You are on page 1of 126

NATO 2020

Oddajemy do rk polskiego czytelnika raport przygotowany


na zlecenie Sekretarza Generalnego Organizacji Paktu
Pnocnoatlantyckiego (NATO) przez grup ekspertw, ktrej
przewodniczya Madeleine Albright, bya Sekretarz Stanu USA.
W gronie autorw znalaz si obok innych negocjatorw
i badaczy oraz byych ministrw spraw zagranicznych
i dyplomatw z 12 pastw Sojuszu Pnocnoatlantyckiego
rwnie prof. dr hab. Adam Daniel Rotfeld
(na zdjciu z Madeleine Albright). Zapewnione bezpieczestwo
Dynamiczne zaangaowanie

(Raport Albright)

Fot. PAP

ISBN 978-83-89607-99-7
POLSKI INSTYTUT SPRAW MI DZYNARODOWYCH
UL. WARECKA 1A, 00-950 WARSZAWA
TEL. (+48) 22 556 80 00, FAKS (+48) 22 556 80 99
PISM POLSKI INSTYTUT SPRAW MIDZYNARODOWYCH
THE POLISH INSTITUTE OF INTERNATIONAL AFFAIRS

9 788389 607997 >


PISM@PISM.PL, WWW.PISM.PL
PISM POLSKI INSTYTUT SPRAW MIDZYNARODOWYCH
THE POLISH INSTITUTE OF INTERNATIONAL AFFAIRS

NATO 2020:
ZAPEWNIONE BEZPIECZESTWO
DYNAMICZNE ZAANGAOWANIE

Wprowadzenie i redakcja
Adam Daniel Rotfeld

Warszawa 2010
Copyright by Polski Instytut Spraw Midzynarodowych
Warszawa 2010

ISBN 978-83-89607-99-7

Polski Instytut Spraw Midzynarodowych


ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, Poland
tel. (+48) 22 556 80 00, fax (+48) 22 556 80 99
e-mail: pism@pism.pl, www.pism.pl
Spis treci

Od redaktora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Nowa koncepcja strategiczna
Grupa Ekspertw NATO: zadania prace wyniki
(Adam Daniel Rotfeld) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
NATO 2020:
Zapewnione bezpieczestwo. Dynamiczne zaangaowanie . . 23

ANEKSY

List ministrw spraw zagranicznych i obrony narodowej


Rzeczypospolitej Polskiej do Sekretarza Generalnego
Organizacji Sojuszu Pnocnoatlantyckiego . . . . . . . . . . 101

List Catherine Ashton, Wysokiego Przedstawiciela Unii


ds. polityki zagranicznej

105

NATO, nowi czonkowie


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Od redaktora

Oddajemy do rk polskiego czytelnika raport przygotowany na zlecenie


Sekretarza Generalnego Organizacji Paktu Pnocnoatlantyckiego (NATO) przez
grup dwunastu ekspertw, ktrej przewodniczya Madeleine Albright, bya sekretarz
stanu USA. W gronie autorw Raportu Albright (okrelonym w prasie jako Grupa
Mdrcw) znaleli si dowiadczeni negocjatorzy i badacze, byli ministrowie spraw
zagranicznych i obrony narodowej oraz byli szefowie narodowych misji przy NATO
z Francji, Grecji, Hiszpanii, Kanady, otwy, Niemiec, Niderlandw, Polski, Turcji,
Wielkiej Brytanii i Woch. Decyzja o powoaniu Grupy i zapocztkowaniu prac nad
now koncepcj strategiczn Sojuszu bya jednym z pierwszych krokw, jakie podj
Anders Fogh Rasmussen po objciu funkcji sekretarza generalnego NATO. W czasie
pierwszego spotkania z Grup w Brukseli (pocztek wrzenia 2009 r.) nowo miano-
wany sekretarz generalny powiedzia, e naszym zadaniem jest nie tyle przed-
stawienie gotowego dokumentu okrelajcego strategi Sojuszu, ile przygotowanie
budulca, czy te czci skadowych (building blocks), ktre bd wykorzystane
w ksztatowaniu nowej koncepcji strategicznej.
Od pierwszych dni naszej pracy byo jasne, e fundamentalne zmiany, ktre
zaszy w rodowisku bezpieczestwa midzynarodowego, wymagaj nie tylko
korekty czy te uaktualnienia postanowie zawartych w koncepcji strategicznej
Sojuszu z 1999 roku, ale na porzdku dziennym stoi potrzeba jakociowo nowego
spojrzenia na czynniki zapewniajce bezpieczestwo. Naleao zatem zdefiniowa
ryzyka oraz zagroenia, jakim NATO powinno stawi czoo w nadchodzcej deka-
dzie. Uczestnicy Grupy Ekspertw uznali, e wyzwania, jakie pojawiy si,
przypominaja w pewnej mierze te, przed ktrymi sta Sojusz w drugiej poowie lat
szedziesitych. wczesn odpowiedzi na now sytuacj by tak zwany raport
Harmela z 1967 r., ktry okreli na dugie lata dwoist strategi, opart na dwch
filarach: odpreniu i odstraszaniu. Raport Albright rwnie w odpowiedzi na nowe
wyzwania proponuje dwutorowe podejcie: zapewnione bezpieczestwo i dyna-
miczne zaangaowanie, czy te obron i odstraszanie, ale w cakowicie odmiennym
rodowisku bezpieczestwa.

5
Prezentowany Raport wyraa filozofi polityczn, jak Sojusz bdzie kierowa si
w nadchodzcej dekadzie. Natomiast koncepcja strategiczna, ktr zatwierdz szefowie
pastw i rzdw na Szczycie NATO w Lizbonie bdzie dokumentem normatywnym
okrelajcym cele i zadania Sojuszu do 2020 roku.
Prezentowana publikacja obejmuje tumaczenie penego tekstu analizy i zalece
Grupy Mdrcw w sprawie nowej koncepcji strategicznej (Raport Albright). Doku-
ment ten uzupeniaj dwa aneksy: wsplny list ministrw spraw zagranicznych
i obrony narodowej RP, Radosawa Sikorskiego i Bogdana Klicha, do Sekretarza
Generalnego NATO, okrelajcy stanowisko Polski wobec Raportu Albright, list
Catherine Ashton, Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. polityki zagranicznej
i bezpieczestwa, wiceprzewodniczcej Komisji Europejskiej, do Andersa Fogha
Rasmussena, Sekretarza Generalnego Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckie-
go, okrelajcy jej stanowisko w tej sprawie oraz tekst zatytuowany NATO, nowi
czonkowie i ich bezpieczestwo, przygotowany przez grup szeciu niezalenych
ekspertw z otwy, Niemiec, Polski, Sowacji, USA i Wielkiej Brytanii. Cao poprze-
dza merytoryczne wprowadzenie do zamieszczonych tekstw i materiaw.
Pragn wyrazi wdziczno wszystkim osobom, z ktrymi wsppracowaem
w czasie przygotowania prezentowanego w tej publikacji Raportu, a w szczeglnoci
Ministrowi Spraw Zagranicznych Radosawowi Sikorskiemu, ktry wspiera mnie
w moich wysikach na wszystkich etapach pracy Grupy Ekspertw NATO, min.
Jackowi Najderowi, podsekretarzowi stanu w MSZ i amb. Adamowi Kobierackie-
mu, dyrektorowi Departamentu Polityki Bezpieczestwa MSZ oraz ich wsppra-
cowniczkom pani Justynie Bartkiewicz-Godlewskiej i pani Agnieszce Karczmarz,
ktre asystoway mi na dziesitkach spotka i seminariw, przygotowyway
potrzebn dokumentacj oraz opracoway robocze tumaczenie Raportu Albright.
Dzikuj te amb. Bogusawowi Winidowi, szefowi misji RP przy NATO w Brukseli
oraz panu Michaowi Polakowowi i innym pracownikom polskiego przedsta-
wicielstwa przy NATO za ich zaangaowanie i pomoc. Dzikuj dr. Marcinowi
Zaborowskiemu, dyrektorowi Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych oraz
jego zespoowi panu Markowi Madejowi, pani Beacie Grce-Winter oraz panu
ukaszowi Kulesie. Szczeglne podzikowania kieruj pod adresem pani Hanny
Szulc-Kobierackiej z MSZ i mojej asystentki pani Katarzyny Rawskiej-Greckiej,
bez ktrych pomocy nie bybym w stanie sprosta powierzonym mi zadaniom.

Adam Daniel Rotfeld

6
NOWA KONCEPCJA STRATEGICZNA
Grupa Ekspertw NATO: zadania prace wyniki

Uwagi wstpne

Gbokie i zasadnicze zmiany, jakie zaszy w midzynarodowym rodo-


wisku bezpieczestwa w cigu 20 lat po zakoczeniu zimnej wojny postawiy
przywdcw pastw wchodzcych w skad Sojuszu Pnocnoatlantyckiego
(NATO) przed koniecznoci odpowiedzi na pytanie: czy a jeli tak, to
w jakiej mierze przyjta w kwietniu 1999 roku koncepcja strategiczna
NATO odpowiada wyzwaniom i potrzebom nadchodzcej drugiej dekady
XXI wieku? Jak rol ma odgrywa Sojusz w cakowicie zmienionym rodo-
wisku bezpieczestwa midzynarodowego, w ktrym ryzyko i zagroenia
wynikaj z niepewnoci, niejasnoci i niestabilnoci? Czy NATO zachowuje
charakter sojuszu obronnego, a jeli tak to w jakim stopniu peni now
funkcj systemu bezpieczestwa zbiorowego oraz mechanizmu zapo-
biegania i rozadowywania kryzysw? Wiosn 2009 roku na szczycie NATO
(Strasburg/Kehl, 4 kwietnia 2009 roku) zdecydowano, e nadszed czas, by
odpowiedzie na te pytania.

Zadania

W Deklaracji o bezpieczestwie Sojuszu z 4 kwietnia 2009 r. przywdcy


28 pastw NATO zobowizali Sekretarza Generalnego, aby zwoa i po-
kierowa pracami reprezentatywnej i kompetentnej Grupy Ekspertw,
ktrzy w cisej konsultacji ze wszystkimi sojusznikami stworz dla Sekre-
tarza Generalnego podstaw do wypracowania nowej koncepcji strate-
gicznej i przedstawienia propozycji jej wcielania w ycie dla podjcia decyzji
w czasie nastpnego szczytu1. Sekretarz Generalny zosta zobowizany do

1
Declaration on Alliance Security issued by the Heads of States and Government
participating in the Meeting of the North Atlantic Council in Strassburg/Kehl on the 4th of
April, 2009.

7
wczenia Rady NATO do caego procesu przygotowania nowej koncepcji
Sojuszu. Taki by mandat.
Na tej podstawie nowy Sekretarz Generalny Sojuszu Anders Fogh Ras-
mussen powoa Grup 12 ekspertw, ktrej przewodniczya Madeleine
Albright, bya Sekretarz Stanu USA. W skad Grupy weszli ponadto byli
politycy, dyplomaci oraz badacze z 11 innych pastw: Francji, Grecji, Hisz-
panii, Kanady, otwy, Niderlandw, Niemiec, Polski, Turcji, Wielkiej
Brytanii i Woch. Uczestnicy Grupy zostali wybrani ze wzgldu na ich
kwalifikacje i nie reprezentowali oficjalnego stanowiska pastw, ktrych s
obywatelami (podczas pierwszego strategicznego seminarium w Luksem-
burgu w poowie padziernika 2009 roku postanowiono powoa te
dodatkowo grup doradcw wojskowych). Na wszystkich etapach pracy
Grupa Ekspertw spotykaa si te regularnie z najwyszymi dowdcami
wojskowymi NATO. Madeleine Albright zaprosia rwnie do wsppracy
byych dowdcw wysokiego szczebla Sojuszu.
Specjalny wkad do prac Grupy wnis gen. Franciszek Ggor, szef Sztabu
Generalnego Wojska Polskiego, ktry zgin tragicznie w katastrofie
lotniczej pod Smoleskiem (10 kwietnia 2010 roku) wraz z Prezydentem RP
Lechem Kaczyskim i 94 towarzyszcymi osobami.
Cel powoania Grupy 12 by wieloraki. Naley pamita, e w Radzie
NATO zasiada 28 ambasadorw, ktrzy na podstawie instrukcji otrzy-
mywanych od swoich rzdw prowadz konsultacje i negocjuj podej-
mowane w ramach Sojuszu decyzje; jest to wic due gremium, obcione
proceduralnymi ograniczeniami. Utrudniaoby to i bez tego nieatwe
zadanie uzgodnienia w krtkim czasie koncepcyjnego dokumentu, jakim
z zaoenia powinna by nowa strategia Sojuszu.
Gwny motyw, ktry skoni pastwa sojusznicze do zapocztkowania
prac nad now koncepcj strategiczn, sprowadza si do tego, e przy-
gotowywany dokument powinien uwzgldnia nowe zjawiska, nowe za-
groenia, nowe ryzyko, nowe wyzwania. Raport przygotowany przez Grup
12 zgodnie z zaleceniem Sekretarza Generalnego NATO ma charakter
pozarzdowy i nieformalny. W ten sposb Sekretarz Generalny pozostawi
sobie pen swobod, by traktowa ten raport jako pozycj wyjciow i pod-

8
staw do dyskusji z przedstawicielami pastw (ministrami spraw zagra-
nicznych i obrony, premierami i prezydentami). Rada NATO w Brukseli bya
na bieco informowana o stanie prac nad now koncepcj na wszystkich
etapach. Jednak ostateczny tekst koncepcji (a nie Raport Albright) by
przedmiotem negocjacji i uzgodnie midzy oficjalnymi reprezentantami
pastw Sojuszu ju po definitywnym zakoczeniu prac Grupy Ekspertw,
ktra wyniki swoich prac przedstawia pod rozwag Rady Pnocno-
atlantyckiej 17 maja 2010 roku. Raport wyraa polityczn filozofi jest
koncepcyjnym i merytorycznym rdem, nieskaonym wielokrotnymi
pniejszymi pracami redakcyjnymi, z ktrego wyonia si nowa strategia.
Jaki zatem by sens powoania Grupy? Co skonio pastwa sojusznicze
do podjcia decyzji o szybkim przygotowaniu nowej koncepcji strategicznej
NATO? Najprostsza odpowied na te pytania brzmi: coraz wicej byo
krytycznych opinii na temat maej efektywnoci Sojuszu i braku spjnoci
jego dziaa, jak te sprzecznych oczekiwa zwizanych z funkcjonowa-
niem NATO. Wyraa to najkrcej lapidarny tytu jednego z komentarzy:
Powoli zanikajce NATO2.
Czy NATO rzeczywicie zanika? A moe wielka i sprawna machina
dziaa czciowo na jaowych obrotach, poniewa jej mechanizmy, sposoby
podejmowania decyzji oraz siy zbrojne byy zaprojektowane na inne czasy,
na inne wyzwania, inne zagroenia i inne ryzyka? W czasach zimnej wojny
nikt nie podejmowa wielkiej politycznej debaty na temat sposobu inter-
pretacji art. 5 Traktatu Waszyngtoskiego. Dla sojusznikw i przeciwnikw
Sojuszu byo jasne, e jeli jakikolwiek kraj wchodzcy w skad NATO
bdzie zagroony, to Sojusz z ca swoj potg stanie w jego obronie. Zimna
wojna nie pozostawiaa wtpliwoci, kto jest przyjacielem, a kto nieprzy-
jacielem i jakie s rda zagroe. Z czasem sprawy si skomplikoway.
Zagroenia, wyzwania i ryzyko stay si wieloznaczne i niejasne. Zwikszya
si przestrze niepewnoci i niestabilnoci. Wprowadzanie dzi drobnych
korekt do koncepcji strategicznych Sojuszu z 1991 i 1999 roku nie byoby ju
wystarczajc odpowiedzi na potrzeby drugiej dekady XXI wieku. Koniecz-
no zasadniczej zmiany w podejciu do NATO sygnalizowa byy kanclerz

2
Anne Aplebaum: The slowly vanishing NATO. The Washington Post, 20 October 2009.

9
Republiki Federalnej Niemiec w wystpieniu na konferencji w sprawie poli-
tyki bezpieczestwa w Monachium (12 lutego 2005 r.). Jego przemwienie,
ktre odczyta minister obrony Peter Struck, zawierao now wwczas
ocen: Sojusz nie jest ju platform konsultacji ani koordynacji wsplnej
strategii pastw NATO3. Gerhard Schrder sygnalizowa, e Sojusz straci
na znaczeniu i nastpuje jego marginalizacja. Rok pniej Angela Merkel,
nowy kanclerz federalny, wystpia w Monachium z inicjatyw
wypracowania nowej koncepcji strategicznej NATO4.

Prace

W cigu minionych kilku lat ukazay si setki powanych analiz, studiw


i monografii powiconych nowej koncepcji NATO5. Zawarte w nich propo-
zycje i sugestie byy wynikiem przemyle niezalenych ekspertw oraz
politykw i z reguy byy formuowane poza Sojuszem. Zapocztkowane we
wrzeniu 2009 r. prace wyrniay trzy istotne elementy:
Po pierwsze, powoana przez Sekretarza Generalnego NATO Grupa Eks-
pertw miaa przedstawi analizy i zalecenia w odpowiedzi na zapotrze-
bowanie pastw i rzdw, jak rwnie oywi debat w rodowiskach
badaczy, analitykw i szerokiej opinii publicznej.

3
Wystpienie federalnego kanclerza G. Schrdera na 41 Monachijskiej Konferencji Polityki
Bezpieczestwa, 12 lutego 2005 r. www.securityconference.de/archive/konferenzen/rede.
php?menu_2005=&menu_konferenzen_archiv=&menu_konferenzen=&sprache=de&id
=143&.
4 Stanowisko kanclerz A. Merkel na 42. Monachijskiej Konferencji Polityki Bezpiecze-
stwa, 4 lutego 2006 r. www.securityconference.de/archive/konferenzen/rede.php?menu_
2006=&menu_2005=&menu_konferenzen_archiv=&menu_konferenzen=&sprache=de
&id=170&.
5
Por.: Klaus Wittmann przedstawi w swoim raporcie przegld najwaniejszych prac
powiconych nowej koncepcji strategicznej. Por. jego studium pt.: Towards a New Strategic
Concept for NATO. NATO Defence College, Rome, Sept. 2009. W rok pniej, we wrzeniu
2010 r. Wittmann zaprezentowa na konferencji powiconej euroatlantyckiemu bezpie-
czestwu z udziaem Grupy Wybitnycvh Osobistoci (Euro-Atlantic Security Eminent
Persons Group) Meeting New Threats, Resolving Old Divisions, Ditchley Park, Charlbury, UK,
24-26 September 2010, wasny projekt nowej koncepcji pt. NATOs new Stratregic Concept.
An Illustrative Draft. September 2010.

10
Po drugie, Grupa 12 miaa przyj za punkt wyjcia dotychczasowy
dorobek, w tym uzgodnione w przeszoci dokumenty. Dotyczyo to zarw-
no ocen, rekomendacji, jak te metodologii.
Po trzecie, spraw kluczow byo przywrcenie rangi i znaczenia uzgod-
nionej wykadni zasad i norm zawartych w Traktacie Waszyngtoskim
z kwietnia 1949 r. Zadaniem Grupy byo odbudowanie konsensu midzy
sojusznikami. Dotyczyo to wszystkich zobowiza Traktatu Waszyngto-
skiego. Z natury rzeczy w centrum uwagi bya interpretacja art. 5 Traktatu,
czyli fundamentu, na ktrym opiera si Sojusz Pnocnoatlantycki.
Nowa koncepcja strategiczna w rozumieniu zada, jakie postawiono
przed Grup 12 miaa spenia kilka funkcji: sprzyja przezwycieniu
nastrojw niepewnoci, niewiary i swoistego zagubienia w okrelaniu
miejsca i roli NATO w zmieniajcym si wiecie oraz przywrci Sojuszowi
ywotno. Jednakowe rozumienie realnych i potencjalnych wyzwa ma
zasadnicze znaczenie dla waciwego funkcjonowania NATO we
wspczesnym wiecie. Rne, czasem wrcz sprzeczne percepcje zagroe
(threat perceptions) z natury rzeczy nie mog bowiem by podstaw spraw-
nego funkcjonowania sojuszu obronnego.
Nowa koncepcja strategiczna jest zatem prb wizjonerskiego spojrzenia
w przyszo. Okrelenie uzgodnionej wsplnej wizji pozwoli mocniej
zwiza pastwa czonkowskie zobowizaniami przyjtymi ponad 60 lat
temu i zaangaowa je na nowo w realizacj fundamentalnych zada, jakimi
s: obrona ich niepodlegoci, integralnoci terytorialnej i bezpieczestwa.
Nie bez znaczenia jest rwnie to, e opinia publiczna powinna rozumie,
dlaczego Sojusz angauje si poza Europ i jaki to ma zwizek z bezpiecze-
stwem narodowym poszczeglnych pastw wsplnoty transatlantyckiej.
Prace Grupy 12 obejmoway trzy fazy: refleksyjn, ktrej wyrazem byy
strategiczne seminaria; konsultacyjn - rozmowy i spotkania we wszystkich
stolicach pastw czonkowskich; wreszcie redakcyjn, czyli uzgodnienie
brzmienia ostatecznego tekstu. Rezultaty pracy zostay przedstawione
Sekretarzowi Generalnemu NATO w pocztkach maja 2010 roku.
Uzgodniono, e prace Grupy bd si koncentrowa wok szeciu
problemw, ktre okrelay niejako rozdziay przyszego dokumentu:

11
1) rodowisko bezpieczestwa midzynarodowego; 2) Gwne cele i ewo-
lucja zada Sojuszu; 3) Partnerstwo i koncepcja caociowego podejcia;
4) Globalne zaangaowane; 5) Polityczne i organizacyjne reformy; wreszcie
6) Transformacja si zbrojnych Sojuszu i jego zdolnoci. Poszczeglni
czonkowie Grupy 12 podzielili midzy sob zadania w taki sposb, e
kady z rozdziaw by wstpnie opracowany przez dwch ekspertw,
ktrym asystowa jeden z doradcw. Na wszystkich etapach zapraszano do
wsppracy rwnie dowiadczonych wojskowych oraz prowadzono inten-
sywne konsultacje z urzdnikami wysokiego szczebla midzynarodowego
Sekretariatu NATO.

Stare pytania nowe odpowiedzi

Stawianie w debacie nad koncepcj strategiczn niektrych starych


pyta prowadzio z natury rzeczy do wyostrzenia rnic w stanowiskach
midzy sojusznikami: starymi a nowymi czonkami NATO, midzy pa-
stwami Europy rodkowej i Wschodniej a pastwami regionu Morza
rdziemnego; midzy pastwami dysponentami broni nuklearnej a tymi,
ktre nie maj tej broni, ale jest ona na ich terytorium rozlokowana. Zrozu-
miae, e dowiadczenia i czynniki okrelajce stanowisko pastw w Europie
rodkowej i Wschodniej s inne ze wzgldu na ich histori i dowiadczenia
ni te czynniki, ktre okrelaj poczucie bezpieczestwa pastw w Europie
Poudniowej. Rnice te ujawniy si przy okazji strategicznych seminariw
prowadzonych pod auspicjami Grupy Ekspertw NATO z udziaem
zaproszonych specjalistw i doradcw wojskowych oraz badaczy z rnych
orodkw analitycznych. Pierwsze tego typu koncepcyjne seminarium pt.
Podstawowe zadania bezpieczestwa NATO odbyo si w Luksemburgu
(1516 padziernika 2009 r.); drugie pod nazw Misje NATO w erze
globalizacji zorganizowano w Brdo koo Lubljany (13 listopada 2009 r.);
trzecie o charakterze strategicznym pt. NATO jego ssiedztwo i partnerstwa
miao miejsce w Oslo (1314 stycznia 2010 r.); wreszcie, ostatnie pt.
Transformacja: struktury, siy zbrojne i zdolnoci odbyo si w Waszyngtonie (23
lutego 2010 r.). Seminaria te, ze wzgldu na liczny w nich udzia wybitnych
dowdcw wojskowych, byych politykw i dyplomatw oraz badaczy,
odegray kluczow rol w przygotowaniu Raportu Albright. Tak wic
prace nad now koncepcj strategiczn prowadzone byy z aktywnym

12
zaangaowaniem wielu rodowisk opiniotwrczych. Niezalenie bowiem od
seminariw strategicznych organizowanych przez midzynarodowy Sekreta-
riat NATO prowadzono konsultacje z Rad Pnocnoatlantyck, z pastwami
Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC), Dialogu rdziemnomorskiego,
Stambulskiej Inicjatywy Wsppracy; byy te spotkania ze Zgromadzeniem
Parlamentarnym NATO, z przedstawicielami Parlamentu Europejskiego,
ONZ i Unii Europejskiej. Towarzyszyy pracom Grupy Ekspertw liczne
seminaria i debaty w Pradze (12 stycznia 2010 r.), Warszawie (12 marca
2010 r.) i innych stolicach.
W czasie tych spotka, jak rwnie w prasie wyraano obawy, e prby
innowacyjnego zwikszenia skutecznoci Sojuszu mog prowadzi do efek-
tw odwrotnych do zamierzonych. Samo podjcie prac nad now koncepcj
strategiczn stwarzao, zdaniem przeciwnikw tego dokumentu, ryzyko
potencjalnej dezintegracji NATO. W kilku bowiem kwestiach fundamen-
talnych dla przyszoci Sojuszu, zarysoway si w tej debacie rne stano-
wiska. W szczeglnoci kontrowersje dotyczyy roli, jak Sojusz odgrywa
i powinien odgrywa we wspczesnym wiecie: czy jego gwnym zada-
niem w drugiej dekadzie XXI wieku pozostaje zgodnie z art. 5 Traktatu
Waszyngtoskiego zapewnienie obrony terytoriw i bezpieczestwa
pastw sygnatariuszy, czy te odpowied na nowe zagroenia, ktre poja-
wiy si i bd si pojawia poza tym obszarem? Czy Sojusz ma mie
charakter transatlantycki czy te globalny? Czy ma zachowa charakter
sojuszu obronnego, czy te przeksztaca si stopniowo w system
bezpieczestwa zbiorowego? Czy funkcje Sojuszu powinny by gwnie
natury wojskowej (hard security), czy te maj w coraz wikszej mierze
obejmowa zadania okrelane jako soft security natury politycznej, eko-
nomicznej, spoecznej? Czy powinny by realizowane w sposb cakowicie
autonomiczny i niezaleny od innych struktur bezpieczestwa, czy te
w cisej koordynacji i wspdziaaniu z ONZ oraz instytucjami Unii
Europejskiej, a w szczeglnoci z zaangaowaniem stosownych organw
Unii do procesu decyzyjnego i z wykorzystaniem unijnych zasobw
materialnych i wojskowych?
Pyta i rnic byo wicej. Wiele z nich dotyczyo wsplnej strategii
wobec Rosji, politycznej filozofii otwartych drzwi, czyli sprawy dalszego

13
rozszerzania Sojuszu, roli NATO w rozwizywaniu problemw w regionach
oddalonych od Europy, a w szczeglnoci w Afganistanie, nowego i pro-
porcjonalnego rozoenia ciarw i kosztw ponoszonych przez pastwa
czonkowskie na potrzeby obrony i bezpieczestwa. Niezbdne byo te
wyrane okrelenie roli Sojuszu w zwalczaniu terroryzmu, przeciwdziaaniu
piractwu na morzach otwartych, zapobieganiu proliferacji oraz zapewnieniu
bezpieczestwa cybernetycznego i energetycznego pastw czonkowskich.

Wyniki

Ostatecznie w ujciu syntetycznym uzgodniono, e podstawowe zada-


nia Sojuszu obejmuj: zbiorow obron; crisis management, czyli zarzdzanie
kryzysami i podejmowanie dziaa na rzecz midzynarodowej stabilnoci.
W nowych warunkach potrzebne s nowe sposoby trwaego wizania
bezpieczestwa Europy z bezpieczestwem Stanw Zjednoczonych oraz
potwierdzenia wicej treci art. 5, zgodnie z ktrym: Strony zgadzaj si,
e zbrojna napa na jedn lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Pnocnej
bdzie uwaana za napa przeciwko nim wszystkim. Pastwa Sojuszu
zobowizay si podejmowa w takiej sytuacji indywidualnie i zbiorowo
tak akcj, jak uznaj za konieczn, nie wyczajc uycia siy zbrojnej,
w celu przywrcenia i utrzymania bezpieczestwa obszaru pnocnoatlan-
tyckiego6. Oznacza to w praktyce zobowizanie do zbiorowej samoobrony,
zgodnej z prawem na podstawie art. 51 Karty Narodw Zjednoczonych.
Innymi sowy, art. 5 jest instrumentem, ktry ma zapewni:
a) skuteczn ochron pastw przed napaci wojskow lub atakiem,
ktrego konsekwencje s porwnywalne do ataku zbrojnego (np. atak cyber-
netyczny);
b) ochron przed atakiem, ktry stanowi egzystencjalne zagroenie dla
suwerennego bytu pastwa i jego integralnoci terytorialnej.
Skuteczno mechanizmu art. 5 opiera si na kilku zasadach: na nie-
uchronnoci i automatyzmie udzielania pomocy ofierze agresji lub pastwu

6
Traktat Pnocnoatlantycki, Waszyngton, 4 kwietnia 1949. Por. te: Dziennik Ustaw,
2000 r. nr 87, poz. 970.

14
zagroonemu tak agresj; pierwszestwie (priorytecie) w dostpie do zaso-
bw NATO w przypadku napaci i adekwatnoci rodkw i dziaa, ktre s
w stanie skutecznie przeciwdziaa agresji, niwelowa j i unieszkodliwia
jej skutki.
Skutecznym sposobem zapobiegania i przeciwdziaania agresji jest
odstraszanie. W okresie zimnej wojny tarcz w zapewnieniu bezpieczestwa
pastw czonkowskich Sojuszu bya jednoznaczna interpretacja art. 5 po-
czona z obecnoci amerykaskich si nuklearnych w Europie.
Sojusz po zakoczeniu zimnej wojny czsto postrzegany jest jako
wyaniajca si struktura bezpieczestwa zbiorowego, zwaszcza
w zwizku z powstaniem wielu nowych instytucji, ktre s dla NATO
form wsppracy z pastwami nieczonkowskimi, jak Partnerstwo dla
Pokoju, Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego, Rada NATORosja, Komisja
NATOUkraina i inne. Instytucje te nie mog jednak przesania zasadni-
czych celw, jakie przywiecay sygnatariuszom Traktatu Waszyngtoskie-
go: ochrania wolno, wsplne dziedzictwo i cywilizacj swych narodw,
oparte na zasadach demokracji, wolnoci jednostki i praworzdnoci oraz
poczy swe wysiki w celu zbiorowej obrony oraz zachowania pokoju
i bezpieczestwa.
Polityczny wymiar Sojuszu i jego nowe postrzeganie jako systemu bez-
pieczestwa zbiorowego maj warto dodan, ale nie zastpuj jego
obronnej istoty. Fundamentalna rnica midzy bezpieczestwem zbioro-
wym a sojuszem obronnym polega na tym, e system bezpieczestwa zbio-
rowego ma neutralizowa potencjaln napa jednego z pastw czonkw
systemu; natomiast sojusz obronny zapewnia bezpieczestwo i chroni
pastwa przed napaci z zewntrz. Instytucj, ktra z zaoenia miaa
peni funkcj systemu bezpieczestwa zbiorowego w skali uniwersalnej,
jest Organizacja Narodw Zjednoczonych, a w skali regionalnej Orga-
nizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie.
Wtpliwoci dotyczce skutecznoci NATO s zwizane z reakcj
Sojuszu na konkretne sytuacje i wyzwania. Po dowiadczeniach konfliktu
zbrojnego w Gruzji w sierpniu 2008 r. na porzdek dzienny powrcia debata
o obowizywaniu fundamentalnych zasad regulujcych stosunki midzy

15
pastwami. Dotyczy to w szczeglnoci zasady integralnoci terytorialnej,
nienaruszalnoci granic i nieinterwencji. Artyku 5 Traktatu Waszyng-
toskiego daje gwarancje bezpieczestwa tylko pastwom czonkowskim.
Jednak naruszenie fundamentalnych zasad i norm regulujcych stosunki
midzynarodowe nie moe by obojtne dla Sojuszu jako caoci ani dla
poszczeglnych pastw wchodzcych w skad NATO.

