STADIA PROCESU KARNEGO

Różnorodność form amerykańskiego procesu karnego spowodowana:

- charakterem przestępstwa (zbrodnia bądź występek zagrożony karą do jednego
roku pozbawienia wolności),
- rozpatrywaniem sprawy karnej przez sąd w oparciu o prawo federalne bądź
stanowe,
- rodzaje grożącej skazanemu sankcji karnej (kara śmierci, więzienia, środki
wolnościowe),
- osoba oskarżonego (pełnoletni, młodociany, dziecko).

Generalnie można jednak mówić o pewnym zarysie amerykańskiego procesu

karnego, który jest wspólny dla większości postępowań. Zwykle jeśli sprawa karna
nie zostanie wcześniej zakończona decyzją odpowiedniego organu procesowego,
formalnie wyróżnia się dwa podstawowe stadia jej przebiegu.
1. postępowanie przedsądowe - prowadzą organy ścigania przy współudziale
sądów. Składa się na nie wiele elementów nieformalnych, które w praktyce decyduję
o przebiegu i sposobie zakończenia śledztwa, a wynikają ze stosunkowo szerokiej
władzy dyskrecjonalnej* policji i prokuratora.
Powoduje to, że sprawy karne:
- mogą pozostawać częściowo poza kontrolą sądową,
+ są przepuszczane przez sito umożliwiające uniknięcie konieczności
prowadzenia pełnej rozprawy sądowej
*władza organu państwowego, który ma uprawnienia do podejmowania decyzji w
konkretnych sprawach w sposób nieskrępowany przepisami

W praktyce można je jeszcze podzielić na dwa etapy:

- wstępne śledztwo (preliminary investigation), które prowadzi policja. Jest to etap
zbierania informacji o zdarzeniu, dokonywnia oględzin i pilnych rewizji oraz
przesłuchań. Może też dojść do aresztowania podejrzanego.
- zaazwansowane śledztwo (follow up investigation) - prowadzone przez policję
(detektywów) najczęściej nadzorowane przez prokuratora. Dowody poddaje się
badaniu, przeprowadza się ekspertyzy. Jeśli dowody na to pozwalają rozpoczynana
jest procedura prowadząca do aresztowania podejrzanego.

2. postępowanie sądowe uwieńczone kontradyktoryjną rozprawą sądową. Ma na

celu zbadanie podstaw podejrzenia, podjęcie ewentualnej decyzji o aresztowaniu i
wstępne przesłuchanie. Także wystąpienie z oficjalnym oskarżeniem. Dopiero wtedy
może dojść do rozpatrzenia sprawy przez sąd z udziałem ławy przysięgłych na
kontradyktoryjnej rozprawie.

!POSTĘPOWANIE PRZEDSĄDOWE
Główną podstawą wszczęcia postępowania są informacje uzyskane od obywateli, a
w szczególności od ofiar przestępstwa. Drugą podstawą rozpoczynania postępowań
karnych w USA jest inicjatywa policji, inicjatywa ta jest traktowana jako jedno z
podstawowych zadań organów ścigania. Praca operacyjna policji jest postrzegana
jako gwarantująca największe prawdopodobieństwo doprowadzenia do oskarżenia
podejrzanego.

- Ważnym jest, iż w USA uzyskanie nawet wiarygodnej informacji o popełnieniu

przestępstwa nie powoduje automatycznego wszczęcia postępowania policyjnego,
gdyż na gruncie procesu amerykańskiego nie działa zasada legalizmu. Decydująca
jest ocena organów ścigania czy zebrane dowody wystarczą do przekonania sądu o
zasadności aresztowania i oskarżenia podejrzanego. Do elementów tej oceny należy
nawet ocena o wpływie na opinie publiczną i na kształtowanie obrazu samej policji i
prokuratury w społeczeństwie.

