Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanteras de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en lnea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos aos como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio pblico. El que un libro sea de
dominio pblico significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el perodo legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio pblico en unos pases y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio pblico son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histrico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difcil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras seales en los mrgenes que estn presentes en el volumen original aparecern tambin en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.

Normas de uso

Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio pblico a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio pblico son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones tcnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:

+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseado la Bsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No enve solicitudes automatizadas Por favor, no enve solicitudes automatizadas de ningn tipo al sistema de Google. Si est llevando a
cabo una investigacin sobre traduccin automtica, reconocimiento ptico de caracteres u otros campos para los que resulte til disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio pblico con estos
propsitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribucin La filigrana de Google que ver en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Bsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Mantngase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No d por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio pblico para los usuarios de
los Estados Unidos, lo ser tambin para los usuarios de otros pases. La legislacin sobre derechos de autor vara de un pas a otro, y no
podemos facilitar informacin sobre si est permitido un uso especfico de algn libro. Por favor, no suponga que la aparicin de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infraccin de los derechos de
autor puede ser muy grave.

Acerca de la Bsqueda de libros de Google

El objetivo de Google consiste en organizar informacin procedente de todo el mundo y hacerla accesible y til de forma universal. El programa de
Bsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podr realizar bsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la pgina http://books.google.com
 PHILIPPI MELANTHONIS >f
DE VITA '

MARTINI LUTHERI

NARRATIO.

AD PIE MEMOR AN D A
RECUPERATAE FIDEI ET REIPUBLICAE

SARA SAECULARJA
A. S. 31. oCTOERIS I8 17 CP,1EBHTA
GYMNASIORUM ALUMNIS

ar.CUDI CURATtT

JOANNES FRIDERICUS SAXIUS

GXMXASII QWEDLINB. REiTOR.
' ' . _f

QUEDLINBURGI ET LIPS1AE
IN BIBJLIOPOLIO GODOFREDI BASSI
I8I7.
 . V.

iu. *.! jl .* v,/

V.
 GYMNASII QUEDLTNBURGENSIS
CIVIBUS
s.'

J O. F K I D E R. S A X I U S.

tjuamquam sunt multa, Optimi

Cives, a multis praeclare scripta
le yita moribusque yiri immortalis,
cuius memoriam ,,pie colendam et
festi, qui instant, dies celebraturi
sunt, et grata semper omnis poste-
ritas venerabitur: nulla tanqen vel
doctissimprum hominum. sciiptio
eiusmodi est composita, quae cum
 IV

hac, quam vestris studiis vehemen-

ter commendamus , Melanthonia-
na, vel veisttate et simplicitate, vel
totius orationis tenore et forma fa
cile comparari possit. Is enim, ut
non ignoratis, suit ille magister
Germailiae etin restauranda chris-
tianae reipublicae salute egregius
summo Luthero laboris socius, ut
et ingenio et litterarum copia et
pietate vix quemquam inter erudi-
tos homines superioris aetatis habe-
ret parem; quos autem haberet sa-
pientia et doctrina consimiles, eos
omnes ac singulos cum humanitate,
tum vero dicendi facilitate longe su-
peraret. QUis enim non mirifice de-
liniatur hac pia, nuda et simplici
 V

rerum gestarum memoria, hac niti-

da et incompta orationis elegantia,
hoc denique sensu humanitatis, ho-
nestatis pietatisque, ut facile agnos-
cas, scrip'oris sincerissimum ani-
mum sola divina quadam sapientia
imbutum, id unum egisse, ut vel
adversarioruit calumnias inimico
animo amici;simo sibi Luther o
pervulgatas ips* re gesta infringeret
depulsaretque, ^el puriorem sidem
profitentibus integ-am caussam defae-
catae religionis et pie commendaret,
et ipsius auctoris rtformatae ecclesiae
vita et testimonic confiraiaret.
Turn vero, a ^uis alius, pro-
.fecto M e 1 a n t h o n, qui certissimum
Lutheri cousilium penitus perspexe-
\
 VI

rit^ gravissimus putandus est au-

ctor, idque cum saeculi sui intelli-
gentioribus verissime aperire et pro-
bare posset, idem sane, fecit ad au-
gendam reih hovain omniumque de-
siderio exceptam . quod acerrjmus.
idemque gravissimus apnd populum
orator Luther us ipse aut dicendo
scribendoque aut publice agendo po-
pulariter unquam efffcerit, y .
Hanc igitur vitan, quum iuven-
tuti vestrae tanquan sanctissimi bo-
minis a sanctissimo homine lucu-
lenter expressam imaginem intuen-
dam proponimus, iidem nil. sanc-
this in votis hateaius, quam ut Vos
ipsi, tali exempio excitati, simili
ardore animi a: /veritatis amore.
 VII

eademque pietate imbuti in optinaa-

tum litterarum studia incumbatis,
.quae et L ut lie rum et . JNlelan-
th onem ek quicunque lantorum
magistrorum vestigia premebant, tarn
singulari *vi ep efficacia exornarunt
ad stabiliendam summam hominum
salutem, ad profligandam. insipien-
tium barbariem, ad recuperandam
denique eam ingenii libertatern, qua
sola hominum mentes in profitenda
vera religione puriorique cultu exer-
cendo unice acquiescere possint. O
Vos felices! quorum studia incide-
runt in ea tempora, ubi libere sen-
tire et libere cogitata eaeteris im-
pune evulgare possitis!
Quae tum per hosce dies post
 VIII ,

trium saeculoriim decursum, sacra

saecularia celebrantes, gratissima
mente in Deum O: M. nobiscum
magistris omnibusque bonis reputa-
-tis, praesto estote in honorem re-
staurati evangelii popularium preci-
bus et votis sanctissimis. i '.,: , .;.<,
Publicatum Quedlinburgi in aedi-
bus Gymnasii a. d. 30. Octobr. 1817.
Spem nobis fecerat Reverendus Vir^
Martinus LutherUs, et curricu
lum se vitae suae' et certaminum
occasiones narraturuin esse. (a) Quod
fecisset, nisi prius, quam offici-
nae typographicae hoc volumen ab-
splvevunt, ex hac mortali * vita ad
aettrham Deii et Ecclesiae coelestis
consuetudinem evocatus esset. Uti-

