Czy sie leczy Stres w wielkim Przepis na ukojenie Kto si boi Cena 13,50 z (w tym 8% VAT).

Nakad 65 000 egz.

zamane serca 44 miecie 66 nerww 30 jedzenia 40 NR 1 (240), STYCZE 2017

Rok XX. Ukazuje si od 1997

Ten rok
jednak
moe by
dobry
podpowiadamy,
jak to zrobi.

SPECJALNIE
DLA NAS:
Christophe Andr,
Norman E. Rosenthal,
Philip Zimbardo,
Eric Klinenberg,
Steven Sloman,
Guy Winch
R Z E C Z Y
Wojtek Urbanek
Co zrobi, by nadchodzcy rok by
dobry i wany? Nieatwe pytanie.
Nie tylko dlatego, e dla ludzi sta-
rych jak ja, lata lepsze (cho nie-
koniecznie waniejsze) ju miny.
Take dlatego, e odpowied jest
inna wtedy, gdy myl o sobie jako
jednostce, a inna kiedy myl o so-
bie jako czci spoecznoci, w kt-
rej yj i losy ktrej wyznaczaj take
mj indywidualny los.
Aby rok by wany i dobry (nie musi
by waniejszy i lepszy ni obecny),
jako jednostce wystarczy mi, by go
przey, zachowa jak tak kontrol
nad zdrowiem i nie utraci sprawno-
ci umysu, co oznacza, e bd mg
nadal czyta i pisa oraz pracowa ze
studentami.
Ciemniej wyglda sprawa z perspek-
tyw wsplnotow. Wiem bowiem
dobrze, czego bym pragn, ale nie
wiem, jak to zrobi. Nie przestaj
jednak myle o tym. Codzienne y-
cie spoecznoci stawia nas, niestety,
przed trudnymi wyborami.
Z mojej perspektywy widz, e pod-
stawow regu ycia spoecznego
stao si proste przeciwstawienie
my oni, swoi (nasi) lub obcy. To
powie kto regua uniwersalna, ale
dosza teraz do skrajnoci. My, swoi,
jestemy dobrzy, pikni i mdrzy,
oni, obcy s li, brzydcy i gupi.
Swoich lubimy, obcych zwalczamy.
Swoich faworyzujemy, obcych ze-
zwierzcamy, odbieramy im czo-
wieczestwo, zdolno przeywania
ludzkich emocji, pomawiamy ich
o brak zdrowia psychicznego i zdol-
noci korzystania z umysu. Swoich
idealizujemy, obcymi pogardzamy.
Nieprzerwanie toczy si gra wedug
scenariusza kto kogo?. Trudno
wtedy o szacunek, ktry oznacza li-
czenie si z onymi, branie pod uwag
zdania take tych, ktrzy niekoniecz-
nie zgadzaj si z nami.
P I E R W S Z E
Dobry rok
Marzy mi si szacunek zbudowany
na przekonaniu, e ten drugi to te
czowiek, taki sam jak ja, jak my.
Wiesaw ukaszewski
My robimy to z nimi. Oni robi to Byoby niele, gdyby udao si po-
z nami. Jedn z najpowszechniej- wstrzyma to upiorne chamienie.
szych konsekwencji rywalizacji jest Byoby wspaniale, gdyby szacunek
upodabnianie si do siebie rywali- zastpi cho drobn cz wszech-
zujcych stron w zakresie cech czy obecnej pogardy. Byoby wspaniale,
zachowa najbardziej wyrazistych. ale powtrz si nie wiem, jak
A najbardziej wyraziste s te, ktre mona by to zrobi. Nie jestem zbyt-
nios informacje negatywne. Koo nim optymist, bo niena kula si
si zamyka. toczy, z chwili na chwil zamienia
Efekt? Chamiejemy w zawrotnym si w lawin. Obawiam si jednak,
tempie. Chamiejemy! e jeli tej ponurej strony ycia spo-
Tutaj pojawia si moje marzenie ecznego nie zmienimy, pozostanie
o lepszym roku: renesans podstawo- nam wyprbowany przed laty spo-
wego szacunku dla innego czowieka sb emigracja wewntrzna. Czyli
(w liczbie pojedynczej i w liczbie dalszy wzrost nieufnoci i spoecznej
mnogiej). Dla tych, ktrzy podzie- atomizacji. Wybr tragiczny.
laj nasze wartoci, i dla tych, kt-
rzy ceni inne wartoci. Dla naszych
i dla obcych. I dla tych, ktrzy nas
lubi, i dla tych, ktrzy nas nie lubi.
I dla tych, ktrych lubimy, ale te dla
tych, ktrych nie lubimy. Antypatia
nie wyklucza bowiem szacunku. Ten
szacunek zbudowany jest na prze-
konaniu, e ten drugi (podobny czy WIESAW UKASZEWSKI, psycholog
niepodobny) to te czowiek, a co osobowoci, autor m.in. ksiki Udrka ycia,
wicej czowiek taki sam jak ja, za ktr w 2011 roku otrzyma Nagrod
jak my. Teofrasta.
CHARAKTERY STYCZE 2017 3
20 LAT Z CHARAKTERAMI
CO MIESIC NAGRODY

Konkurs
dla Ciebie
W tym roku mija 20 lat, odkd na polskim rynku
wydawniczym pojawiy si Charaktery pismo, jakiego
wczeniej nie byo i jakiego brakowao. wiadcz o tym
opinie z oceanu listw od osb wiernych naszemu
pismu przez te wszystkie lata oraz od nowych Czytelniczek
i Czytelnikw.
Prezentujemy najnowsze badania i rzeteln wiedz,
dajemy mdre wsparcie i dobre sowo wybitnych
psychologw i psychoterapeutw. Suchamy i jestemy
ciekawi Waszych radoci, problemw, wtpliwoci,
osobistych drg dowiadczania ycia.

Masz tyle lat co Charaktery albo kto z Twoich bliskich

ma tyle lat? Moe witujesz dwudziestolecie maestwa,
pracy zawodowej, rocznic wanego wydarzenia.
Twoje dziecko koczy wanie dwadziecia lat?
Opisz nam swoj dwudziestk. Napisz, co zmienio
si przez ten czas w Twoim yciu, jakie masz
marzenia, nadzieje, plany. Co dzisiaj tworzy wiat
dwudziestolatkw? We udzia w jubileuszowym
konkursie:

Moje dwadziecia lat...

Swoj wypowied przelij na 20latcharaktery@
charaktery.com.pl do 10 stycznia. Podaj swoje imi,
nazwisko, adres na uczestnikw konkursu czekaj
wspaniae nagrody:

zaproszenia do Hotelu**** Malinowy Raj w Solcu-Zdroju

prenumerata Charakterw
ksiki naszego wydawnictwa
pakiety pyt z filmami i muzyk

Regulamin konkursu dostpny na stronie

autopromocja

www.charaktery.eu
 NA TEMAT
16 TEN ROK JEDNAK MOE BY DOBRY
Znani psychologowie i terapeuci podpowiadaj, czemu
powici czas i uwag, w co si zaangaowa, by kolejne
365 dni dao poczucie spenienia.

DOBRY ROK
PRAKTYCZNIE JAK CO
30 LEK NA TRUDNE EMOCJE MIESIC
Guy Winch proponuje prost i skuteczn kuracj
7 PSYCHOWIECI
na cierpienie psychiczne.
50 HOLAS
36 STRACH SILNIEJSZY NI RAK 56 MOJA HISTORIA
Jak sobie radzi z lkiem przed rakiem, podpowiada
Katarzyna Kucewicz. 57 KRZYSZTOFOWICZ
80 KTO, CO, GDZIE, KIEDY
40 OBIADEK MAMONIA
Dlaczego najchtniej jemy to, co znamy, tumaczy Klaudia 83 MARUSZEWSKI
Modliska. 96 AWDIEJEW
Okadka: H. Armstrong Roberts/ClassicStock

97 MAKSYMIUK
44 TERAZ SOLO
Czy to prawda, e single s bardziej samolubni? 98 BORTNOWSKA
pytamy Erica Klinenberga. 99 GADACZ
48 PARTNER CZY MAONEK? 100 KARPOWICZ
Maria i Bogdan de Barbaro zastanawiaj si, czy obrczka 101 BARGIELSKA
zmienia zwizek. 102 KIOSQUE
gettyimages.com

52 JAK BRAT Z BRATEM 108 POCZTA POETYCKA

Jak uzdrowi relacje i odnale drog do rodzestwa 109 KRZYWKA Z CHARAKTEREM
radzi Izabela Woyska-Wich.
110 OKOSKI
111 BOMBA
LABORATORIUM 112 LISTY
60 PRZEJRZE SI W OBCYM 114 CICER CUM CAULE
Micha Bilewicz analizuje, dlaczego uprzedzamy si
do innych ludzi. 84 W WIECIE KOANU
Czy Japoczycy s podobni
66 STRES W WIELKIM MIECIE
do Polakw? pytamy Jadwig
Jak y w wielkim miecie i nie zwariowa podpowiada
M. Rodowicz-Czechowsk.
Judith Rauch.
88 CZAS NA FILM
72 ILUZJA WIEDZY O filmach, ktre pomagaj nam
Steven Sloman pokazuje, e wiemy mniej, ni nam si wydaje. zrozumie, czym jest czas, pisz
Kinga Tucholska i Anna Tylikowska.
74 MIDZY TROSK A POROZUMIENIEM
Z okazji odnowienia doktoratu o swojej pracy naukowej 92 W STRON MARRAKESZU
opowiada prof. Janusz Reykowski. Marek Kamiski zabiera nas
w podr w gb ycia.
78 TO JU 20 LAT RAZEM!
O Charakterach mwi wybitni psychologowie
i przedstawiciele kultury.

CHARAKTERY STYCZE 2017 5

 INSTYTUT PSYCHOLOGII ZDROWIA
Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
02-412 Warszawa, ul. Glarska 3, tel. 22 863 87 38, 22 863 90 97, fax 22 863 42 75, www.psychologia.edu.pl

OGASZAMY NABR KANDYDATW

STUDIUM TERAPII UZALENIE
I WSPUZALENIENIA
pocztek zaj: marzec 2017
STUiW to program szkoleniowy (650 godzin zaj
warsztatowych) przeznaczony dla terapeutw osb
uzalenionych, szkolenie jest akredytowane przez
PARPA, przygotowuje do ubiegania si o certyfikaty
instruktora terapii uzalenie oraz specjalisty psycho-
terapii uzalenie.
STUDIUM POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ
DLA PAR I i II STOPIE
pocztek zaj: marzec 2017
Profesjonalne przygotowanie do pracy z parami,
200 godzin warsztatw (I stopie), moliwo szko-
lenia zaawansowanego (II stopie) obejmujcego
superwizj pracy wasnej, poczonego z certyfika-
cj i uzyskaniem rekomendacji IPZ PTP.
STUDIUM PSYCHOLOGICZNEJ PRACY
Z GRUPAMI II EDYCJA
pocztek zaj: marzec 2017
Szkolenie obejmuje 180 godzin zaj warsztatowych
i seminaryjnych. Jest ukierunkowane praktycznie
tworzy okazj do wicze rnych form pracy z grup,
rozwijania specyficznych umiejtnoci, diagnozo-
wania sytuacji i procesw grupowych oraz komuni-
kowania w grupach.
STUDIUM PRZECIWDZIAANIA PRZEMOCY
W RODZINIE pocztek zaj: luty 2017
Szkolenie dla czonkw zespow interdyscypli-
narnych ds. przeciwdziaania przemocy w rodzinie
oraz grup roboczych rozpoznawanie przemocy,
rozwijanie umiejtnoci pracy w zespoach i gru-
pach, wiedza na temat prawnych i proceduralnych
rozwiza dotyczcych przemocy oraz umiejt-
noci potrzebne w kontakcie z osob dowiadcza-
jc przemocy, osob stosujc przemoc oraz pracy
w procedurze Niebieskiej karty.
STUDIUM SYMBOL I PRZESTRZE
W PRACY TERAPEUTYCZNEJ
nauka warsztatu II edycja
Metodyka psychoterapeutyczna wykorzystywana
w pracy nad poszukiwaniem rozwizania problemw
osobistych, pomaga w podejmowaniu decyzji i wy-
borze strategii, ukazujc inn perspektyw odblo-
kowuje energi twrcz. Umoliwia take superwizj
pracy przy uyciu metod, ktre s tematem szko-
lenia (konstelacje, figurki w przestrzeni, szablony).

MODU II SPECJALISTYCZNEGO
SZKOLENIA W DZIEDZINIE
PRZECIWDZIAANIA NARKOMANII
pocztek zaj: luty 2017
Szkolenie przeznaczone dla osb pracujcych w ob-
szarze uzalenie od narkotykw, przygotowuje
do uzyskania certyfikatu specjalisty terapii uza le-
reklama

nie. Obejmuje: 12 sesji warsztatowo-wykadowych

400 godzin, sta kliniczny, 2 tygodnie w placw-
kach rehabilitacji 80 godzin i superwizje kliniczne Szczegowe informacje o ofercie
70 godzin. szkoleniowej na: www.psychologia.edu.pl
 P S Y C H O W I E C I
9 stycznia 1878 urodzi
si John Broadus Watson,
amerykaski psycholog,
twrca behawioryzmu.
W 1913 roku podczas
odczytu Psychologia,
jak j widzi behawiorysta
przedstawi wasn
koncepcj psychologii,
ktra odrzucaa analizowanie
wiadomoci i introspekcj
jako metody subiektywne
i nienaukowe. Podkreli
natomiast, e naley skupi si
na zachowaniach czowieka.
Odczyt ten traktuje si
jako symboliczne narodziny
behawioryzmu.
Idc prosto
PRZED SIEBIE,
nie mona
zaj
>> kalendarium
16 stycznia 1928 co niedostpne, zakazane 31 stycznia 1962 zmar
urodzi si Jack Brehm, i ograniczone. Stefan Bachowski, polski
amerykaski psycholog. psycholog. W pracy naukowej
Wsppracowa z Leonem 29 stycznia 1866 urodzia zajmowa si psychofizjologi,
Festingerem nad teori si Jzefa Joteyko, polska psychologi religii oraz
dysonansu poznawczego. psycholog, pedagog i fizjolog. psychologi pamici.
Wraz z Arthurem Cohenem Zwracaa uwag na znaczenie Jako pierwszy w Polsce
prowadzi przeomowe bezporedniej obserwacji prowadzi dowiadczalne
eksperymenty zwizane dziecka, prowadzia badania badania nad omamami
z wyborem i dysonansem nad wczesnym wykrywaniem i psychozami religijnymi. By
poznawczym odczuwanym zdolnoci u najmodszych pionierem polskich bada
przez czowieka w celu dalszego kierowania ich nad pamici i zdolnociami
w momencie dokonywania rozwojem. Chciaa stworzy matematycznymi. Zajmowa
tego wyboru. Stworzy szko na miar dziecka. si rol wyobrani, pamici,
teori psychologicznej Bya redaktorem Polskiego podwiadomoci i pomysw
reaktancji, ktra opiera si Archiwum Psychologii w twrczoci naukowej.
na tym, e czowiek poda pierwszego czasopisma Zainicjowa polskie badania
w sposb szczeglny tego, psychologicznego w Polsce. w obszarze psychologii sportu.
DALEKO.
Antoine de Saint-Exupry
CHARAKTERY STYCZE 2017 7
 P S Y C H O W I E C I
Licznik*
Polakw
25 proc. przyznaje, e
w cigu ostatnich siedmiu
WWW.CHARAKTERY.EU
dni zdarzyo im si wyrzuci
jedzenie. Najczciej owoce,
warzywa, pieczywo oraz
resztki z obiadu, kolacji
i innych posikw.
badanych
49 proc. deklaruje,
e w ich gospodarstwach
domowych zawsze sprawdza
si dat wanoci produktw
ywnociowych w sklepie.
ankietowanych
31 proc. zawsze chodzi
na zakupy spoywcze z list
zakupw.
Polakw
61 proc. przed pjciem
na zakupy sprawdza,
jakie produkty spoywcze
ma w domu.
badanych
54 proc. deklaruje,
e w ich gospodarstwach
domowych nigdy nie robi si
zakupw na tak dugi czas, e Znacznie wikszy problem z narkotykami i uywkami ma modzie z duych miast ni ich rwie-
niektre produkty psuj si, nicy z miasteczek i wsi. Moe to wynika z atwiejszego dostpu do tych rodkw w miastach.
nim zdy si je wykorzysta. Wanym rynkiem narkotykw sta si Internet. Tam te modzi ludzie szukaj informacji o sub-
Polakw
35 proc. robi zakupy
spoywcze samodzielnie,
a kolejne 35 proc. razem
z inn osob.
ankietowanych
27 proc. zawsze zamraa
nadmiar zakupionych
produktw lub gotowych
posikw, a 43 proc. robi to
czasem.
badanych
52 proc. deklaruje,
e nigdy nie wyrzuca
niezjedzonych w cigu kilku
dni da, a 70 proc., e nigdy
nie wyrzuca niezjedzonych
kanapek.
*rdo: badanie CBOS wrd modych ludzi.
Deklaracje Polakw dotyczce
marnowania ywnoci, ARTUR MALCZEWSKI jest socjologiem, kierownikiem Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii
przeprowadzone w sierpniu
2016
8 CHARAKTERY STYCZE 2017
> Modzie i narkotyki
Polskie nastolatki zajmuj pierwsze miejsce w Europie pod wzgldem zaywania
lekw uspokajajcych i nasennych bez zalecenia lekarza wynika z raportu
Uywanie alkoholu i narkotykw przez modzie szkoln, opracowanego
w ramach bada Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotykw i Narkomanii
(ESPAD). Objy one 100 tysicy nastolatkw z krajw europejskich, w tym prawie
12 tysicy z Polski. Jak temu przeciwdziaa? pytamy Artura Malczewskiego.
Polska modzie pozostaje w europejskiej czowce pod wzgl-
dem kontaktu z substancjami psychoaktywnymi, cho liczba
modych osb uzalenionych od narkotykw utrzymuje si na
staym poziomie od kilku lat. Ponad 80 proc. polskich nastolat-
kw zna smak alkoholu, a co drugi pali papierosy. Najczciej
sigaj po piwo i wdk. Co wicej, wikszo badanych jest
zdania, e zdobycie alkoholu i papierosw jest atwe. Zatary si
te rnice midzy chopcami i dziewcztami dotyczce picia
alkoholu i palenia tytoniu. Jeszcze kilka lat temu przodowali tu
chopcy, lecz dzi statystyki wyrwnuj si. Co czwarty polski
nastolatek przyznaje si take do prb z narkotykami, szczeglnie
z marihuan co dziesity gimnazjalista pali j w cigu ostatniego miesica. 40 proc. modych
Polakw twierdzi, e ma do niej atwy dostp. W caej Europie ronie liczba osb zgaszajcych
si na leczenie z powodu uzalenienia od marihuany.
Pod wzgldem zaywania lekw uspokajajcych i nasennych bez zalecenia lekarza polskie nasto-
latki zajmuj pierwsze miejsce w Europie. Znacznie czciej eksperymentuj z nimi dziewczta.
W ostatnich latach pojawi si take problem dopalaczy, nazywanych nowymi substancjami
psychoaktywnymi, ktre wci niestety mona kupi w sklepach i Internecie; w 2015 roku za-
mknito 140 sprzedajcych je sklepw. Na rynku rodkw uzaleniajcych pojawiy si rwnie
prekursory, czyli substancje chemiczne, ktrych mona uy do produkcji narkotykw. Wik-
szo z nich suy do celw przemysowych, takich jak produkcja tworzyw sztucznych, lekw
czy kosmetykw, i jest legalna.
stancjach psychoaktywnych. Jednoczenie Internet to bardzo istotne narzdzie szerzenia wiedzy
i wiadczenia usug profilaktycznych. Pomocy w sieci najczciej szukaj rodzice, nauczyciele
czy pedagodzy.
Decydujcy wpyw na uywanie szkodliwych substancji przez modzie moe mie rodzina,
a zwaszcza rodzice. Przyzwolenie z ich strony lub brak zainteresowania stosunkiem dzieci do
alkoholu i innych substancji moe sprawi, e chtniej po nie sign. Z kolei brak przyzwolenia
na picie alkoholu, palenie papierosw czy narkotyki moe zapobiec eksperymentowaniu z tymi
rodkami. Tymczasem okazuje si, e jedynie co drugi gimnazjalista i co czwarty ucze szkoy
ponadgimnazjalnej spotyka si z takim bezwzgldnym zakazem ze strony rodzicw.
Istotn rol odgrywa rodowisko szkolne i rwienicze. Jeli jest wspierajce moe by wa-
nym czynnikiem ochronnym. Jeli kontakty towarzyskie lub przyjacielskie nastolatka ograniczaj
si do osb, ktre pal tyto, pij alkohol lub uywaj narkotykw, istnieje ryzyko, e moe on
przej taki wzr zachowa.
Innym czynnikiem chronicym s przekonania normatywne jeli modzi ludzie bd przeko-
nani, e zaywanie danej substancji jest szkodliwe, istnieje due prawdopodobiestwo, e bd
jej unika. Przekonanie o nieszkodliwoci alkoholu, papierosw czy narkotykw sprzyja nato-
miast siganiu po nie. Znaczenie maj take oczekiwania dotyczce dziaania tych substancji.
Modzie spodziewa si raczej pozytywnych dowiadcze w efekcie picia alkoholu i palenia
marihuany, a nie negatywnych. To istotny czynnik ryzyka uywania substancji i jednocze-
nie wielkie wyzwanie dla dziaa profilaktycznych. Programy edukacyjne oraz profilaktyczne
skierowane do rodzicw, pedagogw i modziey dotyczce zmiany postaw, oczekiwa i za-
chowa, mog pomc zmniejszy rozpowszechnienie uywania substancji psychoaktywnych
Krajowego Biura ds. Przeciwdziaania Narkomanii. Polski przedstawiciel w Grupie Roboczej
ds. Narkotykw w Brukseli (Horizontal Drugs Group).
reklama
 P S Y C H O W I E C I
Migrenowa dieta?
Okazuje si, e bardzo wiele
moemy si dowiedzie
> Zestresowani Polacy
o funkcjonowaniu organizmu, Stres jest zjawiskiem powszechnym. Jak wynika z bada GFK Polonia Polacy
sprawdzajc, jakie gatunki
WWW.CHARAKTERY.EU

bakterii zamieszkuj jam
ustn. Zesp badaczy
z University of California
w San Diego pod kierunkiem
prof. Antonio Gonzaleza
opublikowa wyniki swoich
bada w czasopimie
mSystems. Wykaza w nim,
e zwikszona obecno
bakterii rozkadajcych azotany
jest zwizana z czstszymi
dolegliwociami blowymi
o charakterze migrenowym.
Due iloci azotanw
zawieraj midzy innymi:
czekolada, wino, zielone
warzywa i przetworzone
miso. Marek Binder
Narkotyki i moralno
Kokaina i metamfetamina
mog uszkadza zdolno
dokonywania osdw
moralnych sugeruj badania
opublikowane w czasopimie
Psychopharmacology.
Dr Kent Kiehl i Samantha Fade
z Uniwersytetu w Nowym
a stres, 98 proc. Polakw odczuwa stres, w tym niemal 70 proc. co najmniej raz
w tygodniu.
45 proc. mczyzn i 24 proc. kobiet stresuje si obowizkami zwizanymi z prac. Pi gw-
nych przyczyn stresu w pracy to: praca pod presj czasu za stresujc uwaa j 53 proc.
badanych, natok obowizkw (50 proc.), niewaciwa organizacja pracy (40 proc.), problemy
z realizacj celw (37 proc.) i nadmierna biurokracja (34 proc.). 55 proc. kobiet i 37 proc.
mczyzn stresuje si w domu. Wrd gwnych przyczyn stresu w yciu prywatnym badani
wymieniali: problemy finansowe (64 proc.), chorob kogo z rodziny (59 proc.) lub dziecka
(34 proc.), zarzdzanie budetem domowym (33 proc.) oraz remont i obcienia zwizane
z pracami domowymi (31 proc.). Stres jest te uzaleniony od poziomu miesicznego dochodu
gospodarstwa przy najniszych dochodach (do 2000 z) czciej obserwujemy stres na co
dzie (25 proc.), przy dochodach powyej redniej krajowej (40006000 z) stres czciej
wystpuje przynajmniej raz w tygodniu (59 proc.), a przy najwyszych dochodach (ponad
8000 z) czciej brak stresu (7 proc.). Polacy zdecydowanie czciej dostrzegaj negatywne
ni pozytywne skutki stresu. Wedug badania okoo 30 proc. mieszkacw Polski wskazuje,
e przynajmniej kilka razy w miesicu odczuwa dugotrwae zmczenie, kopoty z koncentra-
cj czy nadmierne aknienie. Cho 61 proc. badanych jest zdania, e stres moe dziaa mo-
bilizujco, tylko 13 proc. spord nich dobrze lub bardzo dobrze ocenia swoje umiejtnoci
radzenia sobie ze stresem. Najczciej stosowane sposoby na stres to obejrzenie filmu lub
posuchanie muzyki takie praktyki stosuje ponad poowa Polakw. Ponad 40 proc. spotyka
si ze znajomymi lub rodzin, a 35 proc. rozwija swoje pasje, hobby, czyta ksiki. Najlepiej
radz sobie ze stresem mieszkacy Pomorza (21 proc.), najgorzej osoby z wojewdztw: opol-
skiego, lskiego i lubelskiego (9 proc.). 41 proc. Polakw uwaa poniedziaek za najbardziej
stresujcy dzie tygodnia, a 78 proc. opisuje poniedziakowe samopoczucie jako przecitne,
sabe lub ze. (dg)

Micha Stachowiak
Meksyku przebadali okoo
200 winiw. Ponad
130 z nich w przeszoci
regularnie zaywao kokain
lub metamfetamin. Badacze
skanowali mzgi winiw
za pomoc fMRI podczas
podejmowania przez nich
decyzji, czy prezentowane
im zwroty s moralnie ze,
czy dobre. Podczas
wykonywania zadania osoby,
ktre zayway narkotyki,
miay mniejsz aktywno
w jdrze migdaowatym,
zaangaowanym
w odczuwanie emocji, oraz
w przedniej korze zakrtu
obrczy, ktra bierze udzia
w procesie podejmowania
decyzji. W sposb
nieprawidowy dziaay
ich paty czoowe i ukad
limbiczny, odpowiedzialne
za przetwarzanie moralne.
Badacze podkrelaj, e
zaburzone podejmowanie
decyzji w sytuacjach
moralnych moe
prowadzi do zachowa
antyspoecznych. dg

10 CHARAKTERY STYCZE 2017

 Dla Ciebie na wita!
Fascynujca JEAN VANIER,
ksika twrca wsplnot
o. RICHARDA Arka oraz Wiara
ROHRA, i wiato, zaprasza
wspczesnego Ci do wsplnego
mistrza duchowoci, stawiania pyta
o znaczeniu ciszy o najwaniejsze
w duchowym yciu ludzkie sprawy:
czowieka. sens ycia, natur
Dziki niej mioci, cierpienia,
otworzysz si mierci.
na gbsze wymiary Nie s to
rzeczywistoci abstrakcyjne
i spojrzysz na wiat rozwaania,
z nowej perspektywy. ale refleksje oparte
Ta ksika pomoe Ci na osobistych
uporzdkowa Twoje dowiadczeniach
wartoci i postawy. autora.
To unikatowa ksika,
ktra po prostu
pomaga y.

Teraz ksiki
Wielkie pytania ycia oraz Milczce wsp-czucie
moesz kupi w witecznym pakiecie
za 52 z
autopromocja

Wszystkie ksiki Wydawnictwa Charaktery znajdziesz na:

www.sklep.charaktery.eu
 P S Y C H O W I E C I
Dieta na leczenie
uszkodze
W ostatnich latach
naukowcy prowadz bardzo
wiele bada, z ktrych
WWW.CHARAKTERY.EU
dowiadujemy si coraz wicej
na temat wpywu naszych
jelit na dziaanie mzgu,
czy szerzej umysu.
Cakiem przekonujcych
dowodw empirycznych
doczekay si hipotezy
dotyczce wpywu stanu
mikroflory jelitowej na takie
zaburzenia jak autyzm
czy depresja. Tym razem
badacze z Ohio State
University kierowani przez
Kristin Kigerl wykazali,
e rwnowaga bakteryjna
w jelitach moe rwnie
wpywa na proces
regeneracji uszkodze
rdzenia krgowego.
W czasopimie Journal
of Experimental Medicine
naukowcy przedstawili
dowody na to, e uszkodzenie
rdzenia u myszy moe
prowadzi do zakcenia
rodowiska bakteryjnego
wewntrz jelit i w efekcie
do upoledzenia procesw
regeneracji tkanki nerwowej.
W kolejnym eksperymencie
naukowcy podali myszom
z uszkodzonym rdzeniem
krgowym probiotyki
wystpujce w powszechnie
dostpnych produktach,
co przywrcio korzystn
rwnowag dobrych
bakterii w jelitach i pozytywnie
wpyno na powrt do
zdrowia uszkodzonej tkanki.
Prawdopodobny mechanizm
dziaania probiotykw moe
by zwizany z nasileniem
hamowania reakcji
neuroinflamacyjnej, czyli
zmian zapalnych powstaych
w wyniku uszkodzenia
tkanki nerwowej. Naukowcy
przypuszczaj, e same
bakterie mog rwnie
wydziela substancje
pobudzajce wzrost
i aktywno neuronw.
Cho dotychczasowe
badania prowadzone byy na
szczurach, daj take nadziej
ludziom z uszkodzonym
rdzeniem krgowym.
Marek Binder
12 CHARAKTERY STYCZE 2017
> Odczarowa stereotypy
Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej rozpocz kampani spoeczn Nie
trac siebie w schizofrenii. Jej celem jest walka ze stereotypami i przeamywanie
tabu odnonie samej choroby i podejcia do osb chorych.
Schizofrenia dotyka ponad 50 milionw ludzi na wiecie.
W Polsce co roku diagnozuje si j u prawie 16 tysicy osb.
KatarzynaBialasiewicz / iStock.com
Statystyczny pacjent ze schizofreni ma 43 lata, jest stanu
wolnego i ma wyksztacenie rednie. Wikszo osb w wy-
niku choroby traci swoje stanowisko pracy. Przyczyny rozwoju
schizofrenii nie s do koca znane, jednak wedug wikszoci
teorii jest ona skutkiem zoonych interakcji pomidzy czyn-
nikami dziedzicznymi, indywidualnymi (umiejtno radzenia
sobie ze stresem) oraz rodowiskowymi (m.in. emigracja,
ycie w duym miecie, cikie przeycia, naogi).
Niska wiadomo spoeczna dotyczca schizofrenii powoduje narastanie uprzedze, ktre pro-
wadz do ostracyzmu i wykluczenia chorych z ycia spoecznego i zawodowego. Przeciwdziaa
temu ma rozpoczynajca si wanie kampania spoeczna Nie trac siebie w schizofrenii. Jej ce-
lem jest pokazanie choroby przez pryzmat osb, ktre zmagaj si z ni na co dzie, i ich prawdzi-
wych dowiadcze. Organizatorzy akcji chcieliby zmieni stereotypowe podejcie do schizofrenii
i zbudowa sie wsparcia dla osb chorych. Kampania ma by take pretekstem do rozpoczcia
dyskusji publicznej na temat schorzenia i potrzeb borykajcych si z ni osb. Gwnym elemen-
tem kampanii jest film dokumentalny w reyserii Mirosawa Mamczura, opowiadajcy histori Natalii
i Marka, zmagajcych si ze schizofreni. Oboje pomimo choroby realizuj swoje pasje i prowadz
aktywne, normalne ycie. W filmie dziel si swoim dowiadczeniem z chorob. Pokazom filmu to-
warzysz spotkania edukacyjne dla pacjentw i ich rodzin. W ramach kampanii wydana zostaa te
ksika z reportaami i wywiadami na temat schizofrenii; oprcz historii bohaterw filmu s w niej
take historie osb, ktre zdecydoway si opowiedzie o sobie i swoim yciu z chorob.
Wicej informacji: www.nietracesiebie.pl.
> Mary i Max szukaj przyjaci
Rozpocza si rekrutacja do Wolontariatu Koleeskiego Mary i Max. W trzech
miastach Warszawie, odzi i Lublinie poszukiwani s wolontariusze, ktrzy
chcieliby zaprzyjani si z osobami z autyzmem i zespoem Aspergera.
Wbrew obiegowej opinii autyzm nie dotyczy przede wszystkim
dzieci. Cigle powiksza si liczba nastolatkw i dorosych z tym
zaburzeniem. Bardzo czsto s oni pozbawieni jakiegokolwiek
wsparcia. Co trzecia osoba z autyzmem twierdzi, e nie ma kolegw
ani koleanek. Zdecydowana wikszo z nich chciaaby jednak mie
znajomych. Wolontariat Koleeski Mary i Max to projekt skierowany
wanie do takich osb. W ramach programu osoby z autyzmem
dobierane s w pary z wolontariuszami na podstawie ich wieku,
charakteru i zainteresowa a nastpnie nawizuj z nimi koleesk
relacj. Pary spotykaj si przez kilka miesicy i spdzaj czas, korzystajc z przygotowanej oferty
wyj do kin, kawiarni czy muzew. Udzia w Wolontariacie Koleeskim Mary i Max to okazja do
nawizania ciekawych znajomoci i dzielenia si swoimi pasjami, a zarazem pomocy drugiej osobie.
Celem Wolontariatu Koleeskiego Mary i Max jest zmiana stereotypowego spojrzenia na autyzm.
Due zainteresowanie projektem udowadnia, e osoby z autyzmem chc i potrzebuj nawizywa
relacje z innymi ludmi.
Do programu angaowani s wolontariusze bez profesjonalnej wiedzy na temat autyzmu wszystko
po to, aby relacja uczestnikw bya jak najbardziej naturalna i nie kojarzya si z typow terapi.
Obecna edycja potrwa od marca do koca grudnia 2017 roku. Aby zgosi si do programu, naley
wej na stron internetow www.wolontariatkolezenski.pl i wypeni formularz rekrutacyjny. Projekt
po raz kolejny odbdzie si w Warszawie, odzi i Lublinie.
IV edycja Wolontariatu Koleeskiego Mary i Max zostaa objta patronatem medialnym przez
magazyn psychologiczny Charaktery. Wicej informacji: www.wolontariatkolezenski.pl.
 Postanowienia noworoczne,
czyli jak osign sukces
Wprowadzenie zmiany w yciu oznacza wyjcie ze strefy komfortu. Wymaga wysiku
i powicenia, a do tego potrzebne s nie tylko chci, ale te konkretne umiejtnoci:
samodyscyplina i wytrwao. Sukces jest moliwy. Jak go osign wyjania
dr EWA JARCZEWSKA-GERC, psycholog z Uniwersytetu SWPS.

Z
darza si, e doskwiera nam ze samopoczucie i nie wiemy,
skd si ono bierze. W kocu dostrzegamy, e nasza droga
yciowa nie ukada si pomylnie, a plany nie zostay zrea-
lizowane. Czujemy, e jestemy w sytuacji bez wyjcia. Wwczas
stwierdzamy, e pora zmieni swoje ycie. Formuujemy posta-
nowienia, przekraczamy psychologiczny Rubikon i zaczynamy
dziaa. Niestety, dopiero wtedy okazuje si, e chcie nie za-
wsze znaczy mc. Dlaczego ponosimy porak i nie udaje nam
si dotrzyma postanowie?
Proces motywacyjny skada si z etapw: rozpoczcia, ukie-
runkowania, podtrzymania i zakoczenia dziaania. Aby zreali-
zowa cel, naley przej przez wszystkie fazy oraz zachowa
uwano w stadium podtrzymania.
Najpierw plan (realny)
Formuujemy swoje intencje w formie przyszociowej
i oglnej, np.: bd wiczy. Zamiary naley natomiast de- korzysta z intencji implementacyjnych oraz symulacji mental-
finiowa w formie implikacji. Jeli wydarzy si sytuacja x, to
ja zrobi y, np. jak tylko wrc do domu, to wychodz na
siowni. Jeli powiemy sobie konkretnie gdzie, kiedy i jak
zamierzamy realizowa nasze zaoenie, wtedy wzrosn nasze
szanse na osignicie sukcesu.
Zwalczy wymwki
Czasem, gdy dochodzi do wykonania zadania, zaczynamy
si nad nim zastanawia i szuka wymwek. Zwizane jest to
z istnieniem dwch rodzajw mechanizmw zarzdzania sob:
procesami samokontroli, ktre nas dyscyplinuj, oraz proce-
sami samoregulacyjnymi, ktre wpywaj na samopoczucie.
Naley uwaa na zaburzenie rwnowagi pomidzy nimi. Jeli
bdziemy sobie dogadza, na pocztku wprawi nas to w dobry
nastrj. Jednak po chwilowej przyjemnoci przyjdzie refleksja,
e nie udao nam si wytrwa. Gdy jednak zmotywujemy si do
dziaania, pokonujc chwilowe uczucie dyskomfortu, zaczynamy
by z siebie dumni. Mylimy: teraz mog osign wszystko. wi i utrudni nam denia, dziki
Zmaganie si ze sabociami gwarantuje ukonstytuowanie si
wysokiej, stabilnej samooceny.
Jak reagowa na porak?
Niepowodzenie moe uruchomi szereg konsekwencji.
tekst promocyjny
cigym zmianom i nie jest zakoczony, niepowodzenie jest
tylko informacj zwrotn odnonie naszych dziaa. Moe
nie woylimy w dziaania wystarczajco duo pracy? Naley
sprbowa znale odpowiedzi na te pytania i zmodyfikowa
nastpne procesy.
Jak wytrwa w postanowieniu?
Do wyksztacenia nawyku potrzeba okoo 3 miesicy. Ba-
dania Gabriele Oettingen i Petera Gollwitzera pokazuj, e czas
po zakoczeniu tego okresu stanowi punkt krytyczny w kontek-
cie podtrzymania zamierzonego celu. Najwicej osb porzuca
swoje postanowienia wanie w tym momencie, wychodzc z za-
oenia, e moemy sobie troch odpuci i dogodzi w kocu
tyle wytrwalimy w postanowieniu. Dodatkowo rozpraszaj
si siy, ktre pierwotnie motywoway nas do podjcia zmiany.
Dlatego w tym momencie naley by czujnym. Warto wtedy
nych procesu. Polegaj one na tym, e wyobraamy sobie drog,
poszczeglne kroki, ktre musimy podj, aby osign swj
cel. Nie koncentrujmy si na pozytywnym wyniku, bo odciga
nas to od dziaania mamy poczucie, e sukces ju niemal
nastpi. Aby si to stao, trzeba si jednak wysili. Symulacje
procesu sprawiaj, e atwiej nam ten wysiek podj.
Nie ma przepisu na efektywno i wytrwao. Bez wt-
pienia nie jest nim wyobraanie sobie ju osignitego wyniku
i celebrowanie sukcesu, zanim podejmiemy jakikolwiek wysiek,
aby go osign. To, co moe nam pomc, to skupienie si na
procesie denia do celu. Wyobraanie sobie kolejnych kro-
kw dziaania w celu dostrzeenia
wzajemnych powiza pomidzy
poszczeglnymi etapami dziaa-
nia. Dziki temu formuujemy
spjny plan akcji. Dostrzegamy
przeszkody, ktre mog si poja-
czemu jestemy w stanie przygo-
towa plan B. To droga, ktra
prowadzi nas do upragnionego
celu, jest kluczem do sukcesu,
ktry staje si wwczas miym

Carol Dweck, amerykaska psycholog spoeczna, wskazuje, produktem ubocznym naszej

e wynika to z przekona ludzi o staoci lub zmiennoci oso- efektywnoci.
bowoci. Jeli uwaamy, e jestemy jednostkami o staych
przekonaniach i postawach, poraka jest dowodem na nasz dr Ewa Jarczewska-Gerc
nisk skuteczno. Gdy za wierzymy, e nasz rozwj podlega Psycholog, Uniwersytet SWPS
 P S Y C H O W I E C I
Co w mzgu
nie lubi sera?
Dr Jean-Pierre Royet i jego
francuscy wsppracownicy
to pionierzy nowej gazi
WWW.CHARAKTERY.EU

nauki neurogastronomii,
ktra zajmuje si mzgowym
podoem preferencji
kulinarnych. Pierwsze badanie
z tego nowego nurtu polegao
na sprawdzeniu mzgowego
podoa nielubienia sera.
Naukowcy pokazali
uczestnikom badania sze
rodzajw sera (pleniowy,
cheddar, kozi, gruyre,
parmezan oraz ser tomme)
w czasie, gdy ich mzgi
byy skanowane za pomoc
funkcjonalnego rezonansu
magnetycznego. Jednoczenie,
aby dopeni organoleptyczne
dowiadczenie
prezentowanych bodcw,
uczestnikom w odpowiednim
momencie dostarczano pod
nos zapach odpowiadajcy
pokazywanemu obrazkowi.
Wyniki tego niecodziennego
eksperymentu zostay
opublikowane w czasopimie
Frontiers in Human
Neuroscience. W badaniu
wziy udzia zarwno osoby,
> Sposb na stres ktre przepadaj za serami,
Odczuwamy go w pracy, w domu, na urlopie. Stres, bo o nim mowa, sta si jak i takie, ktre raczej ich
unikaj (ci drudzy zostali
dla niektrych najwierniejszym towarzyszem ycia. Podpowiadamy, jak zdoby nazwani przez autorw Anti).
kompetencje psychologiczne, ktre pozwol odpoczywa, wysypia si i radzi W grupie Anti czci
sobie ze stresem. mzgu, ktra szczeglnie
gono powiedziaa nie
Jakie s rda stresu i jak sobie z nimi radzi? serom, byy jdra podstawy
Jaki jest przepis na dobry sen? Dlaczego po- (a konkretnie gaka blada)
trzebny jest nam peny kontakt z natur, ludmi, skupiska istoty szarej
yciem? Jak odzyska rwnowag? Jak sprawi, w gbi pkul mzgu. Autorzy
by umys by ponad stresem? Jak wyj z bdnego koa bezsennoci? badania przypuszczaj,
Odpowiedzi na te i wiele innych pyta szukaj w interaktywnym kursie OD-NOWA. Sposoby na stres e te rejony zareagoway tak
i dobry sen. mocno, poniewa nale
do sieci nerwowej zwizanej
Zdaniem Aleksandra Perskiego moemy zbudowa antystresow tarcz z piciu czynnikw ochron- z odczuwaniem wstrtu
nych. Co zatem chroni nas przed szkodliwym stresem i pozwala wrci do rwnowagi? i obrzydzenia. Inna wana
1. Poczucie kontroli nad wasnym yciem. struktura, naleca do sieci
2. Rodzina, przyjaciele i znajomi, dziki ktrym nie czujemy si samotni. nagrody (a wic sieci zwizanej
3. Zdrowa samoocena. z odczuwaniem przyjemnoci),
4. Umiejtno odprenia si i dobry sen. ulega silniejszej aktywacji
5. ycie pene sensu. u badanych, ktrzy lubi
ser i jak si mona
Kurs OD-NOWA. Sposoby na stres i dobry sen a w nim podpowiedzi, jak przebudzi si do do- domyla zostaa stumiona
brego, regenerujcego snu; jak odzyska rwnowag i wzmacnia siebie dostpny na platformie u tych, ktrzy sera nie lubi.
Akademia Charaktery: www.akademiacharaktery.pl. Oczywicie badanie
to nie odpowiedziao
W tym zeszycie o stresie mieszkacw metropolii pisze Judith Rauch w artykule Stres w wielkim na pytanie, dlaczego niektrzy
miecie (s. 66). ludzie nie lubi sera.
Marek Binder

14 CHARAKTERY STYCZE 2017

 Elektrodowa wydaj si potwierdza
inteligencja to drugie stanowisko. > sownik
Kilka lat temu do uycia Badacze zastosowali
wesza nowa technika stymulacj prdem staym Nomofobia (skrt od no mobile-phone phobia) ozna-
elektrycznej stymulacji obu okolic czoowych. cza lk przed brakiem telefonu komrkowego, utrat kon-
mzgu, tak zwana W czasie doadowywania taktu z nim czy choby chwilow niemonoci skorzy-
przezczaszkowa stymulacja mzgu uczestnicy stania z niego. Termin pojawi si w 2010 roku, kiedy
prdem staym (tDCS). eksperymentu trenowali brytyjski instytut YouGov, dostrzegajc niepokojce syg-
Z uwagi na swoj prostot dwa rodzaje zada nay ujawniane przez uytkownikw telefonw komrko-
z miejsca zyskaa wielk angaujcych pami wych, zleci przeprowadzenie bada na ten temat. Wyniki
popularno aby zadziaaa, robocz. Pierwsze z nich pokazay, e ponad poowa badanych ujawniaa objawy
wystarczy podczy dwie dotyczyo zapamitywania silnego niepokoju, gdy nie mogli skorzysta z komrki,
elektrody do powierzchni lokalizacji bodcw bo zapomnieli jej albo bateria si rozadowaa.
gowy i przepuci przez nie wzrokowych, a drugie Termin nomofobia nie wystpuje wprawdzie w DSM V
prd stay o niskim zapamitywania liter. (oficjalnej klasyfikacji zaburze psychicznych APA), ale
nateniu. Od pocztku Wyniki pokazay, coraz wicej specjalistw, obserwujc objawy tego lku,
metoda budzi take e nabywanie wprawy szczeglnie u modziey i dzieci, postuluje, by uwzgldni
kontrowersje: wielu w kadym z tych zada go w rejestrze zaburze. Nomofobia objawia si obsesj
naukowcw nie wierzy w czasie, gdy mzg jest bycia w cigym kontakcie z komrk, nierozstawaniem
w jej skuteczno, stymulowany, polepszyo si z ni ani na chwil. Perspektywa jej utraty lub wy-
inni natomiast donosz efekty w drugim zadaniu. czenia skutkuje atakami paniki, ktrym towarzysz dusz-
o korzystnym wpywie Ponadto zadanie na litery noci, nudnoci, pocenie si lub zawroty gowy.
tDCS na wydajno ujawnio dodatkowy ciekawy Badanie przeprowadzone w 2012 roku ujawnio, e a
procesw poznawczych efekt: stymulacja prawej 66 proc. spord 1000 uczestnikw miao objawy no-
czy rehabilitacj uszkodze lub lewej pkuli mofobii. Wikszo to mode osoby, w wieku 1824 lata,
mzgu. Ostatnie badania spowodowaa polepszenie gwnie mczyni. Zdaniem psycholog Lee-An Hart-
przeprowadzone przez wynikw w tecie mierzcym man, specjalistki od zaburze lkowych, utrata telefonu
zesp Michaela Trumbo inteligencj ogln. komrkowego to nie tylko strata zdj czy kontaktw, lecz
z University of New Marek Binder przede wszystkim utrata poczenia ze wiatem, std lk.
Mexico w Albuquerque

reklama

Czym si zajmujemy?
terapia indywidualna warsztaty rozwojowe
terapia par i maestw grupy terapeutyczne
terapia rodzin zajcia z pracy z ciaem
terapia dzieci i nastolatkw Informacje i zapisy:
diagnoza psychologiczna
seksuolog
tel. 533 782 123
mediacje mail: kontakt@inspirowarszawa.pl
coaching www.inspirowarszawa.pl
ul. Kozietulskiego 1/2
Warszawa oliborz
 N A A

sposb na dobry rok

WWW.CHARAKTERY.EU

TEKST:CHRISTOPHE ANDR, BOGDAN DE BARBARO,

DARIUSZ DOLISKI, MICHA HARCIAREK,
TOMASZ MARUSZEWSKI, NORMAN E. ROSENTHAL,
ANNA SREBRNA, EWA WOYDYO, PHILIP ZIMBARDO
ILUSTRACJE PAWE KUCZYSKI

Ten rok
jednak
moe by
DOBRY
Czekamy na nowy rok z niecierpliwoci.
Gdy opada euforia sylwestrowej nocy,
pozostaje 365 nowych szans, wyzwa, marze i nadziei.
Co zrobi, by nie znikny szybko jak blask sylwestrowych
fajerwerkw, lecz stay si rzeczywistoci?

16 STYCZE 2017
 N A A

sposb na dobry rok

WWW.CHARAKTERY.EU

Dla Maxa Skinnera byskotliwego i kochajcego

ryzyko londyskiego maklera giedowego nowy
rok, a waciwie nowe lata rozpoczy si nie w noc
sylwestrow, ale pewnego letniego wieczoru, kiedy
po penym adrenaliny dniu w pracy wrci do swo-
jego apartamentu i przejrza poczt. W jednej z ko-
pert znalaz list od francuskiego adwokata, ktry
informowa go o mierci wuja Henryego i spadku
po nim domu i winnicy w Prowansji, gdzie Max
w dziecistwie spdza wakacje. Przez ostatnie
lata Max i Henry nie mieli ze sob kontaktu, pro-
wansalska posiado podupada, ale teraz wuj
powraca we wspomnieniach. A wraz z niespodzie-
wanym i trudnym do sprzedania spadkiem poja-
wiaj si w yciu Maxa pytania, ktrych od dawna
sobie nie stawia: kim waciwie jestem? Dokd
zmierzam? Co nadaje sens dniom mojego ycia?
Dla Maxa, bohatera ksiki Dobry rok Petera
Maylea, wuj by pierwszym przewodnikiem po
wiecie tego wszystkiego, co nadaje yciu smak.
Pokaza mu, jak podnosi si z poraek, dawa
rado, jak ufa i kocha. Nauczy go rozpoznawa
dobre roczniki win i skadniki, dziki ktrym
kady rok moe by jak dobre wino. Dziki tym
wspomnieniom Max w poowie roku rozpocz...
nowy rok, nowe lata swojego ycia.
Nie trzeba jednak spadku ani wuja z winnic
w Prowansji, by odnale swj przepis na do-
bry rok. Na wasne 365 dni (a potem kolejne 365
i kolejne...), ktre daj poczucie spenienia. By je
poczu, czasem potrzeba niewielkich zmian, drob-
nego retuszu. Od czego zacz, czemu powici
uwag? zapytalimy znanych psychologw i psy-
choterapeutw oraz naszych czytelnikw. Oto ich
podpowiedzi i rekomendacje.

> Po pierwsze,
zobacz, ile ju masz
Kady moment jest dobry na zadanie sobie takich
Anna Srebrna pyta. Daje nam to poczucie, e siedzimy za sterem
Krzysztof Dubiel

psycholog, coach, i nie dajemy si ponie nurtowi ycia; nie ulegamy

psychoterapeuta i trener,
pracuje w Laboratorium
Psychoedukacji.
Jest certyfikowanym
coachem ICC,
superwizorem
akredytowanym w Izbie Coachingu, posiada certyfikat
psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Kluczowe pytanie brzmi: w co si zaangaowa,
eby ten rok i nie tylko ten by inny, peniej-
szy, bardziej satysfakcjonujcy? Co chc uczyni
w swoim yciu wanym, czemu dedykowa swoj
energi i czas dzisiaj, w tym tygodniu, w najbli-
szym roku i kolejnych, w yciu generalnie...
mu bezwolnie, ale decydujemy, dokd pyn, jak
szybko, jaki wiatr wykorzysta.
Jak pokazuje metafora statku, lepiej obra jeden
kurs, eby busola nie zwariowaa, a statek py-
n bezpiecznie. Chodzi o to, by wiedzie, czego
chcemy. Zdefiniowa to sobie i umieci na mapie
swego ycia. Gdy wiemy, co jest dla nas wane,
wanie temu moemy powici nasz uwag, za-
angaowanie, pienidze, wszystko...
Dla mnie wartoci s: rodzina, mio, podre,
rozwj, ciekawo. Temu w pierwszej kolejno-
ci chciaabym powici uwag. Zachcam do
tworzenia wasnej mapy wartoci i obrania na
nie kursu. Pomaga w tym proste wiczenie: na
kartce wypisujemy jak najwicej wanych dla nas

18 CHARAKTERY STYCZE 2017

rzeczy, a potem wykrelamy te, ktre s mniej
istotne od pozostaych tak, by finalnie doj
do dziesiciu najistotniejszych wartoci. Zma-
powanie ich pomaga lepiej zrozumie i wyraa
siebie, y bardziej autentycznie, czu harmoni
i spjno pomidzy tym, co czujemy, a tym, co
robimy.
Pomocne moe by te przyjrzenie si: co lubi,
do czego mnie cignie, za czym tskni? Albo: co
chciabym zrobi przed mierci? Gdybym za kil-
kadziesit lat spojrza na swoje ycie wstecz, czy
aowabym, e czego nie zrobiem, nie dowiad- sz zrobi, o co zadba, aby na pocztku przyszego
czyem? Co by to byo? Dziki temu rozpoznamy,
o co warto zadba, aby w przyszoci nie przey-
wa tego jako straconej szansy, niewykorzystanej
moliwoci, niezrealizowanej podry.
W yczeniach noworocznych czsto powtarzamy:
oby ten rok by lepszy ni poprzedni... W takim
myleniu moe kry si puapka, bo przecie w y-
ciu nie chodzi o to, by goni wci za czym lep-
szym. Czasem, paradoksalnie, by uczyni swoje
ycie lepszym, trzeba poczu wdziczno za to, co
ju mamy. Doceni dobr codzienno. Ci, ktrzy
potrafi si cieszy tym, co ju maj, s szcz-
liwsi. Jeeli jest dobrze, warto dba o ten stan,
przygldajc si rwnoczenie obszarom, ktre
mona bardziej pielgnowa, posun do przodu.
Jeeli nie jest wystarczajco dobrze, warto zada
sobie pytanie, co by si musiao wydarzy, co mu-
roku mc powiedzie to by dobry rok. Bez tego
trudno stworzy map, ktra doprowadzi nas do
celu, spenienia. Wane jednak, bymy nie wpadli
w puapk pogoni za czym lepszym, bo moe to
lepsze ju jest, tylko ewentualnie potrzebuje ja-
kiego drobnego retuszu.
CHARAKTERY STYCZE 2017 19
 N A A

sposb na dobry rok

WWW.CHARAKTERY.EU

> Po drugie,
koniec narzekania
Christophe Andr
francuski
psychiatra
i terapeuta, autor
bestsellerw:
Niedoskonali,
wolni, szczliwi;
Medytacja dzie
po dniu; I nie zapomnij by szczliwym. ABC psychologii
pozytywnej.
Zdecydowaem, e w 2017 roku nie bd wicej
narzeka! Rok temu umar mj stary ssiad, Jean.
Nigdy nie narzeka. Nie zanudza nas swoimi zdro-
wotnymi kopotami (a z pewnoci je mia) ani
nostalgi za starymi, dobrymi czasami. Mia ele-
gancj nienarzekania. Kiedy mia zmartwienia,
mwi o nich, a nastpnie zmienia temat. Robio
to na mnie ogromne wraenie bo ja przez dugi
czas z atwoci si skaryem!
Wic w godzinie postanowie noworocznych
i w hodzie dla mojego starego ssiada zdecydo-
waem, e kocz z narzekaniem!
Za kadym razem, gdy bd mia ochot uala si
nad sob, przekn moj skarg i zamiast narze-
ka zapytam siebie: czego naprawd potrzebuj?
Ale tak! Pytanie naprawd brzmi: czego szu-
kamy, gdy si skarymy? Rozwizania? Pociesze-
nia? Opowiedzmy wic bliskim i przyjacioom
o swoich zmartwieniach; zapytajmy, co myl
i czy maj jaki pomys, a nastpnie zmiemy te-
mat rozmowy. Skarenie si nie suy niczemu, ani
nam (wzmacnia nasze poczucie krzywdy i niemocy
w obliczu przeciwnoci), ani innym (w najlepszym
razie wzbudzi ich lito, w najgorszym poczuj
si zmczeni). Pomc moe zwierzenie si komu,
wsplna refleksja nad tym, co nas drczy. Nie ma
natomiast sensu ualanie si dla samego ualania.
Wiedziaem o tym, ale Jean mi to dobitnie pokaza,
a jego przykad zainspirowa mnie i zmotywowa.
Obiecuj wam zatem: w tym roku nie bd narze-
ka. No, prawie nie bd...

