cars
stan techniczny aparatury wtrysko- In
wej, gdy instalacje gazowe s zaka-
dane raczej do starszych pojazdw. Akcesoria
Ak i montaowe do
instalacji samochodowych
wowego zasilania silnika zale od
warunkw eksploatacji, a najwik-
sze efekty mona uzyska na dale-
kich trasach. Z dowiadcze uytkow-
Rurki miedziane w osonie PCV
nikw pojazdw z instalacj LPG wy- przykadowy indeks: LPG MIEDZ 6.0MM/6.25M

Fot. Saab
ielektronicznego sterownika. Podczas poruszaj si ze sta prdkoci na nika, e przy rocznym przebiegu rz-
jazdy silnik spala olej napdowy oraz dugich dystansach. W tych warun- du 100 tys. km zaoszczdzono
gaz. Wtrysk gazu nastpuje do kolek- kach wystpienie spalania stukowego ok.22tys. z przy cenie ON 5,58 z/litr,
tora dolotowego, a wtrysk oleju nap- Schemat przykadowej jest stosunkowo niewielkie. W pro- aLPG 2,72 z/l. Taki wynik osignito
dowego fabryczn instalacj, bezpo- instalacji gazu LPG w silniku Diesla. stych instalacjach urzdzeniem, ktre w cigniku siodowym Renault Pre-
rednio do komory spalania silnika. ma zapobiec spalaniu stukowego, jest mium 460 DXi (Euro V) poruszajcym
W wikszoci instalacji gaz jest wtry- kw, jeli dana instalacja je posiada. zbiornika musi spenia wymagania czujnik temperatury spalin (tzw. ter- si z obcion naczep po polskich Przewody gumowe
przykadowy indeks: LPG 137-351-411-005
skiwany jednym lub kilkoma wtryski- Instalacja gazowa zbudowana jest okrelone przepisami. mopara). Na podstawie informacji drogach. Przed zaoeniem instalacji
waczami, w zalenoci od mocy mak- w taki sposb, e nie ingeruje w fa- onagym wzrocie temperatury spalin gazowej silnik zuywa ok. 32 l oleju
symalnej silnika. bryczny ukad zasilania silnika w olej SPALANIE STUKOWE sterownik LPG natychmiast zmniejsza napdowego na 100 km, a na zasila-
Gaz ze zbiornika przepywa przez re- napdowy, ani w elektroniczny ste- lub odcina dawk gazu. Skuteczno niu dwupaliwowym: 24 l ON i 8 l LPG.
duktor/parownik, w ktrym z fazy cie- rownik pracy silnika. Instalacj gazo- Najwikszym zagroeniem dla silni- instalacji LPG zaley wic od szybkoci Inny cignik siodowy DAF 105.460 zu-
kej zamieniany jest na faz lotn. Re- w mona wic zdemontowa. Dla ka podczas spalania gazu jest moli- zadziaania czujnika temperatury spa- ywa ok. 42 l oleju napdowego,
duktor/parownik jest podgrzewany kierowcy system jest cakowicie bez- wo wystpienia tzw. spalania stu- lin. Przy szybko zmieniajcych si ob- a na zasilaniu dwupaliwowym: 33 l ON
ciecz z ukadu chodzcego silnika. obsugowy, musi jednak kontrolo- kowego. To proces chaotycznego cieniach silnika czujnik temperatury i10l LPG. Trjnik do wody
przykadowy indeks: LPG GZ-256
Nastpnie gaz w fazie lotnej jest kie- wa ilo gazu w zbiorniku, co poka- i nierwnomiernego spalania mie- spalin moe nie wystarczy. W nowo- Zasadniczym problemem jest pyta-