' (a) Vitam ' suam ipse Lutherus enari.afunis

. ( rat in praef. ad Tom. II. Opp, Latfc. Vi-
tebergens.
 2

lis autem esset et privatae ipsius

vitae consideratio luculenter scripta,
(plena enim fuit exemplorum, quae
ad confirmandam pietatem in bonis
mentibus profutura essent) et occa-,
sionum recitatio , quae posteritatem
de mul,tis rebus commonefacere pos
set, deinde et calumnias refutaret
eorum, qui, vel incitatum a princi-
pibus viris , aut aliis , ut labelactaret
Episcoporum dignitatem, vel pri-
vata ipsum cupiditate inflamma-
tum., servitutis monasticae vincula
rupisse, fingunt. Haec prodesset
ab ipso integre et copiose exposita
et commemorata esse. Etsi euim
malevoli vulgare illud obiecturi erant :
'Avtoi; .vriv tluXtl $ tamen et in ipso
 5

tantum gravitatis fuisse scimus, ut

optima fide hisloriam recitaturus
fueritj et multi boni et sapientes
viri adhuc vivunt, quibus cum sci-
ret seriem harum rerum notam esse,
suisset ridiculum, aliam historiam,
ut fit interdum in poematis, com-
minisci. Sed quia editionem huius
voluminis fatalis ipsius dies ante-
vertit, nos iisdem de rebus ea,
quae partim ex ipso audivimus , par-
tim ipsi vidimus, bona fide reci-
taturi sumus.
. . Vetus familia est et late propa-
gata mediocrium hominum, cogno-
mine Luther, in ditione inclyto-
rum Comitum Mansfeldensium.. Pa-
rentes vero Martini Lutheri pri
 4

muiif. inr.oppido ilslefren, (b) ubi

Mantmus LutJseartis 'natus est,
donijcjJium. habuerant; . Deinde mi-
gfcorirot , i oppidnm Mans fe Id,
ubjL. pater., Joannes.;.Lath erus et
inagTKttsftds gessit eti.propter integri-c
tatem omuibus boni&. vicis carissi-
8MWjfi*tu:.' I& mat^e 'Margarita^
. coniMgo Ica^nni'S Lutiieri, cum
caeteEae! erant virtvttes honestae ma*
tronae ccm'venientes> turn vero prae-
cip*te ,iBoebant ipudkitia, ' timor Dei
et invocatio : intiiebanturque in earn
caetessieo&bnestae:' nmkieres, ut in
exenrpjar.r:virtutum. * Haec mihi ali-

(B) Ut marnis auctoris sprvaretur, in his

. ) .jet liniitifcus iiil immutandum duximus.
 r

quoties ;interrogaBti. de tempos }' quo

filius natus est , 'res^bnditj dieip et ho-
ram se certo meniiriisse^ 'sed de anim
dubitare. Af&'rirrabat autetn,"riatiik>
esse die decimo ' :Nov.embri8 tiocte
post horam un deed mam , , ap cquiert
Martini attribiitum infantr, quod
dies proximus, quo infans peprbap-
tismum Ecciesiae Dei inserhis est,
Martino dicatus, fuisset. < Sed'.fra*
ter eius Jaco brassy vir htmestus jet
krteger, opinionemifamiliae de ae-
tate fratris hartc fuisse, <]icehafc, '
natum esse am> ?a Niaatali Chris ti
1485 (c)- : '.-'' -
r .
* ' " ' ' ' i. ,
(c) De anno, quo nafns eat Lutherus, nil
constarc, ex his abunde licjuet. Idem alii
'de Erasmo* nieiTueruut. . Sod forte oct
quiescas in barbaric et tenebris saeculi.
 6

Postquam aetas doctrinae capax

suit, parentes filium Martinum
ad agnitionem et timorem Dei et
ad aliarum virtutum officia domes--
tica institutione diligenter assuefece-
runtj .et, ut est consuetudo hones-
torum hominum, curaverunt, ut
literas disceret: gestavitque in lu-
dam literarium adhuc parvulum
Georgii Aemilii pater, qui, cum
adhuc vivat, testis huius narrationis
esse potest. Florebant autem eo
tempore scholae grammaticae in
Saxonicis iirbibus mediocriter, Qua-
re, cum Martinus ingressus esset
annum quartum decimum, una
cum Joanne Reineck, cuius
postea virtus suit excellens, et vir
tute parta auctoritas in his regioni-
bus magna, Magdeburgam mis
sus est, fuitque mutua benevolentia
inter hos duos, Lutherum et
Reineckum semper eximia, seu
ab aliquo naturae consensu, seu ab
illa. puerilium studiorum societate
orta. Nec tamen diutius anno man-
sit Lutherus Magdeburgae. Dein-
de in schola Isenacensi quadriennio
uudivit praeceptorem rectius et dex-
terius tradentem Grammaticen, quam
alibi tradebatur. Nam huius inge-
nium memini a Luthero laudari.
In eam autem urbem missus est,
quod mater in iis locis honesta et
veteri familia nata fuerat. Hie ab-
solvit grammaticum studium. Cum-
 8 \

que et vis ingenii acerrima esset,

,et inprimis ad eloquentiam idonea,
celeriter aequalibus suis praecurrit
et verbis et copia sermonis in lo-
quendo, et in scribendo soluta ora-
tione et in versibus caeteros adoles-
centes, qui una discebant, facile
vicit. Degustata igitur literarum
dulcedine, natura flagrans cupidi-
tate discendi, appetit Academiam,
tanquam fontem omnium doctrina-
rum. Et omnes artes ordine perci-
pere tanta vis ingenii potuisset, si
doctores idoneos inveidsset: et for-
tassis ad leniendam vehementiam
naturae mitiora studia. verae philo-
sopbiae et cura formandae oratio-

'
 9

nis profaissent. (d) Sed incidit

Erfordiae in eius aetatis: Dia-
lecticen satis spinosam, quara, cum
sagacitate ingenii praeceptionum
caussas e et fonies melius, quam
caeteri, perspiceret, cito arrjpuit.
Cumque metis avida doctrinae plura
et meliora requireret, legit ipse ple-
raque veteruai Latinorutn scripto-
rum monumenta, Ciceronis, Virgi-
lii, Livii et alicrum. Haec legebat
non ut pueri, \erba tantum excer-

(d) Tirones monitos Telim, ut animum iti-

tendant ad ea, c.iae humanissiniut Mt-
" lanthon, ip$e egipgie imbutus mnnsue..
tiorihus literis, de )umanitatis tndii eo-
rumque suavi aurtrr.fate in doctorum ani-
nos h. 1. tana. 54t'o pronunciarit,*
 10
A '
pentes, sed ut humanae vitae doc-
trinam aut imagines. Quare et
consilia horum scriptorum et sen-
tentias propius adspiciebat, et, ut
erat memoria fideli et firma plera-
que ei lecta et audita in conspectu
et ob oculos erant. Sic igitur in.
iuventute eminebat, u; toti Acade-
miae Lutheri ingenium admiratio-
ni esset. Ornatus igitur gradu Ma-
gisterii Philosophici cum natus es
set annum vicesimwn, de consilio
propinquorum , qui hanc tantam
vim ingenii et facmdiam iudicabant
in lucem et ad rempublicam edu-
cendam esse, indioat Juris studium.
Sed brevi post, cum natus esset
annum unum efucesimum, subito.


