You are on page 1of 40

Krzysztof Jerzy Gruszczyski

Odpowiedzialno odszkodowawcza NRF w XXI wieku Prba opisu

Abstrakt

Do chwili obecnej nie uregulowano w sposb wicy sprawy reparacji wojennych nalenych
Polsce z tytuu strat i szkd, jakie RP ponioso w wyniku zniszcze dokonanych przez III Rzesz w
czasie II wojny wiatowej. W szczeglnoci nie dokonano tego w traktacie midzy Rzeczypospolit
Polsk a Republik Federaln Niemiec o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy z 17 czerwca
1991 r. nieobejmujcego kwestii majtkowych w stosunkach pomidzy dwoma pastwami.
Zagadnienie roszczenia odszkodowawczego od Republiki Federalnej Niemiec za straty materialne i
osobowe spowodowane agresj niemieck podczas II wojny wiatowej doczekao si licznych
opracowa oraz w wielu przypadkach sprzecznych ze sob opinii prawnych ( powoana jest take
ekspertyza profesora Kafkowskiego z 1990 r. profesora Sandorskiego, Mec. Hambura z 2004 r.).
Podjcie w 2004 r. przez Sejm w 2004 r. symbolicznej uchway w sprawie praw Polski do
niemieckich reparacji wojennych oraz w sprawie bezprawnych roszcze wobec Polski i obywateli
polskich wysuwanych w Niemczech nie wywiera adnych skutkw prawno-midzynarodowych. W
treci tej uchway stwierdzono jedynie, e Polska nie otrzymaa dotychczas stosownej kompensaty
finansowej i reparacji wojennych za olbrzymie zniszczenia oraz straty materialne i niematerialne
spowodowane przez niemieck agresj, okupacj, ludobjstwo i utrat niepodlegoci przez Polsk.
Na skutek dziaa wojennych II Wojny wiatowej straty polskie oszacowane na podstawie
sprawozdania Biura Odszkodowa Wojennych oraz Memorandum Rzdu Polskiego ze stycznia 1947
r. wyniosy ogem ok. 248 mld zotych, rwnowarto wczesnych 49 miliardw dolarw
amerykaskich (kwota ta w sierpniu 2014 r., odpowiadaa 845 miliardom dolarw). Sama warto
przejtego majtku niemieckiego wyniosa ok. 37 mld marek niemieckich(wedug wartoci z 1945 r.,
na rok 2004 suma ta rwnaa si ok 18 mld euro); Wedug za porozumienia podpisanego
na konferencji jataskiej og reparacji niemieckich mia wynie 20 mld dolarw, z czego poowa
miaa przypa byemu ZSRR. Nie ulega wtpliwoci, e Polska nie otrzymaa dotychczas stosownej
kompensaty finansowej i reparacji wojennych za dokonane zniszczenia oraz straty materialne i
niematerialne spowodowane agresj III Rzeszy, ale pozostaj wtpliwoci, co do oceny prawno-
midzynarodowej owiadczenia rzdu PRL z 1953r.
Artyku podejmuje, wic kolejn prb uzyskania odpowiedzi na pytanie czy w wietle prawa
midzynarodowego publicznego Rzeczpospolita Polska moe domaga si roszcze
odszkodowawczych od Republiki Federalnej Niemiec za straty materialne i osobowe spowodowane
agresj niemieck podczas II wojny wiatowej? Warto podkreli, ze ekspertyzy Biura Analiz
Sejmowych z IX 2017 r. wynika, e Polska ma prawo ubiega si o reparacje wojenne za mier

1
obywateli oraz zniszczenia materialne dokonane przez III Rzesz Niemieck w trakcie II Wojny
wiatowej, stanowisko odmienne od treci poniszego artykuu.
Podczas konwencji w lipcu 2017 r. Zjednoczonej Prawicy prezes PiS Jarosaw Kaczyski
zwrci uwag, e Polska nigdy nie otrzymaa odszkodowania za gigantyczne szkody wojenne,
ktrych tak naprawd nie odrobilimy do dzi, dlatego celem niniejszego artykuu jest prba analizy
podstaw prawnych ewentualnej prby domagania si reparacji wojennych. Stanowisko, e pastwo
polskie zrzeko si reparacji ze strony Niemiec nie jest do koca zasadne. Niezalenie od poprawnej
oceny polityczno-historycznej okrelajcej PRL, jako sowieckiej koloni, ktra zrzeka si tej czci
reparacji, ktre zwizane byy z obszarem innego pastwa w peni uzalenionego od Rosji. Warto
zwrci uwag na zachowanie si niemieckich politykw, m. i.n. posa chadeckiej CDU Karl-Georg
Wellmann, ktrzy uwaaj, e, e sprawa odszkodowa wojennych dla Polski jest zamknita oraz e
kwestia ta zostaa rozwizana w latach pidziesitych. Do sprawy reparacji odniosa si m.in.
zastpczyni rzecznika rzdu Niemiec Ulrike Demmer, ktra 2 sierpnia 2017 r. owiadczya, po
pierwsze, e Niemcy poczuwaj si do politycznej, moralnej i finansowej odpowiedzialnoci za II
wojn wiatow oraz e wypaciy reparacje w znacznej wysokoci za oglne szkody wojenne, take
dla Polski, i nadal wiadcz zadouczynienie za nazistowskie krzywdy, nastpnie stwierdzia, e
kwestia niemieckich reparacji dla Polski zostaa w przeszoci ostatecznie uregulowana prawnie i
politycznie. W 1953 r. Polska wico, a dotyczyo to caych Niemiec, zrezygnowaa z dalszych
wiadcze reparacyjnych dla caych Niemiec i w okresie pniejszym wielokrotnie to potwierdzaa,
oraz dodaa, e wadze niemieckie nie poczuwaj si do politycznej, moralnej i finansowej
odpowiedzialnoci za II wojn wiatow; kwesti niemieckich reparacji dla Polski uwaaj jednak za
ostatecznie uregulowan.
Warto podkreli, e zoona deklaracj Rady Ministrw PRL z 23 sierpnia 1953 r. o
zrzeczeniu roszcze do niemieckich odszkodowa. nie posiadao tylko charakteru pewnego aktu
publicystyczno-politycznego, ale byo z punku widzenia prawa midzynarodowego wicym
owiadczeniem Polski uznanego podobnie jak i NRD przez spoeczno midzynarodow, jako
suwerenne pastwo a nie wasala Moskwy. Dodatkow wtpliwoci nasuwa moe brak okrelenia,
czy deklaracja taka odnosia si jedynie do Niemieckiej Republiki Demokratycznej, z ktr PRL
utrzymywaa stosunki dyplomatyczne, czy rwnie do samej Republiki Federalnej Niemiec, sukcesora
byej NRD.
Nawet przyjmujc in bona fide, e informacja o zarejestrowaniu zgodnie z art. 102 Karty NZ
w 1969 r. zrzeczenie PRL zostao zarejestrowane w Sekretariacie Generalnym ONZ nie jest istotna,
poniewa nie mona uzna rzeczowej deklaracji za dokument, ktry spenia wymogi normatywne
bycia umow midzynarodow sui generis. Samo niezarejestrowanie takiego owiadczenia w adnym
stopniu nie przesdza o jego braku skutkw prawnych. Dla obowizywania umw midzynarodowych
oraz aktw jednostronnych prawo midzynarodowe nie wymaga rejestracji u Sekretarza Generalnego
Narodw Zjednoczonych. Zawarcie umowy poprzedza etap rokowa, zredagowania tekstu, czasami

2
parafowania. Po podpisaniu nastpuje jej ratyfikacja lub zatwierdzenie, wymiana lub zoenie
dokumentw, rejestracja w Sekretariacie ONZ (w przypadku braku takiej rejestracji umowa jest
wana, ale nie mona powoywa si na ni na forum ONZ) oraz publikacja wewntrzna. Art.
102 Karty NZ1 uwzgldni takie stanowisko stanowic, e kady traktat i ukad midzynarodowy
zawarty przez czonka ONZ bdzie moliwie najprdzej zarejestrowany w Sekretariacie i przeze
ogoszony - jeli traktat lub ukad midzynarodowy nie zosta zarejestrowany to adna ze stron ukadu,
nie moe si na powoywa wobec jakiegokolwiek organu ONZ. ONZ powinna dokona rejestracji,
gdy chodzi o umow, ktrej stron jest ONZ albo, gdy zostaa ona upowaniona przez strony umowy
do dokonania rejestracji, lub gdy jest ona depozytariuszem danej umowy wielostronnej.2 Wydawao
si niezbdnym podczas opisu problemu, przedstawienie kroniki najistotniejszych wydarze in rem,
pozwalajc na wyrobienie przez czytelnika wasnej opinii. Wydaje si, e z punktu widzenia prawa
midzynarodowego publicznego nie istnieje moliwo skierowania bezporedniego roszczenia
odszkodowawczego state to state a jedyna dostpna droga postpowania przed Midzynarodowym
Trybunaem w Hadze stanowi raczej mission impossible.
Przygotowywana za przez Biuro Analiz Sejmowych opinii dotyczcej moliwoci domagania
si przez Polsk odszkodowa za straty wojenne od Niemiec moe jedynie pomc w podjciu decyzji
o zoeniu skargi do MTS. Naley podkreli, e na 11 sierpnia 2017 r. stosownie do komunikatu
Biura Analiz Sejmowych zamwiona przez posa Arkadiusza Mularczyka opinia na temat moliwoci
dochodzenia przez Polsk od Niemiec odszkodowa za szkody wyrzdzone w trakcie II wojny
wiatowej nie zostaa jeszcze przygotowana, poniewa materia opinii jest zoona i skomplikowana,
wymaga te odniesienia si do szeregu aktw prawa midzynarodowego i analizy wielu zagadnie
prawnych.

Kluczowe sowa: Reparacje wojenne, III Rzesza, RFN, odpowiedzialno odszkodowawcza, straty
wojenne,

1 1. Every treaty and every international agreement entered into by any Member of the United Nations after the present
Charter comes into force shall as soon as possible be registered with the Secretariat and published by it. 2. No party to any
such treaty or international agreement which has not been registered in accordance with the provisions of paragraph 1 of
this Article may invoke that treaty or agreement before any organ of the United Nations. Tumaczenie - Kady traktat i
kady ukad midzynarodowy, zawarty przez ktregokolwiek czonka Narodw Zjednoczonych po wejciu w ycie niniejszej
Karty, powinien by moliwie jak najprdzej zarejestrowany w Sekretariacie i przez Sekretariat ogoszony. 2. W razie gdyby
jakikolwiek tego rodzaju traktat lub ukad midzynarodowy nie zosta zarejestrowany zgodnie z postanowieniami ustpu 1
niniejszego artykuu, to adna ze stron umawiajcych si nie bdzie moga powoywa si na taki traktat albo ukad przed
ktrymkolwiek organem Narodw Zjednoczonych.

2 Por. te M. Brandon, Analysis of the term Treaty and International Agreement for the purpose of Registration under
Article 102 of the United Sates Charter (1953) 47 AJIL 53; Vienna Convention on the Law of Treaties: A Commentary,
edited by Oliver Drr, Kirsten Schmalenbach Springer 2012

3
Abstract

Poland's Law and Justice Party (PiS) is considering whether to seek further reparations from
German Federal Republic for the massive losses inflicted during WWII. PiS head Kaczynski
described the move as a "historical counteroffensive."

World War II (WW II), which began with the German invasion of Poland in 1939, killed
nearly 6 million Polish citizens and inflicted huge material losses, including the destruction of cultural
treasures, industry and entire cities. Those crimes carry not only a moral price, but a material one as
well: In 2004, Warsaw's then-mayor, Lech Kaczynski, calculated that the Deutsche Bundesrepublik
was liable for reparation payments of some $45 billion dollars (38 billion dollars) for the destruction
of Warsaw alone. If one were to extrapolate the amount to include the whole of Poland, one would
certainly arrive at a figure 10 to 20 times higher. That would be a sum that could only be paid out over
decades and across generations. When one considers that German Federal Republics (GFR) final
reparation payments to France and Belgium for the First World War were not made until 2010, one
gets an idea of the dimensions of such a demand. Shortly after the PiS regained power in 2916 its
leader, Jarosaw Kaczyski, announced that Poland and the GFR had outstanding accounts to
settle from the WW II. He went on to say that the issue of war reparations between the neighboring
countries had never been resolved. Frank-Walter Steinmeier, GFRs foreign minister at the time,
answered Kaczynski's claims with a letter stating that Poland had no legal basis for demanding such
damages. He reminded Kaczynski of Poland's relinquishment of reparations in 1953. Poland's
government did indeed waive its right to war reparations from its western neighbor at the time yet
that neighbor was the German Democratic Republic (GDR).

A few other interesting points. The GFR has paid billions of dollars over the years in
compensation for III Reich crimes, primarily to polish survivors, and acknowledges the countrys
responsibility for keeping alive the memory of III Reich atrocities. After WW II, both GFR and GDR
were obliged to pay war reparations to the Allied governments, according to the Potsdam Conference.
Other Axis nations were obliged to pay war reparations according to the Paris Peace Treaties, 1947 an
early plan for a post-war GFR was the Morgenthau plan with terms that would have essentially
transformed the GFR to an agrarian society... This position was completely changed by the London
Agreement on German External Debts, so called the London Debt Agreement.

As a consequence of aggression by the III Reich much of Poland was subjected to enormous
destruction of its industry (62% of which was destroyed), its infrastructure (84%) and loss of civilian
life (16.7% of its citizens during the war- 10% of them Jews). It is estimated that damages incurred by
Poland during WWII total $640 billion in 2004 exchange values. As of 2012, the GFR had paid a total
of $89 billion in compensation to victims of the war, in Poland and beyond, and GFR officials
continue to meet regularly to revise and expand the guidelines for compensation. All in all, after WW

4
II 17 % of Polish citizens perished, 62 % of industry & 84 % of infrastructure was destroyed. The
capital Warsaw was raised to the ground as a result of Warsaw Uprising of 1944. Poland could not
benefit from US Marshall Plan as other countries (incl. the GFR) as the Soviets decided for Poland to
renounce it. The GFR paying WWI reparations to France in 2010 (92 years after WWI).

Polish estimates of the damage the country suffered are in the hundreds of billions of dollars,
with a government figure from 1945-47 putting material losses at $850 billion, not including human
losses. In 2004, Kaczynskis late twin brother Lech, as mayor of Warsaw, put the damages to the
capital city alone at $45.3 billion. Poland is the biggest net beneficiary of the blocs 140 billion-euro
($164 billion) annual budget, having been granted more than 250 billion dollars since entry. The
monstrosity of III Reich crimes, not only against Polish Jews but also others, including the 150,000
civilians butchered during the Warsaw Uprising in 1944, will forever remain a disgrace and an
unforgettable injustice. It is all the more so given that hardly any of those Germans responsible for the
deeds were ever brought to account. In 2004 a special commission estimated that damages incurred
by the Polish capital alone during WW II amounted to more than $45 billion (38 billion dollars). The
commission was convened by Lech Kaczynski, then Warsaw's mayor. The topic has routinely strained
German-Polish relations since the national-conservative party PiS returned to power in 2016.

On 23 August 1953, the Communist People's Republic of Poland under pressure from the
Soviet Union announced it would unilaterally waive its right to war reparations from the German
Democratic Republic on 1 January 1954, with the exception of reparations for III Reich oppression
and atrocities. The GDR in turn had to accept the Oder-Neisse border, which gave around 1/4 of
GDR's historic territory to Poland and the USSR. Polands former communist government, agreed in
1953 to not to make any further claims on GDR. Poland's former Communist government waived its
right to German post-war compensation back in 1953, as part of its commitment to "contribute to
solving the GDR question in the spirit of democracy and peace." However, many argue that the
agreement was unlawful since the government at the time was under pressure from the Soviet Union,
and following the reunification of the GFR in the 1990s the matter has faced new scrutiny. As to the
GFR the federal government has claimed that its duty to compensate Poland was denounced in the
1950s but insists that it continues to stand by its moral and financial duties to the victims of the war.

The GFR hadnt paid reparations to non-Jewish recipients for the damage inflicted in Poland.
The agreement signed by Mr. Gierek and Mr. Schmidt in 1975 in Warsaw, stipulated that 1.3
billion DM will be paid to Poles who, during Nazi occupation, had paid into GFR's social security
system without receiving pension. After German reunification, Poland demanded reparations again, as
a reaction to claims made by German refugee organizations demanding compensation for property and
land repossessed by the new Polish state that they were forcibly deported from as a stipulation of
the Potsdam Agreement and the mentioned Oder-Neisse border. In 1992, the Foundation for Polish-

5
German Reconciliation was founded by the Polish and GFR governments, and as a result GFR paid
Polish sufferers ca. 4.7 billion PLN. There is still an ongoing debate among international law experts if
Poland still has the right to demand war reparations, with some arguing that the 1954 declaration
wasn't legal. According to a statement made by the German government in 2017, the reparations issue
was resolved in 1953 as Poland declined receiving any payments from the GFR.

However, its worth remembering that in 2004, the Polish government reaffirmed that decision
when, in return, Chancellor Gerhard Schrder promised that the GFRs government would not support
demands for damages lodged by expellees against the Polish government. The decision came about
due to the fact that the GFR had relinquished former eastern territories to Poland as compensation for
III Reich war crimes.

Polands ruling officials are stepping up calls to demand compensation from the GFR for damages
caused in WW II, potentially deepening a divide between the European Unions largest eastern
member and the blocs biggest economy. Between the collapse of communism in 1989 and 2004 when
Poland joined the EU, subsequent governments declared the issue of war reparations from the GFR
closed, based on a declaration of the 1953 communist administration in Warsaw and treaties from
1970 and 1990 with the GFR.

Presently the Polish parliaments research office is preparing an analysis of whether Poland
can legally make the claim and will have it ready by Aug. 11, 2017 according to Deputy Arkadiusz
Mularczyk, a lawmaker with the ruling Law and Justice party who requested the report. One of the
reasons that the government is reopening the question may be to demonstrate it isnt intimidated by
the EUs criticism for democratic backsliding. The bloc has opened an unprecedented probe into
Poland over the rule-of-law thats centered on a government push to strip the judiciary of its
independence by giving politicians greater control over the courts. In response to the Polands new
demand Ulrike Demmer, deputy spokeswoman for the GFR government, said that, while the GFR
assumed political, moral and financial responsibility for the WW, the question of restitution was
closed. The deputy spokeswoman added, that the GFR has made significant reparations for general
war damage, including to Poland, and is still paying significant compensation for III Reich
wrongdoing. Further it is stated that the federal government has paid billions over the years
in compensation, namely to Polish survivors, for war crimes committed during WW II. The country
has also acknowledged its responsibility for keeping alive the memory of atrocities committed by the
III Reich.

As far as German lawyers and scholars are concerned, the issue was resolved years ago and
are not afraid of any possible lawsuit in the International Court of Justice. In 2004, Jochen Frowein,
an expert on international law and the former director of the Max Planck Institute in Heidelberg, along
with a Polish historian, came to the conclusion that no such demand by Poland had any chance of

6
being upheld in a court of law and that remains the case today. In his opinion the question has been
"legally resolved and definitively settled." He also points to the Treaty on the Final Settlement with
Respect to the GFR, known also as the Two plus Four Agreement. The agreement, signed in 1990,
paved the way for German reunification and also made clear that the GFR would not be responsible to
pay any further reparations stemming from WW II. Frowein refutes Polish Defense Minister Senor
Antoni Macierewicz's claim that Poland's 1953 waiver is invalid because communist Poland was not a
sovereign state. "Poland's 1953 renunciation of reparations claims against the GFR remains valid even
today. The fact that the constitutional situation in Poland has changed and that it is no longer a
communist state does nothing to change the validity of that declaration. Many other treaties that
Poland signed at the time have also remained in effect.

