STUDIA GDASKIE

TOM XXXV

PIOTR BURGOSKI
Instytut Politologii
Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego
Warszawa

Koncepcja narodu w ujciu katolickiej nauki

spoecznej
Streszczenie: W katolickiej nauce spoecznej nard jest ujmowany jako spo-
eczno ludzka poczona wizi kulturow. Charakter tej wizi czyni z narodu
wsplnot duchow. Treci tak rozumianej wizi jest wzajemna mio czonkw
wsplnoty narodowej. Istnienie narodu postrzegane jest jako zjawisko naturalne,
co wicej, konieczne z prawa natury. Bez narodu nie jest bowiem moliwy ducho-
wy rozwj czowieka. Nard jako wsplnota osb jest podmiotem okrelonego
zachowania i dziaania. Podmiotowo narodu stanowi podstaw jego praw. Kato-
licka nauka spoeczna wskazuje na obowizek patriotyzmu, ktry stanowi wyraz
sprawiedliwoci i mioci, odrzuca natomiast nacjonalizm, poniewa niejednokrot-
nie oznacza on kult wasnego narodu oraz nakazuje pogard dla innych narodw
i kultur.
Sowa kluczowe: katolicka nauka spoeczna, kultura, nacjonalizm, nard, patrio-
tyzm, prawa narodw

W naukach spoecznych wyrni mona dwa sposoby rozumienia narodu. We-

dug pierwszego, umownie zwanego zachodnim, wywodzcego si z tradycji ab-
solutystycznej, nard naley postrzega jako twr polityczno-wolicjonalny. Powsta-
je on dziki woli jednostek, ma charakter narodu obywatelskiego odnajdujcego sw
tosamo w dziaaniu swoich czonkw, jest zwizany z okrelonym terytorium.
Drugi, zwany wschodnim, pojawi si w kontekcie grup kulturowo-etnicznych,
ktre warstwa inteligencji usiowaa uwolni spod panowania obcych imperiw. Ten
nurt definiuje nard poprzez cechy etniczne i kulturowe. To gwnie rodzima kultu-
ra, w ktr jednostka wprowadzana jest w sposb naturalny, peni rol czynnika
mobilizujcego narodowe emocje1. Postrzeganie narodu w nauczaniu Kocioa ka-
tolickiego cho swoiste jest blisze temu drugiemu ujciu.

1
P. Mazurkiewicz, Teologizacja narodu czy nacjonalizacja Kocioa? Koncepcja narodu w naucza-
niu kardynaa Stefana Wyszyskiego, Saeculum Christianum 2 (2002), s. 267.
126 Piotr Burgoski

1. Specyfika narodu
W nauce Kocioa nard jest przede wszystkim dzieem kultury, jego istot sta-
nowi wi kulturowa midzy ludmi. Takie podejcie do problemu narodu prez-
entowa w swojej nauce Jan Pawe II. Przemawiajc na forum UNESCO, papie
mwi: Nard jest wsplnot ludzi, ktrych cz rne spoiwa, ale nade wszystko
wanie kultura. Nard istnieje z kultury i dla kultury, i dlatego wanie jest
ona wielkim wychowawc ludzi do tego, aby bardziej by we wsplnocie, ktra
ma dusz histori ni kady czowiek i wasna rodzina2. Koci odrzuca zatem
przekonanie o wsplnym biologicznym pochodzeniu czonkw narodu. W przyjtej
przez niego definicji narodu nie odgrywaj roli: pochodzenie, etnogeneza, wizy
krwi. Na pierwszy plan wysuwane natomiast s: forma i kod kulturowy, mentalno,
sposb oswajania wiata. Kultura stanowi zasadniczy czynnik narodowotwrczy,
przez ni nard zdobywa sw tosamo3.
Kultura stanowi element wiziotwrczy, ktry przyczynia si do powstania szc-
zeglnego rodzaju wizi. Nie jest to wi powierzchowna i oficjalna, lecz ma charak-
ter duchowy. Ujmowanie narodu jako wsplnoty duchowej posiada w nauczaniu
Kocioa dug tradycj, sigajc w. Augustyna. W tym rozumieniu wi duchowa
to wzajemna mio czonkw wsplnoty narodowej4, powstajca za spraw przede
wszystkim obecnoci etosu w kulturze narodowej. Przy czym pod pojciem eto-
su naley rozumie jednolity system ocen, sdw, postaw i zachowa yciowych
funkcjonujcych w obrbie danej spoecznoci narodowej. Inaczej mwic, chodzi
tu o wzory postpowania, wskazujce, co jest moralnie podane, a co niewaciwe5.
Oprcz etosu istotny element kultury narodowej stanowi historia. Jest to cae
dziedzictwo historyczne narodu: utrwalony i przekazywany z pokolenia na poko-
lenie caoksztat wydarze i dowiadcze narodu, wzorce osobowe i historyczne
fakty. Przechowuje je zbiorowa pami narodu. Czsto zostaje odjta im linearno,
waciwa historycznym wydarzeniom, tak, e ukadaj si one nie chronologicznie,
jedno po drugim, lecz synchronicznie, a wic rwnolegle. Podobnie jak w rzeczy-
wistoci mitu, gdzie wszystko jest naraz i zawsze obecne. W takiej formie wizja
przeszoci bywa rozpowszechniana i podawana potomnym. W wielu przypadkach
jest to historia zmitologizowana i apologetyczna, ale te bywa odbrzawiana i kryty-
czna6.
Inne, prcz wymienionych powyej, istotne dziay kultury narodowej stanowi:
jzyk, literatura, sztuka, religia, humanistyka. Wszystkie one s ze sob wzajemnie

