Notatki do wykadu z

matematyki dyskretnej
Andrzej Szepietowski
Logika

0.1 Zdania, funkcje zdaniowe

Zdanie w logice to taka wypowied, ktrej mona przypisa warto logiczn
prawda lub fasz. Do oznaczenia wartoci zdania bdziemy uywa 1 (dla praw-
dy) i 0 (dla faszu). Na przykad zdaniem jest wypowied
2 dzieli 6
co bdziemy zapisywa skrtowo
2|6
Jest to zdanie prawdziwe, wic jego warto wynosi 1. Funkcja zdaniowa to
wypowied, ktra zawiera zmienne i ktra staje si zdaniem, jeeli za te zmienne
podstawimy elementy z okrelonej dziedziny X. Inn nazw funkcji zdaniowej
jest predykat. Na przykad
2|n
jest predykatem (funkcj zdaniow), ktrej zmienna n przebiega zbir liczb na-
turalnych. Jeeli za n podstawimy 4, to otrzymamy zdanie prawdziwe 2|4, a
jeeli podstawimy 3, to otrzymamy zdanie faszywe 2|3.

0.2 Funktory zdaniotwrcze, spjniki logiczne

Ze zda lub funkcji zdaniowych moemy budowa nowe zdania lub funkcje zda-
niowe za pomoc spjnikw logicznych zwanych take funktorami zdaniotwr-
czymi.

Koniunkcja
Dwa zdania (lub funkcje zdaniowe) , moemy poczy spjnikiem koniunkcji
otrzymamy wtedy

ktre czytamy i . Koniunkcja jest prawdziwa, jeeli oba zdania oraz
s prawdziwe, i jest faszywa, jeeli jedno z nich lub oba s faszywe. Zalenoci
te przedstwia nastpujca tabela

0 0 0
0 1 0
1 0 0
1 1 1
2

Przykadami koniunkcji s zdania:

2 dzieli 6 i 3 dzieli 6
wieci soce i pada deszcz

Alternatywa
Dwa zdania (lub funkcje zdaniowe) , moemy poczy spjnikiem alterna-
tywy otrzymamy wtedy

ktre czytamy lub . Alternatywa jest prawdziwa, jeeli jedno ze zda
lub , lub oba s prawdziwe. Zalenoci te przedstwia tabela

0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 1

Przykadami alternatywy s zdania:

2 dzieli 4 lub 3 dzieli 4
wieci soce lub pada deszcz

Negacja
Zaprzeczeniem zdania (lub funkcji zdaniowej) jest nie , ktre oznacza b-
dziemy przez . Zdanie jest faszywe, gdy jest prawdziwe, i jest praw-
dziwe, gdy jest faszywe.

0 1
1 0

Przykadami negacji s zdania:

nieprawda, e 3 dzieli 4
nie pada deszcz

Implikacja
Dwa zdania (lub funkcje zdaniowe) , moemy poczy spjnikiem implikacji
otrzymamy wtedy

ktre czytamy implikuje , pociga , z wynika lub wynika z . Zdanie
jest poprzednikiem implikacji, a jest nastpnikiem implikacji. Implikacja
jest faszywa, tylko w przypadku, gdy jest prawdziwe a faszywe.
0.3. TAUTOLOGIE 3

0 0 1
0 1 1
1 0 0
1 1 1
Aby wyjani dlaczego tabela implikacji jest wanie taka, rozpatrzmy nastpu-
jce twierdzenie:
Dla dowolnej liczby naturalnej n, jeeli 4|n, to 2|n
To twierdzenie jest intuicyjnie jasne i wyraa prost zalenos, e kada
liczba podzielna przez cztery jest parzysta. Jest ono prawdziwe dla kadej liczby
naturalnej n. S wic prawdziwe nastpujce implikacje:
jeeli 4|5 to 2|5
jeeli 4|6 to 2|6
jeeli 4|8 to 2|8
czyli implikacja, w ktrej poprzednik jest faszywy, jest prawdziwa w obu
przypadkach, gdy nastpnik jest prawdziwy i gdy jest faszywy.

Rwnowano
Dwa zdania (lub funkcje zdaniowe) , moemy poczy spjnikiem implikacji
otrzymamy wtedy

ktre czytamy rwnowane . Rwnowano jest prawdziwa, gdy i
maj t sam warto logiczn.