Nowy rok nowa, lepsza ja? Z dowiadczenia minionych

lat wiem doskonale, e to nie jest moliwe. Zmiana jednej kartki
w kalendarzu nie jest w stanie spowodowa, e lista noworocznych
postanowie zostanie w peni zrealizowana. Dlatego te w tym
nadchodzcym, 2017 roku skupi si na tym, aby znale wicej
czasu dla swoich bliskich i dla siebie samej. Chciaabym dawa
i otrzymywa wicej szczcia, mioci, pewnoci siebie, spotka
oraz poraek, ktre mona przeku w sukces. Monika Sikora

20 CHARAKTERY STYCZE 2017

 Gdy zblia si ten czas, zawsze mam obawy,
by nie da si zbytnio ponie fali postanowie,
zobowiza i planw. Jednak, jak wielu, takowe plany
i postanowienia mam. Nie s jakie specjalne ani
wymylne, lecz dla mnie istotne. Nie mog cofn
czasu, chciabym jednak w nadchodzcym roku wrci
do swoich zainteresowa i pasji, nauczy si zarzdza
czasem, by go nie marnotrawi. Chciabym te skupi
si w wikszym stopniu na sobie i swoich potrzebach,
aby sowo wypoczynek nie byo pustym sowem, by
spacer z psem by jak niegdy przyjemnoci,a nie
jak dzi jednym z obowizkw poganianym przez kolejne.
Skupi si te na rozwoju swoich mocnych stron, ktre
dobrze w obecnym roku poznaem. Tak sobie marz,
aby jedno z moich hobby przeku w zawd... Piknie
byoby... Z przyziemnych i materialnych rzeczy kupi sobie
rower szosowy... Dugo czekaem na ten moment, bo
albo nie miaem pienidzy na niego, albo nie byo takich
rowerw. Podkrelam, e yem te w poprzednim ustroju.
Oczywicie nadal bd skupiony na tych, ktrych kocham,
cho dzieli nas pewna odlego.
Norbert Mazurkiewicz

> Po trzecie,
rodzina i przyjaciele
Dr hab. Micha
Harciarek,
prof. Uniwersytetu
Gdaskiego
przedmiotem jego
bada s problemy
neuropsychologiczne
czowieka dorosego.
Jest autorem kilkudziesiciu artykuw, opublikowanych
w uznanych czasopismach oraz laureatem wielu prestiowych
naukowych nagrd.

Kocwka roku kalendarzowego nieodzownie

wie si z formuowaniem planw na kolejny
rok. Cz z nich dotyczy nowych celw. Cz to
powtarzanie po raz kolejny noworocznych posta-
nowie nierzadko w zmodyfikowanej wersji,
z nadziej, e w nowym roku ju na pewno uda
si je zrealizowa.
Oprcz standardowego zestawu noworocznych
postanowie do wykonania natychmiast, doty-
czcych: dbaoci o wasne zdrowie, regularnych
wizyt na siowni, biegw rekreacyjnych (moe
strj kupiony rok temu jeszcze bdzie pasowa),
a take czytania polecanych lektur (wszystkie no-
minacje do nagrody NIKE obowizkowo), upo-
rzdkowania ksiek/znaczkw/monet/kolekcji
butw/zdj (podkrel waciwe), obiecujemy so-
bie co jeszcze. A mianowicie, e w tym roku ju
na pewno odbdzie si spotkanie rodzinne/ko-
leeskie/damskie/mskie itp. Dodatkowo obie-
cujemy sobie solennie, e od tego roku pracujemy
po to, by y, nie za yjemy po to, by pracowa.
Rodzina i przyjanie przede wszystkim, praca
dopiero potem.

CHARAKTERY STYCZE 2017 21

 N A A
sposb na dobry rok
WWW.CHARAKTERY.EU
W minionym roku tylko czciowo zrealizowaem
zeszoroczne postanowienia i dowiadczyem zna-
nej wielu osobom frustracji, wynikajcej z tego, e
nie zawsze mogem towarzyszy mojej rodzinie czy
przyjacioom w wanych chwilach. Wydawao mi
si, e sprawy, ktrymi byem tak zajty (zwykle
niestety zwizane z prac), nie mogy poczeka.
Dzi, z perspektywy kilku miesicy, wiem, e nic by
si nie stao, gdybym opuci kilka spotka zawo-
dowych (nie wniosy one niczego nowego) czy te
odpowiedzia na e-maile ciut pniej (zwaszcza e
sam na odpowied zwykle musiaem czeka duej).
Cieszybym si zatem, gdybym w nadchodzcym
roku mg spdza wicej czasu z rodzin i przy-
jacimi, odnowi stare znajomoci. Zamierzam
(po raz kolejny!) bardziej dba o swoje zdrowie,
znale czas na aktywno fizyczn. Swoj drog,
zastanawiam si, dlaczego akurat z realizacj tego
wanie postanowienia mam najwikszy problem,
cho znam przecie wyniki bada wskazujce jed-
noznacznie na zwizek aktywnoci fizycznej z sa-
mopoczuciem czy ryzykiem rozwoju otpienia.
I cho pewnie nie jestem jedyn osob, ktra mimo
wiedzy ma problem z wdroeniem pewnych posta-
nowie, to jednak wierz, e kolejny rok przyniesie
istotn zmian w tym zakresie.
Mam rwnie zamiar odwiey kilka pasji, na rea-
lizacj ktrych w ostatnim okresie nie miaem zbyt
duo czasu. Zawsze interesowaa mnie historia Po-
morza, w tym przede wszystkim Gdaska. Myla-
em nawet o zapisaniu si na kurs przewodnika czy
studia podyplomowe z wiedzy o Gdasku. Moe
ten rok bdzie w tym wzgldzie przeomowy?
> Po czwarte,
mie czas
Prof. Dariusz Doliski
psycholog
spoeczny, pracuje na
Uniwersytecie SWPS,
Wydzia Zamiejscowy
we Wrocawiu,
gdzie kieruje
Katedr Psychologii
Spoecznej. Napisa wiele ksiek, m.in.: Orientacja
defensywna; Psychologia reklamy; Techniki wpywu
spoecznego; Psychologia spoeczna.
Pisz tekst, a za ekranem laptopa pitrzy si stosik
ksiek. Odoone z myl przeczyta koniecznie.
Czytam gwnie w pocigach (z tej perspektywy
dobrze, e czsto podruj), ale chciabym do-
brych ksiek czyta wicej, znacznie wicej. Jedna
z tych do przeczytania koniecznie to Wszystkie
mierci dziadka Jurka, napisana przez Matthiasa
22 CHARAKTERY STYCZE 2017
Mnie si to podoba rozmowy o kulturze i psychologii w Radiu dla
Ciebie. Wrd goci autorzy Charakterw. W kad sobot od 16.00
do 18 00 zaprasza Beata Jewiarz. Wicej informacji na www.rdc.pl.
Nawrata. Matthias to dla mnie Maciek, syn Ry-
szarda, mojego przyjaciela i wsppracownika.
Razem robilimy w Opolu badania nad stanem
hutawki emocjonalnej, potem Rysiek wraz z ro-
dzin wyjecha do Niemiec, a Maciek nie tylko
sta si Matthiasem, ale z syna przyjaciela zmieni
si w znanego i cenionego w Niemczech literata.
Chc czciej chodzi do teatru, bo spektakl tea-
tralny to magia, ktr lubi i ktrej bardzo mi bra-
kuje. Tu take kluczowa jest kwestia czasu.
Co jeszcze chciabym zmieni? Czciej chc by
z ludmi. Siedzc przy piwie z koleg, nie spogl-
da ukradkiem na godzin. Rozmawiajc z kole-
ank, nie myle, e musz skoczy pogawdk,
by nie spni si na umwione spotkanie. Napisa-
em chciabym zmieni. Celowo uyem takiego
trybu. Chciabym, ale nie zmieni, bo to niemo-
liwe. Cigle pdz, cigle brakuje mi czasu. I tak
ju pewnie bdzie, a jeli kiedy to si zmieni, to
jak sdz tego pdzenia bdzie mi bardzo w y-
ciu brakowa. Tak to ju bowiem jest, e pdzcy
chciaby zwolni, a niepdzcy pragnie pdu.
Lecz w nauce nie chc pdzi. Przeciwnie, chc
spokojnie zastanowi si nad sensem i bezsensem
psychologii ewolucyjnej. Na razie zdecydowanie
wicej widz bezsensu. Czytam na przykad, e
mczyni nigdy nie mogli by w stu procentach
pewni swego ojcostwa. Polegali wic na szacowa-
niu swego fizycznego podobiestwa do dziecka,
ktre urodzia ich partnerka. Jeli dziecko nie oka-
zywao si do nich podobne, wtpili w swoje biolo-
giczne ojcostwo i nie inwestowali swoich zasobw
w to dziecko. Logiczne? Tylko pozornie. Przecie
lustra, w ktrych mogli si przeglda, pojawiy si
dopiero wraz z rozwojem cywilizacji. Wczeniej,
przez wiele tysicy lat, czowiek nie wiedzia, jak
wyglda. Skd wic mg wiedzie, czy dziecko jest
podobne do niego? Od tego typu absurdw i po-
zornych wyjanie psychologia ewolucyjna a kipi.
Chc si im spokojnie przyjrze. Moe co si za
tym kryje. (Cho obawiam si, e bdzie jak z Ku-
busiem Puchatkiem, ktry im bardziej zaglda do
rodka, tym bardziej w rodku nikogo nie byo).
 N A A
sposb na dobry rok
WWW.CHARAKTERY.EU
No i na koniec Chciabym dokoczy to wszystko,
co rozpoczte, rozgrzebane, pomysy wcieli w y-
cie, w szufladach biurka zrobi porzdek, powy-
rzuca z pulpitu komputera niepotrzebne ikony.
Chciabym, ale nie obiecuj sobie, e to zrobi.
Po co potem wyrzuca sobie, e nie dotrzymaem
obietnic
> Po pite,
oszczdzaj wol
Prof. Tomasz
Maruszewski
psycholog
specjalizujcy si
w psychologii
poznawczej,
psychologii emocji,
psychologii
zarzdzania oraz psychologii komunikowania. Pracuje
na Uniwersytecie SWPS, Wydzia Zamiejscowy w Sopocie.
Noworoczne postanowienia czsto dotycz zrzu-
cenia kilku zbdnych kilogramw, ograniczenia
uywek, lepszych stosunkw z najbliszymi itd.
Znamy je z wasnego dowiadczenia i wiemy, jak
krtko trwaj. Jak szybko znajdujemy dziesitki
wyjanie, dlaczego nie udao nam si ich zreali-
zowa: a to bylimy na imieninach u cioci, ktra
odmow zjedzenia kolejnego kawaka domowego
ciasta traktuje jako osobisty afront, a to przeyli-
my silny stres w pracy, ktry odreagowujemy kil-
koma lampkami wina, a to nasi najblisi s ktliwi
i wchodz nam na gow. Amerykaski badacz Roy
Baumeister twierdzi, e realizacja tych postano-
wie wymaga silnej woli, a jej zasoby s ograni-
czone i wyczerpywalne. Wyczerpuj si tym szyb-
ciej, im bardziej czego musimy sobie odmwi.
Nowy Rok zaczyna si dla mnie wtedy, gdy budz si rano
i jestem wdziczna yciu za to, e jest ono moje.
Nowy Rok zaczyna si dla mnie za kadym razem, kiedy w cigu
dnia dziej si cuda i dziwy zwyczajnej codziennoci.
Nowy Rok trwa dla mnie kadego wieczoru, kiedy maleka do
zasypia w mojej doni i ronie w zamknitych oczach.
Nowy Rok staje si dla mnie wtedy, gdy id z nim dalej w ciemn
noc, nie bojc si tego, co nieznane i mao widoczne.
Nowy Rok dla mnie nigdy si nie koczy, bo to, co stare, jest
starsze od nowa. To, co dobre, staje si lepsze. To, co ulotne,
zostaje zachowane na fotografiach. To, co najbardziej istotne,
zapisane w kalendarzach. To, co najwaniejsze utrwalone
w sercu z wygrawerowanym podwjnym imieniem: ona i Mama.
Agata Babicz
24 CHARAKTERY STYCZE 2017
Z tego wynika, e przyjmowanie noworocznych
postanowie nie ma specjalnego sensu. A moe
sens pojawia si, gdy realizujemy je niejako przy
okazji, podczas pracy nad czym waniejszym...
W 2017 roku wane bdzie dla mnie ukoczenie
ksiki, nad ktr pracuj od pewnego czasu. Po-
niewa dotyczy ona problemu znajdujcego si na
pograniczu kilku dyscyplin, wymaga porzucenia
pola, na ktrym czuj si stosunkowo bezpiecznie,
czyli psychologii, i wejcia na tereny innych dyscy-
plin. Musz uzupeni wiedz o rzeczy cakowicie
dla mnie nowe, a take uszanowa inne sposoby
mylenia. Nie chciabym traktowa koncepcji z in-
nych dyscyplin z pewn doz wyszoci, co czsto
przydarza si psychologom, ale wykorzysta je dla
lepszego zrozumienia procesw, ktre tocz si na
granicy midzy jednostk i spoeczestwem. Ce-
lowo nie wymieniam problematyki ksiki, ponie-
wa nie wiem, w ktr stron potoczy si praca.
Troch przypomina to dowiadczenia pisarzy, kt-
rzy po zarysowaniu fabuy powieci ze zdziwie-
niem stwierdzaj, e bohaterowie wymykaj si
spod kontroli i zaczynaj robi co niezgodnego
z pierwotnymi zamiarami autora.
Nie wiem, czy t ksik kto przeczyta. Biorc pod
uwag fakt, e ponad 60 procent Polakw nie prze-
czytao w cigu roku ani jednej ksiki, trudno mie
specjalne oczekiwania. Na dodatek obecny klimat,
cokolwiek duszny, nie sprzyja analizie tej proble-
matyki. Moe lepiej byoby tworzy wideoblog albo
sta si youtuberem i gosi prawdy objawione...
Tylko wtedy myli stayby si jtkami jednodniw-
kami, ktre rodz si szybko i szybko umieraj.
wiat pewnie staby si lepszy (i ja take), gdyby
udao si uwolni od dwch bdw atrybucyj-
nych, czyli zwizanych z wyjanianiem przyczyn
zachowania. Pierwszy z nich polega na poszuki-
waniu rde ludzkiego postpowania wycznie
wewntrz osoby. Prowadzi to do obarczania ludzi
pen odpowiedzialnoci za wszystkie decyzje,
take te podjte bezrefleksyjnie, mimochodem,
a take pod wpywem nacisku, wrcz przymusu.
atwo wyjani czyje zachowanie jego nastawie-
niem paranoicznym, skrajn podejrzliwoci lub
cynizmem pomijamy wtedy, w jakich sytuacjach
te cechy uwidaczniaj si w zachowaniu. Drugi
bd, nie wiem, czy nie bardziej zdradliwy, to efekt
powszechnoci. Bdnie zakadamy, e inni ludzie
myl tak samo jak my. I dziwimy si, e s zwolen-
nikami ...... (tu wpisa waciwe), e lubi flaki, e
uwielbiaj piosenki disco polo itd. Ten bd spra-
wia, e tylko siebie i osoby do nas podobne traktu-
jemy jako kogo godnego szacunku i normalnego,
a wszystkich innych traktujemy z wyszoci. Za-
akceptowanie rnic w uczuciach, pogldach i de-
cyzjach pozwala unika wykluczania innych i jest
kluczem do wikszej tolerancji oraz przyjaznych
uczu wzgldem innych.

> Po szste,
co ty na to
Prof. Bogdan
PhotShot.com
de Barbaro
psychiatra
i psychoterapeuta,
kierownik Katedry
Psychiatrii
Collegium Medicum
Uniwersytetu
Jagielloskiego. Jego zainteresowania zawodowe dotycz
terapii rodzin w schizofrenii oraz postpsychiatrii. Autor
wielu ksiek, m.in.: Brzemi rodziny w schizofrenii;
Pacjent w swojej rodzinie.
Co chciabym uczyni, by rok 2017 by rokiem
dla mnie wanym? Odpowied jest, o dziwo, pro-
sta: cokolwiek bym uczyni, bdzie to rok dla
mnie wany. Nie bardziej i nie mniej ni minione
lata. Bdzie wany, bo ycie jest wane, a ono
dzieje si w czasie. Innymi sowy: jeli dla mnie
wane jest moje ycie, to mam y u-wanie i to
wystarczy, by ycie byo wane.
Czemu chciabym powici czas? Tu natrafiam
na problem. Kopot w tym, e jako terapeuta
systemowy dostrzegam wspzaleno mi-
dzy mn a tym, co si dzieje dookoa, a przecie
nie wiem, co si bdzie dzia dookoa w nowym
roku. Nawet gdybym dysponowa pen spraw-
czoci i odpowiedzialnoci za siebie, i tak swj
czas, uwag i zaangaowanie bd kierowa ku
rnym ludziom w zalenoci od tego, co si b-
dzie dziao. Moja odpowiedzialno za siebie wy-
razi si tylko odpowiedzi na to, co dookoa si
dzieje.
Moja odpowiedzialno wyraa si swoist gr
ze wiatem. A ten pyta mnie co pewien czas: Co
ty na to?. To proste pytanie, na ktre mam od-
powiedzialnie odpowiedzie. Odpowiem odpo-
wiedzialnie, jeli bd uywa u-wanoci, ktra
mi umoliwi dotarcie do tego pytania. Wic sta-
ram si dokadnie na ile potrafi dojrze,
jak wyglda TO, czyli zrozumie pytanie, a po-
tem znale odpowied, co JA NA TO. Moim
zadaniem jest zrozumie, trafnie odczytywa
owo TO, a potem dopiero szuka odpowiedzi.
Skoro tak, to odpowied na pytanie, co chc zro-
bi w nowym roku, zaley od tego, co si w tym
czasie wydarzy. Dzisiaj jeszcze nie znam TEGO,
wic musz je imaginowa.
Imaginacja moja: w Polsce i w Europie bdzie
si nasila spirala spoecznej i politycznej agre-
sji. Jeli tak, to bd stara si (w rozmowach
osobistych i wypowiedziach publicznych, a take
przy urnie wyborczej), by w Polsce patriotyzm
by silniejszy ni nacjonalizm, a duma naro-
Co jest dla mnie wane? Czemu powic czas i uwag?
W co si zaangauj, by nowy rok by lepszy ni poprzedni?
Odpowied na te pytania jest prosta:
P przestan si zamartwia o wszystko
O ogranicz spoywanie wszelkich cukrw
S stanowczo zwiksz udziay w konkursach
T tylko w szczeglnych przypadkach bd krzyczaa
A absolutny zakaz pesymistycznego mylenia
N nie bd aowa sobie pienidzy na drobne przyjemnoci
O osign zadowalajce mnie sukcesy w yciu zawodowym i prywatnym
W wicej czasu dla siebie bd robi to, co lubi
I istne szalestwo zakupw
E efektywnie zajm si stanem swojego zdrowia
N nie dopuszcz do przybytku kolejnych kilogramw
I intensywnie bd dy do realizacji swoich postanowie
A adrenalina w yciu, czyli wicej szalestwa na co dzie
N nie zapomn o postanowieniach noworocznych, dotrzymam ich
A absolutna kontrola realizacji zoonych sobie postanowie
2 dwa razy wicej umiechu
0 zero spnie
1 jeden milion przyjemnoci
7 siedem razy wicej radoci
Justyna Krawczyk
dowa (nie zamieniajc si w pych narodow)
umiaa rozmawia ze wstydem narodowym
(niezamieniajcym si w samoponianie naro-
dowe).
Bd si te stara, by przybywao szans na spe-
nienie pewnego mojego marzenia. Moje marze-
nie (niestety, utopijne) to Stany Zjednoczone
Europy, gdzie jest miejsce na uszanowanie tra-
dycji, historii i systemw wartoci poszczegl-
nych narodw i spoeczestw, a jednoczenie
czynione s kroki w kierunku integracji ekono-
micznej, militarnej i obywatelskiej. Co, co w za-
lkowej postaci realizowane jest poprzez UE,
a co ostatnio jest zagroone przez nacjonalizmy
i egoizmy narodowe.
Prawdopodobnie marzenie moje brzmi nonsza-
lancko. Bo niby jaki wpyw mog mie na to,
eby si ono choby o milimetr zbliyo do re-
alizacji? Ale trwam przy poczuciu sprawczoci,
wic mam prawo marzy. Nie chc myle, e
nie mam wpywu na sprawy wane dla mojego
wnuka.
Oprcz tego w roku 2017, gdy wiat bdzie mnie
na rne sposoby pyta, co ja na to?, bd rea-
gowa staraniem, by mj czas, uwaga i zaangao-
wanie w sprawy rodzinne, zawodowe, dotyczce
relacji z przyjacimi albo spraw spoecznych
owocoway dobrymi uczynkami. Jeszcze nie
wiem jakimi, bo nie wiem, jakimi wydarzeniami
zapyta mnie wiat co ja na TO?. W kadym ra-
zie tak zamierzam powici czas, uwag i za-
angaowanie, by ten rok sta si lepszy ni po-
przedni. Czy si stanie? Jestem umiarkowanym
pesymist.
25
 N A A
sposb na dobry rok
WWW.CHARAKTERY.EU
> Po sidme,
bohater w tobie
Prof. Philip
Krzysztof Plebankiewicz
Zimbardo
psycholog spoeczny,
emerytowany
profesor Stanford
University w USA.
Prowadzi badania
m.in. nad spoecznymi
mechanizmami za i orientacjami temporalnymi. Rozwin
projekt ksztatujcy postawy bohaterskiego zaangaowania.
Autor wielu ksiek, m.in.: Efekt Lucyfera i Paradoks czasu
(wspautor: John Boyd).
Jestem optymist, cho spdziem dekady, kreu-
jc w laboratorium zo. Na New York University
jako mody naukowiec badaem zwizek midzy
anonimowoci a agresj spoeczn. Mj ekspe-
ryment terenowy, ktry pokaza, e porzucone sa-
mochody w niektrych miastach s dewastowane,
a w innych nie, przyczyni si do sformuowania
tzw. teorii rozbitej szyby [koncepcja w krymino-
logii, zgodnie z ktr brak reakcji na akty wanda-
lizmu sprzyja narastaniu przestpczoci i zacho-
waniom antyspoecznym przyp. red.]. Pniej
badaem, jak to si dzieje, e dobrzy ludzie, gdy
znajd si w okrelonej sytuacji, dopuszczaj si
strasznych czynw. Pokaza to stanfordzki ekspe-
ryment wizienny, ktry opisaem szczegowo
w ksice Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie
czyni zo? i ktry niedawno zosta te przedsta-
wiony w filmie.
Jednak moje ze dni miny bezpowrotnie! Te-
raz interesuje mnie co zupenie przeciwnego:
jak moemy kreowa nowych bohaterw, ktrzy
przeciwstawiaj si zu we wszystkich jego posta-
ciach i czyni dobro w kadej sytuacji, w jakiej
si znajd. W ramach Projektu Bohaterskiej Wy-
obrani, ktry rozpoczem w 2008 roku w San
Francisco, pomagamy trenowa postaw boha-
tersk. Przekazujemy ludziom w kadym wieku
wiedz, umiejtnoci i strategie kluczowe, by
mogli zosta Codziennym Bohaterem. Mj ze-
sp opracowa program edukacyjny Rozumie-
nie ludzkiej natury, ktry obejmuje szereg lekcji
podejmujcych tematy zaczerpnite z psychologii
spoecznej, np. efekt biernego widza. Nauczy-
ciel podejmuje w programie rol trenera, ktry
wsppracuje z uczniami, niczym ze sportowcami,
by wydoby z nich to, co najlepsze. Program ten
rozwija si w wielu miejscach na caym wiecie,
m.in. na Wgrzech, Sycylii, Bali, w Australii. Bo-
haterowie trenuj take w Polsce: w Krakowie,
Warszawie i innych miastach. W katowickim
Nikiszowcu dziaa Centrum Zimbardo, oferu-
26 CHARAKTERY STYCZE 2017
jce program zaj pozaszkolnych dla modziey.
W Rzeszowie powstao Centrum Rozwizywania
Konfliktw Zimbardo, ktre szerzy ide pokojo-
wego rozwizywania konfliktw. Mam nadziej,
e w caej Polsce w spoecznociach, w szkoach,
w rodzinach, w biznesie konflikty bd rozwi-
zywane wanie w taki sposb.
W nowym roku bdmy zatem codziennymi bo-
haterami. Kady moe nim by. Bohater jest
wraliwy. Nazywa zo po imieniu. Dostrzega ko-
rupcj, brak tolerancji, zncanie si nad sab-
szym. Widzi, e kto cierpi. I co wane podej-
muje dziaanie.
Dziaajmy, nie bdmy bierni. Bo bierno dobrych
ludzi to jedyne, czego zo potrzebuje, by si pleni.
Nie robic nic, wspieramy w utajony sposb zo.
Trenujmy postaw bohatersk dziki niej, gdy
sytuacja bdzie tego wymaga, podejmiemy boha-
terskie dziaanie. Tak si ma nasz umys moc
ksztatowania naszego zachowania.
> Po sme, remanent
Norman E. Rosenthal
profesor psychiatrii
na Georgetown
University. Napisa
m.in. ksik Dar
przeciwnoci.
Wicej na stronie www.
normanrosenthal.com.
Znw stajemy przed Nowym Rokiem, niczym Ja-
nus rzymski bg o dwch obliczach. Jedno patrzy
w ty, w kierunku przeszoci, a drugie do przodu,
czyli w przyszo.
Znw podejmujemy postanowienia noworoczne.
Zanim jednak cokolwiek postanowimy, zrbmy
bilans. W kocu, gdybymy chcieli wyremonto-
wa dom, najpierw bymy go dokadnie obejrzeli,
sprawdzili, co trzeba w nim naprawi. Podobnie
zapytajmy samych siebie: Jaki by dla mnie mi-
niony rok? Z czego jestem zadowolony, a co chcia-
bym zmieni? Przyjrzyjmy si wanym obszarom
swojego ycia.
Najpierw ciao. Jako lekarz zbyt czsto spotykam
ludzi, ktrzy zapominaj o przyjmowaniu koniecz-
nych lekw, ignoruj zalecenia dotyczce diety czy
ruchu. Na przykad jedna z moich pacjentek, bar-
dzo inteligentna kobieta chora na cukrzyc, czsto
zapomina o insulinie, co ma bolesne konsekwen-
cje. Teraz jest doskonay czas, by przeprowadzi
zdrowotny remanent.
Jeli nawet nic ci nie dolega, pamitaj, e pro-
filaktyka ma wielkie znaczenie dla zdrowego
i szczliwego ycia. Przyjrzyj si swojej diecie,
moesz na przykad wyeliminowa lub ograni-

czy spoycie cukru. Zastanw si, czy zaywasz
do ruchu, zadbaj, by codziennie znale czas na
20-minutowy spacer.
Potem emocje. Zapytaj siebie, jak si czujesz
wielu z nas tego nie robi. Koncentrujemy si na
emocji danej chwili: jestem radosny lub smutny,
zy albo samotny. Skorzystaj z okazji, by zada
sobie szersze pytanie o to, jak si generalnie
czujesz. Na kady emocjonalny problem istnieje
lekarstwo. Nastrj mona poprawi, wcieko
zaagodzi, lk przeama. Podobnie mona
zwikszy satysfakcj i osign szczcie. Ist-
nieje wiele drg do realizacji tych celw. Jednak
pierwszym krokiem do zmiany jest okrelenie,
czego potrzebujesz, a potem zaplanowanie, jak
to osign.
Wani s rodzina i przyjaciele. Szczcie w znacz-
nym stopniu zaley od relacji z bliskimi. Czsto
skarymy si, e inni nas nie rozumiej, nie do-
ceniaj. Spjrzmy jednak, czy sami robimy wy-
starczajco duo dla innych? Przypomn mo
dlitw w. Franciszka: Spraw abymy mogli,/
Nie tyle szuka pociechy, co pociech dawa;/
Nie tyle szuka zrozumienia, co rozumie;/Nie
reklama
Kady koniec roku jest dla mnie czasem
szczeglnym. To nie tylko wita, na ktre
z utsknieniem czekam cay rok, ale rwnie
moje urodziny. Ten magiczny czas oprcz okazji
do witowania jest take momentem osobistej
refleksji i podsumowa. Myl wtedy zarwno
o osignitych sukcesach, jak i poniesionych
porakach, ktre z biegiem czasu nazywam
dowiadczeniem. Okres ten sprzyja mojemu
natchnieniu do stworzenia dwch osobistych
list. Jedna dotyczy rzeczy, ktre s dla mnie
w yciu najwaniejsze. (...)
Druga z kolei to lista marze i pragnie. Tutaj
zapisuj wszystko to, co chc zrealizowa
w najbliszym czasie. (...) nie chc ju odkada
wszystkiego na pniej. Bo jak nie teraz, to
kiedy?
Marietta Pawlak
tyle szuka mioci, co kocha;/Albowiem dajc,
otrzymujemy.
Liczy si te duchowo. Zastanw si, jakie prak-
tyki podnosz ci na duchu i sprawiaj, e lepiej
si czujesz ze sob. Te same dziaania czsto poma-
gaj te innym, wi si bowiem z yczliwoci.
Wspierajc innych, sami czujemy si te lepiej.
Praktyki dotyczce sfery duchowej mog, ale nie
musz wiza si z konkretn religi. Zastanw
 N A A
sposb na dobry rok
WWW.CHARAKTERY.EU
si, jakie praktyki bd najlepsze dla ciebie i wpisz
je na swoj list.
Spjrzmy na wiat wok nas. Mieszkamy we
wsplnym domu na Ziemi. Dzi bardziej ni kie-
dykolwiek wczeniej zdajemy sobie spraw, e jej
zasoby s ograniczone. Ziemia jest coraz bardziej
zatoczona, a klimat coraz cieplejszy. Jednocze-
nie wiat sta si bardziej poczony. Bd uwany
na zdrowie naszej planety.
Jak powiedzia Dalajlama: Bd yczliwy, kiedy
jest to tylko moliwe, a jest to moliwe zawsze.
Praktykowanie yczliwoci zacznij od siebie. Twoje
ciao jest twoim domem. Dbaj o nie. Twj umys
zarzdza aktywnociami, ktre podejmujesz. Pie-
lgnuj go i szanuj. Im lepiej zadbasz o siebie, tym
atwiej ci bdzie wyj w nowym roku do innych
i zadba o nich.
> Po dziewite, bd
z tymi, ktrych kochasz
Dr Ewa Woydyo
Krzysztof Dubiel
psycholog
i psychoterapeutka.
Pracuje w Instytucie
Psychiatrii i Neurologii
w Warszawie oraz
w Fundacji Batorego.
Napisaa wiele ksiek,
m.in.: Poprawka z matury; W zgodzie ze sob, Rak duszy.
O alkoholizmie (wyrniona w II edycji Nagrody Teofrasta)
oraz Bo jeste czowiekiem.
Kochany Nowy Roku,
zawitae zgodnie z planem. Jak zwykle punktualny
co do minuty, wystrojony w piropusze fajerwer-
kw. Wprowadzie nastrj odwitny i uroczysty.
Na twoj cze strzelay korki od szampana, wszy-
scy si caowali i skadali sobie miliony ycze. A
martwi si, jak sobie poradzisz z ich spenieniem.
Jaki bdziesz? Co nam szykujesz? Jaki chciaabym,
aby by? Dla mnie to atwe pytanie.
Poprzedni rok naznaczya cika choroba w moim
domu. Choroba na ciele i na duszy.
Byo w pewnym momencie tak le, e prawie za-
wali si cay mj dom. Mylaam, e umr. Witam lubi, szanuj A wtedy bd ciebie, Nowy Roku,
ci wic jak rozbitek, ktry trzymajc si cudem
na powierzchni, nasuchuje helikoptera z ratun-
kow drabink. Nadlecia. Wci nie dowierzam:
czybymy rzeczywicie przeyli? To si dopiero
okae.
Mj wytskniony Nowy Roku, nie oczekuj od cie-
bie niczego nadzwyczajnego. Tylko nie przyno ju
wicej zych wiadomoci. ebym moga by z tymi,
ktrych kocham, lubi, szanuj, i jak najdalej od
tych, ktrych nie chc, nie dbam, artuj.
28 CHARAKTERY STYCZE 2017
Dla mnie nowy rok oznacza gboki oddech
w mrony poranek pierwszego stycznia, kiedy
czuj, e zamknam pewien rozdzia ycia i dostaj
kolejn szans. Czyst kartk do zapisania, nowe
wejcie i pocztek... Z podekscytowaniem myl
o ostatnim dniu roku, kiedy zawsze siadam z kartk
papieru i spisuj swoje plany, mae kroki, ktre chc
postawi. (...)
W folderze na pulpicie komputera zapisuj zdjcia,
ktre motywuj mnie do dalszych dziaa. Zdjcia
ludzi w podry, skaczcych ze spadochronem
czy nurkujcych. Zdjcia cudownych miejsc, ktre
chc odwiedzi. W nowym roku chc zrobi cho
jedno takie zdjcie, na ktrym to ja bd bohaterk,
a nie inni ludzie i porwna je z tym, ktre mnie
zmotywowao. (...)
Chciaabym nadal pogbia ciko wypracowan
umiejtno cieszenia si z maych rzeczy.
Dostrzegania tego, co kiedy byo tak zwyczajne,
a stao si magiczne. (...) ycie chwil i tak czsto
powtarzane TU i TERAZ. Tym bdzie przepeniony
kolejny rok mojego ycia.
Sara Lary
Mam oczywicie plany, kto ich nie ma. Podug wa-
noci to bd dalej przechodzi pierwsz klas,
a potem pocztek drugiej z najmilszym szecio-
latkiem, jakiego znam. Chc te odwiedzi na za-
granicznym uniwersytecie najmilszego doktoranta
fizyki kwantowej. Bd pozwala sobie po cichu na
dum, patrzc na swoje urodziwe crki, a w wol-
nych chwilach, oprcz grania w tenisa i sucha-
nia symfonii, bd zaczytywa si w nowociach
po niemiecku, wosku i francusku (a po polsku,
gdy trafi si co rwnie dobrego jak Narzeczona
Schulza). Co w domu? Po zawaleniu wci jest
sprztanie i nie wiadomo, kiedy i czym si skoczy.
Ale jak na zdeklarowan feministk przystao,
sprztanie, zwaszcza po kim, znajduje si na
szarym kocu moich priorytetw. Chocia wol
y w posprztanym domu. Wic, Nowy Roku,
porusz gwiazdami tak, eby uoyy si jak najle-
piej dla mnie i dla wszystkich, ktrych kocham,
te kocha, lubi i szanowa. Moe nawet w moim
prywatnym plebiscycie lat udekoruj ci laurem
Najlepszego Roku Mojego ycia?
Postaraj si, nie poaujesz.
Tumaczenia: z jzyka francuskiego Magorzata Dudziska; z jzyka
angielskiego Agnieszka Chrzanowska
Jeli chcesz podzieli si opini na temat artykuu, napisz do nas
(redakcja@charaktery.com.pl).
autopromocja

PRENUMERATA Z KSIK
12 numerw w cenie 275 z
oszczdzasz 83 z
6 numerw w cenie 137,50 z
oszczdzasz 41,90 z

Pena oferta prenumeraty na: www.sklep.charaktery.eu

Zamw ju teraz: prenumerata@charaktery.com.pl
Informacje: tel. 41 343 28 44
 A K C N
higiena psychiczna
WWW.CHARAKTERY.EU
Lek
na trudne
EMOCJE
Cierpienie psychiczne bywa bardziej dotkliwe ni bl
fizyczny. Gdy przypominamy sobie,
jak zamalimy rk, nie zaczyna nas
ona znowu bole. Zupenie inaczej
jest ze zamanym sercem...
Guy Winch
ELBIETA FILIPOW: Kady ma w domu ap-
teczk pierwszej pomocy ze rodkami dezyn-
fekujcymi, lekami przeciwgorczkowymi,
bandaami, maciami itp. Jeli si niespo-
dziewanie skaleczymy lub doznamy drobnego
urazu jestemy przygotowani. Zupenie ina-
czej traktujemy sfer psychiczn...
Dr GUY WINCH
jest psychologiem, prowadzi prywatn praktyk, pracuje
z parami, rodzinami i pacjentami indywidualnymi. Autor
ksiek: The Squeaky Wheel: Complaining the Right
Way to Get Results, Improve Your Relationships and
Enhance Self-Esteem oraz Emocjonalne SOS. Jak uleczy
negatywne emocje, ktra niedawno ukazaa si w Polsce.
30 CHARAKTERY STYCZE 2017
ROZMAWIAAELBIETA FILIPOW
ILUSTRACJA JOANNA CHABIELSKA
Andrew H. Wa ker
GUY WINCH: A powinnimy tu by tak samo
zapobiegliwi, bo zranie emocjonalnych, na
przykad spowodowanych przez porak czy od-
rzucenie, dowiadczamy nawet czciej ni tych
fizycznych, takich jak skaleczenia i przezibienia.
Wikszo ludzi nie wie jednak, jak leczy rany
psychiczne, i w efekcie je lekceway i zaniedbuje.
Nie jest to dobre.
Podkrela Pan znaczenie higieny psychicz-
nej. Tak jak po kadym posiku szczotkujemy
zby, podobnie powinnimy dba o emocje.
Dlaczego jest to tak wane?
Gdy ludzie zaczli dba o higien osobist, za-
sza oszaamiajca zmiana. Nie tylko stalimy si
zdrowsi, ale rwnie yjemy znacznie duej. Hi-
giena emocjonalna mogaby mie rwnie pozy-
tywne efekty, gdyby ludzie wyksztacili zwizane
31
 A K C N
higiena psychiczna
WWW.CHARAKTERY.EU
z ni nawyki. W naszej kulturze wiemy, jak wane
jest minimalizowanie blu fizycznego nie pozwa-
lamy, by dolegliwoci powodujce cierpienie ciaa
byy nieleczone. Jednak jednoczenie pozostajemy
lepi na bl emocjonalny. Mamy zbyt du tole-
rancj na takie cierpienie, i wasne, i innych. Hi-
giena emocjonalna mogaby temu zaradzi.
Gdybymy byli bardziej wiadomi zranie emo-
cjonalnych i tego, jak one wpywaj na nasz na-
strj, motywacj, procesy poznawcze i zachowa-
nia szybciej bymy dochodzili do siebie po ich
doznaniu. Nie pozwalalibymy te, by drobny
uraz emocjonalny wskutek zlekcewaenia go roz-
win si w wielk ran. Na przykad odrzucenie
moe sprawi, e osoba wycofa si, bdzie unika
ludzi, izolowa si i w kocu zacznie jej doskwie-
ra samotno. A to znacznie powaniejsza rana,
ktrej skutki mog by bardziej dotkliwe.
Jakiego rodzaju cierpienie psychiczne jest
skutkiem odrzucenia?
Powane odrzucenie aktywuje te same obszary
mzgu, ktre ulegaj pobudzeniu, gdy kto do-
Niestraszna poraka
Jeli poniose porak i ogarno Ci poczucie czyli tzw. hormonu stresu, naraa nas na choroby
beznadziei, zastosuj kuracj, ktra pomoe Ci inaczej
spojrze na to wydarzenie.
1. Wszyscy dowiadczamy czasem poraek, chwil
zakopotania, upokorzenia czy odrzucenia, ktre
sprawiaj, e le si czujemy sami ze sob i stajemy
si samokrytyczni. Wybierz jedno takie wydarzenie
i sprecyzuj, co tak naprawd si zdarzyo i jak si
wtedy czue.
2. Wyobra sobie, e przytrafio si to Twojemu
przyjacielowi. Zastanw si, jak on zareagowaby i jak
czuby si w takiej sytuacji. Opisz to.
3. Napisz do tego przyjaciela list, ktry podniesie go na
duchu. Pamitaj, by wyrazi zrozumienie i trosk.
Oka yczliwo, wspczucie i wsparcie.
4. Ponownie opisz wasne dowiadczenie i zwizane
z nim uczucia. Postaraj si by jak najbardziej
obiektywny i wyrozumiay.
Dawkowanie: kuracj stosuj przez trzy dni, za kadym
razem opisujc inne zdarzenie. Potem regularnie
powtarzaj, a wspczucie dla siebie stanie si Twoim
naturalnym odruchem.
Wskazania: wzmocnienie odpornoci emocjonalnej,
obnienie samokrytycyzmu.
Oprac. E.F. na podstawie: Guy Winch, Emocjonalne SOS. Jak uleczy
negatywne emocje, Muza 2016.
32 CHARAKTERY STYCZE 2017
wiadcza znacznego cierpienia fizycznego. Taki bl
moe utrzymywa si przez pewien czas i w efekcie
nawet na pozr mao istotne odrzucenie moemy
odczuwa jako bardzo bolesne. Dlatego te potrze-
bujemy czasu, by wrci do siebie.
W pewien sposb jednak cierpienie psychiczne
wywoane odrzuceniem jest bardziej dotkliwe ni
bl fizyczny. Przecie gdy przypominamy sobie,
jak zamalimy rk, nie zaczyna nas ona znowu
bole. Zupenie inaczej jest ze zamanym sercem.
Samo wspomnienie tej bolesnej chwili moe wy-
woywa wielkie cierpienie emocjonalne. Bl psy-
chiczny spowodowany przez odrzucenie jest za-
tem bardziej uporczywy i moe nawraca na sam
myl o bolesnym dowiadczeniu.
I moe z lku przed odrzuceniem coraz bar-
dziej oddalamy si od ludzi. Boimy si zaufa,
nie chcemy zalee od innych, stawiamy na nie-
zaleno. I tak wizi si rozluniaj. A tymcza-
sem okazuje si, e dugiemu yciu w dobrym
zdrowiu bardziej sprzyjaj bliskie relacje ni
na przykad rzucenie palenia.
Samotno ma wielki wpyw na nasze zdrowie fi-
zyczne. Gdy jestemy samotni, organizm reaguje,
jakby by cay czas pod wpywem silnego stresu.
Ukad odpornociowy dziaa mniej efektywnie,
wzrasta wtedy ryzyko rnego rodzaju chorb
i dolegliwoci. Podwyszony poziom kortyzolu,
ukadu krenia. Zwiksza si ryzyko depresji, co
te moe prowadzi do pogorszenia stanu zdro-
wia. Badania pokazuj, e w duszej perspek-
tywie chroniczna samotno zwiksza ryzyko
zachorowa i mierci w takim samym stopniu,
jak palenie papierosw. Niektre dane wskazuj,
e ryzyko wczeniejszej mierci wzrasta nawet
o 14 procent!
Kiedy jestemy samotni, moemy wpa w spi-
ral coraz wikszego izolowania si od otocze-
nia. Stajemy si bardziej krytyczni wobec obec-
nych relacji, a to jeszcze bardziej nas zniechca
do kontaktw spoecznych. Jak temu zaradzi?
Wychodzenie z samotnoci jest trudne. Przeko-
nanie, e ludzie wok nie troszcz si o nas, wy-
wouje poczucie osamotnienia. Mylimy zatem,
e prba kontaktu nie pjdzie dobrze. Boimy
si te odrzucenia. To wane, by sformuowa
rozsdne oczekiwania i powoli trenowa swoje
minie spoeczne. Moemy zacz od przejrze-
nia listy przyjaci lub znajomych i umwienia si
z nimi na kaw. To drobne kroki. Moe czujemy
si dotknici tym, e osoby te nie utrzymyway
z nami kontaktu, ale mimo to warto sprbowa
przej inicjatyw i odnowi relacj. Ludzie sa-
motni czsto s przekonani, e zostan odrzuceni
i w efekcie prezentuj zbytni niemiao albo
 CZYTAJ TE
Na godzie ludzi, Charaktery 10/2010
Niewidzialni cierpi, Charaktery 2/2014
dostpne na www.charaktery.eu.
Znajdziesz tam ponad cztery tysice tekstw z Charakterw,
Psychologii Dzi, Psychologii w Szkole.
Dostp do caego archiwum 12 zotych. 5 tekstw tylko 3 zote.
co si wydarzyo i na co mielimy wpyw. Uczci-
wie ocemy wasn rol w wydarzeniu, biorc te
pod uwag okolicznoci agodzce, jeli takie zaist-
niay. A potem zastanwmy si, co moemy zrobi,
by sytuacja si nie powtrzya. Moe te jestemy
w stanie w jaki sposb zadouczyni za swoje
czyny, na przykad dziaajc na rzecz spoeczno-
ci lokalnej.

Nieraz nie potrafimy uwolni si od trudnych

myli, rozpamitujemy przesze sytuacje, na
nadmierne rozalenie i zo, a obie te postawy przykad wci na nowo przeywamy chwil,
odstraszaj innych. Mog te myle, e to ich kiedy kto zrobi nam przykro. I tylko roz-
wina, e s samotni, albo e s spoecznie nie- drapujemy bolesn ran, zamiast pozwoli
atrakcyjni. Samotno prowadzi zatem do znie- jej zagoi si. Rana coraz bardziej si jtrzy,
ksztacenia obrazu samego siebie i innych ludzi, a gniew si potguje...
moe wywoywa krytyczne nastawienie wobec Strategi, ktr warto wtedy zastosowa, jest
siebie i otoczenia, wzmacniajc tym samym izo- przeramowanie gniewu. Zmienia ono nasze
lacj. Najwaniejsze jest, by osoby samotne zro- rozumienie sytuacji, ktra wywoaa w nas
zumiay te znieksztacenia i by nauczyy si je gniew. Nie jest dobrym rozwizaniem igno-
rozpoznawa i nie poddawa si im. rowanie zoci, trudno te po prostu przesta
rozpamitywa to, co si zdarzyo. Wyobramy
W ksice Emocjonalne SOS zwraca Pan te sobie, e gniewamy si na znajomych, bo nie
uwag na poczucie winy. Nieatwo z nim y... pogratulowali nam z okazji narodzin dziecka,
Jeli osoba nie potrafi poradzi sobie z nadmier- nawet nie zadzwonili. Nie moemy przesta
nym poczuciem winy, moe j ono drczy mie-
sicami, a nawet latami, sprawi, e jest nieszcz-
liwa i nie realizuje si.
Zwykle poczucie winy jest dobre, przypomina
nam bowiem, e powinnimy zadba o relacje.
Jest jak alarm, ktry budzi nas z drzemki w-
cza si, gdy zapomnimy zoy mamie yczenia
urodzinowe lub powiemy co przykrego przyja-
cielowi. Wycza si, gdy naprawimy sytuacj: za-
dzwonimy z yczeniami, przeprosimy przyjaciela.
Czasem jednak alarm nie przestaje dzwoni, a my
nie potrafimy nic zrobi, by polepszy sytuacj.
Bardzo wane jest wtedy znalezienie sposobu,
by przepracowa trudne uczucia. Poczucie winy
jest niesychanie rozpraszajc emocj. Gdy nami
targa, trudno skupi si na czymkolwiek, nie po-
trafimy by kreatywni, tracimy rado ycia.
Gdy czujemy win, bo naruszylimy pewne normy
albo wyrzdzilimy krzywd drugiej osobie, po-
winnimy postara si naprawi relacj. Spr-
bujmy zrozumie punkt widzenia tej osoby i to,
co czuje. Przepromy j, potwierdzajc znacze-
nie jej uczu. Przyznajmy, e zamalimy pewne
zasady. Jeli to moliwe, sprbujmy zado-
uczyni.

