Przegld Europejski

Nr 2, 2012

Piotr Burgoski

Europeizacja polskiej polityki rwnociowej

iantydyskryminacyjnej

P olska polityka rwnociowa i antydyskryminacyjna od ponad dwudziestu lat

ksztatuje si pod wpywem norm, zasad i procedur, ustanawianych przez
europejskie organizacje ponadnarodowe. Oddziaywanie tych organizacji na pa-
stwa okrelane jest jako europeizacja. Naley j rozumie zarwno jako proces,
jak i jego skutek. Niniejszy artyku, w oparciu o istniejc teori europeizacji,
podejmuje prb pokazania, jaki wpyw na polsk polityk rwnociow i anty-
dyskryminacyjn wywary wostatnich dwudziestu latach europejskie organizacje
ponadnarodowe. Na pocztku niniejszego artykuu zostan przedstawione, znane
zdotychczasowych bada, rne wymiary europeizacji, anastpnie jej mechani-
zmy. Zostan one wykorzystane do analizy sytuacji wPolsce. Dalsza cz artykuu
bdzie dotyczy rezultatw europeizacji wodniesieniu do polskiego prawa ipoli-
tyki rwnociowej. Przeprowadzona analiza zmierza do wskazania uwarunkowa
europeizacji w Polsce w badanym obszarze, a szczeglnie tych, ktre stanowi
bariery w tym procesie. Podejciem teoretycznym, zastosowanym w wyjanie-
niu badanego zjawiska, jest neofunkcjonalizm. Jego gwne zaoenie stanowi
przekonanie, e rozdzia midzy technicznymi aspektami integracji europejskiej,
a wartociami kulturowymi jest nie do utrzymania. Std w niniejszym artykule
bdzie podjta prba pokazania, e refleksja nad europeizacj polskiej polityki
rwnociowej i antydyskryminacyjnej powinna obejmowa zarwno jej funkcjo-
nalny, jak ikulturowy aspekt.

Europeizacja jako proces wielowymiarowy

iwielokierunkowy

Europeizacj naley postrzega jako proces dwukierunkowy: europeizacj

oddoln (bottom-up), oznaczajc transfer kompetencji na poziom ponadnaro-
dowy oraz europeizacj odgrn (top-down), w ktrej instytucje europejskie
146 Piotr Burgoski

oddziauj na pastwa, apastwa otwieraj si na ich wpyw1. Te dwa wertykalne

rodzaje europeizacji niekiedy uzupenia si o niesformalizowan europeizacj
horyzontaln (cross-loading), czyli transfer europejskich zasad i procedur, jaki
zachodzi pomidzy pastwami za spraw wzajemnego komunikowania si, podpa-
trywania iuczenia2. Dokonuje si on bez udziau instytucji ponadnarodowych, std
zwany jest europeizacj poredni. Wstosunku do pastw, ktre podlegaj euro-
peizacji bezporedniej, mona powiedzie, e dowiadczaj one presji koercyjnej
(przymusowej), zwizanej zistnieniem prawa ponadnarodowego iegzekwujcych
go instytucji. Europeizacja oznacza tutaj inkorporowanie do krajowego prawa
oraz polityki zasad iprocedur pochodzcych zpoziomu europejskiego. Natomiast
wprzypadku europeizacji poredniej presja wywierana na pastwa jest zwizana
zintensyfikacj kontaktw pomidzy nimi iposiada charakter mimetyczny. Moe
by take wynikiem wpywu ze strony eksperckich organizacji lub mie swe rdo
wdynamice wewntrzkrajowego ycia politycznego3.
W procesie europeizacji mona wyrni jeszcze dwa inne wymiary. Rozrnia
si europeizacj funkcjonaln oraz kulturow. Pierwsza z nich oznacza transfer
formalnych zasad iprocedur zpoziomu europejskiego na poziom pastw narodo-
wych. Przez poziom europejski naley rozumie przede wszystkim Rad Europy
(RE) iUni Europejsk (UE), ale trzeba te pamita oinnych rdach gene-
rujcych idokonujcych wspomnianego transferu, czyli na przykad oOrganiza-
cji Bezpieczestwa iWsppracy wEuropie (OSCE) czy Organizacji Wsppracy
Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Skutki procesu europeizacji funkcjonalnej
mona odnale wwielu dziedzinach ycia spoecznego: administracji publicznej,
partiach isystemach partyjnych, polityce owiatowej, zatrudnienia, imigracyjnej,
ekologicznej. Europeizacja nie musi ogranicza si jedynie do pastw europejskich
czy pastw czonkowskich UE, a wic nie ma jedynie charakteru europeizacji
wewntrznej. Moe rwnie dotyczy pastw trzecich, wwczas nazywana jest
europeizacj zewntrzn. Zwykle, cho nie zawsze, dotyczy ona pastwa, ktre
stara si oakcesj do ktrej zorganizacji europejskich.
Przedmiotem analiz stanowicych tre niniejszego artykuu jest prawo oraz
polityka rwnociowa iantydyskryminacyjna4. Zasada rwnoci iniedyskryminacji
zostay uznane przez RE za standardy pastwa demokratycznego, za Trybuna

1 Por. T.A. Brzel, T. Risse, When Europe Hits Home: Europeanization and Domestic Change, Euro-
pean Integration online Papers (EIoP) 2000, nr 15, http://eiop.or.at/eiop/texte/2000-015a.htm,
(28.02.2011); P. Buras, K. Pomorska, Europeizacja nowe podejcie analityczne w studiach nad
polityka zagraniczn, Stosunki Midzynarodowe 2008, nr34, s.31.
2 Por. K.E. Howell, Europeanization, policy transfer, convergence and lesson-drawing: Case studies of
UK and German financial services regulation, Journal of Banking Regulation 2005, nr4, s.380.
3 Por. R. Riedel, Podejcia iteorie wbadaniach nad europeizacj, [w:] Europeizacja mechanizmy,
wymiary, efekty, A. Paczeniak, R. Riedel (red.), OsloToruWrocaw 2010, s.4041.
4 Przedmiotem rozwaa stanowicych tre niniejszego artykuu jest jedynie europejski system na
rzecz urzeczywistnienia zasady rwnoci iniedyskryminacji, natomiast pomija si tutaj speniajcy
podobn rol system ONZ.
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 147

Sprawiedliwoci Unii Europejskiej (TS UE) uzna zasad rwnego traktowania

za fundamentaln zasad prawa wsplnotowego. Jej tre wyraa si w zakazie
rnego traktowania takich samych sytuacji, z wyjtkiem rnego traktowania
obiektywnie uzasadnionego. Zdrugiej za strony, jednakowe traktowanie dwch
sytuacji zasadniczo rnych od siebie, bez obiektywnego uzasadnienia, jest form
zabronionej dyskryminacji. Najwaniejsze rdo zasady rwnoci stanowi Euro-
pejska Konwencja Praw Czowieka iPodstawowych Wolnoci wraz zprotokoami
dodatkowymi (EKPCiPW), dziesi innych instrumentw ochrony praw czowieka
powstaych pod auspicjami RE, wtym Europejska Karta Spoeczna (EKS), unijne
traktaty, czyli Traktat oUnii Europejskiej (TUE) iTraktat ofunkcjonowaniu Unii
Europejskiej (TfUE), oraz Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP),
ktre wymieniaj kilka niedozwolonych kryteriw rnicowania: obywatelstwo,
pe, ras, pochodzenie etniczne ispoeczne, cechy genetyczne, jzyk, religi, prze-
konania, pogldy, przynaleno do mniejszoci narodowej, majtek, urodzenie,
niepenosprawno, wiek i orientacj seksualn5. Bardziej szczegowe unijne
uregulowania odnonie przestrzegania zasady rwnoci s zawarte w czternastu
dyrektywach Rady UE (niektre znich wydane s wsplnie zParlamentem Euro-
pejskim). Europeizacja formalna womawianym tutaj zakresie oznacza transmisj
ponadnarodowych, gwnie przyjtych przez RE oraz UE, norm prawnych oraz
polityk rwnociowych iantydyskryminacyjnych, zmierzajc do tego, aby obywa-
tele ipastwa czonkowskie dziaali zgodnie znimi, atake do ich implementacji
wkrajowym porzdku prawnym ipolityce. Warto jeszcze wspomnie, e wodnie-
sieniu do rwnoci pci UE dy do przeniesienia na poziom pastw podejcia
zwanego gender mainstreaming, polegajcego na tym, e wszystkie decyzje idzia-
ania dotyczce polityki gospodarczej, spoecznej, zagranicznej itd. planuje
si, wprowadza, analizuje imonitoruje pod ktem pci, tzn. ich wpywu na ycie
kobiet imczyzn6.
Drugi zwymienionych zasadniczych aspektw europeizacji, czyli europeizacja
kulturowa, polega na przekazywaniu idei, przekona i wartoci, ktre, jak si
oczekuje, bd zinternalizowane przez elity i obywateli pastw czonkowskich.
Przedmiotem transmisji s idee, przekonania i wartoci uznane w dokumen-
tach instytucji europejskich za wsplne wszystkim Europejczykom. Ujednoli-
cony i spjny zbir wartoci europejskich prezentuje dzisiaj przede wszystkim
EKPCiPW, TUE oraz KPP UE. Na czele europejskiej aksjologii umieszcza si
wnich godno osoby ludzkiej, nastpnie wolno, demokracj, rwno, pastwo
prawa, prawa czowieka, solidarno. Karta rozumie rwno nie tylko jako rw-
no wobec prawa, ale wszerokim znaczeniu, wczajc wto przeciwstawianie si
wszelkim formom dyskryminacji7.

5 Dz. Urz. UE C 83 z30 marca 2010r.

6 Por. A. Graff, Unijna polityka rwnoci pci zaoenia ikontrowersje, http://ec.europa.eu/polska/
news/opinie/090806_unijna_polityka_rownosci_plci_pl.htm, (28.02.2011).
7 Dz. Urz. UE C 83 z30 marca 2010r.
148 Piotr Burgoski

Oba nurty europeizacji s wzgldem siebie komplementarne. Formalne

zasady i procedury mog by bowiem skutecznie implementowane, o ile proces
ten poprzedzi lub bdzie mu towarzyszy internalizacja wartoci niezbdnych
dla ich efektywnego funkcjonowania. Dziki ich uwewntrznieniu transferowane
z poziomu ponadnarodowego zasady i procedury s zrozumiae i akceptowane
na poziomie pastwowym. Europeizacja kulturowa tworzy te podstawy identy-
fikacji jednostek z poziomem europejskim. Chocia europeizacja funkcjonalna
nie wydaje si prawdopodobna bez europeizacji kulturowej, to mona rwnie
wskaza zaleno przeciwn, tzn. budowanie tosamoci kulturowej jest znacznie
skuteczniejsze, gdy odbywa si wramach nadbudowy instytucjonalnej8.