II

praeter parentum et propinquorum

opinionem, venit ad collegium mo-
nachorum Augustinianorum Erfor-
diae, seque recipi petit. Receptus,
iam non solum acerrimo studio doc-
trinam Ecclesiae discit, sed etiam
disciplinae severitate se ipse regit,
et omnibus exercitiis lectionum , dis-
putationum, ieiuniorum, . precum
omnes longe superat. Erat autem
natura, quod saepe miratus sum, in
corpore nec parvo nec imbecilli,
valde modici cibi et potus. Vidi
continuis quatuor diebus, cum qui-
dem recte valeret, prorsus nihil
edentem aut bibentem. Vidi saepe
alias multis diebus quotidie exiguo
pane et halece contentum esse, Oc-
casio autem ingrediendi illud vitae
genus, quod pietati et studiis doo
trinae de Deo existirnavit esse con-
venientius, haec fuity ut ipse nar-
rabat , et ut multi norunt. Saepe
eum cogitantem ' attentius de . ira
Dei, aut de mirandis poenarum
exemplis , subito tanti terrores con-
cutiebant,. ut paene exanimaretur.
Ac vidi ipse, cum in quadam doc-
trinae disputatione propter intentio-
nem consternalus, . in vicino cubi-
culo se. in lectum collocavit, ubi
hanc sementiam crebro repetitam
misc.uit invocationi: Conclusit
omnes sub peccatum, ut om
nium, misereatur. : Hos terrores
seu primum seu acerrimos sensit
 3

eo anno, B&tft sbdalem nesteio ;qtao

cSsu (e) interf'ecttim amisisset. Non
igttur paupertas, sed studiuni pie-
tatis eum in illud vitae monasticae
gfeiu^ induxit: in quo etsi . doetririafai
in'fS'ehoIis usitalam quotidie discebat,
e Sentential? ids . legebat, et ill
di#ptttationibtis s'pubT?cis labyrinthos
alii* inextritabde's diserte multis ad-
ritirantibus explicabaty tamenj quia
iftieo vitae genere non faistam in-
gefiii, sed aliinenta Pietatis quaere-
bat, haec studia tanquam parerga

I /
. (e) ,De mortt'fcge^ftile^ijontubemalis et socii
itineris prorsus niliil cjuidem e Lutheri
narratione compertum habuisse auctorem,
apparet.
 14

tractabat, et facile arripiebat illas

scholasticas methodos. Interea foii
tes doctrinae coelestis avide legebat
ipse, scilicet scripta Prophetica e%
Apostolica, ut menteiil suam de
Dei voluntate erudiret, et sirmis
testimoniis aleret timorem et fidem.
Hoc studium ut magis expeteret,
illis suis doloribus et pavoribus mo-
vebatur. Et senis cuiusdam sermo-
nibus in Augustiniano collegio Er-
fordiae saepe se confirmatum esse
narrabat, cui cum consternationes
suas exponeret , audivit eum de fide
multa disserentem , seque deductum
aiebat ad symbolum^ in quo dici.
tur: Credo remissioiiem pec-
catoruim Hunc articulum sic ille
 5

interpretatus erat, fcion solum in ge-

nere credendum esse, aliquibus re-
mitti, ut: et daemones credunt,
Davidi aut Petro remitti, sed
mandatum Dei esse, ut singuli
homines nobis remitti peccata cre-
damus. Et hanc interpretationem
confirmatam dicebat Bernardi dic-
to, monstratumque locum in con-
cione de Annun tiaticme, ubi
haec sunt verba: Sed adde, ut
credas et hoc, quod per ip-
sum pecpata tjbi donantur.
Hoc est testimonium, quod
perhibet Spiritus Sanctus ixx
corde tuo, dicens: Dimissa
sunt tibi peccata tua. Sic
enim arbitratur Apostolus,
 16

gratis iustificari honiinem

per fid em. Hac se voce non so-
lum confirmatum esse Luther us
dicebat, sed commonefactum esse
de tota Pauli sententia, qui toties
inculcat hoc dictum: Fide iusti-
ficamur. De quo cum multorum
expositiones legisset, turic et ex hu-
ius sermonibus et e suae mentis
consolatione animadvertisse interpre-
tationum, quae tune in manibus
erant, vanitatem. Paulatim legend
et' conferenti dicta et exempla in
Prophetis et Apostolis recitata, et
quotidiana invocauoneextitahtifidem,
plus lucis accessit. Time et Au-
gustini libros legere coepit, ubi
et in Psalmorum enarratione,
 17

et in libro de spiritu et litera,

multas perspicuas sententias reperit,
quae confirmabant hanc de fide doc-
trinani et consolationem , quae in
ipsius pectbre accensa erat. Nec ta
in en prorsus reliquit Sententiari-
os. Gabrielem (f) et Camera-
censem (g) paene ad verbum me-
moriter lecitare poterat.

(f) Pro more sacculi nomina propria homi-

nnm doctorum parum diserte laudantur.
De quo tirones quidem nioncre, in pro-
clivi fuit. Is vero Gabrielis suit Biel,
Tli^ologus Tubingensis , scholasticae sa-
pientiae turn temporis praeco in primis
<.;.. i n s , paulo anfe, quant Lutherus
floreret, splendide flqrenf ingenii acu-
mine.
<g) Innuit Pet rum de Alliaco eundem
' SctoUsticuin clari nominis, mox Epis-
copum Camera c ens em et purpuratum.
 Diu multumque legit scripts
Occam (h). Huius acumen ante-
ferebat .T h o m a e et Scoto. Dili-
genter et Gersonem legerat. Sed
omnia Augustini monumenta et
saepe legerat, et optime memine-
rat. Hoc acerrimum studium (i)

