O Wspolczesnym Dziennikarstwie

O wspczesnym
dziennikarstwie:
sztuka i polityka
Pod redakcj
Kazimierza Wolnego-Zmorzyskiego
Krzysztofa Kowalika
Katarzyny Bernat
Mateusza Zimnocha
Recenzenci
Prof. dr hab. Tomasz Mielczarek

Prof. dr hab. Maciej Kawka
Copyright by Towarzystwo Studiw Dziennikarskich 2015
Cytowanie i wykorzystywanie danych

jest dozwolone z podaniem rda.
Korekta Zesp
Wydanie pierwsze
Towarzystwo Studiw Dziennikarskich
Warszawa - Krakw - Rzeszw 2015
ISBN 978-83-940896-1-0
Rozdzia I
Andrzej Kaliszewski
Recenzja dziennikarska. Oblicza klasycznego gatunku

w dobie infotainmentu......................................................................................... 5
Rozdzia II
Diana Rubene
Model dziennikarstwa emocjonalnego

na przykadzie felietonw Janusza Leona Winiewskiego................................ 14
Rozdzia III
Joanna Drozd
Reporterskie wdrwki Barbary Wachowicz.................................................... 24
Rozdzia IV
Jan Miklas-Frankowski
Opisuj wiat z poziomu trotuaru. Strategia reporterska

Jacka Hugo-Badera na przykadzie Biaej gorczki.......................................... 33
Rozdzia V
Magdalena Piechota
O tych, ktrym trudniej. Reportae literackie Lidii Ostaowskiej................. 44
Rozdzia VI
Anna Magorzata Pycka
Jak rozmawia z kobietami? Teresa Toraska

- 7 wywiadw dla Wysokich Obcasw ......................................................... 54
Rozdzia VII
Dominika Urszula Popielec
Charakterystyka dziennikarstwa ledczego Daniela Estulina........................... 64
Rozdzia VIII
Izabella Starzec-Kosowska
Ewolucja roli i zada telewizyjnego dziennikarza muzycznego.

Analiza bada programw muzycznych 1994 - 2010....................................... 72
Rozdzia IX
Barbara Bogobska
Kreatywno dziennikarska
- midzy kultur subiektywn a obiektywn .................................................... 88
Rozdzia X
Wojciech Furman
Dziennikarz czy polityk? Spr o Krzysztofa Skowroskiego......................... 102
Rozdzia XI
Justyna Szulich-Kaua
Model dziennikarstwa zaangaowanego na przykadzie

dyskursu o zapodnieniu in vitro w Przekroju i Polityce ......................... 113
O wspczesnym dziennikarstwie: sztuka i polityka
Rozdzia I
Andrzej Kaliszewski - Uniwersytet Jagielloski
Recenzja dziennikarska.
Oblicza klasycznego gatunku
w dobie infotainmentu
[...] czytanie ksiek to najpikniejsza zabawa, jak sobie ludzko

wymylia.
Wisawa Szymborska, Lektury nadobowizkowe
Recenzja dziennikarska to gatunek publicystyki, nalecy do najbardziej misyjnych.

W zaoeniu wpywa on na rozwj kultury w rnych jej podsystemach, suy edukowaniu
spoeczestw za pomoc mediw, uatwia te i uatrakcyjnia samo konsumowanie wiedzy
oraz rozrywki. Niniejszy artyku powicony jest istotnym zmianom, jakie da si
zaobserwowa w praktyce uprawiania tego gatunku w dobie rosncej roli modelu
dziennikarstwa, zwanego nfotainmentowym (inforozrywk), tabloidowym czy
prokonsumenckim.
Niezalenie od przynalenoci rodzajowej (publicystyka) recenzja dziennikarska jawi
si dzi w potocznym rozumieniu jako informacja o oferowanych przez rnych
wytwrcw kultury dobrach (produktach), majcych dostarcza odbiorcy przyjemnoci (w
tym rozrywki) i satysfakcji. Na czoo recenzowanych produktw wysuny si obecnie
wytwory kultury masowej (filmy, pyty pop, gry), o ktrej Dominik Strinati mwi, i: czci
[ona] natychmiastowe, trywialne lub sentymentalne przyjemnoci, kosztem powanych,
intelektualnych sprawdzonych w czasie i autentycznych wartoci1.
1
D. Strinati, Wprowadzenie do kultury popularnej, Pozna 1998, s. 24.
5
Recenzj2 dziennikarsk zwyko okrela si jako uproszczon wersj recenzji

(krytyki) literacko-artystycznej3, ewentualnie krytyki popularno-naukowej. Zastrzeenie
uproszczona nie zwalnia bynajmniej autora z prb realizacji konstytutywnych cech
gatunku, ktre mona uj w czterech punktach:
1/ informowanie o nowym dziele i rzeczowe (poczwszy od bibliograficznego opisu)
prezentowanie go; to punkt niezbdny dla zaistnienia recenzji w ogle;
2/ ocenianie;
3/ ksztacenie gustu odbiorcw;
4/ refleksja krytyczna (badanie struktury dziea, odnoszenie go do prdw i procesw
artystycznych, do filozofii, do wczeniejszego dorobku autora, do innych zjawisk, w tym
spoecznych i politycznych)4.
Kada najprostsza nawet recenzja dziennikarska realizuje punkt 1/. Bardziej
rozwinita podejmuje rwnie zadania punktu 2/ i 3/. Punkt 4/ ma sens i mono realizacji
raczej w mediach wyspecjalizowanych, tematycznych, zwaywszy na niezbdny
profesjonalizm, terminologi waciw dla danego podsystemu kultury, odwoywanie si do
szerszej wiedzy kontekstowej. Nie znaczy to, e punktu 4/ nie moe zrealizowa krytyk-
amator, a przedmiotem recenzji nie moe by w takim przypadku popularno-rozrywkowy
film czy powie-thriller tak samo bowiem nadaj si one do nieco gbszej strukturalno-
aksjologicznej analizy, jak arcydziea z najwyszej pki.
Tymczasem dzi bardzo czsto recenzja dziennikarska tworzona jest jakby ju ze
wstpnym minimalistycznym zaoeniem, e trafi tylko do masowych mediw i takiego
masowego (czytaj: przecitnego) odbiorcy. Nie warto si zatem wysila. Zreszt, gdy idzie o
kompetencje5, odnosimy coraz czciej nieprzeparte wraenie, i dziennikarz piszcy
2
Nazwa pochodzi od recensio (ac.) = ocena (ang. review, niem. Rezension). Recenzja to omwienie i
(lub) ocena dziea artystycznego, naukowego bd innej publikacji bdcej przedmiotem dziaania prawa
autorskiego, dokonane w ksice, prasie, innych rodkach masowego przekazu lub wygoszona przed
audytorium. Wyrnia si zwykle trzy pododmiany recenzji, zwizane z kompetencjami autora, tematem i
miejscem publikacji: recenzj naukow, krytyczn (krytycznoartystyczn) i naukow. Por. K. Wolny-Zmorzyski,
A. Kaliszewski, W Furman, Gatunki dziennikarskie. Teoria praktyka jzyk, Warszawa 2006.
3
Za teoretyczny fundament wspczesnej krytyki artystycznej uznaje si pogld Romana Ingardena, i
dzieo sztuki to tzw. twr intencjonalny (wytwr wiadomoci artysty, ale niejednoznaczny, cho ma podstaw
bytu w przedmiotach realnych); zadaniem krytyka jest rekonstruowa je i konkretyzowa na rnych
poziomach, w kolejnych warstwach. W kwestii obiektywizmu Ingarden mwi nie o prawdzie dziea, ale tylko o
jego tak zwanej prawdziwoci [Das literarische Kunstwerk, 1930, Studia z estetyki, t. 1. Warszawa 1957; tego,
Szkice z filozofii literatury, Krakw 2000]. Por. take: T. S. Eliot, Rola krytyki, [w:] Szkice krytyczne, Warszawa
1972, prze. M. Niemojowska.
4
Za: K. Wolny-Zmorzyski, A. Kaliszewski, W Furman, Gatunki dziennikarskie .., dz. cyt.
5
Niekompetencja recenzentw jest dzi gwn plag teatru powiedzia zdenerwowany Daniel
Olbrychski do Moniki Olejnik, Kropka nad i , TVN, 28 III 2013-03-28. Chciaoby si doda nie tylko teatru.
6
konkretn recenzj, o ile w ogle dzieo zna (pozna, przeczyta), to kieruje si gwnie
intuicj, a jego gwnymi mentorami s zawsze popiech i wierszwka.
A zatem krluje niestety recenzja konsumencka. Warto w tym miejscu przypomnie,
e ju w latach siedemdziesitych Alicja Helman apelowaa, piszc o krytyce kultury
masowej6, by recenzenci oceniali nie tylko warto konsumpcyjn dziea, tak jak reklamuje
si ubiory czy perfumy; trzeba bowiem koniecznie pokaza odbiorcom inne wartoci.
Czy krytyk kultury masowej pyta badaczka retorycznie nie powinien by owc
diamentw, ktry wskazywaby producentom i odbiorcom tego ogromnego morza
produkcji momenty, w ktrych dany utwr wznis si ponad przecitny standard rzeczy
dobrze wykonanej, czyli wyodrbni to, co w nim artystyczne?7. Krytyka kultury masowej,
cho nie musi by zaraz artystyczna czy naukowa, to nie moe zosta spycona do
punktowania zalet rozrywkowych (rekreacyjnych) i przydatnoci utworu w wskim
popkulturowym kontekcie. A jednak dzi w praktyce czego nie przewidziaa Alicja
Helman nawet dziea kultury wysokiej s czsto recenzowane technik
niewystarczajc nawet dla oceny kultury masowej.
Mamy do czynienia z narastajcym procesem instrumentalizowania gatunku
recenzji w kierunku reklamy oraz rozrywki, i to na trzech poziomach. Bowiem jako
rozrywka wystpuje w recenzji: 1/ sam przedmiot oceny (omwienia), 2/ sposb jego
prezentowania (tre recenzji), jak i 3/ forma (struktura, tytu i jzyk recenzji). Jeszcze inaczej
da si nazwa przedstawion tendencj zasad podwjnej rozrywki: 1/ zachci do dziea,
bo daje dobr rozrywk (miech bd potrzebny dreszczyk emocji, a czasem smak
zakazanego owocu), 2/ zrobi to na sposb moliwie zabawowy, dowcipny, na luzie.
Wydaje si to tym bardziej zasadne, i wrd odbiorcw recenzji, zapowiedzi i streszcze
przewaa zdecydowanie postawa eskapistyczna (wic unikanie problemw) ksika czy
film jest jedn z form miego zabijania z trudem wypracowanego czasu wolnego i tylko o to
chodzi8.
Cho wic gwn funkcj recenzji z punktu widzenia teorii komunikowania bya i
jest nadal funkcja perswazyjna cile poczona z informacyjn oraz edukacyjn, mamy
jednak do czynienia z narastajcym zjawiskiem deprofesjonalizacji i minimalizacji
(objtociowej, jak i merytorycznej) gatunku. Zmiany w jego obrbie, implikowane
6
A. Helman, Problemy krytyki sztuk masowych, [w:] Wspczesne problemy krytyki artystycznej,
Warszawa 1973, praca zbiorowa, red. nauk. A. Helman.
7
Tame, s. 87.
8
O narastaniu tych procesw w obszarze odbioru literatury piknej dawno ju pisa wybitny teoretyk
krytyki artystycznej David Daiches (Krytyk i jego wiaty, Warszawa 1976).
7
zarysowanymi wanie tendencjami, sprbujemy przedstawi w postaci niektrych

wskanikw.
1/ Unifikacja jzyka recenzji na zasadzie rwnania w d9, tj. poniej poziomu jzyka
standardowego, a tym bardziej recenzenckiego profesjonalnego . Zatem wystpuj liczne
potocyzmy (np.: mimo ryzykownego pomysu reyser nie strzeli sobie samobja; nakrcone
za psie pienidze; mam wraenie e ju przerabialimy podobne arty), a nawet wulgaryzmy;
nazbyt czste s stereotypowe superlatywy-banay (ciekawy, znakomity, fascynujcy, ksika
jest kopalni wiedzy, film zabiera nas w fascynujcy wiat..., mrocy krew w yach obraz
adresowany do ludzi o mocnych nerwach...); razi trywialna metaforyka i takie porwnania,
podobnie wyraenia nazbyt nacechowane emocjonalnie, nadmierne hiperbolizowanie.
Unika si przewanie fachowego sownictwa i terminologii (pod pozorem niemczenia
odbiorcy), stroni od obiektywizujcej 2 os. l. mn. bd form bezosobowych.
Skrajnym przykadem stylu kolokwialno-plotkarsko-tabloidowego znamionujcego
wiele recenzji doby infotainmentu niech bdzie nastpujcy pocztek omwienia niadania u
Tiffanyego:
Truman Capote nie by facetem zbyt optymistycznie nastawionym do wiata. Jego Z
zimn krwi bije wszelkie rekordy ponuractwa, a yciorys przekonuje, e najwiksze
upodobanie znajdowa w butelce, uganianiu si za modocianymi efebami i wywoywaniu
obyczajowych skandali. Ale niadanie i Tiffanyego z 1958 roku to orgia optymizmu i radoci
[...] (L. Strzyga, recenzja zbiorcza pt. 10 ksiek budzcych do wiosny, Polska Gazeta
Krakowska, 23-24.03.2013).
2/ Tytuy enigmatyczne, intrygujce, jakby na si przycigajce uwag, nierzadko
wbrew charakterowi utworu recenzowanego (np. Koniak, cygaro, mier i nazici recenzja
powanej ksiki o organizowaniu fabryk mierci).
3/ Podobny charakter maj peryfrastyczne obrazy, efektownie (efekciarsko?)
przybliajce tre i aur dziea, np.: wielki jurodiwy amerykaskiego freafolku znw
odprawia swoje gusa. Z tym e tym razem zamiast warzy magiczne napoje z
psychodelicznych grzybkw, wilczego yka i pejotlu, przygotowa napar lekki i niewinny
niczym zioowa herbatka, ktra spowoduje wycznie przyjemne sny (R. Sankowski,
Gazeta Wyborcza 5.04.2013, o pycie MALA, autor Devendra Banhart).
9
Szerzej na temat zjawiska unifikacji por. G. Majkowska, H. Satkiewicz, Jzyk w mediach, [w:]
Polszczyzna 2000. Ordzie o stanie jzyka na przeomie tysicleci, pod red. W. Pisarka, Krakw 1999. Por. take:
Z. Pietrasik, Jzyk krytyki artystycznej, [w:] Jzyk w mediach masowych, red. J. Bralczyk, K. Mosioek-Kosiska,
Warszawa 2000.
8
4/ Ucieczka w obraz, czyli maksymalne odtekstowienie (wizualizacja) recenzji. Coraz

wiksz bowiem jej cz stanowi reprodukcja okadki (ksiki, pyty), scenka z wernisau,
fotos czy plakat filmu; pojawiaj si te portrety autora lub reysera.
5/ Kwantyfikowanie, czyli zastpowanie bd wzmacnianie rzeczowej oceny
punktami, stopniami, jak w szkole, sum gwiazdek czy innych piktogramw. Np. pi
czerwonych kwadracikw = wybitne, potem coraz mniej za: dobre, rednie, sabe,
dno (tak punktuje Newsweek)10. Kwantyfikatorami s te dodawane do recenzji
krzykliwe podtytuy i nadtytuy: Hit dnia, Ksika miesica itp.
6/ Prezentacja obok recenzji bd zamiast niej wynikw ogldalnoci, rankingw
wg sprzedanych egzemplarz itp. Ocenia teraz maj zgodnie z doktryn rynkow goe
fakty. W rezultacie na czele listy ksikowych hitw (Top 10) jednego z tygodnikw opinii
dumnie panoszyo si ostatnio dzieo pt. Pan Pierdzioka spad ze stoka. Powtarzanki i
piewanki..., daleko za sob zostawiajc utwory J.K. Rowling i Beaty Pawlikowskiej.
7/ Dialogizacja recenzji11 (zwaszcza tej prezentowanej w telewizji). Daje to efekt
autentyzmu, dynamiki i gorcego sporu, takie cechy mia cykl Pery z lamusa, TVP2 (1990-
2000), gdzie rozmawiali T. Raczek i Z. Kauyski, potem dyskusje tyche krytykw o
nowociach filmowych we Wprost; K. Szczuka prowadzia z K. Kosiskim podobny
program recenzencki o literaturze Wydanie II poprawione ( TVN i TVN24).
8/ Celebrytyzm krytyczny skupianie uwagi na gatunku poprzez same osoby
prowadzce, to np. programy K. Korwin-Piotrowskiej czy G. Torbickiej o filmach.
9/ Zapowied jako szkieletowa forma recenzji. Wystarczy banalne streszczenie
doprowadzone oczywicie tylko do punktu kulminacyjnego akcji i sprytnie zawieszone; do
tego jaki kadr z elementem golizny czy przemocy, gar nazwisk, rzadziej co nadto w
postaci wzmianki o nagrodzie bd nominacji czy krtkiej stereotypowo-superlatywnej
oceny...
10/ Seryjno i grupowanie maych recenzji w bloki, tak jak newsw w programach
informacyjnych. Dotyczy to szczeglnie tygodnikw z programami telewizyjnymi, gdzie 90%
objtoci to setki bliniaczych mikrorecenzji i recenzji: filmw, seriali, programw
edukacyjnych i sportowych.
10
O tej nowej formie recenzji pisze m.in. Z. Pietrasik, Jzyk krytyki artystycznej, [w:] Jzyk w mediach
masowych, dz.cyt.
11
O recenzji-dialogu, recenzji-felietonie i innych formach hybrydycznych tego gatunku pisaa E.
Kozowska (Por. E. Kozowska, Recenzja jako forma podwjnego dialogu, [w:] E. Bakowska i A. Mikoajczuk
[red.], Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistw, Warszawa 2003).
9
11/ Przesunicie autorstwa, a wic obywatelskie recenzje tworzone w Internecie na

zasadzie forum, bloga czy wpisu na portalu. Z wpisw-recenzji odbiorcw chtnie korzystaj
strony firm handlujcych kultur, w tym tak renomowanych, jak np. Merlin.
12/ Polaryzacja stopnia rozpoznawalnoci (a co za tym idzie: wiarygodnoci) samego
recenzenta:
a/ anonimowo teksty niepodpisane bd sygnowane tylko inicjaem, jak notatka...
Za tak praktyk przemawia may rozmiar recenzji, a moe co wicej?
b/ przeciwny biegun, czyli klucz ekspercki. Kreowany jest recenzent z twarz
(take dosownie widzimy bowiem zdjcie autora w nagwku) wystpujcy regularnie, jak
stay felietonista (np. w GW to Sankowski i wider w dziale muzycznym (Stereo) czy
Kurkiewicz (W ksigarni). Analogicznie Polityka ma gwarantowane nazwiskiem W.
Manna recenzje muzyczne. W Tygodniku Lisickiego. Do Rzeczy eksperckie recenzje
publikuj pisarz Wolski (Marcin Wolski poleca) oraz popularny publicysta historyczny P.
Zychowicz (dzia Realhistorik).
c/ coraz trudniej spotka natomiast recenzenta typu enfant terrible! Kiedy by on
ozdob redakcji, magnesem, zaczynem dyskusji, sporw intelektualnych (i nie tylko). Np.
Boy, A. Sandauer, S. Baraczak. Dzi podobne zapotrzebowanie realizuj gwnie aktorzy
sceny politycznej, w innych gatunkach i programach.
13/ Widoczne jest prorozrywkowe odwrcenie dawnej hierarchii, jeli idzie o stopie
zainteresowania (promowania) dziea autorskiego. Teraz jest to porzdek (wymieniamy od
najwaniejszych do najmniej wanych): filmy, muzyka rozrywkowa, gry, programy
telewizyjne, ksika (ale zwaszcza lekka proza, publicystyka, literatura faktu), teatr, plastyka,
muzyka powana. Z pola widzenia recenzentw prawie znika poezja.
*
Ograniczeni objtociowymi ramami artykuu nie przedstawimy bardziej
szczegowych, ilociowo-jakociowych, bada, na podstawie ktrych sformuowalimy
powysze zbiorcze wnioski i prognozy. Zasygnalizujemy natomiast na koniec to, co mona
dzi pochwali w kontekcie oglnych niepokojcych tendencji, o ktrych bya mowa.
Nawet w pismach telewizyjnych (jak Teletydzie, Telemagazyn czy
To&Owo) natrafi mona na istne pereki, co dowodzi faktu, i zdolny i odpowiedzialny
recenzent dziennikarski potrafi utrzyma wymogi gatunku nawet trzymajc si ostrego rygoru
objtoci i narzuconego profilu miakoci. Wemy za przykad recenzyjk filmu 8. mila (.
Dziatkiewicz, Tele Magazyn 31/2009). W tekcie napisanym starannym standardowym
jzykiem, z uyciem krtkich zda i niewielu epitetw, znajdujemy genez filmu,
10
zasygnalizowana zostaa tre, mamy mikro ocen pracy reysera i aktora, a nawet wzmiank
o Oscarze za piosenk. Jest tu realizowany z koniecznoci tylko szcztkowo punkt 4.
zada recenzji (odwoanie do kontekstw spoecznych i artystycznych). Oto cay w tekst:
Tytuowa sma mila wyznacza punkt miasta Detroit, gdzie kocz si rejony
robotniczej, w wikszoci afroamerykaskiej biedoty, a zaczyna obszar lepiej sytuowanej,
gwnie biaej spoecznoci. Marshall Mathers, ktrego wiat pozna pod pseudonimem
Eminem, mia do wyboru albo prac w fabryce, albo ucieczk poza ow sm mil. Na
pocztku wybra to pierwsze, ale z marze o drugim nie zrezygnowa. Biay nastolatek
zafascynowany murzyskim hip-hopem w kocu wyrwa si ze swojego toczenia. Film oparty
na jego biografii na szczcie nie powiela schematu od pucybuta do milionera: reyser
Curtis Hanson koncentruje si na odmalowaniu ta spoeczno-obyczajowego.
Eminem zaskoczy oszczdn i niemal wyciszon kreacj aktorsk, a utwr Lose
Yourself zdoby Oscara.
Jak wygldaj z kolei dziay recenzenckie w konkurujcych czoowych tygodnikach
opinii, najbardziej chyba predestynowanych do rzeczowej oceny i promocji produktw
artystycznych oraz imprez?
Wprost stawia na rozkadwkow triad: Muzyka-Ksiki-Filmy, rwno dawkujc
po dwie-trzy recenzje z podsystemu, dodajc do kadego ranking hitw na podstawie bada
Multikina czy portalu Merlin. Tygodnik ma te naley pochwali inne materiay w dziale
Kultura, w tym przekrojowe artykuy (zwaszcza o kinie i literaturze).
Newsweek rwnie stosuje recenzenck rozkadwk: 1-2 teksty wiksze, 4
mniejsze, bogato ilustrowane reprodukcjami okadek. Omawia si filmy, pyty, ksiki, mniej
wicej w tej hierarchii, czasem te np. wystawy. Wyeksponowany jest kwantyfikator.
Pozytywnie zaskakuje obecno wytrawnego recenzenta, znanego starszemu pokoleniu z
wielu nieistniejcych ju pism kulturalnych z prawdziwego zdarzenia Leszka Bugajskiego.
Jego teksty trzymaj merytoryczny ton, daj szersz perspektyw oceny, ucz... a przy tym
nie przytaczaj fachowym jzykiem i erudycj. Oby takich wicej w erze infotainmentu i
tabloidu.
Polityka zwykle bardziej ni inni dbaa o kultur i dobr autorw o niej piszcych.
Teraz np. Wojciech Mann (Nowe pyty z moje pki) gwarantuje typ recenzji
kompetentnej, ale i dydaktycznej, pisanej dobrym standardowym jzykiem, przy tym autor
potrafi lekko sign po terminologi, a nie po greps czy slang, co zdarza si z kolei czsto w
branowych pismach o muzyce czy magazynach komputerowych! Polityka stosuje
kwantyfikatory kropkowe: 6-1. Wymowna jest obecno dziau recenzji pt.: Komiksy
11
miesica. Ksiki za prezentowane w Polityce nale (w odrnieniu od praktyki innych

pism) nie przede wszystkim do gatunkw i nurtw rozrywkowych. Jzyk recenzji
rozpoznajemy jako umiarkowanie konserwatywny, podobnie styl. Zastosowano te nowy
chwyt popularyzatorski: w podtytule dziau o literaturze redakcja odsya na stron internetow
Polityki (Czytelnia), gdzie znale mona fragmenty ksiek, w tym take tych
recenzowanych.
Przekrj chyba najbardziej powanie (obszernie, kompleksowo) podchodzi do
tematu kulturalnego. Dzia jest obszerny i podzielony na a kilkustronicowe rubryki, jak
Sztuka, Literatura (nie: Ksika), Kino, Muzyka. Recenzje stanowi w kadym dziale ogniwo
w wikszym acuchu, obok artykuw (o twrcach, nurtach, wanych wydarzeniach),
wywiadw czy felietonw a wszystko powiecone jest aktualnemu yciu danej dyscypliny;
czasem recenzji moe w dziale nie by, czasem jest kilka, co sugeruje, e nie kieruje redakcj
sztywny i sztuczny schemat amania stron, ale aktualny stan rynku. Zastosowany jest klucz
autorski recenzji (np. pyty ocenia Angelika Kuciska, Dorota Chrobak pisze o filmach,
Katarzyna Nowakowska o serialach).
Najmodszy z periodykw, Tygodnik Lisieckiego. Do Rzeczy, zaczyna pod kadym
wzgldem z duymi ambicjami. Jak chodzi o kultur (i recenzje) to na razie panuje tu wic
filozofia krytyki z dawnej epoki: recenzje s due, nawet bardzo due (caa strona, czciej
p, co i tak oznacza wiele, jak na dzisiejsze tabloidowe standardy, w konsekwencji
recenzenci maj miejsce by si rozpdzi, jest analiza, pogbienie kontekstw, wnioski,
ocena, kryteria raczej nie rozrywkowe, podobnie tematyka: historia, polityka, film
artystyczny, klasyczny rock. Jednoczenie z treci tekstw oraz doboru obiektw do
recenzowania wyziera prawicowo-narodowa opcja tygodnika Lisieckiego, co moe niepokoi,
z drugiej strony takie teksty maj swj autentyczny, zachcajcy do dyskusji przekaz, a
przecie o to m.in. w dobrej recenzji chodzi...
Ciekawie rysuje si gatunek recenzji w nowych pismach o tematyce historycznej,
ktre pojawiy si ostatnio jak grzyby po deszczu (m.in. Focus Historia, Newsweek
Historia, Uwaam Rze Historia, Do rzeczy Historia, W sieci Historia, a to jeszcze nie
wszystko). Fenomen powstawania i popularnoci (?) tych pism to temat na osobny artyku czy
rozpraw. Skoncentrujmy si na recenzjach. S one jak cae owe pisma przykadem
nowego (troch tabloidowo-rozrywkowego, a troch rewizjonistycznego) podejcia do
dziedziny, od ktrej w ocenie przecitnego odbiorcy wiao tylko nud. Dziay recenzenckie s
tu solidne, urozmaicone, pisane dobr polszczyzn, a prezentuj popularnonaukowe, jak i
naukowe nowoci, take filmy historyczne i widowiska. Mona powiedzie, i autorzy
12
recenzji dobrze dbaj o popularyzacj i odkamywanie wiedzy, cho czasem jeden czy drugi
tekst zbyt instrumentalnie suy do rozgrywania sytuacji aktualnej, jak np. w maej recenzji o
filmie Chochlewa Tajemnica Westerplatte (Do rzeczy Historia 1/2013), gdzie pierwsze
zdania (autora pz) brzmi: Reyser Pawe Chochlew sprawi powany zawd redaktorom
Gazety Wyborczej [! A.K.], ktrzy mieli nadziej, i nakrci im nowe Pokosie. Czyli
film, za pomoc ktrego bd mogli ciemne polskie masy leczy z patriotyzmu.
Bezdyskusyjnym liderem (ilociowym, jak i jakociowym) w uprawianiu
analizowanego przez nas gatunku jest dzi periodyk Ksiki (zaj miejsce renomowanych i
cenionych Nowych Ksiek), wydawany przez spk Agora (ale poza GW), jako osobny
tytu. Na tle zagszczonej i nierzadko, jak mwilimy, przypadkowej oraz stereotypowo-
konsumenckiej recenzji w wikszoci pism tu panuje prawie klasyka formy oraz treciowa
rnorodno o cechach obiektywizmu. Poleca si ksiki w wielu dziaach i na kilka
sposobw (obok recenzji: artykuy, wywiady, felietony, wspomnienia). Uderza wrcz
przepych ilustracji, pomysw layoutowych, sposobw reklamy ksiek. Wida: wydawca
doszed do wniosku, e z dzisiejszym kulturowym mainstreamem (gry, muzyka pop i filmowa
rozrywka) trzeba rywalizowa za pomoc podobnego z wierzchu przekazu, zwaszcza gdy
chce si promowa wanie ambitniejsze treci.
Reasumujc. Recenzja dziennikarska staje dzisiaj przed nieustannym wyborem:
recenzowanie zgodne z wiekow typologi gatunku, w imi i z perspektywy wartoci oraz
spoeczno-kulturowego procesu, albo tylko p anonimowe kwantyfikowanie w imi
aktualnych praw rynku i ludycznych potrzeb. A moe jednak celem nadrzdnym winna by
dla kadego krytyka-recenzenta prba czenia owej prokonsumenckiej lekkoci przekazu z
realizacj szerszego planu: misji wobec kultury i promowania wiedzy? Co jest trudne, ale nie
niemoliwe.
13
Rozdzia II
Diana Rubene - Daugavpils Universitte, otwa
Model dziennikarstwa emocjonalnego

na przykadzie felietonw
Janusza Leona Winiewskiego
Twrczo Janusza Leona Winiewskiego jest dobrze znana polskim czytelnikom.

Popularno pisarz zyska po napisaniu powieci S@motno w sieci, obecnie jest autorem
wielu powieci, opowiada. Jest take staym felietonist miesicznika dla kobiet Pani.
Naley zaznaczy, e jego ksiki: Intymna teoria wzgldnoci, Molekuy emocji, Sceny z
ycia za cian, Zblienia, Ukrwienia oraz Moja blisko najwiksza s zbiorami tekstw
drukowanych na amach tego czasopisma. Felietony z czasopisma Pani mona znale
take na stronie internetowej miesicznika Twj styl.1 Twrczo Janusza Winiewskiego
zaliczana jest do tzw. literatury kobiecej. W jego w powieciach, opowiadaniach,
felietonach przewaa tematyka miosna, jego utwory s pene uczu, emocji, intymnoci. Jak
mwi sam autor: Kobiety uwielbiaj czyta o emocjach, o uczuciach, a ja wanie o tym
pisz. 2
Janusz Winiewski w jednym z wywiadw tak mwi o swoim pisaniu felietonw Ja
pisz felietony do kobiecego miesicznika Pani z przekonaniem, e obecno mczyzny
moe si tam troch przyda. (...) Zakadam, e mczyni tych miesicznikw nie czytaj,
ograniczajc si, co najwyej do ogldania dekoltw. Wydanie felietonw w postaci ksiki
jest jedyn drog, aby zaistnie ze swoimi mylami w znacznie szerszym zakresie. Poza
miesicznikiem, ktry jest w pewnym momencie tak samo przeraajco nieaktualny i tak
samo nudny jak gazeta z wczoraj. Na dodatek, teksty publikowane w ksikach s istotnie
rozszerzon wersj tego, co ukazao si w gazecie. W gazetach trzeba si dokadne zmieci
w koncepcji grafika i rozmiarach projektu strony oraz koncepcji miesicznika. Tekstu jest tam
1
http://www.styl.pl/magazyn/felietony/janusz-wisniewski
2
http://polish.ruvr.ru/2012_09_12/Janusz-Wisniewski-wywiad/ 8.04.2013
14
o wiele mniej.3 Jak wida, autor - felietonista ma do ograniczone moliwoci. Jego

zadaniem jest napisanie krtkiego, zwizego tekstu (przewanie na 1 stron), o tematyce
zgodnej z koncepcj miesicznika.
Czym wic jest felieton jako gatunek? Przyjrzyjmy si jego definicji. W Sowniku
terminologii medialnej czytamy: Felieton - gatunek dziennikarski zaliczany do publicystyki,
prezentujcy subiektywny punkt widzenia autora na aktualne tematy w zwizej, zazwyczaj
dowcipnej formie, przy uyciu literackich rodkw wyrazu (aluzja, przenonia, hiperbola,
stylizacja, gra sw itp.). Inne jego cechy gatunkowe to wielotreciowo, narracyjno
(pogadanka, pogawdka), dygresyjno, heterogeniczno, luna kompozycja,
wielostylowo, synkretyzm gatunkowy, nieoficjalno, cykliczno. Obok reportau, jest
najbliej spokrewniony z literatur (gatunek paraliteracki). Decyduje o tym literacka tradycja
(gawda, kaznodziejstwo), orientacja (rodki ekspresji) oraz jzyk bdcy nie tylko
narzdziem przekazu treci (funkcja poznawcza), lecz take oddziaywania emocjonalnego i
estetycznego (funkcja konatywna, impresywna i ekspresywna). [] Felieton mona
klasyfikowa wg rnych kryteriw: tematycznego (obyczajowe, sportowe, sdowe, kulinarne
itp.), medialnego (prasowe, radiowe, telewizyjne), funkcjonalnego (ekspresywne,
4
perswazyjne, ludyczne).
W zaoeniach teoretycznych felieton powinien by pisany dla rozrywki czytelnikw, w
tonie swobodnym, o duym zabarwieniu satyrycznym, nawet skandalizujcym.[] Autor
felietonu ma prawo manifestowa swj subiektywny punkt widzenia, podkrela uczuciowo
i zaangaowanie w dane sprawy.5
Z podanych definicji wynika, e jedn z charakterystycznych cech felietonu jest
uczuciowo. Felieton potrafi emocjonalnie oddziaywa na czytelnika, a wic peni funkcj
emotywn, ekspresywn. Emotywna funkcja, a take reprezentacja emocji, ich
komunikowanie, wyraanie badane jest w wielu dziedzinach, m.in. w literaturoznawstwie,
psychologii, socjologii, lingwistyce. Tak na przykad we wspczesnej lingwistyce wane
miejsce zajmuje problem badania komunikacji i reprezentacji emocji w rnych typach
tekstw. Kognitywno-dyskursywny kierunek bada emocji stworzy pojcie emocjologii
tekstu, czyli badanie emocji w tekcie. 6 Emocjologia tekstu wie si z podejciem
antropocentrycznym we wspczesnej lingwistyce, kiedy jzyk i tekst s rozpatrywane nie
3
www.ksiazka.net.pl 14.02.2007
4
Sownik terminologii medialnej, red. Walery Pisarek, Krakw 2006 [wersja cd, haso: felieton]
5
W. Furman, A. Kaliszewski, K. Wolny-Zmorzyski, Gatunki dziennikarskie. Specyfika ich tworzenia i
redagowania, Rzeszw 2000, s.81
6
http://philarts.spbu.ru/structure/sub-faculties/engl-filolog/anglistika-articles/emotsiologiya-texta. 11.04.2013
15
tylko z punktu widzenia mwicego i mylcego subiektu, ale z pozycji czowieka

czujcego, odbiorcy. Zakada si, e wiodca emocja, wpisana wielokrotnie w tekcie,
przejawia si dla odbiorcy jako emocjonalna dominanta tekstu.7
Naley zaznaczy, e w jzykoznawstwie pojcia emocja i uczucie s czsto traktowane
jako synonimy. W polskim jzykoznawstwie dobrze znany jest podzia uczu,
zaproponowany przez Iwon Nowakowsk-Kempn. Badaczka, korzystajc z ustale
psychologw dzieli uczucia na:
1) afekty, czyli uczucia krtkotrwae, o charakterze zdarzeniowym (n. p. zo,
zaskoczenie);
2) uczucia o charakterze dyspozycji psychicznych, wrd ktrych wyrnia nastroje
(smutek, rado), usposobienia (n. p. niewesoe, pogodne) oraz uczucia-postawy, stany
emocjonalne (n. p. niech, yczliwo). Nowakowska-Kempna take zaznacza, e uczucia
dugotrwae, ale intensywne burzliwe, na przykad mio lub nienawi, bywaj nazywane
emocjami. 8
Na czym polega emocjonalno felietonw Winiewskiego? Jak mwi sam autor,
felietony to owoc jego rozmw z ludmi, ktrzy chtnie dziel si swoimi historiami z
pisarzem, opowiadaj mu o swoich najgbiej skrywanych tajemnicach i uczuciach. Janusz
Winiewski nie ukrywa, e interesuje go wiat emocjonalny czowieka, jego uczucia,
przeycia. Na amach miesicznika Pani, jest on przede wszystkim suchaczem
felietonist. Autor narrator, zbliajc si do rozmwcy, najpierw sucha, a nastpnie
opowiada czytelnikom o trudnych relacjach pomidzy ludmi, ich problemach, rozterkach,
marzeniach, a jednoczenie sprytnie ukrywa si za opowieciami, wychodzc z cienia tylko
wtedy, gdy rozmwca zwraca si bezporednio do niego.
Teksty felietonw skierowane s przede wszystkim do kobiet. Odwouj si do tematw
bliskich kobietom - relacje pomidzy mczyzn a kobiet, macierzystwo, cia, samotno.
Bohaterkami felietonw s przewanie kobiety. S to czsto kobiety nieszczliwe,
zagubione, chore, co niewtpliwie wpywa poruszajco na czytelnika, na jego reakcj
emocjonaln.
O emocjonalnoci felietonw wiadcz wystpujce w tekstach liczne nominacje uczu i
emocji. Pojawiaj si one ju nawet w samych ich tytuach tzw. mocnych pozycjach
7
http://philarts.spbu.ru/structure/sub-faculties/engl-filolog/anglistika-articles/emotsiologiya-texta. 11.04.2013
8
I. Nowakowska-Kempna, Konceptualizacja uczu w jzyku polskim. Warszawa 1995, s.119
16
tekstu.9 Tak na przykad w kilku tytuach felietonw pojawia si nominacja emocji mio:
Mio lepa jest [marzec 2013], O miociach w maju, [maj 2010], O hormonach, mioci i
wolnej woli [marzec 2011].
W felietonach niejednokrotnie podkrelane jest znaczenie mioci w yciu, mioci jako
najwikszej wartoci:
Okazao si, e zarwno modzi, jak i ci starsi ceni mio jako najwiksz warto w
swoim yciu w prawie identycznym stopniu.10
Jedn z najwikszych wartoci w yciu czowieka jest mio. Ta dugotrwaa,
odwzajemniona oraz oparta na monogamicznej wycznoci. 11
S te przykady, mwice o zwizku mioci z cierpieniem, udrk w przypadku, gdy
jest nieodwzajemniona:
Nieodwzajemniana mio jest straszn udrk, prosz pana. Szczeglnie ta mio,
ktra kiedy bya sensem ycia, a teraz si wypalia. Umara. Bezpowrotnie.12
Mio nawet ta odwzajemniona nie zawsze moe kojarzy si pozytywnie, moe by
take nudna, nieciekawa, jak w nastpnym przykadzie:
Mio oparta jedynie na wsplnym mianowniku to - jego zdaniem - marny film
kryminalny, w ktrym od pocztku wiadomo, kto zabi, a mimo to oglda si go do koca.13
Mio w felietonach czy si z innymi uczuciami, na przykad ze strachem. Strach moe
by reakcj na mio ze strony innej osoby, jest zwizany z niepewnoci, z brakiem
poczucia bliskoci z tym czowiekiem:
ycia z takim czowiekiem trzeba si nauczy. Dopiero potem mona si tym, co w nie
wnosi, cieszy. I chocia wiem, e robi to z mioci do mnie, to czasami si boj, poniewa
czuj si, jak gdybym nagle spotkaa obcego mi czowieka, z ktrym mam wyruszy w dalek
i najwaniejsz podr.14
Mio moe stopniowo przechodzi w strach. Przy czym strach w tym przypadku take
czy si z obojtnoci:
9
Termin mocna pozycja tekstu(m.in. tytu, pocztek, zakoczenie tekstu) jest uywany w lingwistyce podczas
analizy kompozycji tekstu. Zakada si, e mocne pozycje tekstu s bardzo silnym rodkiem wpywu na
czytelnika. [w:] . . " ", 1978 4, s.23-31
10
J.L. Winiewski, O wolnym rynku, Pani, 4, 2012
11
Tame
12
J.L. Winiewski, Sceny z ycia maeskiego, Pani, 11, 2011
13
J.L Winiewski, Wydarzenia nieoczekiwane, Pani, 9, 2012
14
Tame
17
W trakcie jednej z takich awantur uderzy mnie. Przestawaam go kocha, zaczynaam

