You are on page 1of 12

Zeszyty Naukowe AON nr 1(102) 2016

ISSN 08672245

BEZPIECZESTWO NARODOWE

Terroryzm midzynarodowy jako zjawisko


spoeczne w pocztkach XXI wieku

prof. dr hab. Jarosaw Gryz


Akademia Obrony Narodowej

Rzeczy wielkie wymagaj, by o nich mil-


czano lub w wielkim stylu mwiono: w wiel-
Wspczenie terroryzm midzynarodowy
kim stylu, to znaczy cynicznie i niewinnie. wystpuje w ramach spoeczestw, przeciwko
spoeczestwom oraz dla okrelonych spoeczno-
Zjawisko kontestacji spoecznej prowadzcej ci. Ta triada definiuje jego posta cywilizacyjno-
do radykalizacji postaw politycznych, a nastp- -kulturow dowizan do okrelonej symboliki,
nie do terroryzmu staje si coraz powszechniejsze niekiedy wierze, czy te zwykych uprzedze.
w pocztkach XXI wieku. W sposb symboliczny W aspekcie psychologicznym terroryzm midzy-
wiek ten zainicjowa 11 wrzenia 2001 roku, kie- narodowy nader czsto wizany jest z szeroko
dy to dokonano masowych w swojej skali atakw rozumianym wykluczeniem spoecznym, cho
terrorystycznych w Stanach Zjednoczonych. Ce- nie zawsze takim bywa. Wskazana powyej tria-
ch charakterystyczn tych zamachw byo trans- da odgrywa szczegln rol, okrelajc postawy
globalne przeniesienie konfliktw wystpujcych indywidualne i zbiorowe. Fakt, e opisuje ona
w odmiennych kulturach oraz uwarunkowaniach zjawisko wspczesnego terroryzmu midzynaro-
spoecznych. W rezultacie ukazany zosta nowy dowego, skania do refleksji nad jego przejawami
paradygmat powszechnego terroryzmu midzyna- i obecnymi rdami. S one nierozcznie ze sob
rodowego, ktrego rda, jak i formy maj nie- zwizane, tworzc kontekst poznawczy dla opisu
mal nieograniczon posta. Jego cech wspln tego zjawiska w czasie i przestrzeni. Naley zatem
z poprzednim pozostaje przemoc traktowana jako wskaza na nastpujce jego elementy, konstytu-
narzdzie wywierania wpywu politycznego. Jej ujce ostateczn posta.
celem, jak zawsze, pozostaje radykalna zmiana Po pierwsze s to schematy mylenia oraz
postaw politycznych, kulturowych, szerzej spo- poznania rzeczywistoci, w ktrych przejawia
ecznych, a w konsekwencji zmiana rzeczywisto- si indywidualna ocena oraz zbiorowe dziaanie
ci w imi okrelonej idei. z wykorzystaniem przemocy jako rda zmiany.
Fascynacja t przemoc poczona z radykalnym

F. Nietzsche, Wola mocy. Prba przemiany wszyst- ogldem rzeczywistoci tworzy podstawy zjawi-
kich wartoci. Studia i fragmenty, wyd. Jakb Mortkowicz, ska, nadaje mu okrelony, zindywidualizowany
Warszawa MCMXMCMXI, s. 3. charakter.

Gdyby skuteczne dziaania, podjte przeciwko wro-
gom islamu, i cikie straty, jakie ponieli, nie suyy osta- Po drugie, uwarunkowania spoeczne w kt-
tecznemu celowi ustanowienia narodu muzumaskiego rych zjawisko terroryzmu wystpuje, definiuj spo-
w sercu wiata islamu, nie byoby niczym wicej, jak tylko soby i przejawy dziaa terrorystycznych. Naley
wywrotowymi dziaaniami, z ktrych przy caym ich po-
tu podkreli radykalizacj postaw jako element
tnym skutku mona by si otrzsn i podnie, cho-
by po pewnym czasie i z pewnym trwaym uszczerbkiem. skadowy zjawiska, ktre znajduje swoje wspar-
Ajman az-Zawahiri, Knights under the Prophets Banner, za: cie w zwolennikach, ich ekstremizmie, wsparcia
T.G. Mahnken, Teoria strategii [w:] J. Baylis, J. Wirtz, dla stosowania terroru. Rzecz dotyczy zarwno
C.S. Gray, E. Cohen, Strategia we wspczesnym wiecie.
Wprowadzenie do studiw strategicznych, Wydawnictwo samych aktw terrorystycznych, jak i zastraszania
Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2009, s. 73. jako metody przemocy.

JAROSAW GRYZ

Po trzecie, przeciwdziaanie zjawisku, zdol- W spoeczestwach sieci, w ktrych komuni-


no do jego ograniczania. W tym zakresie wy- kacja odbywa si poza pastwem, ponad pastwem
korzystywane metody, dowizane do nich zasoby i w ramach pastwa, zjawisko terroryzmu zyskuje
staj si rwnie zoone jak samo zjawisko ter- now posta. Jest ona przede wszystkim zwizana
roryzmu, ktre maj eliminowa lub ogranicza. z panowaniem nad formalnymi i nieformalnymi
W pierwszym przypadku w ramach spoeczestw zasadami gry politycznej. Wspczenie stanowi
naraonych na dziaania terrorystyczne. W drugim to rdze dziaa terrorystycznych. Wszelkie inne
przypadku w ich otoczeniu midzynarodowym. dziaania towarzyszce tym pierwszym maj cha-
Powyej wskazane elementy stanowi podsta- rakter pochodny. Std te wynika zoony, wielo-
w podjtych rozwaa, ktrych przedmiot stano- wymiarowy charakter wspczesnego terroryzmu
wi posta wspczesnego terroryzmu midzyna- midzynarodowego. Przedmiotem zabiegw ter-
rodowego. Z nim zwizane jest pytanie, w jakim rorystw nadal pozostaje wadza, ta nieformalna,
kierunku ewoluuje zjawisko terroryzmu midzy- prowadzca do zasadniczej politycznej zmiany,
narodowego i co w sobie zawiera dla spoeczestw jak i formalna, sprawowana w sposb realny.
otwartych, obywatelskich? Celem tych rozwaa Niezmienne pozostaj przy tym dwa zagadnienia:
jest okrelenie sposobw ewolucji nowych form Jak terroryci w sposb praktyczny wpywaj na
wizi spoecznych zwizanych z rozwojem terro- zachowania polityczne w spoeczestwach sieci?
ryzmu midzynarodowego. Tez jest, e w XXI Jakie instytucje spoeczne kreuj i jak je wykorzy-
wieku posta terroryzmu midzynarodowego do- stuj do swoich celw? S one zwizane z gene-
prowadzi do powstania nowych form organizacji rowaniem, a nastpnie wykorzystywaniem przez
spoecznych stanowicych reakcj na stae, nie- terrorystw wpywu na rzeczywisto spoeczn
przewidywane co do miejsca i czasu zagroenie. przy wykorzystaniu przemocy jako rodka realiza-
cji zakadanych celw politycznych.
Pierwsze z tych pyta dotyczy zagadnie sta-
Midzy ide a rzeczywistoci bilnoci struktur spoecznych, poszczeglnych ich
elementw. W spoeczestwach sieci posta tych
Pragnbym rozdarowywa i obiela, struktur spoecznych tworzona jest przez bezpo-
a pki mdrych pord lui nie uraduje po- rednie bodce informacyjne, przestrze komuni-
nownie wasne szalestwo, a ubogich wasne kacji, ktra wzmacnia okrelone postawy spoecz-
bogactwo.
ne. Aspekt psychologiczny jest przy tym kluczowy.
Pogbiajca si zoono, synergia wsp- Z nim wie si istotna kwestia. Jest ni zdolno
czesnych procesw, zjawisk, zdarze w rnych, rzdu do tworzenia i wprowadzania w ycie poli-
czsto odlegych od siebie miejscach naszej pla- tyki, kierowania spoeczestwem. Stopie kontroli,
nety, determinuje posta indywidualnego i zbioro- jak rzd jest w stanie sprawowa nad dziaania-
wego postrzegania rzeczywistoci stosunkw spo- mi spoecznymi, pozostaje ograniczony w siecio-
ecznych. Wrd nich na szczeglne podkrelenie wo organizowanym spoeczestwie. Niezalene,
zasuguj te, ktre konfirmuj dan rzeczywisto, podlege organizacjom terrorystycznym sieci lub
a w niej posta adu, stabilnoci, rozwoju. Podstaw takie, ktre znajduj si pod ich wpywem, mog
wszelkiej dziaalnoci terrorystycznej jest zmiana blokowa wdraane zaoenia polityczne. W spo-
tego stanu rzeczy. Biorc pod uwag procesy spo- sb negatywny wpywa na zdolno kierowania,
eczne integrujce i dezintegrujce spoeczestwo, implementacji polityki instytucji pastwa. W tym
te drugie wysuwaj si na plan pierwszy. Obejmu- aspekcie, w spoeczestwach otwartych, dziaania
j one przede wszystkim zmian charakteru insty- organizacji terrorystycznych koncentruj si przede
tucji spoecznych, politycznych, a w konsekwencji
kulturowych wyraanych przez tosamo indy- 
M. Castells, The Network Society: From Knowledge
to Policy, w: M. Castells, G. Cardoso (ed.), The Network
widualn i grupow. Rzecz dotyczy przy tym sa-
Society. From Knowledge to Policy, Center for Transatlantic
moorganizujcych si wewntrznie, niezalenych Relations, Washington 2005, s. 36.
od pastwa, instytucji spoecznych. 
W. McCants, The ISIS Apocalypse. The History,
Strategy, and Doomsday Vision of the Islamic State, St.

