Professional Documents
Culture Documents
SZCZEBRZESZYN
CHRZSZCZ
2
CHRZSZCZ
dziaania i bytno ludzi z nim zwizanych. wici Szczebrzeszynowi. Zosta mieszkacem na-
Tak wanie byo z powstaniem miesiczni- szego miasta z wyboru. Wielo zainteresowa, ch
ka ,,Chrzszcz, organu Stowarzyszenia Przyjaci rozwoju miasta sprawia, e by obecny we wszyst-
Szczebrzeszyna gazety naszego miasta i okolic, kich inicjatywach spoecznych, ekonomicznych i kul-
stworzonego i redagowanego przez grup ludzi, kt- turalno owiatowych. Jego dziaania , zwaszcza
rym przewodzi Zygmunt Krasny. Poczynajc od 1 wydawnicze, przyczyniaj si do pokazywania
kwietnia 2006 roku, systematycznie , co miesic, Szczebrzeszyna jako wanego orodka historii, kultu-
oczekiwalimy i z radoci witalimy czasopismo ry i patriotyzmu. Jest czowiekiem bezinteresownym
promujce nasze miasto. i yczliwym. Nie dy do gromadzenia dbr mate-
Publikowane na amach ,,Chrzszcza informacje rialnych. Wartoci, ktre propagowa na amach ga-
z przeszoci Szczebrzeszyna, Zamojszczyzny, a cz- zety, to znaczenie tradycji kulturalnych, historii i
sto i z historii Polski, stwarzay moliwo bliszego owiaty dla utrwalenia tosamoci narodowej miesz-
poznania naszej przeszoci, a take i obecnej tera-
kacw naszego miasta.
niejszoci. Naley podkreli z caym uznaniem, e
ta maa gazeta objtoci ale wielka treci i my- Cho urodzi si w innym regionie Polski, cae
l, speniaa bardzo wan rol informacyjn, edu- swoje aktywne ycie spdzi w Szczebrzeszynie. M-
kacyjn i patriotyczn. Co miesic systematycznie wi o sobie nastpujco: ,,W Szczebrzeszynie spdzi-
promowaa miasto i gmin, a przez to i Zamojszczy- em cae swoje twrcze ycie. Std pochodzia moja
zn, piszc o ciekawych ludziach yjcych dawniej i ona Anna Pilip. Tu w latach 1966 i 1971 urodzili
teraz, take o szczebrzeszakach rozsianych po Pol-
si moi dwaj synowie. Tu mieszkam, odpoczywam,
sce, Europie i wiecie. Bya oczekiwana, cieszya si
uznaniem miejscowych czytelnikw, ale i tych z sze- nabieram si do pracy. Poprzez ponad p wieku je-
rokiego wiata, bya obecna i yje w Internecie. stem zauroczony miastem, jego histori, je-
,,Chrzszcz oprcz dziaalnoci informacyjnej i go ,,Chagallowskim klimatem.
publicystycznej edukowa, czasem wzrusza , jednym Aleksander Przysada
sowem budowa lokaln wiadomo i tosamo.
Po latach wznowi dawne tradycje wydawnicze
Szczebrzeszyna kiedy miasto posiadao wasn dru-
karni i prowadzio dziaalno wydawnicz. Druko- Kilka sw na poegnanie
wane na jego amach artykuy historyczne, ale i lite-
Wszystko zaczo si ok. 10 lat temu, kiedy bez
rackie, np. wiersze, czsto pniej ukazyway si w
wikszego przekonania wziam do rki nieznan mi
formie ksiek czy broszur. W sumie, wraz ze wzno-
gazetk ( na dodatek w sklepie spoywczym!). Przec-
wieniami, ukazao si okoo 150 zbiorw wierszy i
zytaam, a gdy na ulicy spotkaam p. Zygmunta
prozy.
Krasnego, zaproponowaam swoj pomoc. Pan uci-
Jako stay czytelnik stwierdzam, e w miar upy-
eszy si (albo mi si wydawao) i tak weszam w
wu czasu , dziki pozyskiwaniu kompetentnych
wsppracownikw, wrd ktrych s autorzy pa- skad zespou redakcyjnego, cho przez jaki czas
mitnikw, czsto o bogatym dorobku naukowym, nie chciaam, by moje nazwisko widniao w stopce
wiadkowie i uczestnicy rozmaitych wydarze poli- redakcyjnej. Niestety, przygoda z Chrzszczem
tycznych i kulturalnoowiatowych, gazeta stawaa dobiega koca...
si coraz lepsza. Pisali dla ,,Chrzszcza nawet pro-
fesorowie uniwersyteccy. Dziki temu stale rosa Moje zadanie polegao przede wszystkim na kore-
jego funkcja informacyjna i edukacyjna. kcie jzykowej zamieszczanych tekstw. Zapewne
egnajc ,,Chrzszcza, jeszcze sowo o jego
nie zawsze udao mi si wyowi i usun wszystkie
twrcy, ktry cae swoje ycie , wiedz i prac po-
usterki, za te pozostawione przepraszam czy-
3
CHRZSZCZ
telnikw. C, czowiek jest uomny, nie zawsze jest Tragedia na szosie Rozopy Desz-
w stanie utrzyma koncentracj na waciwym pozio-
mie. Co miesic przez kilka godzin spotykaam si
kowice.