(h) Haud mirum, Lutherum prae caeteris

partes Occami, illius, ut ferebatur, in-
Tfincibilis doctoris secutum fuisse, quippe
qui iam prior tempore iura imperatorii et
principum a tyrannide et superbia papa-
tus tarn acriter defenderat. Sum O c-
camicae factioms, scribeba't Luthe-
rus a. i5so in Tomo II. Opp. Latt. Jen.
V F. 2S7. b. De reliquis Scholasticis medii
aevi hoc loco memcratis scholarum magis-
. tri suis facili negotio, si volupe est,
plura dabunt. '
(i) Hoc loco desiderat HeumannUs Vir
Doct. inter lucubrationes Lutheri studium
 ?9

inch'oavit Erfordiae, in cuius urbis

collegio Augustiniano commoratus
. est annos quatuor. ' ..
., Eo autem tempore quia Reve-
rendus vir Staupicius, qui exor
dia Academiae Wittebergensis adiu-
verat, studium Theologicum in re-

historiae ecclesiasticae, quod quidem illo

* tempore prorsus negligebatur. Jam Ger-
hardui in Confessione Catholica
lib. .I. 19. dedocet Lutherum, qui nega-
verat, ante Hussum fuisie ullum haereti-
tum ignis supplicio affectum. Nec du-
iiura est, quin niitius altercaturus fuerit
de S. Coena cum Zwinglio, li satis cog-
nitum habuisset, quanti quamque multi
, Theologi cum veteris, turn medii aevi iue
xint in eadem, qua Zwinglius atque Oeco.
lampadius, haeresi. Sed et hic non om-
, nia omnet!
1
centi Academia excitare cupiebat,
cum ingenium et: eiuditionem Lu-
theri considerasset, traducit eurn
Wktebergam anno MDVIH. cum iam
ageret annum vicesimum sextum.
Hie inter quotidiana exercitia scho-
lae et concionum iiiagis etiam lu-
cere eius ingenium coepit. Cum-
q'ue eum attente audierant .viri sa-
pientes, Doctor Marti nus Mel-
lerstadius et alii, saepe dixit
Me Her stadius^ tantam esse vim
ingenii in hoc viro, ut "plane prae-
sagiret, rnutaturum esse vulgare
docuinae genus, quod tune in scho
lia unicum tradebatur. Hie primum
Dialeclicen et, Physicen ^Aristotelis
enarravit: interea tamen suum il
 31.

lud studium legendi scripts Theolo-

gica non omittens. Post triennium
Romam profectus propter monacho-
rum controversias, cum. eodem an
no reversus essst, usitato more
scholarum, Duce Saxoniae Electore
Friderico praebente sumtus, or-
natus est gradu Doctorum, ut usi-
tate loquimur. I Audierat enim con-
cionantem, et vim iugenii et ner
ves orationis ac rerum bonitatem
expositarum in concionibus admira-
Uis fuerat. Et ut quadam quasi
maturitate iudicii videas gradum ei
Doctorum attributum esse, scias,
fuisse eum annum aetatis Lutheri
tricesimum. lpse narrabat, sibi ad-
modum desugienti et recusanti man
datum esse a Slaupicio, ut hoc
gradu ornari se sineret, eumque
per iocum dixisse, multum nego-
tiorum Deo iam.in Ecclesia fore,
ad quae ipsius usurus esset opera.
Cui voci, etsi ioco tune emissa est,
tamen eventus respondit: ut multa
praecedunt mutationes praesagia.
Postea enarrare Epistolam ad
Roma nos coepit, deinde Ps al-
mo s. Haec scripta sic illustravit,
ut post longam et obscuram noctem
nqva doctrinae lux oriri videretur
omnium piorum et prudentum iu-
dicio. Hie monstravit Legis et
Evaneielu discrimen: hie refutavit
errorem, qui tune in scholis et
concionibus regnabat, ' qui docet,
 3

mereri homines remissionem pecca-

tdrum propriis operibus, et homi
nes coram Deo iustos esse discipli
na: ut Pharisaei docuerunt. Re-
vocavit igitur Lutherus hominum
mentes ad Filium Dei", et, ut
Baptista monstravit agnum Dei,
qui tulit peccata nostra, os-
tendit, gratis propter E ilium Dei
remitti peccata, et quidem oportere
id beneficium fide accipL Illustra-
vit et caeteras partes dQCtrinae eo
clesiasticae. Haec ei exordia rerum
optimarum magnam auctoritatem
circumdederunt, piaesertim cum
mores congruerent cum oratione
docentis, videreturque oratio non iu
labris nasci, sed in pectore, Haec
 24

vitae admiratio magnas cffecit incli-

nationes in animis auditorum: ut
veteres etiam dixerunt: o^rJov &>;
'nciv., jfjfiMTixT))V txrl w'otiv to ijSoi;. Qua-
re cum postea quosdam receptos ritus
mutaret, honestiviri, qui eum norant,
minus vehementer adversati sunt, ei-
que propter auctoritatem , quam et
rerum bonarum illustratione et sanc-
titate morum antea pepererat, in
iis sententiis assenserunt, quibus
magno. cum dolore videbant prbem
terrarum distrain. Nec Lutherus
tune in ritibus quicquam mutabat,
imo tetricus disciplinae custos inter
suos erat. Nec admiscuerat aliquid
opinionum horridiorum, sed illam
communem et prorsus necessarians
omnibus doctrinagi magis- magisque
iHustrabat, de poenitentia, de re-
missione peccatorum , , de fide,;de
veris consolationibus in cruce. Hu-
ius doctrinae dulcedine pii omnes
valde capiebantur: et eruditis gra-
tum erat, quasi ex tenebris, car-
cere , squalore educi Christum,
Prophetas, Apostplos; conspici dis-
crimen Legis et promissionis Evau-
gelicae, Philosopliiae et Evangelii,
(quod certe non cxstabat in Thoina,
Scoto, et similibus,) iustitiae spiri-
tualis et rerum politicarUm. Accede-
bat hue, quod Eras mi scriptis iam
invitata erant iuventutis studia ad
Latinae et Graecae linguae cognitio-
nein. Quare monstrato iam dulci
 26

ore genere doctrirtae multi bottis et

liberis ingeniis praediti; abborrere a..
barbarica et sophistica doctrina mo
nachorum incipiebant. Ipse etiam
Luther Us Graecae et Hebraicae
linguae (k) studiis se dedere coepit,
ut cognita sermonis proprietary et

(k) Haec litterarum antiqitarum renata stu-

dia tunc temporis Vitebergensia ipsi ^le-
lanthoni (nostro potissimum debuerunt sua
increments. Quae si iam iuvenilia tua
studia habuisset Lutherus, sane in nonnul-
lis liberaliori ingenio aliorum auctor fu-
istet. Quamquam acerrimo studio perfi-
cere conatus est antea minus sedulo trac
tate. Ipse in epistola ad Fridericum EIcc-
torem Tomo II. Opp, Latt. Jen. praefixa,
gaudio fere exsultans: Graecatur, aitt
et Hebraicatur sat feliciter Witt
tenberga tua.
phrasi, et hausta ex fontibus doc-
trina, dexterius iudicare posset. .
( .... .
In hoc cursu cum essetLu the
ir us, circumferuntur venales indul-
gentiae in his regionibus a T e c e 1 i o,
Dominicano, impudentissimo syco-
phanta: cuius impiis et nefariis
concionibus irritatus Lutherus,
studio pietatis ardens, edidit Propo-
sitiones de' indulg.e ntiis, quae
in primo Tomo monumentorum ip-
sius exstant, et has publice templo,
quod arci Wittebergensi contiguum
est, affixit pridie Festi omnium
Sanctorum anno MDXVII. Hie
Tecelius, nihil sui dissimilis, ac
sperans, se etiam gratiam apud
 38