rowany przez filtr do wtryskiwaczy zuje wywietlacz. W przypadku po- szanki paliwowo-powietrznej w r- czesnych instalacjach stosuje si do- nie o trwao silnika zasilanego ga-
umieszczonych w kolektorze doloto- jazdw uytkowych istotny jest do- nych czciach komory spalania, pod- datkowo czujnik spalania stukowego zem LPG. Producenci ciarwek nie
wym najczciej przed lub za turbo- br zbiornika lub zbiornikw gazu. czas ktrego fala zapalajcej si mierzcy czstotliwo drga kaduba prowadz takich bada, gdy propa-
sprark. Ilo gazu kierowana do Dostpne s zbiorniki z reguy mieszanki przemieszcza si z ogro- silnika. W najnowszych rozwizaniach guj zasilanie metanem. Wrd pra-
wtryskiwaczy obliczana jest przez ste- o rednicy 60 cm i rnych dugo- mn prdkoci dochodzc do do obliczania dawki gazu wykorzystu- cownikw naukowych niezalenych
rownik elektroniczny instalacji gazo- ciach, od 35 do 95 cm, ktrych obj- 1000 m/s (przy prawidowym spalaniu je si m.in. cztery czujniki podcinie- orodkw badawczych panuj niejed-
to wynosi nawet 250 l. Masa nape- 3060m/s). Zjawisko to objawia si Peszel
wej na podstawie informacji o obci- nia MAP, spalania stukowego, tempe- noznaczne opinie dotyczce trwaoci przykadowy indeks: LPG FI-11,4*15C/100
eniu silnika, prdkoci obrotowej nionego zbiornika o objtoci 250 l wpostaci stukw. Powoduje nadmier- ratury spalin i sond lambda. Uwaga silnika zasilanego gazem LPG. Wynika-
wau korbowego, temperatury spalin wynosi ok. 215 kg (masa wasna ok. ne mechaniczne obcienie tokw, konstruktorw skierowana jest rw- j one z braku dostatecznie dugich
i informacji z dodatkowych czujni- 85 kg). Mocowanie tak cikiego korbowodw i innych elementw sil- nie na coraz doskonalsze i bardziej bada testowych. Nie ulega jednak
skomplikowane algorytmy sterowania wtpliwoci, e ewentualne skrcenie
(obliczania iloci podawanego gazu), trwaoci jednostki napdowej moe
LPG (Liquefied Petroleum Gas) to bezbarwny i bezwonny, pynny gaz bdcy mieszanin propanu (C3H8) i butanu uwzgldniajce jazd z wczonym wynika z wystpujcego okresowo
(C4H10) w rnych proporcjach. Uzyskiwany jest jako produkt uboczny w procesie rafinacji ropy naftowej (ok. 2% masy prze- hamulcem dugotrwaego dziaania spalania stukowego. Wyeliminowanie
robionego surowca) lub w niewielkich ilociach ze z gazu ziemnego. Dla atwiejszego przechowywania LPG jest magazy- (tzw. grskim) czy tempomatem. tego zjawiska zaley od konstrukcji in-
nowany w postaci ciekej (sprony), gdy nie zmienia i nie traci swoich waciwoci z upywem czasu. Liczba oktanowa Przed konstruktorami instalacji gazo- stalacji gazowej, dlatego zakadanie
gazu, w zalenoci od proporcji midzy propanem a butanem wynosi od 90 do 110. wych stoi jeszcze kilka innych proble- najprostszej moe nie przynie spo- Baryka
przykadowy indeks: LPG GZ-233
mw. Np. kopotliwy jest niejedno- dziewanych efektw.