NATO a Rosja

W trakcie prac nad now koncepcj strategiczn Rosja wniosa pod


rozwag pastw obszaru transatlantyckiego dwa projekty dokumentw.
29 listopada 2009 r. prezydent Federacji Rosyjskiej Dmitrij Miedwiediew
przesa czonkom OBWE formalnoprawny zarys traktatu o bezpieczestwie
europejskim7. Kilka dni pniej (4 grudnia 2009 r.) rosyjski minister spraw
zagranicznych przekaza Sekretarzowi Generalnemu Sojuszu Pnocno-
atlantyckiego projekt umowy midzy Rosj a NATO8.
Artyku 2 tego projektu przewiduje, e jeli ktrekolwiek pastwo
wchodzce w skad Rady NATORosja uzna za zagroenie lub wyzwanie
powsta sytuacj, to moe zwoa posiedzenie Rady, ktre uruchomi proces
wsplnego podejmowania decyzji w tej sprawie. Rosja z jednej strony
deklaruje, e jej celem jest ustanowienie systemu niepodzielnego
bezpieczestwa, a z drugiej artyku 4 proponowanej umowy o nowych
zasadach stosunkw midzy pastwami czonkami Rady NATORosja
postuluje, aby wprowadzi rozrnienie uprawnie wewntrz Sojuszu
midzy starymi a nowymi czonkami. Mianowicie pastwa, ktre byy
czonkami Sojuszu przed 27 maja 1997 roku maj przyj zobowizanie, e
nie bd rozmieszcza na terytoriach 12 nowych pastw czonkowskich
swoich si zbrojnych (zakaz stacjonowania znaczcych si zbrojnych
i uzbrojenia). Artyku ten szczegowo okrela, jakie siy zbrojne uwaa si

7
Zob. http://news.kremlin.ru/news/6152.
8
NATO Unclassified SG (2009) 0995. Paper received from Russian MFA, Sergei Lavrov,
4 Dec. 2009.

16
za znaczce9. Ta detaliczna forma rnicowania starych i nowych
czonkw NATO sygnalizuje motywy stanowiska Rosji wobec Sojuszu,
a zarazem wskazuje, e autorzy nie mieli zudze, e ich projekt bdzie
podstaw negocjacji. Innymi sowy, przedstawiony projekt okrela
polityczn pozycj, zgodnie z ktr Rosja nie tylko nadal traktuje proces
rozszerzania Sojuszu jako zagroenie dla swojego bezpieczestwa, ale
rwnie inaczej postrzega prawo do bezpieczestwa starych i nowych
czonkw Sojuszu. Jej propozycje miay przeciwdziaa potencjalnemu
przyjmowaniu nowych czonkw w przyszoci, a zarazem potwierdzi
oceny tych zdarze z przeszoci, z ktrymi Rosja si definitywnie nie
pogodzia i postuluje zmieni lub pomniejszy ich znaczenie.
Warto wyjani, jakie byy rzeczywiste zobowizania Zachodu w tej
mierze. Przystpienie nowych pastw do Sojuszu byo poprzedzone
jednostronn deklaracj polityczn Sekretarza Generalnego NATO, ktrym
by wwczas Javier Solana (14 marca 1997): W obecnym i moliwym do
przewidzenia rodowisku bezpieczestwa Sojusz bdzie organizowa swoj
zbiorow obron i inne zadania raczej przez zapewnienie koniecznej
interoperatywnoci, integracji i zdolnoci do wzmacniania (si zbrojnych
A.D.R.) ni dodatkowe rozmieszczenie na stae znaczcych si zbrojnych10.
Ta jednostronna deklaracja poprzedzaa o dwa lata przyjcie do Sojuszu
trzech nowych pastw Polski, Czech i Wgier (12 marca 1999 r.).
Jakkolwiek zobowizanie to ma charakter moralno-polityczny, a nie
prawny, jest w caej rozcigoci przestrzegane przez pastwa NATO.
Przed kolejnym przyjciem do Sojuszu siedmiu nowych pastw na
zwoanym szczycie NATO w bazie wojskowej koo Rzymu (Pratica di Mare)
uchwalono dokument o jakociowo nowych stosunkach midzy Rosj

9
Wedug rosyjskiego projektu s to jednostki rzdu brygady bojowej, eskadry lotniczej,
batalionu helikopterw, ponad 40 czogw lub 188 opancerzonych pojazdw bojowych lub
90 sztuk artylerii o kalibrze 100 mm (i ponad), 24 samolotw bojowych (lub 24 helikopterw
bojowych).
10
NATO Press Release (97), Brussels, 14 March 1997. Por. szerzej na ten temat: Adam
D. Rotfeld, Europe: The Institutionalized Security Process, SIPRI Yearbook 1999, s. 247 oraz
Adam D.Rotfeld, Przyszo NATO, Sprawy Midzynarodowe, lipiecwrzesie 2006 (nr 3),
s. 520.

17
a NATO (maj 2002 r.)11. Sojusz stworzy w ten sposb perspektyw konstruk-
tywnego wczenia si Rosji do realizacji wsplnej polityki bezpieczestwa
w Europie i innych czciach wiata. Dokument ten przyjto w zaoeniu, e
Rosja porzuci bezzasadn propagandow retoryk traktowania NATO jako
wrogiego ugrupowania, a co waniejsze przyjmie (nie tylko werbalnie)
system wsplnych uniwersalnych wartoci, ktrymi kieruje si
transatlantycka wsplnota demokratycznych pastw. Sojusz nie kieruje si
wobec Rosji filozofi wyczania (exclusiveness), ale wczania (inclusiveness)
i wsplnego angaowania si w zapewnienie wsplnego bezpieczestwa.
Ilustracj tego podejcia bya nie tylko amerykaska polityka nowego
otwarcia (reset), ale rwnie programowe wystpienie nowego Sekretarza
Generalnego NATO12 oraz wiele innych konkretnych inicjatyw, zwaszcza
w sferze kontroli zbroje, adresowanych do Rosji. Na dusz met polityka
ta bdzie skuteczna, jeli spotka si ze wzajemnoci strony rosyjskiej.
Innymi sowy, NATO dla zapewnienia bezpieczestwa potrzebuje Rosji,
podobnie jak Rosja potrzebuje NATO. Sekretarz stanu USA Hillary R. Clin-
ton w wystpieniu na Strategicznym Seminarium Sojuszu w Waszyngtonie
(22 lutego 2010 r.) zoya w tej sprawie istotn deklaracj: Wrd wyzwa,
ktrym Rosja musi stawia czoo, nie ma NATO. Chcemy takich relacji
NATORosja, ktre bd oparte na wsppracy przynoszcej konkretne
rezultaty i sprzyjajcej zblieniu midzy NATO a Rosj. Wybr naley do
Rosji.
W tym miejscu warto odnotowa, e w rosyjskich poszukiwaniach
nowej architektury bezpieczestwa abstrakcyjne i modelowe podejcie oraz
aspekty formalnoprawne dominuj niekiedy nad zachodnim podejciem
pragmatycznym i konkretnym.
Powanej refleksji wymaga te okrelenie strategii NATO i Unii w zwal-
czaniu terroryzmu, podejmowaniu interwencji humanitarnych w pa-

11 NATO-Russia Relations: A New Quality. Declaration by Heads of the State and Government
of NATO States and the Russian Federation. http://www.nato.int/docu/basictxt/
6020528e.pdf.
12
NATO and Russia: A New Beginning. Speech by NATO Secretary General Anders
Fogh Rasmussen at the Carnegie Endowment. Brussels, 18 September 2009.

18
stwach sabych i upadych, zapobieganiu atakom piratw oraz zwalczaniu
i zapobieganiu proliferacji broni masowego raenia czy te reagowaniu na
ataki cybernetyczne; w coraz wikszej mierze nosz one znamiona
zewntrznej agresji, ktre s podstaw do uruchomienia wspdziaania na
podstawie art. 5 Traktatu Waszyngtoskiego. We wszystkich tych sprawach
moliwa jest rzeczowa i owocna wsppraca midzy Sojuszem a Rosj.
W nowej koncepcji strategicznej utrzymano w mocy filozofi otwartych
drzwi, czyli pozostawiono pastwom swobod dokonywania wyboru
w okrelaniu sposobw zapewnienia wasnego bezpieczestwa i niepod-
legoci. Implikuje to prawo pastwa do przystpowania lub nieprzystpo-
wania do wielostronnych sojuszy obronnych. Autorzy raportu wyszli
z zaoenia, e przystpienie do Sojuszu powinno by suwerenn decyzj
zainteresowanych pastw, o ile speniaj one warunki czonkostwa
w NATO.

Uwagi kocowe

Strategia Sojuszu powinna zarwno zapobiega swoistej renacjona-


lizacji bezpieczestwa przez gwne pastwa Europy i Ameryki Pnocnej,
jak i powrotowi do tworzenia dziewitnastowiecznych koncertw mo-
carstw, dyrektoriatw lub innych form narzucania pastwom rednim
i maym woli mocarstw wielkich i silnych.
W debacie nad nowa koncepcj strategiczn wiele spraw wymagao
wyjanienia. Dotyczyo to jakociowo nowych relacji w sferze obronnoci
i bezpieczestwa midzy NATO a Uni Europejsk, roli komponentu
nuklearnego, wsplnej obrony przeciwrakietowej, reformy Sojuszu i nowego
pojmowania caociowego podejcia (comprehensive approach) oraz reformy
NATO w warunkach kryzysu finansowego i koniecznoci zmniejszania
wydatkw wojskowych. Prace nad koncepcj sprzyjay uzgodnieniu nowej
strategii Sojuszu w Afganistanie.
W sumie, nowa koncepcja odpowiada na nowe wyzwania i oczekiwania
pastw czonkowskich. Zapewnia obron terytorium i ludnoci pastw
czonkw Sojuszu; podnosi rang konsultacji (zgodnie z art. 4 Traktatu
Waszyngtoskiego); okrela nowe formy i sposoby wsppracy Sojuszu

19
z otoczeniem zewntrznym; podejmuje sprawy kontroli zbroje i nie-
proliferacji; podkrela znaczenie dziaa prewencyjnych dla zapewnienia
bezpieczestwa.
Sojusz Pnocnoatlantycki spenia zatem kilka podstawowych funkcji:
zapewnia pastwom czonkowskim ochron (gwarancje bezpieczestwa);
spenia funkcj odstraszajc potencjalnego agresora (gwnie jest to
odstraszanie nuklearne); jest zdolny do interwencji, zwaszcza na obszarze
zagroe terrorystycznych (misje ekspedycyjne); wreszcie, peni funkcje
prewencyjn, zapobiegawcz na swoich peryferiach (partnerstwo) oraz sta-
bilizujc nie tylko w stosunkach transatlantyckich, ale w skali globalnej.
Ide porzdkujc system midzynarodowego bezpieczestwa w XXI
wieku jest wspzaleno pastw wielkich i maych, silnych i sabych,
demokratycznych i autorytarnych. Wspzaleno w warunkach globa-
lizacji i zrnicowania wspczesnego wiata stawia na porzdku dziennym
jako jeden z nowych priorytetw spraw zarzdzania kryzysowego. Istotn
trudnoci jest brak uzgodnionych procedur i mechanizmw kontroli nad
rozwojem wypadkw wewntrz pastw, ktre nie s w stanie zapobiec
przeksztacaniu si wewntrznych kryzysw w sytuacje zagraajce poko-
jowi i bezpieczestwu midzynarodowemu.
Zadania, jakie byy postawione przed Grup Ekspertw NATO miay
przyczyni si do rewitalizacji i reformy Sojuszu. Wymagay zdefiniowania
nowej istoty stosunkw transatlantyckich i tego, w jakim zakresie Sojusz ma
podlega dalszej transformacji, by odpowiedzie na nieznane dotychczas
wyzwania, ryzyko i zagroenia. Madeleine Albright, przekazujc 17 maja
2010 r. Sekretarzowi Generalnemu Andersowi Fogh Rasmussenowi Raport
Grupy Ekspertw NATO, w licie przewodnim odnotowaa, e NATO po-
zostaje potnym sojuszem wojskowym, ktry zapewnia swoim czonkom
obron i promowanie demokratycznych wartoci. Stanowi kluczowe ogni-
wo, ktre wie Ameryk Pnocn z Europ. () Kombinacja zapewnionego
bezpieczestwa wewntrznego i dynamicznego zaangaowania poza granicami to
kamie wgielny NATO w nadchodzcych dekadach.

20
Strategiczne koncepcje przyjmowane przez Sojusz w przeszoci13
odegray istotn rol w ksztatowaniu bezpieczestwa midzynarodowego,
przezwycianiu podziaw i promowaniu pokojowej transformacji. Doty-
czy to zwaszcza Raportu Harmela, ktry czy polityczn odwag
i wizjonerstwo z poczuciem odpowiedzialnoci za bezpieczestwo pastw
czonkowskich. Myli zawarte w tym dokumencie z 1967 r. byy realizacj
dwutorowej strategii: deterrence i detente, czyli utrzymania wojskowego
(nuklearnego) odstraszania z polityk odprenia i gotowoci do wsppracy.
Raport Albright prezentuje rwnie skuteczn strategi na miar nowych
wyzwa. Opracowana na tej podstawie i zatwierdzona na szczycie w Liz-
bonie nowa koncepcja strategiczna potwierdzi si i ywotno Sojuszu;
umocni gwarancje bezpieczestwa starych i nowych czonkw, a zarazem
zademonstruje gotowo do wspdziaania opart na zasadach penej
wzajemnoci i wspzalenoci pastw we wspczesnym wiecie.

Adam Daniel Rotfeld

13
Przegld koncepcji z okresu zimnej wojny por. Robert Kupiecki: Sia i solidarno.
Strategia NATO 1949-1989. Warszawa 2009.

21
NATO 2020:
ZAPEWNIONE BEZPIECZESTWO
DYNAMICZNE ZAANGAOWANIE

(RAPORT ALBRIGHT)

Analiza i zalecenia grupy ekspertw


w sprawie nowej koncepcji strategicznej NATO

17 maja 2010 r.
Spis zawartoci

Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Cz pierwsza. Podsumowanie ustale . . . . . . . . . . . . 29
Cz druga. Dalsza analiza i zalecenia . . . . . . . . . . . . . 43
Czonkowie Grupy Ekspertw NATO . . . . . . . . . . . . . 93

Doradcy Grupy Ekspertw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94


Doradztwo wojskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Kalendarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Wstp

Podczas szczytu w Strasburgu i Kehl w kwietniu 2009 r. przywdcy


Sojuszu polecili Sekretarzowi Generalnemu Andresowi Fogh Rasmussenowi,
aby powoa reprezentatywn grup wykwalifikowanych ekspertw, ktrej
zadaniem byoby przygotowanie podstaw dla nowej Koncepcji Strategicznej
NATO. Grupa Ekspertw pod kierownictwem przewodniczcej Madeleine
K. Albright (Stany Zjednoczone) i wiceprzewodniczcego Jeroena van der
Veer (Niderlandy) rozpocza prac we wrzeniu 2009 r. Zgodnie ze swoim
mandatem inicjowania otwartej dyskusji na temat organizacji i celw
NATO Grupa zaangaowaa si w zorganizowanie serii seminariw i kon-
sultacji z naukowcami oraz oficjalnymi przedstawicielami zarwno wadz
cywilnych, jak i wojskowych pastw Sojuszu i spoza Sojuszu. Grupa, ktra
24 listopada 2009 r. przedstawia wstpne sprawozdanie gwnemu orga-
nowi kierowniczemu NATO (Radzie Pnocnoatlantyckiej), prezentuje
obecnie swj raport kocowy. Dokument zawiera podsumowanie ustale
(cz pierwsza) i bardziej szczegowe omwienie gwnych problemw
(cze druga). Celem analizy i sformuowanych zalece jest wsparcie Sekre-
tarza Generalnego w opracowaniu nowej Koncepcji Strategicznej, ktra
zostanie przedstawiona szefom rzdw pastw NATO na szczycie Sojuszu
w Lizbonie w listopadzie 2010 r.
Grupa Ekspertw wyraa wdziczno setkom osb, ktre pomagay
w jej pracach, w tym Sekretarzowi Generalnemu oraz jego zespoowi planis-
tycznemu (pod kierownictwem dr Jamie Shea), rzdom pastw Sojuszu
i jego partnerom, gospodarzom i uczestnikom seminariw, doradcom cy-
wilnym i wojskowym oraz wszystkim tym, ktrzy wnieli do debaty swoje
idee i przemylenia.

27
Cz pierwsza
Podsumowanie ustale

Nowe zagroenia, nowa determinacja

Organizacja Traktatu Pnocnoatlantyckiego (NATO) wkracza w drug


dekad XXI wieku jako gwne rdo stabilnoci w niepewnym i nie-
przewidywalnym wiecie. Patrzc w przyszo, Sojusz ma solidne
podstawy, by obdarza go zaufaniem. Demokratyczne zasady, ktre legy
u podstaw jego utworzenia, nadal zachowuj swoje znaczenie. Znikna
zimnowojenna rywalizacja, ktra niegdy budzia strach przed nuklearnym
Armagedonem. NATO zachowuje cigo swojej roli w utrzymywaniu
jednoci, bezpieczestwa i wolnoci obszaru euroatlantyckiego. Status
Sojuszu jako najskuteczniejszego polityczno-wojskowego aliansu na wiecie
jest niezachwiany. Osignicia NATO z przeszoci nie s jednak same
w sobie gwarancj na przyszo. Midzy dniem dzisiejszym a rokiem 2020
Sojusz bdzie wystawiony na prb w obliczu pojawiania si nowych nie-
bezpieczestw, zrnicowanych wymogw zoonych operacji, a take
wyzwa efektywnego organizowania si w czasach, gdy szybkie reagowanie
ma ywotne znaczenie, wszechstronno jest kluczowa, a zasoby s
ograniczone.
NATO potrzebuje nowej Koncepcji Strategicznej, poniewa wiat
zmieni si zasadniczo od roku 1999, kiedy przyjto obecny dokument.
Zamachy z 11 wrzenia 2001 r. i nastpne ukazay w sposb najbardziej
dramatyczny miercionone powizania midzy technologi a terrorem,
zmuszajc do reakcji, ktra wywioda wojska NATO daleko od wasnego
terytorium, uwiadomia potrzeb wymiany aktualnych informacji wywia-
dowczych i skomplikowaa planowanie obronne. Ponadto globalny reim
nierozprzestrzeniania broni jdrowej znalaz si pod rosncym naciskiem;
incydenty destabilizujce sytuacj na peryferiach Europy sprawiy, e odyy
historyczne napicia; innowacyjne sposoby gromadzenia, przesyania
i magazynowania informacji przyniosy ze sob nowe niebezpieczestwa.

29
W wikszej mierze uwidoczniy si implikacje dla bezpieczestwa
wynikajce z piractwa, ryzyka zwizanego z dostawami energii i zanied-
baniem rodowiska naturalnego, za wiatowy kryzys gospodarczy sprawi,
e budetowe problemy przybray charakter powszechny. Jednoczenie
Sojusz powikszy si do dwudziestu omiu czonkw, poszerzajc zarwno
swe zdolnoci, jak i zobowizania. Jest pewne, e dojrza moment, aby
spojrze na nowo na misj, procedury i plany Sojuszu.
Opracowanie nowej Koncepcji Strategicznej stwarza szans na przybli-
enie NATO spoeczestwom, ktre wiedz o Sojuszu niewiele, i ktre mog
by sceptyczne wobec znaczenia tej organizacji dla ich wasnego ycia.
Jakkolwiek NATO jest dzi bardziej ni kiedykolwiek obcione zadaniami,
jego warto staa si dla wielu mniej oczywista ni w przeszoci. Przy-
wdcy Sojuszu musz wykorzysta to otwarcie dla podkrelenia znaczcego
wkadu NATO w ksztatowanie midzynarodowej stabilnoci i pokoju.
W przeciwnym przypadku organizacja mogaby straci spoeczne poparcie
i wsparcie finansowe, niezbdne dla dobrego wykonywania kluczowych
zada.
Nowa Koncepcja Strategiczna powinna rwnie suy przywoaniu
woli politycznej, lub innymi sowy odnowieniu przyrzecze ze strony ka-
dego czonka. Zagroenia dla interesw Sojuszu pochodz z zewntrz, lecz
sia witalna organizacji moe by rwnie skutecznie zniweczona od
wewntrz. Rosnca zoono globalnego rodowiska politycznego stwarza
potencjaln moliwo osabienia spjnoci Sojuszu; trudnoci gospodarcze
mog odwraca uwag od potrzeb bezpieczestwa; mog powrci stare
rywalizacje; istnieje rwnie realna moliwo pojawienia si szkodliwego
braku rwnowagi wojskowych wkadw jednych czonkw w porwnaniu
do innych. Pastwa NATO nie mog pozwoli, by niebezpieczestwa XXI
wieku doprowadziy do tego, czemu udao si zapobiec w przeszoci: do
podzielenia ich przywdcw i osabienia ich zbiorowej determinacji. Nowa
Koncepcja Strategiczna powinna zatem jasno okreli zarwno to, co NATO
powinno zrobi dla kadego sojusznika, jak te to, co kady sojusznik
powinien zrobi dla NATO.

30
Dziedzictwo sukcesu NATO

Sojusz rozpocz swoj dziaalno w 1949 r., w pierwszym stadium


zimnej wojny, gboko dzielcej demokratyczny Zachd i komunistyczny
Wschd. Celem NATO, okrelonym w Traktacie Pnocnoatlantyckim, bya
ochrona wolnoci i bezpieczestwa jego czonkw. Zgodnie z artykuem 4
Traktatu sojusznicy zobowizali si wsplnie konsultowa, ilekro, zda-
niem ktregokolwiek z nich, zagroone bd integralno terytorialna,
niezaleno polityczna lub bezpieczestwo ktrejkolwiek ze Stron1.
W artykule 5 sojusznicy uzgodnili, e zbrojna napa na jedn lub wicej
[Stron], w Europie lub Ameryce Pnocnej, bdzie uznana za napa prze-
ciwko nim wszystkim2.
Do 1989 r. i upadku Muru Berliskiego, NATO zapewniao jedno
Zachodu poprzez obron przed potencjalnym atakiem ze strony bloku ko-
munistycznego oraz wspieranie zasad demokratycznych przeciw totali-
tarnym ideologiom. Determinacja NATO pomoga w utrzymaniu pokoju na
kontynencie europejskim i ostatecznie przyczynia si do ponownego
zjednoczenia Niemiec oraz do otwarcia nowego rozdziau w yciu milionw
ludzi w rodkowej i Wschodniej Europie.
Gwnym celem NATO w latach dziewidziesitych (realizowanym
w porozumieniu z Uni Europejsk), bya konsolidacja Europy jako obszaru
jednoci i wolnoci. Sojusz po raz pierwszy podj wtedy dziaania zbrojne,
kadc kres czystkom etnicznym na Bakanach. Koniec zimnej wojny umo-
liwi Sojuszowi ustanowienie partnerskich stosunkw z jego przeciwnikami
z przeszoci, w tym z Rosj, a take przyjcie nowych czonkw, ktrzy
zaakceptowali demokratyczne wartoci i byli zdolni wnie wkad w zbio-
rowe bezpieczestwo w ramach NATO. W rezultacie powstaa Europa,
ktra bya bardziej demokratyczna, zjednoczona i pokojowo nastawiona, ni
kiedykolwiek w przeszoci.
Przeom wiekw przynis Sojuszowi nowe i zrnicowane wyzwania.
W poprzednich dekadach przygotowania obronne NATO kady nacisk na

1
Dz.U. 2000, Nr 87 poz. 970 przyp. tum.
2
Ibidem.

31
konieczno mobilizacji si zbrojnych w celu odstraszenia lub odparcia ataku
dokonanego z ssiedniego terytorium. Obecnie zaniepokojenie czonkw
Sojuszu nadal budzi moliwo zagroenia bezpieczestwa granic w na-
stpstwie sporw regionalnych lub prb zastraszania sojusznikw rodkami
politycznymi. Niezalenie od tego, NATO musi rwnie radzi sobie z za-
groeniami o bardziej zrnicowanym i mniej przewidywalnym charakterze
chodzi m.in. o akty terroryzmu, proliferacj zaawansowanych technologii
wojskowych (w tym technologii nuklearnych), ataki cybernetyczne skie-
rowane przeciwko nowoczesnym systemom komunikacji, akty sabotau
wymierzone w rurocigi dostarczajce surowce energetyczne oraz dziaania
majce na celu zakcenie funkcjonowania najwaniejszych morskich szla-
kw transportowych. Skuteczna obrona przed tymi niekonwencjonalnymi
zagroeniami dla bezpieczestwa w wielu przypadkach musi zaczyna si
z dala od terytorium Sojuszu.
NATO ju zareagowao na t now rzeczywisto, udzielajc pomocy
rzdowi Afganistanu w jego walce ze zbrojnym ekstremizmem, walczc
z piractwem w Zatoce Adeskiej, przyczyniajc si do podniesienia poziomu
bezpieczestwa eglugi na Morzu rdziemnym, szkolc i wyposaajc siy
zbrojne Iraku, pomagajc w tworzeniu bardziej stabilnych spoeczestw
w Boni i Hercegowinie oraz w Kosowie. Ta lista dziaa wskazuje, e wraz
ze zmieniajcymi si zobowizaniami w zakresie obrony pojawiaj si nowe
potrzeby dotyczce transformacji zdolnoci wojskowych, bardziej prze-
mylanego podejcia do rozwijania sieci partnerstw NATO, rozszerzenia
konsultacji w sprawach bezpieczestwa oraz nadania Sojuszowi prniejszej
i wydajniejszej struktury.
Nowa Koncepcja Strategiczna musi uzna piln potrzeb dokonania
kolejnych zmian, jednak przy rwnoczesnym zachowaniu ideaw zao-
ycielskich, ktre stanowi spoiwo Sojuszu i ktrym zawdzicza on swoj
pozytywn midzynarodow reputacj. Wynika std potrzeba zarwno po-
twierdzenia siy NATO, jak i odnowy organizacji, nacechowanej na
osignicie optymalnego zespolenia tego, co stare z tym, co nowe.

32
Trway fundament

W 1967 r., pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych Belgii


Pierrea Harmela, zostaa powoana grupa, ktrej charakter podobny by do
dzisiejszej Grupy Ekspertw. Powstay wwczas Raport Harmela stwier-
dza, e obszar pnocnoatlantycki nie moe by traktowany w izolacji od
reszty wiata. Opisywa rwnie NATO jako sojusz, ktry wci dosto-
sowuje si do zmieniajcych si warunkw i ktry ma dwa podstawowe
zadania: po pierwsze utrzymywa odpowiedni potencja i solidarno
sojusznicz potrzebn do odstraszania agresji oraz, po drugie podejmowa
dziaania suce budowie stabilniejszego rodowiska politycznego w dugo-
terminowej perspektywie. Opis ten wci zachowuje swoj aktualno.
Czterdzieci trzy lata pniej NATO nadal jest czci skadow pod-
legajcego ewolucji systemu bezpieczestwa midzynarodowego; jego misja
obronna bdzie zawsze po czci zaleaa od rozwoju wydarze poza jego
granicami. To, e wojska NATO dziaaj dzi w oddalonych regionach
wiata, nie oznacza odejcia od fundamentalnego celu NATO.
Koncepcja Strategiczna przyjta w 1999 r. bya dostosowana do tych
potrzeb bezpieczestwa, ktre pojawiy si w pierwszej dekadzie ery
post-zimnowojennej. W dokumencie zawarto szereg zaoe, ktre do dzi
nie straciy na aktualnoci i powinny znale potwierdzenie w Koncepcji,
ktra przyjta zostanie w 2010 roku. Te fundamentalne dla Sojuszu
elementy obejmuj jakkolwiek nie wyczerpuje to penej listy sprawy
nastpujce:
Gwnym celem NATO jest ochrona rodkami politycznymi i woj-
skowymi wolnoci i bezpieczestwa wszystkich czonkw Sojuszu.
Sojusz stanowi ucielenienie transatlantyckiej wizi, trwale czcej
bezpieczestwo Ameryki Pnocnej z bezpieczestwem Europy.
Bezpieczestwo sojusznikw jest niepodzielne: atak na jednego z nich jest
atakiem na wszystkich czonkw.
Poczone siy zbrojne Sojuszu musz by zdolne do: 1) odstraszenia
kadej potencjalnej agresji przeciwko niemu oraz 2) zapewnienia
niezawisoci politycznej i integralnoci terytorialnej jego czonkw.
Sukces Sojuszu zaley od sprawiedliwego podziau midzy czonkami
zarwno rl, ryzyka, oraz odpowiedzialnoci, jak te korzyci.

33
NATO bdzie w peni wykorzystywa swoje powizania z innymi
krajami i organizacjami w celu zapobiegania kryzysom i ich ograniczania.
Stabilno, przejrzysto, przewidywalno, niszy poziom zbroje i we-
ryfikacja, ktre mog by osignite w ramach porozumie o kontroli
zbroje i nieproliferacji, sprzyjaj politycznym i wojskowym wysikom
NATO podejmowanym dla osignicia strategicznych celw Sojuszu.
W wypenianiu swojej misji i podstawowych zada z zakresu bezpie-
czestwa, Sojusz nadal bdzie szanowa uprawnione interesy bezpiecze-
stwa innych [podmiotw], a take poszukiwa pokojowego rozwizania
sporw zgodnie z Kart Narodw Zjednoczonych.
Jak wskazuj te zaoenia, Sojusz potrzebuje nowej Koncepcji Strate-
gicznej, ale nie wymaga to cakowitej zmiany. Niezmienna pozostaje
podstawowa tosamo NATO jako organizacji, ktra wspiera demokra-
tyczne ideay swoj si. W roku 2020 NATO bdzie jednak inne ni Sojusz
roku 1950, 1990, albo nawet 2010. W miar dojrzewania, NATO musi by
przygotowane do przeciwstawienia si wielu nowym zagroeniom.