Romanum Pontificem initurunr esser

suum Senatum convocat, mona-
chos aliquot et Theologos sua so-
phistica utcunqae leviter tinctos:
hos componere aliquid iubet adver-
sus Lutherum. Ipse interea, ne
esset xwpov 7rgoo.ai.!rov , non iam concio-
nes, sed fulmina in Lutherum
torquet: voqiferatur ubique, hunc
baereticum igni perdendum esse:
propositiones etiam Lutheri et
concionem de indulgentiis publi-
ce coniicit in flammas. Hi furo
res Tecelii et eius satellitum im-
ponunt necessitatem Luthero de
rebus iisdem copi&siiis1 disserendi et
tuendae veritatis. . Haec initia fue-
runt huius controversiae, in qua.
 29

Lutherus, nihH adhuc suspicahs

aut somnians de futura mutatione
.Qtuum, ne qjid?m ipsas indulgen-
tias .prorsus abiicicbat, sed tantum
moderationem flagitabat. Qiiare
falso eum cahimniantur , qui a
plausibili caussa exorsum dicunt,
ut postea mutaret rempublicam , et
vel sibi vel aliis pot^ntiam quaere-
ret. Ac tantum abest, ut ab auli-
cis subornatus aut iricitatus sit, si-
cut scripsit Dux Brunsvicensis, ut
doluerit etiarhJ Dux Fridericus,

inoveti certamina: longe prospici-

.ehs,, quanquatn exordium esset de'
rc plaiKibili, tamen paulatim latius
Vagatnram esse hanc flammam, ut
de lite apud Homeruxa dicitur: f>ar-

i
 ,5 ,
*
va metu primo mox' sese at-
tollit in aur as. ,
Cumque unus omnium nostrae
aetatis Principum Fridericus et
tranquillitatis publicae amantissimus
fuerit et minim e irXeovfxnxos, maxi-
meque solitus j*lt referre consilia
ad communem salutem orbis terra-
rum, ut ex multis rebus intelligi
po test j nec incitator Luthero nec
applausor suit, suumque dolorem
saepe significavit , quem assidue cir-
cumtulit, metuens discordias . ma-
*
iores. Sed vir sapiens et n on tan-
turn profana iudicia , sequens , quae
tenera initia omnium mutationum
celerrime opprimi iubent, sed etiam
normam divinam in consiliunx ad
 . 51

hibens, quae iubet audiri Evange-

lium , et vetat agnitae veritati ad-
versari, ac blasphemiam vocat; bpr-
ribiliter damnatam a Deo pertinaci-
am veritati adversantem , fecit, quod
multi alii pii et sapientes fecerunt,
Deo cessit, studiose legit ea, quae
scribebantur, et ea, quae iudicavit
vera esse, delere non voluit. Scio
etiam, saepe eum sciscitatum de
rebus ipsis eruditorum et sapientum
sententias, et in eo conventu, quem
in urbe Agrippinae Colonia. egit
Jmperator Carolus V. post corona-
tionem, Erasmum Roterodamum
araanter orasse, ut libepe diceret,
Hum errare Lutherum in ijs contro-
versiis iudicaiet, de quibus praeci'
 52

pue disseruisset. Ibi Erasm us pla

ne dixit, recte sentire Lutherum,
sed lenitatem se in eo desiderare.
Qua de re gravissime postea Dux
Fridericus ad Lutherum scri-
bens, valde eum hortatus est, ut
styli asperitatem moderaretur. Con-
stat etiam, Lutherum Cardinal!
Cajetano promissurum fuisse si-
lentium, si adversariis etiam silen-
tium indiceretur. Qua ex re per-
spicue intelligi potest, tunc quidem
eum "nondum decrevisse, alia se
deiiiceps moturum esse certamina,
sed tranquillitatis cupidum fissej
seti. paulatim ad alias materias per-
traetum fuisse, undique lacessenti-
hus ietam indoctis scriptoribtis. Se-
 35

cutae sunt igitur disputationes de

discrimine legum divinarum et hu-
manarum, de, terra profanations
Coenae Domini in venditione et ap
plication eius pro aliis. Hie expli-
canda tota .sacrificii ratio suit, . et
ostendendus usus Sacramentorum.
Guinque iam audirent homines pii
in monasteriis, fugienda esse idola,
discedere ex impia servitute coepe-
runt. Addidit igitur Lutherus ad
explicationem dpctrinae de poeni-
tentia, de reraissione peccatorum,
de fide, de indulgentiis, deinde et
has mateiias, discrimen legum di
vinarum et humanarum, et doctri-
nam de usu Coenae Domini et alio-
rum Sacramentorum , et de votis.
 54

Et haec fuerunt praecipua certami-

na. Quaestioneiri de Romani Epis-
cdpl pbtest&e * c c i us movit , non
aliam ob caussatn,' nisi nt accende-
ret' Pontiticis''^t Rpguni odia ad ver- "*
.sfts ettiti: ' fsymbola vero, Apostoli-
cum, Nicenum, et Athanasiaimm
^urissirri(i retiriuit.1- Deinde in riti-
biis^'et traditibnibus humanis quid
et'.c'tlr mutandttm 'sit, satis copiose
in muitis scripts : exponit : 'et , quid
retirieri 'vGluefit,' ""et qiiam lormam
dbctrinae et administrationis Sacra-
mentorum probaverit, liquet ex
Confessions) ' quatn Dux Saxo-
niae Elector Johannes, et Prin-
ceps Philippus, Landgravius Cat-
torum, etc. in conventu Augustano
 35

Ittfiperatori Carolo V. anno MDXXX.

iexhibuerunt. Liquet idem ex ipsis
Ecdesiae rdcibus in hac urbe, eb ex
doctrina/ quani sonat Ecclesia nos-
-tfa,' cuius sumina in Confessio-
iie perspicue comprehensa est. Quod
;ideo recito $ nt non solum conside
red piiv quos errores taxaverit,
ipjae idola sustulerit Luther us,
sed etiam Bcianf, coihplexum eiua
esSe unitewam* 'docfritftfnt^Ecclesiae
necessariam, et puritatem ; in ritibus
restituisse , et piis exempla instau-
randarum Ecclesiarum monstrasse.
Atque utile est, posteritatem scire,
quid probaverit Luther us.
Mud commemorare hoc loco
nolo, qui primi publice praebuerint
 5&

utramque partem Coenae Domini:^

qui. priori: omiserint . privatas Missas^
ubr deserta *int priraum monaste-
ria. Nam Luther us de his mate-
riis ante convrentum , qui fuit in
urbe Vangionum (1) anno
MDXXI, tantum pauca tiisputave-
rati fiituf non mutavit ipse, sed
eo absente. Carolo stadiu s et alii
mutarunt. Cumque quaedam tu-
multuosius fecisset Car.olostadius,
rediens 'Lutherus, quid probaret
aut non probaret, editis suae sen-
tentiae perspicuis testimoniis decla-
ravit. Scimus, politicos vires ve-

(1) i. < Wopnatiae.

