Professional Documents
Culture Documents
I ARTYKuY ReceNzYjNe
MikoajKrawczyk
1 Walter Benjamin, Briefe, red. Gershom Scholem, Theodor W. Adorno, Frankfurt am Main,
do Martina Bubera, w odniesieniu do listu Gershoma Scholema do Rosy Okun z 23 VIII 1928 [za:]
Tomasz Sikora, Ludy=Bogowie=wiaty, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 4/1999, s. 65.
248 Recenzje i artykuy recenzyjne
tach (do 2012 r. opublikowano dwa pierwsze rozdziay w roboczej wersji4), a wska gru-
pa studentw religioznawstwa na uniwersytecie jagielloskim miaa okazj bliej po-
zna jej tre w serii wykadw i seminariw prowadzonych przez tumacza5. Wedug je-
go relacji, Rzeczywisto Hebrajczykw pozna przed ponad 20 laty i uzna, e:
podstawy egzegezy, tum. T. Sikora, Nomos 10/1995, s. 47-59; rozdzia drugi Ludy=Bogowie
=wiaty, op. cit. (wstp, przekad, komentarz).
5 Rytua starohebrajski w ujciu Oskara Goldberga, semestr letni 2005, obecnie Lektura jed-
(oskarenie suszne, jeli porwna tre dzie obu autorw), za co Mann zrewanowa si deni-
gracj Goldberga w postaci chaima Breisachera w DoktorzeFaustusie. zob. RH, s. X.
Recenzje i artykuy recenzyjne 249
11 RH, s. 65.
250 Recenzje i artykuy recenzyjne
ta ma charakter rytualny z jednej strony lud jako tkanka boga ma za zadanie prze-
prowadza szczegowe procedury i podporzdkowa si okrelonemu rygorowi,
z drugiej strony bstwo przy spenieniu tych warunkw wytwarza pole ochron-
ne, prowadzi walki z innymi bstwami-ludami i nadaje cel istnieniu danego ludu,
dcego do cakowitej supremacji politycznej parexcellence.
3) zadaniem symbiozy ludu i bstwa jest zwalczanie lub znoszenie praw natury i wy-
twarzanie wiata podug celu, ktrym w przypadku Hebrajczykw i jHWH elohim
jest ustanowienie radykalnej sprawiedliwoci w obrbie ludu (nie ma w ogle mo-
wy o jakimkolwiek uniwersalizmie i sprawiedliwoci oglnoludzkiej). Std te ty-
tu dziea Goldberga brzmi wanie Rzeczywisto Hebrajczykw, co najlepiej ob-
jania nastpujcy fragment:
12RH, s. 153.
13Taki termin przytacza Raszi w Rdz 32:28, gdzie jakub walczy z saroszelEsau, archontem
/ elohim ezawa. Goldberg tumaczy, e jakub podporzdkowujc sobie elohim opiekucze ezawa
czyni sobie jednoczenie poddanym lud swego brata co tumaczy pokojowe zachowanie ezawa
w dniu nastpujcym po walce nad jabokiem. zob. poniej wzmiank o nocnej stronie elohim.
14 Wj 18:11.
15 RH, s. 21. Podkrelenia za oryginaem.
Recenzje i artykuy recenzyjne 251
Owa walka midzy elohim Micrajim i elohim Iwriim jest powszechnie znana
pod nazw dziesiciu plag, a tumaczc w duchu goldbergiaskim dziesiciu
uderze. Dwa pierwsze uderzenia (lub trzy, jeli liczy zawody w przemia-
n laski w tanin,wopodobnego stwora) elohim egiptu (defactofaraon) potrafi
powtrzy, jednak nie jest w stanie odpowiedzie na typow dla jHWH elohim
moc wytwarzania zjawisk biologicznych (przemiana pyu w robactwo).16
5) Hebrajczycy s ludem metafizycznym, o ile pod rygorem rytuau tworz kolek-
tywne, biologiczne ciao dla jHWH elohim, po to by mg pomidzy nimi przeby-
wa. z kolei przebywanie jHWH w tym wiecie jest celem samym w sobie, ko-
niecznym warunkiem dla zaistnienia realnej etyki, opartej na rytualnym podou
(zagadnienie, ktrego wedug Rosenzweiga nie mg lub nie chcia poj Scho-
lem). Tora jasno wyraa t ide sowami: kichelekJHWH amo17 jego lud jest
czci jHWH. Boga Tory (SzemImi) naley traktowa jako krystalizujc moc
biologii ludu (hebrajski rdze sz-m-m przynosi znaczenie krysztau, spoiwa).