F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra. Ksika dla Martins Press, New York 2015, s. 145159.
wszystkich i dla nikogo, wyd. Jakb

Mortkowicz, Warszawa 
J. Stern, J.M. Berger, ISIS: The State of Terror,
1903, s. 3. HarperCollins Publisher, New York 2015, s. 199218.


TERRORYZM MIDZYNARODOWY JAKO ZJAWISKO SPOECZNE W POCZTKACH XXI WIEKU

wszystkim na przekazie, podwaeniu zaufania do Drugie z tych pyta dotyczy zdolnoci insty-
odpowiedzialnoci przedstawicieli wadzy. Ponad- tucji politycznych do zapewniania dbr, ktrych
to ich transparentnoci, bezstronnoci, a w konse- domagaj si obywatele danego pastwa, a take
kwencji zdolnoci do wykorzystania prawomocnej w ich imieniu przedstawiciele spoeczestwa.
siy. Arbitralno wadzy, szczeglnie w zakresie W przypadku pastw demokratycznych zamierzo-
przeciwdziaania zdarzeniom terrorystycznym moe nym celem terrorystw jest uderzenie w jej model
stanowi podstaw do zaniechania przez obywateli opierajcy si na wolnoci, w tym przede wszyst-
wsplnych dziaa. W rezultacie ograniczenie wza- kim wypowiedzi. Jego istot s negocjacje, poro-
jemnoci moe i bdzie prowadzi do ich izolacji, zumienie, tworzenie platformy wsplnych dziaa.
eliminacji z grupy. Jeli tak si stanie, terroryci W przypadku zachwiania lub zniweczenia zaufania
osign swj pierwszy fundamentalny cel dopro- do instytucji pastwa podwaane s ustalone pra-
wadz do dezintegrowania mikro- i makrostruktury wa polityczne i obywatelskie, gwarancje dla nich
spoecznej, z ktrej bd starali wytrca kolejne z jego strony. Tym samym poddawane s rewizji
jej elementy. W tym zakresie mona wskaza na tosamo oraz konstruowane w procesach poli-
uzupeniajcy w stosunku do wskazanego, alterna- tycznych role spoeczne wyraone wspieraniem,
tywny dla terrorystw scenariusz. Dotyczy on dzia- tworzeniem instytucji obywatelskich. Rozbicie
a sieciowych w obrbie wykluczanej bywa, e instytucji liberalnej demokracji, jej idei wolnoci
celowo marginalizowanej spoecznoci. Synergia bdcej w jednostkowych i zbiorowych wyobra-
tych dwch wyej wymienionych zjawisk ograni- eniach, jest zasadniczym celem dziaa terrory-
czania wzajemnoci, a na tym tle dezintegracji spo- stycznych, szczeglnie tych opartych na zastrasza-
eczestwa prowadzi do kompleksowego, strate- niu10. Prowadzi to do pyta. Jak kierowa struktur
gicznego podejcia w dziaaniach terrorystycznych. spoeczn? Jak wspdzieli odpowiedzialno za
Wwczas traktowana przez terrorystw instrumen- to kierowanie? Jak przeciwstawi si terrorystom
talnie przemoc wzmacnia okrelon, ideologiczn i zrobi to skutecznie? Na ich tle naley wskaza
form przekazu. na kluczowe dla bezpieczestwa danej spoeczno-

11 marca 2004 roku dziesi bomb eksplodowao ci zagadnienia.
w czterech podmiejskich pocigach w Madrycie i na jego Pierwsze z tych zagadnie wie si z dezin-
przedmieciach. Zgino 191 osb, w tym czworo Polakw, tegracj struktury spoecznej, zwizkw jej ele-
a 1900 osb zostao rannych. By to najkrwawszy zamach na
ziemi hiszpaskiej. Tu po zamachu wczesny centroprawi-
mentw. Silna korelacja midzy przemoc a jej
cowy rzd stwierdzi, e za masakr stoj separatyci z baskij- skutecznoci tworzy fundamentalny mechanizm
skiej organizacji ETA, nie za terroryci islamscy. Opozycja zastraszania, terroru, terroryzmu jako metod po-
oskarya rzd o umylne wprowadzanie w bd opinii pu-
stpowania. Ponadto, formuy sprawowania wa-
blicznej, by ukry, e zamachy s odwetem za wysanie wojsk
hiszpaskich do Iraku. W rezultacie tych oskare konserwaty- dzy. Zwizek ten obserwujemy na przestrzeni
ci ponieli porak wyborcz, a wadz przej socjalistyczny dziejw. Ma on tradycj rwnie dug jak ludzki
rzd Jose Luisa Rodrigueza Zapatero, ktry szybko wycofa gatunek, czego przykady odnajdujemy w rnych
wojska z Iraku i zmieni polityk kraju z proamerykaskiej na
bardziej proeuropejsk. By moment, e cay wiat myla, historycznych dzieach. W powyszym kontekcie
e zamachw dokonaa baskijska organizacja ETA, gdy to zasadniczo rzecz dotyczy sposobu podwaania
by terroryzm od ktrego cierpielimy w Hiszpanii od bardzo legitymizacji sprawowanej w danej spoecznoci
dawna. Terroryzm dihadu by od nas odlegy, ale okazao si,
wadzy lub wpywu, ktry ona dziki temu wywie-
e nie mamy racji przypomnia szef hiszpaskiego resortu
spraw wewntrznych. Rok pniej do zamachw przyznaa ra. Terroryzm oraz terror jako metody uzyskania
si Al-Kaida. Hiszpania. MSW: 10 lat po zamachach istnie- wadzy bd jej podporzdkowania s rdem
je ryzyko kolejnego ataku, Gazeta Wyborcza, wyborcza.pl, zmiany, ktra obejmuje: celowe i planowane zmia-
http://wyborcza.pl/1,91446,15599013,Hiszpania__MSW__
10_lat_po_zamachach_istnieje_ryzyko.html#ixzz41Ycym- ny wrd rzdzcych i rzdzonych, skuteczne oraz
pU5 [dostp: 29.02.2016]. sprawne artykuowanie de w kanaach komu-

V. Pop, M. Verbergt, Islamic State Terror Cell Found
Refuge in Brussels District. Molenbeek has come to symbol- Corporation; A. L. Wright, Terrorism, Ideology and Target
ize Belgiums failure to integrate its Muslim population, The Selection, Department of Politics Princeton University, March
Wall Street Journal 22.03.2016, http://www.wsj.com/articles/ 5, 2013, http://www.princeton.edu/politics/about/file-repository/
islamic-state-terror-cell-found-refuge-in-brussels-district- public/Wright_on_Terrorism.pdf [
dostp:
15.03.2016].
1458694455 [dostp: 22.03.2016]. 10
S. Melo, After bloody year, Charlie Hebdo blames re-

K. Cragin, Understanding Terrorist Ideology, Testimony ligion, Politico 1/5/16, http://www.politico.eu/article/ bloody-
presented before the Senate Select Committee on Intelligence on year-charlie-hebdo-blames-religion-anniversary-edition/
June 12, 2007, CT-283 June 2007, Published 2007 by the RAND [dostp: 1.03.2016].