2
Jan Pawe II, W imi przyszoci kultury. Przemwienie w UNESCO, Pary, 2 czerwca 1980, w:
tene, Wiara i kultura, Rzym 1986, s. 74.
3
C. Bartnik, Teologia spoeczno-polityczna, Lublin 1998, s. 152.
4
C. Strzeszewski, Katolicka nauka spoeczna, Warszawa 1985, s. 504.
5
H. Skorowski, Moralno spoeczna. Wybrane zagadnienia z etyki spoecznej, gospodarczej i poli-
tycznej, Warszawa 1996, s. 124125; J. Tischner, Polska jest Ojczyzn, Pary 1985, s. 107108.
6
H. Skorowski, Nard i pastwo w nauczaniu spoecznym Kocioa, Warszawa 1999/2000, s. 23.
 Koncepcja narodu w ujciu katolickiej nauki spoecznej 127

powizane, tworzc jedn cao7.

2. Znaczenie narodu dla osoby ludzkiej

W nauczaniu Kocioa istnienie narodu postrzegane jest jako zjawisko naturalne,
co wicej, konieczne z prawa natury. Bez narodu nie jest bowiem moliwy wewntr-
zny, duchowy rozwj czowieka. Do realizacji tego celu potrzebna jest kultura, za
zadanie jej tworzenia przekracza moliwoci pojedynczego czowieka. Sprosta
temu moe tylko stay zwizek wielu osb ludzkich, jakim jest nard. Oczywicie
nard ksztatuje czowieka porednio, kady wszak wychowuje si w rodzinie, ale
na treciach i wartociach, jakie skadaj si na cao kultury danego narodu8.
Kultura narodowa odgrywa niezwykle wan rol w doskonaleniu czowieka.
Ot rodowisko kulturowe stanowi nieodzowny warunek rozwoju czowieka jako
osoby, i to we wszystkich paszczyznach tego rozwoju. Szczeglne znaczenie dla
czowieka posiada wychowawcze oddziaywanie kultury: uczy go ona okrelonego
sposobu postpowania w relacji do siebie samego, do drugiego czowieka, spoec-
znoci, wiata oraz Boga. Pomaga mu otwiera si na aksjosfer, formuowa sdy
wartociujce, angaowa si w kierunku wartoci oraz je wybiera. Rozwj tych
wszystkich umiejtnoci umoliwia czowiekowi dojcie do peni czowieczest-
wa, co wicej, dziki nim ycie spoeczne staje si bardziej ludzkie9. W rozwoju
czowieka szczeglne znaczenie odgrywa etos stanowicy istotny skadnik naro-
dowej kultury. Dziki niemu dokonuje si integracja rozwoju osoby ludzkiej i ujcie
jego skadowych elementw w zwart cao10.
Relacje osobowe, ktrych czowiek dowiadcza bdc czonkiem wsplnoty
narodowej, jak to ju wyej powiedziano, s relacjami mioci. Z tego wzgldu
czowiek moe doznawa szczcia11. Nard stanowi warto dla czowieka take
z tego wzgldu, e przynaleno do okrelonej kultury jest podstaw duchowej
suwerennoci czowieka, czyli wewntrznej niezalenoci i wolnoci. Wyraa si
ona przede wszystkim w akcie samookrelenia, ktry staje si moliwy dziki naro-
dowi i jego kulturze. W ten sposb nard umoliwia czowiekowi zaspokojenie
jego potrzeby identyfikacji i przetrwania, co wydaje si wane zwaszcza dzisiaj,
w obliczu tendencji do ujednolicania. Z kolei poczucie przynalenoci narodowej
zaspokaja ludzk potrzeb bezpieczestwa oraz zwizan z ni potrzeb zakorze-
nienia w wikszej i trwaej caoci. Moe rwnie odpowiada potrzebie nalee-
nia, uznania i szacunku. Identyfikujc si ze wsplnot narodow jednostka zys-
7
Tame.
8
T. lipko, Zarys etyki szczegowej, t. 2, Krakw 1981, s. 242-243.
9
Sobr Watykaski II, Konstytucja duszpasterska o Kociele w wiecie wspczesnym Gaudium et
spes, pkt 53, w: Sobr Watykaski II, Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, Pozna 1967, s. 582583; Jan
Pawe II, Kultura suy wyniesieniu czowieka i rozwojowi wsppracy midzy narodami. Przemwienie
do intelektualistw, Coimbra, 15 maja1982, w: tene, Wiara, s. 151.
10
H. Skorowski, Nard i pastwo, s. 38.
11
M. Gogacz, Wprowadzenie do etyki chronienia osb, Warszawa 1995, s. 97-98.
128 Piotr Burgoski