si ba. Po dwch latach, gdy zrozumiaam, e odczuwam wobec niego albo obojtno,
albo strach.15
Strach moe stopniowo przej w niepokj, ktry jest uczuciem krtkotrwaym, szybko
mijajcym tak jest w nastpnym przykadzie:
ycia z takim czowiekiem trzeba si nauczy. []I chocia wiem, e robi to z mioci
do mnie, to czasami si boj, poniewa czuj si, jak gdybym nagle spotkaa obcego mi
czowieka, z ktrym mam wyruszy w dalek i najwaniejsz podr. Ale to uczucie
niepokoju szybko mija. 16
Gdy mio jest nieodwzajemniona, moe przerodzi si w nienawi. W jednym z
felietonw nieodwzajemnion mio porwnana jest do nienawici i stwierdza si, e jest
stanem jeszcze gorszym. W tym fragmencie wida take jedno podstawowych znacze
nienawici pragnienia, aby osoba, ktr si nienawidzi, czua si le.(w tym przypadku
pragnienie cierpienia):
Czasami myl, e [nieodwzajemniona mio] jest udrk o wiele okropniejsz ni
nienawi. Przy nienawici pragnie si tak naprawd przecie tylko jednego: cierpienia
znienawidzonej osoby.17
Nienawi ma rwnie zwizek z zemst. W poniszym fragmencie jest podkrelone, e
bdc kochanym atwiej jest znienawidzi czowieka, ni przesta kocha.
Nienawi i pragnienie zemsty s, prosz pana, bardzo proste do przeywania. Takie do
objcia przez kadego, bo wszystko jest przecie jasne. Szczere, uczciwe i jednoznaczne. Jak
plus i minus. Jak czer i biel. Nienawidzi jest atwo. Ale bdc kochan, przesta kocha
jest trudno. [] Bardzo trudno, prosz pana18
Tsknota jest w felietonach uczuciem niechcianym, o negatywnej konotacji:
Poniewa nie chciaa nic powanego, a tym bardziej adnej bliskoci, tsknoty i na
kocu poharatanej godnoci.19
Tsknot mona take udawa, faszywie okazywa: M odbierze mnie z lotniska,
przytuli jak brat siostr, skamie, e za mn tskni.20
Nie brakuje w felietonach tematyki samotnoci. Samotno jest w felietonach uczuciem
niepodanym o negatywnej konotacji. Jest pojmowana jako niedostatek kontaktu z ludmi:
15
J.L. Winiewski, Sceny z ycia maeskiego, Pani, 11, 2011
16
J.L Winiewski, Wydarzenia nieoczekiwane, Pani, 9, 2012
17
J.L.Winiewski, Sceny z ycia maeskiego, Pani, 11, 2011
18
Tame
19
J.L. Winiewski, O wolnym rynku, Pani, 4, 2012
20
J.L. Winiewsi, W tranzycie, Pani, 10, 2010
18
Takim wolnym rynkiem okazuje si Internet. Kapita, ktry mona w nim zbi na
ludzkiej samotnoci, nie mg uj uwadze kapitalistw "nowych mediw". Oni rwnie
analizuj statystyki GEWIS odnonie do pragnienia mioci, a ponadto wiedz, e na przykad
w Niemczech w okoo 40 proc. gospodarstw domowych mieszkaj samotne kobiety i
samotni mczyni, ktrzy nie chc zasypia i budzi si sami. Na dzisiaj (marzec 2012)
tylko na terenie Niemiec funkcjonuje 2500 portali bdcych miejscem kojarzenia singli w
pary. Ponad siedem milionw ludzi udostpnio swoje dane, rejestrujc si na tych portalach.
Wikszo podaa take numery kont bankowych lub kart kredytowych, dziki czemu
internetowy biznes kojarzenia samotnych w samym tylko roku 2010 zarobi w Niemczech
niebagateln sum ponad 190 milionw euro.21
W poczeniu wyrazowym internetowy biznes kojarzenia samotnych widoczny jest
krytyczny stosunek autora do opisywanych zjawisk. Leksem biznes wyraa ten negatywny
stosunek.
W kolejnym fragmencie samotno take jest niepodana, stoi obok innych wyrazw o
negatywnej konotacji (zdrada, porzucenie, bezradno):
Najbardziej zdumiewajcy jest zupenie nieoczekiwany i szokujcy wniosek z tych
bada: ponad 96 procent osb o podwyszonej aktywnoci tego obszaru to kobiety. Ale to
nie tylko aktywne jdro ogoniaste w mzgach kobiet jest odpowiedzialne za taki stan
rzeczy. Czsto s to wlokce si za nimi ogony za, jakiego dowiadczyy. Zdrada,
porzucenie, opuszczenie, naga samotno, bezradno i czsto niezasuona staro w
biedzie.22
Kolejn nazw emocji, jaka pojawia si w felietonach, jest wstyd. Zdarza si, e ma on w
konkretnym kontekcie pozytywn konotacj. W jednym z fragmentw wstyd opisywany jest
jako uczucie pozytywne, przyjemno przezwyciona. Bohaterka uwiadamia sobie, e w
danej sytuacji moliwy jest stosunek seksualny, co jest wstydliwe. Poczenie wyrazowe
podniecajce pokonywanie wstydu wskazuje na przeamanie uczucia, ktre jest
podniecajce, wice si z seksualnoci:
Gdy poczuj swj impuls, wysyam do kadego z nich SMS. Najczciej natychmiast
dostaj odpowied. Sama wybieram, na ktrego mam ochot. I wszystko si wtedy zgadza.
Ponowna ciekawo, dobra kolacja, interesujca rozmowa, podniecajce pokonywanie
wstydu, ktry zdy pojawi si w tym czasie. 23
21
J.L. Winiewski, O wolnym rynku, Pani, 4.2012
22
Tame
23
http://www.styl.pl/magazyn/felietony/janusz-wisniewski/news-przyjazn-2-0,nId,64588
19
Wstyd nie tylko moe odnosi si nie tylko do erotyzmu i seksualnoci. Jak w nastpnym
zdaniu: Wstydzia si zameldowa jako bezrobotna.24
W felietonach mona take znale opisy, jak si czuje bohater, jak si on zachowuje pod
wpywem emocji:
Mj ojciec umar. Nie mogam zapa powietrza, zaczam si dusi. Wybiegam z
izolatki i zaczam ucieka schodami w d. Zatrzymaam si dopiero w ogrodzie przed
szpitalem. 25
S take fragmenty z wielokrotnym powtrzeniem nazwy uczucia, dziki czemu
zwiksza si adunek emocjonalny caoci:
W izolatce na drugim pitrze szpitala przed chwil umar mj ojciec, a ja na tej awce
poczuam co takiego jak szczcie. [] Szczcie, najbardziej wytsknione przez ludzi
uczucie, jest pene takich paradoksw. Poczenie szczcia ze mierci i rozpacz to tylko
jeden z nich. Wcale nie taki dziwaczny, gdy na przykad poczyta poezj i proz
najwikszych romantykw. Dla nich szczcie stawao si intensywniejsze, bardziej
odczuwalne, gdy prawie dotykao mierci. Bez oblicza nieuchronnej mierci szczcie wedug
nich nie miao prawa bytu. [] Imre Kertsz, wspczesny wgierski pisarz, nagrodzony
Noblem za powie "Los utracony", pisze o tym podobnie: "Tam, przy kominach
krematoriw, w czasie przerw midzy cierpieniami pojawiao si co, co przypominao
uczucie szczcia". Szczcie od tysicy lat definiowano na miliony sposobw. Zajmowali si
tym filozofowie od Epikura - uwaajcego tak jak Anita, ktra odczua je tu po mierci ojca,
e szczcie to "stan absolutnego zjednoczenia ze wiatem i poznania jego sensu" - po
skrajnego pesymist i cynika Schopenhauera, ktry sdzi, e "szczcie to naprawd nic
wicej ni nieobecno nudy. 26
W danym fragmencie mimo licznych powtrze, przytaczane jest za kadym razem inne
okrelenie szczcia. Autor wskazuje tu na wieloznaczno tego pojcia.
Janusz Winiewski nieraz prbuje opisa uczucia naukowo, przytacza fakty, odwouje si
do bada socjologicznych, filozoficznych, neurologicznych:
Zauwaalnie podwyszon aktywno u wszystkich badanych wykazyway obszary w
lewej pkuli mzgu. I to te bezsprzecznie zwizane z siedliskami emocji. 27
[Szczcie] jest substancj bardzo podobn do opioidw, takich jak morfina, pojawiajc
si w duym steniu w okolicach Ventrales pallidum (*) i w troch mniejszym w rejonie
24
http://www.styl.pl/magazyn/felietony/janusz-wisniewski/news-ciaza-w-czasach-kryzysu,nId,5205
25
http://www.styl.pl/magazyn/felietony/janusz-wisniewski/news-ventrales-pallidum,nId,64660
26
27
http://www.styl.pl/magazyn/felietony/janusz-wisniewski/news-bog-w-lewej-polkuli-mozgu,nId,270469
20
Orbitofrontales cortex (**). Ogoszono to wiatu nie w tomikach poruszajcych wierszy, ale
w nudnych naukowych czasopismach. Okazao si, e szczcie jest ma czsteczk o
krtkim czasie trwania i jak na szczcie przystao, ukryo si w zakamarkach mzgu o
tajemniczo brzmicych nazwach28
Nazwy uczu pojawiaj si w felietonach take w postaci metafor pojciowych. 29
Oto kilka przykadw takich metafor :
Metafora nieodwzajemniona mio to cierpienie: Nieodwzajemniana
mio jest straszn udrk, prosz pana.30
Metafora rado jako pulsujca, falujca substancja: poczuam, jak przez
moje ciao przechodzi fala radoci.31
Metafora wstyd jako przeciwnik w walce: Ponowna ciekawo, dobra
kolacja, interesujca rozmowa, podniecajce pokonywanie wstydu, ktry zdy
pojawi si w tym czasie.32
Metafora szczcie to pynna substancja, fala wody: Bo przypominam sobie
ten jego parasol, ktrym osania mnie od deszczu, to moje zachynicie si
szczciem w dniu naszego lubu,33
Metafora mio to ogie, ktry wygasa: Szczeglnie ta mio, ktra kiedy
bya sensem ycia, a teraz si wypalia.34
Mona zaobserwowa, e w felietonach pojawia si duo zda pytajcych, wykrzyknie,
wielokropkw, co take wie si z funkcj ekspresywn (emotywn):
Napije si pan ze mn wdki? Jest pan Polakiem i nie pije pan wdki!? A to dlaczego?
Zniszczona wtroba czy geny dziadka z Wermachtu? Niech pan mi wybaczy, prosz!35
Okropiestwo!36
Praktycznie kady felieton Janusza koczy si zdaniem pytajcym lub trzykropkiem, co
moe skania czytelnika do refleksji, do przemylenia danego problemu.
Bo mio chyba nie ma kolejnych wersji? Jak pan myli?37
28
http://www.styl.pl/magazyn/felietony/janusz-wisniewski/news-bog-w-lewej-polkuli-mozgu,nId,270469
29
Metafory emocji bada m.in. I. Nowakowska-Kempna, wykorzystujc podejcie kognitywne w badaniu emocji.
(I. Nowakowska-Kempna, Konceptualizacja uczu w jzyku polskim. Warszawa 1995)
30
.L.Winiewski, Sceny z ycia maeskiego, Pani, 11, 2011
31
32
http://www.styl.pl/magazyn/felietony/janusz-wisniewski/news-przyjazn-2-0,nId,64588]
33
L.Winiewski, Sceny z ycia maeskiego, Pani, 11, 2011
34
L.Winiewski, Sceny z ycia maeskiego, Pani, 11, 2011
35
36
37
http://www.styl.pl/magazyn/felietony/janusz-wisniewski/news-przyjazn-2-0,nId,64588
21
Zabi we mnie co, co tak bardzo pielgnowaam. Nie kocham go38

Podsumowujc wyej przedstawione, mona wnioskowa, e w felietonach J.
Winiewskiego realizuje si swojego rodzaju model dziennikarstwa emocjonalnego. Skada
si on z nastpujcych punktw:
Teksty skierowane s przede wszystkim do kobiet. Odwouj si do tematw
bliskich kobietom- relacje pomidzy mczyzn a kobiet, macierzystwo, cia,
samotno, opisy intymnych scen ycia.
Bohaterkami felietonw s przewanie kobiety. S to czsto kobiety
nieszczliwe, zagubione, chore, co niewtpliwie wpywa poruszajco na czytelnika.
Felietony s rezultatem rozmw z ludmi, czsto pisane s w formie rozmowy.
Bohater opowiada o sobie, swoj histori, ale czsto zwraca si z pytaniami do
rozmwcy-autora.
W felietonach czsto pojawiaj si same nazwy-nominacje emocji (tsknota,
nienawi, mio, rado, szczcie). S fragmenty, gdzie te nazwy pojawiaj si ze
zwikszon czstotliwoci. Niektre tytuy zawieraj w sobie nazwy uczu. Nazwy te
pojawiaj si w ostatnich zdaniach felietonw. Obecno nazw emocji w tzw.
mocnych pozycjach tekstu wskazuj na konkretn emocjonaln dominant-
dominujc emocj w danym felietonie.
W felietonach emocje ukazuj si take w postaci metafor (jako ogie, woda,
istota ywa).
Autor prbuje take tumaczy naukowo emocje - odwouje si do wiedzy
neurologicznej, filozoficznej, socjologicznej.
Prawie kady felieton koczy si pytaniem lub wielokropkiem. Skania to
czytelnika do refleksji i przemyle.
Zatem felietony Janusza Winiewskiego mog by przykadem swojego rodzaju modelu
dziennikarstwa emocjonalnego poruszajcego problem emocji czowieka i oddziaujcego
emocjonalnie na czytelnikw, poprzez tre i form.
38
J.L.Winiewski, Sceny z ycia maeskiego, Pani, 11, 2011
22
Bibliografia
W. Furman, A.Kaliszewski, K. Wolny-Zmorzyski, Gatunki dziennikarskie. Specyfika
ich tworzenia i redagowania, Rzeszw 2000 oraz K. Wolny-Zmorzyski, A. Kaliszewski,
W. Furman, Gatunki dziennikarskie. Teoria, praktyka, jezyk. Warszawa 2010
I. Nowakowska-Kempna, Konceptualizacja uczu w jzyku polskim. Warszawa 1995
. . " ", 1978 4
Sownik terminologii medialnej, red. Walery Pisarek, Krakw 2006
Pani, miesicznik dla kobiet, 2008-2013
http://polish.ruvr.ru/2012_09_12/Janusz-Wisniewski-wywiad/ 8.04.2013
http://philarts.spbu.ru/structure/sub-faculties/engl-filolog/anglistika-
articles/emotsiologiya-texta. 11.04.2013
www.twojstyl.pl
www.ksiazka.net.pl
23
Rozdzia III
Joanna Drozd - Filologiczne Studia Doktoranckie II roku
Uniwersytet Gdaski
Reporterskie wdrwki
Barbary Wachowicz
Napisane przez Barbar Wachowicz ksiki m.in. Ciebie jedn kocham, Ty jeste jak
zdrowie, a take jej liczne reportae opublikowane na amach prasy dowodz, e dzi jest
miejsce dla dziennikarstwa literackiego, w ktrym licz si walory estetyczne, wyszukany
styl i forma.
Recenzenci twrczoci Barbary Wachowicz zwracaj uwag jej na obszerny i bardzo
zrnicowany gatunkowo dorobek. Ryszard Przybylski Ty jeste jak zdrowie okrela
niespotykan form eseju.1 Jerzy Kdziela w recenzji ksiki Ciebie jedn kocham
zauwaa, e Wachowicz nie poprzestaa jednak na reportaowym opisie krajobrazu, ludzi i
ich losw. Pokusia si o co wicej: o stworzenie panoramy pokole, wielkiego reportau
wedug wzorw Melchiora Wakowicza, 2 a Lena Modziejowska okrela jej dzieo jako
splot historycznego eseju i wspczesnego reportau.3
Krzysztof Kkolewski oraz Micha Gowiski nazywaj jej publikacje reportaem
historycznym. Reporta siga po rodki artystyczne prozy literackiej. Opiera si na
materiale autentycznym, obca mu jest w zasadzie fikcja literacka, ale w materia autentyczny
jest w reportau czstokro uformowany na wzr epickiej fabuy, nierzadko zorganizowany w
jak wyrazist akcj. zauwaa Gowiski. U wybitnych twrcw reportau odnajdujemy
czsto rozbudowane charakterystyki psychologiczne autentycznych bohaterw. Wszystko to
sprawia, e wiele utworw reportaowych skonni jestemy zaliczy do form literatury
1
R. Przybylski, [w:] B. Wachowicz, Ty jeste jak zdrowie, Warszawa, 1998, okadka.
2
J. Kdziela [w:] B. Wachowicz, Ciebie jedn kocham, Warszawa 2008, okadka.
3
za R. Jochymek, W zwierciadle biografii. Wspczesna polska biografia literacka na przykadzie utworw
Joanny Siedleckiej, Agaty Tuszyskiej, Barbary Wachowicz, Warszawa, 2004, s. 239.
24
piknej. 4 Wymienione przez teoretyka literatury wyznaczniki reportau dostrzegamy te w

twrczoci Barbary Wachowicz.
Autorka umiejtnie odtwarza rzeczywisto jzykiem charakterystycznym dla
prezentowanej postaci, tworzy konterfekty bohaterw, opisuje rodowisko, w ktrym yli.
Prezentuje wygld miejsca, a take ludzi, ktrzy tam dzisiaj mieszkaj. Dominujcym
wtkiem w jej reportaach s losy jednej postaci, co take jest charakterystyczne dla reportau
portretu.
Klasycy reportau Melchior Wakowicz i Egon Erwin Kisch uwaali, e reportera
obowizuj takie same wymagania jak pisarza realist czy naturalist; kady pisarz potrzebuje
studiw rodowiska, a kade studium rodowiska jest reportaem.5
Wachowicz w licznych wywiadach i wystpieniach publicznych przywouje sowa Johanna
Wolfganga von Goethego, ktry twierdzi, e jeli chce si dobrze pozna twrc, naley uda
si do miejsc, w ktrych dany pisarz y. Kierujc si tym przekonaniem, przemierza wic
szlak zwizany z Adamem Mickiewiczem, Juliuszem Sowackim, Eliz Orzeszkow,
Stefanem eromskim i Janem Kasprowiczem, aby wrd miejscowej ludnoci poszuka
pamitek po twrcach i nasyci sw wraliwo aur zamieszkiwanej przez nich ziemi.
Czsto rozmawia z ludmi prostymi, ktrzy wspominaj swoje rodzinne kontakty z
interesujcymi j autorami. Napotkani przypadkowo mieszkacy take staj si bohaterami
jej opowieci. Czstokro angauj si w udostpnianie pisarce materiaw, np. Algirdas
Pocius dla Wachowicz uzyska zgod rektora na penetracj archiwum biblioteki Uniwersytetu
Wileskiego. Dziki temu znalaza tam cenne dokumenty, m.in. listy Salomei Sowackiej do
syna. Kazimiera Zapaowa, wieloletnia kustosz Muzeum Lat Szkolnych Stefana eromskiego
w Kielcach, autorka biografii Stefana eromskiego, inicjatorka stypendium im. Andrzeja
Radka, przyznawanego uzdolnionej modziey odnalaza w 2003 roku modziecze zdjcie
rodzicw autora Syzyfowych prac. 6
Pretekstem do napisania Ciebie jedn kocham stay si wdrwki autorki do rodzinnych
stron Stefana eromskiego, czyli ziemi kieleckiej, zwaszcza do Doliny Wilkowskiej, w
ktrej pisarz spdzi dziecistwo, za jej obraz utrwali w powieciach.
Pisarka stara si spojrze na swoich bohaterw od rnych stron, w tym celu analizuje wpisy
do ksig pamitkowych w Muzeum Lat Szkolnych Stefana eromskiego w Kielcach, zapiski
4
M. Gowiski, A. Okopie Sawiska, J. Sawiski, Zarys teorii literatury, Warszawa 1986, s. 389.
5
R. Jochymek, W zwierciadle biografii. Wspczesna polska biografia literacka na przykadzie utworw Joanny
Siedleckiej, Agaty Tuszyskiej, Barbary Wachowicz, 2004.
6
B. Wachowicz, Ciebie jedn kocham. Tropami Stefana eromskiego w najcilejszej ojczynie, Warszawa,
2008, s. 241.
25
w ksigach parafialnych, a nawet listy Stefana eromskiego do Oktawii z Radziwiowiczw

Rodkiewiczowej. Powouje si przy tym na Melchiora Wakowicza, ktry powiada, e
pisanie reportau bowiem mona porwna do pracy nad mozaik: adnej czstki nie
mona pomalowa, kad trzeba wynale w jej naturalnej barwie.7 Reporterka odszukuje,
jakby z dna rzeki czasu wydobywa kamyki, aby utworzy barwn i interesujc
wspczesnego czytelnika mozaik.
Romuald Kara, dziennikarz, reportaysta zauwaa, e krajobraz stron rodzinnych prawie
zanikn w polskiej literaturze wspczesnej. Wachowicz przywraca mu jego rang, pokazuje,
czym jest dla czowieka rodzinna ziemia, jaki wywiera wpyw na uczucia i postawy.8
Pisarka w ksice Ty jeste jak zdrowie opisuje swoje reporterskie wdrwki do miejsc tak
wanych dla Adama Mickiewicza: do Nowogrdka, Wilna, Tuchanowicz i Bolciennik.
Podkrela, e pejza przez prawie dwiecie lat niewiele si zmieni od utrwalonego przez
poet w literaturze. Spon dwr Mickiewiczw w Nowogrdku, dom w Tuchanowiczach nie
przetrwa I wojny wiatowej, ale pozosta park, a w nim drzewa, ktre byy wiadkiem
potajemnych spotka Maryli z Adamem.
Warto przy tym zwrci uwag, na rol legendy jako wakiego rezonera ycia wielkich
postaci. Napotkany przez reporterk osiemdziesiciopicioletni Aleksiej, leniczy
tuhanowickich borw opowiada o brzozie Mickiewicza, ktr rzekomo - wieszcz zasadzi
przed rozstaniem si z Maryl. Wereszczakwna wedug miejscowej legendy - drzewko to
podlewaa zami. Do dzi dnia dziewczta szukaj tej brzozy i wierz, e odnaleziona -
przyniesie im szczcie w mioci.
Jeli dotrzecie do miejsc Mickiewiczowskiego raju, odkryjecie, e polsko wspaniaa i
uroda pejzau ostay si nie tylko w literaturze. Zobaczycie cae any gryki jak nieg biaej
wok Nowogrdka, w Zaosiu powitaj was pola malowane zboem rozmaitem" i ciche
grusze" na miedzach. Pod Czombrowem bursztynowi si wierzop. Szumi drzewa parku w
Tuhanowiczach. A wite nie tylko jasne rozprzestrzenia ona", ale tczowi si na bkicie
jej wd przedziwne, bajeczne kolory...9 relacjonuje pisarka.
Barbara Wachowicz, szukajc ladw Elizy Orzeszkowej, kieruje nad Niemen, aby tam
znale obrazy opisane w nadniemeskiej epopei. Dociera do Bohatyrowicz, do wsi, w ktrej
mieszka rodzina Bohatyrowiczw. Napotkana pani Anna wraz z wnuczkiem Jurasiem
7
M. Wakowicz, Prosto od krowy, Warszawa, 1965, s. 20.
8
Romuald Kara, Zjawisko: Barbara Wachowicz, Stolica nr 8, 1988.
9
B. Wachowicz, Nowogrdzka ziemia Adama Mickiewicza, Nasz Dziennik, nr 145, 2012.
26
opowiadaj reporterce o tym, jak wan rol w ich yciu nadal odgrywa opisana w powieci
Orzeszkowej legenda Jana i Cecylii.
W reportau Ty jeste jak zdrowie Wachowicz wymienia Michaa Woosiewicza,
pracujcego na co dzie w skupie ziemniakw, mieszkajcego we wsi Bieniakonie, gdzie jest
grb Maryli Wereszczakwny, ktrym z pietyzmem si opiekuje. To take autor popularnych
w tamtych stronach ballad. Legenda nocy czerwcowej opowiada o spotkaniu Mickiewicza
i Maryli nad rzek Solcz, ktrzy o wicie rozstaj si ona na cmentarz pod znajome klony,
a on w krypty wawelskiej historyczne mroki. 10
Naley zwrci uwag na to, e bohaterowie powieci Stefana eromskiego byli wzorowani
na postaciach pochodzcych z rodzinnych stron pisarza, ktry niekiedy, jak w przypadku
rodziny Michtw, zamieszkujcej Ciekoty od 1790 roku, nadaje im imiona swoich ssiadw.
Michta nosi naboje powstacom w Urodzie ycia, Michcik wystpuje w Syzyfowych
pracach i Ludziach bezdomnych, i jest najwierniejszym towarzyszem Piotra i Rafaa
Olbromskich w Popioach. Wedug Barbary Wachowicz nazwiska te do dzi przetrway w
Ciekotach.
Bohaterowie ci wiod niejako potrjne ycie. Pierwsze - to autentyczne yciorysy chopw,
wspczesnych pisarzowi, drugie to przetworzone literacko w jego twrczoci, trzecie w
ludowej legendzie. Warto dla przykadu przywoa choby pann Salome, bohaterk
Wiernej rzeki czy Helen z Popiow.
Z mieszkacami Ciekot autorka Ciebie jedn kocham pozostaje w przyjani. Dociera do
nich po latach, by o nowe fakty z ich ycia wzbogaci kolejne wydania swoich publikacji.
Angauje si take w ich sprawy lokalne, na przykad apelowaa o budow Szkoy
Podstawowej im. Stefana eromskiego w Mchocicach.
Ciebie jedn kocham to ksika o Polsce i polskoci. W maej ojczynie eromskiego
uwaa Wachowicz - skupiy si wszystkie polskie dramaty, tendencje wolnociowe, walka o
tosamo kulturow i niezawiso.
Wachowicz w swoich pracach ukazuje wag rodowiska, z ktrego czowiek wyrasta. Zwraca
take uwag na to, jak wan rol w yciu czowieka peni rodzina, w ktrej panuje zgoda,
mio i chroni si tradycj. W takiej rodzinie moe wychowa si czowiek, ktry kocha t
ziemi, z ktrej wyrasta.
Zdaniem Dionizego Sidorskiego, pisarza i reportaysty, dla Barbary Wachowicz czas przeszy
i przyszy jakby nie istnia. Wszystko rozgrywa si w czasie teraniejszym. Historia nie jest
10
Szlakiem naszych romantykw, wywiad Haliny Cenglowej z Barbar Wachowicz, Przyja nr 22, 1980.
27
czym, co si zdarzyo i zdarzy ju nie moe. Ona jest. Wachowicz nie opisuje historii, ale j
przeywa z emocjonalnym nateniem. Przez to kade opisywane przez ni wydarzenie
pulsuje autentyzmem, nabiera cech wielkiej wspczesnoci. 11
Poeta i filozof ks. Janusz Pasierb zauway, e pod pirem Barbary Wachowicz przeszo
nie tylko nie jest troch dalej, lecz zupenie blisko. Mickiewicz wyjecha przed chwil,
Chopin zaraz wrci, drzwi pozostaj wiecznie niedomknite. Drgaj w powietrzu te same
smugi cienia i wiata, kolorw, zapachw.12 T historyczn cigo Wachowicz eksponuje
w swojej twrczoci.
Pisarka, konstruujc losy bohatera, wsptworzy zarazem jego legend. Autorka ma osobisty
stosunek do prezentowanych przez siebie postaci, np. nie kryje fascynacji twrczoci
Stefana eromskiego i Henryka Sienkiewicza; tak stara si zarazem stworzy opowie o
losach bohatera, aby jej dzieo miao walory edukacyjne. Nie jest dla niej istotne samo
opisywanie zdarze, ale nade wszystko moralne konsekwencje tych ostatnich. Cho nie
usiuje jednoznacznie nikogo ocenia, to jednak w narracji raz po raz uzewntrznia swoje
opinie i tak kieruje prezentacj faktw, aby odbiorca wyprowadza z nich przede wszystkim
wnioski natury etycznej.
Naley w tym miejscu przywoa opini Melchiora Wakowicza, przez Wachowicz
uwaanego za mistrza reportau, mwic, e rwnie przekazywane w tym gatunku sowo
musi czemu suy; piszcy winien wiedzie, co eksponuje i musi w pewnym sensie
czytelnika mobilizowa: uczuciowo, rozumowo, wizualnie i wyobraeniowo. Powouje si
przy tym na Sokratesa, ktry mwi: jeli piknie zdobiona tarcza le broni, to nie mona
powiedzie, e jest pikna. I tak te szlachetnie suebn rol speniaj ksiki Barbary
Wachowicz.
Andrzej Staniszewski, historyk literatury, krytyk literacki zauwaa w twrczoci Wachowicz
paradoks, ktry polega na tym, e autorka pisze jakby do siebie, bo przecie rozpisuje wasne
fascynacje, analogie, umiowania, a jednoczenie trafia w gusta milionw czytelnikw.13
Kompozycja Ciebie jedn kocham przypomina piramid postawion na czubku, a nie na
szerokiej postawie. T podstaw jest ogromny materia faktograficzny, pochodzcy z
rozmaitych rde, z ktrego autorka wybiera element po elemencie.14 W swoich reportaach
Wachowicz nie przekazuje suchych faktw, ale dy do oywienia i przyblienia wczesnych
ludzi oraz ich spraw. W omawianych utworach ssiaduj obok siebie: obiektywizm rdowy
11
D. Sidorski, Opowie zmysowa, Kontrasty, nr 6 1980.
12
J. S. Pasierb [w:] Ty jeste jak zdrowie. Z Mickiewiczem nad Wili, Niemnem i witezi, Warszawa 1998.
13
A. Staniszewski, ycia zapach i melodia, czyli o pisarstwie Barbary Wachowicz, Kontrasty nr 8, (1988).
14
Tame.
28
i subiektywizm autorski. Pisarka tworzy swe reportaowe opowieci z tworzywa

wielorakiego: z materiaw rdowych, cytatw z dzie pisarza, korespondencji, przekazw
pamitnikarskich, rnorakich relacji, bogatej literatury przedmiotu.
Du rol w ksikach Barbary Wachowicz odgrywaj fotografie. Historyk literatury Ryszard
Przybylski zauwaa, e Barbara Wachowicz ma rzadki dar czuje istot pejzau
historycznego.
Reporterka potrafi wydoby z fotografowanych miejsc i obiektw nie tylko ich
zewntrzno, zawsze piknie skomponowan, ale klimat oraz warto emocjonaln i
symboliczn. Istotne s take podpisy pod zdjciami, bo to one kieruj uwag czytelnika w
stron rzeczy najwaniejszych: rekwizytw historii, fragmentw starych domw, drzew, ktre
wskazuj jaki lad istnienia. Wachowicz utrwala na kliszy miejsca, ktre byy wiadkami
czego wanego w yciu tych twrcw, o ktrych pisze.
Fotografuje cieki, ktrymi poruszali si jej najwiksi. Krajobrazy, na ktre oni patrzyli i
do ktrych powracali pamici, pirem, myl. Takim przykadem jest choby park w
Tuhanowiczach sze zronitych lip: altana Maryli, wielkiej mioci Mickiewicza.
Krzysztof Kkolewski zauway, e Wachowicz potrafi sfotografowa co, co dziao si 1822
roku. Cykl zdj, ktrymi okraszona zosta ksika Ty jeste jak zdrowie, to, zdaniem
polskiego publicysty, wejrzenie przez obiektyw w los Adama Mickiewicza.
Barbara Wachowicz podkrela, e bez fotografii jej ksiki byyby kalekie. Z tych zdj
promieniuje przeszo, tradycja; to, co jest sam istot polskiego patriotyzmu. To rzeki
mwi, te kamienie woaj, te drzewa pacz, te dworki wspominaj Moje wzruszenie
udziela si widzom, suchaczom, czytelnikom.15 Zdaniem Barbary Wachowicz s jeszcze
enklawy, prawdziwe sanktuaria rodzinnego pejzau, ocalone, nietknite przez wojenne
poogi.
Na sposb pisania Barbary Wachowicz ma wpyw jej szlacheckie pochodzenie,
wychowanie w tradycji romantycznej oraz nie bez znaczenia s te jej cechy osobowe. Istotne
jest to, i wywodzi si z podlaskiej, niezbyt zamonej szlachty, ktra od wiekw kultywowaa
tradycje narodowo-wyzwolecze, pielgnowaa rodzinne legendy oraz histori najbliszej
okolicy i jzyk.
Zdaniem Jadwigi Litwin swoisto gatunku reportaowego jest rezultatem alternacji dwu
odmian jzyka: oficjalnego i potocznego. Gwnymi cechami tego ostatniego s: z jednej
15
Rozmowa autorki niniejszej pracy z Barbar Wachowicz przeprowadzona 24 lutego 2013 r. w Warszawie.
29
strony konkretno, eksplikatywno, obrazowo, a z drugiej stopie zsubiektywizowania

wypowiedzi. 16
Podmiot mwicy w reportaach Wachowicz relacjonuje wydarzenia w pierwszej osobie
liczby pojedynczej, jest wspobecny wrd prezentowanych wydarze. Zakres wiedzy
narratorskiej wyznaczaj fakty rejestrowane od zewntrz17 Wachowicz przekracza t
konwencj: prezentuje uczucia swoich bohaterw, stara si wic stworzy atmosfer
charakterystyczn dla liryki.
Jacek Maziarski zauway w Anatomii reportau, e Narratorem reportau jest ujawniony
i autentyczny podmiot autorski, w reportau zachodzi intencjonalne utosamienie tego, kto
opowiada reporta (narratora) i tego, o kim jest mowa (reportera) z osob autora;
warunkiem reportaowej narracji jest wspobecno reportera w wiecie przedstawionym -
obserwatora, postaci dziaajcej; przedmiotem narracji reportaowej jest empiryczna
rzeczywisto i stanowisko autora wzgldem tej rzeczywistoci.18
Z wypowiedzi Maziarskiego wynika, e o istocie reportaowej narracji decyduje aktualno
poruszanego problemu przez narratora umiejscowionego w konkretnej rzeczywistoci.
Wachowicz wprowadza do swoich dzie narratora oduatorskiego, ktry oddaje niekiedy gos
innym osobom.
Pisarka czsto parafrazuje wielkich twrcw, cytuje. Renata Jochymek dostrzega, e na
strategi pisarsk i jzyk Barbary Wachowicz maj wpyw utwory Henryka Sienkiewicza i
Stefana eromskiego. Ujawnia si to przede wszystkim w doborze sownictwa i licznych
literackich parafrazach.
Relacje z jej podry s tak nacechowane emocjonalnymi okreleniami, aby odbiorca mg
sobie lepiej wyobrazi opisywan przyrod, poczu zapach kwiatw i atmosfer opisywanego
miejsca, np. Jesienny park. Ciko spadaj krople z drzew. Pusto. Pas si wrd chaszczy
brudne krowy. Trwaj wysokie masztowe drzewa, szaro dnia, rozjaniajce modrzewie.
Idziemy w chmurze zotej. Sypi si igieki.19 Takimi sowy reporterka opisaa park w
Jaszunach, w ktrym niegdy znajowa si paac Radziwiw.
Wachowicz stosuje liczne metafory, ktre angauj emocjonalnie odbiorc, np. Latem 1821
roku Mickiewicz bdzie owi ju tylko cie Maryli na tuhanowickich drkach. Znajdujemy
te u niej rozmaite odwoania do znanych literackich motyww. Tak oto obrazuje
16
J. Litwin, Jzyk i styl polskiego reportau (na materiale 1945-1975), Rzeszw, 1989.
17
Tame, s. 23.
18
J. Maziarski, Anatomia reportau, Krakw, 1966, s. 163-164.
19
Tame, s. 194-195.
30
modziecz mio Adama Mickiewicza i Maryli Wereszczakwny: Jeli jest ju Werter i

jest Lotta, i jest Wilhelm Zan, musi by Albert. Oto on syn szambelana, oficer napoleoski,
stateczny, tolerancyjny, solidny Wawrzyniec Puttkamer. Narzeczony.20
Reporterka czsto stosuje mow pozornie zalen, wprowadza punkty widzenia kilku
rozmwcw, by kreowany portret bohatera by zrnicowany i zarazem prawdopodobny.
Pisarka tak ksztatuje swoje teksty, aby odbiorca odnis wraenie, i jest uczestnikiem
relacji, aktywnym obserwatorem omawianych wydarze. Take pozycja autorki - narratorki
jako osoby wysuchujcej wspomnie podkrela wiarygodno relacji. Wachowicz stara si
nie konfabulowa; prbuje si opiera nade wszystko na relacjach wiadkw. Pyta: Jak
wyglda to teraz?, Co byo dalej?
Sukces reportaysty zaley od postawienia waciwych pyta bohaterom i wiadkom
wydarze. Wachowicz, zdaniem Krzysztofa Kkolewskiego, osigna sukces, poniewa
stawia najwaniejsze i najoglniejsze pytania: kim jest Bg, ojczyzna, przodkowie i tradycja?
To eksponowane przez pisark ponadczasowe wartoci decyduj o powodzeniu jej ksiek.
Dowodem na to s liczne nagrody, ktrymi jest honorowana. Warto wspomnie choby te
ostatnie: medal FIDES ET RATIO (za promowanie dobra i pikna w wiecie, poprzez
twrczo literack, przyblianie postaci wielkich Polakw i wychowanie modego pokolenia
w duchu patriotyzmu), nagroda TOTUS 2012 przyznana przez Fundacj Konferencji
Episkopatu Polski Dzieo Nowego Tysiclecia (za promowanie polskiego patriotyzmu,
wiary, postawy honoru i prawoci).
20
Tame, s. 27.
31
Bibliografia
Literatura podmiotu
1. B. Wachowicz, Ciebie jedn kocham. Tropami Stefana eromskiego w najcilejszej
ojczynie, Warszawa, 2008
2. B. Wachowicz, Nowogrdzka ziemia Adama Mickiewicza, Nasz Dziennik, nr 145
3. B. Wachowicz, Ty jeste jak zdrowie, Warszawa, 2000
Literatura przedmiotu
1. M. Gowiski, A. Okopie Sawiska, J. Sawiski, Zarys teorii literatury,
Warszawa 1986
2. R. Jochymek, W zwierciadle biografii. Wspczesna polska biografia literacka na
przykadzie utworw Joanny Siedleckiej, Agaty Tuszyskiej, Barbary Wachowicz,
Warszawa, 2004
3. Romuald Kara, Zjawisko: Barbara Wachowicz, Stolica nr 8, 1988
4. J. Kdziela [w:] B. Wachowicz, Ciebie jedn kocham, Warszawa 2008

5. J. Litwin, Jzyk i styl polskiego reportau (na materiale 1945-1975), Rzeszw, 1989
6. J. Maziarski, Anatomia reportau, Krakw, 1966
7. J. S. Pasierb [w:] Ty jeste jak zdrowie. Z Mickiewiczem nad Wili, Niemnem i
witezi, Warszawa 1998
8. R. Przybylski, [w:] B. Wachowicz, Ty jeste jak zdrowie, Warszawa, 1998
9. D. Sidorski, Opowie zmysowa, Kontrasty, nr 6 1980
10. A. Staniszewski, ycia zapach i melodia, czyli o pisarstwie Barbary Wachowicz,
Kontrasty nr 8, (1988)
11. Szlakiem naszych romantykw, wywiad Haliny Cenglowej z Barbar Wachowicz,

Przyja nr 22, 1980
12. M. Wakowicz, Prosto od krowy, Warszawa, 1965
32
Rozdzia IV
Jan Miklas-Frankowski - Uniwersytet Gdaski
Opisuj wiat z poziomu trotuaru.

