N A U K A C H R Y S T U S O W A

48 50

O. H A R D Y S C H I L G E N T. J,

T Y I ONA
MODEMU. KU ROZWADZE

P R Z E T U M A C Z Y KS. T. C Z A P U T A

U. WYDANIE

ROK VII. z. 14-16 WOCHY 1946

>

Toczono w Cikiej Drukarni Polowej 2 Korpusu.

 przedmowa
do drugiego wydania
Wiksze zniszczenie ni po tej wojnie trudno
sobie wyobrazi. Trzeba siga ju chyba po czasy
Dingis Chana, kiedy cale pastwa legy dosownie
w gruzach. Dzi czsto pozostae fasady" zburzo
nych wartoci zwiastuj jak, moe w dodatku
zudn trwao.
Trzeba wic zacz z odbudow. Lec wicej
anieli wartoci materialne, zagroone s wartoci
ideowe, zwaszcza w dziedzinie moralnoci i religii.
W Organizacji Zjednoczonych Narodw brak prak
tycznie nawet podstawowej teorii, ktr wic chce
si zastpi dyktatorskim prawem veta" wielkich
mocarstw. A to nie chwyta dna duszy w sprawach
etyki. Europa zaniedbaa swe najkosztowniejsze dzie
dzictwo, m yl Chrystusow, ktra jedna moe j
zbawi od starego i zbliajcego si jeszcze demo-
nizmu.
Do tych demonimw naley rwnie wyuzda
ny seksualizm. Podczas swej podry wizytacyjnej
usyszaem z ust pewnego generaa amerykaskie~
go zdanie, e Ameryka nigdy nie wyobraaa sobie,
e poziom niewiasty europejskiej jest a tak niski.
A czy temu nie jest winien mczyzna, a zwasz
cza onierz?" odpowiedziaem.
Z historii ludzkoci wynika, e kultura zasadza
si po wikszej czci na hamowaniu i wychowywar
mu popdliwoci seksualnej. Ratunek nie wynika
nigdy z samego ulepszenia warunkw moralnych. Nie
zakazy, a przykady wychowuj, nie stacje dorad
cze, a Duch B oy oczyszcza zatrut sensualizmem
atmosfer nowoczesnego wiata.
W tej myli pragniemy poda braci onierskiej
do rk ksieczk o odnoszeniu si szlachetnym do
niewiasty, by uprzytomni jego wasne szlachectwo
Chrystusowe, jego obowizki wobec Boga, wobec
niewiasty i wobec siebie samego.

Rzym, Niedziela Palmowa 1946

Ks. Jzef Gdwlina

Biskup Polowy W.P.
Uwagi wstpne

Drogi mody przyjacielu!

Pragn wsplnie z tob zastanowi si nad zagad
nieniem doniosym. Od jego rozwizania zaley: w du~
ej mierze cay twj los. Bo tylko rozwizanie dobre
przyniesie ci zadowolenie i wzniose poczucie postpowa
nia z godnoci i niezamcone wyrzutami sumienia
szczcie. Rozwizanie faszywe zaciy brzemieniem
na twym sumieniu i moe si fatalnie zemci na tobie
i widu, wielu innych istotach.
Przytym jest to zagadnienie, ktre w yciu obej
nie zdoasz. Prdzej czy pniej musisz si z nim spot
ka dko w olko. Dlatego warto, by zawczasu spo
kojnie rozway, jalcie w danej chwili zajmiesz wobec
niego stanowisko, a nie pozostawia tego ikaprysowi
chwilowej podniety.
Obranie waciwej drogi w tej sprawi nie jest by
najmniej atwe. Najrozmaitsze wpywy usiuj skie
rowa ci na manowce, wiodce do zguby. Jak kwie
cie na bagnislku nc przyjemnoci zmysowe. Biada te"
mu, ifcto lekkomylnie rk po nie wyciga!
Modo niedowiadczona i lekkomylna najczciej
nie przewiduje smutnych nastpstw, ktre jeden nieb-
patrzny krok pocign moe za sob i czsto pociga.
Pomyk poznaje wielu dopiero wrd ruin i zwalisk, kt'

7
ne sami spowodowali, a ktre im teraz zagradzaj dro
g do prawdziwego szczcia. Zamiast spodziewanych
radoci znaleli gorycz i bl, zamiast rokiosy udrk
ducha.
Powodowany wiern a szczer yczliwoci chc
ci by przewodnikiem. Ni chc by szed za mn lepo,
lecz aby sam pozna i uzna suszno mych wskaz
wek i bys za nimi poszed z ca wiadomoci i stanow
cz decyzj.
Zamiary Opatrznoci

W caym stworzeniu panuje zasada: Co Bg moe

dokona przesz inne stworzenia, tego nie czyni sam, lecz
posuguje si nimi, jak narzdziami, dla przeprowadzenia
swych zamiarw. wiat jest przemdrym arcydzie
em, w ktrym raz zoone siy i zdolnoci wci si od
nawiaj i rozwijaj bez ponownego wdawania si Stwr
cy.
Wyjtkowym zjawiskiem w jwiecie jeist czowiek
ze sw wolnoci. Wszystkie inne stworzenia z przyro
dzon (koniecznoci ulegaj ustanowionym dla nich pra
wom talk, ;e w ich dziedzinie Bg osiga swe zamysy
z absolutn koniecznoci. Czowielkj natomiast sam mo
e zadecydowa, czy zamysom tym odpowiedzie lub
nie.
Um ie, jednak Bg plany swe przeprowadzi mimo
ludzkiej wolnoci. Zoy w natur czowieka popdy i
skonnoci, ktre tak na ni oddziaywuj, e na og
czowiek daje si im powodowa. Przed ich naduywa
niem przestrzega surowym przykazaniem i odstrasza
zgubnymi nastpstwami.
Jak nas o tym poucza najstarsze! rdo historyczne
w wiecie, stworzy Bg jedn rodzicielsk par.
W szyscy ludzie mieli jej zawdzicza swe pochodzenie.
Dlatego uczyni Bg natur ludzk zdoln do rozmnaa
nia ludzkiego istnienia. Cudownym zrzdzeniem Boym

9
moe; czowiek, jak kada istota yjca, rodzi nowe y
ie bez uszczerbku wasnego, a jego potomstwo w nor
malnych warunkach wartoci swoj dorwnywa mu
zupenie.
Zamiary Boe mog si jednak zici pod tym wa-
ruiMem, e czowiek uyje naleycie tych zdolnoci.
Wprawdzie rozkosze rodzicielskie mia s i bogie, lecz
dzieci przynosz ze sob ciar troslki, trudw i cierpie.
Z obawy przed nim wielu mogoby maestwa unika,
a wwczas rd ludziki mgby wygasn. Musia przeto
Bg tak zarzdzi, by wikszo ludzi wybraa mae"
stwo. Sposb, w jaifci Bg ten zamiar uskuteczni, musi
budzi podziw dla Jego mdroci i dobroci, ktra tak
wszystkim kieruje, e Boe urzdzenia i cel najwyszy
osigaj i dla ludzi s rdem najczystszej radoci.
Najpierw teidy utworzy Bg mczyzn i niewiast
tak, e adne z nich z osobna nie stanowi zupeej pod
kadym wzgldem skoczonej caoci. Nie znaczy to, ja
koby kademu z nich brakowao czego do penego czo
wieczestwa. Dusza mczyzny i kobiety jest istotnie ta
ka sama. Ale odmienna budowa ciaa wytwarza odmien
ne sekrecie, wydzieliny sokw, wchodzcych w skad
krwi i powouje przez to odmienny rozwj uzdolnie,
skonnoci i potrzeb duchowych u mczyzny anieli u
kobiety. Dusza bdziet tedy mylaa, odczuwaa, pragn
a po msku lub po kobiecemu, zalenie d teigo, czy oy'
wia organizm mski, czy eski. Kademu z nich zbywa
tedy na czym, co moe znale tylko u drugiego, i w ten
sposb dusze ich wzajemnie si uzupeniaj i wyrwnuj.
Rnica ta, okazuj) si ju w odmiennym kierunku
zaj yciowych: Umys mczyzny skierowany jest do
czyim, do pracy twrczej. Polem dziaania kobiety ogni'
sko domowe, w ktrym pielgnuje i strzee dorobku m
a. Powoaniem mczyzny jest i w ycie z si i od
wag, czyni odkrycia i wynalazki i walczy z przeciw
nociami. Zadaniem kobiety natomiast w cichym i ofiar

10
nym powiceniu opfelklowa si mem i dziemi i opa
nowywa wszystko dobroci i mioci.
Jeszcze doniolejszym jest owo wyrwnanie, jakie
dokonuje si midzy duchowoci msk a kobiet, kt
rego wpyw trudno nieraz wykaza i opisa, tym bar
dziej jednak odczuwa si go i przeywa. Mczyzna do
znaje potrzeby wypowiedzenia si o tym, co go spotkao,
co go zajmuje, co go gnbi. Tskni za czuym wyrozu
mieniem, za uznaniem swej pracy, za wspczuciem i po
ciech. Wracajc od warsztatu pracy wrd burz i
zmiennoci ycia pragnie rozrywki, w ktrej by mg zrzu
ci wizy pewnego przymusu, okazujc si takim, jakim
jest, nawet ze swymi sabostkami. W przyjacielu koledze
zbyt atwo dopatruje si wspzawodnictwa i zazdroci.
Tu wanie maorikta swym delilkiatnym a bystrym
odczucidm potrafi uspakaja i agodzi, krzepi i wady
prostowa. Niraz omal ia nie cudownych zmian ddkb-
nuje w mczynie w dobroczynny, agodny, kojcy
wpyw szlachetnej kobiety. Pomysy i plany, z ktrymi
m zwierza si swej onie, znajduj oddwik w jej ser
cu, wracaj stamtd pogbione i uszlachetnione. Zdaje
si, jakoby idee wylge w umysach mskich, jeeli od
nosz si nie do zagadnie czysto naukowych, ale ogl
no ludzkich, musiay najpierw zanurzy si w sercu
kobiecym, aby nabra znaczenia i wartoci yciowj dla
ludzkoci.
Podczas gdy duchowa sia mczyzny okazuje si
w badawczym, twrczym i organizujcym umyle, wa
ciwoci kobiety . ujawniaj si w zdolnoci delikatnego,
subtelnego odczuwania. Sd kobiety opiera si nie tyle
na rozumowych powodach, ona raczej instynktownie od
czuwa to, co suszne. Szerokio rozesane ankiety po uni
wersytetach rnych kjrajw stwierdziy zgodnie, e
suchaczki przewyszaj wprawdzie kolegw swoich pil
noci i udziaem w wykadach, pojmuj szybko i by

11
stro. Natomiast, jeli chodzi o samodzielne mylenie, o
prac umysow, woln od uczuciowoci, o zdolno po
gbienia nabytej wiedzy i uzupenienie jej wasnym
badaniem, jeli chodzi o sd krytyczny, logik i prac nau'
kow po opuszczeniu wszechnicy, to w tym wszyst'
kim mscy ich koledzy daleka je przewyszaj. -Widzi
my, e w dziedzinie sztuki, np. w muzyce, malarstwie,
dramacie, i innych kobieta dotd twrczo niczego wybi
tnego nie dokonaa, jakkolwiek w oddaniu dzie sztu
ki stoi,bardzo wysoko. Zarzd domem i gospodarstwem*
kuchni i spiarni, trosika o mieszkanie, odzienie i poy
wienie, wychowanie dzieci,, to wszystko wym agpgoa
innych zdolnoci, ktre w wysokiej mierze waciwe s
kobiecie. Ale przy spenieniu tych zada potrzebuje ko
bieta mczyzny, ktry by stan przy niej z rad i opiei-
k, na ktrego mogaby spoglda z czci i ufnoci-
Niepoyteiczrte* byoby porwnywanie obydwch
charakterw, mskiego i kobiecego, by wykaza wyszo
jednego z nich. To, co zdaje si stanowi przewag u jed
nego, stanowi rwnoczenie jego sab stron. Ich prze
znaczeniem jest wanie wzajemne uzupeiemiei si, wspie
ranie i doskonalenie. Ten jest plan Stwrcy, ktrego prze
mdrym dzieem jest owa rnica w naturze ludzkiej, aby
naog mczyzna i niewiasta byli dla siebie1przeznaczeni.
Wzajemnym zrozumieniem i pomaganiem maj si coraz
bardziej ze sob zrasta, stawa si najwiernieijszyjmi
wsplnikami i towarzyszami dwigajcymi razem ra
doci i cierpienia, a znajdujcymi w oboplnej mioci
wielkie, gbokie szczcie, ktre by dla nichi byo r
dem siy i ochoty dd spenienia zadania ycia.
Owe charakterystyczne rnice w usposobieniu wa
ciwe kadej pci pdkazuj si ju w latach dziecicych
i rozwijaj si mimo tosamoci otoczenia i warurfew,
w Iktrych wzrastaj brat i siostra, - dopki w caej
peni nie zajaniej) W dojrzaym modziecu i rozkwi'
tej dziewicy.

12
 Chopca ponosi do czynu, do dziaania. Na wszyst
kim prbuje swej siy, swej zdolnoci. Ustawicznie cze
go docieka, planuje i rozwaa, by czego dotoona. Ci-
gnie go w wiat, polklaza sw miao, zetkn si z
przeciwnociami, pdkiona trudnoci. A przecie przy
caej swej dzikoci i szorstkoci zdolny jest do najtkliw
szego przywizania wzgldem matka, do rycerskiej czu
oci wzgldem siostry i daje si chtnie kierowa ich
radom i uwagom. Dziewczynka natomiast czuje si naj'
szczliwsz, gdy moe odgrywa rol mamusi i gospo
si. Jej zamiowania id w kierunku zaj domowych, a
w zabawie lalk okazuj si ju wszystkie t przymioty,
ktre bd kiedy zdobiy troskliw matk. Tuli si cht
nie do ojca, dla ktrego czuje podziw i szacunek i wysi
la si, by mu na wszelki sposb sprawi, przyjemno.
Przemdra Opatrzno Stwrcy daa nadto czowie
kowi skonno pocigajc go silnie w kierun
ku pci drugiej. Nazywamy go zwykle popdem pcio
wym, cho zwykle pojmujemy t nazw zbyt ciasno.
Bdem byoby wyobraanie tego popdu, jako czego
jednolitego, niezoonego, co w rnych ludziach rni
si tylko nateniem swych przejaww. Ju ta okolicz
no, e owa skonno obejmuje ciao i ducha, wskzu*
je, a mona W niej dopatbzy si rnych; skadni
kw. Wedug jednego z nowoczesnych psychologw
przyjmiemy trzy pierwiastki skadajce si na popd
pciowy, nie wlchodzc w uzasadnienie tego podziau,
-czynimy to za dlatego, e idc za takim podziaem1
da si niejedno moliwie jasno i przekonywujco wytu
maczy. Te trzy pierwiastki, ktre u rnych jedno
stek wystpuj w najrozmaitszym stosunku, to: 1) popd
zm ysow y, majcy sw siedzib w ciele (ilekro tedy w
dalszym cigu bdzie mowa o popdzie zmysowym, to
naley rozumie w czsty cielesny pierwiastek popdu
pciowego, ktrego celem jest zadowolenie zmysowe);
2) popd uczuciowy, to jest pragnienie kochania i dozna

13
wania mioci; 3) popd rodzicielski, czyli pragnienierpo
siadania wasnych dzieci.
Niejako w nastpstwie zadania, ktre mczyzna ma
do spenienia w maestwie, popd zmysowy jest u nie
go silni rozwinity, podczas gdy u normalnego, nie-
zepsutego dziewczcia jest on prawie w upieniu. Naj"
czciej nie ma ono adnego zrozumienia tego, co mo
dego mczyzn namitnie rozdrania i ani si domyla
gwatownoci uczu, jakie w nim budzi. Zapewne, e i w
dziewczciu moe si ten popd rozbudzi, a wtedy na
biera straszliwej gwatownoci. Ale wedug stanowcze
go wiadectwa wybitnych powag na tym polu, trzeba
to zawsze przypisa wpywem zewntrznym, jaki lektu
rze, rozmowom, kinoteatrom, uwiedzeniu itp., jeeli nie
ma w samej naturze anormalnego podkadu.
Natomiast popd uczuciowy jest w kobiecie o wiele
silniejszy, ni u mczyzny. W zwykym porzdku rze
czy dziewczyna odczuwajca dobrze sabo swej ko
biecej istoty, tskni za silnym, miaym, przedsibior
czym i duchowo wyej stojcym mczyzn, by si o
niego oprze, wznosi lk|u niemu oczy z podziwem i uf
noci, odda si bezpiecznie jego opiece. Ponad wszyst
ko zaley jiej na tym, by znale u mczyzny mio
i uznanie jako rwnej sobie towarzyszki.
Ale i u mczyzny znajdzie si w popd uczuciowy
ktry objawi si tym silniej, im lepiej modzieniec zdo
a w sobie opanowa popd zmysowy. Sowa Boe:
Niedobrze jest mczyni saimemu; uczymy mu to
warzyszk! nie stracio do dzi dnia swego znacze
nia. Szlachetny, dorosy mody mczyzna odczuwa
coraz wyraniej jak pustk w swym yciu. Tskni
za towarzyszk, ktra by mu sw* delikatn czuoci,
soneczn pogod i dobroczynn radoci upikszaa
ycie, ktra by g zrozumiaa, okazywaa szczere zaj
cie dla wszystkich spraw jego, dwigaa i pocieszaa
w znoju pracy i zmiennych kolejach ycia, ktra by mu

14
dom czynia miym i pocigajcym. Wtedy mu praca
bdzie; o poow lejsz, gdy bdzie wiedzia, e pra
cuje dla ukochanej istoty, przy ktrej bdku znajdzie po
udrce dnia pociech i wytchnienie.
Take popd rodzicielski jest w niewiecie odpo
wiednio do jej macierzyskich zada znacznie wikszy,
ni u mczyzny. Prawdziwa (kobieta czuje si tylko
wwczas zadowolona, gdy znajdzie upust swtej Imacie^
rzyskoci w objawionej trosce i powiceniu si dla
dobra innych. Z nieznaczn tylko przesad monaby po'
wiedzie, e z kadego jej nerwu dobywa si (krzyk
za dzieckiem . Lecz i w naturze .mczyzny tkwi prag
nienia potomstwa, w ktrym sam chce przeduy swe
istnienie, ktre ima si sta jego drugim, lepszym ja.
Ten w najrniejszy sposb z owych trzech pier
wiastkw zoony! popd pciowy w normalnym dzia
ku znajduje si w stanie upienia. Bo chocia, pewnie
waciwoci mskie* lub niewiacie zaznaczaj si ju w
najwczeniejszej modoci, to jednak nie mona wtedy
jeszcze mwi o jakich odczuciach pciowych, chyba e
zostay wywoane., chorobliwym obcij&niem ub zew
ntrznymi podnietami.
U czowieka prawidowo ulksztacongo budzi Si
popd pciowy, pocztkowo bardzo niewyranie i jakby
przez mg, dopiero w okresie rozkwitania, i to na sfcu-
tdk zaczynajcych teraz funkcjonowa wspomnianych
wyej ekreeji czyli wydzielin w organizmie, bo to
wanie wiek, > w ktrym dziecko zaczyna przemienia
si w modzieca lub pann.
Pierwszym nastpstwem rozpocztego procesu doj
rzewania jest to, e chopcy i dziewczta, bawicy si
dotd spokojnie oboik siebie, czuj w sobie jak si od'
pychajc ich wzajemnie od siebie. (Jak trafnie okrela
to Schiller w swym poemacie Pie o dzwonie: Od
rywa si dumnie chopak od dziewczcia). Chopak a
nazbyt pochopny jest do tego, by na sabsze dziewcz

15
patrzy z lekcewaeniom i pogarda. Przejmuje si bo
haterskimi czynami i lubi zabawy, w ktrych okaza mo
e sw miao i si. Dziewczyn razi to nieraz dzi
kie i bezwzgldne zachowania si chopca i ona take ze
swej strony spoglda z oburzeniem i pewnego rodzaju
odraz na jego urwiszowato.
Owo przeciwiestwo w upodobaniach odpowiada
znowu przemdrym zamiarom Stwrcy. Chopak; i
dziewczyna maj wzrasta wi odosobnieniu od siebie,
kade z nich ma si rozwija w swej odrbnoci, tak
iby mu w tym drugie ze swoim sposobem mylenia ani
nie przeszkadzao, ani go nie wypaczyo. Tylko wtedy
chopiec moe rozwin si w caego mczyzn, dziew-
szyna w zupen kobiet. Tylko zupeni mczyni i zu"
pene kobiety mog by w maestwie dla siebie tym,
czego kade z nich szuka i pragnie- Dlatego odrbne1i od
mienne wychowanie wskazane jest przez najistotniejszy
interes modych ludzi, jeli si ich nie chce pozbawi o-
wej waciwoci, z ktrej czerpa maj w przyszoci
si do spenienia czekajcych ich odmiennych zada.
U moralnie zdrowych chopcw zawizuj si w tym
okresie przyjanie modziecze. Mody nie umie si jesz
cze pogodzi z rzeczywistoci; wiat myli, ktrym y
j doroli, dla niego nie jest jeszcze cakiem zrozumia
y. Dlatego czuje si w ich obecnoci nieswjsko i szu-:
ka cznoci z rwienikami, ktrzy go rozumiej, kt
rzy znajduj si na tym samym stopniu duchowego roz
woju. Wrd nich jest mu najlepiej, jedynie ich towa
rzystwo stanowi dla niego rozrywk. Wkrtce Wrd
grona rwienikw tworz si cilejsze iklka przyja
ci, ktrych charaktery szczeglnie sobie odpowiadaj.
Dla caego rozwoju modzieca bywa prawdziwym do
brodziejstwem znalezienie dobrego przyjaciela, w ktrym
widzi si niejako odbicie samego siebie, przed ktrym
mona si cakowicie wypowiedzie, w ktrym znacho-
dzi si oparcie i dopenienie. Przede wszystkim musi

16
si taka przyja opiera na wzajemnym szacumjktr Je'
den w drugim musi dopatrywa si pewnych duchowych
zalet, znajdowa szlachetn inicjatyw i umocnienie
w dobrym.
Dobry chopak nigdy przeto nie dochodzi sam ze
siebie do owych wypacze przyjani, ktre trafiaj si
u moralnie nadpsutych modocianych jednostek. Jego
potrzeba mienia towarzysza nie ma z popdami sdksual'
nymi nic wsplnego. Doznaby przed koleg zawstydze
nia, gdyby si w nim mimowolnie co takiego obudzio,
Jego mio ku niemu jast zupenie duchowa. Pogodnie
i miao patrz sobie w oczy i w dusz,wolni od brud'
nych myli, ktre by si bay wiata dziennego. Dla
tego te odczuwa jakby wrodzony wstrt, gdy kto zbyt
natarczywie narzuca mu si ze sw przyjani, usiujc
zjedna go sobie grzecznociami lub podarunkami. To
po prostu sprzeciwia si jego naturze, razi go i budzi po
dejrzenie czego niedobrego, jego zdrowy instynkt
przeczuwa niebezpieczestwo, ktremu moralnie chore
jednostki atwo ulegaj.
Z latani ,dziaaj wewntrzne sekrecje organiczne
coraz wyraniej na mzg i przejawy duchowa. Podobnie
jaik w kwietniu gwatownie wichry zwiastuj zbliajc
si wiosn, talk popd pciowy zaznacza si okresem
walk i burz. W tym modym i niedokoczonym czowie'
ku, w ktrym wszystko si rozwija, panuje
jaikby nieustanna fermentacja; nastroje zmieniaj si
niemal co chwila, ogarnia go jakie niejasne, nieokre
lone tsknienie, z kttego sprawy sobie zda nie umie;
jdst sam sobie drczc zagadk.
O ile rozwj modego czowieka odbywa si pra
widowo, co, si dzieje tylko wwczas, gdy mu nie brak
staego, powanego i wymagajcego peni jego si zaj"
cia, cae jego wntrze powoli si wyjania, w miejsce
niewyranych tsknot i marze odzywa si coraz wy
raniej popd pciowy, oczywicie nie u kadego z jed-

/
 .T^-rWIflU

r
namow sil. S tacy, Iktrzy pochonici przez zajcia
zawodowe, zaledwie) zwracaj uwag na wewntrzne
przeycia. Inni odczuwaj zapewne co w rodzaju we
wntrznego niezaspokojenia, ale si gbiej nad jego
przyczyn nie zastanawiaj. Rne okolicznoci mog
w popd rozbudzi i cigle na nowo roznieca talk, i
moe caym modzieczym sercem zawadn.
Najrnorodniejszy zbieg wypadkw moe tedy
wywoa w sercu skonno do pewnej osoby innej pci.
Jeli spotka si z wzajemnoci, wwczas oboje ogarnia
rado i .bogo nad wszelki wyraz. Ile to pieni wy'
piewali poeici wszystkich czasw i we wszystkich j
zykach, by opisa szczcie pierwszej mioci! wia'
doino, e mona umiowanego uwaa za cakowit
i niepodzieln sw wasno, e si jest ikochanym i e
Si znowu nawzajem moe miowa, zalewa po prostu
sercjabojga radoci. Uwaaj si za najszczliwszych
ludzi na ziemi i maj to przekonanie, e nad t mio
niczego do szczcia nie potrzebuj. Najwiksz ofiar,
ktr by trzeba dla tej mioci ponie, za nic sobie ma
j w porwnaniu do tego, co w niej zyskuj.
Mio dy stosownie do swej istoty do zjednocz"
nia. Miujcy si chc by blisko siebie. Jeli ich rzeczy
wisto rozdziela, biegn mylami kU sobie. Kada roz
ka sprawia bl i wywouje tsknot za Umiowanym,
bdc dla serca tak wielk udrk, e go nic inniego za
j i pocieszy nie zdoa. Z gorcym pragnieniem wycze"
kuj godziny, ktra ich znowu poczy. Mio pobudza
ich, by si pieszczotami zapewniali o swej wzajemnej
skonnoci i nie da si pierwej zaspokoi, a nastpi owo
przez Boga zamierzone oddanie si w zwizku mae
skim.
Waciwym i ostatecznym celem, do ktrego zmie
rza Opatrzno Boga przez zoenie w naturze ludzkiej
popdu pciowego, jest dziecko. Trzeba to sobie do
jasno i dobitnie uwiadomi: rnica midzy mczyzn

18
i kobiet, mio z ca swoj poezj i upojeniem, ma
estwo ze swym szczciem i radoci to wszystko
nie jest ,dla zaspokojenia wjasrfych 'pragnie, nie jest
dla osobistego uycia, ani nawet dla dobra maonkw.
To wszystko s raczej tylko cela uboczne, albo raczej
rodki wiodce do celu waciwego, a tym jest nie co in
nego, tylko dziecko. Wszystko talk jest urzdzone, by da
istnienie dziecku. Dziecko zatym nie jest, jak wielu sdzi,
jakim mniej lub wicej przyjemnym dodatktejtn do
szczcia w mioci i w maestwie, lecz jest ich naj
wysz i ostateczn przyczyn i podstaw.
Gdy tedy mody czowiek: poczuje skonno do
dziewczyny, gdy cieszy si, e j znalaz i moe nazwa;
swoj, gdy mu serce wzbiera radoci, tak i sdzi, e
mu do szczcia niczego wicej nie trzeba, to wtedy wi
nien sobie uwiadomi, e mu to wszystko dane jest nie
dla jego osobistego dobra, lecz aby tym wszystkim, po
cignity, zda do maestwa i do ojcostwa.
Zapewne, e wielu przy zawieraniu maestwa ma
na oku jedynie osobiste korzyci,ktre ich czekaj. Jedni
chc zabezpieczenia, dla innych pobudk do tego kroku
jest pragnienie majtku, powodzenia, pomocy w zawo
dzie, lub innych doczesnych zyskw. Jednostkom o ni
szym locie wydaj si razkosze zmysowe najbardziej
upragnionym celem. Ale jaki wszystkie drogi wiod do
Rzymu tak mimo najrnorodniejszych pobudek, ja
kimi ludzie kieruj si przy zawieraniu -maestw, za
mierzony przez Boga przyrost ludzkoci jest wrd og
u ludzi zapewniony.
Nie naley take zapomina, e cay rozwj popdu
pciowego we wszystkich jego fazach, poczwszy od je-
go_zarodk.il tkwicego w rnicy usposobie, w potrzebie
wzajemnego dopenienia i budzcej si ku sobie skonno
ci, a do radosnego uniesienia oblubiecw i cichego
szczcia maonkw, to wszystko jest przez B om za
mierzone i celowo ludzkiej naturze nadane. To nie jest za_

19
tym zrobione przez ludzi odkrycie czego, co istnieje w
czowieku jakoby mimo wiedzy Boej i poza jego zamy
sami. Na pierwszej stronicy! Pisma 'witego widnieje
sowo: Przeto opuci czowiek ojca swego i matk i
Przyczy si do ony swej i bd dwoje w jednym ciele
(C,t n. 2, 24). Nadto bogo owej ziemskH mioci ma
jeszcze wysze znaczenie; ma by czowiekowi
wskazaniem i przedsmakiem nierwnie wyszej i nie
rwnie doskonaej mioci, ktra I go ma nie chwi
lowo i czstkowo tylko uszczliwi, ale zupenie
i na zawsze, tj. mioci Boej. Wszak Pie nad Pie
niami, w najwzniolejszy poemat z Pisma witego,
przedstawia wanie pod1 obrazem miosnego stosunkiu
oblubiecw tslkinot duszy za Bogiem i szczcie z Je
go posiadania. Aspiracje ludzkiego Serca nazbyt gbo
kie,by je ziemska mio moga zaspokoi. A szczcie
nawet najczulszego zwizku maeskiego bywa tyleL
fcro przymione wslk|utek ludzkich saboci, przy
krych zmian losu, chorb, trosk i cierpie, a je wreszcie
mier w aob obrci. A wwczas duch winien wznie
si w gr i wyczekiwa doskonaego zaspokojenia
swych miosnych tsnot w zawiatach, w Bogu.