A jeli nie jestemy w stanie przeprosi, bo

osoba ta nie chce z nami utrzymywa kontaktu
albo nie przyjmuje przeprosin?
Wtedy jedyne, co moemy zrobi, to przebaczy
samemu sobie. Realistycznie spjrzmy na sytua-
cj, przeanalizujmy swoje intencje i zamiary, ktre
nami kieroway, i wemy odpowiedzialno za to,
reklama
 A K C N
higiena psychiczna
WWW.CHARAKTERY.EU
o tym myle. Aby lepiej zrozumie sytuacj,
warto wykorzysta empati. Kiedy wejdziemy
w buty naszych przyjaci, by moe przypo-
mnimy sobie co wanego. Moe oni wanie
si rozwiedli? A moe zawsze marzyli o dzie-
cku, wic ta nowina spotgowaa ich smutek?
A moe znajomy singiel poczu si bardzo sa-
motny, gdy usysza, e nasza rodzina si powik-
szya? Sprbujmy inaczej spojrze na jego mil-
czenie. By moe potrzebuje czasu, by poradzi
sobie z wasnymi uczuciami. Zamiast si gnie-
wa i chowa uraz, znajdmy w sobie odrobin
wspczucia.
Czasem my sami potrzebujemy wspczucia.
Niedawno aplikowaam na stanowisko pracy,
do ktrego moje kwalifikacje idealnie paso-
way. Woyam duo wysiku w opracowa-
nie CV, potem solidnie przygotowaam si do
rozmowy. Niestety, nie udao si. Czuam si
strasznie i wci si zastanawiam, co mogam
Mocne strony
Jeli zaczynasz wtpi w swe moliwoci, zastosuj
kuracj wzmacniajc.
1. Przygotuj dwie kartki papieru. Na pierwszej
umie list swoich istotnych cech i wartoci,
w tym osigni, dokona i dowiadcze, ktre s
dla Ciebie wane.
2. Jeli przyjd Ci do gowy negatywne odpowiedzi,
zapisz je na drugiej kartce.
3. Wybierz jedn kwesti z pierwszej kartki, ktra ma
dla Ciebie szczeglne znaczenie, i napisz, dlaczego ta
cecha, osignicie lub dowiadczenie ma dla Ciebie
tak warto oraz jak rol masz nadziej odegra
w Twoim yciu.
4. Gdy skoczysz zadanie, we drug kartk, zgnie j
i wrzu do kosza.
5. W kolejnych dniach wybieraj inne punkty ze swojej
listy pozytywnych cech i pisz o nich. Moesz dodawa
do listy kolejne punkty albo pisa o tych samych
zagadnieniach kilka razy.
Dawkowanie: stosuj codziennie do wyczerpania
tematw z listy i powtarzaj zawsze, gdy spodziewasz si
trudnego dowiadczenia, ktre moe negatywnie wpyn
na Twoje poczucie wartoci.
Wskazania: zwikszanie odpornoci emocjonalnej,
obnienie poczucia bezsilnoci.
Oprac. E.F. na podstawie: Guy Winch, Emocjonalne SOS. Jak uleczy
negatywne emocje, Muza 2016.
34 CHARAKTERY STYCZE 2017
zrobi inaczej. Jak poradzi sobie z emocjami
wywoanymi porak?
Rozczarowanie w tej sytuacji jest cakowicie
uzasadnione i zrozumiae. W przyszoci jednak
w podobnej sytuacji prosz zachowa ostrono.
Poraka moe mie dramatyczne skutki. Czsto
nie zdajemy sobie sprawy, jak moe ona znie-
ksztaca nasze mylenie: stajemy si bardziej
krytyczni wobec siebie, czujemy si bezsilni,
obnia si nasze poczucie wartoci. Jeli to ko-
nieczne, mona da sobie chwil na al, wane
jednak, by nie pogra si w poczuciu przegra-
nej, lecz podnie si i z nadziej szuka dalej.
Warto przemyle, ktre aspekty aplikacji byy
najsabsze i jak mona je ulepszy. Naley te
przemyle przebieg rozmowy kwalifikacyjnej
i zidentyfikowa odpowiedzi, ktre mogy nie
by tak dobre, jak innych kandydatw. Moe
podczas rozmowy pady pytania, na ktre nie
byem przygotowany? A moe byem zdenerwo-
wany i dlatego nie wypadem najlepiej? Moe
warto popracowa nad technikami radzenia so-
bie ze stresem. Mona te sprawdzi, kto zosta
przyjty na to stanowisko, i dowiedzie si, co
uczynio go lepszym kandydatem. To pokae,
nad czym warto szczeglnie popracowa, jakie
cechy wzmocni.
Wszystkie te dziaania maj wsplny mianownik
pozwalaj mie nadziej, a jasny plan dziaania
daje poczucie kontroli. Ono z kolei usuwa po-
czucie beznadziei. Jeli mamy plan tego, co i jak
moemy ulepszy, pojawia si w nas nadzieja, e
nastpnym razem si uda, i wraca motywacja.
Jednak gdy kto ma nisk samoocen, poraka
moe go tylko utwierdzi w przekonaniu, e
jest beznadziejny. Niektrzy na wzmocnienie
poczucia wartoci aplikuj sobie zgodnie
z zaleceniami wielu poradnikw pozytywne
afirmacje. Czy s one skuteczne?
Pozytywne afirmacje s najczciej bardzo oglne
i jednoczenie pozostaj w opozycji do tego, co
rzeczywicie czujemy. A to sprawia, e s niesku-
teczne. Jeli czuj si jak nieudacznik, kto prze-
grany, i powiem sobie: Bd wielkim zwycizc!,
nie bdzie to zgodne z tym, co naprawd czuj,
wic w efekcie mog poczu si gorzej. To nie zna-
czy, e pozytywne afirmacje s ze. Warto je pod-
rasowa, tak by byy bardziej osobiste i bardziej
wiarygodne. Lepiej powiedzie sobie zatem: Nie
ustpi, dopki nie bd zwycizc.
Jeli chcesz podzieli si opini na temat rozmowy, napisz do nas
(redakcja@charaktery.com.pl).
reklama
 A K C N
zdrowie
WWW.CHARAKTERY.EU
STRACH
silniejszy
ni RAK
Umys i ciao tworz niepowtarzaln jedno i za- powodu osoby, ktre przywdziewaj okrelone
wsze oddziauj na siebie, uzupeniajc si i har-
monijnie budujc nasze samopoczucie. Cho to
truizm, czsto zapominamy o sile tego zwizku
i zaniedbujemy jedn z tych sfer, co szybko od-
bija si na naszym organizmie. Dorota, studentka
administracji, opowiada, e podczas sesji egzami-
nacyjnych potrafi w peni panowa nad emocjami,
ale potem zwykle dopadaj j infekcje, szybko apie
przezibienia. Czy jej przeciony stresem organizm
mwi w ten sposb stop?
Wojciech Majda, kardiolog i psychoterapeuta z In-
stytutu Kardiologii w Warszawie, podkrela, e
przewleke napicie sprawia, i organizm pracuje,
wykorzystujc sto procent swoich moliwoci.
Jest przygotowany do stawienia czoa trudnym
wydarzeniom, stale gotowy do ucieczki. Wydzie-
lane s nadmierne iloci hormonw stresu, ktre
podnosz cinienie ttnicze krwi i ttno. Nie-
stety, jeli ten stan utrzymuje si zbyt dugo, tak
jak u Doroty, to wyczerpuj si biologiczne zasoby
i ciao daje o tym zna poprzez chorob. Choroba
to taka czerwona lampka i ostrzeenie: jeli nie
zwolnisz tempa, to przestan dla ciebie pracowa
wyjania kardiolog i przypomina, e liczne ba-
dania potwierdziy wpyw ycia w przewlekym
stresie na rozwj wielu chorb.
Stres... w kolanie
Gromadzenie i tumienie w sobie negatywnych
stanw psychicznych silnie odbija si na caym or-
ganizmie, szczeglnie na ukadzie pokarmowym,
oddechowym czy ukadzie krenia. Gdy nie do-
puszczamy emocji do gosu, ujawniaj si one po-
przez reakcje z poziomu ciaa. Czsto cierpi z tego
36 CHARAKTERY STYCZE 2017
maski wiecznego luzaka, zawsze umiechnitej
mamy, spokojnego pracownika. Pozornie udaje si
im opanowa negatywne odczucia, ale to nie ozna-
cza, e s wolni od przykrych emocji. Staj si po-
datni na rne infekcje, mniej odporni, czciej do-
wiadczaj stanw blowych, na przykad ze strony
ukadu pokarmowego. Zygmunt Freud opisywa
takie stany jako konwersje, w ktrych pacjent na
poziomie niewiadomym przemienia swoje przykre,
nieakceptowane emocje na objawy pynce z ciaa.
Przykadowo osoba po otrzymaniu wypowiedzenia
z pracy emocjonalnie czuje si pozornie znakomicie,
artuje, mwi wszystkim wok ach, nic takiego si
nie stao, przynajmniej nie bd musiaa patrze na
szefow, ale po kilku tygodniach zaczyna odczuwa
silny bl kolana. Bl ustpuje dopiero wtedy, gdy
znajduje wreszcie posad i moe znw poczu si
bezpiecznie.
Osobom stosujcym ten mechanizm obronny czsto
niezwykle trudno uwierzy, e ich objawy somatyczne
(cielesne) s skutkiem wypierania prawdziwych, ale
nieakceptowanych emocji. Niechtnie przyjmuj
sugestie, e podoem ich blu nie jest choroba,
lecz wyparte bardzo silne negatywne emocje.
Jeli po wielu nieskutecznych terapiach przeciw-
blowych, konsultacjach ortopedycznych i neuro-
logicznych okazuje si, e nic nie pomaga, lekarz
rodzinny sugeruje konsultacj u psychiatry, na co
pacjent z objawami psychogennymi czsto reaguje
zoci, czuje si niezrozumiany. Zupenie nie-
susznie. Z pomoc psychiatry mona spojrze na
problem blu z innej perspektywy wyjania Kata-
rzyna Szauliska, psychiatra z Instytutu Psychiatrii
i Neurologii w Warszawie. Dodaje, e bl psycho-
 TEKST
KATARZYNA KUCEWICZ

Co dwudziestemu pacjentowi przychodni dolega nie tyle

choroba, co lk przed ni. Zwaszcza przed rakiem. Jak sobie
radzi z tym lkiem i jak wspiera tych, ktrzy si boj?
Jonathan Evans / gettyimages.com

CHARAKTERY STYCZE 2017 37

 A K C N
zdrowie
WWW.CHARAKTERY.EU
Pomocna lista
Co zrobi, aby lk si zmniejszy? Zastanw si:
1. Czy masz stuprocentow pewno, e sytuacja, ktrej
si obawiasz, rzeczywicie zaistnieje? Co moesz
zrobi, by zmniejszy ryzyko jej wystpienia?
2. Co uatwioby Ci poradzenie sobie z t sytuacj?
3. Czy Twoje przekonania na temat konsekwencji
zdarzenia s oparte na faktach?
4. Czy zdarzyo Ci si ju by w podobnej sytuacji?
Co byo wwczas dla Ciebie najbardziej pomocne?
5. Zrb list wszystkich trudnych sytuacji, z ktrymi
sobie poradzie. Zobacz, jak bardzo potrafisz by
skuteczny!
6. Pomyl o innych ludziach jak oni sobie radz
w podobnych sytuacjach? Skoro oni sobie poradzili,
to znaczy, e jest to moliwe. Czego si moesz nauczy
od innych?
7. Zrb list Twoich zasobw rde pomocy i Twoich
mocnych stron, na jakich moesz oprze si w razie
potrzeby. Zagldaj do tej listy, kiedy odczuwasz lk.
Korzystaj z tej pomocy. Uzupeniaj list.
Oprac. na podst. ksiki Siy, ktre pokonaj raka, wydanej przez
Wydawnictwo Charaktery (do nabycia na sklep.charaktery.eu).
somatyczny czsto ustpuje pod wpywem lekw
przeciwdepresyjnych: Istniej takie rodzaje de-
presji, ktre przebiegaj bez obnienia nastroju
i maj gwnie objawy cielesne: bl, ucisk w klatce
piersiowej, poczucie silnego napicia w ciele, zabu-
rzenia snu i apetytu oraz zaburzenia odkowo-
-jelitowe. Ten bl jest rwnie silny i prawdziwy, jak
bl majcy podoe fizyczne, nie jest to dolegliwo,
ktr pacjent sobie wmwi.
Wojciech Majda przyznaje, e w codziennej prak-
tyce lekarskiej spotyka si z pacjentami, u ktrych
zaburzenia lkowe manifestuj si pod postaci
rnych objaww: Czsto pacjenci ci opisuj
dolegliwoci w klatce piersiowej sugerujce za-
wa serca, duszno, koatania serca, zaburzenia
pracy jelit, przeduajce si ble gowy, mini
czy niespecyficzne ble wdrujce po caym ciele.
Jednake po wykonaniu szczegowych bada do-
datkowych okazuje si, e nie ma jakiejkolwiek
patologii narzdw czy ukadw. Prawdopodob-
nie chorzy ci cierpi na zaburzenia somatomor-
ficzne i po wykluczeniu moliwych problemw
medycznych naley ich skierowa na konsulta-
cj do psychologa lub psychoterapeuty. Z pomoc
psychoterapeuty pacjenci ucz si rozpoznawa
i wyraa swoje uczucia, by w ten sposb zmniej-
szy przykre dolegliwoci pynce z ciaa.
38 CHARAKTERY STYCZE 2017
Lekarze wskazuj, e w leczeniu pacjentw z zabu-
rzeniami psychosomatycznymi zasadne jest dziaa-
nie dwukierunkowe: z jednej strony waciwa opieka
medyczna i skuteczna terapia farmakologiczna,
z drugiej za odpowiednie wsparcie psychologiczne.
Obsesja lub unik
Jednym z zaburze somatomorficznych jest coraz
czciej pojawiajcy si lk przed zachorowaniem
na nowotwr. Szacuje si, e nawet co dwudziesta
osoba zgaszajca si do lekarza pierwszego kon-
taktu martwi si o swoje zdrowie, cho nie do-
wiadcza adnych niepokojcych objaww cieles-
nych. Wikszo takich pacjentw obawia si, e
zachoruje lub ju choruje na raka, albo e zacho-
ruj ich bliscy. w obsesyjny lk to kancerofobia
(ang. cancer rak). Dotyka ona osoby szczegl-
nie wraliwe, majce tendencje do zamartwiania
si. Takie osoby mog odbiera rne neutralne
przekazy, jak kampanie spoeczne zachcajce
do korzystania z profilaktycznych bada przesie-
wowych, na przykad mammografii, jako zagra-
ajce, wywoujce silny niepokj. Lk ten moe
by te efektem wczeniejszych dowiadcze pa-
cjenta lub jego bliskich. Przewanie osoby, ktre
w przeszoci zetkny si z cierpieniem chorego,
same boj si nowotworu, poniewa kojarzy im si
z wyrokiem, z blem nieuchronnie prowadzcym
do mierci.
Czsto kancerofobi obserwuje si u osb, w ro-
dzinach ktrych byy przypadki zachorowania na
nowotwr. Poddaj si badaniom profilaktycz-
nym wrcz obsesyjnie, co moe znacznie zaszko-
dzi ich zdrowiu psychicznemu. Z perspektywy
psychoanalitycznej lk przed rakiem i obsesyjna
kontrola stanu swojego zdrowia mog by form
dowiadczania aoby po mierci bliskiej osoby,
ktra miaa nowotwr. Tak jak u Marzeny, ktra
nie potrafia pogodzi si ze mierci swojej
mamy i podaa jej szlakiem robia te same
badania co mama i w tym samym wieku, w kt-
rym zachorowaa jej mama. Bya nawet u tych
samych onkologw, proszc o skierowanie na ba-
dania przesiewowe. ya w przekonaniu, e jej
los bdzie taki sam jak matki. Potrzebowaam
wielu lat terapii, by uwierzy w to, e nie jestem
swoj mam, e nie mam dokadnie takiego ze-
stawu genw jak ona, i e jej mier nie jest dla
mnie wyrokiem opowiada Marzena. Aby upora
si z kancerofobi, musiaa przede wszystkim po-
radzi sobie z aob po matce, utraconej w dzie-
cistwie. Zaakceptowanie jej mierci pozwolio
Marzenie odzyska autonomi i poczucie, e ma
wasne ycie i histori, kompletnie inn ni hi-
storia matki.
Silna kancerofobia moe pojawi si rwnie
u osb, ktre nie maj trudnych osobistych do-
wiadcze z chorob nowotworow w rodzinie.
 SOWNICZEK
Nozofobia (gr. nosos choroba, phobos strach)
chorobliwy lk przed zachorowaniem, ktrego
symptomami s ble, mdoci i inne spadki formy,
podczas gdy badania nie wykazuj adnych
niepokojcych zmian w organizmie. Jedn z odmian
nozofobii jest kancerofobia.
Lucyn, nauczycielk niemieckiego, samo ocze-
kiwanie na kade badanie diagnostyczne kosztuje
nieprzespane noce. Gdy stawia si na badanie
cytologiczne, ginekolog pobra prbk i wyzna-
czy termin odebrania wynikw za trzy tygodnie.
To byy najgorsze trzy tygodnie mojego ycia.
Musiaam wzi kilka dni urlopu, bo wysiadam
psychicznie. Wyniki badania byy dobre. Ale jaka
bya moja pierwsza myl, gdy je odebraam? Mie-
sic temu byy dobre, a jakie s teraz, to tylko diabli
wiedz! wspomina Lucyna.
Zdaniem Katarzyny Szauliskiej kancerofobia
moe prowadzi nie tylko do obsesyjnego bada-
nia si w kierunku chorb onkologicznych, ktrego
efekty nigdy nie satysfakcjonuj pacjenta ani go nie
uspokajaj, ale co gorsza do wyparcia, ktre jest
powszechnym mechanizmem obronnym, polegaj-
cym na niedopuszczaniu do wiadomoci realnych
faktw. Pacjent przejawia rzeczywiste objawy cho-
roby nowotworowej, natomiast z powodu ogrom-
nego lku przed diagnoz unika bada lekarskich.
Prowadzi to do opnienia rozpoznania, a co za tym
idzie pogorszenia rokowania podkrela lekarka.
To nie wyrok!
Na szczcie istniej coraz lepsze sposoby ra-
dzenia sobie z natrtnymi, fobicznymi mylami.
Szczeglnie pomocna jest psychoterapia skon-
centrowana na zmianie nieracjonalnych przeko-
na i myli dotyczcych swojego zdrowia, swojej
przyszoci i samego raka. Terapeuci ucz pacjen-
tw wychwytywania nieracjonalnych aspektw
wasnych przekona, szukania dowodw i fak-
tw potwierdzajcych ich zaoenia, zarwno te
fobiczne, jak i racjonalne. Pacjenci wypisuj na
kartce argumenty za i przeciw swoim przekona-
niom, upewniajc si, e ich mylenie rzeczywi-
reklama
cie jest dalekie od faktw. Gdy podchodz do
rzeczywistoci i swojego zdrowia racjonalnie,
uspokajaj si i nie obciaj ukadu immuno-
logicznego niepotrzebnym stresem.
To wane, bo jak zaznacza Wojciech Majda
przewleky stres wpywa na upoledzenie dzia-
ania ukadu immunologicznego, naszego sprzy-
mierzeca w walce nie tylko z infekcjami, ale take
chorobami nowotworowymi. Walka z rakiem wy-
maga nie tylko odpowiedniego leczenia przeciw-
nowotworowego, ale take sprawnego dziaania
ukadu odpornociowego. W praktyce klinicznej
mimo stosowanego leczenia czsto obserwujemy
dramatyczny postp choroby nowotworowej u pa-
cjentw z odpornoci obnion na skutek prze-
wlekego stresu lub braku wsparcia psychologicz-
nego tumaczy Majda.
Wsparcie psychologiczne zarwno dla pacjen-
tw onkologicznych, jak i tych z kancerofobi
powinno polega nie tylko na interwencji kry-
zysowej, ale i na zachcaniu do zmiany przeko-
na o swojej przyszoci. Kancerofobii sprzyja,
niestety, wszechobecne faszywe przekonanie, e
choroba nowotworowa nieuchronnie prowadzi do
przeraajcej i bolesnej mierci. Rak to jeszcze
nie wyrok. Wiele osb wraca do zdrowia. Mamy
coraz lepsze i skuteczniejsze metody leczenia
przekonuje Katarzyna Szauliska i podkrela rol
nadziei i optymizmu jako bardzo wanego stanu
emocjonalnego, chronicego nas przed wszelkimi
chorobami, nawet tymi najpowaniejszymi.
KATARZYNA KUCEWICZ jest psychologiem, pedagogiem,
psychoterapeutk integracyjn osb indywidualnych oraz par
i maestw. Wacicielka Centrum Psychoterapii Kucewicz
& Piotrowicz w Warszawie.
Jeli chcesz podzieli si opini na temat artykuu, napisz do nas
(redakcja@charaktery.com.pl).
CHARAKTERY STYCZE 2017 39
 A K C N

neofobia
Obiadek
WWW.CHARAKTERY.EU

TEKSTKLAUDIA MODLISKA
ILUSTRACJA STANISAW GAJEWSKI

Najchtniej jemy to, co znamy. Obawa przed nowymi

pokarmami u niektrych przybiera posta choroby.

Siedzisz w lokalnej restauracji w egzotycznym kraju,
a przed tob talerz z daniem wybranym na chybi
trafi. Nie znasz tej potrawy, mao tego nie jeste
w stanie rozpozna wikszoci skadnikw. Cho
jeste godny po caodniowym zwiedzaniu, nie ma
mowy o apczywym paaszowaniu. Waciwie zasta-
nawiasz si, czy w ogle je. Przygldasz si nieuf-
nie potrawie, wchasz, nabierasz odrobin i ostro-
nie prbujesz. Smaczne. Kolejny may ks. Udaje
ci si rozpozna kilka skadnikw. Zaczynasz je,
ale jeste czujny. Kady niepokojcy smak moe
natychmiast zakoczy posiek. Jeli po kilku go-
dzinach rozboli ci brzuch, nigdy wicej nie wrcisz
do tej restauracji.
Przesadna ostrono? Wcale nie. Cho nie zdajemy
sobie z tego sprawy, bez wahania jemy tylko znane
potrawy. Najlepiej smakuj te podane w znanych
nam miejscach, przygotowane przez znane osoby
pizza w pizzerii, do ktrej chodzimy od dziesiciu
lat, ros z domowym makaronem u mamy. Jednak
pierwsze spotkanie z sushi czy pleniowym serem
zapewne poprzedzio przynajmniej krtkie wahanie
i szybka analiza reakcji naszego organizmu.
Ta mniej lub bardziej lkowa reakcja na nowy po-
karm to neofobia pokarmowa. Wystpuje ona nie
tylko u ludzi, ale i u wielu gatunkw zwierzt. Na
przykad dziki szczur z nowym poywieniem obcho-
dzi si bardzo ostronie: wcha, bada wibrysami,
lie i prbuje maymi ksami. Czeka chwil, zanim
zacznie je wicej. Szczury, tak jak ludzie i wiele
innych zwierzt, s wyczulone na sygnay pynce
z ciaa po zjedzonym posiku. Nigdy wicej nie tkn
produktw, po ktrych poczuy si le. Reakcja ta
nie jest oczywicie pozbawiona sensu. Dla wszystko-
ernych zwierzt, w tym take ludzi, poywieniem
moe by wiele rolin i zwierzt, i to w rnej for-
mie, o rozmaitej konsystencji i w rnym stadium
rozkadu. Zatem kluczowa jest umiejtno roz-
poznania pokarmw bezpiecznych, stanowicych
rdo potrzebnych do ycia substancji odywczych.
Odrnienie tego, co nadaje si do jedzenia, od tego,
co jest niejadalne albo wrcz trujce decyduje
o przetrwaniu. Dlatego pierwszym kryterium oceny
pokarmu jest to, czy ju si z nim zetknlimy. Jeli
wczeniej jedlimy go i nie zaszkodzi nam, moemy
przyj, e i tym razem bdzie bezpiecznym rd-
em energii. W pewnym sensie kierujemy si za-
sad inyniera Mamonia z kultowego filmu Rejs,
ktremu podobay si tylko te melodie, ktre ju
kiedy sysza.
Bo inni zjedli
Pierwsze lekcje zdrowej diety bierzemy ju w yciu
podowym. Wody podowe nasycone s substan-
cjami z pokarmw spoywanych przez matk, dziki
czemu rozwijajcy si organizm poznaje smaki i za-
pachy. Noworodek traktuje te pokarmy jako znane,
czyli bezpieczne. Matki zachcaj dorastajce po-
tomstwo do jedzenia rnych potraw, wskazuj naj-
lepsze rda skadnikw odywczych. Potem do
procesu poznawania bezpiecznego jedzenia w-
czaj si inni: czonkowie rodziny, rwienicy.
U zwierzt proces poznawania bezpiecznego po-
ywienia wyglda podobnie. Mode, chodzc za
matk, dowiaduj si, gdzie znale pokarm. Ob-
wchujc czonkw grupy, poznaj pokarm, ktry
jedz inni. Czasem nawet jak np. mapy kapu-
cynki prbuj wyjmowa z ap i pyska smakoyki
jedzone przez starszych towarzyszy. Jeli starsi co
jedz, musi to by dobre i bezpieczne zatem na-
stpnym razem mode te nie bdzie si obawiao
tego zje.
Rwnie dorose osobniki z gatunkw yjcych
w grupach wymieniaj si informacjami na temat

40 CHARAKTERY STYCZE 2017

Mamonia
rde i rodzajw bezpiecznego jedzenia. W jed-
nym z bada nauczono szczura (demonstratora)
je pokarm o intensywnym zapachu cynamonu.
Nastpnie umieszczono szczura w pustej klatce ra-
zem z innym szczurem (obserwatorem), ktry ni-
gdy nie zetkn si z t przypraw. Dominujcym e produkt jest bezpieczny.
zmysem u szczurw jest wch, wic obserwator
dokadnie obwcha demonstratora, szczeglnie
jego pyszczek. Kiedy pniej obserwatorowi podano
pojemniki z dwoma nowymi pokarmami, wybra
ten o smaku cynamonu. Cho sam nigdy cynamonu
nie jad, przyprawiony nim pokarm uzna za bez-
pieczny, gdy jad go inny czonek grupy.
Ludzie oczywicie nie obwchuj si w takiej sy-
tuacji. W znacznej mierze polegamy na wska-
zwkach wzrokowych. Nieraz nabieramy ochoty
na sprbowanie tego, co jedz przy nas inni, na-
wet jeli nie znamy smaku potrawy. Gdy po raz
pierwszy odwiedzamy jak restauracj, rozgl-
damy si, co jedz inni gocie. A nawet skada-
jc zamwienie, prosimy o to samo, co je tam-
ten pan. Ten mechanizm wykorzystywany jest
rwnie w reklamach. W prezentowanych przez
firmy spoywcze spotach widzimy zadowolonych,
umiechnitych aktorw zjadajcych ze smakiem
nowy produkt. A skoro inni to jedz i czuj si
dobrze, a do tego wygldaj zdrowo, to znaczy,
Dylemat wszystkoercy
W rodowisku naturalnym zwierzta nie zawsze
mog je tylko to, co znaj rzadko maj po-
karmu pod dostatkiem, a konkurencja o najlepsze
kski jest wielka. Wszystkoerne zwierz szuka
wic czego nowego, rwnie smacznego i poyw-
nego. W kontakcie z nowym pokarmem staje jed-
nak przed tzw. dylematem wszystkoercy. Ape-
tycznie wygldajcy pokarm moe by wietnym
rdem substancji odywczych, ale moe te by
trucizn. Czy zaryzykowa i zje, czy moe po-
szuka czego znanego? Odwane skorzystanie
z okazji moe by szans na zachowanie zdrowia
i wzmocnienie, a co za tym idzie na sukces re-
produkcyjny. Istnieje jednak niebezpieczestwo
CHARAKTERY STYCZE 2017 41
 A K C N
neofobia
WWW.CHARAKTERY.EU
Przepis na udan randk
Na poziom neofobii pokarmowej wpywa
wiele czynnikw. Jednym z nich jest skonno
do odczuwania obrzydzenia.
Z rn intensywnoci reagujemy nie tylko na widok nietypowych
pokarmw, np. flakw, ale rwnie na rne sytuacje np. widok
osoby dubicej w nosie. Okazao si, e im silniejsz mamy
skonno do odczuwania obrzydzenia, z tym wiksz neofobi
reagujemy na nowe pokarmy. David Buss i jego wsppracownicy
zastanawiali si, jak obrzydzenie odczuwane nie tylko do
pokarmw, ale te do osb i ich zachowania, przekada si na
wybory w relacjach romantycznych. Okazao si, e u mczyzn
wystpuje zaleno midzy poziomem odczuwanego przez nich
obrzydzenia, neofobi pokarmow i skonnoci do angaowania
si w krtkotrwae zwizki. Badacze tumacz ten zaskakujcy
zwizek jako ewolucyjnie uksztatowan form prezentacji
mskiego zdrowia i odpornoci organizmu. Jeli niewiele
mnie brzydzi, mog zje pokarmy, ktre s nieznane, a wic
potencjalnie niebezpiecznie. A to znaczy, e mj organizm jest
zdrowy i silny, wic bez problemu poradzi sobie z konsekwencjami
takiego ryzykownego zachowania. Zdrowie i odporno s
cechami preferowanymi przez kobiety, wic tacy mczyni maj
szeroki dostp do potencjalnych partnerek. Wyglda na to, e
rozpoczynanie znajomoci od randki w egzotycznej restauracji
jest dobr strategi poznawania intencji przyszego partnera.
Oprac. Klaudia Modliska na podstawie: L. Al-Shawaf, D. M. Lewis, T. R. Alley,
D. M. Buss, Mating strategy, disgust, and food neophobia, Appetite, 85/2015
zatrucia, by moe nawet miertelnego i z prze-
trwania nici. Pewna doza ostronoci w postaci
neofobii pokarmowej wydaje si rozsdnym ewo-
lucyjnie rozwizaniem.
Jednak przesada rzadko popaca rwnie w przy-
padku neofobii pokarmowej. Nadmierna ostro-
no w doborze poywienia, przy braku dostatecz-
nie bogatych rde pokarmu, moe skaza dzikie
zwierz na mier, a w najlepszym razie na nie-
doywienie i zwizane z tym choroby. Dotyczy to
nie tylko dzikich zwierzt w ich naturalnym ro-
dowisku, ale rwnie tych zalenych od czowieka.
Neofobia pokarmowa moe utrudnia np. aklima-
tyzacj nowych zwierzt w zoo. Niech do nowego
pokarmu czsto wzmocniona jest lkiem przed no-
wym miejscem i nieznanym naczyniem, w ktrym
pokarm jest podawany. Zmczone i osabione stre-
sem po przeniesieniu do nowego miejsca zwierzta
czasem nie mog doj do siebie, poniewa odma-
wiaj jedzenia i trac siy. Z neofobi pokarmow
u swoich podopiecznych stykaj si rwnie wa-
ciciele zwierzt adoptowanych oraz hodowcy pr-
bujcy wprowadzi now karm.
42 CHARAKTERY STYCZE 2017
Specjalne menu
Rwnie u ludzi neofobia pokarmowa moe by
niebezpieczna. Chocia naturalnie wystpuje ona
u dzieci midzy 2. a 5. rokiem ycia, czasem moe
by powanym problemem zdrowotnym. Wikszo
rodzicw w pewnym momencie ze zdziwieniem
zauwaa, e dziecko akceptuje coraz mniej potraw,
mimo e z wiekiem mogoby przej na coraz bar-
dziej urozmaicon diet. Ogranicza si natomiast
do jedzenia kilku potraw, ktre s mu dobrze znane.
A nawet wtedy potrafi krzywi si i plu, jeli znany
pokarm ma inn ni zwykle konsystencj lub smak.
Nag niech do nieznanego i rnorodnego po-
ywienia ewolucjonici wi z rozwojem dziecka
awersja pojawia si, gdy dziecko zaczyna spraw-
nie si porusza i prbuje by coraz bardziej sa-
modzielne. Dla naszych odlegych przodkw by
to okres szczeglnie niebezpieczny. Samodzielno
to ekscytujca wolno wyborw, ale i niebezpie-
czestwo popenienia bdw wynikajcych z braku
wiedzy i dowiadczenia. Dlatego te dla malca bez-
pieczniej byo, kiedy jad tylko to, co dobrze zna
i nie eksperymentowa nadmiernie z nowociami.
Zatrucie jest najbardziej szkodliwe dla organizmu,
ktry nie naby jeszcze odpornoci.
Jednak w dzisiejszych czasach, gdy dziemi opie-
kujemy si bardzo dugo i dbamy o ich diet bar-
dziej ni o wasn, silna neofobia pokarmowa moe
przynie wicej szkd ni poytku. Dzieci, ktre
dotyka jej patologiczna forma, cierpi czsto na
niedoywienie, a co za tym idzie ich prawidowy
rozwj fizyczny i intelektualny jest zagroony. Psy-
chologowie od dekad gowi si, jak temu zaradzi
i osabi przesadn nieufno maluchw do no-
wego jedzenia.
By niejadek jad
Preferencje pokarmowe ksztatuj si ju w yciu
podowym, a po narodzinach ksztatuje je mleko
matki, jeli dziecko karmione jest piersi. Na-
ukowcy dowodz, e im bardziej urozmaicona
jest dieta matki, tym wiksza szansa na pniej-
sz akceptacj rnorodnych smakw przez dziec-
ko. By moe zatem pozbawiona wielu produktw
i uboga w smaki restrykcyjna dieta, jakiej poddaj
si karmice kobiety, aby uchroni niemowlta
przed problemami gastrycznymi, nie jest najlep-
szym pomysem.
Badacze sugeruj, by nowe, rnorodne smaki
wprowadza do diety niemowlt tak wczenie, jak
tylko pozwala na to ich organizm. Jeli dziecko nie
akceptuje nowych smakw lub ich odmiennej od
mleka konsystencji, zaleca si dodawanie niewiel-
kiej iloci zmiksowanych pokarmw do mleka.
Im starsze dziecko, tym wicej moliwoci kszta-
towania jego zachowania. Aby zredukowa neofo-
bi pokarmow, najlepiej nowe potrawy podawa
 na tym samym co zwykle talerzu i aranowa je
w znany dziecku sposb. Warto rwnie angaowa
dzieci w przygotowywanie posiku mog dobrze
pozna skad potrawy, ktra dziki temu jawi im si
jako bezpieczna. Niezwykle wane jest zachowanie
dorosych podczas wsplnych posikw. Badania
pokazuj, e jeli jemy now potraw z apetytem,
mlaszczc z przyjemnoci i gono j zachwalajc,
to istnieje wiksza szansa, e dziecko przyjmie po-
traw pozytywnie.
Niektre matki karmic dziecko, odgrywaj przed
nim przedstawienie. Gono i z przesad zachwa-
laj to, co znajduje si na talerzyku, udaj, e same
z przyjemnoci zjadaj zawarto yeczki, w kocu
gro, e posiek zje mi albo lalka. Wiele bada
potwierdzio, e ta metoda, przez pokolenia stoso-
wana intuicyjnie przez matki, jest bardzo skuteczna
w redukowaniu neofobii pokarmowej. A jej dzia-
anie opiera si na rnych technikach transferu
informacji o bezpiecznym pokarmie.
Tak jak wiele innych waciwoci psychicznych,
rwnie neofobia pokarmowa przybiera rne nat-
enie. Niektrzy ludzie nawet nie sprbuj nowych
potraw, niechtnie jedz na przyjciach, a w podr
wol zabra swoje kanapki, ni ryzykowa, e nie
znajd w obcym miejscu nic, co nadawaoby si
w ich mniemaniu do jedzenia. Inni za zjedz pra-
wie wszystko i wszdzie. Ani brudna budka z po-
dejrzanie wygldajcym kebabem, ani smaone in-
sekty sprzedawane na tajlandzkim targu nie s dla
nich wyzwaniem. Dlaczego jedni boj si nowych
pokarmw, a inni wcale? Argumenty ewolucyjne,
odnoszce si do wszystkoernoci i wynikajcych
z niej zalet i wad, nie tumacz rnic indywidual-
nych w jej nasileniu. Mimo licznych bada mecha-
nizmy neofobii nadal s zagadk...
Dr KLAUDIA MODLISKA jest adiunktem w Instytucie
Psychologii Polskiej Akademii Nauk, wsppracuje
z Interdyscyplinarnym Centrum Bada Zachowania si
Zwierzt i Ludzi. Zajmuje si psychologi porwnawcz
i ewolucyjn, bada zachowania pokarmowe, ich mechanizmy
i patologie.
Jeli chcesz podzieli si opini na temat artykuu, napisz do nas
(redakcja@charaktery.com.pl).

reklama

45 z

Muzolandia przedszkolaka
Scenariusze zaj dla nauczycieli rytmiki i wychowania przedszkolnego
Adrianna Furmanik-Celejewska

Wspaniaa pomoc dla nauczycieli rytmiki i muzykalnych rodzicw!

Zestaw autorskich piosenek, wicze i zabaw muzycznych w formie scenariuszy zaj, podzielonych
tematycznie na cztery pory roku.
Piosenki opatrzone zostay zapisem nutowym i chwytami gitarowymi, dodatkowo w poradniku znaj-
duj si kolorowanki, ktre mona wyci i rozda maluchom na zakoczenie zaj.
Muzolandia uzupeniona jest pyt CD z piosenkami w wersji instrumentalnej i wokalno-instru-
mentalnej piewanymi przez dzieci.

Gwarantowana muzyczna zabawa przez cay rok.

Nowoci

Patroni

Ksigarnia internetowa www.ksiegarnia.difin.pl

 A K C N
relacje
WWW.CHARAKTERY.EU
Teraz
SOLO
Coraz wicej osb decyduje si
mieszka w pojedynk. Nie oznacza to
jednak, e s samotne. Wikszo ma
bardzo rozbudowan sie kontaktw.
Eric Klinenberg
DARIA GRABDA: W Polsce yje okoo 5 milio-
nw singli. Na caym wiecie coraz wicej ludzi
nie wchodzi w gbokie relacje z innymi, wol
mieszka w pojedynk. To wygodne...
ERIC KLINENBERG : Ale moe te by mier-
telnie niebezpieczne! W 1995 roku przez Chicago
przetoczya si fala upaw. Zgino wtedy ponad
700 osb. Wikszo dlatego, e ya samotnie.
Po kilku dniach ratownicy odnajdywali w domach
ciaa ofiar wysokich temperatur. Chciaem spraw-
dzi, jak powszechne w Stanach Zjednoczonych
jest mieszkanie w pojedynk i jakie to niesie kon-
sekwencje. To by mj pierwszy duy projekt ba-
Prof. ERIC KLINENBERG
jest socjologiem, pracuje na Uniwersytecie Nowojorskim.
Jest autorem ksiki Going Solo i wspautorem Modern
romance. Mio w czasach Internetu. Publikuje w takich
magazynach jak New Yorker, Rolling Stone, This
American Life.
44 CHARAKTERY STYCZE 2017
ROZMAWIAADARIA GRABDA
ILUSTRACJA GRETA SAMUEL
Rona Talcott
dawczy, ktry opisaem w ksice Going Solo. Pod-
czas bada odkryem co zaskakujcego: coraz
wicej osb decyduje si mieszka w pojedynk
nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale na ca-
ym wiecie. Nie oznacza to jednak, e s samotne.
Wikszo ma bardzo rozbudowan sie kontak-
tw, ma wielu znajomych, przyjaci.
Gwnie przez Internet? To tacy wspczeni
pustelnicy, ale poczeni z innymi osobami sie-
ciami spoecznociowymi?
Tak. Kiedy badaczy niepokoia izolacja, dzi raczej
ciga obecno w mediach spoecznociowych,
ktr umoliwia telefon z Internetem. W takiej sy-
tuacji dom staje si oaz, w ktrej mona odpocz
od cigego komunikacyjnego zgieku.
Czy czciej na mieszkanie w pojedynk decy-
duj si kobiety, czy mczyni?
Na takie samodzielne ycie decyduje si coraz wicej
kobiet. Maestwo przestao by dla nich ekono-
miczn koniecznoci, jak miao to miejsce 50 czy 60
lat temu. S coraz lepiej wyksztacone i coraz wicej
Jak sobie radzi
z samotnoci?
Nie kady singiel jest samotny.
Jeli jednak czujesz, e czas co
zmieni, to:
1. Pomyl o wolontariacie lub innej
dziaalnoci na rzecz innych,
ktra sprawiaaby Ci rado.
Stwarzaj sytuacje, w ktrych
moesz pozna nowych ludzi
i nawiza przyjanie.
2. Rozwijaj relacje z ludmi, ktrzy
maj podobne postawy, interesy
i wartoci. Pielgnuj przyjanie.
3. Skupiaj si na pozytywach.
Samotne osoby czsto boj si
odrzucenia i tworz czarne
scenariusze swojego ycia.
Nie rozpamituj swoich poraek
czy relacji, ktre nie byy
dla Ciebie satysfakcjonujce.
Zacznij widzie swoj przyszo
w jasnych barwach.
Oprac. dg na podstawie: www.verywell.com/
loneliness-causes-effects-and-treatments-2795749
zarabiaj. Mieszkaniu w pojedynk sprzyja rozwj
miast, w ktrych przestrze jest organizowana tak,
by ludzie mogli mieszka sami i spotyka si ze zna-
jomymi w przestrzeni publicznej. Nie bez znaczenia
jest take to, e yjemy coraz duej jeden z ma-
onkw przeywa partnera o 5, 10, a nawet 20 lat
i na og do koca swojego ycia mieszka sam.
Jednak mieszkanie w pojedynk wcale nie znaczy,
e czujemy si samotni. Mona siedzie w domu na
kanapie i dziki telefonowi, komunikatorom, pocz-
cie elektronicznej pozostawa w kontakcie ze znajo-
mymi. Jeszcze p wieku temu byo to niemoliwe.
We Woszech socjologowie opisuj tzw. bam-
boccioni, [due bobasy], czyli 3040-latkw,
ktrzy nie kwapi si do zamieszkania osobno.
W Polsce nazywa si ich gniazdownikami, bo
odwlekaj moment wyprowadzenia si z ro-
dzinnego gniazda. Za to modzi Amerykanie
marz o szybkim uniezalenieniu si.
Osoby mode, ktre decyduj si na mieszkanie
w pojedynk, robi to, eby zyska niezaleno
i sta si w peni dorosymi, odpowiedzialnymi za
swoje czyny ludmi. To jest bardzo wany moment
w ich yciu, pozwalajcy uzyska przekonanie, e
stanli na wasnych nogach. To czas odkrywania,
kim jestemy, co chcemy osign w zawodowym
i prywatnym yciu, z kim chcemy je sobie ukada.
Momentem granicznym, ktry wyznacza pocztek
dorosoci, bardzo czsto jest maestwo, poja-
CHARAKTERY STYCZE 2017 45
 A K C N
relacje
WWW.CHARAKTERY.EU
Skala uzalenienia
od Facebooka
Sprawd, czy jeste uzaleniony/
uzaleniona od Facebooka.
Odnie si do poniszych stwierdze.
Zastanw si, czy zdarza Ci si zachowa
w opisany sposb bardzo rzadko, rzadko
czasami, czsto, czy bardzo czsto.
1. Duo czasu spdzasz, mylc
o Facebooku i planujc, jak z niego
skorzystasz.
2. Czujesz coraz wiksze pragnienie
cigego korzystania z Facebooka.
3. Korzystasz z Facebooka, by zapomnie
o problemach osobistych.
4. Bezskutecznie prbowae/
prbowaa ograniczy korzystanie
z Facebooka.
5. Gdy kto zabroni Ci korzystania
z Facebooka, stajesz si nerwowy lub
niespokojny.
6. Tak czsto korzystasz z Facebooka,
e ma on negatywny wpyw na Twoj
prac/studia.
Jeli udzielie/udzielia co najmniej
czterech odpowiedzi czsto albo
bardzo czsto , istnieje due
prawdopodobiestwo, e jeste
uzaleniony/uzaleniona od Facebooka.
Oprac. dg na podstawie: www.medicalnewstoday.
com/articles/245251.php.
wienie si dzieci. Kiedy decydowali si na taki
krok ludzie bardzo modzi. Dzi odkadaj w czasie
te dorose decyzje.
Jak wygldao Pana wchodzenie w doroso?
Mieszka Pan sam?
Tak. Na studiach, prawie 20 lat temu. Bardzo
ciesz si z tego dowiadczenia. Duo mylaem
wwczas o mojej przyszoci, poszukiwaem, testo-
waem. To by bardzo wany czas w moim yciu.
Punktem zwrotnym by moment, kiedy poczuem,
e naprawd dorastam. A gdy spotkaem kobiet,
z ktr postanowiem spdzi reszt ycia, zdaem
sobie spraw z tego, e chc co zmieni. Obecnie
mieszkam z on i dwjk maych dzieci.
Wic ju nie narazi si Pan na oskarenia o sa-
molubstwo. Wielu singli spotyka si z zarzu-
46 CHARAKTERY STYCZE 2017
tami, e mieszkaj sami dlatego, e s egocen-
trykami, ktrzy nie potrafi dzieli si z innymi.
Myl, e te zarzuty maj niewiele wsplnego z rze-
czywistoci. Z bada socjologicznych wynika, e
osoby mieszkajce w pojedynk wicej czasu sp-
dzaj z przyjacimi, ssiadami i ludmi, ktrzy
s w zwizkach maeskich. Czciej udzielaj
si jako wolontariusze w rnych organizacjach
spoecznych i obywatelskich. Nie izoluj si, nie
s wykluczeni ze spoeczestwa.
Kiedy osoby yjce samotnie uwaane byy za
moralne zagroenie w lokalnej spoecznoci.
Uznawano, e ycie w pojedynk prowadzi do
rozwizoci, depresji i innych problemw spo-
ecznych. Kiedy zmienio si to nastawienie?
W 1957 roku grupa amerykaskich psychologw
przebadaa postawy Amerykanw wobec mae-
stwa 80 procent dorosych uwaao, e ludzie, kt-
rzy nie decyduj si na maestwo i wol by sami,
s chorzy, neurotyczni lub niemoralni. Dzi nikt nie
myli o singlach w ten sposb. Opinie o yciu w po-
jedynk radykalnie si zmieniy w cigu ostatnich
50 lat, bo zmienia si sytuacja kobiet, ktre pod-
jy aktywno zawodow, zmienio si postrzeganie
seksu, a dostp do antykoncepcji umoliwi kontrol
urodze. Dwie rzeczy, jakie zapewniao maestwo,
czyli stabilno ekonomiczna i seksualna aktywno,
zostay oddzielone od tej instytucji. W efekcie ludzie
zaczli coraz pniej zawiera maestwa lub po-
stanawiali y w pojedynk. Wszystko to zrewolu-
cjonizowao postawy wobec singli.
W projekcie badawczym dotyczcym wanie
singli wsppracowa Pan z... komikiem. Przy-
gldalicie si mioci w dobie nowych mediw.
Razem z komikiem Azizem Ansari badalimy, jak
samotni ludzie cz si w pary w czasach Inter-
netu. Projekt trwa ponad rok i wzili w nim udzia
take czoowi eksperci w zakresie ycia miosnego
i zwizkw: Helen Fisher z Rutgers University, Jo-
nathan Haidt z Uniwersytetu Nowojorskiego czy
Rob Willer z Uniwersytetu Stanforda oraz wielu
innych. Razem z Azizem przebadalimy grupy fo-
kusowe i odbylimy rozmowy z setkami ludzi, mi-
dzy innymi w Nowym Jorku, Los Angeles, Buenos
Aires, Tokio czy Paryu. ledzilimy ich interakcje
poprzez SMS-y, e-maile czy profile na portalach
randkowych. Wszystko po to, by dowiedzie si,
jak w dobie mobilnego Internetu ludzie szukaj
drugiej powki.
Nowe media pomagaj czy przeszkadzaj w po-
szukiwaniu partnera?
I pomagaj, i przeszkadzaj. Dziki nim mamy
szans spotka si z ludmi z rnych miast i za-
ktkw wiata. Nasi dziadkowie i rodzice spotykali
si z przyjacimi w barze czy szkole i tam szukali
 mioci. Teraz, jeli kto ma telefon komrkowy
i dostp do Internetu, moe komunikowa si z in-
nymi osobami szukajcymi partnera przez 24 go-
dziny na dob, siedem dni w tygodniu. To wspa-
niae, e dziki nowym mediom moemy cay czas
szuka mioci, a nasze szanse na znalezienie tego
jedynego/tej jedynej rosn. Z drugiej strony jest
w tym rwnie pewna puapka. Gdy yjemy cay
czas on-line, nie moemy lub nie chcemy wyczy
telefonu czy komputera. W zwizku z tym zasy-
pywani jestemy mnstwem ofert i moliwoci,
wic dokonanie wyboru staje si wrcz niemo-
liwe. I nawet jeli zdecydujemy si na spotkanie
z dan osob, to wci towarzyszy nam pytanie,
czy to jest optymalna opcja, czy wybralimy od-
powiedni osob. Wybranie jednej opcji z wielu
dostpnych to prawdziwe wyzwanie dla wsp-
czesnych ludzi.
nam to bardzo duo czasu. Wprawdzie wybie-
ramy jak rzecz, lecz towarzyszy nam niepew-
no i niepokj, poniewa mamy wiadomo, e
moglimy wybra tak wiele innych rzeczy. Taki
sam niepokj pojawia si w przypadku randek.
Gdy umawiamy si z jedn osob, wci mylimy
o tych moliwociach, ktre uciekaj nam sprzed
nosa. W ten sposb nie dajemy szansy tej osobie,
by udowodnia, e moe by dobrym partnerem.
Nowym wyzwaniem jest take to, e umawiamy
si z obcymi ludmi. Nasi dziadkowie i rodzice
umawiali si z ssiadami, przyjacimi przyjaci,
przyszych partnerw poznawali w szkole, kociele,
ssiedztwie. Teraz spotykamy si z ludmi z caego
wiata, i to nie wychodzc z mieszkania, wystarczy
dostp do sieci. Coraz czciej partnerami staj si
osoby z obcej nam kultury, rodowiska. To moe
wzbudza pewien lk.

Dlaczego tak si dzieje?

Badania pokazuj, e im wicej mamy moliwo- Jeli chcesz podzieli si opini na temat rozmowy, napisz do nas
ci, tym trudniej nam podj decyzj i zajmuje (redakcja@charaktery.com.pl).

Sprawd si!
Trwa dziewita ju edycja Oglnopolskiego Turnieju Wiedzy Psychologicznej.
Na zwycizcw czekaj stypendia i atrakcyjne nagrody rzeczowe.
Turniej Wiedzy Psychologicznej trwa od 1 pa- swoj wiedz w eliminacjach on-line, ktre odbd
dziernika ubiegego roku do poowy kwietnia si w marcu. Sto osb z najlepszymi wynikami
2017. Do udziau zachcamy wszystkich uczniw przejdzie do dwuczciowego finau.
szk ponadgimnazjalnych, ktrzy chc zgbia Uczniowie zainteresowani udziaem w Turnieju
tajniki psychologii. Od uczestnikw Turnieju b- powinni zgosi si do swojego nauczyciela, peda-
dzie wymagana znajomo wybranych artykuw goga lub psychologa szkolnego, ktrzy formalnie
publikowanych w Charakterach od padziernika zgosz kandydatow z danej szkoy. Zgoszenia
2016 do lutego, ktre zostan oznaczone specjaln bdziemy przyjmowa do 17 lutego. Kada szkoa
pieczci. W tym numerze jest to rozmowa z Eri- biorca udzia w Turnieju bdzie moga skorzy-
kiem Klinenbergiem pt. Teraz solo. Podstaw sta z 50-procentowego rabatu na zakup ksi-
Turnieju s te ksiki O chopcu, ktry przesta ek turniejowych, a take rocznej prenumeraty
si ba, i inne niezwyke eksperymenty oraz Mdre Charakterw.
i poyteczne. Jak psychologia pomaga y, a take Szczegowy regulamin, zasady uczestnictwa, wy-
zagadnienia zawarte w Podstawie programowej kaz wymaganych zagadnie oraz inne informa-
ksztacenia oglnego dla gimnazjw i szk ponad- cje mona znale na stronie www.charaktery.eu
gimnazjalnych. Uczestnicy Turnieju sprawdz w zakadce Turniej Psychologiczny.