Keywords: War reparation, Germany, WWII, Poland damages, Law and Justice Party,

Nie jest prawd, e pastwo polskie zrzeko si reparacji nalenych nam ze strony Niemiec. To
sowiecka kolonia, zwana PRL, zrzeka si tej czci reparacji, ktre zwizane byy z obszarem
pastwa te marionetkowego, ZSRR NRD. W tym zakresie miao miejsce zrzeczenie, zreszt niekiedy
formalno-prawnie nieprzeprowadzone, tylko majce charakter pewnego aktu publicystyczno-
politycznego

Minister Obrony Narodowej RP Antoni Macierewicz 8 luty 2017 r.

Reparacje wojenne rekompensaty finansowe za straty i szkody spowodowane przez dziaania


wojenne, wypacane zaatakowanej stronie konfliktu w przypadku jej zwycistwa bd korzystnego dla
niej rozejmu, wynikajce z amania przez napastnikw postanowie Konwencji haskiej z 1907 r. bd
innych aktw prawa midzynarodowego.3 Konwencja haska z 1907 r. zakadaa przyznawanie
odszkodowa za straty poniesione trakcie dziaa wojennych. Do I wojny wiatowej odszkodowania
byy nakadane wedle uznania wygranych, dopiero traktat wersalski ustanowi obowizek wypacania
rekompensat (przez Niemcy por. te Plan Dawesa z 29 sierpnia 1929 r.) . W traktacie wersalskim win
za wybuch konfliktu zbrojnego obciono Niemcy. Kraje Ententy, poza drastycznymi ograniczeniami
zbroje, naoyy na Berlin take obowizek spaty wielkich reparacji wojennych ustalajc ich
wysoko na 132 mld marek. Kryzys gospodarczy sprawi, e ich spata bya praktycznie niemoliwa.
Cho dania zostay mocno ograniczone to ich spacanie zakoczyo si ostatecznie w 2010 r., gdy
Deutsche Bundesrepublik Republika Federalna Niemiec (dalej okrelana, jako RFN) zapacia 70 mln

3 Jeeli prawo midzynarodowe musi wyjtkowo zaakceptowa pewne sytuacje, ktre s wtpliwe ze wzgldw moralnych,
to jest to wynikiem sytuacji faktycznej, ktrej nie mona zmieni. W zwizku z tym w powszechnym prawie
midzynarodowym nie przyja si zasad a legalizmu w odniesieniu do problemu uznania rzdu [w]: R. Bierzanek, J.
Symonides, Prawo midzynarodowe publiczne, Warszawa 1992, s. 136-137.

7
euro Wielkiej Brytanii i Francji. Po II wojnie wiatowej ureguloway je konferencje z Poczdamu4 j
Jaty5 oraz Pokj Paryski (1947), gdzie gwn zasad reparacyjn, jak przyjy wielkie mocarstwa w
Jacie i w Poczdamie, byo wyegzekwowanie reparacji odpowiednio do moliwoci patniczych
pastwa niemieckiego. Zgodnie z prawem midzynarodowym pojecie reparacji wojennych obejmuje
wszystkie roszczenia zwizane ze szkodami wyrzdzonymi w zwizku z dziaaniami wojennymi
Obecnie obowizujce prawo midzynarodowe dotyczce zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko
ludzkoci, opiera si na zasadach zawartych w Nocie Rzdu Polskiego do Sekretarza Generalnego
Narodw Zjednoczonych z dnia 27 wrzenia 1969 r.6 zawartych w Nocie Sekretarza Generalnego
ONZ z dnia 24.11.1969 r. (E/CN.4/1010), zawierajcej raport w sprawie kryteriw ustalania
indywidualnych odszkodowa wojennych dla ofiar zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko
ludzkoci.7
Reparacje dziel si na dwa rodzaje:

midzynarodowe wynikajce z poniesienia strat finansowych przez pastwa napadnite,


indywidualne wynikajce ze straty zdrowia (bd ycia dla czonkw rodziny poszkodowanego),
przeladowa lub przymusowej pracy.8

Wszelkie wypaty dokonywane przez rzdy RFN po zrzeczeniu sie przez Polsk reparacji
(odszkodowania dla ofiar eksperymentw pseudolekarskich, odszkodowania dla robotnikw
przymusowych) miay charakter wiadcze dobrowolnych (ex gratia). Po zakoczeniu II wojny
wiatowej, w wyniku ustale konferencji poczdamskiej.9 Polska przeja obszary bdce dotychczas
czci skadow Rzeszy Niemieckiej oraz przeprowadzia, zgodnie z postanowieniami
midzynarodowymi, akcj wysiedlenia ludnoci niemieckiej. Rzd polski decyzje podjte w
Poczdamie traktowa, jako ostateczne, natomiast wadze RFN uwaay, e do podpisania traktatu
pokojowego nadal istnieje Rzesza Niemiecka w granicach z 1937 r. Std te nie uznaway drugiego
pastwa NRD(dalej okrelana, jako NRD) ani przeprowadzonych zmian terytorialnych i granicznych.

4 Rozdzia III B oraz rozdzia IV Umowy poczdamskiej. Regulacja ta wychodzia z zasady podziau majtku niemieckiego na
strefy: wschodni i zachodnia. Uzgodniono, e roszczenia reparacyjne ZSRR (ktry zobowiza si ze swojej czci wypaci
Polsce przypadajc na ni cz), USA, Wielkiej Brytanii i innych pastw, ktre maj roszczenia o reparacje wojenne,
powinny by zaspokojone z majtku znajdujcego si w strefach okupowanych i z niemieckich majtkw zagranicznych.
5 Na konferencji jataskiej uznano konieczno zobowizania Niemcw w moliwie najwikszym zakresie do wiadcze w

podobnej formie za spowodowane szkody. W rozdziale V protokou z konferencji znajdujemy szczegy dotyczce reparacji.
Byy to uzgodnienia szefw trzech mocarstw usystematyzowane w punkty. Pkt 1 okrela obowizek odszkodowania za
szkody poniesione przez Narody Zjednoczone w wyniku dziaania III Rzeszy przez wiadczenia rzeczowe.
6 Bdc odpowiedzi na Not Sekretarza Generalnego ONZ z dnia 17.05.1969 r., SG/214/5, skierowan do pastw
czonkw ONZ w sprawie kryteriw ustalania indywidualnych odszkodowa wojennych.
7 Zob. not Rzdu Polskiego z dnia 27.09.1969 r.
8 Por. Te K. Ruchniewicz, Polskie zabiegi o odszkodowania niemieckie w latach 1944/451975, Wydawnictwo

Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2008, s. 8 i n., por. take W.M. Gralski, Podstawy prawne, przedmiot i program
przewaszczenia wasnoci niemieckiej na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych na podstawie i w ramach Umowy
Poczdamskiej, w: idem (red.), Problem, op. cit., s. 189239; szerzej por.: J. Suek, Niemiecka pomoc humanitarna i
finansowa w latach 19912004 dla poszkodowanych przez III Rzesz w Polsce. Problemy polityczne i prawne,
9 Conclusions of Protocol of the Berlin Conference of the Three Heads of Government of the USSR, US, and UK, Protocol of

Proceedings [1 August 1945] Zob. te H Wassgren, The UN Compensation Commission Lessons of Legitimacy State
Responsibility and War Reparations (1998) 11 LJIL 47392. PM Burnett Reparations at the Paris Conference from the
Standpoint of the American Delegation (Octagon New York 1965). P dArgent, Les rparations de guerre en droit
international public: la responsabilit internationale des tats Lpreuve de la guerre, Bruylant Brussels 2002.

8
Do tego dochodziy wzajemne oskarenia. Strona polska obciaa RFN odpowiedzialnoci za napa
zbrojn w 1939 r. i straty poniesione w latach okupacji. Natomiast RFN zarzucaa Polsce zbrodnie na
ludnoci niemieckiej w czasie i po zakoczeniu wojny oraz podkrelaa, e na obszarze PRL nadal
znajduje si dua liczba Niemcw i w zwizku z tym domagaa si nadania im praw narodowych. 10

Oglna kwota reparacji dla pastw koalicji antyhitlerowskiej miaa wynie 20 mld dol., w tym 10
mld dla ZSRR i Polski oraz 10 mld dla 18 innych pastw (Albania, Australia, Belgia, Czechosowacja,
Dania, Egipt, Francja, Grecja, Indie, Jugosawia, Kanada, Luksemburg, Niderlandy, Norwegia, Nowa
Zelandia, Unia Poudniowoafrykaska, USA i Wielka Brytania), ktre ustaliy zasady podziau
w czasie konferencji paryskiej (listopad grudzie 1945 r.) . Niektre z pastw Francja, Grecja11
otrzymay czciowe odszkodowania, obejmujce roszczenia osb fizycznych z rnych tytuw,
natomiast Polska, Wgry i Czechosowacja otrzymay tylko odszkodowania dla ofiar zbrodniczych
eksperymentw medycznych (obywatele polscy okoo 33 miliony DM).12 Warto wspomnie, e na
162 miliardw dolarw wycenia Grecja swoje roszczenia za II wojn wobec RFN .13 Warto
polskich strat to okoo 1 bilion dolarw. Litwini straty z powodu okupacji ZSRR oszacowali na 20
miliardw dolarw. otysze starty oszacowali 10 milionw osobolat (dochd narodowy, jaki moe
wypracowa milion ludzi przez 10 lat).14 Pastwa te powoay Midzysojusznicz Agencj
Reparacyjn, a same reparacje podzieliy na dwie grupy: A i B. W grupie B znalaz si sprzt
przemysowy i statki handlowe, w grupie A pozostae towary. W czasie konferencji paryskiej ustalono
take procentowy podzia towarw z obydwu grup pomidzy 18 pastw. Najwikszymi
beneficjentami zostay Stany Zjednoczone (28 proc. dbr z grupy A i 11, 8 proc. z grupy B) oraz
Wielka Brytania (28 proc. dbr z grupy A i 27, 8 proc. z grupy B).
Realizacja porozumienia zawartego w Paryu napotykaa w praktyce szereg trudnoci natury
tak politycznej, jak i czysto technicznej, a ostatecznie w 1949 r. cakowicie zaprzestano pobierania

10Czubiski A. (1998), Polska i Polacy po II wojnie wiatowej (19451989), Pozna. Por. te Kopp, K., Nizynska, J. (Eds.)
Germany, Poland and Postmemorial Relations, Springer 2012; Witold M. Gralski (red), Polish-German Relations and
the Effects of the Second World War, PISM Warszawa 2008; Sprawy Midzynarodowe, 2005, nr 1 Problem reparacji,
odszkodowa i owiadcze w stosunkach polsko-niemieckich 19442004. Tom I Witold M. Gralski (red. naukowa):
Studia, str. 427; tom II Sawomir Dbski, Witold M. Gralski: Dokumenty, str. 621. Polski Instytut Spraw
Midzynarodowych. Warszawa 2004
11 Jednake rzd RFN odmwi w marcu 2015 r. po raz kolejny podjcia rozmw z Grecj w sprawie reparacji wojennych,
zaznaczajc, e uwaa kwesti odszkodowa za straty wojenne za ostatecznie zaatwion, poniewa zgodnie z podpisan w
1960 r. dwustronn umow, wadze RFN wypaciy Grecji tytuem zadouczynienia 115 mln marek niemieckich.
Rozdzielenie tych pienidzy pomidzy poszkodowanych leao si w gestii greckiego rzdu
12Artyku Null Komma Nullw Reparationen [w]: Der Spiegel nr 9 z 21 lutego 1972
13 W poowie 2012 r. greckie ministerstwo finansw utworzyo komisj skadajc si z historykw, ekonomistw i

prawnikw, ktrej zadaniem bya analiza 761 tomw archiwalnych dokumentw zawierajcych traktaty midzynarodowe,
teksty ustaw i orzecze sdw z okresu okupacji niemieckiej w latach 19411944. Zadaniem komisji byo opracowanie
tajnego raportu zawierajcego bilans strat poniesionych w tym okresie przez Grecj. Eksperci mieli take przygotowa
podstawy prawne do procesu sdowego o wypat odszkodowa wojennych przez obecny rzd RFN Por. te Jens Christian
Wagner, Zwangsarbeit im Nationalsozialismus Einberblick, [w]: ZWANGSARBEIT: DIE DEUTSCHEN, DIE
ZWANGSARBEIT UND DER KRIEG 180, 18093 (Volkhard Knigge et al. eds., 2010); HANS WOLLER, GESCHICHTE
ITALIENS IM 20. JAHRHUNDERT 163 (2010); Theodor Schieder, Italien vom ersten zum zweiten Weltkrieg, [w]:
GESCHICHTE ITALIENS 447, 484 (Michael Seidlmayer ed., 2d ed. 1989); Gerhard Schreiber, Das Ende des
nordafrikanischen Feldzugs und der Krieg in Italien 19431945, [w]: 8 DAS DEUTSCHE REICH UND DER ZWEITE
WELTKRIEG 1100, 111618 (Karl-Heinz Frieser ed., 2007
14 http://niepoprawni.pl/blog/6737/roszczenia-wojenne-nadal-wzbudzaja-emocje

9
reparacji. Powodem bya zaostrzajca si sytuacja na linii Wschd zachd oraz wzrost znaczenia RFN.
Oficjalnie warto reparacji pobranych oszacowano na 517 mln dol., Cho zapewne bya ona nieco
wysza, jednake daleko jej do zakadanej pocztkowo kwoty 10 mld dol. Ustalenie dokadnej sumy
reparacji pobranych przez ZSRR wydaje si niemoliwe (z porozumienia zawartego z Polsk wynika,
e wyniosy 3, 082 mld dol., ale z porozumienia z NRD 4, 292 mld dol., wedug cen z 1938 r.). W
kolejnych latach ju po zakoczeniu oficjalnego pobierania reparacji RFN wypacaa wiadczenia
odszkodowawcze dla ofiar przeladowa hitlerowskich. Otrzymay je m.in. (w milionach marek
niemieckich): Izrael 3450, Francja 400, Austria 250, Holandia 125, Grecja 115, Belgia 80,
Norwegia 60, Wochy 40, Luksemburg 18, Dania 16, Szwajcaria 10. Polska uzyskaa w 1972
r. odszkodowania dla ofiar eksperymentw pseudomedycznych (100 mln marek) oraz kilkanacie lat
temu odszkodowania dla robotnikw przymusowych.15

Szacunkowa wysoko reparacji wojennych

Za polskie starty wojenne uznaje si ruchome dobra kultury utracone w wyniku II wojny
wiatowej z terenw Polski po 1945 r. pochodzce zarwno ze zbiorw publicznych, prywatnych, jak
i kocielnych. Szacunek strat polskich prowadzony by ju w czasie wojny przez Biuro Prac
Kongresowych Rzdu na Wychodstwie, a nastpnie przez agendy krajowe: powoany przy Polskim
Komitecie Wyzwolenia Narodowego latem 1944 r. Resort Odszkodowa Wojennych, a nastpnie
Biuro Odszkodowa Wojennych przy Prezydium Rady Ministrw2. na mocy porozumie z ZSRR,
Polska otrzymywaa pewne spaty o charakterze reparacyjnym, w tym cz pod postaci wyposaenia
fabryk. Umowa zostaa podpisana 16 sierpnia 1945 r.16 Straty poniesione przez obywateli polskich
oszacowano na ok. 70 mld marek (bez strat zwizanych z zaborem mienia i innymi stratami
materialnymi) a Polska stracia w przyblieniu 38 proc. majtku narodowego.17 Z okupowanej Polski
Niemcy wywieli lub wykorzystali na miejscu na potrzeby wojennej gospodarki ponad 200 mln ton
wgla kamiennego, milion ton soli potasowej, 500 tys. ton rudy elaza, 100 tys. ton fosforytw.
czne straty gospodarcze wyniosy 259 mld przedwojennych zotych, czyli 49 mld przedwojennych
dolarw. Biorc pod uwag fakt, e wczesny zoty i dolar oparte byy na parytecie zota, po
przeliczeniu na dzisiejszy kurs Niemcy byyby nam winne za zniszczenia w gospodarce okoo 590 mld

15Zob.KLiesem,DieReparationsverpflichtungenderBundesrepublikDeutschlandnachdemZweitenWeltkriegunterbesondererBe

rcksichtigung der Zwangsarbeiterentschdigung (Lang Frankfurt am Main 2005); C Ferstman M Gtz and A Stephens (eds)
Reparations for Victims of Genocide War Crimes and Crimes against Humanity: Systems in Place and Systems in the
Making, Nijhoff Leiden 2009
16 Umowa midzy Tymczasowym Rzdem Jednoci Narodw Rzeczypospolitej Polskiej i rzdem Zwizku Socjalistycznych

Republik Radzieckich w sprawie w wynagrodzenia szkd w wyrzdzonych przez okupacj niemieck, w: Problem t. II, s.
41 i n.
17 Dla porwnania Francja stracia 1,5 proc. majtku, a Wielka Brytania 0,8 proc. Pod koniec lat 40. PKB Polski wynis 8

mld z (w cenach przedwojennych), podczas gdy w 1939 r. siga 18 mld z. Por. te sprawozdanie w przedmiocie strat i
szkd wojennych Polski w latach 1939 1945 opracowane przez Biuro Odszkodowa Wojennych przy Prezydium Rady
Ministrw opublikowane w 1947 r. przez Biuro Odszkodowa Wojennych przy Prezydium Rady Ministrw. Zawiera
dokadne i usystematyzowane wg kategorii wskazania w postaci tabelarycznej; oraz Memorandum rzdu polskiego zoone
na konferencji zastpcw ministrw spraw zagranicznych w Londynie, w styczniu 1947 r.4 Tekst zob.: Zbir Dokumentw
PISM 1947, nr 12, s. 28 i n.; M. Muszyski, Przejecie majtkw niemieckich po II wojnie wiatowej. Studium prawno
midzynarodowe i porwnawcze, Bielsko-Biaa 2003;

10
dolarw, czyli dwa razy wicej ni obecnie wynosz roczne przychody najwikszych niemieckich
koncernw: Volkswagena, Veby, Emteca, Siemensa, Hchsta i Bayera. Wedug zestawienia szkd
wojennych 13 315 000 Polakw (szkd spisanych w Kwestionariuszach dotyczcych rejestracji szkd
wojennych, z lat 1945 1950), czciowa tylko suma cywilno-prawnych odszkodowa wojennych
nalenych tym 13 315 000 Polakw od Niemcw i Niemiec, wynosi 537, 1 miliarda marek
niemieckich (wedug wartoci marki niemieckiej z 1972 r.). Za realne uznawano otrzymanie od RFN
od 7 do 14 mld DM.18 W 1990 r. prof. Alfons Kafkowski, wyliczy, e z tego tytuu poszkodowanym i
ich spadkobiercom (straty wojenne ponioso ponad 13 mln osb) naleaoby si 285 mld dolarw
odszkodowa

