ZAGADNIENIA

NA1JKOZNAWSTWA
3 (103). 1990
PL ISSN 0044-1619

~
Popper a Kuho w sprawie wzrostu wiedzy

Popper to jeden z najwikszych ftlozofw nauki XX w., nie jest wic moliwe
ignorowanie jego dorobku przez jakiegokolwiek wspczesnego autora snuj-
cego refleksje nad istot i rozwojem nauki. Kuhn przyznaje, e cho do ukazania
si w 1959 r. anglojzycznej wersji Logik der Forschung1 nie czyta adnego
tekstu PopJX:ra, to jednak pogldy tego ostatniego - jak uwaa - zna. Popper
wspomina, e gdy w 1950 r. by wykadowc uniwersytetu Williama Jamesa
w Harvardzie, Kuhn by jednym z najbardziej interesujcych czonkw wybranej
grupy studentw uczszczajcych na jego wykady i seminarium. Niedugo
potem Kuhn z on odwiedzili Poppera w Londynie, a po kilku latach Popper
i Kuhn spotkali si ponownie w Berkeley, w Kalifornii, gdzie Kuhn by ju
profesorem.
Swj stosunek do Poppera Kuhn wyraa w wielu miejscach swoich tekstw,
a jeden z nich3 powici w caoci polemice z twrc falsyfikacjonizmu.
Polemika ta jest prowadzona bardzo kulturalnie, z wielokrotnym oddawa-
niem hodu zarwno wiedzy, jak i zasugom Poppera. Kuhn przyznaje si, e
przez wiele lat podziwia Poppera, a jeli wystpuje dzi jako jego krytyk, to tylko
dlatego, e spostrzeg szczeglny i zaskakujcy stosunek midzy ich pogldami.
Polega on na tym, e nawet wtedy, gdy wypowiedzi ich z wygldu, werbalnie, s:
identyczne - to jednak czasami podobiestwo to skrywa fundamentalne rnic
intencji.
Niewtpliwie obaj nale do diachronicznego nurtu ftlozofii nauki
i w zwizku z tym odwouj si nie tylko do faktw, ale i do historii nauki,
tradycji, w ktr uwikani s uczeni. Odrzucaj kumulatywizm neopozytywistw
i podkrelaj rewolucyjny charakter rozwoju nauki (zastpowanie dawnych
teorii nowszymi i niezgodnymi z nimi). Obaj mwi o roli logiki, eksperymentu