kuje poczucie wasnej wanoci i sensu swego nieustannie zagroonego istnienia.

Jej ycie posiada znaczenie, poniewa stanowi ona cz wikszej caoci bytu,
ktry jest w pewnym sensie niemiertelny. Los spoecznoci narodowej staje si
waniejszy od osobistego, dlatego osoba zdolna jest powica wasn pomylno
dla ochrony spoecznoci i jej systemu wartoci. Jednostka poczuwa si do lojalnoci
wzgldem narodu take z tego wzgldu, i znajduje w nim swego reprezentanta,
czyli grup takich ludzi, ktrzy odzwierciedlaj, rozwijaj i potwierdzaj osobist
tosamo jednostki.
Poczucie przynalenoci narodowej peni zatem w yciu spoeczestw funkcje
uzasadniajce, integrujce oraz mobilizujce. Wi solidarnoci utworzona przez
sentyment do ofiar ju poniesionych i do tych, ktrzy gotowi s na nowe ofiary,
sprawia, e pastwo homogeniczne pod wzgldem narodowym potrzebuje na og
mniej symboli i rytuaw jednoczcych anieli pastwo, ktrego nie tworzy jedna
wsplnota narodowa12.
Warto jednak przypomnie, i Koci katolicki w swym nauczaniu spoecznym
relatywizuje nard. Dostrzega jego aksjologiczny wymiar, zwaszcza kultury naro-
dowej, i jego znaczenie dla rozwoju czowieka, ale nie absolutyzuje narodu. Opowi-
ada si za uniwersalnymi wartociami opartymi na godnoci ludzkiej13.

3. Suwerenno narodu
W nauczaniu spoecznym Kocioa zwraca si uwag na suwerenno naro-
du. Papie Jan Pawe II wskazywa na zwizek suwerennoci i kultury narodowej.
Przemawiajc na forum ONZ stwierdzi, e poprzez jzyk i kultur dany nard
wyraa i umacnia swoj pierwotn suwerenno duchow. Przykad wielu krajw,
w tym Polski, pokazuje, e to wanie kultura narodu pozwala mu przetrwa mimo
utraty niepodlegoci politycznej i ekonomicznej14. Take podczas wystpienia
w UNESCO zaprezentowa podobne podejcie do suwerennoci mwic: Istnieje
podstawowa suwerenno spoeczestwa, ktra wyraa si w kulturze narodu. Jest
to ta zarazem suwerenno, przez ktr rwnoczenie najbardziej suwerenny jest
czowiek (). Strzecie wszystkimi dostpnymi wam rodkami tej podstawowej
suwerennoci, ktr kady nard posiada dziki swej kulturze (). Nie dopuszcza-
jcie, aby pada ofiar rnego rodzaju totalitaryzmw, rnego rodzaju hegemonii,
dla ktrych czowiek liczy si tylko jako przedmiot dominacji, a nie jako podmiot
wasnego, czowieczego bytowania15.
Suwerenno kulturowa stanowi refleks wolnoci osoby ludzkiej ugruntowanej
w rozumnoci. Uprawnienie narodu do suwerennoci kulturowej ma zatem swoje
rdo w podstawowych prawach osoby ludzkiej. Suwerenno ta polega na tym,
12
P. Mazurkiewicz, Koci i demokracja, Warszawa 2001, s. 39.
13
Tame, s. 42-43.
14
Jan Pawe II, Od praw czowieka do praw narodw. Przemwienie do Zgromadzenia Oglnego
ONZ, Nowy Jork, 5 padziernika 1995 r., LOsservatore Romano 11-12 (1995), s. 7.
15
Tene, W imi przyszoci kultury, dz. cyt., s. 75.
 Koncepcja narodu w ujciu katolickiej nauki spoecznej 129