Organem, ktry mia si zajmowa ustaleniem i oszacowaniem szkd wojennych, dziaaniami


zmierzajcymi do uzyskania odszkodowa od Niemiec oraz rewindykacj polskiego mienia by
powoany dekretem PKWN z dnia 27 wrzenia 1944 r. Resort Odszkodowa Wojennych,
przeksztacony 6 stycznia 1945 r. w Biuro Odszkodowa Wojennych (BOW).19 Zgodnie ze Statutem
Biura Odszkodowa Wojennych instytucja ta miaa midzy innymi, w porozumieniu z zainte-
resowanymi ministerstwami opracowa formy pomocy dla ciko poszkodowanych obywateli. Do
zada Wydziau Planowania i Odszkodowa BOW miao nalee midzy innymi kierowanie akcj
odszkodowa indywidualnych i weryfikacja indywidualnych wnioskw odszkodowawczych. W
praktyce dziaalno tej instytucji ograniczya si do dziaa zwizanych z szacowaniem strat i
przyjmowaniem indywidualnych wnioskw odszkodowawczych. Wkrtce za (z dniem 1 kwietnia
1947 r.) BOW zostao rozwizane. Sprawozdanie BOW podkrelao wysoki wskanik strat
biologicznych Polski ponad 6 mln umierconych, 1, 14 mln osb dotknitych cik chorob, 590
tys. okaleczonych. Rachunek BOW dotyczy tzw. ziem dawnych, ktre po 1945 r. znalazy si
w granicach nowego terytorium Polski. Zostay, wic z niego wyczone zabuaskie, tzw. ziemie
utracone, a na zachodzie Ziemie Odzyskane. Dokonujc swoich oblicze, BOW wprowadzio pojcie
strat porednich i bezporednich. Te pierwsze obliczono na 16, 8 mld dolarw amerykaskich, drugie
na 32, 4 mld dolarw (wedug wartoci z 1938 r.). Og strat gospodarczych Polski wynis,
wic 49, 2 mld dolarw (dzisiejsza warto to ok. 800 mld dolarw) wysoko strat majtkowych
oszacowano na 38% wartoci majtku narodowego. Straty w przemyle sigay ok. 50% pierwotnych
zdolnoci produkcyjnych. Na 21 tys. zakadw przemysowych na ziemiach polskich w granicach
sprzed 1939 r. ulego cakowitemu zniszczeniu 12, 7 tys. (60%) . Najwiksze szkody poniosa kolej,
ktra stracia 84% majtku, energetyka 65%, przemys chemiczny, zniszczony w 64, 5%,
poligraficzny 64, 3%, poczta i telekomunikacja - 62%, przemys elektrotechniczny 59, 7%,
odzieowy 55, 4%, spoywczy 53, 1%, metalowy 48%. grnictwo 42%. Zniszczeniu ulego 16

18https://wiernipolsce1.wordpress.com/2015/12/03/wladze-prl-wobec-reparacji-i-odszkodowan-od-rfn-1953-1989/
19Sporzdzony w 1947 r. bilans strat Polski, Sprawozdanie w przedmiocie strat i szkd wojennych Polski w latach 1939-
1945, opracowany przez Biuro Odszkodowa Wojennych przy Prezydium Rady Ministrw, z przyczyn politycznych nie
uwzgldnia stratach spowodowanych okupacj sowieck i rabunkiem w latach 1944 i 1945 r. [w]: A. Chmielarz,
Ekonomiczna eksploatacja ziem polskich w latach 1939 - 1945

11
2190 000 budynkw, 14 000 fabryk, 199 751 sklepw, 84 436 warsztatw rzemielniczych i wiele
innych obiektw i urzdze. Zniszczonych zostao 353876 zagrd wiejskich, na niektrych terenach
zniszczenia sigay 42%. eby oszacowa wysoko reparacji wojennych, jakich Polska mogaby
domaga si od Niemiec, naley uwzgldni bilans wszystkich strat, jakich Polska doznaa w wyniku
II wojny wiatowej. Straty te to dotycz przede wszystkim majtku narodowego, gdzie sigaj prawie
38 proc. jego stanu sprzed wybuchu wojny. Przy czym straty majtku narodowego w poszczeglnych
jego dziaach s mocno zrnicowane. I tak przykadowo: straty polskiego kolejnictwa signy 84
proc. stanu posiadania sprzed wojny, przemysu tekstylnego 70 proc., energetyki 65 proc.,
przemysu chemicznego 64, 5 proc, poczty i telekomunikacji 62 proc., przemysu
elektrotechnicznego 55, 4 proc., przemysu spoywczego 53, 1 proc., przemysu metalowego 48
proc., grnictwa 42 proc., lenictwa 28 proc. Zniszczeniu ulego rwnie ponad 20 proc.
gospodarstw wiejskich. Najwiksze zniszczenia majtkowe dotyczyy jednak orodkw miejskich.
Wrd tych najpowaniejsze miay miejsce w Warszawie, gdzie zniszczono m.in. 80 proc. zabudowy
miejskiej i a 90 proc. obiektw przemysowych, jakie do wybuchu wojny zlokalizowane byy w
polskiej stolicy. W ujciu szczegowym, stan zniszcze Warszawy przedstawia si jeszcze bardziej
poraajco. I tak m.in. zniszczeniu ulego 100 proc. mostw, 90 proc. budynkw przemysowych, 90
proc. obiektw zabytkowych, 90 proc. obiektw suby zdrowia, 70 proc obiektw owiatowych, 50
proc. elektrowni, 46 proc. gazowni. W ogromnym stopniu zniszczone zostay rwnie wszystkie
miejskie sieci w Warszawie. Zniszczeniu ulego 85 proc. sieci tramwajowej, 70 proc. sieci
telefonicznej, 65 proc. sieci elektrycznej, 30 proc sieci wodocigowej, 28, 5 proc. sieci kanalizacyjnej.
Z rwnie potnymi zniszczeniami w czasie II wojny wiatowej mamy do czynienia w przypadku
innych polskich miast. Tak naprawd dopiero w ostatnich kilkunastu latach wadze polskich miast
podjy wysiki, aby dokona peniejszego bilansu swoich strat w czasie II wojny wiatowej. Tak
inicjatyw podj m.in. p. Lech Kaczyski, kiedy by prezydentem Warszawy (2002-2005). Niemniej
trudnym zadaniem jest wycena utraconego w czasie wojny majtku narodowego. Eksperci szacuj
jednak, e warto utraconego przez Polsk majtku narodowego w czasie II wojny wiatowej moe
oscylowa dzisiaj nawet w granicach 650- 700 mld dolarw amerykaskich. Warto zaznaczy, e
straty samej Warszawy oszacowano na 54 mld dolarw amerykaskich (wedug raportu z 2004 r.), za
odzi na okoo 40 mld dolarw amerykaskich (wycena z 2006 r.) . Ale szacowana obecnie kwota
utraconego przez Polsk majtku narodowego nie wydaje si by kwot ostateczn. W, wielu bowiem
polskich miastach nadal trwaj prace zwizane z bardziej precyzyjnym oszacowaniem wartoci
utraconego w czasie wojny majtku.

Do strat zwizanych z utrat majtku narodowego naley doliczy jeszcze straty zwizane z
polityk finansow niemieckich wadz w okupowanej Polsce, ktrych oszacowanie jest znacznie
trudniejszym problemem, ni majtku trwaego. Generalna Gubernia (GG) bdca prawdziw koloni
III Rzeszy, kadego r. musiaa paci potn danin na rzecz III Rzeszy, ktrej wielko ustala jej

12
minister finansw Lutz von Krosigk.20 W 1941 r. byo to cznie 500 mln zotych, w 1942 r. ju 1, 3
mld zotych a w 1943 r., w szczytowym dla Niemcw okresie wojny, prawie 3 mld zotych. To byy
kwoty, ktre bezporednio zasilay budet wojenny III Rzeszy. Warto rwnie wspomnie, e
niemiecki Wermacht wystawia GG rachunki za stacjonowanie na jej terenie niemieckich onierzy i
byy one znacznie wiksze od faktycznych kosztw. I tak przykadowo w 1942 r. koszta
stacjonowania terenie Generalnej Guberni 400 tys. niemieckich onierzy wyceniono na prawie 100
mln zotych, chocia w rzeczywistoci byo ich zaledwie 80 tysicy. Aby pokry te wydatki
gubernator Hans Frank systematycznie podnosi podatki od wszelkich nieruchomoci na terenie
Generalnej Guberni, przy czym dotyczyo to tylko Polakw. W kadym razie, w okupowanej Polsce
Niemcy zastosowali system finansowy, ktry nie tylko mia zapewni finansowanie kosztw tej
okupacji, ale i kosztw caej prowadzonej przez III Rzesz wojny. Ale czy to jest ju wszystko, jeli
mylimy o reparacjach wojennych od Niemiec za straty, jakich doznalimy w czasie II wojny
wiatowej? Naturalnie nie! Odrbnej wyceny trzeba dokona, jeli idzie o zrabowane przez Niemcw
dobra kultury. Straty tych szacowane s przez ekspertw na 43 proc. i w znacznej mierze wi si ze
stratami, jakich doznay w czasie wojny polskie miasta. Warto jedynie zaznaczy, e z polskich
muzew znikno m.in. ok. 2, 8 tys. obrazw znanych europejskich malarzy, 11 tys. obrazw
autorstwa malarzy polskich, 1, 4 tys. wartociowych rzeb. W sposb szczeglny ucierpiay w czasie
wojny polskie biblioteki. Szacuje si, e straty oglne zasobw polskich bibliotek wyniosy okoo 22
mln ksiek, co stanowio blisko 66 proc. wszystkich przedwojennych polskich zbiorw
bibliotecznych. Historycy sztuki szacuj, e niemieccy okupanci zrabowali w Polsce okoo 516 000
pojedynczych dzie sztuki o wartoci, co najmniej 11 mld dolarw. Ale nie tylko obszar polskiej
kultury winien by uwzgldniony przy oszacowaniu wielkoci polskich strat i ich wycenie. Nie mona
pomin strat biologicznych, jakich Polacy doznali w czasie wojny ze strony niemieckiego okupanta.
Wstpne szacunki IPN mwi, e w wyniku okupacji niemieckiej ycie stracio od 5, 470 mln do 5,
670 mln polskich obywateli.

Jak wynika z publikowanego w, 1947 r., sprawozdania Biura Odszkodowa Wojennych, straty
polskiego kolejnictwa pochony 84% stanu jego posiadania. Straty poczty i telekomunikacji
obliczono na 62%, energetyki - 65%, przemysu tekstylnego - 70%, grnictwa wglowego - 42%.
Zniszczeniu ulego 65% polskich fabryk, prawie milion gospodarstw domowych na wsi i 1982 tys. w
miastach. Ogromne straty ponioso polskie rolnictwo rabowane prawie przez 6 lat ze zboa, zwierzt
rzenych, ziemniakw.

20Leszek Pietrzak, Kiedy Niemcy zapac za II Wojn wiatow?


https://justice4poland.com/2017/05/08/odszkodowania-wojenne-dla-polski/

13
Kalendarium

1945 - W rozprawie Etyczne podstawy rewindykacji i odszkodowa jeden z najwybitniejszych


polskich filozofw Wadysaw Tatarkiewicz w 1945 r. stwierdzi: Zniszczenie cudzego mienia
dokonane z premedytacj i planowo jest zem oczywistym, niewtpliwym, niedajcym si
kwestionowa. A wanie takie zo zostao przez Niemcw wyrzdzone. Polska zostaa planowo i z
premedytacj zniszczona ogniem i dynamitem. Zniszczenie zostao przeprowadzone z ca
wiadomoci, rozmysem, przygotowaniem, systemem, metod. Nie byo przypadkiem, chwilowym
impulsem, szaem wojennym.21

27 XII 1945 - przystpienie Polski do utworzonego w Bretton Woods 22 lipca 1945 r. -


Midzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Midzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju.

28 I 1946 - memorandum rzdu polskiego w sprawie zbrodni hitlerowskich popenionych na


obywatelach polskich, zoone w Midzynarodowym Trybunale Wojskowym w Norymberdze.
1952
26 maja 1952 r. pastwa zachodnie zrzeky si reparacji z biecej produkcji na podstawie Traktatw
Bosko-Paryskich. i 23 oraz padziernika 1954 r. o regulacji kwestii wynikajcych z wojny i okupacji.
Tzw. berleitigungsvertrag potwierdza m.in. nabyt wasno majtku niemieckiego i wycza
moliwo podnoszenia przeciwko aliantom roszcze o jego zwrot lub odszkodowanie22.

1953 - 27 lutego 1953 r. pomidzy Stanami Zjednoczonymi Ameryki, Wielk Brytani, Francj oraz
Zwizkiem Radzieckim zawarte zostao Porozumienie Londyskie w sprawie zewntrznego
zaduenia Niemiec (Porozumienie londyskie w sprawie zaduenia).23 Zgodnie z zawartym
porozumieniem rozwaenie roszcze wynikajcych z drugiej wojny wiatowej przez pastwa, ktre
byy w stanie wojny lub byy okupowane przez Niemcy podczas tej wojny, jak rwnie roszczenia
obywateli tych pastw przeciwko Rzeszy lub jej instytucjom, zostay przesunite do ostatecznego
rozwizania kwestii reparacji.
22 sierpnia 1953 r. ZSRR zawar z NRD umow dotyczc zamknicia kwestii reparacyjnych ze
strony Niemiec Rzd ZSRR w porozumieniu z rzdem polskim owiadczy, e z kocem r. 1953
zaprzestanie cakowicie pobierania reparacji z NRD: W zwizku z niniejszym rzd ZSRR owiadcza

21 http://kultura.gazetaprawna.pl/artykuly/1061961,wojna-reparacje-wojenne-niemcy-polska.html
22 Szerzej Prawno midzynarodowe podstawy niemieckich zobowiza reparacyjnych na rzecz zwyciskiej koalicji ze
szczeglnym uwzgldnieniem Polski, [w]: W.M. Gralski (red.), Problem reparacji, odszkodowa i wiadcze w stosunkach
polsko-niemieckich 19442004, t. I: Studia, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2004, s. 81123.
23 London Agreement on German External Debts (February 27th to August 8th 1953); rzd ZSRR podpisa swj protok

tylko z rzdem NRD, a nie z dwoma pastwami niemieckimi i dlatego postanowienie Rzdu ZSRR nie dotyczyo caych
Niemiec, jak to jest sformuowane w owiadczeniu rzdu PRL. Por. te Czapliski, Wadisaw (1988): Vermgensrechtliche
Probleme in den Beziehungen VRP-BRD, [w]: Polnische Weststudien VII [1]; Dolzer, Rudolf (2002):The Settlement of War-
related Claims, Berkeley Journal of International Law 20, Hambura, Stefan / Muszynski, Mariusz (2004), Das Ende des
deutschen Wunschdenkens, [w]: FAZ, 11.11.2004, Nr. 264, Kranz, Jerzy/Bachmann, Klaus (2004), Die Nulloption scheint ein
Faktum zu sein: Bemerkungen zum deutsch-polnischen Reparationsstreit, Center for International Relations, Warsaw,
Reports & Analyses No. 7/04/A.

14
ponadto, e Niemcy s wolne od spaty powojennego dugu pastwowego na rzecz ZSRR. ZSRR
oczekiwa od Polski analogicznej rezygnacji z reparacji.
22 sierpnia 1953 r. nastpio podpisanie przez ministra spraw zagranicznych ZSRR Mootowa i NRD
Grotewohla Protok w sprawie zaprzestania pobierania reparacji niemieckich i w sprawie innych
rodkw zagodzenia zobowiza finansowo-gospodarczych NRD zwizanych z nastpstwami wojny.
W protokole podpisanym midzy rzdami ZSRS a NRD 22 sierpnia 1953 r. strona sowiecka
przyznawaa si do pobrania reparacji na sum 4, 292 mln dolarw z 1938 r.. Natomiast do rozlicze z
Polsk operowaa kwot 3, 081 mln dolarw. W zwizku z tym utrzymywaa, e polski udzia w
sowieckiej puli reparacyjnej wynis 8, 4 proc., czyli by wyszy od przyjtych w protokole z 5 marca
1947 r. o 7, 5 procent.24

23 sierpnia 1953 r. dzie po wydaniu owiadczenia przez Rzd Zwizku Radzieckiego 22 VII 1953
r., odbyo si posiedzenie Rady Ministrw PRL, podczas ktrego Minister Spraw Zagranicznych. St.
Skrzeszewski Zreferowa projekt uchway: Owiadczenie Rzdu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Przewodniczcy nawiza do noty Rzdu ZSRR z dnia 15.8.1953 r. do rzdw Francji, Wielkiej
Brytanii i USA w kwestii niemieckiej i podkreli, e nota ta podejmujca inicjatyw pokojowego
uregulowania sprawy niemieckiej i zawierajca konkretne propozycje w tym kierunku, posiada
zasadnicze znaczenie rwnie dla Polski, czynic w caej rozcigoci zado polskim interesom
narodowym.25 Rada Ministrw przyja jednomylnie uchwa w proponowanym brzmieniu dotyczc
zrzeczenia si z dniem 1 stycznia 1954 r. spaty odszkodowa na rzecz PRL, w ktrym stwierdzono m.
in., e: Rzd Polski podziela w peni przekonanie Rzdu ZSRR, e powzite decyzje w istotny sposb
pomog narodowi niemieckiemu nie tylko w umocnieniu jego gospodarki, lecz rwnie w stworzeniu
niezbdnych warunkw dla odbudowy jego jednoci i powstania zjednoczonego, pokojowego i
demokratycznego pastwa niemieckiego, w czym nard polski jest ywotnie zainteresowany.26 Dalej
czytamy, e:(...) W celu wkadu w uregulowanie problemu niemieckiego i w uznaniu, i Niemcy w
znacznym stopniu ureguloway swoje zobowizania z tytuu odszkodowa wojennych, rzd polski
zrzeka si z dniem 1 stycznia 1954 r., spaty odszkodowa wojennych na rzecz Polski. (...).27

24 Szerzej Jan Sandorski, Zrzeczenie si w 1953 r. przez Polsk reparacji wobec Niemiec w wietle prawa
midzynarodowego,
25 Protok z posiedzenia Rady Ministrw w dniu 23 sierpnia 1953 r. 23 sierpnia, wraz z owiadczeniem sprawa

odszkodowa niemieckich
26 Zbir Dokumentw 1953, nr 9; Europa-Archiv 1953, s. 5981; S. Dbski. W. M. Gralski (red.), op. cit., s. 271; Nasuwa si

nastpujca uwaga - poniewa polskie reparacje miay podlega zaspokojeniu ze wiadcze reparacyjnych poczynionych na
rzecz Zwizku Sowieckiego, a wic byy od ich spenienia uzalenione.
27 Szerzej J. Sandorski, Niewano zrzeczenia si przez Polsk reparacji wojennych a niemieckie roszczenia

odszkodowawcze, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2004, z. 3, s. 53-69. Por. te J. Eckert, Reparacje
wojenne a rezygnacja z nich. Niemieckie-polskie stosunki z perspektywy historyczno- prawnej, [Kriegsreparationen und der
Verzicht darauf. Deutsch-polnische Beziehungen in historisch-rechtlicher Perspektive], Vorlesung am 22. November 2004
[w]: Posen. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2005, z. 2, s. 25. Otto Kimminich, Der Warschauer Vertrag
Grundlage oder Vernichtung privater Entschdigungsforderungen? Juristen Zeitung 26. Jahrgang., Nr. 15/16 (13. August
1971), s. 485-490; Barcz, Jan / Frowein, Jochen Abr. (2005): Gutachten zu Ansprchen aus Polen gegen Deutschland in
Zusammenhang mit dem Zweiten Weltkrieg, [w]: ZaRV 65, S.; Cremer, Hans-Joachim et al. (Hrsg.), Tradition und

15
Rzd Rzeczypospolitej Polskiej owiadczy, e z dniem 1 stycznia 1954 r. rezygnuje z jakichkolwiek
roszcze przeciwko Niemcom w odniesieniu do reparacji wojennych. 28
W uchwale podkrelono, e
"Biorc pod uwag, e Niemcy zado uczyniy ju w znacznym stopniu swym zobowizaniom z tytuu
odszkodowa i e poprawa sytuacji gospodarczej Niemiec ley w interesie ich pokojowego rozwoju,
rzd PRL, pragnc wnie swj dalszy wkad w dzieo uregulowania problemu niemieckiego w duchu
pokojowym i demokratycznym oraz zgodnie z interesami narodu polskiego i wszystkich pokj
miujcych narodw, powzi decyzj o zrzeczeniu si z dniem 1 stycznia, 1954 r. spaty odszkodowa
na rzecz Polski".29
Dodatkowo delegat rzdu PRL w wygoszonym 23 wrzenia, 1953 r. na posiedzeniu plenarnym VIII
sesji Zgromadzenia Oglnego ONZ owiadczeniu potwierdzi jednoznacznie fakt zrzeczenia si przez
Polsk reparacji od Niemiec.30 Nastpnie w trakcie rokowa nad Traktatem z 7 grudnia 1970 r. o
normalizacji stosunkw, delegacja polska miaa potwierdzi tak interpretacj rezygnacji ze wiadcze
reparacyjnych.31 Naley zwrci uwag rwnie, e zrzeczenie si reparacji potwierdzi wiceminister
spraw zagranicznych PRL Jzef Winiewicz w czasie rokowa nad ukadem normalizacyjnym z
Republik Federaln Niemiec w listopadzie 1970 r.32 dnia 19 padziernika 2004 r. Rada Ministrw
podkrelia: Owiadczenie rzdu PRL z 23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji
wojennych rzd RP uznaje za obowizujce (...). Owiadczenie z 23 sierpnia 1953 r. byo podjte
zgodnie z wczesnym porzdkiem konstytucyjnym, a ewentualne naciski ze strony ZSRR nie mog by
uznane za grob uycia siy z pogwaceniem zasad prawa midzynarodowego, wyraonych w Karcie
Narodw Zjednoczonych.