Strategia reporterska Jacka Hugo-
Badera na przykadzie Biaej Gorczki
Jacek Hugo-Bader jest dziennikarzem wyjtkowym, zarwno jeli chodzi o przyjt

strategi reportersk, jak te jej efekt tworzone przez niego reportae, ktre zdobywaj
uznanie nie tylko profesjonalistw (by przywoa tylko dwie nagrody Grand Press z 1999 i
2003 roku), ale rwnie czytelnikw, o czym wiadcz nakady jego ksiek reporterskich.
Mj artyku stanowi bdzie prb opisania, oczywicie z koniecznoci fragmentarycznego i
wyrywkowego, tego szczeglnego podejcia Jacka Hugo-Badera do materii reporterskiej,
zrekonstruowanego na podstawie wywiadw i analizy fragmentw ksiki Biaa gorczka.
Od razu na wstpie musz rwnie zastrzec, e tytuowy termin strategia traktuj cile
uytkowo, chodzi mi z grubsza o deklarowany program w kontekcie przykadowej
egzemplifikacji jednej z ksiek reporterskich Hugo-Badera1.
Symptomatyczne jest, e Jacek Hugo-Bader szybko podchwyci nadane mu przez
Mariusza Szczyga we wstpie do Biaej gorczki porwnanie przeciwstawiajce go
Ryszardowi Kapuciskiemu, ktry jakoby mia opisywa imperium z perspektywy lotu
ptaka, podczas gdy Hugo-Bader opisuje Rosj z perspektywy wasajcego si psa (BG 52).
Wydaje si, e przywoana metafora odpowiada mu dwojako, czy nawet trojako, po pierwsze
figura psa wpisuje si w model gry, ktr prowadzi z czytelnikiem, podkrelajcy autoironi i
1
Celem niniejszego artykuu nie jest analiza statusu reportay i reportaowoci; o i ile jednoznaczna definicja
reportau jest w ogle moliwa (Zob. Definicja reportau [w:] K. Wolny-Zmorzyski, Reporta jak go
napisa?, Warszawa 2004, s. 10-12. Temat szczeglnego statusu reportau i jego problematycznego miejsca w
badaniach zarwno medioznawczych, jak i literaturoznawczych podj ostatnio M. Zimnoch Reporta w
pynnej nowoczesnoci, Znak 2012, nr 3[682]) Niemniej jednak wydaje si, e reportae skadajce si na Bia
gorczk posiadaj cechy przypisywane reportaowi (Zob. m.in, K. Wolny-Zmorzyski, m. cyt.; K. Wolny-
Zmorzyski, A. Kaliszewski Gatunki informacyjne, s. 68 [w:] K. Wolny-Zmorzyski, A. Kaliszewski, W.
Furman, Gatunki dziennikarskie. Teoria-praktyka-jzyk, Warszawa 2009); wyjtkiem jest rozdzia Szamanka od
pijakw bdcy wywiadem. Warto nadmieni, e wikszo tekstw zamieszczonych w Biaej Gorczce
opublikowana zostaa wczeniej w dodatku Duy Format Gazety Wyborczej.
2
Wszystkie cytaty oznaczone w tekcie skrtem BG pochodz z trzeciego wydania Biaej Gorczki Jacka Hugo-
Badera (Wydawnictwo Czarne, Woowiec 2011), liczba oznacza stron.
33
dystans autora wobec siebie, i cho porwnanie to (a przecie wasaj si przede wszystkim
psy nierasowe, czyli mwic potocznie kundle), pozornie go dezawuuje, w rzeczywistoci
zmniejsza dystans midzy nim a czytelnikiem, jest to zatem swoiste captatatio benevolantiae.
Po drugie wasanie si po prostu odpowiada baderowskiej koncepcji podrowania, kiedy to
czowiek ma tak swobod i wolno, e () moe robi wszystko to, co sobie wymarzy i
gdy to podr jest wana, nie jej cel (BG 208), cho i ta koncepcja jest tylko idealn
konstrukcj autor Biaej gorczki tak naprawd jest ograniczony choby stanowczym
nakazem powrotu na wita, wydanym przez on, czy zapobiegliwie zawczasu wysya do
domu brudn bielizn, by nie mie nadbagau w samolocie. Po trzecie wreszcie Hugo-
Baderowi odpowiada psia perspektywa percepcji wiata:
Jestem reporterem trotuarowym. Nie salonowym. Opisuj wiat z perspektywy trotuaru. Id
po trotuarze, czasami mi si noga omsknie, wpadn do rynsztoka, wstan, otrzepi si i id
dalej. Mnie interesuj doy, niziny spoeczne. Nie interesuje mnie polityka, chyba e jest to
folklor polityczny. Mnie bardziej interesuj odrzuceni ni wybrani. (). Nie patrz na wiat
z gry. Nie umiem przeprowadzi wielkiej analizy, ale umiem odebra pyty chodnikowe
wszystkimi zmysami. Mam wch jak owczarek niemiecki3.
Psia percepcja, do ktrej tak chtnie przyznaje si Hugo-Bader, symbolizuje zatem z
jednej strony wielozmysowe, wieloaspektowe postrzeganie zoonoci wiata, ale te przede
wszystkim psi perspektyw ograniczon z jednej strony niskim poziomem bliskim
chodnika, a zatem dow i nizin spoecznych, a z drugiej ograniczon przestrzennie
wolny, wasajcy si pies nie wszdzie bdzie chcia pj i nie wszdzie zostanie
wpuszczony (choby do klubu z selekcj). Jeli miabym wybra midzy wywiadem z
politykiem, a jego szoferem, to wybrabym szofera4 mwi w jednym z wywiadw. Jeli
bd mia do wyboru krymina i paac prezydencki zawsze wybior to pierwsze miejsce.
Take z powodw estetycznych ()5 dodaje w drugim i kontynuuje: Oczywicie
mgbym pisa o wielkich tego wiata, nawet niemao poprbowaem, ale jako blisi s
mojemu sercu ci przegrani, a nie zwycizcy6.
Perspektywa trotuaru, perspektywa wasajcego si psa obejmuje zatem
dowiadczenie przegranych i wykluczonych, a szerzej wie si z baderowsk koncepcj
3
I. Gierbliska, E. Hetmanowska, Historia musi mnie sponiewiera. Rozmowa z Jackiem Hugo-Baderem.
(http://www.dwutygodnik.com/artykul/843, dostp 11.04. 2013).
4
D. Sztuba, Nie jestem reportaysta ani podrnikiem. Wywiad z Jackiem Hugo Baderem na Festivalu 3
ywioy w Krakowie (http://www.klubpodroznikow.com/wywiady/118-wywiady/1264-nie-jestem-reportazysta-
ani-podroznikiem, dostp 11.04.2013).
5
B. Krzysztan, Polityka, ksiki, ludzie, wywiad z Jackiem Hugo-Baderem (http://read-
akcja.blogspot.com/2012/11/polityka-ksiazki-ludzie-wywiad-z.html, dostp 11.04.2013).
6
Tame.
34
dziennikarstwa czy dziennikarzy jako IV wadzy, ktrej wedug Hugo-Badera gwn

powinnoci jest ukazywanie ludzkiego nieszczcia i niesprawiedliwoci.
My jestemy t czwart wadz. Patrzymy tym poprzednim na rce, co oni wyprawiaj.
Gdyby nie byo nas, czyli tej czwartej wadzy to robiliby straszne rzeczy. Nie mwic o tym,
e nie wiedzieliby nic o wiecie, bo o tym dowiaduj si od nas. Usza by ich uwadze caa
rzesza ludzi, bo my im podpowiadamy, e gdzie tam kogo krzywdz, e gdzie si le
dzieje, kto goduje. My wiat o tym informujemy, dlatego pniej si nas czepiaj, () e
widzimy tylko czarne strony ycia (). Jeli ich nie pokaemy, to nikt ich nie zauway, Nikt
nie bdzie wiedzia, e tak w ogle byo. Niemoliwy jest wiat bez dziennikarzy,
dziennikarstwa i caej tej profesji7.
Pokazywanie i opisywanie wiata z perspektywy trotuaru wymaga wedug Hugo-
Badera szczeglnej, by tak rzec, mimetycznej strategii. Tego wiata jego zdaniem nie mona
opisywa z zewntrz. Trzeba w nim kilka tygodni poby, polubi si z jego mieszkacami,
poczu go8.
Autor Biaej gorczki jednak przede wszystkim stara si nie wyrnia wtopi si
(), nie rzuca w oczy, przemyka niepostrzeenie(BG 15)9. Wanie dlatego rezygnuje z
zaproponowanej przez firm Kulczyk Tradex luksusowej terenwki Audi Q7 wystarczy,
gdy wyobraa sobie jak podjeda na piwo pod sklep w zrujnowanym kochozie Mieczta
Ilicza i gada z miejscowymi chopakami o yciu (BG 16). Z czasem okazao si, e kulturowa
mimikra nie obja jednak stacji benzynowych, gdzie paliwo byo 2 razy tasze ni w Polsce.
- Ty, kim ty jeste zapyta mnie na stacji benzynowej.
Byo ich trzech, a w pytaniu bezgraniczne zdziwienie i dezaprobata. Wrcz groba.
Nieprzyjemnie to zabrzmiao.
- Czowiek odpowiedziaem jednym sowem, eby po akcencie nie poznali, e

cudzoziemiec, i zsunem gogle na czoo.
Kim ty jeste zapa mnie za rkaw e do azika tak benzyn lejesz?
7
D. Sztuba, art. cyt.
8
Zob.: I. Dudkiewicz, Hugo-Bader: Co si Bogu nie udao. Z Jackiem Hugo-Baderem, reportayst,
dziennikarzem i autorem ksiek reporterskich, rozmawia Ignacy Dudkiewicz (http://magazynkontakt.pl/hugo-
bader-cos-sie-bogu-nie-udalo.html, dostp 11.04.2013).
9
Por. I. Gierbliska, E. Hetmanowska, art. cyt.
35
W kraju, ktry jest jednym z najwikszych na wiecie producentw ropy naftowej, na

prowincji najczciej tankuj za sto rubli okoo piciu litrw najtaszej,
siedemdziesiciooktanowej benzyny. Ja do najgorszego ruskiego samochodu laem do pena
dziewidziesiciodwuoktanow.
Nienawidzili mnie, jakbym wini karmi szparagami albo psu dawa poldwic (BG 30).
To ostatnie porwnanie pokazuje szczegln si i sugestywno prozy Hugo-Badera.

Gdy tumaczy 25-letniej, chorej na AIDS, Maszy, dlaczego faceci nie cierpi kondomw,
wyjania e to takie paskudztwo jak kawa bez kofeiny albo piwo bez alkoholu. Niby pijesz, a
nie szarpie (BG 77).
Rozdzia o wymieraniu Ewenkw, zatytuowany Biaa gorczka, koczy z kolei
akapit:
Udomowili t mier jak psa albo renifera. Mieszkaj w jednym namiocie, razem pij, pi i
jadaj. Nawet razem chodz si wysra (BG 174).
Metaforyczno Hugo-Badera bywa dosadna, na swj sposb prosta, wydaje si

nawet, e na granicy dobrego smaku, ale dziki temu jest ona bardzo wyrazista i
komunikatywna. Z jednej strony odwouj si ona do czytelnych, wsplnych, prymarnych
dowiadcze, z drugiej przez sw prowokacyjn sugestywno prowadzi do emocjonalnego
zaangaowania.
Wydaj si, e to take jeden z elementw gry autora z czytelnikiem, prowokujcy do
emocjonalnej reakcji, by nie mg on, tak jak autor, pozosta obojtny wobec opowieci, by
zosta do niej niejako wcignity, i by midzy nim a autorem powsta szczeglny wymiar
emocjonalnej wizi. Hugo-Bader zdaje si dawa czytelnikowi wybr: albo jeste ze mn
dalej w opowieci i razem akceptujemy najbardziej adekwatne rodki, nawet najbardziej
brutalne, ale najlepiej opisujce przedstawiany wiat, albo ten reporta, wywiad czy wreszcie
ta ksika nie jest dla ciebie. Tym bardziej, e rozdzia o Ewenkach rozpoczyna si
ostrzeeniem:
A teraz uwaaj. W tym tekcie czterdzieci razy pada sowo umrze, zabi, mier.
Jedenacie razy sowo karabin, pitnacie razy sowo wdka i tylko jeden raz sowo
mio, do tego nieszczliwa, Jak ci nie pasuje, nie czytaj (BG 153) .
36
Naturalnie ta charakterystyczna interakcyjno jest bardziej widoczna w zapisach

rozmw. Tym bardziej, e Jacek Hugo-Bader zdaje si mie wyjtkowy dar ciekawoci,
otwartoci i chci zrozumienia drugiego czowieka. W jednym z wywiadw opisuje t cech z
wyjtkowym jak na niego patosem.
Bg mnie obdarzy umiejtnoci suchania i rozmawiania z ludmi. Otwieram ich, tak, ale
sam te si otwieram. Odkrcam si jak soik ()10.
Dodatkowo, poza naturaln cech dobrego reportera ciekawoci, Hugo-Bader stara
si pielgnowa w sobie stan zadziwienia fenomenem Rosji i chyba te wiatem w ogle,
dlatego, jak sam mwi, nie przyj nigdy propozycji posady staego korespondenta.
Dostaem kiedy propozycj, eby zosta staym korespondentem w Rosji. Odmwiem, bo

obawiaem si, e przestan si dziwi i zauwaa. Za kadym razem, kiedy jad do Rosji,
wszystko mnie dziwi i to dziecice zdziwienie w sobie pielgnuj. Ryzyko przywyknicia jest
jednak stosunkowo mae, poniewa co dwa, trzy tygodnie kompletnie zmieniam temat,
wchodz w now rzek. Wyspecjalizowaem si w Rosji, ale nie mam swojego tematu, tylko
kierunek wiata. Id tam i myl cyrylic nic wicej. Czuwam nad umiejtnoci dziwienia
si. Ceni w sobie to, e umiem pyta jak szeciolatek. Ludzie s zaskoczeni, e zadaj takie
banalne pytania11.
I rzeczywicie autor Biaej gorczki nie waha si zadawa pyta ani pozornie
oczywistych, ani takich, ktrych w typowej sytuacji rozmowy nie wypadaoby zada, czy to z
powodu etykiety czy te tzw. poprawnoci politycznej. Zilustruje to trzema przykadami z
rozdziau Pole minowe, powiconemu chorym na AIDS mieszkacom Ufy: dwoma
fragmentami rozmowy z przywoywana ju wyej Masz (1, 2) i jednym z Rinatem (3).
(1) Masza: Pragnam z nim mie syna (). To si postaralimy i cae Boe Narodzenie
haftowaam do kibelka.
Jacek Hugo-Bader: Bya w ciy!? Po czterech dniach
(M): Prawosawne wita. W styczniu (BG 88)
(2) (M): A przed miesicem ochrzcilimy maego.
10
Tame.
11
Tame.
37
(JHB): Jakim cudem? Przecie ty ydwka.

(M): Ale prawosawna (BG 93)
(3) (JHB): Zarazie si od partnera? pytam Rinata.

(Rinat): Nie. Od lekarza.
(JHB): Twj partner by lekarzem?
(R): adne arty! Nie od, a u lekarza.
(JHB): Wszyscy homoseksualici tak mwi (), eby nie byo, e () s
odpowiedzialni za AIDS.
(R): Lekarka w przychodni AIDS-owskiej powiedziaa mi, e poyje sobie jeszcze ze trzy
lata. Straszya mnie dla przyjemnoci.
(JHB): Moe nie lubi gejw.
(R): Nie mwiem jej, e jestem.
(JHB): Wybacz, Rinat, ale to wida.
(R): Jeli masz fachowe oko. Suka wredna! Powiedziaa, ebym sobie szuka miejsca na
cmentarzu. (BG 86).
Osigany efekt jest dwojaki po pierwsze by tak rzec formalno-stylistyczny:
otrzymujemy bardzo ywe, dynamicznie, czasem wrcz komiczne dialogi, po drugie:
poznawczy dowiadujemy si znacznie wicej o ich bohaterach, ich mentalnoci czy
wreszcie rnicach kulturowych. A wszystko to dziki prowokujcej, bezczelnej interakcji,
przewrotnej dialektyce prowadzonego przez Hugo-Badera dialogu.
Oczywicie nie zawsze rozmowa jest prowadzona tak jak w powyszych przykadach
w stylu nazwijmy go: prowokacyjno-zaczepnym. Tak czy inaczej Hugo-Bader traktuje swoich
rozmwcw podmiotowo, zazwyczaj nie prowadzi z nimi asymetrycznych wywiadw, by
zassa z nich informacje, tylko wchodzi z nimi w symetryczne narracyjne relacje, w stan
bliski modelowemu dialogowi.
Najlepsz i najpeniejsz ilustracj tego procesu, mimo charakterystycznego dla Hugo-
Badera przerysowania, jest chyba spotkanie z Jurijem, zomiarzem, ktrego fotografia zdobi
okadk Dziennikw koymskich.
Przegadaem z nim 2 doby, bez przerwy. Co jaki czas jeden z nas przysypia, ale drugi cay
czas co mwi. Bylimy godni swoich opowieci. Nie tylko on mi opowiada, ale i ja jemu.
Wynika to z faktu, e ja nie przeprowadzam wywiadw, ja rozmawiam z ludmi. eby kto
mi co opowiedzia najpierw ja sam jemu musz opowiedzie o czym. Jurija poznaem
38
przypadkiem, na zomowisku, ktre prowadzi. Zainteresowa mnie jego motor stojcy przed
jego kanciap (). Gdy tak przypatrywaem si jego maszynie, Jurij wyszed do mnie. Moim
oczom ukaza si przepikny mczyzna, potny krasawiec. Umy twarz niegiem, popatrzy
na mnie i zapyta: ,,A ty kto? Wic wytumaczyem. Na co on: ,,Dawaj, chod na czaj, ktry
okaza si koniakiem. Tak wanie od rana pilimy t herbat, rwno dwie doby. Mia bardzo
duo do powiedzenia, ale najpierw () musiaem mu opowiedzie o sobie: kto ja jestem, po
co przyjechaem, dlaczego chc z nim porozmawia, kim jest moja ona, dzieci. Normalnie
jakbym spotka czowieka w pocigu. Jestemy w przedziale tylko we dwch i rozmawiamy,
przez 2 doby12.
Ta otwarto na drugiego czowieka, budowanie dialogicznej emocjonalnej wsplnoty
z rozmwc, czy po prostu szczera rozmowa o tym, co najgbiej w duszy, w Rosji wi
si zawsze z piciem alkoholu, zazwyczaj wdki.
Najwikszy kunszt reportera to dobre rozmawianie. Nie uywam sowa wywiad. Ja gadam.
Do moich rozmwcw mwi: chod, pogadamy. Chciabym, by ludzie mwili mi prawd,
wic i ja musz by najszczerszy na wiecie. Bohater musi nabra zaufania, wic moim
obowizkiem jest odpowiadanie mu z najwiksz starannoci i uczciwoci. Wwczas i on
zechce mwi o tym, co w nim siedzi gboko. Rosyjski rozmwca w takim momencie
wyciga z szafy wdk. Niepicie w Rosji byoby zabjstwem dziennikarskim, bo
najciekawsze bdzie na kocu butelki ().
Nie zostawiam mojego rozmwcy samego. Rzecz w tym, e ja czsto rozprawiam ze swoimi
bohaterami o rzeczach bolesnych. I co, mam ich zostawi w takiej sytuacji? Powiedzie Nie,
ja nie pij? Nie bd chcieli ze mn rozmawia. Poza tym tych ludzi te konwersacje bol, im
zaczyna dusza wy, e dobieram si do ich ran ja po prostu wsadzam w nie paluch i
gmeram. Solidarnie z nimi pij, bo musz13.
I to jest wanie wedle relacji Hugo-Badera najwiksza trudno zwizana z jego prac
czy te charakterem jego pracy w Rosji. Zetknicie si z rosyjskim modelem konsumpcji
alkoholu jest przez niego opisywane niemal jak zderzenie kulturowe, nawet dla osoby z nie
bardzo odlegego, wydawaoby si, zwyczajowo kraju jak Polska. Prba uchylania si od
12
D. Sztuba, art. cyt.
13
O. Wolf, Rosyjski syndrom milczenia (http://wiadomosci.onet.pl/kiosk/rosyjski-syndrom-
milczenia,1,4995812,kiosk-wiadomosc.html, dostp 11.04.2013).
39
picia jest po prostu naruszeniem obowizujcych norm grzecznociowych, grubym nietaktem,

a przede wszystkim zazwyczaj uniemoliwia szczer rozmow.
To jest wanie ta ciga walka, ktr musz odbywa. Prbuj miga si, unika, jak
najmniej pi, ale w Rosji istnieje tradycja picia toastami i do ostatniej kropli. Nie mona
popija samemu, we wasnym tempie. Takie zachowanie jest niegrzeczne, nieeleganckie i tak
si po prostu nie robi. Ja czsto o tym rozmawiam i negocjuj. Tumacz, e u nas jest troch
inaczej, mam inn gow, jestem mniejszy od swojego rozmwcy itd. Tylko, e ja takich
spotka potrafi mie kilka dziennie i na kadym musz wypi te kieliszki do dna. Prbuj
namwi, eby wypi jego tylko powk, ale oni si krzywi, bo wyznaj zasad, e alkohol
zostajcy na dnie jest t zoci i zami midzy nami14.
(...) mam z tym kopot, bo id rano na spotkanie, a na st wyjeda wdka. O dziewitej

rano, przed niadaniem! I nalewaj szklaneczk, a w Rosji nie mona pi powkami, nie
mona nie wypi do dna, bo kto nie pije do dna, ten nieszczery. Ale lej z serca, z
yczliwoci. I bywa, e tylko tak, dziki tej wdce, zaczynaj mwi. Nie uwierzysz, jak oni
piknie otwieraj dusz do samego dna15!
wiat Hugo-Badera jest antropocentryczny. Interesuje go przede wszystkim czowiek.

Na wszystkich fotografiach zamieszczonych w Biaej gorczce bohaterami s ludzie,
urzekajca swym piknem syberyjska przyroda, nie jest na nich nawet penoprawnym tem, ta
prawidowo dotyczy take samego tekstu (wicej miejsca powica tylko co chyba
oczywiste azikowi, jedna krtka opowie dotyczy bezdomnego psa z metra Bldi). Hugo-
Bader jest skupiony na czowieku. T humanistyczn dominant wietnie ilustruje
Baderowska formua syberyjskiego kryterium granicy ycia, ktra jest ustalana wanie
zwyczajn, wsplnotow aktywnoci ludzi.
Z moich obserwacji wynika, e granic ycia jest czterdzieci stopni [mrozu przyp. J. M.-F.].
Dziewczyny przestaj wtedy spacerowa pod rk po ulicach, chopaki nie stoj z piwem pod
sklepem, sportowcy zawieszaj treningi, a samochody przestaj jedzi (BG 196).
Hugo-Bader jest niemal kadego czowieka i jego historii ciekawy, chce go pozna i
zrozumie. Zdaniem autora Biaej gorczki szczeglnie w prbie rozumienia wykluczonych
wane jest tzw. yciowe dowiadczenie, mona by rzec, e do dialogu niezbdna jest choby
14
K. Kowalczyk, Reporter musi si dziwi. Wywiad z Jackiem Hugo-Baderem
(http://booklips.pl/wywiady/reporter-musi-sie-dziwic-wywiad-z-jackiem-hugo-baderem, dostp 11.04.2013)
15
O. Wolf, art. cyt.
40
czciowa wsplnota dowiadczenia czy wiedza wsplna przeycia (Trzeba mie co

w plecaku, dosta po bie i mie yciowy garb, zanim si czowiek zacznie bra do pisania
reportau o innych ludziach. Trzeba nauczy si rozumie ludzi. Jeli masz napisa
o czowieku, ktrego ycie skopao, nigdy go nie zrozumiesz, jeeli ciebie ycie par razy nie
kopno16.); ale przede wszystkim trzeba stara si w kadym: narkomanie, kryminalicie,
neofaszycie, a nawet komunicie czy milicjancie zobaczy czowieka.
Podobn postaw, bardzo wydaje si blisk Hugo-Baderowi, stara si wciela w ycie
41-letni hipis i wdrowny bazen Til, ktry zdradza na kartach Biaej gorczki swoj strategi
unikania bicia przez mienty czyli milicjantw: Trzeba wyrwa mu z piersi t nienawi do
wszystkich, zobaczy w nim czowieka (BG 41).
Wanie ciekawo, ch poznania i zrozumienia ludzi determinoway rwnie sposb
jego podrowania. Podczas podry z Moskwy do Wadywostoku Hugo-Bader zabiera do
samochodu wszystkich, z ktrymi byo mu po drodze, ale w zamian za podwiezienie musieli
opowiedzie mu swoj histori i zgodzi si na zdjcie (BG 193). Mona przyj, e prawie
nikt nie podruje autostopem zim po Syberii dla przygody czy przyjemnoci. Pasaerami
Hugo-Badera byli ludzie najubosi, wybierajcy ten sposb komunikacji z koniecznoci.
Wszyscy moi pasaerowie, mczyni, kobiety, a nawet dzieci, ktrych zabieraem z drogi,
wnosili do kabiny tgi syberyjski chd, ktry w cieple po kilku minutach traci wieo i
rzeko tajgi, niezwyk urod kontynentalnego klimatu. Zamienia si w bardzo pospolity,
sodkawo-kwany, duszcy odr biedy. Smrd niemytych pach, zasikanych gaci,
odkowego soku, wstrtnego arcia i rk wycieranych w kapot. Smrd porzucenia,
zapomnienia, odepchnicia przez wszystkich nieszczcia po prostu, a dla wielu pierwszy
symptom bezdomnoci. Wszdzie jest taki sam. W Barcelonie, Warszawie, Pekinie,
Moskwie Starasz si ich nie dotyka i oddycha ustami jak najpycej, jak w ohydnym kiblu,
eby twoje pcherzyki pucne wcigay jak najmniej powietrza, ktrego uywali (BG 198).
22-letni Igor Smyrnow (ktremu, gdy zmara matka, ojczym zatrzasn drzwi do
mieszkania) nabawi si tego zapachu w tydzie (BG 198), wo 56-letniej Lubowy z Ilinki
utrzymuje si w samochodzie przez 2 dni (BG 201). Przebywanie z nimi w jednej kabinie
samochodu (szczeglnie dla kogo, kto mwi o sobie, e ma wch jak owczarek
niemiecki17), nie jest atwe. Ale Hugo-Bader zdaje si przyjmowa, e jeli postaramy si do
naszego naturalnego odruchu obrzydzenia podej (o ile to moliwe) krytycznie i
dostrzeemy, idc za rad Tila, w rozmwcy czowieka, smrd okae si spoecznie
16
I. Gierbliska, E. Hetmanowska, art. cyt.
17
Tame.
41
sankcjonowanym, powodujcym dyskomfort, indeksem odrzucenia. Bieda jest

niefotogeniczna, okropna, brzydka18. Ale za powszechnie odrzucan odraajc fasad
znajduj si konkretni, ywi ludzie, z ktrymi Jacek Hugo-Bader po prostu chce rozmawia; i
ich historie, ktrych Hugo-Bader jest zwyczajnie ciekawy.
Deklarowanym celem Jacka Hugo-Badera nie jest synteza, uoglniajce wnioski czy
odkrycie oglnych uniwersalnych praw:
Nie umiem przeprowadzi wielkiej analizy, ale umiem odebra pyty chodnikowe wszystkimi
zmysami (). Nawet to w sobie lubi, e jestem taki nieporadny w dostrzeganiu caoci.
Mam kopot, kiedy zapraszaj mnie na rne spotkania dotyczce Rosji. Bo niby jestem
specjalist od Rosji. A jaki ze mnie specjalista? Po prostu tam jed i opisuj ludzi,
w dodatku z poziomu chodnika. Niewiele mog o Rosji powiedzie ()19.
Odpowiadajc pisemnie blogerowi Bartomiejowi Krzysztanowi na pytanie-zarzut:

dlaczego unika wielkich tematw i pisze gwnie o yciowych nieudacznikach, Jacek Hugo
Bader odpowiada:
Pisze Pan, e opowiadam o sprawach mao istotnych. Ale niech przemnoy Pan te sprawy
przez 138 milionw Rosjan, i ju perspektywa robi si szersza. Ale nie zgodz si, e to mao
wane sprawy: AIDS, pijastwo, upadek imperium, powrt tatarskiego narodu na stare
mieci, rodzenie si mafii, wojna w Czeczenii, holokaust syberyjskich narodw, poligon
atomowy... Te mi bahostki! To s, prosz Pana, wielkie tematy. Tylko ogldane z
perspektywy wasajcego si psa(). A powanie wielkie tematy widziane oczami
ludzi, na ktrych te, za przeproszeniem, TEMATY si zwaliy20.
Zatem paradoksalnie, mimo e Jacek Hugo-Bader lubi mwi o sobie jako o
wasajcym si psie, ktry opisuje wiat z perspektywy trotuaru, naturalnie stronicym od
syntez i roszcze do uniwersalnych praw, wanie jego strategi i praktyk dziennikarsk
potraktowa moemy jako indukcyjn drog poznawania i odsaniania prawdy o wiecie. A w
przedstawionych przez niego historiach i opowieciach zwykych napotkanych ludzi
zgodnie z hermeneutyczn zasad, e nie mona zrozumie caoci bez zrozumienia
szczegu odbija si fenomen wspczesnej Rosji.
18
I. Dudkiewicz, art. cyt.
19
Por. I. Gierbliska, E. Hetmanowska, art. cyt.
20
B. Krzysztan, art. cyt.
42
Bibliografia
I. Dudkiewicz, Hugo-Bader: Co si Bogu nie udao. Z Jackiem Hugo-Baderem, reportayst,
dziennikarzem i autorem ksiek reporterskich, rozmawia Ignacy Dudkiewicz
(http://magazynkontakt.pl/hugo-bader-cos-sie-bogu-nie-udalo.html, dostp 11.04.2013).
I. Gierbliska, E. Hetmanowska, Historia musi mnie sponiewiera. Rozmowa z Jackiem
Hugo-Baderem. (http://www.dwutygodnik.com/artykul/843, dostp 11.04. 2013).
J. Hugo-Bader, Biaa Gorczka, Woowiec 2011.
K. Kowalczyk, Reporter musi si dziwi. Wywiad z Jackiem Hugo-Baderem
(http://booklips.pl/wywiady/reporter-musi-sie-dziwic-wywiad-z-jackiem-hugo-baderem,
dostp 11.04.2013).
B. Krzysztan, Polityka, ksiki, ludzie, wywiad z Jackiem Hugo-Baderem (http://read-
akcja.blogspot.com/2012/11/polityka-ksiazki-ludzie-wywiad-z.html, dostp 11.04.2013).
D. Sztuba, Nie jestem reportaysta ani podrnikiem. Wywiad z Jackiem Hugo Baderem na
Festivalu 3 ywioy w Krakowie (http://www.klubpodroznikow.com/wywiady/118-
wywiady/1264-nie-jestem-reportazysta-ani-podroznikiem, dostp 11.04.2013).
O. Wolf, Rosyjski syndrom milczenia (http://wiadomosci.onet.pl/kiosk/rosyjski-syndrom-
milczenia,1,4995812,kiosk-wiadomosc.html, dostp 11.04.2013).
K. Wolny-Zmorzyski, Reporta jak go napisa?, Warszawa 2004.
M. Zimnoch Reporta w pynnej nowoczesnoci, Znak 2012, nr 3[682].
43
Rozdzia V
Magdalena Piechota - Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej
O tych, ktrym trudniej. Reportae

literackie Lidii Ostaowskiej
Tytuowe sformuowanie pojawia si na skromnej graficznie i treciowo oficjalnej

stronie internetowej Lidii Ostaowskiej: Pisz o tych, ktrym trudniej o mniejszociach
narodowych i etnicznych, o kobietach, o modziey z subkultur i o wykluczonych.1 Za tym
lakonicznym wyliczeniem kryje si obszar arcytrudnych tematw, w ujciu ktrych jednym z
najwaniejszych wyzwa jest znalezienie tonu bez faszu sensacyjnoci, stereotypizacji i
stygmatyzacji, bez lukru sentymentalizmu i atwych wzrusze. eby by reporterem, trzeba
by dobrym czowiekiem, mwi Ryszard Kapuciski. Z pewnoci trzeba by dobrym
czowiekiem, eby mie dla drugiego czowieka tyle mdrego zrozumienia i tyle empatycznej
ciekawoci, ile znale mona w reportaach Lidii Ostaowskiej. I trzeba te mie pewno
dziennikarskiego kodeksu wartoci, dalekiego od medialnego celebryctwa.
Reportaem, gatunkiem tak bardzo pojemnym i autorskim, autorka Bolao jeszcze
bardziej, absolwentka studiw polonistycznych, zafascynowaa si w modoci w trakcie
lektur tekstw Hanny Krall, Ryszarda Kapuciskiego, Magorzaty Szejnert i innych
przedstawicieli wczesnego pokolenia reporterw. Sama sprbowaa go w latach
siedemdziesitych w czasopismach Przyjacika i ITD, a doskonalia po przerwie pod
opiek Magorzaty Szejnert w Gazecie Wyborczej. Wybr tej wanie konwencji wydaje si
oczywisty dla kogo, kto pragnie znale si blisko bohaterw niemedialnych,
nierozrywkowych, swoimi historiami raczej ranicych i dranicych ni budujcych czy
zaciekawiajcych. O ich kopotach i kopotach z nimi tej czci spoeczestwa ktrej
atwiej, donosz media informacyjne, tak przecie daleko pozostajc od istoty problemw,
niuansw sytuacji, w ktrej tkwi wykluczeni, inni, obcy lub choby zbuntowani. Dowiadujc
si z newsw o faktach, pozostajemy oddzieleni od kontekstw, emocji, intencji, sowem od
1
http://www.lidiaostalowska.eu/o-sobie; data dostpu: 12.04.2013.
44
caej dyskursywnej otoczki, ktra towarzyszy kadej sytuacji i kadego typu wydarzeniom.
Tyle e w przypadku tych, ktrym trudniej tak atwo o krzywdzce domysy na temat tego,
jak, dlaczego i po co. Wbrew tabloidowym uproszczeniom, spoecznym uprzedzeniom,
niejednokrotnie bezmylnej medialnej papce inforozrywki, reporta w wydaniu obecnego
pokolenia polskiej szkoy, w tym jego przedstawicielki Lidii Ostaowskiej, broni idei
dziennikarstwa zaangaowanego w ludzkie problemy w sposb wraliwy, uwany, gboko
humanistyczny. To model dziennikarstwa, ktry jest wymagajcy, niejednokrotnie zabiera
ycie prywatne, kosztuje wiele w kadym sensie, ale daje poczucie wykonywania potrzebnej i
wanej spoecznie dziaalnoci.
Historie zwykych ludzi, interwencje w sprawie pokrzywdzonych, wywiady z
odrzuconymi wydawaoby si, e ilociowo tzw. human interest journalism reprezentowane
jest obficie zarwno w mediach publicznych, jak i komercyjnych2. Wystarczy jednak uwanie
przyjrze si odcinkom popularnego reporterskiego programu z ludzkimi sprawami w
TVP1, zwrci uwag na sposb pokazywania problemw przez serie interwencyjne w
telewizjach komercyjnych czy sprawdzi, jak i po co pisz o takich bohaterach tabloidy, by
przekona si, e ludzie czsto s tam przedmiotem, a nie podmiotem, zapewniajcym
widowni namiastk katharsis. Tabloidyzacja, postbigbrotherowy voyeuryzm, marketingizacja
informacji w mediach, poddajcych si tym procesom jako nieuchronnym na medialnym
rynku, nie ma miejsca na przyblienie czowieka z jego skomplikowaniem. Poetyka
uproszczonych historii wypenia popularne media, stpiajc nasz odbiorcz wraliwo i
oduczajc potrzeby namysu. Reporta w jego literackiej odmianie, jak ju niejednokrotnie w
historii, staje si wic azylem dla tych, ktrym bycie pracownikiem mediw nie wystarcza, bo
inaczej pojmuj swoj dziennikarsk tosamo. Literacko jest tu pojmowana jako denie
do maksymalizacji sensw poprzez konstrukcj opowieci, kreacj bohaterw i obrazowo.
W przypadku autorki Farb wodnych oznacza to precyzj kompozycji3, wielk uwano na
2
Wspomina o tym na przykad Olga Biaek-Szwed, okrelajc voyeurystyczne zapdy wspczesnej prasy
masowej w tym temacie jako inwigilacj tzw. zwykego czowieka (O. Biaek-Szwed, Problem voyeryzmu
medialnego w kontekcie polskiej prasy masowej, [w:] Wspczesne media. Status, aksjologia, funkcjonowanie,
red. I. Hofman, D. Kpa-Figura, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009, T. 1, s. 163).
3
Pisarka Sylwia Hutnik tak metaforycznie okrelia rnorodno technik narracyjnych w reportau Farby
wodne: Lidia Ostaowska w swojej niedawno wydanej ksice Farby wodne uywa () wszystkich
moliwych technik plastycznych. Jak trzeba, to wyrysuje wszystko na papierze milimetrowym i jeszcze poda
ekierk (jest przecie reportaystk). Czasami poprowadzi nas wszystkich wraz z korowodem opisywanej
rodziny karw w technice surrealistycznych collages. Pastelowo nakreli zupenie nieznany wiat Cyganw.
Wreszcie signie po akwarele, tytuowe farby wodne, aby pokaza nam zoono takich sw jak prawda i
sprawiedliwo (S. Hutnik, Akwarele w Owicimiu, Polityka.pl,
http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/felietony/1524247,1,kawiarnia-literacka.read, data dostpu:
12.04.2013).
45
sowo i jego uderzajc trafno, celne portretowanie, skadajce si razem na proz

wywoujc obrazowe przedstawienia, emocje i refleksje.
Lidia Ostaowska dugo czekaa na zaistnienie jako autorka ksiki. Cho o ponad
dekad starsza od Mariusza Szczyga czy Wojciecha Tochmana, debiutowaa ksikowo
niemal rwno z nimi zbiorem Cygan to Cygan (2000). Lata osiemdziesite to okres
wsppracy z podziemn Solidarnoci po negatywnej weryfikacji w stanie wojennym i czas
dziennikarskiego nieistnienia w oficjalnym obiegu, zreszt dla wielu oczywistego jako
wybr sumienia. Po przeomie, zaczynajc prac w nowo powstaej Gazecie Wyborczej,
znalaza si pod redaktorsk opiek innej znakomitej reporterki, Magorzaty Szejnert,
otrzymujc najwaniejsz zawodow lekcj w yciu (nie tylko pisania, rwnie
przekazywania dowiadcze modszym kolegom)4. Zanim Ostaowska zaistniaa
wymienion ksik, czytelnicy Gazety Wyborczej i Duego Formatu poznali jej teksty
tam pomieszczane, a wybrane reportae znalazy si te w antologiach Kraj Raj (1993), To
nie mj pies, ale moje ko (1998), Anna z gabinetu bajek (1999). Take po ksikowym
debiucie teksty Lidii Ostaowskiej wybierano do kolejnych antologii, polskich Zy dotyk
(2001), A db ronie. Warmia i Mazury w reportau po 1945 roku (2002), Caa Polska
trzaska (2006), 20 lat nowej Polski w reportaach wedug Mariusza Szczyga (2009),
Kobiety, ktre igray z bogami (2010), a take zagranicznych prezentacji dorobku polskich
reportaystw (m.in. Szwecja i Austria). Wydawnictwo Czarne wydao ostatnio rok po roku
dwie kolejne ksiki reportaowe Ostaowskiej, wielokrotnie ju nagradzane i nominowane
do nagrd Farby wodne (2011) i Bolao jeszcze bardziej (2012), zbir dwunastu tekstw
publikowanych w rnych grzbietach Gazety Wyborczej w latach 1991-2005, wybr z
codziennej reporterskiej pracy. Wydanie autorskich ksiek to zawsze przejcie do innego
poziomu publicznej obecnoci i moliwo innej skali oddziaywania. To take swoisty punkt
reporterskiej drogi, na ktrej mniejsze teksty to jeszcze tylko dziennikarstwo, a ksika to
ju reporta literacki. Wiksza forma przede wszystkim jednak pozwala doceni kunszt
opowieci w jej wielorakich odcieniach i mistrzostwo w operowaniu sowem, za ktrym
moemy zobaczy, poczu, przey losy innych.
Literacko reportau, prezentujcego przecie prawdziwe historie, z pewnoci nie
zasadza si na uyciu fikcji, a teoria mozaiki sformuowana przez Melchiora Wakowicza,
dopuszczajca zabiegi kompilujce, ma zarwno zwolennikw (np. trzy postacie w
Nocnych wdrowcach Wojciecha Jagielskiego), jak i wielu przeciwnikw, wskazujcych na
4
http://www.lidiaostalowska.eu/o-sobie, data dostpu: 12.04.2013.
46
amanie paktu faktograficznego, czyli obowizku wiernoci, szczegowoci i zwizoci.