e nard jest niezaleny i odrbny we wszystkich dziedzinach swej dziaalnoci,

jest wolny w poszukiwaniu wartoci kulturowych oraz ich realizacji, nie podle-
ga w tym wzgldzie adnemu przymusowi. Kontakty z innymi grupami sprzyjaj
rozwojowi kultury nie tylko dziki wzajemnemu komunikowaniu sobie wartoci, ale
take za spraw wspzawodnictwa. Naley jednak rozrni pomidzy gotowoci
wspdziaania i otwarciem na wartoci pochodzce z zewntrz, a rnymi formami
ucisku kulturowego. Nard powinien otwiera si na te wszystkie wartoci, ktre
mog wzbogaci jego kultur. Powinien jednak mie swobod wyboru. Z jednej
strony ma prawo podejmowa dziaania, by nie zatraci istotnych elementw swojej
kultury, z drugiej za nie powinien broni si przed przyjmowaniem nowych war-
toci ze wzgldu na niebezpieczestwo zatrzymania si lub cofnicia w rozwoju16.
Koci w swym nauczaniu podkrela, e suwerenno kulturowa nie musi prze-
kada si na organizacj polityczn czyli suwerenno polityczn. Narodowi wcale
nie musi odpowiada konkretna jednostka we wsplnocie pastw. Istniej bowiem
rne moliwe formy prawnego zjednoczenia kilku narodw, takie na przykad
jak: pastwa federalne, konfederacje lub pastwa dopuszczajce szeroki zakres au-
tonomii regionalnej. W pewnych okolicznociach historycznych takie formy wspl-
nej organizacji, nie dajce suwerennoci pastwowej pojedynczemu narodowi,
mog si okaza nawet godne zalecenia, pod warunkiem wszake, i panuje w nich
klimat prawdziwej wolnoci, oparty na rzeczywistej realizacji zasady samostanow-
ienia ludw17. Prawo do wasnej pastwowoci maj narody dojrzae, tzn. takie,
ktrych kultura jest na poziomie mogcym przyczyni si do wzbogacenia kade-
go, kto zechce w niej uczestniczy, a rwnoczenie na tyle oryginalna, e moe
si w niej wyraa odmienno grupy, ktra j tworzya18. Prawa do suwerennoci
pastwowej nie maj te narody, ktre znajduj si dopiero in statu nascendi oraz te,
ktre nie byyby w stanie utworzy pastwa dajcego gwarancj realizacji dobra
spoecznego19.

4. Prawa narodw
Oprcz wspomnianego wyej prawa narodw do samostanowienia Koci
w swym nauczaniu spoecznym zwraca uwag na rwno narodw wobec prawa.
Przekonanie o niszoci niektrych narodw czy kultur byo przyczyn wielu zbrod-
ni, za nieuznawanie ich praw do samostanowienia przyczyn cigego niepokoju
w wiecie20.
Nard jako wsplnota osb jest podmiotem okrelonego zachowania i dziaania.
Podmiotowo narodu stanowi podstaw jego praw. S to prawa naturalne, przysu-
16
J. Majka, Etyka spoeczna i polityczna, Warszawa 1993, s. 139-141.
17
J.Y. Calvez, Z myli Kocioa na temat narodw, w: Zagadnienia midzynarodowe 3, red. G. Do-
broczyski, Warszawa 1996, s. 20-22.
18
J. Majka, dz. cyt., s. 137 i 142.
19
C. Strzeszewski, dz. cyt., s. 510.
20
P. Mazurkiewicz, Koci, s. 41.
130 Piotr Burgoski