JAROSAW GRYZ

nikacji, tworzenie stanu niepewnoci, lku11. War- no wrd czonkw spoeczestwa, jak i w rela-
to w tym miejscu wyodrbni podmioty, ktre s cji spoeczestwo instytucje wadzy14. Ten po-
celami dla dziaa terrorystycznych, jak rwnie dwjny kontekst dziaa terrorystycznych mona
same niekiedy si nimi posuguj. S to pastwa zaobserwowa po atakach w Madrycie w 2004 r.,
i narody, grupy spoeczne, jednostki, organizacje w Londynie w 2005 r., we Francji w 2015 r., w Bel-
pozapastwowe wykorzystujce terror i terroryzm gii w 2016 r. Powinien by on brany pod uwag
jako narzdzie zmiany okrelonej polityki. Na jako wiodcy, dugofalowy w strategii dziaa
wyrnienie zasuguj tu take zwizki midzy terrorystycznych15. Rysuje si on szczeglnie
pastwami, bdcymi przedmiotem terroru i sto- wyranie w przypadku nasilenia zjawisk spoecz-
sujcymi terror, terroryzm jako narzdzie swojej nych, takich jak np. masowa migracja ludnoci
polityki12. do pastw Unii Europejskiej w latach 20152016
Drugie z tych zagadnie wie si z deniami pochodzcej ze spoecznoci odmiennych kulturo-
terrorystw do wykreowania dysfunkcjonalnoci wo, a take cywilizacyjnie. Element niepewnoci
poszczeglnych elementw spoeczestwa. W ta- rodzimych spoecznoci europejskich poczony
kim ujciu terroryzm zyskuje dwa wzajemnie uzu- ze skutecznymi dziaaniami terrorystycznymi pro-
peniajce si wymiary, wewntrzny i zewntrzny. wadzi do pojawienia, a nastpnie pogbiania opi-
S one zwizane z formu oddziaywa na spoe- sanego zjawiska.
czestwo obywatelskie13. W przypadku wymiaru Trzecie z tych zagadnie wie si z zakwe-
wewntrznego dziaania terrorystyczne koncen- stionowaniem przez terrorystw wartoci, kt-
truj si na zaburzeniu, a nastpnie zniszczeniu re s wspdzielone i prowadz do spoecznego
relacji spoecznych prowadzcych do aktywnej konsensusu. Terroryzm, niezalenie od podmiotu,
samoorganizacji. Ponadto, okrelania oraz osi- ktry je wykorzystuje, bdc zjawiskiem spoecz-
gania celw danej spoecznoci spoeczestwa nym, odwouje si do aksjologii16. W tym aspekcie
bez impulsw ze strony instytucji pastwa. Ten mona wskaza na jego moliwo skuteczne-
kontekst sytuacyjny wskazuje na jedn z podsta- go oddziaywania. Przede wszystkim w aspekcie
wowych metod osigania celw przez podmioty relacji wadza wzajemno zaufanie odpo-
stosujce terroryzm w spoeczestwach sieci. Jest wiedzialno. Zasadniczym celem dziaa terrory-
ni zniweczenie zaufania spoecznego, zarw- stw jest wpyw na instytucjonalne ograniczenia
zachowa indywidualnych i zbiorowych. Rzdze-
11
Na tym tle szczeglnym zjawiskiem, w ktrym wyst- nie, definiowane take jako ustalanie, stosowanie,
puje terror oraz zwizany z nim terroryzm, jest wojna hybry- przestrzeganie zasad, poddawane jest konfrontacji
dowa. Jej definicja mwi, e () Kady przeciwnik, ktry
z kontestujcymi je dziaaniami. Mog one przy-
jednoczenie stosuje specjalnie skonfigurowan formu uy-
cia broni konwencjonalnej, dziaa nieregularnych, terroryzmu biera rne formy, jednak zawsze s zwizane
oraz zachowa przestpczych, w tym samym czasie i na tej z przemoc17. Podwaanie zaufania spoecznego,
samej przestrzeni, czyni to by uzyska swoje cele polityczne. wzajemnoci, prowadzi w sposb bezporedni do
Ukazanie konfiguracji rnych czynnikw decydujcych o sto-
sowaniu terroryzmu jako narzdzia polityki redefiniuje jego niszczenia kapitau spoecznego opartego na tych
dotychczasowe pojmowanie oraz natur przypisywan ugru-
powaniom skrajnym.
F. Hoffman, On Not-So-New Warfare: 14
S. Bell, A. Hindmoor, Rethinking Governance:
Political Warfare vs. Hybrid Threats, War on the Rocks (blog), The Centrality of the State in Modern Society, Cambridge
http://warontherocks.com/2014/07/on-not-so-new-warfare-po- University Press 2009, s. 2045.
litical-warfare-vs-hybridthreats/ [dostp: 1.03.2016]. 15
J. Burke, How Belgium became a breeding ground for
12
Pojawienie si ugrupowa radykalnych, stosuj- international terrorists. Until now, European security ser-
cych dziaania terrorystyczne i majcych przy tym wsparcie vices largely ignored the growth of extremism in the Muslim
w instytucjach pastwa (jego subach specjalnych) moe- neighbourhoods of Brussels, theguardian online 16 November
my zaobserwowa po rozpadzie zimnowojennego porzdku 2015, http://www.theguardian.com/world/2015/nov/16/how-
midzynarodowego. Szczeglne miejsce zajmuj talibowie, belgium-became-breeding-ground-international-terrorists
o wsparcie ktrych posdzany jest Pakistan, a porednio grupa [dostp: 23.03.2016].
pastw Zatoki Perskiej i Pwyspu Arabskiego. J.K. Giraldo, 16
J.A. Carter, Social inquiry: A pragmatist analysis of
Terrorism Financing and State Responses: A Comparative just war theory explanations of terrorism, Purdue University
Perspective. Stanford University Press 2007, s. 96. 2007, s. 77.
13
A. MacKenzie, K. Zwolski, Conclusion European 17
E.-K. Symons, Cologne attacks: This is sexual terror-
Security, Terrorism and Intelligence: Assessing the Path of ism directed towards women, Women in the World, 1.19.2016,
Development [w:] C. Kaunert, S. Leonard (eds.), European http://nytlive.nytimes.com/womenintheworld/2016/01/19/
Security, Terrorism and Intelligence, Tackling New Security cologne-attacks-this-is-sexual-terrorism-directed-towards-
Challenges in Europe, Palgrave Macmillan 2013, s. 229243. women/ [dostp: 15.03.2016].