Patronat honorowy Partnerzy

Uniwersytet Jagielloski
Instytut Psychologii

Organizator
wydawca
polskiej
edycji podrcznika
do psychologii
 A K C N
sens lubu
WWW.CHARAKTERY.EU
Partner czy
Maria i Bogdan de Barbaro zastanawiaj si,
Maria de Barbaro
Kobiece psycholog, psychoterapeutka
spojrzenie, mski Pytanie: bra lub czy nie, wci jest aktualne; wy-
punkt widzenia daje si jednak, e stracio dawn rang. Nie wiem,
czy rzeczywicie na ile modzi ludzie sami je sobie zadaj, a na ile
inaczej patrzymy jest gosem starszych pokole, dla ktrych zapi-
na to, co si dzieje sao si ono jako nakaz i fundament trwaej wizi.
w zwizku? Z jednej strony istnieje wci wezwanie dla lu-
dzi wierzcych, by zaprzysigli przed Bogiem nie
Inne mamy tylko wierno, ale sam mio, o ktr naley
oczekiwania? dba i nie wolno jej utraci. Dla niekt-
Zapraszamy pary rych ten akt bywa wyrazem jedynie
psychoterapeutw, posuszestwa religijnemu naka-
by z perspektywy zowi. Dla innych jest jednak zo-
swojej pci bowizaniem uszczliwiajcym
spojrzeli na rne i upragnionym.
Natomiast kultura, celebrujca
dylematy wolno, wycofaa nakazy doty-
ycia we dwoje. czce lubu. Nie jest on ju bez-
wzgldnie wymagany do spoecz-
nej legitymizacji relacji, jaka czy
ludzi zwizanych wizi seksualn.
Nie jest warunkiem, by tak wi mie.
Pojcie partnera zyskao godny szacunku status
i stao si honorowan spoecznie formu relacji.
Tak wic kultura pozwala y bez lubu, a decyzja
o maestwie zostaa oddana w rce ludzi.
Powstaje zatem pytanie: jeli oenek przestaje by
nastpstwem nacisku obyczaju albo religijnego
nakazu czy istniej jakiekolwiek inne powody,
eby to robi?
Moemy traktowa akty prawne lub ceremonie
kocielne jako procedury, niemajce znaczenia
dla wartoci naszej wzajemnej wizi. Dzieje si
tak, szczeglnie gdy jako dzieci bylimy wiadkami
maestwa, ktre byo miejscem zdrad, braku
dbaoci i przewlekego cierpienia ludzi. lub mg
chroni par, na przykad naszych rodzicw, przed
ostracyzmem spoecznym, ale nie ustanawia wa-
runkw dla mioci i dobrej wizi. Przeciwnie:
48 CHARAKTERY STYCZE 2017
mg w swoisty sposb skaza ludzi na bycie razem
wbrew temu, jak si ze sob czuj i jaki rodzaj ycia
wok wsplnej relacji tworz. Jeli pochodzimy
z takich rodzin, decyzja o maestwie moe si
wydawa niebezpieczna i utrudniajca manewr
odwrotu, gdyby wi miaa si okaza nieudana.
Jeli jednak nie zachodz adne okolicznoci zwi-
zane z urazem, odpowied na pytanie o lub
moe zalee od tego, na jakie wizi si
nastawiamy i czego w nich szukamy.
Czy chcemy przelotnej ekscytacji?
Czy szukamy czego, co miaoby
mie gbokie znaczenie? Jakiego
rodzaju dowiadczeniem ma by
nasza relacja? Czym ma by wi
midzy nami? Jakie ma miejsce
w naszym yciu? Jaki czas chcemy
jej przeznaczy?
Jeli mamy dla tej relacji krtki czas
i mao przestrzeni, to ceremonia lubu
byaby informacj faszyw. Mogaby na-
wet zmyli drug osob.
Pragnienie lubu moe si pojawi, kiedy szukamy
wizi, ktra ma nam dostarczy czego istotniej-
szego ni atrakcja czy przyjemno. Szukamy nie-
zwykego stanu, jakim jest mono miosnego
tokur, MicroStockHub / iStock.com; Krzysztof Plebankiewicz
ycia z drug osob i szczcia odczuwania, e si
jest przez ni kochanym. Ten jeden z najbardziej
niezwykych stanw duchowych i uczuciowych
moe by poszukiwany, upragniony, nadsuchi-
wany, rozpoznawany jako wydarzenie szczeglne
i dar. Ale wymaga od nas dbaoci i znaku. Chce
si ten stan powiadczy znakiem wobec siebie,
kochanej osoby i wobec innych, eby tego zwizku
nie mylono z wizi przygodn, bdc tylko fa-
scynacj i realizowan bez mioci. Wtedy dopiero
moe pojawi si pragnienie ceremonii lubu i po-
czucie wewntrznego uzasadnienia dla tego aktu.
ma nek?
czy warto wzi lub? Czy obrczka co zmienia?
Bogdan de Barbaro
psychiatra, psychoterapeuta
Pobierzmy si. Albo przeciwnie: dajmy sobie spo-
kj z tymi ceremoniami...
Za kadym z tych rozwiza przemawiaj rne ar-
gumenty, a wszelkie doradzanie byoby ryzykowne.
Zwaszcza terapeuta nie moe sobie uzurpowa
prawa do dawania rad ludziom dorosym i odpo-
wiadajcym za wasne wybory yciowe. A odpo-
wied na to pytanie znajduje si w obszarze
wsplnym dla psychologa, socjologa, an-
tropologa kulturowego i etyka.
Czym zwizek maeski jest dla
pary? Dla jednych bdzie to ro-
dzaj zewntrznego i rytualnego
potwierdzenia ich wsplnego
projektu na ycie. Dla drugich
to bdzie okazja uzyskania do-
brego kredytu mieszkaniowego.
Dla jeszcze innych bdzie to przy-
siga przed Bogiem i ludmi, zobo-
wizujca do doywotniej mioci,
wiernoci i uczciwoci maeskiej.
Pomimy kredytobiorcw, ktrych sytuacja
psychologiczna jest bardziej skomplikowana, niby
si to na pierwszy rzut oka wydawao. Ale w tej sy-
tuacji akt lubu bdzie zalea od obowizujcych
regulacji bankowych i doradcami powinni tu by
urzdnicy bankowi, a nie coach ani terapeuta.
Co jednak maj robi pastwo modzi, jeli s
ludmi religijnymi i przeywaj lub jako sakra-
ment, a ycie bez lubu jako ycie w grzechu?
Chocia czas pynnej nowoczesnoci nadaje war-
tociom libertyskim znaczc rang, to wiele
jest osb, dla ktrych uwicenie ich zwizku wo-
bec Boga ma gbokie znaczenie moralne. Dla
nich pytanie, czy si eni, jest w gruncie rze-
czy pytaniem, czy ten mczyzna/ta kobieta jest
wanie t osob, z ktr chc spdzi wsplnie
reszt ycia.
W wersji optymistycznej zawarcie lubu dla mo-
dej pary oznacza moe poczucie przynalenoci,
szacunek i zamys dbania o zwizek oraz rodzaj
zobowizania do wzajemnej odpowiedzialnoci
za dalszy wsplny los. W wersji pesymistycznej
zawarcie maestwa bdzie rozumiane jako wy-
raz nadziei, e fraza zawarta w przysidze ma-
eskiej tak mi dopom Panie Boe Wszech-
mogcy i Wszyscy wici oznacza, e
oni sami modzi zakochani, tak bar-
dzo mog liczy na pomoc Bo, e
ju sami za nic nie musz w tej
sprawie odpowiada. Moe za-
brzmiao to nieco uszczypliwie,
ale warto podkreli, e zwi-
zek sformalizowany czy nie
ma szanse powodzenia, gdy jest
przeywany przez partnerw jako
swego rodzaju zadanie (a nie danie
do konsumpcji).
Czy rytua (przed otarzem lub/i w urz-
dzie stanu cywilnego) moe wzmacnia po-
czucie modej pary, e powodzenie maestwa
od nich zaley? Myl, e tak. Badania socjolo-
gw wskazuj, e z uwagi na warto wolnoci,
czyli ycia bez zobowiza znaczco ronie od-
setek modych osb wybierajcych kohabitacj.
Potwierdzaoby to tez, e osoby dystansujce si
od zobowiza bd stroni od lubu, a jeli ju
si na niego zdecyduj, trudno ich bdzie prze-
kona do traktowania maestwa jako wyzwania
i zadania yciowego.
W lutym o tym, co si dzieje, gdy ona zarabia wicej ni on, opowiedz
Maria Krl-Fijewska i Piotr Fijewski.
CHARAKTERY STYCZE 2017 49
 A K C N

y w peni
WWW.CHARAKTERY.EU

TEKST
PAWE HOLAS

Budzenie
TRENING
uwanoci
si Niezalenie od tego,
co zdaj si mwi o nas
Chciaem zaprosi ci, by na moment odoy to, co
nasze myli, moemy
robisz, i porzuci wszelki plan i wyobraenie o tym,
co ma si wydarzy. A wszystko po to, aby uwia-
budzi si do bycia
domi sobie to, co w tej wanie chwili jest w twoim
dowiadczeniu, co w tym momencie odczuwasz uwanym w kadym
w swoim ciele, co teraz pojawia si w twoim umy-
le i obserwowa to z otwartoci, yczliwoci momencie i wci
i nieoceniajcym zaciekawieniem. Jeszcze przez ja-
ki czas pozwl sobie po prostu by na nowo.
Taka nieoceniajca wiadomo tego, czego do-
wiadczamy w biecym momencie, to uwano.
Pisanie o niej to rado i zaszczyt, ale te auten-
tyczne wyzwanie. Uwano bowiem ma charakter i zgodnie z wasnym powoaniem. Ale dopki nie
dowiadczeniowy i przez to jest trudno uchwytna zaczniemy jej praktykowa, najlepiej na co dzie,
werbalnie, a opisujc j, atwo wpa w uprosz- by spotyka si ze swoim umysem, dopty pozosta-
czenia i banay. Zarazem ogromny jest potencja nie tylko zgrabna historyjka. Dopki sami nie za-
uwanoci jako drogi do poprawy dobrostanu psy- czniemy zasiada do medytacji z autentyczn wol
chofizycznego, samorozwoju, a nawet transformacji przebijania si przez zason koncepcji i pozorw
wewntrznej. atwo wic rwnie wpa w pod- na temat siebie i rzeczywistoci, ktre nosimy, aby
niosy ton i okrge (take naukowe) sowa, ktre mc przyglda si temu, jak naprawd rzeczy si
zamiast przyblia, mog nas oddala od jej istoty maj, dopty bdzie to tylko kolejna psychologiczna
i tego, co nam ta praktyka ofiarowuje. Zamiast na metoda suca naprawianiu naszych emocji.
jej rozwijaniu, moemy zacz skupia si na spo- Dlatego chciabym w kolejnych felietonach dzieli
dziewanych efektach, rozniecajc w sobie oczeki- si praktycznymi wskazwkami dotyczcymi rozwi-
wania i pragnienia, skupiajc si przez to na tym, jania uwanoci i podpowiada, jak to robi. Chcia-
jacy powinimy by, zamiast poznawa natur tego, bym te napisa, dlaczego to robi i czym uwano
jacy jestemy teraz. jest w rozumieniu tradycyjnym i wspczesnym.
Praktykowanie uwanoci (medytowanie) to nie Zamierzam wspomnie o jej fundamentach i kon-
tyle trening uwagi czy te metoda rozwijania dobro- templatywnych korzeniach zarwno w psychologii
stanu i redukcji stresu, ani nawet nie trening umy- buddyjskiej, jak i w tradycji judeochrzecijaskiej.
su czy mzgu, cho wszystkie te pojcia z uwa- Opowiedzie, jak wspczenie rozumiemy medyta-
noci s zwizane i bd je opisywa w kolejnych cj i uwano w psychologii, napisa o wspczuciu
tekstach. i innych powizanych z ni jakociach. Przyjrze
Ale uwano, jak chciabym przyblia, jest si mechanizmom i efektom jej dziaania, w tym
czym bardziej elementarnym i transformujcym jej wpywowi na mzg, ciao, emocje i funkcje po-
oznacza budzenie si do tego, kim naprawd jeste- znawcze. Wreszcie opisa zastosowania w tym
my. Jest wic drog do przeywania ycia w peni pokaza nowe nurty psychoterapeutyczne oparte na

50 CHARAKTERY STYCZE 2017

 Nowa ksika Jamesa Finleya,
UCZNIA THOMASA MERTONA
Szczegowy podrcznik
niezwykej formy modlitwy!
uwanoci i jak mona j integrowa z pomaganiem
artant / iStock.com

i prac z ludmi, niezalenie od nurtu, w ktrym

pracujemy. Innymi sowy poczy teori z praktyk. Co zrobi,
Cytujc Jona Kabat-Zinna, emerytowanego pro- by w Twoim yciu pojawio si
fesora medycyny i twrc Programu Redukcji
Stresu Opartego na Uwanoci (MBSR), ktremu wicej spokoju i uwanoci?
zawdziczamy rozkwit zainteresowania uwanoci
na Zachodzie, mona by powiedzie, e rozwijanie Jakie s trzy zasady,
uwanoci jest chyba najtrudniejsz prac na wie- na ktrych opiera si praktyka
cie. Tu bowiem wci na nowo spotykamy si twa-
rz w twarz ze wszystkim, co si w nas dzieje. Jest chrzecijaskiej medytacji?
to zadanie w gruncie rzeczy na cae ycie, w ktrym
nikt nie moe nas zastpi, podobnie jak nikt nie Jak poczy oddech z modlitw?
moe przey za nas ycia. Na szczcie niezale-
nie od tego, jak nasze ycie wygldao do tej pory,
oraz niezalenie od tego, co zdaj si mwi o nas
nasze myli, moemy si budzi do bycia uwanym
w kadym momencie i wci na nowo. Ze szczypt
humoru i wyrozumiaoci wszake, nie traktujc
ani siebie, ani samej praktyki nadmiernie powanie.
Piszc te zdania, mam wiadomo, e by moe
wpadem w to, o czym uprzedzaem okrge
sowa i podniosy ton. Tyle e naprawd tak uwa-
am od pierwszego razu, kiedy zasiadem do me-
dytacji, w wieku bodaje 8 lat (bya to tzw. transcen-
dentalna medytacja), i miaem na moment poczucie
jakby powrotu domu, dotknicia czego, czego nie
rozumiaem i czego dotd nie przeywaem, ale za
czym gboko tskniem. To byo co wymykaj-
cego si sowom, jakby moment spokoju, poczucia
poczenia ze sob i wiatem. Poczuem, e to jest
co bardzo istotnego, co, do czego bd chcia wra-
ca i rozwija przez cae ycie. Wolaem wtedy, jak
zreszt przez wikszo ycia, gra w przysowiow
pik, ale to dotknicie ju nigdy nie odeszo i me-
dytacja bya cay czas mniej bd bardziej obecna
w moim yciu. Kiedy pod koniec lat dziewidzie-
sitych zostaem lekarzem, a pniej psychotera-
peut, i dziki rnym nauczycielom i dowiadcze-
niu wasnemu odkryem, e medytacja to w istocie
medycyna (zwracam uwag na wsplny rdosw:
med od mederi ac. leczy), przeyem ogromn Wielka i wci ywa tradycja zostaje tu
rado. Powziem wtedy postanowienie, e bd przedstawiona w jej wieoci, wolnoci i uni-
si stara rozwija j i szerzy oraz opiera si na
niej w pomaganiu innym. wersalnoci, ktre przycign kadego auten-
Uwaam, e uwano jest skarbem i chciabym tycznie poszukujcego czowieka. James Finley
was, jak i siebie, uczyni jego powiernikami.
okazuje si wspaniaym nauczycielem.
o. Richard Rohr, OFM
Dr PAWE HOLAS jest nauczycielem uwanoci,
psychoterapeut i superwizorem terapii poznawczo-
-behawioralnej, lekarzem psychiatr. Pracuje na Wydziale
Psychologii UW. Wspzaoyciel Polskiego Towarzystwa
Mindfulness, kierownik studiw podyplomowych Uwano
i Wspczucie na Uniwersytecie SWPS.
autopromocja

Jeli chcesz podzieli si opini na temat artykuu, napisz do nas

(redakcja@charaktery.com.pl).

Ksika dostpna na www.sklep.charaktery.eu

i w dobrych ksigarniach
 A K C N
rodzestwo
WWW.CHARAKTERY.EU
Jak brat
z bratem
Bracia Coen czy bracia Dardenne znani scena-
rzyci i reyserzy filmowi to symbole idealnie
dziaajcych tandemw, zgodnych braterskich re-
lacji zarwno w sferze prywatnej, jak i zawodowej.
Wsplnie osigaj sukcesy i jak si zdaje nie
ma mowy o jakiejkolwiek rywalizacji midzy nimi.
Na og wrd dorosego rodzestwa trudno o tak
bliskie relacje. Czsto drogi braci i sistr rozcho-
dz si po wyprowadzeniu si z domu rodzinnego
i zaoeniu wasnej rodziny...
Czsto rde problemw w relacjach midzy do-
rosym rodzestwem mona szuka w dzieci-
stwie, w tym, jak kade z nich byo traktowane
przez rodzicw. W sposobie, w jaki rodzice reago-
wali na rywalizacj dzieci. Rywalizacja jest czym
naturalnym, gdy pojawia si modszy brat, sio-
stra. Kade dziecko ju od wieku niemowlcego
instynktownie walczy o uwag, opiek i mio
rodzicw oraz innych opiekunw, bo to zapewnia
mu przetrwanie. A rodzestwo stanowi konku-
rencj w walce o te dobra. Wojny toczone przez
braci i siostry daj zarazem ujcie emocjom, jakie
dzieci przeywaj w relacjach z rodzicami, rwie-
nikami. Odreagowuj w ten sposb zazdro, lk
przed odrzuceniem, poczucie krzywdy i zaleno-
ci od innych.
Gniewni, bo skrzywdzeni
Problemy w relacjach midzy rodzestwem s cz-
sto przejawem dysfunkcji caej rodziny. Na to, jak
zachowuje si jeden z czonkw rodziny, wpywaj
zachowania pozostaych jej czonkw oraz ich wza-
jemne stosunki. Bywa, e starszy syn wci sy-
szy: Jeste starszy, mdrzejszy, to ustp!. Gdy
dochodzi do awantury midzy dziemi, rodzice
obarczaj starsze dziecko win za konflikt. Jasne
jest dla nich, e niezalenie od tego, co uczynio
52 CHARAKTERY STYCZE 2017
TEKSTIZABELA WOYSKA-WICH
ILUSTRACJE MAGDA WOLNA
Bywa, e czujemy si
bardziej zwizani
z przyjacimi ni
z wasnym rodzestwem.
Jak uzdrowi relacje
i odnale drog
do brata i siostry?
modsze dziecko, doszo do tej sytuacji, poniewa
to starsze i mdrzejsze nie ustpio, czyli nie po-
suchao ich zalece byo niegrzeczne. Modsze
dokucza, wyrzdza krzywd po prostu dlatego, e
jest modsze i gupsze. Kar dostaje starsze dzie-
cko, w najlepszym razie oboje.
Konsekwencj tej bdnej postawy wychowawczej
jest pozbawienie starszego dziecka praw i mo-
liwoci obrony. W takiej sytuacji pokrzywdzone
dziecko skieruje gniew na modsze, nie na rodzi-
cw, bo instynktownie chroni w sobie ich pozy-
tywny obraz i pragnie mie z nimi jak najlepsz
relacj. W przyszoci by moe samo bdzie wy-
mierzao sprawiedliwo bratu lub siostrze i tym
samym faktycznie zidentyfikuje si z rol zego
brata lub siostry.
Taka szkodliwa dla relacji dzieci i caej rodziny
postawa rodzicw im moe wydawa si zupenie
normalna i by dziedziczonym, funkcjonujcym
od pokole skryptem rodzinnym, ktry bezreflek-
syjnie powtarzaj. Moe te zasadza si na oso- s schematyczne i przewidywalne, a rodzice nie
bistym dowiadczeniu yciowym, tak jak w przy- potrafi mdrze i czujnie przyjrze si relacjom
padku Marty, ktra jest najmodsza z czwrki swoich dzieci i im samym, uwzgldniajc rnice
rodzestwa. W dziecistwie dokuczali jej starsi wieku, pci, charakteru, temperamentu czy zdol-
bracia, a na pomoc rodzicw nie moga liczy, noci poznawczych.
poniewa czsto wyjedali do pracy za granic. 19-letnia Joanna waciwie nie ma kontaktu ze
Dzisiaj w nieuwiadomiony sposb odreagowuje starszym o cztery lata bratem, Witkiem. Miesz-
tamte dowiadczenia, obserwujc relacje swoich kaj razem z rodzicami, ale od kilku lat nie rozma-
dzieci wspczuje crce, czsto nadmiernie j wiaj ze sob. Podczas wit czy innych rodzinnych
chroni, za to niemal w ogle nie przejawia empatii spotka zawsze padaj z jego ust jakie ranice j
dla potrzeb i uczu syna, gdy dochodzi do konfliktu i upokarzajce sowa. Joanna nie odpowiada na
midzy dziemi. nie, eby nie psu atmosfery spotkania, ale potem
dugo pacze w swoim pokoju. Nie rozumie, dla-
Koszmarny i Doskonaa czego od dziecistwa Witek tak le j traktowa
Skutki faworyzowania starszego rodzestwa bo- w niczym nie pomaga, ponia w towarzystwie
lenie odczua rwnie Barbara, ktra urodzia si rwienikw, opowiada o niej ze rzeczy kolean-
tu przed rozwodem rodzicw. Przechodzili oni kom i kolegom. Z kolei Joanna nie przypomina
kryzys ju przed jej poczciem, bo na jaw wysza sobie, aby zrobia co zego bratu staraa si do
zdrada matki Basi. Drugie dziecko miao uratowa niego zbliy, niestety, bezskutecznie. Gdy bardzo
maestwo, co si nie udao, a sytuacja rodzinna jej dokucza, szukaa pomocy u rodzicw, skarc
jeszcze bardziej si skomplikowaa. si na jego zachowania.
Ojciec przenis na Basi uczucia zawodu, roz- Rodzice zawsze krzyczeli na Witka, wymierzali mu
czarowania i poczucie poraki w relacji z on. Po kary, ale to nic nie dawao. Konflikty z rodzicami
rozpadzie rodziny nie nawiza z modsz crk nasiliy si, bo Witek do wczenie mia problemy
emocjonalnej wizi. Odmienne traktowanie crek z nauk i zachowaniem. Rodzice wrcz modlili si,
przez ojca miao ogromne znaczenie dla ich roz- eby znowu nie wyci jakiego numeru w szkole,
woju psychicznego oraz wzajemnej relacji, o kt- nie mia zatargu z podejrzanym towarzystwem czy
rej na szczcie ju jako mode kobiety byy z policj. Obecnie pomagaj mu finansowo i do-
w stanie porozmawia. Obie zmagay si z zaburze- kadaj wszelkich stara, aby utrzyma si w ko-
niami psychosomatycznymi i depresyjnymi. Tera- lejnej pracy.
pia umoliwia im powrt do dowiadcze rodzin- Joanna uwaa, e brat manipuluje rodzicami
nych z okresu dziecistwa oraz przepracowanie ich chci pomocy i obaw przed kolejnymi ko-
zwizanych z nimi emocji. Ich praca nad sob za- potami, ktre sam na siebie sprowadza. Joanna
owocowaa powrotem do zablokowanej wczeniej kocha rodzicw, jest z nimi bardzo zwizana,
relacji i nawizaniem siostrzanej przyjani. i przykro jej, e rwnie ich Witek le traktuje.
Dzieci szybko ucz si, jak mog manipulowa Ona sama jak zawsze stara si by dla nich dobra,
postawami rodzicw, szczeglnie jeli te postawy pomaga w domu, dba o swoje wyksztacenie, bo

CHARAKTERY STYCZE 2017 53

 A K C N
rodzestwo
WWW.CHARAKTERY.EU
widzi, jak wielk rado im to sprawia. Zawsze bya
ich najwiksz dum, w przeciwiestwie do spra-
wiajcego kopoty wychowawcze Witka.
Historia trudnej siostrzano-braterskiej relacji
Joanny i Witka zasadza si na dychotomicznym
podejciu wychowawczym rodzicw do dzieci
troch jak w bajce o Koszmarnym Karolku i Do-
skonaym Damianku. Witek zawsze sprawia ko-
poty, by niegrzeczny, Joasia odwrotnie grzeczna,
uczynna, wzorowa uczennica. Rodzice stawali w jej
obronie, bronili przed zym bratem, wychwalali.
Witek dostawa zazwyczaj kary, bo by krnbrny,
sprowadza na siebie i na nich kopoty.
Widzieli ich zawsze jako dwie przeciwstawne,
lecz uzupeniajce si czci. Porwnywali Witka
z Joasi. Trudno im byo akceptowa intensywn
zazdro i niech Witka do siostry, zobaczy go
w nim samym i zrozumie, co przeywa od mo-
mentu pojawienia si modszej siostry. Uczucia
syna i pynce z nich zachowania uznawali za nie-
waciwe. Krytykowali go i karali, przez co cho-
piec nie lubi siostry, bo zagrozia jego pozycji jako
kogo wanego w rodzinie.
Stara si niewiadomie zym zachowaniem zwr-
ci na siebie uwag rodzicw, ale wchodzi w rol
koszmarnego brata i umacnia pozycj doskonaej
siostry. Joanna z czasem stawaa si jego ofiar.
Rodzice za tracili u Witka autorytet, poniewa
w swoich dziaaniach wychowawczych byli nie-
Sposoby na dobre relacje
Nawet jeli oddalilicie si z bratem/siostr, w dorosym
yciu moecie ponownie zbliy si do siebie.
Sprbujcie pozna siebie tak, jak si poznaje nowo
spotkan osob. Dowiedzcie si, czym interesuje si
brat/siostra, w czym jest dobry/dobra, o czym marzy.
Pozwlcie rwnie bratu/siostrze pozna was na nowo.
Szukajcie okazji do spdzania razem czasu. To nie
musz by kosztowne przedsiwzicia wystarczy
wsplny wypad do kina albo spacer po lesie. Wane,
eby to sprawiao wam obojgu przyjemno.
Wspominajcie razem dobre chwile z dziecistwa,
momenty, w ktrych dowiadczylicie wsparcia ze
strony brata/siostry. Stwrzcie w swojej pamici taki
emocjonalny album dobrych chwil.
Jeli rodzice nieustannie was porwnywali (i nadal tak
robi), wy nie musicie tego robi. Brat to nie Ty, a Ty to
nie brat, kade z was ma wasne sukcesy i poraki.
Rozmawiajcie o tym, co w waszych relacjach
powoduje cierpienie, ale uywajcie komunikatu ja
mwcie o tym, co czujecie w zwizku z zachowaniem
rodzestwa, a nie oskarajcie brata/siostry (Bo ty...).
54 CHARAKTERY STYCZE 2017
skuteczni. Chcieli dobrze, a jednoczenie podwia-
domie starali si utrzyma bezpieczny, bo dobrze
znany, istniejcy stan rzeczy.
Gra w zaleno
Gdy w rodzinie nigdy nie rozmawiao si szczerze
o uczuciach, to i dorose rodzestwo nie posiada
tej umiejtnoci. Bracia i siostry zasklepiaj si
w tym, co czuj oni sami i nie potrafi dopuci
perspektywy drugiej strony. Takie osabione lub
zerwane wizi rodzinne s jednak przeywane jako
wielka strata, dlatego od czasu do czasu nastpuje
przeom i ch nawizania kontaktu. Jednak kiedy
jedna strona jest ju gotowa do szczerej rozmowy
i pojednania, nie zawsze napotyka na tak goto-
wo u brata/siostry. Pod spodem buzuj emocje,
tak jak w relacjach Adama i jego modszego brata,
Ernesta.
Adam zaczyna prac w firmie rodzicw. Kiedy po-
zna Edyt, nie zyskaa ona sympatii jego rodzicw.
Zmczony wspprac z rodzicami odszed z firmy,
wyprowadzi si z domu i zamieszka z Edyt. Ro-
dzice zerwali z nim kontakt na ponad dwa lata.
Adam znis ten fakt dzielnie, wsparciem bya dla
niego Edyta, z ktr tworzyli kochajc si par.
Oboje znaleli prac i dobrze sobie radzili.
W tym czasie Ernest przej w domu rol gwnego
beneficjenta dbr i wsparcia rodzicw. Zwiza si
z kobiet tak samo niezaradn jak on, ale akcep-
towan przez matk i ojca. Nieracjonalnie ocenia
interesy i topi oszczdnoci rodzicw. Kiedy uro-
dzio mu si dziecko, matka zajmowaa si synem
Ernesta, cho bya potrzebna w firmie.
Rodzice nawizali ponownie kontakt z Adamem,
kiedy ich firma potrzebowaa pomocy. Adam po-
mg im finansowo, liczc na to, e relacje ro-
dzinne wreszcie si uo. Mia al do rodzicw,
e rozpieszczaj brata, naraajc si na kopoty.
W relacji midzy brami roso napicie.
Adam by coraz bardziej rozczarowany i rozgo-
ryczony, bo z czasem zorientowa si, e rodzice
rzadko go odwiedzaj, nigdy z wasnej inicjatywy
nie zajmuj si jego dziemi. Za to czynnie uczest-
nicz w wychowaniu dziecka Ernesta. Gdy Adam
po kilku latach poprosi brata o zwrot poyczki,
ten waciwie zerwa kontakt.
Rodzice Adama i Ernesta niewiadomie prag-
nli zatrzyma synw w zalenoci od nich. Kiedy
Adamowi udao si odseparowa, w takiej zale-
nej pozycji zatrzymali jego modszego brata, co
znaczco wpyno na relacj midzy brami. Er-
nest zazdroci Adamowi jego zaradnoci i po-
wodzenia oraz niezalenoci. Adama zocia
roszczeniowa i nastawiona na wyzysk postawa
Ernesta. Straci rwnie zaufanie do rodzicw,
ktrzy pomimo przykrych dowiadcze z mod-
szym synem dawali ciche przyzwolenie na te
patologiczne relacje.
Jak druga matka?
Mam 38 lat. Wychowaam si
w maym miecie. Mam modsz
o dziesi lat siostr i starszego brata.
Z bratem moje relacje s poprawne,
cho niezbyt czste. Ale wiemy, e
moemy na siebie liczy. Natomiast
z siostr nie mam prawie wcale wizi.
Dua w tym zasuga rodzicw,
ktrzy bardzo faworyzowali siostr.
Bya dla rodzicw jak maskotka,
oczko w gowie. Speniali kad jej
zachciank, a ja miaam si ni
czule opiekowa i te spenia
jej zachcianki, gdy rodzicw nie
byo w domu. Wcale mi si to nie
umiechao i czasami okazywaam
jej niech w ostentacyjny sposb.
Ona potem skarya si rodzicom,
ja za to obrywaam i coraz bardziej si
oddalaam. Od siostry i od rodzicw.
Gdy wyjechaam do szkoy
z internatem, waciwie zniknam
z domu. Uczyam si w tym samym
miecie, co mj brat, wic to z nim
trzymaam sztam.
Mino jednak sporo lat, wszyscy
jestemy doroli i wiele si zmienio.
Mamy wasne rodziny, a nasza mama
zmara rok temu. Siostra przeya
to najmocniej. Teraz szuka bliszego
kontaktu ze mn, tak jakby chciaa,
ebym zastpia jej mam. Ale ja nie
wiem, czy jestem na to gotowa.
Nie umiem wykrzesa z siebie jakich
cieplejszych uczu do niej. Zmusza si,
gra drug matk?
Karolina
Masz
problem
i nie wiesz, jak sobie poradzi?
Nie poddawaj si. Do rozwizania Twoich
problemw te prowadzi jaka droga, trzeba
j tylko odnale! Podpowiadamy,
jak upora si z trudnociami w pracy, domu
i szkole, jak pokona lki i polubi siebie.
Piszcie na adres: latarnik@charaktery.com pl
lub lijcie listy poczt tradycyjn:
Charaktery, ul. Paderewskiego 40,
25-502 Kielce (z dopiskiem
Latarnik).
Pani Karolino, tkwi w Pani zadra
z dziecistwa, ktra nie pozwala przedrze si
pozytywnym uczuciom do siostry.
Niech do niej i dystans, ktre przeywaa Pani w domu
rodzinnym, wydaj si zrozumiae w kontekcie faworyzo-
wania siostry przez rodzicw. Dua rnica wieku midzy
Wami, jak rwnie Pani wyjazd spowodoway, e dojrzewa-
ycie w odmiennych i odlegych wiatach. Myl jednak, e
gwn przeszkod w tworzeniu si midzy Wami wizi byy
wanie te negatywne uczucia, ktre wzbudza w Pani ukad
relacji rodzinnych i postawa wychowawcza rodzicw.
Ma Pani dobre przeczucie w bliskich relacjach nie ma sensu
udawa czego na si. Pyta-
nie jednak, czy siostra rzeczy-
wicie oczekuje tego, aby Pani
jej matkowaa? Mino sporo
lat, wszyscy jestecie doroli
i wiele si zmienio. Zmara
Wasza mama to wydarzenie
IZABELA WOYSKA-
z pewnoci miao wpyw na
-WICH jest psychologiem.
ca Wasz trjk i na reszt
Prowadzi psychoterapi
rodziny. By moe odbiera Pani
indywidualn i par. Pracuje
siostr tak, jak zapamitaa j
w poradni psychologicznej
sprzed wyjazdu z domu do
Centrum-Ja w Warszawie
szkoy, kiedy bya dzieckiem-
-maskotk. Tak rol w rodzi-
(www.centrum-ja.pl).
nie czsto przejmuj najmod-
sze dzieci, kiedy doroli pozwalaj im na wicej ni starszym
dzieciom, powicaj wicej uwagi, traktuj na luzie.
Teraz Pani siostra jest ju doros kobiet i myl, e zamiast
zmusza si do opiekowania si ni, moe warto na pocztek
sprbowa j pozna. Jaka jest, czym yje? A take dlaczego
szuka bliszego kontaktu z Pani, jaki ma to zwizek ze mier-
ci mamy? W ten sposb miaaby Pani szans poczu do niej
z czasem autentyczne uczucia i oceni, na ile jest Pani gotowa
zacieni z ni relacj jak czsto si spotyka, o czym roz-
mawia, czy i co zaczerpn z tej relacji dla siebie. Moe uda
si Wam kiedy na tyle otworzy przed sob, aby opowiedzie
sobie o tym, co przeywaycie w dziecistwie? O tym, co Pani
przeywaa i co stanie si ju przeszoci.
CHARAKTERY STYCZE 2017 55
 A K C N

moja historia
WWW.CHARAKTERY.EU

Smucimy si wszyscy. Biedni i bo-

gaci, dzieci i doroli. Jest pewna hie-
Niech si
SMUTEK
rarchia smutkw. Smutek dziecka
jest chyba najboleniejszy dla ro-
dzicw. Dziecko, zwaszcza mae,
rzadko jest w stanie wyartykuowa,
dlaczego si smuci. Mama idzie do

wypowie...
pracy, a dzieckiem zajmuje si nia-
nia. Bez mamy i taty smutno. Dziec-
ko tskni. Wtedy staje si smutne.
Pacze. Na wszystko mwi nie, bo
nie. Czasami na smutek reaguje zo-
ci. Protestuje. Krzyczy. Rzuca si na
podog. To jest ta mowa smutku,
eby sobie z nim poradzi. Stosujemy
Nie smutasuj. Krzycz, bo smutek
wtedy metod: niech si smutek wy-
powie. Prbujemy go okiezna. Po- to destrukcja. Midzy smutasowaniem
wstrzyma zy i rozpacz. Odwrci
uwag. Wtedy ten protest mona za- a smutkiem jest rnica, ale oba te stany
cz wyjania. To te jest smutek.
Osoba dorosa czy moda ma o wiele s niebezpieczne.
wicej powodw do smutku, ktry po-
jawia si, jak co jest nie po jej myli.
Jak si zakocha bez wzajemnoci. Jak
kto w jej otoczeniu ponosi yciow powiniene go lekceway. Ile tego trzymy w lustro, widzimy w oczach
klsk. Umiera na nieuleczaln cho- smutku dookoa. Smutny jest pan pustk. Nic nie cieszy. Ani najlepsze
rob lub popenia samobjstwo. Do- po probie. Smutna jest wdowa czy wakacje, ani najlepszy film. Nic nie
pada nas smutek. Depresja. Lekarze wdowiec. Smutni s rodzice dziecka czujemy, bo si smucimy. Zewszd
psychiatrzy, specjalici midzy in- chorujcego. Rodzice si martwi. syszymy: We si w gar. Nie smu-
nymi od smutku, przepisuj jakie Smuc si. Bo to na nich spoczywa tasuj. Przeczytaj jak ksik. Masz
pastylki, ktre maj pomc. Cza- smutek wasnego dziecka. Smutne s przyjaci. Zorganizuj ci urodziny.
sami pomagaj albo nasz zdradzone ony. Babcie po Zabawisz si. A ten bolcy smutek
smutek si oddala, bo mierci ma. Smutni tylko si wzmaga, bo nie masz nic
znowu jak dzieci
odwracamy si Czy s przyjaciele. Cza-
sami tak si przej-
nikomu do powiedzenia. Wpadasz
w panik. Obecno innych staje
w drug stron
przeciwn pamitasz miemy czyim
smutkiem, e
si irytujca. Nieznona. Czasami
udaje si taki smutek sprzeda da-
smutkowi. zdarzenie, ktre staje si na- lej. Kupi albo przestan si odzy-
Ale podobnie odmienio Twoje ycie? szym. Zara- wa, bo kto chce si utopi w czyim
jak aob amy si t smutku. Zostajesz sam. Przestajesz
Przeomow chwil?
smutek trzeba emocj towa- dzwoni i oni nie dzwoni. I jest jesz-
przey do Czekamy na Wasze historie. Wybrane
rzyszc smut- cze smutniej. Jest tak, e w kocu wy-
koca, choby publikujemy w Charakterach, kowi. Jedni chodzisz z tej klatki smutku, ale cza-
nie wiem jak a ich autorzy otrzymuj pij, eby zala sami tkwisz w niej przez miesice,
by bolesny. Bo od nas ksiki. robaka. Inni id a nawet lata. Smutek, tak jak eufo-
smutek boli. Nie lu- na terapi, a jeszcze ria, moe nas posi i to jest w nad-
bimy o tym mwi, na- inni zamykaj si w pu- miarze niebezpieczne, bo moemy
wet na prowadzonych przez stym pokoju, eby pozosta wpa w niezdrow mani. Boha-
psychologw tzw. grupach otwar- w samotnoci. Odreagowa. Poby ze terka pewnego filmu krzyczaa pod
cia, na ktrych smutek ma by wy- swoim smutkiem. mostem, a jej krzyk by zrodzony ze
bebeszony. Wpadamy w depresj Smutek zwany jest take apati, ta- smutku i traumy. Zapamitaam ten
pochodn smutku trwajcego od kim depresyjnym stanem, kiedy nic krzyk...
dwch, trzech tygodni. To cezura, nam si nie chce. Stajemy si nie- Nie smutasuj. Krzycz, bo smutek to
sygna ostrzegawczy. sprawni fizycznie i psychicznie. Czu- destrukcja. Midzy smutasowaniem
Bez wzgldu na to, w jakim jeste jemy jedynie pustk. Chudniemy. a smutkiem jest rnica, ale oba te
wieku, dowiadczajc smutku nie Cera staje si ziemista. Gdy pa- stany s niebezpieczne. Elbieta

56 CHARAKTERY STYCZE 2017

L E K C J E Z Y C I A

Spotkaem ostatnio, po wielu latach

niewidzenia, przyjaciela ze studiw.
W czasie rozmowy, bardzo oywiony,
podzieli si ze mn wiadomoci, e
zacz strzela. Regularnie chodzi na

Jan Nowak
strzelnic i caymi godzinami (a nie
jest to tania przyjemno) strzela z pi-

stoletu. Ma te zamiar uzyska po-
zwolenie na bro i si w ni zaopa-
trzy. Po co to robi? Bo id cikie
czasy i lepiej by przygotowanym na
spotkanie z tymi, ktrzy bd strzela
do nas. Kogokolwiek to nas miaoby
obejmowa...
Mwic o sobie, na og chtnie uy-
wamy jzyka, ktry nie buduje barier.
Mwimy my: ludzie, Europejczycy, Po-
lacy. Gdy jednak prbujemy dokad-
nie sprawdzi, z jak waciwie grup
si utosamiamy, to okazuje si, e lu-
bimy wyklucza, oddziela si od in-
nych, zamyka drzwi. eby si poczu
dobrze, eby si poczu dobrym, szu-
kamy zych. Kiedy uda nam si podzie-
li wiat na dobrych i zych (a udaje
si zawsze), od razu zaczynamy czu
si lepiej. li s nam bardzo potrzebni,
abymy mogli poczu si dobrzy.
Kim s ci li? Dyurni li to prze-
stpcy przeciwko prawu i moralno-
ci: zodzieje, zabjcy, pedofile, ale
te sprawcy wypadkw, przyapani na
braniu apwek i rne inne podej-
rzane typy. My nie jestemy tacy jak
oni. Nikogo nie zabilimy, nie okrad-
limy, nie wykorzystalimy. Skd! Oni
s li, my dobrzy. Mamy prawo do
moralnej wyszoci i wypowiadania
sdw, ktre wskazuj winnych i usta-
laj wymiar kary.
Innego rodzaju zych dostarcza nam
polityka. Ona bardzo pomaga podzie-
li wiat na dobrych i zych i, oczy-
wicie, natychmiast stan po stronie
dobrych. Zanurzajc si w dowiad-
czeniu wyborw i gosowa, sucha-
jc politykw, czy nawet uczestniczc
w rodzinnych dyskusjach (a raczej
dyskusjach), mona odnie wrae-
nie, e uczestniczymy nie w wymia-
nie i starciu rnych pogldw, ale
w zmaganiu si dobra i za, wiata
i ciemnoci, Boga i diaba.
Oddzielamy si od innych w moral-
noci i polityce, nie inaczej dzieje si
Tacy sami
Jestem taki jak ty te sowa mog nas
uwolni od poczucia winy i poczucia
krzywdy, znie poczucie wyszoci
i niszoci. Uwolni i zbliy.
Jacek Krzysztofowicz
w yciu osobistym. Poczucie bycia i swojej rodziny. Los nie jest sprawied-
skrzywdzonym, na przykad w intym- liwy i nierwno obdarza, bez adnej
nym zwizku, czsto staje si rdem naszej zasugi. Nikomu nie daje prawa
potnej wrogoci i nienawici. Im wywyszania si ponad innych.
kto by bliej, tym bardziej staramy Chocia cigle prbujemy budowa
si go od siebie odepchn. Dokad- mury, oddzielajce nas od innych, tak
nie to samo dzieje si w drug stron: naprawd jestemy do siebie bardzo
gdy nam zdarzy si kogo skrzywdzi, podobni. Jestemy tacy sami. Jestem
wykorzysta, zrani (a komu si nie taki jak ty te sowa mog nas wresz-
zdarzyo?), odpychamy go od siebie cie uwolni od poczucia winy i poczu-
ze wszystkich si, przekonujc samych cia krzywdy, znie poczucie wyszoci
siebie i wszystkich wok, e sam jest i niszoci. Uwolni i zbliy. Zbudo-
sobie winien... Przecie co zego, to wa pokj wewntrz siebie samych
nie my. i uczyni cho odrobin lepszym wiat
wiat dzielony na dobrych i zych robi na zewntrz.
si coraz cianiejszy. Zo i nienawi
to ciary, ktre trzeba dwiga, a po-
kj w nas i wok nas staje si dobrem
coraz trudniej dostpnym.
A przecie mona inaczej... Wszyscy
jestemy z jednego pnia, z jednych
korzeni. Jestemy ludmi brami
i siostrami, rwnymi w obliczu cze-
go o wiele wikszego od nas. Kady JACEK KRZYSZTOFOWICZ jest teologiem
z nas na swj sposb jest niepeny i psychoterapeut. Prowadzi w odzi terapi
i uwikany w histori swojego ycia indywidualn i partnersk (www.zmiana.pro).

CHARAKTERY STYCZE 2017 57

 WWW.CHARAKTERY.EU M U K A Y

reklama

CHARAKTERY - NAJLEPSZE MIEJSCE NA REKLAM BIURO REKLAMY KIELCE TEL. 41 201 02 30, 41 201 02 31 E-MAIL: REKLAMA@CHARAKTERY.COM.PL

58 CHARAKTERY STYCZE 2017

reklama

www.charaktery.eu/reklama

CHARAKTERY STYCZE 2017 59

 WWW.CHARAKTERY.EU

60
A

CHARAKTERY STYCZE 2017

A

uprzedzenia
U

Przejrze si

Wojciech Nekanda Trepka / Agencja Gazeta

w obcym
Obcy stanowi lustro, w ktrym jako nard
si przegldamy. I mog pokaza, e wcale nie
jestemy tacy wspaniali, jak nam si wydaje.
Micha Bilewicz
KAROLINA ROGASKA: Radwan jest filmow-
cem, mieszka w Polsce od lat. Niedawno na-
padnito go po raz trzeci tylko dlatego, e jest
Syryjczykiem. Obserwujemy wiele przejaww
negatywnego nastawienia do imigrantw. Jak
wynika z ostatniego sondau CBOS, a 67 proc.
Polakw sprzeciwia si przyjmowaniu przez
nasz kraj uchodcw z Bliskiego Wschodu
i Afryki. Jak mona to tumaczy? Czy powo-
dem jest lk przed obcymi?
MICHA BILEWICZ: Niewtpliwie poczucie
zagroenia jest jednym z czynnikw, a zwikszy
je kryzys imigracyjny z 2015 roku. Psychologia
mwi o dwch typach poczucia zagroenia, ktre
wpywaj na nasze uprzedzenia o zagroeniu re-
alistycznym i symbolicznym. Realistyczne wyraa
si w poczuciu, e z napywem imigrantw nasza
sytuacja ekonomiczna si pogorszy bdziemy
musieli z nimi rywalizowa o prac. Im bardziej
ludzie czuj si pod tym wzgldem zagroeni, tym
bardziej s uprzedzeni. Pragn, by imigranci trzy-
mali si jak najdalej od ich kraju.
A zagroenie symboliczne?
Przejawia si w myleniu, e imigranci czy
uchodcy zagraaj polskim wartociom, e jeste-
my przedmurzem kultury europejskiej i naszym
zadaniem jest jej obrona. Lkamy si, e kraj po
napywie emigrantw zmieni si nieodwracalnie.
Lk przysania nam spojrzenie na imigrantw?
Tak, bo w obu perspektywach tej realistycznej
i tej symbolicznej mona potraktowa ich jako
ROZMAWIAAKAROLINA ROGASKA
Maciej Smierowski
potencja. Po pierwsze dla gospodarki. Sukces
Niemiec w latach 70. wynika w duym stopniu
z tego, e dotaro tam sporo imigrantw z po-
udniowej Europy i wielu sabo wyksztaconych
Turkw. Efektem by ogromny wzrost gospodar-
czy, bo przybyo rk do pracy. Zreszt w Polsce
jest podobnie, przyjlimy w ostatnich dwch
latach okoo 700 tysicy Ukraicw. Czsto wy-
konuj oni prace, ktre mao kto chce wykonywa
sprztaj, pracuj w rolnictwie czy jako pomoc
domowa. Po drugie, imigranci zazwyczaj wzbo-
gacaj kultur zastan, nie niszcz jej. Niestety,
jak wynika z bada, ludzie rzadko dostrzegaj po-
tencja migracji. Myl bowiem o zagroeniach,
nie o zyskach.
Dr hab. MICHA BILEWICZ
prof. UW, jest psychologiem spoecznym. Kieruje
Centrum Bada nad Uprzedzeniami, jest wykadowc
na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
W swoich badaniach koncentruje si na problematyce
uprzedze, teorii spiskowych, na konfliktach
midzygrupowych i przejawach dehumanizacji.
Prowadzi badania dotyczce mechanizmw pojednania
po ludobjstwie. Jest wspautorem i wspredaktorem
wielu ksiek, m.in.: The Psychology of Conspiracy, Poza
stereotypy. Dehumanizacja i esencjalizm w postrzeganiu
grup spoecznych oraz Uprzedzenia w Polsce, ktra
w smej edycji Nagrody Teofrasta zyskaa wyrnienie
specjalne redaktora naczelnego Charakterw.
61
 A A
uprzedzenia
WWW.CHARAKTERY.EU
Czy uwiadomienie im tych korzyci, wskazanie
konkretnych przykadw, moe zmieni ich po-
stawy wobec emigrantw?
Wtpi. Maria Jarymowicz i Daniel Bar-Tal w arty-
kule, jaki przed laty ukaza si w European Jour-
nal of Social Psychology, udowadniali, e lk g-
ruje nad nadziej. atwo go bowiem wywoa. Jest
przetwarzany podprogowo przez ciao migdao-
wate dziki temu od razu nastpuje reakcja mo-
toryczna. Widzimy wa i uciekamy, zanim jeszcze
zdamy sobie spraw, co zobaczylimy. Jestemy
tak stworzeni, by szybko reagowa na potencjalne
zagroenia nawet jeli miaoby si okaza, e nie autorytaryzmu nie wyjania zatem wszystkiego. Za-
byo si czego ba. Z nadziej czy innymi pozytyw-
nymi emocjami jest inaczej. One s przetwarzane
w korze mzgowej, a wic duo wolniej. Ludzi a-
two nastraszy, skoni do nieracjonalnych decyzji.
Zmiana postaw poprzez tumaczenie, e migracja
ma pozytywne skutki, moe by trudna.
W rnym stopniu jestemy podatni na lk
i uprzedzenia. Od czego to zaley?
Psychologia rnic indywidualnych sugeruje, e
jest taki zestaw cech, ktre odpowiadaj za po-
wstawanie uprzedze. Wpisany jest on w tak zwan
osobowo autorytarn, podatn na lk. Theodor
Adorno, niemiecki filozof i socjolog, ju w latach
pidziesitych twierdzi, e na wyksztacenie si orientacji na dominacj, czyli z jednej strony ta l-
Koncentracja na cierpieniach grupy
wasnej powoduje wzrost uprzedze.
takiej osobowoci w duej mierze wpywa wycho-
wanie w specyficznej rodzinie, gdzie matka jest
nadopiekucza, a ojciec silny, bardzo represyjny
i przywizany do norm, a za ich naruszanie karze
dziecko. W efekcie tumi ono pewne popdy i prze-
nosi je na innych ludzi. Przejawy nieakceptowa-
nego u siebie popdu seksualnego widzi w innej
grupie. Przykadem moe by mylenie o muzu-
manach jako agresywnych seksualnie, wykorzystu-
jcych kobiety zostao ono podkrcone przez wy-
darzenia w Kolonii, gdzie przed rokiem w sylwestra
zdarzay si przypadki, gdy kobiety byy atakowane
przez imigrantw. Taki stereotyp jest bzdur, bo
kultura muzumaska jest bardzo konserwatywna
i zakazuje kontaktu fizycznego z obcymi kobietami.
Ale zgodny jest z tym, co twierdzi Adorno.
Jakie s jeszcze konsekwencje autorytaryzmu?
Dzi wyrnia si trzy jego komponenty. Osoby au-
torytarne chc mie silnych przywdcw, wobec
ktrych s posuszne. Jednoczenie nie lubi tych
62 CHARAKTERY STYCZE 2017
U
grup, ktre przywdcy wskazuj jako ze. Poza tym
s przywizane do norm, praw, zasad obowizuj-
cych w pastwie. Co ciekawe, nie zawsze musi to
oznacza negatywne nastawienie do wielokulturo-
woci. W Singapurze, gdzie jest wiele grup etnicz-
nych i wyznaniowych, rzd stosuje polityk wie-
loetniczn, zgodnie z ktr nie ma dominujcego
narodu. Co robi w tych warunkach osoba autory-
tarna? Jak pokazali Arne Roets i jego wsppracow-
nicy z Uniwersytetu w Gandawie, skoro przywdcy
namawiaj do poszanowania mniejszoci, to osoba
autorytarna staje si mniej uprzedzona. Zmienna
czto wic szuka innych zmiennych rnicujcych
ludzi pod wzgldem poziomu uprzedze.
I co znaleziono?
Waniejsza ni autorytaryzm okazuje si orien-
tacja na dominacj spoeczn. To wiara, e wiat
jest dungl, gdzie wszyscy walcz ze sob, wy-
grywaj najsilniejsi, a sabsi przegrywaj. Ludzie,
ktrzy tak myl, nie lubi specjalnie mniejszoci,
bo wiedz, e bd one wymagay jakiej opieki.
A po co opiekowa si sabymi, skoro tylko silni
maj przetrwa? Lepiej da im zgin. Gordon
Hodson z Brock University wraz ze wsppracow-
nikami odkry, e poziom autorytaryzmu i poziom
kowa, a z drugiej hierarchiczna cecha osobowoci,
wyjania a 99 proc. uprzedze! Wprawdzie nie
badali oni uprzedze wobec wszystkich grup ob-
cych a maj one rne rda, niemniej badania
te pokazuj, e osobowo w kolosalnym stopniu
wpywa na to, czy bdziemy uprzedzeni, czy nie.
Ostatnio przybiera na sile nacjonalizm. Tu te,
jak w przypadku orientacji na dominacj, ob-
serwujemy wynoszenie si pewnych grup spo-
ecznych nad inne. Czy istnieje zaleno mi-
dzy nacjonalizmem a uprzedzeniami?
Silna tosamo narodowa powoduje, e jestemy
bardzo wyczuleni na wszystko, co niebezpieczne
dla narodu. Ludzie silnie nacjonalistyczni staj
si uprzedzeni, kiedy uznaj, e jaka grupa moe
zagraa ich narodowemu statusowi. Jednak nie
kady czowiek wyznajcy wartoci patriotyczne
ulega uprzedzeniom. Chodzi o szczegln form
nacjonalizmu. Badania, ktre prowadzilimy
z Aleksandr Cichock i Agnieszk Golec, poka-
zuj, e specyficznym rodzajem tosamoci naro-
dowej jest kolektywny narcyzm. To przekonanie,
e jestemy wspaniali, ale wiat nas nie docenia.
A pki nas nie doceni, nie ustaniemy w walce o po-
zytywny wizerunek naszego narodu. Ludzie prze-
jawiajcy takie przekonania tak naprawd maj
wiele wtpliwoci co do tego, jaki ich nard rze-
czywicie jest. Kompleksy przykrywaj twierdze-
niem, e s najlepsi, najdoskonalsi. Odwouj si
 SOWNICZEK wa, by unikn obozu koncentracyjnego. Mia
straszne dowiadczenia wojenne. A po wojnie zo-
Autorytaryzm rozumiany jest w psychologii jako
sta komendantem obozu Zgoda w witocho-
charakterystyczna postawa wobec wiata i ludzi. Osoba
wicach, gdzie przetrzymywano Niemcw, ktrzy
o wysokim poziomie autorytaryzmu ywi przekonanie
mieli zosta przesiedleni. Doszo tam do epide-
o niezmiennoci istniejcych norm spoecznych
mii tyfusu, a Morel nie zrobi nic, by jej zapobiec.
i oczekuje, e wszyscy bd ich przestrzega. Relacje
Wielokrotnie brutalnie bi winiw. To by rodzaj
spoeczne postrzega w kategoriach dominacji ulegoci.
rewanu, prawdopodobnie wyywa si za doznane
Cechuje j skrajna ulego wobec silniejszych
krzywdy.
i bezrefleksyjne podporzdkowanie si autorytetom, przy
jednoczesnej pogardzie dla tych, ktrzy s sabsi i stoj
Czy tak musi by?
niej w hierarchii spoecznej. ywi uoglnion wrogo
Nie, nie zawsze ofiara staje si katem. Niekiedy ob-
wobec innych, szczeglnie tych, ktrzy myl inaczej.
serwujemy zjawisko potraumatycznego wzrostu.
Ujawnia uprzedzenia wobec wielu grup spoecznych.
Po tragicznych dowiadczeniach ludzie spostrze-
gaj ycie jako bardziej wartociowe. W efekcie
angauj si na przykad w dziaania organizacji
pozarzdowych albo przyczaj si do wolonta-
do wielkich postaci historycznych, by zapomnie riatu. Znam nauczyciela z Izraela, Jakuba Guter-
o niektrych niedostatkach nacji. Jeli w taki nar- mana, ktry jako dziecko straci bliskich w cza-
cystyczny sposb identyfikujemy si z narodem, sie okupacji hitlerowskiej w Polsce. Wyjecha do
bdziemy bardziej uprzedzeni do obcych, bo sta- Izraela, gdzie zaoy rodzin. Gdy jego syn zo-
nowi oni lustro, w ktrym jako nard si prze- sta zabity przez Palestyczykw, zacz jedzi
gldamy. I mog pokaza, e wcale nie jestemy do szk ydowskich i opowiada, jak zgubne s
tacy wspaniali, jak nam si wydaje. konsekwencje konfliktu. Nawoywa, by pojedna
si z Palestyczykami.
Wychwalamy bohaterw, cigle te przypomi-
namy nasze krzywdy i martyrologi... Nie potra-
fimy wyj z roli ofiary. Jak to na nas wpywa?
Badania izraelskie pokazuj, e wiksza koncentra-
cja na cierpieniach grupy wasnej powoduje wzrost
uprzedze. A im czciej ludziom przypomina si
o historii, tym bardziej czuj si ofiarami. To z ko-
lei przekada si na skonno do mylenia spisko-
wego o polityce. Dlatego popularna jest teoria, e
w Smolesku doszo do zamachu na prezydenta.
Psychologowie traktuj poczucie bycia ofiar jako
rdo patologii. A moim zdaniem moe to by te
jak form adaptacji. Narody, ktre przez wiele
dekad yy w zagroeniu, wytwarzay pewien spo-
sb mylenia, ktry pozwala im przetrwa. Rodzi
ostrono, ktra chronia przed krzywd.