0 0 1
0 1 0
1 0 0
1 1 1

0.3 Tautologie
Za pomoc funktorw zdaniotwrczych moemy tworzy scematy zda lub funk-
cji zdaniowych. Na przykad:
( ) ,
gdzie i s symbolami dowolnych zda (zmiennymi zdaniowymi). Tautologie
to takie schematy, ktre zawsze s prawdziwe niezalenie od tego jakie zdania
podstawimy za zmienne. Na przykad zdanie

jest tautologi, bo jest prawdziwe zarwno wtedy, gdy bdzie prawdziwe, jak
i wtedy, gdy jest faszywe.
Inne przykady tautologii to
4

1. (prawo tosamoci dla rwnowanoci)

2. ( ) (prawo wyczonej sprzecznoci)
3. (prawo wyczonego rodka)
4. ( ) ( )
5.
6. ( ) ( ) (prawo kontrapozycji)
7. ( ) ( )
8. ( ) ( )
Ostatnie dwie tautologie nosz nazw praw de Morgana. Dobrze znan metod
sprawdzania, e schemat jest tautologi, jest tak zwana metoda zero-jedynkowa,
ktr zademonstrujemy na schemacie

( ) ( )

( ) ( )
0 0 1 1 1
0 1 1 1 1
1 0 0 0 1
1 1 1 1 1
W tabeli w dwch pierwszych kolumnach zestawiono wszystkie moliwe wartoci
zmiennych zdaniowych i , w trzeciej kolumnie mamy wartoci implikacji
w czwartej kolumnie wartoci alternatywy a w pitej kolumnie
wartoc caego schematu ( ) ( ). Jak wida warto schematu
wynosi 1 w kadej z czterech moliwoci, wic schemat jest tautologi.

0.4 Reguy dowodzenia

Pierwsz regu dowodzenia jest regua odrywania
,

oznacza, ona, e jeeli prawdziwe s wszystkie formuy nad kresk (zwane prze-
sankami), to prawdziwa jest take regua pod kresk (zwana wnioskiem). Re-
gua ta jest czsto stosowana w dowodach matematycznych. Jeeli udowodnimy
twierdzenie (zdanie) oraz implikacj , to moemy wnioskowa, e zdanie
jest prawdziwe.
Przykad 0.1 Wiemy, ze szkoy, e jeeli suma cyfr liczby n jest podzielna
przez 3, to liczba n te jest podzielna przez 3. Suma cyfr liczby 111 jest rwna
3 i dzieli si przez 3. Regua odrywania pozwala wnioskowa, e liczba 111 jest
podzielna przez 3.
0.4. REGUY DOWODZENIA 5

Przykad 0.2 Z dwch zda:

Jeeli wieci soce, to jest jasno
wieci soce
regua odrywania pozwala wnioskowa, e jest jasno.
Podobnie z dwch zda
Jeeli pada dzisiaj deszcz, to nie trzeba podlewa trawnika
Pada dzisiaj deszcz
regua odrywania pozwala wnioskowa, e nie trzeba podlewa trawnika.
Naley tu podkreli, e nie wnikamy tu w to czy same zdania s przwdziwe.
Regua odrywania daje pewno, e jeeli przesanki s prawdziwe, to wniosek
te bdzie prawdziwy.

Inna regua dowodzenia to

,

Regu t stosujemy przy dowodach przez sprowadzenie do sprzecznoci. Jeeli
z zaprzeczenia schematu , czyli z potrafimy wywie i jednoczenie
wiemy, e jest prawdziwe, to moemy uzna, e schemat jest prawdziwy.

Przykad 0.3 Wiadomo, e:

Jeeli liczba n nie jest podzielna przez 3, to nie jest podzielna przez 6.
Jeeli teraz dodamy zdanie
Liczba 60 jest podzielna przez 6
to moemy wnioskowa, e liczba 60 jest podzielna przez 3.

Przykad 0.4 Z prawdziwoci zda:

Jeeli nie ma tlenu, nie mona oddycha
Mona oddycha
wynika zdanie:
Jest tlen

Inny schemat dowodzenia to

,
.