1 K.R. Popper: Logik der Forschung: Zur Erkenntnistheorie der modernen' Naturwissen-f
schaJt. "Schften zur wissenschaftlichen Weltaulfassung", Band 9, Wien 1934 (z nadrukiem: 1934);
Verlag von Julius Springer, tum. ang.: The Logic oJScientific Discovery. London 1959 Hutchinson;
tum. polskie: Logika odkrycia naukowego. Warszawa 1977 PWN.
2 K. R. P o P p er: Replies To My Critics, w: P. A. S c h i p p [ed.]: The Philosophy oj Kar
Popper. "The Library or Living Philosophers" voI. 14 Illinois La Salle 1974 Open Court, s. 1144
[961--1197]. -
3 T. S. K u h n: Logic oj Discovery or Psychology oj Research? w: I. L a k a t o s, A. M u s -
grave [eds]: Criticism and the Growth oj Knowledge. Cambridge 1970 Cambridge University
Press, s. 1--23 (przedr. w: S c h i I P P [ed.]. The Philosophy oj Karl..., s. 798--819 oraz w:
T. S. K u h n: The Essential Tension. Selected Studies in Scientific 'Iradition and Change. Chicago
and London 1977 The University or Chicago Press; tum. polskie: T. S. K u h n: Logika odkrycia
naukowego czy psychologia bada? w: T. S. K uh n: Dwa bieguny. Tradycja i nowatorstwo w bada-
niach naukowych. Biblioteka Myli Wspczesnej Warszawa 1985. PIW, s. 370-405.
 ..
i obserwacji w odrzucaniu dawnych teorii. Podkrelaj teoretyczny charakter
wszelkiej naukowej obserwacji i nie wierz w moliwo zbudowania neutral-
nego jzyka obserwacyjnego. Obaj te s realistami - twierdz, e wyjanianie
zjawisk powinno by przeprowadzane przez odwoywanie si do reflInie
istniejcych przedmiotw. Zgodno pogldw Poppera i Kuhna ,jest rzeczy-
wista i zasadnicza,,4.
Jednak dla wikszoci komentatorw zgodno ta jes't prawie niezauwaalna.
Zdaniem Kuhna jest tak dlatego, e czytaj oni jego prace przez "Popperowskie
okulary" i umieszczaj wypowiedzi Kuhna w odmiennej sieci przekona.
"- Nie znaczy to jednak, by Kuhn negowa istnienie powanych rozbienoci
midzy nim a Popperem, ukrywajcych si pod z pozoru identycznymi wypo-
wiedziami. Poniewa zasadniczy zrb pogldw Kuhna przedstawiam gdzie
inziejS, tutaj rozbienoci te jedynie szkicuj w kilku kolejnych punktach .
. 1. Obaj uczeni akceptuj rol krytycznego sprawdzania twierdze nauko-
w~ch; jednak Popper kadzie nacisk na testy prowadzce do obalania teorii -
mwi o maksymalnie surowych testach - podczas gdy Kuhn taktyk testowania
ogranicza tylko do pewnej podklasy twierdze naukowych, a sam praktyk
testowania do jednego z dwu okresw istnienia nauki, do tzw. nauki normalnej.
Zaaniem Kuhna, testuje si tylko twierdzenia indywidualnych uczonych doty-
czce sposobu powizania ich wasnych problemw badawczych, zwanych
"amigwkami", z zespoem uznawanej wiedzy naukowej; nie testuje si za tego
zespou. amigwki to takie problemy, ktre polegaj na zastosowaniu teorii
i ktre nie kwestionuj jej prawdziwoci.
2. Tak Kuhn, jak i Popper przyjmuj falsyfikowalno jako kryterium
demarkacji. Jednak cho wyniki stosowania tego kryterium s u nich identyczne
(odrzucaj np. pretensje do naukowoci materializmu historycznego Marksa,
psychoanalizy czy astrologii), to kryterium owo jest przez nich odmiennie
stosowane. Dla Poppera falsyfikacja dotyczy caych teorii, dla Kuhna za jedynie
nauki normalnej, a wic tego typu praktyki naukowej, ktra zakada i wspiera si
na jakim uznanym zespole wiedzy (np. teorii). Falsyfikowalno w ujciu Kuhna
tosama jest z praktykowaniem nauki normalnej, z rozwizywaniem ami-
gwek.
Kuhn uwaa, e jego rozumienie kryterium falsyfikowalnoci jest lepsze ni
Popperowskie, gdy to ostatnie ma istotn wad w wyjanieniu, dlaczego
astrologii nie mona nada statusu naukowego. Astrologom nie mona przy-
pisa, aby dokonywali zabiegw immunizujcych ich przepowiednie przed
empiryczn falsyfikacj. Przeciwnie, wiele z tych przepowiedni nie sprawdzio si
i astrologowie to przyznawali. Rwnie podawane przez nich wyjanienia byy
najzupeniej racjonalne: trudnoci z ustaleniem dokadnej chwili urodzin unie-
moliwiay precyzyjne ustalenie wzajemnego pooenia cia niebieskich
w momencie urodzin. Tego typu trudnoci wystpuj czsto w najbardziej
niepowtpiewalnych dyscyplinach naukowych doby wspczesnej.
W opinii Kuhna astrologia nigdy nie bya nauk, gdy nie generowaa
praktyki rozwizywania amigwek. Niepowodzenia astrologiczne nie prowa-
dziy - jak to byo np. w astronomii - do rewizji zastanej tradycji, do szukania