1954 - 23 sierpnia 1954 r. zoone zostao Owiadczenie rzdu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej
dotyczce decyzji rzdu ZSRR w sprawie NRD.
1968 - Wadze PRL w 1968 r. okreliy danie odszkodowania dla polskich ofiar na poziomie 326
mld DM.

1969 - W owiadczeniu z dnia 27 wrzenia 1969 r., zoonym w Organizacji Narodw Zjednoczonych,
Rzd Rzeczypospolitej Polskiej wyjani, e rezygnacja zoona w 1953 r. nie obejmowaa roszcze
indywidualnych wynikajcych z aktw bezprawnych.33

Weltoffenheit des Rechts, Festschrift fr Helmut Steinberger, Berlin Springer (Beitrge zum auslndischen ffentlichen Recht
und Vlkerrecht, Bd. 152),
28 Zob. Komunikat rzdu RFN dotyczcy polskiego owiadczenia z 23 sierpnia 29163 r. [w]: Bulletin des Presse-und

Informationsamtes des Bundesregierubg nr 171 vom 8 Dezember 1970 r.


29 Biuletyn nr:2519/IV z dnia 14 listopada 2003 r. Komisja Spraw Zagranicznych RP /nr 132/

30 Odpowied na interpelacj nr 33816 w sprawie reparacji wojennych Odpowiadajcy: podsekretarz stanu w Ministerstwie

Spraw Zagranicznych Sz. P. Henryka Mocicka-Dendys


31 Zob. komunikat rzadu RFN, [w:] Bulletin des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung, nr 171 z 8 grudnia
1970 r., s. 1819. Por. te G. Zieger, Das Thema Reparationen im Hinblick auf die besondere Lage Deutschlands, RIW 1980,
s. 15:
32https://mojepanstwo.pl/dane/sejm_interpelacje/33255,interpelacja-nr-28814-sprawie-mozliwosci-uzyskania-

odszkodowania-panstwa-niemieckiego/pismo/69826
33 Decyzja ETPcz w sprawie dopuszczalnoci Skargi nr 2286/02 Bronisaw Wo przeciwko Polsce, S. 15

16
1970 - 18 listopada 1970 r. podpisano Ukad o podstawach stosunkw pomidzy PRL i NRF, 6 maja
1970 r. Pan Premier Jzef Cyrankiewicz powoa Komisj do Opracowania Problemu Odszkodowa
Niemieckich, na ktrej czele stan prof. Zbigniew Resich, pierwszy prezes Sdu Najwyszego.
Nastpio to ju po odbyciu trzech tur rozmw polsko-niemieckich w sprawie podpisania ukadu
regulujcego stosunki bilateralne. Komisja zakoczya prace ogoszeniem informacji 24 maja 1971 r.
Przedstawiono rne tytuy odszkodowawcze, w tym zajto si oprcz materialnych strat i szkd
wojennych, stratami biologicznymi i kulturalnymi, omawiajc je zarwno w stosunkach
midzypastwowych, jak te wobec obywateli polskich.34
1986 - W kwietniu 1986 r. problematyk odszkodowa poruszano w czasie wizyty ministra spraw
zagranicznych PRL Mariana Orzechowskiego w RFN.69

1990 - W styczniu 1990 r. powstaa ekspertyza podstaw prawnych roszcze indywidualnych o


odszkodowania wojenne, wykonana przez prof. dr Alfonsa Kafkowskiego, celem dochodzenia
roszcze odszkodowawczych przez polskie ofiary II Wojny wiatowej. 13 lutego 1990 r. nastpio
zorganizowanie przez RFN i NRD konferencji, 2+4 podczas ktrej zosta przyjty Traktatem o
ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec (tzw. Traktat 2 + 4), ktry usun tzw. zastrzeenie
poczdamskie: Cztery mocarstwa alianckie oraz Niemcy potwierdziy stan prawny Polska otrzymuje
bye tereny niemieckie a do granicy na Odrze i Nysie uyckiej, ustalony na podstawie Ukadu
Poczdamskiego. Zgodnie z klauzul 12 z preambuy, traktat stanowi regulacj kocow spraw
niemieckich. Dopiero po zawarciu Traktatu o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec w dniu
12 wrzenia 1990 (tzw. Porozumienie dwa plus cztery) oraz zawarciu dwch umw pomidzy RFN
oraz Rzeczpospolit Polsk w 1990 r. oraz w 1991 r. podniesiono spraw osb przeladowanych przez
reim nazistowski w umowie dwustronnej z dnia 16 padziernika 1991 r.35
6 marca 1990 r. parlament RFN Bundestag wikszoci gosw CDU/CSU i FDP przyj uchwa, w
ktrej podkreli zrzeczenie si przez Polsk reparacji wobec Niemiec na mocy deklaracji z 23 sierpnia
1953 r. i stwierdzi, e zrzeczenie to zachowuje wano rwnie wobec zjednoczonych Niemiec.36
7 czerwca 1990 r. Sejm RP podj uchwa Uwzgldniajc szczeglny moralny i prawny wymiar
problemu, Sejm zobowizuje rzd Rzeczypospolitej Polskiej do kontynuowania usilnych dziaa
majcych na celu uzyskanie odszkodowa cywilno-prawnych dla ofiar II wojny wiatowej.
1991 - 17 czerwca 1991 r. podpisano pomidzy RFN i RP Traktat o dobrym ssiedztwie i przyjaznej
wsppracy.37 Na podstawie tego porozumienia polsko-niemieckiego z 1991 r. rzd RP zobowiza si

34 A. Eberhard t, M. Gniazdowski, T. Jaskuowski, M. Krzysztofowicz, Szkody wyrzdzone Polsce op. Cit. s s. 353 i n

35Interpelacja z dnia 25 listopada 2003 r. nr 5795 do prezesa Rady Ministrw w sprawie zamierzonej akcji powszechnego
wnoszenia indywidualnych roszcze obywateli niemieckich o zwrot pozostawionego w Polsce mienia lub o odszkodowanie

36Druk Bundestagu nr 11/6579 dotyczcym projektu uchway frakcji CDU/CSU i FDP


37 Negocjowany przez Ministra Spraw Zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego zosta przyjty przez Rzd Krzysztofa
Bieleckiego i Prezydenta Lecha Was. Zob. Skubiszewski, Krzysztof (1985), Administration of Territory and Sovereignty:
A Comment on the Potsdam Agreement, [w]: Archiv des Vlkerrechts 23,Warto podkreli, e umowa stanowia, e zgodnie
z Art. 37 Niniejszy Traktat nie jest wymierzony przeciw komukolwiek. Nie narusza on praw i zobowiza, ktre wynikaj z

17
wobec rzdu RFN, e: nie bdzie dochodzi dalszych roszcze obywateli polskich, ktre mogyby
wynika w zwizku z przeladowaniem nazistowskim (zastrzegajc jednoczenie, e nie powinno to
oznacza ograniczenia praw obywateli do indywidualnego dochodzenia roszcze)38
14 listopada 1990 podpisano traktat graniczny pomidzy RFN i RP.39 Traktat ten dopeni prawn
infrastruktur, ktrej elementami byy: ukad zgorzelecki z 1950 r. zawarty midzy Polsk i NRD,
ukad z 7 grudnia 1970 r. o normalizacji stosunkw midzy Polsk a RFN, oraz traktat 2 + 4, czyli
traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec, podpisany w Zwizku Radzieckim 12
wrzenia 1990 r.
1992 - 5 lipca 1992 r. Bundesverfassungsgericht, BVerfG - Federalny Trybuna Konstytucyjny FTK
wyda orzeczenie odnonie interpretacji traktatu granicznego z Polsk z 14 listopada 1990 r. Federalny
Trybuna Konstytucyjny w Karlsruhe, w orzeczeniu z 5 lipca 1992 r. - odnonie do interpretacji
traktatu granicznego z Polsk z 14 listopada 1990 r. - zapisa, e traktat ten nie ma wpywu na sprawy
wasnociowe na byych terenach niemieckich na wschodzie oraz nie narusza praw obywateli
wynikajcych z art. 14 niemieckiej konstytucji, chronicego prawa wasnoci oraz dziedziczenia.

1993 - 4 wrzenia 1993 r: Szef dyplomacji niemieckiej Her Klaus Kinkel przed Federalnym
Trybunaem Konstytucyjnym wyda owiadczenie, e: Rzd Federalny nigdy nie uzna bezprawia
wypdzenia i dokonanych bez odszkodowania wywaszcze majtkw niemieckich po wojnie.
To stanowisko jest znane rzdom Polski, Wgier i wczeniejszej Czechosowacji i byo im wielokrotnie
przypominane. Nie nadszed jednak jeszcze czas dla podjcia rokowa dotyczcych zwrotu
albo odszkodowania za wywaszczone majtki.

1997 - FTK w orzeczeniu z 1997r. w sprawie Sampson v. Federal Republic of Germany40 ustali, e
pomimo naruszenia przez Niemcy ius cogens, nie stanowi to wystarczajcej podstawy dla
uniewanienia przepisw ustawy o immunitecie. Wynikiem tej sprawy byo podpisanie 17 czerwca
2000r. miedzy rzdami USA i RFN porozumienia dotyczce utworzenia specjalnego funduszu dla

obowizujcych umw dwustronnych i wielostronnych, zawartych przez kad z Umawiajcych si Stron z innymi
pastwami. Por. te W. Borodziej, Polska wobec zjednoczenia Niemiec 1989-1991. Dokumenty dyplomatyczne, Warszawa
2006; W. Gralski (red.), Polska-Niemcy 1945-2007. Od konfrontacji do wsppracy i partnerstwa w Europie, Warszawa
2007; H. A. Jacobsen, M. Tomala (red.), Bonn-Warschau 1945-1991. Die deutsch-polnischen Beziehungen. Analyse und
Dokumentation, Kln 1992; T. Jaskuowski, K. Gil (red.), Zwanzig Jahre danach. Gesprche ber den deutsch-polnischen
Nachbarschaftsvertrag, Wrocaw 2011.

38 Odpowied na interpelacj nr 33816 w sprawie reparacji wojennych z dnia 13 sierpnia 2015 r.

39 Traktat graniczny formalnie nie wymaga zgody Sejmu na ratyfikacj przez prezydenta RP, gdy nie pociga obcie
finansowych i nie wymaga zmian ustawodawczych, ale ze wzgldu na jego polityczne znaczenie, rwnie sta si
przedmiotem debaty sejmowej.

40 Wyrok Sdu Apelacyjnego USA w sprawie Jacob Sampson v. Federal Republic of German and Claims Conference Article
2 Fund, 975 F. Sups. 1108 (N.D. Ilj 1997) US Court of Appeals 7th Circuit No. 97-3555; w podobnej sprawie Wolf v. Federal
Republic of Germany, 95 F.3d 536 (7th Cir. 1996) ten sam sd przyznal immunitet FRN; podobnie w sprawie Hirsch v. State
of Israel, 962 F. Sups. 377, (S.D.N.Y.), affd, 133 F.2d 907 (1997)

18
pokrzywdzonych ydw amerykaskich w okresie II Wojny wiatowej. Umowa wesza w ycie 19
listopada 2000r.41

1999 - W padzierniku 1999 r. Ministerstwo Sprawiedliwoci Rzeczypospolitej wydaa Polsk Kart


Praw Ofiary, potwierdzajcej prawa polskich ofiar i nastpcw prawnych polskich ofiar niemieckich
zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkoci, a czyni to na podstawie Konstytucji RP,
obowizujcych w RP kodeksw prawa, oraz powszechnie obowizujcego prawa midzynarodowego
znajduje si tam okrelenie, kto jest ofiar, zbir praw przysugujcych ofiarom, oraz wykaz
przysugujcych ofiarom odszkodowa, wiadcze i zwrotu kosztw.

2000 - 17 lipca 2000 r. zostao podpisane porozumienia pomidzy USA a RFN, ktre zostao
poprzedzone uchwaleniem przez parlament RFN Bundestag 6 lipca 2000 r. ustawy o utworzeniu
Fundacji Pami, Odpowiedzialno, Przyszo. Zgodnie z ustaw Bundestagu Fundacja Pami,
Odpowiedzialno, Przyszo za porednictwem, tzw. organizacji partnerskich (w przypadku
obywateli polskich tak organizacj bya przede wszystkim Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie)
wypacaa wiadczenia dla winiw obozw i gett oraz dla robotnikw przymusowych,
deportowanych ze swojej ojczyzny na teren III Rzeszy lub na tereny przez ni okupowane i tam
zmuszonych do pracy w przedsibiorstwach zarobkowych lub w sektorze publicznym. Dodatkowo w
ramach tzw. klauzuli otwartoci dopuszczono moliwo objcia wiadczeniami rwnie robotnikw
rolnych, dzieci wywiezione wraz z rodzicami deportowanymi na roboty przymusowe, dzieci urodzone
w czasie trwania pracy przymusowej rodzicw na terenie III Rzeszy, osoby pozbawione wolnoci w
wizieniach, aresztach i obozach przejciowych oraz ofiary eksperymentw pseudomedycznych, ktre
z mocy ww. ustawy niemieckiej nie zostay objte wiadczeniami. Ponadto o wypat wiadcze
ubiega si mogy rwnie osoby, ktrych mienie zostao naruszone wskutek przeladowa rasowych
przy istotnym, bezporednim i przyczyniajcym si do powstania szkd udziale niemieckich
przedsibiorstw Wypaty wiadcze, o ktrych mowa, zostay zakoczone 30 wrzenia 2006 r.
Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie (FPNP) ogem przekazaa wiadczenia ze rodkw
niemieckiej Fundacji Pami, Odpowiedzialno i Przyszo dla 484 tys. osb uprawnionych na
kwot ponad 3, 5 mld PLN (975, 5 mln EUR).42
2004 - 10 wrzenia 2004 r. Sejm RP podj Uchwa.,W sprawie praw Polski do niemieckich reparacji
wojennych oraz w sprawie bezprawnych roszcze wobec Polski i obywateli polskich wysuwanych w

41 Agreement between the Government of the United States of America and the Government of the Federal Republic of
Germany concerning the Foundation 'Remembrance, Responsibility and the Future
42 Odpowied podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych - z upowanienia ministra - na interpelacj nr

28814 w sprawie moliwoci uzyskania odszkodowania od pastwa niemieckiego za straty poniesione przez Jaso podczas II
wojny wiatowe

19
Niemczech43 Sejm stwierdzi w niej, e RFN nie przekazaa Polsce nalenych reparacji wojennych z
tytuu olbrzymich strat i zniszcze wywoanych drug wojn wiatow oraz apeluje.44 Dalej
owiadczono, e: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wiadomy roli prawdy historycznej i elementarnej
sprawiedliwoci w stosunkach polsko-niemieckich stwierdza, e Polska nie otrzymaa dotychczas
stosownej rekompensaty finansowej i reparacji wojennych za olbrzymie zniszczenia oraz straty
materialne i niematerialne spowodowane przez niemieck agresj, okupacje, ludobjstwo i utrat
niepodlegoci przez Polsk.
Dnia 19 padziernika, 2004 r. Rada Ministrw zaja stanowisko stwierdzajce, e Owiadczenie
Rzdu PRL z 23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych Rzd RP uznaje za
obowizujce () Owiadczenie z 23 sierpnia 1953 r. byo podjte zgodnie z wczesnym porzdkiem
konstytucyjnym, a ewentualne naciski ze strony ZSRR nie mog by uznane za grob uycia siy z
pogwaceniem zasad prawa midzynarodowego, wyraonych w Karcie Narodw Zjednoczonych.45
1 sierpnia, 2004 r. kanclerz RFN Her Gerhard Schrder w Warszawie zoy deklaracj: My, Niemcy,
wiemy bardzo dobrze, kto rozpocz wojn i kto sta si jej pierwsz ofiar. Z tego powodu nie moe
by ju miejsca dla roszcze restytucyjnych z Niemiec, ktre stawiayby histori na gowie. Zwizane z
drug wojn wiatow problemy majtkowe nie s ju tematem dla obu rzdw w stosunkach
niemiecko-polskich. Ani rzd federalny, ani adna powana sia polityczna w Niemczech nie popiera
da indywidualnych, w przypadku, gdyby zostay one jednak postawione. Stanowisko takie rzd
federalny bdzie reprezentowa rwnie przed sdami midzynarodowymi.46
2005 - Przygotowanie ekspertyzy prawnej w sprawie ewentualnych reparacji wojennych z Niemiec
przygotowana dla PiS.47 Wedug tego dokumentu w polsko-niemieckich stosunkach nie istnieje
aden traktat w sprawie reparacji od Niemiec. Autorzy ekspertyz zaznaczaj ponadto, e deklaracja
wadz PRL z 23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk takich reparacji, nawet przy zaoeniu,
e bya ona skuteczna, odnosi si jedynie do NRD, a nie caych Niemiec. Podkrelaj przy tym, e w
1953 r. zarwno ZSRR jak i Polska uznaway NRD za jedyne pastwo niemieckie, za RFN i Zachd
w ogle nie uznaway NRD za pastwo niemieckie. Ale autorzy ekspertyzy zwracaj rwnie uwag
na wiele innych aspektw zwizanych z deklaracj wadz PRL. Wskazuj m.in. na to, e deklaracja ta

43 Uchwaa Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 wrzenia 2004 r. w sprawie praw Polski do niemieckich reparacji
wojennych oraz w sprawie bezprawnych roszcze wobec Polski i obywateli polskich wysuwanych w Niemczech M. P. 2004
nr 39, poz. 678
44 Za uchwa sejmow przygotowan przez rodowisko Antoniego Macierewicza zagosowao 328 posw w tym m.in. ze

strony PiS Kaczyski, Kuchciski, Lipiski i z Kamiski, ze strony PO HM Donald Tusk, p. Jan Rokita, p. Grzegorz
Schetyna i p. Ewa Kopacz, ze strony postkomunistw z SLD i SdPL p. Leszek Miller, p. Marek Borowski i p. Ryszard
Kalisz. Tylko jeden pose Bohdan Kopczyski wstrzyma si od gosu
45 Odpowied na interpelacj nr 33816 w sprawie reparacji wojennych z dnia 13 sierpnia podsekretarz stanu w Ministerstwie

Spraw Zagranicznych p. Henryka Mocicka-Dendys


46 Ekspertyza w sprawie roszcze z Niemiec przeciwko Polsce w zwizku z drug wojn wiatow, sporzdzona na zlecenie
rzdow RFN i Rzeczypospolitej Polskiej przez prof, dr hab. Jana Barcza i prof, dr hab. Jochena A. Froweina, 2 listopada
2004 r., Rzeczpospolita z 12 listopada 2004 r. Szerzej Jan Sandorski, Znaczenie aktw jednostronnych dla wspczesnych
stosunkw Polsko Niemieckich RPEiS R. LXVIII, Zeszyt 3 2006
47 Jej autorami byli m.in. prof. Jan Sandorski (Wydzia Prawa Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu), prof. Mariusz

Muszyski (Wydzia Prawa UKSW w Warszawie), dr Karol Karski (Wydzia Prawa UW) oraz mecenas Stefan Hambura

20
moga zosta podjta pod presj Sowietw, za ktrym to wnioskiem przemawiaj okolicznoci
powstania dokumentu
2008 - W grudniu 2008 r. rzd RFN odwoa si od wyrokw SN Woch do Midzynarodowego
Trybunau Sprawiedliwoci w Hadze. Sd Najwyszy nakaza RFN wypat jednego miliona euro
odszkodowania rodzinom dziewiciu cywilw, zamordowanych przez hitlerowcw w Toskanii w
czasie drugiej wojny wiatowej. Sprawa dotyczy masakry, jakiej dokonay wojska niemieckie w 1944
r., zabijajc w miejscowociach Civitella, Cornia i San Pancrazio 203 osoby, w tym wiele kobiet i
dzieci. By to odwet za zabicie trzech Niemcw przez partyzantw.