gujce poszczeglnym narodom na tej samej zasadzie co prawa podstawowe osobie

ludzkiej. Nie s niczym innym jak prawami czowieka ujtymi na paszczynie ycia
wsplnotowego21.
Jan Pawe II mwi o potrzebie przyjcia umowy midzynarodowej, na podo-
biestwo Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka, powiconej prawom narodw.
W przemwieniu wygoszonym na forum Zgromadzenia Oglnego ONZ naszkicow-
a on katalog tych praw, do ktrego zaliczy:
prawo kadego narodu do istnienia, ktre niekoniecznie domaga si prawa do su-
werennoci pastwowej,
prawo kadego narodu do wasnego jzyka i kultury, poprzez ktre dany nard
wyraa i umacnia swoj suwerenno duchow,
prawo do ksztatowania swojego ycia zgodnie z wasnymi tradycjami,
prawo do budowania wasnej przyszoci przez zapewnienie modym pokole-
niom odpowiedniego wychowania22.
Podstaw wszystkich innych praw narodu jest prawo do istnienia. Nikt zatem, ani
adne pastwo, ani inny nard czy organizacja midzynarodowa, nie ma prawa utr-
zymywa, e dany nard nie zasuguje na istnienie. Obok praw, narody maj take
zobowizania wynikajce z potrzeby uniwersalnoci. Pierwszym z nich jest obow-
izek wspycia z innymi narodami w duchu pokoju, szacunku i solidarnoci23.
Sformuowany przez Jana Pawa II katalog praw narodw bywa jeszcze rozszer-
zany. Na przykad formuuje si spoeczne prawa narodu, czyli zbir wymaga, jakie
spoeczno narodowa moe stawia spoecznoci pastwowej i midzynarodowej,
aby te zapewniy jej niezbdne rodki do prowadzenia ycia godnego i prawdziwie
ludzkiego. Wrd praw spoecznych wyrnia si nastpujce szczegowe prawa:
prawo do odpowiednich warunkw ekonomicznych, do pomocy ze strony pastwa
na rzecz zapewnienia egzystencji narodu, do odpowiedniego poziomu ycia, do po-
mocy w wyjtkowych sytuacjach, do tego, by rodki spoecznego przekazu stanow-
iy narzdzie zachowania wasnej kultury24.
Istnienie powinnoci zagwarantowania narodom jako wsplnotom kulturowym
ich bytu stanowi podstaw do zasadnego wnioskowania, e kada osoba ludzka
posiada prawo do wasnej narodowoci. O takim prawie mona mwi ze wzgldu
na godno osoby ludzkiej, ktra domaga si tego wszystkiego, co moe zapewni
osobie nard dla jej ubogacenia i ochrony. Prawo czowieka do wasnej narodowoci
mona konkretyzowa poprzez wyliczanie szczegowych uprawnie, jak np. prawa
do wasnej kultury, jzyka, obyczaju, wiatopogldu, posiadania wiadomoci swej
przynalenoci do konkretnej wsplnoty i kultury, korzystania z wartoci narodowej
wsplnoty, brania czynnego udziau w jej yciu itp. W odniesieniu do kultury naro-

21
Jan Pawe II, Od praw czowieka, s. 6.
22
Tame.
23
Tame.
24
H. Skorowski, Nard i pastwo, s. 63-64.
 Koncepcja narodu w ujciu katolickiej nauki spoecznej 131

dowej tre prawa do narodowoci stanowi uprawnienie do kultywowania, korzysta-

nia i rozwoju narodowej kultury25.

5. Patriotyzm
W nauczaniu Kocioa patriotyzm stanowi wan cnot spoeczn. Charaktery-
styczne dla chrzecijastwa jest te zwizanie patriotyzmu z czwartym przykaza-
niem Dekalogu. Wedug w. Tomasza z Akwinu w porzdku mioci drugie miejsce
po Bogu zajmuj rodzice i Ojczyzna, gdy z nich si rodzimy, a w niej si wy-
chowujemy. A wic, po zobowizaniu w stosunku do Boga, czowiek ma najwiksze
zobowizania wobec rodzicw i ojczyzny26. Waciwy stosunek do ojczyzny to
zdaniem w. Tomasza z Akwinu taki, ktry jest ksztatowany przez cnot pietyzmu
(pietas). Nie jest to mio w znaczeniu trzeciej cnoty teologicznej, chocia mio
stanowi wobec niej cnot nadrzdn. W postawie pietyzmu czowiek wyraa cze
dla rodzicw i ojczyzny jako rda swego pochodzenia, wychowania i wyksztace-
nia. Cnota pietyzmu jest pokrewna wobec kardynalnej cnoty sprawiedliwoci27.
Katechizm Kocioa Katolickiego ujmuje patriotyzm jako przejaw sprawied-
liwoci wspdzielczej oraz mioci: Mio ojczyzny i suba dla niej wynikaj
z obowizku wdzicznoci i porzdku mioci28. Patriotyzm jest wyrazem spraw-
iedliwoci, poniewa wobec ojczyzny zacigamy dug, jako e jej zawdziczamy
porednio lub bezporednio, niemal wszystko czym jestemy i co posiadamy. Patri-
otyzm mona postrzega te jako przejaw mioci spoecznej, ktra polega na y-
czliwoci z tytuu spoecznych powiza jako podstawie wsplnego realizowania
wartoci29.
Sobr Watykaski II w Konstytucji Gaudium et spes wzywa wszystkich do wi-
ernego pielgnowania prawdziwej i czynnej mioci ojczyzny30. Tak scharaktery-
zowany patriotyzm obejmuje liczne obowizki, a wrd nich przede wszystkim
solidarno ze wsplnot narodow, rozumian jako solidarno z przeszymi,
obecnymi i przyszymi pokoleniami31. Patriotyzm obejmuje take mio narodu po-
przez afirmacj jego dbr: kultury, historii i terytorium. Afirmacja kultury polega
na szacunku dla niej, oznacza wysiek zabezpieczania i przechowywania tego dobra.
Postawa patriotyczna bdzie zatem polegaa na zachowywaniu, ochronie, ratowan-
iu, pielgnowaniu i kultywowaniu wielorakich wartoci tkwicych w kulturze naro-
dowej. Konieczne jest take korzystanie i nabywanie umiejtnoci korzystania z war-