4 Ku h n: Logic ..., s. 2, w: S c h il p p [ed.]: 1he Philosophy oj Karl..., s. 799; K u h n: 1he

Essential..., s. 268; K u h n: Dwa bieguny ..., s. 373.
5 K. J o d k 9 Y' s ki: Wsplnoty uczonych, paradygmaty i rewolucje naukowe. "REALIZM.
RACJONALNOSC. RELATYWIZM" t. 20, Lublin 1990 Wydawnictwo UMCS.
 dokadniejszych danych wyjciowych lub do ucilania teorii. Astrologia bya
rzemiosem, jak inynieria, meteorologia i medycyna uprawiane sto lat temu.
3. Z Popperowskiej perspektywy zmiana jednej teorii na drug dokonuje si
wskutek empirycznej falsyfikacji. Niewtpliwie czsto falsyfikacji tej towarzyszy
zamiana teorii. Kuhn zwraca jednak uwag na znane z historii nauki fakty
zastpowania jednych teorii przez inne, zanim te pierwsze poddano testowi. Byo
tak np. z astronomi Ptolemeusza. Miaa ona pewne trudnoci, ale wikszo
uczonych uwaaa, e mona je wyeliminowa kontynuujc dotychczasowe
sposoby jej poprawiania. Kuhn twierdzi, e zmiana ta dokonaa si dlatego, e
system Ptolemeusza utraci sw zdolno podtrzymywania tradycji rozwizy-
wania amigwek6
4. Kuhn zdecydowanie sprzeciwia si stosowaniu przez Poppera banalnej
w gruncie rzeczy maksymy, i uczymy si na wasnych bdach, do tych okresw
w historii nauki, w ktrych nastpoway wielkie przewroty naukowe. Bd,
zdaniem Kuhna, jest popeniany przez konkretn osob w okrelonym miejscu
i czasie, w ramach dziaalnoci podlegajcej okrelonym z gry reguom. Kiedy
tych regu brak, nie ma sensu mwi o bdzie. Przestarzae teorie naukowe, jak
astronomi Ptolemeusza, teori flogistonu czy dynamik Newtona, nie mona
nazywa bdami, jak to robi Popper, gdy zarwno ich powstanie, jak
i stosowanie nie byy rezultatem pogwacenia adnych znanych i obowizujcych
regu. Tylko z perspektywy indukcjonistycznej - odrzucanej przecie zdecy-
dowanie przez Poppera - mona by tu mwi o bdzie: teoria byaby
niepoprawnym uoglnieniem istniejcych faktw. Skoro jednak teorie naukowe
nie s wynikiem indukcyjnego uoglniania, lecz swobodnym tworem umysu, to
nie mona nadawa im etykietki "bdu" - co najwyej bdem w ramach
Popperowskiego falsyfikacjonizmu moe by obrona jakiej teorii po jej
sfalsyfikowaniu. Do czasu zastpienia jednej teorii przez drug, pierwsza posiada
wszystkie cechy wizane zazwyczaj z rzeteln wiedz.
5. Kuhn akceptuje pogld Poppera, e empiryczna falsyfikacja nie ma
charakteru rozstrzygajcego. Zwraca jednak uwag, e caa koncepcja Poppera
jest tak sformuowana, e powysze spostrzeenie jest zagroeniem dla niej.
Popper uywa bowiem takich poj, jak "falsyfikacja" czy "obalenie"
w logicznym czy quasi-logicznym kontekcie, w ktrym argumenty maj
(powinny mie) z natury rzeczy charakter apodyktyczny. Niekonkluzywno