18 19
1/2013 1/2013
BIZN ES B I Z N ES

Ciarwka przyjechaa do stacji kontroli pojazdw z zamontowanym nowym siownikiem hamulcowym przy prawym kole.
Przy lewym kole pozosta dotychczasowy, niewaciwy siownik hamulcowy od naczepy. Jego pozostawienie jest lekcewaeniem
podstawowych zasad serwisowych.
PYTANIA:
Brzmi to jak bajka, ale jest realne. Nie- zacznie krytykowa mojego bdu, jeli
stety, codzienno powoduje mono- zdarzy mu si obsugiwa mojego
toni w pracy, znieczula i w rezultacie klienta. Takie postpowanie wiadczy- 1. Czy dysponujesz lub masz
wystarczajcy dostp do
traci si ostro widzenia. Natomiast oby o niskiej kulturze technicznej dokumentacji pojazdw,
nie trac jej klienci. Warto wic tropi iokulturze w ogle. Zasada: nie mw ktre naprawiasz?
2. Czy kierujesz pracownikw
przyczyny, ktre, jeeli nie powoduj le o konkurencji, tylko dobrze obsu- na wysokospecjalizowane
w danym momencie bdw w pracy, guj jej klientw, jest zawsze aktualna. szkolenia techniczne?

Fot. Renault Trucks

to zwikszaj ryzyko ich wystpienia. Podam dobry przykad lojalnoci ze- 3. Czy masz z tych szkole korzyci
jeeli nie to dlaczego?

Kultura techniczna
Nieprzestrzeganie zasad BHP i brak
porzdku na hali to typowe grzeszki,
na ktre ju nie zwraca si uwagi i kt-
re powoduj szkody wrd pracowni-
Kazimierz NEYMAN w warsztacie kw: zanika u nich potrzeba porzd-
ku, a to ju wyranie wpywa na jako
Kultura techniczna to wypracowane w zespole pracownikw nawyki lub, jak kto woli, pracy, wydajno i wizerunek firmy.
Oczywicie, nie sposb utrzyma
standardy, ktrych stosowanie powoduje podniesienie jakoci usug wiadczonych whali czystoci sali operacyjnej i po-
klientom, wysok wydajno i zyskowno warsztatu. rzdku, jak w mieszkaniu. Powinno si
jednak jasno okreli, jaki standard
obowizuje w danym warsztacie , po-
Poniszy artyku powsta w oparciu o dowiadczenia kolegw i moje wasne. Terminowo napraw dobra
wiadomi o tym pracownikw i kon-
organizacja firmy umoliwia precy-
sekwentnie egzekwowa swoje usta-
zyjne planowanie napraw;
garmistrza. Szo o napraw antycznego
budzika, ktry chodzi par godzin do-
brze, za chwil pdzi do przodu inagle
zwalnia. Naprawiaem go wtrzech re-
nomowanych firmach zegarmistrzow-
skich, bez skutku. Wreszcie znalazem
zegarmistrza, ktry budzik okiezna.
Zegar chodzi normalnie ju 2 lata. Za
napraw zapaciem grosze, tak jak za
przegld. Na pytanie co byo uszkodzo-
ne usyszaem: Nie powiem panu.
A koszt naprawy by symboliczny, bo
9. Czy pracownicy dbaj
potraktowaem j jako gwarancyjn.
Nachodzi si pan ztym zegarkiem po
4. Czy pracownicy po szkoleniach
technicznych dziel si wiedz
zinnymi?
5. Czy organizujesz szkolenia
wewntrzwarsztatowe z zakresu
podstawowych technik
montau?
6. Jak oceniasz moliwoci
diagnostyczne swojej firmy
(komputer, oscyloskop,
fachowcy i inne)?
7. Czy jest utrzymywany
porzdek na hali?
8. Czy gospodarka odpadami
jest prowadzona zgodnie
zwymaganiami?
onarzdzia, ktre im powierzye
i czy prowadzona jest ich