Warto zatem poszuka literackoci w zabiegach narracyjnych, kompozycyjnych i
stylistycznych, ktre przenosz wymiar opowieci w obszar ponadczasowych interpretacji,
wraz z estetyzacj przedstawienia rzeczywistoci owocujc trudn do opisania, cho bez trudu
odczuwaln w lekturze gbi humanistyczn. Reporta literacki to wiat ze sw, swoiste
od-tworzenie (re-membering)5 rzeczywistoci w tekcie. Reporterka poznaje swoich
bohaterw, wysuchuje ich opowieci, przebywa z nimi, przyglda si im, rejestruje wraenia,
poznaje fakty z dokumentw. Do tej masy bodcw i wiedzy, ktre skadaj si na etap
przygotowywania reportau, naley doczy sfer stanw, pogldw, uczu i emocji autorki,
towarzyszcych fazie zbierania materiau. Proces tworzenia tekstu mona zatem porwna do
od-tworzenia, ktre zawsze przecie ma silne pitno autorskie. Historia przefiltrowana
przez wiadomo reporterki zostaje od-tworzona w postaci tekstu, ktry zawiera tyle
histori, co i jej wizj. Artystyczne rodki wyrazu to przecie nie tylko forma, to take
modyfikacja wraenia w stosunku do tego, co odebralibymy, gdyby te same fakty zostay
przekazane bez ich udziau (a i wwczas przecie mamy do czynienia z obrazem faktw). O
transformacji faktw rzeczywistoci w fakty opisane Krzysztof Kkolewski pisa jako o
tajemnicy poetyki reportau: Mimo pozornej zalenoci reportera od faktw nie moe on
podchodzi do nich biernie jako do zastanych, gotowych, ale winien traktowa je jako
rzeczywisto potencjaln, ktr naley dopiero odkry. () Bez odkrycia dokonanego przez
5
Inspiruj si tu terminem uytym przez Mieke Bal (M. Bal. Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2012, s. 24. Bal odwouje si do niego przy okazji
trudnoci w przypominaniu sobie siebie w wyniku traumy pamiciowe od-tworzenie napotyka na
przeszkody. Inspiracja jest jednak rebours, nie zakadam kopotw autorki z pamici, chc wskaza na jej
poredniczc rol i twrczy aspekt od-tworzenia poprzez opowie. O roli scalajcej narracji pisa Zbigniew
Bauer: Nieciga, fragmentaryczna struktura narracji () staa si czym oczywistym, podobnie jak dominacja
znaczcego nad znaczonym, wytwarzania nad wytworem, utekstowienia nad uprawdopodobnieniem.
Dostrzeono jednak, e to wanie wytwarzanie tekstu, dziaalno ujzykowiajca konflikty wiata i jego
rozpad, chaotyczno ideologii, mitw, religii jest rzeczywist szans czowieka jako podmiotu poznajcego w
wiat i starajcego si go oswoi. () nastpuje charakterystyczny powrt do opowiadania jako jedynej
formuy uporzdkowania widzialnej rzeczywistoci, a take wiata dozna psychicznych mwicego podmiotu
(Z. Bauer, Antymedialny reporta Ryszarda Kapuciskiego, Wydawnictwo PAP, Warszawa 2001, s. 64-65).
Badacz w innym miejscu przypisuje obecnoci narracji historycznej w pisarstwie Ryszarda Kapuciskiego rol
antymedialnego elementu scalajcego struktur reportay, wnoszcego porzdek w obszar chaotycznych
obrazw charakterystycznych dla komunikacji medialnej (s. 29). T sam antymedialno wida w
reportaach Lidii Ostaowskiej. W intertekstualnej przestrzeni tomu Cygan to Cygan mamy midzy innymi
medialne doniesienia o przestpstwach popenianych przez Romw, niechci do nich wyraanej bezporednimi
rasistowskimi atakami, opowieci ywe w wielu polskich rodzinach o taborach i zodziejskiej dziaalnoci
wdrujcych jeszcze po wojnie ocalaych grup romskich, bajki i kaway pokazujce autsajderstwo lub
cwaniactwo Romw, teksty piosenek piewane przez romskich wokalistw i zespoy, czy weselno-ogniskowy
przebj My Cyganie, obrazy z filmw Emira Kusturicy (Czas Cyganw czy Czarny kot, biay kot). Oto
medialno-popkulturowy chaos, wobec ktrego sytuujemy reportae Ostaowskiej, a widzc to zestawienie,
moemy dostrzec, jak czystym tonem, oswobadzajcym Romw z banaw stereotypw i przyznajcym im
Czowieczestwo z wszystkimi jego uomnociami, mwi w swojej ksice Lidia Ostaowska.
47
reportayst fakt w takim ksztacie nie istniaby. () Jest on artyst postrzegania bardziej ni
kreowania6. Kunszt Lidii Ostaowskiej to znajdowanie takich narzdzi opisu, obrazw,
sytuacji, dialogw, monologw, ktre przenosz bez reszty w wiat, ktry chce nam
opowiedzie, ktry od-tworzy dla czytelnikw. To take kunszt postrzegania, ktry zasadza
si na wraliwoci, uwanoci i pasji do tego, co si robi, czego echo znajdujemy w sowach z
wywiadu udzielonego Agnieszce Wjciskiej: Byam szczliwa, e spotkaam bohaterw,
ktrzy przebyli tak drog7. Te sowa bezporednio odnosz si do Mariusza, Michaa i
Roberta z tekstu Masz mierny i id z tomu Bolao jeszcze bardziej (2012), mona jednak
zaryzykowa, e spotkanie z bohaterami innych opowieci mogoby by przez reporterk
okrelone podobnie. Wielk sztuk reportera jest te suchanie, o ktrym Ostaowska tak
mwi w tym samym wywiadzie: Musz ich przekona, e naprawd chc usysze. () Nie
trzeba stosowa jakich szalonych chwytw, by jeden czowiek drugiemu o sobie
opowiedzia. W wiecie jest niedostatek dzielenia si przeyciami, ludzie czekaj na okazj,
chc by wysuchani. Warunek jest tylko taki, eby sucha bezinteresownie i uwanie.8
Lojalno wobec bohaterw, potrzeba budowania z nimi relacji, chronienie ich intymnoci i
poczucie, e bierze si za nich pewien rodzaj odpowiedzialnoci oto swoiste credo reportera
wedug Lidii Ostaowskiej. Model dziennikarstwa dzi niepopularny, tym bardziej wart
szacunku i docenienia.
Oszczdny, zdyscyplinowany styl, rytm osigany przez krtkie dynamiczne zdania i
rwnowaniki, niemal zupene wytumienie wasnej obecnoci na rzecz intensywnej
ekspozycji bohaterw z ich punktami widzenia, poczone z cakowitym brakiem
jakiegokolwiek moralizowania co do ich decyzji, wyborw i dziaa oto znamienne cechy
narracji Lidii Ostaowskiej. Mona odnie wraenie, e oto ten wiat sam si opowiada
nic bardziej mylnego. To dobr sw, praca nad tekstem, pomysy kompozycyjne daj takie
zudne wraenie, ktre warte jest twrczego i redakcyjnego wysiku, bo buduje wielkie
zaufanie do autorki. W przeciwiestwie choby do Mariusza Szczyga czy Jacka Hugo-
Badera, deklarujcych odpowiednio w Zrb sobie raj i Dziennikach koymskich niech
lub niemono syntezy, wybierajcych felietonizacj lub intymizacj opowieci, Lidia
Ostaowska zdaje si wierzy w sens i moc licencji reportaowej i w swoj reportersk rol
tumacza.
6
K. Kkolewski, Reporta, [w:] Sownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i in., Zakad Narodowy im.
Ossoliskich, Wrocaw 1992, s. 934.
7
A. Wjciska, Reporterzy bez fikcji. Rozmowy z polskimi reporterami, Wydawnictwo Czarne, Woowiec 2011, s.
204.
8
Tame, s. 206.
48
Zbir Cygan to Cygan to efekt wielu lat kontaktw ze spoecznoci, ktra obrosa
wieloma uprzedzeniami i negatywnymi stereotypami. Nieasymilowalni, sprawiajcy
kopoty socjalne, niechciani wznowienie tomu z 2000 roku w dwanacie lat pniej
upewnia w tym, e niewiele si zmienio, moe z wyjtkiem jednego: media rzadziej o tym
mwi, jakby dziaaa tu zasada politycznej poprawnoci polityki informacyjnej wobec
mniejszoci. Niezaleno Romw, ich odmienny system wartoci z ogromn rol wolnoci
od obowizkw, zakazw, pastwowoci i polityki, niedefiniowalno wynikajca choby z
tego, e sami siebie okrelaj poprzez legendy, podania, wierzenia i sny wszystko to moe
na rwni fascynowa i irytowa. W pocztkach wdrwki po Europie byli goszczeni na
dworach i wypdzani edyktami. Pozostali osobni, coraz bardziej przekonani, e romanipen,
cygaskie prawo i tradycja, to jedyne, co pozwoli im przetrwa, a jednoczenie to prawo
amicy.
W tym temacie niezwykle atwo byo wpa w puapk romantyzowania,
sentymentalnoci, albo przeciwnie, ostroci i atwoci osdw. Reporterka na jednej z
pierwszych stron wymienia cig synonimw, ktry stoi za sowem Cygan jako
wyzwiskiem: ciemniak, prymityw, oszust, brudas, mierdziel, zamas, bandzior, le9,
wyczerpujc temat od tej strony. To ju wiemy, a teraz chce pomc nam zrozumie, e to po
prostu czowiek. Ostaowska w Romach nie widzi mniejszoci, lecz poszczeglnych ludzi.
Na pocztku opowiada o obfitujcej w rozczarowania podry polskiego Cygana Limalo do
Rumunii, kilkoma trafnymi zdaniami oddajc na przykad klimat wizyty u samozwaczego
romskiego krla: Ion Cioab mieszka w Sabinie, w obszernej willi. Za otwart furtk indyki,
przy schodkach popiersie waciciela. Drzwi uchylone, bo upa. Krl chrapie na sofie w
brudnych krtkich gaciach pord zoconej tandety10. Realizm szczegu ujty zosta celnie
syntetycznym opisem, za ktrym kryje si nie tylko sytuacja odwiedzin, ale i emocje Limalo.
Midzy sowami gstnieje upa i zo bohatera. Limalo przekonuje si, e jego marzenie, aby
odnale miejsce, w ktrym Cygan kocha jeszcze Cygana nie speni si. Ostaowska
opowiada o tym z naturalizmem szczegw, z autentyzmem nieporadnego lub dosadnego
jzyka, czc rne plany czasowe, co pozwala wnikn zarwno w przeszo, jak i
konteksty teraniejszoci. W kolejnych czciach tomu autorka zabiera czytelnikw do innych
postkomunistycznych krajw (Wgier, Macedonii, Czech, Bugarii), ktre budujc swoje
mode demokracje stay si scen wyjaskrawionych napi spoecznych i braku pomysw na
ich rozwizywanie, a Romowie okazali si szczeglnie niechcianym balastem. Reporterka
9
L. Ostaowska, Cygan to Cygan, Wydawnictwo Czarne, Woowiec 2012, s. 13-14.
10
Tame, s. 21.
49
wybraa wic temat zarwno draliwy, jak i niewygodny, dokonujc wanego kroku na
drodze do zmiany opartej na poszanowaniu praw czowieka. eby nie ba si i nie odrzuca
innego, najpierw trzeba mc si o nim dowiedzie tego, co nieoczywiste. Dlaczego kradnie
lub ebrze zamiast pracowa, jakie ma obyczaje, w co wierzy, czego mu kulturowo nie
wolno, a co musi respektowa, co go cieszy, a co smuci, co wyklucza go z wasnej
spoecznoci, a na co daje ona pene przyzwolenie.
Wczane w opowie wyjanienia nios potrzebny kontekst, na tle ktrego dziaania
postaci nabieraj innego sensu. To nie jest wiedza powszechna, aby j zdoby, Lidia
Ostaowska musiaa zosta uznana przez Romw za godn zaufania (jak mwia w
wywiadzie, musiaa zje z nimi beczk soli), zosta wprowadzon do zamknitych dla
gadziw krgw. To mogo stworzy zobowizanie, ograniczajce w momencie od-
tworzenia tego, co usyszane, doznane, zapamitane. W tym kontekcie bardzo wan cech
reportay Ostaowskiej jest wywaenie opowieci oparte na mozaikowej kompozycji, ktra
dokumentowanie ycia czy z licznymi wyjaniajcymi dygresjami i nie sposb znale w
tym wskazwki, co mamy o tym wszystkim sdzi. Oto mistrzostwo zdania sprawy, ktre
pozostawia czytelnika z jego wasnym sumieniem. Dawid Warszawski (Konstanty Gebert) tak
podsumowa ten bezstronny ton: ksika jest opowieci o wykluczonych i
samowykluczajcych si, o oszustach i oszukanych, o biednych, bo gupi, i gupich, bo biedni.
I o tych, ktrym wbrew wszystkiemu, wbrew swoim i obcym, jednak si udao. A take o
gadziowskiej zej woli i dobrej, o ich strachu, ale i o solidarnoci. Autorka z rwn trosk
prezentuje stanowiska wszystkich swoich rozmwcw. Nie sposb rozpozna argumentw
bliskich jej sercu po tonie opowieci11. Najwaniejsz przesank pozostaje pokazanie
bohaterw nie jako sylwetkowego obrysu, lecz w wymiarze uczu i emocji: mioci i
nienawici, strachu i aroganckiej odwagi, przyjani i zdrady, nadziei i rezygnacji, wrogoci i
zaufania, dobroci i podoci. Cygan, Polak, Rumun, Wgier, Czech, Sowak, Bugar
narodowe identyfikacje okazuj swoj podrzdno wobec uniwersalnoci ludzkich
motywacji. To najwaniejsza lekcja, jak kae nam odrobi ten tom w jego pierwszej wersji,
pozbawionej intencji perswazyjnej, a tak dziki temu silnie edukujcej w czowieczestwie.
W drugim wydaniu Cygan to Cygan (2012) Ostaowska dodaa Postscriptum. O
Aborygenach zabierajc gos w sprawie i wyranie stajc po stronie Romw, o ktrych
wiecie mwi to take mj wiat, przynajmniej w czci12. Wspredaguje kwartalnik
11
D. Warszawski, Cyganie s, Gazeta Wyborcza 02.11.2000. Za:
http://www.lidiaostalowska.eu/ksiazki/cygan-to-cygan-2000, data dostpu: 13.04.2013.
12
L. Ostaowska, Cygan to Cygan, dz. cyt., s. 167.
50
Stowarzyszenia Romw w Polsce Dialog-Pheniben, czynnie dziaa zatem na rzecz

spoecznoci, ktrej sytuacj poznaa wczeniej jako reporterka13. Ta inna w charakterze,
wyranie publicystyczna cz przynosi nowe fakty stereotypowego postrzegania,
przeladowa, etnicznego wykluczenia, ale te przykady dziaa pozytywnych, a take
kocowy apel: W naszej czci Europy sporo si zmienio. Naleymy do spoecznoci, dla
ktrej licz si prawa czowieka. We wsplnej penej zgieku przestrzeni publicznej coraz
wyraniej przebija si gos, e to nie my gadziowie" mamy zadecydowa o przyszoci
Romw. Sami rozstrzygn, jak czy nowoczesno i tradycj. () Dajmy im miejsce.14.
Taka postawa wydaje si znakomicie ilustrowa haso macierzystej redakcji Ostaowskiej:
nam nie jest wszystko jedno, a skoro tak, dziennikarka konsekwentnie pomaga bohaterom
w sferze, w ktrej potrafi sowa. Sowo w wanej sprawie staje si narzdziem
dziennikarstwa odpowiedzialnego.
Wielkie dramaty i mae smutki, przenikliwe wieloaspektowe portrety i skromne
portretowe szkice, dramatyzm wydarze i chodna sia faktw moc literackich reportay
Ostaowskiej tkwi we wspomnianej precyzji konstrukcji, znakomitym wyczuciu jzykowym,
a take w ogromnym, zauwaalnym w narracji szacunku dla bohaterw. Na pewno nie s dla
niej przedmiotem opisu czasem reporterka zblia si do nich na odlego szeptu, a
czasem dyskretnie, jakby z oddali, lecz bardzo uwanie, tylko si im przyglda i to te jest
miar jej taktu i szacunku dla czowieka, o ktrym pisze. Sposobem opowiadania o
bohaterach w wiecie, ktry chciaaby, abymy poznali i zrozumieli, upewnia czytelnikw w
tym, e moemy jej zaufa, e, jakby powiedzieli modzi bohaterowie jej tekstw, nie ma w
tym ciemy. Jednym z tych sposobw jest transpozycja form osobowych15 z ja na
on/ona, czyli zastpienie podmiotowoci (wypowied w pierwszej osobie gramatycznej)
narracj z punktu widzenia: Berenika, dziewczyna Raha, rozumie, o co chodzi, Rahim boi
13
Lidia Ostaowska jest take wspzaoycielk fundacji Opowiedz To Picture This, stawiajcej sobie takie
oto cele: Wierzymy w ide dialogu. Kierujemy si przekonaniem, e porozumienie jest moliwe dziki
informacji. Rasa, nard, religia, przekonania, pe, orientacja seksualna to rda podziaw. Odpowiedzialne
dziennikarstwo ma moliwo i obowizek dziaania na rzecz wzajemnego zrozumienia i wsppracy. Chcemy
rozwija kontakty w ramach spoeczestw i midzy spoeczestwami. Nasz cel to uwalnianie aktywnoci przez
wytyczanie pl wymiany wiedzy. Tak przestrzeni jest dokument. Wsplne tworzenie wiadectw
pimienniczych, fotograficznych, audialnych i audiowizualnych suy otwarciu granic. Edukacja obywatelskich
dziennikarzy sprzyja obronie praw obywatelskich, praw mniejszoci, praw wykluczonych, kobiet, dzieci,
niepenosprawnych, imigrantw i uchodcw. (za: http://www.picture-this.org/o-nas/, data dostpu:
26.04.2013).
14
L. Ostaowska, Cygan to Cygan, dz. cyt., s. 174.
15
Na si tego zabiegu w poezji zwrcia uwag Aleksandra Okopie-Sawiska tworzc teori relacji
osobowych w literackiej komunikacji (zob. A. Okopie-Sawiska, Semantyka wypowiedzi poetyckiej,
Wydawnictwo Universitas, Krakw 1998), a o zastosowaniu tego rozwizania w reportaach wspomina Maria
Wojtak (M. Wojtak, Gatunki prasowe, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004, s. 297).
51
si, e przyjaciel sprzeda dusz dla kariery i pienidzy. Prbuje go przed tym uchroni. Rah
zbawia wiat, taki charakter.16 W ten sposb zostaje zmieniony adresat tego komunikatu w
wersji upodmiotowionej identyfikowalibymy go z reporterk, w postaci narracji z punktu
widzenia adresatem stajemy si my, zaprojektowani czytelnicy.
Cho w reportaach Lidii Ostaowskiej nie ma zbyt wielu tzw. sygnaw asercji, nie
mamy wtpliwoci, e jest z nami szczera i uczciwa wobec swoich bohaterw. Magia
opowieci, czyli uksztatowania ogromnych jak w przypadku Farb wodnych czy Cygan to
Cygan kolekcji faktw, obrazw, zdarze, postaci, w zazbiajc si lini opowieci, to
jednak efekt mozolnej pracy, polegajcej na dobieraniu szczegw w taki sposb, abymy
mogli odczu ich jednoczesn zwyko i dramatyzm, okruciestwo i banalno,
powszechno i nieoczekiwanie.
Autorska sztuka reportau literackiego, majcego si wci znakomicie pomimo
wieszczenia mierci tego gatunku na amach prasy, odznacza si zawsze indywidualnym
rysem widzenia wiata, narracji, kreacji bohaterw. Publikacje ksikowe stay si
naturalnym terenem tego, co tabloidyzujca si prasa uznaa za zbdne, czyli pisania o
wiecie zapraszajcego do mylenia, wraliwego na ludzk krzywd i niesprawiedliwo,
poszukujcego zrozumienia Innego. Lidia Ostaowska pewnie okrelia w tym nurcie swoje
miejsce, tworzc teksty poruszajce, wane, znakomite jzykowo. Wielu reporterw przyblia
czytelnikom to, czego nie mog zobaczy. Autorka Bolao jeszcze bardziej przyblia to,
czego nie chc zobaczy. Ludzie, o ktrych pisze, s niejednokrotnie na odlego spojrzenia,
ale obawa lub obojtno sprawiaj, e oddziela ich na co dzie niewidzialny mur. Lidia
Ostaowska potrafi zrobi w nim wyom.
Bibliografia:
Ostaowska, L., Farby wodne, Wydawnictwo Czarne, Woowiec 2011.
Ostaowska, L., Cygan to Cygan, Wydawnictwo Czarne, Woowiec 2012.
Ostaowska, L., Bolao jeszcze bardziej, Wydawnictwo Czarne, Woowiec 2012.
Bal., M., Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagielloskiego, Krakw 2012.
Bauer, Z., Antymedialny reporta Ryszarda Kapuciskiego, Wydawnictwo PAP, Warszawa
2001
16
L. Ostaowska, Teraz go zarymuj, [w:] Bolao jeszcze bardziej, Wydawnictwo Czarne, Woowiec 2012, s. 62.
52
Biaek-Szwed, O., Problem voyeryzmu medialnego w kontekcie polskiej prasy masowej, [w:]
Wspczesne media. Status, aksjologia, funkcjonowanie, red. I. Hofman, D. Kpa-Figura,
Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009.
Kkolewski, K., Reporta, [w:] Sownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i in.,
Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 1992.
Wojtak, M., Gatunki prasowe, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004
Wjciska, A., Reporterzy bez fikcji. Rozmowy z polskimi reporterami, Wydawnictwo
Czarne, Woowiec 2011
www.lidiaostalowska.eu
53
Rozdzia VI
Anna Magorzata Pycka - Warszawska Wysza Szkoa Humanistyczna
Jak rozmawia z kobietami?

Teresa Toraska - 7 wywiadw
dla Wysokich Obcasw
Bohaterkami wywiadw Teresy Toraskiej, okrzyknitej mistrzyni gatunku, s trzy kobiety

czynnie zajmujce si polityk: Olga Krzyanowska, Danuta Hbner, Zyta Gilowska oraz
dwie artystki: Wanda Wikomirska i Zofia Kucwna. Reportae zostay powicone Wandzie
Bulik i Maryli Sobociskiej, na ktrych yciu mocno odcisna swe pitno wojna.
Siedem rozmw przeprowadzonych na przestrzeni siedmiu lat. Dzi, wycignite z
archiwum, przeczytane po kolei tworz mozaik charakterw, osobowoci, wzorw. Autorzy
podrcznikw dla dziennikarzy radz: jeli uwaasz si za mdrzejszego od rozmwcy napisz
o nim reporta, jeli za gupszego przeprowad z nim wywiad1. Teresa Toraska wielokrotnie
podkrelaa, e dobry wywiad nie rni si niczym od reportau, w sposb elastyczny
wykorzystywaa i czya oba gatunki, aby unikajc niepotrzebnej teatralizacji zmniejszy
dystans midzy rozmwc i czytelnikiem.
Rozmow z Olg Krzyanowsk2 rozpoczyna Toraska od stwierdzenia: To Pani
dwunasty rok w parlamencie, pita kadencja. Nastpnie pynnie przechodzi do historii
rodzinnej, podstpnie czc karier polityczn swojej bohaterki z yciem prywatnym. Ju w
drugim pytaniu zahacza o ojca, generaa Wilka, dowdc AK na Wileszczynie, ale
Krzyanowska tego wtku nie podejmuje. Tutaj dociekliwy czytelnik dostrzee pocztek gry,
ktr prowadzi bd dwie kobiety. Ich role s wyraziste, ale adna z nich nie wydaje si
1
Wskazwka Krzysztofa Mroziewicza. Por. K. Wolny-Zmorzyski, A. Kaliszewski, W. Furman, Gatunki
dziennikarskie. Teoria, praktyka, jzyk, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 110-118.
2
Zob. Olga, crka Wilka. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 6, [dodatek do:] Gazeta
Wyborcza nr 34, 09.02.2002.
54
dominowa. To Krzyanowska jest bohaterk rozmowy, Toraska peni funkcj moderatora,

niepostrzeenie komentuje, domyka i otwiera kolejne szkatuki.
Wymieniwszy po kolei czonkw swojej rodziny na duej zatrzymuje si Krzyanowska
przy mu. Nastpnie przechodzi do smutnych refleksji nt. polskiej sceny politycznej, aby
dalej, ju na tak przygotowanym gruncie przywoa pami ojca, ktry zmar w wizieniu
przy Rakowieckiej oczekujc najwyszego wymiaru kary za swoj walk o woln Polsk. W
ostatnim poegnalnym grypsie, przesanym wwczas 22-letniej jedynaczce, przestrzega:
pamitaj creczko, polityka to brudna rzecz. Koczc to wspomnienie Krzyanowska
stwierdza: gdy zostaam posem przekonaam si, e on mia racj.
Nastpujce po sobie pytania i stwierdzenia Toraskiej s krtkie, typowe dla jej sposobu
uczestniczenia w rozmowie, subtelnie wyznaczaj jej kierunek i zachcaj bohaterk do
pogbionej refleksji. Opowie o przygotowywaniu Krzyanowskiej do roli polityka, czona
z wtkami prywatnymi, dotyka zderzenia solidarnociowych ideaw z proz ycia, w ktrej
gr bior partyjne interesy i osobiste ambicje liderw. I znw, kiedy rozgoryczenie zdaje si
bra gr, wraca wspomnienie ojca: Pamitaj, e Polska jest wana, nie polityka, i cokolwiek
by si w niej dziao, to jest to twj kraj. Kiedy Obywatelski Klub Parlamentarny wysun jej
kandydatur na wicemarszaka Sejmu usyszaa od matki: Bierz si do roboty, jak si co
zaczo, trzeba wykaza konsekwencj. Kiedy zostaa wicemarszakiem m zapewnia: Dasz
rad, kto to musi robi. W momencie przeprowadzania wywiadu polityk zajmowaa si ju
od dwanastu lat, ale oprcz polityki co podkrelia za ca si mam na pewno troch
nienormalny, ale jednak dom, ma, rodzin. Puent rozmowy podyktowao dowiadczenie
wyniesione z dugoletniej praktyki lekarskiej, poczone z dowiadczeniem kobiety crki,
ony, matki, ktra wie, e z posami trzeba postpowa jak z maymi dziemi, ktre tupi,
rzucaj si na podog lub wal mamusi yk. Kiedy nie pomoe zwrcenie uwagi, to
niestety trzeba im da klapsa.
Cztery miesice pniej opublikowany zosta wywiad z Danut Hbner3. Rozpoczyna go
typowe dla Toraskiej, krtkie pytanie: Dom? Wspomnienia z dziecistwa niepostrzeenie
przekierowane zostaj na szkolne osignicia, pierwsze lektury. Modziecze wzruszenia,
drastycznie skonfrontowane z dojrza wraliwoci, upowaniaj dziennikark do
wkroczenia w prywatno bohaterki. Znienacka rzucone: Nad swoim te Pani pakaa? w
kontekcie sentymentalnych wzrusze podczas ogldania Titanica zdaje si wyrwaniem z
sielskiego dziecistwa i wrzuceniem w trudn doroso. Prymuska, z podniesion gow
3
Jestem niczyja. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 23, [dodatek do:] Gazeta Wyborcza nr
132, 08.06.2002.
55
przystpujca do najtrudniejszych egzaminw, musi si zmierzy z trudnym pytaniem o

wstpienie do PZPR. Kiedy przyznaje, e odpowied sprawia jej kopot, dostaje koo
ratunkowe: Pomog: kto? I dalej ju idzie gadko. Na handlu zagranicznym 99 proc. ludzi
naleao do PZPR. Informacja o oddaniu legitymacji w 1987 roku sprowokowaa Torask do
wtrcenia: Wtedy miaa ju Pani doktorat, habilitacj, midzynarodow pozycj.
Sprowokowana Hbner podja wyzwanie: Pani uwaa, e dziki partii? Na co usyszaa
stanowcze zapewnienie: Nie. W Pani przypadku nie uwaam. W odpowiedzi syszymy
wyran ulg: To dobrze. To kulminacyjny moment w tej rozmowie. Dalej toczy si ju
gadko. Toraska odkrya swoje karty. To uspokoio jej rozmwczyni i pozwolio
kontynuowa opowie o karierze politycznej, sporadycznie czon z osobistymi wstawkami.
Ostatnie stwierdzenie: jest w Pani pewna zmykowo. Kobieca bezradno pozwala Danucie
Hbner sformuowa puent: podczas rnych zagranicznych wyjazdw, gospodarze brali
mnie za moj asystentk albo osob towarzyszc () widocznie nie wygldam ani na
profesora, ani na ministra. Te sowa dobrze koresponduj z tytuem rozmowy: Jestem
niczyja, dodatkowo motywujc rol Danuty Hbner w polskiej i europejskiej polityce tu
przed referendum w/s wstpienia Polski do Unii Europejskiej.
Bohaterk kolejnej rozmowy jest Zyta Gilowska4. Toraska, jak rzadko kiedy,
rezygnuje z roli wyciszonego moderatora, wykorzystujc znajomo temperamentu
Gilowskiej rzuca wyzwania nie bawic si w uprzejmoci. Pierwsze pytanie zabrzmiao
prowokacyjnie: Jest Pani to cytat seksbomb prawicy. Na odpowied Gilowskiej: Nie
syszaam ironiczne uzupenienie: Z komentarzem: jaka formacja, taka seksbomba. Rozmowa
wyranie nabraa niebezpiecznego rozpdu. Mogy sobie na to pozwoli kobiety, bo wtedy
nie tyle chodzi o zaczepk o podtekcie seksualnym, co o sugesti, e nie bdzie to mia
pogawdka przy herbacie. Mariusz Szczygie we wstpie do wywiadu-rzeki Magorzaty
Purzyskiej z Teres Torask napisa: Teresa nie miaa adnego lku przed postaciami, ktre
budz respekt. Nigdy nie rozmawiaa na klczkach5. Powrt do wspomnie z modoci
pozwoli Gilowskiej sformuowa stwierdzenie: Nigdy nikomu nie pozwoliam si
zdominowa. Na co Toraska dorzucia zaczepnie: Wic jednak: czogistka. I dalej: wodospad
sw, Balcerowicz w spdnicy, postrach koalicji. Gilowska podejrzliwie: Wszystko? Toraska
ostrzegawczo: Na razie. Kilkunastozdaniowa wymiana prowadzi do ocieplenia. Na pytanie:
Zyta skd? odpowied nieco przygaszona: Mnie si to imi podoba. Krtkie wtrcenie
4
Wolniej, Zyta. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 48, [dodatek do:] Gazeta Wyborcza nr
278, 29.11.2003.
5
M. Szczygie, Ustalmy najpierw ile pan ma, czyli zamiast wstpu [w:] Ja, My, Oni. Teresa Toraska w rozmowie
z Magorzat Purzysk, Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa 2013, s. 6.
56
Toraskiej: Mnie te pynnie rozadowuje pen napi gr wstpn. Niespodziewanie dla

czytelnika, po wzmiance o wypadkach czerwcowych Toraska dorzuca: Twarde jestemy?
Umiemy sobie wmwi, e jest OK? Pierwsza osoba liczby mnogiej nie zostaa uyta
przypadkowo. To wywiczony chwyt retoryczny pozwalajcy rozmwczyniom zbudowa
platform porozumienia. Ostatnie lody stajay. Gilowska spokojnie podejmuje refleksj nt.
swoich priorytetw, ale nie ma ju w niej tej buczucznoci, potrzeby zademonstrowania
przewagi, pitna sztucznoci. Po chwili znw wraca dramaturgia, ale tym razem motywowana
historycznie, nie personalnie. Wypadki sierpniowe, stan wojenny, to dla Gilowskiej: stracone
lata. Kolejki, komunistyczny terror, uczelniane awanse motywowane przynalenoci do
partii. Na pytanie Toraskiej: Nie do nadrobienia? Krtkie, stanowcze: Nie. Ani w wymiarze
spoecznym, ani jednostkowym. Na pytanie: Bo za granic Pani nie jedzia? achnicie: Ja,
no skd? I prowokacyjna sugestia: Cena nie bya wysoka. Odparta jednoznacznie: Nie
chciaam paci adnej ceny. Obrady Okrgego Stou, odwrcenie rl, to dla Gilowskiej mia
niespodzianka. Chwilowe rozmarzenie przerywa Toraska: Dzisiaj znowu s gr. Gilowska
nie rozumie: Kto? Toraska rzuca: Ptaki. Gilowska uspokaja: Nie, nie. Oni s do usug.
Tylko do usug. Toraska: Ale s. Gdzie si spojrzy peno ich. Gilowska stanowczo: Ale i
nas peno. Toraska prowokacyjnie: Pani na pewno. Gilowska umiejtnie przechodzi do
opowieci jak siedzc przed telewizorem rzucaa obelgi na bdne zarzdzenia w sferze
finansw publicznych. Wtedy m podsun: Id do sejmu. Koczce opowie stwierdzenie:
No to poszam znw skomentowaa Toraska: Jak taran, by po chwili przypomnie
Gilowskiej jej sowa: Rzd ma wicej programw ni pralka automatyczna to Pani. Te
sowa musiay wywoa miech. W kontekcie pniejszych losw Gilowskiej, ju po
opublikowaniu wywiadu, jej ostatnia odpowied: Trzeba zacisn zby i wyj na prost
wydaje si prorocza.
Kolejny wywiad z Wand Wikomirsk6 zosta opublikowany rwnie w ksice
wywiadach po stracie w roku 2007, pod wsplnym tytuem S7. Z poprzedzajcego go
wstpu Toraskiej moemy si dowiedzie jak ukaday si relacje z rozmwczyniami:
Na dzie dobry mnie wyciskaa. I prawie od razu zacza mwi na ty. Prawdopodobnie
dlatego, i wie z dowiadczenia, e im szybciej skrci si dystans z dziennikark, ktra
6
Poczekaj, poczekaj, polubisz. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 29, [dodatek do:] Gazeta
Wyborcza nr 170, 22.07.2006.
7
Muzycy czsto byli bohaterami rozmw Toraskiej, o Wikomirskiej zamierzaa napisa ksik.
57
przychodzi na wywiad, tym prdzej zacznie si normalnie rozmawia. Nie tracc czasu na
kurtuazyjne podchody i nabieranie do siebie zaufania8.
Bardzo czsto, zanim dziennikarz wczy dyktafon, formuowane s ustalenia. Jeli rozmowa
ma by szczera obie strony powinny mie do siebie zaufanie. Nie wszystko opowiedziane w
przypywie szczeroci, czy saboci, rozmwca zgadza si opublikowa. Czsto do cicia
tekstu dochodzi przy autoryzacji. Wanda Wikomirska na pocztku rozmowy ustalia reguy:
A to, co ci teraz powiem zastrzega, kiedy pytam o sprawy osobiste wydrukujesz po mojej
mierci9. Wikomirska jest wprawiona w udzielaniu wywiadw. Toraska odnotowuje:
Narzuca rytm rozmowy, wie, co powinno w niej by. Chodz do niej do hotelu10.
Zniesienie dystansu ju na pocztku rozmowy pozwala Wikomirskiej zwraca si do
dziennikarki per kotku. Jest od niej o 15 lat starsza. Ma 77 lat i przyznaje si do tego bez
skrpowania. To wyznanie wyznacza kierunek rozmowy. wiatowej sawy skrzypaczka staje
przed dylematem kiedy zakoczy swoje publiczne wystpy? Chce, aby zapamitano jej
perfekcyjne wykonania, ma jednak wiadomo, e z wiekiem ciao zaczyna odmawia
posuszestwa. Cho do perfekcji opanowaa technik, wie, e palce s coraz bardziej oporne.
Ma w pamici koncert grany przez dwjk dojrzaych wykonawcw. Jej profesorka nie
potrafia powiedzie do. Uwiadomia to sobie po nieudanym wystpie, ale wtedy byo
ju za pno. Bolesne wspomnienie po latach stao si przestrog. Subtelnie moderowana
krtkimi wtrceniami dziennikarki przywouje z pamici swoje najwiksze wystpy, ale
odsania te kulisy. Mwi o cenie, jak musiaa zapaci za saw, o wyrzeczeniach artystki,
ktra, aby zaoszczdzi par groszy, jada zupki z proszku, grzak gotowaa wod.
Wspomnienie o dzieciach uzupenia Toraska: Drugi, Artur, urodzi si w obku. To musiao
zabole. W reakcji achnicie: W jakim obku, skd pani to bierze?
Tutaj wnikliwy czytelnik dostrzee natychmiastow zmian stosunku do redaktorki. Kiedy
Wikomirska zwraca si do niej per kotku ma nad ni przewag, kiedy dostrzega zagroenie
swojej pozycji przechodzc na pani wprowadza dystans. Forma oficjalna jest upomnieniem.
Ale Toraska brnie dalej. Wie, e rozmowa powinna mie dramaturgi, e rozmwcw trzeba
obiera jak cebul. Nawet jeli pojawiaj si zy to zrzucanie kolejnych usek jest konieczne.
Z Dziennikw Mieczysawa Rakowskiego. Pani byego ma. I znw dystans: Nie czytam.
Ale Toraska nie daje za wygran: Artur opowiada to swojej pani w przedszkolu. Uraona
8
T. Toraska, S, wiat Ksiki, Warszawa 2007, s. 171.
9
Ibidem. Teresa Toraska nie zdya wydrukowa osobistych wspomnie Wandy Wikomirskiej, odesza
wczeniej.
10
Ibidem.
58
duma boli: Co on wypisuje (). Jest mi przykro, e on to pisze. Toraska dry: Wyda ju
dziesi tomw. Wikomirska agodnieje: Och, tak duo? Toraska podchwytuje: Ludzie to
chwal i pytaj, dlaczego pani ich nie czyta, on przecie tak dobrze o pani pisze. Wracaj
bolesne wspomnienia. Kompromisy, rozterki, walki wewntrzne, w ktrych ostatecznie
wygrywaa wyniesiona z rodzinnego domu pasja, kosztem dzieci i ma. Toraska jest
wietnie przygotowana. Znajomo szczegw biografii artystki pomaga rozwin pikn
opowie o wzlotach i upadkach, sytuacji artysty o wiatowej sawie pochodzcego z kraju
zepchnitego za elazn kurtyn. Na ostatnie pytanie: A teraz mieszka Pani w Australii?
Dlaczego nie w Polsce? pada odpowied: Jestem szczliwa. Wszdzie. Gdyby rozmowa
potoczya si inaczej, mona byoby uzna, e zakoczenie jest banalne. Po tak bolesnym
wyznaniu podkrela znaczenie muzyki, ktra od dziecka bya dla Wikomirskiej
najwaniejsza.
Ostatni bohaterk wywiadu Toraskiej jest Zofia Kucwna11. Obie rozmwczynie
zwracaj si do siebie per ty. Ze strony Toraskiej pada zachcajce stwierdzenie: Masz
pikne siwe wosy. To umiejtna zachta do opowieci o teatrze, w ktrym tak wan rol
odgrywaj: makija, kostiumy, peruki. A poza teatrem o pracy na rzecz Domu Aktora w
Skolimowie, partyjnych notablach, od ktrych dobrego humoru zaleao czy remont orodka
bdzie przebiega bez zakce, yciu osobistym u boku Adama Hanuszkiewicza, chorobie,
pracy ze studentami. W tej rozmowie nie ma napi, wyranej dramaturgii, punktu
kulminacyjnego. O jej temperaturze wnioskowa mona ju z pierwszego zdania. Kolejne
pytania Toraskiej s krtkie, ale pozbawione pazura. Kiedy Kucwna opowiada o objciu
posady dyrektora Teatru Narodowego przez Hanuszkiewicza, latem 1968 roku, Toraska
przypomina: Holoubek wyszed z Narodowego z hukiem. Kucwna ucina krtkim: Zostawmy
to i z waciwym sobie respektem opowiada: A wok pana Adama bardzo duo si
dziao.() Walczy i w walce spenia si najdoskonalej. Pod koniec rozmowy pada pytanie:
Chcesz odej? Rozbudowan odpowied koczy stwierdzeniem: Trzeba wiedzie, kiedy
odej. Toraska rzuca: Nie za wczenie? Ostatnie pytanie dotyczy przeprowadzonej
rozmowy. Toraska upewnia si: I czego ci w niej brakuje? Kucwna przyznaje: Za duo byo
o Hanuszkiewiczu. Sugesti Toraskiej mona interpretowa rwnie dosownie: Cakiem
chcesz go skreli? Odpowied wyklucza wtpliwoci: Nie. Zostaw.
11
Recydywistka. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 6, [dodatek do:] Gazeta Wyborcza nr 32,
07.02.2009.
59
Kolejna publikacja Toraskiej ma cechy reportau. Jego bohaterk jest Wanda Bulik12. W
narracji dominuje forma trzecioosobowa. Bez adnych wstpw czytelnik przerzucony jest w
wojenne realia. Bohaterka jest osiemnastoletni dziewczyn. W pocigu do Warszawy
konduktor przekaza jej samotnie podrujcego chopca. W szkole, do ktrej jechaa,
stwierdzono, e dziecko jest ydowskie. Po powrocie do domu w obecnoci rodziny
rozpakowaa paczuszk dziecka. Nieznajomy adresat doczonej kartki stwierdza, e chopiec
ma trzy i p roku i nazywa si Tolu Wajnsztajn; prosi o tymczasow opiek nad nim.
Dziki pomocy rodziny i znajomych Wandy Tolka udao si bezpiecznie przechowa. W
1946 roku polski oficer sucy w wojskowym rabinacie przekaza sierot ydowskiej
rodzinie, ktra podczas Powstania Warszawskiego stracia dwch synw. Mimo protestw
dziecka i oporw rodziny Bulikw pastwo Rajscy zabrali chopca, a nastpnie wywieli za
granic zrywajc kontakt z Bulikami. Po 49 latach Tolek, mieszkajcy w Izraelu i posugujcy
si zmienionym nazwiskiem rozpocz poszukiwania Wandy. Od tej pory czsto przyjeda
ze swoj rodzin do Polski. Do IH-u zgosia si te Antonina Liro, ktra wsadzia Tolka do
pocigu liczc, e jaka kobieta handlujca mlekiem zabierze go na wie do pasienia krw czy
gsi.
Historia opowiedziana przez Torask jest tak samo pikna jak dramatyczna. W tym
przypadku potwierdza si powszechne przekonanie, e ycie pisze najciekawsze scenariusze.
Podobnie jak w wywiadach Toraska umiejtnie buduje dramaturgi. Sporadycznie wtrcajc
cytaty konstruuje obiektywn relacj o kobiecie, ktra cae swe dorose ycie pamitaa o
przybranym synku. To wane wiadectwo, bo jeszcze dzi kontrowersje wok okupacyjnych
stosunkw polsko-ydowskich umacniaj ostre podziay.
W tym samym roku na amach WO pojawi si reporta zatytuowany Jak ubek uratowa
mi ycie13. Mona w nim odnale sporo podobiestw do tekstu powiconego Wandzie
Bulik. Jego bohaterk jest Maryla Sobociska. Aresztowana 16 listopada 1945 roku,
wiziona, poddawana torturom fizycznym i psychicznym, widziaa morderstwa dokonywane
na ludziach, ktrzy marzyli o wolnej Polsce. Jako gwna oskarona w procesie grupy
przestpczej na sdziowskim stole dostrzega dowody swojej winy: rozkaz Komendy Gwnej
AK z 1943 roku przyznajcy jej Virtuti Militari, ktry do niej nie dotar i o ktrym
dowiedziaa si z akt ledztwa. Oraz archiwum AK-owskie z opisem okupacyjnych akcji, w
12
Chopiec z pocigu do Miska. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 44, [dodatek do:] Gazeta
Wyborcza nr 267, 15.11.2008.
13
Jak ubek uratowa mi ycie. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 155, [dodatek do:] Gazeta
Wyborcza 04.07.2009.
60
ktrych braa udzia. Zrezygnowaa z obrocy, by samodzielnie przez kilka godzin mwi o
swojej walce o niepodlego:
Z dum. Bo nie bya szefow zbrodniczej bandy, ale komendantk Wojskowej Suby
Kobiet Obwodu Lipno i kurierem do zada specjalnych (). Na koniec owiadczya:
kady uczciwy Polak walczy z Niemcami i nalea do konspiracji, a jeli nie nalea, to
tylko dlatego, e koledzy nie mieli do niego zaufania.
Prokurator zada kary mierci. Wyrok sdu brzmia: sze lat, koledzy dostali od dwch
do piciu. Dramatyczne obrazki z wizienia przetykane wspomnieniami ludzi uczciwych,
dwjki stranikw, wiziennego lekarza, przewodniczcego skadu sdziowskiego. Kiedy
wysza po trzech latach zrozumiaa, e ludzie si jej boj. Wyjechaa do Warszawy, podja
studia, ale szybko musiaa je rzuci, bo zaczto sprawdza akta. Nie moga znale pracy,
dopki nie sfaszowaa yciorysu, ktry na kilkanacie lat zapewni jej wzgldny spokj.
Urodzia crk. Po kolejnej wpadce znajomi umiecili j na skromnej posadce na
Politechnice. Tam dotrwaa do emerytury. W puencie reportau wybrzmiaa smutna refleksja:
My, siedzcy, popenilimy bd mwi le wychowalimy nastpne pokolenie. Nasze
dzieci yy w kamstwie. Moja crka o tym, e siedziaam, dowiedziaa si od
nauczycielki () przysza do domu i zapytaa: za co, mamo, siedziaa w wizieniu?
Odpowiedziaam: za nic. A ona, e za nic si nie siedzi, musiaa co zrobi.
W tym reportau Toraska jest prawie niedostrzegalna. Tekst podzielony akapitami ma
form cig, obszerne partie stanowi wartka opowie. Najczciej mwi o swojej bohaterce
w trzeciej osobie, wtedy wywd staje si oschy, sprawozdawczy, oceniajcy bez
sentymentw. Kiedy wykorzystuje wypowiedzi swojej bohaterki relacja ulega ociepleniu.
Sobociska nie pielgnuje resentymentw, wizienie nazywa akademi ycia, w caym
tekcie a dwanacie razy pojawia si sowo miech w rnych konfiguracjach. Na
zakoczenie podkrela:
Wyszam z tej matni brudu, okruciestwa i pogardy zwycisko. A mogam zatopi si w
nienawici, w szukaniu zemsty i pogry w otchani gorszej ni ta, z ktrej wyszam...
Kara to rzecz sdw - ich tego ucz. Mnie uczono w domu umie przebacza, bo zo
nakada si na zo, zemsta budzi ch zemsty.
Relacja trzecioosobowa sprawia, e bohaterka staa si bardziej wiarygodna. Mwienie o
odwadze w pierwszej osobie moe budzi niedowierzanie, a w konsekwencji niech.
Reporta zwaszcza w wykonaniu Toraskiej jest gwarancj obiektywizmu, w takiej
formie jeszcze mocniej porusza.
61
W styczniu 2013 roku nazwisko Teresy Toraskiej pojawiao si w mediach