TERRORYZM MIDZYNARODOWY JAKO ZJAWISKO SPOECZNE W POCZTKACH XXI WIEKU

wartociach. Towarzyszcym zjawiskiem moe formy terroryzmu midzynarodowego, najwa-


by podwaenie legitymizacji spoecznej dla rz- niejszymi w nich s nastpujce domeny:
dzcych w sferze publicznej18. Ponadto, radykali- afiliacyjna, a zarazem aksjologiczna, kulturo-
zacja postaw spoecznych kwestionujca istniej- wa, okrelajca charakter wsplnotowoci, w imi
c posta adu. Taki stan rzeczy moe prowadzi ktrej podejmowane i prowadzone s akty terroru;
do niezwykle niebezpiecznej sytuacji, w ktrej etniczna, a niekiedy rasowa, ktre s zwi-
pojawia si miejsce dla dziaa podmiotw for- zane z poczuciem wizi spoeczno-kulturowych,
malnych i nieformalnych ustalajcych reguy gry ich postaci oraz redefinicj w czasie;
politycznej19. Pochodzce z zewntrz wsparcie obyczajowa, generujca okrelone wzory
dla dziaa destabilizujcych, radykalizujcych zachowa spoecznych, wzmacniajcych je lub te
postawy spoeczne jest tego bezporednim na- ograniczajcych;
stpstwem20. Wsparcie to moe przy tym dotyczy pci, szczeglnie eksponowanej w kontek-
danego spoeczestwa, jak rwnie spoecznoci, cie organizacji struktur spoecznych;
ktra staje si przedmiotem zabiegw organizacji technologiczna, powizana z umiejtnoci
terrorystycznych. Dla rzdzcych polityczne tra- wykorzystania zdobyczy techniki.
jektorie zmian staj si wwczas efektem konfron- W podejciu terrorystw domeny te kreuj
tacji trzech czynnikw, denia do przywrcenia posta wzorw czciowego lub cakowitego wy-
status quo ante, zachowania status quo oraz status kluczenia spoeczestw, spoecznoci, grup spo-
nascendi, z nowymi elementami konstytuujcymi ecznych, jednostek. Dokonywane jest to w sferze
porzdek spoeczny. indywidualnych i zbiorowych praw, suwerennoci
Rozpatrujc powysze zagadnienia wsplnie, jednostkowej i zbiorowej, ich zakwestionowania.
mona wskaza na ich swoist wykadni. W pod- Rwnoczenie wykluczeni pozbawiani s gwa-
danej radykalnej zmianie rzeczywistoci na pierw- rancji bezpieczestwa. Dehumanizacja wyklu-
szy plan wysuwa si zagadnienie jej transformacji. czonych ma miejsce we wszystkich warstwach
Stanowi ono klucz poznania samego zjawiska, jak potrzeb spoecznych, wcznie z odmow prawa
i decyduje o skutecznoci przeciwstawiania si do ycia. Ten stan rzeczy wynika z implementa-
jemu w czasie. Biorc pod uwag poszczeglne cji okrelonych wartoci. Ich rdo, obiektywnie
rzecz biorc, nie ma znaczenia. Su one bowiem
instrumentalnemu, przedmiotowemu traktowaniu
18
Rzecz szczegln jest podwaanie ustale potwier- innego czowieka.
dzajcych zorganizowan przemoc przez osoby sprawujce
wadz. Sytuacja taka pogbia brak zaufania w sferze pu-
blicznej prowadzc do politycznej zmiany, niezalenie od jej Wpyw terroryzmu midzynarodowego
charakteru. Miao to miejsce w przypadku zanegowania ak-
tw terroru wobec kobiet w Niemczech, w Kolonii, podczas
na rzeczywisto
nocy i towarzyszcej jej zabawy sylwestrowej na przeomie
R. Revesz, Cologne New Year gang assaults:
lat 2015/2016.
Mayor says women should have code of conduct to prevent Caa nasza kultura europejska porusza
future assault, Independent, http://www.independent.co.uk/ si ju od duszego czasu z tak tortur na-
news/world/europe/mayor-of-cologne-says-women-should- prenia, jak gdyby zmierzaa do katastrofy:
have-code-of-conduct-to-prevent-future-assault-a6798186. niespokojnie, gwatownie, () jak potok, kt-
html [dostp: 15.03.2016]. ry chce dobiec kresu, ktry ju si nie namy-
19
G. Jones, T. Chopra, Anti-Islam movement PEGIDA la, ktry wprost boi si namysu21.
stages protests across Europe, Reuters 6.2.2016, http://www.
reuters.com/article/us-europe-migrants-protests-germany- Terroryzm midzynarodowy, bdcy egzem-
idUSKCN0VF0P4 [dostp: 15.03.2016].
20
J. Taylor, Radical Islamic cleric declares BRITISH law plifikacj konfliktu spoecznego w caej jego
is invalid...in BRITAIN. RADICAL cleric Anjem Choudary zawiej zoonoci, w XXI wieku tworzy nowe
sparked fury today by declaring he doesnt accept that British konstrukcje wartoci, ktre konstytuuj stosunki
law is valid in the UK, Espress, http://www.express.co.uk/news/
midzyludzkie. Jako taki, pozostaje zjawiskiem
uk/526538/Radical-Islamic-preacher-Anjem-Choudary-re-
jects-authority-British-law [dostp: 24.03.2016]; M. Schliebs, stale obecnym, dotyczcym kadego, niezalenie
Radical Muslim trio preaching again on social media, The od czasu, z czstotliwoci do okresowego nasile-
Australian 7 January 2016, http://www.theaustralian.com. nia. Czynniki obiektywne, wrd ktrych naley
au/in-depth/terror/radical-muslim-trio-preaching-again-on-so-
cial-media/news-story/1f7e87143a8c078d876be259a29ba124 F. Nietzsche, Wola mocy. Prba przemiany wszystkich
21

[dostp: 24.03.2016]. wartoci, s. 23.


JAROSAW GRYZ

wymieni: rosnc liczb grup spoecznych, ich jest wygenerowana, adaptowana i przyswajana.
zoono (wynikajc m.in. ze wzrostu zalud- Wiedzy, ktra obejmuje takie zagadnienia jak:
nienia Ziemi) oraz rozmiary, sprawiaj, e terro- transformacj spoeczn i polityczn, docelow
ryzm staje si wyzwaniem cywilizacyjnym. Gra- organizacj spoeczestwa, rol instytucji poli-
nice midzy adem a bezadem zostay przesunite tycznych, stosowanie instytucjonalnej przemocy
i obejmuj wszystkie rejony naszej planety. Afi- pastwa. Nowy, tworzcy si paradygmat wie-
liacja terytorialna terroryzmu midzynarodowego dzy wymaga przewartociowa kccych si
staa si tylko jednym z jego przejaww. Efekt z pojmowaniem idei dobra wsplnego opartego
kompilacji wielowymiarowoci oraz wielokie- na zasadach humanitaryzmu, nie tylko w ramach
runkowoci zrnicowanych zjawisk spoecznych demokratycznych, otwartych spoecznoci, lecz
ogniskuje si w przejawach zorganizowanej agre- take w ich midzynarodowym otoczeniu. Ten
sji, terroru, terroryzmu. Konflikt spoeczny rozpo- nowy paradygmat wiedzy mona odnie do teorii
znawany pod postaci zjawiska terroryzmu staje transformacji i adaptacji, ktre stay si udziaem
si atwy w przekazie i odbiorze. Jego midzyna- pastw zachodnioeuropejskich tu po zainicjowa-
rodowe logo uwiarygodnia idee, ktre eksponu- niu zimnej wojny w 1947 r. Wypracowane ww-
je. Rzecz dotyczy przede wszystkim zasad kszta- czas rozwizania stay si udziaem procesw,
tujcych sposb: ktre generoway zmiany rzeczywistoci do jej
w jaki jednostki, grupy spoeczne, spoe- zakoczenia w 1991 r. i dugo po tym. Ich efektem
czestwa, uwiadamiaj sobie zagadnienia pu- staa si okrelona posta adu spoecznego, ktre-
bliczne (w tym w ramach spoeczestwa obywa- go projekcji dokonywano w czasie kolejnych eta-
telskiego); pw rozszerzania Sojuszu Pnocnoatlantyckiego
w jaki zagadnienia te s brane pod uwag i Unii Europejskiej.
przy tworzeniu polityki instytucji pastwa (w tym Wspczesne zjawisko terroryzmu midzyna-
w ramach spoeczestwa politycznego); rodowego mona i naley odnie do okresu zim-
w jaki instytucje pastwa prowadz polity- nej wojny. W nim to demokracje Zachodu zostay
k (w ramach rzdu); skonfrontowane z odhumanizowanym systemem
w jaki rzdzenie (decydowanie polityczne) przemocy Wschodu w imi jego ideologii. Ten
jest realizowane w praktyce dziaania instytucji stan rzeczy naley uzna za wsplny z minionym
pastwa; i obecnym okresem. Inne jego elementy ulegy
w jaki odbywa si przekaz (komunikacja zmianie bd ju nie wystpuj. Moe to stanowi
polityczna); punkt wyjcia do formuowania konstrukcji my-
w jaki ksztatowany jest rynek (gospodarka); lowych dla okresu postterrorystycznego.
w jaki spoeczestwo polityczne rozstrzyga Przeciwdziaanie wspczesnej postaci terrory-
swoje spory i konflikty. zmu midzynarodowego wie si z nowymi kon-
Wskazane zasady podlegaj pod wpywem strukcjami instytucjonalnymi, ktre mog, cho
terroryzmu midzynarodowego przewartociowa- nie musz by rezultatem procesw rzdzenia.
niom. Ich podstaw staje si prba obiektywnego Na pewno s wynikiem organizacji spoeczestw,
szacowania ceny pokoju oraz wojny ze zjawi- a waciwie ich samoorganizacji. Fakt, e rzdze-
skiem terroryzmu. Strategie przeciwdziaania mu nie to wiadome zarzdzanie strukturami ustrojo-
mog by najrniejsze. Zawsze jednak stanowi wymi, daje sprawujcym wadz narzdzie, w kt-
wypadkow wielu czynnikw zwizanych ze spe- rym status quo, status quo ante i status nascendi
cyfik tego zjawiska w danym czasie i na danym s w stanie poczy si w jedn twrcz cao.
obszarze. To czyni je wyjtkowymi i niepowta- Rzecz wymaga jednak posiadania wizji dziaa
rzalnymi mimo wystpowania wielu podobnych proaktywnych, a nie reaktywnych w stosunku do
cech22. zjawiska terroryzmu midzynarodowego. Kade
Nie ulega kwestii, e cena wojny i pokoju z nich dotyczy przy tym dwch wzajemnie dope-
tworzy nowy paradygmat wiedzy, ktra obecnie niajcych si domen, bezpieczestwa indywidual-
nego i zbiorowego.
22
P. Slater, Anti-Terrorism Strategies and How They Biorc pod uwag okrelon dla danego spo-
Work, (blog) Huffpost Politics 05/25/2011, http://www.huff-
ingtonpost.com/philip-slater/antiterrorism-strategies-_b_ eczestwa posta adu, naley wskaza na grupy
26879.html [dostp: 23.03.2016]. dziaa. Powinny one koncentrowa si na uwarun-
10
TERRORYZM MIDZYNARODOWY JAKO ZJAWISKO SPOECZNE W POCZTKACH XXI WIEKU