Zaskakujce, e Polacy, ktrzy tyle jako nard

wycierpieli, s teraz mao skonni zrozumie,
e inni te cierpi.
Nazywa si to rywalizacj cierpie. Jeeli by-
limy ofiarami, to chcemy nimi by bardziej ni
ktokolwiek inny. Drani nas, jeeli kto inny te
stawia si w tej roli. Profesor Masi Noor z Uni-
wersytetu Keele w Wielkiej Brytanii analizowa,
dlaczego tak trudno rozwiza konflikt midzy
katolikami a protestantami w Irlandii Pnocnej.
Jedn z przyczyn jest to, e katolicy nie chc uzna,
i protestanci te s ofiarami. Zakadamy bowiem,
e role sprawcy i ofiary s rozdzielne. A to nie-
prawda. Wielu ludzi, ktrzy byli ofiarami, staje si
sprawcami. Przykadem moe by Salomon Morel.
W czasie drugiej wojny wiatowej musia si ukry-
reklama
 A A
uprzedzenia
WWW.CHARAKTERY.EU
Czy traum caego narodu te mona przeku
w jaki rodzaj potraumatycznego wzrostu?
To due wyzwanie, bo wymaga uwiadomienia, e
istnieje jaka wsplnota ofiar. W omy byy dwa
orodki dla uchodcw. W pewnym momencie
doszo do konfliktu midzy spoecznoci lokaln
a mieszkajcymi w tych orodkach Czeczenami.
Wsplnie z Fundacj Ocalenie zaczlimy tam
prowadzi dziaania uwiadamiajce. Przygoto-
wano m.in. wystaw, na ktrej pokazano zdjcia
z wojny w Czeczenii. Dziki temu ludzie mogli
zrozumie, e Czeczeni przybyli z obszaru objtego
wojn. I podobnie jak niegdy Polska, s dzi ofia-
rami Rosji. W efekcie mieszkacy omy bardziej
skonni byli akceptowa uchodcw. Aby tak si
stao, trzeba pokazywa, skd si oni bior, da
podstawy do stworzenia wsplnoty. O to jednak
ciko, kiedy politycy argumentuj, e uchodcy
to terroryci i zagroenie dla naszego bezpiecze-
stwa. A przecie konflikt na Ukrainie moe si kie-
dy rozla na Polsk i wtedy my bdziemy szuka
schronienia w innych pastwach. Myl, e samo
wyobraenie sobie takiej sytuacji moe uatwi
integracj z uchodcami.
Tom Pyszczynski i Jeff Greenberg, amerykascy
badacze, pokazali, e komentarz rasistowski
o osobie z innej grupy powoduje negatywne do
niej podejcie i obnia jej kompetencje w oczach
oceniajcego. A teraz otacza nas mnstwo ne-
gatywnych komentarzy na temat obcych, cho-
ciaby w Internecie.
Pyszczynski robi swoje badanie w latach osiem-
dziesitych, kiedy nie byo jeszcze mediw elektro-
nicznych. Teraz jestemy bombardowani treciami
rasistowskimi. Wystarczy poczyta komentarze
pod dowolnym artykuem w sieci. Nasilenie tego
zjawiska jest rne, mniejsze w Szwajcarii czy
Niemczech, w Polsce i Izraelu due. Pod wpywem
tych komentarzy zmienia si nasze nastawienie do
opisywanych w tekcie osb. Na przykad czytamy,
e uchodcze dziecko zostao znalezione martwe
na play we Woszech. Moglibymy to mocno prze-
y, ale wystarczy kilka rasistowskich wpisw pod
tekstem, by zablokowa nasze emocje.
Oprcz uprzedze, ktre otwarcie wyraamy,
istniej te uprzedzenia utajone.
S one czste. Podejrzewam, e gdybymy Pani
czy ja wypenili teraz test utajonych skojarze
wobec rnych grup, to okazaaby si, e jestemy
do kogo uprzedzeni.
Cz wynikw pokazuje, e to przekada si na przez chwil czuj si lepiej. Ich ycie nie zmienia
zachowanie, cz, e nie. Gosowanie na Baracka
Obam w poprzednich wyborach prezydenckich
mona byo lepiej przewidzie, znajc postawy
jawne wyborcw. Wydaje mi si, e to zaley od
kraju. W Stanach Zjednoczonych jest silna norma
64 CHARAKTERY STYCZE 2017
U
CZYTAJ TE
Tacy jak my, cho rni, Charaktery 11/2015
Zszywanie rozdartego, Charaktery 2/2016
dostpne na www.charaktery.eu.
Znajdziesz tam ponad cztery tysice tekstw z Charakterw,
Psychologii Dzi, Psychologii w Szkole.
Dostp do caego archiwum 12 zotych. 5 tekstw tylko 3 zote.
poprawnoci politycznej i wiele osb nie ujawnia
swoich uprzedze. W Polsce ludzie otwarcie m-
wi: Wolabym nie mie ssiada Araba albo yda.
Nie potrzebujemy wic bada postaw utajonych,
bo wszystko jest jawne.
A co, kiedy kto mwi: Ja nie mam nic prze-
ciwko imigrantom czy osobom homoseksual-
nym, tylko niech oni si nie pokazuj w prze-
strzeni publicznej?
Nazywa si to uprzedzeniami nowoczesnymi.
Sprowadzaj si one do nastawienia, e niech
sobie jaka tam grupa bdzie, nawet mog ich to-
lerowa jako ssiadw, ale nie chc, eby wyraali
gono swoj tosamo. Sprzeciwiam si ich po-
stulatom. Badania, jakie prowadzilimy z Paulin
Grsk pokazuj, e nawet bezporedni kontakt
z przedstawicielem mniejszoci nie wystarcza, by
wpyn na takie uprzedzenia. Dopiero zaprzyja-
nienie si z kim z grupy dyskryminowanej moe je
zmieni. Sam byem tego wiadkiem: na studiach
miaem koleg, ktry jest gejem, a mj kolega z li-
ceum by dosy uprzedzony do osb homoseksual-
nych. Poznali si przeze mnie, poszlimy razem na
par imprez. I kolega z liceum zrozumia, e osoby
homoseksualne nie maj zapewnionych praw, dla-
tego chodz na parady rwnoci.
Uprzedzenia nios wiele negatywnych skutkw.
Czy dla uprzedzonego bywaj pozytywne?
Tak, bo wpywaj na samoocen. Na przykad kto
ma poczucie, e jest beznadziejny, nie udaje mu si
ani w pracy, ani w zwizku, ale moe sobie przy-
najmniej pomyle, e jego nard jest najlepszy na
wiecie. Przekonania nacjonalistyczne czsto bior
si wanie z tego, e ludzie czuj si niedocenieni
i maj poczucie maej kontroli nad wasnym yciem.
Jeli przywdca im powie, co jest dobre, a co ze,
ycie staje si prostsze. A poniajc innych, obcych,
si, ale zawsze mog wyzwa jakiego Hindusa czy
Roma na ulicy chocia nad tym maj kontrol.
Wiek XX pokaza, dokd prowadz uprzedze-
nia. Dlaczego nie uczymy si z tych dowiadcze?
Mylc o historii, jestemy bardzo selektywni. Je-
eli jacy obcy zrobili nam co zego, to uwaamy,
e to wynika z ich charakteru. Jeli to samo robi-
limy my jakim obcym, to dlatego, e zostalimy
do tego zmuszeni lub sprowokowani. Wida to
w badaniach dotyczcych zbrodni w Pawokomie,
gdzie Armia Krajowa mordowaa cywilw ukra-
iskich, a Ukraiska Armia Powstacza pol-
skich mieszkacw. Dalimy osobom badanym
t histori do przeczytania i pytalimy, dlaczego
kada ze stron to robia? Wyjanienia sprowa-
dzay si do tego, e Polacy robili to, bo pewnie
wczeniej doznali jakiej krzywdy od Ukraicw.
Z kolei Ukraicy mordowali, bo nas nienawidz.
Takie skrzywione mylenie, chronice wasny na-
rd, pojawia si te w innych krajach. Wynika
z silnej tosamoci narodowej, ale te z pewnych
procesw poznawczych. Ludzie mylcy w pro-
sty sposb chc te prostego wiata. Maj wik-
sz potrzeb domknicia poznawczego; chc, by
rzeczywisto bya przewidywalna.
Jak mona zmieni takie tendencyjne mylenie,
prowadzce do uprzedze?
autopromocja
Po pierwsze, poprzez rozszerzanie tosamo-
ci. W Parysowie, gdzie kiedy mieszkali ydzi,
trenerzy organizacji Forum Dialogu zachcili
dzieci, by odkryway pamitki po nich. Wcze-
niej nie miay wiadomoci, e ydzi byli czci
Parysowa. Poznanie ich historii i ladw, jakie
zostawili, pozwolio dzieciom wcieli ydw do
swojej tosamoci lokalnej, dziki czemu poziom
antysemityzmu spad.
Moja wsppracowniczka, Anna Stefaniak, przy-
gotowuje obecnie doktorat pokazujcy, jak za-
gbienie si w wieloetnicznej pamici miejsca
moe zmieni ludzkie postawy. Po drugie, wany
jest kontakt codzienny. U nas jest to problem,
bo nie chcemy przyjmowa imigrantw, a je-
li ich tu nie bdzie, uprzedzenia bd rosn.
W Niemczech najwikszy opr przed imigran-
tami i uchodcami jest w tych landach, gdzie ich
waciwie nie ma. Ludzie, ktrzy mieli jakikol-
wiek kontakt z mniejszociami, s do nich lepiej
nastawieni.
Jeli chcesz podzieli si opini na temat rozmowy, napisz do nas
(redakcja@charaktery.com.pl).
 A A U

neurourbanistyka
WWW.CHARAKTERY.EU

Stres
TEKSTJUDITH RAUCH
ILUSTRACJA JOANNA GNIADY

w wielkim
miecie
Haas, korki, cisk w metrze czy autobusie, cigy popiech
to rda wielkiego stresu. Taka jest jednak miejska
codzienno. Jak si zabezpieczy przed jej negatywnym
wpywem? Jak y w wielkim miecie i nie zwariowa?

Jak nie zwariowa, skoro co noc budzi nas dobie-
gajcy zza okna haas? Albo regularnie suchamy,
jak kierowcy, stojcy w gigantycznym korku nie-
opodal naszego bloku, kc si i trbi? Ju pra-
wie dwa tysice lat temu poeta satyryczny Juwena-
lis narzeka na zakcenia ciszy nocnej w Rzymie,
jednej z pierwszych metropolii w historii. Stres
zwizany z yciem w miecie nie jest zatem ni-
czym nowym.
A do XIX wieku zachowania higieniczne na
obszarach miejskich pozostawiay wiele do y-
czenia. Liczba mieszkacw wzrastaa byska-
wicznie, niestety poziom zaopatrzenia w wod
nie odpowiada zapotrzebowaniu, podobnie jak
rozwj rodkw transportu. ycie w Londynie,
Paryu czy Wiedniu byo wrcz niebezpieczne.
Umieralno dzieci bya bardzo wysoka, niwo
zbieray te epidemie chorb, poary i wypadki
komunikacyjne.
Obecnie ponad poowa ludnoci wiata mieszka
w miastach. Szacuje si, e w 2050 roku odsetek
ten wzronie do dwch trzecich. Miasta Meksyk czy
Pekin ju dzi zamieszkuje po okoo 20 milionw
ludzi, a w cigu kilku lat podobny poziom zaludnie-
nia mog osign Szanghaj, Lagos czy Stambu.
Cho warunki panujce we wspczesnych mia-
stach s zdecydowanie lepsze ni kilkaset lat temu,
a take przewyszaj obecne warunki ycia na wsi,
to jednak niektre zjawiska s rwnie stresogenne,
jak przed wiekami. Psychiatrzy i neurolodzy zaczy-
naj bi na alarm: zaburzenia psychiczne czciej
wystpuj w metropoliach ni w mniejszych mia-
stach czy na wsiach. Za gwnego winowajc uznaj
stres spoeczny wsplne ycie z tyloma nieznajo-
mymi w tak duym zagszczeniu nie jest obojtne
dla naszego mzgu.
Ju na pocztku XX wieku psychologowie do-
strzegli, e odsetek chorych psychicznie zwiksza

66 CHARAKTERY STYCZE 2017

si wraz ze wzrostem wielkoci miejsca zamiesz-
kania. Mieszkacy miast zapadaj na depresj
o okoo 40 procent czciej ni mieszkacy wsi,
a na zaburzenia lkowe o 20 procent czciej nie-
pokoi si prof. Andreas Meyer-Lindenberg, dyrek-
tor Centralnego Instytutu Zdrowia Psychicznego
w Mannheim. Wzrasta te ryzyko zachorowania na
schizofreni u osb, ktre urodziy si w miecie
i spdziy tam dziecistwo, prawdopodobiestwo
rozwinicia si tej choroby jest wedug niektrych
szacunkw nawet trzykrotnie wysze ni u wycho-
wujcych si na wsi.

Mzg pod presj

W 2011 roku zesp pod kierunkiem prof. Meyera-
-Lindenberga przeprowadzi szereg eksperymen-
tw w poszukiwaniu mechanizmw neurobiolo-
gicznych, ktre mogyby wyjani, w jaki sposb
miejskie ycie wpywa na zdrowie psychiczne
mieszkacw. Cho badania objy osoby zdrowe,
naukowcy dostrzegli wyrane wskazwki wiad-
czce o tym, e ycie w metropoliach zmienia re-
akcje okrelonych obszarw mzgu na stres. Ba-
dacze podzielili miejsca zamieszkania uczestnikw
na trzy kategorie: due miasto (powyej 100 tysicy
mieszkacw), mae miasto (od 10 do 100 tysicy
mieszkacw) oraz obszary wiejskie (poniej 10 ty-
sicy mieszkacw). Badani rozwizywali zada-
nia matematyczne pod siln presj czasu, a w tym
czasie za pomoc metod neuroobrazowania reje-
strowano prac ich mzgw. Dodatkowym stre-
sorem by prezentowany na wywietlaczu fikcyjny
wynik, ktry plasowa danego badanego poniej
redniej. Po kadym zadaniu eksperymentatorzy
wyraali krytyczne uwagi na temat dotychczaso-
wych osigni uczestnika, by jeszcze wzmocni
u niego poczucie presji.
Naukowcw szczeglnie interesowaa aktywno
neuronalna tzw. mzgowych czujnikw niebezpie- nia na depresj i zaburzenia lkowe. Zaburzenia
czestwa, czyli ciaa migdaowatego oraz okooko- te wspwystpuj z dysfunkcjami ciaa migdao-
lanowej czci kory przedniego zakrtu obrczy watego. Nieprawidowoci w jego dziaaniu obser-
(ang. perigenual anterior cingulate cortex, pACC). wowane s take u osb ze skonnoci do impul-
Ta druga struktura dziaa hamujco na ciao mig- sywnego i agresywnego zachowania, co mogoby
daowate. Wsplnie tworz sie odpowiedzialn wyjania, dlaczego niektrzy mieszkacy regio-
za przetwarzanie bodcw wiadczcych o nie- nw bardzo zurbanizowanych dopuszczaj si wy-
bezpieczestwie oraz bior udzia w powstawaniu krocze i przestpstw.
emocji negatywnych. Bardziej skomplikowana okazuje si kwestia aktyw-
Ciaa migdaowate osb mieszkajcych na wsi nie noci pACC w obliczu dziaania stresora spoecz-
wykazyway szczeglnej reakcji na obcienie psy- nego wpywa na ni nie tyle aktualny adres osoby,
chiczne wywoane badaniem, u mieszkacw red- co miejsce, gdzie si wychowywaa. U uczestnikw
nich miast reakcja bya nieco bardziej widoczna, eksperymentw, ktrzy znaczc cz dziecistwa
a u osb z duych miast znaczca. Prof. Meyer- spdzili w duym miecie, aktywno pACC bya
-Lindenberg uwaa, e wanie ta szczeglna wra- najwysza. Jednak ciao migdaowate w maym
liwo mzgowych czujnikw niebezpieczestwa stopniu reagowao na jego hamujce sygnay, jako
na presj spoeczn, obserwowana u mieszkacw e poczenie pomidzy obydwiema strukturami
duych miast, moe by jednym z czynnikw przy- byo u tych badanych najsabsze. Takie samo nie-
czyniajcych si do zwikszenia ryzyka zachorowa- stabilne poczenie midzy pACC a ciaem
migda-
67
 A A
neurourbanistyka
WWW.CHARAKTERY.EU
owatym wystpuje u pacjentw ze schizofreni, ale
nie u osb, ktrych dotyczy podwyszone ryzyko
zachorowania na ni ze wzgldu na predyspozycje
genetyczne. Oznacza to, e zakcenie przetwarza-
nia bodcw zwizane jest ze rodowiskiem, w kt-
rym dorastamy, a nie z predyspozycjami.
Trening czyni mistrza
Odkrycia dotyczce wpywu wielkomiejskiego
ycia na psychik day pocztek nowej dziedzi-
nie bada neurourbanistyce. Dr Mazda Adli,
psychiatra z Kliniki Psychiatrii i Psychoterapii
Charit-Universittsmedizin Berlin, wraz z grup
planistw przestrzeni poszukiwa sposobw ago-
dzenia skutkw urbanizacji w wielkich miastach.
Badania przeprowadzone przez rne zespoy na-
ukowe potwierdziy, e przestrze zaprojektowana
dobrze, czyli tak, by umoliwiaa kontakty spo-
eczne, moe chroni przed chorobami psychicz-
nymi. Wane zatem, by miasto oferowao miejsca,
w ktrych mona nawizywa nowe znajomoci
i zacienia stare.
Zesp pod kierunkiem dr Lisy Feldman Barrett
z Massachusetts General Hospital w Charlestown
Finn Taylor
Prof. ROBIN DUNBAR,
psycholog ewolucyjny z University of
Oxford, autor m in. ksiki Ilu przyjaci
potrzebuje czowiek?
Krgi przyjani
Umys moe sobie radzi z relacjami ze 150 osobami
z tyloma przyjacimi i czonkami rodziny cz nas zna-
czce i odwzajemnione wizi. Liczba 150 obejmuje szereg
warstw czy krgw przyjani. Najbardziej wewntrzny
stanowi okoo 5 bliskich nam osb (najblisi przyjaciele
i rodzina), kolejny krg to 15 najlepszych przyjaci, na-
stpny tworzy 50 dobrych przyjaci, a potem mamy 150
przyjaci. Poza tym istniej jeszcze co najmniej dwa ko-
lejne krgi: 500 znajomych oraz 1500 osb, ktre znamy
z imienia. Kada z tych warstw zawiera te bardziej we-
wntrzne, zatem 15 najlepszych przyjaci obejmuje rw-
nie 5 najbliszych nam osb itd. Poszczeglne warstwy
rni si pod wzgldem jakoci i intensywnoci relacji.
Kad charakteryzuje okrelona czstotliwo kontak-
tw. By utrzyma przyjaciela z najbliszego krgu, mu-
simy kontaktowa si z nim co najmniej raz w tygodniu;
by podtrzyma przyja z osobami z krgu najlepszych
przyjaci co najmniej raz w miesicu, a kolejne war-
stwy odpowiadaj kontaktom z czstotliwoci odpo-
wiednio co p roku i raz na rok.
68 CHARAKTERY STYCZE 2017
U
w 2011 roku zauway, e osoby posiadajce szer-
szy krg znajomych i przyjaci maj wiksze ciao
migdaowate. Nasze struktury neuronalne podob-
nie jak minie powikszaj si, gdy s intensyw-
nie uywane. Zatem poprzez kontakty z wieloma
osobami trenujemy nasz mzgowy czujnik nie-
bezpieczestwa. Oczywicie relacje interper-
sonalne obejmuj te rnego rodzaju kryzysy
i konflikty. One te stanowi swoiste wiczenie
pozwalaj doskonali umiejtno rozpoznawa-
nia subtelnych bodcw, ktre mog wiadczy
o zbliajcym si niebezpieczestwie, np. ktni
z rozmwc.
Miasto czy wie
Wci jednak nie rozstrzygnito, gdzie relacje s
lepsze na wsi czy w miecie. Badania prowa-
dzone w latach 70. ubiegego wieku pokazyway,
e mieszkacy maych miejscowoci s bardziej
pomocni ni osoby z wikszych miast, na przykad
byli bardziej skonni wpuci do domu studenta,
ktry potrzebowa pilnie zadzwoni. Z kolei izra-
elskie badania wskazay, e osoby mieszkajce na
wsi utrzymuj wicej kontaktw ssiedzkich i e
mieszkacy przedmie czciej ni ci z centrum
pomagaj sobie w ssiedzkim gronie, na przykad
chtniej poyczaj narzdzia czy podlewaj kwiaty.
Istnieje jednak szereg bada, ktre pokazuj, e
rwnie w miastach relacje mog kwitn. W 1982
roku prof. Claude Fischer, socjolog z University of
California w Berkeley, wykaza, e sieci spoeczne
osb, ktre przeprowadziy si ze wsi do miasta,
powikszyy si o okoo 40 procent. Podobnych wy-
nikw dostarczya analiza danych telefonicznych
zgromadzonych w Wielkiej Brytanii i Portugalii,
przeprowadzona w 2014 roku przez naukowcw
z Massachusetts Institute of Technology. Miesz-
kacy miast zawizuj wicej znajomoci brzmia
wniosek z bada. Okazao si, e mieszkacy du-
ych miejscowoci w porwnaniu z tymi z mniej-
szych czciej telefonuj, duej rozmawiaj i maj
szersz sie rozmwcw. Krytycy proponuj jednak
inne wyjanienie wynikw: osobom mieszkajcym
w mniejszych skupiskach ludzkich po prostu atwiej
jest porozmawia osobicie. Poza tym, jak dowodzi
prof. Robin Dunbar, psycholog ewolucyjny z Uni-
versity of Oxford, i tak istnieje grna granica liczby
przyjani i kontaktw, ktre jestemy w stanie na
dusz met utrzymywa i pielgnowa: okoo 150
przyjaci i znajomych.
Co wic tak naprawd wywouje stres u miesz-
kacw zurbanizowanych obszarw? I kto jest na
niego najbardziej naraony? Dr Adli jest przeko-
nany, e znaczcym stresorem, ktry moe sprzyja
zaburzeniom zdrowia psychicznego w miejskich
przestrzeniach, jest poczenie spoecznego za-
gszczenia i izolacji. To pierwsze, cho umoliwia
spotkania z innymi i wymian informacji, wie
 CZYTAJ TE rnych zaburze psychicznych, co byo szczegl-
Miasto zmienia mzg, Charaktery, 2/2012
nie wyrane wrd imigrantw. Badanie pokazao
ponadto, e ycie w ubogiej dzielnicy ma wikszy
Moc natury, Psychologia Dzi, 3/2012
negatywny wpyw na zdrowie psychiczne ni ni-
51550, Charaktery 10/2015
skie zarobki. Z drugiej strony osiedla typowo imi-
dostpne na www.charaktery.eu. granckie wcale nie musz by obszarami o duym
Znajdziesz tam ponad cztery tysice tekstw z Charakterw,
nasileniu problemw. Nieraz stanowi one swoist
Psychologii Dzi, Psychologii w Szkole.
Dostp do caego archiwum 12 zotych. 5 tekstw tylko 3 zote.
trampolin, z ktrej mieszkacy si odbijaj i od-
nosz sukcesy zawodowe, czego dowodz na przy-
kad Chinatown, czyli dzielnice chiskie w wielu
miastach na caym wiecie. Dlaczego zatem ist-
niej takie obszary miejskie, w ktrych dochodzi
si z poczuciem dyskomfortu spowodowanego bli- do zamieszek, tak jak w banlieues na przedmie-
skoci obcych ludzi, na przykad w zatoczonym ciach francuskich metropolii?
metrze czy autobusie albo za cienk cian oddzie-
lajc mieszkania w bloku. Osoby, ktre samot- Historia Pruitt-Igoe
nie mieszkaj na osiedlu penym wieowcw oraz Wedug socjologw widoczne oznaki zaniedbania
nie pielgnuj przyjani i znajomoci, mog by miejsca oraz brak wzajemnej yczliwoci wrd
zgodnie z zaoeniem dr. Adliego bardziej na- mieszkacw prowadz do wzrostu niepokoju. Po-
raone na depresj. Wci brakuje jednak bada, tguj go jak wskazuje dr Antja Flade, psycholog
ktre jednoznacznie potwierdziyby t hipotez. z Technischen Universitt w Darmstadt gronie
wygldajcy obcy ludzie, grupki modziey w-
Chinatown i banlieues czce si ulicami miasta, pijani, osoby ebrzce,
Dokadniej zbadany zosta natomiast zwizek po- nieuwani i agresywni kierowcy, zamiecona oko-
midzy zaburzeniami psychicznymi a migracj. lica, zniszczone awki, graffiti. Od aktw wandali-
Imigranci zwykle wybieraj due miasta, ktre nie
tylko oferuj wicej moliwoci zatrudnienia, ale
s te bardziej zrnicowane kulturowo. Liczne
badania pokazuj, e w pierwszym i drugim po-
koleniu rodzin migrantw ryzyko zachorowania
na schizofreni lub inne zaburzenia psychiczne
jest podwyszone. W szczeglnoci dotyczy to
osb dowiadczajcych dyskryminacji, na przy-
kad ze wzgldu na kolor skry, oraz wykluczenia
spoecznego. Jest to powany problem, zwasz-
cza dla tych, ktrzy stanowi mniejszo etniczn
w swoim najbliszym rodowisku, np. na osiedlu.
Potwierdziy to badania prowadzone w rnych
dzielnicach Londynu przez zesp naukowcw
pod kierunkiem prof. Robina Murraya, psychia-
try z Kings College London. Badaczy interesowao,
ilu mieszkacw o kolorze skry innym ni biay
zachoruje w cigu 10 lat na schizofreni. Analizy
opublikowane w 2001 roku pokazay, e w dziel-
nicach mniej zrnicowanych etnicznie (migranci
stanowili mniej ni 23 proc. mieszkacw) wy-
stpowao wicej zachorowa ni w tych bardziej
zrnicowanych.
Nie bez znaczenia pozostaje take sytuacja eko-
nomiczna danej dzielnicy, co pokazay badania
prof. Andreasa Heinza, dyrektora Kliniki Psychia-
trii i Psychoterapii w Charit w Berlinie, opubli-
kowane w 2015 roku. Naukowcy przeprowadzili
wywiady z osobami pochodzenia niemieckiego
i tureckiego mieszkajcymi w jedenastu osied-
lach dzielnicy Berlin-Mitte. Okazao si, e tam,
gdzie wikszy odsetek mieszkacw pobiera zasi-
ek socjalny, badani prezentowali silniejsze objawy
reklama
 A A
neurourbanistyka
WWW.CHARAKTERY.EU
Ziele na zdrowie
Jeli chcemy zachowa zdrowie i dobry nastrj,
zamieszkajmy blisko parku lub lasu.
Zesp Jolandy Maas, socjolog z EMGO Institute for Health and
Care Research w Amsterdamie, przeanalizowa dane medyczne
350 tysicy Holendrw. Badacze uporzdkowali w geograficzny
schemat wyniki bada lekarskich z archiww 195 lekarzy
pierwszego kontaktu. Wykorzystali siatk topograficzn, na
podstawie ktrej mona byo okreli ilo zieleni w promieniu trzech
kilometrw od kadego gospodarstwa. Za teren zielony uznano te
kwadraty, ktre przynajmniej w poowie byy poronite przez roliny.
Okazao si, e im wicej zieleni w otoczeniu, tym rzadziej
mieszkacy miast zapadaj na choroby ukadu krenia i puc,
cukrzyc, depresj i zaburzenia lkowe. Okrojenie obszarw
zielonych o zaledwie jeden procent wpywa na nasze zdrowie
podobnie jak proces starzenia si organizmu o kolejny rok.
U osb o niskich dochodach wpyw ten jest nawet silniejszy,
co przypuszczalnie wie si z tym, e spdzaj one wicej
czasu w domu i w jego najbliszym otoczeniu.
rdo: Psychologia Dzi 3/2012
zmu jest ju tylko krok do aktw zastraszania, kra-
dziey oraz jawnej przemocy. A jeli do tego policja
i inne suby porzdkowe nie ciesz si zaufaniem
mieszkacw, wwczas trudno mie nadziej na
polepszenie sytuacji.
Jako klasyczny ju przykad le zagospodarowanej
przestrzeni miejskiej specjalici przywouj osiedle
Pruitt-Igoe w St. Louis w USA. W 1972 roku, cho
nie mino jeszcze nawet 20 lat od wzniesienia
go, zostao ono wyburzone, poniewa brakowao
ludzi, ktrzy chcieliby tam zamieszka, a ci, kt-
rzy si tam wprowadzili, szybko orientowali si,
e rabunki i akty wandalizmu s na porzdku
dziennym. Cho mieszkania, klatki schodowe i po-
dwrka byy funkcjonalne, solidne i higieniczne,
nikt nie pomyla, by w projekcie uwzgldni miej-
sca, gdzie mieszkacy mogliby nawizywa i pie-
lgnowa kontakty. Jak zauwaa dr Flade, stwo-
rzone warunki wrcz uniemoliwiay wzajemne
wspieranie si i zacienianie relacji ssiedzkich.
Wsplna przestrze
Jak zatem projektowa przestrze miejsk, by
sprzyjaa pozytywnym relacjom oraz zdrowiu psy-
chicznemu? Pewnych wskazwek dostarczy w 2014
roku prof. Richard Sennett, socjolog z New York
University. Wedug niego w miecie powinien zna-
le si obszar, ktry bdzie atrakcyjny dla miesz-
kacw i umoliwi im spotkania z innymi. Nuda
i brak partnera do rozmw mog u osb starszych
70 CHARAKTERY STYCZE 2017
U
prowadzi do depresji, a u modziey do sigania
po narkotyki. Potwierdzaj to historie z tzw. za-
mknitych osiedli, czyli ogrodzonych i strzeonych
obiektw, ktrych zamoni mieszkacy odcinaj si
od problemw spoecznych. Najwyraniej nadmiar
spokoju i poczucia bezpieczestwa rwnie nam nie
suy. Grupy spoeczne musz mie ze sob stycz-
no. Kontakt z tym, co nowe i niezwyke sprawia,
e zwracamy uwag na swoje otoczenie i osobicie
angaujemy si w jego dziaanie. A takie zaanga-
owanie tworzy podwaliny zdrowia psychicznego
podkrela prof. Sennett.
Miasto powinno te oferowa miejsca, gdzie nie
wszystko jest z gry ustalone i ograniczone sztyw-
nymi zasadami, gdzie osoba musi umie si od-
nale. Prof. Sennett przywouje holenderski eks-
peryment w jednej z czci wybranego miasta
usunito wszystkie znaki drogowe. Okazao si,
e wcale nie zwikszyo to liczby wypadkw, kie-
rowcy jedzili bowiem znacznie uwaniej. Idea
przestrzeni wspdzielonej budzi jednak pewne
kontrowersje, poniewa stwarza nowe zagroe-
nia, na przykad dla niewidomych. Mimo to wiele
miejsc zostao zaprojektowanych zgodnie z jej
zasadami, m.in. gwne ulice handlowe miast,
ktre wyczono z ruchu samochodowego. Celem
nie jest zatem usunicie z przestrzeni miejskiej
wszystkich przeszkd i moliwych stresorw, lecz
zaprojektowanie jej w taki sposb, by umoli-
wiaa rozwj.
Bliej natury
Znanym od dawna rodkiem pomagajcym ago-
dzi stres w zurbanizowanych przestrzeniach jest
natura. Potwierdza to wiele bada. Na przykad
fiscy naukowcy sprawdzali samopoczucie pra-
cownikw, ktrzy spdzali przerw obiadow albo
w miejskim parku, albo w pobliskim lesie, albo
w niezadrzewionym centrum miasta. Okazao si,
e spacerujcy wrd zieleni po powrocie do biura
czuli si znacznie bardziej wypoczci i wyciszeni
ni osoby, ktre spdzay wolny czas w miejskiej
zabudowie.
Psychologowie zwracaj uwag, e odpramy si
w miejscach, gdzie moemy oderwa si od co-
dziennych spraw, i w takich, ktre sw niezwyko-
ci i atrakcyjnoci daj nam poczucie, e przeby-
wamy w innym wiecie. Park z bujn rolinnoci
i ze zwierztami, gry, rzeki, staw czy plaa to ide-
alne miejsca na odreagowanie stresu.
JUDITH RAUCH jest biologiem i dziennikark naukow.
Artyku ukaza si w Gehirn und Geist 6/2016.
Tum. Magdalena Florek
Jeli chcesz podzieli si opini na temat artykuu, napisz do nas
(redakcja@charaktery.com.pl).
 A G A

ZJAZDY:
LUTY-GRUDZIE 2017
/220 GODZ. SZKOLENIOWYCH/

509 758 480

12 / 429 59 74
Grupa OTE Kangur
ul. Dietla 93 oficyna
31-031 Krakw

| mnodn@kangur.edu.pl |
WWW.MNODN.KANGUR.EDU.PL
reklama

71
 A A U

umys
WWW.CHARAKTERY.EU

TEKST
STEVEN SLOMAN

ILUZJA
wiedzy
Nieraz okazuje si, e wiemy mniej, ni nam si wydawao.
Na szczcie wiedza nie tkwi tylko w naszej gowie.

Co wiemy? Jeli takie pytanie zada kognitywista A jak dziaa wiat? Istniej mechanizmy, ktre
lub psycholog poznawczy, jak ja, mona na nie sprawiaj, e wiat si krci: mechanizmy fi-
odpowiedzie na dwa sposoby. Pierwsze podejcie zyczne, za spraw ktrych narzdzia nadaj rze-
dotyczy rodzaju wiedzy, jak mamy i jakiej nie czom ksztat; sieci elektryczne, ktre przekazuj
mamy. Drugie jest natomiast bardziej ilociowe energi i zoone wzory informacji; mechanizmy
dotyczy tego, ile wiemy. W swoich badaniach biologiczne, ktre przeksztacaj energi w dzia-
szukam odpowiedzi na oba pytania razem z Phi- anie. Istnieje te wiele innych mechanizmw
lipem Fernbachem piszemy o tym w ksice The na przykad psychologiczne, rzdzce reakcjami
Illusion of Knowledge. i interakcjami zwierzt, oraz spoeczne i ekono-
miczne, okrelajce si relacji i wpywajce na
Co? dystrybucj zasobw w spoecznociach.
Nie moemy powiedzie, jakie konkretne infor- Mechanizmy s komi pocigowymi systemw
macje czy fakty ludzie znaj to jasne, e rne przyczynowych. wiat jest wielkim i niesko-
osoby maj dostp do rnych danych. Uwaamy czonym wirem wielu przyczyn wywoujcych
jednak, e umys w okrelony sposb organizuje, wiele skutkw, a tym, co przeobraa te przyczyny
przechowuje i wykorzystuje fakty, ktre osoba zna. w skutki, s wanie mechanizmy. Wedug nas wie-
Nie przyswajamy wiedzy w takiej logicznej formie, dza jest tak dostrajana, by pozwalaa rozumie
w jakiej podawana jest w szkole psychologowie i przewidywa zmiany zachodzce w wiecie. In-
ju dawno dowiedli, e ludzkie rozumowanie nie nymi sowy, dotyczy mechanizmw, ktre rzdz
jest tak spjne, jak wymagaaby logika. Wiedza wiatem. To, co wiemy o samochodach, w znacznej
nie jest te uporzdkowana zgodnie z prawdopo- mierze dotyczy mechanizmw, ktre sprawiaj, e
dobiestwem, jak zakadaj niektre teorie pozna- auto zapala, przemieszcza si i zatrzymuje. To, co
nia. Od czasu doniosej pracy Daniela Kahnemana wiemy o ludzkim ciele, dotyczy skadnikw pokar-
i Amosa Tverskyego jest jasne, e ludzie nie ro- mowych i warunkw rodowiskowych, czyli przy-
zumuj zgodnie z tym, co podpowiada rachunek czyn, ktre prowadz do pewnych skutkw zdro-
prawdopodobiestwa. Ludzie nie s te po prostu wia, choroby, przyjemnoci, blu. To, co wiemy
asocjacjonistami wiedza jest czym wicej ni o ludzkich interakcjach, dotyczy z kolei mecha-
tylko magazynem informacji o tym, co z czym wi- nizmw, poprzez ktre ludzie wywouj w innych
zao si w przeszoci. Wiedza ma bardziej zoon ludziach myli, uczucia i dziaania.
struktur. Jest zorganizowana zgodnie z tym, jak Wiedza jest zatem zorganizowana wok mechani-
dziaa wiat, a nie jedynie z naszymi wasnymi zmw czy to naiwnych, czy to bardziej zaawanso-
dowiadczeniami. wanych. Dobrze zilustruje to przykad krwiobiegu,

72 CHARAKTERY STYCZE 2017

transportujcego skadniki odywcze i dostar-
czajcego je tam, gdzie s potrzebne. Dotyczce
go wyobraenie moe by bardzo proste albo
w przypadku specjalisty moe stanowi zoony
model, opisujcy, jak odbywa si ten proces.
Wok mechanizmw przyczynowych zorganizo-
wane jest take dziaanie. Podejmujemy pewne
zachowania, by miay miejsce okrelone konse-
kwencje. W takim rozumieniu myl stanowi jedy-
nie przeduenie dziaania: mylimy w kategoriach
przyczyn i skutkw, tak bymy mogli
dziaa skutecznie. Zastanawiamy
si na przykad, jak przygotowa
i poczy skadniki, by ugoto-
wa smaczny posiek.
Ile?
A ile ludzie wiedz?
Mogoby si wydawa,
e duo. Jeli nasze
umysy s skonstruo-
wane tak, by rozumie,
jak dziaaj rne rze-
czy, to przypuszczalnie
mamy spor wiedz na
ten temat. Frank Keil
i jego studenci pokazali
jednak, e wiemy mniej,
ni nam si wydaje. Innymi
sowy, ulegamy zudzeniu, e
mamy wiksz wiedz o tym, jak
rne rzeczy dziaaj (zudzenie gbi
wyjanienia, ang. illusion of explanatory depth).
Mona to zobrazowa w trzech krokach. Najpierw
zastanw si, jak dobrze znasz mechanizm jakie-
go prostego urzdzenia, na przykad oce na skali
od 1 do 7, jak dobrze rozumiesz mechanizm dzia-
ania toalety. Nastpnie sprbuj to wyjani naj-
bardziej szczegowo, jak potrafisz. Utkne? Nie
martw si, wikszo ludzi nie radzi sobie z tym
zadaniem. Teraz ponownie oce swoj wiedz na
skali od 1 do 7. Zwykle oceny spadaj, bowiem lu-
dzie uwiadamiaj sobie, e nie maj takiej wiedzy,
jak myleli. Oczywicie jeli jeste hydraulikiem,
z pewnoci bardzo dobrze rozumiesz mechanizm
dziaania toalety. Sprbuj w takim razie rozpraco-
wa inne urzdzenie, na przykad dugopis.
Ludzie przeceniaj te swoj wiedz w innych ob-
szarach. Razem z Philipem Fernbachem, Toddem
Rogersem i Craigiem Foxem uzyskalimy podobne
wyniki, gdy pytalimy o polityk. Oceny wasnej
wiedzy znacznie si obniay po tym, jak popro-
silimy badanych, by wyjanili mechanizmy poli-
tyczne. Co wicej, prba wyjaniania ich powoduje
rwnie osabienie postaw skrajnych. Ludzie staj
si bardziej otwarci, poniewa uwiadamiaj so-
bie, e wcale nie rozumiej polityki tak dobrze, jak
im si wydawao.
Nie myl sam
Dlaczego wydaje nam si, e wiemy wicej ni
w rzeczywistoci? Z naszych bada wynika, e wie-
dza nie znajduje si w pojedynczym umyle. Jej
utrzymywanie i wykorzystywanie jest przedsiwzi-
ciem wsplnotowym. Mamy do czynienia z podzia-
em pracy poznawczej poszczeglne osoby dyspo-
nuj rnymi informacjami. A zatem to, co wiemy
to zebrana wiedza, jak posiadaj czonkowie
naszej spoecznoci, bowiem mamy do
niej dostp. Jestemy przekonani,
e wiemy, jak dziaa toaleta,
poniewa jestemy w stanie
zadzwoni do hydraulika.
Mamy wiedz, tyle e
nie we wasnej go-
wie. Wydaje nam si,
e wiemy wicej ni
faktycznie, bo nie
potrafimy odr-
DrAfter123 / iStock.com
ni tego, co wiemy
sami, od tego, co
wiedz inni.
Razem z Nathanie-
lem Rabbem przy-
gldamy si temu za-
gadnieniu w artykule
opublikowanym niedawno
na amach Psychological
Science. W naszych ekspery-
mentach prosilimy uczestnikw, by
ocenili, w jakim stopniu rozumiej pewne nowe
zjawiska naturalne (nie mogli ich jednak rozumie,
poniewa je wymylilimy). Okazao si, e samo
powiedzenie badanym, e niektrzy naukowcy je
rozumiej, wystarczyo, by wyej oceniali wasn
wiedz na ten temat. Potwierdza to, e ludzie myl
to, co wiedz inni, z tym, co sami wiedz.
Wsplnotowy charakter wiedzy ma znaczenie
nie tylko dla psychologii i nauk poznawczych, ale
te edukacji, technologii, podejmowania decyzji,
polityki, wywiadu. To, e wiedza znajduje si nie
w gowie, lecz we wsplnocie, kae przyj now
perspektyw w patrzeniu na podstawowe zagad-
nienie zwizane z poznaniem, co wiemy.
STEVEN SLOMAN jest profesorem psychologii, pracuje na
Brown University. Jego zainteresowania badawcze dotycz
niewiedzy oraz wiedzy wsplnotowej. Autor m.in. ksiki
Causal Models: How People Think About the World and Its
Alternatives. W marcu ukae si The Illusion of Knowledge:
Why We Never Think Alone (wspautor Philip Fernbach).
Tum. Agnieszka Chrzanowska
Jeli chcesz podzieli si opini na temat artykuu, napisz do nas
(redakcja@charaktery.com.pl).
73
 A A U

osoby
WWW.CHARAKTERY.EU

Midzy trosk
W uroczystoci odnowienia doktoratu wystpuj
jako doktorant. Mog powiedzie, e mam szcz- Uroczyste odnowienie
cie do promotorw. Moim pierwszym promoto-
rem by profesor Tadeusz Tomaszewski, wielki doktoratu to jedna
nauczyciel polskich psychologw. Dzisiaj moj
promotor jest profesor Maria Jarymowicz, wy- z najbardziej
bitna uczona, mogca si poszczyci wielkim
dorobkiem naukowym oraz szerokim gronem prestiowych form
uczniw i wsppracownikw. Sdz, e jako dok-
torant te powinienem przedstawi wyniki swoich uznania dorobku
prac. Wszake przez szedziesit par lat tych
wynikw troch si nagromadzio i dotyczyy one
rnych tematw. W tym wystpieniu ogranicz
naukowego.
si tylko do dwch. Tym wyrnieniem
Czyni kogo szczliwym uhonorowano ostatnio
Pierwszy dotyczy problemu, ktry mona opisa
jako spr o natur ludzk, a cilej o pewne ce-
chy tej natury. Jednym z gwnych przedmiotw
profesora Janusza
sporu jest kwestia: czy dziaania ludzi kierowane
s przez ich wasny egoistyczny, mniej lub bardziej
Reykowskiego,
cywilizowany, osobisty interes jak by to np. suge-
rowaa synna teoria samolubnego genu Richarda wybitnego psychologa.
Dawkinsa czy te autonomicznym celem ludzi
moe by dobro innych osb czy grup. Tekst jest fragmentem
Temat ten interesowa mnie od bardzo dawna.
Bdc jeszcze uczniem liceum, napisaem na ten jego wystpienia
temat opowiadanie. Jego bohater spiera si ze
swoim przyjacielem: czy czowiek jest z natury z tej okazji.
egoist, ktry zawsze robi to, co jemu osobicie
suy; a jeli robi co dla innych, to zawsze ma
swj wasny interes na wzgldzie? Ot mj bo-
hater postanowi znale empiryczn odpowied ci w Katedrze Psychologii Oglnej Uniwersytetu
na to pytanie. Udao mu si zbudowa aparat, za Warszawskiego. Wraz z gronem doktorantw i stu-
pomoc ktrego mg przewietla ludzkie umy- dentw podjlimy badania nad mechanizmami
sy odkrywa ukryte myli i motywy. Zblia si zachowa prospoecznych; Maria Jarymowicz bya
z nim do ludzi w rnych sytuacjach i bada, co pierwszym czonkiem tego zespou. Wprawdzie
myl i o co naprawd im chodzi, gdy komu po- nie mielimy aparatu do przewietlania umysw,
magaj, kogo ratuj, o kogo si troszcz, kogo ale jak si okazao, psychologia ma rne sposoby
broni, albo kiedy gosz wzniose i szlachetne ide- poznawania ludzkich myli i motyww. Tematem
ay. Ot ten aparat pokazywa, e we wszystkich tym zajmowaem si przez kilkanacie lat.
tych sytuacjach za prospoecznymi czynami kry Czego si dowiedziaem? Od razu powiem, e zu-
si wasny interes: oczekiwanie na wzajemno, penie czego innego ni dowiedzia si bohater
ch zdobycia spoecznego uznania, nadzieja na- mego opowiadania. Oczywicie jest prawd, e
grody na ziemi lub po mierci itp. bardzo wiele ludzkich dziaa ma na celu zaspo-
Kilkanacie lat pniej wrciem do tego tematu, kajanie wasnych potrzeb i osiganie osobistych
ju jako docent i kierownik Zespou Osobowo- satysfakcji oraz unikanie cierpie. Ale jest te

74 CHARAKTERY STYCZE 2017

 TEKST
JANUSZ REYKOWSKI

a porozumieniem
Uroczyste
Krystian Szczesny

odnowienie
doktoratu
prof. Janusza
Reykowskiego.
Od lewej:
prof. Janusz
Reykowski,
prof. Maria
Jarymowicz
(promotorka)
i dr hab. Dominika

Psycholog na czas transformacji Maison, prof. UW,

dziekan Wydziau
Prof. Janusz Reykowski to jeden z najwybitniejszych polskich psychologw, Psychologii
pionier psychologii politycznej w Polsce. Uniwersytetu
Warszawskiego,
Przez wikszo swojej kariery naukowej zwizany by z Uniwersytetem Warszawskim, tam obroni doktorat ktry uroczysto
(1954), habilitowa si (1965) i uzyska stopie profesora zwyczajnego (1979). W 1980 roku z jego zorganizowa.
inicjatywy powsta Zakad Psychologii PAN, przeksztacony pniej w Instytut Psychologii PAN. Jest te
jednym z zaoycieli Szkoy Wyszej Psychologii Spoecznej, dzi Uniwersytetu SWPS. Jego zainteresowania
badawcze dotycz konfliktw i ich rozwizywania, standardw pozaosobistych, orientacji ideologicznych.
Jest autorem i wspautorem wielu ksiek, m.in.: Funkcjonowanie osobowoci w warunkach stresu
psychologicznego; Eksperymentalna psychologia emocji; Motywacja, postawy prospoeczne a osobowo;
Logika walki, szkice z psychologii konfliktu spoecznego w Polsce.
Profesor swoj wiedz suy w procesach przemian spoecznych w naszym kraju. By wanym uczestnikiem
rozmw Okrgego Stou w 1989 roku, reprezentujcym stron rzdow. Uznaniem dla jego roli w pokojowej
transformacji ustrojowej Polski byy midzy innymi prestiowe nagrody Nevitt Stanford Award for International
Society of Political Psychology (2000) i Morton Deutsch Award for Social Justice (2008).

wiele takich dziaa, ktrych celem autonomicz-
nym jest dobro kogo innego innych osb, take
takich, z ktrymi nie czy nas adne pokrewie-
stwo. Mimo to zaley nam na zaspokojeniu ich
potrzeb, na ich bezpieczestwie, satysfakcji, na
ich osobistym rozwoju. Dziaajc na ich rzecz, nie
spodziewamy si za to adnych osobistych nagrd.
Obrocy pogldu o egoistycznym charakterze
ludzkiej natury powiadaj, e w takich wypad-
kach czowiek dziaa prospoecznie dlatego, e
chce uzyska osobist satysfakcj ze swoich al-
truistycznych czynw. Takie czyny podnosz go
we wasnych oczach, zwikszaj samoocen. Ot
takie rozumowanie nie rozrnia celw dziaal-
noci i jej rozmaitych skutkw. W tym wypadku
wane jest bowiem nie to, czy czowiek cieszy si
z osignitego rezultatu (realizacja zamierzonego
celu z reguy wywouje pozytywne emocje), lecz to,
co steruje jego zachowaniem: czy czowiek kieruje
si deniem do maksymalizacji zadowolenia z sie-
bie, czy chodzi mu o maksymalizacj dobra kogo
innego (jaki realizuje cel).
Dla zilustrowania tej rnicy odwoam si do
przykadu. Swego czasu czasopismo Psychology
Today prowadzio kampani na rzecz pomocy
dzieciom z bardzo ubogich krajw. W kolejnych
numerach drukowao apele o skadanie ofiar na
ich rzecz. Jeden z tych apeli przedstawia mi, ale
smutn twarz dziecka z podpisem: Help a child
it will do wonder to your soul (Pom dziecku,

CHARAKTERY STYCZE 2017 75

 A A U

osoby
WWW.CHARAKTERY.EU

bdziesz si czu cudownie na duszy). W innym

numerze przedstawione byo umiechnite, zado-
Dla dobra wsplnoty
wolone dziecko, a podpis gosi Help a child you Drugi temat dotyczy dynamiki spoecznych kon-
will make her happy (Pom dziecku, uczynisz je fliktw i ich rozwizywania.
szczliwym). Pierwszy apel kierowa uwag czy- Temat ten sam mi si narzuci, gdy wiosn 1981
telnika na osobist satysfakcj z pomagania, drugi roku wrciem do kraju po pobycie w Stanach
na satysfakcj cudz (dziecka). Badaniem tej r- Zjednoczonych. Sdziem wtedy, e w Polsce roz-
nicy zaj si w naszym zespole Jerzy Karyowski, wija si i ulega eskalacji ogromnie niebezpieczny
obecnie profesor PAN. Skonstruowa specjaln konflikt spoeczny. Wyobraaem sobie, e moe on
metod, ktra umoliwiaa rozrnienie dwch ro- doprowadzi nasz kraj do wielkiego nieszczcia.
dzajw prospoecznej motywacji tej nastawionej Jeszcze w Stanach na prowadzonym przeze mnie
na uzyskanie zadowolenia z siebie i tej nastawio- seminarium amerykascy studenci zaczli wy-
nej na zadowolenie z korzyci, jakie mogy uzy- pytywa mnie, co si dzieje w Polsce. Kto zada
ska inne osoby. Badania przy pomocy tej metody mi pytanie, po ktrej stronie bym stan, bdc
prowadzia pniej m.in. profesor Anna Szuster. w Polsce. Odpowiedziaem e po adnej. Moim
O sile motywacji tego drugiego rodzaju miaem gwnym celem byoby szukanie sposobw poko-
okazj przekona si, kiedy wraz z moim amery- jowego rozwizania tego konfliktu. Spraw kon-
kaskim przyjacielem, prof. Samuelem Olinerem fliktw i ich rozwizywania zajmowaem si wraz
(a take moj on Zuzann Smolesk), prowa- z koleankami i kolegami z Zakadu Psychologii
dzilimy badania w ramach utworzonego przez PAN przez wiele lat. Wspomn o dwch wanych
niego programu, nazwanego Altruistyczna Oso- wnioskach, ktre mi si w ich wyniku nasuny.
bowo. Badalimy osoby, ktre ratoway ydw Jeden dotyczy konfliktu interesw. S one do
podatne na rozwizania negocjacyjne, bo interesy
maj to do siebie, e na og s stopniowalne i po-
dzielne. Jeeli w trakcie negocjacji nie wcz si
Kto zada mi pytanie, po ktrej silne emocje, np. zwizane z lkiem albo poczu-
ciem godnoci, albo z zachannoci (czy chciwo-
stronie bym stan, bdc w Polsce. ci), to moliwe jest znalezienie pokojowych roz-
wiza. Takie rozwizania mog by oparte albo
Odpowiedziaem e po adnej. na kompromisie kada strona z czego ustpuje,
albo na wzajemnej kompensacji kada ze stron
ustpuje z tego, na czym jej mniej zaley, a na czym
bardziej zaley partnerowi. Szanse na znalezienie
w czasie niemieckiej okupacji (w Polsce i w innych takiego rozwizania wzrastaj, jeli obie strony
krajach Europy), nie otrzymujc za to adnej za- (a przynajmniej jedna) wyka zdolno do dziaa-
paty. Naraay si na miertelne niebezpiecze- nia zgodnego z modelem podwjnej troski: wyka
stwo, nie mogc si spodziewa ani odpaty od zrozumienie dla potrzeb i perspektyw partnera
ratowanych ludzi, ani spoecznego uznania. W rze- oraz gotowo do wzicia ich pod uwag.
czywistoci wikszo tych osb ukrywaa to do- Drugi wniosek dotyczy konfliktw wartoci mo-
wiadczenie przed swymi znajomymi i ssiadami, ralnych, a wic np. gdy chodzi o sprawiedliwo,
take po wojnie. Stwierdzilimy, e istnieje kilka o bezpieczestwo wasne, wasnej rodziny lub
rodzajw takich altruistycznych motyww. kraju, o sprawy traktowane jako wito lub o do-
Takie pene powicenia dziaanie jest czym wy- znane krzywdy osobiste, naszych bliskich albo
jtkowym, pojawia si w sytuacjach kracowych. caej spoecznoci. W takich sytuacjach trudno
Ale w yciu codziennym moemy mie czsto do o sukces negocjacji, poniewa moralne warto-
czynienia z prospoeczn motywacj w formie, ci s niepodzielne, w sprawach ich dotyczcych
ktr amerykaski psycholog Dean Pruitt opi- nie mona dokonywa ustpstw chyba e pod
sa jako model podwjnej troski (dual concern). ogromn presj. A wtedy staj si one zarzewiem
Chodzi o psychologiczne sytuacje, gdy wchodzc przyszych konfliktw. Tak samo nie da si zawie-
w relacj z inn osob, troszczymy si nie tylko ra kompromisw. Dlatego konflikty, w ktre za-
o wasne korzyci, ale rwnie liczymy si z po- angaowane s wane wartoci moralne, staj si
trzebami tej osoby. nienegocjowalne (intractable). Obecny na dzisiej-
Ta troska moe by nierwna czasami troszczymy szej uroczystoci profesor Daniel Bar-Tal z Tel Aviv
si bardziej o siebie ni o drugich, ale nader cz- University bada takie konflikty przez ponad 30 lat
sto bywa odwrotnie. Wiele bada w psychologii, i stworzy rozwinit ich teori.
w tym prowadzonych przez nas, dotyczyo tego, Doszedem do wniosku, e konflikty tego rodzaju
od czego zaley owa wielko troski o sprawy in- mog by przezwyciane, jeli przeciwnicy do-
nych ludzi. strzeg, e mimo dzielcych ich sprzecznoci s

76 CHARAKTERY STYCZE 2017

 Wydawnictwo poleca
KSIKI I SZKOLENIA

TOTALNA BIOLOGIA
Poznaj emocjonalne przyczyny chorb
czonkami tej samej wsplnoty (rodzinnej, pa-
stwowej, narodowej) i e dobro tej wsplnoty jest
dla nich celem nadrzdnym. W imi tego nad- ZROZUM SWOJE Szkolenie prowadzi
rzdnego dobra ludzie mog zmieni wyobraenia CHOROBY dr n.med. Marzanna
o charakterze konfliktu. Patrick Obissier Radziszewska-Konopka
Twierdzenie, e wsplny cel moe pogodzi an-
tagonistw, naley w jakim stopniu do wiedzy
potocznej; wiemy przecie, e nic tak nie jedno- Patrick
Obi s si er

czy ludzi, jak wsplny wrg. Ale wsplny wrg to ZROZUM SWOJE
bardzo kiepski sposb rozwizywania konfliktw, CHOROBY

bo polega on na hamowaniu jednego konfliktu dek od o wa n i e

biolo g ic z n e

przez inny konflikt, czasami jeszcze gorszy. A take

dlatego, e gdy wsplny wrg zostaje pokonany,
dawne konflikty atwo si odnawiaj.
Warunkiem trwaego przezwycienia konfliktw
wartoci jest wytworzenie przekonania, e nale-
ymy do tej samej spoecznej caoci. I w imi jej
dobra wypracowujemy zasady tolerancji dla r-
nic i sposoby wspycia ludzi, ktrych te rnice
dziel. Przykadem takiego procesu jest zakocze-
NIEZBDNIK RODZICA
nie wojen religijnych w krajach zachodniej Europy Dziecko z poczuciem wasnej wartoci
dziki wytworzeniu wsplnot obywatelskich i za-
sad wspycia rnych religii. Wielkim niebez-
pieczestwem dla pokoju spoecznego s politycy POROZUMIENIE Szkolenie prowadzi
i polityczne formacje, ktre staraj si budowa
BEZ PRZEMOCY Emilia Kulpa-Nowak
swoj polityczn pozycj, dokonujc podziau spo- Marshall B.Rosenberg
eczestwa na antagonistyczne grupy, np. na praw-
dziwych Polakw i Polakw gorszego sortu.
Kiedy dochodzi do rozpadu wsplnoty, choby na-
wet tak maej jak rodzina, moe to uruchamia
niezwykle intensywne wrogie uczucia i prowadzi
do rozwoju destruktywnych konfliktw.
Niemal przez cae zawodowe ycie pracowaem
nie sam, lecz w zespole studentw, doktorantw
czy pracownikw Instytutu. Jestem przekonany, e
ogromna cz tego, co chciabym uwaa za swoje
osignicia, powstaa wanie dziki tej wsp-
pracy. W ogle uwaam, e nauce duo bardziej
sprzyja duch wsppracy ni duch rywalizacji.
Duch rywalizacji moe czasami dobrze posuy
rozwojowi wasnej kariery. Natomiast postpy
PSYCHOGENEALOGIA
ludzkiego poznania mog okaza si duo wik- Ukryte przekazy rodzinne i genosocjogram
sze, jeli badacze konstruktywnie ze sob koope-
ruj, ni gdy bezwzgldnie walcz o pierwsze- TAJEMNICE PRZODKW Szkolenie prowadzi
stwo. Niestety, rozwijajce si obecnie w nauce
mylenie rynkowe i zwizany z nim wycig o zdo-
Anne Ancelin Schtzenberger dr Barbara Tybo
bywanie jak najwikszej liczby punktw parame-
trycznych moe le si przysuy nauce.
Mam przekonanie, e bez staej, koleeskiej i opar- A n n e A nc el i n
S c h t z en berg er

tej na wzajemnym zaufaniu wsppracy z innymi, TAJEMNICE

na og modszymi ode mnie badaczami, osign- PRZODKW
bym znacznie mniej. Dlatego chciabym wyrazi uk ry t y p r z eka z
rod z i n n y
im wszystkim moje wielkie podzikowania.
A szczeglne podzikowania kieruj do mojej ony
Zuzanny Smoleskiej, ktra przez wiele lat wsp-
pracowaa ze mn naukowo, a jako ona bya do-
brym duchem wszystkich podejmowanych przeze
mnie waniejszych przedsiwzi.
reklama

www.virgobooks.pl
 J U B I L E U S Z

To ju 20
WWW.CHARAKTERY.EU

Dwadziecia lat temu

obiecalimy Wam
pismo wspierajce Dla ludzi
Was w poszukiwaniu OLGA TOKARCZUK
odpowiedzi na Charaktery to magazyn
dla ludzi dociekliwych,
pytania, ktre kady refleksyjnych, ktrzy
prbuj zrozumie innych
zadaje sobie i innym. i samych siebie. Gorco
polecam.
Dzikujemy, e nam
zaufalicie. Bez Was
naszych cudownych
Czytelnikw
i wspaniaych
Autorw nie
byoby nas.
Od dwch dekad przybliamy
Wam osignicia i zastosowania
psychologii. Zerowy numer Cha-
rakterw wyszed w grudniu 1996
roku, od lutego 1997 ukazujemy si
co miesic. Cieszymy si, e w gro-
nie naszych wiernych Czytelnikw
s wybitni psychologowie i przed- Zaufany znajomy
stawiciele kultury. Co o nas my- KRYSTYNA JANDA
l i czego nam ycz na kolejne
dekady? Ich ciepe sowa, uwagi Zagldam do Charakterw, spodziewajc si
i recenzje publikujemy obok. znale artykuy na tematy bliskie mi, omwione
Dzikujemy i mamy nadziej na w sposb profesjonalny, z wywaeniem,
co najmniej dwiecie nastpnych zastanowieniem i bez pogoni za powierzchown
numerw z pomocnymi tekstami atrakcyjnoci i blaskiem. Przegldam to pismo
i fascynujcymi rozmowami. z rodzajem zaufania do znajomego, ktrego si ceni
i jest si ciekawym jego opinii.