wielokrotnie. Powszechnie przyznawano, e bya nie tylko dziennikark od wywiadw, ale
pisark, z materiau przekazanego przez rozmwc lepic now artystyczn cao.
Sceptykom udowodnia, e nawet w czasach tzw. wtrnej oralnoci tradycyjna rozmowa
moe by niezwykle inspirujca. Ptora roku przed mierci na antenie radiowej Trjki
przyznaa:
Cigle mam poczucie, e jest szalenie duo interesujcych osb. Ja nie mam takich
mocy przerobowych, eby wszystkie te osoby opisa. A mam takie poczucie
obowizku, eby opisa pewne postawy, wzory, powiem banalnie: dobro14.
Z omwionych wyej tekstw atwo wycign wniosek, e Teresa Toraska miaa
doskonale wypracowany warsztat, cho wielokrotnie podkrelaa, e to nie warsztat, ale pasja
pozwalay jej pracowa nad rozmow wiele miesicy15. W ksice S zdradzaa: aden mj
wywiad nie jest dosownym zapisem nagranych tam czasem kilku ale kompozycj wielu
spotka i rozmw16.
Rozmowy Toraskiej wyrniaj zaskakujce puenty, precyzyjne, lapidarne pytania,
czasem stwierdzenia, w ktrych dominuj czasowniki dodajce rozmowie dramaturgii.
Nierzadko wnikliwy czytelnik dostrzec moe szacunek redaktorki do rozmwcy, sympati;
czasem pewn rezerw, dynamik emocji, lekk ironi i humor. Kade pytanie popycha za
sob zdarzenie, czsto ju na pocztku rozmowy pojawia si punkt kulminacyjny (swoisty akt
oskarenia), dopiero po jego wygoszeniu rozmwca ma prawo do obrony. Taki zabieg
przypomina monta filmowy, z najazdem kamery i dalekim planem17.
Wybrane do tego artykuu rozmowy dowodz, e Teres Torask interesoway rne osoby,
a kady temat by dokadnie przemylany. Dziki temu nawet po kilku latach wywiady
pozostaj wane i interesujce, bo nie skupiaj si na taniej sensacji, ale pokazuj wiat
ludzkich dowiadcze i emocji, w kadym przypadku inny, ale cay czas aktualny.
14
http://www.polskieradio.pl/9/735/Artykul/375395,Toranska-powtarzala-ze-zli-sie-jej-nie-trzymaja [dostp:
27.04.2013].
15
Wielokrotnie przyznawaa, e gdyby cenia tylko warsztat potrafiaby robi 2-3 rozmowy tygodniowo.
16
T. Toraska, S, op. cit., s. 71.
17
Prof. Maria Wojtak na konferencji Wspczesne media 5. Wartoci w mediach wartoci mediw (Lublin, 23
kwietnia 2013 r.) dowodzia, i w wywiadach dociekliwy odbiorca dostrzec moe przebitki gatunkowe. To
interesujca wskazwka interpretacyjna, w omawianych tekstach pozwalajca odnale takie gatunki jak:
informacja, sprawozdanie, sylwetka, wiadectwo, opowie. U progu III tysiclecia trudno znale teksty
gatunkowo czyste, w poetyk wywiadu wpisana jest gra midzy nadawc i odbiorc, std wywiad nazywany
jest rwnie dramatem rozpisanym na dwch aktorw.
62
Bibliografia
Teksty zwarte:
Szczygie M., Ustalmy najpierw ile pan ma, czyli zamiast wstpu [w:] Ja, My, Oni. Teresa
Toraska w rozmowie z Magorzat Purzysk, Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa
2013.
Toraska T., S, wiat Ksiki, Warszawa 2007.
Wolny-Zmorzyski K., Kaliszewski A., Furman W., Gatunki dziennikarskie. Teoria,
praktyka, jzyk, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006.
Artykuy:
Olga, crka Wilka. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 6, [dodatek do:]
Gazeta Wyborcza nr 34, 09.02.2002.
Jestem niczyja. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 23, [dodatek do:]
Gazeta Wyborcza nr 132, 08.06.2002.
Wolniej, Zyta. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 48, [dodatek do:] Gazeta
Wyborcza nr 278, 29.11.2003.
Poczekaj, poczekaj, polubisz. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 29,
[dodatek do:] Gazeta Wyborcza nr 170, 22.07.2006.
Recydywistka. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 6, [dodatek do:] Gazeta
Wyborcza nr 32, 07.02.2009.
Chopiec z pocigu do Miska. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 44,
[dodatek do:] Gazeta Wyborcza nr 267, 15.11.2008.
Jak ubek uratowa mi ycie. Rozmawiaa Teresa Toraska, Wysokie Obcasy nr 155,
[dodatek do:] Gazeta Wyborcza 04.07.2009.
Netografia:
http://www.polskieradio.pl/9/735/Artykul/375395,Toranska-powtarzala-ze-zli-sie-jej-nie-
trzymaja [dostp: 27.04.2013].
63
Rozdzia VII
Dominika Urszula Popielec - Zakad Dziennikarstwa, Wydzia Politologii
UMCS w Lublinie
Charakterystyka dziennikarstwa ledczego

Daniela Estulina
Media masowe s wanym skadnikiem ycia spoecznego. W pastwach demokratycznych

zyskay przydomek czwartej wadzy, ktra oddziauje na spoeczestwo i polityk. Ich obecno
jest istotna nie tylko ze wzgldu na dostarczanie informacji spoeczestwu, ale rwnie peni
szereg innych funkcji jak: kontrolna, edukacyjna, rozrywkowa. Jednak w coraz wikszym stopniu
mona zaobserwowa tabloidyzacj dziennikarstwa, ktre, w opinii Marka Palczewskiego,
odwouje si w duej mierze do emocji i stereotypowego ujcia rzeczywistoci1. Ryszard
Kapuciski, podczas wywiadu, poczyni interesujc uwag na temat dziennikarzy: Dlatego
musimy pamita, e kim innym jest dziennikarz, a kim innym pracownik mediw. (...) Uywa si
pojcia journalist i uywa si pojcia media-worker, ktre z dziennikarstwem nikomu si nie
kojarzy. (...) Media-worker dzi jest prezenterem w dzienniku telewizyjnym, jutro moe by
rzecznikiem rzdu, pojutrze maklerem giedowym, a popojutrze pracowa jako dyrektor fabryki w
jakiej wielkiej firmie naftowej2. Przywoujc sowa Kapuciskiego mona zastanowi si nad
tym, czy pracownicy koncernw medialnych dostarczaj informacji rzetelnych i obiektywnych, a
moe parafrazujc sowa Richarda Salanta, byego prezesa CBS News, media dostarczaj takie
informacje, ktre w ich ocenie uchodz za wane, nie biorc pod uwag oczekiwa spoeczestwa3.
Poniej zaprezentowane refleksje maj na celu odpowiedzie na nastpujce pytania
badawcze: czy Daniela Estulina mona uzna za dziennikarza ledczego, a jeli tak, to na jakiej
podstawie?, jakiego rodzaju jest dziennikarstwo ledcze w wydaniu Estulina?, jak tematyk
1 Palczewski M., Kilka uwag o tabloidyzacji newsa, [w:] News i dziennikarstwo ledcze wobec wyzwa XXI wieku,
Palczewski M., Worsowicz M., (red.), d 2010, s. 77.
2 Janowska K., Mucharski P., Zawd dziennikarz, http://www.tygodnik.com.pl/kontrapunkt/54-55/kapusc.html
(dostp 25.04.2013)
3 Peny cytat wypowiedzi Richarda Salanta brzmi: Nasza praca polega na dawaniu ludziom nie tego, czego chc, a le
tego, co my uwaamy, e powinni dosta, co wpisuje si definicj media-worker, a nie journalist. Estulin D.,
Prawdziwa historia Klubu Bilderberg, Katowice 2009, s. 131.
64
si zajmuje?, jakie metody i techniki wykorzystuje w swojej pracy?, a take jak odbierane jest
jego dziennikarstwo ledcze? Celem tak postawionych pyta jest nie tylko charakterystyka jego
dziennikarstwa, ale take wywoanie pytania o sens takiej dziaalnoci.
Dziennikarstwo ledcze zarys problematyki

Dziennikarstwo ledcze najpeniej oddaje charakter mediw jako czwartej wadzy i
funkcji kontrolnej, gdy nie tylko informuje, ale przede wszystkim ujawnia nieprawidowoci
wystpujce w rnych dziedzinach ycia, zwraca uwag na problemy, inicjuje debat publiczn, a
take wpywa na wzrost wiadomoci spoecznej. Mianowicie, dziennikarstwo ledcze miao wpyw
na losy prezydenta Nixona po ujawnieniu afery Watergate w 1972 r. przez Boba Woodwarda i
Carla Bernsteina z Washington Post, a upublicznienie skandalu obyczajowego z szefem
Midzynarodowego Funduszu Walutowego4 doprowadzio do jego dymisji i negatywnego
wizerunku wrd wiatowej opinii publicznej. W tych zaprezentowanych przypadkach aktywnoci
dziennikarzy ledczych mona stwierdzi, e ich praca polega na otwieraniu zamknitych drzwi i
ust5, ktrego konsekwencj jest nie tylko informowanie spoeczestwa o zaistniaych sytuacjach,
ale rwnie przyczynia si do wzrostu kontroli i wiadomoci spoecznej.
W powszechnym rozumieniu dziennikarstwo ledcze bywa rozumiane jako dziaanie
dziennikarzy w celu ujawnienia korupcji, skandalu obyczajowego czy nepotyzmu w instytucjach
pastwowych. W tym kontekcie zasadne bdzie przywoanie kilku poj i opinii na temat
dziennikarstwa ledczego w celu zrozumienia jego specyfiki i znaczenia dla spoeczestwa. Hugo
de Burgh uwaa dziennikarstwo za takie zajcie, ktrego celem (...) jest odkrywanie prawdy i
identyfikowanie odstpstw od tego, co jest dostpne w innych mediach. Takie dziaanie jest
nazywane oglnie dziennikarstwem ledczym i rni si od pozornie podobnej pracy wykonywanej
przez policjantw, prawnikw, audytorw i organy regulacyjne tym, e nie jest ograniczone celem,
nie jest prawnie ustanowione (...)6.
Na uwag zasuguj rwnie refleksje Johna Ullmana i Steve'a Honeymana, ktrzy
jednoczenie wskazuj na charakter dziennikarstwa ledczego i jego intencje. W ich ocenie jest to
relacjonowanie, z wasnej inicjatywy i na podstawie wasnej pracy, istotnych kwestii, ktre pewne
osoby czy instytucje pragnyby zachowa w tajemnicy. Istniej nastpujce, podstawowe
elementy, ktre decyduj o tym, e dochodzenie jest dzieem reportera a nie raportem ze ledztwa
4 Pojawio si wiele publikacji w prasie wiatowej na temat Dominique Strauss-Kahna, byego szefa MFW. Porwnaj:
Williams M., Dominique Strauss-Kahn settles sexual assault case with hotel maid, 10.12.2012,
http://www.guardian.co.uk/world/2012/dec/10/dominique-strauss-kahn-case-settled (dostp 26.04.2013)
5 Jastrzbski J., Etyka dziennikarstwa ledczego, [w:] Dziennikarstwo ledcze. Teoria i praktyka w Polsce, Europie i
Stanach Zjednoczonych, Palczewski M., Worsowicz M., d 2006, s. 46.
6 Burgh de H., Investigative Journalism, Abingdon - New York 2008, s. 10.
65
prowadzonego przez kogo innego: to, e przedmiot niesie ze sob co znaczco wanego dla
czytelnikw lub widzw; to, e inni prbuj ukry te sprawy przed opini publiczn7. Z kolei ten
pogld podkrela nie tylko autonomi i motywacj dziennikarza w doborze tematu, ale take zwraca
uwag na znaczenie podejmowanych obszarw pracy dziennikarskiej, co przyczynia si do
transparentnoci ycia publicznego. Takie zachowanie dziennikarza ledczego wynika rwnie z
tego, e jest nie tylko obserwatorem otaczajcej go rzeczywistoci, ale take obywatelem, ktry
take uczestniczy i funkcjonuje, jak inni ludzie, w sferze publicznej. W podobnym tonie
wypowiadaa si redaktor Dispatches Dorothy Byrne, ktra uwaaa, e istniej naprawd wane
rzeczy na tym wiecie, o ktrych ludzie powinni si dowiedzie, a jeli ty im o tym nie powiesz, to
oni si o tym nie dowiedz i nie bd zdolni do jakiejkolwiek reakcji w zwizku z tym8. Opinia
redaktor Byrne stawia jednoczenie pytanie o cechy, jakie powinien mie dziennikarz ledczy.
Mianowicie, Curtis D. MacDougall uwaa, e dziennikarz ledczy jest bardziej dociekliwy,
bardziej sceptyczny, bardziej pomysowy i twrczy w poszukiwaniu faktw, bardziej zaradny w
pokonywaniu przeszkd, bardziej niestrudzony w wyszukiwaniu faktw i zdolny do znoszenia
cikiej pracy i niewygody9. Natomiast Paul N. Williams okrela dziennikarstwo mianem
intelektualnego procesu, ktry koncentruje si nie tyle na samym zbieraniu faktw, ale take
analizuje to wszystko, co do tej pory odkry, z perspektywy zdrowego rozsdku, wykluczajc
wpyw emocji10.
Zaprezentowane powyej definicje i sedno dziennikarstwa ledczego wskazuj na
wieloaspektowo pracy dziennikarzy ledczych, co w konsekwencji spowodowao pojawienie si
rnych okrele dziennikarstwa ledczego, akcentujc przy tym wykorzystywane techniki i
metody reporterw ledczych. Wojciech Adamczyk dokona nastpujcej klasyfikacji: muckraking,
oznaczajcy w wolnym tumaczeniu rozgrzebywanie brudw (twrca pojcia prezydent Theodore
Roosevelt w 1906 r.); adversarial journalism, czyli dziennikarstwo nieprzyjazne; advocacy
journalism (dziennikarstwo obronne), public service journalism (dziennikarstwo suby publicznej),
expos reporting (dziennikarstwo demaskujce), outrage journalism (dziennikarstwo skandalu) i
enterprise journalism (dziennikarstwo przedsibiorcze)11.
Prezentacja zarwno definicji, rodzajw dziennikarstwa ledczego oraz opinii ma na celu
nie tylko zobrazowa dziennikarstwo w wydaniu Daniela Estulina, ale ma rwnie pomc w ocenie
jego dziaalnoci.
7 Cytat wyej przywoanych badaczy pochodzi z Harcup T., Dziennikarstwo teoria i praktyka, d 2010, s. 123.
8 Burgh de H., op. cit., s.19.
9 Cytat pochodzi z Protess D., Cook F. L., Doppelt J. C., Ettema J. S., Gordon M. T., Leff D. R., Miller P., The Journalism
of Outrage. Investigative Reporting and Agenda Building in America, New York London 1991, s. 5.
10 Parafraza cytatu Williamsa pochodzi z Williams P. N., Investigative Reporting and Editing, New York 1978, s. 12.
11 Adamczyk W., Amerykaskie archetypy dziennikarstwa ledczego, Pozna 2008, s. 21-25.
66
Daniel Estulin rys biograficzny, zestawienie i analiza podejmowanej tematyki

Daniel Estulin jest hiszpaskim dziennikarzem ledczym, autorem dwch bestsellerw
Prawdziwa historia Klubu Bilderberg i Wadcw cienia, ktre zostay przetumaczone na 49
jzykw i sprzedane w 80 krajach. W jego dorobku znajduj si rwnie nastpujce publikacje,
bdce wynikiem dziennikarskiego ledztwa, czyli Wikileaks Deconstructing (2011), The
Tavistock Institute (2011)12. Nazywa siebie badaczem, dziennikarzem, pisarzem, a take
ekspertem od zakazanej wiedzy, ktr przedstawia na kartach swych ksiek13. Publikacja o Grupie
Bilderberg zostaa nagrodzona w kategorii najlepszej ksiki zagranicznej nonficion przez The
Kingston Eye Opener w Kanadzie w 2005 roku14.
Daniel Estulin urodzi si w Wilnie 29 sierpnia 1966 roku15. Wyemigrowa wraz z rodzin
w 1980 roku m.in. do Hiszpanii, a take mieszka w Kanadzie16. Zna biegle trzy jzyki obce:
rosyjski, angielski i hiszpaski, co zapewne stanowi atut w jego dziennikarskich ledztwach, gdy
ma moliwo wykorzystania szerszej palety rde. Ponadto Estulin jest zapraszany w charakterze
eksperta z zakresu spraw midzynarodowych, z uwzgldnieniem Grupy Bilderberg, zarwno przez
media gwnego nurtu jak i alternatywne. Oprcz tego, Estulin prowadzi swj blog, a take
korzysta z moliwoci dotarcia do szerszej grupy odbiorcw za pomoc nowych nowych mediw.
Dziennikarz podkrela rwnie swoj niezaleno od jakiegokolwiek koncernu medialnego.
Przedmiotem jego dziennikarstwa ledczego s nastpujce kwestie: wydarzenia
midzynarodowe i ich wpyw na polityk poszczeglnych krajw, analiza relacji na linii polityka-
biznes-media, rola i znaczenie takich for jak Grupa Bilderberg, Komisja Trjstronna i Rada
Stosunkw Zagranicznych; zachowanie mediw i prba oceny ich agenda-setting, a take refleksje
nad kondycj wspczesnej demokracji. Wraz z amerykaskim dziennikarzem ledczym Jimem
Tuckerem, ktry w latach 70. XX w. zainteresowa si dziaalnoci Bilderbergczykw, Estulin
poinformowa media kanadyjskie m.in. Toronto Star, Toronto Sun i rozgoni 680-NEWS o
konferencji teje Grupy w 1996 r., ktre opublikoway szereg artykuw na temat charakteru tych
spotka midzynarodowych, co wywoao fal spekulacji, a take niezadowolenie uczestnikw
konferencji o przedostaniu si takich informacji do opinii publicznej. W wyniku zaistniaej sytuacji
dziennikarz Toronto Star ujawni udzia swojego wydawcy Conrada Blacka w spotkaniu Grupy17,
12 Informacja pochodzi z http://www.danielestulin.com/mis-libros/ (dostp 27.04.2013)

13 Informacja pochodzi z http://www.danielestulin.com/el-hombre-tras-los-libros/ (dostp 27.04.2013)
14 Tame
15 Tame
16 Estulin D., Wadcy cienia, Katowice 2012, s. 13.
17 Ca sytuacj z 1996 r. Estulin opisa w Prawdziwa historia Klubu Bilderberg, Katowice 2009.
67
co jeszcze spotgowao pytania jak rol odgrywaj media wspczenie? i jak postaw
prezentuj dziennikarze, ktrzy powinni informowa spoeczestwo? Jego dziaalno
doprowadzia do podjcia tematu zwizanego z Grup Bilderberg nie tylko przez media gwnego
nurtu, ale take przez media alternatywne i nowe media, ktrych przedstawicielem jest Alex Jones
rwnie analizujcy Grup Bilderberg18.
W bestsellerze Prawdziwa historia Klubu Bilderberg Estulin dokumentuje swoje
pitnastoletnie ledztwo dziennikarskie, ktre nie miaoby miejsca, gdyby nie rozmowa z rosyjskim
emigrantem mieszkajcym w Paryu. Ten czowiek, nazywany przez Estulina Wadymirem ze
wzgldw bezpieczestwa, poinformowa dziennikarza o corocznych spotkaniach Grupy
Bilderberg, jej charakterze, uczestnikach, a take podejmowanych tematach. O powanym
potraktowaniu tego informatora przez dziennikarza przesdziy rzadkie dokumenty, niepublikowane
wczeniej19. W swojej ksice koncentruje si na przedstawieniu historii Grupy Bilderberg, analizie
poczyna kluczowych uczestnikw, a take prbuje ustali wpyw decyzji zapadajcych podczas
tych konferencji na pniejsz sfer polityczno-spoeczno-gospodarcz. Ponadto krytyce poddaje
milczenie mediw gwnego nurtu na temat Bilderbergu i pozostawia czytelnikom ocen takiego
zachowania rodowiska dziennikarskiego. Jak pisze Estulin, przedstawiciele mediw tacy jak
Katherine Graham, Donald E. Graham, Arthur Sulzberger czy Robert Bartley20 uczestniczyli w tych
spotkaniach i jednoczenie byli zobligowani do zachowania dyskrecji zgodnie z regu Chatham
House21. W swoim bestsellerze Estulin powouje si na raporty Grupy Bilderberg, listy
uczestnikw, zdjcia z konferencji, doniesienia prasowe i publikacje naukowe, co wpywa na
wiarygodno dziennikarza i rzetelnie dokumentowane ledztwo.
Z kolei w dziennikarskim ledztwie zatytuowanym Wadcy cienia Estulin przedstawia
uwikania elit politycznych w przemys narkotykowy i kontakty z terrorystami. Mianowicie,
analizuje w tym kontekcie rol Grupy Bilderberg, sytuacj gospodarcz w Rosji w latach 90.,
przypadek handlarza broni Wiktora Buta, a take ocenia zamachy bombowe na Bali, zabjstwo
byego premiera Haririego, zamach w Madrycie w 2006 r. W tej publikacji Estulin przyblia
techniki swojej pracy, wspomina o napotykanych trudnociach, a take zamieszcza bogaty zbir
zdj, wykorzystywanych dokumentw, raportw, korespondencji i informacji medialnych. Estulin
odwouje si take do publikacji politologw i historykw, ktre pozwoliy mu uporzdkowanie
18 Szerzej na ten temat pisaam w artykule: Popielec D., Postawa mediw tradycyjnych i nowych mediw wobec
Grupy Bilderberg, [w:] Karczewski L, Kretek H. A., Etyczny wymiar odpowiedzialnego biznesu i konsumeryzmu na
pocztku XXI wieku, Racibrz 2013, s. 124-126.
19 Estulin opisuje swoje spotkanie w Prawdziwa historia klubu Bilderberg, Katowice 2009, s. 57-60.
20 Tame, s. 138.
21 Zarys specyfiki Grupy Bilderberg podejmowaam w Postawa mediw tradycyjnych i nowych mediw wobec Grupy
Bilderberg,[w:] op.cit., s. 120-121.
68
wiedzy, co przeoyo si staranno, a take na zachowanie podejrzliwoci i ostronoci w
stosunku do rde i informatorw.
Specyfika dziennikarstwa ledczego Daniela Estulina - klasyfikacja i ocena

Przywoujc uwagi Kapuciskiego na temat wspczesnego dziennikarstwa, Estulin
powinien by zaklasyfikowany do grupy journalist nie tylko z tego wzgldu, e nie pracuje dla
koncernw medialnych, ale przede wszystkim jest niezalenym dziennikarzem, ktry podejmuje
tematy, ktre go nurtuj. Ze wzgldu na motywacj Daniel Estulin jest dziennikarzem ledczym,
gdy podczas rozmowy z czonkiem rodziny najpeniej wyraa swoj misj w nastpujcych
sowach: Poniewa wolno osobista to imperatyw moralny. Poniewa korupcja i naduycia
wadzy czy przywilejw na najgbszym poziomie spoeczestwa musz zosta zdemaskowane.
Poniewa odmawiam odwrcenia si plecami do przejaww przemocy i okruciestwa22.
Zatem jakie jest dziennikarstwo ledcze w wykonaniu Estulina? Na pewno mona jego
prac okreli mianem muckrakingu, poniewa odsania kulisy prowadzenia wiatowej polityki za
zamknitymi drzwiami na przykadzie Grupy Bilderberg. Jednoczenie dziennikarstwo Estulina
mona okreli jako nieprzyjazne z gry zaoon tez, a take jako obronne ze wzgldu na
jego zaangaowanie po stronie sabszego spoeczestwa w opozycji do silnych, wiatowych elit.
W swoich publikacjach demaskuje wiat polityki, biznesu i mediw, poniewa spotkania Grupy
Bilderberg uwaa za niemoralne i szkodzce demokracji. Ale czy jego dziennikarstwo mona
zaklasyfikowa jako outrage journalism? Myl, e tak, biorc pod uwag fakt uczestnictwa
przedstawicieli mediw gwnego nurtu w corocznych konferencjach i milczenie tych, ktrzy
powinni informowa spoeczestwo o biecych, istotnych wydarzeniach. Estulin realizuje rwnie
dziennikarstwo suby publicznej, a take dziennikarstwo przedsibiorcze ze wzgldu na
niekonwencjonalne metody zbierania informacji, korzystanie z wiedzy poufnych informatorw, a
take ledzenie przebiegu poszczeglnych konferencji Grupy Bilderberg np. w 1996 r.
Ponadto Estulin wielokrotne podkrela, podobnie jak Dorothy Byrne, e istniej wane
rzeczy np. Grupa Bilderberg, o ktrej spoeczestwo powinno wiedzie. Zgodnie z opisem
podanych cech dziennikarza ledczego, wedug MacDougalla, Estulin uosabia owe cechy nie
tylko pod wzgldem swojej dociekliwoci, ale take w twrczy sposb realizuje temat, co zostao
zauwaone i docenione przez odbiorcw. Przyjmujc podzia Billa Kovacha i Toma Rosenstiela,
dziennikarstwo ledcze Estulina mona okreli jako oryginalne ze wzgldu na samodzielne
odkrywanie i dokumentowanie dziaa nieznanych opinii publicznej, a take jako objaniajce,
22 Estulin D., Wadcy..., Katowice 2012, s.15.

69
gdy w przypadku Estulina polega ono na wielopoziomowej interpretacji zebranych informacji i
prezentuje inn perspektyw patrzenia na sprawy midzynarodowe. Natomiast zgodnie z ujciem
Davida Sparka23, Estulin jest zarwno dziennikarzem specjalistycznym ze wzgldu na szczegow

znajomo podejmowanej tematyki, jak i dziennikarzem ledczym, ktry umiejtne sucha ludzi,
niekoniecznie pojawiajcych si w mediach, a take z du ostronoci podchodzi do uzyskanych
informacji.
Dziennikarstwo ledcze Daniela Estulina jest dowodem na to, e ten rodzaj uprawiania
dziennikarstwa znajduje nie tylko chtnych podjcia si trudu dochodzenia do prawdy, ale take
cieszy si zainteresowaniem spoecznym. Jego praca pokazuje, e pomimo dominujcej
tabloidyzacji i dziennikarzy celebrytw, jest take miejsce na refleksj nad sfer publiczn i
kondycj spoeczestwa, ktra jest udziaem dziennikarzy ledczych.
23 Badacz wymienia trzy typy: oglne, specjalistyczne i ledcze. Spark D., Dziennikarstwo ledcze. Studium techniki,
Krakw 2007, s. 5.
70
Bibliografia
Adamczyk W., Amerykaskie archetypy dziennikarstwa ledczego, Pozna 2008.
Burgh de H., Investigative Journalism, Abingdon - New York 2008.
Estulin D., Prawdziwa historia Klubu Bilderberg, Katowice 2009.
Estulin D., Wadcy cienia, Katowice 2012.
Harcup T., Dziennikarstwo teoria i praktyka, d 2010
Janowska K., Mucharski P., Zawd dziennikarz, http://www.tygodnik.com.pl/kontrapunkt/54-
55/kapusc.html
Jastrzbski J., Etyka dziennikarstwa ledczego, [w:] Dziennikarstwo ledcze. Teoria i praktyka w
Polsce, Europie i Stanach Zjednoczonych, Palczewski M., Worsowicz M., d 2006.
McQuail D., McQuail's Mass Communication Theory, London 2000.
Palczewski M., Kilka uwag o tabloidyzacji newsa, [w:] News i dziennikarstwo ledcze wobec
wyzwa XXI wieku, Palczewski M., Worsowicz M., (red.), d 2010.
Popielec D., Postawa mediw tradycyjnych i nowych mediw wobec Grupy Bilderberg, [w:]
Karczewski L, Kretek H. A., Etyczny wymiar odpowiedzialnego biznesu i konsumeryzmu na
pocztku XXI wieku, Racibrz 2013.
Protess D., Cook F. L., Doppelt J. C., Ettema J. S., Gordon M. T., Leff D. R., Miller P., The
Journalism of Outrage. Investigative Reporting and Agenda Building in America, New York
London 1991.
Spark D., Dziennikarstwo ledcze. Studium techniki, Krakw 2007.
Williams M., Dominique Strauss-Kahn settles sexual assault case with hotel maid, 10.12.2012,
http://www.guardian.co.uk/world/2012/dec/10/dominique-strauss-kahn-case-settled
Williams P. N., Investigative Reporting and Editing, New York 1978.
rda internetowe:
http://www.danielestulin.com
71
Rozdzia VIII
Izabella Starzec-Kosowska
Ewolucja roli i zada telewizyjnego

dziennikarza muzycznego.
Analiza bada programw muzycznych
1994-2010
O ile dziennikarstwu jako zjawisku oraz jego rnym aspektom powicono wiele uwagi w
licznych publikacjach naukowych czy tekstach o charakterze publicystycznym, zarwno w
literaturze polskojzycznej, jak i obcojzycznej, o tyle samym dziennikarstwem muzycznym
zajmowano si niewiele, a tym bardziej w obszarze telewizyjnym. Nieliczne wyjtki dotycz
literatury obcojzycznej, cho gwnie dotycz one prasy. Midzy innymi dziennikarstwu
muzycznemu w Australii i Wielkiej Brytanii powici uwag M. Brennan1, w Portugalii
P. Nunes2, a V.C. Schmutz USA, Wielkiej Brytanii, Holandii i Francji3.
Dziennikarstwo muzyczne byo przedmiotem eksploracji badawczych autorki4, ze
szczeglnym uwzgldnieniem wyzwa i problemw dotyczcych pracy dziennikarza
telewizyjnego specjalizujcego si w tej tematyce5 oraz szerzej funkcjonujcego w
okrelonych realiach medialnych telewizji publicznej6. Niedostatki badawcze zwizane z tym
1
M. Brennan, Writing to Reach You: The Consumer Music Press and Music Journalism in the UK and Australia,
2005 http://eprints.qut.edu.au/16141/1/Marc_Brennan_Thesis.pdf (9.03.2013).
2
P. Nunes, Popular music and the public sphere: the case of Portuguese music journalism,
https://dspace.stir.ac.uk/bitstream/1893/24/1/Nunes_Thesis_Complete.pdf (9.03.2013).
3
V.C. Schmutz, The Classification and Consecration of Popular Music. Critical Discourse and Cultural Hierarchies,
Erasmus Research Centre for Media, Communication and Culture, Rotterdam, 2009.
4
Autorka jest dziennikarzem telewizyjnym od 1993 roku. Wsppracuje z OTV Wrocaw oraz antenami
centralnymi telewizji publicznej. Specjalizuje si w tematyce muzycznej (absolwentka Akademii Muzycznej we
Wrocawiu). Zrealizowaa kilkaset programw powiconych temu obszarowi tematycznemu..
5
I. Starzec, Telewizyjne dziennikarstwo muzyczne na przykadzie wrocawskiego orodka TVP, [w:] Kultura
popularna w spoeczestwie wspczesnym. Teoria i rzeczywisto. (red.) J. Drozdowicz, M. Bernasiewicz,
Krakw 2010.
6
Artyku jest zmodyfikowanym fragmentem rozdziau badawczego, pochodzcego z opublikowanej pracy
doktorskiej autorki. Por. Izabella Starzec-Kosowska, Dziennikarstwo muzyczne w TVP Wrocaw w latach 1994-
2010, Wrocaw 2014.
72
obszarem wygeneroway m.in. szereg pyta i problemw, ktre w niniejszym artykule zostaj
zawone do wybranego aspektu dotyczcego przeobrae roli i zada telewizyjnego
dziennikarza muzycznego. Naley bowiem pamita, e telewizyjne dziennikarstwo
muzyczne jako obszar specjalnociowy wymaga od dziennikarza zoonych kompetencji,
wiedzy muzycznej a dodatkowym atutem jest wyksztacenie muzyczne, ktre umoliwia
poszerzenie spektrum zada. Mieci si tu rwnie krytyka7, bowiem dziennikarz powinien
by tu ekspertem o szerokich kompetencjach8 i umie podj krytyczn refleksj, dy do
uzyskania opiniotwrczego, wartociowego poznawczo gosu.
Dziennikarz nie funkcjonuje jednak w oderwaniu od medium, z ktrym jest zwizany.
Niezalenie do stopnia sformalizowania tej zalenoci, moliwo rozpowszechniania
przygotowanych przez autora przekazw jest pochodn aktualnej polityki programowej czy
te postawy okrelonego nadawcy. W polskiej telewizji publicznej, ktrej za dat oficjalnego
zaistnienia przyjmuje si 1 stycznia 1994 roku9, nastpowao wiele zmian dotyczcych m.in.
profilowania oferty programowej. Byy monopolista, stajc nieuchronnie przed wyzwaniami
konkurencji, rozstrzyga dylematy plasujce si na przeciwstawnych biegunach komercji i
misji, ktrej realizacj zakcaj permanentne i do dzi nierozwizane problemy dotyczce
finansowania nadawcy i cigalnoci abonamentu. Do tego dochodzi brak koncepcji odnonie
do roli i sposobu dziaania orodkw regionalnych. Naley wic bra pod uwag fakt, e od
momentu rozpoczcia funkcjonowania nadawcy publicznego oglnopolskiego i regionalnego,
nastpiy zmiany w strukturze gatunkowej oferty programowej. Dotycz one szczeglnie
obecnoci muzyki w programie telewizyjnym. Polska telewizja publiczna nie stwarza obecnie
warunkw do realizacji tematw muzycznych, ograniczajc czas i prezentujc je wybirczo10.
Niekorzystne zmiany w muzycznym obszarze nastpiy rwnie w orodku
telewizyjnym we Wrocawiu. W okresie 19942010 udzia programw muzycznych w
7
A. Suek, Czym jest krytyka? Jaka jest praktyka? Na pytania odpowiada Andrzej Chopecki, Ruch Muzyczny
2007, nr 5.
8
P. Nosal, Kultura ekspercka w mediach, Teraniejszo. Czowiek. Edukacja. Kwartalnik myli spoeczno-
pedagogicznej 2009, nr 4, s. 9295.
9
J. Myliski, Kalendarium polskiej prasy, radia i telewizji, Warszawa 2004, s. 144; R. Filas, Pi lat przemian
mediw masowych w Polsce: bilans wstpny, Zeszyty Prasoznawcze 1994, nr 12, s. 5766.
10
Por. I. Starzec-Kosowska, Dziennikarstwo muzyczne w TVP Wrocaw; M. Mrozowski, Kultura w telewizji
publicznej: dylematy misjonarza, Zeszyty Prasoznawcze 1996, nr 34, s. 7394; M. Mrozowski, Media
masowe. Wadza, rozrywka, biznes, Warszawa 2001, s. 324325; M. Biaas, Orfeusz technokrata. Media w
upowszechnianiu muzyki powanej, Toru 2010; M. Biaas, Songi misjonarza. Obraz kultury muzycznej w polskiej
telewizji publicznej polska telewizja publiczna jako kultura muzyczna, [w:] Konkurencyjny rynek medialny.
Telewizja wobec nowych mediw, red. R. Sierocki, M. Sokoowski, Toru 2011, s. 203233; I. Sowiska, Muzyka w
telewizji, Zeszyty Telewizyjne 2003, nr 1, s. 5873; T. Pikulski, Prywatna historia telewizji publicznej, Warszawa
2002; T. Mielczarek, Monopol, pluralizm, koncentracja. rodki komunikowania masowego w Polsce w latach
19892006, Warszawa 2007.
73
strukturze gatunkowej pasma wasnego OTV Wrocaw zmniejszy si kilkunastokrotnie.