z tekstami do kolejnego numeru i robiam to z Wszystkie lata okupacji niemieckiej na Zamojszczy-
przyjemnoci byam ich pierwsz czytelniczk! nie byy tragiczne. Nasilenie przeladowa miao
Czasami p. Krasny namwi mnie na wasny tekst. miejsce szczeglnie w 1943 r. Przede wszystkim
No wanie p. Zygmunt Krasny. By si sprawcz trwaa wtedy akcja wysiedlecza, podczas ktrej ci-
caego Chrzszcza. Czasami mwi, e to gle wywoono ludno polsk z kolejnych wsi. Rw-
czowiek instytucja: autor, redaktor, fotograf, noczenie do wsi tych nasiedlano osadnikw nie-
drukarz, wydawca, itd. Na propozycje szerszej po- mieckich, pochodzcych gwnie z Rumunii ( std
mocy w wydawaniu gazetki odpowiada, e radzi powszechnie nazywano ich czarnymi ). Co pewien
sobie i pomoc nie jest mu potrzebna. I wanie w czas przeprowadzano pacyfikacje wybranych wsi, a
tym miejscu pragn serdecznie podzikowa Panu ludno lokowano w obozach przejciowych w Zwie-
Zygmuntowi za wspprac i comiesiczne spot- rzycu oraz Zamociu. Bez przerwy trway areszto-
kania, zwykle w domu pastwa Krasnych. Dzikuj wania i egzekucje. Terror by wic codziennoci. W
za ciep, rodzinn atmosfer tych spotka, kiedy obronie przeladowanej ludnoci wystpi cay ruch
przy kawie razem z p. Ann rozmawialimy o oporu, wszystkich orientacji. Wszystkie oddziay par-
Chrzszczu i nie tylko. Nie zawsze zgadzalimy si tyzanckie przystpiy do zdecydowanych dziaa
we wszystkim, co dotyczyo gazetki, ale docho- zbrojnych w ramach akcji odwetowych.
dzilimy do porozumienia. Niekiedy razem z p. Ann Jedn z takich akcji przeprowadzi oddzia pod
tworzyymy wsplny front, by przekona p. Zyg- dowdztwem ppor. Adama Piotrowskiego ps. Dolina.
munta o susznoci jakiego pomysu. Skada si on z dwu druyn pochodzcych gwnie z
Przez ponad 11 lat, wydajc Chrzszcza, p. Zyg- Gruszki Zaporskiej i wchodzi w skad 9 pp Leg. AK
munt Krasny wypenia luk, jak obserwujemy w Ziemi Zamojskiej pod dowdztwem por. Tadeusza
sferze kulturalnej naszego miasta. Nie da si prze- Kuncewicza ps. Podkowa. Ot oddzia ten po wyko-
cie nie zauway, e w Szczebrzeszynie brakuje pis- naniu akcji w dniu 6 kwietnia 1943 r. w drodze po-
ma wydawanego profesjonalnie, dysponujcego od- wrotnej, w wyniku zdrady na szosie Rozopy Mi-
powiednim funduszem. Chyba w gestii wadz chalw dosta si w zasadzk przygotowan przez
miejskich i MDK znajduje si dziaalno Niemcw. Mimo beznadziejnej sytuacji oddzia pod-
wydawnicza, ktra promowaaby nasze miasto. Inne, j walk, ale jej wynik by przesdzony. W toku
porwnywalne ze Szczebrzeszynem, miasteczka ju walki zginli : Jan Dorosz ps. Bratek, l.21; Jan Nastaj
to zrozumiay i tworz pisma z prawdziwego zdar- ps. Wrbel, Lech, l.21; Jan Panas ps. Cygan, l.28;
zenia. Antoni Stpnik ps. Grab, l. 24; Jan Stpnik ps. Db,
l.18; Stanisaw Szaranps Jastrzb, l. 26; Zdzisaw
Czy my w Szczebrzeszynie bdziemy nadal Zych ps. Tur. Wszyscy polegli, na polecenie wadz
czeka, a znajdzie si kolejny entuzjasta, ktry niemieckich pochowani zostali na miejscu zasadzki.