Mechanizmy europeizacji

W przypadku pastwa, ktre nie jest czonkiem europejskich organizacji

ponadnarodowych, azgosio ju ch akcesji do ktrej znich, europeizacja prze-
biega zazwyczaj najbardziej dynamicznie. Wzamian za obietnic przyjcia wstruk-
tury organizacji pastwa s gotowe dokona szeregu trudnych i niepopularnych
reform dla spenienia stawianych im wymaga. Wprocesie dostosowawczym pa-
stwa kandydujce wspomagane s przez takie instrumenty jak monitoring, mapa
drogowa itzw. tymczasowe bodce. Monitoring sytuacji wpastwie kandydujcym,
jaki prowadz europejskie organizacje ponadnarodowe, pozwala okreli stopie
niedostosowania. Pastwa kandydujce otrzymuj raporty, ktre mog stanowi
na forum krajowym usprawiedliwienie dla niepopularnych reform. Mapa drogowa
zawiera dokadny plan koniecznych reform, ajej ostatecznym celem jest wczenie
wstruktury organizacji ponadnarodowej. Do tzw. tymczasowych bodcw nale:
wsparcie finansowe, czciowe otwieranie rynku (unijnego), pomoc iobsuga tech-
niczna procesu dostosowawczego oraz budowanie przewagi konkurencyjnej przez
transfer know-how9.
Mechanizm europeizacji mona opisa jako proces, w ktrym nastpuj po
sobie trzy etapy: 1) konstrukcji, 2) dyfuzji oraz 3) instytucjonalizacji formalnych
i nieformalnych zasad, procedur, paradygmatw, przekona, stylw dziaania.
Najpierw konstruowane s one na poziomie ponadnarodowym, pniej transfero-
wane na poziom pastw (np. poprzez wywarcie presji na pastwo przez instytucje
europejskie), anastpnie inkorporowane do logiki pastwowego prawa, struktur,
polityki idyskursw. Naley przy tym wskaza rol czynnikw krajowych (np. for-
malnych inieformalnych instytucji, grup zgaszajcych veto itp.) jako porednikw

8 Por. T. Grosse, Trzy nurty europeizacji: geopolityka demokratyzacja modernizacja, [w:] Pol-
ska iEuropa rodkowa. Demokratyzacja, konsolidacja, europeizacja, E. Nowak, R. Riedel (red.),
Lublin 2010, s.10.
9 Por. O. Djordjevic, The Limits of Europeanization From Without: Is There an EU-Driven Democ-
ratization Process in Serbia?, UNISCI Discussion Papers 2008, nr18, s.84, http://www.ucm.es/
info/unisci/revistas/UNISCI%20DP%2018%20-%20DJORDJEVIC.pdf, (29.03.2011).
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 149

midzy poziomem ponadnarodowym akrajowym. Od nich zaley ostateczny rezul-

tat europeizacji odgrnej10. Wprzypadku RE trzeci zwymienionych wyej etapw
europeizacji polega na implementowaniu przez pastwa czonkowskie wypraco-
wanych przez ni standardw (zarwno konwencyjnych, jak izobszaru soft law),
co oznacza nie tylko konieczno dostosowania krajowego prawa do wymogw
konwencji, przestrzeganie dorobku pozakonwencyjnego, respektowanie wyrokw
Europejskiego Trybunau Praw Czowieka (ETPCz), ale rwnie inne rodzaje
aktywnej ochrony tych standardw (np. prowadzenie ledztwa, akcji informacyjnej,
wypata odszkodowa itp.). Wodniesieniu do rwnociowego iantydyskryminacyj-
nego prawa UE trzeci zwyrnionych etapw europeizacji naley postrzega jako
implementacj do porzdku krajowego unijnych regulacji, decyzji idyrektyw. Oile
regulacje idecyzje s stosowane bezporednio przez krajowe sdy, to dyrektywy
musz zosta przetransponowane do narodowej legislacji tak, aby zosta osignity
zamierzony przez nie skutek. Ponadto krajowe sdy stosuj zasad pierwszestwa
prawa unijnego, zasad skutku bezporedniego przepisw traktatowych, regu
bezporedniej stosowalnoci oraz zasad prounijnej wykadni prawa krajowego.
Pierwsza znich oznacza, e wprzypadku sprzecznoci prawa krajowego zunijnym
organ stosujcy prawo ma obowizek zastosowania prawa unijnego (przepisw
traktatowych iprawa pochodnego) iniestosowania sprzecznego znim prawa kra-
jowego. Druga daje moliwo powoania si przed sdem krajowym na konkretny
przepis unijny. Trzecia odnosi si do formalnego aspektu wczenia przepisw
prawa unijnego do prawa krajowego ima szczeglne zastosowanie wodniesieniu
do rozporzdze. Czwarta oznacza obowizek interpretacji prawa krajowego przez
sdy krajowe iinne organy stosujce prawo zgodnie zprawem unijnym. Ponadto
pastwa czonkowskie UE s zobowizane do respektowania orzecze wstpnych
iwyrokw TS UE oraz oczekuje si od nich uwzgldnienia prawnie niewicych
instrumentw unijnych, jak rekomendacje iopinie11.
Na poziomie pastwa mechanizm europeizacji mona konceptualizowa na
dwa sposoby, ktre odpowiadaj dwm wariantom nowego instytucjonalizmu
wnaukach politycznych. Pierwszy znich to instytucjonalizm racjonalnego wyboru,
wktrym aktorzy (pastwa, politycy) zmieniaj swoje zachowanie zgodnie zlogik
konsenkwencjonalizmu, tzn. wa koszty izyski rnych opcji, anastpnie wybie-
raj t, ktra wydaje si im najbardziej uyteczna. Zyskiem jest tutaj przede
wszystkim redystrybucja wadzy. Europeizacja moe by zatem postrzegana jako
zasb dajcy lub zwikszajcy zakres wadzy. Mechanizm ten ujawnia si zwasz-
cza tam, gdzie normy zpoziomu europejskiego nie s wpeni zinternalizowane,
aUE postrzegana jako co zewntrznego. Drugi wariant to socjologiczny insty-
tucjonalizm, wktrym aktorzy dziaaj zgodnie zlogik poprawnoci. Instytucje
mog wpywa na zachowanie aktorw, poniewa zinternalizowali oni podobne

10 Por. C. Radaelli, The Europeanization of Public Policy, [w:] The Policy of Europeanization,
K.Featherstone, C. Radaelli (red.), Oxford 2003, s.30.
11 Por. K. Kdziora, K. miszek, Dyskryminacja imobbing wzatrudnieniu, Warszawa 2010, s.1214.
150 Piotr Burgoski

normy do reprezentowanych przez te instytucje. Aktorzy kieruj si zbiorowym

rozumieniem, co jest waciwe ispoecznie akceptowalne. Internalizacja przez nich
europejskich norm stanowi odpowied na zmiany w normatywnym rodowisku.
Nowe normy z poziomu europejskiego absorbowane s tutaj przez mechanizm
uczenia si (dziki perswazji i argumentacji z poziomu europejskiego, a take
narodowego) oraz socjalizacji, co prowadzi do redefinicji interesw itosamoci
aktorw12.
Mechanizm europeizacji wspomagany jest przez dwa rodzaje rodkw, zkt-
rych pierwsze mona okreli jako formalne, drugie za jakomikkie. Oddziay-
wanie poziomu europejskiego na pastwa przybiera formalny charakter, wwczas
gdy organizacje ponadnarodowe wykorzystuj rodki wymuszajce bezwarunkowe
stosowanie lub przeniesienie na grunt krajowy prawa albo standardw, ktre
wyksztaciy si na poziomie ponadnarodowym. W odniesieniu do dorobku RE
rol takiego formalnego rodka odgrywa moliwo wniesienia do ETPCz wStras-
burgu skargi przez osoby lub organizacje, ktre s przekonane, e naruszono
prawa zagwarantowane wEKPCiPW lub EKS. Przeciwko Polsce zostao wniesione
do ETPCz kilka skarg wzwizku znaruszeniem zakazu dyskryminacji. Niektre
z nich doczekay si pozytywnego rozstrzygnicia dla skarcych. Na przykad
3 maja 2007 roku ETPCz uzna, e zakaz przemarszu Parady Rwnoci wWar-
szawie stanowi dyskryminacj mniejszoci seksualnych13. W orzeczeniu z dnia
2 marca 2010 roku ETPCz stwierdzi, e odmawianie osobom homoseksualnym
tej samej ochrony w wynajmie i sprzeday mieszka oraz tego samego prawa
dziedziczenia, jakimi ciesz si nie bdce maestwami pary heteroseksualne
naley uzna za naruszenie art. 14 EKPCz, dotyczcego zakazu dyskryminacji
oraz art. 8, mwicego oposzanowaniu prawa do ycia rodzinnego. Nie mog by
one uznane za suce ochronie rodziny wtradycyjnym tego sowa rozumieniu14.
Worzeczeniu zdnia 15 czerwca 2010 roku ETPCz stwierdzi, e doszo do dyskry-
minacji wzwizku znaruszeniem artykuu gwarantujcego wolno myli, sumie-
nia iwyznania wprzypadku ucznia, ktry nie uczszcza na religi, aszkoa nie
zapewnia mu moliwoci wzicia udziau wlekcjach etyki. Dyskryminujca, zda-
niem ETPCz, jest praktyka umieszczania oceny na wiadectwie osb wierzcych,
podczas gdy osoba niewierzca ma w tym miejscu przekrelone sowa religia/
etyka15. Kontrol nad wykonaniem orzecze ETPCz sprawuje Komitet Mini-