Najbardziej wyrazisty przykad niech dotyczy zmiany midzy rokiem 1996 a 2009 z 18
minut do zaledwie 56 sekund redniej dziennej emisji programw muzycznych11. Zasadnicza
teza sprowadza si zatem do stwierdzenia, e w efekcie postawy nadawcy ulega zaweniu
pole i moliwoci dziaania dziennikarza muzycznego, ograniczenia antenowe determinuj
zawarto realizowanych przez dziennikarzy programw muzycznych oraz wpywaj na
rozpito podejmowanych przez niego zada. Celem tego artykuu jest zatem ustalenie na
czym polegaj rola i zadania dziennikarza muzycznego w przekazach telewizyjnych, czy i w
jakim stopniu ulegay one ewolucji?
Metodologia bada
Badania przeprowadzone zostay na przeomie 2010 i 2011 roku. Z rnorodnych tytuw
muzycznych produkowanych przez OTV Wrocaw do analizy wybrano audycje realizowane
podczas Midzynarodowego Festiwalu Wratislavia Cantans12. Metod badawcz bya analiza
zawartoci, okresem badawczym lata 19942010 (doln cezur stanowi rok uruchomienia
telewizji publicznej, grn wyznaczya dostpno wyodrbnianej w fazie przygotowawczej
jednostki analizy). Jednostk analizy jest tu audycja w rozumieniu samodzielnej jednostki
emisyjnej, opatrzonej tytuem i podpisanej przez autora(w), wyranie odrniajcej si w
strumieniu przekazw13. W latach 19942010 powstay trzy rodzaje takich jednostek:
widowiska, rejestracje i przekazy retoryczne14. Ostateczny wybr opiera si na przekazach
retorycznych, do ktrych nale studia festiwalowe (magazyny)15 w wietle telewizyjnej
taksonomii proponowanej przez J. Uszyskiego16. Ze oglnej liczby 145 pozycji odrzuciam
te, ktre nie miay konsekwentnie zastosowanej czowki i tywki. Populacja badawcza obja
zatem 134 audycji o cznym czasie trwania 23 godzin 52 minut i 20 sekund17.
11
Obliczenia wasne na podstawie sprawozda emisyjnych OTV Wrocaw.
12
Festiwal jest od 1966 roku wizytwk muzyczn Wrocawia. Oferowa przez lata rnorodny program i formy
koncertw. Du rol w wyborze tego przykadu odegraa take rokroczna cykliczno obsugi telewizyjnej oraz
dostpno do kompletnych archiwum zrealizowanych przekazw.
13
Por. J. Uszyski, Telewizyjny pejza genologiczny, Warszawa 2004.
14
Odrzucone zostay widowiska (zapisy koncertw, transmisje) z racji prymarnego udziau realizatora wizji i z
istotnym wkadem pracy montaysty. Z pozostaych dwch rodzajw: rejestracji (m.in. reportae) oraz
przekazw retorycznych (np. magazyny), zainteresowanie badawcze poszo w stron przekazw retorycznych
(ywio osdu) z racji spodziewanej mocno zaakcentowanej roli dziennikarza.
15
Nie byy realizowane po 2010 roku.
16
Por. J. Uszyski, Ibidem, s. 43, 45, 139. W przekazach retorycznych nastpuje odwoanie do wasnej zdolnoci
sdzenia (w tym do umiejtnoci rozpoznawania opinii innych i formuowania wasnego stanowiska).
17
Materia rdowy moliwy by do uzyskania w archiwum OTV Wrocaw. Po weryfikacji dostpnoci,
populacja badawcza zostaa skopiowana na DVD z wgranym na ekranie timecodem, aby precyzyjnie posugiwa
si zaoon jednostk pomiaru (sekunda). W fazie operacjonalizacji powsta klucz kategoryzacyjny (ksika
74
Czas trwania audycji

Spord 134 audycji zdecydowana wikszo (126) zostaa wyemitowana w pamie wasnym
OTV Wrocaw (94%), osiem na antenie oglnopolskiej (6%). Ta informacja ma charakter
jedynie porzdkowy i nie miaa wpywu na przebieg analizy. W celu stwierdzenia, czy
mediana czasu audycji zmienia si w istotny sposb w kolejnych latach okresu badawczego,
obliczyam zaleno midzy czasem trwania audycji a rocznikami. Na tej podstawie
wykazaam istotne statystycznie zmniejszanie si czasu trwania audycji w badanym okresie18.
Wykres 1. Mediana czasu trwania badanych audycji w latach 19942010 [n = 134]
1500 1210 1398

879 899
1000
Sekundy
356 300 307 354 340 385 300 300

180 241 201
500
0
94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 07 08 09 10
19 19 19 19 19 19 20 20 20 20 20 20 20 20 20
rdo: Opracowanie wasne.
Istotna zmiana dokonaa si w 1999 roku, kiedy kilkakrotnie zmniejszya si mediana czasu
trwania audycji. Biorc pod uwag tylko lata 1998 i 1999, jest to spadek prawie omiokrotny
(7,8 x). Ta informacja staa si przydatna do przyjrzenia si wybranym aspektom analizy w
podziale na dwie grupy audycji: krtsze i dusze, niemal w caoci pokrywajcym si
z dwoma podokresami czasowymi: lat 19941998 oraz 19992010 (wykres 2).
kodowa), skadajcy si w ostatecznej wersji z 51 pyta. Pierwsza cz klucza dotyczy zagadnie odnoszcych
si do dziennikarza w audycji. Nazwisko prowadzcego nie miao znaczenia.
18
Zastosowano korelacj porzdku rang Spearmana. Wspczynnik korelacji Spearmana rs = 0,621, P < 0,05.
P < 0,05 to istotno statystyczna wspczynnika korelacji. eby korelacja bya statystycznie istotna, P musi
by mniejsze od 0,05.
75
Wykres 2. Liczba badanych audycji w podziale na formy krtsze i dusze [n = 134]
20
16 16
15 11
10 10 10
Liczba audycji
8 9 8
10
5 6 5 4 4 5
5 6 1
0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2007
2008
2009
2010
Audycje krtsze (do 10'00") Audycje dusze (powyej 10'00")
Zaobserwowaam, e w roku 1997 zostay wyemitowane dwa rodzaje audycji: krtsze

(poniej dziesiciu minut) oraz dusze (powyej dziesiciu minut). Rnica polegaa nie
tylko na czasie trwania, ale i na innych wewntrznych elementach (np. czas udziau
dziennikarza), co skania do rozdzielenia ich w dalszej analizie.
Udzia i zadania dziennikarza w badanych audycjach

Osoba prowadzca, czyli dziennikarz (gospodarz audycji) witajcy si z widzami lub/i
widoczny dziennikarz (autor bd wspautor audycji), ktrego nazwisko wymienione jest w
planszach kocowych audycji, pojawia si w wikszoci przekazw 88 ze 134 (66%).
Najbardziej konsekwentne byy audycje z lat 19941998. Zdecydowana wikszo z nich
opieraa si na udziale dziennikarza. Naleay tu wszystkie lokalne studia festiwalowe. Audycje
przygotowywane na anten oglnopolsk realizowane byy bez obecnoci dziennikarza na
wizji i wykorzystyway tekst lektorski, ktry wiza kolejne wtki tematyczne. Natomiast od
roku 1999 trudno dopatrzy si jakiej wyranej zalenoci (wykres 3).
76
Wykres 3. Badane audycje w latach 19942010 z udziaem i bez udziau prowadzcego

dziennikarza [n = 134]
100%
80%
60%
40%
20%
0%
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2007 2008 2009 2010
Bez dziennikarza 2 3 0 0 0 10 4 0 0 1 9 4 4 4 5
Z dziennikarzem 14 13 5 14 6 0 1 12 10 8 1 0 0 4 0
Cztery roczniki audycji od 1999 roku s bez udziau dziennikarza, dwa opieraj si na jego
obecnoci w 100%, pozostae tylko czciowo. Zaobserwowaam ponadto, e w latach 1994
1998 i formach duszych audycji byy preferowane nagrania studyjne (pomieszczenie ze
scenografi, wyranie zaadaptowane na potrzeby audycji), natomiast umiejscowienie
dziennikarza w plenerze wystpuje w formach krtszych19. Plener stanowi tu przestrze poza
studiem telewizyjnym, np. park, rynek, wntrze lub okolice miejsca koncertu (wykres 4).
Wykres 4. Lokalizacja dziennikarza w badanych audycjach [n = 88]
100%
75%
Plener
50%
Studio
25%
0%
1994 1995 1996 1997 1998 2000 2001 2002 2003 2004 2009

Czas wypowiedzi dziennikarskiej ksztatowa si w omawianych latach bardzo rnie.
Najwyszy udzia dziennikarza w audycjach mona zaobserwowa w roku 1996 (25%),
najniszy w roku 2004 (5,6%). Istnieje zatem trend spadkowy w udziale dziennikarza
w audycji (wykres 5). Niewielki wzrost, jaki nastpi w roku 2009, nie upowania do
19
Std dwoisto wyniku w roku 1997, kiedy istniay krtsze i dusze audycje.
77
wysnuwania daleko idcych wnioskw, tym bardziej e w roku 2010 wszystkie audycje byy
bez wystpujcego dziennikarza.
Wykres 5. Udzia dziennikarza w badanych [n = 88] audycjach [w proc.]
30 23,9 25
25
18 17
20 14 15,4 15,3
13,4
11,7
15 9
10 5,6
5
0
1994 1995 1996 1997 1998 2000 2001 2002 2003 2004 2009
Celowe wydaje si jednak zwrcenie uwagi na udzia dziennikarza w audycjach ujtych jako
formy dusze i krtsze. Po scaleniu wynikw z odpowiednich rocznikw i urednieniu czasu
wypowiedzi dziennikarskiej wyranie wida (wykres 6), e zajmowaa ona bardziej
eksponowane miejsce w audycjach duszych.
Wykres 6. Udzia dziennikarza w badanych audycjach duszych i krtszych [n = 88]
20%
16,1%
15%
11,8%
10%
5%
0%
Audycje dusze (powyej 10'00") Audycje krtsze (do 10'00")
Zadania dziennikarza: informowanie, recenzowanie, edukowanie, wywiady, dyskusja

Oprcz czasu, jaki zajmowa dziennikarz w audycji, istotne byo przeanalizowanie jego zada
w audycji. Ujam te zadania w pi podpunktw: informowanie (przedstawianie faktw, tu:
na temat koncertw, wykonawcw, utworw), recenzowanie, edukowanie (rozumiane jako
78
prezentowanie pogbionej wiedzy na temat utworw, wykonawcw, kompozytorw,

przygotowanie widza do odbioru fragmentu muzycznego), przeprowadzanie wywiadw,
moderowanie dyskusji. Trzy elementy dotyczyy zatem charakteru wypowiedzi, dwa
czynnoci dziennikarskich. Zestawienie ilociowe wymienionych elementw w audycjach z
udziaem dziennikarza przedstawia zbiorczy wykres 7. We wszystkich 88 audycjach
zadaniem dziennikarza byo informowanie, w ponad poowie audycji znalazy si pogbione
informacje (klasyfikowane jako edukowanie) na temat wykonawcw, zjawisk muzycznych,
dzie i twrcw, przybliajce widzom prezentowane utwory wykonywane podczas festiwalu.
Recenzowanie znalazo si w co pitej audycji.
Wykres 7. Zadania dziennikarza w badanych audycjach [n = 88]
90 88
Informowanie
80 Edukowanie
70 Recenzowanie
Liczba audycji
60 Przeprowadzanie wywiadw
47 Moderowanie dyskusji
50
40
30
18 19
20
10 1
0
W wikszoci audycji dziennikarz nie przeprowadza wywiadw, istniejc w studiu

festiwalowym w oderwaniu od innych uczestnikw. Nawet jeli prezentowane wypowiedzi
goci mogy by nagrane z udziaem wystpujcego w studiu dziennikarza, nie sposb tego
obiektywnie stwierdzi. Tylko w sytuacji niepozostawiajcej wtpliwoci, kto przeprowadza
wywiad, ujmowaam t czynno w analizie. Natomiast dyskusja/debata odbya si tylko raz
(1997) i wypenia cae spotkanie w studiu z udziaem dwch ekspertw. Bya to jedyna
audycja, w ktrej gbiej zastanawiano si nad kondycj festiwalu, zaoeniami
artystycznymi, problemami tosamoci i przyszoci imprezy. Dziennikarz peni tu wan
rol nie tylko moderatora dyskusji, ale te aktywnego i penowartociowego jej uczestnika.
Zestawienie tych elementw na przestrzeni caego okresu badawczego przynosi
kolejne spostrzeenia (tabela 1).
79
Tabela 1. Zadania dziennikarza w badanych [n = 88] audycjach [w liczbach]
Audycja
formy Informowani Edukowani Recenzowani Wywiad Dyskusj
Rok
dusze/krtsz e e e y a
e
199
14/0 14 14 8 0 0
4
199
13/0 13 10 0 1 0
5
199
5/0 5 4 2 0 0
6
199
6/8 6/8 4/1 3/0 3/7 1/0
7
199
0/6 6 5 5 1 0
8
200
0/1 1 0 0 0 0
0
200
0/12 12 4 0 3 0
1
200
0/10 10 5 0 0 0
2
200
0/8 8 0 0 0 0
3
200
0/1 1 0 0 0 0
4
200
0/4 4 0 0 4 0
9
Bardziej rnorodny charakter maj wypowiedzi dziennikarskie w audycjach

duszych. Z kolei przeprowadzanie wywiadw (z trzema wyjtkami) jest domen krtszych
80
form antenowych i ma zwizek z umiejscowieniem osoby prowadzcej w plenerze. Nie wida

jednak adnej wyranej tendencji w zwikszaniu czy zmniejszaniu si tej aktywnoci
dziennikarskiej. Mona zauway raczej inne zjawisko: w latach 1997 i 2009 w audycjach z
udziaem dziennikarza przyjta zostaa konsekwentnie realizowana konwencja, w ktrej
prawie wszystkie osoby wypowiadajce si s przepytywane przez dziennikarza obecnego na
wizji. Z kolei w 2001 roku podzia rysuje si midzy studiami festiwalowymi realizowanymi
na anten lokaln (bez wywiadw przeprowadzanych przez dziennikarza na wizji) oraz
oglnopolsk, gdzie w przyjtym modelu audycji dziennikarz jest wyrazist postaci
istniejc nie tylko samodzielnie, ale wanie w interakcji z osobami, z ktrymi przeprowadza
wywiady. Bardzo istotna zmiana dotkna aspektw edukacyjnych i recenzenckich. Dla
zobrazowania przedstawione s raz jeszcze na wykresie 8.
.
Wykres 8. Ewolucja wybranych zada dziennikarza w badanych [n= 88] audycjach [w proc.]
100 100
80 83 83
80
57 77
60 50
40 36
40 33
20 21
0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
1994 1995 1996 1997 1998 2000 2001 2002 2003 2004 2009
Edukowanie Recenzowanie
Przeorientowa si zatem udzia wypowiedzi recenzujcych i edukacyjnych. Zdecydowanie

czciej pojawiay si one w audycjach duszych (19941998). Zwraca tu uwag rok 1994,
kiedy w kadym studiu festiwalowym znalazy si pogbione informacje o cechach
edukacyjnych, a w ponad poowie recenzje. Rwnie wysoki by udzia obu elementw w
roku 1998.
Z kolei w roku 1995 dziennikarz nie wykazywa adnej aktywnoci recenzenckiej, co
mona wiza ze sta obecnoci w audycji eksperta, ktry podejmowa si
kilkuminutowego podsumowania zdarze festiwalowych. Podobne zjawisko wystpio w roku
1997. Po roku 1999 zasadniczym zadaniem dziennikarza pozostao informowanie. Jedynie w
81
dwch rocznikach audycji pojawiay si w jego wypowiedziach pogbione informacje,

klasyfikowane tu jako elementy edukacyjne.
Korelujc recenzowanie w ujciu dziennikarza i eksperta20 w audycjach duszych
(wykres 9) zaobserwowa mona dalsze zalenoci.
Wykres 9. Recenzowanie w ujciu eksperta i dziennikarza w badanych audycjach [n = 49]

duszych [w proc.]
100
80
60
40
20
0
1994 1995 1996 1997 1998
Dziennikarz 62 0 40 50 100
Ekspert 8 81 40 83 100
Pewn kompensacj dla niskiego udziau recenzji eksperckich w latach 1994 i 1996 byy
wypowiedzi dziennikarza, ktrego wyranie (zwaszcza w 1994 roku) zaakcentowanym
zadaniem byo komentowanie koncertw. Niszy udzia recenzji eksperckich w audycjach
krtszych jest szczeglnie widoczny dla lat 1997, 2001 i 2009 (wykres 10), kiedy wartoci te
wynosz poniej 10%, a w wypadku roku 2009 jest to udzia zaledwie 4%. W tej grupie
wyrniaj si jedynie lata 20072008 (odpowiednio 59% i 74%).
20
W czci bada powiconej strukturze goci wyodrbniona zostaa posta recenzujcego eksperta.
82
Wykres 10. Udzia recenzji w badanych audycjach krtszych [n = 85]
100%
80%
60%
40%
20%
0%
1997 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2007 2008 2009 2010
Inne wypowiedzi 91 80 90 94 85 69 78 41 26 96 73
Recenzje 9 20 10 6 15 31 22 59 74 4 27
W omawianym podokresie badawczym udzia recenzujcego dziennikarza by znikomy

jedynie w 2001 roku wynis 8%. Recenzowaniem zajmowali si przede wszystkim eksperci.
Natomiast ich obecno, np. w kadej audycji lat 19992000, nie przekadaa si na wysoki
udzia sowa recenzujcego. Ich rol byo wwczas wprowadzenie do koncertw,
popularyzatorska wypowied oparta na fachowej wiedzy.
Zadania dziennikarza: tekst lektorski

Wypowied dziennikarska moga zaistnie rwnie porednio przez tekst lektorski.
Zbadaam, e wystpowa on w niespena 1/5 audycji (18%). Nie byo reguy odnonie do
rocznikw audycji, czasu ich trwania ani podziau audycji wynikajcego z obecnoci lub braku
obecnoci dziennikarza na antenie. Tekst lektorski pojawi si w 26 audycjach w 21 bez
udziau dziennikarza i w 5 z jego udziaem. Doda naley, e tekst lektorski nie by rozumiany
jako tumaczenie obcojzycznej wypowiedzi, tylko jako odautorskie sowa dziennikarza
czytane z offu, czyli spoza kadru (pod obrazem). Dlatego te sprawdziam jaki charakter ma
zastosowany tekst lektorski: informacyjny, recenzujcy, informacyjny z elementami recenzji
czy te recenzujcy z elementami informacji (wykres 11).
83
Wykres 11. Charakter tekstu lektorskiego w badanych audycjach [n = 26]
8% 4%
0%
88%
Informacyjny Recenzujcy
Informacyjny z elementami recenzji Recenzujcy z elementami informacji

Dominoway zdecydowanie teksty informacyjne. Jedynie w latach 1995 i 1997 wystpiy w
rnej intensywnoci elementy recenzji. Ani razu nie wystpi tekst lektorski, ktrego
zasadnicz cech byoby recenzowanie.
Warstwa sowna audycji

W podsumowaniu czci bada dotyczcych warstwy sownej, a tym samym udziau, zda i
roli dziennikarza, wziam pod uwag wszystkie trzy jej skadniki: wypowiedzi goci,
dziennikarskie oraz tekst lektorski (wykres 12).
Wykres 12. Sumaryczna struktura warstwy sownej badanych audycji [n = 134]
30%
65% 5%
Wypowiedzi dziennikarza Tekst lektorski Wypowiedzi goci
Natomiast w ujciu kadego roku z osobna (wykres 13) zauwaalne s zmiany proporcji,
zwaszcza wypowiedzi goci audycji do wypowiedzi dziennikarskich. Odautorski tekst
lektorski nie odegra tu znaczcej roli.
84
Wykres 13. Struktura warstwy sownej badanych audycji w latach 19942010 [n = 134]
100%
80%
60%
40%
20%
0%
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2007 2008 2009 2010
Wypowiedzi goci 42 62 48 60 65 100 95 75 65 74 85 100 100 83 83
Tekst lektorski 2 10 0 7 0 0 0 0 2 0 14 0 0 8 6
Wypowiedzi dziennikarza 56 27 52 33 35 0 5 25 33 26 1 0 0 9 0
Cakowicie na wypowiedziach goci s oparte audycje emitowane w latach 1999, 2007

i 2008. Dominuj one rwnie w studiach festiwalowych w latach 2000, 20032004 oraz
2009. Tekst lektorski ma niewielki wpyw na podwyszenie udziau obecnoci dziennikarza
w audycjach z wyjtkiem lat 2004 i 2009.
Podsumowanie
Udzia dziennikarza w badanych audycjach muzycznych zasadza si na kilku podstawowych
elementach: zadaniach realizowanych przez wybr formy wypowiedzi oraz zadaniach
czynnociowych (przede wszystkim przeprowadzanie wywiadw). W zmianach ilociowych,
jakie dokonuj si na przestrzeni lat 19942010, widoczny jest zmniejszajcy si czasowy
udzia dziennikarza w audycjach, co skorelowa mona z niepokojc tendencj do
radykalnego zmniejszania si ich czasu trwania. Wyran cezur jest tu rok 1999, kiedy
cakowicie zanikaj dusze formy studiw festiwalowych trwajce rednio ok. 15 minut na
rzecz form o charakterze felietonowo-fleszowym w wymiarze rednio 46 minut.
Zdecydowanie bogatsze s wypowiedzi dziennikarskie, ktre mieszcz si w
duszych audycjach (lata 19941998) i obejmuj informowanie, recenzowanie i edukowanie.
Zaakcentowana jest te wtedy wyrazista osobowo rzetelnie przygotowanego dziennikarza,
czego dowodzi eksponowanie pogbionej wiedzy. Natomiast w okresie tym audycje s
bardziej statyczne. Dziennikarz jest zawsze obecny w studiu, a siedzca pozycja sprawia, e
85
przekaz staje si mao dynamiczny, cho jednolita oprawa scenograficzna zapewnia

zunifikowany charakter przekazu, tworzc wraenie stabilnoci i staoci.
Ewolucja zada dziennikarskich prowadzi do ograniczenia ich do treci informacyjnych
po roku 1999, kiedy mamy do czynienia ju z krtkimi formami antenowymi i niestety
merytorycznego spycenia warstwy opiniujcej. Szczeglnie dobitnie unaoczni to
przedostatni badany rocznik studiw festiwalowych, ktrego analiza prowadzi do wniosku, e
programy muzyczne podday si przemianie i swoj funkcj zaczy zmierza w stron
przekazu perswazyjnego, w ktrym rola dziennikarza sprowadza si do zadawania prostych
pyta i bezrefleksyjnego zapowiadania kolejnych pozycji programowych festiwalu.
Zwiksza si natomiast aktywno dziennikarza w sferze czynnociowej
przeprowadzanie wywiadw na wizji. Brakuje angaujcych dziennikarza dziaa polegajcych
na prowadzeniu dyskusji. Tego rodzaju publicystyka nie bya preferowana nawet w duszych
formach audycji. Zmiany id te w kierunku zdynamizowania przekazw (krtsze odcinki
czasowe poszczeglnych elementw audycji), za ktrymi poda pewna skrtowo, niekiedy
powierzchowno wypowiedzi. Nastpuje mocniejsze zwizanie przekazu z odbiorcami
koncertw przez wyprowadzenie dziennikarza w plener. Przestrze koncertowa i miejska
lokalizuj dziennikarza zdecydowanie mocniej w miejscu zdarze artystycznych, ktry
uwiarygodnia swoj osob uczestnictwo w festiwalu. Jest swobodny, staje si bliszy
odbiorcy, zmniejsza dzielcy ich dystans.
Przedstawione powyej wnioski skaniaj do oglnego stwierdzenia, e w badanym
okresie nastpia ewolucja zada dziennikarskich, zawartoci i struktury intelektualnej
przekazw. Mimo wyranie wyeksponowanego sowa w proporcji do innych elementw
przestao ono nie wartoci wiedzotwrcze..
Zmiany mona wiza z sygnalizowan wczeniej generaln tendencj do przeobrae
struktury programowej telewizji publicznej. Ograniczenie pasma muzycznego czy te w ogle
czasu emisyjnego przeznaczonego na muzyk, kurczce si nakady finansowe, stosunek
nadawcy do tej tematyki wymuszay na dziennikarzu inne rozwizania zawartoci audycji.
Dziennikarz muzyczny sta si tutaj niejako zakadnikiem moliwoci antenowych i
finansowych telewizji. Dziaa tylko w takim zakresie, w jakim mg funkcjonowa, i chyba
nie naley wtpi, e nie by to jednak satysfakcjonujcy dla niego wymiar
86
Bibliografia
Biaas M., Orfeusz technokrata. Media w upowszechnianiu muzyki powanej, Toru 2010.
Biaas M., Songi misjonarza. Obraz kultury muzycznej w polskiej telewizji publicznej polska
telewizja publiczna jako kultura muzyczna, [w:] Konkurencyjny rynek medialny. Telewizja
wobec nowych mediw, red. R. Sierocki, M. Sokoowski, Toru 201.
Brennan M., Writing to Reach You: The Consumer Music Press and Music Journalism in the
UK and Australia, 2005 http://eprints.qut.edu.au/16141/1/Marc_Brennan_Thesis.pdf
(9.03.2013).
Filas R., Pi lat przemian mediw masowych w Polsce: bilans wstpny, Zeszyty
Prasoznawcze 1994, nr 12.
Mielczarek T., Monopol, pluralizm, koncentracja. rodki komunikowania masowego w Polsce
w latach 19892006, Warszawa 2007.
Mrozowski M., Kultura w telewizji publicznej: dylematy misjonarza, Zeszyty Prasoznawcze
1996, nr 34.
Mrozowski M., Media masowe. Wadza, rozrywka, biznes, Warszawa 2001.
Myliski J., Kalendarium polskiej prasy, radia i telewizji, Warszawa 2004.
Nosal P., Kultura ekspercka w mediach, Teraniejszo. Czowiek. Edukacja. Kwartalnik
myli spoeczno- pedagogicznej 2009, nr 4.
Nunes P., Popular music and the public sphere: the case of Portuguese music journalism,
https://dspace.stir.ac.uk/bitstream/1893/24/1/Nunes_Thesis_Complete.pdf (9.03.2013).
Pikulski T., Prywatna historia telewizji publicznej, Warszawa 2002.
Schmutz V.C., The Classification and Consecration of Popular Music. Critical Discourse and
Cultural Hierarchies, Erasmus Research Centre for Media, Communication and Culture,
Rotterdam, 2009.
Sowiska I., Muzyka w telewizji, Zeszyty Telewizyjne 2003, nr 1.
Suek A., Czym jest krytyka? Jaka jest praktyka? Na pytania odpowiada Andrzej Chopecki,
Ruch Muzyczny 2007, nr 5.
Starzec I., Telewizyjne dziennikarstwo muzyczne na przykadzie wrocawskiego orodka TVP,
[w:] Kultura popularna w spoeczestwie wspczesnym. Teoria i rzeczywisto, red. J.
Drozdowicz, M. Bernasiewicz, Krakw 2010.
Starzec-Kosowska I., Dziennikarstwo muzyczne w TVP Wrocaw w latach 1994-2010,
Wrocaw 2014.
Uszyski J., Telewizyjny pejza genologiczny, Warszawa 2004.
87
Rozdzia IX
Barbara Bogobska - Uniwersytet dzki
Kreatywno dziennikarska - midzy

kultur subiektywn a obiektywn
Do pisarstwa kreacyjnego /kreatywnego/ dojrzewa si powoli ,piszcy stopniowo

zaczynaj stosowa erudycyjne gry wyobrani i techniki pisarskie czy te wykraczaj poza
gatunkowe schematy/. Take czciej ni o fenomenie kreacji / kreatywnoci/ ,bdcej
przeciwiestwem powielania stereotypw/stereotypowoci/, mwi si o wsptworzeniu,
zwaszcza w odniesieniu do tekstw nie do koca zrealizowanych, zakadajcych
wspuczestnictwo odbiorcw w ich kreowaniu.
Refleksja nad odtwrczym i twrczym / odkrywczym, wartociowym/ pisaniem czy w
ogle stosunkiem do norm i konwencji, przywouje inne ,opozycyjne pary poj odnoszcych
si do zjawisk kultury: kontynuacja i nowo, powtarzalno i jednorazowo.
Znamy liczne przykady pisania na nowo lub dopeniania, twrczego
wykorzystywania nie tylko cudzych ,ale i wasnych tekstw. S te podejmowane rne-
jawne lub ukryte- gry midzytekstowe.
Zawsze pojawia si, a wspczenie staje si coraz bardziej aktualny, problem: czy
mwi gosem wasnym, skoro mona sprawnie korzysta z gosw cudzych. Uwaa si
nowo /dziaania, teksty/ za warunek konieczny twrczoci . W teorii twrczoci kryterium
nowoci obejmowao zarwno cechy wytworu, jak i dostrzeganie nieznanych elementw.
Zagadnieniem kreatogennego /produktywnego/ mylenia i dziaania, ktre pozostaje w
opozycji do reproduktywnego, interesuj si estetycy, pedagodzy, psycholodzy, socjolodzy,
kulturoznawcy i filozofowie . Liczne s teorie, definicje twrczoci i procesu twrczego.
Wiadomo,e tworzc, rodzimy si na nowo. Edward Ncka wrd rodzajw aktw twrczych
wyrnia m.in. wypenianie luk i zmian interpretacji 1 .
1
Wymiary twrczoci /w:/ Nowe teorie twrczoci. Nowe metody pomocy w tworzeniu. Red.K.J.Szmidt,
K.T.Piotrowski. Krakw 2002.
88
Formua tytuu sygnalizuje pojcie twrczoci jako zoone, rozumiane wspczenie

jako umiejtno spojrzenia na dane zagadnienie z nowego, innego od dotychczasowego
punktu widzenia, proces wytwarzania nowatorskich i uytecznych rozwiza w
jakiejkolwiek dziedzinie 2. Uwaa si dzi, e ani tworzenie, ani interpretowanie dzie nie
musi by rewolucyjne i twrcze 3.
4
Stanisaw Popek wyodrbnia twrczo obiektywn /odkrywanie, tworzenie,
konstruowanie rzeczy i idei nowych, niepowtarzalnych/ i subiektywn /wtrn, polegajc
na odkrywaniu prawd i przedmiotw ju istniejcych/. Zauwaa te, i oryginalno ,
indywidualne pitno nie zawsze bywa nowoci, podobnie jak nowo-oryginalnoci i e
mona tworzy przez negacj, burzenie i rozbijanie stereotypw. Trwaj odwieczne dyskusje
nad tym, czy mona nauczy si twrczoci. Take pojawiaj si sdy, i czowiek nie jest w
stanie niczego stworzy, myli i bodce przychodz z zewntrz 5.
Spord wymiarw twrczoci w mniejszym stopniu interesowa nas bdzie podmiot i proces
twrczy, lecz przede wszystkim sam produkt twrczy, ktry jest wynikiem dziaa
tekstotwrczych, takich jak np. odtwarzanie czy przetwarzanie.
Uwaa si te, i wyobrania twrcza jest koniecznym warunkiem twrczoci. Imituje
wzorce, odtwarza, reaktualizuje, jest zawieszona midzy poetyk przeszoci a przyszoci 6.
Mylenie twrcze to wymylanie, odkrywanie i wyobraanie sobie. To dostrzeganie midzy
pozbawionymi rzeczami ukrytych pocze. Kategoria twrczoci odnosi si do przyszoci,
ale i jest dialogiem z przeszoci 7. Na pewno odrzuca schematy, proste naladowanie i
powtarzanie, przekracza granice konwencji.
Na uwag zasuguje tu jedna z ciekawszych koncepcji twrczoci, czyli podejcie
systemowe- twrczo pojmowana jako tzw. transgresja, jak j rozumia autor teorii- Jzef
Kozielecki 8 czy Antoni Gralski 9.
Ten ostatni z filozofw i teoretykw twrczoci transgresj okreli jako
czynnoci inwencyjne i ekspansywne, wykraczajce poza typowe granice dziaania, to

czynnoci dziki ktrym jednostka lub zbiorowo ksztatuj nowe struktury lub niszcz
2
T.Proctor, Twrcze rozwizywanie problemw.Prze.E.Jusewicz-Kalter. Gdask 2002.
3
Pisaa o tym S.Sontag /Przeciw interpretacji i inne eseje. Przekad zbiorowy. Krakw 2012/.
4
Czowiek jako jednostka twrcza, Lublin 2001.
5
Por.:M.Twain, Aforyzmy i myli. Oprac. i prze. T.Truszkowska. Krakw 1991.
6
Zob.:M.Muszyska, Pomidzy poetyk przeszoci a poetyk przyszoci/w:/ Nowe teorie twrczoci. Nowe
metody pomocy w tworzeniu. Red. K.J.Szmidt, K.T.Piotrowski. Krakw 2002.
7
Por.:A.Gralski, By nowatorem. Poradnik twrczego mylenia. Warszawa 1990.
8
Koncepcja transgresyjna czowieka, Warszawa 1987; Transgresja i kultura, Warszawa 1997..
9
Teoria twrczoci. Eseje filozoficzne i pedagogiczne. Warszawa 2003.
89
struktury ju ustabilizowane, tworz wartoci pozytywne i wartoci negatywne. Czynnoci te

s rdem rozwoju i regresu 10 .
Koncepcja ta wyodrbnia osob twrcz, przekraczajc granice, wynalazc i ksztatujc

nowe struktury i wartoci.Dziaania transgresyjne, czyli wiadome przekraczanie granic
/symbolicznych/ i przeksztacanie rzeczywistoci, zabieganie o niezwyko, aktywny
stosunek do tworzywa, jednorazowe, spontaniczne, nastawione na zmian, pozostaj w
opozycji do dziaa adaptacyjnych /celowych, powtarzalnych ,planowanych,
przewidywalnych/ 11. Transgresja moe mie wymiar indywidualny /jednostkowy/ i zbiorowy
/masowy/.
Takim dziaaniom odpowiada styl kreatywny . Nie bez przyczyny Vladimir Nabokov
przeciwstawia prawdziwie wartociowy styl- sztucznym mechanizmom, z mozoem
12
zoonym w cao i pozbawionym iskry Boej . Piszcy w trosce o zrozumiao-
przestrzegaj przed zbytni hermetycznoci tekstu. Jednoczenie zalecaj, by nie naduywa
stylistycznego rozchestania i metaforyzacji wszystkiego /okrelenia Wisawy
Szymborskiej/.
Te sowa kluczowe i krg najwaniejszych odniesie znajd w tekcie sw

egzemplifikacj i aplikacj , odwoywa si bd do przykadw z krgu twrczej literatury
13
faktu ,book journalismu /okrelenie Ryszarda Kapuciskiego/, dziennikarstwa
publicystycznego, literackiego. Te dziedziny pimiennictwa wymagaj inwencji i wyobrani
w wyszukiwaniu tematw i pomysw twrczych, podejmowaniu zabaw stylistyczno-
genologiczno-kompozycyjnych, zabaw z konwencj i tworzywem literackim. Spotykamy tu
rne stopnie twrczoci, podobnie jak rne s formy wypowiedzi dziennikarskiej i
odmienne style pisania. W wielogosowym dyskursie prasowym Maria Wojtak wyrnia
m.in. gosy jzykowych wynalazcw /teksty oparte na konceptach, osobliwe formy/ oraz
14
gosy indywidualistw /wypowiedzi oryginalne/ . Oba te aspekty s istotne w podjtym
temacie, zwaszcza e yjemy w czasach tabloidyzacji jzyka i kultury.
*
10
Tame,s.13.
11
J.Kozielecki, Transgresja i kultura, Warszawa 1997.
12
Tame.
13
Okrelenie R.Kapuciskiego.
14
Gosy z teraniejszoci. O jzyku wspczesnej polskiej prasy.Lublin 2010.
90
Ciekawych przykadw dostarcza zarwno sztuka czytania, pisania, jak i recenzowania.
Czytanie twrcze i krytyczne utworu , take czytanie po latach, to jego rekonstruowanie,

dopenianie. Analiza tekstw to nie tylko przygoda czytelnicza, ale i poznawanie
wiadomoci pisarskiej i warsztatu literackiego ulubionych autorw . Wyrnia si twrcze
/kr
eatywne i kreujce/ czytanie, s bowiem utwory uruchamiajce pomysowo czytelnikw,
czynice z lektury intelektualn rozrywk 15, czsto jest to take wielokrotne czytanie.
Publicysta- Cezary Michalski uzna Lalk Prusa za archetyp polskiej powieci, bowiem-
Przed ni i po niej nie byo nic porwnywalnego16 . Wokulskiego postrzega jako
mieszczaskiego modernizatora, czowieka podrujcego, zapowiadajcego posta Martina
Edena z powieci Jacka Londona; natomiast Rzeckiego- za synonim polskoci.
Zainteresowania historyczne Ryszarda Kapuciskiego sprawiy, e od 1955 r.fascynowa

si utworem Herodota z Halikarnasu ,nazywanego ojcem historii, ale i podrnikiem,
zainteresowanym geografi, histori, antropologi i etnografi, losami ludzi i wojen. Temu
17
utworowi i samemu greckiemu historykowi powici Kapuciski Podre z Herodotem .
Lektura dziea, pozwalajca dziennikarzowi przekracza granice w czasie, towarzyszya
jego podrom .Kwestie warsztatowe, wynikajce z analizy dziea Herodota, byy
Kapuciskiemu pomocne w poznawaniu sztuki pisania reportay. ,tego-jak twierdzi autor
Podry z Herodotem-najbardziej zbiorowo tworzonego gatunku pisarskiego. Czytamy w
tekcie:
od czasu do czasu sigam // do nieodcznego Herodota, ktry jest mi zwykle

odskoczni, odpreniem, przejciem od wiata napi i nerwowej gonitwy za informacj do
spokoju, pogody i ciszy, emanujcych z rzeczy, ktre ju byy, postaci ju nieobecnych, a
niekiedy od pocztku bdcych tylko wytworem naszej wyobrani, fikcj, ulotnym cieniem
18
.
15
Por.:K.Skiba, Praktyczny kurs pisarstwa. Wyd.2.Gliwice 2006 [ebook].
16
Boj si twojej trzewoci, Tygodnik Powszechny 2012, nr 40,s.43
17
Krakw 2004.
18
Tame,s.179.
91
Wyrazem fascynacji lekturowych jest reporta z podry ladami Mikoaja Gogola

autorstwa Mariana Sworzenia, zatytuowany z inspiracji Martwymi duszami- Opis krainy
19
Gog . Kady z rozdziaw poprzedzony jest cytatem z utworw Gogola. Literacka
wdrwka tropem pisarza po Ukrainie i jego tekstach /np. Jest w Gogolowym Nosie taka
scena /// przypomina esej podrny, dziennik .
Do arcydziea Dantego odwoa si reportaysta- Jacek Hugo Bader w ksice W rajskiej

20
dolinie wrd zielska o Rosji i krajach byego Z.S.R.R. Tekst reportau o Kazachstanie
/Magazyn pomocy naukowych/, opatrzony mottem z Boskiej Komedii /Pieka/ , skada si z
podrozdziaw w formie 9 krgw: od Przedsionka pieka- szpitala chorych na raka /czyli
kliniki onkologicznej w Semipaatysku/ , po pokj na pitrze/ dom dziecka dla chorych
umysowo/, czyli dno pieka.
Marek Zajc na amach Tygodnika Powszechnego publikuje cykl Listw starszego

diaba doju nie tak modego ,nawizujcy do utworu Clive Staplesa Lewisa- Listy
starego diaba do modego. Te fideistyczno-etyczne rozwaania s adresowane do drogiego
21
Piouna przez kochajcego stryja Krtacza .Nadawca listw z pozycji ducha wyszego
rzdu i czcych ich wizw rodzinnych , jak demon demonowi daje rady, wskazuje
metody i techniki /np.jak sia zamt i nienawi, miesza Boskie z cesarskim i mdre z
gupim/, czasem grozi. Odwouje si do diabelskiego katechizmu, ale i do fragmentw
biblijnych, by jako syn kamstwa ostrzec przed Nieprzyjacielem -jak nazywa Boga.
Zawarte w listach krytyczno-aluzyjno-ironiczne odniesienia do wspczesnych wydarze, s
swoist wykadni wiary a rebours /zasady i maksymy diabelskie s odwrconymi
dziaaniami Nieprzyjaciela, np. lecego si kopie/.
Na urodziny Jana Turnaua przyjaciele z Gazety Wyborczej przygotowali wierszowane

yczenia, inspirowane twrczoci Kornela Makuszyskiego, z takim oto fragmentem:
[]
Drogi Janie, rymowane to posanie,
Makuszyski by nam wzorem.
Przyjmij, Janku, je z humorem.
19
Warszawa 2011. Autorem dziennikw podry jest te A.Braun, autor ksiki ladami Conrada /Warszawa
1972/.
20
Warszawa 2003.
21
Np. Prawda i wyzwolenie, Tygodnik Powszechny 2012, nr 49,s.19.
92
Ty nasz mistrz, przewodnik,

Brat. Zosta z nami 200 lat! 22
Ocena dzie sytuuje si midzy obiektywizmem a subiektywizmem.