kowaniach spoecznych, w ktrych zjawisko ter- utrzymanie transparentnoci relacji spo-


roryzmu wystpuje, definiuje sposoby i przejawy ecznych i towarzyszcych im motywacji przez
dziaa terrorystycznych, znajduje swoje wsparcie wymian informacji, ich komplementarno.
w zwolennikach, ich ekstremizmie, wsparciu dla Rzecz w tym, by wskazane procesy nie prowa-
terroru, przemocy. dziy do ograniczania wolnoci indywidualnych
Pierwszym z nich jest umacnianie zachowa w taki sposb, by wykreowa wizj Georgea
opartych na przestrzeganiu zasad. Zdobywanie Orwella z Roku 1984 czy Folwarku zwierzcego.
serc i umysw potencjalnych terrorystw stano- Wizja taka w imi ideaw wolnoci moe by
wi moe pierwszy krok do przeciwstawienia si niezwykle prosta do urzeczywistnienia z uwagi na
terroryzmowi. Identyfikacja jego rde dla desta- dostpne technologie, wiedz o sposobach organi-
bilizacji postaci adu wewntrznego uznawana jest zacji spoeczestw totalitarnych oraz co najwa-
za pocztkow faz diagnozy zjawiska23. W efek- niejsze tzw. dobre chci. Przykad powstania
cie ma szans zaistnie zasada odpowiedzialnoci, nazistowskich Niemiec w latach 30. XX w., a na-
indywidualnej oraz zbiorowej. W przypadku indy- stpnie III Rzeszy powinien by w tym przypadku
widualnym upodmiotowienie osoby, jej znaczenia zawsze waciwym kierunkowskazem oraz punk-
w spoeczestwie demokratycznym. Mona to tem odniesienia dla dziaa instytucji pastwa
potraktowa jako strategi zapobiegania wyklu- o charakterze przeciwterrorystycznym.
czeniu spoecznemu, marginalizacji. W przypadku Przyjmujc, e wspczesny wiat skada si
zbiorowym, publicznym, stworzenie adekwatnych ze stabilnych i zdestabilizowanych obszarw, kt-
programw, deradykalizacji i zmiany zachowa re cz rozmaite formy powiza, przemoc, ter-
prowadzcych do ekstremizmu, terroryzmu. Tym ror, przemieszczane w przestrzeni przez terroryzm
dwm rodzajom dziaa powinno towarzyszy midzynarodowy wymuszaj stworzenie nowych
umacnianie niewystpujcych lub marginalizo- konstrukcji mylowych. Ich rol jest uprzdkowa-
wanych wczeniej form wartoci tosamych spo- nie wiedzy w zakresie: przeciwstawiania si zja-
eczestwu obywatelskiemu24. Naley tu wskaza wisku, ograniczania jego efektu, eliminacji, tam,
na wartoci polityczne wynikajce ze wiadomego gdzie jest to moliwe. Wspczesnych regionw
udziau jednostki we wsplnocie politycznej, po- wiata, ich spoecznoci, spoeczestw pooo-
dejmowania decyzji politycznych. nych tam pastw nie sposb traktowa w odosob-
Drugim z nich jest utrzymywanie lub prze- nieniu. Nie oznacza to, e kady z nich nie wyma-
ksztacanie rodowisk spoecznych, tosamych ga indywidualnego podejcia. Szczeglnie rzecz
ekstremistom, przez udzielenie im wspodpowie- dotyczy regionw zdestabilizowanych, w ktrych
dzialnoci pospou z innymi osobami. Podstaw wystpuje wszystko inne poza adem spoecznym
tego powinno by kilka rwnolegle wystpuj- dajcym gwarancj rozwoju. Ten imperatyw po-
cych procesw: winien stanowi punkt wyjcia, a zarazem od-
uwiadomienie, e przemoc, terror, a w kon- niesienia dla globalnej polityki przeciwdziaania
sekwencji terroryzm s kosztowne. Elementem zjawisku terroryzmu przez organizacje midzyna-
uzupeniajcym powinno by ukazanie mechani- rodowe, wiodce pastwa naszej planety oraz po-
zmw, ktre podnosz indywidualne koszty siga- zostae podmioty stosunkw midzynarodowych.
nia po przemoc zorganizowan; Rzecz jest przy tym niezwykle zoona, lecz nie
uwiarygodnienie i utrwalenie zobowiza graniczca z niemoliwoci25. Kluczem wydaje
wystpujcych w relacjach spoecznych oraz rz- si by multiplikacja i synergiczne wykorzysty-
dzcy rzdzeni. Istotn rzecz jest ich ugrunto- wanie zasobw w celowo zaprojektowanych dzia-
wanie w czasie na zasadach do ut des daj aby 25
Szczeglnym przykadem korelacji dziaa rnych
da, innymi sowy nic za nic; podmiotw, rzdw, organizacji midzyrzdowych i poza-
rzdowych jest zwalczenie epidemii wirusa eboli w Afryce
23
A. Rabasa, S.L. Pettyjohn, J.J. Ghez, Ch. Boucek, Zachodniej w latach 20132015. Synergia przedsiwzi
Deradicalizing Islamist Extremists, RAND Corporation 2010, z udziaem wiatowej Organizacji Zdrowia, pastw, organi-
s. 1126; G. Hoeft, Soft Approaches to Counter-Terrorism: zacji pozarzdowych, finansowanych przy znaczcym wspar-
An Exploration of the Benefits of Deradicalization Programs, ciu rzdu Norwegii pozwoliy na identyfikacj, a nastpnie
Paper, Policy Institute for Counter-Terrorism, Herzliyya, ograniczenie i eliminacj ognisk choroby. W konsekwencji
Spring 2015, s. 9. jej opanowanie. G. Harling,
New research on Ebola:
January
24
A. Rabasa, S.L. Pettyjohn, J.J. Ghez, Ch. Boucek, 2016, Constrained

Optimalization
(blog), https://constraine-
Deradicalizing Islamist Extremists, s. 2728. doptimization.wordpress.com/ [dostp: 25.03.2016].