Kierunek: NATO 2020

Potwierdzenie podstawowego zobowizania NATO zbiorowej


obrony. Podstawowe zobowizanie NATO, zawarte w artykule 5 Traktatu
Pnocnoatlantyckiego, pozostaje niezmienne, jednak zmieniy si wymogi
odnonie do sposobw jego realizacji. Zachowanie wiarygodnoci wymaga,
by zobowizanie dotyczce obrony pastw czonkowskich przed zbrojn
agresj byo wsparte nie tylko podstawowymi zdolnociami wojskowymi,
ale rwnie planowaniem ewentualnociowym, wiczeniami zmierzajcymi
do tego celu, gotowoci si zbrojnych i wydajnym systemem logistycznym,
koniecznym dla zachowania zaufania sojusznikw do NATO, przy jedno-
czesnym ograniczeniu do minimum prawdopodobiestwa bdnej oceny
sytuacji przez potencjalnych przeciwnikw.
Ochrona przed niekonwencjonalnymi zagroeniami. Przyjmujc
zaoenie, e NATO zachowa czujno to ryzyko bezporedniego ataku
zbrojnego z naruszeniem granic Sojuszu w dajcej si przewidzie
przyszoci pozostanie niewielkie. Dotychczasowe dowiadczenia wskazuj
jednak, i w dzisiejszych czasach mniej konwencjonalne zagroenia dla

34
Sojuszu jakkolwiek ich rda mog by z dala od jego granic to jednak
mog wpywa na bezpieczestwo pastw czonkowskich. Do tych
zagroe zaliczy mona ataki z uyciem broni masowego raenia, zamachy
terrorystyczne oraz prby destabilizacji spoeczestw przy pomocy atakw
cybernetycznych lub sprzecznego z prawem zakcenia funkcjonowania
najwaniejszych szlakw transportowych. Dla obrony przeciwko tym
zagroeniom (ktre mog, ale nie musz wyczerpywa znamion ataku
w rozumieniu artykuu 5) NATO musi zmieni i zaktualizowa swoje
podejcie co do obrony terytorium sojuszniczego, jednoczenie wzmacniajc
zdolnoci potrzebne do przeprowadzania z powodzeniem operacji
wojskowych i innych misji poza obszarem traktatowym.
Okrelenie wytycznych dla operacji poza granicami Sojuszu. Bez
wzgldu na posiadane rodki, NATO w adnym wypadku nie stanowi
jedynej odpowiedzi na kady problem, ktry moe wpywa na bezpie-
czestwo midzynarodowe. NATO nie jest organizacj globaln, lecz
regionaln, posiada ograniczony mandat oraz zasoby i nie pragnie podej-
mowa si misji, ktre mog zosta z powodzeniem wykonane przez inne
instytucje czy pastwa. Stosownie do tego, nowa Koncepcja Strategiczna
powinna okreli wytyczne dla podejmowania przez NATO decyzji, ktre
bd stosowane podczas podejmowania decyzji, kiedy i gdzie angaowa
zasoby Sojuszu poza jego granicami.
Stworzenie warunkw dla osignicia sukcesu w Afganistanie.
Misja NATO w Afganistanie jest najwiksz, jakiej Sojusz podj si
w swojej historii. Kady sojusznik wnosi do tej operacji swj wkad, a wielu
z nich ostatnio zdecydowao o zwikszeniu swojego zaangaowania. Pa-
stwa NATO hojnie wspomagaj rwnie gospodarczy i polityczny rozwj
Afganistanu. Sojusz jest oddany realizacji idei zbudowania Afganistanu,
ktry jest stabilny i nie stanowi bazy dla dziaalnoci terrorystycznej; NATO
powinno kontynuowa wspprac z partnerami, by zrealizowa ten
strategicznie istotny cel. Bogate dowiadczenie zdobyte przez Sojusz
w Afganistanie stanowi wane rdo dla formuowania wnioskw, ktre
powinny zosta wykorzystane w przyszoci. Wiele zasad, ktre naley
uwzgldni w nowej Koncepcji Strategicznej, ma charakter oczywisty.
Obejmuj one wymg zachowania spjnoci Sojuszu, potrzeb jednolitego

35
dowdztwa, warto efektywnego planowania i dyplomacji publicznej,
adekwatno kompleksowego podejcia cywilno-wojskowego oraz wymg
posiadania zdolnoci do rozmieszczenia i utrzymania si w strategicznej
odlegoci [od granic Sojuszu] przez duszy czas.
Konsultacje w celu zapobiegania lub zarzdzania kryzysami. Zwa-
ywszy na zmieniajcy si charakter i rosnce zrnicowanie nie-
bezpieczestw dla pastw czonkowskich, Sojusznicy powinni w sposb
bardziej kreatywny i z wiksz regularnoci wykorzystywa mechanizm
konsultacji przewidziany w artykule 4. Konsultacje te, ktre podkrelaj
funkcj Sojuszu jako wsplnoty politycznej, mog by wane zarwno dla
zapobiegania kryzysom, jak i zarzdzania nimi, a dla ich uruchomienia nie
naley zwleka do powstania bezporedniego zagroenia przewidzianego
przez artyku 5. W istocie, konsultacje s szczeglnie uytecznym narz-
dziem w przypadkach, gdy zachodzi potrzeba zajcia si zagroeniami
niekonwencjonalnymi i w sytuacjach, gdy wymagana jest pilna midzy-
narodowa reakcja. Artyku 4 stwarza moliwo wymiany informacji,
zblienia pogldw sojusznikw, zapobiega nieprzyjemnym zaskoczeniom
i otwiera drog do skutecznych akcji Sojuszu niezalenie od tego, czy bd
one miay charakter dyplomatyczny, prewencyjny, zaradczy, pojednawczy
czy przymusowy.
Nowa era stosunkw partnerskich. W nowej Koncepcji Strategicznej
naley przyj zaoenie, e Sojusz w horyzoncie czasowym do 2020 roku
z zasady nie bdzie dziaa sam. Partnerstwa, w caej swej rnorodnoci,
bd zajmowa centralne miejsce w codziennej pracy Sojuszu. Z myl
o urzeczywistnieniu tego zaoenia, NATO musi podj starania zmierzajce
do uzyskania wikszej przejrzystoci i pogbienia stosunkw z kluczowymi
partnerami, ustanowienia nowych relacji tam, gdzie to konieczne, a take
poszerzenia zakresu dziaa podejmowanych wsplnie z pastwami
partnerskimi. NATO musi take by wiadome, e wsppraca z kadym
partnerem i kade partnerstwo wielostronne powinno by prowadzone
i postrzegane z uwzgldnieniem jego specyfiki.
Caociowe podejcie w rozwizywaniu zoonych problemw.
Dobrze dziaajce partnerstwa daj NATO moliwo poszukiwania
rozwiza zoonych problemw wpywajcych na jego bezpieczestwo;

36
w wikszoci przypadkw preferowan metod dziaania bdzie podejcie
caociowe, czce elementy wojskowe i cywilne. NATO cho silne
i wszechstronne nie jest w adnym wypadku przystosowane do wykony-
wania kadego zadania. Inne organizacje, rzdy czy struktury pozarzdowe
mog przewodzi w wypenianiu tak istotnych dziaa jak odbudowa
gospodarcza, polityczne pojednanie, usprawnienie dziaalnoci instytucji
rzdowych, czy wzmocnienie spoeczestwa obywatelskiego. W poszczegl-
nych przypadkach zalenie od potrzeb NATO moe przyj rol funkcj
gwnego organizatora wsplnych wysikw lub stanowi rdo specja-
listycznego wsparcia, bd te peni w niektrych sytuacjach inn
pomocnicz rol.
Angaowanie Rosji. Partnerstwo NATORosja ustanowiono, aby
umocni bezpieczestwo euroatlantyckiego obszaru; Sojusz potwierdza
swoj wol osignicia tego celu. Gwnym forum wzajemnych kontaktw
pozostaje Rada NATORosja (NRC). Platforma ta nie zawsze odpowied-
nio wykorzystywana miaa na celu zapobieganie kryzysom, analizowanie
wydarze, wypracowywanie nowych idei oraz uzgadnianie wsplnych
dziaa w sprawach wanych dla obu stron. Chocia Sojusz nie stanowi
wojskowego zagroenia dla Rosji, ani nie uwaa, e stwarza ona takie
zagroenie dla NATO, to po obu stronach utrzymuj si wtpliwoci co do
wzajemnych intencji i polityki [partnera].
Nowa Koncepcja Strategiczna powinna potwierdzi zgodnie z Aktem
Zaoycielskim NATORosja e NATO pragnie uczestniczy w budowie
kooperatywnego euroatlantyckiego porzdku bezpieczestwa, uwzgldnia-
jcego wspprac z Rosj w dziedzinie bezpieczestwa. NATO pamitajc
o tej zasadzie powinno przyj polityk angaowania Rosji we wspprac
a jednoczenie potwierdzi swoje zobowizanie wobec wszystkich
sojusznikw, zgodnie z ktrym ich bezpieczestwo i interesy bd bronione.
W tym celu Sojusz powinien wykaza swoje zaangaowanie w prace Rady
NATORosja (apelujc do Rosji o wzajemno), koncentrujc si na pragma-
tycznej wsppracy w realizacji takich wsplnych interesw jak nuklearne
nierozprzestrzenianie, kontrola zbroje, zwalczanie terroryzmu, obrona
przeciwrakietowa, skuteczne zarzdzanie kryzysowe, operacje pokojowe,

37
bezpieczestwo na morzach oraz zwalczanie nielegalnego handlu
narkotykami.
Zachowanie otwartych drzwi. Od zakoczenia zimnej wojny
czonkostwo NATO zwikszyo si z szesnastu do dwudziestu omiu. Taka
polityka otwartych drzwi bya motorem postpu na drodze do Europy
zjednoczonej i wolnej, a take w znacznym stopniu przyczynia si do
umocnienia zbiorowego bezpieczestwa czonkw Sojuszu. Rozwaane jest
dalsze rozszerzanie NATO o pastwa Bakanw Zachodnich, a take
o Gruzj i Ukrain. Zgodnie z artykuem 10 Traktatu Pnocnoatlantyckiego
i okrelonymi przez Sojusz warunkami podejmowania decyzji o rozsze-
rzeniu, proces ten powinien postpowa stosownie do tego, jak kade pa-
stwo, ktre wyrazio ch akcesji, wypenia kolejne kryteria czonkostwa.
Nie powinno by przy tym adnych wtpliwoci, e NATO jest organizacj
opart na penej dobrowolnoci.
Nowe zdolnoci w nowej erze (transformacja i reforma
wojskowa). Wojskowe i polityczne zobowizania NATO nie bd znaczyy
wiele, jeli nie bd mie pokrycia w konkretnych zdolnociach. Koncepcja
Strategiczna powinna jasno okreli priorytety obrony, ktrym towarzyszy
bdzie uzgodniony zestaw w istocie nowych lub ulepszonych zdolnoci
[wojskowych]; Siy NATO musz by zdolne do obrony sojuszniczego
terytorium, podejmowania wymagajcych misji w rejonach strategicznie
odlegych [od pastw Sojuszu], wnoszenia wkadu do bezpieczniejszego
midzynarodowego rodowiska bezpieczestwa i odpowiedzi na nieprze-
widywalne sytuacje wszdzie i zawsze, gdy tylko bdzie to wymagane.
Istnieje zatem ciga potrzeba transformacji si NATO i odejcia od struktury
silnych, ale statycznych jednostek charakterystycznych dla [czasw]
zimnej wojny na rzecz struktur bardziej elastycznych, mobilnych
i wszechstronnych. W obliczu zmniejszajcych si rodkw na obronno
w niemal wszystkich stolicach [pastw] NATO, Sojusz musi wyranie
zobowiza si do zracjonalizowania swoich wydatkw poprzez rne kroki
zmierzajce do zwikszenia jego efektywnoci i reform.
Polityka nuklearna: solidarno w staraniach o pokj. Dopki
istnieje bro jdrowa, NATO powinno utrzymywa bezpieczne i wiary-
godne siy nuklearne, na najniszym moliwym poziomie w dominujcym

38
rodowisku bezpieczestwa oraz przy szeroko podzielonej odpowiedzial-
noci za ich stacjonowanie i wsparcie operacyjne. Kada zmiana dotyczca
polityki jdrowej Sojuszu powinna by podejmowana take w odniesieniu
do rozmieszczenia si jdrowych NATO w Europie przez Sojusz jako
cao, podobnie jak inne najwaniejsze decyzje.
Koncepcja Strategiczna powinna rwnie potwierdzi pene poparcie
NATO dla wysikw na rzecz zapobiegania proliferacji broni jdrowej,
zapewnienia bezpieczestwa i ochrony materiaw jdrowych oraz postpu
na drodze do wiata wolnego od lku przed wojn jdrow. Podejmowane
w tym duchu dziaania Sojuszu radykalnie ograniczyy rnorodno
i liczebno substrategicznych si jdrowych w Europie. Sojusz powinien
z zadowoleniem przyj konsultacje z Rosj na rzecz wikszej przejrzystoci
i dalszych wzajemnych redukcji.
Nowa misja obrony przeciwrakietowej. Obrona przed potencjalnym
uyciem przez Iran rakiet balistycznych zapocztkowaa w NATO to, co
stanowi istotn misj wojskow Sojuszu. Decyzja prezydenta Obamy o roz-
mieszczeniu amerykaskiego systemu obrony przeciwrakietowej w sposb
elastyczny i wielofazowy zapewni skuteczniejsz, szybsz i bardziej wiary-
godn ochron, ni rozwizania proponowane poprzednio. Nowy projekt
sprawi, e obrona przeciwrakietowa znalaza si w peni w kontekcie
NATO, zapewniajc kademu sojusznikowi moliwo uczestnictwa w nim
oraz ochron. Obrona przeciwrakietowa jest najskuteczniejsza, kiedy roz-
wija si j jako przedsiwzicie wsplne, oparte na wsppracy sojuszniczej,
a kooperacja midzy NATO i jego partnerami (zwaszcza Rosj), jest
szczeglnie podana.
Reagowanie na rosnce zagroenie atakami cybernetycznymi.
NATO musi zintensyfikowa dziaania, ktre umoliwi reakcj na ataki
cybernetyczne. Obejm one ochron wasnych systemw komunikacji i do-
wodzenia, udzielanie sojusznikom pomocy w zapobieganiu atakom i usu-
waniu ich skutkw oraz rozwijanie zdolnoci do obrony przed atakami
cybernetycznymi, tak aby zapewni ich skuteczne wykrywanie i odstraszanie.
Wdraanie reform zmierzajcych do podniesienia sprawnoci
Sojuszu. Koncepcja Strategiczna powinna wyposay Sekretarza Gene-

39
ralnego w mandat do dalszego wprowadzania szeroko zakrojonych reform
administracyjnych i innych nakierowanych na racjonalizacj struktury
organizacyjnej Sojuszu, zwikszenie zdolnoci do szybkiego podejmowania
decyzji oraz na popraw efektywnoci i zmniejszenie kosztw jego dziaa.
Powinna tez wyraa pene poparcie dla tego rodzaju dziaa.
Prezentacja NATO. W procesie przygotowania nowej Koncepcji Stra-
tegicznej sojusznicy powinni mie na uwadze, e nie bdzie ona czytana
tylko wewntrz wsplnoty euroatlantyckiej, ale take w kadym innym
regionie. Spoeczestwom pastw czonkowskich naley przypomnie, e
Sojusz suy ich interesom poprzez zapewnianie im bezpieczestwa;
odbiorcy zewntrzni powinni si dowiedzie, e NATO i jego partnerzy
pracuj kadego dnia na rzecz budowy bezpieczniejszego wiata.

Wizja i cel

Inaczej ni w pierwszych dekadach [swojego istnienia], NATO w latach


20102020 bdzie zapewne rzadziej pojawia si w centrum globalnych
wydarze. Sojusz bdzie obsadzany raczej w wielu rnych rolach, czasem
jako lider, w innych przypadkach jako podmiot wspomagajcy dziaania
innych i dzielcy miejsce w wiatach reflektorw z partnerami i przy-
jacimi. Musi rwnoczenie bacznie wypatrywa niebezpieczestw, jakie
mog pojawi si w pobliu jego terytorium, ale te rozwaa sposoby reakcji
na ewentualne zagroenia powstajce w odlegych rejonach wiata. Dla
Sojuszu z lat szedziesitych XX wieku obrona i odprenie stanowiy dwie
strony tego samego medalu. Dla NATO w 2020 roku analogiczn koniecz-
noci jest zapewnienie bezpieczestwa wszystkich czonkw i dynamiczne
zaangaowanie poza obszarem traktatowym w celu minimalizacji zagroe.
Sukces NATO wymaga staego zaangaowania i zjednoczonych wy-
sikw wszystkich czonkw. Miejsce za stoem NATO nie jest przywilejem,
ale nieustann odpowiedzialnoci, ktrej musi sprosta kady sojusznik.
W ramach Sojuszu naley wsplnie mobilizowa rodki nieodzowne do tego,
by podejmowanym zobowizaniom odpowiaday istniejce zdolnoci,
dziki ktrym wszelkiego rodzaju zagroenia bd nie tylko powstrzymy-
wane, ale te zwalczane lub odstraszane.

40
Wybiegajc w przyszo, mona zaoy, e ryzyka globalne i regionalne
bd w sposb naturalny przedmiotem uwagi NATO, jednake nie wolno
dopuci, aby te przejciowe niepokoje trwale definioway [charakter]
organizacji. W 1949 r. czonkw NATO poczy nie tyle strach przed si
przeciwnika, co wzajemna wiara we wasne moliwoci i wsplnie wyzna-
wane wartoci demokratyczne. Od tamtego czasu przywdcy Sojuszu
nauczyli si, e musi on stale dostosowywa si do wymogw wynikajcych
ze zmian politycznych i technologicznych, ale zrozumieli rwnie, co nie
podlega zmianom. Koncepcja Strategiczna NATO musi w caej swej roz-
cigoci opiera si na zaoycielskich ideaach NATO.

41
Cz druga
Dalsza analiza i zalecenia

Rozdzia 1: rodowisko bezpieczestwa

To

Poprzez swoj polityk i dziaania NATO wspomogo uksztatowanie


strefy bezpieczestwa, pokoju i wzgldnego dobrobytu w wiecie bardziej
niespokojnym i niepewnym ni w 1999 r., kiedy przyjto poprzedni Kon-
cepcj Strategiczn. Sojusz pozostaje fundamentem stabilnoci w obszarze
euroatlantyckim dziki swojej spjnoci politycznej, zobowizaniu do obro-
ny zbiorowej oraz szerokiemu spektrum zdolnoci wojskowych. W cigu
ostatnich dwch dekad NATO przeprowadzio zakoczony sukcesem proces
integracji dwunastu nowych czonkw z Europy rodkowej i Wschodniej,
rozwino newralgiczne nowe partnerstwa i podjo si wielu misji, ktre
kadego dnia zwikszaj bezpieczestwo jego oraz caego wiata.
Nieatwo jest szczegowo przewidzie przyszo Sojuszu w cigu
najbliszych dziesiciu lat. Nie ma w tym jednak nic zaskakujcego. Nawet
w czasach [obowizywania] wzgldnie staych zasad zimnej wojny zdarzay
si nieprzewidziane sytuacje o duym znaczeniu geopolitycznym. Obecnie
niepewno jest wzmagana przez takie czynniki, jak:
proliferacja broni jdrowej i innych broni masowego raenia;
ambicje midzynarodowych grup terrorystycznych;
utrzymywanie si rywalizacji o podou regionalnym, narodowym,
etnicznym lub religijnym;
zwikszajca si zaleno wiata od systemw wymiany informacji po-
tencjalnie wraliwych na ataki;
rywalizacja o rop naftow i inne surowce strategiczne (uwypuklajca
szczeglne znaczenie bezpieczestwa morskiego);

43
zmiany demograficzne, ktre mog pogbi takie problemy globalne jak
bieda, gd, nielegalna imigracja, pandemie;
nasilajce si konsekwencje degradacji rodowiska naturalnego, w tym
zmiany klimatyczne.

Analiza

Pomimo gorczkowego tempa i zmiennoci wspczesnego ycia, istniej


w nim rda stabilnoci. Niewtpliwie jednym z nich jest NATO, podobnie
jak rozlega sie politycznych i gospodarczych powiza spajajcych gwne
wiatowe mocarstwa. Niektre globalne instytucje powoane w ubiegych
dziesicioleciach mog wykazywa oznaki starzenia si, jednak wci oferuj
rodki rozwizywania midzynarodowych sporw zgodnie z rzdami
prawa. Mimo e rozprzestrzenianie si broni jdrowej jest powodem do
coraz wikszego niepokoju, czoowi przywdcy wiatowi wyraaj swoj
determinacj, aby stawi mu czoa. Wschodzce mocarstwa wiatowe, takie
jak Chiny, Indie i Brazylia, utwierdzaj swe rosnce wpywy w sposb
pokojowy. Planujc [odpowied] na wyzwania najbliszej dekady, NATO
zdaje sobie spraw z tego, i jego pragnienie pokojowego wspistnienia jest
szeroko (jeli nie powszechnie) podzielane. Nie podlega wtpliwoci, e
nasza przyszo bdzie obfitowa w znane i nieznane niebezpieczestwa
nie powinnimy jednak deprecjonowa ani lekceway fundamentw
pooonych przez naszych poprzednikw, ktre umoliwiaj dalszy postp.
Trendy globalne. Pomidzy chwil obecn a rokiem 2020 midzyna-
rodowe rodowisko bezpieczestwa bdzie zmienia si zarwno w sposb
przewidywalny, jak i nieprzewidywalny. Z pewnoci nasil si zjawiska
okrelane oglnie jako globalizacja, czego rezultatem bdzie nagy, cho
nierwnomierny, wzrost midzynarodowego przepywu towarw, usug,
osb, technologii, idei, zwyczajw, przestpczoci i broni. Ta pogbiajca si
wspzaleno zacieni globalne wizi, jednak niekoniecznie skonni
spoeczestwa do pokojowego wspistnienia. W toku globalizacji ujawnia
si tendencja do umacniania pozycji niektrych aktorw przy rwnoczesnej
marginalizacji innych, a niekiedy spotgowaniu uleg niebezpieczny konflikt
midzy tosamoci indywidualn a zbiorow. Mimo i globalizacja przy-
czynia si do staego wzrostu wsplnoty interesw gospodarczych midzy

44
pastwami, to bez wtpienia nie stanowi pewnej recepty na midzy-
narodow rywalizacj i nieufno.
Z punktu widzenia bezpieczestwa, najbardziej wyrazist cech naszej
epoki jest wysokie prawdopodobiestwo, e wydarzenia w jednej czci
wiata bd silniej ni w przeszoci powodowa reperkusje w innych
regionach. Pastwo ogarnite anarchi moe sta si idealnym schronieniem
dla terrorystw, wykorzystywanym do dziaania poza jego granicami. Bez-
karne amanie przez pastwo globalnie przyjtych norm moe by prece-
densem dla innych. Atak cybernetyczny pograjcy jedno miasto w chaosie
moe zainspirowa naladowcw w drugim. Dziki zasigowi wspczes-
nych rodkw masowego przekazu nawet ugrupowania terrorystyczne
i piraci posiadaj obecnie specjalistw do spraw PR. Dlatego te NATO,
niezalenie od tego gdzie i kiedy podejmie dziaania (lub nie bdzie w stanie
tego zrobi), bdzie miao globaln publiczno.
Wiele lat po zakoczeniu zimnej wojny Sojusz musi odnale swoje
miejsce w bardziej zdecentralizowanym i skomplikowanym porzdku mi-
dzynarodowym. Na now rol organizacji wpywa bdzie wyanianie si
specyficznych zagroe spord zrnicowanego spektrum moliwoci.
Takie zagroenia mog by skierowane przeciwko terytorium sojusznikw
lub ich obywatelom, szlakom niezbdnych dostaw, infrastrukturze,
onierzom, a nawet przeciwko wyznawanym przez nich wartociom. Te
zagroenia mog przybra form ataku konwencjonalnego lub prowoka-
cyjnych owiadcze sucych politycznemu szantaowi. Mog pojawi si
w znanych nam postaciach lub w odmianach hybrydowych, ktre (przy-
kadowo) pocz konspiracyjne techniki dziaania grupy terrorystycznej
z si, ktr zwykle dysponuje pastwo np. poprzez uycie zakupionej lub
skradzionej broni masowego raenia.
Ze wzgldu na sw zauwaalno i posiadane siy, NATO moe zosta
wezwane do zareagowania na wyzwania, ktre nie zagraaj bezporednio
jego bezpieczestwu, ale maj znaczenie dla obywateli pastw czon-
kowskich i pozycji midzynarodowej Sojuszu. Do tego rodzaju wyzwa
nalee mog humanitarne konsekwencje upadku pastw, zniszczenia
wywoane klsk ywioow czy te groba ludobjstwa lub innych form
masowego naruszania praw czowieka.

45
Trudniej przewidzie, w jaki sposb technologiczne pole walki zmieni si
na skutek przeomowych osigni w badaniach naukowych. Sojusznicy
i ich partnerzy powinni uwanie obserwowa potencjalnie szkodliwe
zmiany w tak dynamicznie rozwijajcych si dziedzinach jak technologie
informacyjne i komunikacyjne, nauki kognitywne i biologiczne, robotyka
i nanotechnologia. Najbardziej destruktywne okresy historii to zwykle te,
w ktrych rodki ofensywne osigny przewag w sztuce prowadzenia
wojny.
Trendy regionalne. NATO i Unia Europejska pozostaj centralnymi
filarami stabilnoci i wsppracy w regionie euroatlantyckim. Ten obszar
wiata trudno okreli jako wolny od problemw, lecz prawdopodobiestwo
konfliktu zbrojnego, zarwno midzynarodowego, jak i wewntrznego,
pozostaje w nim stosunkowo niskie. Na Kaukazie i Bakanach utrzymuj si
jednak zadawnione napicia, ktre bd wymagay dugotrwaej uwagi spo-
ecznoci midzynarodowej. Wsppraca w ramach regionu bdzie rwnie
miaa kluczowe znaczenie dla rozwizania transnarodowych problemw
takich jak przemyt broni, narkotykw i handel ludmi. Przywdcy Sojuszu
powinni te pamita o moliwoci oddolnego rozwijania si terroryzmu
w kadej czci globu.
Z racji swej wielkoci oraz pozycji midzynarodowej Rosja bdzie w nie-
unikniony sposb odgrywa wan rol w ksztatowaniu euroatlantyckiego
rodowiska bezpieczestwa. Za pozytywn naley uzna rosnc gotowo
Rosji pomocy w organizowaniu transportu zaopatrzenia dla si NATO
w Afganistanie, zarwno drog ldow, jak i powietrzn, jej zaangaowanie
w konstruktywne negocjacje z USA w sprawie kontroli zbroje na szczeblu
strategicznym, a take jednoznaczne potpienie terroryzmu, piractwa oraz
zwikszania si liczby pastw dysponujcych broni jdrow. Dowiad-
czenie uczy jednak, e przywdcy Rosji i NATO nie zawsze postrzegaj te
same fakty w ten sam sposb. Przywdcy w Moskwie wyraali obawy
w zwizku z przeszym i planowanym rozszerzeniem NATO, za sojusznicy
dawali wyraz swojemu zaniepokojeniu moliwoci podjcia przez Rosj
prb dziaa o znamionach politycznego i gospodarczego zastraszania. Taka
kombinacja wsplnych interesw i niejednoznacznych odczu przemawia
za polityk aktywnego i konstruktywnego zaangaowania po obu stronach.

46
Koncepcja Strategiczna moe przyczyni si do wyksztacenia si bar-
dziej jednolitej percepcji Rosji wrd sojusznikw, czytelnie przedstawiajc
intencje NATO wobec Rosji i przygotowujc grunt pod bardziej konkretn
wspprac. Poniewa trudno jest przewidywa przysz polityk Rosji
wobec NATO, sojusznicy musz dy do wsppracy, przy jednoczesnym
zabezpieczeniu si na wypadek podjcia przez ni decyzji o przyjciu
bardziej konfrontacyjnej postawy.
Wiele rzdw pastw Azji rodkowej zaakceptowao i wsparo zaan-
gaowanie NATO w misj afgask jako wkad w podtrzymanie stabilnoci
w regionie. Trwajca wojna partyzancka w Afganistanie z oczywistych
wzgldw powoduje konsekwencje daleko poza jego granicami, poczwszy
od ssiedniego Pakistanu, ktry musi zmierzy si z powanym, a moliwe
e rosncym, wewntrznym zagroeniem terrorystycznym. Od kierunku
rozwoju tych dwch krajw bdzie w duym stopniu zaleao, czy
zagroenie ze strony Al-Kaidy i jej sojusznikw z czasem zmaleje. Dostpne
dane wskazuj, e spoeczne poparcie dla tych organizacji terrorystycznych
jest mae, lecz na podobnym poziomie pozostaje spoeczne zaufanie do
rzdw w regionie. Wynika std, e reformy polityczne i poprawa dziaania
rzdw mog istotnie przyczyni si do uzdrowienia klimatu bezpiecze-
stwa w Azji rodkowej. Jeli takie zmiany nie nastpi, region ten pozostanie
rdem powanych zagroe nie tylko dla wasnych mieszkacw, ale i dla
wszystkich pozostaych.
Na Bliskim Wschodzie na bezpieczestwo Sojuszu wpywa bd trzy
istotne, wzajemnie powizane trendy: 1) przemoc ze strony ugrupowa
ekstremistycznych; 2) napicia w stosunkach arabsko-izraelskich; 3) poli-
tyka rzdu Iranu, w tym jego opr przed podporzdkowaniem si rezolucjom
Rady Bezpieczestwa ONZ dotyczcym programu nuklearnego. Zabiegi
Iranu o rozwj zdolnoci do wzbogacania paliwa jdrowego, opracowywanie
projektw budowy bomby jdrowej oraz arsena rakiet balistycznych
dalekiego zasigu mog doprowadzi do powstania dla Sojuszu w obecnej
dekadzie powanego zagroenia z artykuu 5 Traktatu Pnocnoatlantyc-
kiego. Ponadto, iraski program zbroje konwencjonalnych, zwaszcza
w zakresie przeciwokrtowych pociskw manewrujcych, jest powodem
troski o bezpieczestwo kluczowych morskich szlakw handlowych. Biorc

47
pod uwag szeroko zakrojone midzynarodowe dziaania dyplomatyczne
wobec Iranu i brak jasnoci co do intencji Teheranu, nie mona okreli, czy
trudnoci, ktrych pastwo to jest rdem, zwiksz si w najbliszych
latach, czy te zmniejsz. NATO powinno dokona wszystkiego, co w jego
mocy, by zrealizowa si ten drugi scenariusz, przygotowujc si
jednoczenie do pierwszego.
W regionie Azji i Pacyfiku wszystkie gwne mocarstwa, w tym Japonia,
Republika Korei, Chiny, Indie i Australia, postrzegaj regionaln stabilno
jako lec w ich interesie i generalnie wspieraj obowizujce normy mi-
dzynarodowe. Dwa gwne rda destabilizacji w regionie maj charakter
dugotrway rywalizacja midzy Indiami a Pakistanem oraz niebezpieczny
reim w Koreaskiej Republice Ludowo-Demokratycznej (KRLD). Szcze-
glnej uwagi wymaga wojskowy program nuklearny KRLD.
Afryce udao si w ostatnich latach poczyni znaczce postpy gospo-
darcze, ktrym towarzyszyy godne uznania sukcesy w walce z jej chronicz-
nymi problemami konfliktami spoecznymi, chorobami i nieefektywnoci
rzdw. Na tym kontynencie wci utrzymuje si jednak wiele
niepokojcych punktw, wczajc w to gwnie Demokratyczn Republik
Konga, Somali i Sudan. Mimo i przywdcy regionu zdecydowani s
rozwizywa wasne problemy poprzez Uni Afrykask, do sojusznikw
mog by adresowane proby o wsparcie wysikw w zakresie misji poko-
jowych, dziaa antyterrorystycznych i szkolenia wojskowego.
Na obszarze Ameryki aciskiej i Karaibw, podobnie jak w Ameryce
Pnocnej, wystpuj pewne problemy, wrd ktrych przestpczo pozo-
staje jednym z powaniejszych. Dla obu kontynentw gwn organizacj
regionaln pozostaje Organizacja Pastw Amerykaskich. Dlatego te mao
prawdopodobne jest bezporednie zaangaowanie NATO w regionie,
z wyjtkiem moliwej pomocy przy katastrofach humanitarnych.

Wnioski:
Konwencjonalna agresja zbrojna przeciwko Sojuszowi lub jego czonkom
jest mao prawdopodobna, jednak takiej moliwoci nie mona cakowicie
zignorowa.