23
Tadeusza Nyczka- Lektury obowizkowe to felietonowe recenzje, publikowane
wczeniej w Gazecie Wyborczej. Byy one subiektywnym przewodnikiem po lekturach,
nawizujcym swoim tytuem do zbiorw lektur nadobowizkowych Wisawy
Szymborskiej, ktre zreszt rwnie omwi. Sw refleksj obejmuj nowoci wydawnicze,
ale te wznowienia ksiek, a tym samym powroty po latach do starych, wielokrotnych
lektur. Nyczek przypomina swoje wczesne wraenia z lektury i konfrontuje je z nowymi.
Podkrela , jak zmieniaj si w kolejnych lekturach nasze odczucia czytelnicze, jakich
dokonujemy odkry interpretacyjnych. Zastanawiamy si, co czuby bohater, gdyby si
znalaz w naszej epoce. Recenzowanie znanych tekstw czyni zbdnymi wyjanienia , opisy,
streszczenia. Pojawiaj si natomiast konteksty lekturowe czy dygresje z nimi zwizane.
Nawet jeli ju wiele napisano o tekstach kanonu literackiego, autor prbuje dotrze do
fenomenu tekstu, by odpowiedzie na pytanie, czym jest utwr dla nas dzisiaj, co w nim
wci imponuje, co za jest trudno przyswajalne /si zestarzao/, co utwory wniosy do
literatury, co stanowi o ich wielkoci i niezwykoci. Tak np. proz Raymonda Chandlera
porwnuje do mikstury o niepowtarzalnym smaku, ktr odtd wielu bdzie podrabiao,
bezskutecznie 24.
Adresujc swe uwagi do szerokiego krgu czytelnikw /prasy, ksiek/, stara si unika
gdyba filologicznych. Zachca odbiorcw sowami: Kto chce si zapozna zniech
czyta; Szukajcie, a znajdziecie ; Polecam uwadze; Zalecabym t lektur.
Znamienna jest wewntrzna dialogiczno felietonw-recenzji / powie kto/. Nyczek dzieli
si z czytelnikami swymi fascynacjami literackimi /ywi dla niej specjaln czuo/.Czsto
siga po komparatystyczne ujcie /np.zestawienie Nagiego sadu Wiesawa Myliwskiego z
Umar klas Tadeusza Kantora czy Aldousa Huxleya Nowego wspaniaego wiata z
Orwellowskim Rokiem 1984/. Proponuje rne interpretacje wielowymiarowych tekstw, np.
Inwazji jaszczurw Karola Capka. W przypadku lektur szkolnych ostrzega przed belferskim
zapaszkiem rutyny.
22
Janowi Turnauowi na 80.urodziny, Gazeta Wyborcza 2013, nr 46,s.2.
23
Krakw 2005.
24
Lektury obowizkowe,s.169.
93
Pointy tekstw maj czsto wydwik aforystyczny, np. Historia moe biega rnymi
25
ciekami, ale wynik bywa podobny ;C, poeta pisze, Pan Bg historii wiersze nosi 26;
27
Jak si kim jest ,to si jest .Recenzj Nocnego lotu koczy nastpujco: Drogi panie
Antonie, niech pan tam w niebie lotnikw i pisarzy zamknie oczy i nie czyta tego, co tu
napisaem 28.
Felieton recenzyjny /impresyjny/ pozwala Nyczkowi na wiksz swobod merytoryczno-
formaln, ni konwencjonalna recenzja.
Na zakoczenie stwierdza: Wol nigdy nie by prawdziwym pisarzem. Duo lepiej by cae
ycie prawdziwym czytelnikiem 29.
W zbiorze Laska nebeska30 dziennikarz i reportaysta Mariusz Szczygie, oceni 17

ksiek z serii Literatura czeska ,ktre si ukazay w ramach projektu Wydawnictwa Agora.
Jak stwierdzi:
Z ksiek zapamituj tylko pojedyncze zdania i potem zaczynaj one y w mojej

gowie ju wasnym yciem. Felietony te s wic tylko improwizacj na temat danej ksiki,
swoistym jam session, gdzie pojawiaj si czasem zupenie nieoczekiwanie motywy 31.
U Bohumila Hrabala zwraca wic uwag na zot zasad przetrwania. W chwilach

trudnych ucieczk dla autora staje si wiat ksiek tego pisarza- w ktrym wszystko ma
sens ze wzgldu na swoje pikno, nawet okropnoci 32. Ceni jego bohaterw: prostych ludzi
z marginesu, dziwakw, groteskowo znieksztaconych. Szczygie natomiast nie akceptuje w
utworach Hrabala koncentratu knajpianej ludowoci i wszechobecnego uzalenienia od
picia i jedzenia .
Wypowiada si na temat szwejkizmu, dowodzc, e jest to postawa filozoficzna cenica
przede wszystkim ycie, std dewiza bohatera Jaroslava Haska-przey za kad cen.
Ponadto- zdaniem Szczyga-
25
Tame,s.48.
26
Tame,s.81.
27
Tame,s.136.
28
Tame,s.108.
29
Tame,s.288..
30
Warszawa 2012.
31
Tame,s.23.
32
Tame,s.70.
94
Szwejk to naturalna reakcja sabych na silniejszych // to zwycistwo nad machin

wojenn poprzez obalenie jej powagi za pomoc miechu 33.
34
Umberto Eco w felietonach z tomu Diariusz najmniejszy zawar fikcyjne recenzje
wewntrzne dla wydawcy podejmujce gr z konwencj gatunkow /recenzje a rebours/.
Oceny negatywne dzie to jednoczenie przyczyny ich odrzucenia. Tak np. Biblii zarzuca
wielo autorw, wstawek poetyckich, brak nazwiska redaktora; Odysei- statyczno ,nud,
brak wyszukanych pomysw, autorstwo paru wieszczw eolskich; Boskiej komedii-
pospolity dialekt florencki, niejasno pierwszej czci i obecno tercyn; Jerozolim
wyzwolon okrela mianem modernistycznego poematu rycerskiego i stawia warunek
przerbki tekstu; Procesowi zarzuca niejasne aluzje i niedopowiedzenia, brak nazwisk
bohaterw i okrelenia miejsca akcji; o Finnegansie Wakeù natomiast napisa: Jestem
recenzentem z angielskiego, a przysano mi ksik napisan w diabli wiedz jakim
jzyku35.
Dziennikarze w rny sposb zapisuj swoje pomysy na teksty, ale te dziel si nimi z
czytelnikami. Ryszard Kapuciski plany dwch niezrealizowanych ksiek ,wczy do
36
zbioru reportay- Wojna futbolowa . Plan ksiki, ktra mogaby zacz si w tym miejscu
/czyli moje tarapaty nigdy niespisane; Cig dalszy planu ksiki, ktra mogaby zacz
si/itd./- to ujta w 40 punktach /odpowiednikach rozdziaw/ opowie biograficzno-
reportaowa z pobytu pisarza w Afryce /czasy rewolucji w Kongu/ jako korespondenta.
Opowieci tej nigdy nie napisa z braku czasu i niedostatku silnej woli. Narracja nie
zawiera- co oczywiste- opisw przyrody i przey, miejsc i ludzi. Niektre z punktw
ograniczaj si do krtkich zda lub nawet konstrukcji nominalnych, np.A jednak Izrael
pynie dalej; Bezsenna noc. Dopowiedzenia umieszcza autor w nawiasach :/Tu zacz
opis chandry. Opisa kracowe zmczenie po pustym dniu, ktry min na niczym/ 37.
Podobnie w przypadku drugiej zamierzonej ksiki- Czas najwyszy, abym zacz pisa
nastpn nigdy nienapisan ksik /a raczej tylko jej plan czy nawet oderwane fragmenty
planu, bo gdyby by to cay i skoczony utwr, nie mgby zmieci si w ju istniejcej
ksice, do ktrej i tak woyem jedn ksik nieistniejc 38/,obejmujcej pobyt autora w
33
Tame,s.40.
34
Prze.A.Szymanowski. Krakw 2007.
35
Tame,s.185.
36
Wyd.17.Warszawa 2008.
37
Tame,s.126.
38
Tame,s.134.
95
Ameryce aciskiej, tym razem ujtej w 15 punktach. Zamierzeniem Kapuciskiego byo

wczenie sownika - wyrazw takich i innych, ktre zalenie od stopnia szerokoci
geograficznej przybieraj rne znaczenia, a take su do okrelania rzeczy, ktre nazywaj
si podobnie, a wygldaj inaczej 39.
Zamieci przykadowe hasa w ukadzie alfabetycznym: od ciszy-po ycie. Tego planu
take nie zrealizowa z powodu niekoczcego si strumienia zdarze. Zastosowa tu
technik wyliczania:
Walizk zapakowarozpakowa, zapakowarozpakowa, zapakowa, maszyna do
pisania /Hermes Baby/, paszport /SA 323273/, bilet, lotnisko, schodki, samolot, zapi pasy,
40
start// , oddajc tempo ycia dziennikarza-reportera-korespondenta. Autor ma
wiadomo niemonoci opisania wielkiego i nieskoczonego wiata i egzystencji kilku
miliardw ludzi.
Autorzy nie s w stanie przetworzy pisarsko odnotowanych tematw wartych opisania,
dziel si wic pomysami z innymi .Np. Krzysztof Kkolewski w 2-tomowym Dzienniku
tematw 41 proponuje do rozwinicia :listy, plotki, powiedzenia, ciekawe ogoszenia, reklamy
i miniopowiadania. Jest to owoc jego wieloletniej pracy reporterskiej i gromadzonych w
archiwum wycinkw. Oto jeden z tematw: Pod Kielcami mieszka czowiek, ktry
42
zaszczepia gruszki na wierzbie .
Po latach Mariusz Szczygie odwiey pomys Krzysztofa Kkolewskiego i napisa
43
reporta o ogoszeniach w gazetach ,docierajc do anonimowych ogoszeniodawcw .
Dziennikarz ,zamieszczajc w antologii 20 lat nowej Polski w reportaach wedug Mariusza
Szczyga tekst Witolda Szabowskiego o Polakach pracujcych na Wyspach /Fajn masz,
crcia, prac/, zaproponowa opracowanie antologii reportay o exodusie Polakw za granic
w poszukiwaniu pracy, wskazujc autorw i tytuy tekstw oraz omawiajc ich problematyk
44
.
Przykadem odkrywczoci gatunkowej jest odmiana wywiadu niemoliwego.
Wywiad ten przeprowadzia Katarzyna Tubilewicz ze szwedzkim noblist Tomasem
45
Transtromerem . Poniewa poeta jest sparaliowany po wylewie i cierpi na afazj, wywiad
39
Tame,s.166.
40
Tame,s.172.
41
Cz.I.Warszawa 1984;Cz.II,Warszawa 1985.
42
Tame,s.138.
43
Polska w ogoszeniach /w:/20 lat nowej Polski w reportaach wedug Mariusza Szczyga, Woowiec 2009,s.43-
52.
44
/w:/ tame,s.214-218.
45
Trudno kama, kiedy nie moesz mwi, Gazeta Wyborcza 2012, nr z 12-13.V,s.26-27.
96
odby si wprawdzie w jego obecnoci, ale za porednictwem jego ony-Moniki, ktra

udzielajc w imieniu ma odpowiedzi na pytania, jednoczenie toczy z nim dialog-take
jemu zadajc pytania czy te cytujc jego teksty .W jej wypowiedziach obecne s zwroty
apostroficzne: Myl, Tomas, e potrafisz,Tomas, domylam si, co by
powiedzia,Przyzwyczaie si do takiego ycia. ona mwi w jego imieniu
/Fascynowaa ci chiska umiejtno ycia w cisku/, czasem w imieniu ich obojga
/Oczywicie jestemy bardzo zadowoleni/. Poeta zaledwie wypowiada pojedyncze sowa:
Nie wiem, Jak to?, Tak ,tak. Bardzo dobrze. Wykonuje te gesty: ruchy rk, : Nagle
Tomas zaczyna pokazywa rk, e chce doda co wanego, nowy wtek.
W tekstach prasowych nie brak konceptw, przykadw gry z czytelnikiem. Zilustrujmy to
przykadem pomysw felietonowych Krzysztofa Vargi, zebranych w tomie Polska mistrzem
Polski 46. Jeden z tekstw jest autorsk wizj Polski 2030, zainspirowan planami rzdu 47. W
zakoczeniu felietonu czytamy:
Niech kady czytelnik //przyle swoj propozycj rozwoju kulturalnego Polski w cigu
najbliszych dwudziestu lat. Nagrody rozdamy w roku 2030 48.
Innym konceptem Vargi jest ogoszenie prywatnego Roku Andrzejewskiego.
Na przekr Marcinowi Swietlickiemu, obchodzcemu pidziesite urodziny, Varga ogasza
te rok poety. Nawizujc do sporu o to, kto ma zagra w filmie Andrzeja Wajdy Lecha
Was, proponuje przeniesienie Zego Leopolda Tyrmanda na ekrany, widzc w nim
przyszy przebj kinowy, i zrobienie narodowego referendum, kto ma zagra poszczeglnych
bohaterw. Zadaje czytelnikom zagadki, obiecujc zabawne nagrody. Recenzujc powie
Setha Grahameà Smitha Duma i uprzedzenie i zombie, proponuje alternatywne fabuy dla
wielu utworw:
//trzeba by //uwspczeni Rzeckiego na wilkoaka, Wokulskiego na wampira,
ck na zjaw z zawiatw // i mamy Lalk kontra wampir//49 .
Piszc o filmie Woodyègo Allena O pnocy w Paryu ,wpad na pomys, e reyser mgby
nakrci w stolicy film O pnocy w Warszawie: Wyobraziem sobie pierwsze romantyczne
ujcie- szeroka panorama placu Defilad 50,a nastpnie przedstawi zarys scenariusza filmu.
46
Warszawa 2012.
47
Tame,s.9-12.
48
Tame,s.12.
49
Tame,s.121.
50
Tame,s.234.
97
51
Take zbir felietonw Romana Kurkiewicza Lewomylnie ,publikowanych wczeniej
w Przekroju, przynosi szereg byskotliwych pomysw. Wrd nich znajdujemy tekst
zbudowany z cytatw; dialogi podsuchane; list do Unii Europejskiej, by dofinansowaa
pomysy autora na sie muzew /np. Muzeum dawnych Milicyjnych Kogutw na dachach/;
autorski projekt konstytucji; ankiet dla ubiegajcych si o urzd prezydenta RP; postulaty-
dania; rozmow z patkiem niegu o polityce opadania; polemik z tekstem Jerzego
Jedlickiego /Nie podoba mi si/; utopijn wizj o podpisaniu spoecznego paktu w
sprawie wit.
W felietonie Pipochodem ,powiconym wiatowemu witu liczby pi ,Kurkiewicz
przedstawia wizj pochodu liczb i wielkoci:
Szy liczby kardynalne i pozaskoczone, szy naturalne i kwadratowe, cakowite i wymierne,
rzeczywiste i ujemne, nieparzyste, doskonale, zespolone, pierwsze i piramidalne. 52
W Tecie wolnoci pytaniom towarzyszy 26 rnych wersji odpowiedzi do wyboru. Na

motywach bajki Leszka Koakowskiego Czym jest socjalizm powsta tekst Czym jest
kapitalizm, dedykowany filozofowi, w ktrym ustrj jest definiowany a rebours /kapitalizm
to nie/. W zwizku z programem szkolnych zaj z wychowania do abstynencji /Pod
wezwaniem w. Abstynencji/ autor proponuje kilka innych programw profilaktycznych, np.
abstynencji od zych albo demoralizujcych lektur 53. Felieton Wolabym nie
jest odpowiedzi na pytanie Co mgbym, a czego nie mgbym, chobym nawet chcia
,zawierajc 95 moliwoci /mgby/. Relacja ze Szwajcarii /Sikorka nad Gstaad/ jest
dokadnie czasowo okrelona: 4.12.2009,od g.7.57.00-do 7.57.59. Felieton Co Ty,
Sokratesie, uczyni Ryszardowijest dialogiem niemoliwym, toczcym si na Dworcu
Centralnym w Warszawie midzy Sokratesem i filozofem Ryszardem, zawierajcym
jednoczenie aluzj literack, jakich wiele w zbiorze. Tekst Nie ycz sobie skada si z 28
nieycze /Z okazji czasu na yczenia skadam sobie nieyczenia/. Ostatnie z nich jest
nastpujce : Nie ycz sobie, eby skada mi jakie yczenia. Wiedzc, czego sobie nie
ycz, tym samym wiem, czego sobie ycz 54.
Przykadem inwencji w warstwie sownej s neologizmy,np. rozkpielwkowanie,
krucjatowanie, odpolszczy, bonmociarz, kanarormo.
51
Warszawa 2011.
52
Tame,s.22.
53
Tame,s.56.
54
Tame,s.92.
98
Poszukiwanie przyczyn maego zainteresowania turystw Zakopanem /czyby grale,

lud bogobojny, za duo nagrzeszyli? /przedstawi Bartomiej Kura w postaci
katechizmowych siedmiu grzechw gwnych: pycha, chciwo, zazdro, nieumiarkowanie,
gniew, lenistwo i rozgrzeszenie 55.
Sprawa skadek emerytalnych w OFE zostaa ujta w formie stylizowanej na bajk:

Dawno, dawno temu, kiedy Polska wesza do NATO, Leszek Cichy zdoby koron Ziemi,
a na ekranach debiutowa <wiat wedug Kiepskich> -rzd i parlament powoay do ycia
otwarte fundusze emerytalne 56.
Z kocowym moraem:
Sami zadbajmy o swoje filary emerytalne- inwestujmy w dzieci. Wprawdzie powstaj z
prywatnej inicjatywy,ale-jak pisa Stanisaw Jerzy Lec- na zamwienie spoeczne 57.
*
Opisywane zjawiska okazay si mie wiele moliwych perspektyw. Przede wszystkim
bya to restytucja /tematw, form, stylw/, ale i przekraczanie zastanych konwencji,
odtwarzanie, ktre jest przetworzeniem. Zjawiska to znamienne dla postmodernistycznej
teorii wyczerpania /estetycznego, formalnego/, z jego gr treciami, stylami i gatunkami.
Kreatywno dotyczy wielu rnych tekstw, take uytkowych, perswazyjnych /np.reklama/.
Tzw. kultura subiektywna /przyswajana i zuytkowana we wasnej twrczoci piszcych/ ,
dominujca w niniejszym opracowaniu, zazwyczaj odwouje si do kultury obiektywnej,
bdcej zbiorem wytworw i rdem odniesie58.
Twrcza jednostka uksztatowana jest przez kultur i w t wielokontekstowo wnosi
indywidualny wkad. Jednoczenie zasad czowieczestwa jest tradycja, std lektury
59
wielokrotne, niekoczce si powroty do znanych ksiek .
Przywoane teksty wskazay na wielorakie poszukiwania, przekraczania granic, a to tylko
60
przecie niewielki wyimek szerszego zjawiska . Nie potwierdziy szerzcego si pogldu o
55
Siedem zakopiaskich grzechw gwnych, Gazeta Wyborcza 2013, nr nr 45,s.22-23.
56
K.Sadurski, Bajka o niemoralnych OFE, czyli jak z jajecznicy zrobi pisank, Gazeta Wyborcza 2013,nr 81,s.2.
57
Tame.
58
Por.:Gwne nurty w kulturze XX i XXI w. Red.A.Kaliszewski. Warszawa 2012
59
Kultura /w:/ Socjologia. Lektury. Red. P.Sztompka, M.Kucia. Krakw 2009,s. 288-298.
60
Np.wypowied M.Janion /Nowa opowie humanistyki,w: Polskie nauki humanistyczne i spoeczne w nowym
stuleciu, w nowej Europie. Warszawa 2006,s.58-63/.
99
kryzysie odbioru czy o braku odkrywczoci wypowiedzi i kreacji oryginalnego jzyka

artystycznego. Potwierdziy natomiast w zakresie dziaa pisarskich i czytelniczych zmian i
cigo, ale take panujce przekonanie, e nic nigdy nie jest ukoczone.
100
Bibliografia
-Bogobska B., Od tradycji do nowatorstwa, od transgresji do adaptacji na wybranych
przykadach literackich i publicystycznych, d 2013
-Gwne nurty w kulturze XX i XXI w. Red.A.Kaliszewski. Warszawa 2012
-Gralski A., By nowatorem. Poradnik twrczego mylenia, Warszawa 1990
-Gralski A., Teoria twrczoci. Eseje filozoficzne i pedagogiczne. Warszawa 2003
-Kozielecki J., Koncepcja transgresyjna czowieka,Warszawa 1987
-Kozielecki J., Transgresja i kultura, Warszawa 1997
-Nowe teorie twrczoci. Nowe metody pomocy w tworzeniu. Red.K.J.Szmidt,
K.T.Piotrowski. Krakw 2002
-Popek St., Czowiek jakojednostka twrcza, Lublin 2001
-Proctor T., Twrcze rozwizywanie problemw. Prze. E.Jusewicz-Kalter. Gdask 2002
-Socjologia. Lektury. Red. P.Sztompka, M.Kucia. Krakw 2009
-Sontag S., Przeciw interpretacji i inne eseje. Przekad zbiorowy. Krakw 2012
-Wojtak M., Gosy z teraniejszoci. O jzyku wspczesnej polskiej prasy, Lublin 2010
101
Rozdzia X
Wojciech Furman
Dziennikarz czy polityk?

Spr o Krzysztofa Skowroskiego
Celem artykuu jest prba wykazania, e umieszczona w tytule alternatywa "dziennikarz

czy polityk" postawiona jest nazbyt ostro. Nie tylko moliwe s rne stopnie porednie, lecz
take rnice midzy czonami tej alternatywy naley umieci na kilku rnych osiach.
1 Konferencja i jej nastpstwa
1 padziernika 2012 roku w siedzibie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich przy ul.

Foksal w Warszawie odbya si konferencja prasowa prof. Piotra Gliskiego jako kandydata
na premiera wysunitego przez opozycyjn parti Prawo i Sprawiedliwo. Konferencj t
poprowadzi znany dziennikarz Krzysztof Skowroski, od roku penicy funkcj prezesa
Zarzdu Gwnego SDP. Cz czonkw Stowarzyszenia uznaa to za naruszenie
dziennikarskiej niezalenoci i prb upolitycznienia SDP.
"Wczenie si Krzysztofa Skowroskiego w dziaalno partyjn oznacza wybr
kariery partyjnej i zejcie z drogi niezalenego dziennikarstwa. Nie wyraamy zgody na
rujnowanie dorobku i pozycji SDP. Przywrcenie autorytetu SDP w rodowisku
dziennikarskim i spoeczestwie wymaga od Krzysztofa Skowroskiego ustpienia z funkcji
prezesa naszego Stowarzyszenia"1. List tej treci podpisao okoo 30 czonkw SDP,
powoujc si na art. 21 Kodeksu Etyki Dziennikarskiej SDP, ktry stwierdza: "Angaowanie
si dziennikarzy w bezporedni dziaalno polityczn i partyjn jest przejawem konfliktu
1
http://spoleczenstwo.newsweek.pl/krzysztof-skowronski-rzecznikiem-pis-u-dziennikarze-chca-odwolac-
prezesa,96706,1,1.html (29 I 2013).
102
interesw i naley wykluczy podejmowanie takich zaj". Tego samego dnia Krzysztof
Skowroski w witrynie radia Wnet opublikowa swoje owiadczenie2:
"Zgodziem si na poprowadzenie konferencji prasowej Prawa i Sprawiedliwoci

dlatego, e odbywaa si ona w budynku Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.
Zgodziem si dlatego, e SDP-owi zaley na tym, by wane debaty, wane deklaracje i
wane zdarzenia miay miejsce przy ulicy Foksal 3. Jeli w Stowarzyszeniu
Dziennikarzy Polskich odbywa si bd wane i istotne konferencje, to niezalenie od
barwy partyjnej goci, mog w nich peni rol gospodarza.
Zgoda na prowadzenie konferencji nie wizaa si z adn partyjn transakcj.
Prowadzenie dzisiejszej konferencji prasowej nie jest aktem bezporedniego
zaangaowania w dziaalno polityczn i partyjn. Nie ma w tym konfliktu interesu.
SDP ma by wanym miejscem debaty publicznej.
Ciesz si, e moja obecno wywoaa medialn burz. Z przyjemnoci spotkam si z
kadym, by dyskutowa o tym, czym jest niezalene dziennikarstwo. Tak przestrze
niezalenego dziennikarstwa codziennie tworzymy w Radiu Wnet".
To owiadczenie mogoby brzmie wiarygodnie, gdyby towarzyszyy mu wydarzenia z

udziaem innym si politycznych. Byo jednak inaczej. Tydzie przed konferencj w siedzibie
SDP Krzysztof Skowroski poprowadzi w Polskiej Akademii Nauk debat ekonomistw
zorganizowan przez prezesa PiS Jarosawa Kaczyskiego. Zapewne zdajc sobie spraw ze
swej stronniczoci kilka tygodni pniej, podczas Nadzwyczajnego Zjazdu SDP obradujcego
27-28 padziernika w Kazimierzu Dolnym, Krzysztof Skowroski przeprosi za swoje
postpowanie3: "Jestem czowiekiem, ktry chce, by nasze Stowarzyszenie byo
stowarzyszeniem wielkim, ale jednoczenie czowiekiem, ktry moe powiedzie
'przepraszam' tym wszystkim, ktrzy poczuli si dotknici tym, e na Foksal wystpiem".
2 Paralelizm polityczny
D.C. Hallin i P. Mancini okrelili paralelizm polityczno-medialny jako podobiestwo

struktur systemu politycznego i systemu medialnego oraz jako podobiestwo orientacji
2
http://www.radiownet.pl/publikacje/oswiadczenie-krzysztofa-skowronskiego-prezesa-sdp (29 I 2013).
3
http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Krzysztof-Skowronski-przeprosil-za-prowadzenie-konferencji-
PiS,wid,15056054,wiadomosc.html (29 I 2013).
103
politycznych i treci publikacji4. Dla analizowanego przypadku znaczenie ma orientacja

polityczna oraz wyraanie tej orientacji w publikacjach i innych dziaaniach dziennikarskich.
Paralelizm polityczny dziennikarzy zawiera si pomidzy dwoma biegunami.
Pierwszym z nich jest rola spoeczna zaangaowanego uczestnika, ktry tak dobiera
informacje oraz tak ksztatuje interpretacje, oceny i pogldy, aby wesprze pewien projekt
polityczny. Na drugim biegunie znajduje si rola spoeczna zdystansowanego, bezstronnego
obserwatora, kierujcego sw uwag na wszystkich aktorw sceny politycznej, lecz nie
powizanego z adn opcj.
Naley wyranie zaznaczy, e dziennikarska bezstronno nie jest rwnoznaczna z
relatywizmem, traktowanym jako przeciwiestwo fundamentalizmu. Bezstronno naley
raczej powiza z pojciem umiarkowanego racjonalizmu, tak jak go rozumia Ernest Gellner.
Umiarkowany racjonalizm nie dy do zaproponowania jedynego susznego projektu
politycznego, ale zakada, e moliwe jest obiektywne poznanie i upiera si przy zasadzie
kwestionowania wszystkich faktw i oraz symetrycznym traktowaniu wszystkich przekona5.
Oba wspomniane wyej bieguny maj cechy modeli idealnych. Skrajnie stronniczy
dziennikarz byby nieznonie przewidywalny, a skrajnie bezstronny dziennikarz istnieje tylko
w wyobraeniach. Uzupenieniem neutralnego politycznie i dcego do bezstronnoci
dziennikarza jest specjalista public relations (PR). Nie bez przyczyny dziaania PR
uksztatoway si w krajach, w ktrych system medialny zblia si do modelu okrelonego
przez Hallina i Manciniego jako pnocnoatlantycki. Tam, gdzie istotn funkcj
dziennikarstwa jest sprawowanie kontroli kadej wadzy, tam wadze polityczne i
gospodarcze nie pozostaj nieme ani bierne. Nie tylko odpowiadaj na ewentualn
dziennikarsk krytyk, lecz same wskazuj kwestie zasugujce na uwag. Wadza nie tylko
uczestniczy w dyskursie, lecz take wywiera wpyw na ustanawianie agendy medialnej.
Jedn z podstawowych technik PR jest konferencja prasowa. W pnocnoatlantyckim
systemie medialnym dziennikarz prowadzcy konferencj prasow partii politycznej dziaa
jako rzecznik tej partii i przestaje by bezstronnym dziennikarzem. Natomiast w systemie
rdziemnomorskim taki dziennikarz jedynie wyraa swoje preferencje polityczne.
Jak wykazaa Bogusawa Dobek-Ostrowska, polski system medialny znajduje si na
rozdrou pomidzy systemem pnocnoatlantyckim a rdziemnomorskim. Media prywatne
4
D.C. Hallin, P. Mancini, Systemy medialne. Trzy modele mediw i polityki w ujciu porwnawczym,
Wydawnictwo UJ, Krakw 2007, s. 26-29.
5
E. Gellner, Postmodernizm, rozum i religia, PIW, Warszawa 1997, s. 105 i nast.
104
blisze s pierwszemu z tych systemw, a media publiczne drugiemu6. Ta konstatacja

znalaza potwierdzenie w reakcji czonkw SDP na postpowanie prezesa Stowarzyszenia.
Cz czonkw uznaa dziaanie prezesa za naganne i niemoliwe do pogodzenia z
dziennikarsk bezstronnoci, lecz pozostaa cz go popara i prezes zachowa stanowisko.
3 Kultura dziennikarska
Thomas Hanitzsch okreli kultur dziennikarsk jako zestaw idei (wartoci, postaw,
przekona), dziaa i wytworw. Podj ambitn prb wskazania uniwersalnych cech tej
kultury, obejmujc zarwno dziennikarstwo zachodnie, jak i azjatyckie. W tak szeroko
rozumianej kulturze dziennikarskiej Hanitzsch wyrni siedem wymiarw, podzielonych
pomidzy trzy filary. Filar instytucjonalny obejmuje wymiary od 1 do 3, filar poznawczy
obejmuje wymiary 4 i 5, a filar etyczny wymiary 6 i 7. Kady z tych siedmiu wymiarw
zosta rozpity midzy dwoma biegunami7.
1. Interwencjonizm
a) interwencja: penienie misji, promowanie wartoci, zaangaowanie, stymulowanie
zmian; dziennikarz dziaa jako uczestnik ruchu lub rzecznik grup sabszych i mniej
wpywowych;
b) brak interwencji: zachowanie dystansu, bezstronno, neutralno, nacisk na
rzetelno przekazw.
2. Dystans wobec wadzy
a) adwersarz: spoeczna kontrola dziaa wadzy, rwnowaenie potgi wadzy,
krytyczne i sceptyczne podejcie do decyzji wadzy, dokonywane otwarcie lub w
sposb zawoalowany;
b) lojalno wobec wadzy, autocenzura, propaganda, paternalistyczny stosunek do
odbiorcw przekazw, wspieranie autorytetu wadzy, a po dziennikarstwo
dworskie stanowice tub wadzy.
3. Orientacja rynkowa
6
B. Dobek-Ostrowska, Polski system medialny na rozdrou. Media w polityce, polityka w mediach,
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2011, s. 171-173.
7
T. Hanitzsch, Deconstructing Journalism Culture: Toward a Universal Theory, "Communication Theory" vol. 17
(2007), s. 369-378.
105
a) podporzdkowanie logice rynku, kierowanie si potrzebami i zainteresowaniami

odbiorcw, dostarczanie rozrywki oraz porad i informacji przydatnych w
codziennym yciu, traktowanie odbiorcw jak konsumentw;
b) traktowanie odbiorcw jak wolnych, wiadomych i samorzdnych obywateli,
owiecanie obywateli, wskazywanie im wzorw spoecznej aktywnoci.
4. Obiektywizm
a) przekazy odzwierciedlaj rzeczywisto, dziennikarz spoglda z zewntrz na
obserwowany obiekt, nie tworzy go ani nie przeksztaca lecz opisuje tak dokadnie
jak tylko istota ludzka potrafi, informacje daj si oddzieli od opinii;
b) wszelkie informacje dobierane s selektywnie i wymagaj odniesienia do
kontekstu, postrzeganie rzeczywistoci zaley od wyznawanych pogldw,
przekazy tworz subiektywne obrazy i dopiero porwnanie rnych obrazw moe
przybliy odbiorc do poznania rzeczywistoci.
5. Empiryzm
a) preferowanie obserwacji, pomiarw, wiadectw, dowiadcze, ktre s rdem
wiedzy; naley metodycznie sprawdza fakty, ktre powinny mwi same za
siebie;
b) nacisk na analityczne uzasadnianie wiedzy, uwzgldnianie przyczyn, wartoci i
opinii; interpretowanie faktw i wyraanie opinii nie wymaga neutralnoci;
wiarygodno publicysty nie jest odnoszona do tradycyjnych wzorw dokadnoci,
uczciwoci i bezstronnoci, liczy si natomiast umiejtno przekonania
odbiorcw.
6. Relatywizm
a) odniesienie do kontekstu i konkretnej sytuacji, uwzgldnianie specyficznych
wartoci moralnych danego rodowiska, take nacisk na osobiste przekonania
moralne;
b) stosowanie uniwersalnych zasad i kodeksw etycznych.
7. Idealizm
a) orientacja na stosowanie etycznych sposobw postpowania;
b) orientacja na osiganie celu; w wyjtkowych przypadkach dopuszczanie
moliwoci wyrzdzenia szkody, ktra przyniesie dobry skutek (wprowadzanie w
bd, prowokowanie).
106
Przypadek poprowadzenia konferencji prasowej wie si wyranie z instytucjonalnym

filarem kultury dziennikarskiej. Krzysztof Skowroski zaangaowa si w pewien projekt
polityczny. Wobec rzdzcej koalicji przyj postaw adwersarza, natomiast swymi
dziennikarskimi umiejtnociami i autorytetem prezesa SDP wspar opozycj. Stara si
owieci obywateli, zwracajc ich uwag na moliwo alternatywnych rozwiza. Nie
szuka atwego poklasku, zaryzykowa naraenie si czonkom Stowarzyszenia. Jego
dziaania mieciy si w ramach zachowania stabilnoci i cigoci systemu politycznego,
czyli jeli uy terminw zaproponowanych przez Piotra Sztompk mogy prowadzi do
zmiany w systemie, lecz nie radykalnej zmiany systemu8.
Protestujcy czonkowie SDP opowiedzieli si natomiast za postaw dystansu i
bezstronnoci. Jest to zrozumiae w sytuacji zrnicowania orientacji politycznych czonkw
licznego Stowarzyszenia.
Prba dokonania analizy tego przypadku w oparciu o filar poznawczy nastrcza
trudnoci. Czy moderatorowi konferencji prasowej chodzio o rzeczowe przedstawienie
projektu politycznego, aby umoliwi porwnanie go z innym projektami? Czy prof. Piotr
Gliski wystpowa jako polityk, ktry chce zwrci na siebie uwag, dy na skrty do
szybkich efektw, wybirczo traktuje rzeczywisto i porusza emocje? Czy te wystpi on
jako badacz, przedstawi racjonalne podejcie do aktualnych problemw, by w oparciu o
fachow wiedz uzasadni pewn gboko przemylan i dobrze uzasadnion sekwencj
dziaa? Brak podstaw, by odpowiedzie na te i podobne pytania.
Mona natomiast odnie wspomniany przypadek do filaru etycznego kultury
dziennikarskiej. Krzysztof Skowroski najwyraniej nie zastosowa si do litery kodeksu,
interpretujc wasne dziaanie jako spenienie dziennikarskiej powinnoci wnoszenia wkadu
w moderowanie dyskusji publicznej. Trafnie uzasadnia tak postaw Leszek Koakowski9:
Pragnienie posiadania kodeksu moralnego (...) jest pragnieniem ycia w wiecie, gdzie
wszystkie decyzje zostay ju raz na zawsze podjte (...) "Kodeksowa" postawa moralna
(...) zalepia ludzi w obliczu rzeczywistych wasnoci wiata ludzkiego i uspokaja
bezmyln nadziej na integraln wito w niewitych warunkach ycia, rodzi
fanatyzm, nietolerancj, nieodpowiedzialno.
8
P. Sztompka, Socjologia zmian spoecznych, tum. J. Konieczny, Znak, Krakw 2005, s. 21.
9
L. Koakowski, Kultura i fetysze. Esesje, WN PWN, Warszawa 2000, s. 156, 170.
107
Czy byo to postpowanie etyczne pod wzgldem zastosowanych rodkw, czy te

tylko nastawione na osignicie celu? Czy Krzysztof Skowroski raczej kierowa si etyk
przekona, czy etyk odpowiedzialnoci? Do powanej dyskusji na ten temat nie doszo.
Protest czci czonkw SDP i przeproszenie zoone przez prezesa wskazuj na niewielkie
naruszenie zasad etyki odpowiedzialnoci. Skoro czonkowie SDP skaniaj si ku rnym
opcjom politycznym, reprezentujcy ich prezes Stowarzyszenia powinien powstrzymywa si
od jednoznacznego politycznego zaangaowania.
4 Role dziennikarskie
Clifford G. Christians, Theodore L. Glasser i Denis McQuail wskazali na cztery

kluczowe role penione przez dziennikarzy w demokratycznym spoeczestwie. Role te
zostay uoone w matryc, ktrej o pionow wyznacza sia instytucji wadzy, a o poziom
autonomia bd zaleno dziennikarzy10. Przedstawia je tabela 1.
Tab. 1. Role spoeczne dziennikarzy
Silne instytucje wadzy
Monitorowanie Wsppraca
Autonomia (monitorial) (collaborative) Zaleno
dziennikarska Zmiana Wspomaganie dziennikarska
(radical) (facilitative)
Sabe instytucje wadzy

rdo: G.C. Christians et al, Normative Theories..., s. 125
Pierwsz z rl jest monitorowanie. Obejmuje ono najbardziej rozpowszechnione

czynnoci zbierania, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o wydarzeniach.
Informacjom towarzysz interpretacje, oceny i prognozy, a nacisk zosta pooony na
rzetelno przekazw.
10
C.G. Christians, T.L. Glasser, D. McQuail, Normative Theories of the Media. Journalism in Democratic Societies,
University of Illinois Press, Champaign 2009, s. 125-127.
108
Rola okrelona jako wspomaganie polega na prowadzeniu, uatwianiu i zachcaniu do

deliberowania, a przez to do udziau spoeczestwa w podejmowaniu decyzji. Ta rola wie
si z ksztatowaniem i funkcjonowaniem sfery publicznej spoeczestwa obywatelskiego.
Mimo pluralizmu opinii sprzyja formowaniu pewnej wizji dobra wsplnego, wykraczajcej
poza partykularne interesy rnych grup spoecznych. Wadza jest w takim przypadku nie tyle
saba, co wiadomie rezygnuje z czci swych uprawnie na rzecz obywateli zajtych
poszukiwaniem najlepszych rozwiza.
Kolejna rola dotyczy denia do radykalnych zmian przez koncentrowanie si na
wskazywaniu nieprawoci i naduy wadzy. Nie chodzi tu o pojedyncze przypadki krytyki,
jak w przypadku monitorowania, lecz o systematyczne zaangaowanie na rzecz okrelonych
celw politycznych. W demokratycznym spoeczestwie tak rol wypeniaj zazwyczaj
media reprezentujce mniejszoci i domagajce si radykalnych zmian systemu politycznego.
Rola wsppracy znajduje zastosowanie w pastwach rozwijajcych si, w ktrych
instytucje polityczne nie osigny jeszcze stanu dojrzaoci. Media wspieraj tam rozwj
spoeczny, a ich dziaania nabieraj wagi zwaszcza w sytuacji zagroe lub nawet kryzysw.
Wsppraca mediw i wadz w przypadkach rnorakich zagroe dla stabilnoci pastwa
jest czym normalnym rwnie w dojrzaych systemach demokratycznych.
Zaangaowanie Krzysztofa Skowroskiego w konferencj prasow opozycyjnej partii
zostao przez niego przedstawione jako penienie roli okrelonej powyej jako wspomaganie.
Poprowadzi debat, wzi udzia w poszukiwaniu rozwizania problemw. Wskaza przy tym
na wasn orientacj polityczn.
Ci czonkowie SDP, ktrzy zaprotestowali przeciwko dziaaniom prezesa
Stowarzyszenia, przyjli jako podstaw swojego protestu dziennikarsk rol monitorowania.
Rozumieli t rol jako powstrzymywanie si od jednoznacznego zaangaowania SDP po
stronie jednej z partii politycznych.
adna ze stron konfliktu nie opowiadaa si za radykaln zmian systemu, nie
wskazywaa te na kryzys wymagajcy zwarcia szeregw bez wzgldu na okolicznoci. Moe
to wiadczy o postrzeganiu przez nich polskiego systemu politycznego jako dojrzaego.
5 Transakcja czy relacja?
Gra midzy dziennikarzami a politykami korzystajcymi ze wsparcia specjalistw PR

jest nieodczn cech wspczesnego demokratycznego spoeczestwa. Badania prowadzone
od kilkudziesiciu lat w wielu krajach day podstaw do opracowania rnych modeli
109
wzajemnych zalenoci dziennikarstwa i PR. Modele te daj si sprowadzi do dwch

podstawowych grup: transakcji i relacji11.
Modele transakcji wskazuj na subwencjonowanie dziennikarstwa przez PR oraz na
liczne wymagania, jakie powinien speni przekaz PR, aby mg trafi do dziennikarzy, a
nastpnie do odbiorcw. Wedle modeli transakcji pozycja PR wzgldem dziennikarstwa lub
te dziennikarstwa wzgldem PR jest zawsze asymetryczna i zawsze jedna z tych stron
zajmuje pozycj dominujc. Druga strona stawia opr i formuuje ograniczenia. Zasadniczy
przekaz treci dokonuje si w jednym kierunku, zazwyczaj od politykw i specjalistw PR
przez dziennikarstwo do odbiorcw, i moe by tylko modyfikowany dziki sprzeniu
zwrotnemu. Modele transakcji daj si sprowadzi do jednego z nich, a mianowicie do
modelu ustanawiania agendy.
Modele relacji sytuuj dziennikarstwo i PR na pozycjach rwnorzdnych partnerw,
ktrzy nawzajem dostarczaj sobie przekazw, ale take stawiaj wymogi. Dziki
symetrycznej pozycji obie strony dziaaj autonomicznie i adna z nich nie ma zapewnionej
dominacji. W tej grupie modeli za reprezentatywny i najbardziej uniwersalny naley uzna
model wzajemnego umoliwiania, znany te jako model interefikacji. Daje si on zastosowa
zarwno na poziomie makro (dziennikarstwo i PR), na rednim poziomie redakcji i
organizacji, jak te na poziomie pojedynczych dziennikarzy i specjalistw PR.
Rozpatrywany tu przypadek sytuuje si wyranie w grupie modeli transakcji. Pewien
projekt polityczny zosta w trakcie konferencji prasowej przedstawiony dziennikarzom w celu
nadania mu rezonansu medialnego.
6 Wnioski
Szybko zapomniany przypadek sporu midzy prezesem a czci czonkw SDP da

okazj do spojrzenia z czterech perspektyw na zwizki i zalenoci midzy dziennikarzami a
wadz polityczn w demokratycznym spoeczestwie, korzystajc ze wsparcia specjalistw
PR. Kada z tych perspektyw pozwolia na pewne ustalenia, ale te otwara kolejne pytania.
Jeli zastosowa kryteria paralelizmu politycznego oraz kultury dziennikarskiej,
Krzysztof Skowroski zachowa si w omawianym przypadku jak rzecznik pewnego projektu
politycznego. Nieznane pozostaj motywy takiego postpowania, a wrd nich elementy
poznawcze oraz podstawy etyczne.
11
W. Furman, Dominacja czy porozumienie? Zwizki midzy dziennikarstwem a public relations, Wydawnictwo
Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszw 2009, s. 206-207.
110
Powysz konstatacj potwierdza zastosowanie kryteriw rl dziennikarskich oraz

modeli interakcji dziennikarstwa i polityki. Prezes Stowarzyszenia wypeni rol zalen i
zdominowan przez polityk, a protestujcy czonkowie SDP opowiedzieli si po stronie
dziennikarskiej autonomii. Postpowanie obu stron wskazywao przy tym na dojrzao
demokratycznego systemu politycznego.
Odpowied na pytanie postawione w tytule nie jest zatem prosta. Nie bya to
alternatywa: polityk albo dziennikarz, lecz raczej dziaanie dziennikarskie wielowymiarowo
zaangaowane w pewien projekt polityczny.
111
Bibliogafia
Christians C.G., Glasser T.L., McQuail D., Normative Theories of the Media. Journalism in
Democratic Societies, University of Illinois Press, Champaign 2009.
Dobek-Ostrowska B., Polski system medialny na rozdrou. Media w polityce, polityka w
mediach, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2011.
Furman W., Dominacja czy porozumienie? Zwizki midzy dziennikarstwem a public
relations, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszw 2009.
Gellner E., Postmodernizm, rozum i religia, PIW, Warszawa 1997.
Hallin D.C., Mancini P., Systemy medialne. Trzy modele mediw i polityki w ujciu
porwnawczym, Wydawnictwo UJ, Krakw 2007.
Hanitzsch T., Deconstructing Journalism Culture: Toward a Universal Theory,
"Communication Theory" vol. 17 (2007).
Koakowski L., Kultura i fetysze. Esesje, WN PWN, Warszawa 2000.
Sztompka P., Socjologia zmian spoecznych, Znak, Krakw 2005.
Netografia
http://spoleczenstwo.newsweek.pl/krzysztof-skowronski-rzecznikiem-pis-u-dziennikarze-
chca-odwolac-prezesa,96706,1,1.html (29 I 2013).
http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Krzysztof-Skowronski-przeprosil-za-prowadzenie-
konferencji-PiS,wid,15056054,wiadomosc.html (29 I 2013)
http://www.radiownet.pl/publikacje/oswiadczenie-krzysztofa-skowronskiego-prezesa-sdp (29
I 2013).
112
O wspczesnym dziennikarstwie: sztuka i polityka Sformatowano: Kolor czcionki:
Automatyczny
Sformatowano: Kolor czcionki:

Automatyczny
Rozdzia XI
Justyna Szulich-Kaua - Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Spoecznej Automatyczny
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawa II

Model dziennikarstwa zaangaowanego Automatyczny
na przykadzie dyskursu
o zapodnieniu in vitro
w Przekroju i Polityce
Wprowadzenie
W artykule podejmuj prb opisu modelu dziennikarstwa realizowanego przez
publicystw polskich tygodnikw opiniotwrczych Przekroju i Polityki w ich
dziennikarskiej pracy nad tematami trudnymi do rozstrzygnicia i budzcymi wiele
dylematw. Zapodnienie pozaustrojowe in vitro jest z pewnoci zagadnieniem
przynalecym do tego typu tematw. W wyrazisty sposb dzieli og polskiego
spoeczestwa, zarwno powszechnych obywateli, jak i rne elity np. naukowe, czy te
polityczne. Zakadam, e dziennikarze nie s w tym przypadku bezstronnymi obserwatorami
zdarze, lecz angauj si po ktrej ze stron realizujc tym samym misj interwencyjn i
perswazyjn. Czuj si powoanymi do penienia swoistej suby - edukowania i pomocy w
zrozumieniu procesw spoecznych, zachodzcych w naszym kraju w sferze obyczajowej.
Nie jest atwo precyzyjnie ustali definicyjne znaczenie dziennikarstwa
zaangaowanego, a nawet mona podway zasadno jego uywania w medioznawstwie,
sam tytu artykuu take moe zatem budzi zastrzeenia. Potoczne rozumienie sowa
zaangaowanie zakada bowiem aktywny udzia w czym, utosamianie si z przedstawianym
w materiale sposobem opisywania tematu. Stoi to w sprzecznoci ze sztandarowymi
przymiotami dziennikarzy, jakim jest bezstronno i obiektywizm. W sondaach CBOS na
pytanie o przymioty jakimi powinien odznacza si profesjonalny dziennikarz niezmiennie w
przekroju ostatniego dwudziestolecia Polacy preferuj cechy bezstronnoci i obiektywizmu.
113
Automatyczny
Wskazania procentowe nie wskazuj zasadniczych rnic, oscyluj wok podobnych liczb,
cho zaznacza si lekka kilkuprocentowa tendencja spadkowa: w 1996 roku 67 %, w 2002
62% , natomiast w 2012 - 59%1.
W literaturze przedmiotu tematyka zaangaowanego dziennikarstwa
(campaigning/commited jouralism) nie naley do popularnych, czsto podejmowanych. Co
wicej dziennikarstwo zaangaowane uywane bywa w nieco innym kontekcie i czone
bywa z dziennikarstwem alternatywnym i tosamociowym. Media alternatywne
(zaangaowane) wykorzystuj lub modyfikuj praktyki i ustalenia spoeczne suce do
komunikacji. Przy uyciu technologii informacyjnych i komunikacyjnych d do
zakwestionowania lub zmiany dominujcych, powszechnie oczekiwanych lub przyjtych
sposobw kreowania ycia spoecznego, kulturalnego i politycznego2. Dziennikarstwo
tosamociowe kreuje sposb rozumienia rzeczywistoci w kontekcie ja rzeczywisto
i jest konsekwencj pogldw, a take uznawanych wartoci np. gazety, jej wydawcw,
pracujcych dziennikarzy3. Blisze jest zatem dziennikarstwu zaangaowanemu
ideologicznie.
Interesuje mnie nieco inna definicja dziennikarstwa zaangaowanego. Zainspirowana
sowami Andrew Boyda, ktry napisa, e dziennikarstwo zaangaowane jest tendencyjne
sprbuj doprecyzowa swoje rozumienie terminw. Tendencyjno dziennikarsk uzasadni
i usprawiedliwi mona, wedug Boyda, w imi uniwersalnego dobra ludzkoci. Cechuje j
kreatywna ekspresja poczona z odpowiedzialnoci spoeczn, silne nasycenie emocjonalne,
przeywanie opisywanej rzeczywistoci wyklucza obiektywizm4. Ryszard Kapuciski
przypisuje dziennikarstwu zaangaowanemu jeszcze jedn wan cech jego intencjonalnoci.
Dziennikarz zaangaowany stawia sobie cele i stara si przeprowadzi jak form przemiany
rzeczywistoci i odbiorcw5. Wymienione waciwoci tworz pewien wzr dziennikarstwa
zaangaowanego, ktrego cechy sprbuj zidentyfikowa w analizowanych publikacjach.
Posuy do tego szczegowa charakterystyka dyskursu dziennikarzy tygodnikw o
zapodnieniu in vitro.
1
Zob. Dokumenty CBOS: Spoeczna rola dziennikarzy, Komunikat z bada, BS/110/108/96, Warszawa, lipiec
1996; Jacy s, a jacy powinni by dziennikarze, Komunikat z bada, BS/68/2002, Warszawa, kwiecie 2002;
Opinie na temat pracy dziennikarzy, Komunikat z bada, BS/167/2012, Warszawa, grudzie 2012.
2
L.A. Lievrouw, Media alternatywne i zaangaowane spoeczne, Tum. M. Klimowicz, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2012, s. 31.
3
E. Krlikowska-Avis, Dentelmeni nie dyskutuj o faktach, www.sdp.pl (data dostpu 11.04.2013)
4
A. Boyd. Dziennikarstwo radiowo-telewizyjne. Techniki tworzenia programw informacyjnych, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2006, s. 281.
5
R. Kapuciski, Autoportret reportera, Znak, Krakw 2008, s. 20.
114
Automatyczny
Dyskurs publicystw o zapodnieniu in vitro w Przekroju i Polityce

Wspczenie dyskursowi czyli w szerokim rozumieniu - jzykowi w kontekcie
komunikowania, przypisana jest doniosa rola w ksztatowaniu wiadomoci i relacji
spoecznych6. W dyskursie o in vitro przedmiotem analizy s publikacje prasowe (teksty
medialne) odczytywane na poziomie jzyka i tekstu. Interesoway mnie zwaszcza wtki
tematyczne podejmowane przez dziennikarzy w ramach podjtej problematyki, ich
wieloaspektowo oraz wtki przemilczane.
Czasopisma Polityka i Przekrj s zaliczane do grupy tygodnikw
opiniotwrczych, majcych w przeszoci szerszy, obecnie sabncy zasig na polskim rynku
czytelnictwa prasy. Mona je traktowa jako tygodniki bdce cznikiem prasowym
pomidzy poprzednim i obecnym ustrojem spoeczno-politycznym. Co wane, tygodnik
Polityka nie straci czoowej pozycji w grupie tygodnikw opinii. Pierwszy numer
Polityki ukaza si z dat 28 luty - 5 marca 1957 roku i mia zastpi tygodnik Po prostu,
uznawany za tygodnik symbolizujcy reformatorski nurt po wydarzeniach padziernikowych
1956 roku7. Pierwszym redaktorem naczelnym Polityki by Stefan kiewski wczesny
minister szk wyszych, czonek Polskiej Partii Robotniczej, a w pierwszych latach nowego,
powojennego ustroju szef marksistowskiej i wojujcej Kunicy8. Pocztkowo Polityka
sprzedawaa si sabo. W 1958 roku naczelnym Polityki zosta Mieczysaw F. Rakowski.
Kierowa tygodnikiem do 1981 roku i sta si symbolem pisma. Po nim w 1982 roku funkcj
redaktora naczelnego przej Jan Bijak. Polityce od pocztku ukazywania si przypisano
atk ideologicznego organu aparatu wadzy. Na pocztku lat 60. zacza si rysowa formua
magazynu politycznego, poruszajcego jednoczenie tematy zwizane z gospodark, histori,
kultur, sprawami zagranicznymi.. Utrzymanie si Polityki na rynku wydawniczym w
przeomowych latach 1989-1990 9 byo niewtpliwym sukcesem pisma, zwaywszy, e wiele
innych poczytnych i popularnych tygodnikw opinii ulego marginalizacji (np. Prawo i
ycie, Przegld tygodniowy) albo zupenie znikny z rynku czytelniczego (np. Veto).
6
Szerzej: A. Horolets, Wprowadzenie - status dyskursu w badaniach socjologicznych, w: Analiza dyskursu w
socjologii i dla socjologii, red. A. Horolets, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2008, s. 5-8.
7
W. Wadyka, Polityka i jej ludzie, Polityka Spdzielnia Pracy, Warszawa 2007, s. 9.
8
Tame, s. 11.
9
Od poowy 1989 roku rynek mediw w Polsce uleg zmianom, ktre Zbigniew Bajka okreli mianem
najwikszych i najrozleglejszych po II wojnie wiatowej(Z. Bajka, Rynek mediw w Polsce, w: Dziennikarstwo i
wiat mediw, red Z. Bauer, E. Chudziski, Universitas, Krakw 1996, s. 42). Zmiany zwizane byy z
nowelizacj ustawy Prawo prasowe (Dz. U. 1990 Nr 29 poz. 173) na mocy ktrej nastpia swoboda tworzenia
nowych tytuw prasowych, jak i z rewolucj techniczn (komputeryzacja, druk offsetowy). Szerzej: K. Schliep,
Prywatyzacja prasy, w: Media i dziennikarstwo w Polsce 1989-1995, red. G.G. Kopper, I. Rutkiewicz, K.
Schliep, OBP UJ, Krakw 1996, s. 130-133; K. Strzyczkowski, Likwidacja RSW Prasa-Ksika-Ruch, w:
Polskie media w okresie przemian, red. J. Oldzki, Orodek Bada Spoecznych, Warszawa 1991, s. 112-118.
115
Automatyczny
Po likwidacji koncernu prasowego RSW Prasa-Ksika-Ruch na podstawie ustawy

z dnia 22 marca 1990 roku prawo do Polityki otrzymaa Spdzielnia Pracy, ktra powstaa
w redakcji, do ktrej weszli wszyscy pracownicy pod warunkiem wpacenia na konto
Spdzielni trzymiesicznego uposaenia. W 1992 Polityka zmniejszya swj format z
wielkopachtowego na redni i zyskaa nieco czytelnikw10. W maju 1994 po zoeniu dymisji
przez Bijaka naczelnym redaktorem zosta Jerzy Baczyski. Od numeru 41 z dat 14
padziernika 1995 zmieniono formu wydawnicz pisma z redniej szaro-biaej pachty na
may kolorowy format magazynowy z kolorowymi zdjciami o objtoci 100 stron.
Drugim tygodnikiem uwzgldnionym analizie jest Przekrj, pionierski i elitarny, na
swj sposb legendarny magazyn ilustracyjny. Pierwszy numer Przekroju ukaza si 15
kwietnia 1945 roku, liczy 16 stron i mia format wielkoci prostokta o wymiarach 20/28
centymetrw. Specyficzn cech wyrniajc numeru bya przekrojowa tytuowa winieta,
autorstwa Janusza Marii Brzeskiego, ktra jako jedyny element w niezmienionej formule
przetrwaa do dzi. Redaktorem naczelnym zosta plastyk Marian Eile, ktry publikowa
swoje teksty pod pseudonimami: Pan Gryps, Marian Kwaniewski, Salami Koerski, Bracia
Rojek. Obok Jerzego Turowicza by jedynym wwczas w Polsce bezpartyjnym redaktorem
naczelnym tygodnika. Przekrj mia by pismem spoeczno-kulturalnym, std na tytuowej
stronie pierwszego numeru widnia napis: Pierwszy numer tygodnika aktualnoci. Eile z
duym sukcesem odrodzi w latach 40. i 50. XX ubiegego wieku magazyn ilustrowany. Na
pytanie skd wzia si wizualna specyfika Przekroju naleaoby szuka odpowiedzi w
talencie plastycznym Eilego i starannie dobranych wspredaktorw pisma. Rysunki
Przekroju czya, przy odmiennoci stylu, przedwojenna maniera. Uproszczona kreska,
humor sytuacyjny i humor postaci nawizyway do popularnej (dziecicej czy plebejskiej, a
z pochodzenia zachodniej) tradycji historyjki obrazkowej11. Od samego pocztku ukazywania
si wydawany w Krakowskim Czytelniku, a dokadniej w Instytucie Prasy Czytelnik (do
2001 roku) Przekrj sta si miejscem artystycznej i poetyckiej bohemy. Dla Przekroju
pisali m.in. Konstanty Ildefons Gaczyski, Leopold Staff, Kazimiera Iakowiczwna,
Ludwik Jerzy Kern, Sawomir Mroek, Jerzy Waldorf, Lucjan Kydryski 12. Eile da od
swoich autorw caego cyklu, a nie pojedynczych artykuw, co byo niezwykle celnym
przedsiwziciem. Tak powstay m. in. Charaktery Zofii Nakowskiej, Teatrzyk Zielona
G Konstantego Ildefonsa Gaczyskiego, reportae sdowe Wandy Falkowskiej, reportae
10
W. Wadyka, Polityka i jej ludzie, s. 121.
11
J. Jaworska, Cywilizacja Przekroju. Misja obyczajowa w magazynie ilustrowanym, Wydawnictwo
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008, s. 223.
12
A. Klominek, ycie w Przekroju, Oficyna Wydawnicza MOST,Warszawa 1995, s. 100.
116
Automatyczny
podrnicze Ksawerego Pruszyskiego13. Zdaniem Kazimierza Koniewskiego okresem w

ktrym Przekrj odgrywa najznaczniejsz rol kulturaln oraz ideow byy lata 1945-
195014. W Przekroju w inteligentny sposb obchodzono zakusy cenzorw w okresie PRL-
u, publikowano niezalen myl polskich intelektualistw i literatw. Tytu syn z poczucia
humoru, czsto przepenionego ironi, dla wielu Polakw by pismem kultowym. Cechowao
go bogactwo pomysw, swoboda wypowiedzi, atrakcyjno publicystyczna i literacka. Eile
peni funkcj redaktora naczelnego do 1969 roku, po nim pismo prowadzili Mieczysaw
Kieta, pniej Mieczysaw Czuma15. Niestety ta formua pisma nie wytrzymaa prby czasu i
zmiany warunkw ekonomicznych jakie nastpiy po 1989 roku. Tygodnik traci czytelnikw
i chyli si ku upadkowi. Z pomoc przyszo konsorcjum prasowe Wydawnictwo Editpresse
Polska S.A ze szwajcarskim kapitaem, ktre kupio tytu, przenioso redakcj do Warszawy.
Dziennikarze wypracowali now formu tygodnika spoeczno-kulturalnego, redaktorem
naczelnym zosta Piotr Najsztub. W kolejnych latach nowy wydawca prbowa oywi
Przekrj zatrudniajc znanych dziennikarzy, wymieniajc redaktorw naczelnych,
eksperymentujc z szat graficzn i prowadzc kampanie promocyjne. 27 sierpnia 2009 roku
wydawnictwo Editpresse poinformowao o sprzeday tygodnika Grzegorzowi
Hajdarowiczowi. Redaktorem naczelnym zostaa Katarzyna Janowska funkcj te penia od
2010 do marca 2011, po niej wybrano Artura Rumianka. Obecny Przekrj stanowi lun
kontynuacj pisma Mariana Eilego, nadal buduje swj wizerunek na wypracowanej
wczeniej marce dawnego Przekroju.
Celem uchwycenia i ustalenia pewnych cech modelu dziennikarstwa zaangaowanego
przeledzone zostay zmiany przedstawiania tematyki zapodnienia pozaustrojowego w
tygodnikach. Do szczegowej analizy wybrane zostay artykuy Przekroju i Polityki z
dwch czasookresw z lat 1979-1989 i 1999-2009, potraktowane jako zbiorczy materia do
analizy. Cechy dyskursu o in vitro opracowane na podstawie opisania wtkw tematycznych,
porednio poka stosunek dziennikarzy do zapodnienia in vitro. Szczegowa analiza
wybranego sownictwa posuy natomiast do okrelenia rejestrw dyskursu.
Ewolucja treci o in vitro w dyskursie dziennikarskim
Przy ich opracowaniu zastosowano technik analizy pl semantycznych. Autork
procedury badawczej jest Regine Robin. W latach 80. XX wieku wykorzystaa ona
teoretyczne podstawy jzykowych pl znaczeniowych ( m.in. Josta Triera, Leo Weisbergera,
13
J. Jaworska, Cywilizacja Przekroju. Misja obyczajowa w magazynie ilustrowanym, s. 38
14
K. Koniewski, Szkice o tygodnikach spoeczno-kulturalnych 1944-1950, Czytelnik, Warszawa 1977, s. 346.
15
A. Klominek, ycie w Przekroju, s. 365.
117
Automatyczny
Johna Lyonsa) do opracowania wasnej wersji metody analizy pl semantycznych. Wysza z

zaoenia, e tekst nie jest przezroczysty szukanie znaczenia tekstu, zdania, wyrazu wymaga
pewnej pracy nad tekstem, pozornego rozoenia cigu wypowiedzeniowego i porzdku
wypowiedzi po to, by zoy je na powrt zgodnie z czytelnoci znaczc16. Kolejnym
ustaleniem Robin jest twierdzenie, e leksyki (czyli zasoby sw danego jzyka) nie s
zwykym zlepkiem pewnej liczby izolowanych wyrazw, to system, w ktrym wszystkie
jednostki s ze sob skoordynowane lub przeciwstawione17. Struktur kadej leksyki mona
opisa za pomoc siatek relacji. Robin wymienia kilka takich siatek: opozycje, asocjacje,
elementy utosamiane ekwiwalenty przyblione, okrelenia, czyny podmiotu lub
wykonawca czynnoci (funkcja czyja dziaanie wykonywane przez podmiot, funkcja
na dziaania skierowane na podmiot przez inne siy) 18. Orientacja ta zakada wic i
znaczenie formy jzykowej okrela zesp wszystkich jej zastosowa, ich dystrybucja i typy
pocze, jakie z niej wynikaj19.
Pola semantyczne w analizie wasnej utworzone zostay wok trzech zasadniczych
poj: zapodnienie in vitro, dzieci in vitro, podmioty in vitro. Tabela nr 1 ilustruje relacje
semantyczne wok pojcia zapodnienie in vitro.
Tab. 1. Elementy pola semantycznego zapodnienia in vitro
Relacje semantyczne Publikacje z lat 1979-1989 Publikacje z lat 1999-2009
wyniki s niewspmierne do jeli zmiany cywilizacyjne bd

okrelenia kosztw materialnych i postpoway; jedynym
psychicznych; jedna z szans sposobem na podtrzymanie
leczenia niepodnoci, ale nie rozrodu bdzie in vitro,
jedyna wyrafinowana aborcja; in vitro
teraz jest ju klasyk
16
R. Robin, Badanie pl semantycznych: Dowiadczenia Orodka Leksykologii Politycznej w Saint-Cloud, w:
Jzyk i spoeczestwo, red. M. Gowiski, Czytelnik, Warszawa 1980, s. 252.
17
Tame.
18
Opozycje to wyraenia okrelajce przeciwstawienia do obiektu bada; asocjacje to powizania skojarzenia i
elementy z otoczenia podmiotu o charakterze kontekstowym; ekwiwalenty to substytuty semantyczne,
wyraenia, ktre mog zastpowa obiekt badania, wskazuj wic pojcia z nim tosame; okrelenia epitety,
wyraenia charakteryzujce obiekt badan, okrelajce jego istot lub sposb bycia; dziaania podmiotu to
aktywnoci wraz ze skutkami, samego obiektu bada jak i jego otoczenia. Szczegowa charakterystyka i opis
poszczeglnych siatek patrz: (Tame, s. 253-255).
19
Tame, s. 252.
118
Automatyczny
rodzi problemy natury etycznej,

asocjacje podmioty zewntrzne wobec in
vitro sprzeciw katolikw;
zaspokojenie ambicji
naukowych polskich lekarzy
procent skutecznoci metody jest jest dla par u ktrych

efekty wci niski pomoc farmakologia ani operacja
nieszczliwym upoledzonym jajowodw nie przynosi
kobietom, bdzie oferowao adnych rezultatw, moe da
potomstwo na danie o danej nadziej
pci i urodzie, kosztowao mnie
bardzo duo cierpienia, o jakim
nie ma pan pojcia
sprzeciw katolikw; brak regulacji prawnych, brak

podmioty zewntrzne zaspokojenie ambicji wsparcia ze strony ssiadw,
wobec in vitro naukowych polskich lekarzy znajomych, wolnoamerykanka
na rynku usug medycznych,
krytyczny stosunek Kocioa do
dzieci z probwki, Koci
zabrania sztucznego
zapodnienia
rdo: opracowanie wasne na podstawie publikacji Przekroju i Polityki
Kolejna tabela grupuje sownictwo uporzdkowane w siatki relacji wok dzieci in vitro.
Tab. 2. Elementy pola semantycznego dzieci in vitro
119
Automatyczny
dzieci z urazem od chwili skomplikowana jest sytuacja

okrelenia poczcia, osierocone zanim prawna i jego rodzicw, jako
zdyy si urodzi, embrion nie produktu genetycznego,
moe by traktowany jak istota wykreowany embrion,
ludzka oczekiwane dziecko, dzieci na
zamwienie, embriony bd
przedmiotem nie tylko selekcji,
ale i planowej produkcji, dzieci,
ktrych organy maj ratowa
rodzestwo
dzieci z urazem, embriony embrion, produkt genetyczny,

asocjacje granica, dopuszczalnych bada
eksperymentalnych, epoka
dzieci na zamwienie, hodowla
dzieci na czci
jak dzieci odnajd swoja

aktywnoci, efekty tosamo, gdzie ojciec, gdzie
matka, gdzie rodzina
by moe bd podlega do kogo naley decyzja o ty, czy

podmioty zewntrzne wszelkim eksperymentom; bd unicestwi wykreowany
wobec dzieci in vitro przedmiotem nie tylko selekcji, embrion, albo go zamrozi, na
ale i planowej produkcji jak dugo, z jakim ryzykiem,
lekarze prbuj wychodzi
naprzeciw wtpliwociom
etycznym, Polacy nie maj na
razie moliwoci ulepszania
swoich dzieci
120
Automatyczny
Trzecia tabela przedstawia wyraenia z publikacji odnoszce si do zaangaowanych

podmiotw in vitro.
Tab. 3. Elementy pola semantycznego podmiotw in vitro
maestwa pozbawione s pary z niepodnoci ludzie

okrelenia psychicznych i fizycznych chorzy z pragnienia posiadania
dozna jakie cz si z dziecka; pary z niepodnoci
posiadaniem dzieci; kobiety zdecydowanie czciej
mikkie, rozhisteryzowane, przyjmuj tradycyjne role;
z wybujaym instynktem partnerzy maj lepszy kontakt,
macierzyskim; myl o braku wicej rozmawiaj
dziecka przeradza si w obsesj,
prowadzi do psychicznych
dewiacji; kobieta bezpodna
wybuchowa, ktliwa
dla par nieszczcia staj si dramat niepodnych par mona

aktywnoci, efekty czynnikiem, ktry spaja i wie, przyrwna tylko do cierpie,
bezdzietno czyni nasze ycie ktre odczuwaj ludzie
coraz trudniejszym i obfitujcym dowiadujcy si, e s chorzy na
w rnego rodzaju konflikty; AIDS, pary ponosz koszty
kobieta inaczej yje i finansowe i mentalne
funkcjonuje gdy ma nadziej i
perspektywy na dziecko; tak
trudno pogodzi si kobiecie z
tym, e nigdy nie zostanie
matk; ona bardzo przeywa
(niepodno), zmienia si, staa
si inna kobiet
121
Automatyczny
otwieraj si nowe moliwoci i pary bez dzieci czuj si

podmioty zewntrzne nowe nadzieje jakie stwarza poddawane presji, najsilniej i
wobec dzieci in vitro wspczesna medycyna najboleniej cisn rodzice
Rejestry dyskursu o zapodnieniu in vitro

Obok ewolucji treciowej, interesoway mnie take rejestry dyskursu o in vitro, czyli
odmiany jzyka i sposb jego uywania. Zakadam, e s one uwarunkowane sytuacj
komunikacyjn, zalen od kontekstu spoecznego, kulturowego i sytuacji w jakiej powstaj
komunikaty20. Uwag skoncentrowaam na poszukiwaniu wskanikw sownych rejestru
naukowego dyskursu, gdy w moim przekonaniu ewolucja tego stylu wiele mwi o stopniu i
jakoci zaangaowania dziennikarzy w prezentowan tematyk. W tabeli nr 4 zestawiam
sownictwo, ktre pozwala na identyfikacj i zrekonstruowanie dyskursu naukowego w
zalenoci od okresu czasowego.
Tab. 4. Wskaniki dyskursu naukowego o in vitro

Publikacje z lat 1979-1989 Publikacje z lat 1999-2009
10-15% maestw niepodnych, 33% z inseminacja postmortem; diagnostyka
powodu uomnoci mskiej, 64% z preimplantacyjna; diagnostyka prenatalna;
powodu uomnoci kobiecej, z czego 50% zamraanie gamet; sztuczna inseminacja
dotyczy bezpodnoci jajowodowej; homologiczna, sztuczna inseminacja
niepodno jest brakiem penej heterologiczna, transfer embrionalny, in vitro
sprawnoci, ktre moe mie podoe maturation;
anatomiczne lub hormonalne; zesp niepodno to choroba wyjtkowa
uomnoci
Przytoczone przykady sformuowa jzykowych z analizowanych publikacji,
cho nieliczne pozwalaj na sformuowanie wniosku o rosncej profesjonalizacji
naukowego dyskursu o zapodnieniu in vitro w publikacjach nowszych. Artykuy z lat
1979-1998 przybliaj tematyk w uproszczonej, a nawet ubogiej formie jzykowej,
waciwie dyskurs naukowy nie rni si od potocznego medyczne sownictwo zamyka
20
Zob. M. Lisowska-Magdziarz, Analiza tekstu w dyskursie medialnym, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagielloskiego, Krakw 2006, s.71.
122
Automatyczny
si w stwierdzeniach: bezpodno jajowodowa, uomno mska, uomno kobieca. W

publikacjach z lat 1999-2009 pojawiaj si specjalistyczne okrelenia medyczne, nie
zawsze zrozumiae dla szerszego, przecitnego grona odbiorcw, wymagajce zasobu
wiedzy medycznej oraz przyblienia i objanienia rozwaanych zagadnie. Z pewnoci
penia one funkcj wyjaniajc edukacyjn.
Uwagi kocowe
Przeprowadzona analiza pozwala na sformuowanie kocowych wnioskw, ktre
jednoczenie zarysuj cechy modelu dziennikarstwa zaangaowanego:
Po pierwsze, artykuy z obydwu przedziaw czasowych peni funkcj edukacyjn
(poszerzania wiedzy o in vitro) oraz refleksyjnego pobudzenia czytelnikw. Argumentacja
racjonalna w ktrej intencj nadawcy jest pokazanie racji za pomoc logicznego
wnioskowania na zasadzie pokazania zalet i wad bardziej wyrazista jest w przypadku
publikacji z lat 1979-1989.
Po drugie, w publikacjach z lat 1999-2009 zaznacza si brak rwnowagi (proporcji)
midzy odmiennymi stanowiskami na temat zapodnienia pozaustrojowego. Brakuje opinii
zrnicowanych, polemicznych, przeciwstawnych. Dziennikarze stosuj mikkie sposoby
wykluczania z dyskursu (pomijanie pewnych kwestii albo ich niepene przedstawianie np.
kwestia przechowywania embrionw, konsekwencje zdrowotne). Spotykamy si wic z
prbami jednostronnego kreowania sposobu interpretowania omawianej problematyki.
Po trzecie, w publikacjach wykorzystywane s gosy eksperckie lekarzy, oraz wypowiedzi
osb nie-ekspertw, bezporednio korzystajcych z metody zapodnienia pozaustrojowego.
Nadaj one artykuom form przekazw wielogosowych. Maj one na celu mobilizowanie
czytelnikw do zajmowania stanowiska, nienarzucanego w sposb bezporedni przez
publicystw. W publikacjach z lat 1979-1989 zaznacza si stronniczy dobr ekspertw bardzo
pozytywnie oceniajcych zabiegi zapodnienia in vitro.
Bibliografia
Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, red .A. Horolets, Wydawnictwo Adam
Marszaek, Toru 2008.
123
Automatyczny
Bajka Z., Rynek mediw w Polsce, w: Dziennikarstwo i wiat mediw, red Z. Bauer, E.
Chudziski, Universitas, Krakw 1996.
Boyd A., Dziennikarstwo radiowo-telewizyjne. Techniki tworzenia programw
informacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2006.
CBOS: Spoeczna rola dziennikarzy, Komunikat z bada ,BS/110/108/96, Warszawa, lipiec
1996.
CBOS, Jacy s, a jacy powinni by dziennikarze, Komunikat z bada, BS/68/2002,
Warszawa, kwiecie 2002.
CBOS, Opinie na temat pracy dziennikarzy, Komunikat z bada, BS/167/2012, Warszawa,
grudzie 2012.
Dziennikarstwo i wiat mediw, red Z. Bauer, E. Chudziski, Universitas, Krakw 1996.
Horolets A., Wprowadzenie - status dyskursu w badaniach socjologicznych, w: Analiza
dyskursu w socjologii i dla socjologii, red. A. Horolets, Wydawnictwo Adam Marszaek,
Toru 2008.
Jaworska J., Cywilizacja Przekroju. Misja obyczajowa w magazynie ilustrowanym,
Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
Kapuciski R., Autoportret reportera, Znak, Krakw 2008.
Klominek A., ycie w Przekroju, Oficyna Wydawnicza MOST, Warszawa 1995.
Koniewski K., Szkice o tygodnikach spoeczno-kulturalnych 1944-1950, Czytelnik,
Warszawa 1977.
Krlikowska-Avis E., Dentelmeni nie dyskutuj o faktach, www.sdp.pl (data dostpu
11.04.2013)
Lievrouw L.A., Media alternatywne i zaangaowane spoeczne, Tum. M. Klimowicz,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
Lisowska-Magdziarz M., Analiza tekstu w dyskursie medialnym, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagielloskiego, Krakw 2006.
Media i dziennikarstwo w Polsce 1989-1995, red. G.G. Kopper, I. Rutkiewicz, K. Schliep,
OBP UJ, Krakw 1996.
Polskie media w okresie przemian, red. J. Oldzki, Orodek Bada Spoecznych, Warszawa
1991.
Robin R., Badanie pl semantycznych: Dowiadczenia Orodka Leksykologii Politycznej w
Saint-Cloud, w: Jzyk i spoeczestwo, red. M. Gowiski, Czytelnik, Warszawa 1980.
Schliep K., Prywatyzacja prasy, w: Media i dziennikarstwo w Polsce 1989-1995, red. G.G.
Kopper, I. Rutkiewicz, K. Schliep, OBP UJ, Krakw 1996.
124
Automatyczny
Strzyczkowski K., Likwidacja RSW Prasa-Ksika-Ruch, w: Polskie media w okresie

przemian, red. J. Oldzki, Orodek Bada Spoecznych, Warszawa 1991.
Wadyka W., Polityka i jej ludzie, Polityka Spdzielnia Pracy, Warszawa 2007.
Wykaz artykuw wybranych do analizy:

Bondyk Edwin, Gdzie koczy si czowiek, Polityka 2006 nr 21, s. 83-84.
Bunda Martyna, Umowa o dziecko, Polityka 2008 nr 29, s. 16-18.
Bunda Martyna, Niepodno, niemono, nieczuo, Polityka 2006 nr 42, s. 4-12
(et). Nadzieja dla matek, Przekrj, 1983 nr 1962, s. 20.
Henzler Marek, Co nam ley na wtrobie,, 2009 nr 7, s. 26-27.
Jakubowska Urszula, Lepsze dzieci bez seksu, Przekrj, 2007 nr 3212, s. 44-47.
Konarzewska Wanda, Embriony nowego wspaniaego wiata, Polityka, 1985 nr 29, s.30.
Kubiak Jacek, Spr na opak, Polityka 2008 nr 2, s. 20-21.
Woniak Olga, Dziecko na specjalne zamwienie, Przekrj, 2003 nr 3018/3019, s. 44-46.
Pawluczuk Andrzej, Dziecko z probwki. Ostatnia szansa, Polityka 1987 nr 48, s. 11.
Pietkiewicz Barbara, Samo ycie, Polityka 2009 nr 5, s. 94-95.
Romaszkan Anna, Polskie dzieci z probwki? Godz si na wszystko, Polityka, 1985 nr 13,
s.11.
Sajfan Marek, Etyka w zarodku, Polityka 2008 nr 51/52, s. 56-58.
Somczyska-Michalska Magorzata, Mj may klon, Polityka 2000 nr 31, s. 68-69.
Walewski Pawe, Pomc naturze, Polityka 2002 nr 23, s. 74-76.
125

O Wspolczesnym Dziennikarstwie

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

O Wspolczesnym Dziennikarstwie

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

O wspczesnym

Prof. dr hab. Tomasz Mielczarek

Copyright by Towarzystwo Studiw Dziennikarskich 2015

Cytowanie i wykorzystywanie danych

Recenzja dziennikarska. Oblicza klasycznego gatunku

Model dziennikarstwa emocjonalnego

Reporterskie wdrwki Barbary Wachowicz.................................................... 24

Opisuj wiat z poziomu trotuaru. Strategia reporterska

O tych, ktrym trudniej. Reportae literackie Lidii Ostaowskiej................. 44

Jak rozmawia z kobietami? Teresa Toraska

Ewolucja roli i zada telewizyjnego dziennikarza muzycznego.

Dziennikarz czy polityk? Spr o Krzysztofa Skowroskiego......................... 102

Model dziennikarstwa zaangaowanego na przykadzie

[...] czytanie ksiek to najpikniejsza zabawa, jak sobie ludzko

Recenzja dziennikarska to gatunek publicystyki, nalecy do najbardziej misyjnych.

Recenzj2 dziennikarsk zwyko okrela si jako uproszczon wersj recenzji

zarysowanymi wanie tendencjami, sprbujemy przedstawi w postaci niektrych

4/ Ucieczka w obraz, czyli maksymalne odtekstowienie (wizualizacja) recenzji. Coraz

11/ Przesunicie autorstwa, a wic obywatelskie recenzje tworzone w Internecie na

miesica. Ksiki za prezentowane w Polityce nale (w odrnieniu od praktyki innych

Model dziennikarstwa emocjonalnego

Twrczo Janusza Leona Winiewskiego jest dobrze znana polskim czytelnikom.

o wiele mniej.3 Jak wida, autor - felietonista ma do ograniczone moliwoci. Jego

tylko z punktu widzenia mwicego i mylcego subiektu, ale z pozycji czowieka

W trakcie jednej z takich awantur uderzy mnie. Przestawaam go kocha, zaczynaam

Zabi we mnie co, co tak bardzo pielgnowaam. Nie kocham go38

piknej. 4 Wymienione przez teoretyka literatury wyznaczniki reportau dostrzegamy te w

w ksigach parafialnych, a nawet listy Stefana eromskiego do Oktawii z Radziwiowiczw

i subiektywizm autorski. Pisarka tworzy swe reportaowe opowieci z tworzywa

strony konkretno, eksplikatywno, obrazowo, a z drugiej stopie zsubiektywizowania

modziecz mio Adama Mickiewicza i Maryli Wereszczakwny: Jeli jest ju Werter i

4. J. Kdziela [w:] B. Wachowicz, Ciebie jedn kocham, Warszawa 2008

11. Szlakiem naszych romantykw, wywiad Haliny Cenglowej z Barbar Wachowicz,

Opisuj wiat z poziomu trotuaru.

Jacek Hugo-Bader jest dziennikarzem wyjtkowym, zarwno jeli chodzi o przyjt

dziennikarstwa czy dziennikarzy jako IV wadzy, ktrej wedug Hugo-Badera gwn

- Ty, kim ty jeste zapyta mnie na stacji benzynowej.

Byo ich trzech, a w pytaniu bezgraniczne zdziwienie i dezaprobata. Wrcz groba.

- Czowiek odpowiedziaem jednym sowem, eby po akcencie nie poznali, e

Kim ty jeste zapa mnie za rkaw e do azika tak benzyn lejesz?

W kraju, ktry jest jednym z najwikszych na wiecie producentw ropy naftowej, na

To ostatnie porwnanie pokazuje szczegln si i sugestywno prozy Hugo-Badera.

Metaforyczno Hugo-Badera bywa dosadna, na swj sposb prosta, wydaje si

Naturalnie ta charakterystyczna interakcyjno jest bardziej widoczna w zapisach

Dostaem kiedy propozycj, eby zosta staym korespondentem w Rosji. Odmwiem, bo

(2) (M): A przed miesicem ochrzcilimy maego.

(JHB): Jakim cudem? Przecie ty ydwka.

(3) (JHB): Zarazie si od partnera? pytam Rinata.

picia jest po prostu naruszeniem obowizujcych norm grzecznociowych, grubym nietaktem,

(...) mam z tym kopot, bo id rano na spotkanie, a na st wyjeda wdka. O dziewitej

wiat Hugo-Badera jest antropocentryczny. Interesuje go przede wszystkim czowiek.

czciowa wsplnota dowiadczenia czy wiedza wsplna przeycia (Trzeba mie co

sankcjonowanym, powodujcym dyskomfort, indeksem odrzucenia. Bieda jest

Odpowiadajc pisemnie blogerowi Bartomiejowi Krzysztanowi na pytanie-zarzut:

O tych, ktrym trudniej. Reportae

Tytuowe sformuowanie pojawia si na skromnej graficznie i treciowo oficjalnej

sowo i jego uderzajc trafno, celne portretowanie, skadajce si razem na proz

amanie paktu faktograficznego, czyli obowizku wiernoci, szczegowoci i zwizoci.

Stowarzyszenia Romw w Polsce Dialog-Pheniben, czynnie dziaa zatem na rzecz

Bal., M., Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jak rozmawia z kobietami?

Bohaterkami wywiadw Teresy Toraskiej, okrzyknitej mistrzyni gatunku, s trzy kobiety

dominowa. To Krzyanowska jest bohaterk rozmowy, Toraska peni funkcj moderatora,

przystpujca do najtrudniejszych egzaminw, musi si zmierzy z trudnym pytaniem o