2012 - W lutym 2012 r. zapado rozstrzygnicie na korzy RFN, ktry argumentowa, e orzeczenie
woskiego sdu48 podawao w wtpliwo system reparacji, wprowadzony po klsce nazistw;
w ramach tego systemu Niemcy od lat 50tych wypaciy ogromne odszkodowania. Wskazywano, e
gdyby MTS wzi stron Woch, Niemcy zostayby zalane fal roszcze odszkodowawczych,
zgaszanych przez osoby indywidualne z caego wiata. MTS uzna, e Sd Najwyszy Woch
naruszy w 2008 r. niemieck suwerenno, orzekajc, e woski obywatel Luigi Ferrine ma prawo do
odszkodowania za to, e w 1944 r. deportowano go do Niemiec i zmuszono tam do niewolniczej pracy
w przemyle zbrojeniowym. MTS odrzuci argumentacj strony woskiej, ktra twierdzia, e
immunitet pastwa nie ma zastosowania wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkoci,
popenionych przez armi jednego kraju na terytorium innego pastwa oraz, e osoba prywatna nie
moe pozywa przed sd pastwa nawet w wypadku zbrodni ludobjstwa.

2013 r. - Parlament Woch przyj uchwa wprowadzajc ustalenia wyroku Midzynarodowego


Trybunau Sprawiedliwoci do woskiego ustawodawstwa. Uchwaa woskiego parlamentu zostaa
wysana do Trybunau Konstytucyjny Woch.

2014 - Woski Trybuna Konstytucyjny orzek, e osoby prywatne poszkodowane przez III Rzesz
mog ubiega si przed woskimi sdami o odszkodowanie od RFN. Sdziowie woskiego TK
stwierdzili, e w sytuacji zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkoci zasada immunitetu
pastwowego nie ma zastosowania, a wszyscy Wosi (lub ich spadkobiercy), ktrzy uzyskaj w sdzie
krajowym pozytywny dla siebie wyrok, mog dochodzi od pastwa niemieckiego odszkodowa. W
nadzwyczajnych przypadkach stwierdzili woscy sdziowie - pierwszestwo maj prawa czowieka
gwarantowane przez wosk konstytucj.
48 Orzeczenie woskiego Sdu Kasacyjnego w sprawie Ferrini v. Federal Republic of Germany, z dnia 6 listopada 2003 r.,
International Law Reports 2006, t. 128, s. 659 i n. Por. te L.M. Caplan, State Immunity, Human Rights, and Jus Cogens:
a Critique of the Normative Hierarchy Theory, The American Journal of International Law vol. 97:741 (2003), s. 741781;
L. McGregor, Torture and State Immunity: Deflecting Impunity, Distorting Sovereignty, The European Journal of
International Law vol. 18 no. 5 (2008), s. 903919. S. Janczarek, Immunitet jurysdykcyjny pastwa a bezwzgldnie
obowizujce normy prawa midzynarodowego, Pastwo i Prawo 12/2009, s. 59; P. De Sena, F. De Vittor: State immunity
and human rights: the Italian Supreme Court decision on the Ferrini case, European Journal of International Law nr 1/2005;
C. Focarelli; Denying foreign state immunity for comission of international crimes: the Ferrini decision, International &
Comparative Law Quarterly nr 4/2005; A. Gattini, War crimes and state immunity in the Ferrini decision, Journal of
International Criminal Justice nr 1/2005; M.I. Gavouneli, I. Bantekas, Sovereign Immunity - Tort Exception - Ius Cogens
Violations - World War II Reparations - International Humanitarian Law, American Journal of International Law 2001

21
2015 - Prezes PiS w wywiadzie dla TV Republika 11 grudnia 2015 r. powiedzia: Ja mog
powiedzie tylko jedno - ten rachunek krzywd po polskiej stronie jest ogromny i powtarzam, w cigu
tych 70 ju lat, ktre miny od koca wojny, te sprawy nie zostay nigdy zaatwione i w sensie
prawnym s aktualne, bo jak wiemy, to zostao niedawno przez pana Kostrzew-Zorbasa odkryte,
ta nasza rezygnacja z odszkodowa nigdy nie zostaa zarejestrowana przez odpowiedni organ
rejestracji ONZ, czyli w sensie prawnym tego w ogle nie ma. Droga jest otwarta i w Niemczech te
si powinno o tym pamita.

2016 - 19 lutego 2016 r. minister Spraw Zagranicznych RFN Her Franka-Waltera Steinmeiera (SPD),
stwierdzi w oparciu o deklaracj PRL z, 1953 r., e: Polska nie ma adnych podstaw do domagania
si od Niemiec reparacji w zwizku z II wojn wiatow..Przyczajc si do ZSRR rezygnacji
z reparacji, Polska take zrezygnowaa 24 sierpnia 1953 r. z dalszych reparacji od caych Niemiec
Dalej
przekazano, e Przyczajc si do ZSRR rezygnacji z reparacji, Polska take zrezygnowaa
24 sierpnia 1953 r. z dalszych reparacji od caych Wielkich Niemiec

2 sierpnia 2017r. - Pose Arkadiusz Mularczyk poinformowa PAP, e zoy do Biura Analiz
Sejmowych wniosek o przygotowanie informacji dotyczcej moliwoci domagania si przez Polsk
odszkodowa za straty wojenne od RFN. W tym samym dniu w odpowiedzi na roszczenia Polski,
zastpczyni rzecznika rzdu RFN Ulrike Demmer owiadczya, e: wadze w Berlinie poczuwaj si
do politycznej, moralnej i finansowej odpowiedzialnoci za II wojn wiatow; kwesti niemieckich
reparacji dla Polski uwaaj jednak za ostatecznie uregulowan Niemcy poczuwaj si do politycznej,
moralnej i finansowej odpowiedzialnoci za II wojn wiatow. Wypaciy reparacje w znacznej
wysokoci za oglne szkody wojenne, take dla Polski. (...) Kwestia zostaa w przeszoci ostatecznie
uregulowana. W 1953 r. Polska wico (...) Zrezygnowaa z dalszych wiadcze reparacyjnych dla
caych Niemiec i w okresie pniejszym wielokrotnie to potwierdzaa49

4 wrzenia 2017 r. - Owiadczenie Bundestagu w opinii zleconej przez Johannes Singhammer z


bawarskiej Unii Chrzecijasko-Spoecznej (CSU), wiceprzewodniczcego izby niszej niemieckiego
parlamentu. Wynika z niego, e roszczenia wynikajce ze zbrodni hitlerowskich Niemiec dokonanych
podczas II wojny wiatowej utraciy moc najpniej wraz z chwil zawarcia 12 wrzenia 1990 r. w
Rosji traktatu o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec Zdaniem ekspertw Traktat by
efektem konferencji organizowanych w formacie 2+4 (RFN, NRD + Francja, Wielka Brytania, USA,
ZSRR) i doprowadzi on w rezultacie do zjednoczenia Niemiec. Umowa midzynarodowa z 1990 r.
rozstrzygaa rwnie kwesti granic pastwa niemieckiego w traktacie stwierdzono ostateczno
granic Niemiec, w tym granicy z Polsk na linii rzek Odra-Nysa uycka. Ponadto Niemcy zrzeky si
wszelkich roszcze terytorialnych wobec innych pastw i zobowizay si do powstrzymywania si od
wysuwania ich w przyszoci. Polska braa udzia w rozmowach, jednake nie wysuna wasnych

49 http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114884,22182588,polska-otrzyma-od-niemiec-reparacje-wojenne-jest-juz-
stanowisko.html

22
roszcze reparacyjnych, ani te nie zaprotestowaa przeciwko zbliajcemu si w dostrzegalny sposb
upadkowi roszcze

9 wrzenia 2017 r. Owiadczenie Niemieckiego Zwizku Wypdzonych (BdV) e polskie


roszczenia reparacyjne wobec Niemiec za II wojn wiatow pozbawione s prawnej i moralnej
legitymacji. Przewodniczcy BdV i deputowany do Bundestagu z ramienia bawarskiej CSU Bernd
Fabritius stwierdzi ponadto, e wprowadzone do dyskusji przez rzd PiS dania s celow
prowokacj w gorcej fazie kampanii wyborczej w Niemczech ora, e Wprowadzone do dyskusji
przez polski rzd PiS roszczenia reparacyjne wobec Niemiec pozbawione s jakiejkolwiek prawnej i
moralnej legitymacji. PiS wrzuci ten temat jako celow prowokacj w gorcej fazie kampanii
wyborczej w Niemczech. Nikt tutaj nie powinien da si na to nabra.

8 wrzenia 2017 r. Owiadczenie rzecznika rzdu Niemiec Steffen Seibert, e Polska nie zgosia
dotd oficjalnie adnych roszcze reparacyjnych. Potwierdzi jednoczenie stanowisko wadz RFN e
kwestia roszcze jest zarwno prawnie, jak i politycznie ostatecznie uregulowana.

10 wrzenia 2017 r. Ogoszenie opinii, przygotowanej na wniosek posa Arkadiusza Mularczyka (PiS), Biuro

Analiz Sejmowych (BAS), w ktrej stwierdzono m. In. , e jednostronne owiadczenie Rady Ministrw z dnia
23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez PRL reparacji wojennych naruszao obowizujc wwczas
Konstytucj z dnia 22 lipca 1952 r., poniewa sprawy ratyfikacji i wypowiadania umw
midzynarodowych naleay do kompetencji Rady Pastwa, a nie Rady Ministrw. To nie wszystko.
Zgodnie z treci protokou z dnia 19 sierpnia 1953 r. z posiedzenia Rady Ministrw zrzeczenie
dotyczyo tylko NRD

Analiza

RFN odziedziczya pasywa i aktywa po Trzeciej Rzeszy niemieckiej bdca nastpc


prawnym Trzeciej Rzeszy niemieckiej, odpowiedzialn za niemieckie zbrodnie wojenne i zbrodnie
przeciwko ludzkoci oraz za skutki i nastpstwa takich zbrodni. Po II wojnie wiatowej Niemcom
narzucono pierwotnie wypat 200 mld dolarw. Ostatecznie jednak na mocy ukadu poczdamskiego
poprzestano na 20 mld dolarw. Poowa tej sumy przypada ZSRR, na mocy art. 3.2 Protokou
Postpowania Umowy Poczdamskiej z 1 sierpnia 1945 r., ktry ze swojej czci zobowiza si
odda Polsce 15% oglnych wiadcze reparacyjnych, za ktre ZSRR mia przekaza dostawy
surowcw oraz 10% w postaci nie ekwiwalentnej, czyli okoo 3 mld dolarw.50 W IV rozdziale
umowy poczdamskiej postanowiono, e polskie roszczenia odszkodowawcze bd zaspokojone przez
Zwizek ZSRR z jego czci odszkodowa. W dalszej czci stwierdza, i: dania o odszkodowanie

50 Stanowisko marszaka Sokoowskiego na posiedzeniu Sojuszniczej Rady Kontroli w Berlinie w r. 1947, ktry stwierdzi
jednoznacznie, e na cele reparacyjne ze stref zachodnich przeznaczono zaledwie 36 zakadw przemysowych z 1977
wskazanych pierwotnie w tym celu.

23
ze strony ZSRR bd zaspokojone przez wywiezienie odpowiednich przedmiotw ze strefy
okupacyjnej radzieckiej oraz przez majtek niemiecki znajdujcy si za granic. ZSRR zobowizuje
si zaspokoi polskie dania o odszkodowanie ze swojej wasnej czci odszkodowa. dania o
odszkodowanie Stanw Zjednoczonych Ameryki, Zjednoczonego Krlestwa i innych pastw
uprawnionych do odszkodowa, bd zaspokojone przez strefy zachodnie oraz przez odpowiedni
majtek niemiecki znajdujcy si za granic.51 Zgodnie z Ukadem Poczdamskim z dnia 2 sierpnia
1945 r. ZSRR przyj na siebie obowizek zaspokojenia polskich roszcze. Polska za takie
zobowizanie ZSRR, bdce zobowizaniem na rzecz pastwa trzeciego, zaakceptowaa, co
potwierdziy umowa polsko-radziecka z 16 sierpnia 1945 r. oraz jednostronne owiadczenie rzdu
PRL z 23 sierpnia 1953 r..w sprawie decyzji ZSRR dotyczcej Niemiec.52 Polskie roszczenia
reparacyjne miay by zaspokojone przez ZSRR z przypadajcej mu masy reparacyjnej znajdujcej si
na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej oraz na terytorium Bugarii, Finlandii, Wgier, Rumunii i
wschodniej Austrii. Nastpnie 16 sierpnia 1945 r. Tymczasowy Rzd Jednoci Narodowej i rzd
ZSRR zawary Umow w sprawie wynagrodzenia szkd wyrzdzonych przez okupacj niemieck,
zgodnie, z ktr wysoko udziau Polski w masie reparacyjnej ZSRR miaa wynosi 15% nalenych
wiadcze.
Aktem wykonawczym do tego zapisu umowy poczdamskiej bya umowa pomidzy ZSRR a
Polsk z 16 sierpnia 1945 r., w ktrej Zwizek ZSRR zrzeka si na rzecz Polski "wszelkich pretensji
do caego mienia poniemieckiego na terenie Polski". Z kolei aktem wykonawczym do tej umowy by
dekret z 8 marca 1946 r. stanowicy, e mienie poniemieckie na ziemiach pnocnych i zachodnich RP
przechodzi na rzecz Skarbu Pastwa i instytucji pastwowych. Mona, zatem uzna, co uznaje polska
doktryna prawna, e majtek poniemiecki na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych stanowi reparacj
wojenn, czyli zaspokojenie polskich roszcze odszkodowawczych wobec Niemiec.53 ZSRR zrzek si
reparacji wzgldem NRD na podstawie Protokou z 22 sierpnia 1953 r. w sprawie zaprzestania
pobierania reparacji niemieckich i w sprawie innych rodkw zagodzenia zobowiza finansowo-
gospodarczych NRD zwizanych z nastpstwami wojny.54 22 sierpnia 1953 r. minister spraw
zagranicznych Zwizku Radzieckiego Mootow i wczesny premier NRD podpisali wsplne

51 Sawomir Dbski, Witold M. Gralski (red.), Problem reparacji, odszkodowa i wiadcze w stosunkach polsko-
niemieckich 1944-2004, tom II. Dokumenty, Warszawa 2004, s. 38 Por. te Pierre dArgent, Reparations after World War
II (2009), in Wolfrum (Hrsg.), Max Planck Encyclopedia of Public International Law (EPIL); Czapliski, The Concept of
War Reparations in International Law and Reparations after World War II, (2005), The Polish Quarterly of International
Affairs, Vol. 14, Nr. 1, S. 69 (76 f.). Cremer u.a. (Hrsg.), Tradition und Weltoffenheit des Rechts, Festschrift fr Helmut
Steinberger (Berlin, 2002)
52 Z odkrycia, e Polska nie zarejestrowaa i nie opublikowaa zrzeczenia si odszkodowa w ONZ, nie wynika pewno, e

Polska otrzyma jakiekolwiek odszkodowania.


53 Por. te opinii profesorw prawa midzynarodowego, z Krakowa i Warszawy, tj. prof. Wadysawa Czapliskiego z

Uniwersytetu Stefana Wyszyskiego w Warszawie i prof. Kazimierza Lankosza, szefa Katedry Prawa Midzynarodowego w
Uniwersytecie Jagielloskim
54 "Protokole w sprawie zaprzestania pobierania reparacji niemieckich i w sprawie innych rodkw zagodzenia zobowiza

finansowo gospodarczych NRD zwizanych z nastpstwami wojny". Protok ten zosta podpisany 22 sierpnia 1953 r. w
Moskwie pomidzy rzdami: ZSRR i NRD. Szerzej Th. Schweisfurth, Reparationen an Polen?, Frankfurter Allgemeine
Zeitung z 16 wrzenia 2004 r., s. 10. Zob. take dokumenty w jzyku polskim: Sawomir Dbski, Witold M. Gralski (red.),
Problem reparacji, odszkodowa i wiadcze w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004, tom II. Dokumenty, Warszawa
2004

24
owiadczenie, w ktrym stwierdzali rwnorzdnie: Rzd radziecki po uzgodnieniu z rzdem Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej odnonie jej czci reperacji cakowicie przerywa z dniem 1 stycznia 1954 r.
pobieranie od NRD reparacji wojennych zarwno w postaci dostaw towarw, jak i w jakiejkolwiek
innej postaci.55 Rzd radziecki po uzgodnieniu tego z rzdem PRL (odnonie jej czci reparacji)
cakowicie przerywa z dniem 1 stycznia 1954 r. pobieranie od NRD reparacji zarwno w postaci
dostaw towarowych, jak i we wszelkiej innej postaci. W ten sposb NRD zostaje zwolniona z
obowizku spacenia pozostaej po 1 stycznia 1954 r. sumy reparacji wynoszcej, zgodnie z
owiadczeniem rzdu radzieckiego z 15 maja 1950 r. w sprawie zmniejszenia dostaw reparacyjnych, 2
mld 537 min dolarw wedug cen wiatowych z 1938 r. (art. I). Delegacja rzdowa NRD z
zadowoleniem i z wdzicznoci przyja owiadczenie rzdu radzieckiego w sprawie zagodzenia
finansowo-gospodarczych zobowiza Niemiec zwizanych z nastpstwami wojny. Decyzje rzdu
radzieckiego przewiduj: przerwanie pobierania reparacji od NRD, poczynajc od 1 stycznia 1954 r.;
bezpatne przekazanie na wasno NRD przedsibiorstw radzieckich znajdujcych si w Niemczech;
obnienie wydatkw NRD, zwizanych z przebywaniem wojsk radzieckich na terytorium NRD, do
sumy nieprzekraczajcej 5% dochodw budetu pastwowego NRD; zwolnienie NRD od spaty
dugw, ktre powstay po roku 1945 z tytuu okupacyjnych wydatkw poza granicami Niemiec;
zwolnienie Niemiec od spaty ZSRR powojennych dugw pastwowych. Rzd ZSRR i, po
uzgodnieniu z Rzdem PRL (odnonie jej czci reparacji) cakowicie przerywa z dniem l stycznia
1954 r. pobieranie od NRD reparacji, zarwno w postaci dostaw towarowych jak i w jakiejkolwiek
innej postaci. W ten sposb NRD zostaa zwolniona z obowizku spacenia pozostaej po l stycznia
1954 r. sumy reparacji, wynoszcej, zgodnie z owiadczeniem Rzdu ZSRR z 15 maja 1950 r. w
sprawie zmniejszenia dostaw reparacyjnych Niemiec dla ZSRR 2.537 milionw dolarw wedug
cen wiatowych z 1938 r.56 W owiadczeniu wymienia si dokadnie sum reparacji wojennych.
Cakowicie przerywa si ich pobieranie w 1954 r. W owiadczeniu wymienia si dokadnie sum, jaka
pozostaa do spacenia: 2537 mln wczesnych dolarw. 57
Ju 23 sierpnia 1953 r. rzd polski w
owiadczeniu PRL zrzek si wobec Niemiec spaty odszkodowa na rzecz Polski od 1 stycznia 1954
r.58 Biorc pod uwag, e Niemcy zadouczyniy ju w znacznym stopniu swym zobowizaniom z
tytuu odszkodowa i e poprawa sytuacji gospodarczej Niemiec ley w interesie ich pokojowego
rozwoju, Rzd PRL pragnc wnie swj dalszy wkad w dzieo uregulowania problemu
niemieckiego w duchu pokojowym i demokratycznym oraz zgodnie z interesami narodu polskiego i
wszystkich pokj miujcych narodw powzi decyzj o zrzeczeniu si z dniem l stycznia 1954 r.