Aby si przekona, e jest to poprawny schemat dowodzenia wystarczy spraw-
dzi wszystkie moliwe podstawienia za zmienne i tak jak w metodzie zero-
jedynkowej

0 0 0
0 1 0
1 0 0
1 1 1
Jak widc tam gdzie obie przesanki i nad kresk s prawdziwe tam praw-
dziwy jest wniosek .
6

0.5 Kwantyfikatory
Wyraenie dla kadego nazywamy kwantyfikatorem oglnym. Symbolicznie
zapisujemy je . Wyraenie istnieje nazywamy kwantyfikatorem egzystencjal-
nym i oznaczamy przez . Na przekad zdanie
Dla kadego n N zachodzi n 0
zawiera kwantyfikator oglny i w skrcie mona je zapisa nastpujco;

nN n 0

Jest to zdanie prawdziwe. Zdanie

Istnieje n N takie, e n 1
zawiera kwantyfikator egzystencjalny i w skrcie mona je zapisa nastpujco;

nN n 1.

To zdanie te jest prawdziwe. Zdanie moe zawiera kilka kwantyfikatorw, na

przykad
nN mN n m.
jest prawdziwe, poniewa w zbiorze liczb naturalnych istnieje liczba najmniejsza
n = 0, taka, ktra jest nie wiksza od kadej liczby naturalnej m. Mwimy, e
kwantyfikator nN wie zmienn n, a kwantyfikator mN wie zmienn m.
Jeeli w funkcji zdaniowej zwiemy wszystkie zmienne, to otrzymamy zdanie,
ktre jest prawdziwe lub faszywe.
Prawa de Morgana dotycz negacji zda z kwantyfikatorami

xX (x) xX (x).

xX (x) xX (x).
Na przykad negacja zdania
kada liczba naturalna n jest parzysta
jest rwnowane zdaniu
istnieje liczba naturalna n, ktra nie jest parzysta
Oczywicie prawdziwe jest drugie z tych zda. Podobnie negacja zdania
istnieje liczba naturalna n podzielna przez 2
jest rwnowana zdaniu
dla kadej liczby naturalnej n, n nie jest parzysta
W jzyku polskim to zdanie zgrabniej brzmi w postaci
adna liczba naturalna nie jest parzysta
Czasami uywamy kwantyfikatorw o ograniczonym zakresie. Na przykad
kada liczba naturalna n podzielna przez 6 jest parzysta

nN,6|n 2|n
lub
istnieje liczba naturalna n mniejsza od 5, ktra nie jest pierwsza
0.5. KWANTYFIKATORY 7

ktre mona zapisa

nN,n<5 n nie jest pierwsza
Oglnie kwantyfikator
x,(x)
oznacza, dla kadego x speniajcego warunek (x). Zdanie

x,(x) (x)

jest rwnowane zdaniu

x (x) (x).
Kwantyfikator
x,(x)
oznacza : istnieje x speniajce warunek (x) a zdanie

x,(x) (x)

jest rwnowane zdaniu

x (x) (x)
Zauwamy, e jeeli predykat nie jest speniony dla adnego x, to zdanie

x,(x) (x)

jest prawdziwe, a zdanie

x,(x) (x)
jest faszywe.
Dwa kwantyfikatory tego samego typu mona zamienia miejscami.

xX yY (x, y) yY xX (x, y)

xX yY (x, y) yY xX (x, y)
Dla kwantyfikatorw rnego typu mamy tylko implikacj.

xX yY (x, y) yY xX (x, y)

Implikacja w drug stron nie zachodzi. Na przykad zdanie

nN mN n < m

jest prawdziwe, natomiast zdanie

mN nN n < m

nie jest prawdziwe.

8

0.6 Zadania
1. Udowodnij, e nastpujce schematy s tautologiami

( )

( ) ( )

( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )

2. Udowodnij, e nastpujce schematy s tautologiami

( ) ( )
( )
( )
( ) ( )

3. Udowodnij, e nastpujce schematy s reguami dowodzenia

,

,

4. Sprawd, ktre zdania s prawdziwe

nN 2|n, nN 2|n, xR x2 + 1 > 0, xR x2 + 1 > 0

nN mN m2 = n, mN nN m2 = n,
nN,n<11 n2 100, nN,n<11 n2 100
nN,n<0 2|n, nN,n<0 2|n, nN mN m < n

5. Zapisz zdania rwnowane negacjom zda z poprzedniego zadania nie uy-

wajc znaku negacji.