K
ultura techniczna to pojcie
szerokie. Mieci si w nim go-
spodarka narzdziowa, ja-
ko i dostpno dokumentacji jest pewny. Prosz mi wierzy, wiele
technicznej, stan wiedzy technicznej
pracownikw, w tym podstawowa
wiedza o uniwersalnych zasadach
montau podzespow, a take ana-
lityczny sposb mylenia: jeeli
wpojedzie wystpia awaria, to dla-
czego do niej doszo. Wysokiej kultu-
rze technicznej sprzyja dobra orga-
nizacja warsztatu oraz klarowny
i adekwatny do pracy sposb licze-
nia wynagrodze pracownikw,
a take troska o przestrzeganie za-
sad BHP i dbao o pracownikw.
Jeeli ludzie chc pracowa dobrze Niewielka liczba reklamacji
imaj ku temu warunki, sukces firmy trudno j okreli bez uwzgld-
nienia redniej dziennej iloci zle-
ce. Szacunkowo rednia liczba
jest warsztatw, ktrych dziaanie
potwierdza t tez. reklamacji kwartalnie dla przecit-
nego warsztatu Q-Service Truck
nie powinna przekracza 3, a ilo
CO MONA ZYSKA?
godzin powicona na nie ok. 10.
Utrzymujc wysok kultur tech- Najwaniejsze jest jednak, aby co
niczn, mona osign wymierne roku ilo reklamacji malaa;
korzyci. Podane przykady oparte zo- Wydajno warsztatu, czyli stosu-
stay oudostpnione dane firm posia- nek iloci roboczogodzin sprzeda-
dajcych ISO i ze wzgldu na zrnico- nych do iloci godzin dyspozycyj-
wanie warsztatw maj charakter nych, powinien wynosi nie mniej
orientacyjny: ni 60%, a osign mona 80%!
lenia. Standard dotyczy caej firmy:
placu manewrowego, biura, poczekal-
ni, hali warsztatowej, pomieszcze so-
cjalnych, sanitariatw, oznakowania
firmy, czyli wszystkiego, co jest ko-
nieczne do prowadzenia dziaalnoci.
Trzeba te pamita, e wizerunek fir-
my jest odzwierciedleniem standar-
dw ustalonych przez szefa.
Czsto zdarzaj si przypadki, gdy
w czasie naprawy pojazdu ujawniaj
si bdy montaowe popenione
przez poprzednikw. Nie naley robi
ztego sensacji w ramach walki z kon-
kurencj. Warto si zastanowi, czy
kto z kolegw w innym warsztacie nie
zegarmistrzach Polecam si na przy-
szo. Podumaem przez chwilk, jak
to jest w naszej brany
Szanowni Koledzy, zaufajcie mojemu
dowiadczeniu. Przeczytajcie pytania
obrazujce problemy, ktre mog
wystpowa w Waszych firmach.
Mog, ale nie musz! W ramach samo-
oceny, przy kadym pytaniu postawcie
punkty od 1 do 10. Nie trzeba tego ni-
gdzie wysya. Przeanalizujcie swj wy-
nik, porwnujc go z maksymaln ilo-
ci punktw. Jeeli bdzie to jaka
wskazwka, co robi, eby wicej zaro-
bi, to moje stukanie w klawiatur kom-
putera okae si poyteczn mk.
ewidencja?
10. Czy pracownicy utrzymuj
porzdek w wzkach
narzdziowych?
11. Czy w Twoim warsztacie dziaa
narzdziownia?
12. Czy ilo reklamacji ronie
czy maleje?
13. Czy oceniasz, e liczba godzin
wkwartale powicona na
reklamacje jest wiksza ni 40?
14. Czy w przypadku
skomplikowanych napraw
wTwojej firmie stosowana jest
kontrola midzyoperacyjna?
15. Czy przyrzdy pomiarowe s
regularnie sprawdzane?
16. Czy klucze dynamometryczne
s w wymaganych terminach
kalibrowane?