12 Por. E. Versluis, M. van Keulen, P. Stephenson, Analyzing the European Union Policy process,
Hampshire 2011, s.192193.
13 Por. ECHR, Case of Bczkowski and others v. Poland, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.
asp?Item =1&portal=hbkm&action=html&highlight=Baczkowski&sessionid=69273169&skin
=hudoc-en, (30.03.2011).
14 Por. ECHR, Case of Kozak v. Poland, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item
=3&portal=hbkm&action=html&highlight=Poland&sessionid=69222995&skin=hudoc-en,
(30.03.2011).
15 Por. ECHR, Case of Grzelak v. Poland, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item
=1&portal=hbkm&action=html&highlight=Poland&sessionid=69223109&skin=hudoc-en,
(30.03.2011).
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 151

strw RE. Pastwa-czonkowie RE zobowizane s te do skadania sprawozda

zwykonywania przez nie zobowiza zawartych wratyfikowanych dokumentach.
Na przykad Polska jako strona EKS zobowizana jest do skadania corocznych
raportw do Europejskiego Komitetu Praw Spoecznych odnonie implementacji
wprawie ipraktyce artykuw Karty.
Do formalnych rodkw wykorzystywanych przez Uni Europejsk naley upo-
mnienie (tzw. umotywowana opinia z list zarzutw), kierowane przez Komisj
Europejsk (KE) pod adresem pastwa czonkowskiego, ktre nie stosuje prawa
krajowego zgodnie zunijnym lub nie implementowao norm unijnego prawa do
prawa krajowego. W przypadku niezadowalajcej odpowiedzi moe zosta wsz-
czte przeciwko pastwu czonkowskiemu postpowanie przed TS UE w Luk-
semburgu. Polska bya pi razy upominana za niewdroenie unijnych dyrektyw.
Na przykad wstyczniu 2010 roku komisarz ds. spoecznych upomnia Polsk za
to, e nie wprowadzia prawidowo do krajowego prawa dyrektywy Rady 2000/78/
WE z27 listopada 2000 roku zakazujcej dyskryminacji ze wzgldu na religi lub
przekonania, niepenosprawno, wiek lub orientacj seksualn wzakresie zatrud-
nienia imiejsca pracy. Zdaniem KE Polska nie wdroya dyrektywy wwystarczaj-
cym stopniu, bowiem zakaz dyskryminacji nie obj wszystkich kategorii staystw,
regulacje dotyczce dostpu do niektrych zawodw nie zawieray konkretnych
przepisw zakazujcych dyskryminacji, za prawo regulujce warunki szkolenia
zawodowego nie zawierao definicji dyskryminacji bezporedniej i poredniej.
Ponadto, przepisy zobowizujce do zapewnienia niepenosprawnym usprawnie
wmiejscu pracy nie obejmoway staystw oraz osb ubiegajcych si oprac16.
Wmarcu 2010 roku KE wysaa Polsce ostatnie upomnienie wsprawie opnie
we wdroeniu dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego (PE) i Rady
z 5 lipca 2006 roku o rwnoci szans i rwnym traktowaniu kobiet i mczyzn
w dziedzinie zatrudnienia i pracy17. W lutym 2011 roku przedstawiciel KE na
posiedzeniu komisji petycji PE zapowiedzia, e bliej zbada spraw dyskrymina-
cji gejw ilesbijek wpolskich Urzdach Stanu Cywilnego, ktre uniemoliwiaj
im zawarcie za granic maestw albo zwizkw partnerskich18. Ponadto Polska
zostaa dwukrotnie pozwana do TS UE. Wiosn 2009 roku KE wniosa spraw za
nie wprowadzenie na czas dyrektywy Rady 2004/113/WE z13 grudnia 2004 roku
orwnym traktowaniu kobiet imczyzn wzakresie dostpu do towarw iusug
oraz dostarczania towarw iusug19. Wsierpniu 2009 roku KE pozwaa Polsk do
TS UE za niewystarczajce wdroenie dyrektywy Rady 2000/43/WE z29 czerwca

16 Por. KE upomina Polsk za dyskryminacj wmiejscu pracy, http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/

393827,ke_upomina_polske_za_dyskryminacje_w_miejscu_pracy.html, (30.03.2011).
17 Por. Komisja Europejska upomina Polsk za brak przepisw o rwnouprawnieniu w pracy, http://
praca.gazetaprawna.pl/artykuly/407187,komisja_europejska_upomina_polske_za_brak_przepisow
_o_rownouprawnieniu_w_pracy.html, (30.03.2011).
18 Por. Skarga na Polsk. Trzeba z t fobi walczy, http://wiadomosci.onet.pl/swiat/skarga-na-
polske-trzeba-z-ta-fobia-walczyc,1,4161625,wiadomosc.html, (01.02.2011).
19 Por. Komisja Europejska upomina Polsk, op.cit.
152 Piotr Burgoski

2000 roku w sprawie rwnego traktowania osb bez wzgldu na pochodzenie

rasowe lub etniczne20.
rodki formalne stanowi rwnie kary finansowe, jakie nakadane s na pa-
stwa czonkowskie za niezrealizowanie wyroku TS UE za naruszanie unijnego
prawa lub brak jego implementacji do krajowego porzdku prawnego. Wzakresie
przestrzegania zasady rwnoci Polska do tej pory (tzn. 2012 roku) nigdy nie
zostaa wten sposb ukarana.
Do mikkich sposobw oddziaywania organizacji europejskich na pastwa
naley zaliczy monitoring ipowstajce wjego wyniku raporty, ktre mog odgry-
wa rol zachty lub wywiera presj na kraje czonkowskie wzakresie urzeczy-
wistniania zasady rwnoci. Przywoa tu mona raporty z1997, 2000, 2005 i2010
roku, sporzdzone przez Europejsk Komisj Przeciwko Rasizmowi iNietoleran-
cji (przy Radzie Europy), w ktrych zostaa poddana analizie sytuacja w Polsce
wzakresie dyskryminacji ze wzgldu na pochodzenie etniczne irasowe oraz przed-
stawiono wnioski majce na celu rozwizanie rozpoznanych problemw21. Wasne
raporty wzakresie przestrzegania zasady rwnoci iniedyskryminacji, wktrych
wrd innych krajw oceniana jest Polska, sporzdza KE (np. raport z2008 roku
badajcy dyskryminacj kobiet romskich22, coroczne raporty na temat rwnoci
midzy kobietami i mczyznami)23. Raporty przygotowuj rwnie eksperci
Agencji Praw Podstawowych UE, oceniajc w nich m.in. przestrzeganie zasady
rwnoci wPolsce. Na przykad ewaluacja sytuacji Romw wPolsce zostaa doko-
nana wraporcie Agencji zlistopada 2009 imaja 2012 roku24, za sytuacja gejw,
lesbijek, osb biseksualnych itranspciowych wraporcie grudnia 2010 roku25. Pol-
ska, jak kade inne pastwo czonkowskie, jest zobowizana do przekazywania KE
wszelkich informacji niezbdnych do sporzdzenia przez ni raportw, jak rwnie
do opracowywania wasnych raportw wzakresie implementacji rwnociowego
iantydyskryminacyjnego prawa UE.

20 Por. Polsce gro kary za brak ustawy zapobiegajcej dyskryminacji, http://praca.gazetaprawna.

pl/artykuly/ 396765,polsce_groza_kary_za_brak_ustawy_zapobiegajacej_dyskryminacji.html,
(30.03.2011).
21 Na przykad por. Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi iNietolerancji (ECRI), Raport doty-
czcy Polski, http://www.coe.org.pl, (30.12.2010).
22 Por. European Commission, Ethnic minority and Roma women in Europe. A case for gender
equality?, http://ec.europaeu/social, (20.02.2011).
23 Por. European Commission, Report on equality between women and men (coroczne raporty od
2006 do 2010 roku), http:// http://ec.europa.eu/justice/gender-equality/document/index_en.htm,
(23.05.2012).
24 Por. European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), The situation of Roma EU citizens
moving to and settling in other EU Member States. November 2009, oraz The situation of Roma in
11 EU Member States. May 2012, http://fra.europa.eu/fraWebsite/research/publications/publica-
tions_en.htm, (23.05.2012).
25 Por. European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), Homophobia, transphobia, and
discrimination on grounds of sexual orientation and gender identity. 2010 Update, http://fra.europa.
eu, (20.12.2010).
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 153

Szczeglny przykad mikkiego oddziaywania UE na pastwa czonkowskie

mia miejsce w2010 roku wzwizku zwypowiedzi dla mediw penomocniczki
rzdu ds. rwnego traktowania Elbiety Radziszewskiej, ktra stwierdzia, e
wedug prawa UE szkoa katolicka moe odmwi zatrudnienia zdeklarowanej
lesbijce. Powoujc si na t wypowied, europosowie Michael Cashmann iRal
Romev zwrcili si wkwestii poruszonej przez penomocniczk zzapytaniem do
KE. Wimieniu Komisji odpowiedzi udzielia wiceprzewodniczca Viviane Reding,
ktra stwierdzia, e orientacja seksualna nauczyciela nie moe mie wpywu na
wynik procesu rekrutacyjnego przy ubieganiu si o prac. Organizacje, ktrych
etos opiera si na religii mog jedynie wymaga od swoich pracownikw lojalnoci
wobec tego etosu26. Wypowied wiceprzewodniczcej zostaa przez wielu obser-
watorw ycia politycznego odebrana jako krytyka wypowiedzi penomocniczki
polskiego rzdu.
Spord mikkich rodkw europeizacji warto wymieni jeszcze akcje ipro-
gramy dziaania, ktrych celami s: promocja zasady rwnoci iniedyskryminacji,
wspieranie lepszego jej rozumienia, zwikszenie moliwoci dziaania aktorw
zajmujcych si urzeczywistnianiem rwnoci, wspieranie wsppracy midzy nimi
(np. programy dziaania wsprawie rwnych szans dla kobiet imczyzn, Wspl-
notowy program dziaa na rzecz zwalczania dyskryminacji, Program Progress).
UE zapewnia rodki finansowe na inicjatywy realizujce wymienione tutaj cele,
na przykad zfunduszy strukturalnych. Wostatnich latach UE prowadzia wcaej
Europie kampanie informacyjne (np. Za rnorodnoci. Przeciw dyskrymina-
cji, Europejski Rok Rwnych Szans dla Wszystkich), ktrych zadaniem byo
podniesienie wiadomoci na temat przepisw antydyskryminacyjnych iuwiado-
mienie zakresu odpowiedzialnoci Unii27. Akcje i programy dziaania maj na
celu stworzenie lepszych warunkw do wprowadzenia norm unijnych. Stanowi
mechanizm okrelany jako social-learning, tzn. przyczyniaj si do wikszej akcep-
tacji rwnociowych iantydyskryminacyjnych norm przez spoeczestwo. Musz
jednak i wparze zwspomnianymi wyej formalnymi rodkami zobowizujcymi
do ich przyjcia, gdy same nie stanowi wystarczajco efektywnego instrumentu
europeizacji wzakresie rwnoci iniedyskryminacji28.
W ramach mikkiego oddziaywania organizacje ponadnarodowe, azwasz-
cza UE, wspieraj iwsppracuj zorganizacjami pozarzdowymi. Mobilizuj one
spoeczestwo na rzecz transmitowanych zpoziomu europejskiego wartoci, idei
izasad. Wten sposb przyczyniaj si do europeizacji kulturowej izazwyczaj robi

26 Por. European Parliament, Parliamentary questions, 26 October 2010, http://www.europarl.europa.

eu/sides/getAllAnswers.do?reference=P-2010-7979&language=EN, (24.05.2012).
27 Por. G. Firlit-Fesnak, Wsplnotowa polityka na rzecz rwnoci kobiet imczyzn. Ewolucja celw
iinstrumentw dziaania, Warszawa 2005, s.110121.
28 Por. A. Krizsan, From formal adoption to enforcement. Post-accession shifts in EU impact on Hun-
gary in the equality policy field, [w:] Post-accession compliance in the EUs new member states,
F. Schimmelfennig, F. Trauner (red.), European Integration online Papers (EIoP), Special
Issue2, 2009, vol. 13, art. 22, s.4, http://eiop.or.at/eiop/texte/2009-022a.htm, (01.03.2011).
154 Piotr Burgoski

to z lepszym skutkiem ni rzdy pastw. Organizacje trzeciego sektora staj si

zarwno przedmiotem, jak ipodmiotem europeizacji. Zjednej strony same przej-
muj europejskie wartoci, idee izasady, az drugiej promuj je wspoeczestwie
obywatelskim. Wystpujc wroli podmiotw, bior rwnie udzia weuropeizacji
funkcjonalnej, gdy stosuj naciski na rzdy pastw, wykorzystujc do tego m.in.
petycje, protesty, raporty zwasnego monitoringu29.