20
Przykazanie Boskie

Czowiek jak to widzimy od pocztku naszych'

rozwaa jest istot woln. Podczas gdy wszystkie in'
ne stworzenia ziemskie zdaj si wrodzonego instynk
tu do wytknitego im przez Stwrc celu, czowiek' wi
nien ze wiadomoci i wedug wasnego postanowienia
ku temu celowi kierowa swe ycie. Wrodzone swe skon"
noci i popdy winien samowadnie uporzdkowa, kie--
rujc si wasnym rozumiani i uznaniem. Nie moe jednak:
owego samowadztwa pojmowa w ten sposb, jakoby
on sam mia decydowa o tym, co dobre jest i suszne,
lecz winien przestrzega owego przypadku, na ktrym
oparta jest caa jego istota, a ktry mu Bg twrca, a
zatym i najlepszy znawca natury ludzkiej, w dobroci
Swiej najdokadniej objania i przez sumienie przypomi
na. Bo tylko ten porzdek) moe go doprowadzi da
prawdziwego szczcia, kltre Bg dla niego przygoto
wa. Tylko tego mu zabrania, co mu to szczcie psuje
i niweczy. Byoby tedy szalestwem szuka szczcia po
drogach, ktrymi chodzi zakaza czowiekowi Wszech
wiedzcy tylko dlatego, e mu gotuj nieszczcie.
Bg tak wyposay pierwszych rodzicw, e posia
dali zupene panowanie nad nisz stron natury. B y to
stan udoskonalenia, ktry przewysza natur czowieka
i jej przyrodzone zdolnoci. Z (mioci i dobroci Swojej
wynis ich Bg do tego wyszego porzdku, ktrego za-

2i
chowania1' dla siebie i dla swoich potomkw mieli sobie
wysuy poddaniem si Jego najwyszej woli. Zuchwa
ym jednak sprzeciwiesiieim si Boemu przykazaniu
cignli na siebie utrat raju, i zepchnicie; nie tylko na
ten poziom porzdku, ktry ich naturze odpowiada, ale
nawet niej.
Nigdzie skutki grzechu, praojcw ludzkoci nie obja
wiaj si tak przeraliwie, jak w dziedzinie pciowej. Po
pd zmysowy w niski pierwiastek popdu pciowego
- - nie jest w czowekiu podobnie jak u zwierzcia zam
knity w granicach czasu lub innych okolicznoci, lecz
wolny od wszelkich automatycznych wewntrznych ha-
rnulcw, musi by opanowany i kierowany przez si du
cha. Al nieatwo da si kierowa; przeciwnie, buntuje
si przeciw tej wadzy, chice zrzuci jej jarzmo, a sam j
sobie przywaszczy. Gdy tylko si obudzi, ju dy do
tego, by duch ulega jego pontom. Beu staniku naprzyk
rza si, i pochlebia i drani. Tysica razy pokonany, wra"
ca z t sam, niesabnc si.,, Owszem, sm ze siebie
wzmaga si i moe ur do gwatownej potgi. Przy tym:
przenika cay system nerwowy, ycie umysowe, caego
czowieka przejmuje jakim tsknym pragnieniem i po
daniem, domagajcym si zaspokojenia.
Ponadto ppd zmysowy moe doznawa silnego
podranienia ze strony zewntrznych wrae. Posta oso
by innej pci, jej wosy, oczy, twarz, dwilk mowy potra
fi ju niemae wywiera wraenie. Prcz tego tkwi,
zwaszcza w osobach pci eskiej, mniej lub wicej wia
dome pragnienie, by si mczyznom podoba i przyci
ga ich do siebie. Std ubranie, strojenie gowy i wosw,
uywanie wszelakich pachnide, spojrzenia i cae zacho
wanie to wszystko zbyt czsto tym wanie pragnie
niem jest podyktowane.
Niestety kultura nasza obecna pisze jeden z naj
wybitniejszych na tym polu uczonych (przytaczamy z
nieznacznymi zmianami dla uniknicia zbyt dosadnych

22
i obcych wyrae) nic tylko wypaczya naturalne sto
sunki pciowe* a w czci takie zaprowadzonymi przez
siebie obyczajami dotkliwie je znieprawia ale co wi
cej doprowadzia je ona wprost do stanu chorobliwe
go... Zapominajc zupenie o naturalnym przeznaczeniu
popdu pciowego, uczynia ze kultura wspczesna sztu
czne rdo uywania i powynajdywaa wszelkie moliwe
rodki, dla spotgowania i urozmaicenia rozkoszy zmy
sowej... Przede wszystkim sztuka nowoczesna staa si
kolosalnym narzdziem dranienia zmysw, powiedzmy
otwarcie, wsplnic literatury pornograficznej. Z udanym
oburzeniem na opini przeciwn wysawia, broni i podzi
wia si w imi sztuiki najpotworniejsze i najordynarniejsze
erotyczne przynty i wabiki jako arcydziea... Jednym
sowem dla sztucznego hodowania zmysowych popdw
mczyzn stworzono formalnie akademie wystpku i roz-
pasania... Nie ulega wtpliwoci, e pod wpywem usta
wicznie powtarzanych sztucznych podranie, przy za
stosowaniu najwymylniejszych odmian, ktre pomnaa
j i dkraszaj przedmioty pciowej podliwoci, owa po
dliwo wzmaga si coraz wicej. Tego rodzaju przy
zwyczajenia, podniecajce w sztuczny sposb popd pcio
wy, wywouj obok. tego w wiecie mskim najprzewrot-
niejsze samochwalstwo, pocigajce za sob fatalne skut
ki... Niektrzy modzi sdz, e musz si puszcza, bo
nie byliby cakowitymi mczyznami. Potguje si
jeszcze owo idiotyczne mniemanie tym, e niewiadomy
czy zachowujcy poczucie wstydu Wystawiony bywa na
miech i szyderstwo. v
Jeli tedy w stan podniecenia popdu pciowego
hoduje si ustawicznie, sztucznie, bez zwiziku z jego wy
szymi, moralnymi celami, lecz tylko na gruncie zwierz
cej zmysowoci, to niechybnie powstaje w duszy odpo
wiednie promieniowanie, ktre mona okreli jako
zmys pornograficzny, Cay horyzont wyobrae u ta
kich ludzi jest do tego stopnia wypeniony chuci, e ta

23
 zabarwia cae ich mylenie i czucie. W: najniewinniejszych
przedmiotach domylaj si liskiego, brudnego, zmyso
wago znaczenia. Na kobiet patrz tylko jalko na przed
miot zmysowej podliwoci. Rzeczy najnisze, obrzyd
liwoci, stanowi prawie wyczn tre myli i rozmw
talkich umysw. Przy tym jeden usiuje przewyszy
drugiego/ a ich perfekcj i genialno na tym polu prze
wysza chyba tytko ich pustka i ignorancja w kadej in
nej dziedzinie... Moe si ten obraz szlachetniejszym sfe
rom wyda zbyt przesadzonym, bo delikatniejsze i z na
tury lepsze jednostki zwyke w tym wypadku postpo
wa na mod strusia, odwracaj ze wstrtem oczy od
tego bagna i z daleka je omijaj. ,
Z rozmysem przytoczylimy tak dokadnie wywody
ogln saw cieszcego si znawcy tych zagadnie, bo
nie stojc na gruncie chrzecijaskiego wiatopogldu,
nie moe by podejrzewany o adn stronniczo.
Jeli przeto dorastajcy modzieniec nie ma si na
bacznoci, lecz zachciankom popdu folguje, a zewntrz
nym pokusom nie schodzi z drogi, popd w coraz bar
dziej zyskuje nad nim panowanie; rosnc staje si coraz
burzliwszym i bezwzgldniejszym i moe nastpnie, jak
kada rozptana namitno, sta si przyczyn szkd
nieobliczalnych. Bo, jak lepy, dy popd zmysowy
jedynie do zaspokojenia swych poda i nie ma niczego
na wzgldzie, ni dobra dotyczcego osobnika, ni dobra
kogokolwiek. Czy to, czego poda, jest ohydne, zgubne,
ordynarne, lub nie to mu zupenie obojtne. Dla niego
nie istniej w ogle adne wzgldy; chce swego nasycenia,
a co z tego wyniknie, zupenie go nie obchodzi, a czo
wiek nadwyry siy cielesne i duchowe, lub cakiem
:zmarnieje, e szczcie wasne podepce lub innych wtrci
w. otcha ndzy i rozpaczy, e sam okryje si hab
i wzgard, e cae rodziny unieszczliwi, a przyczyni si
do istnienia dzieci rodzcych si w habie a chowajcych
si w ndzy, e sieje koo siebie zgorszenie i nieobliczalne

24
*

wprost dobra niweczy lub tamuje, e staje si przyczyna

takich zgryzot dla ojca i matki, e im zatruwa wszelka
rado ycia i przedwczenie wpdza do grobu na to
popd zmysowy nie zwraca adnej uwagi, byleby chuci
jego stao si zado. Nie zadowolni si chwilowym: u-
stpstwem, lecz obstaje przy dogadzaniu wszystkim swo
im zachciankom bez granic.
Gdy tylko raz ulegniesz przelotnemu jego kaprysowi*
ju nie zaznasz od niego spdkoju, coraz brutalniej i bez
wzgldniej bdzie chcia tob rzdzi. Nie wzruszy go nie
szczcie, ktre powoduje; nie zmikcz zy, ktre wy'
ciska, nie zmieni proby i bagania, potrafi znca si
jeszcze nad ofiar, ktr doprowadzi do zupenego zaa
mania si w niej si fizycznych i duchowych. Przy tym
odbiera czowiekowi wszelkie zrozumienie rzeczy w y
szych, obrzydza mu reiigi, t jedyn si mogc go
dwign z owego bagna, gasi wiato wiary .gwiazdy na
dziei i usiuje wtrci w noc rozpaczy i wiekuistej zguby.
Niemasz twardszego, samolubniejszego, okrutniejsze
go i bezwzgldniejszego despoty nad popd zmysowy*
gdy zdoa czowiekiem zawadn. Jak bowiem kady
ywio w przyrodzie, talk i ten popd musi podlega kar
noci ducha kierowniczego. Wtedy i tylko wtedy moe*
zgodnie ze swym przeznaczeniem w maestwie rzdzo
nym wol Bo, sta si rdem wzniosej radoci i g'
boskiego szczcia.
Teraz zrozumiemy znaczenie, uzasadnienie, a nawet
konieczno szstego i dziewitego przykazania Boskiego.
Nie oo innego one mwi, jak tylko: Obowizkiem two
im jest opanowanie popdu pciowego, by si nim wycz
nie posugiwa stosownie do jego przeznaczenia w1 pra
wowitym maestwie!
Przed zawarciem maestwa jest tedy cudzost'
wam i nieczystoci, a zatym grzechem cikim: dobro
wolne zaywanie rozkoszy pciowej i pragnienie jej; nad

25
 !^1
agiPHP

to wszystko to, co uczucie takiej rozikoszy wywoa mo

e i musi, chyba zachodzi jaka konieczno, a dobro
wolnego przyzwolenia na to uczucie nie ma; rwnie
wszystko to, co si robi z amiarmi wywoania rozikoszy
cielesnej. W myli popenia si grzech nieczystoci, gdy
ywi si wiadomie pragnienie uczyni co nieczystego,
lub gdy odczuwa si zadowolenia i rado z popenianych
grzechw nieczystych; takle wwczas, gdy si dobro
wolnie pami i wyobrani zatrzymuje, na przedmiotach,
ktre musz wywoa grzeszne pragnienie, a nawet grzesz
ne uczucia, lub gdy si je wanie w tym zamiarze pod
trzymuje. Romowy stanowi grzech nieczysty wwczas,
gdy si je prowadzi z upodobaniem nad niedozwolon roz
kosz zmysow, albo z zamiarem obudzenia takich upo
doba u innych; rwnie gdy nie s koniecznie, a mog
atwo mwicego i innych narazi na nieczyste upodoba
nie. atwo std wywnioskowa, kiedy spojrzenia, lektu
r, taniec, przedstawienia kinowe czy teatralne itp. s
wykroczeniem przeciwnym czystoci. Stosownie do
sw Zbawicielia: Kady, ktoby wejrza na niewiast,
aby jej poda, ju j cudzooy w sercu swoim (Mat.
5, 28) dopuszcza si zatym grzechu nieczystoci ten,
kto zmysowej skonnoci ku osobie innej pci tak si
poddaje, i pragnie posiadania jej w sposb niedozwolo
ny.. Jest to; grzech wyranie sprzeciwiajcy si przyka-
niu dziewitemu: Nie bdziesz poda!
Niemoliwym byoby usiowanie poprowadzenia
dokadnej linii granicznej midzy grzechem miertelnym
a powszednim na to, by sobie w tej dziedzinie na pewne
swobody do pewnego stopnia pozwala. Jeli gdzie, to
tu wielkie znaczenie ma stara zasada: principiis obsta
zapobiegaj pocztkom! czyli ostronie z ogniem!
Jeeli i ci, ktrzy z ica ufnoci staraj si unikn,
grzechu w tym wzgldzie, jednak pod naporem gwato
wnych pokus ulec mog, to ten, komu brak niewzruszo
nych zasad yciowych, w aden sposb nie ujdzie

26
cikich wykrocze. Popd pciowy zbyt jest silny, by
mona mu zrazu nieco pofolgowa, a potem pa zawoa
nie stanowczo mu si oprze. Wisie upadkw ludzi naj
lepszej , woli tym si tumaczy, e nieostronie 'igrali
z pocztkowymi odruchami niskich poda lub skon
noci, a nastpnie, gdy popd odezwa si z ca moc,
nie znaleli ju w sobie si, by si oprze jego zachcian
kom.
Mona si spotka ze zdaniem, e popd pciowy
jest niepomylny; e powcigliwo szkodzi zdrowiu,
e tego rodaju skrpowanie ciaa osabia nerwy itd.
Przytacza si nawet na potwierdzenie tego zdania leka
rzy. Zapewne, e tu i wdzie poruszenia owego popdu
mog by przykre, a nawet powodowa mog pewn
orzeszfcod w pracy, w zajciach. aden jednakowo
sumienny lekarz nie bdzie twierdzi, e te trudnoci
naprawd mog zdrowiu zaszkodzi. Przeciwnie, podda
wanie si tym skonnociom jest szkodliwe dla ciaa,
przede wszystkim jednak jest ogromnym osabieniem
woli. Wszak s zawody, ktrych wykonywanie nastr
cza niejedn nieprzyjemno, a nawet szkodliwe oddzia
ywa moe na zdrowie. Ktby jednak przyzna susz
no lekarzowi, ktry by wezwany noc do ciko cho
rego pacjenta owiadczy, s pj nie moe, bo takie
naruszenie spoczynku nocnego nadwyry moe jego
zdrowie?
Pominwszy te nieznaczne niedogodnoci, nie da si
wykaza adnych szkodliwych nastpstw ycia w czy
stoci. Cay szereg najwybitniejszych lekarzy i uczo
nych owiadcza z ca stanowczoci, el o nich zgoa
nie wiedz. Z mnstwa tego rodzaju wiadectw przyto
czymy kilka przykadw. Dr. med. W'. Gowers, lekarz
przy szpitalu uniwersyteckim w Londynie: Z ca mo
c powagi, jak na podstawie mego dowiadczenia
szczyci si mog, twierdz, e nigdy aden czowiek
nie odnis jakiejkolwiek korzyci z niepowcigliwoci,

27
ani te nie ponis jakiejkolwiek szkody z ydiki pdWci#'
gliwego. Znany norweski pisarz Bjoernsen: ,Jestem
przekonany, e z powcigliwoci nikt nie chorowa, na"
PCwo jednak z cigego zajmowaia wyobrani pto-
woci. Dr. rued. May: W cigu mij 30-letniej nape-
wno bardzo rozlegej praktyki miaem sposobno napot-'
kac niezliczone ofiary, ktre pady podstaw lubienoci,
nigdy talkich, ktrzy by musieli aowa swej cnotliwej
powcigliwoci. Tajny radca med. Dr. Schmitz: Przy
puszczenie; e nieuywanie narzdw rzrodowych w
jakikolwiek sposb ujemnie wpywa na organizm jest bez
podstawne, bo dowiadczenie uczy, e ycie bezenne a
czyste cieszy si moe przynajmniej rwn trwaoci
i czerstwoci, jak w stania maeskim. Prof. med. Dr.
Rubner; Zupenie bdne jest mniemanie, chcce wypro
wadzi jakie szkodliwe! skutki z niewykonywania owych
funkcji. Dr. Touton: Nie zaobserwowano nigdy jakiego
chorobowego nastpstwa z powcigliwoci pciowej. Dr.
Acton: Absolutna powcigliwo moe i winna by prze1-
strzegana przez modych ludzi przeid maestwem bez
adnego uszczerbku dla zdrowia. Prof. Dr. Fournier:
W sposb nieodpowiedni i lekkomylny rozpowiadano
o niebezpieczestwach powcigliwoci u modego m"
(Szymy. Musz panom wyzna, le jeli te niebezpiecze
stwa istniej dla mnie. s one zupeniej nieznane, e ich
nigdy jako lidkiarz nie stwierdziem, jakkolwiek nie brako
mi sposobnoci do spostrzee w tej dziedzinie. Profesor
uniwersytetu Dr. med. v. Steinen: Powcigliwo nie jest
szkodliw, lecz owszem jest rdem znakomitego rozwoju
silnej woli z ogromnym poytkiem dla wyksztacenia za
wodowego. Dr. mbd. Jacobsohn ujmuje odpowied trzy
dziestu piciu wybitnych profesorw medycyny na ankie
t o wartoci ycia powcigliwego w tych sowach:
Modzie winna przestrzega czystoci; czysto w a-
de!n sposb jej nie zaszkodzi; przeciwnie przyniesie jej tyl
ko .korzy. Zachowujc czysto i unikajc wszelkich sto-

28
suiikw pozamaeskich przyczyni si modzie do utrzy
mania ideau mioci na wyynach, a sama ustrzee si
przied chorobami wenerycznymi. Dr Oppenheim: Nawet
dojrzay modzieniec winien by na wskro przejty zasa'
d, e poruszania popdu pciowego naley w sobie bez
warunkowo pokonywa a do bram maestwa. Prof.
Dr., med. Forel: W normalnych warunkach normalnego
modego czowieka, Ikitry i duchowo, a zwaszcza fizycznie
dzielnie pracuje, a przy tym unika sztucznych podniet,
przede wszystkim narkotykw osabiajcych wol i umys,
jak alkohol powcigliwo pciowa nie naley wcale
do niemoliwoci. Profesor Ribbing: W cigu mej dwu
dziestoletniej dziaalnoci lekarskiej stykaem si z lud
mi, zwaszcza modymi, ze wszystkich warstw spoecz
nych, niei spotkaem jeldnaki ani jednego, ktry byprzy-
niewtpliwie dobrej woliuwaa powcigiwo i opano"
wanie siebie za niemoliwie... Korzystniej jest dla mo
dego czowieka wie ycie czyste. Kolegium lekarskie
na wszechnicy w Krystianii (Oslo), wydao nastpujce
orzeczenie: Postawione niedawno z rnych stron, a na
stpnie przez rne pisma i ebrania powtarzane twierdze'
nie, jakoby moralne ycie i powcigliwo pciowa przy
nosiy zdrowiu szkod, jest wedug naszego jednomylnie
wypowiedzianego dowiadczenia z gruntu faszywe.
Nie wiemy o adnej chorobie, o adnej saboci, o ktrej
by mona, lub byo winno sdzi, ,e jest nastpstwem
zupenie czystego, normalnego ycia. Trafnie wyraa
si znany rosyjski pisarz hr. Lew Tostoj: Dowodw na
to, e powcigliwo jest moliwa a dla zdrowia nie
wtpliwie mniej szkodliwa od rozwizoci, znajdzie
kady setki koo siebie.
Przy tych wiadectwach naley wzi pod uwag t
okoliczno, a wygoszone zostay ze stanowiska czysto
lekarskiego i pochodz od lekarzy wyczni niekatolic
kich. Nie ma w nich zatym uwzgldnienia tej wielkiej po'

29
mocy, ktrej czowiekowi uycza aska.
Owiadczenia powag lekarskich ka przypuci, e
twierdzenia o szkodliwoci czystego ycia maj swe ko
rzenie w usiowaniu wytumaczenia i obrony wasnego
sposobu ycia.
Dla wierzcego chrzecijanina z gry jest rzecz
przesdzon, e Bg nie! moe da rzeczy niemoliwych
lub zdrowiu przeciwnych. Kady czowiek dobrej woli
moe zachowa czysto stanowi swojemu odpowiedni,
jeli tylko uywa rodkw pomocnych i zaradczych, kt
re mu Koci w. podaje i zalelca.
Bdne drogi

Z dopuszczenia Boego popd pciowy odzywa si

ju w wieku, ,w ktrym modzie nie powinna jeszcze rrry'
le o maestwie, do ktrego jednak ten popd zmierza.
Mody czowiek musi uczy si powciga go tak, by
mie go pniej cakowici w swej mocy. Z pocztku
poruszenia tego popdu s jeszcze sabe i stosunkowo a
two mona im si oprze. Stopniowo jednak nabieraj siy
i mog si porzdnie naprzykrzy.
Duo zaley na tym, by dojrzewajcy modzieniec
zaraz od pocztku zaj wobec budzcych si objaww po
pdu pciowego nalyte stanowisko. Winien sobie naj
pierw jasno zdawa spraw, e owe znaki dojrzewania
'ku mskoci s czym zupenie naturalnym, std nie ma
powodu, by si nimi niepokoi. Sam w sobie bowiem nie
jest popd pciowy niczym grzesznym, lecz dany jest
czowiekowi od Boga. Jest jednak dla nas i dla kadego
szlachetnego czowieka rzecz mocno upofcorzajc, e
wanie niska strona tego popdu, zmysowa, odzywa si
czsto w sposb brutalny, dc do zaspokojenia z pomi
niciem wszystkich wyszych wzgldw. Mody czowiek
musi tedy; cigle mie przed oczyma znaczenie i cel tego
popdu, a wiedzc, e nie wolno i za nim, ppki nie. moe
osign owego przez Boga naznaczonego celu, winien
dobywa ze siebie wszystkie siy, by nad nim panowa.
Ni lepe popdy, lecz rozum owiecony wiar winien mu

31
by kierownikiem. Dopiero wtedy i tylko wtedy postpuje
waciwie po ludziku. elazn rk winien duch trzyma
popd pciowy na uwizi i tak: go podporzdkowa ca
oci planu yciowiego, by kiedy do wykonania tego pla
nu skutecznie pomaga a nie psu go i niweczy.
Modzi lubi popisywa si tym, co umiej i potrafi.,
jaike im si umiecha zwycistwo w zapasach czy za
wodach sportowych! Druty telegraficzne i dzienniki roz
nios po caym wicie, ile punktw ten lub w zdoby,
kto osignjmistr20wsfwo. A przecie owe zwycistwa tak
mao, talki nic zgoa nie przyczyniaj si do istotnego do
bra czowieka, do jego zbawienia. Natomiast w zapasach o
czysto rozstrzyga si jego prawdziwe doczesne i wie
czne szczcie. Czy tedy nie zdoa pobudzi ambicji mo
dzieca nadziej zwycistwa i mistrzowstwa w tych wa'
nie zapasach? Wprawdzie tej walki nie ledzi i nie okla
skuje wielotysiczna rozbawiona gawied, ale: zato cae
niebo jest wiadkiem i gotuje wiece zwycistwa. O zdo
bytych punktach milcz wprawdzie sportowe sprawozda
nia, ale w ksidze ywota zapisane s zotymi zgoskami
ku wiekuistej chwale.
Z zupenym spokojem pragn teraz omwi niektre
z bdnych drg, na ktre popd pciowy usiuje popchn
modego czowieka. Jeli przy tym przedstawiam na
turalne nastpstwa, ktre grzech za sob pociga, pragn:
ju teraz zwrci uwag, e te wzgldy same nie s wy
starczajce. Jedynym motywem, ktry zdoa si przeciw
stawi wszystkim atakom namitnoci, jest z ywej wiary
wynikajca uznanie Boego zakazu. Podobnie te tylko
aska,zdoa udzieli nam siy do zachowania czystoci.
Chcemy to pniej dokadniej wykaza.
Trzeba jednak najpierw mie pewno, e co jest
naprawd przez Boga zakazane. Niedowiadczona, bez
mylna i naiwna modo a nadto jest pochopn, by nie
bra niebezpieczestwa na serio. W wielu rzeczach na
prawd gronych nie widzi nic zego. Dlatego' chc jej.

32
oczy otworzy i ukaza skutki, ktre moe za sob po
cign pocha bezmylno. Trzeba by pozna, co kry
je si za takimi frazesatai, jak: ycie ma swoje prawa,
modo musi si wyszumie, uywaj wiata p
ki su lata : jakie nieszczcia w yciu ludzkim spo
wodowa moe jedna godzina saboci albo modzie
czy Iklawa. Musisz nabra przekonania, e ci si czego
zabrania niei z ciasnoty umysowej, ale dla twego najy
wotniejszego interesu. Zakaz winien twoj wol tak dla
siebie zjedna, by czu i myla nie: Nie wolno mi!
lecz: nie chc!
Wywody niniejsza tylko wtady zrobi na tobie wra
enie, jeli masz dobr wol zachowa prawa Boe. Po
znanie okropnych nastpstw, ktre grzech cignie za so
b, winno uczyni ci ostronym, by lekkomylnie nie
wchodzi na drogi, na ktrych z braku dowiadczenia nie
widzisz niebezpieczestwa. Potrzeba wielu przestrg, by
nie zrobi faszywego kroiku, bo grzech urnie si przymili
w najpowabniejszej postaci, strojc si w pozory szcz
cia i mioci. Chc ci wykaza, jaki potwr pod tymi po
zorami si kryje, jak podo i ohyd zawiera w sobie
grzeszna skonno, by z nadchodzcym jej niebezpie
czestwem zawsze umia z daleka rozpozna zbrodnicze
jej pitno. Wszak w walcq z tak wrog a tak podstpn
potg nigdy nie moe by za duo ostronoci, za duo
rodkw, do zapewnienia sobie zwycistwa.
Jeeli za w szczeglnoci zwracamy uwag na cztei-
ry zboczenia, to bynajmniej nie chcemy przez to powie
dzie, e one stanowi jedyne i zupenie odrbne sposoby,
jakimi jednosiiki ulegaj niegodziwie popdowi pciowemu.
Kady wypadek, nosi na sobie odmienne dechy. Ale my
li i wskazwki, ktre! mog modego od faszywego kro
ku powstrzyma, daj si najlepiej ugrupowa koo tych
czterech poj. Co za naley odnie ido poszczeglnego
wypadta, to zaley od rnych dkolicznoci.
3
33
' Na pierwszym miejscu zajm si tajemnym grzechem
samogwatu. Nastpnie mioci, modziecz, tzn. przed
wczesnym: poufaym zaprzyjanianiem si z dziewczyn,
przy czym moliwo maestwa nawet nie wchodzi w
rachub. Zazwyczaj okrela si taik przyja mianem flir
tu. Na trzecim miejscu wymieniam nieprawy zwizek, a
rozumiem przez to wspycie wprost niemoralna, pozba
wione najczciej zupenie i zamiaru i moliwoci mae-
stwa. Wreszcie przez wygodne stosunki rozumiem wykro
czenia chwilowe, do ktrych olkazj bywaj zabawy,
i ulic?,

34
Samogwat

U chopca normalnego rozpoczyna si z okresem roz"

kwitania proces, ktry go zmienia w mczyzn. D*a owe
go procesu czynno gruczow nasiennych} ktra si wte
dy wanie budzi, ma niezmiernie doniose znaczenie.
Tworz si w nich nie tylko plemniki, z ktrych powsta
moe nowe ycie, lecz przez nie dokonuje si rwnie
rozdzia solkw ywotnych, owe wewntrzne sdkrecje, o
ktrych ju wpominalimy poprzednio. Wytwarzaj
one materie, tzw. hormony, ktre przechodzc w krew
stanowi nieodzowny warunek fizycznej i umysowej wie
oci, jako te rozwoju do cakowitej i penej mskoci.
Ot dla owego dojrzewania niesychanie wan rzecz
jest, by rozwj i czynno tych gruczow odbywaa si
w zupenym spokoju, nie doznajc ani zaburze, ani prze
szkd. Mode minie wzmacniaj si przez wiczenie;
rozwijajce si natomiast gruczoy ulegaj przez przed
wczesne i nienaturalne podniety osabieniu i chorobliwe
mu rozdranieniu i trac zdolno, by naleycie spenia
swe zadanie w rozwoju modzieca na mczyzn.
Nie potrzebuje si mody czowiek niepokoi, gdy
W czasie snu organizm sam wydziela nadmierne soiki.
Jest to objaw normalny i zdrowy, zachodzcy u dojrza
ego modzieca, mniej wicej co miesic. Grzeszyby na
tomiast wtedy, gdyby ulegajc popdom natury, -wywo
a co podobnego wiadomie.