48
Najbardziej prawdopodobne zagroenia dla sojusznikw w nadchodzcej
dekadzie bd miay charakter niekonwencjonalny. Na szczegln uwag
zasuguj trzy spord nich: 1) atak za pomoc rakiety balistycznej
(z gowic nuklearn lub inn); 2) uderzenia midzynarodowych grup ter-
rorystycznych; 3) ataki cybernetyczne o rnym stopniu szkodliwoci.
Ryzyko stwarza rwnie szereg innych zagroe, w tym m.in. zakcenia
[funkcjonowania] energetycznych i morskich linii zaopatrzeniowych,
negatywne konsekwencje globalnych zmian klimatu, a take kryzys fi-
nansowy.
Niebezpieczestwa stwarzane przez zagroenia niekonwencjonalne maj
oczywiste konsekwencje dla przygotowa NATO, wczajc w to takie
elementy jak: okrelenie definicji bezpieczestwa; ustalenie jak pojmowa
atak, do ktrego odnosi si artyku 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego;
strategia odstraszania; potrzeba transformacji wojskowej; zdolno
do szybkiego podejmowania decyzji; poleganie na pomocy pastw i orga-
nizacji spoza NATO.

49
Rozdzia 2: Gwne zadania

To

Nadrzdnym celem NATO okrelonym w Traktacie Pnocno-


atlantyckim jest ochrona wolnoci, wsplnego dziedzictwa i cywilizacji
swoich czonkw. Sygnatariusze Traktatu zaproponowali, by cel ten
osign poprzez poczenie swych wysikw na rzecz zbiorowej obrony
oraz zachowania pokoju i bezpieczestwa. Zawsze wymagao to od Sojuszu
realizacji pewnych gwnych zada, ktrych natura ewoluowaa w obliczu
zmian w midzynarodowym rodowisku bezpieczestwa. W cigu dwch
ostatnich dekad, wraz z rosnc rnorodnoci i tempem rozwoju zagroe
dla regionu euroatlantyckiego, NATO podjo si nowych i zakrojonych na
wiksz skal misji, ktrych nie mona byo przewidzie w roku 1949.
Jednake misje te pozostaj w peni zgodne z pierwotnym celem, jakim jest
ochrona wolnoci czonkw Sojuszu.

Analiza i zalecenia

Jest niezwykle istotne, by Sojusznicy porozumieli si co do tego, jakie s


ich gwne zadania, a take co do potrzeby utrzymania zdolnoci po-
trzebnych do ich wykonania. NATO jest obecnie bardziej aktywne ni
kiedykolwiek, jednak jego rola w zapewnianiu bezpieczestwa czsto jest
dla wielu [Sojusznikw] mniej oczywista, ni w okresie zimnej wojny.
Nowa Koncepcja Strategiczna daje moliwo pogodzenia rnych perspek-
tyw oraz zmierzenia si z nowymi sytuacjami. Nowatorska interpretacja
gwnych zada Sojuszu stanowi pierwszy i niezbdny krok w tym
kierunku.
Zalecenie:
Grupa Ekspertw zaleca, aby Koncepcja Strategiczna z 2010 r. uwy-
puklia cztery kluczowe zadania.

51
Po pierwsze, Sojusz powinien zachowa zdolno do odstraszania i obro-
ny pastw czonkowskich przed wszelkimi formami agresji. Zobowizanie
to, zawarte w artykule 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego, powinno zosta
potwierdzone w sposb niebudzcy wtpliwoci. Planici NATO musz
jednoczenie uwzgldni fakt, e potencjalne rda zagroe z artykuu 5
ulegy rozszerzeniu i obecnie obejmuj niebezpieczestwa mogce pojawi
si zarwno w regionie euroatlantyckim, jak i poza nim. NATO powinno by
przygotowane do odstraszania (i obrony) przed takimi zagroeniami
niezalenie od rda ich pochodzenia.
W oczywisty sposb naley do nich atak zbrojny na granice [pastw
czonkowskich Sojuszu], dokonany przez poczone siy zbrojne wrogiego
pastwa. Jednake wiele wtpliwoci moe budzi to, czy zagroenia
niekonwencjonalne, takie jak atak cybernetyczny lub wiarygodne dowody
na istnienie planw zamachu terrorystycznego take powinny uruchamia
mechanizmy zbiorowej obrony przewidziane w artykule 5. Kwestie tego
rodzaju powinna rozstrzyga Rada Pnocnoatlantycka, ktra musi wzi
pod uwag natur, rdo, zakres i inne aspekty danego zagroenia. Do celw
planowania NATO musi przyj zaoenie, e powane niebezpieczestwa
faktycznie si zmaterializuj, dlatego powinno by odpowiednio
przygotowane do ich wykrywania, odstraszania i reagowania na nie. Tego
rodzaju przygotowania powinny obejmowa stworzenie odpowiednich
zdolnoci wojskowych, przeprowadzanie waciwych wicze, gromadzenie
informacji i dokonywanie ocen strategicznych, a take musz uwzgldnia
peen zakres potencjalnych zagroe z artykuu 5.
Drugim gwnym zadaniem NATO powinno by kontrybuowanie na
rzecz szerzej pojtego bezpieczestwa caego obszaru euroatlantyckiego.
Tak jak waciciel domu dba o zapewnienie bezpieczestwa we wasnym
ssiedztwie, tak i NATO ma powody, by interesowa si stabilnoci
w regionie, ktrego jest czci. Ju czterdzieci lat temu raport Harmela
wskazywa, e ostatecznym celem politycznym Sojuszu jest osignicie
sprawiedliwego i trwaego porzdku w Europie, ktremu bd towarzyszy
odpowiednie gwarancje bezpieczestwa. Po opadniciu elaznej kurtyny
NATO podjo si zadania budowy Europy zjednoczonej, wolnej i yjcej
w pokoju. W cigu ostatnich dwudziestu lat przywdcy pastw Sojuszu

52
i spoza niego poczynili w osiganiu tego celu znaczne postpy. Bezpie-
czestwo, ktrym cieszya si Europa Zachodnia przez ostatnie p wieku,
zostao rozcignite na Europ rodkow i Wschodni. Jednak zadanie
zbudowania na caym kontynencie w peni stabilnego porzdku nie zostao
jeszcze zakoczone.
NATO funkcjonuje jako wany filar bezpieczestwa euroatlantyckiego.
W dziaaniu tym nie pozostaje w izolacji od innych podmiotw, ale nie jest
take si dominujc. Nowa Koncepcja Strategiczna musi zdefiniowa wa-
ciw rol NATO jako obrocy wasnych interesw oraz czynnika
umacniajcego pokj w caym regionie. Bliska wsppraca Sojuszu z Uni
Europejsk, ONZ i OBWE na Bakanach doskonale obrazuje moliwoci
wspdziaania NATO z innymi instytucjami dla dobra mieszkacw
kontynentu europejskiego.
Na realizacj tego gwnego zadania skada si szereg elementw, w tym
partnerstwa NATO z innymi pastwami i organizacjami oraz wspieranie,
jak i przestrzeganie przez Sojusz zasad zachowa pastw w regionie
wzgldem siebie, jak i wobec swoich obywateli. Zasady te, wywodzce si
z porozumie helsiskich z 1975 r., znajduj swj obecny wyraz w Karcie
Bezpieczestwa Europejskiego podpisanej w Stambule w 1999 r. NATO
przyczynia si rwnie do poprawy stabilnoci przez prowadzenie polityki
otwartych drzwi, ktra stanowia istotny impuls dla czci pastw euro-
pejskich w deniu do demokracji, pokojowego rozstrzygania sporw i po-
szanowania praw czowieka. Dodatkowo, zaangaowanie dyplomatyczne
NATO w stosunkach z Rosj, Ukrain, Gruzj i innymi pastwami
Kaukazu, a take z pozostaymi partnerami spoza Sojuszu ukazuje, e nie
trzeba by czonkiem NATO, aby uczestniczy w oboplnie korzystnych
przedsiwziciach.
W ramach swego trzeciego gwnego zadania NATO powinno suy
jako transatlantycki orodek konsultacji w zakresie bezpieczestwa
i zarzdzania kryzysowego w odniesieniu do wszystkich kwestii budzcych
jego zainteresowanie. Stanowic jedyn traktatow wi midzy Europ
i Ameryk Pnocn, NATO pozostaje niezastpionym forum dla realizacji
tego zadania, jak te dla wypeniania wsplnych zobowiza czonkw
w sferze bezpieczestwa i obrony. Zadanie to odzwierciedla zarwno

53
polityczny, jak i wojskowy wymiar Sojuszu, zasugujc zarazem na wiksz
uwag w kontekcie zrnicowania dzisiejszych zagroe bezpieczestwa
i rozszerzenia si perspektywy NATO w zwizku z jego obecnym czon-
kostwem. Wystarczy wspomnie, e w momencie powstawania ostatniej
Koncepcji Strategicznej do Sojuszu naleaa znacznie mniejsza liczba
pastw z dostpem do Adriatyku, Morza Czarnego i Batyckiego.
W interesie Sojuszu ley te ochrona globalnych linii komunikacyjnych
podtrzymujcych funkcjonowanie nowoczesnych spoeczestw oraz pro-
mowanie bezpieczestwa i stabilnoci daleko poza jego granicami. Najpraw-
dopodobniej misja ta bdzie wypeniana we wsppracy z partnerami. Jeli
nawet militarne narzdzia NATO nie zawsze idealnie pasuj do
podejmowanych wyzwa, artyku 4 moe oferowa istotny mechanizm
pozwalajcy okreli obszary wsplnej troski oraz opracowywa waciwe
formy reakcji i koordynacji dziaa NATO z organizacjami i pastwami
partnerskimi. W tym celu Sojusz musi nadal doskonali swoje zdolnoci
w zakresie zarzdzania kryzysowego, w tym do identyfikacji i oceny poja-
wiajcych si zagroe, umacniania gwarancji bezpieczestwa dla pastw
czonkowskich oraz podejmowania operacji reagowania kryzysowego
w obrbie wasnego terytorium, na jego granicach lub poza nimi.
Jak ukae to kolejny rozdzia, Grupa Ekspertw uwaa, e poprawa
kierowania stosunkami partnerskimi i poszerzenie ich zakresu zyskao na
znaczeniu wystarczajco, aby uzna je za czwarte kluczowe zadanie NATO,
mimo e stanowi ono w mniejszym stopniu cel sam w sobie, a bardziej
rodek, dziki ktremu pozostae ywotne cele i zadania bdzie atwiej
zrealizowa.

54
Rozdzia 3: Partnerstwa

To

Minione lata udowodniy, e NATO musi cechowa znacznie wiksza


elastyczno i zasig dziaania. Oznacza to, e Sojusz coraz czciej bdzie
musia zwraca si po pomoc do partnerw przy reagowaniu na zagroenia
oraz w celu maksymalnie efektywnego wykorzystania posiadanych zaso-
bw. Produktywne kontakty z innymi krajami i organizacjami pozwalaj
NATO stawa si bardziej czujnym, lepiej przygotowanym oraz rozsd-
niejszym w dziaaniu. Mimo, i pierwsze formalne partnerstwa ustano-
wiono z pastwami europejskimi, to stopniowo mechanizm ten by
rozszerzany, a obj swym zasigiem region Morza rdziemnego i Bliski
Wschd. Ponadto niektre kraje uczestnicz w misjach NATO nie bdc
jednoczenie stron adnych formalnych struktur partnerskich; pastwa te
okrela si mianem partnerw operacyjnych.
W przyszych misjach, jak ta w Afganistanie, Sojusz moe efektywnie
funkcjonowa jako cz szerszej sieci dostarczycieli bezpieczestwa,
w ramach ktrej rne midzynarodowe podmioty cz swoje wysiki
w duchu podejcia calociowego (comprehensive approach) do rozwizania
konkretnego problemu. Taka koncepcja pracy grupowej nie powinna by
bdnie rozumiana. Niektrzy interpretowali odwoywanie si do terminu
caociowy jako denie NATO do umocnienia jego dominacji lub glo-
balnej pozycji albo te podporzdkowania kontroli wojskowej organizacji
cywilnych. Taki pogld nie odpowiada rzeczywistoci: podejcie wszech-
stronne nie polega na ustalaniu hierarchii [zagadnie lub organizacji], lecz na
uznaniu, i bezpieczestwo ma wiele wymiarw: wojskowy, polityczny,
ekonomiczny i spoeczny. Wynika z tego, e budowanie bezpieczestwa
bdzie niejednokrotnie wymagao wsppracy ze zrnicowan grup
partnerw po to, by efektywnie poczy w cao rone elementy jednej
wsplnej strategii. W zalenoci od specyficznych okolicznoci NATO
odgrywa bdzie w tej wsppracy rol wiodc bd uzupeniajc (rozdzia

55
5 zawiera zalecenia dotyczce zwikszenia zdolnoci udziau NATO w po-
dejciu caociowym).

Analiza i zalecenia:
Pierwsza generacja porozumie partnerskich NATO miaa uatwi
przystpowanie nowych pastw do Sojuszu. Po przyjciu przez NATO
dwunastu nowych sojusznikw ta funkcja partnerstw stracia na znaczeniu,
a waniejsze stay si inne cele. W kolejnej generacji partnerstw skupiono si
na pozyskiwaniu dodatkowych zdolnoci niezbdnych do prowadzenia misji
w takich rejonach jak Bakany czy Afganistan. Obecnie naley zmieni
sposb mylenia o partnerstwach tak, by uzyska moliwie najwiksz
warto z coraz bardziej zrnicowanych i ywotnych powiza NATO
z rnymi organizacjami i pastwami. W tym kontekcie uzasadniona jest
niedawna decyzja Rady Pnocnoatlantyckiej o ustanowieniu komitetu
odpowiedzialnego za caociowe kierowanie partnerstwami. Nowa Kon-
cepcja Strategiczna moe wspomc ten organ przyznajc, e partnerstwa
Sojuszu maj rne korzenie, su zrnicowanym celom i odpowiadaj
rozmaitym oczekiwaniom. Do kadego partnerstwa naley podchodzi
uwzgldniajc jego specyfik; wszystkie jednak dysponuj potencjaem do
podnoszenia swojej wartoci poprzez sta adaptacj i odpowiednie zmiany.

Zalecenie:
Wzmacniajc partnerstwa, NATO powinno sprawdzi, czy jego porozu-
mienia z krajami czy grupami pastw mona usprawni poprzez zastoso-
wanie jednego lub kilku nastpujcych rodkw:
przygotowanie nowego lub poprawionego oglnego porozumienia o part-
nerstwie;
poszerzenie listy dziaa w ramach partnerstwa;
akceptacj wikszego zrnicowania charakteru relacji NATO z po-
szczeglnymi partnerami;
wprowadzenie nowych zagadnie wsppracy, zwaszcza takich, ktre
mog doprowadzi do wspdziaania operacyjnego lub dyplomatycznego
przy realizacji konkretnych projektw;
zmodyfikowanie procedur wsppracy w celu zachcenia do moliwie
najbardziej swobodnej wymiany idei.

56
Przed zarekomendowaniem takich rodkw, NATO powinno przepro-
wadzi konsultacje ze wszystkimi partnerami, ktrych one dotycz.
Partnerstwo dla Pokoju (PfP) i Rada Partnerstwa Euro-
atlantyckiego (EAPC). PfP i EAPC s platform wsppracy NATO
z partnerami w Europie i Eurazji. Program Partnerstwa dla Pokoju,
ustanowiony w 1994 roku, stanowi gwny rodek rozwijania z nimi wizi
w sferze bezpieczestwa, podczas gdy powoana kilka lat pniej Rada
Partnerstwa Euroatlantyckiego suy rwnolegemu prowadzeniu dialogu
politycznego. Cho PfP jest powszechnie oceniane jako sukces, potencja
EAPC nie zosta wykorzystany w peni. Rada miaa uatwi NATO prowa-
dzenie konsultacji z krajami partnerskimi w sprawach politycznych i bezpie-
czestwa, lecz wielu jego uczestnikw wyraa dzi niezadowolenie z faktu,
i dyskusje na forum EAPC s nadmiernie ograniczone i sformalizowane.

Zalecenie:
NATO powinno wzmocni konsultacje z partnerami EAPC zarwno
prowadzone rutynowo, jak i w sytuacjach kryzysowych, zgodnie z po-
stanowieniami paragrafu 8 Dokumentu ramowego Partnerstwa dla Pokoju.
Partnerstwo z UE. Unia Europejska jest wyjtkowym i niezbdnym
partnerem NATO. Czonkostwo w obu organizacjach w znacznej mierze si
pokrywa, ale pastwa te dysponuj tylko jednymi siami zbrojnymi i jednym
zestawem podatnikw. Pomimo e NATO i UE wypracoway szczegowe
mechanizmy wsppracy, nie zawsze funkcjonoway one tak, jak zakadano.
Mimo to specjalistyczna wiedza i zdolnoci pozyskiwane przez poszczeglne
kraje na potrzeby UE, czsto wykorzystywane s w misjach NATO i od-
wrotnie. Niejako z definicji czonkowie NATO i UE maj wsplne interesy
i wsppracuj rami w rami praktycznie we wszystkich regionach, gdzie
NATO prowadzi swe operacje. Obie instytucje wycigny z przeszych
dowiadcze szereg podobnych wnioskw, podobnie postrzegaj te przy-
sze wsplne problemy.
Pena komplementarno midzy NATO i UE bdzie mie fundamen-
talne znaczenie przy angaowaniu si obu organizacji w misje stabilizacyjne,
jeli sojusznicy maj wypracowa wszechstronne i finansowo efektywne
podejcie do rozwizywania problemw bezpieczestwa. Lepsza wsppraca

57
moe by take pomocna przy reagowaniu na zagroenia niekonwencjo-
nalne takie jak: terroryzm, ataki cybernetyczne czy saboci w sferze
bezpieczestwa energetycznego. UE niejednokrotnie bdzie dysponowa
znacznie lepsz wiedz specjalistyczn ni NATO w zakresie zwalczania
pozamilitarnych aspektw takich niebezpieczestw, nawet jeli obecnie
zaciera si granica midzy wojskowymi i niewojskowymi zagroeniami.
Naley jednak zauway, e pena komplementarno jest moliwa jedynie
wwczas, gdy sojusznicy NATO nienalecy do UE i czonkowie UE
pozostajcy poza NATO bd mie zapewniony taki sam poziom przej-
rzystoci i zaangaowania przy podejmowaniu wsplnych dziaa.
Zalecenia:
1. Nowa Koncepcja Strategiczna powinna uzna, e Traktat Lizboski
przyjty przez UE ma na celu m.in. wzmocnienie zdolnoci militarnych
i struktur dowodzenia Europy. Sojusznicy powinni przyj ten fakt
z zadowoleniem i potwierdzi w Koncepcji Strategicznej denie NATO do
autentycznie wszechstronnego partnerstwa z UE takiego, ktre jest
finansowo efektywne, oparte na zasadzie wzajemnoci i obejmuje peen
zakres wsplnych dziaa tych instytucji.
2. W swych kontaktach z UE przywdcy NATO powinno unika
puapki, jak jest jednoznaczne kategoryzowanie zagroe i obowizkw
jako militarnych lub pozamilitarnych. Naley bowiem wyksztaci spo-
sb mylenia o tych kwestiach jako przechodzcych pynnie jedna w drug.
W wielu sytuacjach wymagana bdzie odpowied zawierajca zarwno
elementy siowe, jak i pozawojskowe. NATO, UE i inne podmioty powinny
wnosi zdolnoci, ktre bd stanowi moliwie najwiksz warto dodan
w poszukiwaniu waciwego rozwizania. Majc powysze na wzgldzie,
NATO powinno dy do porozumienia z przywdcami UE odnonie do
planu regularnego wsplnego uczestnictwa w spotkaniach, penej komu-
nikacji midzy sztabami wojskowymi i zwikszonej koordynacji w zakresie
zarzdzania kryzysowego, oceny zagroe i wsplnego wykorzystania
rodkw.

58
3. NATO i UE powinny uczyni wszystko co moliwe, aby nie dopuci
do tego, by nieporozumienia zakcay efektywn wspprac midzy
obiema organizacjami.
Partnerstwo z ONZ. Partnerstwo NATO z ONZ take ma
fundamentalne znaczenie, zarwno ze wzgldu na rol, jak organizacja ta
odgrywa w systemie wiatowym, jak i zoon przez sojusznikw (w pre-
ambule Traktatu Pnocnoatlantyckiego) deklaracj wiernoci celom
i zasadom Karty Narodw Zjednoczonych. Mandat Rady Bezpieczestwa
ONZ zapewnianie midzynarodowego bezpieczestwa i pokoju czy si
ze zobowizaniem czonkw NATO do jednoczenia wysikw na rzecz
zbiorowej obrony oraz zapewnienia pokoju i bezpieczestwa. Wspieranie
ONZ i pomoc we wzmacnianiu jego zdolnoci do prowadzenia misji
powierzonych mu przez spoeczno midzynarodow ley w bezporednim
interesie NATO.
NATO i ONZ wsppracoway i wsppracuj ze sob w wielu regionach
ogarnitych konfliktem, gdzie Sojusz zapewnia wsparcie operacyjne
i bezpieczestwo po to, aby ONZ moga kontynuowa proces odbudowy,
rozwoju i tworzenia struktur wadzy pastwowej. Cho partnerstwo obu
organizacji trwa ju ponad 10 lat, a w 2008 r. NATO i ONZ podpisay
ramowe porozumienie usprawniajce praktyczn wspprac w kilku aspek-
tach, pewne problemy wci pozostaj nierozwizane. Personel ONZ uznaje
niekiedy poziom bezpieczestwa i wsparcia zapewniany przez NATO za
niewystarczajcy. NATO natomiast zwleka zazwyczaj z koordynacj swych
dziaa z ONZ a do momentu rozpoczcia danej operacji. Zdarza si, e
w rejonie dziaa midzy tymi dwiema instytucjami dochodzi do sporw
odnonie do zakresu ich odpowiedzialnoci.

Zalecenia:
1. W wiecie globalnych zagroe bezpieczestwo coraz czciej zaley
od midzynarodowego adu opartego na przyjtych reguach. Zatem jednym
z priorytetw NATO powinno by wzmocnienie zdolnoci Narodw
Zjednoczonych do wypeniania przyjtych zobowiza.
2. W przypadku gdy NATO i ONZ podejmuj dziaania na tym samym
obszarze, Sojusz powinien zrobi wszystko, co w jego mocy, jeli zosta o to

59
poproszony, by zapewni bezpieczestwo cywilnemu personelowi ONZ.
Bez zagwarantowania minimalnego poziomu bezpieczestwa ONZ, a take
inni partnerzy NATO nie bd mogli prowadzi swoich dziaa; z kolei bez
pomocy partnerw NATO czsto nie jest w stanie osign zaoonych
celw. Im wczeniej zostanie zidentyfikowana potrzeba koordynacji, tym
szybsze bdzie wsplne planowanie oraz zwikszy si prawdopodobiestwo
osignicia oboplnie satysfakcjonujcego rozwizania w sferze
bezpieczestwa.
3. NATO i ONZ powinny udoskonali swoje powizania instytucjo-
nalne. Biuro cznikowe NATO przy ONZ umoliwioby wadzom Sojuszu
atwiejsze kontakty z Sekretariatem i czonkami ONZ. Naley poszukiwa
dodatkowych form wsppracy, wczajc w to wzajemne uczestnictwo
w szkoleniach i wiczeniach prowadzonych przez kad z organizacji.
4. Koordynacja midzy ONZ i NATO moe okaza si kluczowa w przy-
padku zbrodni ludobjstwa, innych masowych narusze praw czowieka
oraz klsk humanitarnych. Koncepcja Strategiczna powinna wyranie
podkreli gotowo NATO do rozwaenia proby ze strony ONZ o podjcie
odpowiednich dziaa w takich okolicznociach (np. poprzez wsparcie
innych organizacji regionalnych), z zastrzeeniem akceptacji takich dziaa
przez Rad Pnocnoatlantyck oraz dostpnoci rodkw na ich realizacj.
5. NATO powinno wsppracowa z ONZ przy wdraaniu postanowie
Rezolucji Rady Bezpieczestwa nr 1325, dotyczcej roli kobiet w sferze
bezpieczestwa i pokoju.
Partnerstwo z OBWE. Relacje NATO z OBWE rni si ze wzgldu
na sw blisko od wizi czcych Sojusz z innymi organizacjami midzy-
narodowymi. NATO byo wsptwrc Procesu Helsiskiego i odegrao
zasadnicz rol w wypenianiu treci polityczno-wojskowego wymiaru
OBWE. Z kolei OBWE, intensywnie zajmuje si budowaniem demokra-
tycznych instytucji w krajach, ktre aspiruj (lub mog aspirowa
w przyszoci) do czonkostwa w NATO, wspierajc tym samym NATO
w deniu do umacniania stabilnoci politycznej i dobrego rzdzenia na
caym obszarze Europy.

60
Zalecenia:
1. NATO powinno w peni wykorzysta zasoby OBWE w dziedzinie
szkole i doradztwa eksperckiego w zakresie mikkiego bezpieczestwa;
mog one stanowi istotne uzupenienie posiadanych przez NATO narzdzi
ze sfery twardego bezpieczestwa.
2. Sojusz powinien aktywnie prowadzi w ramach OBWE negocjacje
z zakresu kontroli zbroje konwencjonalnych i budowy rodkw zaufania.
3. Sojusznicy powinni take rozway, jak OBWE jako wsplnota, ktra
wyrosa z demokratycznych wartoci i dobrowolnie przyjtych zobowiza,
moe uzupenia partnerstwa NATO w budowaniu zrozumienia i poparcia
dla dziaa Sojuszu.
Partnerstwo z Rosj. Wrd partnerw NATO Rosja jest przypadkiem
wyjtkowym. Ramy partnerstwa z tym pastwem okrelaj Akt Stano-
wicy z 1997 roku i Deklaracja z Rzymu z 2002 roku. Oba dokumenty wyra-
aj zobowizanie uczestnikw do zidentyfikowania, a nastpnie rozwijania
moliwoci wsplnego dziaania, na bazie podzielanych interesw i przy
uznaniu niepodzielnoci bezpieczestwa w obszarze euroatlantyckim. Jako
obszary moliwej wsppracy wskazano w nich: zwalczanie terroryzmu,
zarzdzanie kryzysowe, kontrol zbroje i nieproliferacj, obron przeciwra-
kietow teatru dziaa i reagowanie na nowe zagroenia. Rada NATORosja
(NRC) stanowi forum konsultacji, budowania przejrzystoci, wypracowy-
wania porozumienia oraz podejmowania i implementacji decyzji.
Czonkowie NATO mog rni si w swych ocenach Rosji, ale
jednoczenie nadal zgadza si co do potrzeby angaowania si Sojuszu we
wspprac z tym krajem. Uwarunkowania historyczne, geograficzne,
a take niektre niedawne wydarzenia powoduj, i cz sojusznikw
bardziej sceptycznie ni inni ocenia gotowo rzdu Rosji do ksztatowania
pozytywnych relacji z NATO. Niepokoi to, e Rada NATORosja nie zostaa
wykorzystana do zapobieenia kryzysowi w 2008 roku, jak rwnie to, i
Rosja wyraa obawy wobec intencji NATO. Rosja wysya sprzeczne sygnay
w kwestii swojego otwarcia na dalsz wspprac z NATO, a jej propozycje
alternatywnego adu bezpieczestwa w Europie wydaj si czciowo suy
ograniczeniu dziaa Sojuszu.

61
Cho w Sojuszu Rosja jest oceniania z rnych perspektyw, to sojusznicy
pozostaj jednomylni w swym deniu do angaowania rosyjskich wadz
we wspprac celem zapobiegania szkodliwym nieporozumieniom oraz
identyfikacji i realizacji wsplnych celw. Sojusz nie uwaa adnego
pastwa za swojego wroga; jednake nikt nie powinien rwnie wtpi
w determinacj NATO, gdyby bezpieczestwo ktregokolwiek z jego
czonkw byo zagroone.
Fakt, e NATO jest sojuszem obronnym oraz to, i autorzy wojskowej
doktryny Rosji z 2010 roku sami okrelili jej charakter jako cile
defensywny, stanowi dobry punkt wyjcia do wsppracy. Podobn rol
spenia zawarte w Akcie Stanowicym wsplne zobowizanie NATO i Rosji
do tworzenia wsplnej przestrzeni bezpieczestwa i stabilnoci w Europie,
bez linii podziau i sfer wpyww ograniczajcych suwerenno ktrego-
kolwiek pastwa.

Zalecenia:
1. Nowa Koncepcja Strategiczna powinna wspiera polityk, ktra zaka-
da powizanie umacniania poczucia bezpieczestwa wszystkich czonkw
Sojuszu z konstruktywn polityk zwikszonego zaangaowania w re-
lacjach z Rosj.
2. Koncepcja Strategiczna powinna podkrela denie NATO do jako-
ciowo lepszych relacji z Rosj opartych na wsplnych interesach, wza-
jemnym zaufaniu, przejrzystoci i przewidywalnoci. Z perspektywy
Sojuszu drzwi do wsppracy na wszystkich poziomach s i pozostan
otwarte.
3. Sojusznicy powinni wsppracowa z Rosj w celu wypracowania
programu prac Rady NATORosja, ktry bdzie odzwierciedla, w klimacie
szczeroci i nastawienia na przyszo, obawy obu stron w sferze
bezpieczestwa, a take wskae konkretne obszary wsplnego dziaania.
Trwajca obecnie ocena wsplnych zagroe i wyzwa stanowi uyteczny
krok w tym kierunku. Obie strony powinny dy do wzmocnienia
wsppracy w ramach Planu dziaania Rady NATORosja wobec terroryzmu
z 2008 roku i koordynacji z innymi organizacjami regionalnymi.

62
Partnerstwo z Gruzj i Ukrain. Gruzji i Ukrainie NATO zaoferowao
specjalne struktury wsppracy, w formie Komisji NATOUkraina i Komisji
NATOGruzja. Kanay komunikacji w ich ramach dziaaj sprawnie, a oba
kraje wnosz te znaczcy wkad do misji NATO. Z przyczyn geogra-
ficznych oba te pastwa dotkny zadawnione problemy wynikajce ze
sporw etnicznych i niepewnoci w sferze bezpieczestwa energetycznego.
Jedn z najwikszych poraek systemu partnerstwa NATO by konflikt
midzy Rosj i Gruzj z 2008 roku, w czasie ktrego obaj partnerzy Sojuszu
zaangaowali si w konflikt zbrojny z powodu kwestii, ktre do dzisiaj nie
znalazy rozwizania.