Jednym z podstawowych zadań postępowania policyjnego jest uzyskanie takiej

informacji, która uzasadniałaby wystąpienie z wnioskiem o aresztowanie
podejrzanego. Standard dowodu koniecznego w tej sprawie zwany jest probable
cause i składa się z dwóch powiązanych ze sobą zmiennych:
- dostatecznej informacji, wystarczającej do spowodowania, że "rozsądna osoba"
wierzy, iż dokonano przestępstwa, którego dotyczy postępowanie,
- dostatecznej informacji, wystarczającej do spowodowania, że "rozsądna osoba"
wierzy, iż to podejrzany dokonał przestępstwa, którego dotyczy postępowanie.

W praktyce do wydania nakazu aresztowania podejrzanego (tzw. warranty) sądy

stosują różne kryteria oceny informacji dostarczonej przez policję. Mniej
rygorystyczne w przypadku gdy informacje zostały zdobyte w ramach własnych
działań śledczych policji, niż w przypadku tzw. informacji obywatelskich, które należy
sprawdzić i następnie dokonać dalsze czynności operacyjne i procesowe. W
wyjątkowych okolicznościach można dokonać aresztowania policyjnego bez nakazu
sądowego. W obu przypadkach policja ma prawo użycia siły fizycznej w
"rozsądnych" granicach, koniecznej do zatrzymania i transportu podejrzanych.

Po zatrzymaniu następuje etap formalnego udokumentowania aresztu - tzw. booking

- stwierdza się dane personalne zatrzymanego, czas, miejsce oraz przyczynę
aresztu.
Do innych działań wstępnych można zaliczyć daktyloskopię, fotografowanie
podejrzanych, pobieranie od nich materiału porównawczego do badań
kryminalistycznych, dokonywanie przeszukań ciała i odzieży.
Po zarejestrowaniu podejrzany ma prawo do kontaktu z rodziną u adwokatem.

WSTĘPNE PRZESŁUCHANIE SĄDOWE

To grupa czynności podejmowanych pomiędzy zatrzymaniem podejrzanego a
posiedzeniem wielkiej ławy przysięgłych i rozprawą sądową. Rodzaj i zakres tych
czynności uzależniony od przyjętego w danym systemie ustroju sądowego
sądowego (brak grand jury), okoliczności prowadzonej sprawy, a w szczególności
rodzaju badanego przestępstwa.

W przypadku lżejszych przestępstw (misdemeanors) ten etap procesu jest z reguły

uproszczony, czynności zachodzą szybko, bez nadmiernego formalizmu. Przy
przyznaniu się podejrzanego mogą prowadzić do bezpośredniego uznania winy i
określenia kary; przy wątpliwościach co do sprawstwa możliwe jest niezwłoczne
odrzucenie zarzutów z powodu braku dowodów obciążających. Skazanie w ten
sposób jest szybsze i prostsze, a kary często nie pozbawiają wolności. Gdy
podejrzany żąda "należytego" procesu - w przypadku formalnego postanowienia go
w stan oskarżenia - merytoryczne rozpatrzenie sprawy zostaje przeniesione do fazy
publicznej rozprawy

Przy podejrzeniu o dokonanie przestępstwa ciężkiego (felony) sprawa jest odsyłana

do wyższego sądu (lub wydziału sądu ogólnej jurysdykcji właściwego dla zbrodni),
który bada czy policja miała dostateczne podstawy do dokonania aresztu (probable
cause hearing). Jest to rodzaj minirozprawy, gdzie oskarżenie musi wykazać
zasadność zarzutów, by móc następnie wzywać świadków, których obrona może
poddawać krzyżowemu przesłuchaniu (cross examination). Sąd decyduje o
formalnym oskarżeniu lub umorzeniu z braku dowodów. Sędzia może także uznać,
iż dowody nie są wystarczające do oskarżenia o zbrodnię, ale pozwalają na
zarzucenie występku.