35
 By mc oceni ciko takiego przewinienia i jego
nastpstwa, zwaszcza w dziedzinie duchowej trzeba
by wiedzie, co byo powodem tego przewinienia. Bdz
cy w tym kieruriku dadz si podzieli na trzy grupy.
Do pierwszej zaliczamy tych, ktrzy pocztkowo
zgoa bezwiednie, ju to pod wpywem zych'kolegw, ju
to przez nieostrone, uleganie budzcym si poruszeniom
zmysowym, ju to wreszcie wskutek nieszczsnego przy
padku zapoznali si ze samogwatem i bez gbszego za
stanowienia tej namitnoci cigle si poddaj. Wszak
bezmylno bywp nieraz u chopcw przeraajca.
Wci postanawiaj nie upada, a przecie, gdy, tylko na
dejdzie pokusa, ulegaj. Daj si uwie podszeptom po
dliwoci, ktra ich tumani, .e ju nie zdoaj si oprze,
e to jedyny sposb uspokojenia itp. Poddaj si coraz
bardziej, jakby ze zwyczaju, prawie mechanicznie, a prze
cie bezporednio po upadku sami na siebie si gniewaj
i postpku auj. Chocia gorco nieraz pragn grzechu
tego zaprzesta, z naogu jednak i saboci cigle na nowo
do niego wracaj. Trafiaj si wrd nich nieraz jedno
stki wybitna o idealnym polocie, ktrym taki stan sprawia
wielk udrk.
Do drugiej grupy nale tacy, ktrzy vw podobny
sposb w nag ten popadli, ale nie zadaj sobie najmniej
szego trudu by go opanowa. To liche charaktery, bez
wszelkiej energii, ktre si na aden dzielniejszy wysiek'
zdoby nie potrafi.
Trzeci grup stanowi najgrsi, u ktrych zmysowy
popd tak wzi gr, e zarazi wszystkie ich myli
i pragnienia. Do myli wyszych stali si ju niezdolni.
Zaj moe, ich jedynie jeszcze to, co trci zmysowoci.
Na okrelenie poziomu ich myli, poda, rozmw, dow
cipw i zabaw trudno jest znale nazw w sowniku
ludzkim.
Wynika std jasno, e istnieje potna rnica mi"
dzy bdzcymi z pierwszej i trzeciej grupy, i e ich ad

36
n miar nie mona jednakowo traktowa. U pierwszymi
zdarzy si moe (nie mwi, jakoby zawsze tak byo),
e jeli czasem obali i mimo rzetelnych wysikw, uni
kania Okazji, modlitwy i przystpowania do . Sakramen
tw, po duszej walce kto ulegnie pokusie, upadek jego
nie jest grzechem cikim, bo wskutek podniecenia i za
mieszania nie byo ani naleytej rozwagi ani te zupe
nie dobrowolnego zgodzenia si na grzech. Nieatwo to
rozstrzygn, tote ta uwaga nie ma by pobudk do lek
komylnoci, lecz pewn pociech dla tych wszystkich,
ktrzy szczerze usiuj grzechu unika, a przecie niekie
dy ulegli gwatownej pokusie. Gdyby kto jednak uwag
t w ten sposb pojmowa, e wobec bardzo silnych pokus
moe ostatecznie spokojnie, podda si ich naporowi, to
ju| sama myl byaby grzechem.
Nastpstwa dla rozwoju fizycznego zale od r
nych okolicznoci, zwaszcza od czstoci wykrocze. W
kadym razie dziaaj one podobnie, jak gdyby si na wio
sn nacinao kor modego drzewka, talk iby sdk ze wy
tryska. Wyraz tedy oznaczajcy osabianie samego sie
bie byby najodpowiedniejszy na okrelenie samogwatu.
Zakca on spokojny rozwj gruczow nasiennych, zmu
szajc do dziaalnoci, ktr by dopiero po latach winne
byy wykonywa, a tym samym utrudnia spenianie za
dania obecnego, polegajcego na owych wewntrznych
sekrecjach, stanowicych rnic pci w ogle. Wpraw'
dzie nie zawsze te skutki ujemne okazuj si w sposb
jednakowy. Ale, a nadto czsto przy licznych upad
kach ginie fizyczna i duchowa wieo, a na jej miej
sce wystpuje znuenie przedwczesne i przygnbienie1;
wejrzenie przygase i niespokojne, zwide!, cignite i
jakby przeyte rysy tych biedakw budz politowanie
i zdradzaj zbyt wyranie zbrodnicza naruszenie si y
wotnych. Nawet rzadkie upadki ujawniaj si, w simut-
nych nastpstwach.
 Pouczajcym jest nastpujce wyznanie modego
czowieka: Uwiedziony zym przykadem w 14 roku ;
ycia popadem w .nag samogwatu. Dopiero wskutek
wykadu Ojca zdaem sobie jasno spraw z mego postpo
wania od Miku lat. Duma moja przeszkodzia mi wyzna
Ojcu wszystko od razu. Teraz ju przemogem te ciem- iv
noci i grzech. Trzeba byo na to cikiej walki! Spado
to ze mnie, jak brzemi przygniatajce... Teraz czuj si
wolnym, szczerym, uczciwym i czystym czowiekiem!
Nastpnie wyznaje jeszcze: Dawniej na pytanie, jak mi
si powodzi; to, jako tako. Teraz peen jestem otuchy.
W szyscy podziwaj mj zmieniony wygld; dawniej
wci blady i mizerny, teraz czerstwy, peny i rumiany'.
Nastpujcy list /moe by niejednemu pomoc i otu
ch: Przede wszystkim mog Ojcu wyzna, e mi si
i nadal udao wytrwa. Cho czasem trudno, t przecie
stanowcze postanowienia i siarczyste: do piorunw, zo
baczymy, kto silniejszy, P. Bg, czy szatan!... pomagaj
do zwycistwa. Gdy patrz wstecz na ostatnie lata, to mi
si nasuwa mysi: Czy to nie wielkie gupstwo, e ju
dawniej si nie nawrci!... Nieche to Ojciec powie
wszystkim chopakom, co.tdmu samemu nieszczciu ule-,
gli, jak ja, a zawrcenie z tej drogi zupenie jest moliwe,
i e w tym wanie dla upadego cae szczcie i zadowo
lenie.
Odpowiadajc waciwemu zadaniu tej ksiki, chc
jednakowo wskaza obecnie przede wszystkim skut
ki, jakie omawiany grzech wywiera na pniejszy stosu
nek do dziewczyny. Wystpuj one przewanie tylko przy
grzechach trzeciego, po czci take drugiego z przed
stawionych typw, natomiast w pierwszym typie s pira-
wie niewidocze.
U dojrzewajcych modych ludzi, ktrzy dobrowol
nie i wiadomie poruszeniom dzy zmysowej ulegaj
i ni si rozkoszuj, dza ta gruje nad wszystkim. Za
raa ona ich ycie umysowe, nadaje kierunek wszyst

38
kim deniom i zamysom talk, e ponad rozkosz cielesn
nie znaj nic, co by ich wicej pocigao, zachwycao, lub
co by stanowio dla nich przedmiot godniejszy starania
i wysiku. Dla nich istnieje tylko ten )klt widzenia.
~&tiaxyju. jest przeto, e tacy i w maestwie widz
tyHBaaS dogodzenia niskim popdom. Kobieta spa
da da rzdu narzdzia przyjemnoci; dla dostojestwa
i piknoci rodzieelskich obowizkw, dla szlachetnej, czy'
stej mioci, dla duchowego pikna maonki i matki, bralk
im wszelkiego zrozumienia. Jedynym ich ideaem ycio
wym, jest/niczym nieskrpowane dogadzanie zmysom.
Dla porzdku pragn dopiero pniej wykaza, jak
straszliwe; nastpstwa moe mie dla dziewczyny tego ro
dzaju postpowanie. Teraz tylko na jedno zwrc uwag.
Jdk wspomnielimy wyej (str. -19), dziewczyna nie zepsu
ta staje wobec zmysowego popdu mczyzny zupenie
niewiadoma. Nie rozumie go, bo ten popd u niej zazwy
czaj milczy, i potrzeba, wedug zapewnienia powanych
lekarzy,^niezmiernej delikatnoci ze strony szlachetnego
mczyzny, by oblubienica w maeskim oddaniu si wi
dziaa to, co z ustanowienia Boego widzie powinna, to
znaczy dowd witej, prawdziwej mioci, symbol zew-
ntrzny zjednoczenia duchowego.
Gwatownie tedy bdzi tylu modych mczyzn, wy
obraajc sobie, e dziewczyna ma te same podania,
co oni. 'Dziewczyna wyrosa zdaa od wszelkich po
kus, rozumie tylko mio duchow. Gdy zatym przytuli
si do mczyzny i pragnie jego pieszczoty, jest to objaw
yczenia, by si u niego schroni, znale w nim oparcie,
pomoc i obron, na 'ktrej mogaby z caym zaufaniem
polega. Jake druzgoccym musi by dla niej odkrycie,
e tego, czego szukaa, nie znajdzie; e przed tym, kt
remu chciaa zaufa, musi si mie na bacznoci; e o-
wszem nigdzie nie jest mniej bezpieczn, jak w jego blis
koci ; e to ona musi mie si, by jego i siebie przed
upadkiem broni! Niestety, niejedna ulega przewadze

39
mczyzny i nis; potrafi umiowanemu niczego odmwi.
W duszy jednak czuje si czsto miertelnie nieszczliwa,
bo zamiast spodziewanego szczcia spotkaa si z gorz
kim zawodem.
Od Ikilkju lat daje si zauway prd wrd wiata
niewieciego, bdcy jakby buntem przeciw tem,k|ajki po
wikszej czci mczyni pojmuj i wyzyskaj swe pra
wa maeskie. Sycha gosy owiadczajce, e' wol
wyrzec si maestwa, ni by niewolnicami chuci roz
wydrzonych mczyzn. Szlachetn niewiast musi obu
rzy, gdy zauway, e m jej adnego nie ma zrozumie
nia dla jej wyszych ycze i duchowych potrzeb, e
Widzi w niej przede wszystkim narzdzie do zaspokojenia
swych zmysowych popdw, a moe jeszcze co najwy
ej gospodyni, lecz nie rwn sobie powiernic i towa
rzyszk ycia.
To, co tego rodzaju mczyni nazywaj mioci,
to w rzeczy sarniej jest najjaskrawszy egoizm i ch uy
wania, ktra nie czuje, ani widzi, jak straszliw wyrz
dza krzywd przedmiotowi swych skonnoci. Tacy nie
zdolni s zauway, jak swymi niskimi apetytami i swym
natrctwem gboko. rani uczucia maonki, jak niwe
cz wzajemny szacunek, na (ktrym jedynie praw"
dziwa mio si opiera i jak przez to burz na zawsze
to niezrwnane, gbokie szczcie pynce z mioci.
Niejedna nie miaa ju janiejszej godziny, odkld si po
lubie przekonaa, do jakiego rozpustnika zostaa przy
kut. Blem napenio j pytanie: Jak m mj doszed
do takich rzeczy? Gdzie on si tego nauczy? jeden z
najwybitniejszych lekarzy chorb nerwowych powiada,
e zna niejeden wypadek, gdzie dzika pospolita rozpusta
modego ma nie tylko mienia najtkliwsz iio mo
dej ony w najgbszy wstrt, lecz spowodowaa roz
strj umysowy. Jeszcze gorsze wraenie wywouje do
strzeony pniej u ma bazwsyd w jego pojmowaniu
ycia pciowego i mioci w ogle. Wtedy w duszy ko~

40
biecej powstaj cicie walki i zmagania ze strasznym
rozczarowaniem i zniweczeniem wszystkich marze
o szczciu w mioci. Czsto ta szlachetniejsza mio
kobieca bywa zdawiona, a potem moe ju tylko by mo
w o cierpieniu i znoszeniu nieszczcia.
Zreszt maestwo nie jest przecie nieprzerwanym
pasmem miosnych rozkoszy. Chocia uprawnia do zas
pokojenia w dozwolony sposb popdu pciowego, to jed
nak nie daje paszportu na dogadzanie wszystkim jogo za
chciankom. Najpierw prawdziwa mio wymaga deli
katnego uwzgldniania ycze i usposobienia maonki.
Wszdk chronica delikatno jest probierzem doskona
ej mioci. Nastpnie bywaj okresy i okolicznoci, w
ktrych powcigliwo jest obowizkiem ma. Ci, kt
rzy sobie tego do jasno i wyranie nie uwiadomili, i nie
nabyli potrzebnej w tym celu zdolnoci panowania nad
sob, mog si znale w arcytrudnej sytuacji, jeli nie
chc dla swej namitnoci powici wasnej duszy i ca
ego szczcia maeskiego.
W taki sposb gotuje niejeden w modych swoich la'
tach ju naprzd ruin przeszego szczcia w mae
stwie. Mgby 'kto zarzuci, e przecie nie brak i takich,
co po bardzo lekkomyfnej modoci stali si nastpnie
dobrymi i statecznymi mami i ojcami rodzin. Kto jed
nak patrzy gbiej, przekonuje si, e zbyt czsto pozory
myl. Naduycia pciowe nigdy nie przechodz bez la
dw. Nisiki wiat myli nie da si po prostu wyrwa z ko
rzeniami i zastpi wiatem innym. Cae ycie duchowe
jest czsto nieuleczalnie zatrute. W pierWszym rzdzie
osabiona jest wola wobec podniet zmysowych, bo si
nigdy nie przyuczyli do ich zwalczania. atwo tedy ulega
przy kadym zetkniciu si z nimi.
A wobec tych wszystkich niepowetowanych strat,
jak korzy daje samogwat? Par chwil zaledwie zmy
sowej przyjemnoci, ktra u kadego jako tako porzd
nego czowieka przeradza si prawie natychmiast w
obrzydzenie.
Miostki przedwczesne

Jeli okres rozwoju modego czowieka przechodzi

w sposb zdrowy i uporzdkowany, wwczas nie odzywa
si w nim nawet potrzeba nawizania bliszych stosun
kw z dziewczyn. Jest to co, co go zupenie nie obchodzi.
Nadto sysza od rodzicw i od swego duszpasterza, e
to jest nieodpowiednie. To mu wystarcza, by stumi tego
rodzaju pomysy. Zreszt obowizkowe zajcia nie zosta
wiaj mu na to czasu. W godzinach wolnych spieszy do
rwienikw. Prcz tego sumienni rodzice1 czuwaj nad
swymi crkami tak, e tylko w ich obecnoci moe si
spotka z dziewcztami. Ryoby to niezawodnie, bogosa
wiestwem, gdyby wszdzie panoway takie zwyczaje.
Niestety, czasy dzisiejsze przeksztaciy je czstokro zu
penie.
Niezdrowa a przedwczesna dojrzao powoduje
przedwczesne rozbudzenie popdu pciowego. Rozmowy,
przykad innych, zaraza kinowa, teatr i wszelkiego ro
dzaju rozrywki, pytka lektura, tace i w ogle duch cza'
su, skierowany talk wycznie (ku uywaniu, naprowadza
j modego chopca na myli, do (ktrych nigdy by sam
nie doszed. Zapewne do najszkodliwszych wpyww ki
na naley to, e w nim modzie moe zobaczy, jak to
trzeba si bra do tego rodzaju znajomoci. Wystarczy
potem tylko naladowa, co si widziao. W ten sposb
sztucznie budzi i hoduje si popd; pragnienie zafcoszto-

42
wania powabw modzieczej mioci ronie. Niejeden na
wizuje znajomo z dziewczciem z chci naladowania.
Sdzi, e tak przystoi prawdziwemu, modemu mczy
nie, a nie chce pozosta w tyle za drugimi. Szczyci si
potem, gdy mu si udao obudzi w nawp dojrzaym
podlotku dla siebie zainteresowanie.
Z caym spokojem chc przytoczy powody, dla kt
rych pod adnym warunkiem nie naley zezwoli na
przedwczesn znajomo z dziewczyn. Dla uniknicia
wszelkiego nieporozumienia pozwol sobie zrobi naprzd
nastpujc uwag. Zdarzy si moe, e wrd przy
jaznych stosunkw dwch rodzin znajdzie si dwoje ludzi
tak dla siebie dobranych, e przysze ich maestwo wy
daje si rzecz przesdzon. Spotykaj si podobaj
si sobie, a nadejdzie czas, e si pobior. Nie ulega wt
pliwoci, e temu nie tylko nic nie mona zarzuci, lecz
taki zbieg okoliczoci jest dla nich ogromn, korzyci.
W tym co nastpuje, mam na oku te miostki, jakie
niestety czsto powstaj midzy modzie, ktra opu
ciwszy zaledwie awy szkolne, albo uczszczajc do wy
szych uczelni, wic w kadym razie w wieku, w ktrym
maestwo jest rzecz bardzo jeszcze odleg, zawi
zuje znajomoci miosne, aby zawczasu dowiadcza zmy
sowych przyjemnoci talkiego stosunku.
Ile to najpierw drogiego czasu i si najlepszych
idzie na marne na owe talki niemslkie wzdychania i pr
ne gadania! Powica im taki modzik setki godzin z o-
gromnym uszczerbkiem wasnego wyksztacenia. Uczu'
cie, ktrym jest zajty, pochania tak dalece jego myli,
e na tym cierpi obowizkowe zajcia. Niejeden ucze
nie otrzymuje promocji tylko z tgo powodu. Kade ubie
ganie si o co ma to do siebie, e bierze niejako w posia
danie myli i wol czowieka wycznie, usuwajc na bok
inne zainteresowania. - Gdy cel wysikw osignity, na
staje spokj. Dlatego jest rzecz nierozumn i nienatu

43
raln ubiega si za czym moe. i latami caymi, nie
majc ani monoci, ani nawet woli, by cel zabiegw o-
sign. Zapewne, e niejeden wmawia w siebie i drugich,
e chce w przyszoci maestwa, ale to jest prawie
zawsze oszukiwaniem siebie. Prawd za jest to, daii
si mi twarzyczk czy innymi zewntrznymi powabami
tak usidli, e si im oprze nie potrafi. Drobiazgi mog
tej znajomoci kres pooy, a przy tym oboje s za mo
dzi. by donioso takiego wyboru i jego nastpstw nale
ycie oceni. Tu bowiem miarodajnymi winny by przede
wszystkim wartoci natury wewntrznej, a nie pocig
zmysowy. Dowiadczenie stwierdza, e z tak; zwanych
miostek; studenckich ani nawet jedna na sto do ma
estw nie prowadzi.
Ksztacenie si charakteru doznaje rwnie wskutek
przedwczesnych miostek, duej przeszkody. Taki mokos
nie liczy si ju z tym, czego prawo i obowizek, od nie
go wymagaj, ale brnie na olep tam, gdzie go skonno
pociga, nie zwaajc na gos rozumu i sumienia. Najwa
niejszy rodek wiodcy do tgiej i samodzielnej msko
ci - opanowanie i pokonywanie samego siebie pozo
stawia w zupenym zaniedbaniu. Najlepsze okazje do
wzmoenia wewntrznej siy i wolnoci id na marne.
Wszystkie owe humory, nastroje, pomysy i zachcianki
s wanie po to, by nauczy si nad nimi panowa. Za
miast by ich niewolnikiem, winien sta si ich wadc,
potg swego ducha. Skoro tylko da si jakiej miostce
oplta, wnet pragnienia niszej kategorii zaczynaj nim
kierowa. Skrpowany nimi jaik sieci, wysila swj umys
tylklo na to, by im dogodzi. Na bok ustpi musz wszy
stkie wysze, prawdziwe i najosobistsze interesy. W' ten
sposb nie bdzie nigdy samoistnym charakterem, kt-
potrafi popd pciowy nagi do swego yciowego pla
nu, ale pozwoli si urabia popdowi, a ten urabia wszy"
stkich na jednakow mod.

44 '
\ - *
Tym samym jest zawizywania miostek oznak mo
ralnej miernoty. Pierwsze poruszenia popdu pciowego
kadzie takiego dorastajcego mczyzn na obie opatki.
Zaledwie w popd sprbowa wystpi ze swymi urosz-
ceniami, a ju mu taki bohater ulega. Baz oporu pozwa
la sobie naoy jelgo kajdany. Naprawd, lito bierze na
Widok tych stracecw, ktrzy wydaj si sami sobie bar'
dzo wielkimi dlatego, e czujc podmuch mskich skonno
ci, uwaaj za najpilniejsze zadanie swego ycia, by je
czym prdzej w zupenoci zaspokoi. Zdetronizowany
umys ustpuj wszechwadztwa popdowi pciowemu.
Wszystkie jego zachcianki s dla owego dorastajcego
niewolnika rozkazem, a znajduj u niego dobrowolny a
bezwzgldny posuch. Wszystko, co myli i co czyni, ju
. nie jest wyrazem jego ja, lecz jego lepego popdu i no
si na sobie tego popdu znami. Przecie nie; zaley temu
nieszczliwcowi na tym, by zaoy wasne ognisko ro
dzinne, by znale towarzyszk ycia; on szuka jedynie
zaspokojenia popdu pciowego dla jago przyjemnoci
bez ogldania si na cele i prawa przez Stwrc postano*
wion. To wanie sprzeciwia si naturze, jest czym sa
mym w sobie nieusprawiedliwionym i dlatego zakazanym.
Przy tym caa psychika modego czowieka ulega ja
kiemu pciowemu zapowietrzeniu. W warunkach normal
nych winna skonno dwojga serc w krtkim czasie, pro*
wadzi do maestwa. Kademu znawcy ycia wiadomo,
e narzeczeni bywaj wprost wytrceni z duchowej rw
nowagi. Mwi si susznie o szale miosnyjm, ktry ogar
n oboje. Dopiero po tzw. miodowych miesicach odnaj
duj si powoli w wiecie, rzeczywistoci. Kiedy zatym
mody czowiek goni za tego rodzaju stanem dla niego
samego, a nastpnie, jaki si to czsto dzieje, idzie raz po
raz a podobnym piocigiem, wwczas zmusza si niejafkb
ustawicznie do pozostawania w talk nienormalnym stanie
ducha. Poniewa za stan ten koniecznie oddziaywa na
cigle jeszcze rozwijajcy si pciowy ustrj nerwowy, a

' > 45
tym samym na gruczoy nasienna koniecznym nastp
stwem tago musi by trway, niezdrowy, chorobliwy sta
podranienia tyche, co stanowi przyczyn licznych
gwatownych pokus. W' ten sposb cae mylenie przepo
jone jest wyobraeniami seksualnymi, tak, e w nim ani
miejsca ani czasu ani zrozumienia nie ma dla rzeczy wy
szych. Dojrzewanie duchowe adne, poziom myli niski,
rozumowanie pytkie1i nierzadko przychodzi zlekcewae-
nie duchowych wartoci. Pod kadym wzgldem staje si
taka jednostka maowartociowa.
Inne jeszcze niebezpieczestwo tkwi w tym, e tego
rodzaju znajomoci pocigaj za sob najrozmaitsze! wy
datki. Zakochany nie chce by gorszym od drugich; uwa
a sobie za obowizek ponosi dla swej bogdanki rne
ofiary, sprawia prezenty. Na to jednak jego kieszonko
we pienidze nie wystarczaj. Zaczynaj si kradziee
i sprzeniewierzenia, ktre tylko do czasu. zdoaj si
ukry. Std potem ciki srr-ufek i zgryzota, dla rodzi
cw; u niejednego utrata zarobku lub posady dalej bez
robocie i wczga, po dzi dzie pocztek wszelkich w y
stpkw.
A jeszcze nie wspomnielimy o najwikszym niebez'
piaczestwie poczonym z miostkami. Czy bowiem
rzecz IWoczy si - jak przypucilimy dotychczas na
samym flircie, wzdychaniach i czuociach? Moe
by, e miostka nie przekracza granic pewnego rozma
rzenia, bo okolicznoci rne nie dopuszczaj wikszego
zblienia. Zapewne, e wwczas wspomniane nastpstwa
okazuj si take nie) talk jaskrawi, Ale niech si tyl
ko warunki zmieni, wnet ze zwikszon poufaoci skut
ki staj si groniejsza.
Zazwyczaj jednak mio, modziecza nie przecho
dzi tak niewinnie!, jak) si to moe wydaja. Skonno bo
wiem do osoby innej pci ma to z istoty swiej do siebie1,
e jakby z naturalnej koniecznoci nieprdzej si zaspokoi,
pki nie wypowie si zupenie w ucisku maeskim.
WszaJk, to stanowi istotn rnic midzy skonnoci
do osoby drugiej pci a kad inn mioci lub przyja'
ni. Wprawdzie kada mio dy do pewnego zjedno
czenia. Widzimy to u matki tulcej do siebie; dzieci,
u przyjaci, biorcych si w ramiona. Ale im to wystar
czy, nie czuj przy tym adnego cielesnego porywu, kt
ry natychmiast si budzi, gdy podobne zblienie nastpi
midzy osobami rnej pci.
Niewtpliwie przemawia pocztkowo, jeli wyklu
czymy grzeszne zamiary, sama skonno duchowa.
Jedno drugie (kocha, wzajemnie si rozumiej i mio im
by razem. Serca ich napenia bogie uczucie, ktre
wcale nia musi jeszcze mie w sobie nic zmysowego.
Rozmawiaj, zwierzaj sobie swoja tajemnice, plany
i przeycia. Z natury domaga si ta skonno, by si
wyrazi w zewntrznych znakach. Zaczynaj si piesz
czoty, pocaunki, objcia. To fizyczne zblianie, jak rw
nie cay wiat myli budzi z koniecznoci popd na
turalny. Pamitajmy, e upodobanie, mio nie jest ni
czym innym, jak czci popdu pciowego i e oba te
czynniki najcilej na siebie oddziaywuj talk, e rozbu
dzenie jednego z nich koniecznie musi wywoa drugi.
Objawy, ktre rozbudzone popdy wywouj, s r
ne, stosownie do roli, jak jedna i druga pe odgrywa
w alkjcie zjednoczenia. U modzieca poruszenia popdu
pciowego spowoduj naprenie fizyczne, prace ca si
ylo jego zaspokojenia. Natomiast, wedug zdania jed'
nego z pierwszych znawcw tej dziedziny, rozkocha
nie wywouje w dziewczciu podniecenie, ktre paraliuje
wszelki opr rozsdku i woli. Sania si w objciu m
czyzny, poddaje si mu bez. sprzeciwu i zdolne jest do
wszelkiego szalestwa. Tak postpuje w dalszym ci
gu naturalny rozwj popdu pciowego. Zatrzyma go
wtedy jeszcze, albo stumi ju mao komu si udaje.
Z uporem i nieubagan koniecznoci dy ten najsil-

47
niszy i najpodstpniajszy z popdw do celu swego
przeznaczenia i nie da czowiekowi spbkoju, pki go nie
osignie. '
Przyznajemy, e wielu z tych, ktrzy miostlki rozpo
czynaj, nie zamierza doj do ostatecznoci. Owszem,
z oburzaniem odparliby tego rodzaju zarzut, jalkio, e im
ani w .'myli co podobnego nie powstao. Nie chcemy
uczciwoci ich zapelwnie podawa w wtpliwo. Sta
si moe, e niejeden nie zajdzie tak daleko, bo spo
strzee szarpice go. burze i niepokoje i przerwie1 znajo
mo zawczasu. Nieraz dugo jeszcze potem trzeba im
to zerwanie odchorowa w duszy. Pozwolili na -wybujanie
W sobie skonnoci, kltra zaja im ca dusz a te
raz brakuje jej prawidowego dokoczenia, jakim jest
maestwo.
Czasem upywa sporo czasu, zanim dojdzie do osta*
tecznoci. W tym jednaki tkwi w straszny tragizm mi
ostki utrzymywanej li tylko dla jej powabu, e w a
nie brak w niej waciwego zamiaru pozbawia j owej
moralnej powagi, ktra jedynie jest w stanie utrzyma
j w naleytych granicach. Jeli siikfto nie potrafi oprze
popdowi, ikjtry si do niego zblia ze sabymi, zwykymi
pontami, jaki zdoa si oprzei wtedy, gdy ten wabi go
rozkosz najwysz, jak da moe!?! jeli nie ma
siy wyrzec si drobnych przyj pmos tek, to i owej osta
tecznej zrezygnowa nie potrafi.
Nader smutne dowiadczenie uczy, e taki jest nie
unikniony koniec owego procesu. Co chwila zaczyna
go, a potem w poowie przerywa, to jest po ludzku po-
prostu niemoliwe.
-Czy w ogle moliw jest midzy osobami rnej pci
przyja, jalto taka? Chcc na to pytanie odpowiedzie,
trzeba by wpierw cile okreli, co mamy przez przyja
rozumie. Nie, ulega wtpliwoci, e przyjacielskie zbli"
nie, jakie si zwyczajnym trybem wywizuje midzy
znajomymi rodzinami, musi obejmowa take i mode oso