11
JAROSAW GRYZ

aniach26. Ich rodzaj powinien zalee od charak- Drugi wniosek dotyczy nadzoru i kontroli nad
teru relacji spoecznych27. Naley przy tym wzi terytorium pastwa zwizanych z ochron i bez-
pod uwag, e w systemach spoecznych konflikty pieczestwem granic, ich staym monitorowa-
stanowi samoregulujce si zjawiska z tendencj niem. W zwizku z tym charakter wizi midzy-
do ich powielania oraz kontynuacji. Wymaga to narodowych, sojuszy, dla spoeczestw otwartych
staej adaptacji dziaa prowadzonych w sposb pastw demokratycznych odgrywa szczegln
kreatywny, nie dowizany do schematw, czy te rol. Wskazane kwestie implikuj posta wsp-
zaoonych modeli. pracy midzynarodowej okrelonej formu terro-
Z powyszego wynika kilka istotnych wnio- ryzmu midzynarodowego. W sposb szczeglny
skw. S one zwizane ze sposobem wpywu na wizi te powinny by powizane z analiz:
posta terroryzmu midzynarodowego, ogranicza- ograniczonych zdolnoci pastwa i orga-
niem skali tego zjawiska, a w konsekwencji eli- nizacji midzynarodowych (np. NATO, UE) do
minacji. efektywnego dziaania z uwagi na bariery natury
Pierwszy wniosek dotyczy administracji i poli- spoecznej, przede wszystkim w postaci braku le-
tyki publicznej. Kluczowym zagadnieniem w tym gitymizacji dla podejmowanych dziaa, a take
zakresie pozostaje zwizek midzy legitymizacj woli politycznej;
sprawowania wadzy a jej rezultatami, skuteczno- braku dostosowanych przez pastwa i orga-
ci. Jego konsekwencj jest posta adu tosame- nizacje midzynarodowe do potrzeb i wymogw
go danemu spoeczestwu. Przy analizie zjawiska danej sytuacji instrumentw natury politycznej,
terroryzmu midzynarodowego, na pierwszy plan ekonomicznej, czy te militarnej i prawnej;
wysuwaj si nastpujce kwestie. Pierwsz z nich okrelonej sytuacji, wyprowadzania przez
jest ochrona przed terroryzmem, a szerzej rzecz pastwa i organizacje midzynarodowe adekwat-
ujmujc przestpczoci. Decydowanie politycz- nych wnioskw oraz kreowania zdarze, zjawisk
ne pozwala na uzyskanie konsensusu w ramach i procesw prowadzcych do waciwej w danych
spoeczestwa, co do rozwiza technologicznych okolicznociach polityki midzynarodowej, a tak-
sucych rozpoznawaniu zagroe, ich wykrywa- e narodowej.
niu i zapobieganiu. Drug kwesti jest utrzymanie Mona w tym miejscu wysun twierdzenie,
i przywracanie bezpieczestwa w stanie kryzysu. e niezbdne jest wygenerowanie nowego rodza-
Naley tu wskaza na zastosowanie przez admi- ju wiedzy zwizanej z zarzdzaniem bezpiecze-
nistracj technologii wspierajcych rne fazy stwem w wymiarze pojedynczego pastwa lub gru-
zarzdzania kryzysowego obejmujce: ochron py pastw. Wiedzy, ktra umoliwi konfigurowanie
ludnoci, ratownictwo, a take dziaania o podob- sieci politycznych zdolnych do natychmiastowego
nym charakterze podejmowane poza granicami rozwizywania problemw w czasie rzeczywistym.
pastwa, np. przez akcje humanitarne. Trzeci Tylko w ten sposb moliwe bdzie reaktywne
kwesti, zwizan z bezpieczestwem wewntrz- i proaktywne formuowanie oraz implementacja
nym na kadym etapie dziaa administracji, jest decyzji politycznych przeciwstawiajcych si zja-
bezpieczestwo infrastruktury, generalnie rzecz wisku terroryzmu midzynarodowego.
biorc obiektw uytecznoci publicznej. W za- W zwizku ze staym zagroeniem pyncym
kres powyej wymienionych wchodz take: ko- ze zjawiska terroryzmu midzynarodowego pod-
munikacja midzy wadz a spoeczestwem, ko- staw do jego zwalczania stanowi relacja midzy
munikacja wewntrz instytucji pastwa. spoeczestwem a jego bezpieczestwem. Dlate-
go trzeci wniosek dotyczy integracji oraz intero-
peracyjnoci systemw bezpieczestwa pastwa
26
J. Reginia-Zacharski, Wojna w wiecie wspczesnym. zarwno w wymiarze wewntrznym, jak i z udzia-
Uczestnicy. Cele. Modele. Teorie, Wydawnictwo Uniwersytetu em podmiotw zewntrznych (pastw i ich or-
dzkiego, d 2014, s. 81101.
ganizacji). Na tym tle szczeglne znaczenie ma
27
Systemowe ujcie konfliktowych relacji spoecznych
koncentruje uwag na strukturach sieciowych, dynamice ich ochrona prywatnoci, ingerencji w ni instytucji
przeksztace, wpywu (rezygnacja z podejcia koncentruj- pastwa na tle poczucia bezpieczestwa obywate-
cego si na uczestnikach, stronach), po identyfikacj proble- li. Poczucie wolnoci, ktre stanowi podstaw le-
mw wskazanie na wystpujce ju ich rozwizania, ambi-
walentno w stosunku do uwarunkowa, wreszcie dyskurs. gitymizacji dziaa pastw demokratycznych, jest
Tame, s. 96. fundamentem dla ich podejmowania oraz projekcji
12
TERRORYZM MIDZYNARODOWY JAKO ZJAWISKO SPOECZNE W POCZTKACH XXI WIEKU

w czasie. Ta oczywista konstatacja niesie z sob tacji, ktr wyraaj sowa Alexisa de Tocquevil-
liczne implikacje. Po pierwsze, w kontekcie wie- lea. Narody naszych czasw nie mog unikn
dzy o zachowaniach spoecznych generowanych rwnoci, lecz od nich samych zaley, czy rw-
przez zagroenia zwizane z dziaaniami terrory- no doprowadzi je do poddastwa, czy do wol-
stycznymi. Rzecz dotyczy napicia spoecznego noci, do owiecenia, czy do barbarzystwa, do
spowodowanego opnionymi, nieadekwatnymi dobrobytu, czy do ndzy30. Dziaania pastw i or-
reakcjami na zagroenie wywoujce lub pog- ganizacji w sposb reaktywny, w odniesieniu do
biajce sytuacje kryzysowe. Po drugie, jakoci za- rzeczywistoci spoecznej definiowanej zagroe-
pewnianego obywatelom bezpieczestwa. Na tym niem terrorystycznym, skazane s na coraz wik-
tle sposobw oraz poprawnoci identyfikowania sze fiasko. Ilo czynnikw, determinantw, ktre
zjawiska terroryzmu, jego wpywu, progu ambicji w momencie podejmowania decyzji i dziaa nie
i skutecznoci w jego zwalczaniu. wystpoway, a pojawiaj si w najmniej sprzy-
Czwarty wniosek opiera si na przypuszcze- jajcych i nieprzewidywalnych okolicznociach,
niu, e istniej obecnie waciwie skonfiguro- wzrasta. Pierwotne zaoenia oraz cele przestaj
wane, ponadnarodowe mechanizmy wsppracy, by realne i osigalne w zarzdzaniu chaosem.
ktre pozwalaj uskuteczni adekwatn ochron W zwizku z tym ksztatowanie w sposb aktyw-
przed terroryzmem midzynarodowym. Dotyczy ny, a nie reaktywny rzeczywistoci spoecznej, jej
to powstrzymywania od skutkw atakw terro- ewolucji, staje si coraz wyraniejsz odpowie-
rystycznych. W zakresie rozpoznawania zagroe- dzi na wyzwania, ryzyka, zagroenia. Staje si
nia, jego wykrywania, identyfikacji, zapobiegania take wymogiem determinujcym procesy myle-
przez neutralizacj istniejce rozwizania wydaj nia i dziaania podmiotw rodowiska bezpiecze-
si adekwatne28. Problemem jest wykorzystanie tej stwa midzynarodowego, zarwno w wymiarze
wiedzy w praktyce funkcjonowania instytucji pa- narodowym, jak i ponadnarodowym.
stwa. Dla bezpieczestwa pastw demokratycz- W obecnej sytuacji midzynarodowej, kre-
nych kluczowym jest posiadanie nie tylko odpo- owanej aktywnie zdarzeniami terrorystycznymi,
wiednio skonfigurowanych procedur, si, rodkw, fundamentalnym zagadnieniem staje si kultura
lecz take kadry zarzdzajcej, odpowiadajcej za organizacyjna definiujca sposoby zarzdzania stra-
bezpieczestwo obywateli. Mona tu wskaza na tegicznego bezpieczestwem pastwa przy udzia-
umiejtnoci w zakresie: ochrony przed zagroe- le organizacji ponadnarodowych oraz podmiotw
niami, prowadzenia operacji przeciw grupom ter- spoecznych. Rzecz dotyczy jego polityki czcej
rorystycznym, ochrony ywotnych dla funkcjono- skuteczno z liberaln demokracj. W zwizku
wania spoecznoci systemw (komunikacyjnych, z tym formua zarzdzania powinna skupia si na
logistycznych, innych). Wsplnota zwizkw so- wartociach implikujcych: ludzi, struktury, misje,
juszniczych jest tu najlepiej widoczna. cele i zadania instytucji, wiedz oraz technologie.
Tylko dziki kreowaniu postaw i zachowa, ktre
bezporednio i porednio bd implikoway zjawi-
Midzynarodowy chaos terroryzmu sko terroryzmu, moliwy jest na nie wpyw. Kul-
tura, indywidualna i zbiorowa, jest spoiwem dla
wita ju przeciwiestwo midzy wia- wdraania w praktyk funkcjonowania spoecze-
tem, ktry czcimy, a wiatem, ktry przey- stwa mechanizmw adaptacji do zmieniajcych
wamy, ktrym jestemy. Pozostaje tylko albo si warunkw. Ta oczywista konstatacja wie si
uprztn przedmioty naszej czci, albo siebie
samych29. z otwartoci na zmiany, ich konstruktywn kry-
tyk, jeeli nios z sob negatywne nastpstwa
Mylenie o bezpieczestwie, trwaniu, prze- w rnych domenach aktywnoci indywidualnej
trwaniu, rozwoju w czasie i przestrzeni w kadej i zbiorowej, instytucji politycznych pastwa. Jest
ze sfer aktywnoci spoecznej prowadzi do konsta- to moliwe w sieciocentrycznym spoeczestwie,
w procesach komunikacji. Jedynie rozwj po-
28
A. Harel, Exclusive: Belgian Intelligence Had danych mechanizmw ochronnych i obronnych
Precise Warning That Airport Targeted for Bombing, wpisanych w rozwj spoeczny, przeciwstawiany
Haaretz 23.03.2016, rdo: http://www.haaretz.com/world-
news/1.710572 [dostp 27.03.2016]. A. de Tocqueville, O demokracji w Ameryce, Pa-
30