25
Tene, Wolno, integracja, solidarno w nauczaniu spoecznym Jana Pawa II, Warszawa 2002,
s. 50-64.
26
Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, t. 20, II II, q. 101, a. 1, Londyn 1972, s. 14.
27
J. Kowalczyk, Mio ojczyzny w nauce w. Tomasza z Akwinu, Pozna Warszawa 1975, s. 53.
28
Katechizm Kocioa Katolickiego, Pozna 1994, pkt. 2239, s. 510.
29
B. Sutor, Etyka polityczna. Ujcie caociowe na gruncie katolickiej nauki spoecznej, Warszawa
1994, s. 148-149.
30
Sobr Watykaski II, dz. cyt., pkt. 53, s. 582583.
31
T. lipko, dz. cyt., s. 257.
132 Piotr Burgoski

toci wasnej kultury narodowej. Szacunek i wierno narodowej kulturze oznacza

rwnie osobiste zaangaowanie zmierzajce do cigego oywiania i rozwoju
dziedzictwa kulturowego w oparciu o to, co zastane. Nie mona bowiem tylko
i wycznie korzysta z przeszoci dziedzictwa, ktre si otrzymao od poprzednich
pokole. Kade pokolenie, a w nim kady czowiek, ma obowizek wnoszenia swo-
jej czstki. Tworzc kultur, ubogacajc j i pogbiajc wasnym wysikiem, mona
j w ten sposb zachowa32. Jan Pawe II podkrela, e wzbogacanie kultury naro-
dowej powinno mie na uwadze przede wszystkim udzielenie odpowiedzi na na-
jgbsze pytania narodu przy rozpoznaniu, co jest dla niego prawdziwym dobrem.
Obowizkiem jest take propagowanie wartoci wasnej kultury i wprowadzanie ich
do szerszej spoecznoci, np. europejskiej, a nawet wiatowej. Nie chodzi tu o nar-
zucanie innym narodom elementw wasnej kultury lecz o ubogacanie nimi. Jan
Pawe II podkrela rwnie szczeglne znaczenie obowizku umacniania rodziny
jako podstawowej wsplnoty narodowej oraz ksztacenia i wychowania realizowa-
nego z uwzgldnieniem caej tradycji narodu33.
Afirmacja historii narodowej, bdca przejawem patriotyzmu, oznacza, podobnie
jak w przypadku kultury, poszanowanie, zachowywanie, ch i umiejtno czerpa-
nia z wartoci, ktrych nonikiem jest historia oraz dziaania majce na celu jej ubo-
gacanie i propagowanie. Natomiast afirmacja terytorium polega przede wszystkim
na szacunku do ziemi ojczystej oraz zagwarantowaniu jej bezpieczestwa, rozwoju
tkwicych w niej wartoci, troski o jej ekologi34. Ziemia i ludzie s zwizani ze sob
wzajemn wspzalenoci. Nierespektowanie praw natury i eksploatacja przyrody
bez ogranicze skutkuje postpujc degradacj rodowiska naturalnego ostrzega
Jan Pawe II. Nie mona mwi o mioci ziemi ojczystej, jeli si j jednoczenie
dewastuje35. Istniej szczeglne sytuacje, w ktrych dochowanie wiernoci naro-
dowi wymaga od czonkw wsplnoty narodowej wielkich wysikw na jej rzecz,
powanych nieraz ofiar i wyrzecze, czasem nawet powicenia dbr materialnych
i naraenia osobistego bezpieczestwa. Chodzi zwaszcza o sytuacje, gdy zagroony
jest byt narodu, jego wolno i suwerenno ze strony eksterminacyjnych dziaa
obcego narodu. W tym kontekcie Jan Pawe II wspomnia o zaszczytnym obowiz-
ku suby wojskowej i szczytnym ideale powicenia ycia za ojczyzn36.