20 21
1/2013 1/2013
BIZN ES B I Z N ES

RAMOWY

Fot. Renault Trucks

przetestowa informacje przekazane
podczas prezentacji. Warto podkreli,
e treningi prowadz osoby o duym
dowiadczeniu w zarzdzaniu serwisa-
mi samochodowymi, w tym serwisami
pojazdw ciarowych.
Szkolenie dotyczy take ekonomii
w biznesie. Oprcz podstawowych
poj z tego zakresu omawiane s ta-
kie zagadnienia, jak koszty warsztatu,
kalkulacja opacalnoci, wpyw czyn-
nikw makroekonomicznych i we-
wntrznych na wyniki firmy i wynika-
jce z tego strategie prowadzenia biz-
nesu. Umoliwia to uzyskanie cao-
ciowego obrazu funkcjonowania ser-
wisu na podstawie analizy ekono-
micznych mechanizmw dziaania
przedsibiorstwa, zrozumienie, z cze-
go skada si i jak dziaa organizacja,
aw efekcie wiadome podejmowa-
Dziki wdroeniu nie decyzji inwestycyjnych i oszczd-
kilku drobnych zmian nociowych.
wzarzdzaniu
Kolejny modu szkoleniowy obej-
ifunkcjonowaniu firmy
muje kwestie zwizane z zarzdza-
mona znacznie poprawi
niem warsztatem, w tym m.in. plano-
skuteczno dziaania
PROGRAM SZKOLENIA:
1. Ekonomia w biznesie
2. Symulacja budetu
3. Identyfikacja procesw
warsztatowych
4. Zarzdzanie warsztatem
5. Motywowanie
6. Komunikacja wewntrzna
7. Style zarzdzania
8. Rozwizywanie konfliktw
9. Podstawy psychologii obsugi
klienta
Du cz warsztatw przeznaczono
na omwienie zagadnie czsto nie-
docenianych, np. sposobw motywo-
wania pracownikw (w tym niemate-
rialnych), merchandisingu (sztuka sku-
tecznej ekspozycji) oraz komunikacji
(struktura komunikacji wewntrznej
w firmie, odczytywanie ludzkich za-
chowa, dopasowanie do innych
zarwno wsppracownikw, jak
iklientw). Z tym moduem jest cile
powizany kolejny modu, obejmujcy
profesjonaln obsug klienta, ze

Zarzdzanie
wanie pracy, procesy warsztatowe,
iwynik finansowy. kalkulacje godzin dyspozycyjnych
mechanikw, organizacj pracy
magazynu. Przedstawione s te sys-
szczeglnym uwzgldnieniem podej-
cia procesowego oraz marketingu.
Szkolenie przygotowane jest na
dwch poziomach trudnoci dla

nowoczesnym warsztatem dziki lepszemu wykorzystaniu posia-

danych zasobw i lepszemu planowa-
temy zarzdzania jakoci (ISO).
Uczestnicy poznaj rwnie rne
style zarzdzania, zwizane z nimi
serwisw majcych wdroony system
zarzdzania jakoci zgodny z norm
ISO 9001 i dla tych, ktre takiego sys-
ograniczenia i moliwoci. Dziki temu jeszcze nie wprowadziy. Pro-