Wstępne przesłuchania sądowe mogą dotyczyć różnych kwestii wymagających

wyjaśnienia jeszcze przed rozprawą, np.
- initial appearance - umożliwia pierwszy kontakt podejrzanego z niezależnym
organem sądowym, dlatego ważny jest czas jego przeprowadzenia po zatrzymaniu.
Regułą jest umożliwienie podejrzanemu wstępnego stawienia się w sądzie (przed
magistrate lub sędzią niższego rzędu) możliwie jak najszybciej, przy ocenie
działalności policji sąd bierze pod uwagę konkretne okoliczności sprawy. W 1991 SN
uznał w sprawie Riverside v. McLaughin, że czas sprowadzenia do sądu nie
powinien przekraczać 48 godzin. W toku initial appearance odczytuje się
podejrzanemu oficjalne zarzuty, ustala czy występuje uzasadniona przyczyna
aresztowania, bada możliwość zwolnienia za kaucją. Sędzia może też wyznaczyć
termin przeprowadzenia dalszych przesłuchiwań.
- przesłuchanie dotyczące kaucji (bail hearing) - pozwala na stwierdzenie celowości
wyznaczenia i rodzaju kaucji w zamian za zwolnienie podejrzanego z aresztu oraz
ustalenie jej wysokości. Decydujące zdanie sędziego, choć prokurator może się
sprzeciwiać.
- wstępne przesłuchanie (preliminary hearing) - rodzaj posiedzenia przed rozprawą,
w większości stanów, często jako alternatywa wielkiej ławy przysięgłych. Jego celem
jest ustalenie czy dana sprawa powinna być rozpatrywana an publicznej rozprawie
(względnie przejść pod obrady grand jury). Jego odmianą może być badanie
istnienia w sprawie probable cause. Takie posiedzenia dają pewną przewagę
obronie, bo tylko na oskarżycielu ciąży obowiązek przedstawienia dowodów
popierających zarzuty, co pozwala podejrzanemu na rozeznanie w szansach na
skuteczną obronę. Może on też, chroniony sztywnymi regułami dowodowymi,
kwestionować dopuszczalność obciążających go dowodów.

W fazie przedsądowej znaczna rola prokuratora, którego zadaniem jest wykazanie

zasadności zarzutów oraz wypowiedzenie się co do zagadnień będących
przedmiotem przesłuchań. W zależności od przyjętych rozwiązań proceduralnych w
danych stanach pojawia się on w tym stadium lub wkrótce po aresztowaniu i jeszcze
przed wstępnym sformułowaniem zarzutów, albo uczestniczy dopiero we wstępnych
przesłuchaniach. Decyduje on też czy w świetle zebranych dowodów ma szansę
uzyskać od wielkiej ławy przysięgłych formalne oskarżenie podejrzanego i czy w
związku z z tym skierować sprawę na jej posiedzenie.

WIELKA ŁAWA PRZYSIĘGŁYCH

Instytucja średniowiecznego prawa angielskiego, jeszcze z Magna Charta, gdy w
obawie przed samowolą przyjęto regułę, że wolny człowiek nie może być
aresztowany i skazany bez osądu równych mu obywateli. Właśnie grand jury miało
oceniać czy wystąpiły dostateczne podstawy do przekazania wprawy wraz z
oskarżeniem do sądu.
Instytucja ta przyniesiona przez kolonizatorów została zapisana w V poprawce. SN
nie rozciągnął jej jednak klauzulą due process, zawartą w XIV poprawce, na
jurysdykacje sądowe. W związku z tym wielka ława funkcjonuje w procesie
federalnym (współegzystując z systemem wstępnych przesłuchań) i w części
stanów. Generalnie stany wschodnie (od Missisipi) w sprawach o cięższe
przestępstwa ławę zachowały, natomiast stany zachodnie z niej zrezygnowały.
To ciało kolegialne składa się zwykle z 23 sędziów przysięgłych ( w sprawach
federalnych 16-23), którzy większością głosów decydują o postawieniu podejrzanego
w stan oskarżenia (dla wydania tzw. indictment wymagane jest minimum 12 głosów)