29
F. Nietzsche, Wola mocy. Prba przemiany, s. 4. stwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976, s. 482.

13
JAROSAW GRYZ

zjawisku terroryzmu midzynarodowego, pozwoli si do pasywnego ksztatowania rodowiska bez-


na lepsze wykorzystanie potencjau pastwa w za- pieczestwa. W rezultacie, wykreowania sytuacji
pewnianiu przez nie bezpieczestwa. wspdzielenia odpowiedzialnoci jednostkowej
Zaangaowanie spoeczestwa oraz instytucji i grupowej. Ponadto, towarzyszcej temu, zaka-
pastwa powinno przy tym przybiera posta ak- danej otwartoci, przejrzystoci dziaa instytucji
tywn. Co si pod t dyrektyw, wynikajc z po- spoeczestwa obywatelskiego. Prowadzi to b-
trzeby czasu, kryje? Odpowiedzi mona udziela dzie do powstania skutecznego mechanizmu prze-
nastpujcych. Po pierwsze wykorzysta mecha- ciwdziaania oraz zwalczania symptomw kadej
nizm konstruktywnej konfrontacji ze zjawiskiem z wymienionych sytuacji, szczeglnie przenosze-
terroryzmu midzynarodowego. Obecnie mamy do nia terroryzmu do pastw liberalnych, demokra-
czynienia z procesem jego przenoszenia z regio- tycznych.
nw konfliktw i wojen (Afryka Pnocna, Bliski Drugim rodzajem odpowiedzi na zjawisko ter-
Wschd, Azja rodkowa, potencjalnie inne regio- roryzmu midzynarodowego jest wykorzystanie
ny) na obszar pastw Unii Europejskiej, Stanw efektu synergii uzyskanego przez zaangaowanie
Zjednoczonych oraz wielu innych, tworzcych spoeczestwa w procesach komunikacji. Sprowa-
centra wiatowego rozwoju spoecznego. Mo- dza si ono ma do powstrzymywania opisanych
na przy tym zaobserwowa nastpujce sytuacje. wczeniej zjawisk wywoanych przez terroryzm,
Pierwsza z nich to pojawienie si spoecznoci na- tj.: dezintegracji struktury spoecznej, zwizkw
pywowych wrd rodzimych, wystpowanie ele- jej elementw; dysfunkcjonalnoci poszczegl-
mentw wykluczenia wobec przybyych oraz ich nych elementw spoeczestwa; zakwestionowa-
potomstwa, radykalizacj postaw tych grup lud- nia wartoci, ktre s w spoeczestwie wsp-
noci, wpyw na nie radykalnych ideologii prowa- dzielone. Mechanizm konstruktywnej konfrontacji
dzcych do wspierania celw terrorystw, aktyw- ze zjawiskiem terroryzmu midzynarodowego
nego zaangaowania lub mentalnego wsparcia dla w spoeczestwach sieci wie si przy tym z ry-
prowadzonych przez nich dziaa. Druga to stale zykiem. Dotyczy ono powstawania dezinformacji,
wystpujce zagroenie terrorystyczne wobec ktre mog determinowa problemy w monitoro-
przybyych z wyej wymienionych pastw obywa- waniu przebiegu zachodzcych w spoeczestwie
teli, zamachy terrorystyczne wobec nich w prze- dynamicznych zmian, w tym tych okrelajcych
szoci (m.in. na Bali w 2002 r. oraz w Bangkoku istot, zakres, charakter dowiadczanego terro-
w 2015 r.) oraz ich obecna groba31. Obie te sytu- ryzmu midzynarodowego. Na tle mechanizmu
acje staj si wspzalene, jedna wynika z dru- konstruktywnej konfrontacji spoeczestw oby-
giej. Trzecia wie si z obszarami wykluczenia, watelskich ze zjawiskiem terroryzmu midzyna-
terytoriami takimi jakimi wada ISIS bd inne rodowego pojawia si niezwykle istotna kwestia
organizacje terrorystyczne. formuy zaangaowania indywidualnego i zbio-
Opisane sytuacje wskazuj, e na kad z nich, rowego w konflikty spoeczne. Rola edukacji jest
ich poszczeglne ogniwa mona w sposb aktyw- tutaj fundamentalna, gdy prowadzi ona do mody-
ny, nie za reaktywny oddziaywa. Wymaga to fikowania zachowa.
jednak zdolnoci do podwaania uznawanych za W przypadku konstruktywnej konfrontacji
powszechnie obowizujce opinii32. Ponadto, za- z terroryzmem pojawiaj si trzy schematy po-
sad oraz kierunkw dziaania, szczeglnie tych stpowania, ktre mog by w sposb aktywny
tosamych instytucjom pastwa, sprowadzajcych ksztatowane przez instytucje pastwa.
Pierwszy schemat dotyczy zbiorowych dziaa
31
B. Padden, Indonesian Police Receive Terrorist Threat
Targeting Bali, Voice of America online, 19 January 2016, z wykorzystaniem przemocy jako rda zmiany.
rdo: http://www.voanews.com/content/indonesian-police- Historia wskazuje, e preferencja tego typu roz-
receive-terrorist-threat-targeting-bali/3152458.html [dostp: wizania, jako wiodcego, w wymiarze wewntrz-
19.04.2016].
nym danego pastwa prowadzi w konsekwencji nie
32
K. Clerix, Belgium feared tragedy was coming but
couldnt stop it. The problem of returning jihadis was known, tylko do konfrontacji, lecz czsto do eksterminacji
but for many years the countrys security services were un- caych grup spoecznych (przykadem s nazistow-
derfunded, theguardian online 22 March 2016, rdo: http:// skie Niemcy, ktre zmieniy si z pastwa demo-
www.theguardian.com/commentisfree/2016/mar/22/bel-
gium-feared-brussels-attacks-tragedy-but-could-not-stop-it kratycznego w pastwo totalitarne w latach 30.
[dostp: 20.04.2016]. XX w.). W zwizku z tym scenariusz ten powinien
14
TERRORYZM MIDZYNARODOWY JAKO ZJAWISKO SPOECZNE W POCZTKACH XXI WIEKU