78 CHARAKTERY STYCZE 2017

 lat razem!
Furtka
dla psychologii
Prof. dr hab. JAN STRELAU
Ukazanie si Charakterw
byo wanym dla psychologw
wydarzeniem. Dziki nim
otworzya si furtka, przez ktr
osignicia naukowe psychologw
ukasz Giza, A bert Zawada, Micha Mutor, ukasz Gowala / Agencja Gazeta

rozpowszechniy si na cay kraj.

Nie przesadz, jeeli powiem, e
psychologowie zarwno badacze,
jak i praktycy zawdziczaj
swj presti i popularno
w spoeczestwie w duym stopniu
wanie Charakterom. Dziki
zamieszczaniu w tym magazynie
artykuw najwybitniejszych w skali
midzynarodowej psychologw
i przedstawicieli innych dyscyplin
spoeczno-humanistycznych take
my, psychologowie, dowiadujemy si
o najnowszych osigniciach w tych
dyscyplinach nauki.

Mdre, nie za trudne

MAGDA UMER
Jeeli kto (i mody, i stary) nie ma pewnoci, czego si
trzyma w tym zwariowanym wiecie, to podpowiadam:
nie zaszkodzi potrzyma si kieleckich Charakterw. To
pismo jest mdre a nie za trudne, przyjazne czowiekowi
a nie zachwycajce si nim. Prbujce zrozumie
kadego a nie kademu chce si dzi podj taki
wysiek. Ja czytam Charaktery od dawna i nigdy tego
nie aowaam. Gdybym umiaa rysowa, narysowaabym
Wam tak laurk na to wspaniae wito:
Dzwonek do drzwi. Teciowa. Dzwoni, dzwoni, w kocu
za otwiera drzwi wasnym kluczem i widzc
zaczytanego do tego stopnia, e guchego na wszystko
zicia, pyta z pretensj w gosie:
I c ty tak czytasz, do jasnej cholery?
Do jasnej cholery, czytam Charaktery.

CHARAKTERY STYCZE 2017 79

 K T O C O G D Z I E K I E D Y
>> honory i wyrnienia
Dr Daniel Boduszek Metod Badawczych Europejsk, UNICEF
uzyska stopie (Quantitative Research i Economic and Social
doktora habilitowanego Methods Training Unit). Research Council.
WWW.CHARAKTERY.EU

nauk spoecznych Jest rwnie zwizany Zainteresowania naukowe

w dziedzinie psychologii.
Osigniciem naukowym
decydujcym o nadaniu
stopnia bya rozprawa:
Individual differences
in relation to psychopathy
and criminal behaviour.
Dr hab. Daniel Boduszek
doktorat z psychologii
kryminalnej uzyska
na University of Ulster
(Wielka Brytania),
habilitacj na Uniwersytecie
SWPS (Wrocaw) i profesur
na University of Huddersfield
(Wielka Brytania). Obecnie
zwizany jest z University
of Huddersfield, gdzie
zajmuje dwa stanowiska:
profesora nadzwyczajnego
psychologii kryminalnej
(Reader in Criminal
Psychology) oraz dyrektora
Centrum Szkoleniowego
z Uniwersytetem SWPS
(Katowice), gdzie prowadzi
zajcia z zakresu
psychokryminalistyki.
Zaoyciel i redaktor
naczelny recenzowanego
midzynarodowego
czasopisma naukowego
Journal of Criminal
Psychology. Posiada
szerokie dowiadczenie
w pracy w wizieniach,
rwnie tych o zaostrzonym
rygorze, w rnych krajach
europejskich. Prowadzi
badania naukowe wrd
winiw na caym
wiecie, m.in. w Stanach
Zjednoczonych, Wielkiej
Brytanii, Irlandii, Pakistanie,
Tanzanii, na Karaibach
i w Polsce. Jego badania
s fundowane midzy
innymi przez Uni
dr. Boduszka obejmuj
zagadnienia: psychopatii
kryminalnej, kryminalnych
struktur poznawczych,
samobjstw i zdrowia
psychicznego w wizieniach,
a take problematyk
zabjstw, recydywy
oraz prizonizacji,
czyli procesu przystosowania
si osadzonego
do warunkw panujcych
w wizieniu czy areszcie.
Jest autorem ponad
80 artykuw opublikowanych
w midzynarodowych
czasopismach naukowych.
Jego prace naukowo-
-badawcze s znane
na caym wiecie i zostay
uhonorowane Literati Network
Awards for Excellence
(2013) i Albert Ellis Award
for Research (2014).

>> Prof. Philip Zimbardo (Charaktery, sierpie 2007)

Zo rodzi si z potrzeby wadzy, dominowania nad innymi.

> GRANTY mgr Monika Riegel, Instytut

I STYPENDIA
W numerze grudniowym
przedstawilimy cz
naukowcw nagrodzonych
w konkursie Etiuda 4
Narodowego Centrum Nauki.
Oto nazwiska pozostaych
laureatw i ich projekty:
mgr Marta Marchlewska,
Instytut Studiw Spoecznych
im. prof. Roberta B. Zajonca,
UW, projekt: Pami
autobiograficzna w subie Ja
o roli wizualnego odtwarzania
zagraajcych wydarze
z pamici autobiograficznej;
mgr Tomasz Oleksy, UW,
projekt: Neuronalne korelaty
zwizanych z wiekiem rnic
w procesie rozwizywania
przetargu midzy eksploracj
i eksploatacj rodowiska
decyzyjnego;
Biologii Dowiadczalnej im.
M. Nenckiego PAN, projekt:
Neuronalne mechanizmy
pamici asocjacyjnej
oraz dugoterminowej
materiau werbalnego
nacechowanego emocjonalnie
badania behawioralne
oraz z zastosowaniem
funkcjonalnego rezonansu
magnetycznego;
mgr Karolina Staniaszek,
UW, projekt: Wczesne
schematy dezadaptacyjne
i cechy temperamentu
indywidualne predyktory
objaww pourazowego
zaburzenia stresowego oraz
trajektorii ich zmian w procesie
psychoterapii;
mgr Justyna widrak, Instytut
Psychologii PAN, projekt:
Mechanizmy dziaania efektu
dotyku Midasa u mczyzn.
Wizienna tosamo
Czy czas odbywania kary pozbawienia wolnoci, relacje
z innymi osobami, ktre popeniy przestpstwo oraz wska-
niki psychopatii (manipulacja interpersonalna, brak empatii,
nieodpowiedzialny styl ycia oraz asocjalne zachowania) maj
wpyw na tworzenie si przestpczej tosamoci spoecz-
nej? Odpowiedzi na to pytanie szukali prof. Daniel Boduszek
i mgr Nicole Sherretts z Uniwersytetu w Huddersfield oraz
dr Agata Dbowska z Uniwersytetu w Chester. Przebadali oni 501
przestpcw (293 mczyzn i 208 kobiet) w wieku od 19 do
76 lat, odbywajcych kar pozbawienia wolnoci w jednym
z trzech zakadw karnych w stanie Pensylwania. Po raz pierw-
szy tego typu badania przeprowadzone zostay wrd kobiet.
Badacze zaobserwowali, e skazani, ktrzy uzyskali wysoki
wynik na skali manipulacji interpersonalnej ktra jest wska-
nikiem psychopatii i odbywali dusze wyroki pozbawienia
wolnoci, mieli wysze wyniki na skali przestpczej tosa-
moci spoecznej. Jak zaznaczaj badacze, winiowie mog
symulowa zmiany w tosamoci, tworzc wizi z innymi ska-
zanymi oraz wykorzystujc do tego umiejtnoci manipulacji
interpersonalnej. Artyku ukaza si on-line w czasopimie
Law and Human Behavior.

80 CHARAKTERY STYCZE 2017

 >> konferencje i szkolenia
Stosowanej Akademii
Pedagogiki Specjalnej
im. Marii Grzegorzewskiej.
Celem konferencji jest
dyskusja na temat
roli psychoterapii
i psychoterapeutw obecnie
i w przyszoci. Jej uczestnicy
bd si zastanawia, jak
zmieniajca si rzeczywisto
Jzyk w procesie zmiany to haso konferencji naukowej, ktra wpywa na praktyk
odbdzie si w dniach 2425 marca w Warszawie. Organizatorami psychoterapeutyczn,
s Sekcja Podejcia Skoncentrowanego na Rozwizaniach Polskiego a take w jaki sposb
Towarzystwa Psychologicznego oraz Akademia Pedagogiki integracja psychoterapii
Specjalnej. Celem konferencji jest m.in. podniesienie wiedzy na zwiksza znaczenie
temat funkcji jzyka wrd osb pracujcych w ochronie zdrowia, i skuteczno oddziaywa
owiacie, pomocy spoecznej, obszarze rozwoju osobistego terapeutycznych. Konferencja
i zawodowego oraz zarzdzania ludmi, a take pokazanie przeznaczona jest dla osb
moliwoci odpowiedniego wykorzystania jzyka w rozwoju reprezentujcych rnorodne
osobistym, ksztatowaniu relacji z bliskimi oraz zaakcentowanie podejcia terapeutyczne,
znaczenia uywanego jzyka w yciu zawodowym. Patron medialny: praktykw, badaczy oraz
Charaktery. Wicej informacji na: bit.ly/KonferencjaPSR. studentw. Wrd prelegentw
najwybitniejsi badacze, twrcy
Integracja psychoterapii Psychoterapii, ktra i praktycy psychoterapii,
w dezintegrujcym si wiecie odbdzie si w dniach m.in.: prof. Louis Castonguay,
to haso III Midzynarodowej 24 czerwca w Warszawie. dr Gianni Francesetti, prof.
Konferencji Polskiego Jej wsporganizatorem Michael Lambert, prof. John
Stowarzyszenia Integracji jest Instytut Psychologii Norcross, dr Martha Stark.
Patronat medialny:
Charaktery. Wicej:
conference.psip.org.pl/pl/start.
Psychodynamiczne
leczenie zaburze
u pacjentw z neurotyczn
organizacj osobowoci
to haso VII konferencji
zorganizowanej przez Polskie
Towarzystwo Psychoterapii
Psychodynamicznej, ktra
odbdzie si w dniach
1617 wrzenia w Krakowie.
Celem konferencji jest
teoretyczne i praktyczne
omwienie metody leczenia
pacjentw, u ktrych
zdiagnozowano neurotyczn
struktur osobowoci.
Gwnymi prelegentami
bd gocie
ze Stanw Zjednoczonych:
prof. Otto Kernberg i prof.
Eve Caligor. Patronat medialny:
Charaktery.
Wicej: www.konferencja
psychodynamiczna.pl.

reklama

Podaruj ZDROWIE NA TALERZU bliskim

GRATIS!

c c c
34 ena 45, 34 ena 45, 22 ena 29,
,00 00 z ,00 00 z ,00 00 z
z z z s. 96, 162x235 mm

Kupujc dowolny tytu

z tej oferty otrzymasz
wprezencie zeszyt
kulinarny Moje
c c c
29 ena 39, 29 ena 39, 25 ena 33, przepisy na makaron
,00 00 z ,00 00 z ,00 00 z peen tradycyjnych
z z z
przepisw prosto
zesonecznej Italii.

Zamw ksiki z rabatem

Zadzwo na nr 41 349 50 50
podajc haso Charaktery
www.jednosc.com.pl oferta wana do 31 stycznia 2017 r.
 K T O C O G D Z I E K I E D Y
> badacze
Dr Barbara Cichy- dorosych uzdolnionych metod nauczania.
-Jasiocha jest plastycznie. Jej gwne Od 2010 roku wsppracuje
psychologiem, asystentem zainteresowania koncentruj z redakcj Przegldu
WWW.CHARAKTERY.EU

w Katedrze Psychologii si wok problematyki Psychologicznego.

Rnic Indywidualnych na
Katolickim Uniwersytecie
Lubelskim Jana Pawa II.
W 2015 roku obronia
rozpraw doktorsk pod
kierunkiem prof. dr. hab.
Andrzeja Skowskiego
pt. Wybrane psychologiczne
wyznaczniki poczucia
jakoci ycia osb
psychologii rnic
indywidualnych,
psychologii twrczoci oraz
wspierania jakoci ycia
osb uzdolnionych twrczo.
Prowadzi szkolenia oraz
treningi z wykorzystaniem
rnorodnych technik
arteterapeutycznych
i niekonwencjonalnych
Braa udzia w licznych
konferencjach krajowych
i midzynarodowych. Autorka
i wspautorka artykuw
w czasopismach oraz
rozdziaw w ksikach m.in.
Jzyk i wychowanie. Ksiga
jubileuszowa z okazji 45-lecia
pracy naukowej Profesor
Kazimiery Krakowiak.

>> Aleksandra Tokarz (Charaktery, marzec 2003)

Ch tworzenia ma swoje korzenie w pierwotnej i wrodzonej motywacji do poznawania
otoczenia, dominowania nad rzeczywistoci i oswajania jej.

>> na wiecie > NARZDZIA

Kwestionariusz
4. Midzynarodowa nauka jzykw, komunikacja, aspekty ycia. Dyskutowa Postrzeganego Stresu
Konferencja na temat psychiatria, psychologia, bd o wpywie na kultur w Pracy (PSwP)
Edukacji i Nauk Spoecznych antropologia, filozofia. i spoecznoci innowacji Dr hab. Teresa Chirkowska-
(4th International Wicej: www.ocerint.org/ technologicznych, -Smolak i Jarosaw Grobelny
Conference on Education intcess17. automatyzacji procesw z Instytutu Psychologii
and Social Science) produkcji, cigej Uniwersytetu im. Adama
odbdzie si w dniach 68 Globalizacja, kultura modernizacji, tworzenia Mickiewicza w Poznaniu
lutego w Stambule. Celem i tosamo: wyzwania wirtualnych spoecznoci, skonstruowali Kwestionariusz
konferencji jest wymiana i perspektywy to haso nieustannego przepywu Postrzeganego Stresu w Pracy
dowiadcze w dziedzinie midzynarodowej konferencji, produktw i ludzi, a take i dokonali jego wstpnej
edukacji, nauk spoecznych ktra odbdzie si w dniach o migracji oraz oddziaywaniu analizy psychometrycznej.
i humanistycznych. Wrd 2526 lutego w Pune (Indie). organizacji i mediw na W badaniu uczestniczyo 537
proponowanych tematw Uczestnicy przyjrz si tosamo ludzi modych. pracujcych osb. Autorzy
m.in.: nowe trendy w edukacji globalizacji i jej wpywowi Wicej: www.flame.edu.in/ sprawdzali zwizek stresu
dzieci i dorosych, e-learning, na publiczne i prywatne conferences. mierzonego za pomoc
skali z list dolegliwoci
i chorb, satysfakcj z pracy,
niepewnoci zatrudnienia
Artystyczna jako ycia oraz stopniem wymuszonych
zachowa obywatelskich.
Jak preferowane wartoci wpywaj na ksztatowanie si poczucia jakoci ycia u osb uzdol- PSwP jest trafnym i rzetelnym
nionych plastycznie? Odpowiedzi na to pytanie szukali dr Barbara Cichy-Jasiocha i prof. Andrzej narzdziem do pomiaru stresu
Skowski z Instytutu Psychologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II. W badaniu rozumianego jako ocena
uczestniczyo 35 kobiet i 39 mczyzn o ponadprzecitnych osigniciach artystycznych w wieku postrzeganej relacji midzy
5060 lat. Przebadano ich Skal Satysfakcji z ycia, List Obszarw Satysfakcji yciowej (QOLS) rodowiskiem a jednostk.
oraz Skal Preferencji Wartoci S. H. Schwartza (SVS). Z bada wynika, e rdem zadowolenia Skala pozwala pracownikowi
z ycia osb dorosych jest niezaleno w realizacji wasnego potencjau oraz nastawienie na sa- skupi si na jego interakcji
morozwj. Rwnie istotne jest realizowanie wartoci zwizanych z nastawieniem na dobro innych z otoczeniem zawodowym
ludzi i ksztatowaniem pozytywnych relacji spoecznych, dziki czemu odczuwaj wysz jako i aktualnej sytuacji. Mona
ycia w aspekcie relacji interpersonalnych. W przeciwiestwie do poprzednich bada rdem sa- j miao stosowa
tysfakcji dla osb pomidzy 50. a 60. rokiem ycia nie jest presti. Uznanie spoeczne oraz denie w diagnozie i interwencji
do sukcesu osobistego obnia ogln satysfakcj z ycia, podobnie jak koncentracja na wasnej organizacyjnej. Artyku
osobie, postawa egocentryczna i poszukiwanie wasnej wygody i przyjemnoci oraz zewntrznych opublikowano w Czasopimie
wrae. Artyku opublikowano w Przegldzie Psychologicznym (2016, t. 59, nr 1, s. 7594). Psychologicznym (2016,
t. 22, nr 1, s. 131139).

82 CHARAKTERY STYCZE 2017

E X C A T H E D R A

Kalendarze speniaj w naszym yciu

wan rol: pozwalaj organizowa
czas, planowa zamierzenia, a take
wskazywa, ile czasu upyno od ja-

Damian Kramski
kiego punktu zerowego. W uywa-
nym przez nas kalendarzu gregoria-
skim owym punktem zerowym jest

rok narodzin Chrystusa, a w kalen-
darzu ydowskim, sigajcym w prze-
szo znacznie gbiej rok stworze-
nia wiata. Rok 2017 bdzie zatem
dla ydw rokiem 5777/78. To wy-
stpowanie dwch lat w okrelaniu
daty wynika z faktu, e nowy rok za-
czyna si w okolicach rwnonocy je-
siennej czyli pod koniec wrzenia.
Jeszcze inaczej wyglda kalendarz
ducze w Korei Pnocnej. W kalen-
darzu tym lata liczy si od narodzin
pierwszego przywdcy KRLD Kim
Ir Sena, ktre miay miejsce w 1912
roku. Nie jest on traktowany jako
rok zerowy, ale jako rok pierwszy.
Czyli dla Koreaczykw jest rok 104.
W Korei Pnocnej obok gregoria-
skiego oznaczania dat wykorzystuje
si rwnie oznaczenie odwoujce
si do kalendarza ducze.
Wprowadzanie nowego kalendarza
moe prowadzi do rnych niepo-
rozumie. Przywoajmy przykad
rocznicy rewolucji padziernikowej,
ktra miaa miejsce 25 padziernika,
jednak po zmianie kalendarza data
zmienia si na 7 listopada. W PRL
wanie w tym dniu wicono rocz-
nic rewolucji padziernikowej!
Rozbieno midzy nazw rocznicy
a faktyczn dat nie bya dostrzegana
informacje tego typu s przetwa-
rzane w sposb bezrefleksyjny (ana-
logicznie do informacji dotyczcych
nazw partii politycznych, ktre bar-
dzo czsto nie maj zwizku z ich fak-
tyczn dziaalnoci).
Wan czci kalendarzy s rnego
typu wita. Obchodzi si je zgod-
nie ze staymi rytuaami odnosi
si to zarwno do wit religijnych,
jak i pastwowych. wita religijne
tworz rok liturgiczny, ktrego po-
cztek nie pokrywa si z pocztkiem
roku kalendarzowego. Paul Conner-
ton, brytyjski antropolog, analizujc
wita w nazistowskich Niemczech,
Kalendarze
Jak zdarzenie, ktre pierwotnie miao
znaczenie incydentalne, staje si punktem
centralnym historii, punktem zwrotnym,
od ktrego rozpoczyna si nowa era.
Tomasz Maruszewski
zwrci uwag, e wita pastwowe zwycistwa. Zdarzenie, ktre pier-
mog rwnie tworzy swoisty rok wotnie miao znaczenie incydentalne,
liturgiczny. Jego pocztek w w- stao si punktem centralnym histo-
czesnych Niemczech przypada 30 rii, punktem zwrotnym, od ktrego
sierpnia i upamitnia dojcie Hit- rozpocza si nowa era.
lera do wadzy w 1933 roku. Nie Powyszy przykad ujawnia, jak za
bd wymienia kolejnych wit, ale pomoc specyficznych rytuaw i ce-
skoncentruj si na najwaniejszym, remonii mona zmienia znaczenie
obchodzonym 8 listopada i upamit- zdarze. Polskie ceremonie maj
niajcym pucz monachijski. Rozpo- nieco inn specyfik. Jedne maj cha-
cz si on w wielkiej piwiarni, miesz- rakter religijno-polityczny (od mszy
czcej okoo 1800 osb, a zakoczy w katedrze do wystpienia przed Pa-
si na Odeonsplatz, gdzie puczystw acem Prezydenckim), inne za cha-
zatrzyma oddzia policji. Zgino rakter wojskowy jak apele smole-
wtedy 16 puczystw i 4 policjantw. skie, w sposb sztuczny doklejane
Po zdobyciu wadzy przez Hitlera we- do rnych rocznic. Cho s prb
terani tego puczu maszerowali dawn zmiany interpretacji tragicznego zda-
drog przy wietle pochodni. Towa- rzenia, to i tak samego zdarzenia nie
rzyszya im muzyka aobna i bicie zmieni. Rok 2010 nie zostanie ro-
w dzwony. Recytowano imiona tych, kiem zerowym lub pierwszym. Aby
ktrzy zginli w subie partii naro- do tego doszo, musielibymy sta si
dowosocjalistycznej. Do tego docho- pastwem na wzr Korei Pnocnej.
dzio jeszcze 16 salw armatnich. P-
niej prochy puczystw ekshumowano
i umieszczono w bardzo prestiowym TOMASZ MARUSZEWSKI specjalizuje si
miejscu. Tak zacz si tworzy mit w psychologii procesw poznawczych i emocji,
zoony z trzech faz: walki ofiary autor m in. ksiki Pami autobiograficzna.

CHARAKTERY STYCZE 2017 83

 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika

Kiedy spotkaam si
z opini, e Japoczycy
dlatego wygldaj
modziej od nas,
e maj w sobie wicej
gotowoci do naiwnego
polegania na innych,
oddania si woli ogu,
wiary w to, e system
dziaa, e kady jest
na swoim miejscu
i to zdejmuje z nich
obowizek nieustannej
dzikiej rywalizacji.
Jadwiga M.
Rodowicz-
-Czechowska
ROZMAWIAA EWA MARYNOWSKA

W wiecie
84
KOANU
STYCZE 2017
 EWA MARYNOWSKA: Swoj ksik Bo-
ski dwumian zaczyna Pani sowami z psalmu
116: C oddam Panu za wszystko, co mi wy-
wiadczy?. Dlaczego prac o kulturze prze-
siknitej buddyzmem otwiera Pani cytatem
z Biblii? Czy te sowa s odwoaniem do jak
si okazuje wiecznej, a dzi zalecanej prak-
tyki wdzicznoci?
JADWIGA M. RODOWICZ-CZECHOWSKA:
Buddyzm w wydaniu mahajanistycznym, czyli
tym, ktre przewayo w Japonii po XI wieku, ma
wiele wsplnego czy moe podobnego z chrzeci-
jastwem, a moe judaizmem Psalmw Dawido-
wych. Ta wdziczno wobec Istoty, Bytu, Boga
jest podstawowa. Czuo wobec innych, pokora
Dr JADWIGA M. wobec losu, przyjmowanie od innych dobra z po-
RODOWICZ- czuciem aski, wizanie si z tymi innymi obliga-
-CZECHOWSKA cj czynienia dobra jest nurtem podstawowym
japonistka, we wraliwoci ludowej, a ja tego dowiadczyam
dyplomatka,
teatrolog. Studiowaa
przez wiele lat wspbycia z Japoczykami, pracy
z nimi, przyjani. Kiedy powstawaa ksika, sca-
na Uniwersytecie lana z wielu tekstw wczeniej napisanych, zma-
Warszawskim, gaam si z chorob i podsumoway si we mnie
gdzie uzyskaa tytu te doznania japoskie, przygody intelektualnej,
doktorski (1982), z dowiadczeniem ciosu od losu i ogromnej do-
i na Uniwersytecie broci ze strony otoczenia. Powracaam te ww-
Tokijskim. Pobieraa czas do moich chrzecijaskich korzeni.
nauki teatru n pod
kierunkiem Kanze Japoczycy maj swoje ichigo ichie jedna
Tetsunojo. W latach chwila, jedno spotkanie. W kulturze europej-
19791989 bya skiej znane jest carpe diem chwytaj chwil.
czonkini zespou Czy gdybymy na co dzie pamitali o tych
artystycznego przesaniach, stalibymy si lepsi i bardziej
Orodka Praktyk uwani?
Teatralnych Lepsi niekoniecznie, ale moe uwaniejsi. Carpe
Gardzienice. diem jest nieco bardziej nakierowane na swoisty
Fot. Stanislaw hedonizm, egoizm, przyjemno, pikno chwili.
Kowalczuk Ichigo ichie zakada spotkanie drugiego, otwar-
cie si na niego, szanowanie momentu spotka-
nia jako jedynego i cennego. Carpe diem mwi
o chwili, o czasie. Ichigo ichie mwi o partnerach
i to jest rnica.
To spotkanie, wyjtkowe i jedyne, moe przebiega
take, gdy jeden z partnerw nie jest czowiekiem,
ale zwierzciem, ptakiem, owadem, krajobrazem,
dyni, somianym kapeluszem, paszczem... Wszak
na tym oparta jest estetyka haiku, ktre zamyka
w trzech krciutkich wersach spotkania z trzema
wartociami: czasem, miejscem, widzianym obiek-
tem i z wasnym sercem.
Od kilkunastu lat mam kontakt z absolwen-
tami japonistyki. Odnosz wraenie, e na
ten kierunek trafiaj wyjtkowi modzi lu-
dzie. Skupieni, peni yczliwoci i uwanoci.
A moe to japoska kultura i etyka oraz du-
szy pobyt w Japonii zmieniaj wewntrznie?
Tego nie jestem pewna. Moe jest tak, e ci, ktrzy
przeszli przez test ycia w spoeczestwie japo-
skim, niespecjalnie otwartym na obcych i bardzo
wymagajcym, nabrali odrobin pokory?
Bya Pani ambasadorem RP w Tokio. Czy ist-
nieje jakiekolwiek podobiestwo midzy Pola-
kami a Japoczykami? Na przykad dotyczce
etosu pracy Japoczycy bardzo duo pracuj,
my naleymy do najduej pracujcych naro-
dw w Europie...
Przez niemal cztery lata byam ambasadorem,
a wczeniej dziewi lat dyplomat na niszych
stopniach, jak radca czy pierwszy sekretarz. Za-
uwayam, e jednak jestemy podobni! Polacy
maj, jak Japoczycy, bardzo powany stosunek
do pracy. Wiele wymagamy od siebie, atwo si
frustrujemy, tracimy poczucie dystansu do sie-
A niechby na Chopina
spojrze okiem Zeamiego!
bie, popadamy w tragiczny smutek z powodu
niepowodzenia. Tylko Japoczycy maj w sobie
ogromn kultur szczegu, dokadnoci, nie-
kwestionowania norm. My, zanim nawet norma
powstanie, ju j kwestionujemy. Nie ufamy
procedurom, a Japoczycy maj je za wito.
Udajemy, e kochamy demokracj, wolny wybr
i dialog w relacjach zwizanych z prac, a ma-
rzymy o porzdnej i stabilnej hierarchii. Japo-
czycy hierarchi maj za absolut.
W obrbie tych rnych systemw i my, i Ja-
poczycy uwielbiamy by zajci, zapracowani,
chcemy by misyjni, chcemy polec w jakiej god-
nej sprawie. Moe jedynie Japoczycy s skrom-
niejsi w wymaganiach i oczekiwaniach szybkiego
sukcesu?
W kulturze pracy Japoczykw w szczeglny spo-
sb obecny jest etos suby i podporzdkowania.
Wyksztacia si na przykad funkcja osoby po-
mocniczej, aktywujcej mistrza, a bdcej wia-
domie w cieniu. To u nas niemal nieznane. Taka
jest te moda na bycie samemu sobie sterem, e-
glarzem, okrtem. Kiedy spotkaam si z opini,
e Japoczycy midzy innymi dlatego wygldaj
modziej od nas, e maj w sobie wicej gotowo-
ci do naiwnego polegania na innych, oddania si
woli ogu, wiary w to, e system dziaa, e kady
jest na swoim miejscu i to zdejmuje z nich obo-
wizek nieustannej, dzikiej rywalizacji.
Jest Pani badaczk teatru n i autork sztuk
n Stroiciel fortepianu i Ukojenie dusz1,
co jest jednoczenie zdumiewajce, bo sztuki
n ju nie powstaj a tym bardziej poza Ja-
poni i w pewnym sensie zuchwae, bo w Pol-
sce s prawie nieznane. Ale studiowaa Pani
teatr n pod kierunkiem Kanze Tetsunojo2,
wic z pewnoci pokusa bya dua. Czy her-
85
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika

metyczny teatr n moe by w peni czytelny
dla polskiego widza?
Teatr n jest chyba bliszy operze ni dramatowi.
Nie oczekujemy od opery wielkiej dramatur-
gii. Teatr n ma klarown struktur boskiego
dwumianu, czyli dwch rzeczywistoci naka-
dajcych si na siebie i uginajcych na jednej
osi, przechodzcych jedna w drug. A kusi, by
eksperymentowa. Dobrzy aktorzy n a wzdy-
chaj do nowych i atrakcyjnych sztuk, wic si
nie baam.
Z kolei w Polsce teatr odgrywa w przeszoci tak
wielk rol w budowaniu wiadomoci, tworzeniu
gestusu, narzucaniu rl e wspomn uciliwe
nasze obowizki wobec romantyzmu czy wiel-
kich twrcw XX wieku, jak Wyspiaski, Gro-
towski, Kantor e a si prosi, by sobie zafun-
dowa przygod z innego wymiaru: z Japonii.
A niechby na naszego Chopina spojrze okiem
Zeamiego 3! A niechby na tym cmentarzysku
plemion, jakim jest Auschwitz, postawi aktora
n, ktry wywoa ducha! Co bdzie? Jak bdzie?
Tego nie wiemy. Ale to si powinno zdarza, jeli
jest w nas jeszcze potrzeba przygody i jeli mamy
cho troch odwagi, by si naraa. Mnie to bar-
dzo interesuje.
W szacie graficznej Pani ksiki wykorzystane
zostay motywy japoskie, np. wzr nami
przypominajcy fale. Nami moemy spotka
na rnych przedmiotach uytkowych tka-
ninach, haftach, glinie, porcelanie. Uwodzi
prostot i piknem.
Ten wzr to bardzo ciekawa sprawa. Podobno po-
chodzi z Persji. Jest cudowny, bo prosty, logiczny,
dynamiczny, ma rytm, perspektyw, jest atwy
jak szlaczek w zeszycie pierwszoklasisty. Dzie-
cico prosty, czyli genialny dlatego nas uwodzi.
Tak si maj japoskie herby rodowe lub goda
handlowych domw, atwo rozpoznawalne i mimo
podobiestwa geometrycznej prostoty identyfiko-
wane jako specyficzne dla poszczeglnego przed-
miotu. Podobne, a nie identyczne. O ich uroku,
myl, decyduje to, e inspiracj jest natura: li,
fala, owad i s tak inne ni abstrakcyjne, geome-
tryczne wzory arabskie.

Nowoczesno i tradycja
Japonia kraj, gdzie wielk estym ciesz si farbiarze tkanin, szczeglnie uywajcy naturalnego
barwnika: indygo staa si absolutnym liderem w dziedzinie designu i nowoczesnych materiaw.
Japoczycy czerpi inspiracje ze swojej wielowiekowej tradycji.
Asa-no-ha, nami fascynujce japoskie wzory naszywajc kolejne kawaki tkaniny przy pomocy
o ponadczterystuletniej tradycji trafiy rwnie zwykej fastrygi (sashiko). Zachoway si i trafiy
na rynki europejskie, i to nie tylko w luksusowych do muzew mskie kurtki haori z dziesitkami
wydaniach, ale w popularnych sieciach handlowych. at. Sztuka boro (z jap. boro podarte i poatane)
Mona byo kupi zociste papiery do pakowania we pokazuje, jak Japonia z biednego kraju, gdzie
wzory asa-no-ha (zgeometryzowany motyw licia wikszo mieszkacw nosia granatowe achmany,
konopi) i fal nami; natomiast sklepy z mod miay ufarbowane rolin indygo i utkane z wkien
kolekcj ubra w japoskie wzory. konopi, przeistoczya si w wiatowe imperium
Furoshiki kwadratowa chusta suca mody. Boro s wyrazem szacunku dla przeszoci,
do pakowania i przenoszenia przedmiotw a sashiko, z tysicem wzorw, wyraa ducha kreacji.
o najrniejszych ksztatach: ksiek, pudeek na Kintsugi (z jap. kintsukuroi naprawianie zotem)
drugie niadanie dla uczniw i studentw, butelek to tradycyjna technika czenia potuczonych
z sake. Czsto dwustronna, w rnych kolorach, kawakw ceramiki, pozwalajca przywrci dawny
sama w sobie jest dzieem sztuki. W literaturze, ksztat szczeglnie cennym przedmiotom przy
np. u Kawabaty Jasunari (18991972), pojawia si pomocy laki i metali szlachetnych: zota, srebra.
jako dopenienie japoskiego wizerunku kobiety: Jak gosi legenda z XVI wieku, shogunowi
Dziewczyna, niosca chust furoshiki z biaym Ashikoga stuka si ulubiona chiska czarka do
wzorem tysica urawi na brzoskwiniowym herbaty. Odesa j wic do naprawy do warsztatu,
jedwabnym tle, bya pikna. W filmie Okulary a rzemielnicy poczyli stuczone kawaki... drutem.
modej, nagradzanej reyserki Naoko Ogigami, Shogun zleci doskonalenie techniki i po pewnym
bohater zawija drewniane pudeka z jedzeniem czasie do naprawiania ceramiki zaczto uywa laki.
w furoshiki, aby wynie je dosownie par krokw Metoda kintsukuroi tak bardzo si spodobaa, e
przed dom i poda na st. To tradycyjna, ale specjalnie tuczono przedmioty. W Polsce t sztuk
take pena twrczych moliwoci alternatywa dla zna Joanna Koryciarz-Kitamikado, ktra nauczya
zamiecajcych planet reklamwek. si jej od japoskiego mistrza.
Sashiko, czyli fastryga legenda mwi, e
ony japoskich rybakw atay ubrania mw, Oprac. Ewa Marynowska

86 CHARAKTERY STYCZE 2017

To pewnie nie przypadek, e Japoczycy s liderami
w dziedzinie designu i awangardowej mody? Projek-
tantka Rei Kawakubo jest nagradzana za najwybit-
niejsze osignicia w dziedzinie sztuki mody. Issey
Miyake i Yohji Yamamoto projektuj ubiory charak-
teryzujce si wyrafinowan nonszalancj...
Dandyzm ma w Japonii fantastycznie dug i nieprze-
rwan tradycj. Japoczycy ceni elegancj. Prawdo-
podobnie wanie ta cecha i umiejtno wypracowania Najnowsza wiedza, ktr w praktyce
wasnych wariantw i inwariantw elementw este- wykorzystasz do wszechstronnej pracy
tyki i wzornictwa, przejtych na przykad z Chin, stay z klientem, osigania celw i samorozwoju.
si baz lokalnego wzornictwa. Japoczycy uwielbiaj
adnie si ubiera, cho oczywicie to adnie moe
oznacza rne rzeczy. Najlepszy okres dla dandyzmu Instytut bada i rozwija najnowsze odkrycia
to byy dugie lata pokoju w okresie panowania Toku- w dziedzinie nauk o czowieku, dziki cze-
gaww, a zwaszcza wiek XVIIXVIII, kiedy wytworzya mu uzyskasz skuteczne narzdzia do kiero-
si liczna klasa mieszczan, yjcych coraz zasobniej. wania procesem edukacyjnym.
Ubiory Japoczykw z rnych klas spoecznych w tam-
tych latach nie rniy si, natomiast ograniczone przez Zamiast teorii z jednej dziedziny obejmiesz
kodeks cywilny byo uycie okrelonych barw czy tkanin.
zakres dokona m.in. socjologii, psycholo-
Mieszczanie, ktrym nie wolno byo uywa barw ary-
stokracji lub najbogatszych tkanin, a chcieli da upust gii pozytywnej, neurobiologii.
dzy luksusu, zamawiali bajeczne kompozycje wzo-
rw i kombinacje wkien, w zakresie dopuszczonym Edukacja oraz rozwj, naszym zdaniem, to
przez kodeks klasy. Rzemielnicy, czyli tkacze, farbiarze, nie tylko zadawanie pyta i prowadzenie
krawcy i wytwrcy drobnych akcesoriw: puzderek na rozmowy lecz przede wszystkim umiejt-
lekarstwa, pasw, paseczkw, troczkw i niesamowi- no stosowania narzdzi i technik, to tre-
tych wzw, doprowadzili elementy garderoby miesz-
ning edukacyjny podobny do sportowego.
czan do perfekcji, dziki rzemielnikom osigny one
szczyt urody. W krgach projektantw dbao o detale,
wzory przetrwaa do dzi. Ale oczywicie nie oznacza to, Warsztaty
e wszyscy Japoczycy i Japonki ubieraj si z najwy- Coaching zdrowia Zdrowe ycie
szym smakiem. Coaching relacji Mio toksyczna,
Gdyby miaa Pani czarodziejsk rdk, to jak ja- mio dojrzaa
posk cech obdarzyaby Pani nas, Polakw? Life coaching ycz Ci bogactwa
Nie chciaabym mie takiej rdki, a gdybym miaa, i szczcia
tobym j zamaa, albo sprbowaa zasadzi w ziemi
a nu zapuci korze?
Piknie si rnimy i do siebie tsknimy. Ty pjdziesz
Coaching Transpersonalny
gr, a ja dolin. Ty zakwitniesz r, a ja kalin. Ale Coaching Tao
nieco powaniej: namawiaabym na wicej maestw Konstelacje archetypowe
polsko-japoskich. Dzieci, bdce i Polakami, i Japo- Hipnoza generatywna w life coachingu
czykami, s pikne i zdumiewajco zdumiewajce. To
taki koan.4
Kursy Zawodowe
1
Akcja sztuki Ukojenie dusz dzieje si w Auschwitz. Zwiedza je japoski turysta, Profesjonalny Certyfikowany
ktry przey trzsienie ziemi w 2011 roku. Mierzy si emocjonalnie z dwiema
najwikszymi katastrofami w dziejach ludzkoci wojennym ludobjstwem
Mentor Biznesowy
i tragedi ekologiczn. Profesjonalny Certyfikowany
2
Kanze Tetsunojo aktor, wzi udzia w inscenizacji sztuki Jadwigi M. Rodowicz-
Coach Biznesowy
-Czechowskiej Stroiciel fortepianu, wystawionej latem 2014 roku w elazowej Woli. Superwizje
3
Motokiyo Zeami (13631443) aktor, twrca teatru n.

4
Koan wiczenie pozwalajce wytrci umys z kolein. Koan skonstruowany jest
z pytania, ktre przekrela wszelkie logiczne zaoenia, czy rnice i dualizmy, ktre
pozornie s nie do pogodzenia, np. dwie donie i mamy klanicie jaki jest dwik
klanicia jednej doni?

Jeli chcesz si podzieli opini na temat rozmowy, napisz do nas

(redakcja@charaktery.com.pl).
reklama

www.instytutbennewicz.pl,
tel. 512 899 442, tel. 690 582 010
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
WWW.CHARAKTERY.EU Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika
Czas
na film
Czas nas goni, czasem cieszy, czciej przeraa... Czas nam si
wymyka i wci pozostaje tajemnic. Film, jak adne inne
medium, przyblia zoon i paradoksaln natur czasu.
Pokazuje, jak rnie moemy go dowiadcza i jaki mamy
do niego stosunek.
C
zas jest podstawow form i two-
rzywem filmw. Obrazy rozgrywaj
si tu w czasie i s zatrzymaniem
w czasie pewnej rzeczywistoci, co
praktycznie pozwala widzom bez
koca do niej zaglda. Film to mozaika uoona
z czasu, jak stwierdzi Andriej Tarkowski, rosyj-
ski reyser filmowy, scenarzysta i aktor. Utrwa-
lony w swoich przejawach czas jest, wedug Tar-
kowskiego, zasadnicz ide kina. Podobnie jest
z muzyk czy innymi sztukami performatywnymi,
jednak bogactwo rodkw wyrazu wykorzysty-
wanych przez twrcw sztuki filmowej daje im
szczeglne moliwoci pokazania, jak przey-
wamy czas. Cigo chronologiczna narracji, jej
zaburzenie lub symultaniczno, szybko ru-
chw kamery, sposb montau, wykorzystanie
zdj poklatkowych, tempo cieki dwikowej
to tylko niektre z zabiegw, do jakich uciekaj
si filmowcy, by wykreowa obraz czasu na ekra-
nie. Bywa te on gwnym tematem filmu po-
kazany poprzez histori czowieka uwikanego
w czas lub wyraony wprost, jak w przypadku
filmw Chronos, Koniec czasu. Wszystko za-
czyna si teraz czy adresowany do modszych
widzw Momo.
88 CHARAKTERY STYCZE 2017
TEKSTKINGA TUCHOLSKA i ANNA TYLIKOWSKA
Kinopassana
Proponujemy spojrzenie na filmy fabularne i ar-
tystyczne, hollywoodzkie i rodzime przez pry-
zmat wiedzy z zakresu psychologii czasu. Niektre
z nich celniej ni analizy naukowe ukazuj zoo-
no dowiadczania i pojmowania czasu. Mog
wic mie walor edukacyjny, wychowawczy, wspie-
rajcy proces samorozwoju, a nawet wrcz po-
mocowy, terapeutyczny. Ogldanie filmw moe
uczyni ycie lepszym, bogatszym, bardziej satys-
fakcjonujcym. Jednake, jak zwraca uwag To-
masz Raczek, krytyk filmowy, tyle mamy z filmu,
ile w nim zauwaymy. Aby filmy byy nie tylko roz-
rywk, ale pobudzay nas do rozwoju, konieczna
jest uwano przy ich ogldaniu. Raczek nazywa
taki odbir kinopassan, od zoenia sw kino
i Vipassana. Vipassana w martwym ju dzi j-
zyku palijskim oznacza dosownie: widzie rze-
czy takimi, jakimi s. Jest to staroytna sztuka
medytacji, podczas ktrej adept uczy si uwa-
noci wasnego oddechu oraz wszelkich wrae
fizycznych i umysowych; skupia si wycznie na
wasnych doznaniach, zachowujc pozycj ob-
serwatora. Tego typu praktyka samoobserwacji
moe prowadzi do gbokiej transformacji. Po-
 Melancholia dobnie uwany odbir filmu moe pomc zbliy
re. Lars von Trier si do wiata, do innych, a przede wszystkim do
samego siebie tej osoby, ktr jestemy, a ktra
yje w okrelonym czasie i dowiadcza go na wiele
rnych sposobw.
Fundamentalnym aspektem dowiadcze tem-
poralnych jest odczucie linearnego przepywu
czasu, wyznaczanego tykaniem zegara, upywem
dni, lat, epok i er. Obrazowo przestawi to Ron
Fricke w swym niezwykym filmie pt. Chronos.
Inne oblicze czasu jego cykliczno, okresowo,
fazowo, widoczne w naturalnych rytmach dnia
i nocy, rodzenia si i umierania czy zmian stanw
emocjonalnych dostrzec mona w obrazie Ki-
-duk Kima Wiosna, lato, jesie, zima i... wiosna. Melancholia
Czas to rwnie dany moment, chwila, teraz to, von Triera obrazuje
co jest aktualnie przeywane. Z wyzwaniem przed- lk przed kocem
stawienia filmowej historii w rzeczywistym czasie, czasu zarwno
ktry jest udziaem widza, zmierzyli si Steven wasnego ycia,
Knight, reyser filmu Locke, a wczeniej John jak i caego wiata.
Badham w Na ywo. Filmy te trwaj dokadnie Z kolei bohaterowie
tyle, ile wydarzenia, ktre s udziaem ich bohate- filmw Obywatel
rw. Czas filmowy i czas ycia realnego przenikaj Milk Van Santa
si w nich w szczeglny sposb. i Za wszelk
cen Eastwooda
Wszystkie wymiary ycia kieruj si w yciu
Filmy s form narracji. Opowiadajc o yciu lu- perspektyw czasu
dzi, o ich dowiadczeniach, odsaniaj charakte- przyszego dlatego
Za wszelk cen rystyczne dla nich perspektywy czasowe. Philip prbuj przewidzie
re. Clint Eastwood Zimbardo, uznany na wiecie teoretyk i badacz zdarzenia, prbuj
tego zagadnienia, oraz psychologowie rozwijajcy wprowadza zmiany,
zaproponowan przez niego teori czasu, ziden- planuj dziaania
tyfikowali a osiem takich perspektyw. Pierwsza i wierz w sukces.
przeszo pozytywna to ciepe, czasem sen-
tymentalne ustosunkowanie si do wasnej prze-
szoci, odwoywanie si do starych, dobrych cza-
sw. Ukazana jest w postawie bohaterw filmu
Wielki chd, Cinema Paradiso czy Kraina
Obywatel Milk wiecznego szczcia. Druga przeszo nega-
re. Gus Van Sant tywna ciy trudnymi, ranicymi, czasem wrcz
traumatycznymi dowiadczeniami, od ktrych
trudno si uwolni. Z takow zmagaj si bohate-
rowie filmw Prgi i Upieni. Kolejna orien-
tacja na teraniejszo hedonistyczn wyraa si
koncentracj na przyjemnociach, umiejtnoci
czerpania radoci z tego, co jest, poszukiwaniem
wrae i skonnoci do podejmowania ryzyka bez
przejmowania si konsekwencjami. Zostaa ona
zobrazowana w filmach Arizona Dream, Big
Lebowski, I twoj matk te. Perspektywa te-
raniejsza fatalistyczna wie si z przekonaniem,
e nie mamy adnego wpywu na swoj sytuacj,
gdy jest ona przesdzona z gry przez innych, los
materiay rdowe Best Film, Gutek Film

czy przeznaczenie. Bezradno i bezsilno, wyni-

kajce z przyjcia takiej perspektywy czasowej,
ukazuj: Rzeka ocalenia, Zapanik, Generacja
hmm. Z kolei perspektywa prospektywna, wyra-
ajca si koncentracj na osobistej przyszoci,
planowaniu zada, przewidywanych sukcesach
i nagrodach oraz zmianach, ktre pragnie si
wprowadzi, jest charakterystyczna dla bohate-

89
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika
rw filmw: Za wszelk cen, Obywatel Milk,
W chmurach. Podobnie jak przeszo, rwnie
WWW.CHARAKTERY.EU
przyszo moe mie charakter pozytywny bd
negatywny. Ta pozytywna, nacechowana nadziej
i optymizmem, charakteryzuje gwne postaci
w filmach Podaj dalej oraz W pogoni za szcz-
ciem. Ta negatywna, ktrej wyobraenie wzbudza
niech, napicie, lk, bo wie si z przekona-
niem, e nie przyniesie zmiany na lepsze, zobrazo-
wana zostaa w Samotnym mczynie, Helen
i Wszystkich odlotach Cheyennea. Zdarza si, e
osoba ma wiadomo przyszoci wykraczajcej
poza jej jednostkowe ycie, i dziaa na rzecz przy-
szoci naszej planety albo myli o tym, co bdzie
jej udziaem po mierci. Perspektywa takiej przy-
szoci transcendentnej ukazana jest w Wielkiej
ciszy, rdle i Transcendencji. Ostatnia z opi-
sywanych przez Zimbardo perspektyw to orien-
tacja na teraniejszo holistyczn, oznaczajca
pen wiadomo tego, co tu i teraz, a rwno-
czenie uwzgldniajca przeszo i przyszo,
Spojrzenie z perspektywy
Perspektywy czasowe wedug prof. Philipa Zimbardo:
Perspektywa przesza negatywna osoby o tej
orientacji rozpamituj doznane krzywdy, przeywaj
niepokj, maj mao energii, s skonne do depresji
i do agresji.
Perspektywa przesza pozytywna takie osoby s
na og szczliwsze, zdrowsze, czsto dowiadczaj
wdzicznoci, nie lubi zmian, s przywizane
do tradycji i do rodziny.
Perspektywa teraniejsza fatalistyczna takie osoby
wierz, e ich ycie jest z gry zaplanowane, wic
nie podejmuj krokw, by poprawi swoj sytuacj.
Cechuje je cynizm i rezygnacja.
Perspektywa teraniejsza hedonistyczna tacy
ludzie potrafi cieszy si yciem, poszukuj
przyjemnoci zmysowych, unikaj wysiku i rutyny.
Perspektywa przysza pozytywna osoby o tej
orientacji wytrwale d do celu, a z poraek wycigaj
wnioski.
Perspektywa przysza negatywna takie osoby
obawiaj si tego, co ma nadej; s przekonane,
e nie czeka je nic dobrego
Perspektywa przysza transcendentalna takie
osoby podejmuj dziaania zapewniajce nagrody
po mierci. Ta perspektywa pomaga znie trudn
teraniejszo i ukoi lk przed mierci.
Perspektywa teraniejsza holistyczna osoby o tej
orientacji s w peni wiadome tego, co dzieje si
tu i teraz, a rwnoczenie uwzgldniaj przeszo
i przyszo, ktre staj si ich teraniejszoci.
Towarzyszy temu uwano i pene zaangaowanie
we wszystko, co robi.
90 CHARAKTERY STYCZE 2017
ktre w przeyciu osoby staj si teraniejszoci
przeszoci i teraniejszoci przyszoci. Takie
nastawienie jest najczciej efektem praktyki me-
dytacyjnej, wie si z uwanoci, czyli mind-
fulness, i stanami przepywu, o ktrych pisa
Mihly Cskszentmihlyi. Ta perspektywa zostaa
zobrazowana w filmach Prosta historia, Owie-
cenie gwarantowane, Prawdziwa historia czy
Dzika droga.
Te perspektywy i zalenoci midzy nimi wpy-
waj na postpowanie filmowych bohaterw, na
podejmowane przez nich decyzje, cho oni sami
czsto nie s tego wiadomi. Na przykad w filmie
Musimy porozmawia o Kevinie w dziaaniach
matki mona dostrzec powizanie pomidzy prze-
szoci negatywn a teraniejszoci fatalistyczn.
Z kolei w Idzie przeszo negatywna splata si
z przyszoci transcendentaln. Obserwujc funk-
cjonowanie bohaterw tych filmw, przygldajc
si ich wyborom i przeyciom, moemy dostrzec
wielowymiarowo ich perspektyw czasowych
relacje pomidzy poszczeglnymi wymiarami
czasu i znaczenie, jakie im przypisuj. Mog by
bardziej lub mniej skonni zwraca si ku osobistej
przeszoci, przyszoci lub ku temu, co teraz prze-
ywaj. A kiedy ledzimy ich filmowe ycie, staje
si jasne, jak wane konsekwencje ma przyjmowa-
nie okrelonych perspektyw czasowych i postawa
wzgldem czasu jako takiego.
Utraty i szanse
Niektre filmy pozwalaj lepiej dostrzec i uzmy-
sowi sobie psychologiczne funkcje czasu. Jego
upyw i nieodwracalno, zmiany, ktre niesie,
i zwizane z nim utraty i szanse to wszystko jest
tematem wielu obrazw filmowych. Przypadek,
Biegnij Lola, biegnij czy Nieodwracalne pozwa-
laj spojrze na czas przez pryzmat konsekwencji
podejmowanych decyzji i nieodwracalnych skut-
kw pewnych wydarze. Ukazuj bezwzgldno
faktw zaistniaych w czasie. Drobne, wydawa-
oby si nieznaczce decyzje staj si brzemienne
w konsekwencje.
Niektre funkcje czasu na pozr wykluczaj si
nawzajem. Z jednej strony upyw czasu pozwala
leczy rany, a wiadomo jego skoczonoci moe
przywrci nas do prawdziwego, penego ycia
tak jak to si dzieje w filmach Trzy kolory. Nie-
bieski, Cho goni nas czas albo ycie ukryte
w sowach. Z drugiej strony czas moe by odbie-
rany jako presja, silny stresor, a jego upyw zdaje
si wymusza zabjczy bieg, prowadzcy do wy-
palenia si i utraty zdrowia przykadem tego s
obrazy Oj, nie mog si zatrzyma, Chungking
Express, Adrenalina.
Czas jest rwnie nonikiem zmian rozwojowych
i procesu dojrzewania. Mistrzowsko ukazuje to
Richard Linklater w trylogii: Przed wschodem
soca, Przed zachodem soca, Przed pnoc
oraz w filmie Boyhood. Opowiadajc historie bo-
haterw trwajce latami, pozwala obserwowa, jak
 Historia rodzicw,
ktrzy zrobili
wszystko, by
dojrzewaj w czasie, jak si przy tym zmieniaj, co mimo

ocali
upywu lat pozostaje w nich nienaruszone.
Filmowe rodki wyrazu zdaj si szczeglnie dobrze
wyraa to, co tak trudne do uchwycenia i zrozumie-
nia dla wikszoci z nas: odmienne stany wiadomoci

crk
i zwizane z nimi zaburzenia percepcji czasu, jakie zda-
rzaj si w trakcie snu (Sanatorium pod Klepsydr;
Incepcja), pod wpywem rodkw psychoaktywnych
(Requiem dla snu), bdce efektem zaburze neuro-
logicznych (Memento; Pamitnik) lub psychicznych
(Drabina Jakubowa). Obrazy Davida Lyncha, takie
jak Zagubiona autostrada czy Mulholland Drive, fa-
scynuj, ukazujc niewyobraalne dla wikszoci z nas
przeycie achronicznoci, dysocjacji pomidzy czasem,
przestrzeni i tosamoci, utknicia w ptlach czaso-
wych i dowiadczenia flashbackw, ktre destabilizuj
przepyw czasu w wiadomoci bohaterw i czyni ich
ycie koszmarem.
Podre w czasie
Filmowcy odwouj si rwnie do najwikszych ludz-
kich marze i lkw zwizanych z przeywaniem czasu.
Podre w czasie, ktre umoliwiaj naprawienie swych
bdw z przeszoci lub wejrzenie w przyszo, bywaj
czstym tematem filmw z gatunku science fiction i fan-
tasy. Rny bywa ich klimat emocjonalny: pozytywny, ko-
mediowy ( jak w Powrocie do przyszoci czy w Czasie
na mio), przesycony groz (jak w thrillerach 12 map
i Obd), peen napicia charakterystycznego dla kina
akcji (Kod niemiertelnoci, Ptla czasu) lub peen
dramatyzmu (Dom nad jeziorem, Zaklci w czasie).
Jeden z najsilniejszych ludzkich lkw to obawa przed
kocem czasu wasnego ycia (lk w obliczu mierci) lub
trwania wiata (lk przed kocem wiata). Ten pierwszy
zobrazowany jest na przykad w filmie Wycig z czasem,
drugi ukazano w filmie Dzie, w ktrym zatrzymaa si
Ziemia, za obu lkw dotyczy Melancholia.
Chocia przywoane tu filmy w wikszoci nale do kina
rozrywki, zwykle maj drugie dno, nios gbszy przekaz,
dotyczcy rnorodnoci ludzkich dowiadcze temporal-
Mogo by inaczej to ksika o rodzi-
nych. Traktujc ogldanie filmw jako rodzaj dowiad- cach, ktrzy desperacko poszuki-
czenia w tej materii, moemy dziki temu okreli swj wali pomocy, starajc si ochroni
stosunek do czasu. A jeli okae si on mao satysfakcjo- swoj adoptowan crk przed ni
nujcy, warto wykorzysta kolejne filmy jako inspiracj sam. To ksika o rodzicach, kt-
do jego zmiany. rzy podobnie jak wielu spord
nas nie potrafili dostrzec, z jak
powanymi problemami boryka si
ich dziecko, ani nie wiedzieli, w jaki
Dr KINGA TUCHOLSKA jest psychologiem oglnym, adiunktem sposb mona je rozwiza. To
w Instytucie Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagielloskiego. wreszcie ksika o rodzicach, kt-
rzy chocia przegrali walk nie
Dr ANNA TYLIKOWSKA jest psycholok, wykada i prowadzi spoczli, dopki nie zrozumieli,
badania na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie.
dlaczego tak si stao. To w kocu
Zajmuj si m.in. badaniem psychologicznych aspektw
ksika o ojcu Casey, autorze tej
dowiadczania czasu. S autorkami idei integralnej psychologii ksiki ksiki, ktra moe urato-
pozytywnej (Integralnie.pl). wa niejedno ycie.