Rezultaty europeizacji na poziomie krajowym

Europeizacj, zarwno funkcjonaln, jak i kulturow, mona ujmowa dwo-

jako: jako proces oraz skutek. Europeizacja rozumiana jako proces oznacza
konstruowanie na poziomie europejskim norm, zasad, procedur, wartoci i idei
oraz ich transfer na poziom pastwa. Europeizacja jako skutek stanowi zjawi-
sko wielowymiarowe imoe by rozpatrywana jako: 1) formalna implementacja
ponadnarodowych norm, zasad i procedur do krajowego porzdku prawnego
i polityki pastwa, ktra stanowi osignicie celu zamierzonego przez poziom
ponadnarodowy lub tylko czciowo realizuje ten cel, 2) skuteczne stosowanie
wpolityce pastwa przyjtych ponadnarodowych norm, zasad iprocedur, 3) inter-
nalizacja przez elity polityczne iobywateli pastw idei, przekona iwartoci, ktre
pochodz zpoziomu ponadnarodowego30. Europeizacj polskiego prawa ipolityki
rwnociowej oraz antydyskryminacyjnej jako skutek naley zatem rozpatrywa
wtych trzech wymiarach.
Europeizacja polskiego prawa ipolityki rwnociowej rozumiana jako formalna
implementacja zacza si wmomencie, wktrym Polska staa si czonkiem Rady
Europy (26 listopada 1991 roku). Wczeniejsze przepisy rwnociowe stanowiy
rezultat zobowiza Polski wynikajcych z podpisania przez ni rnych instru-
mentw ochrony praw czowieka ONZ. EKPCiPW ratyfikowana zostaa przez
Polsk 15 grudnia 1992 roku, wesza w ycie 19 stycznia 1993 roku. Konwencja
zakazuje dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu. Jej art. 14 dotyczcy zakazu
dyskryminacji stanowi, ekorzystanie zpraw iwolnoci wymienionych wniniej-
szej Konwencji powinno by zapewnione bez dyskryminacji wynikajcej ztakich
powodw jak pe, rasa, kolor skry, jzyk, religia, przekonania polityczne iinne,
pochodzenie narodowe lubspoeczne, przynaleno domniejszoci narodowej,
majtek, urodzenie bd z jakichkolwiek innych przyczyn. Podobne kryteria
wymienia Protok nr12 do EKPCiPW (2000r.), ktry zapewnia korzystanie bez
dyskryminacji zkadego prawa przewidzianego wprawie. Polska tego protokou
nie ratyfikowaa. Zchwil przystpienia do RE Polska podpisaa (1991 rok) iraty-
fikowaa (1997 rok) jeszcze inny jej dokument, a mianowicie EKS z 1961 roku,

29 Por. R. Skrzypiec, Europeizacja trzeciego sektora wPolsce na tle pozostaych pastw Europy rod-
kowo-Wschodniej, [w:] A. Paczeniak, R. Riedel (red.), op.cit., s.305306.
30 Por. E. Versluis, M. van Keulen, P. Stephenson, op.cit., s.195196.
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 155

ktrej sygnatariusze uzgodnili, e korzystanie z praw spoecznych powinno by

zapewnione ze wzgldu na ras, kolor, pe, religi, pogldy polityczne, pochodze-
nie narodowe lub spoeczne. Polska jednak nie podpisaa dodatkowego protokou
do EKS z1988 roku (wszed wycie w1992 roku), ktry rozszerzy katalog praw
m.in. oprawo pracownikw do rwnych szans irwnego traktowania wsprawach
zatrudnienia izawodu bez dyskryminacji ze wzgldu na pe. W1996 roku zrewi-
dowano EKS (wesza wycie w1999 roku) wprowadzajc ochron przed molesto-
waniem seksualnym istosowaniem represji oraz prawo pracownikw obcionych
obowizkami rodzinnymi do korzystania zrwnych moliwoci irwnego trakto-
wania. Ponadto zrewidowana Karta stanowi, e korzystanie z praw spoecznych
powinno by zapewnione bez dyskryminacji ze wzgldu na ras, kolor skry,
jzyk, pe, religi, pogldy polityczne lub przekonania innego rodzaju, pocho-
dzenie narodowe lub spoeczne, stan zdrowia lub przynaleno do mniejszoci
narodowej, urodzenia lub jakiegokolwiek czynnika. Zrewidowan Kart Polska
podpisaa (2005 rok), ale do dzisiaj jej nie ratyfikowaa. Polska nie podpisaa te
protokou z1995 roku, ktry wprowadza moliwo wnoszenia skarg zbiorowych
(tzn. przez organizacje) przeciwko pastwu, ktre nie przestrzega postanowie
Karty31. Polska ratyfikowaa ponadto nastpujce dokumenty RE, ktre zawieraj
dodatkowe rodki ochrony przed dyskryminacj: Konwencj ramow oochronie
mniejszoci narodowych (w 2000 roku), Konwencj wsprawie dziaa przeciwko
handlowi ludmi (w 2008 roku) oraz Kart jzykw regionalnych imniejszocio-
wych (ratyfikowana w2009 roku po siedemnastu latach od jej powstania ipo kilku
krytycznych raportach). Do ratyfikacji, poza ju wczeniej wymienionymi, czekaj
jeszcze cztery nastpujce, ju podpisane, dokumenty RE: Konwencja oobywatel-
stwie z1997 roku, Konwencja wsprawie kontaktw zdziemi z2003r., Protok
dodatkowy do EKPCiPW o cyberprzestpczoci dotyczcy kryminalizacji aktw
ocharakterze rasistowskim iksenofobicznym popenianych przy uyciu systemw
komputerowych z 2003 roku oraz Konwencja o ochronie dzieci przed seksual-
nym wykorzystywaniem z2007 roku. Oprcz wspomnianego protokou nr12 do
EKPCiPW Polska nigdy nie podpisaa ani nie ratyfikowaa dwch instrumentw:
Konwencji o udziale cudzoziemcw w yciu publicznym na szczeblu lokalnym
z1992 roku oraz Konwencji ozapobieganiu izwalczaniu przemocy wobec kobiet,
wtym przemocy domowej (otwarta do podpisu wmaju 2011 roku).
W 1997 roku zostaa uchwalona nowa Konstytucja RP, ktrej art. 32 zakazuje
dyskryminacji zjakiejkolwiek przyczyny, za art. 33 odnosi si do kwestii rwnoci,
ale wycznie kobiet i mczyzn, w tym do rwnouprawnienia na rynku pracy.
W 1996 roku Sejm znowelizowa kodeks pracy, wpisujc zakaz dyskryminacji
wpracy ze wzgldu na pe, aw 2001 roku wprowadzi do niego terminy dyskry-
minacja porednia oraz molestowanie seksualne. Wstyczniu 2005 roku uchwa-
lono ustaw omniejszociach narodowych ietnicznych oraz jzyku regionalnym,

31 Por. K. Kdziora, K. miszek, op.cit., s.610.

156 Piotr Burgoski

regulujc sprawy zwizane ztosamoci, jzykiem ioglnym statusem prawnym

mniejszoci wPolsce.
Europeizacja polskiego prawa i polityki rwnociowej (rozumiana jako for-
malna implementacja), ktrej rdo stanowi UE, nie rozpocza si jak mona
by przypuszcza ani od dnia podpisania przez Polsk umowy ostowarzyszeniu
ze Wsplnotami Europejskimi (16 grudnia 1991 roku), ani od momentu, wkt-
rym zoya ona oficjalny wniosek oczonkostwo wUE (7 kwietnia 1994 roku).
Dopiero bowiem w padzierniku 1998 roku nastpi przegld polskiego prawa
pod ktem zgodnoci z rwnociowym prawem Unii. Uznano wwczas, e har-
monizacja wymaga jedynie nowelizacji kodeksu pracy oraz aktw wykonawczych.
Przyznano jednak, e bdzie to wymaga znacznych nakadw finansowych. Ztego
wzgldu Rada Ministrw zwrcia si do Unii o ustanowienie okresu przejcio-
wego we wdraaniu kilku dyrektyw. Wtoku konsultacji zekspertami KE (stycze
2000) zostay przedyskutowane szczegowe problemy zharmonizacj polskiego
prawa oraz przygotowano harmonogram prac legislacyjnych, aby proces harmo-
nizacji prawa polskiego zrwnociowym prawem unijnym zakoczy wstyczniu
2003 roku, czyli wdniu zakadanego przez polski rzd wejcia do UE.
Przykad europeizacji formalnej, ktra nie zrealizowaa celu zamierzonego
przez poziom ponadnarodowy, stanowi Ustawa owdroeniu niektrych przepisw
UE w zakresie rwnego traktowania z 2010 r. Transponuje ona nie implemen-
towane do tej pory przez Polsk przepisy Unii wzakresie rwnego traktowania.
Zostaa uchwalona po otrzymaniu przez Polsk kilku upomnie od KE. Zasad-
nicza rnica midzy ni adotychczasowym ustawodawstwem polega na tym, e
ustawa ta wprowadza przepisy antydyskryminacyjne poza kodeksem pracy. Kry-
tykowana jest ona m.in. przez Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) oraz orga-
nizacje pozarzdowe, gwnie ztego powodu, i implementacji unijnych dyrektyw
dokonano na najniszym wymaganym przez prawo UE poziomie, atake dlatego,
e zawiera zamknity katalog cech, ze wzgldu na ktre nie wolno dyskryminowa.
Ochron prawn nie zostay objte m.in. osoby dyskryminowane ze wzgldu na
status spoeczny, wygld czy stan zdrowia. Zdaniem krytykw tego aktu prawnego
ustawodawca zbyt dosownie potraktowa antydyskryminacyjne dyrektywy Unii,
co poskutkowao tym, e ustawa nie zapewnia wszystkim grupom naraonym na
dyskryminacj jednakowej ochrony prawnej. Wprowadza rny poziom ochrony
wzalenoci od tego, kim jest osoba dyskryminowana. Na przykad ochrona przed
dyskryminacj w edukacji odnosi si jedynie do rasy i pochodzenia etnicznego,
aochron niepenosprawnych przewiduje si jedynie wzatrudnieniu. Ustawa co
prawda dopuszcza moliwo domagania si pienidzy od tego, kto dopuci si
dyskryminacji, ale aby je otrzyma, trzeba udowodni szkod materialn. Ponadto
bdem jest powierzenie przez ustaw wykonywania zada dotyczcych realizacji
zasady rwnego traktowania RPO, ktry stoi na stray praw obywateli w rela-
cji pastwo-obywatel, a tymczasem wikszo przypadkw dyskryminacji doty-
czy sfery prywatnej. Zgodnie z wymaganiami UE powinien zosta ustanowiony
niezaleny organ, do ktrego mona by si skary na dyskryminacj ze strony
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 157