by w tym aspekcie brany pod uwag tylko jako towarzyszcych temu koncepcji polityk i strategii
taki, ktry niesie z sob ryzyko totalitarnej odpo- utrzymania adu i rozwoju. Efektem jest powstanie
wiedzi wobec terrorystycznych dziaa. Zagroenie kultury wspodpowiedzialnoci i zaangaowania.
ze strony terroryzmu zaczyna wwczas by rwno- Do tego dochodzi cige monitorowanie systemw
waone przez zagroenie dla obywateli ze strony komunikacyjnych, ich modyfikacja i usprawnia-
pastwa. Bdzie ono wwczas stanowio swoiste nie. Ponadto, zachcanie do dialogu i dyskusji.
equilibrium midzy Scyll terroryzmu a Charybd Dziki temu powstaje inkluzyjna kultura organiza-
zagroenia instytucji pastwa. W zwizku z tym cyjna tworzca fundamenty skutecznego pastwa
eliminacja zjawiska terroryzmu z wykorzystaniem we wspczesnym wiecie. Kultura organizacji na
przemocy ze strony instytucji pastwa powinna krawdzi chaosu.
mie jedynie charakter ograniczony, zwizany z re- Trzeci schemat dotyczy ograniczania zjawiska
agowaniem kryzysowym na zagroenia, ktre z sob terroryzmu midzynarodowego w relacjach sensu
niesie33. Jest to wwczas podyktowane wzgldami stricto spoecznych. Wprowadzenie w organizacj
pragmatycznymi (np. eliminacj komrek terrory- pastwa mechanizmw konstruktywnej krytyki
stycznych, izolacj grup ekstremistycznych, nawo- tworzy nie tylko fundamenty skutecznej organiza-
ujcych do stosowania terroru liderw w wymiarze cji, lecz take na nowo je definiuje. Szczeglnie
wewntrznym. Ponadto aktywne zwalczanie terro- w kontekcie norm spoecznych. Te, ktre do tej
ryzmu w otoczeniu zewntrznym pastwa). pory tradycyjnie byy wizane z dziaalnoci kry-
Drugi schemat dotyczy ograniczania zjawiska minaln, przestaj takimi by. Terroryzm midzy-
terroryzmu midzynarodowego na gruncie demo- narodowy oznacza wojn z liberalnym, otwartym
kratycznego pastwa i w jego otoczeniu. Rzecz spoeczestwem. Jako taki stanowi co pored-
dotyczy stopnia kontroli, jak rzd jest w stanie niego midzy dziaaniami wojennymi a dziaal-
sprawowa nad dziaaniami spoecznymi. Pew- noci przestpcz. Narzdzia i metody, ktre
no wolnoci od zagroenia ze strony terroryzmu mog zosta zastosowane, s i musz by zatem
midzynarodowego nie jest rwnoznaczna z za- rnorodne. Naley jednak podkreli, e zakres
pewnieniem przez instytucje pastwa bezpiecze- ich wykorzystania powinien by precyzyjnie okre-
stwa. Stopie ten pozostaje ograniczony w siecio- lony i poddany spoecznej kontroli. Wolno od
wo organizowanym spoeczestwie. Niezalene, strachu nie powinna by wizana z obaw o re-
podlege organizacjom terrorystycznym sieci lub presyjno pastwa. Rzecz jest bowiem zwizana
takie, ktre znajduj si pod ich wpywem mog z integralnoci psychiczn i fizyczn obywateli.
blokowa wdraane zaoenia polityczne lub Ich pewno co do dziaa instytucji pastwa, po-
nawet w sposb aktywny je zmienia. Procesy staci bezpieczestwa, ma te same rda. S nimi:
otwartej komunikacji kreuj tak moliwo. Na legitymizacja odpowiedzialnoci przedstawicieli
przykad przez afirmacj celw politycznych ter- wadzy, zaufanie do nich, transparentnoci ich za-
rorystw, ich ideologii. W zwizku z tym istnieje chowa, bezstronnoci dziaa, a w konsekwencji
potrzeba wdroenia i modyfikacji nastpujcych zdolnoci do wykorzystania prawomocnej siy. Sy-
elementw, ktre okrela bd dziaania pa- tuacja, w ktrej obywatele bardziej boj si przed-
stwa. Po pierwsze otwartej krytyki, ksztatowa- stawicieli swojego pastwa ni terrorystw, bdzie
nie postaw wspodpowiedzialnoci obywateli zawsze skutkowaa tym samym jego upadkiem.
i przedstawicieli instytucji wadzy. Wsuchanie Elementem konstruktywnej odpowiedzi na
si w gos niezadowolonych pozwoli na uzyska- wyzwania stawiane przez terroryzm midzynaro-
nie: wiedzy o wymagajcych zmiany, istniejcych dowy jest przeciwdziaanie zjawisku u jego pier-
lub koniecznych do powoania, nieistniejcych wotnych rde. W przypadku obszarw takich,
narzdzi i mechanizmw dziaa; wdraanie co- jakimi wada ISIS, Al-Kaida czy te inne organiza-
raz doskonalszych narzdzi zarzdzania bezpie- cje terrorystyczne czasowo lub w sposb cigy
czestwem pastwa, od szczebla lokalnego do tworzy to konieczno podejmowania dziaa
oglnospoecznego; kreowania coraz lepszych spoecznoci midzynarodowej. Pytanie zasad-
nicze brzmi w jakiej formule? Utrzymywanie,
33
E.G. Buhler, The Israeli Prevention of Terrorism e zrobi to wszystkie 193 pastwa nalece do
Ordinance and its Impact on the Quality of Democracy,
Stanford Journal of International Relations, Vol. XI | No. 2, Organizacji Narodw Zjednoczonych, jest iluzj.
Spring 2010, s. 5860. Iluzj natomiast nie jest, e mog ze sob wsp-
15
JAROSAW GRYZ

dziaa, wspierajc dziaania innych pastw, or- Pierwszy z nich dotyczy dziaa wspierajcych
ganizacji midzynarodowych. Tworzy to oczywi- dla rzdw pastw pooonych na wymienionych
st formu zaangaowania w przypadku pastw obszarach:
liberalnych, demokracji, z udziaem Stanw niezdolno do rozumienia, udziau i ksztato-
Zjednoczonych, Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, wania zewntrznego rodowiska bezpieczestwa;
Unii Europejskiej. Dla nich, szczeglnie za eu- midzynarodowa dziaalno kryminalna;
ropejskich czonkw NATO i UE podstawowym zaniedbanie strategiczne (brak rozumienia
zagadnieniem staje si zapewnienie stabilnoci i waciwego dziaania strategicznego);
wewntrznej. Obserwowanym obecnie rezultatem potencjalne rozszerzanie si konfliktw et-
jest skupienie ich uwagi na: spjnoci spoecz- nicznych, religijnych i ideologicznych;
nej, legalnej i nielegalnej imigracji, kwestiach systematyczna niezdolno do udzielania
narodowociowych na tle etnicznym i religijnym. szybkiej odpowiedzi na zewntrzne efekty (dzia-
Wymienione determinanty, okrelajce sytuacj ania innych podmiotw);
wewntrzn, sprawiaj, e pastwa te coraz gorzej niekontrolowane migracje:
przygotowane s do sprostania ryzykom o charak- afiliacyjna, a zarazem aksjologiczna, kul-
terze geopolitycznym. Determinanty wewntrzne turowa, okrelajca charakter wsplnotowoci,
wydaj si uniemoliwia ich skuteczne dziaania w imi ktrej podejmowane i prowadzone s akty
w wymiarze strategicznym, w tym zwizanym ze terroru,
zjawiskiem zwalczania terroryzmu midzynaro- etniczna, a niekiedy rasowa, ktre s zwi-
dowego. zane z poczuciem wizi spoeczno-kulturowych,
Biorc pod uwag posta stosunkw spoecz- ich postaci oraz redefinicj w czasie,
nych po Arabskiej Wionie Ludw oraz midzy- obyczajowa, generujca okrelone wzory
narodowych na obszarach okalajcych Europ, tj. zachowa spoecznych, wzmacniajcych je lub te
w Afryce Pnocnej z projekcj na Afryk rod- ograniczajcych,
kow, Bliski Wschd z projekcj na trzy regiony: pci, szczeglnie eksponowanej w kontek-
Kaukazu, Azji rodkowej, Pwyspu Arabskiego, cie organizacji struktur spoecznych,
dla dziaa przeciwterrorystycznych rysuj si trzy technologiczna, powizana z umiejtnoci
wzajemnie dopeniajce si obszary. wykorzystania zdobyczy techniki.

16

You might also like