48
by w tych rodzinach. wiadczyo by smutnie o modym
czowidku, ktry by w okolicznociach std koniecznie
wynikajcych nie potrafi odnosi si do modej panienki
z mi, swobodn grzecznoci, bez najmniejszego naru
szenia wymaganej przyzwoitoci. O tym szczegowo
w rozdziale o rycerskoci na str.
Ale serdeczna, zaya przyja taika, jaka zachodzi
midzy chopcami, czy modziecami midzy sob, nie
da si w praktyce utrzyma w tych samych granicach
midzy modym mczyzn a dziewczyn. Nawet przy
dojrzaych, calkowicie wyrobionych charakterach byoby
to moliwym jodynie w bardzo wyjtkowych warunlklach
gdy jaiki mwi Alban Stolz, znakomity pisarz i mora
lista dusza wzniosa si ju ponad poziomy a po
pd pciowy albo znajduje gdzie indziej naleyte uspoko
jenie, albo te zosta cakowicie ujarzmiony przez cnot
zdobyt wyton walk i dostatecznie wyprbowan,
Leicz wanie niejedna gorszca historia ma sw przyczyni
i wytumaczenie w tym, e takich dwoje ulego zudze
niu, e ich czy tylko przyja, a w rzeczywistoci szli
tyllko za Skonnoci serc, bdc duchow stron pop
du pciowego, (ktry oczywicie pcha ich w swoim kie
runku.
Natomiast modzi, nie majcy jeszcze wcale dowiad
czenia yciowego, ktrzy zatym nie s w stanie jeszcze
przenikn caej doniosoci tego, co si w nich budzi, kt
rzy nadto s w wieku, w ktrym najpotniejszy z pop
dw niezliczonymi sposobami szuka sobie drogi do opano-
wania serca, ci napewnie nie zdoaj utrzymywa midzy
sob tylko przyjani, opierajcej si z koniecznoci na
wzajemnym szacunku i pewnym Iku sobie pocigu, bez na
raenia si na imio Zmysow, ktra zapewne si zjawi
i kajdany swe narzuci. Zwaszcza dziewczynie trudno jest
odrni przyja od skonnoci miosnej, bo w niej za
zwyczaj popd zmysowy jest jakby w upieniu; podczas

4 49
gdy modzieca ostrzegaj budzce si w nim 'wzrusz-/
aia, e to, co go opanowuje jn nie jest uczuciem niewin
nym.
Potwierdzenie powyszych uwag znajdujemy w wyz
naniach modych ludzi, 'ktrzy chcieli by dla siebie ty'
ko przyjacimi, ale wreszcie musieli uzna, e to co ich
czy, ju nie jest sam przyjani. Student pewien ko
czcy gimnazjum, noszcy si z zamiarem wstpienia do
seminarium duchownego, pozna panienk, ktra mu si
spodobaa. Dziewczyna wiedziaa o jego zamiarach na
przyszo. Przyja ich miaa by czyst, idealn. Uni
kali wszelkiego pieszczotliwego zblienia, nie pozwolili
sobie nigdy na pocaunek:. Po maturze modzieca byli
przez kilka miesicy rozdzieleni, a kiedy on wrci,
owiadczy, e postanowienie jego wstpienia do semi
narium jest rzez zdecydowan. Na to usysza sowa:
Waciwie powinno mnie to cieszy; ale zrozumiesz
chyba, e mi to nie atwo przychodzi. I wyzna p
niej w mody (kleryk przed towarzyszami, e nawizu
jc ow przyja popeni bd, bo (kto wie, czy ta dziewy
czyna (kiedykolwiek zdoa innego tak; szczerze po
kocha, jalk jego.
Inny mody czowiek w podobnej by sytuacji. Oboje
wprawdzie odczuli niebezpieczestwo budzcego si uczu
cia, ale postanowili oprze si mu stanowczo, by byli dla
siebie tylko przyjacimi. Zapytany nieco pniej w mo
dy czowiek, jaki sobie przyszo tego uczucia wyobra
a, odrzek; Sdz, e si na t ofiar zdobd; czy i ona
to potrafi nie wiem. A co zrobisz, gdy ci owiad
czy, e tego nie potrafi? e bez ciebie y nie moe. e
-tego nie zniesie1?
Te i tym podobne przykady wykazuj, e w tego ro
dzaju wypadkach zblienie si modego chopca do dziew
czyny nie jest przyjani, lecz przejawem popdu pcio
wego. Dowiadczenie nie wyklucza wprawdzie moliwo
ci, e jednostkom o wybitnej sile woli udaje si pj do

30
pewnego stopnia za popdem uczuciowym, ale niejako
przemoc skrpowa go i nie dopuci do dalszego natu'
ralnego rozwoju; atwo jednak; zrozumie, e takie po
gwacenie uczucia nie moe pozosta bez szikody dla du
chowego rozwoju. Mona raczej bez obawy ujemnych
nastpstw cakowicie zrezygnowa z zaspokojenia pop-
du pciowego i wszelkie jego odruchy tumi bezwzgld
nie. Moe. tak|e, jak ju wspominalimy wyej, w wy
jtkowych okolicznociach u ludzi naprawd dojrzaych,
zajmujcych w yciu stanowisko wypeniajce zupenie
ich aspiracje duchowe, zaistnie czysta przyja. Al
modzi, niewyrobieni ludzie, znajdujcy upodobanie w
poufaym bliskim stosunlku z osob innej pci, id w tym
zawsze tylko za popdem uczuciowym, choby chcieli pa
trze na siebie tylko jak brat i siostra. Z koniecznoci
prawa natury dy taka przyja, przybierajca na sile
przaz obcowanie ze sob, do swego dalszego waciwego
rozwoju. Chcie temu gwatem zapobiec, znaczy gwa
ci natur, co znowu w jaki sposb musi si zemci. I ta
zemsta zawsze dawaa si wie znalki tym, co chcieli utrzy
mywa stosunek bratnio-siostrzanej przyjani. Ze wzgl
du na to, ei chodzi tu o gwatowne stumienie popdu
uczuciowego, szkodliwo takiego stosunlku bardziej odbi
ja si na dziewczynie, bo w niej wanie ten popd silniej
wystpuje.
Przede wszystkim zauway naley, e tego rodzaju
przyja daa si utrzyma prawie tylko midzy ludmi
dorosymi, a wic nie w latach rozwoju. W nastpstwie
takiej przyjani dziewcztom brakowao pniej, ochoty
do zampjcia. Po kilku latach ochota ta si odezwaa
ale wtedy poznay, e swym wasnym postpowaniem
zagrodziy sobie drog do godnoci macierzyskiej, kt
rej teraz ca dusz pragny e wic same zaprze-
paciy swe szczcie. Niejedna panienka bya modemu
czowiekowi wedug wasnego jego eznania anioem
strem, ale kosztem wasnej przyszoci. Cae, pniej

S1
 sze jej ycie jest zwichnite. W innych przypadkach owo
nienaturalne; przeduenie przyjani z osoba innej pci
spowodowao pniej nienaleyte uoenie si stosunku
wzgldem ma lub ony, taki i ycie tych ludzi w ma
estwie, nigdy nie byo szczliwa.
Trzeba stwierdzi, e jedynym zgodnym z prawami
natury bliszym zwizkiem midzy osobami rnej pci
(nie mwic o stosunku zachodzcym midzy rodzicami
a dziemi) jest zwizek midzy mczyzn a niewiast, ja'
ki ma miejsce w maestwie. Trafnie wypowiada t myl
Coloma w powieci pt. Boy : W yciu mczyzny dwie
tylko niewiasty maj prawo zajmowania miejsca: wasn
matka i matlka jago dzieci. Co si z t podwjn czyst
i wit mioci nie pokrywa, to jest albo grzesznym wy-
kroczeniem, albo niebezpieczn pomyk. Tego prztez
Boga ustanowionego porzdku nie mona lekceway bez
naraeinia si na grone nastpstwa.
Modziey znajdujcej si jeszcze w okresie rozwoju,
w ogle nie udaje si utrzymanie stosunkw w granicach
braterskiej przyjani. Na dowd tego przytacza w nie-
miecjkiiem dziele, omawiajcym obchodzce nas zagadnie
nia (Dr. Redk(eis: Der Faehrmann) ks. Lins w rozdziale p
Przyja, pouczajcy przykad. Mody chopak i pa
nienka zapytywali go listownie, czy mog by dla siebie
przyjacimi. Obydwa listy s przedrukowania Po du'
gim namyle postanowi (ks. Lins zrobi dowiadczenie,
czy tego rodzaju przyja nie jest moliw. Okolicznoci
byy wyjtkowo po,mylne. Modzieniec wyzna, e przez
t przyja sta si innym czowiekiem. Rodzice dziewcz
cia dali swe przyzwolenie, pod warunkiem ,e zawsze b
d wiedzieli, kiddy modzi si spotykaj. Odpisa tedy bar
dzo powanie i naznaczy stanowcze granice. Celem przy
jani miao by wzajemne, wspieranie si w drodze ku wy
ynom jasnym a czystym. Po duszym czasie przeko
nali si oboje, e si pomylili. Zatym mimo najpomylniej
szych warunkw, mimo ,e duchowny opiekun z ca pew'

52
noci mg by przekonanym, e oboje, ktrych zna od
dziecistwa, oywieni s najszlachetniejsz dnoci, e
bd si trzymali jego wskazwek i przestrg, mimo, e
chcieli tylko czystej, szlachetnej przyjani i schodzili si
tytko za wiedz rodzicw na czystej przyjani si nie
skoczyo. Z ca koniecznoci budzi si wwczas skon
no miosna i roznieca pomienie, nd ktrymi tacy mo
dzi ju zapanowa nie potrafi.
Niektrzy modzi ulegaj zudzeniu i postanawiaj
sobie zaprzesta bliszych stosunkw, s(koro tylko spo
strzeg, e znajomo staje si niebezpieczn. Zapomi
naj, f'/ wykroczenia, zwaszcza pocztkowe, s nastp
stwem nie spokojnej rozwagi, lecz jednej chwili zapom
nienia, w ktrej namitno wzia gr. Mwi si potem:
Nie wiedziaem ju wwczas, co robi. Nie pojmuj
salm, jak, mogem taik, zrobi, ale ju za pno. Przy"
tym uczucie taik. potrafi caym sercem zawadn, e
wikszo nie ma ju si do zerwania stosunkw, cho
cia ju widz niebezpieczestwo. To s prawdy, o kt
rych tylko dowiadczenie przekonuje. Kto nie chce uwie
rzy tym, ktrzy do mieli sposobnoci o tej rzeczywi
stoci yciowej si przekona, a moe niejedno smutne
zrobili spostrzeenie, ten pniej na podstawie wasnych
przey bdzie musia' stwierdzi, e mieli Suszno.
(Wstrzsajc jest skarga upadej Gretchen we
Faucie Goethego:
Ach, Boe, wszystko, co mnie tam zawiodo,
Zdao si dobre, wdziczne, mi!
I zapewne nie miaa Gretchen adnej zej inyli, gdy
sza za pocigiem serca. Wszystko wydao jej si do
brym i miym tak!, e nie opieraa si pontom i upada.
Smutne nastpstwa choby jednego tylko bdnego
kroku s nieobliczalne. Ginie na zawsze nienaruszona
czysto ciaa. Niewinno utracona bezpowrotnie. Wznio"

53
se poczucie zachowanej nieskazitelnoci nieocenione
szczcie duszy niewinnej zostao zdruzgotane. Jak
niegdy Adam i Ewa stojc przed zamknit bram raj'
s!k z blem zwracali oczy za utraconym szczciem,
taft! niejedna dusza stoi pogrona w alu przed rajem
niewinnoci, z ikstrego wygna j grzech a raj ten ju
nigdy przed ni si nie otworzy. Radoci czyste, niewin
ne, doznawane niegdy, ju nie wrc. I jej take otwie
raj oczy, aby ujrze groz nieszczcia, w ktre po
pada przz jeden grzech. Ale daremne ale i pacze,
utraconego raju niewinnoci nic nie powrci.
Ponadto znikn naturalny lk, (ktrego >czowiek
wanie przed tym grzechem doznaje. Zaamaa si
sia oporu przeciw tego rodzaju poi-msom; zachwiane u-
czucie poszanowania kobiety. A wspomnieniem upadku
posuguje si namitno, by obudzi pragnienie po
wtrnego grzechu. Wreszcie to ,co z blem piewa Da
wid: Grzech mj zawsze przed mymi oczyma" nie
ustannie si sprawdza. Takiego upadku nie zapomina si
nigdy. Ja!k szron obsiada i mrozi wszelk rado. Wci
stoi przed wzrokiem duszy, by j drczy. A do ostatnie"
go szczegu przedstawia czowiekowi, czego si dopu
ci i karmi si katusz, jak powoduj te wspomnienia.
A c taki nieszczsny zyskuje w porwnaniu z tymi
wszystkimi stratami? Odrobin krtkiej zmysowej roz-
kjoszy i |nic wicej. I za to trzeba paci najcenniejszymi
sicarbami serca i duszy.

Wiosenna noc opad szron

I leg na listkach r,
A one y przestay.

Zaledwie j pokocha on,

A szczcie zgaso ju
I gwiazdy pospaday.

54
 Dotd omawialimy przede wszystkim skutki, kt
re przedwczesna, modziecza mio sprowadza na mo
dego czowieka. Podobnie mci si ona na dziewczynie.
Wic co si wyej powiedziao i do niej da si zastoso
wa. Tylko, e te nastpstwa s dla niej o wiele dotkliw
sza. Niejeden modzik ani pomyli, jak bardzo unieszcz'
liwia t, ktr zapewnia o swej mioci. By to wy
kaza, musimy jeszcze krtko zwrci uwag na jej
odrbne waciwoci duszy.
Ju caa jej nastawienie wzgldem jej przyszego
powoania i stanowiska w yciu jest zgoa innie, ni
u modego mczyzny. Chopak myli po wyjciu ze
szkoy uczy si szewstwa, krawiectwa, lusarstwa itp.
abiturient myli o prawie; medycynie, politechnice.
Wprawdzie chwilowa psychika zmusza i niejedn dziew
czyn chwyta si podobnych zawodw, ale chyba nie
wiele z nich traktuje te zawody jako swe powoanie.
Nigdy te nie czuj si w nich na swoim miejscu. Traf
nie uwaa jeden z nowoczesnych psychologw e: praw
dziwa kobieta wiesza swj biret doktorski na koku, gdy
zajdzie potrzeba koysania dziecka. Bo jej waciwym
powoaniem jest macierzystwo i dla tego powoania
wyposay j Bg w icie cudowny sposb.
Cae bogactwo dziewczyny tkwi w czystym, pobo
nym, czujcym, dobrym, miosiernym; yczliwym, ofiar
nym sencu. Posiada dar niesychanie bystrego ocenienia
tego, co wypada, co si godzi, co suszne i szlachetne.
To te Goethe powiada:

By nigdy nie zbdzi w tym co przystoi,

U niewiast szlachetnych zasigaj porady.
Bez rozumowania, niewiadomie utrafia .(kobieta
w to, co waciwe. Jej najwikszym szczciem jest w ca
kowitym zapomnieniu o sobie odda si zupenie trosce
o drugich. To nieraz jej oku i obliczu nadaje zachwy

55
cajcy wyraz. Bywa, e promieniej stamtd taka . do
bro i sodycz, talkja yczliwo i skromno, taikfa ofiarr
no i poddania, taka czysto i dostojno ujmujca
i zachwycajca, e przychodz na myl sowa poety:

Do fewiatu jest podobna,

Talki czysta, pikna, mia
Na widoki twj myl tskna
W sercu si mym odzywa.
Zda mi si, e wycign
Swe donie nad tw gow
Z modlitw, by Ci Stwrca
Uchowa talk. na zawsze.

Nieopisanym wdzikiem przyozdobi Bg dziewic

two. Stanowi go delikatne tchnienie nienaruszonej wi
toci, rozlane na wszystkim, co dziewicze1; jest nim jaka
nietykalno i samo widn powcigliwo, czca pew
nego rodzaju nieprzystpno ze szczer uprzejmoci,
a objawiajca si na zewntrz w zachowaniu penym
godnoci, w slkjrdmnoci i prostocie penej najszlachetniej
szego dostojestwa. Jej widok czowieka podnosi i na
pawa czci dla godnoci niewieciej.
Czy to nie zbrodnia ama taki wdziczne kiwielcia
J u d z ie dla wasnej rozrywki, by opuciwszy smutnie
gwk uscho i zmarniao?
To delikatne tchnienie dziewictwa ginie przez
przedwczesna miostki. Dziewczyna, ktra zniya
si do roli zabawki jakiego zalotnika rezygnuje ju
ze swej godnoci. Przestaje si szanowa, i to si odbija
na zewmtrz. Zachowanie robi si lekkomylne), ginie pew
na skromna powcigliwo, w spojrzeniu i wyrazie
twarzy przebija zbytnia swoboda. Czar niepokalanoci
przemin.

56
 Groniejsza jeszcze szkody ponosi taikie biedne siwo-
renie pod wzgldem wewntrznym. Wszak take zabaw
ki miosne zdarzaj si najczciej midzy 14 a 20 ro'
kiem ycia. Wsza/k wtedy wanie dokonywuje si wew
ntrzny rozwj organw przeznaczonych dla wielkich
celw macierzystwa. Ten proces dojrzewania wymaga
i tak ju wedug zdania lekarzy wspdziaania
caego organizmu, odbija si na nim i powoduje rne
dolegliwoci. Dlatego te zgodnie z tym zdaniem
jest rzecz niezmiernie wan, by ten proces odbywa
Si w zupenym spoikioju, bez jakichkolwiek zaburze
i wstrznie.
Z powodu za wzajemnego oddziaywania midzy
nerwami seksualnymi a odpowiednimi wyobraeniami,
bywa wanie owo rwnomiernie dojrzewanie przez ba
wienie si w mio zakcanie.
Wskutek; przewagi uczucia natura dziewczcia znacznie:
jest pobudliwsz od natury chopca, to te kada skon'
no znacznie gwatowniej i gbiej wstrzsa jej yciem
wewntrznym. A poniewa talki umys jaik; i strona uczu
ciowa s u niej jeszcze w peni rozwoju, wic te ta za
burzenia wewntrznie dziaaj na te wadze nie tylko
szkodliwie, ale wprost zabjczo. Dziewczyna taika trwo
ni lekkomylnie prawdziwe skarby swego serca i wyz
bywa si tego, co w niej najlepsze. Ginie delikatno uczu,,
ta ujmujca trwoliwo przed wszystkim;, co nieprzy-
stoi. Wszak, postpuje przeciw swemu sumieniu, wbrlew
upomnieniom rodzicielskim i. wskazwkom Kocioa.
Milkn wzgldy wysze. Nad wszystkim gruje skonno
i jej zachcianki. Cay nowy wiat myli zmysowych opa
nowuje dusz i wypiera zwycisko wszystko, co wy
sze. A przecie to nie jest istotne ja, Jktre za mi
ostk goni, tylko popd, ikjtry si dorwa do wadzy
i rzdzi po tyrasiku. Niejedna dziewczyna, zakosztowaw
szy raz miosnych przyjemnostek, traci zupenie si ino-

57
raln. Nie umie si bez nich obej i dlatego po jednej
miostce idzie druga, a opuszczenia moralne staje si co
raz opakasze.
Grzech zupeny wreszcie nadgryza jej najistotniej
sz warto. Mody mczyzna atwiej potrafi niszcz
ce slkutfei swej winy odwrci w pewnej mierze prac
i wysikiem w zawodzie yciowym, bo u niego byo to
raczej zboczeniem popdu zmysowego. U dziewczyny,
jest to natomiast zboczenie popdu uczuciowego, naru
szajce dotkliwie cale jej ycie wewntrzna. Przed
wczesna modziecza mio jest zawsze tragedi fau-
stowego Grethan: dusza dziewczyny chorzeje, wsku
tek niej cae ycie widnie!, a nieraz przez ni ginie.
Mczyzna odlatuje jak motyl, co buja od kwiatka do
kwiatka.
I oto, jak przedstawia si takie nieszczsne zawie'
dzione stworzenie: zakosztowao nieco z kielicha rozko
szy _ a za to utracio ca sw warto. Dusza zdzi
czaa, sietcfet spustoszone. .Przemin spokj zniko zro
zumienie dla rzeczy wyszych. Wola osabiona; podnio
sy gow niskie skonnoci i obudziy si ze, niebez
pieczne popdy. Stpio si uczucie religijnie, gdzie za
podziay si hart moralny i poczucie odpowiedzialnoci
Z trudem tylko i rzadko i to tylko w czci daj si te
smutne; nastpstwa naprawi. ,1 takie dziewczta maj
sta si pniej matkami!
Jake doniose znaczenie ma dobra matka! Wielki
biskup mogunckii Keitteler powiada w jednym ze swych
kaza: Najwikszym dobrodziejstwem jakiego Bg
udzieli moe czowiekowi w porzdku naturalnym, jest
niezawodnie prawdziwie chrzecijaska matka... Szcz'
liwym nad wszelki wyraz jest dziecko majce praw
dziwie chrzecijask matk, choby miao wychowywa
si w achmanach, i w achmanach zda do grobu... Po

58
 dobnie jak matka niechrzecijaska, choby te i nosia
miano chrzecijanki, tchnieniem swoim zaraa i truje du
sze swego dziecka, jaki zawd matek pobonych wlewa
w te dusze bogosawiestwo. Gdy matka ju dawno
w grobie, a syn burjzami ycia porwany i miotany, bli
ski utraty wiary i uczciwoci, znajdzie si na brzegu
przepaci zguby wiekuistej, jeszcze stojca mu w parni-
ci szlachetna, czcigodna posta pobonej maiki zdoa
go nieraz cudown moc sprowadzi spowrotejm na dro
g wiary i cnoty,
Jakiche to pochwa nie wypowiedzieli i nie wypi-
.sali najznakomitsi mwcy i poeci ku czci dobrej matki!
Wszalk imi matki ma w uszach czowieka swe wyjt'
kowe brzmienie.1Dwiczy w nim gbia dobroci i ser
ca, wyrozumienia i cierpliwoci, ofiary i wyrzeczenia,
tkliwej a mocnej mioci. Dobra majka jest dla dziecka
czym jedynym i wszystkim zarazem; we wszystkich
swych potrzebach do niej si zwraca; jej powierza swe
smutjk; jej rady zasiga w swych kopotach, jej zwierza
si nawet ze swych bdw. Nie mona byo czyta bez
wzruszenia wiadomoci z pola bitew donoszcych, jak
ranni onierze Wrd okropnych cierpie i jkw wzy
wali jeszcze swej majki. Mona zauway, e na charak
terze czowieka, ktry nie zna swej matki, spoczywa
jaki cie smutku. Modo bez ciepa mioci matczy
nej jest jaik wiosna bez soca.
Czy tedy nie jest potworn zbrodni psu i nisz
czy w przyszych majkach to wanie, co je uzdalnia
do naleytego piastowania wielkiej godnoci macierzy
skiej? Zabija w nich powag ycia, bogobojno, deili-
kjatno serca i uczu, talk i tylko zymi albo mniej do'
brymi matkami /dla dzieci swoich jby mog? Jest
w tym prziasada, gdy si mianem rozbjnika i bandyty
okreli czowieka, lktry dla dogodzenia sobie wdziera
si w witnic serca dziewczcego, a ograbiwszy j
z najcenniejszych skarbw, idzie sobie w wiat, nie trosz~
cze si wicej o to spustoszenie, ktre za sob zosta
wi? W istocie gorszy jest od bandyty; bo zrabowanie
slkiarby ziemskie (mona zwrci; skarbw odebranych
dziewczynie przez lekkomyln mio ju nikt jej nie
wrci.
Ale nie wszystkie dziewczta dochodz do mae
stwa. Jaik gorzkim, musi by pniej dla nich wspomnie
nie, e1ikiedy w modoci kto lekkomylnie) bawi si
ich sericem pod pozorem mioci, a moe pozbawi czci
i niewinnoci! Gdyby to wwczas zy i narzekania:
Obym nie bya nigdy...! zdoay dokonan krzywd
naprawi!
A s i inne powoane do rzeczy wyszych. Do
nich mia si Ikiedy Zbawiciel zwrci z wezwaniem:
Suchaj crko, a patrz i nako ucha tw/ego: a zaponr
nij narodu twego i domu ojca twego. Bo rozmiuje
si |krl w piknoci twojej, on, Pan i Bg twj ps. 44,
11, 12). Zaliczone maj by w poczet tych, ktre Zbawi
ciela obieraj za oblubieca serc swoich, by ca sw
mio jemu zoy w ofierze. Jaik! wwczas osdzi Syn
Boy tego, Ikitry dusz przeznaczon na Jego oblubie
nic, zwid do niegodnej miostki, a moe zbeszczeci
i uprowadzi? Czy taki nie musi ,si obawia, e ta nie"
godziwo cignie na cae jego ycie straszliwe prze
klestwo?
Pragn mie to przkonaniie,, e aden mody czo-
wielki, Ikitry by cho troch si zastanowi, jalk szkd#
wyrzdza dziewczynie, baamucc j poch miostk,
nie pozwoli sobie wzgldem niej na tego rodzaju cham- ;
stwo. Bo nie godzi si robi sobie ze serca dziewczcego i
i jego losu abawici dla zabicia czasu! Sama mio dla
wasnej fkochanej matki winna modego czowieka p o w j
strzyma od postpowania, przeiz ktre jaka dziewczy- |
na miaa by sta si mniej dobr lub 'z matik. Czym J
 potrafi si usprawiedliwi ten, kito przez pocho i ch
zabawy sta si przyczyn, e inni nie mieli dobrej, zac
nej i czystej matki? A jeszcze cferopniejjszej niegodziwo'
ci dopuciby si ten, ktoby skrzywdzi wybran i przez
naczon na oblubienic Pana.
Modo, to czas przygotowania, wiosna ycia, czas
rozkwitu. Jeli chesz czasu jesiennego zbiera owo
ce, to ci nie wolno w majowych dniach zrywa gazek
z kwieciem, by sobie z nich wi wieniec prnej zabawy.