55 OPINIE: Dotyczce projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk
reparacji wojennych za nieobowizujc (Projekt uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si
przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc,
56 Problem reparacji, odszkodowa i wiadcze w stosunkach polsko-niemieckich 19442004, tom II, Dokumenty, PISM,

Warszawa 2004, dokumenty nr 63 i 64, s. 267271.


57 Sprawozdanie Sejmu 4 kadencja, 82 posiedzenie, 2 dzie (25.08.2004)
58 Owiadczenie nie zostao opublikowane w adnym Dzienniku Ustaw, w ktrym drukuje si deklaracje rzdowe dotyczce

spraw midzynarodowych. Opublikowane zostao natomiast tylko w mao znaczcym zbiorze dokumentw Instytutu Spraw
Midzynarodowych, jako oklnik cakowicie anonimowy, przez nikogo niepodpisany. Szerzej Robert Grzeszczak
PROBLEMATYKA ROSZCZE MAJTKOWYCH W STOSUNKACH POLSKO-NIEMIECKICH, s. 149

25
spaty odszkodowa na rzecz PRL.59 W tym miejscu warto zapyta o charakter prawny owiadczenie
w prawie midzynarodowym. Jednostronne owiadczenie pastwa moe (pod pewnymi warunkami, o
ktrych mowa dalej) stanowi rdo prawno midzynarodowego zobowizania. Wynika to z zasady
dobrej wiary, ktra stanowi m. in., e co prawda pastwo w stosunkach z innymi pastwami zwizane
jest jedynie swoj wol, ale (z drugiej strony) wol t jest zwizane w peni. Mona, zatem prawnie
domaga si od pastwa postpowania zgodnego z jego jednostronnym owiadczeniem. Z tego
powodu mwimy, e akty jednostronne s rdem zobowiza midzynarodowych. W rozwaanym
przedmiotowo zagadnieniem zwraca si uwag na zrzeczenie, ktrym jest akt, na podstawie, ktrego
pastwo rezygnuje z dotychczas przysugujcych mu praw (roszcze). Ukad poczdamski podpisany w
1945 r. okrela m. in. zasady zaspokojenia radzieckich roszcze odszkodowawczych. Stwierdza
take, e ZSRR zobowizuje si zaspokoi polskie roszczenia odszkodowawcze (w stosunku do
Niemiec) z przypadajcego dla udziau. I tak dnia 23 sierpnia 1953 r. rzd polski wyda owiadczenie
o zrzeczeniu si przysugujcej Polsce - a niespaconej jeszcze - czci niemieckich reparacji
wojennych. Oznacza to, e po jednostronnym zrzeczeniu si reparacji, nie mog by one skutecznie
dochodzone przez Polsk na paszczynie prawno midzynarodowej. Naley podkreli, e
jednostronna rezygnacja pastwa z istniejcych roszcze stanowi owiadczenie prawnie relewantne.
Kade pastwo moe zrzec si swoich istniejcych i domniemanych - spornych - roszcze.
Zrzeczenie si stanowi w prawie midzynarodowym akt jednostronny. Dla zrzekajcego si
pastwa ma on charakter wicy i taki skutek, i istniejce roszczenia przepadaj a roszcze
domniemanych nie bdzie mona dochodzi w przyszoci. Jeeli doszo do utraty roszcze wskutek
takowej z nich rezygnacji, to nie mog one ody na nowo poprzez odwoanie deklaracji o
zrzeczeniu si. Innymi sowy Zrzeczenie si jest klasycznym aktem jednostronnym, a wic
skutecznym rdem prawa midzynarodowego. Bez wtpienia skutkiem prawnym kadego aktu
jednostronnego jest powstanie wza prawnego, jaki wie podmiot skadajcy i adresata. Po zoeniu
owiadczenia, na skutek, ktrego inny podmiot nabdzie okrelone prawo, bez jego zgody nie jest
moliwe odstpienie od powstaego w ten sposb zobowizania. Konsekwentnie Polska potwierdzia
jednak wobec rzdu federalnego RFN deklaracj dotyczc zrzeczenia si roszcze reparacyjnych z
1953 r., zawierajc 7 grudnia 1970 r. w Warszawie umow o normalizacji wzajemnych stosunkw
midzy PRL a RFN i przy tej okazji uznajc wano owego owiadczenia. Polska potwierdzia
wobec rzdu federalnego swoj deklaracj dotyczc zrzeczenia si z roszcze z dnia 23 sierpnia 1953
r., zawierajc 7 grudnia 1970 r. w Warszawie Traktat o podstawach normalizacji wzajemnych
stosunkw midzy PRL a RFN. Polska delegacja raz jeszcze wyranie potwierdzia wano
owiadczenia rzdu polskiego z dnia 23 sierpnia 1953 r., moc, ktrego Polska w sformuowaniu
odnoszcym si do caych Niemiec zrezygnowaa z dalszych reparacji.60 PRL w 1953 r. bya

59 Problem reparacji, odszkodowa i wiadcze w stosunkach polsko-niemieckich 19442004, tom II, Dokumenty, PISM,
Warszawa 2004, dokumenty nr 63 i 64, s. 267271.
60 Bulletin des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 8. Dezember 1970, nr 171, s. 1819.

26
pastwem suwerennym moga skada owiadcze o charakterze wicym w myl regu prawa
midzynarodowego publicznego. Nie mona zgodzi si z pogldem prof. Sandorskiego, ktry
odwouje si do Konwencji o Prawie Traktatw z 1969 r. Z analizy przepisw czci V dziau 2
Konwencji o Prawie Traktatw wynika, e niewano umowy midzynarodowej to wywoany
przyczynami okrelonymi w prawie umw midzynarodowych stan prawny, w ktrym umowa nie
wywouje w zasadzie skutkw prawnych. Prawo umw midzynarodowych dotyczce niewanoci
jest prawem na wypadek bezprawia wynikajcego z treci umowy lub z towarzyszcych tej umowie
okolicznoci. Z przepisw Konwencji mona domniemywa, e niewano zasadnicza (nieformalna)
moe wystpi w dwojakiej postaci - niewanoci bezwzgldnej. Problem polega na tym, e
Konwencja ta nie ma zastosowanie retroaktywnego (lex retro non agit) a do zdarze z 1953 r. warto
odwoywa si do zwyczaju midzynarodowego.
Przewodniczcy delegacji PRL na VIII Sesj Zgromadzenia Oglnego Narodw
Zjednoczonych Marian Naszkowski w swoim przemwieniu w Nowym Jorku, mwic o zrzeczeniu
si przypadajcych Polsce odszkodowa pozostaych do uregulowania, odnis si tylko do NRD.
Wbrew jednak temu, co powiedzia Naszkowski w ONZ i prawdopodobnie przy jego, niestety,
osobistym udziale, owiadczenie rzdu PRL w sprawie odszkodowa od Niemiec zostao zgoszone i
zarejestrowane, a nastpnie opublikowane w zbiorze traktatw ONZ, cho w myl elementarnych
zasad midzynarodowego prawa adnym traktatem nie byo.61 Z kolei zdaniem poprzedniego rzdu
Pani Ewy Kopacz, ktra w sierpniu 2015 r. odpowiada na interpelacj posa Kazimierza Moskala
Owiadczenie Rzdu PRL z 23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych,
Rzd RP uznaje za obowizujce () Owiadczenie z 23 sierpnia 1953 r. byo podjte zgodnie z
wczesnym porzdkiem konstytucyjnym, a ewentualne naciski ze strony ZSRR nie mog by uznane
za grob uycia siy z pogwaceniem zasad prawa midzynarodowego, wyraonych w Karcie
Narodw Zjednoczonych62 W odpowiedzi na t interpelacj wiceminister spraw zagranicznych
Henryka Mocicka-Dendys przypomniaa, e w ocenie prawno-midzynarodowych aspektw
ewentualnej moliwoci dochodzenia przez Polsk roszcze z tytuu strat poniesionych przez Polsk
podczas II wojny wiatowej, naley uwzgldni szersz perspektyw historyczno-polityczn, a
zwaszcza fakt, e po zakoczeniu wojny, zgodnie z postanowieniami Konferencji Poczdamskiej z
1945 r. Polska zostaa zaliczona do wschodniej strefy reparacyjnej. "Reparacje z tej strefy zostay
przyznane bezporednio ZSRR, ktry zobowiza si zaspokoi dania reparacyjne Polski. W
konsekwencji w dniu 16 sierpnia 1945 r. Polska podpisaa z ZSRR umow w sprawie wynagrodzenia
szkd wyrzdzonych przez okupacj niemieck, regulujc rozmiary i tryb wiadcze dla Polski. W
umowie tej okrelono te tryb i zakres zaspokojenia roszcze Polski z tytuu reparacji z radzieckiej
strefy okupacyjnej Niemiec oraz z udziau ZSRR w reparacjach z zachodnich stref okupacyjnych. Na
jej podstawie Rzd Radziecki zrzek si na rzecz Polski wszelkich roszcze do mienia niemieckiego i

61 Sprawozdanie Sejmu 4 kadencja, 82 posiedzenie, 2 dzie (25.08.2004)


62 http://dzieje.pl/artykuly-historyczne/70-lat-po-zakonczeniu-wojny-czy-kwestia-odszkodowan-jest-nadal-otwarta

27
innych niemieckich aktyww na caym terytorium Polski. Ponadto na mocy Umowy Poczdamskiej
Polska uzyskaa bye niemieckie obszary wschodnie" Jednake niektrzy prawnicy kwestionuj istot
oraz zakres przedmiotowy i podmiotowy tego owiadczenia. Zdaniem prof. Mariusza Muszyskiego z
UKSW mimo zoenia owiadczenia z 1953 r. intencj polityczn polskich wadz komunistycznych
byo dalsze rozgrywanie sprawy reparacji w celu uzyskania od RFN znaczcych rodkw
finansowych. Owiadczenie miao tylko odgrywa polityczn rol w relacjach z NRD. W jego opinii
rzeczywiste obowizywanie aktu z 1953 r. jest, co najmniej dyskusyjne.63
Mecenas Hambura jest rwnie autorem ekspertyzy przygotowanej w 2004 r. na zlecenie
Kancelarii Sejmu RP. Prawie wszystkie przesanki wskazuj na to, e polska delegacja biorca udzia
w przebiegu rokowa nad ukadem pomidzy rzdem PRL-RFN o normalizacji stosunkw nie
stwierdzia, e owiadczenie rzdu PRL z 1953 roku dotyczce zrzeczenia si dalszych reparacji
wobec Niemiec, jako caoci jest wane i obowizuje"64 czytamy w dokumencie przygotowanym
przez Mec. Hambur. Tym samym, w jego opinii dokument z 1953 r. mg mie moc prawn jedynie
wobec, NRD, ktre w 1990 r. stao si czci RFN. Ekspertyza Wydziau Prawnego (V2) MSZ RFN
z dnia 4 lutego 1970 roku, odnonie problematyki zadouczynienia w stosunkach polsko-niemieckich
(zacznik nr 10) zawiera na stronie 6 tej stwierdzenie, e Polska zrzeka si reparacji wobec NRD
podkrela Hambura odnoszc si do kwestii rozmw midzy PRL a RFN dotyczcych normalizacji
stosunkw. Legalno zrzeczenia si odszkodowa jest w opinii niemieckiego prawnika tym bardziej
wtpliwa ze wzgldu na fakt niepodania przez stron niemieck adnego nazwiska osoby z delegacji
Polski, ktra zoyaby wspomniane wyej owiadczenie. Zdaniem mecenasa Hambury do zrzeczenia
si reparacji wojennych nie obliguj Polski rwnie akty prawne wydane wycznie przez wadze
RFN, takie jak uchwaa Bundestagu z 6 marca 1990 r., w ktrej zostao podkrelone zrzeczenie si
Polski wobec Niemiec z dnia 23 sierpnia 1953 roku i ktra jest wana rwnie dla zjednoczonych
Niemiec. Ten fragment uchway niemieckiego parlamentu zosta zaproponowany przez rzd Helmuta
Kohla. Tego rodzaju zapis dotyczcy zrzeczenia si reparacji wobec NRD nie znajdowa si w
pierwotnym projekcie zgoszonym przez frakcj Zielonych. Gdyby rzd RFN (rzd stanowiy wtedy
CDU/CSU i FDP) by pewien, i zrzeczenie si Polski w 1953 roku byo skuteczne wobec caych
Niemiec, nie proponowaby tego zapisu w powyszej uchwale podkrela autor ekspertyzy. W
opracowanych w 2005 r. "Tezach do stanowiska doktryny polskiej w sprawie uznania deklaracji z 23
sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc"
przygotowujcy je prawnicy stwierdzali: kwesti nalenych Polsce od Niemiec reparacji wojennych
mona uzna za nadal otwart i dopuszczajc moliwo formuowania roszcze pod adresem wadz
niemieckich.
Naley podkreli, e w systemie prawa niemieckiego, co do zasady reparacje wojenne mog
dotyczy majtku pastwowego, a nie prywatnego. Dlatego mocarstwa zachodnie (USA, Wielka

63 Mariusz Muszyski , Skuteczno owiadczenia rzdu PRL z 23.8.1953 r.


64 http://kultura.gazetaprawna.pl/artykuly/1061961,wojna-reparacje-wojenne-niemcy-polska.html

28
Brytania i Francja), chocia najpierw pobray reparacje od Niemiec take z majtku prywatnego,
pniej (wanie w zwartym z RFN berleitungsvertrag) w ramach szeroko rozumianych reparacji
wojennych, przerzuciy na pastwo niemieckie obowizek wypaty odszkodowa za nie.65 RFN
zawara porozumienia odszkodowawcze z wieloma pastwami Europy i Izraelem. Na mocy tych
traktatw Republika Federalna Niemiec dokonaa nastpnie wypat odszkodowa wojennych, a sumy
najwikszej Izraelowi, pastwu, ktre powstao w 1948 r. nie istniao, wic przed i podczas drugiej
wojny wiatowej (1939 1945), i z tego prostego wzgldu nie mogo by stron w drugiej wojnie
wiatowej W RFN obowizywaa ustawa odszkodowawcza, na mocy, ktrej obywatele pastw
trzecich mogli wystpowa z roszczeniami. W 1951 r. rzd niemiecki podj decyzj w sprawie
wypat odszkodowa dla ofiar eksperymentw lekarskich. Powoano w tym celu specjalny fundusz
przy Ministerstwie Finansw. Podania zgaszay take osoby poszkodowane mieszkajce w Polsce i
np. na Wgrzech, ale nie byy one rozpatrywane, poniewa RFN nie utrzymywaa stosunkw
dyplomatycznych z tymi krajami27. RFN w rnym czasie i w rnych formach zaspokajaa roszczenia
odszkodowawcze Polski w zalenoci od grup poszkodowanych, w tym tzw. duchowiestwa,
robotnikw przymusowych oraz ofiar eksperymentw medycznych.66 Polskie ofiary szukay wsparcia
midzynarodowego. Otrzymay je m.in. od Hiroshima Peace Committee, ktry nagoni problem w
USA i zaprosi polskie ofiary, aby mogy same przedstawi swoje roszczenia. W rozwizanie sprawy
zaangaowaa si take rada Spoeczno-Gospodarcza ONZ., Poniewa dziao si to w czasie, kiedy
trway dyskusje nad ewentualnoci podpisania traktatu pokojowego z Niemcami, ZSRR oraz Polska i
Czechosowacja wyraziy zdanie, e sprawa ta powinna by uregulowana w traktacie pokojowym z
Niemcami.67 Rzd RFN w artykule opublikowanym w Biuletynie Urzdu Prasy i Informacji rzdu
NRF z 15 listopada, 1960 r. wyrazi wol szukania moliwoci wypat odszkodowa dla ofiar
eksperymentw. Jeszcze w padzierniku 1960 r. Midzynarodowy Komitet Czerwonego Krzya
przedstawi w pimie do prezesa PCK propozycj powoania prze MKCK komisji, majcej cakowit
swobod w zbieraniu dowodw, ktrej zadaniem byoby rozpatrywanie wnioskw obywateli polskich
i ustalanie wysokoci odszkodowa.. Wypata wiadcze w latach 1961-1971 postpowaa,
aczkolwiek w niezbyt szybkim tempie. Byy to odszkodowania indywidualne, wpacane na
rachunek bankowy. Z liczby 6, 5 tys. zarejestrowanych wnioskw pomoc finansow (takiej nazwy
uywano nie odszkodowania) otrzymao 1357 osb30.68 Prbowano, co prawda doprowadzi do
nawizania stosunkw dyplomatycznych po 1956 r., ale w RFN obowizywaa doktryna prawna, tzw.
doktryna Hallsteina, ktra nie dopuszczaa nawizania stosunkw dyplomatycznych przez RFN z

65 Waldemar Gontarski, Niemieckie roszczenia odszkodowawcze, czyli o stawianiu historii na gowie Prawo Europejskie w
Praktyce Nr 10/2007r., s. 1 Por. te J. Kranz, Polen und Deutschland: getrennte oder gemeinsame Wege der
Geschichtsbewltigung? Juristisch-politische Bemerkungen aus polnischer Sicht, Friedrich-Ebert-Stiftung Historisches
Forschungszentrum, Bonn 2005
66 K. Ruchniewicz, Polskie zabiegi o odszkodowania niemieckie w latach 1944/451975, Wydawnictwo Uniwersytetu