6 Znane s w literaturze przedmiotu prby anihilowania tej i innych niezgodnoci przez

wskazanie na rzekomo czysto normatywny charakter wypowiedzi Poppera i rzekomo czysto opisowy
charakter wypowiedzi Kuhna (por. S. A m s t e r d a m s ki: Spr o problem postpu w historii nauki.
"Kwartalnik Historii Nauki i Techniki" 1970 nr 3, s.487-605; W. S t e gm li l l er: The Structureand
Dynamics ofTheories. New York-Heidelberg-Berlin 1976, Springer-VerIag, s. 155; z pogldu tego
Amsterdamski pniej si wycofa, por. S. A m s t e r d a m s ki: Midzy dowiadczeniem a metafizyk.
Warszawa 1973 KiW, s. 94. Co do zudnego charakteru podziau metodologii na normatywne
i deskryptywne por. C. G. H e m p e l: Scientific Rationality: N ormative vs. Descriptive Construals, -
w: H. B e r g h e l, A. H li b n e r, E. K 6 h I e r [eds.]: Wittgenstein, der Wiener Kreis und der kritische
~ationalismus. Akten des 3. Internationalen Wittgenstein-Symposiums. Kirchberg am Wechsel,
Osterreich 1978; Wien 1979 H6Ider-Pichler- Tempsky, s. 298-299; C. G. H e m p e I: Scientific
Rationality, Analytic vs. Pragmatic Perspectives, w: Th. F. G e r a e t s [ed.]: Rationality Today (La
rationalite aujour-d'hui). Ottawa 1979 The University of Ottawa Press, s. 46--53; C. G. H e m p e l:
Valuation and Objectivity in Science, w: R. S. C o h e n, L. L a u d a n [eds]: Physics, Philosophy and
Psychoanalysis. Essays in Honor of AdolfGriinbaum. Dordrecht 1983 D. ReideI Publishing Company,
s. 73-100 (tum. polskie tego ostatniego artykuu: Wartociowanie i obiektywno w nauoe,
"Zagadnienia Naukoznawstwa" t. 24 1988 z. 2 (94), s. 281-302).
 falsyfikacji empirycznych jest dla Kuhna elementem pozytywnym jego koncepcji,
gdy zwraca on uwag na to, e wiedza naukowa ma inny charakter, ni sdzi
Popper, a przed nim logiczni pozytywici. Wiedza ta, w opinii Kuhna, nie jest
w peni wyartykuowana logicznie, a zakres terminw naukowych nie jest
dokadnie okrelony - co znacznie utrudnia praktykowanie nauki wedle
Popperowskich zalece. Zarwno tre teorii, jak i zakres jej zastosowa s
niedookrelone, i jest to wynik specyficznego sposobu formowania wiedzy
naukowej - metod przypadkw paradygmatycznych. Kuhn twierdzi, e logiki
\ do wiedzy naukowej raczej stosowa nie mona, a mimo to wiedza ta jest
\ najzupeniej rzetelna i oparta na obserwacjach 7
Refleksj nad nauk naley uprawia nie w postaci logiki wiedzy, twierdzi
Kuhn, lecz jako psychologi i socjologi wiedzy, przy czym nie chodzi tu
,o indywidualn psychologi, indywidualne rda inspiracji czy osobiste poczu-
cie pewnoci, lecz o wsplne elementy "wyposaenia psychicznego narzuconego
przez natur, kultur oraz wyksztacenie dyplomowanym czonkom grupy
naukowej"8.
Podsumowujc powysze niezgodnoci midzy Popperem i Kuhnem wska-
za mona na to, e ich istotne rdo tkwi w tym, e Popper koncentruje swoj
uwag na tych epizodach z historii nauki, ktre Kuhn nazywa "rewolucjami" lub
"nauk nadzwyczajn", niewiadomie przenoszc na nie Gest to opinia Kuhna)
cechy spostrzegane w nauce normalnej, nierewolucyjnej.
W swojej odpowiedzi na polemik Kuhna9 Popper zgadza si, e ich ujcia
nauki maj co wsplnego, lecz nie przecenia stopnia ich zgodnoci. Raczej jest
zdania, e piszc Struktur rewolucji naukowych Kuhn znajdowa si bardziej pod
wpywem tzw. legendy o Popperze10 ni rzeczywistego Poppera.
Popper przyznaje, e przed przeczytaniem ksiki Kuhna przeoczy bd nie
w peni sobie uwiadamia istnienie zjawiska zwanego w Strukturze rewolucji
naukowychll "nauk normaln". Rzeczywicie nauka normalna istnieje, jednak
naley odrzuci ocen, jak Kuhn nada temu zjawisku, nazywajc je czym
normalnym. Kuhnowska nauka normalna, zdaniem Poppera, nie jest wcale
-----..
normalna. Odgrywa ona zreszt wan rol dopiero od niedawna, mniej wicej
od I wojny wiatowej, kiedy to radykalnie zwikszya si liczba uczonych. Coraz
mniej jest wrd nich prawdziwych uczonych, a coraz wicej wyszkolonych
technologw.
Kuhn zarzuca Popperowi, e cechy nauki normalnej przypisuje caej nauce.
Popper z kolei uwaa, e do niedawno istniejce zjawisko nauki normalnej
Kuhn bezzasadnie rozszerza na ca histori nauki. Periodyzacja "nauka
normalna - nauka nadzwyczajna" jest bdna, chocia istniej cichsze
i goniejsze okresy w nauce.
Badania rutynowe (z zachowaniem rutyny) s w opinii Poppera skaz nauki
wspczesnej. S one charakterystyczne raczej dla sposobu, w jaki zwierzta