61
N iepraw y zw izek

Widzielimy, jak /mio przedwczesna, jeli si jej

rycho nie przerwie, prawie z koniecznoci wiedzie do
grzechu. Jeli si j tymi upadkami nadal podtrzymuje
wwczas przeradza si w trzeci rodzaj manowcw, kt
remy mieli omawia, tzn. w nieprawy zwizek- Rozu
miem przez to utrzymywanie grzesznych stosunkw,
przy ktrym zazwyczaj pniejsze maestwo nie wcho
dzi w rachub. Nie twierdz przez to bynajmniej, by kady
zwizek nieprawy zaczyna si od modzieczej mioci.
S tacy, ktrzy w latach rozwoju nie utrzymywali z ni
kim bliszej znajomoci, a zaczynaj w latach pniej
szych odrazu od nieprawego zwizku. Jedni z nich ule
gaj pontom zfcnysowoci, albo daj si uwie napo
tykanym przykadom, rozmowom, lekturze, kinoteatrom
itp. Inni, ktrzy z przyczyny swego ekonomicznego po-
oenia mogliby dopiero bardzo pno wej w zwizki
maeskie, szukaj na tej drodze zaspokojenia popdu
pciowego, bo im si walka wydaje ponad siy, albo, nie
myl wcale nakada sobie jaikichfcolwiek; pt. Usiuj
swe postpowanie usprawiedliwi twierdzeniem, e po'
pd ten zwalczy si nic da, a przymusowe wstrzymanie
sig szkodzi zdrowiu. Wiemy ju na podstawie przytoczo
nych orzecze sumiennych lekarzy i uczonych ile warte
takie twierdzenia.
Niewtpliwie, przyznaj chtnie, prowadzenie ycia
czystego wrd niebezpieczestw dzisiejszej doby, wer

62
bec zatrucia otaczajcej nas atmosfery zmysowymi
podnietami, przy oglnym nerwowym osabieniu odzie
dziczonym lub nabytym jest tylko dla tych dostpne
i moliwe, ktrzy bezwarunkowo i zasadniczo czystoci
przestrzega chc, a .rwnoczenie z ca stanowczo
ci uywaj odpowiednich ku temu rodkw tak natural
nych, jako te i nadnaturalnych. Na przekr wszystkim
przeciwnym twierdzeniom uczy dowiadczenie: Da
si! Trzeba tylko uczciwie chcie i podj ten trud
walki. Z woli naszej czyn wasz bdzie pisa Kra
siski.
Samo pojcie nieprawego zwizku wskazuje, e
w nim wszystkie1 ujemne nastpstwa przedwczesnej mi-
oci wystpuj spotgowane. Dlatego ograniczymy si
do omwienia tych, Itotre tutaj w szczeglniejszy sposb
daj si we znaki.
Mody czowiek, ktry podtrzymuje nieprawy zwi
zek, pozbawia w zupenoci stosunki pciowe ich wa
ciwego celu: wszelakich wyszych wzgldw. Szuka ich
tych dla nich samych. ycie popdw wzio w nim gr.
Nie duch, nie dusza kieruje jego ciaem, lecz o kadym
ikrdku jego decyduj lepe instynkty cielesne. Wbrew
nawoywaniu sumienia, wbrew gosom zdrowego roz
sdku wybiera to, czego chce namitno. Sta si po-
prostu niewolnikiem wasnego ciaa.
Nietzsche powiedzia raz susznie: Tak dugo jeste
wolnym, pki psy w tobie wyj. Popdy zmysowe po-
dobne s do nierozumnych zwierzt, ktre nie troszczc
si o adne innne wzgldy, daj jedynie zaspokojenia
swych zachce i tak dugo skiowycz i wyj, pjiki ich nie
uspokoj. Wzgldy rozsdku lub przyzwoitoci nie zdo
aj hamowa ich chuci, bo im dla nich brak wszelkiego
zrozumienia. Natomiast daj si wytresowa!
Co za przykre widowisko daje ze siebie mody czo'
wiejk ktry zamiast poskromi w sobie owe psy wyjce,
sprzeciwi si ich bezprawnym wymaganiom i talki pozo
sta ich wadc, upadla si do roli ich sugi i ze szkod
swej duszy zajty jest tylko tyra, by dze ich nasyci.
Sta si ofiar strasznej omyki i zudzenia. Namit
no zwodzia go, e mu przyniesie szczcie rzeczy
wiste, spenienie wszystkich pragnie. Lelcz pna zdoa
jedynie zaspokoi nisz cz czowieka, jego ciao
tylko, nigdy za duszy, serca. Zaledwie! min sza zmy
sw, z koniecznoci ogarnia nieszcznika uczucie nie
zadowolenia. W miejsce! szczcia wdara si w dusz
jego pustka, zniechcenie i przygnbienie. Bywaj tacy,
ktrzy wwczas pod wpywem rozczarowania i obrzy
dzenia do wasnych przestpkw, zrywaj si, strzsaj
jarzmo popdw, by znowu odzyska panowanie nad
sob. Wikszo nie znajduje ku temu siy: nie zwaajc
na wewntrzne niezadowolenie, usiuj we wszelkiego ro
dzaju rozrywkach i zabawach znale odurzenie i zagu
szenie owej przeraliwej pustki ulegaj nowym zu
dom i omamieniom, e coraz czstsze uywanie dostar'
czy spodziewanego szczcia. Sia odpornoci wobec
popdw ginie coraz wicej; zrozumienie wzgldw wy
szych, duchowych zatraca si widocznie: nasycenie
zmysw staje si dla nich pierwszorzdnym celem ycia.
Trudno opisa spustoszenie, jakie1 nastpuje w sercu,
w duszy, w psychice takiego nieszczliwca. Wszak
wanie na te lata przypada cay rozwj jego wewn
trznego ycia. Dla kadego czowieka ma wwczas
wpyw tych, z ktrymi przystaje, ogromne znaczenie.
Niepostrzeenie przyjmuje ich pogldy i daje si powo
dowa ich yczeniom i sdom. Cay wiat myli tamtych
przenika jego wasn dusz i utrwala si w jego wyobra
ni i pamici. Przesz nieprawy zwizek! oboje cigaj
si wzajemnie do niskiego pojmowania stosunku m
czyzny do kobiety. Wszak! nie dostaje im owej siy, kt
ra jedynie ten stosunek zdoln jest podnie i uszlachet
ni, brak im wzajemnego szacunku, czystej od Boga zrz
dzonej mioci. Panuje w nich jedynie namitno, zwie~

64
 pa1

rzca strona pciowego popdu, a dziczeje poczucie mo

ralne; wstydliwoc, delikatne poczucie tego, co przystoi,
jest zdeptane, W wikszoci wypadkw s to ju lichej
wartoci, zepsute dziewczta, ktre si na taki zwizek
godz. Wic poziomem swych instynktw zaraaj
myl i setce modego mczyzny. Co by niejeden da
pniej za to, by mc wymaza z pamici to, co zaszo.
Przez grzeszne stosunki ginie w mczynie posza
nowanie kobiety w ogle. Nie widzi ju w niej maonki,
towarzyszki ycia, matki lecz tytko przedmiot zmy
sowej dzy. Nie potrafi ju z czystym okiem spojrze
w oko kobiety, czy dziewczyny. Bo, albo jest ona dla
niego pobudk niskich, brujdnych myli, albo miesza si
zawstydzony moraln wyszoci i czystoci szlache
tnej postaci niewieciej. W jej obecnoci nie zaznaje
spojktoju.
- Ponadto wszystko traci mody czowiek zdoinb
do owej jedynej, prawdziwej, gbokiej mioci, ktra by
pniej staa si podstaw jego szczcia rodzinnego.
Teraz ju trwoni uczucia potrzebne dla tamtej mioci,
a w stosunek z maonk wdzieraj si z niepokojem
i wyrzutem wspomnienia dawnego uywania. Prawdzi
we, pene szczcie maeskie moliwe jest tylko wte"
dy, gdy si nim cieszy mona peni niezmarnowanych
si Dlatego mody czowiek dopuszcza si po prostu
zbrodni wzgldem wasnego szczcia, k)ie;dy w niepra
wym zwizku marnuje pierwsze delikatne drgnienia
swego serca na rzecz osoby niegodnej, tak, e mu p
niej dla oblubienicy i maonki pozostaj tylko ndzne
szcztki tego serca.
Dalsz przyczyn, ktra pniejsze szczcie ma
eskie zakca, mci a nieraz zupenie niweczy, stanowi
ta okoliczno, e m nie moe cakowicie zapomnie
przedmiotu dawniejszych uczu...

5 63
Pracz z moich oczu! posucham od razu;
Precz z mego serca! i serce posucha;
Precz z mej painici! Nie tego rozkazu Moja
i twoja pami nie posucha.
(Mickiewicz) .
Naley bowiem do istoty mioci, e nigdy tych, do
ktrych si raz zwrcia, zapomnie nie moe. Jest
w niej niejako oddanie umiowanemu serca ktrego po
tem w caoci odebra nie mona. Natomiast pene,
gbokie szczcie maeskie da bezwarunkowo
zwrcenia si caej, niepodzielonej mioci ku jednemu.
Mio zazdrosna jest i chce, by umiowany do niej je1- i
dnej nalea, a do nikogo wicej. j
W kadym zreszt maestwie nie brak zawodw, j
rozbienych zapatrywa, nieporozumie; nikt nie jest
wolnym od wad i niedoskonaoci. Najlepsz harmoni
moe lada gniew, troska lub zy humor popsu i zamci.
Zgoda maeska da si jednak, utrzyma, gdy m
i ona bezwarunkowo stoj na zasadzie, e chc y ze
sob, a tym samym s niejako skazani na wyrwnanie
midzy sob wszelkich nierwnoci. Ale wtedy wanie
ogromnym niebezpieczestwem moe by dla nich
wspomnienie dawniejszej mioci, Iktre jeszcze tli w jed
nym z nich, albo w obojgu. Zbyt atwo bowiem nasuwa
si wwczas myl: Pewnie nigdy by do tego nie doszo,
gdybym by si z tamt oeni, gdybym bya wysza za
tamtego! Gorzej, gdy jedno lub drugie uskara si przed
dawnym przyjacielem lub dawn przyjacik. Zamiast
usun nieporozumienie w maestwie, szukaj pocie
chy i zrozumienia u tamtych i oto ju rysuje si jednolita
budowa maestwa, albo ju zaczyna si wiaroomstwo
a czsto cudzostwo.
Pewna panienka z najlepszego domu wyszedszy
za m, w kilka tygodni po lubie wskutek jakiego

66
drobnego nieporozumienia z mem, opucia go i poje
chaa do dawniejszego przyjaciela modoci. Wie
niak pewien mia w domu nabity pistolet i owiadczy:
To dla mojej ony, jeli jeszcze raz zechce pj do
tamtego. Straszliwe tragedie rodzinne maj swe rdo
w dawniejszej mioci grzesznej.
W naturze nieprawego zwizku ley i to, e przy
stosunkach usiuje si zapobiedz jego nastpstwom. M/tno
to yje si cigle w obawie, e owe niepodane skutki
przecie kiedy zaj mog. Lepiej nie mwi o tym, jak
ohydnym i niegodnym jest postpowanie, do ktrego ich
zmusza ostrono. Przy tym nigdy nie maj pewnoci,
czy jedna chwila zapomnienia nie sprowadzi nieszcz
cia. Trudno wwczas opisa udrik wewntrzn i nie
wypowiedziany llk, zwaszcza dziewczyny. Umieliby
o tym nieco opowiedzie lekarze, gdy zjawiaj si u nich
takie nieszczliwe istoty z tym trwonym, rozpaczli
wym pytaniem: Panie doktorze, czy naprawd ze mn
tak le? A gdy leklarz musi stwierdzi, e obawy s
uzasadnione, wwczas wszczynla si lament: Ratunku,
panie doktorze;! Przecie ja ju nie mogabym si w do
mu pokaza. Ojciec mnie wyrzuci za drzwi, matka oczy
wypacze! Prosz mnie ratowa! Nie pomyl wtedy,
e to, czego daj, jeist pospolitym morderstwem, do
ktrego uczciwy lekarz rki przyoy nie moe. C
wic pocz?
Niektre zwracaj si pod wpywem rozpaczy do
niesumiennego lekarza, do osoby znanej marki. O zabie
gu, o ktry tu chodzi, Wydaje profesor Dr. M. Labhardt,
dyrektor eskiego szpitala w Bazylei (w czasopimie:
Przysze pokolenie I, 23, 1921, str. 76) nastpujcy
sd: Najlepszy lekarz nie moe da zapewnienia, e
matka nie naraa si wskutek tego zabiegu na wielkie
niebezpieczestwo i e w ogle zabieg ten przeyje.
Profesor Dr. Sigwart z Berlina (w tyme pimie) powia
da: Wypadki, w iktrych, jak nas dowiadczenie prze

67
konuje, wskutek) tego zabiegu matka odnosi dotkliw
szkod, albo nawet traci ycie1, nie s wcale rzadkie
i czsto zmuszaj nas do trudnych operacji... Z ostatnich
kilku miesicy tylko znane mi s a trzy wypadki, w
ktrych matki stay si ofiar tego zabiegu. Tajny rad
ca Prof. Dr. Brumm, Berlin; pisze (tame str. 96):
.,Godz si we wszystkich punktach z wywodami Prof.
Sigwarta... W ostatnich tygodniach miaem do czynienia
z czterema wypadkami bardzo. powanego zachorowa
nia, z ktrych jeden zakoczy si mierci. Prof.
Abderchalden z Halle (tama str. 96) wyraa si:
Zabieg ten rwna si cikiej (katastrofie dla caego or
ganizmu. Tylko w wyjtkowych szczliwych warunkach
wychodzi ,si z niej baz trwaych nastpstw. Te jednak
nie od nas zale. Twierdzenie niektrych, jakoby cho
dzio tu o zabieg nie majcy w dzisiejszych stosunkach
wikszego znaczenia, pozostaje w racej sprzecznoci
z faktami. Kady z nich niesie ze sob powane niebez
pieczestwo. W Kolonii w roku 1913 ulego dziewi
osb podczas zabiegu mierci, a dziesi bezporedni
po nim.
Koci uwaa ten zabieg na rwno z morderstwem
i rzuca (kltw na wszystkich, ktrzy w jego uskutecz
nieniu bior udzia. Dlatego te jest grzechem cikim
kade usiowanie, zezwolenie, wspdziaanie!, zalecanie
i samo zamierzenie zabiegu, bez wzgldu na jego sku
teczno. Prawo cywilne karze wizieniem.
Mona tedy wyobrazi sobie, jak trwog, jakj m
czarni przechodz wwczas modzi ludzie,, gdy si taki
zabieg dokonuje! Jeli si uda, zaciy im na sumieniu
wiadomo popenionego na wasnym dziecku morder
stwa przez cae ycie. Jakie wyrzuty musi sobie robi
mody czowiek, gdy sprawa si ie uda! Jeli moe'
nieszczsna dziewczyna ani czasu ani sposobnoci ie
miaa, by sumienie swe uporzdkowa i bez przygoto
wania stana u progu wiecznoci! albo jeli pewnego

68
 dnia dojdzie go wiadomo, e w rozpaczy targna si
na swe ycie, e gdzie z wody wydobyto jej zwoki!
A, gdy potem jej zimne i zbeszczeszczone ciao zakopi
do grobu, pogrzebi razem z nim spokj uwodziciela na
zawsze. Potem moe jalk Kain szuka go po caym wi
cie nie odnajdzie go nigdy.
A jeli dziecko przyjdzie na wiat, to staje si r
dem wyrzutw, Ikitre ojciec sam sobie1 robi musi. Bo,
czy moe by bardziej drczca wiadomo nad t,.gdy
czowiekowi sumienie mwi: To dziecko jest owocem
mej grzesznej namitnoci! wieczny pomnik mej niemo-
ralnoci; A czy mniej okropnym jest dla dziecka, gdy
podronie a pewnego dnia dowie si co to znaczy, e
nie ma ojca! W ro|k!u 1910 znalaz lekarz w pokoju
modego czowieka, Ikjtry Iktul rewolweru pooy kres
swemu yciu, list, (ktry brzmia: Do mej matki! Ju
si wszystko koczy.... Do tego! Jeszcze tylko (koco
wy akord. Jednego tylko przeklinam: mojego rodzicie-
!a!... By dzieckiem nelubnym. Podobnie wstrzsa
jcymi byy sowa-modzieca 19-letniego: Nie wiem,
kto jest moim ojcem. Matka moja yje, alei jej nie znam.
Jeszcze jej nia widziaem. Ale gdy bd penoletnim,
dojd iklto ona i znajd do niej drog. Gdy moi koledzy
wychodz w niedziel rta miasto, ja rzucam si czsto
na ko i wyj, bo ni matu- czowielka, bo stoj w wi
cie samotny jak paleic!
A malika? Zdarza si czsto, e si jej rodzice wy
rzekaj i ginie w biedzie i poniewierce. A choby talk nie
byo, soneczne szczcie, pogodna wiadomo czyste
go sumienia i nieskalanej czci przepady na zawsze.
I wszystko to dlatego, e mody czowiek, nie
nauczy si panowania nad sob! Nie zdoa przyswoi
sobie wprawjy nakadania hamulca swym zachciankom
i popdom! Czy to si da usprawiedliwi przed wasnym
sumieniem i przed wiekuistym Sdzi?
Chociaby nie zawsze skutki byy takie zgubnie, prze
widzie jednak; tego nie mona. Nastpstwa nie w rkach

69
 czowieka, wic trzeba by przygotowanym na wszyst
ko. To hazard, w ktrym rozstrzyga przypadek A tu
trzeba na Ikart postawi szczcie caego ycia, sw
cze, spokj sumienia, dusz sw i jej zbawienie, a to,
co si zysikuje, to kilka zmysowych uniesie, zaprawio
nych gorycz wiadomoci grzechu, ktra nadto zamca
czowiekowi czyste radoci maeskie.
Zwrciwszy jeszcze krtko uwag na jedn okolicz
no, ktra niejednemu mczynie zatrua lub zwichn
a ycie, stawiajc go w pooenie bardzo kopotliwe.
Ojciec nielubnego dzieicka zobowizany jest prawnie
ponosi koszta utrzymania dziecka do 16 roku ycia al
bo i duej. To zobowizanie bywa nieraz przez nieucz
ciwe dziewczta wyzyskiwane dla wymuszenia pienidzy
lub lubu. Przed sdem wystarczy wiadectwo dziew
czyny, jeli oskarony nie zdoa dowie jej niewiary
godnoci lub swej niewinnoci. Wystarczy nawet do wy
dania wyroku skazujcego, gdy musi przyzna, e by
z ni sam na sam. ,
Pewien modzieniec, zwiedziony przez swego koleg,
odwiedzi dziewczyn, z ktr tamten ju niejednokrotnie
mia stosunek. Do grzechu nie doszo. Kolega musia nie
dugo potem wyruszy na wojn i zgin. Dziewczyna
porodzia dziecko i oskarya niewinnego modzieca,
jego zeznanie o stosunkach dziewczyny z koleg, ktry
pad na wojnie, pozostao bez wraenia, bo dziewczyna
wypara si tego stanowczo. Wyrok skaza go na utrzy
mywanie dziecka. Inny chopiec, ktry przez cieka
wo towarzyszy jaikiej kelnerce, do jej mieszkania,
wpad w podobn matni. Na szczcie zdoa udowodni
niewiarogodno oskarycielki. Trzeci otrzyma pewne
go razu list: Jeli nie przylesz mi w przecigu miesi
ca 5 tysicy marek! donios twej matce i twej narze
czonej, e mam z tob dziecko. Dla uniknicia wszyst
kich kopotw zapaci. Ile to niepokojw przechodzi
musi mody czowiek, liczcy si z moliwoci, e jego
lekkomylnoci mog wyj na wiato dzienne!

70
 Zachciejmy jeszcze po krotce zastanowi si nad
szczeglnie przykrymi nastpstwami dla modej dziew
czyny.
Przede, wszystkim spada do rzdu zabawki, z ktr
igra namitno. Piro wzdryga si,gdy ma si op isy
wa, czym taka biedna istota staja si dla mczyzny.
Traktuje j, nie jak czowieka ale jak rzecz, suc do
zaspokojenia najniszych instynktw. Jej dusza, jej przy
szo, jej los jest mu czym zgoa obojtnym. Gdy jej
ju nie potrzebuje, albo mu si sprzykrzy, rzuca j, jak
rzucaj dzieci lalk, (ktra si w zabawie potuka. Wi
cej ju si o ni nie troszczy.
Zapewne czsto bywaj to ju dziewczta uwiedzio
ne, ktre zgadzaj si na nieprawy zwizek. To jednak
bynajmniej nie uprawnia modego czowieka, by je psu
jeszcze wicej i gbiej wpycha w otcha grzechowego
brudu. Gdyby kiedy natkny si na modego czowieka,
ktry by swoim obejciem przywrci im poczucie go
dnoci, niejedna z nich zawrciaby ze zej drogi i zacz
a nowe ycie.
Ale rwnie czsto trafiaj si dziewczta niewia
dome, lekkomylne, ktre pod wpywehi najrozmait
szych podszeptw i baamuctw pragn zakosztowa
ycia. Trzeba uwzgldni, e po najwifkszej czci
kieruje niemi ch dania folgi pewnej skonnoci serca,
by mie wielbiciela, podczas gdy mczynie wicej cho
dzi o zm ysy Dlatego te u dziewczyny duo wiecej zaa
takowane jest cae ycie wewntrzne. Ca tkliwoci
swego selrca przylega do kochanka, a to przywizanie
zapuszcza gbokie korzenie' we wszystkie jej myli
i uczucia. W przekonaniu, e kochanek myli tak jak
ona, uwaa go za niezdolnego do zdrady. Ani moe ani
chce wierzy, eby mg j porzuci i dlatego ulega
wszystkim jego daniom. Tym gorsze potem rozczaro
wanie, gdy kochanek stosunek zerwie i boleniejsze du-

71 .
 1

chowc wsfrznienia. Niejedna cae lata nie moga tego

przebole e; zostaa opuszczon. Inne popady w roz
terk z Bogiem i Kocioem, bo nie mogy poj, e tak
moe postpfi katolik:. Jeden talkich uwodzicieli chcia
pniej pienidzmi dziewczyn ugaska, na co ta 'owiad
czya: Ja chc jgo a nie jego pienidzy.
Spustoszenia, jakie w duszy dziewczyny powoduj
grzeszne stosunki, ju wyej przedstawiem. Najdo
tkliwiej cierpi ta, ktrej mio nie pozostaa bez skut
kw. W sposb wstrzsajcy przedstawia to cierpienie
Goethe w Faucie. Modlitwa Gretchen przed obrazem
Matki Boleciwej, jej wyrzuty sumiiejnia w czasie ao
bnego naboestwa w katedrze, wreszcie niedola we
wizieniu, gdziepopada w obkanie, to bolesny fina jej
miosnego stosunku. Gretchen koczy ycie na rusztowa
niu, a Faust wychodzi bezkarnie. Taki te i dzi przebieg
ma niezliczona ilo podobnych zwizkw. Koniec zwy
czajny: dziewczyna ginie przez sw niedol, uwodziciel i-
dzie sobie w wiat. W. powieci Gry i ludzie daje Fe-
derer przejmujcy obraz wyrzutw, ktre samemu sobie
czyni mczyzna, Iktry w modoci przywid dziewczyn
do utraty niewinnoci. Przypadkiem dowiedzia si, jak
zama doszcztnie jej los, dlatego, e jednego wieczora
nie umia nad sob zapanowa.
Przeraenie ogarnia na myl, ile nieszczcia i blu
wynika w kocu std, jeli takie dziewczta przecie p
niej wyjd zaci i stan si matkami. Czy nie godne s
najwyszego wspczucia te biedne dzieci, ktrych matki
maj za sob tego rodzaju przeszo? Jakimi torami
pjdzie wwczas wyedowanie? A poniewa usposobienie
wewntrzne matki talk wielki wywiera wpyw na dusz
tworzcego si dziecicia, uzasadniona jest obawa: e nie
bezpieczne skonnoci bd smutnym dziedzictwem tej
biednej istotki. .
Talk wic nieszczcie, przeklestwo i ruina moralna
s koniecznymi nastpstwami nieprawych stosunkw i to

72
 /. ,
v .
dla tron obydwch. Jest to tylko niebezpieczne zudze
nie gdy mody czowiek, sdzi, e zwizek nieprawy jest
pewnie pod.pewnym wzgldem nie w porzdku, ale to dla
niego samego jest nieszkodliwe. Owszem, cae jego je
stestwo ponosi na tym dotkliw strat. On sam ponia
si do rzdu niewolnika swych popdw. W miejsce spo
dziewanego szczcia zagldaj do jego duszy pustka i
niezadowolenie ; strona uczuciowa w nim dziczeje, zmys
moralny tpieje, znika poszanowanie dla kobiety; staje
si niezdolnym do jednej, gbokiej, prawdziwej mioci,
ktra mogoby sta si fundamentem jego szczcia ro
dzinnego. Dawny stosunek moe sta si przeszkod przy
szej zgody maeskiej. ciga go nieustanna obawa
przed naturalnemi nastpstwami, ktre stan si powo
dem nieznonj udrki i gniotcych niepokojw. Podle
postpuje wzgldem .dziewczyny, ktr traktuje jak przed
miot bezduszny, bezmylnie psuje i niewymownie uniesz-
czliwia.
Wszysto to s skutki, ktre nie z zewntrz przyle
gaj do niego, Ikltre by mg zatem strzsn ze siebie
jaiki splamion sukni albo proch uliczny. One gboko
weraj mu si W' dusz i pozostawi lady na caa y"
ciel. ciga nasiebie okropn odpowiedzialno, a chocia
w pniejszym wieku bdzie moe aowa swego bdu
i pokutowa, to nie zdoa nigdy krzywdy zupenie na
prawi, ani dugu be reszty wyrwna. Zamiast bogo
sawiestwa Boego, zasuy sobie na cik kar i musi
si' lka, ie go nie ni inie. wiadomo popenionego bez
prawia. zami wspomnienie modych lat i ciy bdzie
kamieniom w duszy. Raz po raz wznosi si bedzie z
mroku Przeszoci i stawa przed oczyma ducha, by
oskara i gnbi. I gdy si znowu rozway, e prcz
chwilowego, niewyranego uczucia rozkoszy nic innego
nie zyska, to trzeba przyzna, e dla takiej korzyci wy
stawia swj i dziewczyny los na ruin jest zbrodni, kt
rej niczym usprawiedliwi nie mona.
 $

Stosunki p rzy g o d n e

Wypada nam jeszcze krtko zaj si najbardziej

opakania godnym naduyciem popdu pciowego, ktry
szuka swego zaspokojenia w bezwstydnem obcowaniu z
osobami zego ycia. Musiabym chyba powtrzy, co ju
powiedziaem, gdybym chcia przytoczy wszystkie po
wody, dla ktrych takie stosunki s niedozwolone. Do
wskaza, e tutaj zwierzco dochodzi do jedynowadz-
twa, a wszelki wyszy wzgld na przyzwoito, wstydli-
wo, uczciwo i poszanowanie wasnego i cudzego cia~
a wdeptuje si w kau bota. Tu ju dla przejaww du
chowych miejsca nie ma; rzdzi tylko niska chu cieles
na. Przy tym poziom myli tych znikczemniaych istot,
z ktrymi, styka si mody czowiek, wsika w jego wn
trze znieprawia je swymi zarazkami i niszczy jak truci
zna wszelkie wyszej delnia. Ju sam lk przed wspom
nieniem takiego zetknicia, ktra wywouje tylko wstrt
i obrzydzenie, winien modzieca od tego kroku pow
strzyma.
Ale w tym miejscu wzgldy i niebezpieczestwa zdro
wotne dopominaj si gwatownie o gos upomnienia
i przestrogi. W niewielu sowach chc przedstawi, jaki si
ha t spraw zapatruj lekarza.
Chodzi tu o choroby zakane, ktre mog si udzieli
przez kady cielesny stosunek, a nawet przez pocaunek.
Roznosicielami tych chorb s bakcyle tak drobniutkie, e

74
 je |lopiero przy tysickrotnym powikszeniu dostrzec mo
na. Zakaenie moe tedy, nastpi bez najmniejszego
zauwaenia niebezpieczestwa. Rwnie pocztki chorb
nosz na sobie najniewinniejsze pozory. Jedyn drog wio
dc do rzeczywistego wyleczenia, ktr by naleao roz
pocz od pioufnej i szczerej rozmowy z sumiennym leka
rzem, pomija si najczciej, bo albo obawa przyznania
si do winy zamy ka t drog zakaonemu, albo odstrasza
j koszta leczenia, albo te zagodnienie zewntrznych Ob
jaww choroby bywa uwaana za zupene wyzdrowienie.
Tymczasem trucizna tkwi w organizmie i moe w nim
dziaa. i i i
Jeli wniknie gbiej, skutki jej bywaj okropne; wy
leczenie za jest bardzo wtpliwe, albo da si osign fVl-
fco dugoletni i sumienn opiek lekarsk. Zalenie od ro
dzaju choroby nastpstwem jej mog by wewntrzne ro
pienie, nieraz miertelne, albo tak naruszajce organy wew
ntrzne, e chory nigdy nie moe by ojcem, utrata wzro
ku, zapalenie staww; a mog rwnie wytworzy si
wrzody, ktre tocz Ikoci i niszcz zupenie narzdy Wew
ntrzne, topienie w mzgu; nawet dwie z najstraszniej
szych chorb: wyschnicie; stosu pacierzowego i rozmik
czenie mzgu mog mie swoje rdo w zakaeniu za
razkami wenerycznymi. Ostatnia z tych chorb paraliu
je stopniowo wszelk czynno umysu, zdolno czucia
i ruchu, wieidzie do zupenego zidiocenia i zamienia,
wedug sw pewnego lekarza czowieka w najsmutniej
sz ruin, jaki mona pomyle, dopki nad t, ni do
czowieka podobn istot, duchowo ju dawno zamar, a
tylko jeszcze bez ruchu wegetujc, nie ulituje si mier
litociwa.
Jalkl zapewniaj lelkarze, zdarza si nieraz, e chory
uwaa si ju za wyleczonego i eni si. Wnet udziela si
choroba onie i niestety zbyt czsto nie udaje si powstrzy
ma w niej procesu ropienia. Nieszczliwa moda kobieta
schnie w oczach; nieustannie boleci i uciski zatruwaj jej