 37 '

hementer detestari omnes mutatio-

nes: et fatendum est, discordiis
etiam propter iustissimas caussas
motis, in hac tristi confnsione m-:
tae humanae semper aliqnid' mali
misceri. Sed tamen in Ecclesia fa-
teri necesse est, anteferri manda-
tum Dei omnibus rebus hurriahis.
Aeternus Pater hanc vocem de Fi-
lio edidit: Hie est filius meus
dilectus, hune audite: et riii-
nttatur -aetemam iram blasphemis,
hoc est , iis, qui agnitam verita-
tem delere conantur. Qua're pium
et necessarium officium fuit Lu-
theri, praesertim ciim Ecclesiam
Dei doeeret, taxare perniciosos er-
rores, quos homines Epicurei etiain
 I

38

nova impudentia cumulabam\;~rji#l

auditores recte docenti assentiri ne->
cesse suit. Si vero mutatio odiosa-
est, si in discordia multa.sunt iij.~
commoda, ut, esse multa, niagnoj
cum dolore cerniniusr ,culpa est
tuin illorum, qui mitao eiTores spar-
f serunt, tum horuni, qui nutac eps
Diabolico odio tuentuv Haec nou
modo eo commenioro, ut Luthe-'
rum et eius auditfljfes defendam,
sed etiam, ut ;piae jnentes hoc
tempore et ad posteritatem cqgitent
qualis sit et semper fuerit yerae
Ecclesiae Dei gubematio, quomQ-y
' do Deus sibi yoce Evangelii aeter-
nam Ecclesiam ex hac inassa pec-
cati, hoc est, ex magna. homi
 59

num colluyie, exceijpat, inter quos

lucet Evangelium , ut scintilla ( ,in
tenebris. Ut Pharisaeorun^tem^ore
tamen Zacharias,t Elisabeth.,
ria , et alii multi , verae ^Pjp^rir
nae custodes fuerunt; ita etiam an
te haec tempora multi.fuerunt recte
invocantes Deum, alii magis^.alii
.minus perspicue tenentes Evangelii
doctrinam. Talis fuit et ille senex,
de quo dixi? qui Lutherum con-
flictantem pavoribus saepe erexit,
eique .aliquo modo monjstrator. suit
dpctrinae de fide.. . Ita, ut servet
Deus deinceps in multis lucenx Evan
gelii, ardentibus votis prgijemur, si-
put Esaias pro ^ujs, auditoribus pre^
Cfitur; Obsigna iegem in disci-
 < 4

pulis meis. Deinde haec corrime-

moratio ostendit, fucatas supersti-
tiones non esse durabiles, sed evelli
divinitus. Haec cum sit caussa mu-
tatibnum, cavendum est, ne errb-
res in Ecclesia doceantur.
Sed redeo ad Lutherum: Ut
, initio sine privata cupiditate in hanc
caussam ingressus est, ita, etsi suit
ei natura ardens et iracunda, ta-
men semper sui muneris memor,
tantum docendo praeliatus est, ac
vetuit arraa sumi, sapienterque dis-
tinxit officia toto genere diversa,
Episcopi docentis Ecclesiam Dei,
et magistratuum , qui gladio <coer-/
cent certorum Iocbrum multitudi-.
nem. Quare cum aliquoties Diabo-
 4l

lus, qui scandalis dissipare Eccle-

siam et contumelia Deum afficere
Studet, et, Ut eSt e7pxip*'xotxei;, vo-
luptatem capit ex hominum misero-
rum erroribus et exitio, inflammas-
set seditiosa ingenia ad excitandos
tumuhus, ut Monetarium (m)
et similes, acerrime illos fuiores
damnavit, et dignitatem ac vincula
omnia politici ordinis non solum
ornavit, sed etiam munivit Cum
autem apud me cogito, quam multi
magni viri in Ecclesia saepe in hac
re hallucinati sint, plane statuo, non
sola faumana diligentia, sed etiam
divina luce pectus eius gubernatum
.mi /'
(m) Sic Thoro, Munzeruni latiae coiiTcitit
auctor.
 42 '

fuisse, ut intra sui muneris metas

tam constanter manserit, Execra-
batur igitur non solum hujus aeta-
tis seditiosos doctores, Monelarii
um et Anabaptistas , sed etiam
eos Episcopos Romae, qui audacis-
sime impudentissimeque decrees conT
ditis affirm arunt, Petro rjon tantum
Evangelii docendi munus rnandatum
esse, sed etiam imperia politica tra-
dita.esse. Denique erat ,hortator
omnibus, ut, quae Dei sunt,, Deo
darent, quae Caesaris, Caesari, id
est^ rzut:, vera poeniteutia , verae
doctrinae agnitione et propagatione,
vera invocatione et bonae conscjeti-
tiae officiis Deum colerent ; suae ve-
ro poliliae quisque in omnibus , ciyi
 45

libus officiis reverenter propter De-

um obteihperaret, , Ac talis quidem
Lutl^erus ipse suit: quae Dei sunt,
Deo dedit, recte docuit, . recteDeum
invocavit. Habuit et alias vijtutes,
necessarias in homine, qui. plaGet
Deo. Deinde in politica consuetui
dine constantissime vjtavit omnia se-
ditiosa consilia. Has virtutes tanta
esse iudico decora, ut alia maidra
in hac vita expeti non possint. Et
quanquarn ipsius yiri virtus etiari*
laude digna est, qui Dei donis re
verenter usus est, tamen praecipue
Deo gratias agi necesse, est,, quod
per eum nobis restituit Evangelii
lucem; et ipsius doctrinae memoria.
retinenda et .propaganda est, Nec
 44
.1
moveor clamoribus Epicureorum ant
hypocritarum , qui aut rident aut
damnant manifestam verhatem, sed
vere statuo, consensum perpetuuin
esse Catholicae Ecclesiae Dei hanc
ipsam doctrinae vocem, quae sonat
in Ecclesiis nostris, t huius doc
trinae agnitione necessario regen-
dam esse invocationem et vitam:
denique hanc ipsam esse doctrinamj
de qua Filius Dei inquit: Si quis
diligit me, sermonem meun
servabit, et pater meus dili-
get enm,' et veniemus adeum,
et mansionem apud eum fa
cie mus. Loquor enim de summa
doctrinae, ut in Ecclesiis nostris a
piis* et eruditis intelligitur 'et expli-
 45