podmiotw prywatnych32. W styczniu 2011 roku wszed w ycie nowy Kodeks

wyborczy, zobowizujcy komitety wyborcze do umieszczenia na listach wybor-
czych do Sejmu i w wyborach samorzdowych minimum 35% kobiet i mini-
mum 35% mczyzn33. Uchwalenie tego prawa nie nastpio w wyniku nacisku
zpoziomu europejskiego lecz pod wpywem postulatw polskich si politycznych
oraz organizacji spoecznych, ktre jednak niewtpliwie inspiroway si w pew-
nym stopniu rwnociow polityk europejsk. Parytety nie speniy wszystkich
oczekiwa ich zwolennikw. Partie umieszczay kobiety na listach wyborczych
niejednokrotnie wokrgach, gdzie nie s popularne lub kobiety trafiay na sam
d list wyborczych34. Warto te wspomnie oinicjatywie podjtej przez ministra
pracy w2012 roku, aby kobiety samozatrudnione za urlopy wychowawcze miay
odprowadzane skadki emerytalne na takich samych zasadach jak kobiety zatrud-
nione na etacie. Do tej pory byy one wtym zakresie dyskryminowane, co znaj-
dowao si wsprzecznoci zpostanowieniami Rady UE zawartymi wdyrektywie
86/378/EWG.
Naley te wspomnie o przyczeniu si Polski do tzw. protokou brytyj-
skiego, stanowicego integraln cz traktatu lizboskiego (ratyfikowany przez
Prezydenta RP w 2009 roku). Dotyczy on pewnych wycze stosowania KPP
UE w Polsce. Zgodnie z jego zapisami TS UE, aden polski sd czy trybuna
nie maj kompetencji, aby uzna polskie przepisy ustawowe, wykonawcze lub
administracyjne za niezgodne zpodstawowymi prawami, wolnociami izasadami
zawartymi w Karcie. Jak mona przypuszcza, na podstawie wypowiedzi, ktre
pojawiy si wtoczcej si wwczas debacie publicznej, polscy negocjatorzy trak-
tatu lizboskiego zdecydowali si na ten krok ze wzgldu na obawy, e przyj-
cie postanowie Karty moe skutkowa wprzyszoci wymuszeniem na polskich
organach prawodawczych wprowadzenia rozwiza, jakich polskie spoeczestwo
w wikszoci nie chce. Na przykad Unia mogaby zmusi Polsk do legalizacji
zwizkw homoseksualnych, powoujc si na zakaz dyskryminacji ze wzgldu na
orientacj seksualn (art. 21 Karty)35.
Rezultatem europeizacji funkcjonalnej jest istniejcy wPolsce instytucjonalny
mechanizm na rzecz rwnoci iniedyskryminacji. Przed stowarzyszeniem Polski
zUE iakcesj Polski do UE instytucje dziaajce na rzecz rwnoci byy powo-
ywane, aby speni standardy ONZ36 i RE. Na mocy dyrektywy PE i Rady UE

32 Por. Wystpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Penomocnika Rzdu do spraw Rwnego

Traktowania zdnia 28.05.2012r., za: http://www.rpo.gov.pl/index.php?md=980&strona=18782&
s=1#1338969822, (08.06.2012).
33 Dz.U. 2011 nr21, poz. 112.
34 Por. A. Graff, Rwno jako gadet, Gazeta Wyborcza, 20.09.2011, s.18.
35 Por. W. Sadurski, Nie bjmy si Karty praw podstawowych, za: http://archiwum.rp.pl/artykul/722576_
Nie_bojmy_sie_Karty_praw_podstawowych.html, (23.07.2007).
36 Po ONZ-owskiej konferencji ds. kobiet, ktra odbya si wNairobi wroku 1985 wPolsce po raz
pierwszy wprowadzono instrumenty pastwa na rzecz awansu kobiet. We wrzeniu 1986 roku
uchwa Rady Ministrw powoano Urzd Penomocnika ds. Kobiet, ktry funkcjonowa do pa-
dziernika 1989 roku. Pomimo e urzd penomocnika zosta wwczas usytuowany wstrukturze
158 Piotr Burgoski

z23 wrzenia 2002 roku (2002/73/WE) UE rwnie zobowizuje pastwa czon-

kowskie, aby utworzyy organ do spraw promowania, analizowania, nadzorowania
iwspierania rwnego traktowania wszystkich osb bez dyskryminacji ze wzgldu
na pe.
W roku 1991 powoano w Polsce Penomocnika Rzdu ds. Kobiet i Rodziny
(rzd Jana Krzysztofa Bieleckiego). W lipcu 1992 roku stanowisko szefa rzdu
obja Hanna Suchocka, pierwszy w historii Polski premier kobieta, jednak nie
zdecydowaa si na powoanie Penomocnika ds. Kobiet. W 1995 roku powsta
urzd Penomocnika ds. Rodziny iKobiet (rzd Jzefa Oleksego). W1997 roku
zosta on zlikwidowany izastpiony Penomocnikiem Rzdu do Spraw Rodziny, co
odzwierciedlao kierunek polityki nowego rzdu (Jerzego Buzka). Decyzj t Try-
buna Konstytucyjny uzna za niezgodn zKonstytucj RP, poniewa Rada Mini-
strw powoujc penomocnika nie okrelia czasowego horyzontu jego dziaania,
co stanowio naruszenie zasady legalizmu. W lutym 2001 roku, uwzgldniwszy
stanowisko zawarte wwyroku Trybunau, ponownie powoano urzd Penomoc-
nika Rzdu do Spraw Rodziny (rzd Jerzego Buzka), aw padzierniku 2001 roku
Penomocnika Rzdu do Spraw Rodziny oraz Rwnego Statusu Kobiet i M-
czyzn, przemianowanego w listopadzie tego roku na Penomocnika Rzdu do
Spraw Rwnego Statusu Kobiet iMczyzn (rzd Leszka Millera). Wlistopadzie
2005 roku urzd ten zlikwidowano (rzd Kazimierza Marcinkiewicza). Dwa lata
wczeniej, w projekcie uchway skierowanym do marszaka Sejmu RP, dwudzie-
stu siedmiu posw stwierdzio, e urzd Penomocnika ma z natury charakter
destrukcyjny. Od 2006 roku problematyka rwnociowa staa si kompetencj
Departamentu ds. Kobiet, Rodziny iPrzeciwdziaania Dyskryminacji wMinister-
stwie Pracy iPolityki Spoecznej. Wmarcu 2008 roku premier Donald Tusk powo-
a urzd Penomocnika Rzdu ds. Rwnego Traktowania37. Nowy penomocnik
w randze sekretarza stanu przez blisko dwa miesice musia czeka na rozpo-
rzdzenie rzdu umoliwiajce mu rozpoczcie pracy. Wspomniana ju ustawa
owdroeniu niektrych przepisw UE wzakresie rwnego traktowania zgrudnia
2010 roku zawiera zapisy regulujce status Penomocnika Rzdu ds. Rwnego
Traktowania, natomiast zadanie monitorowania realizacji zasady rwnego trak-
towania iniedyskryminacji powierza ona RPO.
Do rezultatw europeizacji mona zaliczy rzdowe programy w zakresie
rwnoci, cho ich przyjcie po czci jest zwizane zmidzynarodowymi zobo-
wizaniami Polski wynikajcymi z dokumentw kocowych konferencji ONZ.
W kwietniu 1997 roku Rada Ministrw przyja Krajowy program dziaa na
rzecz kobiet do roku 2000 oraz program przeciwdziaania przemocy w rodzi-
nie pod nazw Przeciw przemocy wyrwna szanse. Implementacja tego