75
 ycie; odjta dla niej dalsza pociecha z dzielci. Zgrz
przejmuje wideki takich przed lubem kwitncych, zdro
wych, penych ycia, istot, ktre po zmpjciu zaczy
naj chorowa, widn i po niewielu latach id do grobu
nieszczsne ofiary moe jednego wybryku modzieczego
swego ma. W innych wypadkach dzieci trac wzroki,
albo przychodz na wiat okryte wrzodami; zdarza si,
e choroba ujawnia si w nich po latach, aby potem roz
pocz swe dzieo zniszczenia.
Dr. Pauli opowiada o swym towarzyszu z modoci,
ktry jako student jedyny raz zapomnia si i to w stanie
nietrzewym. Sdzc, e choroba, ktrej si wwczas na
bawi, ustpia zupenie, oeni si. Wwczas cierpienie
wyszo znowu na jaw, sw chorob zarazi swoj, mod,
zdrow kwitnc on, podobnie te dziecko, dla ktrego
nie mogo by nad rych mier wikszego dobrodziej
stwa. U niego samego choroba rzucia si na mzg i po
kilku tygodniach zmar.
Jaki zupenie pewny rodek, ochronny przed zaka
eniem si przy stosunku nie istnieje. Najczciej zdarza
si upadelkj w stanie nietrzewym, a raz rozbudzona na- i
mitno gardzi wszelkimi rodkami ostronpci. Faktem <
jest, e wedug orzeczenia lekarzy, liczba tych chorych \
jest przeraajco wielka. Ale w naturze tej choroby tkwi, ]
e si chce ukrywa.
Jedno jest tylko zabezpieczenia przed t zaraz: y
cie' czyste. Dla dorastajcego mczyzny powinno to by 'j
spraw zupenie jasn i zdecydowan, e sobie nigdy na i
grzeiszny stosunek nie pozwoli. Poowiczno, brak sta- j
nowczoci wiedzie zawsze do upadku. Kto naporowi na' j
mitnoci nie przeciwstawi stanowczego; Nie!, kto mo- j
e nawet ywi tajemnie pragnienie znalezienia okazji d ]
zaspokojenia swego popdu, ulegnie moe pierwszej poku- j
sie i musi by wczas przygotowanym na to, e t je- 1
dnorazow kirtk zmysow przyjemno opaci caym 1
swym szczciem osobistym i rodzinnym. 1

76
Rycersko

Zgodnie z wol Bo wikszo ludzi przeznaczon

jest do maestwa. ycie rodzinne ma by dla nich r
dem najczystszych, najpikniejszych i najmilszych po
ciech. Prawdziwego szczcia nie znajdzie si na ulicy,
w uywaiu w sali balowej, w .kinoteatrach, w publicznych
Idkalach, na wycieczkach, w sportach i tym podobnych
rozrywkach; kryje si ono w zaciszu domowym, a wzno
si si na gbokiej, szczerej i czystej mioci maonkw,
rodzicw i dzieci.
Warunkiem nieodzownym, wiodcym do tego szcz
cia, jest waciwe stanowisko mczyzny wzgldem
kobiety. Musi n w niej widzie towarzyszk ycia, wier
nego przyjaciela i matki swych dzieci, i odpowiednio do
tego z ni si obchodzi' Tego rodzaju pogld nie; zjawia
si sam od siebie, trzeba go sobie wywalczy, przez zgn
bienie natury niszej zdoby i przed licznymi wrogami
broni. I to jest zadaniem dorastajcego modego mczy
zny, by sobie wyrobi i przyswoi w zaszczytny sposb
patrzenia na przysz on. Wanie w latach jego fi
zycznego i duchowego dojrzewania tworzy si jego za
patrywanie na Ikobiet i tworzy niejako ostatnie dopenie*-
nie i wynik jego wewntrznego urabiania si. Czyste, g
bokie i bogie szczcie maeskie czeka tylko tych,
'ktrzy jaiko dorastajcy mczyni doszli przebojem do
gbokiej czci wzgldem kobiet, do prawdziwej rycerskoci
 Byoby tedy] trudnym do zrozumienia, gdyby BjCg
najmdrszy nie zarzdzi odpowiednio, iby si owa ,$jr'
cersko przy zgodnym z prawami natury rozwoju w
chopcu i modziecu nie obudzia sama.
Najcilejszie wzy, jalkie zachodz w yciu kadego
czowielka, cz go z matk. Zapewne, e jako dziecko
nie rozumie jeszcze, czym dla niego jest matka i co jej za
wdzicza. Wtedy to jeszcze; nawet niepotrzebne. Ale prze
mdrza zarzdzi Bg, e dziecko najpierw zdane jest zu
penie na matk. Jest ona dla niego po prostu wszystkim.
Z jej rk odbiera prawie wszystkie dobrodziejstwa; chowa
si na jej kolanach. Nieustannie ma sposobno widzie
i podziwia ofiarn, troskliw, opiekucz, niestrudzon
mio matczyn. Std naturaln wypadkow jest to, et
w szeregu dbr, do ktrych dziecko przywizuje warto,
matka zajmuje pierwsze miejsce.
Ta czci przepojona mio pogbia si znacznie gdy
chopiec dowiaduje si, co znaczy sowo( matka. Czuje
si do gbi wzruszonym, gdy sobie uwiadamia: Matce
mojej zawdziczam ycie; w cichym zaktku pod jej ser
cem spoczywaem niegdy przez dziewi miesicy, a ona
wwczas ustawicznie o mnie pamitaa, modlia si za
mnie, oczekiwaa mojego przyjcia. Z jak przezornoci
uwaaa, by mi nic nie zaszkodzio! Dla mnie musiaa
znie niejedn niewygod, na niejedno zgodzi si wyrze
czenie. Wreszcie wrd wielkich cierpie opuciem cia
sne mieszkanie pod jej sercem. Jej ycia byo w niebezpie
czestwie, bym si ja mg yciem cieszy Jdka bya je
dnak jej rado, gdy mnie; potem pierwszy raz wzia w
swe ramiona, do piersi tulia i pocaunkami okrywaa.
Potem dugie miesice (karmia mnie wasn piersi, a rw
noczenie oddawaa mi usugi, (ktrych nilklomu nie; miaa
powierzy. Ile powicia troslki,' cierpliwoci, wyrzecze
nia i ofiary, ile nocy bezsennych pfcim nie podrs i
nia zacz sam sobie radzi.. Ile zawsze okazywaa mi mi'
oei i dobroci. Z jak czuoci zawsze na mnie spogl-
Maa! Czy mona co innego przypuci, jak tylko, e
wite wzruszenie,' pene wdzicznoci i czci, musi chop
cem zawadn z chwil, gdy pozna, czym dla niego jest
matka? 1
Ta cze dla matki jest podstaw rycerskicd uczu
modzieca dla kobiet w ogle. Tylko na poszanowaniu
godnoci macierzyskiej, moe tamta si rozwija. Dare(
mnie bym y oczekiwali u modego uszanowania dla dziew
czyny, jeli si nie nauczy czci dla matki i macierzy
stwa.
Zapobiegliwo Boa siga jeszcze dalej. W normal
nych warunkach chowa si chopiec obok sistr swoich,
a wzy serdecznej mioci wi rodzestwo. W stosun
kach zdrowych siostry s dla chopca czym bezpcio'
wym. Na jalkie podniecenie pciowe tu po prostu nie ma
miejsca. W obchodzeniu si ze siostr musi chopak naj
pierw okaza sw rycersko w ten sposb, e uwaa so
bie za swj obowizek siostry jako sabszej broni, poma
ga jej, radzi i z wykluczeniem wszelkiego tonu rozkazu
jcego, przyswaja sobie wzgldem niej cechy delikatno
ci i uprzejmoci. Rodzestwo, ktre si dobrze rozumie,
wywiadcza sobie wzajemnie podobne usugi, jak maon-
ikowie, z tym wyjtkiem, e tutaj moment skonnoci
pciowej jest wyczony. W ten sposb jakby mimo-
woli nabywa modzieniec owej rycerskoci, ktr winien
okazywa wobec kadej dziewczyny.
Rozumie si samo przjez si, e przy siostrze zdarza
mu si zetkn z jej przyjacimi. C wtedy naturalniej
szego, jak to, e zachowa si wobec nich podobnie, jak
(wobec siostry? Gdyby Ikto omieli si by jego siostrze
natrtnym, ujby si o jej cze z szlachetnym oburze
niem. Czy mgby w odniesieniu do siostry czyjej poz
woli sobie na myli lub wystpienie, ktre by u innego
w odniesieniu do wasnej siostry najsurowiej potpi?
Musi nauczy si zachowania takiego wobec kadej

79
dziewczyny, jakiego da u kadego w odniesienui do"
wasnej siostry. Z pewn odmian da si tutaj zastosowa
przysowie: Co tobie niemia, tego drugiemu nie czy!5.
Bardzo wiele zaley nastpnie na tym, by dorastajcy
modzieniec nabra zrozumienia dla wielkich zada ony
i matki. iNajp(ilk|niejjszy przykad winien mie wie wasnej
matce. Ala trzeba mu si uczy i przez ycie z otwarty
mi oczyma i wypatrywa wewntrzne przymioty istoty
niewieciej, by nie; da si olni i omanie powabom,
zewntrznym. Trzeba, by sobie urabia sd o kobie
tach nie wedug pustych rozmw rozwizych kolegw,
ani wedug podszeptw namitnoci, lecz wedug ycz
liwych wskazwek ludzi dowiadczonych-
Dla naszego ustosunkowania si modego czowieka
do wiata niewieciego ma wprost rozstrzygajce znacze
nie, z jakiego puniktu widzenia zapatruje si on na stosu
nek maeski. Z chwil, gdy pozna urzdzenie Boe w
celu rozrostu rodzaju ludzkiego,, zaczyna si w nim roz
grywa walka midzy rnymi pogldami na kobiet.
Tu wanie trzeba mu wywalczy sobie szlachetne
chrzecijaskie pojmowanie maestwa, godnoci ojcow'
stwa i macierzystwa. Kto sobie przyswoi niskie pojcie
maestwa, jakie ma wiat i namitno, bdzie patrza
na kobiet, jak na przedmiot dz zmysowych. W wier
tle wiary natomiast jest maestwo witoci. Ono bo
wiem pozwala czowiekowi uczestniczy w pewnej mierze
w twrczej dziaalnoci Boga. Chrystus podnis je do
godnoci sakramentu. Ojcowstwo zamyka w sobie nieopi
sana szczcie, ata nie mniej ogromn odpowiedzialno.
Maeskie oddanie si sobie jest tylko wtedy godne czo
wieka, gdyi jest wyrazem od Boga zrzdzonej, a przez,
salkrament uwiconej mioci.
To s myli, Iktre czowidk winien uczyni swojeimi.
Wtedy niewtpliwie w charakterze jego zaikorzeni si
cze macierzystwa, dostojna powcigliwo przed ka
d pann i matk prawdziwa rycersko.
 Kto tedy pragnie! stad si mczyzn penymi god
noci i z& szlachectwem w duszy, winien z wielk pilno
ci unika wszystkiego, ,co mogoby si przyczyni do
zwycistwa w nim niskiego pogldu na te sprawy: a wic
pytkieij lektury, pustych kolegw, podejrzanych przed
stawie w Ikiinie i teatrze itpr. Winien czuwa nad swymi
mylami i tumi j,s, gdy chc si gubi w czeluciach
brudnych marze. Winien si zmusza, by o godnoci nie
wieciej myle tylko godziwie, a nabiera zrozumienia
dla wzniosych zada ony i matki.
Bezwtpienia jest to dla modego czowieka z niez
miern (korzyci, jeli w okresie jego dojrz,wania adna
istota niewiecia nia' wkroczy w widnokrg jego zainte
resowa, by zamci lub utrudni Cichy proces jego roz
woju, lub nada jego duchowoci podejrzany kierunek.
W latach, gdzie wszystko znajduje si w stanie pynnym,
gdzie mody jeszcze nie jest sob, jeg > rozwj nieukon-
czony, grozioby wielkim niebezpieczestwem zblienie
si do jakiej dziewczyny pod pozorem przyjani. Widzie
limy ju, e przyja, Ikfjra midzy dwoma rwieni
kami moe by bardzo podana i poyteczna., midzy
modziecem a dziewczyn prawie nieuchronnie przera"
dza si w miostk. Tylko wwczas, gdy chopiec i dziew
czyna osobno si chowaj, kade dla siebie, mog wyr
i rozkwitn na mczyzn i kobiety o penej wartoci.
To bynajmniej nie wyklucza moliwoci, by modzi
obojga pci nie, spotykali si na gruncie towarzyskim w
rodzinach i na uroczystociach, by pod opiek rodzicw
czy starszych nie odbywali wsplnych wycieczek, albo
nie brali udziau w godziwych zabawach. Rwnie zupe-
nia zrozumiaym jest, e te dkiazje maj dla modego,
dziki wanie obecnoci panien, szczeglniejszy powab,
i s bdzie si bawi lepiej z t ni z tamt. Wolno mu
taikle mie smaki i gust w tym, co si tyczy niewieciego
wdziku i pjikma, jak, wolno mu cieszy si i zachwyca
innymi arcydzieami Stwrcy. Ale wanie przy takich

6 81
sposobnociach musi si uczy by panem siebie, niskie o*
myli i poruszenia, gdyby zechciay si odezwa, trzy
ma na uwizi, i wtedy wanie cfcazuje si, czy zdoa
ju dotrze do prawdziwej rycerskoci, do szlachetnej
czci dla godnoci niewiasty. Musi potrafi podziwia
pijkno kobiety talk1, by jednak namitno ze swymi
podaniami nie narzucia mu swej wadzy.
Organizacyjny ruch wrd modziiey w ostatnich
czasach rozbudzi niejednokrotnie zapa wrd modzie-
y obojga pci dla tych samych ideaw, taki, e niektre
zwizki gromadz modzie jedn i drug. Po tym, co
my dotd powiedzili, trzeba jednak z ca stanowczoci
zaprotestowa przeciw tworzeniu grup wsplnych, w kt
rych by chopcy i dziewczta razem odbywali wycieczki
i na wsplnie zabawy si schodzili. Ju samo to jest dla
nich powan szkod, gdy jedni i drugie trac swoje
waciwoci, gdy chopcy niewieciej, a z dziewczt ro
bi si chopczyce,. Gwne zo jednak tkwi w dziedzinie
moralnej. Z koniecznoci tworz si znajomoci, zawizuj
miostki, ktre wywouj zawikania na tle erotycznym,
a przy zupenym braku dozoru atwo wiod do cikich
wykrocze.
Wprawdzie syszy si, e byoby rzecz wskazan,
by modzi, chopcy i dziewczta, przyzwyczaili si do
pewnego swobodnego a niewinnego przestawania ze sob.
Lecz taka myl jest zbyt idealna, rzeczywisto wygl
da inaczej. Niech objani nader znamienny przykad.
Piciu na wskro idealnie usposobionych harcerzy,
starszych gimnazjalistw, utworzyo midzy sob kko
czytelniane.. Kto podda imyl, czy nie monaby do k-
kia Wcign kilka dziewczt. Spraw omawiano dugo.
Jeden stanowczo si opar. Drugi take nie mg si z
tj myl zupenie pogodzi. Pozostali trzej przeparli jed
nak swj projekt. Celem tego miao by; na podstawie
omawiania przeczytanych rzeczy pozna wiat zaintere
sowa dziewczt i przyzwyczai si do swobodnego a

82
niewinnego z niemi obcowania. Zaproszono dwie sio
stry w Wieku 19 i 21 lat, bdce rwnie na'studiach. Dla
wszystkich piciu byo z gry rzecz rostrzygnit, e
0 oenieniu si z rnych wzgldw nie mona nawet
myle.
Z pocztku szo wszystko dobrze. Po niedugim
czasie zacz si jednak flirt. Trzej rzecznicy caego pla
nu zauwayli, e si doskonale z dziewcztami rozumie'
j. Nazwijmy ich A, B, C. Najpierw obudzia si zazdro
A i B, ktrzy obydwaj poczuli skonno do modszej z
sistr. Poniewa A, widzc beznadziejno nawizania
bliszego stosunku, wyrzek si go, chocia po wewn
trznym zmaganiu, trudno stosunkowo atwo i pomyl
nie si rozwizaa. Z powodu jednak osobistych uczu
1 Skonnoci, samo rzeczowe zainteresowanie si kkiem-
czytelnianymi wkrtce osabo i iktjko wnet przestao
istnie. Niedugo potem starsza z sistr zarczya si
z kim innym, a C, wielbiciel jej z kka, czu si zawie
dzionym i zamanym. Panna chocia wspczua z nim,
nie moga mu pomc. B utraci przez t miostk swj
dawniejszy idealny polot, nabra upodobania do zmyso
wych rozrywek i rzuci si w wir wiatowych zabaw.
A, (ktry to cae zajcie opowiedzia, zna jeszcze kilka
tego rodzaju kek, w ktrych dziao si podobnie. Jak
tylko byy mieszane, wnet poczynay si miostki i
zazdroci.- Wskutek tego upaday, a dalszym nastpst
wem byy moralne upadki i cikie straty duchowe.
Jafk ju sam przedstawiem, nie mona mie nic prze
ciw temu, by pod odpowiednim nadzorem modzie jed
na i druga spotkaa si z okazji rnych uroczystoci.
Ale. wszelkie regularne zbierania si, czy to na lekcjach
tacw, czy to na prbach przedstawie scenicznych czy
innych produkcji, kocz si rwnie regularnie zadzierz
gniciem rnych flirtw i miostek. Zawsze znajd si
tacy, ktrzy ulegaj urokowi jakiej innej pci, albo i tacy,
ktrzy z przyjemnoci szukaj na tgo rodzaju zebra-

83
 niach sposobnoci do wzajemnego' zblienia. Dlatego mo
dy czowiek, wybierajcy si ju na podobne zabawy,
gdzie spotka si z dziewcztami, winien sobiei wtedy jas
no uwiadomi, czego po nim wyimaga prawdziwa ry
cersko. Musi cae swe zachowanie miarkowa pewnymi
niewzruszonymi zasadami, a ikady budzcy si senty
ment ujarzmi, by go nie ponis.
Czasom rodzaj zawodu, czy zajcia, ma to do siebie,
e zmusza chopcw i dziewczta do pozostawania blisko
siebie. Tu znowu moe si okaza, jakiego ducha jest
mody czowiek. Niektrzy bd zaraz t sposobno
wykorzystywa do nawizywania znajomoci z dziewcz
tami. Stateczny modzieniec umie i tutaj panowa nad so
b. Nie puszcza wodzy budzcym si mylom i zmyso
wym skonnociom, cz trzyma je stanowczo na uwizi,
a do towarzyszek! pracy bdzie si odnosi z szczer
uprzejmoci, ale te i z pen godnoci rezerw. Zdaje
sobie spraw z wasnej odpowiedzialnoci, bo i od niego
-wiele zaley, co z tych dziewczt bdzie, i obchodzi si
z niemi tato, jakby pragn, by obchodzono si z jego
siostr lub pniejsz narzeczon. Jeli prawd jest, e
charakter wyrabia si w walce ycia, to odnosi si to
rwnie do prawdziwej rycerskoci, ktra tylko wtedy
doj moe do zupenego rozWoju, jeli mody czowiek
ma sposobno ujawni j w tych okazjach, ktre co
dziennie ycie nastrcza.
Zatym rycersko nie polega na samych formach
zewntrznych, jada te, e damom trzeba si najpierw ifcio-
ni i ustpi miejsca, i p,o lewej stronie i nadskakiwa
z wyszukan grzecznoci. Wszystko to winno by wy
razem szczerej, powanej, wewntrznej czci, a wic wy
razem przekona, bo inaczej jest tylko wstrtn obud.
Rycersko musi si w danym wypadku okaza'tak
e w obronie sabych i chwiejnych. Zdarzy si moa
modemu czowiekowi, e dziewczta, Iktire straciy we
wntrzn si moraln, narzucaj mu si same, by go sw

84
kokieteri usidli. Wystarczyoby mu tylko chcie, a by
yby mu posuszne. Tu wanie! chodzi o to, czy pozosta
nie wierny swym zasadom, czy te padnie ich ofiar.
I chodzi dalej o to, czy on je swoj rycerskoci pode
prze i uratuje, jeli one jego szlachetnoci zawstydzone,
swoj godno sobie przypomn i spostrzeg, e istnieje
co lepszego, ni miostki, czy te zechce by wsp
winnym, e pjd dalej w kierunku lekkomylnoci i ze-
psucia. Ile z tych nieszczsnych tylko dlatego staczao
si coraz niej, e nigdy nis trafiy na mczyzn, ik.try
by zdradzi szacunek dla ich godnoci, dlatego, e wszys
cy spychali je jeszcze gbiej w ndz i grzech. Niejedna
moga bya jeszczis ocale, gdyby bya spotkaa czowie
ka, ktry by zamiast jej sabo wyzyskiwa, przez szla
chetne a powcigliwe obejcie si poda jej siln do,
by j podnie. Takiemu bohaterowi winna bdzie wdzicz
no do mierci. .
Nie trzeba dopiero zaznacza, e osb, ktre si po-
prostu sprzedaj, mody czowiek' nie powinien darzy
ani sowem, ani spojrzeniem.
Cale odnoszenie si modego m czyzny do wiata
niewieciego winno by kierowane t myl przewodni,
e, jeli z woli Boej ma wej w zwizki maeskie>
jedna tylko do niego, a on do jednej ma nalee: to towa
rzyszka jego ycia i matka jego dzieci, i e to szczcie
z ni bogosawiestwo Boe na ycie z ni musi sobie
w ysuy czystym , uczciwym yciem. Zasad jego nie-
odmnimn, ktra by do tego stopnia wesza mu w szpik,
i koci, by mu sama myl o jej naruszeniu bya nieznon,
musi by ta: Chc ju teraz maonce, [ktr mi Bg prze
znaczy, dochowa nienaruszonej wiernoci. Chc tylko
do tej jedej nalee, do adnej innej.
Kto si na to jasne i cile okrelone stanowisko zde
cydowa nie potrafi, nie utrzyma si dugo bez bdw
i wykrocze. Brak stanowczoci, chwiejno, poo-

85
wiczno wiod, jak zwykle, tak i tu do diaba, a tylko
myli gruntowne wiod do Boga. Chodzi tu bowiem
o walk z najpodstpnisjszym, najwyfcrtniejszym, a naj
zawzitszym wrogiem, ktry we wntrzu czowieka ma
potnego sprzymierzeca, z ktrym na spk dy za
wszelk cen do panowania. A w yciu kadego czowie
ka nie brak sposobnoci i pokus, w ktrych ci tylko si
ostoj, dla ktrych jest rzeicz raz na zawsze postano
wion: nie igra z mioci.

86
Towarzyszka ycia

Dla szczcia maeskiego i rodzinnego wybr to

warzyszki ycia posiada rozstrzygajce znaczenie. To
przecie wybr, na cae ycie, a nastpstwa tego wyboru
przynosz bogosawiestwo albo przeklestwo nie tylko
dzieciom, i wnukom, ale wszystkim potomikom.
Przytoczony ju wyej Coloma wyraa si nader
trafnie; W yciu mczyzny dla dwch tylko niewiast
jest miejsce : dla jego matki i dla matki jego dzieci. Nie
mwi dla matki i dla ony. Mczyzna winien w ma
once swej widzie w pierwszym rzdzie matk swych
dzieci, a nie to, czym ona jest dla niego samego. Wszak
gwnym celem maestwa jest potomstwo. Z tego te
wzgldu winien mczyzna przy wyborze towarzyszki
ycia przede wszystkim na to zwaa, ,by z tego zwizku
mogo wyr zdrowe i dobre potomstwo. Kierujc si
tym wzgldem sam osobicie nic na tym nie straci; prze
ciwnie, moe tylko zyska, bo ten wzgld decyduje rw
nie i o jego szczciu, a ma jeszcze t stron dodatni,
e go zabezpieczy przed wpywesm innych czynnikw, kt
rych znaczenie dla szczcia w maestwie lub dla po
tomstwa jest bardzo mae albo adne.
W ostatnich dziesitkach lat wytworzya si specjal
na ga wiedzy, kttra si zajmuje obcieniem dziedzicz
nym, a dochodzi do nader doniosych rezultatw. Prawo
o dziedzicznoci rozciga si nie tylko na cechy zewntrz'

87
ne, jak ksztaty* owal twarzy, nos i tp-, ale take na
uzdolnienia, ktre ycie duchowe potomkw maj ogrom
ny wpyw.'Nie ma tu mowy o przekazywaniu waciwo
ci duszy; to jest niemoliwe, slkioro dusza bezporednio
wychodzi z. rk Boych i Boym tchnieniem dana jest
kademu nowopowstajcemu czowiekowi. Alte dusza po
trzebuj ciaa, jak. instrumentu do swej duchowiej dzia
alnoci, tak, e ta ostatnia zasadniczo zaley od spraw
noci tego instrumentu. A oto przymioty tego narzdzia
nie s dzieem przypadku, lecz koniecznym nastpstwem
odziedziczenia. Zale od wrodzonych uzdolnie, ktre
dziecko otrzymao od rodzicw,. Take przy tworzeniu
si tych uzdolnie niq dziaa lepy los, lecz kady za
rodek ycia jest jakby zwierciadem danego czowieka i
zawiera konieczne jeigo uzdolnienia, Ikitre znowu od swych
rodzicw w spadku otrzyma. Mona tedy owe uzdolnie
nia uwaa za rodowy majtek, bo przedstawiaj spu
cizn nawiet po najdalszych przodkach.
Naley jednak, zauway, e nie wszystkie uzdol
nienia przechodz z ojcw na dzieci. Dojrzewajcy bo
wiem; zarodek dzieli si na dwie powki, z ktrych jed
na ulega wydzieleniu. Zatem w dojrzaym ju zarodku
znajduje si tylko jedna poowa komrki nasiennej,
talk,e przy poczeniu obydwuch powstaje znowu jedna
caa 'komrka. W ten sposb da si wytumaczy, ze nie
klade dziecfco otrzymuje rwny dzia spucizny rodo
wej, lecz u jednego ta, u drugiego inna uzdolnienia wyra
nie wystpuj. Naltely jednak podkreli, e kade dzie
cko posiada moe tylko te uzdolnienia, ktre mu prze
kazali rodzica, a wic sami je posiada musieli. Naod'
wrt uzdolnienie rodzicw, odziedziczona po przod
kach, musz przej na ich potomstwo. Odziedziczenie
moe zatem przynosi cae bogactwo uzdolnie szlachet
nych. Moe, jednak rwnie sta. si zatrutym rdliskiem
okropnego za, wytwarzajc fizyczne i moralna klaleki,
mnoc na wiecie charactwo i wczesn friier.