Zalecenia:
1. Sojusznicy powinni regularnie wykorzystywa obie komisje,
NATOUkraina i NATOGruzja, jako fora dyskusji nad wzajemnymi oba-
wami dotyczcymi bezpieczestwa oraz jako instrumenty wzmacniania
praktycznej wsppracy, w tym tej dotyczcej reform w sferze obronnoci.
Im wyraniej NATO bdzie artykuowa swoje stanowisko wobec
partnerw i im trafniej ocenia ich oczekiwania, tym sprawniej sojusznicy
bd w stanie zaegna kryzysy i budowa zaufanie.
2. Sojusznicy powinni wykorzystywa mechanizmy zarzdzania
kryzysowego NATO we wsppracy z komisjami partnerskimi, by waciwie
ocenia i monitorowa wydarzenia istotne w kontekcie bezpieczestwa
obu tych krajw.
Partnerstwa NATO w Basenie Morza rdziemnego i na Bliskim
Wschodzie. Afryk Pnocn i Bliski Wschd od dawna uznaje si za jeden
z obszarw o najwikszym znaczeniu geostrategicznym. Jego dalszy rozwj
bdzie oddziaywa na interesy NATO w obszarze nieproliferacji, zwalczania
terroryzmu, bezpieczestwa energetycznego i pokojowego adu midzy-
narodowego. Majc to na wzgldzie, Sojusz angauje si w tym rozlegym
i zrnicowanym regionie poprzez Dialog rdziemnomorski (MD)
i Stambulsk Inicjatyw Wsppracy (ICI).
Dialog rdziemnomorski. W zainicjowanym w 1994 roku Dialogu
rdziemnomorskim (MD) uczestniczy siedem krajw regionu. Dialog ten
oferuje ramy dla budowy zaufania, przejrzystoci i wsppracy. Mimo i jest

63
to jedyna funkcjonujca inicjatywa bezpieczestwa [tego typu] w regionie,
jej dotychczasowe osignicia s skromne. Funkcjonowanie Dialogu nie
opiera si na dokumencie analogicznym do regulujcego dziaalno
pozostaych partnerstw. Potencjalne obszary wsplnych interesw dotycz
kwestii nieproliferacji oraz obrony przeciwrakietowej. Obecna formua
Dialogu rdziemnomorskiego jest funkcjonalna, niemniej jednak powinna
by na tyle elastyczna, by umoliwi pogbienie partnerstwa z NATO przez
zainteresowane tym kraje.
NATO zdecydowanie popiera negocjacje zmierzajce do ustanowienia
sprawiedliwego i trwaego pokoju midzy Izraelem i Palestyczykami, ale
nie odgrywa w tym procesie aktywnej roli dyplomatycznej. Sojusz wyrazi
jednake gotowo wspierania implementacji porozumienia w przypadku
jego osignicia, przy zaoeniu e bdzie to miao miejsce na prob stron
i za zgod Rady Bezpieczestwa ONZ.
Stambulska Inicjatywa Wsppracy. Ustanowiona w 2004 roku ICI ma
na celu wsptworzenie trwaego bezpieczestwa globalnego i regionalnego
przez ofert wsppracy w formule bilateralnej z NATO skierowan do
krajw szerszego Bliskiego Wschodu. Inicjatywa ta jest otwarta na
wszystkie pastwa regionu popierajce jej cele, w tym walk z terroryzmem
i proliferacj broni masowego raenia. Cho potencjalnie [inicjatywa ta] jest
bardzo cenna, to czynnikiem spowalniajcym jej rozwj jest brak wsplnej
wizji strategicznej oraz rywalizacja midzy partnerami i niektrymi sojusz-
nikami. Niemniej, podobnie jak Dialog rdziemnomorski, Stambulska
Inicjatywa Wsppracy przyczynia si do budowy potrzebnych powiza
w zakresie bezpieczestwa oraz otwarcia kanaw regularnego dialogu.
Kade partnerstwo jest jednoczenie instrumentem sucym zmianie
[sposobu] postrzegania Sojuszu, co jest pomocne zwaywszy na fakt, i
spoecznoci zamieszkujce ten region nie zawsze dysponuj penymi
i odpowiadajcymi rzeczywistoci informacjami na temat NATO i szerzej
pojtego Zachodu.

Zalecenia:
1. NATO powinno wykaza si strategiczn cierpliwoci w odnie-
sieniu do swych relacji z krajami regionu Morza rdziemnego i Bliskiego

64
Wschodu. MD i ICI s nadal stosunkowo nowymi inicjatywami, a jako fora
politycznej dyskusji oraz praktycznej wsppracy mog pogbi wzajemne
zrozumienie oraz przyczyni si do stabilnoci i polepszenia wizerunku
NATO w regionie. Jednym ze sposobw zwikszenia wartoci Dialogu
rdziemnomorskiego i Stambulskiej Inicjatywy Wsppracy z perspektywy
wszystkich uczestnikw moe by przyjcie uzgodnionej deklaracji
wsplnych interesw w oparciu o nowe i szersze koncepcje bezpieczestwa,
przy uwzgldnieniu zagroe konwencjonalnych i niekonwencjonalnych
oraz kwestii politycznych, gospodarczych, spoecznych i kulturowych.
2. Sojusznicy powinni by otwarci na przejrzyste konsultacje z part-
nerami MD i ICI dotyczce nastpstw ewentualnego przeomu w kwestiach
nuklearnych po stronie Iranu.
3. NATO powinno by gotowe wesprze implementacj porozumienia
pokojowego midzy Izraelem i Palestyczykami, zgodnie z okrelonymi
w nim warunkami.
Partnerzy na wiecie. NATO ma aktualnie kilku wanych partnerw
operacyjnych spoza obszaru euroatlantyckiego. Niektrzy z nich s klu-
czowymi wsppracownikami w misjach Sojuszu. Australia zapewnia
wicej si wojskowych w Afganistanie ni poowa sojusznikw NATO,
istotny jest rwnie wkad Nowej Zelandii. Republika Korei zadeklarowaa
rozmieszczenie tam znacznego kontyngentu, a Japonia zobowizaa si do
przekazania milionw dolarw na cele zwizane z odbudow. Te
demokratyczne kraje s nie tylko [wiarygodnymi] partnerami w potrzebie,
ale dodatkowo wyznaj te same co Sojusz wartoci niezalenie od tego, e
nie uczestnicz w sformalizowanym dialogu z NATO takim jak EAPC.
Afganistan i Pakistan, ktrych wsppraca jest kluczowa dla sukcesu misji
ISAF, rwnie pozostaj poza jakimikolwiek formalnymi strukturami
dialogu z NATO.
NATO nie musi ustanawia obowizkowo formalnego partnerstwa, by
utrzymywa wartociowy dialog roboczy z innymi krajami i organizacjami.
Musi jednak wykazywa si aktywnoci dyplomatyczn, aby wykorzysty-
wa pojawiajce si moliwoci wsppracy. Przykadowo, Chiska Republi-
ka Ludowa uczestniczya wsplnie z jednostkami z krajw sojuszniczych

65
w operacjach ONZ oraz w patrolach antypirackich w Zatoce Adeskiej.
Kraje Azji rodkowej i Poudniowej s ywotnie zainteresowane utrzy-
mywaniem stabilnoci w swym regionie. Czonkowie Organizacji Ukadu
o Bezpieczestwie Zbiorowym i Szanghajskiej Organizacji Wsppracy wy-
kazuj zainteresowanie kooperacj z innymi podmiotami wielonarodowy-
mi. Indie, Indonezj i inne gwne pastwa demokratyczne Afryki i Ameryki
aciskiej czy z NATO zaangaowanie na rzecz wiatowego pokoju
i rzdw prawa.
Zalecenia:
1. NATO powinno zintensyfikowa zabiegi suce pogbieniu relacji
partnerskich z krajami spoza obszaru euroatlantyckiego przez rozszerzenie
zakresu wsplnych dziaa, zachowujc jednoczenie moliwo
wypracowywania przez poszczeglnych partnerw indywidualnych form
stosunkw z Sojuszem.
2. W 2004 roku w Stambule sojusznicy postanowili przyzna partnerom
operacyjnym szerszy dostp do informacji i planowania; od tego czasu
osignito w tym zakresie pewien postp. Koncepcja Strategiczna powinna
i dalej, proponujc sposoby zapewnienia partnerom operacyjnym NATO
staego i liczcego si gosu przy formuowaniu strategii i podejmowaniu
decyzji dotyczcych misji, w ktrych bior oni udzia.
3. NATO powinno zbada potencja lecy w ustanowieniu nowych
regionalnych grup, jeli pastwa bd wykazywa zainteresowanie tak
ide. Innym, moe nawet korzystniejszym dla NATO rozwizaniem jest
utworzenie bardziej sformalizowanych powiza z takimi instytucjami jak
Unia Afrykaska, Organizacja Pastw Amerykaskich, Rada Wsppracy
Pastw Zatoki, Szanghajska Organizacja Wsppracy czy Organizacja
Ukadu o Bezpieczestwie Zbiorowym. Kada taka relacja powinna by
oparta na zasadach rwnoci, wzajemnego zaufania i oboplnych korzyci.

66
Rozdzia 4: Sprawy polityczne i organizacyjne

To

Od 1999 roku Sojusz powikszy si niemal dwukrotnie, skonfrontowa


si z wieloma nowymi zagroeniami oraz zaangaowa si w bardziej
zoone i prowadzone w regionach odleglejszych od jego terytorium operacje
ni kiedykolwiek wczeniej. Dowiadczy te konsekwencji powanego
midzynarodowego kryzysu gospodarczego oraz ustanowi trwae wizi
dialogu politycznego i partnerstwa wykraczajce daleko poza obszar euro-
atlantycki. Nie dziwi zatem, e tak dynamicznym zmianom towarzyszyy
powane napicia wewntrzne. Prace nad Now Koncepcj Strategiczn
stanowi okazj do dokonania przegldu dotychczasowych zmian
i odnowienia porozumienia wrd sojusznikw w sprawach kluczowych dla
przyszego zarzdzania i kierowania organizacj. Do takich kwestii nale:
lekcje pynce z zaangaowania NATO w Afganistanie;
wytyczne dla misji prowadzonych poza granicami Sojuszu;
reformy administracyjne;
procedury podejmowania decyzji;
polityka otwartych drzwi;
rola NATO w kontroli zbroje konwencjonalnych.
Analiza i zalecenia:
Dowiadczenia z Afganistanu. NATO przejo kierownictwo nad
misj ISAF w sierpniu 2003 roku. Od tego czasu udzia w operacji wzrs
z 5 tys. do ok. 100 tys. onierzy z czterdziestu szeciu krajw, w tym ze
wszystkich pastw NATO. Celem misji jest wspieranie Rzdu Afganistanu
w sprawowaniu wadzy i rozszerzaniu zasigu jej wpywu w celu
ustabilizowania kraju i przyspieszenia jego pokojowej odbudowy i rozwoju.
W tym celu ISAF prowadzi operacje wojskowe oraz pomaga w szkoleniu
Afgaskiej Armii Narodowej i Policji. Pomimo wielu osigni misji ISAF, jej
dowiadczenia zrodziy wewntrz NATO obawy odnonie do jednoci
dowodzenia, ogranicze narodowych (tzw. caveats) nakadanych na siy

67
wysyane przez niektrych sojusznikw, oraz pytania co do taktyki i celw
operacji. Misj utrudniaj dodatkowo incydenty, ktre powoduj ofiary
wrd ludnoci cywilnej, co dowdcy NATO obiecali zminimalizowa.
Ze wzgldu na skal i czas trwania; ISAF jest operacj wyjtkow. Nie
spodziewano si tego. Ze wzgldu jednak na zoono i nieprzewidywal-
no rodowiska bezpieczestwa, ktre zapewne bd panowa w nadcho-
dzcym dziesicioleciu, nie mona wykluczy udziau NATO w podobnych
(cho miejmy nadziej mniej dugotrwaych) misjach stabilizacyjnych
w przyszoci. Z dowiadczenia afgaskiego wynika wiele cennych wnios-
kw, ktre powinny zosta zawarte w nowej Koncepcji Strategicznej. Naj-
bardziej oczywistym jest utrzymanie zdolnoci NATO do rozmieszczania
jednostek wojskowych przewidzianych do udziau w konkretnych i dugo-
trwaych operacjach z dala od granic Sojuszu. Inne wnioski to:
siy wojskowe NATO, w stopniu maksymalnie moliwym, powinny pro-
wadzi dziaania podlegajc zunifikowanemu acuchowi dowodzenia;
sojusznicy powinni zminimalizowa narodowe ograniczenia, ktre na-
kadaj na wojska wysyane na potrzeby operacji Sojuszu. Ograniczenia te
musz by jasno i jednoznacznie okrelone, a ich wpyw starannie oce-
niony podczas procesu generacji si i planowania operacyjnego;
w przeszoci szkodliwa dla misji NATO w Afganistanie bya nieumie-
jtno jasnego komunikowania jej intencji oraz incydenty i wypadki,
pocigajce za sob ofiary cywilne. Najnowsze ograniczenia w zakresie
bliskiego wsparcia lotniczego i ognia artyleryjskiego, wprowadzone przez
dowdc ISAF, pomagaj ograniczy ten problem; niemniej, zarwno
podczas szkolenia jak i w czasie prowadzenia dziaa, nadal trzeba ka
nacisk na konieczno ochrony ludnoci cywilnej;
jecy i zatrzymani powinni by traktowani w zgodzie z zasadami prawa
midzynarodowego. Kada inna polityka w tym zakresie prowadzi do
niekorzystnych konsekwencji politycznych, utraty moralnej wiarygod-
noci, szkodzi jednoci Sojuszu i zwiksza zagroenie dla si NATOk
stabilizacji Afganistanu nie osignie si jedynie przy wykorzystaniu
rodkw militarnych. Tak jak w innych misjach zwalczania partyzantki,
nadrzdnym celem powinno by wypracowanie wszechstronnego
cywilno-wojskowego podejcia, ktre umoliwi lokalnym strukturom

68
wadzy zdobycie zaufania i lojalnoci ze strony lokalnej spoecznoci. Dla
NATO oznacza to konieczno bliskiej wsppracy z organizacjami part-
nerskimi w celu harmonizacji priorytetw i optymalnego wykorzystania
dostpnych rodkw. Wskazuje to rwnie na wag wsparcia dla kraju-
-gospodarza w jego wysikach zmierzajcych do podniesienia zdolnoci
wasnych si w zakresie utrzymywania porzdku publicznego i ochrony
ludnoci nieuczestniczcej w walkach.
Wskazwki dla misji prowadzonych poza granicami Sojuszu.
Pomimo posiadanych rodkw, NATO w aden sposb nie jest jedyn
odpowiedzi na wszystkie problemy bezpieczestwa midzynarodowego.
NATO nie jest organizacj globaln, lecz regionaln; jego zasoby finansowe
s ograniczone i podporzdkowane innym priorytetom; NATO nie dy do
podejmowania misji, ktrych wyzwaniom lepiej sprosta mog inne
instytucje czy kraje. Dlatego te nowa Koncepcja Strategiczna powinna
przedstawi wytyczne do wykorzystania przez Sojusz przy podejmowaniu
decyzji co do tego, kiedy i gdzie uyte zostan zasoby NATO poza jego
granicami. Jako e kada sytuacja jest inna, decyzje NATO musz by
podejmowane poprzez rozpatrzenie kadego przypadku w trybie indywi-
dualnym. Niemniej jednak rozwaania prowadzone na forum NAC powin-
ny uwzgldnia wag takich czynnikw jak:
zakres i bezporedni charakter zagroenia czonkw Sojuszu;
wyczerpanie lub ewidentna nieskuteczno dziaa alternatywnych;
zdolno i gotowo czonkw NATO do zapewnienia rodkw koniecz-
nych dla powodzenia operacji;
poredni wpyw na inne misje i potrzeby NATO;
poziom wsparcia spoecznego w kraju i ze strony midzynarodowej opinii
publicznej;
zgodno z prawem midzynarodowym;
moliwe do przewidzenia skutki braku dziaania.
W przyszoci, tak jak i w przeszoci, NATO powinno pamita o dwch
zastrzeeniach: zobowizania NATO nie powinny przewysza moliwoci
Sojuszu, za dostpne moliwoci dziaania nigdy nie powinny by nie-
wystarczajce w wietle potrzeb bezpieczestwa NATO. Sojusz nie moe

69
by tak ambitny, eby podejmowa si zada, do ktrych nie jest
przygotowany, ani te tak ospay, eby nie by w stanie przygotowa si do
swych obowizkowych zada.
Wynika z tego, e Koncepcja Strategiczna powinna zawiera jasn dekla-
racj priorytetw obronnych. List otwiera zdolno do obrony terytorium
Sojuszu, wana jest rwnie zdolno do zaangaowania si Sojuszu
w wymagajce misje daleko od jego terytorium, pomocy w ksztatowaniu
midzynarodowego krajobrazu bezpieczestwa i odpowiedzi na nieprze-
widziane okolicznoci kiedykolwiek i gdziekolwiek bdzie to wymagane.
Oficjalny poziom ambicji NATO zosta okrelony w 2006 roku; nie ma
potrzeby, by modyfikowa te kryteria, chocia definicja zakresu misji
Sojuszu mogaby zosta rozszerzona tak, aby zawieraa nowe wymagania
dotyczce bezpieczestwa wewntrznego, w tym bezpieczestwa cyber-
netycznego.
Truizmem jest stwierdzenie, e NATO nie moe odnie sukcesu bez
wsparcia swych partnerw. Oczywiste jest rwnie to, e misje NATO nie
bd dobrze funkcjonowa, gdy zabraknie zrozumienia i akceptacji ze strony
spoeczestw pastw NATO. Takiego wsparcia nie mona przyjmowa za
pewnik. Im bardziej otwarte s obrady NATO i im wyraniej Sojusz
przedstawia konkretne cele i uzasadnienie udziau w operacji, tym wiksze
prawdopodobiestwo pozyskania przez Sojusz koniecznego poziomu
poparcia spoecznego i parlamentarnego do realizacji misji.

Zalecenia:
1. Koncepcja Strategiczna powinna zawiera zestaw wytycznych, na
podstawie ktrych NATO podejmuje decyzje o nowych misjach i obszarach
odpowiedzialnoci.
2. NATO powinno utrzyma poziom gotowoci i tempa operacyjnego
odpowiadajcego potrzebom bezpieczestwa jego czonkw; w ten sposb
uniknie z jednej strony ryzyka zaangaowania ponad swoje moliwoci,
z drugiej za niebezpieczestwa, e popadnie w stan samozadowolenia.

70
3. NATO musi dy do pozyskania poparcia publicznego i legislacyjnego
koniecznego do prowadzenia operacji poprzez przejrzyst polityk i efek-
tywn komunikacj spoeczn.
Reformy administracyjne. Wraz z rozszerzaniem NATO rozrosy si
take jego struktury, w tym liczba komitetw, personelu, koszt prowadzenia
codziennej dziaalnoci. Sekretarz Generalny uzna reform wewntrzn
Sojuszu za priorytet, a sojusznicy udzielili mu jasnego mandatu do dziaania
w tym kierunku.
Zalecenia:
1. Koncepcja Strategiczna powinna opowiedzie si za planem daleko-
sinych reform. Program tych reform powinien obejmowa ale si do tego
nie ogranicza usprawnienie Sekretariatu Midzynarodowego, przegld
regu finansowych, ograniczenie kosztw operacyjnych funkcjonowania
centrali oraz zmniejszenie liczby komitetw i agencji.
2. Naley wzmocni uprawnienia Sekretarza Generalnego do wdraania
planu reform.
3. Sojusznicy powinni przyj docelowe poziomy oszczdnoci dla r-
nych kategorii kosztw administracyjnych, a take zapewni przeznaczenie
rodkw zaoszczdzonych dziki reformom na inwestycje zwizane z pod-
noszeniem poziomu gotowoci NATO i rozwojem jego zdolnoci
obronnych.
Proces podejmowania decyzji. Midzy logik funkcjonowania orga-
nizacji midzynarodowej zoonej z wielu czonkw i dziaajcej w oparciu
o zasad konsensusu a mechanizmami dziaania polityczno-wojskowego
Sojuszu zawsze bdzie wystpowa pewnego rodzaju naturalne napicie.
Tego napicia nie zredukowao ani zwikszenie liczby czonkw NATO, ani
liczby jego komitetw. W 2009 roku Sekretarz Generalny przedstawi
wstpne propozycje dotyczce usprawnienia procesu decyzyjnego. Wy-
zwaniem dla wadz Sojuszu bdzie teraz okrelenie dalszych posuni w taki
sposb, by one same nie stay si rdem nowych podziaw. Konsensus
zawsze stanowi fundamentaln zasad NATO, a sojusznicy s do niego
mocno przywizani. Jednake wypracowanie porozumienia wrd dwu-

71
dziestu omiu pastw (a by moe jeszcze wikszej ich liczby w przyszoci)
moe okaza si mudne i niejednokrotnie prowadzi do opnie nie su-
cych adnemu konstruktywnemu celowi. Ponadto Sojusz musi przygoto-
wa si na sytuacje, ktre bd wymaga szybkiego (waciwie niemal
natychmiastowego) podejmowania decyzji.

Zalecenia:
1. Naley zachca Sekretarza Generalnego do przedkadania kolejnych
propozycji w zakresie reform administracyjnych i usprawnienia procesu
decyzyjnego. Propozycje te powinny: 1) uznawa, e jakiekolwiek odejcie
od zasady konsensusu musi by zaakceptowane przez Rad Pnocnoatlan-
tyck; 2) utrzymywa t zasad consensusu w odniesieniu do najwaniej-
szych decyzji, takich jak m.in. dotyczce realizacji zobowiza
wynikajcych z artykuu 5, spraw budetowych, podejmowania nowych
misji czy przyjmowania nowych czonkw; 3) wskazywa w odniesieniu
do spraw o mniej ywotnym znaczeniu rodki inne ni weto, ktre umoli-
wi sojusznikom wyraenie ich obaw lub wtpliwoci; 4) ustanawia zasa-
d, e wdraanie decyzji osignitych w drodze konsensusu nie moe by do
czasu ich wykonania opniane przez prby ich rewizji na niszych
szczeblach.
2. Sojusz powinien rozway delegacj na Sekretarza Generalnego lub
waciwe wadze wojskowe NATO, w oparciu o uzgodnione zasady zaan-
gaowania, niektrych kompetencji decyzyjnych w odniesieniu do reakcji
Sojuszu w sytuacjach nadzwyczajnych, takich jak atak rakietowy czy
cybernetyczny.
Polityka otwartych drzwi. Od czasu powoania NATO w 1949 roku
liczba jego czonkw zwikszya si z dwunastu do dwudziestu omiu.
Polityk otwartych drzwi sankcjonuje artyku 10 Traktatu Pnocnoatlan-
tyckiego, ktry stanowi, e Strony mog, za jednomyln zgod, zaprosi do
przystpienia do niniejszego traktatu kade inne pastwo europejskie, ktre
jest w stanie realizowa zasady niniejszego traktatu i wnosi wkad do

72
bezpieczestwa obszaru pnocnoatlantyckiego3. Od 1995 roku proces
rozszerzania przebiega wedle pewnych wytycznych, do ktrych nale:
uznanie w kraju kandydujcym demokratycznych wartoci oraz jego
pene poparcie dla wizji politycznej NATO;
wdroenie przez kandydata wszelkich koniecznych reform wojskowych
majcych na celu spenienie norm sojuszniczych w zakresie profesjo-
nalizacji oraz zapewnienia cywilnej kontroli nad siami zbrojnymi;
sprawiedliwe traktowanie mniejszoci;
wewntrzne poparcie polityczne dla czonkostwpa w NATO;
oglna zdolno kraju kandydujcego do wspierania bezpieczestwa
Sojuszu i obszaru euroatlantyckiego.

Zalecenie:
Nowa Koncepcja Strategiczna powinna potwierdza aktualno polityki
otwartych drzwi oraz powyszych zasad.
Rola NATO w polityce kontroli zbroje konwencjonalnych. Kon-
trola zbroje ley w ywotnym interesie czonkw NATO, lecz formalna
funkcja Sojuszu jako podmiotu jest ograniczona. W przeszoci Sojusz
poddawa swojej ocenie wydarzenia o szczeglnym znaczeniu dla euro-
pejskiego bezpieczestwa, takie jak Ukad o cakowitej likwidacji pociskw
rakietowych redniego i krtkiego zasigu z 1987 roku (mimo e negocjacje
prowadzone byy dwustronnie przez USA i Zwizek Radziecki). Co wa-
niejsze, sojusznicy byli bezporednio zaangaowani w negocjacje i podpi-
sanie Ukadu o ograniczeniu si konwencjonalnych w Europie (CFE) z 1990
roku.
W ostatnich latach proces CFE zosta zahamowany i obecnie zagroony
jest rozpadem. Jest to godne ubolewania, poniewa dziki niemu udao si
dotd zniszczy dziesitki tysicy zbdnych czogw, wozw bojowych
i pociskw artyleryjskich, zwikszajc tym sposobem przewidywalno
i przejrzysto w caym regionie.

3
Ibidem.

73
Zalecenie:
Koncepcja Strategiczna powinna podkreli zaangaowanie NATO
w sucy stabilizacji proces kontroli zbroje w Europie, oparty na zasadach
wzajemnej przejrzystoci, powcigliwoci i wymogu zgody pastwa
gospodarza na stacjonowanie na jego terytorium obcych wojsk. Majc ten cel
na wzgldzie, Sojusz powinien wesprze wznowienie procesu CFE oraz
wyrazi gotowo do zaangaowania w konstruktywny dialog ze wszyst-
kimi jego uczestnikami.

74
Rozdzia 5: Siy i zdolnoci Sojuszu

To

Przyjta na szczycie w Waszyngtonie Koncepcja Strategiczna z 1999 roku


zawieraa rozdzia Wytyczne dla Si Sojuszu, w ktrym okrelono cele
transformacji zdolnoci wojskowych NATO, by odpowiaday one wy-
zwaniom nowego wieku. Dokument postulowa, by Sojusz dysponowa
dobrze wyszkolonymi i wyposaonymi siami oraz struktur dowodzenia
zdolnymi do zapewnienia skutecznej zbiorowej obrony, szybkiej reakcji na
sytuacje nadzwyczajne i do udziau w zoonych wsplnych operacjach poza
terytorium sojuszniczym. Na szczycie waszyngtoskim przywdcy pastw
czonkowskich Sojuszu zdecydowali te o uruchomieniu dodatkowo odrb-
nego programu, tzw. Inicjatywy Zdolnoci Obronnych (DCI), odnoszcej si
do piciu szeroko ujtych potrzeb obronnych NATO: 1) mobilno i zdolno
szybkiego rozmieszczenia si; 2) zdolno utrzymania si w rejonie
rozmieszczenia oraz wsparcie logistyczne; 3) efektywne zaangaowanie na
obszarze rozmieszczenia; 4) zdolno do przetrwania; 5) interoperacyjno
systemw cznoci. Mimo e potrzebna i rozpoczta we waciwym czasie,
Inicjatywa Zdolnoci Obronnych okazaa si zbyt szeroka w swym zakresie.
W cigu ostatniego dziesiciolecia podjto wic w NATO szereg innych
inicjatyw oraz decyzji szczytw w tym wzgldzie, zawierajcych dodat-
kowe zalecenia dla czonkw i planistw NATO.
Wytyczne z ostatniej dekady. W 2002 roku, na szczycie w Pradze,
pastwa czonkowskie zainicjoway proces adaptacji Sojuszu do sytuacji
bezpieczestwa zmienionej w nastpstwie atakw z 11 wrzenia 2001 roku
i do zarysowujcej si ju wwczas perspektywy wsparcia przez NATO
wysikw na rzecz przywrcenia stabilnoci w Afganistanie. Sojusz
zaaprobowa wwczas plan wzmocnienia DCI przez przyjcie programu
rozwoju zdolnoci wojskowych w omiu kategoriach, powoa Dowdztwo
Si Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT) jako orodek skiero-
wujcy rozwojem tych zdolnoci, a take utworzy Siy Odpowiedzi NATO
(NRF), by mc przerzuci [siy] szybko tam, gdzie okae si to konieczne.

75
W 2006 roku, na spotkaniu w Rydze, przywdcy Sojuszu przyjli
Wszechstronne Wytyczne Polityczne (CPG). Okrelay one caociowe ramy
i wskazyway priorytety w zakresie rozwoju wszystkich zdolnoci wojsko-
wych NATO, zagadnie planistycznych oraz moliwoci wywiadowczych
w dajcej si przewidzie przyszoci. Wytyczne zobowizay czonkw
m.in. do zapewnienia, by 40% procent jednostek wchodzcych w skad ich
narodowych si zbrojnych zdolnych byo do rozmieszczenia [poza obszarem
staego stacjonowania], w tym 8 % trwale (w pniejszych latach te
docelowe puapy podniesiono odpowiednio do 50% i 10% ).
W 2009 roku, na Szczycie w Strasburgu i Kehl, przyjto Deklaracj
o Bezpieczestwie Sojuszu. Zaakcentowano w niej znaczenie implemen-
tacji Wszechstronnych Wytycznych Politycznych (CPG) oraz przewidziano
utworzenie wielonarodowego dowdztwa si operacji specjalnych.
Transformacja wojskowa: proces w toku. Wspomniane inicjatywy
i decyzje szczytw przyniosy zrnicowane rezultaty. Gwnie ze wzgldu
na ograniczone rodki [w dyspozycji sojusznikw], siy zbrojne pastw
NATO powoli realizoway uzgodnione zalecenia. Dlatego te nadal powa-
ny dystans dzieli potencjalne wymogi misji od dostpnych [sojusznikom]
zdolnoci. W znacznej mierze postp, jaki dokona si w ramach
transformacji wojskowej, by ukierunkowany operacyjnymi wymaganiami
[misji NATO] w Kosowie i Afganistanie. Zwaszcza operacja ISAF ukazaa
potrzeb dysponowania siami gotowymi do szybkiego rozmieszczenia
i utrzymania si w teatrze dziaa, wsplnego podejcia do dziaa przeciw-
partyzanckich, posiadania interoperacyjnych dowdztw oraz [odpowied-
nich] zdolnoci w zakresie kontroli, cznoci, komputeryzacji, wywiadu,
ledzenia i rozpoznania (C4ISR).
Gwnym czynnikiem spowalniajcym transformacj wojskow
pozostaj zbyt niskie wydatki na obronno i inwestycje w Europie. Obecnie
jedynie szeciu spord 26 europejskich sojusznikw przeznacza 2 proc. lub
wicej PKB na te cele; jedynie kilkunastu zrealizowao cele odnonie do
udziau jednostek zdolnych do rozmieszczenia i utrzymania si [poza
wasnym terytorium]. Mniej ni poowa czonkw osigna zakadany
przez Sojusz dwudziestoprocentowy poziom udziau inwestycji w wy-
datkach wojskowych (cho w tym akurat wzgldzie sytuacja powoli si

76
poprawia). Szczeglnie wyrana rnica wystpuje midzy zdolnociami
wojskowymi USA i pozostaych pastw NATO. Taka nierwnowaga, jeli
nie zostanie poddana kontroli, moe osabi spoisto Sojuszu. Problem ten
pogbia jeszcze fakt, e w ostatnich dwudziestu latach zbyt du cz
europejskich wydatkw obronnych stanowiy koszty osobowe i operacyjne.
W rezultacie stopie transformacji si zbrojnych pastw europejskich
ujmowanych caociowo wci pozostaje dalece niewystarczajcy.

Analiza i zalecenia:
Nowa Koncepcja Strategiczna powinna wyznaczy kierunek dalszej
transformacji zdolnoci obronnych NATO. Zwaywszy na charakter
wspczesnego rodowiska bezpieczestwa oraz istniejce ograniczenia
finansowe, NATO bdzie potrzebowa si elastycznych, usieciowionych,
zdolnych do rozmieszczenia i utrzymania si w teatrze dziaania, ktre
pozwol na realizacj penego zakresu zada Sojuszu przy rozsdnej skali
ponoszonych nakadw. Zadania te obejmuj: odstraszanie potencjalnych
agresorw, obron terytorium Sojuszu, prowadzenie wymagajcych misji
w strategicznej odlegoci [od obszaru traktatowego] oraz gotowo do
reagowania na szeroki zakres wydarze zjawisk o mniejszej intensywnoci.
W nowej Koncepcji Strategicznej naley zaktualizowa wytyczne okrelone
[w tym wzgldzie] w Koncepcji z 1999 roku, czemu towarzyszy powinno
opracowanie uzgodnionego zestawu priorytetw w zakresie wymaganych
zdolnoci i reform wojskowych, ktry przywdcy pastw NATO bd mogli
zaaprobowa na Szczycie w Lizbonie.
Misje wojskowe NATO. W nadchodzcej dekadzie NATO bdzie reali-
zowao cztery gwne misje wojskowe; bd one komplementarne wzgl-
dem podstawowych zada Sojuszu przedstawionych w rozdziale drugim.
Do wojskowych zada Sojuszu nalee bd:
odstraszanie, zapobieganie wszelkiej grobie agresji i obrona przed ni
w celu zapewnienia niezalenoci politycznej i integralnoci terytorialnej
kadego czonka NATO zgodnie z artykuem 5 Traktatu Pnocnoatlan-
tyckiego.
ochrona, we wsppracy z partnerami i instytucjami cywilnymi, obszaru
traktatowego przed penym zakresem niekonwencjonalnych wyzwa
bezpieczestwa.