Powodzenie biznesu, jakim jest prowadzenie
warsztatu samochodowego, zaley od wielu
czynnikw. Dobra lokalizacja, zaplecze techniczne,
najwyszej klasy mechanicy to elementy
podstawowe. Jednak kluczowy skadnik, o ktrym
czsto zapominamy, to odpowiednie zarzdzanie.
Dlatego wnowoczesnym serwisie same szkolenia
techniczne, cho niezwykle
wane, to za mao.
CORBO POLSKA
W
iedz o tym, jak efektywnie
zarzdza serwisem samo-
chodowym, mona uzy-
ska na dwudniowym szkoleniu Po-
prawa skutecznoci dziaania w warsz-
tacie serwisowym prowadzonym
przez firm Corbo Polska sp. z o.o.
przeznaczonym dla osb zarzdzaj-
cych na wszystkich szczeblach. Pro-
gram treningu skonstruowano tak,
aby kadra kierownicza zdobya szeroki
zakres informacji i umiejtnoci po-
zwalajcych na popraw skuteczno-
ci dziaa i optymalizacj kosztw
niu. Z kolei inni pracownicy (np. dziau temu atwiej bdzie caej firmie szyb- gram szkolenia bazuje na najlepszych
obsugi klienta) zrozumiej dziaanie ko i elastycznie reagowa w przyszo- praktykach zaczerpnitych z innych
firmy jako caoci, wpyw ich dziaa ci na zmieniajce si otoczenie biz- serwisw i standardach jakoci, kt-
na efekty caego serwisu, a take po- nesowe. Systematyczne nadzorowa- rych wdroenie gwarantuje popraw
znaj sposoby obsugi klienta wyko- nie wdroonych procesw pozwala jakoci pracy, a w efekcie wynikw
na wczesne rozwizywanie potencjal-
rzystujce najnowsz wiedz z zakre- firmy. Serwisy o najwikszej wiado-
su psychologii sprzeday. nych sytuacji kryzysowych. Co wicej, moci biznesowej, pracujce zgodnie
Wanym atutem szkolenia jest czas wszystko to umoliwia popraw jako- znorm ISO 9001, bd mogy pozna
powicony na warsztaty (powyej ci pracy w kadym aspekcie ujed- nowe, skuteczniejsze metody zarz-
60% treningu), na ktrych uczestnicy nolicenia procedur, ograniczenia nie- dzania oraz obsugi bd udoskonali
maj okazj samodzielnie w praktyce podanych praktyk. istniejce.
Szkolenie organizujemy po zebraniu odpowiedniej grupy zainteresowanych uczestnikw w dogodnym
dla Pastwa terminie. Chtnych prosimy o kontakt: sylwia.wysocka@intercars.eu

22 23
1/2013 1/2013
T ROC H H I STOR II TROC H HI STO RI I
dukcj udoskonalonych,

Fot. Bosch
wasnych pomp wtrysko-
wych i wtryskiwaczy. Przez
3 lata, do 1930 r., w zaka-
dach Boscha wyprodukowa-
no 10 tys. pomp wtrysko-
wych, a do 1934 r. ju
Saboci silnika Diesla by sposb podawania 100tysicy sztuk.
Pompa wtryskowa, wtryski-
paliwa do komory spalania. By uzyska efekt wacze, a take wiece aro-
samozaponu, paliwo powinno by wtaczane we i filtry paliwa, ktrych
produkcj rwnie urucho-
pod wysokim cinieniem. Przeomow mi Bosch zrewolucjonizo-
konstrukcj okazaa si rzdowa pompa way silnik Diesla, ktry
w 1936 r. wykorzystano na-

Fot. MAN
wtryskowa, ktrej seryjn produkcj
wet do napdu samochodu
rozpoczto w1927 roku. osobowego. W latach 60.
rzdow pomp wtryskow
zastpia pompa rozdziela- toczek porusza si w gr, M.A.N. 150 PS z 1927 r. reklamowany jako najmocniejsza
Ryszard POLIT
czowa. zasaniajc kanay zasilajcy ciarwka wiata bya napdzana silnikiem Diesla o mocy 150 KM
z pomp wtryskow Boscha.
(9) i przelewowy (10), powo-
ZASADA DZIAANIA dujc spranie paliwa. Gdy

Rzdowa pompa wtryskowa

RZDOWEJ POMPY cinienie paliwa jest odpo- spada, zawr (6) si zamyka osi listw zbat (3), zmie-
WTRYSKOWEJ wiednio due, otwiera si i wtrysk jest zakoczony. niajc tym samym pooenie
zawr zwrotny (6) i paliwo Ruch toczka w gr wywo- krawdzi sterujcej wzgl-
Toczek (2) z nacit kraw- jest kierowane przewodem ywany jest przez waek dem kanau przelewowego.