Wrocawskiego, Wrocaw 2008, s. 8 i n.,


67 ARCHIWUM MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH , z. 23, w. 12, t. 129, Notatka J. Druto, 19 XI 960, s. 6.
68 Szerzej D. Sotysiak, Podstawy prawne i implementacje odszkodowa niemieckich dla polskich ofiar eksperymentw

pseudomedycznych wiatach 1945-1989 [w]: w: Problem reparacji, odszkodowa i wiadcze w stosunkach polsko-
niemieckich 1944-2004 (dalej Problem...), 1. 1, Warszawa 2004,

29
krajami, ktre miay takie stosunki z NRD i istniao niewielkie zainteresowanie zmian tego stanu. 69
W Polsce mimo trudnoci z ewentualnym uzyskaniem wiadcze ledzono spraw odszkodowa i
moliwo uzyskania ich te przez obywateli polskich, np. w sprawie zrabowanych kosztownoci i
metali szlachetnych.70
W dniu 22 sierpnia 1953 r. ZSRR i NRD zawary umow dotyczc cakowitego zaprzestania
pobierania reparacji niemieckich ze skutkiem od dnia 1 stycznia 1954 r., a nastpnie w dniu 23
sierpnia 1953 r. Rzd PRL wyda owiadczenie o zrzeczeniu si z dniem 1 stycznia 1954 r. spaty
odszkodowa na rzecz Polski. Nawet przyjmujc, e pojcie Niemcy w deklaracji naley odnosi
do NRD, a na stan prawny na dzie 1 stycznia, 1954 r. zrzeczenie dotyczyo tylko NRD.71
Rozliczenia Polski i ZSRR dotyczce reparacji zamknito podpisaniem w dniu 4 lipca 1957 r.
Protokou Kocowego o dostawach towarw dokonanych dla PRL na rachunek jej udziau w
reparacjach z Niemiec. Wysoko dostaw otrzymanych przez Polsk okrelono w Protokole na 228, 3
mln dolarw wedug cen z 1938 r.. Dostarczona Polsce masa reparacyjna obejmowaa majtek
kolejowy, statki, urzdzenia i maszyny pochodzce z demontau zakadw przemysowych w
zachodnich strefach okupacyjnych oraz dostawy towarw pochodzcych z biecej produkcji w
radzieckiej strefie okupacyjnej.
1991

Na podstawie umowy zawartej midzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Federaln Niemiec w dniu
16 padziernika 1991 r. powoana zostaa Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie, w celu
rozdysponowania pomocy humanitarnej z wkadu finansowego w wysokoci 500 mln DM
wniesionego przez stron niemieck w latach 19921993. W porozumieniu midzyrzdowym nie
okrelono precyzyjnie kategorii osb poszkodowanych, uprawnionych do wystpowania o pomoc
finansow, stwierdzajc jedynie, e rodki Fundacji przeznaczone zostan wycznie dla szczeglnie
poszkodowanych ofiar przeladowania nazistowskiego, a Fundacja okreli niezbdne przesanki
wypaty wiadcze, to znaczy kryteria, ktrych spenienie uprawnia bdzie do wystpowania o pomoc
humanitarn. Ze wzgldu na ograniczone rodki otrzymane z RFN oraz skromne moliwoci wasne
Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie, nie byo moliwe objcie niemieck pomoc humanitarn
wszystkich ofiar nazizmu. Pomoc kierowana bya natomiast do byych winiw obozw
koncentracyjnych, gett, hitlerowskich wizie, tzw. Polenlagrw, dzieci pozbawionych opieki
rodzicw w wyniku nazistowskich przeladowa, dzieci germanizowanych oraz do byych robotnikw
przymusowych deportowanych na teren III Rzeszy i dzieci do lat 16 zmuszanych do pracy w rejonie

69 Doktryna Hallsteina, proklamowana w 1955 r., gosia, e rzd RFN zerwie stosunki z kadym pastwem (z wyjtkiem
ZSRR), ktre uzna NRD.. Szerzej D. Bingen, Polityka Republiki Boskiej wobec Polski. Od Adenauera do Kohla 1949-1991,
Krakw 1997, s. 13
70 Pismo z Departamentu Prawno-Traktatowego do Misji Wojskowej w Berlinie, 14XII 1960.
71 Przyjmuje si, e wtpliwym jest, e deklaracja z 1953 r. dotyczya RFN, poniewa w 1953 r. NRD bya przez PRL

uwaana za jedyne pastwo niemieckie. Nie uznawano istnienia RFN i uwaano, e tylko NRD jest penoprawnym
pastwem niemieckim i vice versa, to samo robia Republika Federalna Niemiec w stosunku do NRD, nie uznawaa, eby
to byo pastwo niemieckie i Zachd te nie uznawa, eby to byo pastwo niemieckie.

30
miejsca zamieszkania. We wspomnianym porozumieniu midzyrzdowym z dnia 16 padziernika
1991 r. Rzd Polski zadeklarowa, e nie bdzie dochodzi dalszych roszcze obywateli polskich,
ktre mogyby wynika w zwizku z przeladowaniem nazistowskim. Jednoczenie stwierdzono, e
Oba Rzdy s zgodne, co do tego, e nie powinno to oznacza ograniczenia praw obywateli obu
Pastw. Od 1998 r. toczyy si wielostronne midzynarodowe negocjacje, rwnie z udziaem Polski,
zakoczone podpisaniem w Berlinie w dniu 17 lipca 2000 r. Wsplnego Owiadczenia oraz
uchwaleniem przez niemiecki Bundestag Ustawy o powoaniu Fundacji Pami, Odpowiedzialno i
Przyszo. Na tej podstawie od 2001 r. wypacane byy wiadczenia dla byych robotnikw przy-
musowych i niewolniczych III Rzeszy oraz niektrych innych ofiar nazizmu z caego wiata.
Organizacj partnersk Fundacji Federalnej waciw do rozdysponowania wiadcze dla
zamieszkaych w Polsce byych robotnikw przymusowych i niewolniczych oraz osb, ktre doznay
cikich szkd bya Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie. Zgodnie z Raportem Fundacji Pami,
Odpowiedzialno i Przyszo z 2007 r. liczba beneficjentw wiadcze z tytuu szkd majtkowych
zamieszkaych w Polsce wynosia 7 314, za czna kwota wiadcze wypaconych na ich rzecz
wyniosa 43, 2 mln Euro. Stosownie do zapisw niemieckiej Ustawy o powoaniu Fundacji Pami,
Odpowiedzialno i Przyszo z dniem 31 grudnia 2006 r. ostatecznie zakoczono wypaty
wiadcze ze rodkw niemieckiej Fundacji.72

2004
Owiadczenie kanclerza federalnego zoone w Warszawie 1 sierpnia 2004 r.- wedug deklaracji
niemieckich- wice z punktu widzenia prawa midzynarodowego, wykluczajce dochodzenie
midzypastwowych roszcze Niemiec w stosunku do Polski i deklarujce, i rzd niemiecki nie
bdzie popiera roszcze indywidualnych z tytuu wywaszcze bez odszkodowania,
przeprowadzonych na polskich terytoriach nalecych uprzednio do Niemiec Owiadczenie to nie
przekrela jednak moliwoci kierowania do trybunaw midzynarodowych skarg indywidualnych
na tym tle i nie przesdza o treci zapadajcych w nich wyrokw. Niemiecki ekspert prof. Eckart
Klein zinterpretowa j nastpujco: Deklaracja kanclerza nie usuna indywidualnych roszcze
poszkodowanych, pozbawia je jednak skutecznoci na paszczynie prawa midzynarodowego, o ile
stanowisko rzdu federalnego nie ulegnie zmianie.73 Prof. Klein zwraca take uwag: Zawarty w art.
3 Tytu VI berleitungsvertrag74 zakaz wnoszenia skarg nie dotyczy RFN i poszkodowanych jednostek
w stosunku do konfiskaty mienia dokonanej przez Polsk; chodzi o niedopuszczalno roszcze.

72 zgodnie z niemieck Ustaw przeznaczono rwnie 200 mln DM na wyrwnanie niezapaconych lub odebranych i
niezwrconych w inny sposb polis ubezpieczeniowych niemieckich przedsibiorstw ubezpieczeniowych z lat 19331945.
Dodatkowo na wiadczenia humanitarne z tego tytuu przeznaczono 350 mln DM.
73 Szerzej ekspertyza prof. Eckarta Kleina z dnia 4 kwietnia 2005r., na temat Sytuacji prawnej zawaszczonej wasnoci

niemieckiej w dzisiejszej Polsce, sporzdzona na zlecenie prezydenta Bundestagu. Professor dr Eckart Klein, Gutachten zur
Rechtslage des im heutigen Polen entzogen Privateigentums Deutscher, Potsdam, 15. Februar 2005 - 4. April 2005.
74 Tak nazywany jest traktat w sprawie regulacji kwestii wynikych z wojny i okupacji, z dnia 26 maja 1952r. - w ujciu z

dnia 23 padziernika 1954r. [w]: Waldemar Gontarski, Niemieckie roszczenia odszkodowawcze, czyli o stawianiu historii na
gowie., Prawo Europejskie w Praktyce Nr 10/2007r.

31
Sejm RP 10 wrzenia 2004 r. podj Uchwa w sprawie praw Polski do niemieckich reparacji
wojennych oraz w sprawie bezprawnych roszcze wobec Polski i obywateli polskich wysuwanych
w Niemczech75, w ktrej wezwano rzd RP do podjcia stosownych dziaa w kwestii otrzymania
przez Polsk kompensaty finansowej i reparacji wojennych za zniszczenia oraz straty materialne
i niematerialne spowodowane przez niemieck agresj, okupacj, ludobjstwo i utrat niepodlegoci
przez Polsk.76 Uzasadnienie prawne uchway sejmowej zostao przedstawione w ekspertyzach
prawnych sporzdzonych - na zlecenie Kancelarii Sejmu - przez: prof. Jana Sandorskiego, prof.
Mariusza Muszyskiego, mecenasa Stefana Hambury i przeze mnie (w/w opinia). Sejm przyj
uchwa bez jednego gosu sprzeciwu, natomiast przy zdecydowanym sprzeciwie rzdu premiera
Marka Belki, wspieranego przez grono naukowcw.77
Pozostaa grupa posw LPR wystpia 20 wrzenia 2004 r. z projektem kolejnej uchway Sejmu RP:
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje deklaracj z 23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk
reparacji wojennych za nieobowizujc. Deklaracja podjta bya pod naciskiem ZSRR i przez
narzucony z zewntrz rzd. Zostaa podpisana dzie po porozumieniu podpisanym w Zwizku
Radzieckim przez ZSRR i NRD i bya wyraeniem suwerennej Polski i wanie, dlatego moe by
obowizujca dla obecnego pastwa polskiego. Pozostaj dwa pytania czy przedmiotowa deklaracja
jest obciona wad prawn poprzez brak ratyfikowania jej przez Rad Pastwa ani przez Sejm
ratyfikowana i dotyczya tylko wczesnego NRD - pastwa, ktre ma sukcesora prawnego RFN pod
dokonanym zjednoczeniu Niemiec w 1990 r. Sukcesja - Powstanie nowego podmiotu prawa
midzynarodowego tak jak w przypadku PRL, NRD78 oraz III RP rodzi pytanie o zakres uprawnie i
zobowiza midzynarodowo-prawnych wicych to pastwo i mechanizmy, poprzez ktre one
powstaj. Jako podmiot prawa midzynarodowego pastwo moe uczestniczy w obrocie prawno
midzynarodowym, w tym samodzielnie nabywa nowe prawa i zaciga nowe zobowizania? Jednak
cz zobowiza i praw przejdzie na nie w drodze sukcesji traktatw. Dziedzina midzynarodowego
prawa sukcesji pastw pozostaje obszarem, w ktrym nie ma spjnej i wyczerpujcej regulacji. W
relacjach wikszoci pastw opiera si mona jedynie na normach prawa zwyczajowego, ktrych

75 M.P. 2004, Nr 39, poz. 678.; Grupie posw skupionym w Kole Ruchu Katolicko-Narodowego oraz w Klubie LPR
popieranym take przez PSL i Samoobron po wielu trudnych i wyczerpujcych pertraktacjach z PO i SLD udao si 10
wrzenia 2004 r. zgosi i przegosowa wielk przewag gosw uchwa Por. te Problem reparacji odszkodowa i
wiadcze w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004, tom pierwszy, pod red. M. W. Gralskiego, Warszawa 2004r.
76 Na zlecenie za Ministerstwa Spraw Zagranicznych pana W. Cimoszewicza, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych

(PISM) wyda powan pozycj pod redakcj naukow panw: Sawomira Dbskiego i Witolda Gralskiego pt.: Problemy
reparacji, odszkodowa i wiadcze w stosunkach polsko-niemieckich.
77 Por. te Jan Sandorski Zrzeczenie si w 1953r. przez Polsk reparacji wojennych od Niemiec w wietle prawa

midzynarodowego [w]: Problem reparacji odszkodowa i wiadcze w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004, tom
pierwszy, pod red. M. W. Gralskiego, Warszawa 2004r.; jest to tzw. biaa ksiga stosunkw polsko-niemieckich.
78 W przypadku PRL i NRD nie ma zastosowania W 1978 r. przyjto co prawda Konwencj wiedesk o sukcesji pastw w

odniesieniu do traktatw (KWST), ktra wesza w ycie ponad 18 lat pniej. Obecnie zwizanych jest ni jednak relatywnie
niedua liczba pastw dwadziecia dwa. Nie tylko z tego powodu nie mona jej dzisiaj przyj za reprezentatywny zbir
aktualnych norm prawa sukcesji pastw. Wrd powodw niewielkiego zainteresowania zwizaniem si Konwencj
wiedesk wskazuje si, i nie bya kodyfikacj jedynie inkorporujc do formy spisanej wyksztacony wczeniej w tej
dziedzinie zwyczaj midzynarodowy, ale w wielu istotnych aspektach stanowia wyraz postpowego rozwoju prawa
midzynarodowego. W tym zakresie nie zostaa jednak przyjta przez szereg pastw, a pniejsza praktyka sukcesji
dowioda, e konwencja jej nie odzwierciedla.

32
tre w tej dziedzinie jak si podnosi z natury rzeczy jest niejasna2 i nie obejmuje wielu zagadnie.
Wskazuje si wrcz, e norm, ktre niewtpliwie mog by uznane za zwyczaj midzynarodowy, jest
niewiel3. Dlatego sukcesja w odniesieniu do umw midzynarodowych nadal czsto przebiega wedug
w znacznej mierze dyskrecjonalnej i zrnicowanej praktyki pastw niekwalifikowanej przez
przypisanie jej opinio iuris. Co wicej, zaznacza si w doktrynie, e w zwizku z niejednolit praktyk
midzynarodow objawiajc si w znaczcych odstpach czasu i dotyczc czsto odmiennych
prawnie i faktycznie przypadkw pozostaj wtpliwoci, ktre uoglnienia praktyki nabray ju
charakteru norm zwyczajowych, ktre s in statu nascendi, ktre mog by ledwie zacztkiem procesu
prawotwrczego, a ktre jedynie jednokrotnym odstpstwem od obowizujcych norm
nieprowadzcym do ich przeamania?

2005

Opinia prawna dla PIS, w ktrej stwierdzono m. In, e posiedzenie Rady Ministrw PRL, na ktrym
miaa zosta ona podjta, odbyo si w niedziel, trwao zaledwie p godziny (od 19.00 do 19.30) i
nie byo poprzedzone adn dyskusj. W swojej ekspertyzie wskazuj na to, e zarwno pna pora,
jak i ekspresowe tempo powstania dokumentu uprawniaj do takich przypuszcze. Niejasne
okolicznoci wydania przez stron polsk tej deklaracji (23 sierpnia 1953 r.), zdaniem autorw tej
ekspertyzy staj si tym wiksze, jeli uwzgldnimy fakty zwizane z porozumieniem Sowietw z
NRD w tej sprawie. Przywouj te m.in. relacje na ten temat z wschodnioniemieckiej gazety Neues
Deutschland z 25 sierpnia 1953 r., w ktrej komunikowano, e w dniu wczorajszym rzd PRL
przyj uchwa, w ktrej z penym uznaniem powita uchwa rzdu ZSRR w kwestii niemieckiej i
daje podano sam tre polskiej deklaracji o zrzeczeniu si reparacji. Problem w tym, e dniem
wczorajszym by 24 sierpnia (poniedziaek), a nie 23 sierpnia (niedziela). Dlatego w ocenie polskich
prawnikw nie mona uzna wspomnianej deklaracji za suwereny akt polskich wadz. Podkrelaj
rwnie, e jedyny sporzdzony w jzyku polskim egzemplarz tekstu deklaracji znajduje si w
archiwum niemieckiego MSZ. Wedug ekspertw tekst pisany jest specyficznym jzykiem, penym
bdw i rusycyzmw w rodzaju wiesc, miluczajczych, pziteie niezbedanych. Rozpoczyna
si od dziwnego zdania: Obiadowany przez G.M. Malenkowa na cze delegacji rzdowej NRD i
dopiero potem jest waciwa tre deklaracji. Powstaje, zatem uzasadnione pytanie, czy przypadkiem
nie byo tak, e dokument zosta napisany przez przedstawicieli ZSRR i NRD w czasie pobytu
wschodnioniemieckiej delegacji w Zwizku Radzieckim? Podczas, ktrej Przewodniczcy Rady
Najwyszej ZSRR Gieorgij Maksimilianowicz Malenkow wyda obiad, o ktrym mowa jest w treci
tego dokumentu. Trudno uwierzy, aby Rada Ministrw w Warszawie postanowia zacz swj
dokument od zdania dotyczcego obiadu wydanego na Kremlu dopiero nastpnego dnia. Autorzy
ekspertyzy podkrelaj rwnie, e nie ma adnej noty do wczesnego rzdu NRD, ktra mogaby
by czci umowy w formie wymiany not, znane prawu midzynarodowemu. Jak zaznaczaj
eksperci, w archiwach zachowa si jedynie list premiera NRD Otto Grotewohla, ktry dzikuje

33
Radzie Ministrw PRL za zrzeczenie si reparacji oraz odpowied na wczesnego Prezydenta PRL
Bolesawa Bieruta. Jednak w ich ocenie wymiana korespondencji wcale nie oznacza, e umowa o
zrzeczeniu si reparacji pomidzy stronami (NRD i PRL) zostaa wanie zawarta, poniewa
wspomniane listy nie speniaj adnych przesanek dla umw midzynarodowych. Niezwykle wana
okolicznoci zwizan z deklaracj wadz PRL o zrzeczeniu si reparacji jest to, e komunistyczne
wadze w Warszawie w grudniu 1970 r. odmwiy jej potwierdzenia przy okazji podpisywania ukadu
pomidzy PRL a RFN o normalizacji stosunkw dwustronnych. Wprawdzie, jak podkrelaj, strona
niemiecka podaa to pniej w swoim biuletynie rzdowym, jednak nie wskazano w nim na podstawie,
jakich przesanek rzd PRL mia zrezygnowa z reparacji wojennych wobec RFN. Autorzy ekspertyzy
zwracaj rwnie uwag, e w marcu 1990 r. parlament RFN Bundestag wikszoci gosw
CDU/CSU i FDP przyj uchwa, w ktrej podkreli zrzeczenie si przez Polsk reparacji wobec
Niemiec na mocy deklaracji z 23 sierpnia 1953 r. i stwierdzi, e zrzeczenie to zachowuje wano
rwnie wobec zjednoczonych Niemiec79 Jest oczywiste, e ta uchwaa w aden sposb nie
obowizuje Polski. W ekspertyzie zwrcono rwnie uwag, e Traktat 2+4 z 1990 r. czy polsko-
niemiecki traktat z 14 listopada 1990 r. o potwierdzeniu istniejcej granicy nie odnosi si do kwestii
reparacji wojennych, ani do jakichkolwiek wczeniejszych deklaracji w tej sprawie. Nie mog by,
wic one przywoywane przez stron niemieck, jako milczca zgoda strony polskiej. Kwesti
nalenych Polsce od Niemiec reparacji wojennych mona uzna za nadal otwart stwierdzaj
prawnicy i dopuszczajc moliwo formuowania roszcze w tym zakresie wobec Niemiec.80