Ministerstwa Pracy iPolityki Spoecznej, to penicy go podsekretarz stanu by od ministerstwa

niezaleny merytorycznie imia wasny wyodrbniony budet.
37 Rozporzdzenia Rady Ministrw powoujce lub likwidujce omawiany urzd, Internetowy System
Aktw Prawnych, isap.sejm.gov.pl, (24.05.2012).
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 159

pierwszego zostaa odoona, poniewa nowy rzd (J. Buzka) wlistopadzie 1999
roku wprowadzi wasny program zatytuowany Polityka prorodzinna pastwa.
Wsierpniu 2003 roku zosta przyjty Krajowy program dziaa na rzecz kobiet
na lata 20032005. Wmaju 2004 roku wprowadzono wycie Krajowy program
przeciwdziaania dyskryminacji rasowej, ksenofobii izwizanej znimi nietoleran-
cji. Penomocnik rzdu ds. rwnego traktowania ijego poprzednicy realizowali
take wiele projektw zprogramw przedakcesyjnych lub wsplnotowych, organi-
zujc m.in. szkolenia dla sdziw, prokuratorw ipolicjantw oraz dla urzdnikw
administracji publicznej z zakresu problematyki gender mainstreaming. W 2011
roku penomocnik rozpocz realizacj projektu pod hasem Rwne traktowa-
nie standardem dobrego rzdzenia oraz projektMedia rwnych szans,ktry
dotyczy przeciwdziaania dyskryminacji wjzyku publikacji medialnych. Wbiurze
penomocnika powstaje te Krajowy program dziaa na rzecz rwnego trak-
towania, stanowicy strategiczny dokument, ktry przedstawia polityk rzdu
w zakresie przeciwdziaania dyskryminacji i rwnego traktowania na najblisze
lata. Program bdzie obejmowa takie obszary, jak: rynek pracy, ycie publiczne,
dostp do zdrowia, edukacji, usug, rwno wsporcie irekreacji38.
Warto jeszcze wspomnie oistnieniu wSejmie Parlamentarnej Grupy Kobiet,
poczwszy od roku 1991 a do dzisiaj, ktra stanowi rodzaj lobby kobiecego, staej
Komisji ds. Rwnego Traktowania Kobiet i Mczyzn, dziaajcej w okresie od
kwietnia do padziernika 2005 roku wSejmie, ktra zajmowaa si problemami
zwizanymi zprzestrzeganiem konstytucyjnej zasady rwnych praw kobiet im-
czyzn, Zespou ds. Monitorowania Rasizmu iKsenofobii wMSWiA oraz innych
cia, ktre wrd swoich zada podejmuj rwnie problematyk rwnociow jak:
Penomocnik Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych, Rzecznik Praw Dziecka, Komi-
sja Mniejszoci Narodowych i Etnicznych Sejmu RP, Komisja Wsplna Rzdu
iMniejszoci Narodowych iEtnicznych39.
W raportach UE stwierdza si, e w odniesieniu do rezultatw europeizacji
wzakresie rwnoci iniedyskryminacji mona dostrzec hierarchiczno. Polscy
obywatele maj bowiem zagwarantowan najlepsz ochron przed przypadkami
dyskryminacji ze wzgldu na ras ipochodzenie etniczne, podczas gdy dyskrymina-
cja zpowodu innych kryteriw nie spotyka si ztak sam uwag polskich wadz40.
Jeeli chodzi orezultaty europeizacji kulturowej to wydaje si, e nie mog one
zosta uznane za satysfakcjonujce. Pomimo zwikszajcej si ochrony instytucjo-
nalnej, mamy wci do czynienia zlicznymi przypadkami dyskryminacji, aw nie-
ktrych obszarach mona nawet zauway tendencj rosnc. Na przykad raport
Europejskiej Komisji Przeciw Rasizmowi i Nietolerancji z 2010 roku wskazuje

38 Penomocnik Rzdu do Spraw Rwnego Traktowania, http://rownetraktowanie.gov.pl/akt-

ualnosci/w-dniu-14-maja-2012-r-rada-ministrow-przyjela-w-trybie-obiegowym-sprawozdanie-z,
(08.06.2011).
39 Por. UNDP, Polityka rwnoci pci. Polska 2007. Raport, Program Narodw Zjednoczonych ds.
Rozwoju, Warszawa 2007, s.3234.
40 Por. European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), Homophobia, transphobia, s.19.
160 Piotr Burgoski

na liczne przypadki dyskryminacji ze wzgldu na ras i pochodzenie etniczne41.

Dotyczyy one wduej mierze traktowania przez polskie spoeczestwo Romw,
kwestii zwizanych zmow nienawici istosunkiem Polakw do ydw czy stosun-
kiem do mniejszoci narodowych. Natomiast wdo pozytywnym wietle Polska
wypada na tle innych pastw, jeeli chodzi ostatystyki przestpstw na tle rasowym.
Spord 12 krajw, ktre w latach 20002008 publikoway wystarczajc liczb
danych na ten temat, w 10 zanotowano tendencj wzrostow liczby przestpstw
na tle rasowym. WPolsce wzrost jest bardzo nieznaczny (8,2%)42. Powstay take
opracowania dotyczce sytuacji cudzoziemcw, jednak wniewielkim stopniu dia-
gnozoway one zjawisko dyskryminacji wodniesieniu do osb ztej grupy43. Nato-
miast raporty RPO wskazuj na zwikszenie si przypadkw dyskryminacji osb
oodmiennej orientacji seksualnej, co jego zdaniem, jest spowodowane zmianami
zachodzcymi wspoeczestwie oraz faktem, i osoby homoseksualne zaczynaj
coraz czciej wypowiada si publicznie oswoich problemach44.
Interesujcy rezultat europeizacji womawianym tutaj zakresie stanowi wzrost
aktywnoci spoeczestwa obywatelskiego, jaki nastpi w cigu ostatnich kilku
lat. Wiele organizacji trzeciego sektora byo inadal jest zaangaowanych wpro-
mowanie zasady rwnoci iniedyskryminacji, monitorowanie jej przestrzegania,
wywieranie naciskw na instytucje pastwowe oraz merytoryczn wspprac
z nimi, na przykad przy konsultacji aktw prawnych. Czterdzieci organizacji
pozarzdowych dziaajcych na rzecz praw czowieka iurzeczywistnienia zasady
rwnoci zrzeszyo si wKoalicji na Rzecz Rwnych Szans. Warto odnotowa fakt,
e wrd aktorw spoeczestwa obywatelskiego angaujcych si wpromowanie
zasady rwnoci znajduj si rwnie organizacje reprezentujce rodowiska, kt-
rych przedstawiciele stanowi ofiary dyskryminacji (na przykad stowarzyszenia
romskie)45. Europeizacja polskiej polityki rwnociowej i antydyskryminacyjnej
wzmoga rwnie aktywno organizacji skupiajcych jej przeciwnikw. Przyka-
dem moe by tutaj choby dziaalno Forum Kobiet Polskich, Zwizku Kobiet
Katolickich oraz Zwizku Duych Rodzin Trzy Plus, ktre w2012 roku prote-
stoway przeciw podpisaniu iratyfikacji przez Polsk Konwencji ozapobieganiu
izwalczaniu przemocy wobec kobiet.

41 Por. European Commission against Racism and Intolerance, Raport ECRI dotyczcy Polski,
15czerwca 2010, s.21, http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/ecri/Country-by-country/Poland/POL-
CbC-IV-2010-018-POL.pdf, (01.04.2011).
42 Por. European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), Annual Report 2009, s.25, http://
fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/FRA-AnnualReport09_en.pdf, (02.04.2011).
43 Por. W. Klaus, K. Wencel, Dyskryminacja cudzoziemcw wPolsce 2009r., Stowarzyszenie Inter-
wencji Prawnej, s.2, http://www.interwencjaprawna.pl/docs/ARE-709-raport-dyskryminacja-2009.
pdf, (01.04.2011).
44 Por. Rzecznik Praw Obywatelskich, Raport: dyskryminacja ze wzgldu na orientacj seksualn
w kontekcie dziaalnoci polskiego rzecznika Praw Obywatelskich, http://www.kph.org.pl/images/
stories/raporty/ raportrpodoapp.pdf, (04.04.2011).
45 Por. Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego, http://www.ptpa.org.pl/index.php?option
=com_content&view=article&id=116&Itemid=65, (02.04.2011).
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 161

Uwarunkowania europeizacji na poziomie krajowym

Wyniki bada prowadzonych wrnych pastwach czonkowskich UE pokazuj,

e proces europeizacji na poziomie krajowym moe by uwarunkowany czynni-
kami ocharakterze: prawnym (np. istniejcy stan prawny, sposb tworzenia prawa,
przychylno wadzy ustawodawczej isdowniczej), politycznym (np. preferencje
si politycznych, koniunktura wyborcza, kultura polityczna kraju), organizacyj-
nym (np. zasoby pastwa wykorzystywane do wprowadzania norm europejskich)
ispoecznym (np. spoeczne rozumienie rwnoci, wpyw religii, stopie rozwoju
spoeczestwa obywatelskiego)46.
Sprzyjajcy grunt do przyjcia europejskich norm rwnociowych i antydy-
skryminacyjnych stworzya przynaleno Polski do ONZ i podpisanie przez
ni zawierajcych rwnociowe przepisy instrumentw ochrony praw czowieka
powstaych pod auspicjami ONZ. Jednak w raporcie Polskiego Towarzystwa
Prawa Antydyskryminacyjnego z 2009 roku stwierdza si, e w Polsce brakuje
tradycji i kultury prawnej odnonie przestrzegania zasady rwnego traktowania
iniedyskryminacji47. Sdy pojmuj zakaz dyskryminacji bardzo wsko. Podobnie
rozumie je Trybuna Konstytucyjny, ktry art. 32 Konstytucji RP (Nikt nie moe
by dyskryminowany wyciu politycznym, spoecznym lub gospodarczym zjakiej-
kolwiek przyczyny) interpretuje tak, e nie chodzi wnim okad dyskryminacj,
tylko o dyskryminacj praw wymienionych w Konstytucji, to za uniemoliwia
np. powoywanie si na konstytucyjny zakaz dyskryminacji wprzypadku dostpu
do usug wiadczonych przez prywatne podmioty, poniewa Konstytucja dotyczy
tylko relacji wadza-obywatel. Ponadto Trybuna nie pomaga skarcym, ktrzy
nie zo do fachowej skargi. Skutek jest taki, i wsytuacji, kiedy rzeczywicie
doszo do dyskryminacji, oddala si skarg. To za owocuje tym, e nie tworz
si w sprawach rwnociowych dobre standardy, ktre potem stosowayby sdy
iwadza publiczna. Sdy chtnie pozbywaj si sprawy pod byle pretekstem lub
nie widz dyskryminacji, gdy strona nie potrafi jej dobrze wykaza48.
Wydaje si, e trudnoci, jakie napotyka na polskim gruncie proces implemen-
tacji zasady rwnoci iniedyskryminacji, naley upatrywa wduej mierze wczyn-
nikach politycznych. Poszczeglne ugrupowania polityczne rni si midzy sob
podejciem do tych kwestii. Nieliczne spord nich (Sojusz Lewicy Demokra-
tycznej wokresie przywdztwa Grzegorza Napieralskiego, Ruch Palikota) swoj
tosamo buduj wok europejskiego rozumienia norm rwnociowych. Wrd
polskich elit politycznych daje si zauway brak konsensu co do znaczenia war-
toci rwnoci oraz samego rozumienia jej treci. Ztego wzgldu polska polityka

46 Por. R. Miekowska-Norkiene, Metodologiczne wyzwania badania polityki rwnociowej w Unii

Europejskiej, Przegld Europejski 2010, nr1, s.51.
47 Por. K. Kdziora, K. miszek, M. Zima, Rwne traktowanie wzatrudnieniu. Przepisy a rzeczywi-
sto, Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego, Warszawa 2009, http://www.ptpa.org.
pl/images/publikacje/ raport_pdf.pdf, (04.04.2011).
48 Por. E. Siedlecka, Dyskryminacja ma si, niestety dobrze, Gazeta Wyborcza, 12.12.2011, s.7.
162 Piotr Burgoski

rwnociowa jest uwarunkowana cyklami wyborczymi. Europeizacja womawianym

tutaj zakresie wyranie nabraa tempa po przystpieniu Polski do Rady Europy
(1991 rok) oraz tu przed izaraz po akcesji Polski do UE (2004 rok). Jednake
poza tymi dwoma cezurami czasowymi wduym stopniu zaley ona od tego, ktre
ugrupowanie sprawuje aktualnie wadz. Przykadem potwierdzajcym t tez
moe by historia urzdu, ktry mia zajmowa si urzeczywistnianiem zasady
rwnoci i niedyskryminacji w Polsce. Przez ostatnie dwadziecia lat, wielokrot-
nie zmieniay si nazwa urzdu oraz zakres dziaania, co byo odzwierciedleniem
odmiennych stanowisk poszczeglnych opcji politycznych wzakresie kwestii rw-
nociowych. Ilustracj tezy o podleganiu polskiej polityki rwnociowej cyklom
wyborczym stanowi rwnie historia transpozycji do polskiego prawa rwnocio-
wych iantydyskryminacyjnych dyrektyw UE (tabela 1).