D
Fot. Bosch
o sprania paliwa podawa- dzi sterujc porusza si ru- do wtryskiwacza. Krawd krzywkowy (1) napdzany Na kady cylinder silnika
nego do silnika stosowano chem posuwisto-zwrotnym sterujca poruszajcego si od silnika pojazdu. Ruch przypada jedna sekcja to-
skomplikowane i due urz- w cylinderku (5). Podczas ru- wci do gry toczka odsa- toczka wd powoduje na- czca, wymagajca oddziel-
dzenia wykorzystujce m.in. sprarki, chu w d toczek odsania nia kana przelewowy (10), cisk spryny. Poniewa nej kalibracji. Pompa ma od-
co utrudniao zastosowanie jednostki kana zasilajcy (9), ktrym ktrym paliwo opuszcza skok toczka jest stay, daw- powiednie regulatory zapo-
napdowej Diesla w samochodach. paliwo dostaje si do prze- przestrze robocz. W tym k paliwa zmienia si przez biegajce np. rozbieganiu
Robert Bosch zauway ten problem strzeni roboczej. Nastpnie momencie cinienie paliwa obrt toczka wok wasnej silnika.
iw 1922 r. zleci prowadzenie prac nad

Fot. Bosch
stosownym urzdzeniem. Tymczasem
Poudniowoniemieckie Towarzystwo Pompa wtryskowa Boscha.

Motoryzacyjne zaproponowao Bo- Oznaczenia:

1 Waek krzywkowy
schowi rozpoczcie w jego fabryce 2 Toczek 8 9 10
3 Listwa zbata
7
produkcji pomp wtryskowych pomy-
su in. Langa. Pompy te stosowano do
4 Doprowadzenie 6 2
paliwa
silnikw firmy Acro. Bosch odmwi 5 Cylinderek
5
i porozumia si z firm M.A.N., ktra 6 Zawr zwrotny 4
7 Przewd wysokiego
produkowaa silniki Diesla. W 1924 r. cinienia do 3
prototypow pomp konstrukcji Bo- wtryskiwaczy
8 Przewd olejowy do
scha zainstalowano w ciarwce smarowania pompy 2
M.A.N. w celu przeprowadzenia bada 9 Kana zasilajcy
drogowych. W 1926 r. Bosch wykupi wpaliwo
10 Kana przelewowy 1
firm Acro wraz z Poudniowoniemiec-
kim Towarzystwem Inwestycyjnym
iw1927 r. rozpocz wieloseryjn pro- W latach 192734 w zakadach Boscha wyprodukowano 100 tys. pomp wtryskowych.

24 25
1/2013 1/2013
 ::::

::::
Zapraszamy do zapoznania si CZCI I PODZESPOY
z archiwalnymi numerami kwartalnika Inter Truck DO NAPRAW UKADW WTRYSKU PALIWA
Do pobrania na stronie www.intercars.com.pl,
zakadka: Wydawnictwawa firmowe

CZERWIEC 2012, nr 3
w numerze m.in.
zautomatyzowane skrzynie biegw,
filtry oleju, opisy szkole: SK-04, 0-1

WRZESIE 2012, nr 2 PRZYKADOWA OFERTA PRODUKTW STOSOWANYCH DO NAPRAW MAN TGX I MAN TGA
w numerze m.in. silniki Euro VI, etykiety
na opony, opisy szkole: GE-1, S-1, P-2

GRUDZIE 2012, nr 1
w numerze m.in. ukad hamulcowy Telligent, wtryskiwacz
common
ommon rail
aerodynamika, opis szkolenia P-1 WTRYSKIWACZ
::::

:::: ::::
zawr przelewowy
0 445
45
5 120 21
218
8 pompy common rail
F 00N 202 279

krciec rury toczn

wtryskiwacza
tocznej
nej POMPA
F 00R J01
1 029 WYSOKOCINIENIOWA

pompa wysokocinieniowa
k i i i
common rail

:: :
::::
0 445
5 020
0 0 023
0 3

Truck HELP DESK

::::
::::
kocwka zawr
awr wtryskiwacza
wtryskiw podkadka pod
wtryskiwacza z trzpieniem
rzpieniem popychacza wtryskiwacz