Wnioski

Polska nie ma adnych podstaw prawnych do tego, eby domaga si od Niemiec reparacji za
II wojn wiatow. Obecny rzd Premier Szydo nie moe popiera stara o indywidualne
odszkodowania dla poszczeglnych osb, chociaby z tego powodu, e na podstawie porozumienia
polsko-niemieckiego z 1991 r. zobowiza si wobec Rzdu RFN, e nie bdzie dochodzi dalszych
roszcze obywateli polskich, ktre mogyby wynikaj w zwizku z przeladowaniem nazistowskim
Ponadto, wadze polskie podpisujc Wsplne Owiadczenie z 2000 r., o ktrym mowa wyej, zgodziy
si, e w odniesieniu do sumy 10 mld DM, ktra ma by przekazana Fundacji Pami,
Odpowiedzialno i Przyzo przez niemiecki sektor publiczny oraz niemieckie firmy, (...) Suma ta
stanowi zarwno grn granic, jak i ostateczn kwot przeznaczon na wypaty81. Jedynie, co mona

79 Jedyny sporzdzony w jzyku polskim tekst znajduje si w archiwum niemieckiego MSZ, gdzie dosta si jako spadek
po NRD. Zawiera on liczne bdy jzykowe, co skania ekspertw do przypuszcze, e by moe powsta jeszcze w Moskwie
w trakcie wizyty delegacji wschodnioniemieckiej.
http://niezlomni.com/prl-placila-reparacje-ze-niemcow-czy-iii-rp-zaplaci-reparacje-samym-niemcom-kraj-ktory-najbardziej-
ucierpial-polska-nie-otrzymal-odszkodowania-dzieki-rzadom-niemiec-i-polski/
80 https://gf24.pl/wydarzenia/swiat/item/69-niemcy-powinny-zaplacic-polsce-za-druga-wojne-swiatowa

81Odpowied sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych - z upowanienia ministra -na interpelacj nr 6190 w
sprawie cywilnoprawnych indywidualnych odszkodowa wojennych dla Polakw

34
uczyni to wezwanie przez sejm rzd do jak najszybszego przedstawienia opinii publicznej szacunku
strat materialnych i niematerialnych poniesionych zarwno przez pastwo polskie, jak i obywateli, w
wyniku drugiej wojny wiatowej. Tak przygotowany dokument mgby pomoc w przygotowania
ewentualnej skargi do MTS, jedynej i ostatniej prawnej moliwoci dochodzenia od RFN reparacji
wojennych. Polska przyczajc si 24 sierpnia 1953 r. do ZSRR rezygnacji z reparacji od Niemieckiej
Republiki Demokratycznej, zrezygnowaa take z reparacji wobec caych Niemiec.
Wydaje si, e deklaracja z 23 sierpnia, 1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji
wojennych, nawet, jeeli zaoymy a priori, e bya skuteczna, nie moga i dalej ni
porozumienie Zwizek Socjalistycznych Republik Radzieckich -Niemiecka Republika Demokratyczna
z dnia 22 sierpnia, 1953 r., szczeglnie, e jej zakres musia podlega uzgodnieniom polsko-
radzieckim. Owiadczenie, z 1953 r. jest w dalszym cigu skuteczne na gruncie obowizujcego
prawa midzynarodowego. A jego przesanie zostao potwierdzone 2004 r., stanowisko rzdu RP z
2004 r., kiedy to uznano wtedy, e owiadczenie z r. 1953 zostao podjte zgodnie z wczesnym
porzdkiem konstytucyjnym, a ewentualne naciski ze strony ZSRR nie mog by uznane za grob
uycia siy z pogwaceniem zasad prawa midzynarodowego.
Naley zgodzi si ze stanowiskiem, e zrzeczenie si przez Polsk reparacji wojennych w
1953 r. zgodnie z zasad prawa midzynarodowego publicznego posiada moc prawn. Wadze polskie
na gruncie obowizujcego prawa midzynarodowego nie maj obecnie moliwoci wystpowania do
Niemiec z daniami reparacyjnymi. A w innym fragmencie odpowiedzi na interpelacj: Nawet
niezarejestrowanie takiego owiadczenia (rzdu PRL z 1953 r. red.) w adnym stopniu nie przesdza
o jego braku skutkw prawnych. Dla obowizywania umw midzynarodowych oraz aktw
jednostronnych prawo midzynarodowe nie wymaga rejestracji u Sekretarza Generalnego ONZ.
Zaniechanie rejestracji tego zrzeczenia si wojennych reparacji nie oznacza wcale, e deklaracja
strony polskiej jest niewana. Nietrafne jest stanowisko, e owiadczenie rzdu PRL z 23 sierpnia
1953 r. dotyczce zrzeczenia si z dniem 1 stycznia 1954 r. spaty odszkodowa na rzecz Polski byo
niewane i jako takie nigdy nie wywierao i nie wywiera skutkw prawnych. Analiza owiadczenia
kanclerza RFN Her Gerarda Schrdera, ktre zoy on w Warszawie 1 sierpnia 2004 r., dokonana w
wietle norm wspczesnego prawa midzynarodowego dotyczcych aktw jednostronnych pastw,
prowadzi musi do wniosku, e jest to owiadczenie o charakterze wicym. Z chwil jego zoenia
RFN, jako pastwo, zobowizaa si w sposb wany, definitywny i ostateczny wobec
Rzeczypospolitej Polskiej, e: RFN nie bdzie wysuwaa wobec Polski adnych roszcze
restytucyjnych w zwizku z wywaszczeniami dokonanymi przez Polsk, jako nastpstwo drugiej
wojny wiatowej. RFN zobowizaa si do nie popierania adnych indywidualnych roszcze
obywateli niemieckich w zwizku z tymi wywaszczeniami jak rwnie do odmawiania poparcia
takim indywidualnym roszczeniom, przed sdami midzynarodowymi. Dalej, nie mona

35
bezkrytycznie przyj stanowisko, e takie oficjalne owiadczenie rzdu z 23 sierpnia 1953 r.
posiadajce charakter aktu prawnego jednostronnego, wynikao z dyktatu radzieckiego naruszajcego
suwerenno pastwa polskiego i stawiajcego rzd PRL w pozycji nie rwnoprawnego partnera
stosunkw midzynarodowych, z czego wyprowadza si wniosek, e istniej powane przesanki
przemawiajce za tez o niewanoci.82 W tym miejscu warto zastanowi si czy w latach 50 XX
wieku PRL tylko i wycznie z punktu widzenia prawa midzynarodowego publicznego bya
suwerennym pastwem83 czy tez koloni Sowieck? Legalizm Rzdu RP i Polskiego Pastwa
Podziemnego zarwno w wietle polskiego prawa, jak i na arenie midzynarodowej nie budzi
wtpliwoci, bya ona w latach 1939-1945 bya penoprawnym podmiotem prawa midzynarodowego,
przejawiajca si m. In. w tym, e miaa zdolno prawn i zdolno do czynnoci prawnych.
Zawierano traktaty i umowy midzynarodowe (ius contrahendi), utrzymywano stosunki
dyplomatyczne z innymi pastwami (ius legati).84 5 Lipca 1945 r. Tymczasowy Rzd Jednoci
Narodowej (TRJN) powoany 28 czerwca 1945 r. zosta uznany midzynarodowo za rzd
Rzeczypospolitej Polskiej.85 Pomimo wszystkich wtpliwoci zwizanych z TRJN o raz narusze
prawa, majcych miejsce przy jego tworzeniu, naley stwierdzi, e z punktu widzenia prawa
midzynarodowego by on legalny, poniewa by efektywny, w przeciwiestwie do Rzdu RP w
Londynie.86 TRJN zosta uznany 5 lipca 1945r. przez Stany Zjednoczone87, Wielk Brytani, Chiny
oraz take m.in. przez Francj, Szwecj, 7 lipca 1945 r. Wochy, Kanad, Szwajcari a nastpnie przez

82 Z tych samych powodw naley krytycznie odnie si do stanowiska Waldemar Gontowski, twierdzcego, e
przekonujcy jest pogld, i owiadczenie z 1953 r. mona uzna za niewane ab initio (od pocztku) ze wzgldu na
zastosowanie wobec polskich wadz przymusu psychicznego i wymuszenie zgody na sprzeczny z interesami pastwa
polskiego akt jednostronny. Zob. te W. Lamentowicz, Legitymizacja wadzy politycznej w powojennej Polsce, Krytyka
1983, nr 13/14,Jerzy Eisler, Z cyklu Spory historykw": POLSKA LUDOWA", ALE POLSKA
http://pamiec.pl/pa/tylko-u-nas/13993,Z-cyklu-Spory-historykowquot-POLSKA-LUDOWAquot-ALE-POLSKA-artykul-
prof-dr-h
ab-Je.html
83 Uwaa si m. in. ,e PRL nie bya Polsk, tak jak Polsk nie byo rozbiorowe Krlestwo Polskie czy habsburskie

Krlestwo Galicji i Lodomerii, Zawistowski dyrektor BEP IPN http://pamiec.pl/pa/tylko-u-nas/13992,Z-cyklu-Spory-


historykowquot-POLSKA-RZECZPOSPOLITA-LUDOW
84 Uznanie dla rzdu Sikorskiego deklaroway m.in. Hiszpania, Kuba czy Chiny. W pniejszym okresie stosunki

dyplomatyczne z Rzdem Emigracyjnym nawiza nawet Zwizek Sowiecki. Niezwykle ciekawym przykadem solidarnoci
ze spraw polsk bya postawa wadz tureckich. Tradycyjnie byy one przychylne Polakom i jako jedne z pierwszych uznay
Rzd RP na Emigracji. W Ankarze przez cay okres II wojny wiatowej dziaaa polska placwka dyplomatyczna.
Ambasador Micha Sokolnicki uczestniczy nawet w organizowaniu pomocy dla ludnoci polskiej ewakuowanej z terytorium
Zwizku Radzieckiego, w czym wydatnie pomagay mu wadze tureckie
85 Reorganizacja wedug ustale jataskich polega miaa na wczeniu w jego skad politykw niereprezentowanych dotd

w Rzdzie Tymczasowym oraz krajowi politycy Krajowej Rady Narodowej popierajcy Stanisawa Mikoajczyka mieli
otrzyma 25% tek ministerialnych, odpowiedni liczb wiceministrw oraz reprezentacj w KRN, administracji pastwowej
centralnej i terenowej, dyplomacji i w samorzdzie terytorialnym za tak zrekonstruowany rzd Polski mia zosta uznany
przez mocarstwa zachodnie.,
86 Szerzej J. Combacau, L Etat en droit international, [w:] J. Combacau, S. Sur, Droit international public, Paris 1999, s.

291-295; Por. te J. Symonides, Zasada efektywnoci w prawie midzynarodowym. Toru 1967, s. 47


87 Tego samego dnia prezydent Truman poinformowa Edwarda Osbk-Morawskiego o uznaniu gabinetu, nawizujc tym

samym stosunki dyplomatyczne z nowym rzdem utworzonym z namaszczenia komunistw. Jednoczenie poinformowa o
tym premiera Rzdu RP na Emigracji Tomasza Arciszewskiego Oznaczao to automatycznie cofnicie uznania dla Rzdu
Emigracyjnego.

36
wikszo czonkw ONZ, przez co sta si penoprawnym podmiotem prawa midzynarodowego.88
Rwnoczenie zostao cofnite uznanie dla rzdu RP na uchodstwie.

Akty prawne bdce podstaw dla roszcze w stosunku do Niemieckiej Republiki Federalnej

rda prawa midzynarodowego


Konwencja Haska z 1907 r. i Konwencja Genewska z 1929 r.
Okrelenie szkody wojennej w Traktacie Wersalskim z 1919 r.
Deklaracja Narodw Zjednoczonych przeciwko grabiey gospodarczej obszarw okupowanych z
05.01.1943 r.
Porozumienie Jataskie z 11.02.1945 r. i Poczdamskie z 02.08.1945 r.
Akt Konferencji Paryskiej w sprawie reparacji z 1945 r.
Europejska Konwencja Praw Czowieka z 08.09.1953 r. wraz z protokami.
Deklaracja Belgradzka, ogoszona przez Pierwsz Midzynarodow Konferencj Zwizkw i
Stowarzysze Ofiar Drugiej Wojny wiatowej Krajw Europy Wschodniej (Belgrad, 29.09.2000 r.).
Konwencja Nr 96 dotyczcej zbrodni ludobjstwa z 11.12.1946 r.

rda prawa krajowego:


Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych z. 10, w. 19,1.158, teczka z 1955 r. Pretensje obywateli
polskich, w tym m.in. sprawy dotyczce zwrotu oszczdnoci pieninych z czasw okupacji
hitlerowskiej, z. 10, w. 32, t. 284, teczka Rejestracja strat i rewindykacje 1949-1957; z. 23, w. 12, t.
129, s. 8, Pismo z Departamentu Prawno-Traktatowego do Misji Wojskowej w Berlinie, 14XII 1960
Umowa midzy Tymczasowym Rzdem Jednoci Narodw Rzeczypospolitej Polskiej i rzdem
Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie w wynagrodzenia szkd w wyrzdzonych
przez okupacj niemieck , 16 VIII 1945, s. 582,
Porozumienie dotyczce zewntrznych dugw Niemiec z 27.02.1953 r.
Deklaracja Katowicka, ogoszona przez Drug Midzynarodow Konferencj Zwizkw i
Stowarzysze Ofiar Drugiej Wojny wiatowej Sowiaskich Narodw Europy i wiata (Katowice,
14.07.2001 r.).
Polska Karta Praw Ofiary Ministerstwo Sprawiedliwoci Rzeczypospolitej Polskiej, padziernik
1999 r..
Materiay Gwnej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, oraz Gwnej Komisji Badania
Zbrodni Hitlerowskich w Polsce.
Ekspertyza podstaw prawnych roszcze indywidualnych o odszkodowania wojenne, prof. dr Alfonsa
Klafkowskiego

88 Rozwizanie to i przyjte proporcje byy analogiczne do wczeniejszego porozumienia Tito-Ivan ubai, tzn. kompromisu
si proradzieckich i prozachodnich poprzez powoanie wsplnego rzdu koalicyjnego w proporcji 75%:25% zawartego pod
patronatem mocarstw w marcu 1945 w Jugosawii

37
Ekspertyza wykonana na zamwienie Biura Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu RP Ocena
owiadczenia rzdu RPz 1953r. W wietle dokumentw znajdujcych si w archiwach pastwowych ,
Warszawa, 13 lutego 2005
Memorandum Rzdu Polskiego, Londyn, Lancaster House, 27.01.1947 r..
Nota Rzdu Polskiego do Sekretarza Generalnego Narodw Zjednoczonych, 27.09.1969 r.
Protok nr 27a/53 z posiedzenia rzdu 19 VIII1953 r
Uchwaa Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 07.06.1990 r. I z wrzenia 2004

Protok nr 119 Posiedzenia Biura Politycznego i Sekretariatu KC w dniu 7 wrzenia 1956 r

Poselski projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez
Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc /druk nr 3315/

Sprawozdanie podkomisji nadzwyczajnej o poselskim projekcie uchway w sprawie reparacji Niemiec


na rzecz Polski /druki nr 2140 i 2674/.

Poselski projekt uchway w sprawie reparacji Niemiec na rzecz Polski /druk nr 2140

Projekt dezyderatu z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie uznania za nieobowizujc deklaracji o


zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych,- rozpatrzenie projektu uchway w sprawie nalenych
Polsce reparacji.

Sprawozdanie komisji o poselskim projekcie uchway w sprawie reperacji Niemiec na rzecz Polski,
pierwotny druk nr 2140 z 28 sierpnia 2003 r.

Literatura

Opinie
CZAPLISKI WADYSAW, Dotyczca projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23
sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc, nr 4(69)/ 2005
HAMBURA STEFAN, Dotyczce projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953
r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc, nr 4(69)/2005
GALICKI ZDZISAW, Dotyczce projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953
r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc, nr 4(69)/2005
JARZBEK WANDA, Dotyczce projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953
r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc, nr 4(69)/2005,
KWIECIE ROMAN, Charakter prawny i znaczenie umow repatriacyjnych z 9 i 22 wrzenia 1944 r.,
nr 4(69)/2005

38
KOLASA JAN, Dotyczca projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953 r. o
zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc, nr 4(69)/2005, s. 127
LANKOSZ KAZIMIERZ, Dotyczca projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia
1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc, nr 4(69)/ 2005
MIK CEZARY, Dotyczca projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953 r. o
zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc, nr 4(69)/2005
MUSZYSKI MARIUSZ, Dotyczce projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia
1953 r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc, nr 4(69)/ 2005
PAWEKO WITOLD, Dotyczca projektu uchway w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953
r. o zrzeczeniu si przez Polsk reparacji wojennych za nieobowizujc, nr 4(69)/2005
Rozmowy Wielkiej Trjki i postanowienia konferencyjne w: Teheran Jata Poczdam.
Dokumnety szefw rzdw trzech wielkich mocarstw, W arszawa 1970.
A. Eberhard t, M. Gniazdowski, T. Jaskuowski, M. Krzysztofowicz, Szkody wyrzdzone Polsce
podczas II wojny wiatowej przez agresora niemieckiego. Historia docieka i szacunkw, [w]:
Problem reparacji, od szkodowa i wiadcze w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004,
Warszawa 2004

H. Bartoszewicz, Sposb i charakter ustanawiania dominacji ZSRR nad Polsk ujcie


porwnawcze,[w]: Rola i miejsce Polski w Europie 1914-1957, red. A. Koryn, Warszawa 1994
A. Korzon, Niektre problemy polsko-radzieckich stosunkw gospodarczych w latach 1945-1957, w:
Studia z Dziejw Rosji i Europy rodkowo-Wschodniej, t. XXVIII,
D. Bingen, Polityka Republiki Boskiej wobec Polski. Od Adenauera do Kohla 1949-1991, Krakw
1997
Centrum wadzy. Protokoy posiedze kierownictwa PZPR. Wybrz lat 1949-1970, opr. A. Dudek, A.
Kochaski, K. Persak, Warszawa 2000
Kocowy protok ,o dostawach wykonanych dla Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na rachunek jej
udziau w reparacjach z Niemiec, 4 lipca 1957, s. 336.
Notatka dyrektora Departamentu Prawno-Traktatowego Manfreda Lachsa z 15 kwietnia 1958 r., ktry
nie widzia sensu prowadzenia przed Midzynarodowym Trybunaem Sprawiedliwoci w Hadze
indywidualnej sprawy odszkodowawczej, kiedy zgodnie z ukadem poczdamskim ostateczne
uregulowanie odszkodowa wojennych zostao odroczone do traktatu pokojowego z Niemcami
W Jarzbek, Polska wobec nowej polityki wschodniej RFN (1966-1967). Relacje w bloku
wschodnim, [w]: Recepcja Ostpolitik w RFNi w krajach bloku komunistycznego, red. J. Holzer, J.
Fiszer, Warszawa 2004, s. 53 i n. 3 2
Akten zur Auswrtigen Politik der Bundesrepublik Deutschland 1970 Bd. 1, Mnchen 2001,
Instruktionen fr Staatssekretr Dukwitz (Entwurf)

39
40

You might also like