77
rozmieszczanie oraz utrzymanie zdolnoci ekspedycyjnych w ramach
operacji wojskowych poza obszarem traktatowym, gdy bdzie to
wymagane w celu zapobieenia atakom na tym obszarze lub ochrony
praw i ywotnych interesw czonkw Sojuszu.
wkad w ksztatowanie bardziej stabilnego i pokojowego midzynaro-
dowego rodowiska bezpieczestwa przez zwikszanie interoperacyjnoci
partnerw, organizacj szkole wojskowych i policyjnych, koordynacj
pomocy wojskowej i kooperacj z rzdami kluczowych pastw.
Konwencjonalne zdolnoci obronne. By mc skutecznie realizowa
cztery podstawowe kategorie swych zada wojskowych, NATO musi
powstrzyma szybki spadek nakadw na obronno w poszczeglnych
krajach, wdroy nowe programy reform oraz zmiany zwikszajce
efektywno, jak rwnie okreli priorytety rozwoju przyszych zdolnoci
wojskowych. Znaczce kroki w tym kierunku Sojusz bdzie musia podj
podczas szczytu w Lizbonie. Sekretarz Generalny poczyni ju stosowne
wysiki w zakresie reform, co zasuguje na pene poparcie. Dodatkowo,
jeszcze przed lizboskim szczytem, naley wypracowa czyteln list
priorytetw odnonie do wymaganych przyszych zdolnoci, ktra zostanie
przedstawiona przywdcom pastw czonkowskich do akceptacji. Wrd
zdolnoci uznanych za priorytetowe powinny znale si zarwno takie,
ktre wynikaj z artykuu 5, jak i suce celowi transformacji wojskowej.

Zalecenie:
Nowa Koncepcja Strategiczna powinna odnosi si, obok innych wa-
nych zagadnie, do nastpujcych potrzeb w zakresie konwencjonalnych
zdolnoci obronnych:
Wzmocnienie gwarancji (reassurance) wynikajcych z artykuu 5. Po-
twierdzenie gwarancji sojuszniczych z artykuu 5 wymaga odnowienia
i utrzymywania podstawowych umiejtnoci i zdolnoci Sojuszu. NATO
wypracowao ju wczeniej adekwatne kryteria gotowoci wojskowej,
ktrych spenienie jest konieczne do wywizania si ze zobowiza
pyncych z artykuu 5, niemniej musi uczyni wicej, by zapewni sw
zdolno do dziaania w praktyce. Bdzie to wymaga doskonalszych
planw ewentualnociowych, lepszego przygotowania w zakresie za-
rzdzania kryzysowego, oceny [pozostajcego w dyspozycji sojusznikw]

78
wyposaenia, a take odpowiednich wicze wojskowych. wiczenia te
nie powinny mie charakteru prowokacyjnego, naley te o nich infor-
mowa odpowiednio wczeniej, a take zapewni, e bd one otwarte dla
obserwatorw z pastw ssiadujcych z Sojuszem.
Osignicie celw w zakresie zdolnoci do rozmieszczania i utrzymania si
[poza wasnym terytorium]. Siy, oddane przez czonkw lub partnerw
do dyspozycji NATO na potrzeby jakiejkolwiek misji prowadzonej na lub
poza terytorium Sojuszu powinny by zarwno zdolne do rozmiesz-
czenia, jak i utrzymania si w obszarze dziaa. W tym celu sojusznicy
powinni zrestrukturyzowa swoje siy, by wiksza [ni dotd] ich cz
nie bya skoncentrowana na tradycyjnej misji obrony terytorialnej.
Zdolno do rozmieszczena wymaga take odpowiednich zasobw
transportu strategicznego, ktre obecnie pozostaj niewystarczajce, cho
utworzenie konsorcjum wok wsplnie eksploatowanych samolotw
C-17 (SAC) stanowi krok we waciwym kierunku. Idea powoania Agen-
cji ds. Rozmieszczenia Si NATO wydaje si mie szereg zalet i jest godna
uwagi. Taka agencja mogaby przej odpowiedzialno za koordynacj
i integracj wszelkich aspektw przygotowa NATO do szybkiego
rozmieszczenia si.
Rozszerzenia funkcji Si Odpowiedzi NATO (NRF). Siy te powinny by
przygotowane do prowadzenia misji zarwno wynikajcych z artykuu 5,
jak i z nim nie zwizanych. Powinny by przy tym kluczowym uczest-
nikiem sojuszniczych wicze z zakresu artykuu 5.
Wykorzystanie podobiestw midzy operacjami z zakresu zbiorowej
obrony (artykuu 5) i misjami ekspedycyjnymi. NATO powinno by
przygotowane na misje wynikajce z artykuu 5 oraz operacje z nim
niezwizane. Osignicie takiego stanu wymaga analizy obu tych kate-
gorii dziaa nie bdcych przecie identycznymi, ale te nie cakowicie
odmiennymi pod ktem wystpujcych midzy nimi podobiestw. Ich
najbardziej fundamentaln cech wspln jest to, i wymagaj naleycie
przygotowanych si i rodkw wsparcia. Podstawow rnic stanowi za
fakt, e intensywne dziaania wojenne w Europie przeciw dysponujcemu
znaczcym potencjaem wojskowym przeciwnikowi w naturalny sposb
rni si charakterem od zaangaowania si ekspedycyjnych w operacj
stabilizacyjn w odlegym kraju. By by gotowym do realizacji obu rodza-

79
jw misji, NATO musi w peni wykorzysta wystpujce midzy nimi
podobiestwa.
Uznanie zdolnoci w wymiarze C4ISR za operacyjne spoiwo Sojuszu.
Zdolnoci C4ISR stanowi swoiste operacyjne cigno, wice zasoby
sojusznicze oraz narodowe w zintegrowan, sprawn i spjn cao. Ich
rozwj powinien by uznany za priorytetowy w kontekcie wszelkich
inwestycji dokonywanych przez pastwa czonkowskie samodzielnie, jak
i wsplnie jako NATO. Inwestycje sojusznikw powinny przede
wszystkim odpowiada wymogom najnowszej architektury NATO CIS
oraz normom Sojuszu w zakresie wywiadu, ledzenia i rozpoznania (ISR).
NATO powinno rwnie zapewni osignicie i utrzymanie takich
samych standardw w caej swojej strukturze dowodzenia. Sojusznicy
i partnerzy powinni take pooy wikszy nacisk nas inwestycje
w narodowe systemy na poziomie taktycznym i operacyjnym, co powie
je w strategiczno-operacyjne sieci NATO.
Wzmocnienie zdolnoci si specjalnych (SOF). Wiele ju udao si
dokona, by zbliy do siebie zdolnoci czonkw NATO i partnerw
w odniesieniu do si specjalnych. wiadczy o tym m.in. utworzenie
Dowdztwa Operacji Specjalnych NATO, odpowiedzialnego za rozwj
wsplnych programw szkole tego rodzaju si, doktryny [dotyczcych
ich uycia i funkcjonowania], a take za pogbianie wymiany informacji
wywiadowczych. Wci mona jednak uczyni wicej, by wzmocni
moliwoci wykorzystania przez Sojusz tych si w dziaaniach ekspe-
dycyjnych. W zgodzie z Deklaracj szczytu w Strasburgu i Kehl, Rada
Pnocnoatlantycka powinna rozway przyznanie Dowdztwu Operacji
Specjalnych NATO penego statusu dowdztwa komponentu si Sojuszu.
Reforma Sojuszniczego Dowdztwa ds. Transformacji NATO (ACT).
ACT potrzebuje bardziej wyrazistego mandatu, szerszych uprawnie
i wikszych rodkw. Sojusznicze Dowdztwo ds. Transformacji po-
winno stanowi orodek rozwoju zarwno zdolnoci w wymiarze trans-
formacji wojskowej NATO, jak i stymulowania inicjatyw na rzecz
poprawy efektywnoci funkcjonowania Sojuszu. Powinno take obj
pene kierownictwo nad procesami wykorzystywania dowiadcze
NATO zebranych w toku dotychczasowych dziaa (lessons learned), nad
sojusznicz doktryn oraz programami szkoleniowymi i edukacyjnymi.

80
Transformacja systemu ksztacenia i szkolenia NATO. NATO powinno,
w czym rol kierujc peni bdzie ACT, wykorzystywa osignicia
rewolucji informacyjnej poprzez utworzenie systemu ksztacenia usta-
wicznego kadr wojskowych i cywilnych. To ludzie stanowi najwar-
tociowszy zasb NATO, a aktualna wiedza jest ich nieodzownym
atrybutem. Nowoczesne narzdzia edukacyjne, w tym nauczanie na
odlego, midzynarodowe wymiany kursantw, wykadowcw oraz
informacji, a take symulacje sytuacji kryzysowych mog suy
doskonaleniu umiejtnoci operacyjnych i strategicznych. Tego rodzaju
programy szkoleniowe powinny by te w najwikszym moliwym
stopniu dostpne dla personelu z pastw i organizacji partnerskich.
Zwikszenie wiadomoci sytuacyjnej w odniesieniu do obszarw mor-
skich. Ewolucja zagroe w rejonach peryferyjnych Sojuszu, na Dalekiej
Pnocy, w Zatoce Perskiej czy na Oceanie Indyjskim wymaga osignicia
nowego poziomu wiadomoci sytuacyjnej w odniesieniu do obszarw
morskich. NATO powinno harmonizowa inwestycje w takie narzdzia
obserwacji jak bezzaogowe pojazdy powietrzne (UAV), samoloty do
patrolowania mrz, naziemne instalacje radarowe, nawodne i podwodne
jednostki pywajce oraz systemy zrobotyzowane. Sojusz powinien take
ustali, jakiego rodzaju misje monitorujce i rozpoznawcze mog
wzmacnia zdolnoci sojusznicze w zakresie zobowiza wynikajcych
z artykuu 5, uwzgldniajc wrd nich takie dziaania, jak operacje
suce zwalczaniu nielegalnych atakw na statki handlowe, proliferacji
Broni Masowego Raenia (WMD) oraz aktywnoci terrorystycznej.
Reformy a zwikszanie efektywnoci. Jeli NATO ma dotrzyma
tempa ewoluujcym zagroeniom, musi szybciej ni dotychczas rozwija
swoje zdolnoci. Zmierzenie si z tym wyzwaniem dodatkowo komplikuje
niekorzystny klimat gospodarczy. Najlepsza i najbardziej realistyczna droga
do rozwizania tego problemu wiedzie przez zobowizanie do wypracowa-
nia rodkw podnoszenia efektywnoci oraz innych reform. Uzasadnienie
ekonomiczne i wojskowe lece u podstaw takich reform jest czytelne, lecz
mimo to trzeba si liczy z niechci pastw do ich podjcia. Wymagane
w tym wzgldzie bdzie [czyje] przywdztwo.

81
Zalecenie:
Sekretarz Generalny powinien przygotowa pakiet zrwnowaonych
propozycji reform i inicjatyw sucych zwikszeniu efektywnoci, ktry
przedstawi szefom pastw czonkowskich na spotkaniu w Lizbonie. W ra-
mach tego pakietu sojusz powinien zachca do:
tworzenia nowych, prawdziwie wielonarodowych formacji z jednolitymi
systemami dowodzenia i kontroli oraz wspzalen logistyk i zintegro-
wanymi komponentami cywilno-wojskowymi;
nowych nieformalnych uzgodnie odnonie do tworzenia wsplnych
zasobw, szczeglnie w zakresie transportu;
poszerzania zakresu wsplnego finansowania NATO zabiegw o zwik-
szanie interoperacyjnoci w odniesieniu do C4ISR;
wsplnego podejcia do kwestii logistycznych;
dalszej ewolucji oraz pogbiania koordynacji programw specjalizacji
narodowych oraz rozwoju zdolnoci niszowych;
badania moliwoci dodatkowych wielonarodowych programw zaku-
pw sprztu;
utworzenia wsplnej agencji NATO i UE ds. zdolnoci obronnych;
wykorzystania wsplnych rodkw do finansowania funkcjonowania
wybranych si rozmieszczanych przez Sojusz, w tym dorocznych wicze
Si Odpowiedzi NATO;
kontynuowania przegldu struktury dowodzenia NATO pod ktem re-
dukcji kosztw jej funkcjonowania oraz zwikszania elastycznoci si i ich
zdolnoci do rozmieszczenia.
Podejcie caociowe (comprehensive approach): Kilka lat po tym, jak
tzw. podejcie caociowe zostao powszechnie uznane za najwaciwsz
odpowied na zoono wspczesnych wyzwa, wysiki NATO, by
skutecznie wspdziaa z partnerami cywilnymi wci nie prowadz do
naleycie skoordynowanej, sprawnej wsppracy. Jak ju zaznaczono, przy-
jcie takiej postawy nierzadko wymaga od NATO partnerskiej kooperacji
z innymi organizacjami, w ktrej Sojusz moe peni zarwno rol wiodc,
jak i pomocnicz. Wszechstronne Wytyczne Polityczne (CPG) z 2006 roku
opisuj podejcie NATO do konfliktw jako: spjne i kompleksowe zasto-
sowanie rnych instrumentw Sojuszu w celu wywoania ostatecznego

82
efektu umoliwiajcego osignicie podanego rezultatu. CPG stanowi
take, e w wypadku NATO rozwj zdolnoci sucych cile celom
cywilnym nie jest konieczny, gdy w tym wzgldzie Sojusz powinien
polega na swoich partnerach. Takie rozumowanie, cho w teorii w peni
uzasadnione, nie zawsze sprawdzao si w praktyce. Wypracowanie efek-
tywnych powiza cywilno-wojskowych wymaga bardzo duego wysiku.
Struktury wojskowe i cywilne na og kieruj si innymi zasadami plano-
wania, odmiennie definiuj priorytety, ustanawiaj rne normy odnonie
do odpowiedzialnoci, inaczej rekrutuj oraz rozmieszczaj w obszarze dzia-
ania personel, a dodatkowo nierzadko rnie interpretuj te same terminy,
co powoduje trudnoci z wzajemnym zrozumieniem. Faktycznie NATO nie
wsppracuje wic obecnie tak dobrze, jak powinno czy raczej jak musi
z organizacjami cywilnymi. Nowa Koncepcja musi odnie si do tej saboci,
jednoczenie zachcajc wszystkich sojusznikw do poprawy umiejtnoci
wsppracy personelu wojskowego z partnerami cywilnymi.

Zalecenia:
1. Sojusz powinien by gotowy na wszystkich szczeblach do uczest-
nictwa w zintegrowanych misjach cywilno-wojskowych. Wymaga to utwo-
rzenia w strukturach NATO niewielkiej komrki ds. planowania cywilnego,
ktrej zadaniem byoby utrzymywanie odpowiednich punktw kontak-
towych, wymiana informacji oraz zaangaowanie we wsplne planowanie
z partnerskimi krajami i organizacjami.
2. NATO powinno utrzymywa aktualne porozumienia o wsppracy
z tak wanymi instytucjami jak ONZ, UE i OBWE, a take z innymi
instytucjami krajowymi i regionalnymi oraz gwnymi organizacjami poza-
rzdowymi (NGO).
3. W ramach Procesu Planowania Obronnego NATO naley okreli
zdolnoci cywilne w dyspozycji NATO lub innych podmiotw jakie
powinny by rozmieszczane wraz z pierwszymi kontyngentami si bojo-
wych w wypadku operacji stabilizacyjnej prowadzonej bezporednio po
ustaniu konfliktu.
4. NATO powinno zwrci si do pastw czonkowskich o wskazanie
cywilnych specjalistw z dowiadczeniem [udziau] w operacjach wielo-

83
funkcyjnych, ktrzy mogliby by rozmieszczeni w trybie natychmiastowym
w wybranych misjach w wypadku braku wykwalifikowanego personelu
z pastw lub instytucji partnerskich. Tego rodzaju cywilni rezerwici
powinni zosta przygotowani dziki odpowiednim programom szkolenio-
wym NATO do rozmieszczenia w rejonie operacji w razie konfliktu, gdzie
przez okrelony czas mieliby rozwija wspprac z lokalnymi wadzami
oraz siami wojskowymi w zakresie zapewnienia bezpieczestwa i innych
usug publicznych.
5. NATO powinno stara si w sposb systematyczny wspomaga poten-
cjalnych partnerw w doskonaleniu ich zdolnoci do powstrzymywania
kryzysw i reagowania na nie; tego rodzaju dziaania mog by realizowane
midzy innymi przez odpowiednie szkolenia, pomoc materialn oraz
oferowanie strategicznej oceny i analizy sytuacyjnej, ukierunkowanej na
wczesne ostrzeganie i prewencj.
Bro nuklearna i kontrola zbroje. NATO utrzymuje odpowiedni
zestaw konwencjonalnych i nuklearnych rodkw raenia w celu sku-
tecznego odstraszania od agresji zbrojnej. Zmiany w charakterze zagroe
bezpieczestwa Sojuszu spowodoway, i rozszerzeniu ulega sama kon-
cepcja odstraszania, umoliwiajc radykaln redukcj wielkoci potencjau
nuklearnego NATO, rnorodnoci [posiadanych przez Sojusz] typw tej
broni oraz penionych przez ni rl. Rwnoczenie wiatowi przywdcy
wczajc to wielu z pastw sojuszniczych wyrazili pragnienie denia do
wiata wolnego od zagroe wynikajcych z istnienia broni jdrowej.
Patrzc perspektywicznie, Sojusz powinien by gotowy do pogbionych
konsultacji na temat przyszej roli broni nuklearnej w jego strategii
odstraszania. Poniej wskazano cz z parametrw tych konsultacji, ktre
bd przebiega w kontekcie wyznaczanym przez szersz, oglnowiatow
debat o sprawach nuklearnych.
Tak dugo, jak bro jdrowa pozostanie elementem rzeczywistoci
midzynarodowej, Sojusz zachowa w swojej strategii odstraszania kom-
ponent nuklearny, utrzymywany jednak na poziomie najniszym moli-
wym w danych warunkach rodowiska bezpieczestwa.
W obecnych ksztacie midzynarodowych realiw w sferze bezpiecze-
stwa kontynuacja rozmieszczenia czci amerykaskiego potencjau nu-

84
klearnego w Europie umacnia zasad rozszerzonego odstraszania
nuklearnego oraz zdolno do zbiorowej obrony.
Szerokie uczestnictwo sojusznikw nie posiadajcych broni jdrowej
[w realizacji strategii nuklearnej] stanowi istotny wyraz solidarnoci
transatlantyckiej i dzielenia si ryzykiem. Udzia pastw nienuklearnych
moe przyjmowa posta rozmieszczenia na ich terytorium si jdrowych
lub innych nienuklearnych form wsparcia.
Obowizkiem NATO pozostaje zagwarantowanie absolutnego fizycz-
nego bezpieczestwa broni nuklearnej rozmieszczonej w Europie.
Podany jest stay dialog midzy NATO i Rosj w sprawach nuklear-
nych, dotyczcy wzajemnej percepcji [w tym wzgldzie], koncepcji
i doktryn nuklearnych oraz [zakresu] przejrzystoci w tej sferze. Roz-
mowy powinny suy przygotowaniu warunkw do dalszej redukcji,
a by moe take ostatecznej i penej eliminacji sub-strategicznych
adunkw nuklearnych.
NATO powinno wznowi dziaalno Specjalnej Grupy Konsultacyjnej
ds. Kontroli Zbroje. Uatwi to wewntrzny dialog w Sojuszu dotyczcy
penego spektrum zagadnie zwizanych z doktryn nuklearn NATO,
nowymi inicjatywami kontroli zbroje i proliferacj.
NATO powinno jednoznacznie wyrazi swoje cakowite poparcie dla
wysikw zmierzajcych do zapobiegania proliferacji broni nuklearnej,
dalszej redukcji znaczenia tej broni w doktrynach obronnych jakiegokol-
wiek kraju oraz zagwarantowania bezpiecznego postpowania z mate-
riaami nuklearnymi.
NATO powinno promowa polityk niestosowania broni nuklearnej lub
groby jej uycia wobec pastw nienuklearnych, ktre s stronami
Traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jdrowej i przestrzegaj swych
zobowiza w zakresie nieproliferacji.

Zalecenia:
1. Dopki bdzie istniaa bro jdrowa, NATO powinno utrzymywa
bezpieczne i wiarygodne siy nuklearne na poziomie minimalnym wyma-
ganym przez warunki aktualnego rodowiska bezpieczestwa, zapewniajc
przy tym szeroki podzia odpowiedzialnoci za ich rozmieszczenie i wsparcie
operacyjne. Jakakolwiek zmiana tej polityki, w tym odnonie do

85
rozmieszczenia geograficznego si nuklearnych NATO w Europie, powinna
by podejmowana w tym samym trybie, co wszelkie inne najwaniejsze
postanowienia, a wic wsplnie przez cay Sojusz.
2. NATO powinno zaproponowa Rosji stay dialog w kwestiach
nuklearnych, dotyczcy zagadnie wzajemnej percepcji [w tym wzgldzie],
rozwijanych koncepcji i doktryn oraz poziomu przejrzystoci [w tej sferze].
Powinno take powoa Specjaln Grup Konsultacyjn, majc na celu
pogbienie i skoordynowanie wewntrznego dialogu w sprawach
nuklearnych.
Obrona przed rakietami balistycznymi. Sojusz powinien odgrywa
wiksz rol w reagowaniu na wyaniajce si zagroenia zwizane z uy-
ciem rakiet balistycznych. Nowe podejcie USA do obrony przeciw-
rakietowej wieloetapowe i elastyczne stwarza moliwo wypracowania
w tym wzgldzie skutecznej strategii caego Sojuszu, przyczyniajcej si do
zwikszenia bezpieczestwa ludnoci i wojsk wszystkich pastw czon-
kowskich. Amerykaskie systemy przewidziane do rozmieszczenia
w Europie bd znacznie skuteczniejsz obron przed grob atakw na ni
z uyciem rakiet balistycznych z rejonu Zatoki Perskiej, ni rodki
rozwaane wczeniej. Nie s one wymierzone przeciw Rosji ani te nie
zagroziyby rosyjskiemu nuklearnemu komponentowi odstraszania.
Sojuszniczy system obrony przeciwrakietowej zwikszyby zdolno NATO
do odstraszania, pogbi podzia odpowiedzialnoci w stosunkach trans-
atlantyckich oraz umocni zasad niepodzielnoci bezpieczestwa, a take
oferowaby konkretne moliwoci rozwoju wsppracy z Rosj w sferze
bezpieczestwa.

Zalecenie:

NATO powinno uzna obron swego terytorium przed atakiem rakie-


towym za jedno z gwnych zada Sojuszu. W tym celu powinno poro-
zumie si w sprawie rozszerzenia systemu Wielowarstwowej Obrony Przed
Rakietami Balistycznymi Teatru Dziaa (ALTBMD), by zapewni [w ten
sposb] bazowe zdolnoci w zakresie dowodzenia i kontroli systemowi
terytorialnej obrony przeciwrakietowej NATO.

86
Reagowanie na zagroenia niekonwencjonalne. W toku pracy
Grupy dyskutowano kwestie odpowiedzi NATO na zjawisko terroryzmu,
wyzwania cybernetyczne, problemy bezpieczestwa energetycznego
i zmiany klimatu. Uznano, i konieczne moe okaza si wypracowanie
w tym wzgldzie nowych zdolnoci.
Wzmacnianie roli NATO w walce z terroryzmem. Siy wojskowe pastw
NATO odgrywaj istotn rol w walce z organizacjami ekstremistw
stosujcymi przemoc w Afganistanie. Zwalczanie terroryzmu na obszarze
traktatowym ley jednak gwnie w kompetencji policji i innych organw
odpowiedzialnych za bezpieczestwo wewntrzne. Niemniej, Sojusz moe
wspiera te wysiki, zapewniajc ochron wanych obiektw wojskowych,
wymian informacji wywiadowczych oraz w wypadku, gdy taka proba
zostanie do niego skierowana oferujc pomoc przy zarzdzaniu konsek-
wencjami tego rodzaju atakw. Warto przypomnie, e po zamachach
z 11 wrzenia 2001 roku sojusznicze samoloty systemu wczesnego ostrze-
gania AWACS przez siedem miesicy patroloway przestrze powietrzn
Stanw Zjednoczonych. W 2004 roku Sojusz ustanowi Program Obrony
Przed Terroryzmem, majcy na celu rozwj nowych technologii ochrony
wojsk i ludnoci cywilnej przeciw takim zagroeniom jak improwizowane
adunki wybuchowe (IED), zamachy samobjcze czy ataki przy uyciu
rakiet przeciwlotniczych.

Zalecenie:
NATO powinno rozszerzy zakres Programu Obrony Przeciw Terroryz-
mowi, obecnie obejmujcy dziesi zagadnie skoncentrowanych na tech-
nologicznych aspektach walki z tym zjawiskiem, w taki sposb, by
uwzgldni w nim rwnie, obok innych kwestii, badania zespoowe nad
technikami dochodzeniowymi, sposobami odstraszania terrorystw i two-
rzeniem sieci spoecznych.
Zdolnoci w zakresie obrony cyberprzestrzeni (cyber defence). Kolejny po-
wany atak na bezpieczestwo Sojuszu moe zosta przeprowadzony
z wykorzystaniem wiatowodu. Obecnie dochodzi [ju] do regularnie do
atakw cybernetycznych na systemy informatyczne NATO, cho z reguy
poniej progu [intensywnoci] wywoujcego niepokj na poziomie poli-

87
tycznym. Niemniej ryzyko ataku na wiksz skal, wymierzonego np.
przeciw systemom dowodzenia i kontroli Sojuszu lub jego sieciom ener-
getycznym, moe uzasadnia przeprowadzenie konsultacji zgodnie z arty-
kuem 4, a przypuszczalnie take prowadzi do uruchomienia rodkw
obrony zbiorowej przewidzianych w jego artykule 5. Skuteczna obrona
w cyberprzestrzeni wymaga odpowiednich narzdzi zapobiegania atakom,
ich wykrywania, reakcji na nie oraz usuwania ich skutkw. NATO podjo
ju kroki zmierzajce do rozwoju tego rodzaju zdolnoci, tworzc Centrum
Zarzdzania Obron Cybernetyczn, wsplne Centrum Doskonalenia
Obrony przed Atakami Cybernetycznymi oraz Zdolno Reagowania na
Incydenty Komputerowe. Wci jednak wystpuj powane braki w moli-
wociach Sojuszu w tym wzgldzie. Koncepcja Strategiczna powinna nada
wysoki priorytet likwidacji tych saboci jako nie tylko nieakceptowanych,
ale te coraz bardziej niebezpiecznych.

Zalecenie:
NATO powinno uzna ataki cybernetyczne za rosnce zagroenie bez-
pieczestwa Sojuszu i jego czonkw. W zwizku z tym:
naley podj intensywne dziaania zmierzajce do zwikszenia zdolnoci
NATO w zakresie monitoringu jego kluczowych sieci teleinfor-
matycznych, oceny odpowiedzi na zagroenia dla ich funkcjonowania
oraz likwidowania tych saboci, jakie uda si zidentyfikowa;
Centrum Doskonalenia powinno zintensyfikowa swe wysiki, gwnie
w formie szkole, by pomc pastwom czonkowskim doskonali ich
programy obrony przed atakami cybernetycznymi;
sojusznicy powinni rozwija zdolnoci wczesnego ostrzegania [w tym
wzgldzie], rozbudowujc sie czujnikw monitorujc funkcjonowanie
infrastruktury teleinformatycznej na caym obszarze Sojuszu;
sojusz powinien by przygotowany do szybkiego wysania grupy eks-
pertw do kraju czonkowskiego dotknitego lub zagroonego powanym
atakiem cybernetycznym;
w dalszej perspektywie NATO powinno zmierza do wypracowania
zestawu zdolnoci do obrony przed atakiem cybernetycznym w peni
odpowiadajcego zakresowi wyzwa w tym wzgldzie, uwzgldniajcego
zarwno aktywne, jak i pasywne elementy.

88
Bezpieczestwo energetyczne. Dostp do odpowiadajcych potrze-
bom zasobw energetycznych jest warunkiem sprawnego funkcjonowania
kadego wspczesnego kraju. Wikszo pastw jest jednak w mniejszym
lub wikszym stopniu zalena od zewntrznych rde energii oraz kanaw
ich dostaw rurocigami lub drog morsk. Jakakolwiek znaczna bd naga
przerwa w dostawach surowcw energetycznych do pastwa sojuszniczego
musiaaby budzi niepokj, zwaszcza jeli jej powodem byoby uszkodzenie
infrastruktury energetycznej czy niezgodna z prawem ingerencja w handel
morski. Takie zdarzenie, gdyby okazao si dugotrwae, mogoby prowadzi
do podjcia konsultacji midzysojuszniczych przewidzianych artykuem 4
Traktatu Pnocnoatlantyckiego, a take uzgodnienia przez sojusznikw
stosownej odpowiedzi.
W oglnym ujciu, polityka energetyczna naley do spraw wewntrz-
nych [pastw czonkowskich], a na szczeblu midzynarodowym pewne
usugi w tym wzgldzie, w kontekcie potencjalnych zakce dostaw
energii, oferuje Unia Europejska i Midzynarodowa Agencja Energii.
Obowizkiem NATO jest jednak ochrona wasnych rezerw energetycznych
celem zapewnienia swoim siom odpowiedniej zdolnoci do dziaania.
W 2008 roku, na szczycie w Bukareszcie, Sojusz uzgodni podjcie szeregu
dziaa w zakresie bezpieczestwa energetycznego, obejmujcych m.in.
wymian informacji wywiadowczych, pomoc przy zapewnieniu naleytej
ochrony infrastruktury krytycznej oraz poparcie dla pogbiania dialogu
z krajami bdcymi dostawcami energii.

Zalecenie:
Ryzyko powanych zakce w dostawach energetycznych powinno
zajmowa istotne miejsce w ocenach sytuacji strategicznej Sojuszu i jego
planach ewentualnociowych. Naley jeszcze przed wystpieniem ewen-
tualnych zagroe rozway, w jaki sposb NATO moe wsppracowa
z partnerami w sytuacjach nadzwyczajnych, by zagodzi ich niekorzystne
nastpstwa dla pastw czonkowskich oraz znale alternatywne rda
dostaw.
Zmiany klimatyczne. Jako Sojusz, NATO nie peni formalnie adnej roli
w regulowaniu emisji gazw cieplarnianych, ktra zdaniem ekspertw pro-

89
wadzi do globalnego ocieplenia. Niemniej jest moliwe, i NATO zostanie
poproszone o pomoc w reagowaniu na zagroenia bezpieczestwa powstae
w konsekwencji zmian klimatycznych, takich jak topnienie pokrywy
lodowej na biegunach czy czstsze wystpowanie katastrofalnych burz lub
innych klsk ywioowych. Sojusz powinien uwzgldnia t moliwo
przygotowujc si na nieoczekiwane zdarzenia w przyszoci.