Tabela 1
Liczba transpozycji rwnociowych oraz antydyskryminacyjnych dyrektyw
Unii Europejskiej do polskiego prawa wposzczeglnych latach
(od ustalenia zKomisj Europejsk planu harmonizacji polskiego prawa
do uchwalenia tzw. ustawy rwnociowej)
Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Liczba
9 15 8 19 15 0 5 6 8 4 6
transpozycji
rdo: opracowanie wasne na podstawie Eur-Lex, http://eur-lex.europa.eu, (24.05.2012)

Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) w okresie swych rzdw w latach

20012005 dokona stosunkowo wielu implementacji rwnociowych dyrektyw
UE. Jednak znane ze swego sceptycznego stosunku do rwnociowej polityki UE
ugrupowania, ktre zaczy rzdzi w 2005 roku (Prawo i Sprawiedliwo, Liga
Polskich Rodzin, Samoobrona), znacznie ograniczyy dziaalno wtym zakresie.
Historia polskiej polityki rwnociowej iantydyskryminacyjnej po ich przegranej
w2007 roku iobjcie rzdw przez koalicj Platformy Obywatelskiej iPolskiego
Stronnictwa Ludowego ujawnia wpyw jeszcze innych czynnikw. Po pierwsze, jeli
nawet partie popieraj rwnociow polityk UE, to wydaje si, e brakuje im
politycznej woli do przeprowadzenia zmian na krajowym gruncie. wiadczy otym
nie tylko historia implementacji dyrektyw po 2007 roku, ale rwnie, wspomniana
ju wyej, historia urzdu, ktry mia zajmowa si urzeczywistnianiem zasady
rwnoci iniedyskryminacji wPolsce. adne ze sprawujcych rzdy ugrupowa,
cznie zSLD, nie zadbao, by istotnie wzmocni t funkcj. Jej zasadnicz sa-
boci bya podstawa prawna powoania uchwaa bd rozporzdzenie Rady
Ministrw, a nie akt prawny rangi ustawowej. aden z penomocnikw nie by
czonkiem Rady Ministrw, a jedynie podsekretarzem lub sekretarzem stanu
w danym urzdzie (na przykad w urzdzie obsugujcym ministra waciwego
ds. zabezpieczenia spoecznego, bd wKancelarii Prezesa Rady Ministrw). Po
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 163

drugie sprawujce rzdy ugrupowania kieruj si logik racjonalnego wyboru.

Wpyw na ich decyzje odnonie poparcia implementacji europejskich norm ma
wynik przeprowadzonej przez nie kalkulacji kosztw izyskw. Polskie partie zabie-
gajce opoparcie elektoratu zpolitycznego centrum nie akcentuj problematyki
rwnociowej, wiedzc, e w ten sposb nie zyskaj wikszego poparcia. Hasa
rwnociowe podejmuj te ugrupowania, ktre europeizacj polskiej polityki rw-
nociowej i antydyskryminacyjnej traktuj jako zasb, ktry mona wykorzysta
do wzmocnienia swej pozycji politycznej (np. Ruch Palikota).
Wyniki bada prowadzonych nad europeizacj wrnych pastwach wskazuj
na dwa odmienne style, w jakich dokonuje si ona na krajowym poziomie. Styl
implementacji moe by zjednej strony okrelony jako legalistyczny (przymusowy,
wymuszony, karny), az drugiej jako pojednawczy (kompromisowy, kooperacyjny,
doradczy)49. WPolsce dominuje zdecydowanie pierwszy znich. Przykadem dzia-
ania w takim stylu moe by chociaby historia powstawania ustawy o rwnym
traktowaniu. Liczy sobie ona jedenacie lat, wcigu ktrych odbyy si trzy debaty
parlamentarne, awszystkie projekty zostay odrzucone. Dopiero wszczcie post-
powania przeciw Polsce przez KE przyczynio si do przyspieszenia prac legisla-
cyjnych iuchwalenia ustawy wgrudniu 2010 roku.
Wydaje si, e wadze wPolsce wproces decyzyjny nie wczaj wwystarcza-
jcym stopniu nie-pastwowych aktorw. Organizacje pozarzdowe wspprac
z rzdem w zakresie polityki rwnociowej oceniaj jako trudn, pomimo jej
instytucjonalizacji (np. regularne spotkania z penomocnikiem rzdu). Jednym
zprzykadw potwierdzajcych t ocen jest brak reakcji rzdu na ich postulaty
zgaszane podczas prac legislacyjnych nad wspomnian wyej ustaw rwnociow
uchwalon w2010 roku. Warto te doda, e niektre ztych organizacji poddaj
si dziaaniom rynku, tzn. specjalizuj si i profesjonalizuj, tracc tym samym
cechy ruchu spoecznego. Barier dla europeizacji omawianej tu polityki stanowi
take organizacje pozarzdowe, ktre zgaszaj veto wobec prowadzonych przez
rzd dziaa (np. Forum Kobiet Polskich iZwizek Kobiet Katolickich sprzeciwia-
jce si ratyfikacji Konwencji RE wsprawie zwalczania przemocy wobec kobiet).
Istotn barier dla europeizacji polskiego prawa ipolityki rwnociowej stano-
wi moliwoci pastwa. WPolsce od wielu lat istniej organy przeciwdziaajce
dyskryminacji, lecz przez wiele lat nie speniay one wymaga stawianych przez
przepisy unijne, szczeglnie dlatego, e nie pomagay ofiarom w zakresie for-
muowania skarg inie prowadziy niezalenych bada wtym zakresie. Wkocu
ustawa z grudnia 2010 roku powierzya wykonywanie zada dotyczcych reali-
zacji zasady rwnego traktowania RPO. Jednake na t dziaalno nie przy-
znano dodatkowych rodkw finansowych. Co wicej: obcito budet o 1,5 mln
zotych. Wbiurze Rzecznika stworzono Wydzia Prawa Antydyskryminacyjnego,
lecz ze wzgldu na brak rodkw jest w nim wci dziesi wakatw50. Ponadto

49 Por. E. Versluis, M. van Keulen, P. Stephenson, op.cit., s.189.

50 Por. European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), Homophobia, transphobia, s.28.
164 Piotr Burgoski

RPO nie moe angaowa si wsprawy podmiotw prywatnych, np. prywatnych

pracodawcw, prywatnych dostawcw energii czy wacicieli restauracji, ktrzy
nie wpuszczaj osb niepenosprawnych czy Romw. Konstytucyjnie powoany
jest tylko do pilnowania przestrzegania praw obywatelskich przez pastwo. Nie
powoano, wymaganego przez UE, niezalenego organu, do ktrego mona by
si skary na dyskryminacj ze strony podmiotw prywatnych: firm, bankw,
przewonikw, restauratorw, instytucji kultury, itp.51. Na ograniczone moliwoci
pastwa wskazuj te przyczyny j powodujce to, e polski rzd nie ratyfikowa
kilku rwnociowych instrumentw prawnych stworzonych pod auspicjami orga-
nizacji midzynarodowych. Na przykad Krzysztof Drzewicki zMSZ przyzna, e
Polska nieprdko przystpi do Protokou nr12 do EKPCiPW, poniewa narazioby
to polskie pastwo na liczne przegrane przed Trybunaem wStrasburgu52.
Istotn przeszkod na drodze do europeizacji jest relatywnie niski stopie wia-
domoci problemu nierwnego traktowania idyskryminacji, nieznaczne poparcie
dla zasady rwnoci ze strony spoeczestwa polskiego oraz niewielka znajomo
prawa do rwnego traktowania ibycia niedyskryminowanym. Na potwierdzenie tej
tezy mona przytoczy wiele rnych bada iraportw sporzdzonych woparciu
o wyniki bada opinii publicznej, monitoringu czy testw. Na przykad badania
Eurobarometru pokazuj, e jedynie 24% Polakw jest przekonanych o wyst-
powaniu w szerokim zakresie zjawiska dyskryminacji ze wzgldu na wyznawan
religi, 30% ze wzgldu na pe, 33% ze wzgldu na pochodzenie etniczne, 47%
ze wzgldu na niepenosprawno, 50% ze wzgldu na orientacj seksualn,
51% ze wzgldu na wiek. Wedug tych samych bada tylko 36% Polakw jest
przekonanych, e wystarczajco duo podejmuje si dziaa w Polsce na rzecz
przezwycienia wszystkich rodzajw dyskryminacji. Wkomentarzach do powy-
szych bada, ktre byy prowadzone dla wszystkich dwudziestu siedmiu pastw
czonkowskich UE, podkrela si, e wyniki zale od sytuacji spoeczno-eko-
nomicznej kraju, systemu opieki spoecznej, historii imigracji czy socjalistycznej
przeszoci53. Badania pokazuj rwnie, e zaledwie 10% Polakw dowiadczyo
osobicie w cigu ostatnich dwunastu miesicy dyskryminacji z jakiegokolwiek
powodu, a19% byo wiadkiem dyskryminacji innej osoby. Poparcie dla podjcia
rodkw wcelu monitorowania przestrzegania zasady rwnoci wmiejscu pracy ze
wzgldu na pochodzenie etniczne zadeklarowao 52% Polakw54. Warto te wyniki
porwna zanalogicznymi badaniami przeprowadzonymi wrd grup szczeglnie
naraonych na dyskryminacj. Spord Romw mieszkajcych wPolsce 76% jest
przekonanych oszeroko rozpowszechnionej dyskryminacji ze wzgldu na pocho-