Jeli chcesz podzieli si opini na temat artykuu, napisz do nas

(redakcja@charaktery.com.pl).
reklama

w w w . p r o s z y n s k i . p l
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
WWW.CHARAKTERY.EU Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika

TEKSTMAREK KAMISKI

W STRON
Marrakeszu ycie to podr, wdrwka w poszukiwaniu siebie
w sobie, wiata w wiecie i ycia w yciu. Te sowa,
chocia wygldaj tak samo, znacz co innego.

W
ostatnie wakacje nie miaem po- Kiedy dokonujemy wyboru, wane jest, czy pynie
mysu, dokd pojecha z moimi on z gbi nas (cho niekoniecznie z gbi naszego
dziemi Pol i Kayem. Ponie- ego), czy z zewntrz. Dlatego, aby mc co da,
wa Pola nie chciaa rozsta rwnie wasnym dzieciom, trzeba tego poszuka
si ze swoim psem, Snowym, w sobie. Czowiek wyrusza w podr nie tylko po
pomylaem, e najlepiej bdzie wybra si kam- to, by odkry wiat, lecz by odkry siebie w wiecie.
perem. Ale dokd? Nie chciaem trafi w miejsca Przypadkowo na pozr wybrane Maroko dla mnie
zatoczone. Przypomniao mi si, e jako pitnasto- stao si podr w gb ycia, a koce moich mi-
latek popynem sam do Maroka i zawsze chciaem nionych przygd stay si pocztkiem wiata przy-
tam wrci. gd Poli i Kaya, a take oczywicie Snowy'ego.
Wyruszylimy wic w stron Marrakeszu. Cel po- Zaczlimy od Pnocy, czyli Szwecji i Danii.
dry wybraem jak zazwyczaj intuicyjnie; W drodze przypomniaem sobie moj pierwsz
on jest potrzebny po to, by ruszy z miejsca. Nie wielk podr do Danii jak odbyem samotnie.
do koca wierzyem, e tam dojedziemy. Liczya Miaem 14 lat, czyli tyle, ile ma teraz Pola. Gdzie
si sama droga i to, by by razem. Chciaem da daleko, za horyzontem, bya Grenlandia, w kie-
dzieciom to, co mog: moj wiedz i dowiadcze- runku ktrej zmierzaem.
nie. A najlepiej mona je przekaza poprzez bycie Teraz jechalimy przez Karlskron, Kopenhag,
z kim, znalezienie dla niego czasu, wsplne dzia- Hamburg, Amsterdam, Brugi, Calais, Pary, Or-
anie, o czym przekonaem si chociaby podczas lean, Tours, Amboise, Biarritz, Bilbao, Santiago
wypraw na bieguny z Jasiem Mel. de Compostela, Fatim, Lizbon, Tanger, Kadyks,
Casablanc a do Marrakeszu. Podrowalimy
razem przez rne wiaty, wiaty moich dawnych
W gb siebie wypraw. Myl, e Pola i Kay te mogli poprzez
W yciu jednak nie ma przypadkw i okazao si, e drobne znaki, wskazwki, jakie dostali ode mnie
wsplna podr staa si te dla mnie jeszcze jedn podrowa w gb siebie.
podr w gb siebie, a by moe nawet poczt- Podre bowiem niekoniecznie zwizane s z prze-
kiem podry na kolejny biegun. mieszczaniem si po kuli ziemskiej. Wane, by pod-

92 CHARAKTERY STYCZE 2017


czas nich wiat zewntrzny poprzez pojawiajce si
Pavliha / iStock.com
obrazy, sytuacje czy myli rzuca wiato na nasze
wntrze i pozwala rozwietli ciemnoci, w ktrych
nieraz bywamy pogreni. A szczeglnie, jeli rzadko
tam zagldamy. Natok informacji i zdarze, nieraz
bardzo powierzchownych, kae nam sdzi, e ten
kolorowy, peen wrae wiat jest jedynym, a reszta
to zudzenie. Nic bardziej bdnego. Im dalej i duej
podruj przez ycie i przez wiat, tym bardziej wy-
daje mi si, e jest dokadnie odwrotnie. Racj mia
mj rodak (w sensie maej ojczyzny, Gdaska) Artur
Schopenhauer, piszc o wiecie jako woli i wyob-
rani. Aby zmieni swoje ycie i swj wiat, trzeba
przemieni swoj wol i wyobraenia...
Tajemnica rodziny
Podrowalimy wic do Marrakeszu poprzez wiat
moich przygd z czasw studenckich w Hamburgu
i Amsterdamie, wdrwek po Paryu, Fatimie i Liz-
bonie. Przebylimy cztery tysice kilometrw, ktre
kiedy przeszedem pieszo, wdrujc do Santiago
a teraz podobn tras jechalimy razem. Promem
podylimy ladem moich rejsw jachtem z Ka-
dyksu i Villamoury przez Atlantyk oraz dziesitek
innych podry. Jednoczenie odkrylimy tajemnice
Madonny z Brugii, dzwonnika z Notre Dame, ycia
Leonarda da Vinci w Amboise.
PODRE
Do tego suchalimy rnych ksiek bajek chi- Wieczr na placu
skich, bajek perskich, a take przygd Pana Samo- Damaa al-Fina
chodzika, ktre w przypadku Pana Samochodzika w Marrakeszu.
i Fantomasa pokryway si z tras naszej podry. To najwikszy
A zarazem nawet przemieszczajc si przez ca plac w tamtejszej
Europ, cigle bylimy w swoim maym domku, medynie
jak w muszli limaka, ze swoj pociel, ulubion i najwiksza atrakcja
piam, herbat, kubkami. Cay czas bdc razem, turystyczna miasta.
czulimy, e jestemy u siebie. To nam dawao po-
czucie bezpieczestwa mimo rnych niebezpie-
czestw tych wyimaginowanych i tych praw-
dziwych na zewntrz. Bylimy razem ze sob
i z samymi sob.
Na tym polega wielka tajemnica rodziny i dzieci, e
bdc bardziej razem, mona by bardziej z sob.
Nasze prawdziwe ja staje si po czci wiatem
zewntrznym i jest z nim zgodne, a wtedy czowiek
jest po prostu szczliwy.
Moje bieguny
Oczywicie dowiadczylimy wielu trudnoci:
nieraz jechalimy ca noc i nie byo czasu na od-
poczynek; nie zawsze od razu by posiek; czsto
zmczenie i znuenie daway si we znaki, ale prze-
zwycienie tych trudnoci nioso rado. Mimo
oczywistych ogranicze czulimy si wolni. To od
nas zaleao, co bdziemy robi, gdzie bdziemy
CHARAKTERY STYCZE 2017 93
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
WWW.CHARAKTERY.EU Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika

Puerto de Castro spa, co zwiedzimy Kiedy w kocu przepynli-
Urdiales w Kantabrii my przez Cienin Gibraltarsk do Tangeru i je-
po dugiej drodze chalimy przez czsto pustynny i kolorowy krajo-
trafilimy braz Maroka, byem szczliwy, suchajc Proroka
przypadkiem na ten Gibrana Khalila o tsknocie ycia za yciem. y-
urokliwy port cie to podr, wdrwka w poszukiwaniu siebie
w pnocnej Hiszpanii w sobie, wiata w wiecie i ycia w yciu. Te sowa,
i postanowilimy chocia wygldaj tak samo, znacz jak to czsto
tu zanocowa. Widok bywa co innego. Odnalezienie drogi w labiryncie
na ocean i szum fal jzyka i wiata (czasem wydaje mi si, e to prawie
niosy ukojenie to samo) wymaga uwanoci, wraliwoci, bycia
Marek Kamiski
tu i teraz. Moe swego rodzaju otwartoci dziecka.
I znowu myl o przypadku, ktry skierowa mnie
w t podr, by nim rwnie tytu filmu W stron
Marrakeszu z Kate Winslet filmu, ktrego dotd
nie zobaczyem, ale na pewno obejrz. Z pewnoci
ta podr bya te refleksj nad moimi biegunami:
czym one byy dla mnie pitnasto-, dwudziesto-
i trzydziestolatka, a czym s teraz?
Dugo i duo mgbym pisa, co o tym myl, ale
wane jest to, co robimy z naszymi mylami, jakie
s ich losy, a nie tylko one same. Wic myl, e
chciabym kiedy pojecha z Pol, Kayem i Sno-
wym z North Cape do Bosforu i moe dalej do
supw Gibraltaru, do Marrakeszu i przez Sto-
nehenge, a moe miejsce na Islandii pod lodow-
cem Snfellsjkull wrci do Polski. A moe
z Kayem i Pol wybra si na dwa bieguny w jed-
nym roku, a potem do Santiago de Compostela
razem z osiokiem...
A wracajc na ziemi: kiedy 13 lipca 2015 roku
doszedem na mj trzeci biegun [pieszo poko-
na w sto dni dystans czterech tysicy kilome-
trw z Kaliningradu do Santiago de Compostela,
ladem muszli w. Jakuba przyp. red.], nigdy
bym nie pomyla, e rok pniej bd tam z Pol
i Kayem. Gdy stalimy razem przed katedr w San-
tiago, pomylaem, e to moja najlepsza nagroda
za Camino. Tym bardziej e w trakcie naszej po-
dry do Maroka odby si pokaz filmu Pielgrzym
o tej wanie wdrwce. Po powrocie do Polski Pola
pojechaa na obz, Kay chcia si cieszy domem,
a ja? Spodoba mi si styl ycia nomada, a ponie-
wa miaem pracowa nad nastpn ksik, po-
mylaem, e mog to robi w drodze. W cigu

94 CHARAKTERY STYCZE 2017

 PODRE

tygodnia przebudowaem niewielkim kosztem
swoj omioletni Toyot Land Cruiser na kam-
per z kiem, kuchenk, stolikiem i wszystkim,
co niezbdne do ycia i znowu wyruszyem w po-
dr. Znowu do Maroka.
Podr do Boga
Tym razem bya to jednak inna podr. Po dro-
dze wniosem kamienne tablice z Dekalogiem na
Giewont na powitanie Papiea Franciszka, ktry
przyby do Polski na wiatowe Dni Modziey.
Pniej Papie dotyka tych tablic i pobogosawi
je w Watykanie, a ja z tymi tablicami wyruszyem
do Maroka... dziwn drog przez Albani, Mona-
styr Rylski w Bugarii, Hag Sofi w Istambule,
Trabzon, Gr Ararat, gdzie by moe spocza
Arka Noego, Uf i jaskini Abrahama, gdzie ro-
dzio si chrzecijastwo, i jaskini witego Pa-
wa, a potem przez Tars, Efez, Smyrn, czyli Izmir,
Kapadocj i przez wysp Kos na Patmos, gdzie
wity Jan napisa Apokalips. Kamienne tablice
wci s ze mn. Nie jest lekko nosi je fizycz-
nie ani nie je w mylach. Ale myl, e warto.
Czasem myl o gosie, ktry zawoa mnie w t
podr. To ten sam gos, ktry wezwa mnie na
Camino, na biegun do Maroka z Pol i Kayem.
Ten gos pynie Skd? Czy z mojego wntrza,
z gbi mnie samego, czy raczej tylko przepywa
przeze mnie? Gdzie jest rdo?
Myl, e podr do samego siebie to podr do
Boga. Nie jest wszystko jedno, jak Go nazywamy.
Nie wiem, dokd mnie zaprowadzi ta droga...
Z Patmos wyruszam do Pireusu, dalej do Woch,
gdzie niedawno ludzie przeyli niczym Apoka-
lips trzsienie ziemi, potem przez Prowansj
i kraj katarw do Barcelony, a stamtd ju prawie
wida Maroko. A wic w drog, w stron Mar-
rakeszu.
MAREK KAMISKI jest polarnikiem, podrnikiem,
przedsibiorc. Wdruje od 35 lat. Jako pierwszy zdoby oba
bieguny Ziemi w cigu jednego roku bez pomocy z zewntrz.
Zaoy Fundacj Marka Kamiskiego; jej zadaniem jest m.in.
pomoc osobom potrzebujcym i niepenosprawnym oraz
tworzenie programw edukacyjnych. Napisa wiele ksiek,
m.in.: Warto poda za marzeniami. Moja podr przez
ycie; Wyprawa; Moje bieguny. Dzienniki z wypraw 1990
1998, a ostatnio Trzeci Biegun.
Jeli chcesz podzieli si opini na temat artykuu, napisz do nas
(redakcja@charaktery.com.pl).

reklama

POMZ IM.
BUDUJ
SOLIDARNO.
Czy syszae o stypendiach Fundacji witego Mikoaja?
Otrzymuj je dzieci, ktre maj talent i wielkie serce.
eby rozwin skrzyda, potrzebuj wsparcia.
Jutro pomog innym.
Budujemy sie solidarnych szk, ktre potra zbiera
rodki na te stypendia. Do kadej zebranej tam zotwki
dokadamy 50 groszy. Wypacamy stypendia, budujemy
solidarno.
Prosz o hojno.
Uciski,
wity Mikoaj

Wylij SMS o treci POMOC

nr 7545 (6,15 z z VAT)
Wszyscy operatorzy zrzekli si swojego dochodu.
Integratorem akcji jest Digital Virgo.
Gwny partner akcji:
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika

O porozumieniu

P
rzez ostatnie piset lat
Europa krwi i potem do-
chodzia do demokracji,
ktra w istocie polega na
spoecznym porozumie-
niu. Chodzi o to, by kady czowiek
niezalenie od pochodzenia, za-
wodu i wasnych przekona mia
gos w dyskursie spoecznym, a kada

mniejszo narodowa miaa takie
same prawa i moliwoci rozwoju,
jak wikszo rzdzca. Te przeko-
nania s czsto nazywane popraw-
noci polityczn i stanowi istot
wspczesnego, dobrze wychowywa-
nego czowieka.
Czowiek jednak w gbi pozostaje
map, ktra bya jego przodkiem.
Szczeglnie dotyczy to tych, ktrym
poprawno polityczna ciy niemio-
siernie. Prbuj wic odtwarza zapo-
mnian wiadomo plemienn. Usi-
uj odtworzy stary ukad feudalny,
w ktrym istnieje sztywna hierarchia
spoeczna, a oni znajduj si na samej
jej grze jako najwaniejsze mapy.
W takim przypadku porozumienie
przestaje by koniecznym warunkiem
istnienia spoeczestwa, zostaje za-
stpione posuszestwem. Wadza
rozporzdza, reszta ma si podpo-
rzdkowa. A poniewa nie wszyscy
chc dobrowolnie powrci do ma-
piego stanu, naczelne mapiszostwo
tworzy cay aparat przymusu fizycz-
nego i mentalnego. Tpi niezadowo-
lonych i nagradza ulegych. Tworzy
cae instytucje wychowawcze i owia-
towe, ktre udowadniaj suszno
istnienia mapiej hierarchii i nieogra-
niczon mdro samcw alfa.
Na cae nieszczcie dla takiej ma-
pokracji nadal istniej stare pa-
stwa demokratyczne, ktre nie wy-
bieraj wodzw, lecz parlament,
i w ktrych poprawno polityczna,
praworzdno, wolno i rwno dzonej poprawnoci politycznej. Po-
obywateli pozostaj podstawowymi
wartociami. eby jako porozumie
si z demokratycznym otoczeniem
i uzyska jego uznanie, mapokracja
tworzy fasadowe formy parlamentu,
PhotShot.com
Porozumienie stworzyo z mapy czowieka,
w naszych czasach ten proces zaczyna si
odwraca.
Haso antropologiczne
Alosza Awdiejew
SZKICE Z FILOZOFII POTOCZNEJ
prokuratury i sdw, ktrych decyzje Moja nieco bajkowa opowie ma
zreszt w kadej chwili moe zmie- jednak potwierdzenie w rzeczywi-
ni monarcha. Porozumienie takie stoci. W ostatnich czasach odezway
jest jednak do trudne, poniewa si w ludziach mapie instynkty ple-
demokratyczne otoczenie nie wierzy mienne. Otwarto wiata przeraa
w szczero samolubnej mapokra- ich, a poprawno polityczna m-
cji i nie moe przyj jej plemien- czy. D do bezpiecznej izolacji ple-
nej ideologii. Zaczyna si trudna gra miennej, ktra w naszych czasach
polityczna. jest nieco archaiczna. Ludzie zaczy-
Taka rewolucja spoeczna doprowa- naj zapomina, e kultura kadego
dza do bardzo niekorzystnej sytuacji, narodu naley do caej ludzkoci, e
kiedy nard traci zaufanie do swych warto dy do wzajemnego pozna-
rzdzcych. Brak zaufania uniemoli- wania i zblienia, a nie do izolacji
wia porozumienie. Powstaje napicie i tworzenia sierminych prowincji.
spoeczne, ktre, jak pokazaa histo- Rodzi si oglna nieufno i podej-
ria, przeradza si w opr polityczny, rzliwo, jak w tej opowieci, kiedy
ten za w kocu zmusza wadz do dziadek zapa zot rybk, a ona
odejcia i umoliwia powrt spraw- do niego mwi: Bd z panem roz-
mawia tylko w obecnoci mojego
wrt ten jest zazwyczaj do bolesny, adwokata.
bo rzdzcy dopucili si naduy
i nowa wadza moe pocign ich do
odpowiedzialnoci. Walczc o utrzy- ALOSZA AWDIEJEW, pragmalingwista
manie si przy wadzy, walcz o ycie. i rosjoznawca, muzyk, satyryk i aktor filmowy.

96
 MIDZY SOWAMI
To ojciec otworzy
przede mn wiat
z muzyk geniuszy.

N
owy rok jest dla mnie
zawsze okazj do
spojrzenia nie tylko
w przd, ale i wstecz.
Tym razem wiele my-

Zorka Project
laem o ojcu. By cholerykiem. Szala,
jeli co bardzo go zdenerwowao. Pa-
mitam, jak roztrzaska rower, ktry

Umiechajc
strasznie dugo skada (dodajmy, e
przedtem dugo gromadzi czci; to
byy lata powojenne, a zdobycie zwy-
kego dynama do roweru graniczyo
z cudem). Zdaje si, e si przewr-

ci, bo nie wszystkie czci dokrci.
Run, co tam wypado, a ojciec kl
i motkiem tuk w rower. Nie pami-
tam ju, czy go ponownie zoy.
Zmajstrowa te z czci radyjko. To
jeszcze w Grodnie. Dziki temu do-
wiedzielimy si, e jeli szybko nie
opucimy miejsca, gdzie si urodzi-
em i ktre naleao do Polski, zosta-
niemy obywatelami ZSRR. Niedocze-
kanie! Ojciec popdza nas do drogi.
Mao co wzilimy ze sob, z cenniej-
szych rzeczy chyba tylko skrzypce ojca
i moje, dziecice. Do koca ycia bd
pamita okropn drog po zamino-
wanych polach, sceny przekupywa-
nia onierzy wiarteczkami, ktre
ojciec przemylnie zabra. Susznie,
bo legalnie, bez przekupienia onie-
rzy, nie powinnimy ju przedosta
si do Polski.
Na ostatnim posterunku zapisy-
wali nasze nazwiska. Maksimowicz
brzmiao dla rosyjskiego onierza
skomplikowanie, wic machn rk
i wpisa Maksimiuk (akcentujc je
na u). Tak zostao, z drobn zmian,
ktrej dokonaem w biaostockim
urzdzie: i zamieniem na y, eby
nie byo wtpliwoci, e to polskie na-
zwisko. Tak oto zostaem Maksymiu-
kiem. Po latach mieszyo mnie, gdy
przysyano mi drzewa genealogiczne
wywodzce si od jakiego protoplasty
Maksymiuka i przywoywano opowie-
ci majce wiadczy o tym, e pocho-
dzimy z jednego pnia. Ale prawdziwa
rodzina pamita, co trzeba. Z dalekiej
Ottawy dotaro do mnie wspczesne
zdjcie Wandy Milejski z domu Mak-
simowicz, crki Edwarda, mojego sio-
strzeca, i jego ony Anny. Jake po-
dobna do mojej babki!
si do ojca
Jerzy Maksymiuk
MAKSYMALNIE
To jeden z profitw jubileuszu, ktry szkoy muzycznej kierowanej przez
obchodziem w ubiegym roku. Wci siostry Frankiewiczwny. W taki oto
co mi ofiarowywano, midzy innymi prosty sposb otworzy przede mn
zdjcia mojej babki paradnie ubra- wiat z muzyk geniuszy. wiat, ktry
nej do fotografii, i rzucane w przelocie tak teraz kocham. Ojciec lubi Man-
opowieci. Take o ojcu. Eugeniusz tovaniego i, mimo wielkiej wraliwo-
Szpakowski, dyrektor TVP Biaystok, ci muzycznej, nie za bardzo rozsma-
przed okolicznociowym wywiadem kowa si w muzyce Beethovena. Na
uprzytomni mi, e w jego sercu i pa- pewno wiedzia, e amator nie moe
mici pozostanie nie tyle Jerzy Mak- dorwna fachowcowi. Sdz te, e
symiuk, co to wystpowa nawet przed chcia, abym go przeskoczy. Pewnie
krlow Fabiol, ale Roman Maksy- si to udao w jakim zakresie, ale jaki
miuk (ju nie Maksimowicz). Mj oj- niezwyky obszar muzycznego dziaa-
ciec o czym pan Gienek opowiada nia sam zagarn!
mi ju po moim wyjedzie z Biae- Podziwiam go. Pamitam, e gdy
gostoku uczy gra ca mas mo- nie mielimy pienidzy na jakikol-
dziey, najczciej na akordeonie, ale wiek instrument, rysowa sobie na
te i na pianinie, skrzypcach, a jego duym papierze klawiatur i na niej
dzi dyrektora na trbce. gra ulubione utwory. Na papierze!
Tak, po ojcu mam such, a muzyka, W Biaymstoku dyrygowaem, mylc
jak i dla ojca, jest moj pasj, wiatem o ojcu. Moe to wie. Bardzo auj, e
waniejszym ni ten realny. Chocia nie zapytaem, czym dla niego bya
gdy byem may, bardziej pocigao muzyka.
mnie to, co za oknem, a najbardziej
pika! Woali na mnie marszaek
Bimbus, bo zawsze chciaem prze-
wodzi. Ojca wtedy nienawidziem, JERZY MAKSYMIUK, pianista, dyrygent,
poniewa sadza mnie do skrzypiec kompozytor, autor utworu Lament serca.
albo pianina. I zaprowadzi mnie do Kielcom in memoriam.

CHARAKTERY STYCZE 2017 97

 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika

piewanki
WWW.CHARAKTERY.EU

Autor wyznaje:
Bdz dzi we mnie
Nienawi i zo
Dwie siostry zazdrosne,
Mioci mam do...
Ostatni wiersz gorzkiej piewanki za-
myka j z trzaskiem. Musz poszuka
innej.
***
Pisz to prawie w sezonie kold; sy-
cha je przecie ju w Adwencie. Mnie
to nie przeszkadza, byle do reszty nie
zaguszyy pieni tsknoty za Spra-
wiedliwym, ktrego nadejcie zapo-
wiadaj. Najpierw rosa, potem obficie

Zorka Project
yciodajna ulewa aski yczliwoci,
miosierdzia Boga.
Czekam na cudownie kontempla-
cyjn kold dialog serca z ubo-
Czekam na cudownie kontemplacyjn kold gim obem. C ja widz w tobie?
nie sam pasz, nie pk siana. Ma-
dialog serca z ubogim obem. C ja widz lek osob. Dziecko ludzkie, kto
may, odrobinka w porwnaniu ze
w tobie? nie sam pasz, nie pk siana. wiatem i zwykymi uytkownikami
obu. Droszy widok, ni ma niebo
Malek osob . stwierdzenie szczere, ale tajemni-
cze. Skd koldnik to wie, e nowy dla
nieba jest widok Ubogiego zoonego
w sprzcie, ktry odtd bdzie symbo-
Halina Bortnowska lem przytuliska dla malekich osb?
Szczliwi wzruszeni zami tego Ubo-
ZESZYT W LINI giego wierz, e to zy wspczucia, bo
w ubogim obie dozna doli ludzkiej
i ogarn je swoim nadludzkim pozna-

piewanki dolatuj z ciem-
noci. Sprzyjaj im ciem-
noci wczesne, gdy zmierzch
szybko gstnieje. U mnie ra-
dio odzywa si na pierwsze
yczenie, stale nastawione na t sam
stacj. Kiedy budz si w ciemnoci
z krtkiego snu, jaki gos mwi mi
co o wiecie, do ktrego wracam.
Niedocieczonym przypadkiem wa-
nie teraz odzywa si T.Love. Rzec by
mona wiecki hymn obecnego dziw-
nego czasu. Frontline tu, na tej linii,
niem, naszymi zami obmy z goryczy
susznie tak nazwanej, bo chodzi o czo- dokadnie tak, jak piewamy:
wk, o lead, o haso, lecz zarazem o li- Zmiuj si nad nami,
ni ostrzau, starcia: tu si co decy- Obmyj z grzechw zami
duje, rozstrzyga, zamyka, przekrela. I przyjmij serca skruszone,
Jedziemy do raju Ktre Ci skadamy.
Na haju, na front, pod prd. I przyjmij serca skruszone,
Czy rzeczywicie do raju? Chyba e Ktre Ci skadamy.
to raj ironicznie tak nazwany, rze-
komy raj, umwiony, zdradliwy, pe-
en rozpadajcych si zudze, ktre
s mniej trwae od przelotnego zbli- HALINA BORTNOWSKA, filozof, teolog,
enia. Tak, na front, ktry z frontw. publicystka, wspzaoycielka Helsiskiej
Ale pod prd. Fundacji Praw Czowieka.

ZAPRASZAMY NA MEDYTACJ
Instytut Kultury Spotkania i Dialogu w Kielcach zaprasza na spotkania medytacyjne.
Wrd prowadzcych m.in.: STEFAN BAUBERGER, jezuita i mistrz zen, szajch HAZRAT HAMID HASAN,
autopromocja

BOGDAN BIAEK, redaktor naczelny Charakterw.

terminy: marzec, lipiec, wrzesie, padziernik 2017 miejsce: siedemnastowieczny klasztor Pallotynw w Kielcach
szczegy: www.styleicharaktery.eu zapisy: medytacja@charaktery.com.pl
 MIDZY SOWAMI

S Czowiek szlachetny to czowiek mdry,

zlachetno, w czasach po-
wszechnego egoizmu, to
cnota tyle podziwiana, co
rzadka. Demokryt z Abdery sprawiedliwy, rozsdny, przede wszystkim
okreli j jako denie do
rzeczy piknych. Podobnie pisa o niej jednak zdolny do dobrych i piknych czynw.
Lucjusz Anneusz Seneka: Czowiek

Szlachetno
szlachetny pospieszy do wszystkiego,
co pikne, bez adnego ocigania si.
Obydwaj podkrelaj w szlachetno-
ci pikno. Jest to bowiem synna
grecka kalokagatia. Kalos to pikny,
a agatos dobry. Kalokagatia ozna-
czaa dla Grekw czowieka fizycznie
sprawnego, ktry by jednoczenie

Monika Redzisz
dobrym obywatelem. Jednak Platon
i Arystoteles uywali tego okrelenia
nie w sensie politycznym, lecz moral-
nym. Na acin przetumaczona zo-
staa jako generositas. Rdzeniem tego
sowa jest gens, czyli rd. Zatem po-
dobnie jak mwimy o szlachetnych
pierwiastkach czy materiaach, gene-
rositas oznaczaa znakomito rodu.
By moe tutaj naley szuka zwizku
midzy szlachetnoci i szlachecko-
ci. Szlachetno jako cnota bardziej
jednak wskazuje na usposobienie ni
pochodzenie.
Czowiek szlachetny to czowiek m-
dry, sprawiedliwy, rozsdny, przede
wszystkim jednak zdolny do dobrych
i piknych czynw. A czyny pikne
to takie, ktre czyni si z myl o in-
nych. Szlachetno jest wic bezinte- Tadeusz Gadacz
resowna i wspaniaomylna. Nie wy-
starczy czyni dobro dlatego, e jest CNOTY I WADY
uyteczne i korzystne, ale dlatego, e
jest. I tylko wtedy jest pikne. Kar-
tezjusz pisa, e ludzie szlachetni s godnoci zwie si dobroci. (Andr niem swoj dobr wol. Dlatego nie
naturalnie skonni do czynienia rze- Comte-Sponville) lekcewa oni nigdy nikogo; a chocia
czy wielkich (). Przy tym s oni zu- Natura szlachetnoci ukazuje si, gdy czsto widz, e inni popeniaj bdy,
penie panami swoich namitnoci, porwnamy j ze sprawiedliwoci ktre ukazuj ich sabo, pomimo to
zwaszcza poda, zazdroci i zawi- i z mioci. Sprawiedliwo jest cnot skonni s bardziej ich usprawiedli-
ci, poniewa to wszystko, czego osig- nisk i siln, a szlachetno wysok wia anieli potpia i uwaaj, i
nicie nie od nich zaley, uwaaj za i kruch. Ta pierwsza jest chroniona popeniaj je oni raczej z braku po-
niezbyt godne podania; i nienawi- przez prawo, a tej drugiej moemy znania anieli z braku dobrej woli.
ci do ludzi, poniewa wszystkich po- sobie jedynie yczy. Wpierw trzeba I jak nie maj si za wiele niszych od
waaj; i bojani, poniewa zaufanie by sprawiedliwym, nastpnie dobro- tych, ktrzy posiadaj bogactwa lub
do swej cnotliwoci dodaje im odwagi; czynnym, jak bardziej s potrzebne zaszczyty, czy nawet od tych, ktrzy
i gniewu wreszcie, poniewa bardzo koszule ni koronki stwierdzi nie- wicej maj rozumu, wiedzy, pikno-
mao ceni wszelkie rzeczy, ktre od gdy Chamfort. Bardziej jednak po- ci lub ktrzy w ogle ich przewy-
innych zale. Szlachetni s wic dziwiamy koronki ni koszule. Spra- szaj w jakiej innej doskonaoci,
wielkoduszni i hojni. wiedliwo jest bardziej dziedzin tak rwnie nie stawiaj siebie wiele
Szlachetno powstaje dziki innym rozumu, a szlachetno serca. Szla- wyej od tych, ktrych przewyszaj,
cnotom. Do innych cnt, jak stwier- chetno jest te bliska mioci. Mi- poniewa wszystkie te rzeczy wydaj
dzi Arystoteles, ma si ona tak, jak o jest szlachetna, a szlachetno si im bardzo maej wagi w porw-
zdrowie ciaa do zdrowia poszczegl- cho kieruje si odruchami serca nie naniu z dobr wol, z powodu ktrej
nych jego czci. Dodana do mstwa zawsze musi kierowa si mioci. jedynie siebie szanuj.
moe by bohaterstwem. Dodana do Kartezjusz sdzi, e do szlachetnoci
sprawiedliwoci staje si bezstron- zdolni s ci, ktrzy maj nastawienie
noci. Dodana do wspczucia staje stoickie. S bowiem wiadomi, i nic TADEUSZ GADACZ, filozof, ucze
si yczliwoci. Dodana do litoci do nich nie naley, ani od nich nie za- ks. profesora Jzefa Tischnera, autor m.in.
oto pobaliwo () dodana do a- ley, poza swobodnym rozporzdza- ksiki Historia filozofii XX wieku. Nurty.

CHARAKTERY STYCZE 2017 99

 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika
O jajecznicy
WWW.CHARAKTERY.EU
Kady z nas, prywatnie, posiada w mzgu
zakamarki z jajecznic, w ktrej przechowuje
najbardziej wstydliwe sekreciki.
Ignacy Karpowicz
TO I OWO TU I WDZIE
C
zowiek wiem, e to
uproszczenie i reduk-
cja skada si gwnie
z biaka. Biako cina si
w temperaturze powy-
ej 40 stopni. Wtedy czowiek staje
si ciaem oywianym przez naszych
braci bardzo mniejszych, a ywicych
si owym citym ciaem, tak jak my
ywimy si zasobami planety.
Rozmaite czynniki wpywaj na ry-
zyko cicia biaka (w skrcie SB).
Z pewnoci czciowemu SB sprzyja
wadza, a waciwie samo jej sprawo-
wanie. W kadym kraju znajdziemy
politykw ze citym biakiem, cza-
sem jak Donald Trump docho-
dzcych do najwyszych stanowisk.
W jego wypadku istotne byo take
naduywanie solarium, skutkujce
nie tylko zaburzeniami w postrze-
ganiu wiata, ale i marchewkowym
kolorem skry. Dlatego uwaajcie na
ludzi-karotki!
Wadza nad rzdem dusz rwnie
cina. U nas doszo do intronizacji
100
Wojciech Wojtkielewicz
Jezusa na krla Polski. Dowodem na
SB u kleru nie jest wcale intronizacja,
lecz niewycignicie z niej wnioskw,
w tym tego rudymentarnego Polska
staa si krlestwem, my za podda-
nymi patnikami netto. Rozmodlona
profesorka Urszula Dudziak z KUL
za twierdzi, e prezerwatywy wy-
wouj raka piersi, a sperma ma do-
broczynne skutki dla kobiecych or-
ganw pciowych. W innych krajach
biako nie miewa si wcale lepiej, np.
w Izraelu rabini sprzeciwili si inte-
gracji pci w czogach. Dowdztwo Si
Obronnych Izraela przedstawio Kne-
setowi [parlament Pastwa Izrael]
projekt dopuszczajcy kobiety do
suby w Korpusie Pancernym. Ko-
niec kocw Amerykanie pozwolili
suy kobietom na atomowych okr-
tach podwodnych, a w armii oso-
bom homoseksualnym, rezygnujc
z polityki dont ask, dont tell. Izrael
jest bliskim sojusznikiem Stanw
Zjednoczonych, a powszechny obo-
wizek suby wojskowej obejmuje
w tym kraju take pe esk. Jed-
nak rabini uznali, e obecno kobiet
obniy gotowo bojow oddziaw
pancernych. Czog bdzie mniej bo-
jowy po prostu, bo przed oddaniem
strzau kobieta spojrzy najpierw w lu-
sterko, pniej w celownik? Bo ob-
niy image Korpusu Pancernego?
Kady z nas, prywatnie mimo e
wedug lewicy prywatne jest pub-
liczne te posiada w mzgu takie
zakamarki z jajecznic. W tej jajecz-
nicy przechowujemy najbardziej
wstydliwe sekreciki, potrzeby i ci-
gotki. W moim mzgowym zaktku
jajecznicy tkwi adoracja filmw su-
perbohaterskich. Dodam od razu, e
nie o Jezusie. By on rzeczywicie su-
perbohaterem, lecz nie do spekta-
kularnym dla kina. Przemiana wody
w wino, wyciganie ryb z sieci albo
uleczenie niewidomego w 3D wy-
padaj naprawd sabo.
Ostatnio jajecznica we mnie obej-
rzaa Doktora Strangea. I jajecznica
twierdzi, e nigdy nie widziaa tak
antypatycznego superbohatera. Jest
opryskliwy, pyszakowaty, o skrzecz-
cym gosie i doskonaej nie-empatii
nie ma takiej osoby na wiecie,
ktrej nie potrafiby nie zrozumie.
Moje ulubione fragmenty filmu to te,
w ktrych to si nazywa ptla cza-
sowa superbohater jest wielokrot-
nie na rne sposoby w minimalnych
odstpach czasu zabijany. Ogldaem
te wielokrotne zgony z przyjemnoci
i wielokrotnie. Bya to nagroda za to-
warzyszenie tak niesympatycznemu
bohaterowi przez dwie godziny.
Mora: mieszajmy jajka mdrze. A na
koniec zagadka: dlaczego Sejm ob-
raduje noc? Bo noc jest chodniej
i szansa na jajecznic w mzgu mniej-
sza, dziki czemu ustawy s lepsze,
hmm bardziej, powiedziaoby si,
dopieczone.
IGNACY KARPOWICZ, pisarz, podrnik,
tumacz z angielskiego, hiszpaskiego
i amharskiego. Autor m.in. powieci: Niehalo;
Gesty; Balladyny i romanse; oci oraz Soka.

Mj zorientowany
na prawidowe
formy mzg nijak
nie mg poczy
zagniatania ciasta
z jego gnieceniem.
Objawienia
doznaam po latach
w Teatrze Syrena.
W
przedziwnych zu-
penie momen-
tach przychodzi
do ludzi zrozu-
mienie. Z klas
syna byam onegdaj na Dzieciach
z Bullerbyn w jednym ze stoecz-
nych teatrw, pooonym w pobliu
linii metra. Wspominam nie eby si
chwali, tylko eby uwydatni zgroz
przedsiwzicia, w ktrym braam
odpowiedzialny udzia. Dla wasnych
dzieci przygotowaam w odpowied-
nim czasie szereg procedur majcych
umoliwi przetrwanie w metrze (s
to zasady typu: w celu niedojechania
na koncert zespou wykonujcego
muzyk redniowieczn z towarzy-
szeniem liry korbowej, nie udajemy
ataku epilepsji poza granic tej li-
nii), ale grupa omiolatkw, nad kt-
rymi przyszo mi sprawowa wsp-
-piecz, po prostu nie bya w stanie na
szybko przyj moich zbawiennych
wskazwek. Zreszt wzrok wycho-
wawczyni, gdy prbowaam je choby
zasygnalizowa, dawa do zrozumie-
nia, e balansuj na granicy ekscen-
trycznoci. Nigdy nie naley balan-
sowa na granicy ekscentrycznoci
wobec grupy rwieniczej wasnego
dziecka, dlatego przyjam za zasad,
e wasnym ciaem, a nie ustn prze-
strog, bd broni dwadzieciorga
piciorga cudzych synw i crek
przed rozczonkowaniem przez po-
cig metra, tote do teatru dojecha-
am skrajnie wyczerpana. Pierwsz
cz przedstawienia powiciam cze cieszy.
na prb wzicia oddechu. W drugiej
Lisa, Bosse i Lasse zapiewali trady-
cyjn szwedzk piosenk o najatwiej-
szym ciecie w wiecie.
MIDZY SOWAMI
Wiktor Franko
Jak jest
Justyna Bargielska
OKIEM POETKI
Z wasnego, polskiego dziecistwa wtedy z t iluminacj orlenowsk na
pamitaam oczywicie piosenk, miejsce spotkania i, zupenie si nie
w ktrej wystpowao ciasto, kt- krpujc, zdradziam si z ni ko-
rego nic a nic si nie gniecie, ale ledze, a kolega na to: Zasadniczo
mj zorientowany na prawidowe od ora. Ale stoi te za tym logiem
formy mzg nijak nie mg poczy historia zgoa miosna. Gdybym
zagniatania ciasta z jego gnieceniem. przejechaa ca tras osiemnastki,
Trzydzieci lat po kapitulacji, ktr moe byabym lepiej przygotowana
uznaam za honorow wobec za- na t kontr-rewelacj, ale jechaam
gadkowoci tego wersu, zrozumia- tylko z erania do placu Bankowego,
am, na czym polega atwo ciasta. z czego naley wyczy przejazd
W ciemnociach widowni Teatru przez Wis, bo traktuj go zawsze,
Syrena doznaam objawienia pra- wnuczka powstaca warszawskiego,
wie tak silnego, jak nieco wczeniej jako okazj do ekspresowego namy-
w tramwaju linii 18, gdy jadc na su nad istot antagonizmu prawa
lunch z koleg pracujcym w Or- strona lewa strona. W jakim sen-
lenie, ktem oka zobaczyam stacj sie miosna?, spytaam. W sensie
i orlenowskie logo z podpisem i do- mioci erotycznej, powiedzia ko-
taro do mnie, w trzydziestym dzie- lega. Te dwie rozchodzce si linie
witym roku ycia, e Orlen to od miay upamitnia nogi pani od HR.
ora. Orlen to od ora! Czsto oczy- A kropka midzy nimi?, zapytaam.
wicie odbywa si to mniej spekta- A kropka midzy nimi, powiedzia
kularnie: gdy o czwartej nad ranem kolega. Musiaa mi si szczka mi-
budzisz si z nag pewnoci, e mowolnie a smutno obniy, bo ko-
partner nigdy nie by ci wierny, albo lega uj mnie pod brod, docisn
e od szesnastego roku ycia operu- i powiedzia: wiat dorosych, co
jesz w warunkach umiarkowanej, ale poradzisz.
jednak depresji i waciwie to cud, e W kadym razie obecnie staram si
ywa dobia kryzysu czterdziestki, od czasu do czasu gnie ciasto, nie
ktrym moesz si teraz bez ograni- tylko je zagniata.
Ale czy warto si do tych objawie
przywizywa? Jest to kwestia zu- JUSTYNA BARGIELSKA, poetka, prozaiczka,
penie oddzielna i nie na felieton, autorka m.in. Obsoletek i zbioru wierszy
a na antyporadnik. Bo: dojechaam Selfie na tle rzepaku.
CHARAKTERY STYCZE 2017 101
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika

Inteligencja emosocjalna. Poznaj emocje swoje i innych i yj lepiej

Luis Stortimi Sabor
Tum. Ewa Moryciska-Dziu, Wyd. Bellona, 2016

> Przewodnik po emocjach

WWW.CHARAKTERY.EU

Czy znamy wasne emocje? Czy potrafimy ich wysucha? Co zrobi, by nie ogarniaa nas zo
czy rozpacz?
Bycie inteligentnym emosocjalnie polega na
umiejtnoci wykrywania swoich emocji, na wie-
dzy o tym, dlaczego si pojawiaj, wreszcie na
zdolnoci operowania nimi i wykorzystywania
ich tak, by polepszyy nasze relacje z otocze-
niem. Proste?
Co jednak zrobi, by by bardziej wiadomym
siebie, swoich emocji, dziaa i myli? Jak sku-
tecznie zarzdza emocjami, by osign wik- przez skupienie si na swoich zainteresowaniach, zwiksze-
sze zadowolenie w pracy czy zwizku? Czy takie emocje jak
gniew, strach, wstyd, odraza czy smutek mona wykorzysta
w pozytywny sposb?
Luis Stor timi Sabor, psycholog z wieloletnim dowiadcze-
niem, pokazuje, e praca nad wasnymi emocjami przynosi
wiele korzyci. Jego ksika o poczeniu inteligencji emo-
cjonalnej i socjalnej skada si z trzech czci. W pierwszej
zastanawia si, czym s emocje, skd pochodz, jak je prze-
kazujemy, dlaczego uwaamy je za nieracjonalne. Tumaczy
take, czym rni si inteligencja tradycyjna od inteligencji
emosocjalnej i ktra bardziej zblia nas do szczcia. Przy-
wouje przy tym liczne przykady ze swojego ycia i z histo-
rii pokazujce, jak bardzo emocje s nam potrzebne. Druga
cz ksiki jest o pracy nad wasn inteligencj emoso-
cjaln. Autor wymienia dziewi krokw prowadzcych do
jej ulepszenia: uwiadomienie sobie emocji; ich kontrola
umiejtno radzenia sobie z frustracj, gniewem, smutkiem,
strachem czy odraz; pozytywne wykorzystanie emocji po-
nie wytrwaoci i koncentracji; empatia; rozpoznanie sytua-
cji spoecznych; postpowanie i aspekt osobisty wygld,
mowa ciaa; spjno pomidzy tym, co mwimy i robimy;
precyzja w przekazywaniu informacji oraz stosunki z oto-
czeniem. W trzeciej cz ksiki Sabor pokazuje, jak uy-
wa inteligencji emosocjalnej w pracy, rodzinie i zwizku. Na
szczegln uwag zasuguje podrozdzia o tym, jak wana jest
inteligencja emosocjalna w wychowywaniu dzieci. Ksika za-
wiera take wiczenia, ktre mona wykonywa w domowym
zaciszu. (dg)

reklama

Teraz RMF Classic gra

witeczne przeboje
przez ca dob!
rmfclassic.pl
Rzymianami bendc Empatia i mzg
Matthew Kneale Ryszard Stach, Anna Stach-Borejko
tum. Krzysztof Filip Rudolf, Wiatr od Morza, Gdask 2016 Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2016

> Z pamitnika 9-latka > Czuj twj smutek

Czy doroli s dojrzali, mdrzy i rozsdni? Jak to moliwe, e potrafimy wej w buty innych
Niekoniecznie, zwaszcza z punktu widzenia dziecka. ludzi i zrozumie, co myl i czuj? Naukowcy
szukaj klucza do empatii w mzgu.
Rodzicom nieraz moe si wydawa, e dzieci
nie maj pojcia, co si dzieje w ich yciu. Nic Ryszard Stach i Anna Stach-Borejko prezentuj
bardziej mylnego. Doskonale wyczuwaj nastrj w swojej ksice dwa nurty wspczesnych
panujcy w domu tak jak 9-letni Lawrence, bada nad empati psychologiczny
narrator powieci Matthew Knealea. Rodzice i neurobiologiczny. Wyjaniaj, jak empatia
chopca rozstali si, tata mieszka w Szkocji. ksztatuje si w toku rozwoju oraz przygldaj
Jednak kobieta i dzieci yj w cigym strachu, si roli, jak odgrywa w yciu spoecznym
e w kadej chwili moe on stan w drzwiach. i zwizkach midzyludzkich. Pokazuj jej
Gdy mama bya bardzo smutna, Lawrence zwizek z innymi emocjami moralnymi, takimi
widzia, e jest le. Mczy si, mczy i wreszcie wpad na jak wstyd i poczucie winy. Wyjaniaj mzgowe
pomys: A moe wyjedmy tak gdzie na troch. I tak rodzina mechanizmy empatii. Opisuj m.in. rol neuronw lustrzanych
wraz z chomikiem rusza do Rzymu miasta, gdzie mama i neuronalny obwd empatii, czyli sieci mzgowe zaangaowane
mieszkaa wiele lat temu. Mijane miejsca, spotkanych ludzi, w jej odczuwanie.
wydarzenia na wszystko patrzymy oczyma dziewiciolatka, Empatia i mzg zainteresuje lekarzy i psychologw zajmujcych
o czym stale przypomina nam pena bdw narracja. Niech si zaburzeniami osobowoci, zwaszcza psychopati, oraz
jednak nikogo to nie zmyli. Przyjcie dziecicej perspektywy zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Moe by pomocna
jest tylko pretekstem, by pokaza, jak skomplikowany a nieraz w rehabilitacji osb, ktre z powodu deficytw emocjonalnych
peen absurdw jest wiat dorosych i jednoczenie jak zoony maj trudno w okazywaniu empatii. Ksika z pewnoci
jest wiat dziecka. Powie Knealea zawiera potn dawk bdzie te ciekaw lektur dla wszystkich, ktrzy chc si
psychologii dziecka, rodziny, komunikacji w praktyce. dowiedzie, dlaczego zwykle nie potrafimy przej obojtnie obok
Lektura obowizkowa nie tylko dla rodzicw. ACh potrzebujcego pomocy czowieka. Elbieta Filipow

reklama
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika
> Krach mitu
Film stawia pytanie o granice mioci. Czy kocha, to da komu prawo do bycia cakowicie wolnym?
WWW.CHARAKTERY.EU
Jeli film nosi tytu Amerykaska sielanka, wczeniej czy p-
niej ekran musi spyn gorzk ironi. Zwaszcza e stoi za nim
nagrodzona Pulitzerem powie Philipa Rotha z 1997 roku. Opo-
wiada ona o upadku pewnej rodziny, wstrzsanej przemianami
spoeczno-politycznymi lat 60. Ewan McGregor, przenoszc na
ekran to dzieo, zachowuje kostium z epoki, lecz prbuje powie-
dzie co o rzeczywistoci nam wspczesnej. Midzy innymi
to, e radykalizm modego pokolenia nie zawsze wyrasta z fru-
stracji spowodowanej materialnym niedostatkiem.
Na zjedzie klasowym Nathan Zuckerman, narrator znany z wielu
innych powieci Rotha, poznaje histori klasowego kolegi, Sey-
moura Levova, zwanego Szwedem (w tej roli sam McGregor).
Jego biografia bya uosobieniem amerykaskiego snu: sportowe
sukcesy w szkole, bohaterski udzia w drugiej wojnie wiatowej,
maestwo z krlow piknoci, przejcie po ojcu dobrze pro- Szwed uosabia. Tsknota Merry za fundamentalnymi warto-
sperujcej fabryki rkawiczek, wreszcie sielskie ycie na far-
mie z on i creczk. Jedyn rys na tym idealnym portrecie
rodzinnym jest jkanie si maej Merry. Kiedy doronie, zbuntuje
si przeciwko konformistycznemu yciu klasy redniej.
Na ulice miast wychodz przeciwnicy wojny w Wietnamie i zwo-
lennicy rwnouprawnienia Afroamerykanw. Nastroje radykali-
zuj si. Ktrego dnia dochodzi do zamachu na spokojnej dotd
prowincji. Jednym ze sprawcw jest ukochana crka Szweda.
W Amerykaskiej sielance McGregor trzyma stron ojca nasto-
letniej terrorystki, ktry desperacko jej poszukuje. Trudno jednak
Jamilti i inne historie
Rutu Modan
tum. Agata Napirska, Wydawnictwo Kultura Gniewu, Warszawa 2016
> ycie (i caa reszta) w Izraelu
ycie jest wystarczajco dziwaczne i groteskowe,
aby czerpa z niego historie mwi autorka.
I czerpie, a jej opowieci dziaaj terapeutycznie.
Do tej pory Rutu Modan znalimy przede
wszystkim za spraw komiksw Rany wylotowe
oraz Zaduszki. Pierwsza z historii nagrodzona
Eisnerem, czyli komiksowym odpowiednikiem
Oscara to sodko-gorzki dramat obyczajowy,
doskonale ukazujcy codzienne ycie w Izraelu.
Z kolei Zaduszki to przejmujca historia ydowskiej
rodziny, prbujcej odnale swe tsknoty
i utracone mioci we wspczesnej Warszawie.
W wydanej niedawno w Polsce antologii Jamilti i inne historie
uderza fascynacja autorki zwyczajnym yciem. Znajdziemy
tu opowie o pielgniarce z Tel Awiwu, ktra jest wiadkiem
zamachu, o cyrkowej artystce, ktra postanawia przeszczepi
sobie msk brod. Lektura Jamilti pozwala spojrze z dystansu
na saboci i ble egzystencjalne bohaterw. Moemy
obserwowa skutki niedostrzegania potrzeb partnera; zobaczy,
jak bohaterowie uciekaj przed pustk w prac lub w pasj.
Przesanie przywodzi na myl tekst piosenki The Rolling Stones:
Nie zawsze moesz dosta to, czego chcesz. Ale jeli si
postarasz, czasem moesz dosta to, czego potrzebujesz.
Micha Chudoliski
104 CHARAKTERY STYCZE 2017
Zdjcie: materiay Best Film
oprze si wraeniu, e jest to film o krachu pewnego mitu, ktry
ciami jest odpowiedzi na wiat, w ktrym miakie aspiracje kom-
promituj mieszczask stabilizacj rodzicw. Film stawia te py-
tanie o granice mioci, ktra nie zawsze musi oznacza dawanie
komu prawa do bycia cakowicie wolnym. Anita Piotrowska
AMERYKASKA SIELANKA (American Pastoral)
re. Ewan McGregor
prod. USA 2016
dystryb. Best Film
w kinach od 27 stycznia
Umarem cztery razy
Julia Lachowicz
Wyd. Burda, Warszawa 2016
> Ironman
To nie jest motywujca opowie o wygranej
z nowotworem, cho zwycistw tu wicej ni
upadkw. To nie jest historia z happy endem, cho
szczcia tu nie brakuje.
Bohaterem ksiki Umarem cztery razy jest
Piotr Pogon. Wydawca w opisie na okadce
przedstawia go w liczbach: 1 puco, 2 medale
Ironmana, 4 daty urodzin, 30 lat z nowotworem,
94 blizny po operacjach, 2800 kilometrw
przebiegnitych w zawodach, 34 333 metry
czna wysoko zdobytych szczytw.
Trudno go przedstawi jedn liczb, jeszcze
trudniej jednym sowem. Jednym zdaniem?
Pierwszy czowiek na wiecie, ktry bez puca ukoczy
zawody Ironman. I wiele innych zawodw i wypraw, trudnych
do ukoczenia nawet dla w peni zdrowych i sprawnych
osb. yciorys barwny jak scenariusz filmowy Pogon by
i biznesmenem, i bankrutem, fundraiserem, sportowcem, mwc
motywacyjnym, opiekunem osb niepenosprawnych. Cho, jak
sam mwi, umar cztery razy, nadal yje i ciga si ze mierci.
I dobrze zna smak sw Susan Sontag: Prbuj przecign
mier wyprzedzi j, odwrci si, stan z ni twarz
w twarz, a nastpnie pozwoli, by zrwnaa si ze mn i mnie
mina. (mb)

Czy dzieci powinny wierzy w Boga?
Lisa Miller, Teresa Barker
tum. Katarzyna Wsala, Wyd. Samsara, Biaystok 2016
> Co czyni wiara
Znana amerykaska psycholoka relacjonuje wyniki
najnowszych bada nad duchowoci dzieci.
To prowokujca i dla wielu by moe
kontrowersyjna lektura. Czy potrzebna w kraju,
gdzie na lekcje religii w szkole uczszcza ponad
87 proc. dzieci (a jednoczenie z roku na rok
spada liczba wiernych uczszczajcych na
niedzielne naboestwa)? Owszem, bo mowa
w niej nie o lekcjach religii, lecz o naturalnej
potrzebie duchowoci, jak maj dzieci.
T potrzeb i wpyw duchowoci na zdrowie
psychiczne i fizyczne dr Lisa Miller bada od wielu lat wykada
na Columbia University, kieruje Spirituality Mind Body Institute,
jest te redaktorem naczelnym Spirituality in Clinical Practice
czasopisma Amerykaskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Jej ksika to nie tylko przegld najnowszych bada, relacja
osobistych dowiadcze rodzicw, opiekunw i dzieci, ale te
zbir wskazwek, jak wspiera rozwj duchowy dzieci. Lecz
zanim zaczniemy czyta, zapomnijmy o polskim, niezbyt udanym
tytule ksiki (tytu oryginalny: The Spiritual Child. The New
Science on Parenting for Health and Lifelong Thriving) wszak
dr Miller nie chodzi o wiar z powinnoci, obowizku, lecz
o wiar, ktra jest wyrazem wolnoci. (mb)
autopromocja
KIOSQUE
> Pytowy przekadaniec
Zima w peni, dlatego grzechem
byoby nie wspomnie o albumie
In Winter. Do wsppracy
przy nim Katie Melua zaprosia
gruziski eski chr z miasteczka
Gori. Panie nagray 10 niezwykle
nastrojowych utworw. Na krku
znalaza si m.in. aranacja
tradycyjnej ukraiskiej koldy,
przerbka kompozycji Joni Mitchell,
fragment Caonocnego czuwania Rachmaninowa oraz
przelicznej urody piosenka Perfect World, skomponowana
specjalnie z myl o tej pycie. Ciepy gos Katie i cudownie
brzmicy chr rozgrzej kadego zmarznitego suchacza.
Najnowsze wydawnictwo The Rolling Stones rozpala krew
w yach, ale nie jest zarezerwowane tylko na chodne dni. Blue
& Lonesome to pierwszy od 11 lat studyjny album supergrupy.
Do zespou doczy niespodziewanie Eric Clapton, ktry pono
pracowa nad swoj wasn pyt w ssiednim studio. Krek,
ktry zawiera 12 bluesowych klasykw, zosta nagrany w zaledwie
trzy dni! Forma tych panw naprawd moe imponowa.
Doskona kondycj moe si pochwali rwnie Ennio
Morricone. 88-letni artysta jest wanie w trakcie wiatowej
trasy, ktra zostaa zaplanowana dla uczczenia 60 lat jego pracy
jako kompozytora i dyrygenta. Guru muzyki filmowej wyda
te w zwizku z tym album zawierajcy najsynniejsze dziea.
Morricone 60 to pozycja obowizkowa!
Jowita Dziedzic-Golec, RMF Classic
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika

> Troglodyta i korpoludki

Tytuowy Toni Erdmann postrzega ycie
niczym dar, ktrego nie warto
roztrwania w wycigu szczurw.