90
Rozdzia 6: Podsumowanie

Proces tworzenia nowej Koncepcji Strategicznej powinien przypomnie


wszystkim, jak wyjtkowa i niezbdna jest rola, ktr spenia NATO. Gdyby
w okresie zimnej wojny Sojusz nie istnia, jako mieszkacy obszaru
euroatlantyckiego wkraczalibymy w XXI wiek pozbawieni wolnoci na
Wschodzie, a wsplnej strategii na Zachodzie; wiat nadal byby zakad-
nikiem rywalizacji supermocarstw, a do nuklearnej zagady mgby
doprowadzi zaledwie jeden bd w kalkulacjach.
Gdyby nie byo NATO w latach dziewidziesitych XX w., pastwom
Europy rodkowej i Wschodniej, ktrym dopiero co udao si odzyska
wolno, zabrakoby potnego bodca do wewntrznej demokratyzacji
i naprawy stosunkw z dotychczasowymi rywalami zewntrznymi. Baka-
ny pozostayby tyglem etnicznych resentymentw, rzdzonym mieczem
i rozdartym pamici o dawnych konfliktach.
Gdyby NATO nie istniao dzi, w Afganistanie zapewne ponownie
rzdziliby Talibowie, udzielajcy bezpiecznego schronienia Al-Kaidzie i po-
zwalajcy terrorystom szkoli si i planowa ataki, w sposb systematyczny
i bez adnych obaw. Pastwa euroatlantyckie nie miayby za skutecznego
wsplnego instrumentu reagowania zarwno na zagroenia tradycyjne, jak
i nowe, wyaniajce si wanie niebezpieczestwa.
Bez NATO w przyszoci perspektywy midzynarodowej stabilnoci
i pokoju byyby znacznie mniej pewne, ni obecnie. To prawda, e Sojusz nie
jest jedynym podmiotem, ktry dy do realizacji tych celw niemniej
charakterystyczne dla niego poczenie zdolnoci wojskowych i politycznej
solidarnoci czyni go wyjtkowo cennym i niezastpionym.
NATO trwa jako rdo nadziei, poniewa jego czonkowie od pocztku
przyjli pozytywny wsplny plan dziaania: umocni midzynarodowe
bezpieczestwo, chroni wolno i promowa rzdy prawa. Aktualno tych
celw ani nie wie si z adnym formalnym harmonogramem, ani te nie
zmniejszy si wraz z postpem i zmianami technologicznymi. Nie wynika

91
rwnie z istnienia jakiego konkretnego przeciwnika. S to bowiem
potrzeby niezmienne i bd trwa dopty, dopki NATO bdzie miao
odwag broni ich dziki jednoci swych czonkw, dzielnoci ich obywateli
oraz swobodzie wyraania ich wsplnej woli.

92
Grupa Ekspertw NATO

Przewodniczca:
Pani Madeleine K. Albright (Stany Zjednoczone)

Wiceprzewodniczcy:
Pan Jeroen van der Veer (Krlestwo Niderlandw)

Czonkowie:
Ambasador Giancarlo Aragona (Wochy)
Ambasador Marie Gervais-Vidricaire (Kanada)
Pan Geoff Hoon, pose do parlamentu (Wielka Brytania) (do 24 marca 2010 r.)
Ambasador mit Pamir (Turcja)
Ambasador Fernando Perpin-Robert Peyra (Hiszpania)
Ambasador dr Hans-Freidrich von Ploetz (Niemcy)
Pan Bruno Racine (Francja)
Profesor Adam Daniel Rotfeld (Polska)
Ambasador Aivis Ronis (Litwa) (do 5 maja 2010 r.)
Ambasador Yannis-Alexis Zepos (Grecja)

93
Doradcy Grupy Ekspertw

Doradcy cywilni
Dr Ronald Asmus, Dyrektor Naczelny, Transatlantic Centre of the German
Marshall Fund, Bruksela
Dr Hans Binnendijk, Wiceprezes ds. Bada i Dyrektor, Institute for National
Strategic Studies, National Defense University, Waszyngton
Dr Stephen Flanagan, Wiceprezes, Kierownik Zakadu im. Kissingera, Center
for Strategic and International Studies, Waszyngton
Pan Camille Grand, Dyrektor, Foundation for Strategic Research, Pary
Dr Karl Heinz-Kamp, Dyrektor Pionu Bada, NATO Defense College, Rzym
Pan James OBrien, Dyrektor, Albright Stonebridge Group
Pan Thomas Valasek, Dyrektor ds. Polityki Zagranicznej i Obrony, Centre
for European Reform, Londyn
Pan Max Valstar, asystent Wiceprzewodniczcego Grupy
Pani Fariba Yassaee, Wiceprezes, Albright Stonebridge Group

Zesp Planowania Polityki, Sekretariat Midzynarodowy NATO


Dr Jamie Shea, Dyrektor Zespou Planowania Polityki
Pan Antonio Ortiz, Doradca Polityczny
Ppk Emmanuel Charpy, Doradca Polityczny

94
Doradcy wojskowi

W toku prac nad raportem Grupa Ekspertw regularnie spotykaa si


i konsultowaa z wadzami wojskowymi NATO. Grupa Ekspertw pragnie
szczeglnie podzikowa admiraowi Giampaolo Di Paola, Przewodniczce-
mu Komitetu Wojskowego NATO; admiraowi Jamesowi G. Stavridisowi,
Naczelnemu Dowdcy Si Sojuszniczych w Europie oraz generaowi
Stphaneowi Abrialowi, Naczelnemu Dowdcy NATO ds. Transformacji za
ich nieocenione rady.
Grupa Ekspertw zaprosia te do wsppracy byych wysokich
dowdcw NATO, proponujc im udzia w seminariach na temat Koncepcji
Strategicznej lub zwracajc si o nieformalne doradztwo w sprawach woj-
skowych. Grupa docenia zwaszcza wkad, jaki do jej prac wnieli: genera
George A. Joulwan, byy Naczelny Dowdca Si Sojuszniczych w Europie;
genera Klaus Naumann, byy przewodniczcy Komitetu Wojskowego;
admira John R. Anderson, byy Szef Sztabu Obrony Kanady; genera Bantz
Craddock, byy Naczelny Dowdca Si Sojuszniczych w Europie; genera
Raymond Henault, byy przewodniczcy Komitetu Wojskowego; admira
Willy Herteleer, byy Szef Sztabu Obrony Belgii; genera Sergiu Medar, byy
Dyrektor Wywiadu Wojskowego Rumunii; genera broni Yimaz Oguz,
byy Wojskowy Przedstawiciel Turcji przy NATO; genera Sir John Reith,
byy zastpca Naczelnego Dowdcy Si Sojuszniczych w Europie.
Grupa pragnie w szczeglny sposb podkreli wkad wniesiony w jej
prace przez p. generaa Franciszka Ggora, Szefa Sztabu Generalnego
Wojska Polskiego, ktry zgin tragicznie w katastrofie samolotu prezydenta
Rzeczpospolitej Polskiej Lecha Kaczyskiego pod Smoleskiem w Rosji
10 kwietnia 2010 r.

95
Kalendarium

34 kwietnia 2009: szczyt w Strasburgu i Kehl; przywdcy NATO wzywaj do


opracowania nowej Koncepcji Strategicznej Sojuszu.
7 lipca 2009: inauguracja prac nad Now Koncepcj Strategiczn NATO,
Bruksela.
sierpie 2009: powoanie Grupy Ekspertw (GE), z zadaniem przygotowania dla
Sekretarza Generalnego Sojuszu (SG) analiz oraz zalece dotyczcych Nowej
Koncepcji Strategicznej.
4 wrzenia 2009: pierwsze spotkanie GE z SG i Rad Pnocnoatlantyck (NAC),
Bruksela.
1516 padziernika 2009: pierwsze seminarium GE, Luksemburg; konsultacje
z dowdcami wojskowymi.
1213 listopada 2009: drugie seminarium GE, Sowenia; konsultacje z dowd-
cami wojskowymi.
24 listopada 2009: prezentacja wstpnego raportu GE przed Sekretarzem Gene-
ralnym; spotkania z partnerami w ramach Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego
(EAPC), Dialogu rdziemnomorskiego (MD), Stambulskiej Inicjatywy
Wsppracy (ICI) oraz innymi partnerami Sojuszu, Bruksela.
7 grudnia 2009: spotkanie ze Zgromadzeniem Parlamentarnym NATO, Wa-
szyngton.
1516 grudnia 2009: konsultacje z dowdcami wojskowymi; wizyta w Na-
czelnym Dowdztwie Poczonych Si Zbrojnych NATO w Europie (SHAPE);
spotkanie z przedstawicielami UE, Bruksela.
12 stycznia 2010: konferencja z udziaem czonkw GE, Praga.
1314 stycznia 2010: trzecie seminarium GE, Oslo; konsultacje z dowdcami
wojskowymi; spotkanie z ministrem spraw zagranicznych Gruzji i wicemi-
nistrem spraw zagranicznych Ukrainy.
27 stycznia 2009: spotkanie z ministrami obrony pastw czonkowskich; spo-
tkanie z Parlamentu Europejskiego, Bruksela.
1011 lutego 2010: konsultacje GE w Rosji.

97
2223 lutego 2010: czwarte seminarium GE, Waszyngton; spotkanie ze Zgro-
madzeniem Parlamentarnym NATO; konsultacje z dowdcami wojskowymi.
4 marca 2010: konferencje z udziaem czonkw GE, Helsinki i Kair.
12 marca 2010: konsultacje z przedstawicielami ONZ, Nowy Jork, konferencja
z udziaem czonkw GE, Warszawa.
26 marca 2010: konsultacje z Rad Pnocnoatlantyck; spotkanie z Rad Part-
nerstwa Euroatlantyckiego, Bruksela.
1 kwietnia 2010: Konsultacje w ramach MD i ICI, Bruksela.
9 kwietnia 2010: Konsultacje z przedstawicielami OBWE.
marzec/kwiecie 2010: konsultacje GE w pastwach czonkowskich Sojuszu.
17 maja 2010: prezentacja ostatecznej wersji analizy i zalece GE.

98
ANEKSY

1. List ministrw spraw zagranicznych i obrony narodowej


Rzeczypospolitej Polskiej do Sekretarza Generalnego
Organizacji Sojuszu Pnocnoatlantyckiego

2. List Catherine Ashton, Wysokiego Przedstawiciela


Unii ds. polityki zagranicznej

3. NATO, nowi czonkowie


100
tumaczenie z jzyka angielskiego

List ministrw spraw zagranicznych i obrony narodowej


Rzeczypospolitej Polskiej do Sekretarza Generalnego Organizacji
Sojuszu Pnocnoatlantyckiego

Warszawa, 1 lipca 2010 r.

Jego Eminencja Anders Fogh Rasmussen


Sekretarz Generalny
Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego

Szanowny Panie Sekretarzu Generalny,

Wadze polskie z zadowoleniem przyjy konkluzje prac Grupy


Ekspertw nad now Koncepcj Strategiczn NATO. Przez ostatnie miesice
Grupa wykonaa wspania prac, osigajc konsens, a wyniki zostay
przekazane Panu oraz delegacjom pastw czonkowskich Sojuszu w maju
biecego roku. Chcielibymy serdecznie pogratulowa Panu oraz czonkom
Grupy rozwiza, ktre udao si zawrze w raporcie.
Raport NATO 2020 stanowi z jednej strony starann analiz wyzwa
i zagroe dla Sojuszu, a z drugiej przedstawia rozsdne i przemylane
propozycje dziaa na przyszo. W dokumencie w sposb trafny poruszono
istotne zagadnienia, ktrych waciwe zdefiniowanie jest kluczem do za-
pewnienia stabilnego i przewidywalnego rodowiska bezpieczestwa
obszaru euroatlantyckiego.
Po pierwsze, w Raporcie dostrzeono gbokie zmiany zachodzce
w sferze bezpieczestwa. Zauwaono, i nowe zagroenia powstay poza
obszarem traktatowym Sojuszu. Trafnie dostrzeono rwnie, i naley

101
mie na uwadze, e jako bezpieczestwa jest i bdzie w coraz wikszym
stopniu determinowana przez rozwj nowych technologii.
Po drugie, dwutorowe podejcie przyjte w Raporcie, podobnie jak
w wypadku raportu Harmela z 1967 r., stanowi jedn z jego najwikszych
zalet. Jego wywaon tre waciwie oddaje deklaracja poparcia dla polityk,
ktre trafnie ujmuj relacj midzy koncepcj operacji poza obszarem trak-
tatowym a zobowizaniami wynikajcymi z Artykuu 5 Traktatu Wa-
szyngtoskiego, ktry pozostaje gwnym punktem odniesienia dla Sojuszu.
Wyraamy zadowolenie, e w Raporcie udao si potwierdzi, i zobo-
wizania te maj charakter niepodzielny, a jednoczenie pozostaj w zgodzie
z zasad niepodzielnoci bezpieczestwa dla wszystkich czonkw NATO.
Majc to na uwadze, ywimy nadziej, e nowa Koncepcja Strategiczna
NATO przekae czyteln informacj, i mimo podejmowania nowych zada
i misji, ktre coraz czciej wymagaj wygospodarowania znacznych
zasobw, NATO zachowa zdolno do obrony swoich czonkw.
Wane jest, aby zbiorowa obrona bya nie tylko postrzegana jako
zobowizanie polityczne, ale take odzwierciedlona we wszystkich istotnych
inicjatywach i polityce NATO. Mogoby to obejmowa rozdysponowanie
infrastruktury wojskowej NATO oraz planowanie wsparcia sojuszniczego
dla zainteresowanych krajw, a take zdolno nowej struktury dowodzenia
do podejmowania penego spektrum misji militarnych NATO.
Po trzecie, zrwnowaony charakter Raportu wyraa si w dwutoro-
wym podejciu do Rosji. Jest ono odzwierciedlone w koncepcji nowego
zaangaowania (re-engagement) w relacjach z Rosj i wzmocnienia,
urzeczywistnienia gwarancji bezpieczestwa (reassurance) dla wszystkich
czonkw Sojuszu. czy ona cile potrzeb zaktywizowania oboplnie
korzystnych, opartych na zasadzie wzajemnoci i sucych interesom
Sojuszu relacji z Rosj z wezwaniem do wzmocnienia gwarancji, ktre nie s
tylko pust deklaracj, ale maj wymiar praktyczny i s weryfikowane
poprzez planowanie ewentualnociowe, a take wiczenia wojskowe oraz
rozprzestrzenianie infrastruktury NATO. Raport stwarza nowe warunki do
zaangaowania Rosji w dziaania w midzynarodowym rodowisku bez-
pieczestwa.

102
Po czwarte, szerokie wykorzystanie idei wszechstronnego podejcia
(comprehensive approach) w operacjach midzynarodowych zgodnie
z rekomendacjami Raportu jest kolejn jego wartoci. Jest to potwier-
dzenie rosncej roli rodkw niemilitarnych w budowaniu trwaych roz-
wiza w rejonach konfliktu.
Po pite, za zalet uznajemy polityk wzmocnienia partnerstwa z kra-
jami i organizacjami, jak zaproponowano w dokumencie, obejmujc
pogbienie wsppracy midzy NATO i UE oraz ustanowienie tam, gdzie to
wymagane, nowych stosunkw. Szczerze doceniamy takie podejcie,
poniewa jest ono zgodne z priorytetami naszej prezydencji w UE w 2011 r.,
wrd ktrych znajduj si relacje NATOUE. Tworzenie jakociowo
nowych relacji midzy NATO i UE jest konieczne i wymaga znacznego
wysiku.
Po szste, podzielamy opini wyraon w Raporcie, i NATO powinno
utrzymywa swoje zdolnoci nuklearnego odstraszania przy pomocy odpo-
wiednio zabezpieczonych i wiarygodnych si zbrojnych tak dugo, jak dugo
istnieje bro jdrowa i powizane z ni zagroenia. Nasz pogld w tej kwestii
zosta czytelnie wyoony wiosn w polsko-norweskiej inicjatywie.
Dostrzegamy potencja we wsppracy w zakresie Traktatu CFE oraz obrony
przeciwrakietowej.
Nie mniej wana pozostaje, zgodna z Artykuem 10 Traktatu Wa-
szyngtoskiego, polityka otwartych drzwi Sojuszu, susznie okrelona
w Raporcie jako sia napdowa postpu, ktry znaczco przyczynia si do
zbiorowego bezpieczestwa czonkw NATO. Polityka otwartych drzwi
poprzez poszerzenie strefy wsplnych wartoci, bezpieczestwa i stabilnoci
przynosi wymierne korzyci Sojuszowi. Aby skutecznie radzi sobie
z nowymi wyzwaniami i wypracowywa nowe taktyki dziaania, potrzebny
jest efektywny mechanizm konsultacji. Cieszy nas zatem propozycja
wzmocnienia Artykuu 4, ktra bdzie kluczowa dla rozwoju polityk NATO,
szczeglnie w kwestii wypracowywania decyzji nakierowanych na ochron
Sojuszu przed przyszymi zagroeniami o charakterze niekonwen-
cjonalnym.

103
Mamy nadziej, e pod Pana przewodnictwem idee zawarte w Raporcie
zostan w najbliszych miesicach poddane opracowaniu z zachowaniem
spjnoci dokumentu. Biorc pod uwag kompromis zawarty w tekcie
Raportu, ufamy, i wytyczne w nim ujte zostan odzwierciedlone w osta-
tecznym tekcie Koncepcji Strategicznej NATO. Wierzymy, e konsens
osignity w Grupie Ekspertw stanie si podstaw do szerszej zgody mi-
dzy wszystkimi dwudziestoma omioma Sojusznikami, ktra zrealizuje si
poprzez przyjcie nowej Koncepcji Strategicznej NATO podczas szczytu
w Lizbonie w listopadzie biecego roku.

Z wyrazami szacunku
Radosaw Sikorski
Bogdan Klich

104
List Catherine Ashton, Wysokiego Przedstawiciela
Unii ds. polityki zagranicznej i bezpieczestwa,
wiceprzewodniczcej Komisji Europejskiej, do Andersa
Fogha Rasmussena, Sekretarza Generalnego
Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego

Bruksela, 16 czerwca 2010 r.

Catherine Ashton
Wysoki Przedstawiciel
Wiceprzewodniczca Komisji Europejskiej

Jego Ekscelencja Pan Anders Fogh Rasmussen


Sekretarz Generalny
Organizacja Traktatu Pnocnoatlantyckiego

Drogi Andersie,

Chciaam Ci podzikowa za przekazanie mi analizy i zalece Grupy


Ekspertw pod przewodnictwem Pani Madeleine Albright dotyczcych
nowej koncepcji strategicznej NATO. Jest to wspaniay sposb prowadzenia
otwartego i przejrzystego procesu, jaki pragne wdraa. Jestem Ci bardzo
wdziczna za zainteresowanie od samego pocztku stanowiskiem UE w tej
sprawie; widz w tym najbardziej wydajn i efektywn metod przepro-
wadzenia tak wanego przedsiwzicia.
Mimo e mam nadziej przedstawi Ci ju w niedalekiej przyszoci
bardziej szczegowe stanowisko UE, w tym uwagi odnoszce si analiz
i zalece dotyczcych rozwoju cywilnych zdolnoci, na tym etapie pozwol

105
sobie skorzysta z moliwoci podzielenia si moimi wstpnymi przemyle-
niami na temat przyszej koncepcji strategicznej NATO.
Podobnie jak Ty, przywizuj wielkie znaczenie do partnerstw, jako e
stanowi one wany czynnik decydujcy o powodzeniu polityk i dziaa
w zakresie bezpieczestwa oraz obrony w tak zoonym wiecie. Stanowcze
poparcie dla efektywnego multilateralizmu znalazo swj wyraz w zwik-
szeniu roli Organizacji Narodw Zjednoczonych stanowicej o systemu
midzynarodowego. Jak stwierdzono w raporcie na temat implementacji
strategii bezpieczestwa UE (EU Security Strategy), wszystkie nasze dokona-
nia na polu bezpieczestwa s powizane z celami Narodw Zjednoczonych.
cilejsza wsppraca z organizacjami regionalnymi i subregionalnymi,
zwaszcza z Uni Afrykask, take dowioda swojego kluczowego zna-
czenia. Blisze i gbsze stosunki z Organizacj Bezpieczestwa i Wsppracy
w Europie pomogy wnie spjno w nasze dziaania, szczeglnie w Gruzji
i Kosowie. Pastwa trzecie aktywnie uczestnicz w naszych misjach
i operacjach. Dziaania suce zwalczaniu piractwa morskiego stanowiy dla
nas okazj do rozwoju bardzo efektywnych powiza ze Stanami
Zjednoczonymi, Rosj, Indiami, Chinami i innymi pastwami. Co rwnie
istotne, nie mog nie podkreli, jak wan rol we wzmacnianiu i wspie-
raniu Wsplnej Polityki Bezpieczestwa i Obrony odgrywaj specjalni
partnerzy, tacy jak czonkowie NATO pozostajcy poza Uni Europejsk.
Wdraanie podejcia caociowego stanowi dla UE jej raison dtre.
Jestemy wszechstronni ze swej istoty i musimy wzmacnia t zalet. Trak-
tat Lizboski oferuje w tym wzgldzie nowe moliwoci, w tym odnoszce
si do synergii cywilno-wojskowej w zarzdzaniu kryzysowym; czenie
strategicznego planowania wojskowego i cywilnego, co obecnie w peni
wdraamy w UE, jest bardzo dobrym tego narzdziem. Mj Urzd Wyso-
kiego Przedstawiciela, wiceprzewodniczcego Komisji Europejskiej zwiksza
spjno szerokiego spektrum narzdzi i polityk w dyspozycji Unii. Euro-
pejska Suba Zada Zewntrznych jeszcze t spjno pogbi.
Wszechstronne podejcie NATO (NATO comprehensive approach) stanowi
powan i cig prb osignicia koordynacji dziaa z innymi organi-
zacjami i moliwie najlepszego wykorzystania ograniczonych zasobw.
Z perspektywy Unii Europejskiej rola zastpcy dowdcy poczonych si

106
zbrojnych NATO w Europie (D-SACEUR) jako strategicznego koordynatora
w ramach NATO jest w tym wzgldzie kluczowa. Za godn pochway
uwaam zwaszcza jego wysoce efektywn wspprac z moim personelem
w toku wsparcia przez EUPOL Misji Szkoleniowej NATO w Afganistanie
(NTM-A) przez rozwj spjnoci i synergii midzy tymi dwoma przedsi-
wziciami. Take bliskie wizi UE z Dowdztwem NATO ds. Transformacji
(ACT) stanowi znaczc moliwo dalszego zwikszania synergii w roz-
woju zdolnoci wojskowych.
Wreszcie, ujmujc rzecz w szerszej perspektywie, zwizki midzy UE
a NATO miay kluczowe znaczenie poczwszy od samego powstania
Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony (ESDP). Oboje podzielamy
mocno ugruntowany pogld, i musimy przywrci silne i efektywne wizi
midzy NATO i UE. Wiesz, jak bardzo zaley mi na poczynieniu postpw
w tej sprawie i wierz, e szczyt Sojuszu w Lizbonie wyznacza horyzont, do
ktrego musimy dy w naszych wysikach, by osign takie rezultaty.
Nowa koncepcja strategiczna NATO bdzie stanowi okazj do refleksji
nad silnymi wiziami pomidzy UE i NATO zarwno co do ich istoty, jak
i ducha, jak rwnie nad wzajemnym uznaniem zada, jakie te dwie orga-
nizacje dziel w sferze bezpieczestwa i stabilnoci. Jak uznano w Traktacie
Lizboskim, NATO oczywicie pozostanie fundamentem obrony wikszoci
pastw czonkowskich UE. Sojusz jest take kluczowym partnerem strate-
gicznym Unii, jako e rozmieszczamy nasze misje obok siebie w Kosowie,
w Afganistanie, na wodach wok wybrzey Somalii czy w Boni i Her-
cegowinie. To dlatego znaczenie silniejszej i dysponujcej wikszymi zdol-
nociami WPBiO, ju teraz majcej konkretne osignicia, oraz jej
wzmocniony potencja w ramach Traktatu Lizboskiego powinien w na-
turalny sposb znale swj wyraz w nowej koncepcji strategicznej Sojuszu.

Szczerze oddana,
Catherine Ashton

107
NATO, nowi czonkowie i ich bezpieczestwo.
(Ekspertyza)*

NATO obecnie zbyt mao uwagi powica badaniu i ocenie zagroe


bezpieczestwa, analizie sposobw zaegnywania potencjalnych kry-
zysw oraz rozwojowi rodkw reagowania na ewentualne konflikty
blisko swoich granic. Niektrzy czonkowie obawiaj si, i w razie
kryzysu Sojusz nie bdzie zdolny przyj im z pomoc.
Najbardziej zaniepokojone s pastwa czonkowskie NATO z Europy
rodkowej i Wschodniej, ale te inne kraje, jak Islandia czy Norwegia,
wyraaj podobne obawy. Sojusz powinien podj dziaania, aby odp-
owiedzie na to narastajce poczucie braku bezpieczestwa oraz rozwin
zdolno do reagowania na kryzysy wok jego granic, niezalenie od
rda ich pochodzenia.
Wzmocnienie sojuszniczych gwarancji bezpieczestwa (reassurance) musi
by zgodne ze zobowizaniami NATO wobec Rosji oraz z wysikami
sojusznikw sucymi poprawie wsppracy z Moskw. Dziaania te,
jeli zostan naleycie przeprowadzone, dadz nowym czonkom Sojuszu
poczucie pewnoci, tak potrzebne im do wspierania polityki resetu
w stosunkach NATORosja oraz do angaowania si w misjach poza
granicami Europy, w takich miejscach jak Afganistan.
Wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa powinno polega na podejmo-
waniu dziaa o charakterze politycznym, a take pewnych krokw
wojskowych, majcych na celu zniechcanie potencjalnych agresorw
w Europie. Dziaania te uzupeniayby, a nie zastpoway, walk z terro-
ryzmem w Afganistanie i w innych rejonach wiata, ktra susznie po-
zostaje priorytetem NATO.

*
Autorzy ekspertyzy: Ron Asmus (USA), Stefan Czmur (Polska), Chris Donnelly (Wielka
Brytania), Aivis Ronis (otwa), Tomas Valasek (Sowacja), Klaus Wittmann (Niemcy).
Tekst zosta opublikowany przez Centre for European Reform jako Centre for European Reform
policy brief. Stanowisko prezentowane w ekspertyzie wyraa osobiste pogldy autorw. Nie
odzwierciedla ono stanowiska adnej instytucji czy rzdu, z ktrym s zwizani.

109
NATO podczas zbliajcego si listopadowego szczytu w Lizbonie
zamierza zaktualizowa swj podstawowy dokument, jakim jest koncepcja
strategiczna. Jedn z kluczowych kwestii do podjcia jest problem braku
penego zaufania do Sojuszu w pastwach, ktre przystpiy do NATO
w kocu XX i na pocztku XXI wieku. Wiele z nich uwaa, e NATO
bagatelizuje moliwo wystpienia tradycyjnych konfliktw, takich jak
spory na tle etnicznym lub konflikty midzypastwowe, take z ewen-
tualnym udziaem Rosji. Poparcie spoeczne dla NATO w Europie rodkowej
i Wschodniej maleje1. Cz rzdw w tym regionie rekompensuje sobie brak
pewnoci co do NATO rozwojem dwustronnej wsppracy w sferze
bezpieczestwa ze Stanami Zjednoczonymi. Niektrzy przywdcy z Europy
rodkowej i Wschodniej w prywatnych rozmowach przyznaj si do obaw
o zdolno NATO do przyjcia ich pastwom z pomoc, kiedy wybuchnie
kryzys. Gdy w kocu lat dziewidziesitych Sojusz podj decyzj
o przyjciu Polski, Czech i Wgier, zdecydowa te, i nowych czonkw
bdzie broni raczej wysyajc tam w razie kryzysu siy z zewntrz ni
budujc stae bazy na ich terytoriach. Strategia ta czciowo majca na celu
rozwianie obaw Moskwy zwizanych z militarnym wymiarem rozszerzenia
rnia si od sposobu, w jaki Sojusz broni wikszoci pastw czon-
kowskich w Europie Zachodniej w okresie zimnej wojny, co wzbudzao
pocztkowo sprzeciw wczesnych kandydatw na nowych czonkw
Sojuszu2. By przekona ich do akceptacji takiego rozwizania, Sojusznicy
udzielili wwczas wstpujcym gwarancji co do oglnego poziomu si, jakie
bd dostpne do ochrony nowych pastw czonkowskich. Przedstawiciele
Stanw Zjednoczonych zobowizali si w obecnoci najwyszego rang
dowdcy wojskowego NATO, SACEUR3 wydzieli do tego celu dwie do
trzech dywizji (20 00040 000 onierzy) oraz zmodernizowa lub zbudowa
bazy lotnicze, mosty, magazyny paliwowe i inn infrastruktur wojskow,
niezbdn dla przyjcia oraz rozlokowania tych si w krajach przystpu-

1
Patrz: German Marshall Fund of the United States, Transatlantic Trends 2009.
2
Patrz: Ronald Asmus, Opening NATOs Door, Columbia University Press 2002.
3
Naczelny Dowdca Poczonych Si Zbrojnych NATO w Europie SACEUR jest
tradycyjnie oficerem amerykaskim; obecnie stanowisko to piastuje admira James Stav-
ridis.

110
jcych do Sojuszu. Ponadto NATO obiecao ponownie rozpatrzy decyzj
o nierozmieszczaniu si w nowych krajach czonkowskich, jeeli rodowisko
bezpieczestwa wwczas przyjazne ulegoby pogorszeniu.
Od pocztku istnia wyrany polityczny zwizek pomidzy decyzj
o nierozmieszczaniu si w nowych krajach czonkowskich NATO a stwo-
rzeniem zdolnoci do wysania obiecanych si wzmocnienia. Ale Sojusz nie
dotrzyma swoich przyrzecze i do dzisiaj nie zostay utworzone ani nie
istniej jakiekolwiek siy specjalnie przeznaczone do tego celu. W rezultacie
NATO doprowadzio do powstania czego, czemu teoretycznie zawsze si
sprzeciwiao grupy pastw czonkowskich, ktrych bezpieczestwo nie
jest poparte takimi samymi planami i przygotowaniami, jak w przypadku
pozostaych czonkw.
To zawsze budzio niepokj nowych sojusznikw, a ich obawy narastay
w miar pogarszania si stosunkw NATO z Rosj w cigu ostatnich
dziesiciu lat. Gdy NATO i EU przyjmowao w poczet swoich czonkw bye
kraje komunistyczne, wielu zakadao, e Moskwa zaniecha prb inge-
rowania w polityk tego regionu. Tymczasem Rosja nadal postrzega znaczn
cz Europy rodkowej i Wschodniej jako sfer specjalnych interesw
i wpyww. W ostatnich latach prbowaa rwnie wywiera naciski i mar-
ginalizowa nowych czonkw NATO, posugujc si takimi rodkami jak
odcicie od dostaw ropy naftowej, ataki cybernetyczne czy embarga
handlowe. Chocia Europa rodkowa i Wschodnia cieszy si obecnie wiksz
wolnoci i jest bardziej bezpieczna ni kiedykolwiek we wspczesnej
historii, to region ten nadal jest stref sporw.
W naszym opracowaniu stawiamy tez, e NATO powinno podj sze-
reg dziaa sucych wzmocnieniu gwarancji bezpieczestwa (reassurance
measures), aby zwikszy zdolno Sojuszu do reagowania na konflikty
w Europie. Dziaania te powinny sta si przy tym kluczowym elementem
nowej koncepcji strategicznej. Skorzystaliby na tym zarwno starsi, jak
i nowi czonkowie Sojuszu, poniewa jako cao byby on wwczas o wiele
lepiej przygotowany do radzenia sobie z konfliktami na swoich obrzeach
wszystkich, nie tylko w pobliu granic nowych czonkw NATO.