catur, Nam etiamsi alii magis, alii

minus proprie et concinne iaterdurn
aliquid explicant, aut alius alio hor-
ridius interdum loquitur, tamen de
rebus in summa inter pios et eru-
duos consensus est. ; , , ; ; . ', r
Ac-mihi saepe multumque cogi-
tanti de omnium temporum doctri-
na ;inde usque ab Apostolis post
primam puritatem secutae videntur
mutationes doctrinae insignes qua-
tuor. Oiigenica aetas, etsi aliqui
fuerunt recte sentientes, qualem
fuisse Meth odium arbitror, qui
deliramenta Origenis improbavit,
tamen in animis multitudinis infle-
xit Evangelium ad Philosophiam,
hoc est, offudit hanc persuasionem,
 46

mediocrem rationis disciplinam' iile-

remissionem peccatoharil1/ ' . "t
esse iustitiam, de qua diceretur:
lusttis ex- fide s'ii viVet. Haec
aetas paene ftrtum amisitr discrimefi
Lcgis et Evangelfi, et sermonern
Apostolicum ' dedidicit. Non' enim
retirvudt nativam significationem.W-
'cabulorum literae, Spiritusy'ius-
titiae,' fi<&ei. -'Et aniissa .verbti-
"rum proprietate, quae rerum !nfetae
sum, alias confingi res necesse est.
Ex. his semimbus ortus est Pelagri
erjror, qui late vagatus est. statue
cum Apostoli puram doctrinam seti
limpidos et saluberrimos fontes Ec-
clesiae dedissent, multurri infudit
coeni Origenes, Huius aetatis erro
 47

rts tit feineiidaretrftir, saltern (n)

aliqua ex parte, An gustinum De
li gJ excitaviti :.Hic medioeriter, ,fon-
tes repurgavit, nec dubito, si. hie
iudex esset coruroyersiarum rhuius
'; ' rf-!M iw..siyi* ui.s
(<''. ..'iuV i'.' .) . '/'" ' ' i
(n) Ex his et aliis satis elucet, et Melan-
' ' 'Wlortem Suo modtf magni fedisse"Ait g u s-
tinura, et ijisum Lutheruin, quod Augus-
tiniani ordiuis suit, non ita pependisse
a^b auctstitate. AU gu still i, ut in magitr
tri verba jiirayerit. Reiecit vero postea
Augustini lul de Gratia' et Vocation*
Dei prpprias sententias,, .neque, ejus fovit
plane sinnlem Zwinglianae doctrinam
de S.' Coena. Quid? quod LuArrns ips*
in Comment in Genesin c. 26. f. 387. a.
diserte praedixit, fore, ut a quibuldant
dicatur t'uilse Praedestinati anus. Do
lendum sane, tanta auctoritate et liber-
tate patrum, poit trium saeculorilm de-
cursum eiusmodi opinionum commenta
etiainnum distxahere in diversas partes
puriorem fidem profitentei! .- '
aetatisy habirtvos nos eum pr.orsus
opifyipn. ..Certe de remissipne gra-
tuita,. de, iustitia fidei', de , usu
Sacramentorum , de adiapboris ex-
presse nobiscum sentit. Etsi autem
alibi magis, alibi minus diserte seu
proprie exponit, quod vult, tamen,
si lector candorem et dexteritatem
in iudicando ad eum afferet, sentire .
eum nobiscum, agnoscet. Quod
enim adversarii nostri interdum sen-
tentias ex eo decerptas contra nos
citant, et ad Paties magno clamore
provocant, id non faciunt veritatis
et antiquitatis studio, sed sycophan-
tice praesentibus idolis auctoritatem
veterum praetexurtt, quibus haec
idola posuemae aetatis adhucignotof
 49

erant. Sed semina superstitionum

tamen in ilia Patrum aetate exsti-
tisse, apparet. Ideo et de votis
quaedam constituit Augustinus:
etsi de his quoque minus horride
loquitur, quam* caeteri. Semper
autem ali quid . ineptiarum singu lis,
etiam bonis, adspergunt contagia
suae aetatis: quia, ut patriae, ita
praesentibus ritibus favemus, qui-
bus innutriti sumus, verissimumque
est illud Euripidis: UZv <n,'vr<popov yku~
xu. Utinam vero omnes, qui Au-
gustinum sequi se iactitant, 'perpe-
tuam seutentiam, et, ut ita dicam,
pectus Augustini referrent, non
tantum mutila dicta detorquerent ad
suas opiniones. Ac restituta lux
4
 so

AugH&titti, scriptis posteritati pro-

fuit. . Nam deinde Prosper, Ma-
ximusj Hugof et similes, *qui
studia .gubernarunt, usque ad Ber
nard i 1 aetatem , propemod urn Au-
gustini normam sequuntur. Interea
tamen crescentibus imperils et o pi-
bus Episcoporum secuia est velut
Gigantum aeta.s. Profaai homines
et ; andootj regnarunt in. ; Ecclesja,
quorupa aliqui aulae Romanae arti-
bus ,aut fosejasi doctrina exculti fue-
ruht ExQrti igitur* sunt rDominica-
ni et rWnciscani, qui, cum "vide-
rent luxuift et opes Episcoporum,
et profanos mores detestarentur, mo-
destiorem;'vitam anstituetunt , seque
quasi disciplinae carceribus incluse-
*' .
runt. Sed primum inscitia supersti-
tiones auxit: deinde cum viderent,
hominum studia in scholis ad so-
lam forensem doctrinam cdnveru,
quod Romae iam lites multis aage-
rent auctoritatem et opes , ipsi re-
vocare homines ad Theologica stu
dia conati sunt. Sed consilium de-
fuit. Albertus et similes, qui de-
diti fuerant doctrinae Aristotelis,
transformare Ecclesiae ddctrinam in
Philosophiam (o) coeperunt. Et"haec
quarta aetas non tantum coenum,
sed insuper venena, id est,, opinio-

(o) Quameunque rationem philosophise cu-

iusque regnantis paulatim rriagis miniisve
semper nativam simplicitatem christianam
corrupisse, quis est, qui nesciat!
 52
t
nes, probantes manifesto idola, is
sorites Evangelicos infudit. Tantum
labyrinthorum et falsarum opinio-
num est in Thoma, Scoto, ...ejt
sirnilibus, ut semper saniores Thea-
logi desideraverint aliud genus doc-
trinae planius et purius. (p)
Nec sine insigni impudentia.
did potest, non fuisse opus eius