O
to jeden z najwikszych koszmarw szeregowego
pracownika korporacji: na oficjalnym przyjciu
firmowym zjawia si twj wasny ojciec nie-
zaproszony przez nikogo i zaczyna brylowa. W do-
datku nosi kuriozaln peruk i karykaturaln sztuczn
TONI ERDMANN szczk, a przedstawia si wszystkim jako Toni Erdmann.
re. Maren Ade Pord ubranych w garnitury i garsonki korpoludkw
prod. Austria/Niemcy 2016 wyglda i zachowuje si niczym troglodyta. Cho mieszka
dystryb. Gutek Film w Niemczech, jakim cudem znalaz si nagle w Buka-
w kinach od 27 stycznia reszcie, gdzie twoja firma przeprowadza wanie restruk-
turyzacj jednej ze wschodnioeuropejskich filii. Niemiec-
ka reyserka Maren Ade wizualizuje na ekranie ten sen,
tworzc jeden z najlepszych i najzabawniejszych filmw
minionego roku. Podszyty, mimo brawuro-
wego tonu, swoist melancholi.
Przez ponad dwie i p godziny ledzimy pe-
rypetie niepoprawnego ojca i jego dorosej
crki, ktrzy dotychczas nie mieli okazji sp-
dzi ze sob wicej czasu. Winfried (czyli ty-
tuowy Toni) znajduje sposb na chorobliwy
pracoholizm swojej jedynaczki, odwiedzajc
j niespodziewanie na zagranicznej placwce.
Natura artownisia nie pozwala na prawienie
trzydziestokilkuletniej Ines moraw. Swoim
nieokrzesanym zachowaniem prbuje jedynie
zwrci jej uwag na to, e yje w wiecie po-
zbawionym autentycznych wizi.
Ade poprzez histori Ines i Winfrieda opo-
wiada o wspczesnym, zglobalizowanym
i stechnokratyzowanym wiecie, gdzie ludzi
traktuje si jak zasoby ludzkie, pomnaane
i redukowane zgodnie z interesem firmy. Nie-
wybredne arty Toniego to w gruncie rzeczy
starannie przemylane happeningi omiesza
w nich tak zwany ad korporacyjny, ktrego
Ines staa si dobrowoln zakadniczk.
W Tonim Erdmannie spotykaj si dwa pokolenia
wspczesnych Europejczykw. Tytuowy bohater, grany
przez Petera Simonischka, naley do generacji 68 i choby
z racji podeszego wieku i licznych dowiadcze postrzega
ycie inaczej jako dar, ktrego nie warto roztrwania
w wycigu szczurw. Ines, pozbawion sentymentw pro-
fesjonalistk, kobiet nowoczesn i samowystarczaln,
wydaje si dzieli od ojca wszystko. Piknie grajca crk
Sandra Hller wygrywa schowany pod subowym unifor-
mem wewntrzny niepokj tej postaci. A natrtna obec-
no w jej yciu Toniego Erdmanna po pewnym czasie
wydobywa z kobiety prawdziw Ines. Ukoronowaniem
tego procesu jest wybitnie komiczna, cho i wyjtkowo
przejmujca scena, w ktrej bohaterka zmuszona do
publicznego odpiewania piosenki Whitney Houston
nagle przemienia cae swoje zakopotanie w najbardziej
intymne wyznanie. Anita Piotrowska

106 CHARAKTERY STYCZE 2017

Schumann: Cello Concerto & Symphony No. 2
Rudolf Buchbinder, Brahms: The Piano Concertos
Sony Classical

> Beethoven,
Brahms,
Buchbinder
Premiera tego
wydawnictwa zbiega si
z siedemdziesitymi
urodzinami Rudolfa
Buchbindera, austriackiego pianisty. Na okadce
zamylony kroczy przed siebie, niczym sam
Brahms na obrazie Willyego von Beckeratha.
Jego gr zachwyciam si 20 lat temu, wtedy usyszaam go po
raz pierwszy na koncercie. To by recital mistrzowski w ramach
I Wielkanocnego Festiwalu Ludwiga van Beethovena, podczas
ktrego Rudolf Buchbinder wykona dwie synne sonaty patrona
festiwalu: Patetyczn i Appassionat. Zreszt od tamtej pory
sta si on nieodzownym przyjacielem tego festiwalu, by na nim
obecny ju... 20 razy! Wtedy te doczy do grona moich ulubio-
nych muzykw.
Zawsze doskonale czu Beethovena. Jego interpretacja Nowego
Testamentu muzyki fortepianowej cykliczna realizacja 32 sonat
mistrza z Bonn urzeka melomanw w wielu miastach, gdzie
pianista zaprezentowa ten wyjtkowy program.
Repertuar Buchbindera obejmuje dziea wszystkich epok, ale on
sam nie ukrywa, e najlepiej odnajduje si wanie w klasyczno-
-romantycznym. Moe dlatego najnowszy album artysty, ktry
ukaza si w barwach Sony Classical, zawiera nagranie koncertw
fortepianowych Johannesa Brahmsa. Na okadce tego wybornego
wydawnictwa, ktrego premiera zbiega si w czasie z siedemdzie-
sitymi urodzinami Buchbindera, zamylony kroczy przed siebie,
niczym sam Brahms na obrazie Willyego von Beckeratha. Jedyne,
co ich odrnia, to okazaa broda kompozytora, ktry pono twier-
dzi, e gadko ogolonego mczyzn bior za aktora lub ksidza.
Pewna jestem jednak, e gdyby Brahms usysza swoje koncerty
pod palcami Austriaka, byby wielce ukontentowany i nawet brak
zarostu nie miaby wikszego znaczenia.
Buchbinder wietnie rozplanowa I Koncert fortepianowy d-moll
op. 15 kompozycj, ktr Brahms zupenie nie trafi do wsp-
czesnych sobie odbiorcw; dla nich postawienie na rwni partii
fortepianu i orkiestry, idea symfoniczna nie byo tym, czego
oczekiwali. Tchn w t niezdrow muzyk jak nazywali kon-
cert d-moll najbardziej zacietrzewieni krytycy Brahmsa nadziej
i przekonanie, e w kocu cieszy si zrozumieniem. Bardzo trafne
jest te podejcie pianisty do pniejszego II Koncertu fortepia-
nowego B-dur op. 83, ktry jest niezwykle trudnym utworem. To
monumentalne dzieo, przekornie nazywane przez kompozytora
malekim koncercikiem, wymaga od artysty naprawd g-
bokiego zrozumienia. Intencje Brahmsa s jednak dla Rudolfa
Buchbindera przejrzyste, podobnie dla Filharmonikw Wiede-
skich pod dyrekcj Zubina Mehty, ktrzy z duym wyczuciem SCENARIUSZ ANDRS DUPRAT PRODUCENT FERNANDO SOKOLOWICZ
wspgraj z solist. KOPRODUKCJA RCO L BRE TELEV SIN B RTA MAGMA CINE A CON RACORRIENTE F LMS ZE WSPARCIEM I.N.C.A.A. Z UDZ AEM TELEVISIN ESPAOLA I.C.A.A. BERM DIA WE WSPPRACY Z AL PH M DIA WYSTPUJ OSC R M RTNEZ D DY BRIEVA
Jowita Dziedzic-Golec, RMF Classic A DREA RIG RIO BELN CHAVANNE MANUEL VICENTE MANUEL DANDREA E SPECJA NYM UDZ AEM NORA NAVAS DYREKTOR ARTYSTYC NY EUGEN A SUE RO MONTA J RN MO C RRANZA MUZYKA TONI M. M R PRODUC NCI F RNANDO SOKOLOWICZ
ADOLFO BLANCO PRODUC NCI WYKONAWCZY VICTORIA AIZENSTAT F RNANDO RI RA DU RDO ESCUDERO MANUEL MONZN PRODUC NT L NIOWY C ROLINA KRASANSKY SC NARIUSZ A DRS DUPRAT REYSERIA M RIANO COHN GASTN DUPRAT

W KINACH OD 6 STYCZNIA
reklama
 EBYM ROZUMIA INNYCH LUDZI INNE JZYKI INNE CIERPIENIA
Zbigniew Herbert Modlitwa Pana Cogito podrnika
>> Joanna od Leonarda
Tajemniczy, pomienicie ciemny jak to u Cohena jest ten nieprzetumaczalny
wiersz. Przedziwny dialog: Ognia i Joanny. I jest jeszcze ten trzeci, ten, kto sucha,
zapisuje i sam mwi.
Leonard Cohen
Bronisaw Maj JOANNA DARC
Tej nocy ogie za Joann bieg,
Kiedy pdzia konno przez ciemnoci.
Nie byo ksiyca, by lni na jej zbroi,
Nikt nie prowadzi jej przez dym i mrok.
I rzeka: Jestem ju zmczona wojn.
Chciaabym znowu by taka jak kiedy,
Znw skrywa w bieli, pod lubn
sukienk
jest poet, krytykiem, Moje wezbrane wielkie podanie.
tumaczem, wykadowc
literatury na Uniwersytecie Wiesz, ciesz si, kiedy tak mwisz.
Jagielloskim. Jego Co dzie ci widz, jak tdy przebiegasz.
wiersze tumaczone byy I wzbiera we mnie pragnienie: ach, zdoby
na ponad dwadziecia T zimn, t samotn heroin!
jzykw i publikowane
w wielu krajach. Prowadzi A ty kim jeste? spytaa surowo
gocinnie wykady i zajcia Tego, kto kry si za zason dymu.
z twrczego pisania Ja jestem ogie odpowiedzia.
(creative writing) Kocham
na uczelniach europejskich Twoj samotno, kocham twoj dum.
i amerykaskich. Laureat
m.in. Nagrody PEN Clubu Sprbuj ochodzi swoje ciao, ogniu,
za twrczo poetyck. Oddam ci moje ciao w posiadanie
Z tymi sowami wspia si do gbi,
By by Jedyn jego, jego Pann Mod.
A on gboko, na samym dnie, schowa
Prochy Joanny w swym poncym sercu.
Nad tumem goci weselnych wysoko
Rozwiesi popi jej lubnej sukienki.
A kiedy schowa w swym poncym sercu
Prochy Joanny w olnieniu poja,
e jeli on jest tym ogniem, co spala,
To ona musi by drewnem, co ponie.
Ja widziaem jej bl, jej cierpienie, pacz.
Widziaem blask wiecznej chway w jej
oczach.
Ja pragn wiata, mioci. Lecz czy
musi tak
Okrutna przychodzi, i w takiej wiatoci.
(z albumu Songs of Love and Hate, 1971)
108 CHARAKTERY STYCZE 2017
W tym miesicu znw wiersz pie, wiersz
piewany przez poet. Czy mogoby by
inaczej? 7 listopada zmar Leonard Cohen.
Nie potrzeba tu wiele o nim mwi: w Pol-
sce by przecie znany i kochany chyba naj-
gorcej, najwierniej piewa dla nas wie-
lokrotnie, pierwszy raz jeszcze w 1985 roku,
ostatni 19 lipca 2013 w odzi Czytali-
my jego wiersze, jego powieci, ale przede
wszystkim suchalimy go. Jego mrocz-
nego, narkotycznie urzekajcego gosu;
to on zapiewa i wypiewa dla nas do
nas i w naszym imieniu wszystkie nasze
Mioci i ca nasz Mio. Mocno, inten-
sywnie, istotnie jak nikt inny, by z nami.
I, wierz gboko, bdzie.
Tajemniczy, pomienicie ciemny jak to
u Cohena jest ten nieprzetumaczalny
wiersz (powicajc jego muzyczn struk-
tur, staralimy si Z. i ja, dzikuj Ci,
Z najwierniej odda w tumaczeniu jego
sensy, przybliy do nich, jak tylko to w pol-
szczynie moliwe).
Przedziwny dialog: Ognia i Joanny. I jest
przecie jeszcze ten trzeci, ten, kto su-
cha, i zapisuje dla nas, tworzy te obrazy,
i w kocu sam mwi. Kim oni s? Kim
jest Joanna w tej wanie opowieci? Jakie
jej oblicza przebyskuj spoza pomieni,
dymu, mroku. Bohaterska wybawicielka
Ojczyzny? wita Dziewica w mskiej
zbroi i biaym paszczu, na biaym koniu
(tak przetrwaa w legendzie), cwaujca
przez noc do Compigne na ostatni sw,
fataln bitw? Samotna i zdradzona przez
wszystkich Karol VII, ktry jej zawdzi-
cza koron i wolno Francji, nie uratuje
jej, ksi Burgundii Filip III Dobry [!]
sprzeda j Anglikom tylko Ogie bdzie
jej wierny, a do koca. Podczas kocielnego
procesu w Rouen, procesu o herezje i czary,
sprzedajni sdziowie bd j drczy, oszu-
kiwa (dadz jej, nieumiejcej czyta ni pi-
sa dziewczynie, faszywe dokumenty do
podpisu take przyznanie si do winy;
Joanna podpisze je znakiem Krzya).
Wrd oskare jednym z najgroniejszych
bdzie to, i uywaa mskiego przebrania,
 POCZTA POETYCKA

nosia w walce msk zbroj Surowa, zimna he-
roina, natchniona mistyczka, nieskazitelnie czy-
sta i najgbiej ufajca gosom (Gos Boga?), ktre
kazay jej chwyci za miecz? Ale przecie take
zmczona wojn (i swoj wielk misj) zwyczajna,
moda, pena ycia dziewczyna, pod bia (barwa
niewinnoci) sukienk skrywajca gwatown,
wezbran namitno? Chce zrzuci msk zbroj,
chce znw by sob w biaej dziewczcej sukience.
Pragnie Mioci ale jakiej? Kogo chce kocha?
Komu skada ofiar? Kim jest jej oblubieniec, jej
kochanek Ogie? To Bg? Ukochany? Ten, kto
j w miosnym akcie polubi i unicestwi, spali
na popi? Stos, na ktrym ponie Joanna (to klu-
czowe sowo stos nie pada w ogle w pieni
Cohena!), to ten realny stos na wielkim Rynku
Rybnym w Rouen? Czy stos spalajcej na proch
Mioci? To otarz? Ale jaki? Czego? Jakiej ofiary?
Anglicy po spaleniu Joanny pokazuj jej szcztki
tumowi na dowd, e nie ocalaa; po czym pal
je jeszcze raz, a popioy wrzucaj do Sekwany, by
nie mogy sta si relikwi. Wiele ma wciele Co-
henowa Joanna dArc, a jest wszystkimi nimi.
I wiele, tak rnych, jest jej Mioci.
Kochanek Ogie Bg? narzeczony? mier?
chowa jej popioy w sercu i rozwiesza je nad go-
wami weselnych goci C to za lub, z kim? C
to za wesele?
I kim jest ten, kto jak kady z nas tak prag-
nie wiata i Mioci? Przeraony, lecz i zachwy-
cony tym, e Mio jest tak okrutna, bezwzgldna,
i w takim blasku, w takim caopalnym ogniu przy-
chodzi, by odebra nam wszystko i by w zamian
Wszystko ofiarowa?

> Krzywka z charakterem

Litery z pl oznaczonych gwiazdk,
1 2 3 4 5
odczytane rzdami, utworz rozwizanie.

Poziomo: 6
*
1) z pdw pdem kle i sied
6) Pinokia, halo 7
7) but w sam raz dla bankruta?
8) telemark na wie
9) Wielka z ugodowoci 8
10) dog da *
12) niebieszczy si kartografom 9
13) winyl jak spod igy
15) wiadomo, oh, yes
17) dwukka na lawecie
18) ciki kokon z gsienicami
19) ostoja kowboja 10 11 12
20) zgol, kawale!
21) nie pluszowy mi, nie diabe rogaty *
Pionowo:
1) w tym, by odgadn 13 14 15 16
2) miso do wiaderka *
3) wstka paryska
4) co za miejsce wszystko na lewo!
5) witynia kopania
17
11) lekarz dusz
13) farmaceutyczna ciema
14) zbrodnia wzgldem bandziora 18
*
15) liczba, co mieszka obok Mieszka z mieszka
16) melancholia w palecie 19
* *
Na rozwizan krzywk (wszystkie odpowiedzi
20
*
i haso) czekamy do 10 stycznia. Wytnijcie j,
zeskanujcie lub zrbcie zdjcie i przylijcie na adres
redakcja@charaktery.com.pl lub poczt tradycyjn
Leszek Rydz

21
na adres redakcji. Osoba, ktra jako pierwsza przyle
poprawne rozwizanie, otrzyma nagrod.

CHARAKTERY STYCZE 2017 109

 D O B R A M K I
> Mski krg
WWW.CHARAKTERY.EU
Stadion jest jedynym miejscem, gdzie doroli faceci mog wsplnie paka
i przytula si, bez koniecznoci tumaczenia si z tego komukolwiek.
O Przemku Niciejewskim opowiada si,
e by jedynym fotografikiem, ktry pod-
czas rzutu karnego wykonywanego w fi-
nale Ligi Mistrzw odwrci si tyem do
murawy. Nie interesowao go, czy napast-
nik strzeli interesoway go emocje ki-
bicw. W wiecie zdominowanym przez
rozmowy o rekordach transferowych,
o wysokociach kontraktw, rzadko wspo-
mina si, e to kibice s najwaniejsi.
Rzadko te opowiada si o kibicowskiej
wizi a jeeli ju, to eby ni
kogo nastraszy. Mwi si
o plemiennoci, w jej ne-
gatywnym aspekcie:
o jednoczeniu si
przeciwko komu
(najczciej prze-
ciwko kibicom
innej druyny
z miasta), o nie-
nawici, wulgar-
noci i agre-
sji anonimowej
masy. Gubic
mam wraenie to,
co najwaniejsze.
W wydanym wanie al-
bumie Niciejewskiego Go-
ing to the match czytam tekst
znakomitego historyka futbolu, Jo-
nathana Wilsona. Autor opisuje, jak po
raz pierwszy w yciu ojciec zabra go na
mecz. Wspomina herbatk u dziadkw,
mieszkajcych w pobliu stadionu, wspo-
mina, jak w pewnym momencie tata wo-
y paszcz i zaprosi go gestem do wyjcia.
Poszli obejrze kocwk spotkania, ko-
rzystajc z okazji, e klub otwiera bramy
stadionu dla co bardziej niecierpliwych,
ktrzy zwykli wychodzi przed kocem.
Szecioletni Jonathan zobaczy nawet gola
niewane, e strzelonego przez rywali.
I tak by zachwycony: wrzaw skbionego
tumu, zieleni murawy, a nawet siatkami
rozcignitymi na bramkach. Ogldanie
ostatniego kwadransa meczu stao si nie-
odczn czci wizyt u dziadkw i poczt- dytacji Odnale ich mona na najwik-
kiem trwajcej cae pniejsze ycie relacji.
Prardem dowiadczonego wwczas za-
chwytu bya moliwo bycia z wasnym
ojcem: patrzenia na to, jak przeywa emo-
cje; niejako patrzenia na wiat jego oczami.
110 CHARAKTERY STYCZE 2017
Kiedy duo pniej usysza przed stadio-
nem, jak jaki omiolatek mwi: Ale tato,
przecie to byo okropnie nudne, staran-
nie zapisa odpowied: Nie jestemy tu
dla przyjemnoci. Jestemy po to, by da
wiadectwo. Chodzi o udzia w obrzdzie
samoidentyfikacji, ktry trwa od pokole
i przechodzi z ojca na syna. O uczestnictwo
w cotygodniowym rytuale, czcym z tra-
dycj sigajc wiele lat wstecz.
Kiedy zastanawiacie si, co kae setkom
tysicy mczyzn wychodzi
w weekend z domu, porzu-
cie proste odpowiedzi, e
chodzi o potrzeb jar-
marcznej zabawy,
wypicia piwa czy
nawet wykrzycze-
nia nagromadzo-
nej wciekoci.
W wielu przypad-
kach chodzi o co
daleko bardziej
intymnego, o nie-
jasne wspomnienie
ogromnej, ylastej
i ciepej rki dziadka
czy ojca, prowadzcego
na stadion jakiego Oko-
cimskiego czy jakiej Cracovii.
I o mski krg, ktry tak trudno od-
nale we wspczesnym wiecie (to bo-
daj Nick Hornby napisa, e stadion jest
jedynym miejscem, gdzie doroli faceci
mog wsplnie paka i przytula si, bez
koniecznoci tumaczenia si z tego).
W albumie Niciejewskiego nie ma ani jed-
nego zdjcia kibicowskiej rozrby. Nie ma
te ani jednego zdjcia kibica ze smartfo-
nem (widziaem niedawno wstrzsajcy
obrazek z trybuny po strzelonym golu:
tylko jeden czowiek krzyczy w uniesie-
niu, z domi wzniesionymi ku niebu,
wszyscy pozostali filmuj lub fotografuj).
Adam P iszyo / PhotShot.com
S zwyczajni ludzie, starzy, modzi, weseli
i smutni, szczliwi i rozczarowani, we
wsplnym witowaniu i w samotnej me-
szych stadionach i na zapomnianych przez
Boga lokalnych boiskach. Pikni ludzie.
MICHA OKOSKI jest dziennikarzem Tygodnika
Powszechnego, autorem bloga Futbol jest okrutny.
 O D K U C H N I

> Rumpelstiltskin
i roszponka
W yciu, jak w bani, nazwanie rda lku
uspokaja nas, nawet jeli mylnie
wskaemy przyczyn obaw.

Zastanawia mnie stopniowe, ale konsekwentne przesu-

wanie si uwagi psychopatologw, a i wszystkich zainte-
resowanych, z lku na depresj. Sdziem pocztkowo, e
wie si to z nadmiernym rozpowszechnieniem lekw
przeciwlkowych, a take z pojawieniem si lekw prze-
ciwdepresyjnych, ktre miay niewiele objaww niepo-
danych. Co wane zapewniano, e nie mona si od nich
uzaleni. Nieliczne obserwacje takiego uzalenienia nie
byy dla nikogo przestrog. Stopniowo jednak przesta-
wano zajmowa si lkiem jako czynnikiem prowadzcym
do zaburze. Biologowie zajli si neuroprzekanikami
i genetyk, a psychologowie traum i utrat. Te ostatnie
nieuchronnie prowadziy do skupienia si na depresji.
A przecie lk jest jedn z podstawowych emocji. Sygnalizuje
niebezpieczestwo i daje moliwo uchronienia si przed
nim. Oczywicie jeli zostanie ono trafnie rozpoznane. I je-
li zastosujemy odpowiednie rodki przeciwdziaania mu.
Ptora wieku temu William James mwi, e mamy do
wybory dwie drogi: ucieka albo walczy. Dzi wiemy, e
decyzja w tej sprawie na og nie zapada w wyniku racjo-
nalnego rozwaenia argumentw. Mwimy raczej o reago-
waniu automatycznym, w oparciu o stereotypy poznawcze.
Mnie intryguje zjawisko znane jako fenomen Rumpelstilt-
skin. Nazwa wywodzi si od tytuu bajki zapisanej przez
braci Grimm, w ktrej trafne nazwanie gronego kara, ty-
tuowego Rumpelsztyka, oddala od krlowej grob utraty
pierworodnego syna. W bajce, jak to w bajce, bohaterka
rozwizuje zagadk. Wszystko koczy si dobrze. W yciu,
podobnie jak w tej bani, nazwanie rda lku uspokaja
nas, nawet jeli mylnie wskaemy przyczyn obaw. Intry-
gujce jest przy tym, e nawet nietrafne rozeznanie rda
zagroenia moe peni ochronn rol. I sprawi, e nie
uruchomi si bdne koo, jakie zdaniem Antoniego Kpi-
skiego cechuje nerwic.
Adam P iszyo / PhotShot.com
Przepis
Potrzebna jest paczka roszponki. Trzeba j umy
pod biec wod i osuszy na ciereczce. Moe
by papierowa. Suche listki kadzie si grub
warstw na plastrach twarogu i polewa sosem
winegret. W sosie jest tajemnica powodzenia.
Kady z nas ma przecie inne gusta smakowe. Ja
przyrzdzam sos w soiku, tak by wygodnie byo
krci go energicznie yk. Ale najwaniejsze
s skadniki, wszystkie o temperaturze
pokojowej, oraz kolejno ich dodawania. Na
pocztek dwie yki miodu akacjowego, yka
musztardy francuskiej (z ziarnami gorczycy),
yka octu balsamicznego, yeczka soli
i yeczka mielonego pieprzu. Trzeba te skadniki
energicznie wymiesza, tak eby sl rozpucia
si w occie. Potem dodaj po dwie osiem
yek pachncej oliwy z pierwszego toczenia,
cigle energicznie ucierajc. Wtedy uzyskuj gsty
krem. Ale jeli zawiesina jest nietrwaa i oliwa nie
poczy si na stae z pozostaymi skadnikami,
znosz porak bez zranienia narcystycznego.
Wprawdzie sos nie jest tak efektowny i spywa
z roszponki, lecz nie ujmuje to smaku caoci.

Z trudnych do wyjanienia powodw ba o Rumpelstilt-

skinie skojarzya mi si trwale z inn bani braci Grimm
o Roszponce. Nie ma w niej nic o lku i po pamie nieszcz
wszystko koczy si szczciem wiecznej mioci, chocia
zaczyna zachannoci ony na zimow saat z roszponki.
T ochot podzielam.

JACEK BOMBA, lekarz psychiatra i psychoterapeuta, emerytowany

kierownik Katedry Psychiatrii CM UJ.

CHARAKTERY STYCZE 2017 111

 L S T Y
Co po zdradzie Daj mio
Pragn podzieli si refleksj dotyczc artykuu Zdrada w aobie Cztery miesice temu zmar
(Charaktery 11/2016). Gdy dochodzi do zdrady fizycznej czy emocjo- mj tata. To by dla mnie
WWW.CHARAKTERY.EU

nalnej naturalne jest to, e zdradzony partner zaczyna zastanawia si, ogromny szok i cios mam
czego mu brakuje. Pojawia si cae morze emocji, z ktrymi musi sobie po- dopiero 22 lata. Nie mogam
radzi. Druga kwestia: jak y dalej, gdy zaegnamy aob po zdradzie? zrozumie, jak to mogo si sta,
Jedn z moliwoci, z pozoru najbardziej rozsdn, jest prba uoenia dlaczego tak szybko odszed.
sobie ycia na nowo. Tylko jak to zrobi, gdy kochamy drug osob, a ona Zastanawiaam si intensyw-
potrzebuje pomocy, bo zabdzia? nie nad sensem ycia dlaczego
Tak atwo pomyli mio z zauroczeniem. Czy rozmawialimy o tym, co w cigu jednego dnia cae ycie
czujemy otwarcie, w pierwszej osobie (Czuj si samotna, gdy...)? Naj- moe wywrci si do gry no-
atwiej jest uciec. Do zdrady jako ucieczki dochodzi z jakiego powodu, by gami. Jaki czas temu natkn-
moe z uczucia niedostatku. Czasem warto pokusi si o takie dowiad- am si w Charakterach na
czenie, bo kade dowiadczenie nawet ze jest dobre. rozmow z Bronnie Ware, au-
Wiem, co mwi czy ja i mj partner bylibymy tutaj, stralijsk piosenkark, ktra
gdzie teraz jestemy? Miaam czas, aby nauczy si ko- przez kilka lat opiekowaa si
cha siebie, rozumie emocje. Wiem, co byo i nadal moe osobami umierajcymi (Serce
by powodem zdrady permanentna potrzeba opieki, wie lepiej, nr 8/2016). Wtedy
ktr odczuwa mj partner. Dlatego niedugo idziemy na zrozumiaam, o co chodzi w y-
terapi. Zaley mi na jego szczciu, chc, abymy razem ciu. Po prostu: yj tak, jak tego
zmierzali ku dobremu. Gdy nie byo mnie obok, zawsze pragniesz. Nie mw: ycie mi
odczuwa niedostatek i mimo wszystko tskni za mn. si nie ukada, bo to ty sam
Na szczcie mamy due poczucie humoru... decydujesz, jak ono ma si uo-
Trzymajcie kciuki, walczymy. Czy si opaca? Nie zawsze to, co warto, y. Unikaj pesymizmu, dawaj
jest opacalne, ale warto wyj ze strefy komfortu, aby dowiadcza y- z siebie jak najwicej. Chcesz
cia w prawdzie. Mwi si, e nie mona wej dwa razy do tej samej spotka mio? Daj mio in-
rzeki. Ja dodaj: owszem, nie mona, ale tylko dlatego, e po ponownym nym! Chcesz by szczliwy?
wejciu nie bdzie tak samo bdzie lepiej albo gorzej. eby wej na Spraw, by szczliwi byli lu-
now gr, trzeba zej ze starej, czyli nie ma zmiany bez podjcia prby dzie wok ciebie! Wszystko,
zmiany. Magorzata czego pragniesz, dawaj innym
ludziom, a to do ciebie wrci.
yj chwil, nie tra czasu na
Badania zamiast terapii zamartwianie si o przyszo.
Nie zostawiaj wszystkiego na
Ten list pisz w przerwie midzy operacjami onkologicznymi... specjaln okazj, bo kady
Swoj terapi zaczem jeszcze w liceum, teraz jestem po trzydziestce. Za- dzie jest dobr okazj do wi-
wsze czuem si zmczony, byem depresyjny i zalkniony. Psychologowie towania.Monika
utwierdzali mnie w przekonaniu, e dziki pracy nad sob bd czu si
dobrze, mimo to efekty nie pojawiay si. Bywao lepiej lub gorzej, jednak
cigle dominowao zmczenie bez wyranego powodu. Stwierdzono u mnie
zaburzenia adaptacyjne, dystymi, depresj maskowan i penoobjawow, Nagradzamy
mieszane zaburzenie osobowoci. Co roku diagnoza bya gorsza.
Syszaem wielokrotnie na terapiach, e moja depresja to niewyraona listy
zo. Wic aktywnie i wytrwale wylewaem swoj zo. Zraziem do siebie
wiele osb, prbujc nowego siebie. A czuem si coraz gorzej. Usyszaem, Jak mawia Forrest Gump, ycie jest
e atwiej mi si czu zmczonym, ni wzi odpowiedzialno za swoje y- jak pudeko czekoladek nigdy nie
cie. e to mj nieadaptywny mechanizm, a take prba zwrcenia uwagi wiesz, na co trafisz. Jednak jeli tra-
na siebie. e moi rodzice popenili upiorne bdy wychowawcze i powinie- fisz na co niezwykego napisz o tym
nem si od nich odseparowa. Po latach okazao si, e mam raka tarczycy. do Charakterw. Podziel si z nami
Z przerzutami. Nie miaem prawa czu si dobrze. Z pomoc przysza mi swoimi refleksjami, dowiadczeniami,
moja niezawodna mama, ktra teraz ratuje mi ycie, dosownie. opiniami. Co miesic autor najciekaw-
Mj rak rozwija si powoli. Jest TSH zaleny, co oznacza, e rozwija si szego listu otrzymuje od nas nagrod.
przy dugotrwaej nieleczonej niedoczynnoci tarczycy. adne bycie bli- Tym razem wylemy j autorowi listu
ej siebie nie pomogoby. Natomiast pomogoby od razu rzetelne badanie Badania zamiast terapii.
ukadu hormonalnego. Zamiast tego dostaem poczucie winy; przecie
cigle robi co nie tak, skoro nadal le si czuj. Niestety, spotkaem wielu
psychologw, ktrzy zawsze wiedz lepiej. I niesumiennych endokrynolo-
gw, ktrzy tylko potwierdzali chybione diagnozy. adres redakcji:
Prosz psychologw i psychiatrw, eby wysyali pacjentw do spraw- 25-502 Kielce
dzonych endokrynologw. Skoro sta ich na terapi, to na badania tym
bardziej. By moe terapia w wielu przypadkach jest niepotrzebna i nie- ul. Paderewskiego 40
etyczna. Micha redakcja@charaktery.com.pl

112 CHARAKTERY STYCZE 2017

 Lutowe nowoci

Dobry sen. Jak zasn i spa, by wypocz

Wybitni specjalici doradzaj i tumacz m.in.: Co wpywa na jako
snu Jak pokona bezsenno i dlaczego moe ona prowadzi do otyo-
ci Czym si odywia, by dobrze spa Jak samemu wyregulowa
sobie rytm dobowy. Ksika doczona bdzie do czci nakadu lu-
towych Charakterw. Samodzielnie lub z gazet bdzie j te
mona naby w naszym e-sklepie: www.sklep.charaktery.eu.

aoba jest podr. Jak zmaga si ze strat

Ksika warta polecenia kademu, komu trudno sobie poradzi ze strat mierci ukochanej osoby lub zwierzcia, ale te po rozpadzie
przyjani, rozwodzie czy odejciu dziecka z domu. Autor pokazuje, e zaskakujco wiele dobrego mona z takiej cikiej sytuacji wynie.
I podpowiada, jak to zrobi. Ksika ukae si 15 lutego. W dniach 114 lutego bdzie dostpna w przedsprzeday (z rabatem i bez
kosztw przesyki) na www.sklep.charaktery.eu.

Magazyn psychologiczny Charaktery Czernuszczyk, dr hab., prof. UMCS Cezary Wydawnictwo

Adres redakcji: 25-502 Kielce, ul. Paderewskiego 40,
tel. 41 343 28 40, 41 343 28 60, faks 41 343 28 49,
e-mail: redakcja@charaktery com.pl,
www.charaktery eu
Wydawca: Charaktery sp. z o.o.
prezes zarzdu Bogdan Biaek
Redakcja: Bogdan Biaek redaktor naczelny,
naczelny@charaktery com.pl
dr Dorota Krzemionka zastpca red. naczelnego,
red. naukowy, dorota.krzemionka@charaktery.com pl
Agnieszka Chrzanowska sekretarz redakcji,
agnieszka.chrzanowska@charaktery.com.pl
Magda Brzeziska, magda.brzezinska@charaktery.
com pl, latarnik@charaktery.com.pl, Daria Grabda,
daria.grabda@charaktery.com.pl, Anna Ryszkiewicz,
anna ryszkiewicz@charaktery com.pl
Rada naukowa: prof. dr hab. Alosza Awdiejew,
prof. dr hab. Jerzy Brzeziski, prof. dr hab. Dariusz
Doliski, dr Krzysztof Jedliski, prof. dr hab. Mirosaw
Kofta, prof. dr hab. Wiesaw ukaszewski,
prof. dr hab. Tomasz Maruszewski,
prof. dr hab. Piotr Ole, prof. dr hab. Zdzisaw Ryn,
prof. dr hab. Krystyna Skaryska,
prof. dr hab. Stanisaw ak
Wsppracuj: Beata Banasiak-Parzych,
prof. dr hab. Bogdan de Barbaro, dr Marek Binder,
Halina Bortnowska, Paulina Choda, Micha
W. Domaski, Piotr Fijewski, prof. dr hab. Tadeusz
Gadacz, Ignacy Karpowicz, Maria Krl-Fijewska, Jacek
Krzysztofowicz, dr Bronisaw Maj, Jerzy Maksymiuk,
prof. Leszek Mdzik, prof. dr hab. Czesaw S. Nosal,
Anita Piotrowska, Krzysztof Szubzda, Marcin Wicha,
prof. dr hab. Jacek Wojtysiak, dr Ewa Woydyo
Redakcja techniczna i korekta: Anna Zdonek
kierownik, redaktor techniczny, anna.zdonek
@charaktery.com.pl, Marta Majewska,
marta.majewska-kazimierska@charaktery.com.pl
Grafika: Maja Witecka dyrektor artystyczny,
maja.witecka@charaktery.com pl, Joanna
Chabielska, joanna chabielska@charaktery.com.pl
Studio DTP: Jarosaw Gowacki, jaroslaw.glowacki
@charaktery.com.pl, tel. 41 343 28 71, Szymon
Boski, szymon.blonski@charaktery com.pl
Projekt graficzny: Dominique Roynette / Picture-doc
Redakcja projektw specjalnych i interaktywnych
Dariusz Ry dyrektor, redaktor naczelny,
dariusz.ryn@charaktery com.pl, tel. 41 343 28 62
Stanisaw Biaek, stanislaw.bialek@charaktery.com.pl
Oficyna Wydawnicza Charaktery
Piotr ak dyrektor, redaktor naczelny, piotr.zak
@charaktery.com.pl, tel. 41 343 28 61, Adam Cedro
redaktor, adam.cedro@charaktery com.pl
Andrzej Rogala dyrektor generalny,
andrzej rogala@charaktery com.pl, tel. 41 343 28 51
Norbert Dulemba dyrektor ds. administracyjnych,
norbert.dulemba@charaktery.com pl,
tel. 41 343 28 41
Sklep internetowy www.sklep.charaktery.eu
Anita Pochwaa, sklep@charaktery.com.pl,
anita.pochwala@charaktery.com pl,
Anna Adamczyk, anna.adamczyk@charaktery.com.pl
Biuro reklamy: tel. 41 201 02 30 (31),
fax 41 201 02 39, reklama@charaktery.com.pl
Marek Malarz dyrektor biura, marek.malarz@
charaktery com.pl, tel. 41 201 02 33, Joanna Haba,
joanna.haba@charaktery com.pl, tel. 41 201 02 31,
Katarzyna Moskal, katarzyna.moskal@charaktery.
com.pl, tel. 41 201 02 36, Angelika Sikora, angelika.
sikora@charaktery.com pl, tel. 41 201 02 51
Prenumerata: Agnieszka Rogalska,
prenumerata@charaktery.com.pl, tel. 41 343 28 44,
faks 41 343 28 49
Druk: Quad/Graphics Europe Sp. z o.o.
Papier: ultraSKY 1.2 65 g Leipa GmbH

Bez uprzedniej zgody wydawcy adna cz lub cao utworw zawartych w niniejszym wydaniu nie moe by powielana lub rozpowszechniana, bez wzgldu na form
i sposb rozpowszechnienia. Zabronione jest w szczeglnoci kopiowanie, udostpnianie w sieci Internet, digitalizacja i przedruk utworw. Redakcja zastrzega sobie prawo
do zmian i skrtw w nadesanych artykuach i listach oraz do nadawania tytuw. Sprzeda bezumowna numerw aktualnych i archiwalnych po cenie niszej od ustalonej
przez wydawc jest zabroniona, nielegalna i grozi odpowiedzialnoci karn. Wydawca nie ponosi odpowiedzialnoci za tre ogosze i reklam i ma
prawo odmwi publikacji bez podania przyczyn. Niezamwionych materiaw redakcja nie zwraca. Copyright by Charaktery sp. z o.o.
Wyraajc zgod na publikacj tekstu w Charakterach, autor upowania Charaktery sp. z o.o. do jego wydawania drukiem, w formie elektronicznej
i w Internecie, w oryginalnej wersji jzykowej oraz w tumaczeniu na jzyki obce; rozpowszechniania i obrotu w tych formach bez ograniczenia liczby
egzemplarzy, a take wykorzystania w promocji i reklamie.

CHARAKTERY STYCZE 2017 113


REDAKTOR PROWADZCY KRZYSZTOF SZUBZDA
SPECJALNY DODATEK DO MAGAZYNU PSYCHOLOGICZNEGO CHARAKTERY
NR XXXVIII odnowiony, stycze, roku Paskiego 2017
Jestem mors
mocz tors
Kpiele w lodowatej wodzie s coraz
popularniejsze. eby zosta morsem,
wystarczy mie czerwon czapk,
niegasncy umiech na twarzy i grube
majtki. Niektrzy domalowuj jeszcze
wsy lub robi dugie ky z papieru, ale
w wikszoci klubw nie wymaga si
tego. Obowizkowe s jedynie skar-
petki, neoprenowe rkawiczki i de-
speracki optymizm. Prawdziwy mors
nawet w stanie kracowej hipotermii
ma obowizek umiecha si wesoo
przed zgonem i namawia innych, by
koniecznie tego sprbowali.
Po wyjciu z przerbla wikszo mor-
sw jest tak wychodzona, e nie jest
w stanie rozmawia. Posuguj si alfa-
betem Morsea, ktry wbrew nazwisku
nigdy nie wchodzi zim do wody.
Majc na celu poszerzenie krgu mor-
sw, popularyzuje si ostatnio mor-
sowanie ciepe, czyli moczenie ng
w jesiennym stawie, leenie w wan-
nie ponad godzin bez dolewania cie-
pej wody. Ciepe morsy absolutnie nie
mog korzysta z kpieli rozgrzewaj-
cych, saun i jacuzzi.
Wci nierozstrzygnity jest spr, czy
wyjazdy w czerwcu nad Batyk to ju
klasyczne morsowanie, czy jeszcze
morsing ciepy.
Noworoczne
PRZEPOWIEDNIE
Nadszed nowy rok i zwizane z nim
przepowiednie. Tradycyjnie kilka nieza-
lenych od siebie rodowisk ogasza ko-
niec wiata, uderzenie asteroidy lub inn
form zagady ludzkoci. Niestety, mimo
stara znw nie ustalono wsplnego ter-
minu. Spodziewany jest te atak maso-
nw, krach na giedzie i zanik w dostawie
prdu. Wyjtkowo nie przepowiada si
III wojny wiatowej.
K O
ozioroce na zegar i mwi Jeeli chodzi o stuprocentowe przepo-
EI
C
K
ZI
to osoby jakie porzekado wiednie, wiadomo tylko tyle, e rok za-
O O
dziwne i nie- o szybko przemi- cznie si w niedziel i co do niezwyke
zrozumiae. Cho- 2 G R jajcym czasie. Od w niedziel rwnie si skoczy:
A
2
R ZN
dzc po chodniku, szesnastej do dwu-
omijaj przer wy
midzy pytami, her- U D N I A 1 9 S T YC
dziestej drugiej ogldaj
seriale na zmian z serwi-
Jeli rok z niedzieli wynika,
to zawsze w niedziel znika
bat mieszaj tylko w praw sami informacyjnymi, by potem i zawsze jest niedziela w pierwszy
stron, zapalaj zawsze niepa- znw spojrze na zegar i powie- padziernika.
rzyst liczb wieczek, nie doty- panicznie boj si niedomknitych dzie porzekado o szybko mijaj-
kaj rurek w autobusie, licz te szuflad i niedomytych sztucw. cym yciu. Niektrzy przepowiadacze id dalej
schody, po ktrych wchodz. Jeli i prognozuj, e Wigilia, Wielkanoc, Dzie
M N
ich liczba jest nieparzysta, zwykle ae Kozioroce, idc gdziekol- ajblisze tygodnie nie przy- Dziadka, a nawet Niedziela Palmowa te
denerwuj si, siadaj po turecku wiek, musz dotkn wszyst- nios Koziorocom adnych wypadn w niedziel. Taki zbieg okoliczno-
i nerwowo strzelaj kostkami pal- kich drzew, prtw w ogro- zmian w ich zachowaniach, ci zdarza si pono raz na 400 lat. Mao
cw stp. Dopiero potem id dalej. dzeniu, szczebelkw w mocie, a niektre obsesje mog nawet tego, jest i przepowiednia dotyczca rd:
znakw drogowych, supkw i mu- si pogbi.
N
iektre Kozioroce, zwasz- rw. Jeli si im tego zabroni, ro- Gdy Mikoajki i Dzie Kobiet
cza mczyni, ustawiaj wo- bi to samo, ale patykiem. Poza wyznacz si we rody obie,
k siebie krg poncych tym wyjmuj marchew z zupy to witych rd bdzie wiele:
Grafissimo, MicheleBoiero, ZU_09, skeeg, Contributor, Ivan_Mogilevchik / iStock.com
zniczy i mwi niezrozumiae i oliwki z pizzy. W warunkach Andrzejki i Popielec.
sowa po aramejsku albo wcho- silnego stresu obwizuj palec A moe i Dzie Wszystkich witych
dz z wygodniaym wzrokiem do nitk i perwersyjnie obserwuj, bdzie w rod poczty.
hotelowej sauny. Jesieni nosz jak sinieje.
w kieszeniach kasztany, a po go- Ten zapomniany aneks do przepowiedni
N
leniu zostawiaj w zlewie czarne ajbardziej tajemnicze s Kozio- niedzielnej spenia si wanie w tym
paprochy. roce-seniorzy. Wstaj zwykle roku, co zdarza si raz na kilka tysicleci.
przed szst rano i wykonuj Jeli do tego doda, e wszystkie wane
K
ozioroczynie s jeszcze dziw- drobne chrobotliwe czynnoci. wita amerykaskie: Walentynki i Hal-
niejsze. Czuj lk przed posta- Bardzo tajemnicze. Czasem gdzie loween, i 4 lipca wypadaj we wtorek,
wieniem torebki na ziemi, boj wychodz albo stoj dugo przy ok- moemy mwi o zjawisku ekstremalnie
si zasn, jeli guziki poszewki nie i patrz w jeden punkt. Potem rzadkim. Wszystkie te okolicznoci zbie-
kodry s w innym miejscu ni id na jakie tajemne spotkania, gaj si razem tylko raz na 20 miliardw
w nogach na wierzchu, siedzc z ktrych wracaj w podejrzanie lat, co oznacza, e ostatni taki rok zdarzy
w wannie, licz pytki lub robi dobrym nastroju. Okoo szesna- si w roku Wielkiego Wybuchu. A wic:
palcem dziurki w pianie. Poza tym stej spogldaj sentymentalnie Szczliwego Dziwnego Roku!
 W NASTPNYM
NUMERZE:
Po kilku latach temperatura
w zwizku spada. Pocztkowe
zauroczenie zastpuje
znudzenie, zwizek przeywa
kryzys. Jak temu zapobiec?
Co robi, a czego nie robi,
by wci cieszy si relacj?

Draliwo, wybuchy zoci,

znudzenie, bunt pod takimi
objawami u nastolatkw moe
kry si powana choroba:
depresja. Nie lekcewa ich!
Podpowiadamy, jak rozmawia
z cierpicym dzieckiem
i gdzie szuka pomocy.

Mzg jest bardziej

indywidualny ni uniwersalny
dowodz najnowsze
badania. Dowiedz si,
na czym polega wyjtkowo
Twojego mzgu.

Jeli chcesz pomaga

innym, najpierw zadbaj
o siebie. W przeciwnym
W sprzeday razie szybko stracisz energi
od 24 stycznia! i niewiele zdziaasz.
Jak mdrze pomaga?

SPECJALNA OFERTA!
Do kadego egzemplarza Charakterw zamwionego z ksik DOBRY SEN
na www.sklep.charaktery.eu rewelacyjny e-kurs Akademii Charaktery dla wszystkich zakochanych
I ty i ja. Para w mioci GRATIS!!!
 #PSYCHOLOG

Obdarowywanie najbliszych to wietna okazja,

by spojrze na wiat ich oczami, odoy na bok
wasne przekonania, pragnienia i gusta. wita
to dla nas wszystkich okres wzmoonych wicze
z empatii poznawczej.

Magorzata Osowiecka
Psycholog, wykadowca,
Uniwersytet SWPS

www.studia.swps.pl
WARSZAWA WROCAW POZNA KATOWICE SOPOT

Najlepsze prywatne Studia w obszarach:

studia psychologiczne w Polsce*
psychologia i nowe technologie
Studia I i II stopnia neurokognitywistyka
psychologia biznesu
Studia jednolite magisterskie psychologia kliniczna i zdrowia
Studia dla magistrw i licencjatw psychologia rozwoju i edukacji, coaching
Studia w jzyku angielskim psychologia sportu
psychologia sdowa
Studia doktoranckie psychokryminalistyka
Studia podyplomowe psychoseksuologia
psychodietetyka
*wg rankingu Perspektyw z 2016 r.