7 Bliej zagadnienie to omawiam w artykule pt. Milczcefunkcjonowanie paradygmatu. "Studia

Filozoficzne" 1981 nr 1, s. 53-65.
s K u h n: Logic ..., s. 22; w: S c h i l P P [ed.]: 1he Philosophy of Karl ..., s. 816; K u h n: 1he
Essential..., s. 291; K u h n: Dwa bieguny ..., s. 404, podkr. Kuhna.
9 p o p p er: Replies ..., s. 1144-1148.
10 Charakterystyk "legendy o Popperze" por. w: P o p p er: Replies ..., s. 963-965.
11 Warszawa 1968 PWN (wyd. oryginalne: 1he Structure ofScientific Revolutions. "International
Encyclopedia ofUnified Science" vol. II, nr 2, Chicago 1962; University ofChicago Press, wyd. drugie,
rozszerzone - 1970.
 przystosowuj si do swojego rodowiska (cho i one mog dokonywa
rewolucyjnych odkry). Dziki wymyleniu jzyka czowiek zacz zastpowa
rutynowe dziaanie przez podejcie krytyczne, a najbardziej rozwinite zasto-
sowanie tego ostatniego podejcia Popper widzi w nauce. Podejcie rutynowe
stanowi niebezpieczestwo dla nauki. Gdy Kuhnowskie kryterium naukowoci
zostanie zaakceptowane, rutynowe uprawianie nauki przez wsplnoty pracow-
nikw doprowadzi do jej kresu.
Popper nje zgadza si z opini, e jego kryterium demarkacji nie jest w stanie
ujawni pseudonaukowego charakteru astrologii. Przeciwnie, z punktu widzenia
Kuhna astrologia jest jak najbardziej dyscyplin naukow - istnieje tu przecie
wsplnota uczonych kierowanych przez wspln rutyn dziaania i zaangao-
wanych w rozwizywanie amigwek.
Ta opinia Poppera jest troch dziwna. Stanowi ona odpowied na tekst
Kuhna, w ktrym ten ostatni wyranie napisa, na czym polega nauka normalna.
Nie wystarczy, e mamy do czynienia ze wsplnot zjednoczon przez jak
rutyn. Rutyna ta musi jeszcze charakteryzowa si pewn cech, ktrej -
zdaniem Kuhna - brak wrd astrologw, podobnie jak wrd inynierw czy
medykw sprzed wieku. amigwki, rozwizywane w czasie nauki normalnej,
w przypadku niepowodzenia prowadz do konstruktywnej rewizji samej tradycji
- poszukuje si dokadniejszych danych wyjciowych lub wprowadza i mody-
fikuje si hipotezy stosowanej teorii. Wszystkie te modyfikacje albo nie naruszaj
identycznoci podstawowej teorii, albo prowadz do nowej tradycji.
Popper najwyraniej nie rozrnia obu tych typw modyfikacji. Dla niego
nauka jest permanentn rewolucj w tym sensie, e zawsze dokonywane s
mniejsze lub wiksze rewolucyjne odkrycia. Nawet inynier moe dochodzi do
takich odkry, jeli tylko odchyla si od swojego dotychczasowego rutynowego
dziaania. Jednak Kuhnowska pt<riodyzacia historii nauki na okresy normalne
i nadzwyczajne, cho by moe bdna 2, jest odzwierciedleniem pewnego
niewtpliwego chyba faktu - tego, e niektre modyfikacje dotychczasowej
rutyny naukowej zachowuj tosamo teorii, a inne nie. "Kad teori mona
zmodyfikowa, jeli wprowadzi si do niej naj rozmaitsze poprawki ad hoc, a ona
wskutek tego nie przestanie by nadal t sam teori"13. Dla Poppera wszystkie
zmiany rutyny s po prostu rezultatem krytycznego podejcia. Sdzi on, e
przykad inyniera w twrczy' sposb rozwizujcego jaki techniczny problem
zwizany z instalacj centralnego ogrzewania jest trudnoci nie do przebycia dla
Kuhna - inynier taki nie byby normalnym uczonym, gdy odchyla si od
,obowizujcej rutyny, ale nie byby take uczo.nym nadzwyczajnym, gdy ten
ostatni dziaa w czasie, gdy ustalana jest jaka nowa rutyna postpowania.
Kuhnjednakjest tu bardziej subtelny. Zmiany pierwszego rodzaju umieszcza
w ramach tradycji rozwizywania amigwek, drugiego rodzaju - w nauce
nadzwyczajnej. W zwizku z tym Popperowski inynier ciepownictwa byby bez
, wtpienia Kuhnowskim normalnym uczonym, gdy cho odchyla si od
obowizujcej tradycji rozwizywania problemw, to jednak jej nie zakwestio-
nowa przez wprowadzenie nowej. Kuhn nie by jednak w stanie oglnie