(p) Hinc identidem tot familiae wysti-

toium in omnibus fere singulis aetati-
ius reipubKcae christianae, etiam nostra,
quorum animi salutem quaerentes, in rixis
et alt^rcationibus doctorum aoquie$cere
nequeunt. Hue peftihet Conradi Sutft-
jnenharti, Academiae Tubingensis thoa-
logi 1511 mortui frequens exclamatio,
qilam, refert Melch. Adamus in Vitis
Theologorum p. 6. Quis nie mise-
mm tandemliberabit ah ista rixQ-
sa, theologia? \ . ....
 05

doctrinae muratione: cum manifes-

tum sit, magnatn partem sophisina-
tum in illis disputationibus ne ab
iis quidem intelligi, qui in eo ge-
nere doctrinae consenuerunt. Dein-
de aperte confirmantur hSaXoiixv!^
ubi docent applicationes sacrificii
ex opere operato, ubi statuarum in-
vocationes excusant, ubi negant,
gratis remitti peccata fide, ubi ex
ceremoniis humanis carnificinam fa-
ciunt conscientiarum : denique rnul-
ta sunt alia niagis tetra et Suaip^xy
quae cogitans toto corpore cohprres-
co. Gratias igitur agamus Deq,
aeterna Patri Domini nostri Jesu,
Christi, qui Martini Lutherj
ministerio ex fontibus Evangelicis,
 rursus eiici coenum et veriena vo-
luit, et Ecclesiae puram doctrinam
restituit. Qua de re cogitantes om-
nes pios toto orbe terfarum coniun-
gere vota et gemitus decet, ac pe-
tere ardentibus pectoribus, ntDeus
confirmet hoc, quod operatus est
in nobis, propter templum sanctum
suum. I'ua est haec vox et pro-
rriissio, vive et vere Deusi aeter-
ne Pater Domini nostri, Iesu
Christi, conditor omnium rerum
et Ecclesiae: Propter nomen
meum miserebor vestri, prop
ter me, propter me faciam, ut
non blasphemer, (q) Te oro toto

(q) Jesaiae XLVIII. 11.

,".! y
 55

pectore, ut propter gloriam tuam et

filii tiu semper tibi inter nos quoque
Ecclesiam aeternam voce Evangelii
colligas, et propter filium tuum,
Dominum nostrum, Jesum Chris
tum, crucifixum pro nobis et re-
suscitatum lirff/nivxa/i'xenjv, nostra peo
tora Spiritu sancto regas, ut te vere
invocemus, et officia tibl placentia
praestemus. Rege etiam studia doc-
trinae, et guberna ac serva has po-
litias et earum discipliiiam , quae
suns hospitia tuae Ecciesiae et stur
diorum. Cum igitur genus huma-
imm condideris, ut ab hominibus
aguoscaris et invoceris, (quare et
iliustribus testimoniis te patefecisti,)
noh sines deleri haec agmina, in
 56

quibus doctrina tua sonat. Cum-

queFilius tuus, Dominus noster,
Jesus Christus, aditurus agonem
suum, pro nobis sit precatus: Pa
ter,' sanctifica eos in veritate,
sermo tuus est veritasj ad hu
ms Jiostri sacerdotis precationem
nostra vota adiungihras, et petimus
una cum ipso, ut tua doctrina sem
per luceat an genere hiunano,' et
nos 'giibernet. Haec quotidie pre-
cantem et Lutherum audiebarnus
et . inter haec vota anima eiu* *ex
mortali corpore placide evocata est,
cum iam ageret annum sexagesi-
mum tertium.. ,r:
. Habet posteritas multa monu
smenta et doctrinae et pietatis ipsius.
 57

Edidit scripta $ix<rAx>.ixx , in quibus

docrrinam complexus est salutarem
et necessariam hominibus, erudien-
tem bonas mentes de poenitentia?
fide, et veris fructibus fidei, de
usu Sacramentorum, de discrimine
Legis et Evangels, de discrimjne
Evangelii et Philosophiae, de dig-
nitate politici ordinis, denique de
praecipuis articulis doctrinae, quam
in Ecclesiis exstare necesse est. De-
inde addidit iXrpcrtxoc, in quibus re-
futavit multos errores perniciosos
hominibus. Edidit et i%*Hjtixk, icf
est, enarrationes plurimas in Pro-
phetica et Apostolica scripta: quo
in genere etiam inimici fatentur eum
superare omnium enarrationes, quae

* 5
extant. Haec merita esse magna,
omnes piae mentes intelligunt. Sed
profecto utilitate et labore aequat
haec opera interpretatio Veteris et
Novi Testamenti, in qua tanta est
perspicuitas , ut vice cbmmentarii
esse possit ipsa Germanica lectio.
Quae tamen non est nuda, sed
habet adiunrtas eruditissimas anno-
tationes, et singularum partium ar-
gumenta, quae et summam doctt^-
nae coelestis monstrant, et de ge-
here sermonis erudiunt leetorem, ut '
ex ipsis fontibus bonae mentes firma
testimonia doctrinae sumere possint.
Volebat enim Lutherus non deti-
nere in suis scriptis, sed ad forites
deducere omnium mentes. Ipsam
 59

vocem Dei audire nos voluit: hoc

Toluit, in multis accendi veram fidem
et invocationem, ut Deus vere ce-
lebraretur, et multi fierent haero
des vitae aeternae.
Hanc voluntatem et hos tantos la-
bores et grata mente praedicare de-
cet, et exempli caussa meminisse,
ut nos quoque pro suo quisque mo-
do ornare Ecclesiam studeat. Nam
ad hos duos sines praecipue tota
vita et omnia vitae studia et con-
silia referenda sunt: primum, ut
Dei gloriam illustremus, deinde,
ut Ecclesiae prosimus. De quorum
altero dicit Paulus: (r) Omnia ad

' (r) i. Corinth. X. 31.

 6o

gloriam Dei facite. De alrero

Psalmus CXXII: Rogate, quae .
ad pacem sunt Ierusalem. Et
additur dulcissima promissio in eo-
dem versu, eos, qui diligunt Eo . 1
clesiam, felices et beatos fore. Haec
coelestia mandata et hae promissio-
nes invitent omnes , ut Ecclesiae
doctrinam recte discant, ament mi-
nistros Evangelii et salutares docto-
res, et costferant studium et operam
ad verae doctrinae propagationem, et
ad verae Ecclesiae concordianT tueti-
dam. Bene vale,' liectok Witteber-
gae Calendis Iunii anno MDXLVI.

Q ued l i nb u rgi
excudebat, Godofr, Bassius.