6. Nacjonalizm
Nacjonalizm jest czym rnym od patriotyzmu. Patriotyzm jest cnot wysoko
cenion w chrzecijaskiej hierarchii wartoci, natomiast nacjonalizm, z wie-
32
H. Skorowski, Nard i pastwo, s. 78 i 88.
33
J. Kownacka, Wychowanie patriotyczne w nauczaniu Jana Pawa II podczas pielgrzymek do ojczy-
zny, Studia Theologica Varsaviensia 1 (1997), s. 232-235.
34
H. Skorowski, Nard i pastwo, s. 85-86.
35
Jan Pawe II, Homilia wygoszona podczas Mszy w., owicz 14 czerwca 1999, w: Bg jest
mioci. VII pielgrzymka Jana Pawa do ojczyzny, Olsztyn 1999, s. 195.
36
J. Kownacka, dz. cyt., s. 221 i 229.
 Koncepcja narodu w ujciu katolickiej nauki spoecznej 133

lu powodw, jest nie do pogodzenia z Ewangeli37. Po pierwsze nacjonalizm jest

postrzegany jako kult narodu. Tymczasem katolicka nauka spoeczna zwraca uwag
na niebezpieczestwo absolutyzowania wasnego narodu i ojczyzny przez stawian-
ie ich w miejscu Boga. Dokonuje si wwczas straszne w skutkach zafaszowan-
ie rzeczywistoci. Cho czowiek wysoko stawia wartoci ojczyste, to jednak musi
wiedzie, e ponad narodami jest Bg, ktry jako jedyny ma prawo do tego, aby
ustanawia najwysze normy moralne38.
Po drugie zo nacjonalizmu wyraa si w tym, e uczy on pogardy dla innych
narodw i kultur. Papie Pius X ukazywa patriotyzm jako postaw, ktra nie wykluc-
za mioci osb spoza wasnej wsplnoty narodowej, a tym bardziej nie moe czy
si z nienawici do innych narodw39. Podobnie Pius XII apelowa o to, aby mio
wasnej ojczyzny nie czynia lepymi na powinno obejmowania mioci wszyst-
kich ludzi40. Sobr Watykaski II mwi o patriotyzmie jako mioci wielkodusznej
i bez ciasnoty duchowej, ktra obejmuje wszystkich ludzi, ma wzgld na dobro caej
rodziny ludzkiej41.
W nauce spoecznej Kocioa obecne jest przekonanie, e prawdziwa mio
ojczyzny, jeli jest rzeczywist mioci, czy si z gbokim szacunkiem dla wszyst-
kiego, co stanowi warto innych narodw. Wymaga uznania dobra znajdujcego si
poza wasn wsplnot narodow i gotowoci doskonalenia si w oparciu o dorobek
i dowiadczenie innych narodw. Wasne dziedzictwo kulturowe powinno by stale
wzbogacane wspdziaaniem z innymi narodami i korzystaniem z ich osigni.
Si twrcz patriotyzmu jest wic najszlachetniejsza mio, wolna od nienawici.
Ksenofobia i wszelka nienawi niesychanie zubaa wasny nard, pozbawiajc go
moliwoci korzystania z dorobku caej rodziny ludzkiej42.

Literatura
Bartnik, C., Teologia spoeczno-polityczna, Lublin 1998.
Calvez, J.Y., Z myli Kocioa na temat narodw, w: Zagadnienia midzynarodowe 3, red. G.
Dobroczyski, Warszawa 1996, s. 15-27.
Gogacz, M., Wprowadzenie do etyki chronienia osb, Warszawa 1995.
Jan Pawe II, Kultura suy wyniesieniu czowieka i rozwojowi wsppracy midzy narodami.
Przemwienie do intelektualistw, Coimbra, 15 maja 1982, w: tene, Wiara i kultura, Rzym 1986,
s. 145-159.
Jan Pawe II, W imi przyszoci kultury. Przemwienie w UNESCO, Pary, 2 czerwca 1980, w: tene,
Wiara i kultura, Rzym 1986, s. 56-82.