12 Patrz w tej sprawie K. J o d k o w s ki: Pojcie paradygmatu a wsplnotowy charakter

uprawiania nauki w ujciu Thomasa S. Kuhna. "Annales UMCS", Sectio l, Philosophia-Sociologia,
voI. 8, 1983, s. 41-56.
13 K U h n: Logic ..., s. 13; w: S c h i l p p [ed.]: The Philosophy oj Karl ..., s. 808; K u h n: The
Essential..., s. 281; Dwa bieguny ..., s. 391.
scharakteryzowa rnicy midzy tymi obydwoma rodzajami zmianl4 W jego
pismach pozostaje ona rnic uchwytn tylko intuicyjnie.
Gwn rnic midzy Popperem i Kuhnem jest ich stosunek do .metody
badania nauki - z uyciem logiki czy psychologii i socjologii 15?Popper nie da
si przekona Kuhnowi, e naley odrzuci pierwszy czon tej alternatywy,
przypominajc swoj koncepcj, e nauka jest czci trzeciego wiata, a nie
wiata drugiego, a psychologiczny drugi wiat uczonego jest prawie cakowicie
zaleny od (bdcego, co prawda, wytworem czowieka) wiata trzeciego,
zapenionego m.in. przez teorie i problemy naukowe. Trzeci wiat natomiast
moe by badany tylko logicznie. "Kada dobra psychologia badania bdzie
zaleaa od i bdzie kierowana przez logik odkrycia"16.

14 Prb tak podjto np. w strukturalnej koncepcji teorii i rozwoju nauki (por.
K. J o d k o w s ki: Recenzja ksiki W. Stegmiillera 1he Structure and Dynamics of I1leories.
"Zagadnienia Naukoz~aw.stwa" t. XVIII 1982 z. 3-4, s. 339-349; K. J o d k o w s ki: Podstawowe
idee J.D. Sneeda niezdaniowej koncepcji teorii. "Studia Filozoficzne" 1981 nr 4, s. 17-31; K. J o d-
k o w s ki: J. D. Sneeda i W. Stegmiillera prba racjonalnej interpretacji niektrych idei Kuhnowskiej
koncepcji paradygmatw, w: l<, J o d k o w s ki: [red.] Na czym polega racjonalno nauki?
"REALIZM. RACJONALNOSC. RELATYWIZM" t. 7, Wydawnictwo UMCS Lublin 1991.
15 Popper: "stadium pocztkowe, akt powzicia pomysu czy wymylenia teorii, ani nie wymaga
analizy logicznej, ani si takiej analizie nie poddaje. Pytanie, jak si to dzieje, e kto wpada na nowy
pomys - czy bdzie nim temat muzyczny, intryga dramatyczna, czy teoria naukowa - moe by
niezmiernie interesujce dla psychologii empirycznej, jest jednak bez znaczenia dla logicznej analizy
wiedzy naukowej. Analiza logiczna nie zajmuje si bowiem pytaniami o fakty (Kantowskie quid
facti?), ale wycznie pytaniami dotyczcymi prawomocnoci lub wanoci (Kantowskie quid juris?).
Stawia ona pytania nastpujcego rodzaju. Czy twierdzenie jakie mona uzasadni? Jeeli tak, to w
jaki sposb? Czy jest ono sprawdzalne? Czy jest logicznie zalene od pewnych innych twierdze? Albo
moe stoi z nimi w sprzecznoci? [ ...] Wprowadz przeto wyrane rozrnienie pomidzy procesem
rodzenia si nowego pomysu a metodami i wynikami jego logicznej analizy. Jeli chodzi o zadanie
logiki wiedzy - w przeciwstawiegiu do psychologii wiedzy - opr si na zaoeniu, e polega ono
jedynie na badaniu metod stosowanych w trakcie systematycznego sprawdzania, jakiemu podda
trzeba kad now koncepcj, jeeli mamy j powanie wzi pod uwag" (P o p p er: Logika ...,
tm .
Kuhn: "wyjanienie musi mie w ostatecznym rachunku charakter psychologiczny lub
socjologiczny. Znaczy to, e musi on by opisem systemu wartoci, ideologii, a zarazem analiz
instytucji, za ktrych porednictwem system ten jest przekazywany i narzucany. Moemy mie
nadziej, i wiedzc, co ceni uczeni, zrozumiemy, jakie bd podejmowa problemy i jakich
wyborw bd dokonywa w okrelonych okolicznociach" (K u h n: Logic ..., s. 21; K u h n,
w: S c h i l p p [ed.]: The Philosophy ..., s. 814--815; K u h n: The Essential..., s. 290; K u h n: Dwa
biegu':!'..., s. 402-403.
1 P o p p er: Replies ..., s. 1148.