88
 Wystarczy patrzy w yciu otwartymi oczyma, by
si przyikona o susznoci tych naukowych wywodw.
Najwybitniejsze osobistoci zawdziczaj swei wyjtkowe-
zdonoci szczliweij kGfmbinacji uzdolnie ojca i matki.
Zapewne potrzeba jeszcze wychowania, by drzemice
uzdolnienia obudzi i w naleyty sposb rozwin. Po
trzeba rwnie, by w yciu zaszy odpowiednie okazje,
w ktrych by uzdolnienia m ogiy si ujawni i w caej
peni si wyksztaci. Tym si tumaczy, e; drogocenna
spucizna dziedziczna wychodzi na jaw dopiero u wnu
kw i prawnuiklw, bo dzieciom brakowao warunkw do
jej rozwoju. Wic zawsze bdzie mona stwierdzi, e
uzdolnienia wybitnych osobistoci ju znachodziy si u
ich przodkw, a ujawniay si znowu w potomkach.
W przeraajcy sposb natomiast moel prawo dzie"
dziczenia okaza si tam, gdzie jakiekolwiek chorobliwe
skonnoci dostay si w solki drzewa, rodowego. Nie ule
ga wtpliwoci, e waciwoci nabyte nie przychodz
drog dziedziczenia, tak, e czowiek normalny jeli zer
dzie na bezdroa, zwyczajnie swym zyjm yciem nie psu
je spucizny rodowej, lecz be zmiany przekazuje j
swym potomikom. Z drugiej strony jednak1poucza dowia
dczenie, e przez wpyw trujcych substancji na budow
zarodkw moe nastpi zuboenie uzdolnie dziedzicz
nych, a potomstwo ulega zwyrodnieniu. Pod tym wzgl
dem wprost katastrofalnie moe dziaa alkohol, powo
dujc takie straty rodowych uzdolnie, ktre pocigaj
za sob zidiocenia, padaczk (epilepsj) i inne zaburzenia
umysowe. Najsmutniejsze przy tym, a. utracone uzdol
nienia nie mog by owej spuciznie rodowej przywrco
ne, natomiast chorobliwe zboczenia staj si dziedziczne.
Otrzymane t drog ze skonnoci s nieuleczalne, jaki
kolwiek dobra wychowania moe je agodzi. Zazwyczaj
jednak wychowanie ze strony upoledzonych rodzicw
pozostawia wiele do yczenia, a wrodzone skonnoci,

89
przykad i otoczenie oddziaywuj rwnoczenie na roz
wj pokolenia jak najgorzej.
Nauka zajmujca si prawem dziedzicznoci podaje
wiadomoci o rodzinach, ktre przedstawiaj przejmuj"
cy groz obraz ndzy i zepsucia, sprowadzonego przez
jedn wyrodn osob na cae pokolenia' Wrd 700 po
tomnych niejakiej Ady Yukes naliczono 64 umysowo
chorych, 174 publicznych ladacznic, 196 dzieci nielub
nych i 77 zbrodniarzy, w tym 12 mordercw ; 142 ciyo
na utrzymaniu gminy.
Szczeglniej pouczajc jest historia dwch splecio
nych pni rodzinnych. Pewien mody czowiek z dobrej
rodziny uwid w czasie suby wojskowej dziewczyn
matokowat, ktr porzuci na ask losu, a sam zawar
pniej korzystne maestwo. Potomni std w liczbie
409 byli bez wyjtku ludmi normalnymi, a byli wrd
nich nawet wybitni. Natomiast owoc grzechu, matoko-
waty chopak, oeni si pniej z normaln dziewczyn,
ale upoledzenie umysowe matki nie przestao dziedzi
cznie grasowa i wrd 480 potomnych, z ktrych 143
podano za umysowo niedorozwinitych, 46 za normal
nych, reszt za nieznanych lub niepewnych znalazo
si 8 wacicieli domw rozpusty, 24 alkoholikw, 33
moralnie upadych i 3 zbrodniarzy. Gdy si wemie na
uwag t podwjn ga rodzinn, wychodzc od je
dnego ojca, a z kttych jedna wykazuje prawie wycz
nie zdrowe i dzielne potomstwo, a druga mieci w sobie
przeraliw sum ndzy i zbrodni, to atwiej zrozumie,
jakie znaczenie dla przyszych pokole ma wybr towa"
rzyski ycia. Chociaby tylko raz jedyny w zdrowy
pie wszczepiono chor latorol, to ta jedna potrafi cig
n na potomstwo nieszczcie nieobliczalne.
Mody mczyzna, noszcy si z zamiarem zaoe
nia wasnego ogniska domowego, winien w caej peni zda
wa sobie spraw, jak odpowiedzialno zaciga na sie
bie wobelc caych pokole. Z niej ju wynika dla niego

90
obowizek uczciwego ycia tak strzec spucizny rodowej,
by j bez uszczerbku swym dzieciom przekaza. Nadto
dyktuj mu ta odpowiedzialno zachowanie tej ostro
noci przy wyborze ony, by przez dobr matk przeszy
na dzieci tylko uzdolnienia dodatnie. .
Matce przypada jeszcze inne zadanie. Nie same
uzdolnienia przyrodzone skadaj si na warto two
rzcego si czowieka. Rnorakie wpywy mog bd
korzystnie, bd niekorzystnie oddziaywa na rozwj
obecnych oglno - ludzkich, lub te szczeglniejszych
uzdolnie. Talk ju przeycia wewntrzne matki mog wy
wrze swj wpyw na dziecko spoczywajce jeszcze w jej
onie. To co trwoy i uciska serce matczyne, lub je podno
si i raduje, to rwnie porusza serduszko jeij utajonego
skarbu i oddziaywa na jego nader delikatny system ner
wowy. Jakie to szczci dla dziadka, jeli tylko wzniose,
szlachetne, mie i yczliwe myli dobrej a pobonej mat
ki wywieraj swj wpyw na jego rozwj ; jeli nigdy na"
mitno, gniew i nienawi, albo wielkie dze, nigdy
strach i przeraenie nie burz krwi, by roznieci w ner
wach tego malestwa jakie zarzewia nieszczsnych skon-,
noci i popdw.
Nie trzeba si tedy dziwi, jeli dzieci, ktrych mia
na ojcw brak w ksigach metrykalnych, objawiaj tyle
nieraz zdronych skonnoci. Usposobienie matki, grzesz
na namitno, nieokieznana dza, lub strach przed ha
b i wyrzuty sumienia rozruszay powstajce ycie,
wstrzsny malekim m|zgiem i wycisny na jego roz
woju swe pitno.
Dlatego talk niesychanie wan jest rzecz, by mody
czowiek szuka dla swych dzieci matki, z ktrej serca
spywayby do serduszka jej upragnionych pociech tyl
ko mio, dobro, pobono, dzielno, pokj i wszyst
ko, co szlachetnie i piknie, aby ich dusza staa si odbi
ciem czystej i dobrej duszy matki.
 Dalej, do matki w szczeglniejszy sposb naley wy
chowanie dziecka w pierwszych jego latach. Powiadaj
susznie, e wychowanie w pierwszych szeciu latach jest
waciwie w swoich zasadniczych liniach skoczone. Ju
tylko bardzo trudno zejdzie czowiek z tego kierunku,
ktrego nabra w: dziecistwie, a jeli (kiedy z dobrego (kie
runku zboczy, to go pniej atwo znowu odnajdzie.
Co si w modych latach nabyo lub zaniedbao, to
zwykle bdzie nabyte lub zaniedbane przez cae, ycie. Sy
szy si nieraz, e po niejednym modym zna, e mia do
br mai)ki, A gdy si opowiada o smutnych kolejach
modych wykolejecw, dodaje si nieraz uwag: Ale co
te oni mieli za matk! >
Gdy si to wszystko rozwaa, a potem pomyli, w ja
ki sposb dochodz po nawikszej czci do skutku zar
czyny, to czowiek chwyta si za gow i pyta si, jak, to
moliwe, by modzi ludzie mogli z tak niepojt lekkomyl
noci postpowa tam, gdzie chodzi o najdoniolejszy
Mroki w ich yciu wasnym i dla szczcia ich potomstwa
Gdy rolnik, przygotowuje rol, to usuwa z niej skrztnie
chwasty, ktre by mogy odebra nasieniu soki yciodaj
ne i bierze nasienie jak najlepsze. Czyby ludzie przy ma
estwie, gdy chodzi o ludzkie ycie i ludzkie szczcie:,
o wasne dzieci, o to, co na ziemi jest najdroszego nie
powinni postpowa przynajmniej z rwn przezornoci?^
Zdawa by si mogo, e w tym wypadku nie poskpi'
adnej ofiary, by trzyma z daleka wszystko, co dostoj
nemu posietwowi maestwa mogoby zaszkodzi; by zro
bi wszystko dla zapewnienia sobie jalk najlepszych dzieci.
To obowizek serca i sumienia kadego szlachetnego czo
wieka. Nie wolno mu przy zarczynach dokonywa wybo
ru w pierwszym rzdzie wedug ubocznych osobistych upo
doba i Ikiorzyci, Dobro potomstwa musi growa nad
wszystkimi innymi wzgldami. A sikoro uzna, e zwi
zek, do ktrego serce cignie, budzi jieldnaikl obawy dla
przyszych dzieci, je st, obowizany w sumietniu zoy

92
ofiar tak z uczu swego serca, jako te i z innych ko
rzyci.
W szukaniu tedy towarzyszlkli ycia musi panowa
prawo doboru, tzn. przede wszystkim naley mie na
wzgldzie takie wasnoci, ktre wedug rachuby ludzkiej
daj rkojmi zdrowego i dobrze z natury uzdolnionego
potomstwa. Jest ni w pierwszym rzdzie zdrowie ducho~
Wej i fizyczne. Na kade z nich sikiada si i uzdolnienie
dziedziczne i przymioty nabyte.
Za porednictwem bezstronnych doradcw winien mo
dy czowiek upewni si, czy nie zachodz w rodzinie,
z ktrej chciaby wybra sw narzeczon, jakie obcie
nia dziedziczne, jaki w niej umysowy poziom, jalkie pa
nuj w niej pogldy moralne i religijne. Nie mniej musi
dy do wyrobienia sobie1zdania o osobistych przymio
tach i zasadach panienki, aby osdzi, czy mona liczy
na harmonijne wspycie. To prawda, na og jest w
charakterze niewiecim dua zdolno przystosowania si
talk!, e kobieta stosunkowo atwo zyje si' z rnymi
temperamentami i potrafi uzgodni z nimi swe postpo
wanie.
Dlatego najwicej zaley na tym, by, pomijajc ju
wymagane zdrowie, wychowania prawdziwie chrzecija
skie obudzio i wyksztacio w niej te wszystkie cnoty,
dzidki ktrym moe1 sta si wiern maonik i dobr
matk. Na pewne momenty, bardzo wane, chcre)tny jesz
cze szczeglniejsz zwrci uwag.
Susznie zwie si ojciec gow rodziny. Wtedy ma
onka jest dusz. A dusza powinna by pobona. Dla
tego musi mody czowiek1 u dziewczyny, o ktrej rjk
prosi, szuka bezwarunkowo prawdziwej pobonoci. Tak1
dla niego samego, jalk: i dla dzieci jest gboka religijno
ony nieodzownym warunkiem szczliwego poycia. Niei-
ma rodziny bez trosk, cierpie i dowiadcze. Tylko du"1
sza pobona umie si w nich naleycie zachowa i nie! a
mie si pod ich ciarem.

93
 Tote trzeba stanowczo odradza maestw miesza
nych. Dla wierzcego katolika jiest prawd zasadnicz,
e Kocioem zaoonym przez Chrystusa Pana jest Ko
ci 'katolicki. Inne spoecznoci religijne;, mienice s
chrzecijaskimi, odpady od niego i tkwi w bdzie-.
Wprawdzie ci, ktrzy bez wasnej winy znajduj si_ooa
prawdziwym Kocioem, mog by zbawieni, jeli tyl^o
kieruj si sumieniem, ale przecie nie s na drodze wio
dcej z woli Boej prosto do nieba. Nadto u niekatolikw
spotyka si gboka niech do Kocioa katolickiego, bo
im ten Koci przedstawiono w karykaturze^ ktra ich
przejmuje odraz.
Warunkiem prawdziwego szczcia w maestwie
jest spjjnia dusz. Lecz jake ona moliwa, jeli w naj-
wanie rde pociechy, sama z nich czerpie i z nich te
przeciwne pogldy? W przeciwnociach yciowych
prawdziw pociech znale mona tylko w religii.
Zwaszcza ona, jej bardziej tkliwie serce szuka tych
wanie rdjei pociechy, sama z nich czeirpie i z nich te
krzepi ma i dzieci. Dla ony niekatolicki te wanie
przeobfite zdroje naszego Kocioa s niedostpne.
Powaniejsze jeszcze obawy wynikaj std dla dzie
ci. Wszak wychowanie spoczywa przewanie w rkach
maiki Na jej onie pobiera dziecko pierwsz lekcje reli
gii. Jej pobone upomnienia i wskazwki maj obudzi
katolickie zapatrywania i wszczepia gboko nauki Ko
cioa. Jak ma tego wszystkiego udzieli matka, ktra sa
ma tego nie posiada? Jafcle smutny dla dziecka dzie je
go pierwszej Komunii w., kiedy mafia nie moe jej ra
zem z nim przyj, ani bra udziau w jego szczciu!
Zgubne skutki mieszanych maestw na dzieci wywietla
najwyraniej fakt, e te znowu bardzo atwo zawieraj
maestwa mieszane, coraz czciej bez'katolickiego lu
bu i wychowania dzieci, tak e ju w nuki, albo najpniej
prawnuki przewanie s stracone dla prawdziwej wiary.
Doznaje si nad wyraz przykrego wraenia, gdy si prze

94 )
chodzi genealogi niejednej szczerze katolickiej rodziny
i widzi si jalki w niej raz tylko jeden czowiek zawar
maestwo mieszane, przez Iktre caa ga tej rodziny
odpada od Kocioa Katolickiego. Z trwog myli si
o odpowiedzialnoci, jak tego rodzaju ikrolfc za sob po
ciga.
Naley jeszcze wzi pod uwag, e niekatolicy uwa
aj rozwd za co moliwego, e si u nich atwo two
rz pojcia rozluniajce dziwnie szste przykazanie. Z
atwoci niedotrzymuje si przyrzeczenia odnonie do
katolickiego wychowania dzieci, albo ona grozi mowi
niemoliwym poyciem, jeli si do jej ycze nie zasto
suje. Szkody wynikajce z mieszanych maestw s tak
doniose, e Koci [katolicki czu si zobowizany w
swym nowym prawie wystpi przeciwko nim z ca sta
nowczoci: Jak najsurowiej zabrania Koci zawiera
nia maestw mieszanych. (Can. 1060). /Jeli zachodzi
obawa utraty wiary Czy katolickiego maonika, czy dzie
ci, to maestwo mieszane wzbronione jest take pra
wem Boskim. Jeli katolik, zawiera lub przed duchow
nym niekatolickim, wwczas ciga na siebie kltw ko
cieln. Bdnym jest zatelm mniemanie!, e mieszane ma
estwa mona najspokojniej zawrze, byleby tytko
przedtem postara si o dyspens. Kto lekkomylnie, bez
bardzo wanych powodw i bez moliwie najsumienniej
szego upewnienia si, e ani dla niego ani dla dzieci nie
ma niebezpieczestwa utraty wiary, nawizuje znajomo
ze stron niekatolick, grzeszy ciko i obowizany jest
w sumieniu z niej si wycofa.
Ze wzgldu na zdrowie naley jeszcze wskaza nie
bezpieczestwa wynikajce z zawierania maestw w
pokrewiestwie. Zdarzy si moe, el w jednej rodzinie
istnieje powane obcienie dziedziczne, Ikltre tak du
go pozostaje nieznaczne, polki czonkowie tej rodziny eni
si z niekrewnymi. W razie maestwa jednaki krewnych,
cz si owe zarody chorobowe i mog wywoa strasz

95
liwe nastpstwa, jak! przedwczesn miertelno, niepod
no i zwyrodnienie. Przeraajco wystpi one mog
Wwczas, gdy zachodzi podwjne pokrewiestwo, np1. gdy
wrd przodikiw dwoje rodzestwa zawaro maestwo
rwnie z rodzestwem. Wszyscy potomni s wwczas
podwjnie za sob spokrewnieni. Poniewa wiele chorb
dziedzicznych lubi si tai i nie da si stwierdzi, naley
wwczas maestwo w pokrewiestwie odradza, chocia
obcienia dziedzicznego i ladu nie ma. Opakane nastp'
stwa takich maestw daj si zauway po wsiach, w
ktrych eni si tylko w granicach tej samej wsi. Gw-
niej stamtd rekrutuj si dzieci w szkoach dla upole
dzonych. Wida std, jak gboko uzasadniona jest pra
wo kocielne, stanowice) pokrewiestwo jako przeszkod
maesk.
Mno si w naszych czasach gosy, domagajce'si
przed maestwem wiadectwa sumiennego lekarza,
stwierdzajcego zdrowie obojga i uzdolnienie fizyczne
panny do macierzystwa. W wielu wypadkach unikno
by si gorzkich zawodw i przykrych cierpie, gdyby
si tej mdrej i gboko uzasadnionej przestrogi trzymano;
Jajko drugi warunek postawilibymy nienaganne ycie
przed' maestwem. Wspomnielimy ju jakie, szjklody
przynosz miostki dla istotnej wartoci dziewczcia. Po
mylmy, jaki wpyw na wychowanie dzieci i ukad caego
poycia rodzinnego wywiera wanie .maonka, a zrozu
miemy, e prawdziwy nastrj katolicki pochodzie inoe
tylko od czystej, szlachetnej ony i matki. Nie bez zna
czenia jest tutaj moralne stanowisko wobec lektury, tea
tru , Skina i tp.
Dla szczliwego' poycia jest w kbcu rzecz nieod
zown, by si oboje rozumieli i by kochali. Zbyt wielkie
rnice w wychowaniu i pogldach s nader czst prze
szkod, by maonkowie duchowo z!e sob si zroli. Raz
po raz strona lepiej wychowana bdzie, nemila dotknita
brakiem ogady u drugiej. Uzasadnione dlatego jest wy

96
maganie' pewnej rwnoci stanu, chocia w warunkach
pomylnych wyjtki s dopuszczalne, a duma rodowa nie
powinna stawia tutaj zbyt ciasnych granic.
Przez prawdziw mio ni naley rozumie tutaj
miosnego aru narzeczonych, kltry czsto wczas styg
nie i przerodzi si moe w niech lub odraz, lecz ow
gbok wzajemn przyja, ktra opiera si na wzajem
nej ocenie, a ujawnia si we wzajemnym yczeniu i czy
nieniu sobie dobrze. Talka mio nie, szulka najpierw sie
bie i swej kiorzyci, lecz dobra drugiego. Usiuje by umi
owanemu tym i da ,mu to, czego jego szczcie i dobro
wymaga.
Pamita naley, e czowiek bynajmniej nie! miuje
najbardziej tych, od ktrych odbiera wiele dobrego, a mo
e i spenienie wszystkich ycze, lecz tych, dla ktrych
sam trudzi si i znoi i ktrym on wiadczy dobro. Jeli
np. m on zanadto ubstwia, najdrobniejsze: jej ycze
nia spenia, to atwo std wyniknie, e ona najpierw bdzie
to przyjmowaa jak,co zupenie naturalnego, potem zacz
nie si tego domago, jaki czego nalenego, a ani nie po
myli, by podobn troskliwoci darzy ma. Jeli to
m odczuwa, i czasem da do zrozumienia, e nie moe
speni yczenia ony, wnet nastpuje rozdwojenie. Ludzie
rozpieszczeni s zwykle niewdziczni i pac za wygro"
wan czuo obojtnoci i zuchwalstwem. Prawdziwa
mio nie zawsze musi si objawia w nastpstwach; ow
szem okazuje si czasem raczej w tym, e si umiowane
mu odmwi spenienia ycze, a staje si przed nim z wa
snymi yczeniami. Tylko wtedy, gdy oboje nieustannie
czyni wszystko dla rzeczywistego dobra drugiego, pot
guje si i pogbia wzajemn mio.
Tej wyrzekajcej si mioci trzeba si nauczy. Sa
ma nie przyjdzie. Moc do niej zdobywa si cich, ofiarn
obowizkowoci, wytrwaym pokonywaniem siebie
i chtnym posuszestwem jeszcze w domu rodzicielskim.

7 97
 Z tego co si powiedziao, wynika jasno, e to wszy
stko naley rozway zanim nastpio zakochanie ; bo
jeli si ju zaczo, potrafi czowieka tak zalepi, e
jest przekonany o trwaoci obecnego uczucia i o rzeczy
wistoci wszystkich niebiaskich przymiotw osoby uko
chanej. Ta burza miosna paczy sd jak powiada pe
wien lekarz zamyka oczy na najoczywistrze wady,
stroi wszystko w kolory tczy, zalepia jedno lub oboje
i zakrywa waciw warto jednego przed drugim. A, .
kiedy minie pierwsza nawanica rzekomo nienasyconego
podania, kiedy min miodowe miesice, przychodzi
otrzewianie, a z nim prawdziwa mio albo zobojtnie
nie, lub nawet nienawi, albo te zmienna mieszania
wszystkich trzech, nadajca si do wytworzenia wicej lub
-mniej moliwego wspycia. Std gwatowne, nagle za
kochania s zawsze podejrzane, a tylko dusza i gbsza
znajomo obojga przed ich pobraniem si moe budzi
pewn nadziej trwaego i szczliwego zwizku. j
Mody czowiek tedy musi by bardzo ostronym
i powcigliwym, gdy poczuje w sobie pierwsze wzrusze
nia uczucia mioci. Trzeba wwczas koniecznie zacho
wa wiadomo siebie, by uczucie nie zajo serca burz
liwym pomieniem, nie zamcio sdu, nie sptao woli.
Dowiadczenie uczy, e modzi zakochani popadaj w j.
stan, w ktrym ani sami spokojnego sdu wydawa nie
umiej, ani nie s zdolni, by da si rozumnym wywo~
dom przekona. Mio zalepia mwi si powszeoh- j
nie. Przy tym Zbyt czsto wywouj upodobanie przymio
ty czysto zewntrzne: jak gos, wosy, spojrzenie, albo j
tylko pikny strj. Susznie zauwaa jeden z nowszych !
psychologw, a dzisiejsza moda ma na celu nie tyle zabez' j
pieczenie czowieka przed klimatem, ile raczej uczyui go j
piknym, miym i w oczach pci drugiej pocigajcym, j
Liczc si z tymi prawami ycia, musi mody czowiek i
nauczy si uodporni swe serce na tego rodzaju powa
by, by im nie ulega. Musi by zdolnym obchodzi si z ho-

98
bietami, ktre mu si podobaj, z tak niewinn swobod,
e nie potrzebuj si nawet zastanowia, czy i jak okazy
wa im swe upodobanie. Tylko wtedy potrafi niezmco-
nym umysom i z nieosabion niczym wol rozway,
czy dziewczyna, do ktrej si serce jego skania, posia
da potrzebne przymioty, dajce rkojmi szczliwego
poycia. I dopiero, gdy na to pytanie znajdzie potwier
dzajc odpowied, moe dla tej skonnoci otwarzy swe
seifce.
Nie mona tedy pomin uwagi, e mody czowiek
dopiero wtedy moe1 si za narzeczon rozglda, fktedi
s widoki poprowadzenia jej przed otarz w terminie cfa-
jcym si okreli. Lekarze Okrelaj dla dziewczt wief<
22 lat, dla mczyzn kilka lat wicej, jako czas, w kitrypi
fizyczny i duchowy rozwfj na tyle jest dokonany, ile te
go ojcostwo i macierzystwo wymaga. Wczeniejsze
maestwo psuje niedokoczony proces rozwojowy i nur
e np. u kobiety spowodowa wczeniejszy prze&wit.
Wskazywalimy ju na moliwo, e przez przyjaz
ne stosunki dwch rodzin dwoje modych ludzi wczejiiie
moe si ze sob zapozna, przy czym okazuje si, e Si
doskonale rozumiej i maj zamiar w przyszoci si po
bra. Temu nic zarzuci nia mona, jak tylko oboje stoj
na zasadzie, e na razie bliej im do siebie nalee nie
wolno. Talki stosunek jest dla niejednego oparciem i tar
cz w pokusach. Nie chodzi im bowiem wcale, by ju te
raz kosztowa przyjemnoci zakochania, lecz chc na sie
bie czeka, a bd mogli zawrze zwizek na cae ycie.
Stan narzeczestwa w kocu musi by owiany ich obo
plnym postanowieniem, e chc do otarza przystpi
nieskami, by zasuy dla swego zwizku bogosawie
stwo Boe. Na modym czowieku spoczywa obowizek
honoru niewczesne popdy natury tak ujarzmi, by nie
winno i cze dziewicza jego narzeczonej nie pady ich
ofiar. Raz po raz winien sobie przypomnie, e pragnie
dzieciom, ktrych od Boga si spodziewa, da matk do-
br i czyst, e zapomnienie si pocignoby za sob
dozgonn gorycz wyrzutw sumienia, podkopie na za w
sze wzajemny szacunek i pozbawi bogosawiestwa Bo
ego. .
Jako wspaniay przykad szlachetnej mioci, stoj
przed chrzecijaskimi narzeczonymi Tobiasz i Sara. To
biasz mg si modli do Pana: Ty wiesz Panie, e nie
dla rozkoszy bior siostr moj (wedug wyraenia Pis
ma w. tyle co krewn) za on, lecz jedynie z mioci
do potomstwa, od ktrego niech imi Twoje chwalone
bdzie na wielki (Tob. 8, 9). Podobnie modlia si Sara:
Ty wiesz, e nigdy ma nie pragnam, i em zachowa
a dusz moj czyst od wszelkiej podliwoci. Zgodzi
am si jednak; wzi ma w bojani przed Tob, a nie
dla rotooszy swojej (Tob. 3, 16, 18). Po zawarciu ma
estwa powstrzymali si potem oboje od obcowania ze
sob przez trzy dni, by wyjedna bogosawiestwo
Boe. Podobne postanowienie miaoby zwaszcza dla
modego mczyzny najzbawiennieijsz warto, bo
idzie dalej, ni obietnice uszanowania czystoci oblubieni'
cy a do lubu, a tym samym znacznie t obietnic ut
wierdza.
Najsilniejsze jednak postanowienie moe si nieraz
zachwia i obali, gdy na jego stray nie stoi roztropna
przezorno. Jak wspominalimy wyej, popd, pciowy
prze z ywioow koniecznoci do zupenego oddania
si. Przej pierwsz poow drogi do tego oddania, a
petem si zatrzyma i wrci, to na dusz met prz
d-d/i siu ludzuie. Krok za krokiem pcha popd w swoim
kierunku, pki nie dozna zaspokojenia. Dlatego wia
dome i zasadnicze opanowanie objaww swych uczu jest
warunkiem koniecznym, jeli oblubiecy chc czystymi
przestpi prg maestwa.
To, czego wymaga obyczaj chrzecijaski, by na
rzeczeni unikali pozostawania sam na sam i sypiania pod

100
 jednym dachem, jest podyktowane ich wasnym intere*-
se!m. Obecno innych dziaa zawsze hamujco na zbyt*
nie folgowanie porywom uczucia i nie pozwala zapomnie
si. Dlatego modzi nie powinni tego obyczaju odczuwa;
jako nieznonego skrpowania, lecz widzie w nim ra~
\ czej pojdan pomoc, chronic przed 'szalestwem i
; zgub. Ju dla dobrego przykadu winni nawet wwczas
sumiennie tego obyczaju przestrzega, gdy s przekonani,
e im zadnia niebezpieczestwo nie grozi. Nie potrzeba do
dawa, e narzeczeni dbajcy sw cziei nie bd pod
rowa.*
Oto w gwnych zarysach myli, ktre modelmu
czowiekowi winne by drogowskazem w wyborze towa
rzysz!;,i ycia i w postpowaniu z ni. Lecz tylko wtedy
pozwoli si on nimi pokierowa, jeli w jego yciu w ogle
a zwaszcza w jego zachowaniu si wobec popdu pcio
wego duch ma rol kierujc. Jeli jednak' gr wziy
w nim lepe popdy, jeli namitnoci go optay i ponie
wieraj nim dowoli, to one mu te wyszukaj to warzy sz
kl ycia na Swoj modl. Byby to rzadki wyjtek), gdy
by mu taki wybr przynis szczcie.
Z wzrokiem utkwionym w przyszo i oceniajc
dobrze donioso swego moralnego postanowienia, wi
nien mody czowiek wchodzcy w wiek mski zasad
niczo i bezwarunkowo opiera si sidom popdu pcio
wego. Decyzja jego musi brzmiei: Jak wody rwcej rze
ki ujmuje si w koryto, by je potem wprowadzi w elaz
ne przewody zakadu elektrycznego i zmusi do obraca'
nia turbin, roznoszcych daleko wiato i si, tak i ja
chc uj popd natury w tamy chrzecijaskiej karno
ci i cnoty, a za dopuszczeniem Boym z moj wiado
moci dobr wol w prawowitym maestwie stanie
*) Dalsze pouczenie w sprawach dotyczcych maestwa dla narzeczo
nych i modych mczyzn w wieku do maestwa odpowiednim
znajduje si w mej ksieczce: Na usugach Stwrcy (wyd.
oo. Jezuitw, Krakw).

101
si narzdziom nioscym, ycie, szczcie i bogosa
wiestwo. Dlatego pilnuj tych tam, by ich li ludzie,
rozwize ksiki i przedstawienia nie podkopay. W y
strzegam si lekkomylnych, pochych wybrykw i nie-
amiarkawania, by w jednej chwili niestrzeonej rozhu'
kane fale nie przerway tamy i nie sprowadziy strasz
liwej klski. Chc pozosta panem swych zmysw, a
nie sta si ich niewolnikiem!

