ZADANIA Z CHEMII

Ustalanie wzoru zwizku chemicznego

Wyrnia si nastpujce typy wzorw zwizku chemicznego:

1. Wzr empiryczny zwizku chemicznego, czyli najmniejszy stosunek molowy
pierwiastkw w analizowanym zwizku.
2. Wzr rzeczywisty (sumaryczny), czyli stosunek molowy pierwiastkw w analizowanym
zwizku odpowiadajcy jego masie molowej.
3. Wzr strukturalny (dotyczy tylko zwizkw kowalencyjnych), tzn. takich, ktre s
zbiorem czsteczek.
Wzr zwizku chemicznego ustala si na podstawie wynikw analizy elementarnej, tzn. analizy
w wyniku, ktrej okrelony zostaje % skad pierwiastkw w analizowanym zwizku.
% skad pierwiastkw w analizowanym zwizku to inaczej stosunek masowy pierwiastkw w
tym zwizku. Zadania z tego dziau sprowadzaj si, zatem do przeliczenia skadu masowego na
skad molowy.
Zadanie 1. Ustal wzr tlenku azotu o skadzie: %N = 63,54, %O = 36,36.
Dane:
%N = 63,54; MN = 14 g/mol
%O = 36,36; MO = 16 g/mol
Rozwizanie:
m N : mO = 63,54 : 36,36

Aby przeliczy stosunek masowy pierwiastkw w zwizku na stosunek molowy naley podzieli
masy pierwiastkw przez ich masy molowe:
63,54 36,36
n N : nO = : = 4,54 : 2,27
14 16
Zgodnie z prawem stosunkw molowych Daltona stosunek molowy pierwiastkw w zwizku
chemicznym wyraa si jako stosunek liczb cakowitych. W tym celu kad z otrzymanych liczb,
wyraajcych ten stosunek dzieli si przez najmniejsz z nich:
4,54 2,27
n N : nO = : = 2 :1
2,27 2,27
Wzr empiryczny tego tlenku, to: N2O. Do ustalenia wzoru rzeczywistego (sumarycznego)
niezbdna jest informacja o masie molowej tego tlenku. W tym przypadku ustalony wzr
empiryczny dotyczy znanego zwizku azotu (tzw. gaz rozweselajcy) i oczywiste jest, e wzr
empiryczny jest jednoczenie wzorem sumarycznym.
 Wzr empiryczny zwizkw organicznych ma form: CxHyOzNk.. , gdzie
wspczynniki: x, y, z, k,.oznaczaj najmniejszy stosunek molowy tych pierwiastkw
wchodzcych w skad tego zwizku chemicznego.

Zadanie 2. Analiza elementarna pewnego zwizku organicznego wykazaa, e zawiera on:

48,5% C, 5,1% H i 14,2% N. Ustal wzr tego zwizku.
Dane:
%C = 48,5; MC = 12 g/mol
%H = 5,1; MH = 1 g/mol
%N = 14,2; MN = 14 g/mol

Poniewa suma procentowego skadu podanych pierwiastkw jest mniejsza od 100, to

oznacza to, e w skad tego zwizku chemicznego wchodzi rwnie tlen. Procentow zawarto
tlenu (%O) w tym zwizku oblicza si w nastpujcy sposb:

%O = 100 - (% pierwiastek) = 100 - 67,8 = 32,8.

%O = 32,8; MO = 16 g/mol
Rozwizanie:

Skad % pierwiastkw w zwizku chemicznym jest informacj o stosunku masowym

pierwiastkw w tym zwizku. Stosunek masowy pierwiastkw w zwizku chemicznym jest stay,
niezaleny od iloci tego zwizku i sposobu jego otrzymania (prawo staoci skadu J. L.
Prousta). Do ustalenia wzoru empirycznego wystarczy, wic przeliczy stosunek masowy
pierwiastkw w zwizku na stosunek molowy.

48,5 5,1 32,8 14,2

nC : n H : nO : n N = : : : = 4,04 : 5,1 : 2,05 : 1,01
12 1 16 14

Poniewa stosunek molowy pierwiastkw w zwizku chemicznym CxHyOzNk musi by

wyraony jako stosunek liczb cakowitych (prawo stosunkw molowych Daltona), to dzielimy
otrzymane liczby przez najmniejsz z nich i po zaokrgleniu otrzymujemy:

x : y : z : k = 4 : 5 : 1 : 2.