37
P. Mazurkiewicz, Koci, s. 40-41.
38
List Episkopatu Polski O chrzecijaskim patriotyzmie, Pozna 5 wrzenia 1972, pkt 2, w: Listy
pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Pary 1975, s. 708.
39
Pius X, List apostolski z 11 kwietnia 1909, za: C. Strzeszewski, dz. cyt., s. 508.
40
Pius XII, Encyklika Summi Pontificatus, pkt. 39, w: Dokumenty nauki spoecznej Kocioa cz.
1, Rzym-Lublin 1996, s. 216.
41
Sobr Watykaski II, dz. cyt, pkt 75, s. 603-604.
42
List Episkopatu Polski, dz. cyt., s. 708.
134 Piotr Burgoski

Jan Pawe II, Od praw czowieka do praw narodw. Przemwienie do Zgromadzenia Oglnego ONZ,
Nowy Jork, 5 padziernika 1995 r., LOsservatore Romano 11-12 (1995), s. 6-8.
Jan Pawe II, Homilia wygoszona podczas Mszy w., owicz 14 czerwca 1999, w: Bg jest mioci.
VII pielgrzymka Jana Pawa do ojczyzny, Olsztyn 1999, s. 188-197.
Katechizm Kocioa Katolickiego, Pozna 1994.
Kowalczyk, J., Mio ojczyzny w nauce w. Tomasza z Akwinu, Pozna Warszawa 1975.
Kownacka, J., Wychowanie patriotyczne w nauczaniu Jana Pawa II podczas pielgrzymek do ojczyzny,
Studia Theologica Varsaviensia 1 (1997), s. 228-245.
List Episkopatu Polski O chrzecijaskim patriotyzmie, Pozna 5 wrzenia 1972, pkt 2, w: Listy
pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Pary 1975, s. 705-709.
Majka, J., Etyka spoeczna i polityczna, Warszawa 1993.
Mazurkiewicz, P., Koci i demokracja, Warszawa 2001.
Mazurkiewicz, P., Teologizacja narodu czy nacjonalizacja Kocioa? Koncepcja narodu w nauczaniu
kardynaa Stefana Wyszyskiego, Saeculum Christianum 2 (2002), s. 259-272.
Pius XII, Encyklika Summi Pontificatus, pkt. 39, w: Dokumenty nauki spoecznej Kocioa cz. 1,
Rzym-Lublin 1996, s. 205-218.
Skorowski, H., Moralno spoeczna. Wybrane zagadnienia z etyki spoecznej, gospodarczej
i politycznej, Warszawa 1996.
Skorowski, H., Nard i pastwo w nauczaniu spoecznym Kocioa, Warszawa 1999/2000.
Skorowski, H., Wolno, integracja, solidarno w nauczaniu spoecznym Jana Pawa II, Warszawa
2002.
Sobr Watykaski II, Konstytucja duszpasterska o Kociele w wiecie wspczesnym Gaudium et
spes, pkt 53, w: Sobr Watykaski II, Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, Pozna 1967, s. 537-620.
Strzeszewski, C., Katolicka nauka spoeczna, Warszawa 1985.
Sutor, B., Etyka polityczna. Ujcie caociowe na gruncie katolickiej nauki spoecznej, Warszawa 1995.
lipko, T., Zarys etyki szczegowej, t. 2, Krakw 1981.
Tischner, J., Polska jest Ojczyzn, Pary 1985.
Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, t. 20, Londyn 1972.

Catholic Social Teaching on the Nation

Summary: In catholic social teaching the nation is recognized as a community in which its mem-
bers share a cultural bond. The nature of this relationship makes the nation spiritual community.
The relationship between members of nation rely on their mutual love. That bond bases mainly
on the ethos which is a part of the national culture. In addition an essential element of national
culture is also a history of the nation. In catholic social teaching the existence of the nation is seen
as a natural phenomenon, moreover, it is necessary because the spiritual development of man is
impossible beyond the nation. The importance of culture in the life of the nation is reflected in the
fact that it allows the expression and strengthening of its spiritual sovereignty. In addition, the
culture allows the nation to survive despite the loss of political and economic independence. The
nation as a community of people is the subject of a specific behavior and actions. The subjectivity
of the nation is the basis of its rights (e.g. right to exist, to their own language and culture, to shape
their lives according to their own traditions). Catholic social teaching indicates the obligation of
patriotism, which is an expression of justice, because everyone owes a lot to own nation. Patrio-
tism can be seen also as a manifestation of social charity, which relies on the common realization
of shared values. Catholic social teaching rejects nationalism because it often takes the form of
 Koncepcja narodu w ujciu katolickiej nauki spoecznej 135

worship of own nation and orders contempt of other nations and cultures.
Keywords: catholic social teaching, culture, nation, nationalism, patriotism, rights of nations