:::
::::
0 433 171 831 F 00R
0R J02 466 F 00R J02 175
pomoc techniczna dla klientw Inter Cars
dostpna przez IC Katalog

:::
::::
Jak zoy zapytanie?
zestaw uszczelnie
pompy common rail
F 00N 201 973
zawr
sterujcy
t
common rail
j

0 928 400 627

pompy
::::
::::
::::
Truck HELP DESK

Wybierz zakadk pojazdy ciarowe

i okrel: mark, model, wersj silnikow.
Po przejciu do czci asortymentowej
czujnik cinienia
cinien
nia CZUJNIKI TURBOSPSRZARKA
doadowania
doado
kliknij prawym klawiszem myszy na 0 281 002 655
655
65 i FILTR PALIWA
indeksie i wybierz: Wylij zapytanie
techniczne/pojawi si lista kategorii/
lub : Wylij zapytanie o produkt.
Po wyborze kategorii pojawi si formularz
z danymi samochodu, ktry zosta wybrany.
czujnik wau korbowego czujnik wau korbowego
(dla pojazdw bez czujnika turbosprarka wkad
Wpisz roku produkcji, nr VIN i tre pytania. (dla pojazdw z czujnikiem
308 KW filtra paliwa
aliwa
poziomu oleju) poziomu oleju)
0 281 002 315 0 281 002 662 KKK53299887122 F 026 402 028
Do wysania pytania konieczne jest
wpisanie adresu e-mail /ktry zostanie
zapamitany/.
Numer telefonu nie jest obowizkowy,
ale uatwi kontakt.

www.systemy.wtryskowe.intercars.com.pl
Zapraszamy do zapoznania si z aktualnym www.intercars.com.pl
harmonogramem szkole na stronie: Infolinia 801 80 20 20
www.szkolenia.intercars.com.pl
Harmonogram szkole technicznych Inter Cars
dla rynku ciarowego
Miesic Symbol Nazwa Miejsce Data

Marzec od 04.03.
P-2 EBS/ESP Tychy
do 06.03.2013

od 07.03.
P-2 EBS/ESP Czstochowa
do 09.03.2013

Podstawy pneumatycznych od 11.03.

P-1 Gorzw Wlkp.
ukadw hamulcowych do 12.03.2013

od 13.03.
P-2 EBS/ESP Gorzw Wlkp.
do 15.03.2013

od 20.03.
SK-04 Zautomatyzowana skrzynia biegw Bonie
do 22.03.2013

Bigoraj / od 26.03.
SK-03 Manualne skrzynie biegw 16S
/ Biaa Podlaska do 28.03.2013

Kwiecie O-1 Oscyloskop Suwaki 09.04.2013

Silniki wysokoprne na bazie MAN

S-1 Suwaki 10.04.2013
podstawy

od 16.04.
SK-03 Manualne skrzynie biegw 16S Tychy
do 18.04.2013

Ukady elektryczne od 23.04.

E-1 Olsztyn
na bazie MAN klasy TG do 26.04.2013

Maj od 07.05.
P-2 EBS/ESP d
do 09.05.2013

od 14.05.
SK-03 Manualne skrzynie biegw 16S Pruszcz Gdaski
do 16.05.2013

od 22.05.
SK-03 Manualne skrzynie biegw 16S Rzeszw
do 24.05.2013

Czerwiec GE-1 Geometria Pruszcz Gdaski 04.06.2013

Silniki wysokoprne na bazie MAN 05.06.

S-1 Pruszcz Gdaski
podstawy 06.06.2013

Zachcamy do odwiedzenia strony www.szkolenia.intercars.com.pl

Zakadka: Szkolenia techniczne pojazdy ciarowe