Bdc Imieniem parexcellencewytwarza centrum, na ktrego peryferiach lokuj
si w dynamicznej zalenoci elementy ludu, bdce narzdziami elohim w reali-
zacji taktycznych zada jego strategicznego celu. Rewolucyjna jest tu idea inte-
gralnoci substancji ludu z ksztatujcym jego moc i struktur centrum, czyli jHWH
elohim, dynamicznie bdcym w ramach kategorii mocy (czasami) zunifikowa-
nym lub (czasami) rozdystrybuowanym na poszczeglne jednostki. Mamy tu
zatem do czynienia z modelem pulsujcego, dynamicznego tworu, swego rodzaju
alternatora, kondensatora i propagatora mocy:
16 Wj 8:1619.
17 Pwt 32:9.
18 RH, s. 20.
252 Recenzje i artykuy recenzyjne
19 Taki pogld znajdziemy w innym dziele O. Goldberga, Maimonides. Kritik der jdischen
Glaubenslehre, Wien 1935. zob. wstp Manfreda Voigtsa [w:] RH, s. cVIII.
20 O kwestii minjanujako wikszej zbiorowoci ni tylko dziesiciu mczyzn dowiadujemy
si m.in. z Talmudu Babiloskiego, Bawa Kama 83a Szechina nie spoczywa na Izraelu, jeli nie
ma pord nich dwch tysicy i dwch dziesitek tysicy ludzi. O znaczeniu figury dwudziestu
dwch tysicy w korespondencji do 22 liter alfabetu i jej augmentacji z kategorii alefdo elef do-
wiadujemy si rwnie z tekstu r. Abrahama Abulafii, Seferha-Ot, Ksiga znaku, por. M. Kraw-
czyk, KabaaAbrahamaAbulafiiRytuai Wizja, Warszawa 2012, s. 134.
21 Por. jr 12:1.
22 RH, s. 59.
23 zgadzam si z tumaczem, by wyraenie kadosz, zakorzenione do tej pory w dyskursie teo-
logicznym jako wity, zastpi bardziej adekwatnym choby dlatego e nioscym ze sob ja-
kie konkretne znaczenie terminem wyodrbniony.
Recenzje i artykuy recenzyjne 253
24 Podobny obraz Miszkanu jako swoistej oczyszczalni ciekw mona zauway w monu-
Mojesz bierze swoj on, Sefor, i obu swoich synw (Gerszona i elieze-
ra) [] i udaje si w drog. Dalej za mwi si: w drodze, w nocnym zajedzie
[] zdarzyo si, e Jhwh zaatakowa(Mojesza)i chciagozabi. Wwczas
Sefora wzia ostry kamie [krzemie], odcia napletek swojego syna, dotkna
nim jego stp (to znaczy, rzucia mu (komu?) napletek do stp) i powiedziaa:
oblubiecem krwi jeste dla mnie. I odstpi on (jHWH) od niego (Moje-
sza). co znacz te sowa? Wyobramy sobie: Mojesz dostaje polecenie
wyprowadzenia ludu z egiptu. Przyjmuje to zlecenie z wahaniem i oporem, ba,
jHWH musi namawia go do jego przyjcia30. Wreszcie znajduje si w drodze
26 RH, s. 253.
27 RH, s. 146.
28 RH, s. 188-204.
29 Wj 4:20 i dalej.
30 Por. Wj 3:11-13; 4:1-10, przede wszystkim 4:13.
Recenzje i artykuy recenzyjne 255
31 RH, s. 194.
32 Raszi do Wj 4:24.
33 Wj 4:20b; nastpnie, zajcie z nocnego zajazdu (4:24) oddziela od zastosowania si Moj-
to the arguments advanced by B. Becking and M. Korpel, The journal of Hebrew Scriptures,
vol. 11, Article 9, http://www.jhsonline.org.
256 Recenzje i artykuy recenzyjne
Dlaczego wywd o nocnej stronie elohim jest tak istotny i symptomatyczny dla cae-
go dziea Goldberga? Poniewa wymierzony jest przeciwko gombrowiczowsko upupio-
nemu obrazowi boga teologw, dla ktrych jHWH bdcy w Torze wrogiem wszelkiej
idolatrii sta si wanie miym bogiem i oswojonym idolem wyobrae opartych
na odegnywaniu si od mieszania zego z dobrem42, a zamiast w otoczeniu straszliwych
keruwim zasiada na rzebionych sklepieniach pord tandetnych, brzuchatych cherubin-
kw. By moe buntem wobec tak pojmowanej teologii jest wanie Rzeczywisto
Hebrajczykw.
Mikoaj Krawczyk
39
Rdz 32:25 [i komentarz Rasziego do tego miejsca przyp. M. Krawczyk].
40
Rdz 32:27.
41 RH, s. 190.
42 A przecie, idc za Iz 45:7-8 to jHWH formuje wiato i wyodrbnia (lub stwarza) ciem-