51 Por. E. Siedlecka, Dyskryminacja ma si, niestety dobrze, op.cit.

52 Por. E. Siedlecka, Rasa nad chorob, Gazeta Wyborcza, 0607.06.2012, s.4.
53 Por. European Commission, Special Eurobarometer 317. Discrimination in the EU in 2009, s.929,
http://ec.europa.eu/public_ opinion/archives/ebs/ebs_317_en.pdf, (04.04.2011).
54 Por. European Commission, Special Eurobarometer 296. Discrimination in the European Union:
Perceptions, Experiences, Attitudes. July 2008, s. 1317, 31, http://ec.europa.eu/public_opinion/
archives/ebs/ebs_296_en.pdf, (10.12.2010).
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 165

dzenie etniczne, a 18% osobicie dowiadczyo dyskryminacji w cigu ostatnich

dwunastu miesicy55. W listopadzie 2009 roku powsta raport Polskiego Towa-
rzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego o rwnym traktowaniu w zatrudnieniu.
Prezentuje on wyniki monitoringu ogosze o prac, ktre, jak przyznaj auto-
rzy raportu, s niepokojce. Autorzy zwracaj uwag, i wiadomo przepisw
antydyskryminacyjnych jest wci zbyt niska, a zasada rwnego traktowania nie
wydaje si traktowana powanie. Mimo i oproblemie dyskryminacji mwi si
z roku na rok coraz wicej, mona jednak odnie wraenie, e nie id za tym
zmiany na lepsze56.
Badania pokazuj rwnie niezbyt du wiadomo prawa do niedyskrymina-
cji irwnego traktowania. Jedynie 24% polskich obywateli wykazuje znajomo
przysugujcych im praw na wypadek, gdyby sami stali si ofiarami nierwnego
traktowania, za jedynie 29% zwrcioby si o pomoc do penomocnika rzdu
ds. rwnego traktowania57. W tym zakresie przeprowadzono rwnie badania
wrd osb pochodzcych zgrup szczeglnie naraonych na dyskryminacj. Jedn
ztakich grup wPolsce stanowi Romowie, wrd ktrych odsetek osb nieznaj-
cych prawa do niedyskryminacji zpowodu pochodzenia etnicznego wynosi 48%,
a 37% romskiej populacji mieszkajcej w Polsce nie ma wiadomoci istnienia
rzdowych lub innych instytucji rwnociowych. Spord Romw mieszkajcych
wPolsce 64% nigdy nie syszao oKPP UE, co wydaje si znacznym odsetkiem
wporwnaniu z39% ogu obywateli polskich nieznajcych tego dokumentu58.

Konkluzje

Proces europeizacji polskiego prawa ipolityki rwnociowej oraz antydyskry-

minacyjnej postpuje, jego rezultaty s widoczne. Jednak europejskie instytu-
cje i organizacje pozarzdowe wci przypominaj Polsce o istniejcych w tym
zakresie brakach iuchybieniach. Dynamik tego procesu uksztatoway momenty,
wktrych Polska przystpia do europejskich organizacji ponadnarodowych oraz
cykle polityki krajowej. Implikacj zmiany rzdzcej opcji politycznej wPolsce jest
zwykle zmiana wzakresie polityki rwnociowej. Rezultaty europeizacji funkcjo-
nalnej wydaj si zdecydowanie growa nad efektami europeizacji kulturowej.
Jednym zzasadniczych powodw takiego stanu rzeczy jest zjawisko, e europeiza-
cja funkcjonalna zostaa wduym stopniu wymuszona przez formalne mechanizmy

55 Por. European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), Multiple Discrimination. 2010,
s. 911, http://www.fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/EU_MIDIS_DiF5-multiple-discrimi-
nation_EN.pdf, (01.03.2010).
56 Por. K. Kdziora, K. miszek, M. Zima, op.cit.
57 Por. European Commission, Special Eurobarometer 317, s.2326.
58 Por. European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), Right Awareness and Equality
Bodies. Strengthening the fundamental rights architecture in the EU III. 2010, s.711, za: http://fra.
europa.eu/fraWebsite/attachments/EU-MIDIS_RIGHTS_AWARENESS_EN.PDF, (01.03.2011).
166 Piotr Burgoski

stosowane przez europejskie instytucje. Jak wydaje si, adopcja europejskich

standardw rwnociowych pozostaje wduej mierze jedynie formalna istanowi
wyraz racjonalnego wyboru, wmniejszym za stopniu polega na socjalizacji, czyli
internalizacji przez elity polityczne i spoeczestwo wartoci transmitowanych
z poziomu europejskiego i zwizanej z ni redefinicji tosamoci czy interesw.
Poza tym europeizacja funkcjonalna nie wychodzi poza wskie podejcie do
zasady rwnoci. Nie podejmuje si prb poszerzania go poza to, co nakazuj
instytucje ponadnarodowe. Istnieje te problem zprzestrzeganiem ju formalnie
przyjtych norm istandardw rwnociowych. Poza niskim poziomem szacunku
dla tego prawa, brakuje te tradycji prawniczej w tym zakresie. Sytuacj tak
mona okreli jako brak waciciela norm istandardw rwnociowych. Istnieje
due prawdopodobiestwo, e w przypadku usunicia czynnikw stanowicych
instytucje europejskie, zmiany w prawie i polityce rwnociowej, cho zapewne
nastpowayby, to nie miayby takiej dynamiki, ani nawet takiego kierunku jak
obecnie. By moe proces europeizacji wPolsce, po fazie silnej presji ze strony
instytucji europejskich, wszed dzisiaj wfaz zwolnienia, by umoliwi adaptacj
Polakw do transmitowanych zpoziomu europejskiego idei, wartoci, przekona
inorm. Niekiedy zauwaa si zachowania, ktre wskazuj na to, e europeizacja
w omawianym tutaj zakresie jest traktowana jako zasb, ktry umoliwia redy-
strybucj wadzy. Jednym z efektw europeizacji w zakresie urzeczywistnienia
zasady rwnoci jest zwikszenie zaangaowania spoeczestwa obywatelskiego.
Dokonaa si te profesjonalizacja organizacji pozarzdowych dziaajcych woma-
wianym tutaj obszarze. Istniej formalne mechanizmy, cho wci niedostateczne,
ktre wczaj je w proces tworzenia prawa i polityki rwnociowej. Do innych
barier procesu europeizacji w zakresie prawa i polityki rwnociowej w Polsce
naley rwnie zaliczy moliwoci finansowe pastwa. Ponadto, pomimo wzrostu
zaangaowania organizacji pozarzdowych, problemem jest jednak oglny nieza-
dowalajcy stan spoeczestwa obywatelskiego, azwaszcza sabo zorganizowany
interes spoeczny. Od strony pastwa polskiego brakuje gotowoci do stworzenia
instytucjonalnych ifinansowych fundamentw dla aktywizacji obywateli oraz poo-
enia wikszego nacisku na dialog spoeczny. Potrzebna jest wiksza inkluzywno
procesu stanowienia prawa itworzenia polityki, wczenia do niego aktorw nie-
pastwowych, co oczywicie musi wspgra zzaangaowaniem samych obywateli.

S treszc ze ni e

Dynamik procesu europeizacji polskiego prawa ipolityki rwnociowej oraz anty-

dyskryminacyjnej wyznaczyy momenty, wktrych Polska przystpia do europejskich
organizacji oraz cykle polityki krajowej. Adopcja europejskich standardw rwnocio-
wych iantydyskryminacyjnych pozostaje wPolsce wduej mierze formalna istanowi
EUROPEIZACJA POLSKIEJ POLITYKI RWNOCIOWEJ I ANTYDYSKRYMINACYJNEJ 167
wyraz racjonalnego wyboru, w mniejszym za stopniu polega na internalizacji przez
elity polityczne ispoeczestwo wartoci transmitowanych zpoziomu europejskiego.
Europeizacja funkcjonalna zostaa w duym stopniu wymuszona przez formalne
mechanizmy stosowane przez europejskie instytucje. Nie wychodzi ona poza to, co
nakazuj instytucje ponadnarodowe. Ponadto pojawiaj si problemy zprzestrzega-
niem ju formalnie przyjtych norm rwnociowych. Dostrzega si niski poziom sza-
cunku dla tego prawa ibrak tradycji prawniczej w jego zakresie. Niekiedy europeizacja
wbadanym obszarze jest traktowana jako zasb, ktry umoliwia redystrybucj wadzy.
Efektem europeizacji jest zwikszenie zaangaowania spoeczestwa obywatelskiego.
Do innych barier procesu europeizacji wzakresie prawa ipolityki rwnociowej wPol-
sce naley zaliczy moliwoci finansowe pastwa oraz sabo zorganizowany interes
spoeczny. Od strony pastwa polskiego brakuje gotowoci do stworzenia instytu-
cjonalnych ifinansowych fundamentw dla aktywizacji obywateli, atake wczenia
aktorw niepastwowych do procesu stanowienia prawa itworzenia polityki.

Sowa kluczowe: europeizacja, rwno, antydyskryminacja, Polska, prawo Unii Europej-

skiej, polityka Unii Europejskiej

Europeanization of Polish Equality

And Anti-discrimination Policies
Abstract

The dynamics of Europeanization of the Polish law, equality policy and antidi-
scrimination law has been shaped by Polands accession to the European Union and
political cycles at the national level. Adaptation of the EU equality and non-discri-
mination standards in Poland is rather formal and a matter of rational choice than
the result of internalization of European norms and values by the political elites and
society. Functional Europeanization is largely forced by the legal mechanisms used
by the European institutions. Very often it does not go beyond requirements of the
supranational institutions. In addition, there is aproblem of compliance with actually
accepted equality standards, little respect for the law, and lack of legal tradition in
this field. Sometimes Europeanization is treated as aresource which allows for the
redistribution of power. The side-effect of Europeanization of the equality and antidi-
scrimination policy is mobilization of civil society. There are also other barriers to the
effective Europeanization: state financial capacity, poorly organized social interest,
the lack of readiness of the Polish state to create the institutional and financial foun-
dations for the involvement of citizens, and the lack of inclusion of non-state actors
in policy-making process.

Keywords: Europeanization, equality, antidiscrimination, Poland, EU law, EU policy