Wzr empiryczny tego zwizku ma posta: C4H5O2N.

W przypadku zwizkw kowalencyjnych (najczciej zwizkw organicznych) istotne jest nie

tylko ustalenie wzoru sumarycznego, ale rwnie wzoru strukturalnego. W tym celu pomocne
bdzie okrelenie stopnia nienasycenia czsteczki organicznej (n). Warto n rwna jest sumie
liczby wiza w czsteczce i liczbie piercieni, jakie tworzy ta czsteczka.
Stopie nienasycenia czsteczki (n) okrela si wykorzystujc wzr:
 2 + 2C + N H
n=
2
Gdzie:

C liczba atomw wgla w czsteczce

N - liczba atomw azotu w czsteczce
H - liczba atomw jednowartociowych w czsteczce (H, Cl, Br, itp.)

Przykad 1.

2 + 26 + 0 6
n= =4
2
Stopie nienasycenia czsteczki = 4.
(3 wizania i piercie).

Przykad 2.

C C H

2 + 2 8 + 0 6
n= =6
2
Stopie nienasycenia czsteczki = 6.
(5 wiza i piercie).

Przykad 3.
O
H C
C OH

HO C
C H

O
2 + 24 + 0 4
n= =3
2
Stopie nienasycenia czsteczki = 3.
(3 wizania ).

Przykad 4.

N
2 + 2 5 +1 5
n= =4
2
Stopie nienasycenia czsteczki = 4.
(3 wizania i piercie).
W przypadku zwizku C4H5O2N stopie nienasycenia:
2 + 2 C + N H 2 + 2 4 +1 5
n= = =3
2 2
Wzr strukturalny tego zwizku:
H H
C C C
O
NH 2 C

OH
Zadania do samodzielnego rozwizania:

1. Ile procent cyny powinno znajdowa si w jej stopie z miedzi, aby na kady atom cyny
przypadao sze atomw miedzi?
2. Analiza wykazaa, e w 3,26 g tlenku chromu znajduje si 2,24 g chromu. Jaki jest wzr che-
miczny tego tlenku?
3. W 2,3 g tlenku azotu znajduje si 0,7 g azotu. Podaj wzr tlenku.
4. Jaki wzr ma tlenek siarki, ktrego 100 g zawiera 40 g siarki?
5. Tlenek elaza zawiera 27,6 % tlenu. Jaki jest wzr chemiczny tego tlenku?
6. Fluorowcopochodna benzenu zawiera 48,3 % chloru. Podaj wzr sumaryczny tego zwizku.
Odp. C6H4Cl2
7. W 23,0 g tlenku azotu znajduje si 7,0 g azotu. Podaj wzr chemiczny tlenku.
Odp. NO2
8. Jaki wzr chemiczny ma tlenek siarki, ktrego 10,0 g zawiera 6,0 g tlenu?
Odp. SO3
9. Krystaliczny siarczan magnezu zawiera 51,17 % wody krystalizacyjnej. Oblicz ile
czsteczek wody przypada na jedn czsteczk MgSO4.
Odp. 7
10. Pewien tlenek elaza zawiera 27,6 % tlenu. Jaki jest wzr chemiczny tego tlenku?
Odp. Fe3O4
11. Pewien pierwiastek tworzy dwuprotonowy kwas tlenowy o masie 98 gmol1, w ktrym
stosunek masowy tlenu do wodoru wynosi 32:1. Podaj wzr tego kwasu.
Odp. H2SO4
12. Tlenek oowiu zawiera 86,6 % metalu, reszt stanowi tlen. Wyprowad wzr chemiczny
tego tlenku.
Odp. PbO2
13. Prbka pewnego kwasu organicznego zawiera 26,67 % wagowych wgla i 71,11 %
wagowych tlenu. Podaj wzr rzeczywisty tego zwizku, jeli wiadomo, e jego masa
molowa wynosi 90 gmol1.
Odp. H2C2O4
14. Pewien pierwiastek tworzy dwuprotonowy kwas tlenowy o masie 62 g/mol, w ktrym
stosunek masowy tlenu do wodoru wynosi 24:1. Podaj wzr tego kwasu.

15. Podaj wzr empiryczny substancji o skadzie procentowym: 28,25 % potasu, 25,64 %
chloru, 46,11 % tlenu.