powici swj czas, zdrowie, czasami pienidze, by Dopiero po wojnie ich ciaa zostay ekshumowane i
zrobi co dla wszystkich ? przeniesione na cmentarz. Doda trzeba, e w toku
walk zostao jeszcze rannych 8 kolejnych partyzan-
Joanna Dawid
tw. Bya to wic akcja, ktra przyniosa tragiczne i
najwiksze straty podczas walk z niemieckim oku-
pantem, o czym mwiono jeszcze dugo wrd miej-
4
CHRZSZCZ
5
CHRZSZCZ
znawca, gramatyk, krytyk literacki, tumacz. Uro- uwielbiaa modzie. Kiewlicz zarzuca z dydak-
dzi si w Lachowcach na Woyniu. Od roku 1794 tyk zajciom, jakie prowadzi Sierociski. Za na-
ksztaci si u bazylianw w Ostrorogu, nastpnie w mow Lelewela, ktrego S. Kiewlicz by pupilkiem,
Teofipolu. W latach 1799-1809 uczy si w szkole Stanisaw Zamoyski postanowi pooy kres tym
powiatowej w Lubarze. Tam te pracowa jako nau- waniom i zasugerowa usunicie Sierociskiego. W
czyciel domowy. W latach 18091816 pobiera nau- 1829 r. Sierociski opuci Szczebrzeszyn. Zamoyski
ki w Liceum Woyskim w Krzemiecu. usuwajc go ze szkoy w Szczebrzeszynie, narazi j
W tym samym zakadzie prowadzi a do r. 1816 lek- na du strat,Sierociskibowiem posiada znaczne
torat jzykw: aciskiego, francuskiego i niemiec- osignicia naukowe i literackie. Cieszy si du
kiego. saw w kraju, co przynosio korzyci wizerunkowe
Pod koniec 1815 r. wspzaoy (razem z Karolem szkole szczebrzeskiej.
Sienkiewiczem, Tymonem Zaborowskim, Jzefem TeodozySierociski osiad w Warszawie i zosta tam
Korzeniowskim ) rodzaj towarzystwa literackiego profesorem jzyka polskiego, literatury i pedagogiki
pod nazw Klub Pimienniczy. Czonkowie towa- w Gimnazjum Wojewdzkim Warszawskim. W
rzystwa przeoyli wsplnie utwr F. R. Chateau- 1830 r. wyda ksik Pamitka po dobrym oy-
brianda Ren . Klub przesta istnie w r. 1816. Sie- cu .
rociski wyjecha z Krzemieca, ale po krtkim cza- Od 1844 r. uczy jako profesor w Instytucie Alek-
sie powrci i zosta w r. 1818 regensem konwiktw sandryjskim dla Panien w Puawach,gdzie przeszed
funduszowych przy Liceum Krzemienieckim na emerytur, po czym przez par lat mieszka na wsi
(Woyskim), w uczelni tej prowadzi ponadto lekto- pod Warszaw .
raty jzyka aciskiego i bezpatnie francuskiego Jest autorem wielu podrcznikw i prac z zakresu
oraz niemieckiego, a take sprawowa dozr nad In- jzykoznawstwa, pedagogiki i filozofii. By take
stytutem Geometrw.1 tumaczem.W 1842 r. przeoy podrcznik Logiki
Nie przyj proponowanej mu katedry na Uniwersy- J.G.H. Kiesewettera, a w roku 1842 J. H. Campego
tecie we Lwowie. Jak sam opowiada nie chcia i Ojcowska rada dla mojej crki, dzieo modziey
midzy Niemcw. I wybra skromniejsz posad w eskiej powicone . W wieku pniejszym nosi
szkole w Szczebrzeszynie2. si ekstrawagancko, jego strj i duga siwa broda
W latach 1823-1829 by nauczycielem jzyka i litera- daway mu raczej pozr wagabundy ni literata. Jego
tury polskiej w Szkole Wojewdzkiej w Szczebrze- ycie prywatne wie si cile ze Szczebrzeszynem
szynie. tu urodziy si jego dzieci. on Sierpiskiego bya
W Popisach publicznych uczniw szkoy w Szcze- Zofia z Wociskich (1804 1829). Mia dwie cr-
brzeszynie opublikowa rozprawki: O sposobie da- ki, urodzone w latach 1826 i 1829, i syna Wadysa-
wania jzyka i literatury polskiej (w 1824 r.),O wa (1828r.) zmarego w wieku niemowlcym. ona
szkodliwych skutkach czynionej rnicy pomidzy Zofia zmara w Szczebrzeszynie wkrtce po urodze-
naukami (w 1826 r.) i O wpywie wzajemnym na- niu crki Klementyny Zofii3.
uk jednych na drugie (w 1828 r.). Teodozy Sierociski zosta pochowany na warszaw-
By to zdolny pedagog, naukowo bardzo aktywny i skim Cmentarzu Powzkowskim.
obdarzony duym temperamentem polemicznym. By odznaczony (w 1842 r.) rosyjskim Orderem w.
Sierociski by take darczyc, ktry ofiarowa bi- Stanisawa kl. III4.
bliotece szkolnej kilka wspaniaych ksiek. 1. Danilewiczowa M., Towarzystwo uczniw Liceum
Przez dugie lata trwa w konflikcie ze Stanisawem Woyskiego, Rocznik Woyski
Kiewliczem, modym, zdolnym pedagogiem, ktrego 2. Gazeta Warszawska 1857 r.
6
CHRZSZCZ
7
CHRZSZCZ