111
Skd ten niepokj?

Rosja budzi obawy wielu pastw Europy rodkowej i Wschodniej, cho


w wikszoci s one bardziej zaniepokojone groba presji niewojskowej, na
przykad w formie atakw cybernetycznych, ni moliwoci wybuchu
wojny. Niektrzy starsi czonkowie NATO, jak Norwegia i Islandia,
podzielaj ten niepokj, ale centralne znaczenie w tej kwestii maj Polska
i pastwa batyckie. Kraje te obawiaj si konfliktu zbrojnego z Rosj,
aczkolwiek raczej ograniczonego w skali, a nie otwartej wojny. Uwaaj, e
Moskwa nie planuje inwazji, a nawet jeliby wysuwaa groby wobec caej
Europy, Sojusz ma nad ni przewag militarn. Z tego te powodu w NATO
nie traktuje si szczeglnie powanie ryzyka konfliktu na du skal, gdy
sojusznicy, od momentu ostrzeenia o takiej grobie, mieliby wystarczajco
duo czasu na odpowiednie przygotowania, a dodatkowo posiadaj wy-
starczajce arsenay i siy zbrojne, by zareagowa adekwatnie do potrzeb.
Konflikt zbrojny na du skal jest tylko jedn i przypuszczalnie
najmniej prawdopodobn z moliwych form konfrontacji z Rosj. Mniejszy
konflikt regionalny, w ktrym trudniej potencjalnego przeciwnika
odstraszy, a wasne dziaania zaplanowa, jest jednak o wiele bardziej
prawdopodobny.
Scenariusz taki moe przybra rne formy. W niektrych krajach batyc-
kich, zwaszcza na otwie i w Estonii, yj liczne mniejszoci rosyjskie.
Pastwa te obawiaj si wic, e Moskwa mogaby wykorzysta ich
obecno jako pretekst do dokonania ograniczonej inwazji militarnej. Na
Litwie i w Polsce niepokj budzi za moliwo wybuchu konfliktu
z powodu korytarza kaliningradzkiego wskiej arterii, przez ktr Rosja
zaopatruje swoj eksklaw nad Morzem Batyckim. Poza tym Polska obawia
si, e jeeli wybuchnie konflikt midzy Ukrain a Rosj, to moe on sign
rwnie jej granic. Niedawne rosyjskie wiczenia wojskowe w pobliu
granicy z krajami batyckimi i Polsk tylko wzmogy tego rodzaju niepokoje
w Europie rodkowej i Wschodniej.
Pastwa tego regionu oczekuj, e Sojusz odstraszy Rosj. Obecnie
jednak NATO sabo sobie radzi z planowaniem na wypadek ewentualnych
konfliktw takiego rodzaju, jak wskazane powyej. Wspczesne siy

112
zbrojne przygotowuj si do tego typu dziaa, przestrzegajc kilku podsta-
wowych zasad. Utrzymuj silne siy zbrojne zdolne do przeciwstawienia si
szerokiemu spektrum zagroe. Prowadz wiczenia dziaa obronnych
przed atakiem zgodnym z najbardziej prawdopodobnymi scenariuszami, co
pozwala utrzyma jednostki wojskowe w odpowiednim stopniu gotowoci
i pomaga okreli potrzeby si zbrojnych w przypadku konkretnego tzw.
planu ewentualnociowego (contingency plan). Rzdy wielu pastw
utrzymaj take dodatkowe jednostki na wszelki wypadek, poniewa nie
wszystkie zagroenia mona dokadnie przewidzie i poj ich charakter.
Ponadto, aby zwikszy swoje szanse na waciw reakcj, pastwa nie-
ustannie analizuj trendy rozwojowe w polityce i sytuacji bezpieczestwa
wok nich oraz oceniaj ich potencjalne nastpstwa. Pozwala to
odpowiednio szybko reagowa na gwatownie wyaniajce si zagroenia.
Tego typu analiza i planowanie, ktre s zajciem rutynowym w wielu
ministerstwach obrony, w NATO nabieraj bardzo politycznego charakteru.
Sojusz ma trudnoci z opracowaniem obiektywnej oceny zagroe,
poniewa rzdy nie mog uzgodni, co ona powinna zawiera i zatajaj
informacje wywiadowcze lub manipuluj nimi, aby promowa swj punkt
widzenia. Ponadto Sojusz jest tak zaabsorbowany wojn w Afganistanie, e
niewielu oficerw w jego kwaterze gwnej i dowdztwach operacyjnych
obserwuje i analizuje zagroenia rodzce si bliej Europy. Istotne jest take
to, e misje w Afganistanie, Kosowie i w innych rejonach okazay si tak
kosztowne i skupiy na sobie tyle uwagi, e teraz NATO tylko sporadycznie
prowadzi wiczenia wojskowe pod ktem obrony swoich granic. W teorii
Sojusz pozostaje w peni zaangaowany w obron swoich czonkw przed
zagroeniami pochodzcymi z Europy. W praktyce, w swojej codziennej
dziaalnoci, jego wysiki s niewystarczajce, aby by on w peni gotowy na
tak ewentualno, co przyczynia si do zaniepokojenia krajw Europy
rodowej i Wschodniej.
Obawy nowych czonkw jeszcze wzrosy po zaamaniu si jednoci
NATO w zwizku z wojn w Iraku. W 2003 r. Turcja zwrcia si do NATO
o pomoc na wypadek, gdyby Irak podj wobec niej kroki odwetowe
w reakcji na Stanw Zjednoczonych na jego terytorium. Grupa czonkw
NATO, ktrej przewodziy przeciwne wojnie z Irakiem Niemcy i Francja,

113
uwaaa jednak, e konsultacje w tej sprawie byyby przedwczesne z uwagi
na wci czynione wwczas wysiki na rzecz rozadowania napi w sto-
sunkach z tym pastwem. Dlatego te zablokowaa moliwo prowadzenia
przez NATO formalnych konsultacji, co skutkowao odmow udzielenia
zaniepokojonej Turcji pomocy, o ktr ten kraj zabiega (ostatecznie Sojusz,
wykorzystujc biurokratyczne niuanse, znalaz jednak sposb na obejcie
niemieckiego i francuskiego sprzeciwu i udzieli Turcji pomocy).
W sierpniu 2008 r. NATO nie przewidziao wybuchu wojny
rosyjsko-gruziskiej i gdy dziaania wojenne si rozpoczy, byo w stanie
w zasadzie jedynie wyda owiadczenie. Sojusznicy nie byli zgodni, kogo za
t wojn wini oraz czy i w jaki sposb postpowa wobec stron tego
konfliktu. Celem NATO jest zapobiega i, jeeli jest to konieczne, po-
wstrzyma kryzys militarny na kontynencie z tego zadania wywizywao
si skutecznie do czasu wojny bakaskiej w latach dziewidziesitych. Od
tamtej pory Sojusz sprawia wraenie, jakby utraci zdolno zapewnienia
Europie stabilnoci i bezpieczestwa.
Mona argumentowa i wiele osb to czyni e reakcja Sojuszu byaby
zasadniczo inna, gdyby Rosja zaatakowaa czonka NATO, a nie tak jak
uczynia Gruzj, ktra nie jest w Sojuszu i dlatego nie jest objta gwa-
rancjami obrony zbiorowej. Nie jest jednak oczywiste, e chwiejny
mechanizm konsultacji w Sojuszu w razie potrzeby si oywi i pozwoli
skutecznie radzi sobie z kryzysem. Prawdopodobnie Sojusz straciby duo
cennego czasu na przygotowanie odpowiedzi. Trudno bowiem przy-
puszcza, e linie podziau w NATO, utrudniajce jego dziaanie, zniknyby
jak za dotkniciem czarodziejskiej rdki, a bez waciwego rozeznania
sytuacji na polu walki sojusznicy pewnie mieliby odmienne zdania co do
tego, kogo naley wini za rozpoczcie dziaa wojennych i czy naley
w ogle reagowa.

Dlaczego wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa?

NATO musi uczyni priorytetem zmniejszenie wtpliwoci co do jego


zdolnoci do wdroenia klauzuli o zbiorowej obronie. Gdyby Sojusz
przedsiwzi dziaania zmierzajce do poprawy gotowoci reagowania na
zagroenia w Europie, przyniosoby to dwojakie korzyci.

114
Po pierwsze, wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa jedynie zwikszy,
nie osabi, zdolno NATO do prowadzenia operacji poza granicami Europy.
Sojusznicy musz czu si bezpiecznie u siebie, jeeli maj rozmieszcza
swoje najlepsze siy za granic. Kiedy rzdy NATO po raz pierwszy wysay
swoje wojska poza granice obszaru traktatowego na Bakany w poowie lat
dziewidziesitych mogy wykorzysta wiarygodno i solidarno
polityczn uksztatowan przez dziesiciolecia wsppracy na rzecz obrony
Europy Zachodniej. To, e NATO byo zdolne wykona misj na wasnym
terytorium, pomogo Sojuszowi uzyska poparcie dla misji ekspedycyjnych.
Dzisiaj obserwujemy proces odwrotny. Istnieje ryzyko, e wtpliwoci
co do zaangaowania NATO w obron Europy rodkowej i Wschodniej
osabi poparcie w tym regionie dla misji w Afganistanie. rodki
wzmacniajce gwarancje bezpieczestwa mog zatrzyma t tendencj
i zwikszy poparcie nowych pastw czonkowskich dla operacji ekspe-
dycyjnych. Mog take przyspieszy transformacj si zbrojnych nowych
sojusznikw. Jeeli nowi czonkowie bd czuli, e ich granice s bezpieczne,
to bd mniej inwestowali w obron wasnego terytorium i bd bardziej
skonni zakupi sprzt potrzebny do misji ekspedycyjnych takich jak
w Afganistanie.
Po drugie, zapewnienie bezpieczestwa na waciwym poziomie jest
rwnie warunkiem wstpnym dokonania resetu w stosunkach z Rosj.
Sojusz nie bdzie zdolny do skutecznego zaangaowania Moskwy tak dugo,
jak dugo niektrzy jego czonkowie nie bd si czuli bezpiecznie. Rzdy
takich pastw czonkowskich bd opieray si wszelkim prbom otwarcia
na Rosj, a wysiki w celu przekonania ich do zajcia odmiennego stanowiska
tylko spotguj podejrzenia, e NATO przedkada niepokoje Moskwy nad
obawy wasnych czonkw. Aby mc prowadzi odwaniej polityk
zacieniania kontaktw z Rosj, NATO musi zapewni nowych czonkw,
e ich obawy traktuje powanie.

Co naley uczyni?

Jak powinna wyglda sojusznicza strategia wzmacniani gwarancji


bezpieczestwa ? Dotychczas debata na ten temat koncentrowaa si wok
kwestii planw ewentualnociowych (contingency plans) opracowywanych

115
przez NATO w czasie pokoju w celu przygotowania systemw obrony przed
najbardziej prawdopodobnym zagroeniom. Kilku czonkw NATO za-
dao, aby Sojusz stworzy taki dokument dla kadego pastwa czon-
kowskiego, ktre o to poprosi, a na pocztku 2010 r. pozostali czonkowie
wyrazili co do zasady na to zgod.
Jest oczywiste, e plany ewentualnociowe powinny wej w skad
pakietu rodkw wzmacniania gwarancji bezpieczestwa (patrz: wymiar
obronny poniej). Jednak tego rodzaju tajny dokument lecy w sejfie
dowdztwa operacji NATO sam przez si problemu nie rozwie. NATO
stoi w obliczu znacznie trudniejszego zadania, jakim jest umocnienie
solidarnoci politycznej i poczynienie bardziej widocznych przygotowa
militarnych w celu zapobieenia wszelkim potencjalnym konfliktom, nie
tylko majcym swoje rdo w Rosji. Dlatego te jego odpowied
wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa powinna obejmowa dziaania
polityczne, gospodarcze i militarne. Nie powinny one mie charakteru
prowokujcego ani by katalizatorem destabilizujcych kontrposuni
ssiadw, zwaszcza Rosji. I, co wane, musz one by podejmowane
w sposb zgodny z deniami NATO do zacieniania wizi z Moskw.

Zarzdzanie kryzysowe
Nowa strategia NATO wzmacniania gwarancji bezpieczestwa powinna
mie na celu przede wszystkim popraw zdolnoci Sojuszu do reagowania na
potencjalne zagroenia. Z tego wzgldu w pierwszej kolejnoci NATO po-
winno dokona generalnej rewizji funkcjonujcego obecnie systemu
zarzdzania kryzysowego. Kraje z poudnia i pnocy Sojuszu skorzystaj na
tym w tym samym stopniu, co nowi czonkowie.
NATO powinno stworzy nowy mechanizm pozwalajcy na bieco
ocenia moliwo wystpienia kryzysw poza jego granicami oraz ich
potencjalne skutki dla sojusznikw. Przygotowanie wiarygodnych rodkw
reagowania wymaga od sojusznikw zgody na elastyczne podejcie ich
naczelnego dowdcy, SACEUR, do planowania wojskowego oraz, by moe,
na podejmowanie przez niego wstpnych dziaa prowadzcych do
ewentualnej interwencji na wczesnych etapach kryzysu.

116
NATO powinno uczyni rozpoznanie, ocen i reagowanie na kryzys oraz
przygotowanie rodkw zapobiegawczych rutynow czci swojej
dziaalnoci. Jest to bardzo wane, gdy stae monitorowanie i planowanie
pozwoli sojusznikom szybko reagowa i stabilizowa przysze kryzysy na
warunkach korzystnych dla Sojuszu. Dziki regularnemu planowaniu
NATO moe te unikn nieporozumie. Jeeli za Sojusz bdzie zaczyna
ocen sytuacji i planowanie dopiero w chwili wybuchu kryzysu, to przez
podmioty z zewntrz bdzie to mogo by odbierane jako ch podjcia
interwencji. Czasami tak rzeczywicie bdzie. W innych wypadkach,
zwaszcza w sytuacji, gdy nie dojdzie do naruszenia przez obce siy
sojuszniczego terytorium, NATO moe odstpi od dziaania. Wwczas
wane jest, by nie myli oceny zagroe i planowania Sojuszu
z przygotowaniami do interwencji, co mogoby wprowadzi zamieszanie
i potencjalnie skomplikowa sytuacj.
Taki nowy mechanizm zarzdzania kryzysowego mgby by
usytuowany w strukturach NATO w bezporedniej bliskoci naczelnego
dowdcy lub sekretarza generalnego Sojuszu. Najwaniejsze, aby nowa
komrka analityczna dokonywaa oceny zagroe pyncych ze wszystkich
kierunkw, co tym samym podkrelaoby, e planowanie NATO nie jest
wymierzone przeciwko jakiemukolwiek pastwu. Wprawdzie nasze
opracowanie koncentruje si na obawach ywionych przez kraje Europy
rodkowej i Wschodniej w zwizku z Rosj, jednak sojusznicy z pnocy
i poudnia Europy maj wasne powody do niepokoju o stan swojego
bezpieczestwa, ktre rwnie powinny by poddane ocenie przez nowy
mechanizm zarzdzania kryzysowego.
Uzyskiwanie i przekazywanie informacji wywiadowczych, w tym
informacji otrzymanych w czasie rzeczywistym i wczesne ostrzeganie, s
kolejnymi sabymi punktami, do ktrych Sojusz powinien si odnie.
Zarwno gromadzenie, jak i interpretacja informacji wywiadowczych stay
si przedmiotem politycznych przepychanek; przywdcy polityczni rzadko
otrzymuj nieprzefiltrowane opinie, mogce stanowi podstaw do sku-
tecznego i rozwanego planowania. System wywiadowczy Sojuszu wymaga
gruntowej przebudowy, poniewa jego sprawno jest warunkiem
wstpnym skutecznego zarzdzania kryzysowego.

117
Angaowanie UE i rzdw pastw czonkowskich
Wzmacnianie gwarancji bezpieczestwa wymaga zaangaowania take
innych podmiotw ni NATO, gdy w wypadku niektrych rde
niebezpieczestw niepokojcych czonkw Sojusz moe zaoferowa jedynie
ograniczon pomoc. Zagroeniem dla Europy s nie tylko manewry
wojskowe, ale rwnie naciski polityczne, szanta energetyczny, wpywy
zagranicznych sub wywiadowczych i korupcja. W tych przypadkach wik-
sz rol do odegrania ma Unia Europejska, podobnie jak rzdy
poszczeglnych pastw. Jest wiele dziaa, ktre nowe (i starsze) pastwa
czonkowskie mog i powinny podj same, aby zmniejszy potencjaln
podatno na tego typu zagroenia. NATO moe mie doskonay plan
obrony, a nawet moe rozlokowa bazy wojskowe w Europie rodkowej
i Wschodniej, ale i tak nie bdzie w stanie powstrzyma si zewntrznych od
de facto infiltracji rzdw, parlamentw czy mediw w celu zdobycia
wpyww.
UE powinna uwzgldni obawy rzdw w regionie, na przykad oce-
niajc wpyw inwestycji rosyjskich na ich krajowe gospodarki oraz
upewniajc si, e zewntrzni inwestorzy dziaaj z penym posza-
nowaniem obowizujcych regulacji unijnych. Mogaby zwikszy swoje
poparcie dla planowanych gazocigw pozwalajcych transportowa gaz
spoza Rosji do tych krajw Europy rodkowej i Wschodniej, ktre obecnie s
nadmiernie uzalenione od Gazpromu. Powinna rwnie poszukiwa
sposobw wykorzystania narzdzi, jakie ma do dyspozycji, do poprawy
zdolnoci pastw czonkowskich do odpierania atakw cybernetycznych.
Ich czstotliwo ronie, a podejrzanym s czsto Chiny.
Wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa wymaga od UE i NATO
mylenia o potencjalnych zagroeniach, militarnych i pozamilitarnych, jako
o kontinuum. UE i NATO powinny by zdolne do oceny prb zastraszania
na przykad rwnoczesnym uyciem broni energetycznej i rodkw
militarnych. Musz by zdolne do reagowania w sposb skoordynowany
tak, aby kada z tych instytucji dysponowaa wasnymi rodkami zgodnie
z zasad, e wybiera si te, ktre najlepiej sprawdz si w danej sytuacji.
NATO i UE powinny rwnie korzysta wsplnie z dowdztw planujcych
i kierujcych operacjami, zdolnych do zgromadzenia i rozmieszczenia

118
w czasie konfliktu zintegrowanych si cywilnych i wojskowych, poniewa
niewielu obecnym zagroeniom mona zapobiec wycznie rodkami
militarnymi. Naley te dobrze umocowa UE w systemie zarzdzania
kryzysowego, opisanym w poprzednim punkcie. To bdzie wymagao
bardzo cisej wsppracy midzy sztabami wojskowymi UE i NATO, aby
zapewni, e obie te instytucje wsppracuj bezkonfliktowo w operacjach
i nie dubluj swoich dziaa.
Na tak blisk wspprac bdziemy musieli jeszcze poczeka do czasu
poprawy stosunkw midzy Turcj, Grecj i Cyprem. Napicia w stosun-
kach midzy Ankar z jednej strony, a Atenami i Nikozj z drugiej,
powstrzymuj pki co intensyfikacj wsppracy NATO z UE4. Mimo to
moliwy powinien okaza si stopniowy postp w zacienianiu tej
wsppracy, majcej na celu wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa krajw
Europy rodkowej i Wschodniej. EU i NATO mogyby na przykad organi-
zowa nieformalne wyjazdy dla tych swoich oficerw sztabowych, ktrzy
maj za zadanie monitorowa i analizowa zagroenia strategiczne, midzy
innymi pynce z Rosji. Moliwe powinno by take nawizanie wsppracy
roboczej midzy natowskim Centrum Doskonalenia Obrony przed Atakami
Cybernetycznymi a oficerami sztabowymi UE, zapewniajcej regularn wy-
mian dowiadcze.
Pastwa czonkowskie mog rwnie wiele dokona same, by zmniej-
szy swoj podatno na zagroenia. Nowi czonkowie NATO, zabiegajcy
u sojusznikw o wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa, polepsz swoj
pozycj negocjacyjn, jeeli reformy w ich wasnych siach zbrojnych bd
gruntowne. Powinni te zrobi wszystko, co w ich mocy, by chroni budety
wojskowe przed wpywami recesji i konsolidacji budetowej. Tam, gdzie
cicia s nieuniknione, kraje winny czy rodki finansowe, aby otrzyma
wiksze korzyci za mniej pienidzy. Jeeli nowi czonkowie obawiaj si
szkodliwego wpywu kapitau z zagranicy na ycie polityczne, mog uchwa-
li i wprowadzi w ycie lepsze przepisy prawa dotyczce finansowania
kampanii wyborczych. Jeeli obawiaj si szantau energetycznego, mog

4
Wicej na ten temat: Tomas Valasek, France, NATO and European Defence, CER Policy
Brief, listopad 2008 r.

119
wykorzysta wasne oraz unijne fundusze, aby skuteczniej zintegrowa si
z zachodnimi rynkami nonikw energii i stworzy alternatyw dla ropy
i gazu z Rosji5.
Wymiar obronny
O ile wiele nowych (i niektre stare) pastw czonkowskich niepokoj
zagroenia pozamilitarne, o ktrych wspomniano powyej, o tyle kraje
batyckie i Polska obawiaj si rwnie ewentualnego konfliktu zbrojnego.
Dlatego te, aby zapobiec potencjalnym wojskowym zagroeniom granic
tych pastw, NATO musi utrzyma podstawowy poziom aktywnoci
i dziaalnoci wojskowej, w tym planowanie, wiczenia w zakresie przerzutu
si wzmocnienia i inwestycje w infrastruktur obronn.
Plany ewentualnociowe s podstaw wszelkich zwizanych z obron-
noci wzmocnie gwarancji bezpieczestwa. Planowanie to pozwala Soju-
szowi przeanalizowa i dostosowa potrzeby oraz zdolnoci obronne pod
ktem konkretnego scenariusza wojennego. Jest to rwnie test solidarnoci
sojuszniczej. Zatem sam proces planowania jest rwnie wany, jak bdcy
jego wynikiem plan.
Oprcz planw ewentualnociowych, NATO powinno rozway kilka
innych przedsiwzi o charakterze militarnym, sucych wzmocnieniu
gwarancji bezpieczestwa. Przedsiwzicia te su przede wszystkim pod-
kreleniu solidarnoci z bardziej naraonymi na niebezpieczestwa so-
jusznikami, ale jednoczenie zapewniaj gotowo NATO do wysania si
wzmocnienia, gdyby to byo konieczne. Dlatego te Sojusz powinien:
kontynuowa misj obrony przestrzeni powietrznej pastw batyckich,
ktra trwa od 2004 r. Jest ona wanym sygnaem zaangaowania NATO
w tym regionie;
prowadzi ograniczone wiczenia testujce system dowodzenia i goto-
wo si oraz logistyki, w tym transportu strategicznego (ktry miaby
zasadnicze znaczenie dla wzmocnienia obrony nowych pastw
czonkowskich NATO);

5
Patrz: Vaclav Bartoka, First responsibility, then solidarity, w: Katinka Barysch i inni,
Pipelines, politics and power: The future of EURussia Energy relations, CER Report, padziernik
2008 r.

120
prowadzi wiczenia wojskowe, zgodne z planami ewentualnociowymi,
z udziaem regionalnych dowdztw sojuszniczych si poczonych, takich
jak dowdztwa NATO w Brunssum i Neapolu, w ktrych moe doj do
obnienia si poziomu umiejtnoci oficerw w zakresie planowania ope-
racji w ramach Artykuu V. Jednoczenie NATO powinno wykorzysta
narodowe dowdztwa operacyjne podlege SHAPE do pomocy w opra-
cowywaniu planw obronnych lub w celu uzyskania specyficznej dla
poszczeglnych regionw wiedzy i umiejtnoci;
ulokowa dodatkowe instalacje wojskowe na terytorium nowych
czonkw w Europie rodkowej i Wschodniej oraz wzmocni sie baz
lotniczych i portw NATO w tym regionie. Zostayby wwczas stwo-
rzone podstawy do tego, aby w razie koniecznoci wzmocni ten obszar
wojskowo;
usprawni sojusznicz strategi informacyjn. Na przykad wsplne sta-
nowisko w sprawie rosyjskich wicze wojskowych na Biaorusi wzmoc-
nioby solidarno polityczn. Nie zawsze sojusznicy bd zgodni w swych
ocenach, ale nawet wtedy, gdy maj wsplne stanowisko, za mao wy-
siku wkadaj w prezentowanie na zewntrz jednolitego przekazu;
usprawni wywiad i monitoring. Sojusznicy z Europy rodkowej i Wschod-
niej nie zawsze w peni wiedz, co si dzieje po drugiej stronie ich wschodniej
granicy;
rozwin system obrony powietrznej NATO w tym przed atakami
rakietowymi ktry obejmowaby cay obszar Europy rodkowej
i Wschodniej i w ktrego skad wchodzioby kilka baz pooonych w tym
regionie (samo ich istnienie odstraszaoby potencjalnych agresorw);
wzmocni Siy Odpowiedzi NATO (NATO Response Force NRF). Siy te
zostay utworzone w 2002 r. midzy innymi w celu reagowania na
sytuacje przewidziane w Artykule V oraz jako instrument wzmocnienia
wojskowego i gwarancji bezpieczestwa. Jednak NRF nigdy nie rozwiny
w peni swoich zdolnoci. Sojusznicy musz wydzieli siy potrzebne do
tego, aby NRF mogy zrealizowa wszystkie swoje cele.

121
Wnioski kocowe
W ostatnich miesicach wielu sojusznikw zaakceptowao potrzeb
wzmocnienia gwarancji bezpieczestwa. Dla nich problemem nie jest ju
czy, ale jak NATO powinno dziaa, aby to osign. Wzmocnienie gwa-
rancji bezpieczestwa stao si kluczowym tematem debat o nowej
koncepcji strategicznej, a Sojusz podj ju w tym kierunku ograniczone
dziaania. Niemniej wci konieczne jest wypracowanie caociowej polityki
w tym zakresie, aby skutecznie zmniejszy obawy pastw czonkowskich.
Przede wszystkim NATO powinno zbudowa nowy mechanizm rozpo-
znawania i oceny kryzysw oraz reagowania na nie. Ponadto wzmocnienie
gwarancji bezpieczestwa powinno sta si integraln czci szerszej
strategii NATO i jego politycznego dziaania.
Niektrzy sojusznicy mog obawia si finansowych implikacji takich
posuni. Budety obronne w caej Europie w nastpstwie kryzysu
gospodarczego s pod ogromn presj, zrozumiae wic, e ministerstwa
obrony niechtne s zaciganiu nowych zobowiza. Pomimo to NATO
powinno znale sposb na stopniow modernizacj infrastruktury
wojskowej w Europie rodkowej i Wschodniej, by gwarantowaa skuteczne
wzmocnienie tego regionu w razie kryzysu. Zbiorowa obrona jest pod-
stawowym zadaniem NATO. Jednak wzmocnienie gwarancji bezpie-
czestwa akcentuje przede wszystkim rodki polityczne takie jak nowe
zdolnoci zarzdzania kryzysowego ktre mona utworzy stosunkowo
szybko i przy niewielkich dodatkowych nakadach finansowych.
NATO powinno rwnie rozway, jak inne podmioty mog postrzega
rodki suce wzmocnieniu gwarancji bezpieczestwa i jak mog na nie
zareagowa. Co si stanie, jeeli na rozwane w opinii NATO rodki obronne
Moskwa odpowie demonstracj siy? Przedstawiciele wadz rosyjskich
twierdz, e wszelkie dziaania modernizacyjne baz lotniczych lub portw
morskich w nowych krajach czonkowskich NATO uznaj za naruszenie
Aktu Stanowicego z w 1997 r.6

6
Akt Stanowicy o podstawach wzajemnych stosunkw, wsppracy i bezpieczestwa
pomidzy Organizacj Paktu Pnocnoatlantyckiego i Federacj Rosyjsk, Pary, 27 maja
1997 r.

122
Jednak dokument ten przewiduje ograniczenia stacjonowania staych
znacznych si bojowych, a nie modernizacji portw lub baz lotniczych. Akt
Stanowicy celowo otwiera NATO moliwo obrony nowych czonkw
dziki koniecznej interoperacyjnoci, integracji i zdolnoci uzupenienia si.
NATO nie wykorzystao w peni zapisw tego dokumentu. Sojusz powinien
to uczyni lata temu, kiedy stosunki z Rosj byy lepsze. Nie jest to jednak
powd, by sojusznicy mieliby teraz uchyla si od odpowiedzialnoci.
Solidarno w ramach NATO wymaga, aby wszyscy czonkowie uzyskali
ten sam poziom bezpieczestwa.
Pojawi si opinie, e wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa jest
niezgodne z czynionymi ostatnio przez Sojusz prbami naprawy jego relacji
z Rosj, co jest priorytetem sekretarza generalnego NATO Andersa Fogha
Rasmussena. W rzeczywistoci jest jednak dokadnie odwrotnie: reset
i wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa s nierozcznie ze sob zwizane.
NATO chce utrzymywa moliwie najcilejsz wspprac i najlepsze
stosunki z Rosj, gdy sojusznicy nie bd bezpieczni dopty, dopki caa
Europa nie poczuje si bezpieczna. Jednak poniewa przyszo Rosji jest
nieprzewidywalna, NATO powinno, dc do tego celu, jednoczenie za-
bezpieczy si przed ryzykiem bardziej antagonistycznej polityki rosyjskiej.
Do podobnej sytuacji doszo w latach szedziesitych, kiedy sojusznicy
nie zgadzali si, co ma by priorytetem: obrona czy dtente. W kocu NATO
poczyo te wydawaoby si sprzeczne elementy w wielk strategi
dwutorowoci, ktra dobrze suya Sojuszowi i przyczynia si do przy-
gotowania gruntu pod upadek elaznej kurtyny dwadziecia lat pniej.
Obecnie NATO znw jest podzielone co do priorytetw: czy powinno nim
by wzmocnienie gwarancji bezpieczestwa, czy reset. Po raz kolejny jest
to faszywy dylemat: sojusz powinien przyj dwutorow strategi, dziki
ktrej osignie oba cele.

Maj 2010 r.

123
Autorzy:
Ronald Asmus jest dyrektorem wykonawczym Translatlatic Centre
Niemieckiej Fundacji Marshalla w Brukseli i byym zastpc asystenta
sekretarza stanu USA.
Genera brygady w stanie spoczynku Stefan Czmur jest radc ministra
w Departamencie Polityki Bezpieczestwa MSZ i byym zastpc przed-
stawiciela wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej przy Komitecie Wojsko-
wym NATO.
Chris Donnelly jest dyrektorem Institute for Statecraft and
Governments: by specjalnym doradc ds. Europy rodkowej i Wschodniej
czterech sekretarzy generalnych NATO.
Aivis Ronis jest byym staym przedstawicielem otwy przy NATO
i czonkiem grupy ekspertw ds. nowej koncepcji strategicznej NATO.
Tomas Valasek jest dyrektorem ds. polityki zagranicznej i obrony
w Centrum ds. Reform Europejskich w Londynie i byym dyrektorem poli-
tycznym (penicym obowizki) w Ministerstwie Obrony Sowacji.
Genera brygady w stanie spoczynku Klaus Wittmann jest byym dy-
rektorem planowania akademickiego i polityki w Akademii Obrony NATO
w Rzymie.

124
NATO 2020
Oddajemy do rk polskiego czytelnika raport przygotowany
na zlecenie Sekretarza Generalnego Organizacji Paktu
Pnocnoatlantyckiego (NATO) przez grup ekspertw, ktrej
przewodniczya Madeleine Albright, bya Sekretarz Stanu USA.
W gronie autorw znalaz si obok innych negocjatorw
i badaczy oraz byych ministrw spraw zagranicznych
i dyplomatw z 12 pastw Sojuszu Pnocnoatlantyckiego
rwnie prof. dr hab. Adam Daniel Rotfeld
(na zdjciu z Madeleine Albright). Zapewnione bezpieczestwo
Dynamiczne zaangaowanie

(Raport Albright)

Fot. PAP

ISBN 978-83-89607-99-7
POLSKI INSTYTUT SPRAW MI DZYNARODOWYCH
UL. WARECKA 1A, 00-950 WARSZAWA
TEL. (+48) 22 556 80 00, FAKS (+48) 22 556 80 99
PISM POLSKI INSTYTUT SPRAW MIDZYNARODOWYCH
THE POLISH INSTITUTE OF INTERNATIONAL AFFAIRS

9 788389 607997 >


PISM@PISM.PL, WWW.PISM.PL

You might also like