102
Dziewictwo

Wedug witych wyrokw Boych nic wszyscy

ludzie powoani s do maestwa. Wielu otrzymuje; po
woanie do rzeczy wanych, do stanu kapaskiego lub
zakonnego. Ofiara bezestwa, ktrej si od nich Koci
katolicki domaga, ma swe gbokie uzasadnienie w natu
rze tego stanu.
Naczelne zadanie czowieka polega na dobrowolnym
uwielbieniu Boga przez wewntrzn ofiar poddania si
Jego najwitszej woli. Wszystko, co zajmuje i oywia
wntrzn istot czowieka, domaga si przejawienia
si na zewntrz i im silniej w nim co nurtuje, tym trud
niej przychodzi to zatai. \ Naodwrt, Uzewntrznienie
tego, co czowiek w duszy przeywa, oddziauje silnie na
owo przeywanie, potgujc je, pogbiajc i rozszerzajc.
Gdy zewntrznych objaww brak, sabnie intensywno
wewntrznego ycia coraz bardziej, a moe' zupenie
usta i zgasn.
Ot ofiara jest najwyszym czynem czowieka,
jego naczelnym zadaniem' Czy moe pozosta tylko w
zanikniciu ycia wewntrznego? Jeeli co, to wanie,
ofiara musi wyj na jaw i uwidoczni si w czynie.
Tyikio tak moe ofiara wewntrzna przez wyraz zewn
trzny utrzyma si i wzmocni w swej ywotnoci. Gdy
nie ma ofiar zewntrznych, ganie wnet pomie ofiary
wewntrznej, a pozostaj tytko zgliszcza i popi egoiz
mu.
Konieczno ofiary wewntrznej spoczywa na jeszcze
gbszych podstawach. Czowiek skada si z ciaa i du
szy. Dlatego tel i w urzeczywistnieniu najwyszego ce
lu stworzenia, tj. w ofierze, zatem i jego ciao. Docza
si do tego i ten moment, e wiat widzialny tylko za
.porednictwem iczowielka jmoje odpowiedzie swemu
najwyszemu celowi. Czowiek) winien uywa rzeczy te
go wiata, by jb wcign w najdoskonalszy rodzaj su
by Boej.
To za talk jest moliwie, el czowiek bierze z naj-
leprzego, co w wieiciet znajduje i skada w ofierze Bogu,
by Go tym jajko najwyszego Pana uwielbi, dzikowa
Mu, prosi Go o pomoc i zadouczyni za swe wzgdeim
Niego przewiny. W zewntrznej tedy ofierze osiga uwiel
bienie, ktre czowiek ja'kjo gowa stworzenia Bogu okazy'
wa winien, sw.j najwyszy wyraz.
Poczucie tego pierwszorzdnego obowizku tkwi w
czowieku talk gboko, $3 nie ma narodu, ktry by
Bstwu nie skada ofiar. Chocia zgina wiara w jedne
go, prawdziwego Boga, chocia poganie ubstwiali so
ce, ksiyc, gwiazdy, zwierzta, bawany: zawsze jednak
i wszdzie skadali im take ofiary. Jedna tytko religia
nie posiada zewntrznej ofiary, tj. protestantyzm, kt
ry polega na zaprzeczeniu caego Szeregu najwaniej
szych prawd chrzecijaskich, znajdujcych si w praw
dziwym Kociele Chrystusowym a ktry obok wielu
innych znis take ustanowion przez Chrystusa Pana
ofiar.
U wszystkich narodw spotykamy take wybranych,
do slkadania ofiar przeznaczonych ludzi, ktrzy w spoe
czestwie zajmowali odrbne stanowisko. Mieli by pore
dnikami midzy Bstwem a ludmi. Dlatego te winni by-

104
 li w szczeglniejszy sposb podoba si Bstwu. Nic te
dziwnego, e nawet narody, pogaskie day od tych,
ktrych gjpwnym powoaniem miao by skadanie ofiar,
take pewnych ofiar osobistych, ktre ich miay szc&-
glniej Bogu zaleci.
A oto w adnek dziedzinie nie ujawnia si grzech, kt
ry czowieka w oczach Boych kala i tym bardziej nie
powinien ciy na osobie ofiarnfka, w sposb taki prze
raajcy, jaki w dziedzinie ycia pciowego. Niebezpie
czestwo naduycia, nieumiarlkowania jest nawet wielki
u tych, co yj w maestwie. Dlatego spotykamy rzecz
dziwn, e od kapanw i kapanek! dano wyrzeczenia
si maestwa. Spotykamy si z tym u Rzymian, gdzie
dziewictwa westalekl strzeono z tak surowoci, i wy
kraczajc przeciw niemu skazywano- na mier godow
przaz zamurowanie jej ywcem. Podobnie te u narodw
germaskich kapankami byy dziewice.
Te uwagi wskazuj, w jak cisym zwizku pozostaje
kapastwo z dziewictwem. Nie bdziemy si dziwi, e
Koci (katolicki, najdoskonalsza i najszlachetniejsza re-
ligia, wymaga od swych kapanw dziewictwa. Ci; na
ktrych spada ten zaszczytny obowizek codziennego
odnawiania na otarzach najdostojniejszej ofiary wiata,
musz na to wybrastwo zasuy lubem dobrowolnego
i dozgonnego dziewictwa.
Wykraczaoby to zbyt daleko poza ramy niniejszej
ksieczki, gdybymy chcieli wyuszczy wszystkie po
wody przemawiajce za yciem bezennym kapana. Na
jedno tylko zwrcimy uwag. Wanie dzisiaj potrzebu
je modzie przykadu mczyzn, ktrzy by na sobie
stwierdzali moliwo zachowania czystoci. Wbrew
wszelkim oszczerczym zarzutom naley podkreli: ka
tolickie duchowiestwo zachowuje celibat. Niewtpliwie
zdarzaj si wyjtkowe wypadki. Wrd dwunastu apo'
stow znalaz si nawet zdrajca. Rne okolicznoci mO'
*

105
g sta si powodem wykolejenia. Trudno osdzi, o ile
upadek by nastpstwem obcienia dziedzicznego nie
dostatecznego zrozumienia wielkoci obowizkw (kapa
skich lub nie do czystej intencji przy wyborze powoa
nia, nader niebezpiecznych okazji lub nieostronoci po-
czonej z zaniedbaniem modlitwy. atwo te tumaczy
si, e tego rodzaju smutnie wydarzenia bywaj w szcze
glniejszy sposb podchwytywane i rozdmuchiwane
przez tych, co sami nie bez zarzutu, pragn swe wasne
wybryki usprawiedliwi. Lecz wyjtki niczego nie dowo
dz wobec tysicy, ktrzy cae ycie celibatu przestrze
gaj.
Podobne apostolstwo cichego przykadu wykonuj
zakonnicy. Krlestwo Boe na ziemi ma zadania, (ktrym
sprosta mog jedynie ci, co serca swe zachowuj wolne
od wszelkiej mioci ziemskiej. To te katolickie klaszto
ry i katoliccy zakonnicy s ju samym swym istnieniem
wymownym /kazaniem, e istniej rzeczy wysze ponad
rozkosze zmysowe i e czysto potrzebna w modoci
jest moliw nawet przez cae ycie.
Wedug nauki Chrystusowej stoi z mioci ku Bogu
obrane dziewictwo ponad maestwem. Jest ofiar,
ktra w szczeglniejszy sposb wielbi Boga. Wprawdzie
wyrzeka si cielesnego potomstwa, istnieje jednak ojco-
wstwo wysze, duchowe, przez ktre nadnaturalne ycie
duszy mnoy si, utrzymuje i potguje. A tylko to ycie
ma warto wiekuist. Bdzie to szczeglniejsz sodk
chwa dla dusz dziewiczych, e je w niebie nie kilka,
ale setki i tysice dusz otocz, by im dzikowa za ycie
aslki, ktre im otwaro podwoj niebieskie, a ktre byo
owocem ich ofiar, prac i trudw.
Takiej chway dostpi tylko dobrowolnie z mioci
lk!u Bogu obrane dziewictwo. Gdyby kto obra stan bez
cenny z bojani przed kopotami maestwa, albo z in
nych ziemskich wzgldw, to zapewne e taki stan nie

106
wynisby go ponad maestwo. Rzadko talki zachowa
czysto.
Nie brak i takich, co z rnych powodw nie docho-
dz do mhestwa. Ci mog sobie z'koniecznoci zrobi
cnot, uznajc w niej wol Bo i przyjmujc j z pod'
daniem. Wytrwa w tej ofierze potrafi tylko wtedy, gdy,
zechc pilnie posugiwa si rodkami, ktre jedynie
umoliwiaj czowiekowi zachowanie czystoci.

107
A c ty na to ?

Dobieglimy) do (koca. Przy wstpie spojrzelimy

w opatrznociowe zamiary Stwrcy i spotkalimy si ze
surow powag jego przykazania. Widzielimy manowce,
ktre zagraaj zgub modemu czowiekowi i jedyn
drog praw, ktra wiedzie do szczcia. To, o czym ze
sob rozmawialimy, byo spokojnym rozwaaniem; nie
frazesy, nie oderwane od ycia teorie, nie czcze wywody,
lecz prawdy i faklty, jak je przedstawiaj dowiadczenie
i cisa wiedza. Jeli teraz stawiam ci pytanie: A ty
co? to nie mam adnej wtpliwoci, jak wypadnie
twoja odpowied. Jeste zdecydowany postpowa wo
bec ikadej dziewczyny po rycersku. Nie chcesz dopu
ci, by cokolwiek splamio lnic tarcz twego honoru.
Pytanie moje ma inne,znaczenie: Co zamierzasz uczy
ni, aby twe postanowienie wprowadzi w ycie?
Duo ju znaczy zapewnie!, e jeste oywiony szla
chetnym pragnieniem i drog honoru. Ale znasz przy
sowie: Dobrymi postanowieniami pieko brukuj.
Sprbuj policzy kamienie na drodze z twego mieszkania
do kocioa tyle jest powzitych, a nie wykonanych
zamierze. Kady, kto chce postanowienie wykona mu
si natychmiast, zrobiwszy je, zastanowi si, jak je urz
dzi, by je w czyn zamieni. Poniewa si tafc czsto nie
robi, tyle postanowie zostaje tylko postanowieniami.

108
Inni atwo zapalaj si do jakiego przedsiwzicia, ale
na widok) przeciwnoci, trac odwag.
Jeli swoje postanowienie bierzesz na seirio, musisz
by zdecydowany zrobi wszystko, co tylko w twej mo
cy, nie cofn si przed adn ofiar, nie zraa si ad
n trudnoci, by je w czyn wprowadzi. Samym posta
nowieniem nie wszystko jeszcze zrobiona. Nie potrafimy
woli naszej nada za jednym razem staego ikieruriktu.
W tysicznych i tysicznych okolicznociach ma by
postanowienie przeprowadzone, a w kadej musi si wo
la na nowo decydowa. Trzeba ci przygotowa si na
walk trwajc lata, lat dzielsitkti, a moo cae ycie.
Popd natury nie spocznie, by tw wol dla siebie po
zyska. Pokonany sto i tysic razy ni daje za wygran,
e kiedy dopnie swiego. Bdzie ci wmawia, e dla szcz
cia twojego trzeba, eby mu uleg. Umie po mistrzow
sku schlebia i zaleca si, korzysta z kadej sposo
bnoci; by swe yczenia przedkada, wyzyska kade
tw,ei ustpstwo, by cakowicie zwyciy. Uyje na to
wszystkich twoich zmysw, by zdoby tw wyobrani,
a przez ni wol opta. Ma ca armi sprzymierze
cw, z (ktrymi oblega twierdz twego serca, by si czy
podstpem wedrze si do jej wntrza: ksiki, obrazy,
czasopismo, kino, teatr, kabaret itp. Wskazuj na przy
kad innych, by zama twj opr. Przyzywa na pomoc
alkohol, by umys przymi a namitno roznieci, by
straciwszy panowanie nad sob uleg. Kpiny i szyder
stwo ludzi lekkomylnych, stojcych na jego usugach,
maj ci zachwia, orzeczenia nieuczciwych lekarzy maj
ci przekona, e wyrzekanie si wszystkiego to niemo
liwe, nienaturalne! i szkodliwe. Grzetch bdzie ci si umi-
zga pod mask mioci i rozkoszy. Jkarzuci ci si, nie
potrzebujesz go sziilkla, tyllkb si zgodzi, tylko si nie
broni Moe stoisz osamotniony wrd wiata zepsu
tego, (ktry nad zmysowe przyjemnoci nic lepszego nie

109
zna, i nawouje ci, by si przecie ich nie wyrzeka, ale
uy ycia. Wszak tylko raz si jest modym!
Tak to walka na si olbrzyma, prawdziwa wojna
wiatowa wszystkich przeciwifco jednemu. Jak tu zosta
zwycisc? Nie tra odwagi! Tylu innych odnioso
zwycistwo. I ty to potrafisz, jeli tylko Imasz wol i si
wytrwale uywa rodkw zapewniajcych zwyci
stwo.
Postanowienie twoje zachowania czystoci musi
przede wszystkim oprze si na gruntownie chrzecijan-
skim wiatopogldzie. Prawdy naszej w. wiary nie mo
g pozosta tylko w jakiej przegrdce twej pamici, by,
je przy sposobnoci stamtd wydobywa. Nie, powinny
one tak przenikn cay twj umys, uczucia i denia,
iby wszystko w twyjn yciu tymi prawdami byo prze
pojone. -
Musis by na wskro przejty prawd, e nie po
to na ziemi, by uywa, goni za przyjemnociami, leczr
po to, by chwali Boga uznajc nad sob jego panowa
nie. wi si imi Twoje! Nie moja, ale Twoja
wola niech si dzieje! To jiest najwaniejsze zadanie,
ktre tu na ziemi masz speni. I to jest rwnoczenie
rzecz najwzniolejsza, jakiej ddkona moesz. Wszak to
cel, dla ktrego Bg wiat stworzy. Wszystko-inne, jak
kolwiek zdawaoby si wielkim, wanym i doniosylm,
jest tylko drugorzdnym. Kto nie speni tego pierwsze^
go zadania, jest wobec Boga bez wartoci, czymkolwiek
by by. Na niebo czeka tylko bezwzgldne: Precz ode
mnie! Tym za, ktrzy Boga chwal na ziemi, zgotowane
jest wiekuiste, niepojte szczcie.
Bg, twj Stwrca i Sdzia, jest twym absolutnym
prawodawc. Jemu przystoi rozkazywa, tobie sucha.
Prawda, e to nie tyran okrutny, ktry twoim kosztem
chce by wielkim i szczliwym. Z ciebie nie moei mie
adnej korzyci, ale moe ci tylko udziela z tego, co ma.
Zakazuje tylko tego, co zgubne. da tylko tego, co dla

110
 #

ciebie i ludzkoci jest zbawienne. Tylko jedno stanowisko-

przystoi ci wobec Niego: bezwarunkowe uznanie, Jego
wadzy nad tob przez najzupeniejsze poddanie si Jego
witym przekazaniom.
Nie zapominaj, jalk przyszed pierwszy grzech na
ziemi. Dlaczego zakaza wam Bg, abycie nie jedli ze
wszystkich drzew ogrodu? Tak szepta do ucha Ewy ku'
siciel. Dlaczego? I tym sowikiem dlaczego daa si-
oszuka i daj si niezliczeni po dzi dzie omami. Nad
to obietnic: Bdziecie, jak Bg, znajcy dobre i ze,
tzn. bdziecie niezawili i sami rostrzyga bdziecie, co
wolno a co nie. Nie pozwlcie sobie rozkazywa; niech
sobie Bg i Koci mwi, co chc, skoro si na tym
nie rozumiej; rbcie jalk wam si podoba i nie; dajcie, by
si kto do waszego ycia wtrca... Niedola caych lat
tysicy nie uczynia ludzi mdrzejszymi, i wci wpada
j w sida tej pokusy, pod ktrej nastpstwami ludzko
caa jczy.
Wobec jasno poznanej woli Boej nie wolno pyta:
dlaczego? ani tym mniej stawa w sprzecznoci z bo
ym w. przykazaniem. Wsalk1 poznalimy take jasno
i to byo celem naszych rozwaa e przykazanie
Boslkie nie jest dowolne, lecz gbolko naszym wasnym
szczciem uzasadnione.
Mamy nadto przykad naszego Zbawcy przed oczy
ma, jak daldko i winnimy w naszym posuszestwie
wobefc Boga. Patrz na Jego ycie i mk! Wszystko tam
opiera si na zupenym poddaniu si Ojcu a do przed
miertnego: Wykonao si! On, Bg - Czowiek, nie
zna nic waniejszego nad to, by wol, Ojca speni a
do ostatka. Jego mier na krzyu bya nie tylko najo
kropniejszym lecz i najwspanialszym zdarzeniem wiata:
najdoskonalszym uznaniem zwierzchnoci Boga przez
ofiar cakowitego oddania si woli Boej ze strony Bo
ga - Czowieka. Krzy na Golgocie to punkt kulmina
cyjny uwielbienia Boego, ktrego nic nie przewyszy.

111
 A ta ofiara odnawia si' codziennie w naszych loocio*
ach, aby by wyrazem i wskawkj, e i na nas ciy
niezaprzeczalny obowizek uwielbienia Boga przez ofiar
naszego poddania si Jego witej woli.
Z nieba wychylaj si do nas przyjanie bogosa
wione zastpy witych Paskich. Lujdmi byli, jaikf my
czujcy, jczeli nieraz pod naporem polkus, nieraz musie-
li hod uznania najwyszej wadzy Boej skada
wrd najokropniejszych ofiar, pomyl o mczennikach.
Go im to zaszkodzio, e utracili majteikl i rodzin, e
ciao gino w przeraliwych katuszach? Sunt in pa-
aei powiada przelicznie Pismo w. w pokoju s.
Wieka ju cae zaywaj niewysowionego szczcia i
bogosawi mczestwo, ktre im to szczcie wysu
yo.
To nie pikne zwroty to rzeczywisto. Lecz trze
ba j uchwyci i przey. Te prawdy winny przewietli
cay nasz sposb mylenia, bymy w ich jasnoci chodzi
li. One te musz by dla nas miarodajne w zajmowaniu
naszego stanowiska wobec zagadnienia seksualnego. Na
tym polu spoczywa cz naszych obowizikw wzgl
dem Boego Majestatu. Popdowi pociowemu moelmy
folgowa tylko tyle, ilei to woli Boej odpowiada. Nie
wolno czowiekowi jego przyjemnoci zaywa wbreiw
Boemu prawu.
Tyllklo wtedy, gdy postanowienie czystego ycia z
tych przekona wypywa, jest ono do silne, by prze
zwyciy wszystkie przeciwnoci, ktre je chc o upa
dek przyprowadzi.
Jeszcze jednego potrzeba koniecznie. S sytuacje, w
ktrych wraenia zmysowe i spostrzeenia tak silnie
dziaaj na umys, e spychaj wszystkie inne myli,
na bok, by cign uwag tylko na siebie. Wanie roz-
kiosz zmysowa tym gruje w walce o czysto, e z
ogromn ywoci potrafi przedstawi swe pobudka
i namacalne korzyci. Potrafi przez nader gwatowne

112
wzruszenia cielesne z tak si oddziaa na umys, tak.
uniemoliwi spokojn rozwag, talk wol ujarzmi, e
upadek jest prawie nieunikniony Przewanie mamy, jed'
nak mono wyboru, czy takie sytuacje wyszukiwa,
w nich trwa, czy nie. Z pod wpyww jednaki dobrowol
nie wybranej sytuacji usun si nie moemy. Dlatego
unikanie takich olkazji, ktre popd pciowy silnie podnie
caj, jest bezwarunkowo wskazanym.
Mog to by najpierw wpywy, ktre zupenie, za
truwaj twoje pogldy na maestwo i czysto. Wszak
wola idzie za uznaniem, a postpki czowidka s wyra
zem jego przekona. Jeli chcesz pozosta czystym, nie
wolno ci da sobie wydrze twych szczytnych, szlachet
nych przelkona. To jednafk moe nastpi przez chtne
suchanie lekkomylnych rozmw, przez czytanie lis
kich, niemoralnych ksiek, przez uczszczanie do kin
i podobnych przedstawie. One to wyrywaj ze sferca
cze dla maestwa, szacunek dla Ikobiety, zamiowa
nie do czystoci, a przedstawiaj uycia zmysowe jako
szczyt radoci ycia. Tam traktuje si grzech jalko rzecz
naturaln, omiesza si wierno i czysto, ludzi pow
cigliwych wyszydza si jako obudnikw albo zacofa
cw. Niepodobna przebywa dobrowolnie w orodiku ta
kich pogldw, by im si nie da opanowa.
Rwnoczenie wywieraj tego rodzaju okazje silny
wpyw ha najnisze podania. Wszak myli pozostaj
w cisym kontakcie z nerwami pciowymi i mog je tak
podnieci, e/ wywouj u nich stan napicia, ktry z ca
bezwzgldnoci prze do zaspokojenia dz najni
szych. Jeli si tylko nadarzy sposobno, to upadek
jest pewny.
Najgorszym strczycielem widug zdania nowo
czesnego niewierzcego psychologa jest tanic. Two
rzy bowiem nagromadzenie wszystkich podniet dziaaj
cych na uczucia pciowe. Pieszczca ucho muzyika, zapa
chy perfum, lekkli, przeroczysty strj, alkohol i ucisik

8 113
 taneczny dziaaj wszystkimi zmysami na tlen po
pd, nie mwic nawet o tacach niemoralnych, ktre
uwaa on za przygotowawczy werbunek do grzechu, aby
jak mwi wiadomie czy niewiadomie wcign
mod istot ludzlk w wir seksualizmu, z 'ktrego wydo
by si mog tylko wyjtkowo silne jednostki.
Podobnie sdzi wraz z innymi lekarzami o alkoho
lu. Mczyzna, lk|try w codziennym yciu z pomoc ha
mulcw, (jakie stanowi szlachetne pogldy i zasady)
opiera si pontom zmysowym, pada ofiar tyche po
nt, gdy chemiczne trucizny (alkohol) ow si hamuj
c paraliuj, by utorowa woln drog dziaaniu seksu
alnych skonnoci. Gwnym dziaaniem alkoholu, jest
pewne oguszenie najwyszych zdoloci umysowych tak,
e to, co wzniose i wite nie sprawia adnego wrae
nia, a rozdrania si pragnienia rozkoszy.
Przede wszystkim trzeba ucieka, gdy ci si gdzie
kolwiek nastrcza okazja do grzechu. Tysicznymi spo'
soby- toruje sobie zmysowo drog do duszy, a kto
tylko troch jest nieostrony, ju zaszed znacznie da
lej, ni przypuszcza. I tu stosuje si sowo poety: Nie
bezpiecznie jest. obudzi lwa. Z zasady i bezwarun
kowo naley unika wszelkiej poufaoci. Tylko nieuba
gana stanowczo moe ci zachowa czysto i nieska
zitelno, owa stanowczo, ktrej nas uczy Zbawiciel
sowami: Jeli ci prawe twoje oko gorszy, to je wyup
i odrzu od siebie! Musisz by zdecydowany wszy
stkiego unika, co mogoby niepotrzebnie zmysy obu
dzi.
Jeli stanowczo sobie postanowi: by czystym, to
ci przepis ostronoci nie bdzie ani twardym obowiz
kiem, ani bolesnym wyrzeczeniem; ty masz przed sob
cel wyszy, dla ktrego chtnie ponosisz ofiar z tych
niskich przyjemnostek, bo si jednego z drugim pogo
dzi nie da. Dysz do szczcia, ktrego by nigdy, nie
musia aowa.

114
i
 Godiwis zajcie umysu uzupeni w znakomity spo
sb zasad ostronoci. Jeden z pierwszorzdnych uczo
nych specjalistw, stojcy na stanowisku niechrzecija
skim, wypowiada taki sd; Z reguy bdzie powana,
ciga praca poczona z unikaniem wszystkiego co dra
ni, utrzymywaa popd pciowy w granicach umiarko
wania. Nic za bardziej tego popdu, nie podega, jak
ch uywania, poczona zazwyczaj z zamiowaniem
do lenistwa i hulanki. Prawd zawsze now zawiera sta
re przysowia, duch ludkii jest jalk myn, ktry si
bezustanfcu obraca. Jeli nie dbasz, aby me zboe, nad
chodzi nieprzyjaciel i sypie do kkol. Duch modociany
szczeglniejsz odznacza si ruchliwoci. Cigle co
obmyla, (kombinuje, zamierza. Podobnie, jako rozwijaj
ce si ciao, pry si i wyciga i wyrywa si do ce
lw, ktre moe sobie wytkn, Staraj si o cele wznio'
se, ktre by tak: pochony umys twj i uwag, iby
na inne rzeczy nie zostao ani czasu ani miejsca.
Dlatego zdonop do pracy i dziaania jest ogrom
nym dobrodziejstwem dla ciaa i duszy,- bezrobocie to
zawsze nieszczcie. Przez uczciw, obowizkow prac
zawsze tylko zyskujesz. Ona przede wszystkim hartuje
sil woli, przysparza tyzny, wytrwaoci i dobrej my
li. Dla kogo praca jest tytko rodkiem do zdobycia pie
nidzy, by je przehula, temu staje si nieznonym ci
arem, rodzi niezadowolenie i zawi. Jeli w niej widzisz
wol Bo, bdzie ci lekk, choby najcisza; ozoci j
myl ofiary dla rodzicw, rodzestwa, albo dla twojej
przyszej rodziny, dla twego ostatecznego celu.
Obok obowizkowej pracy d do wszechstronnego
dalszego wyksztacenia w twoim zawodzie, lub na innym
polu. Zdrowa rozrywka w umiarkowanym sporcie, wy
cieczkach itp. krzepi ciao i ducha. Omiogodzinny dzie
pracy wyjdzie modziey tylko wtedy na dobre, jeli w
taki wanie sposb poytecznie wyzyska czas ^wolny,
a nie zmarnuje go na wasaniu, paleniu papierosw, wy

115
siadywaniu po s z y niklach, kinach itd. Modzie, -nie zna
jca wyszych ideaw nad uywanie, zabka si wnet
w bagno niemoralnoci.
Na trzecim miejscu, jako warunek) konieczny do za
chowania czystoci serca, naley wymieni pokonywanie
siebie. ycie jest nieustann walk, w ktrej chodzi o to,
co w tobie wemie gr: ciao czy duch. Natura nisza
jest jak potwr stugowy. Co chwila podnosi si inny
eb dny panowania. To lenistwo, to wygodnictwo, to
znowu niekarno, upr, kiedy indziej samolubstwo, ego
izm, obraliwo, pycha, duch oporu, potem znw ch
uywania, dza akoci i przysmakw, albo nieuczci
wo, kamliwo i (krtactwo i jak tam1 si wszystkie
wady nazywaj, naprzemian wystpuj ze swymi urosz-
zeniami i daj zaspokojenia. Kto im ustpuje), popad'
nie w ich niewol. Potem syszy si cigle: To mi si
nie podoba, to mi nie odpowiada, do tego nie mam ocho
ty, tego mi si nie chce. Nisza natura panuje, duch mu
si schlebia. Czy talki biedak zdoa si oprze, gdy naj
silniejszy popd eb swj podniesie i natarczywie za
da dla siebie posuchu?
Czym chcesz by: jedcem czy ujedonym- Czy
jedcom, ktry siln doni trzyma cugle i kieruje1 ru
makiem, gdzie zechcesz? Czy te. chcesz by koniem, na
ktrym siedzi namitno i harcuje na nim wedug swych
kaprysw? Widzisz, o co tu chodzi gdy si da od
ciebie zapanowania nad sob. Przez ochotne posusze
stwo, przez nielzachwian obowizkowo staraj si wy
walczy sobie owo panowanie. Wyraenia takie, jaki:
nie chce: mi si, nie mam ochoty itp., nie powinny
dla ciebie istnie, gdy obowizek) lub rozsdeiki czego
susznie wymagaj.
Nie zapomnij z zasady przy sposobnoci zdoby si
na ma ofiar, drobne wyrzeczenie, by mc udzieli ja
muny. Peno naokoo gorzkiej ndzy i dotkliwej biedy.
Maa ofiara dla dobrej sprawy wzmocni tw wol, przy

116
czyni si do wewntrznej wolnoci i zjedna ci bogosa
wiestwo Boe. Cocie najmniejszemu z braci moich u
czynili, tocie mnie uczynili.
W kocu czwarty warunek. Si do pokonania wszy'
stkich pokus nie ze siebie mamy. Tak uczy Koci nieo
mylny. Napaci s talk; liczne i tak gwatowne, popd na
tury taki potny, sida tak zawodnicze, e tylko ask,
wparta wola zdoa je zwyciy. Bg kademu czowie
kowi daje ask dostateczn, by mg si pokusom,
oprze. Przez modlitw jednaki, uczynki dobre, zwasz
cza za przez najdzielniejszy rodek aski, to jest przez;
Komuni w. wysugujemy sobie obfitsze aski, z pomoc,
iktrych duo atwiej odnie moemy zwycistwo. Cz
sto polega aslka na pobudce modlitwy itp. Kto z niej
nie korzysta, marnuje szczeglniejsz pomoc Bo tai;,,
e upada.
Tylkio wwczas zachowasz czysto, jeli stale i z
pilnoci uywa bdziesz rodkw aski. Jeli dochowa-,
nic tej cnoty jest gorcym pragnieniem twego serca; to
bdziesz codziennie to pragnienie. Bogu i jego Matce naj-
czystaj przekada i o pomoc prosi. Trzeba by Bg
widzia, e ci na tweij czystoci zaley. W Komunii w;
znajdziesz najobfitsze rdo siy Boej. Gdyby zapy
ta Iksiy, skd czerpi moc cae ycie panowa nad.
zmysami, wska ci na otarz i St .Paski. Dowiad
czenie poucza, e dla zachowania czystoci nie ma dziel*
niejszego rodka nad Chleb anielski. Niezliczeni przeko
nali si, e jego skuteczno jest wprost cudowna. Nie
raz polktusy ustaway na duszy czas zupenie, albo z
atwoci day si pdkona.
Mwi si, e w modym wieku odzywa si z koniecz
noci natury poig do drugiej pci i dla niejednego
jest po prostu potrzeb duszy, ywi uczucia przyjani
wzgldem jakiej szlachetnej postaci niewieciej. Moe
wic kilk pkzyja wywrze na niego nader dobroczyn-

117
 my, uszlachetniajcy wpyw. Na dowd tego wskazuje si
na redniowiecznego rycerza ,z jego sub dla dajny
serca.
Nie da si zaprzeczy, e taikie! twierdzenie ma wiele
za sob. Chodzi tylko o ustalenie warunkw, w ktrych
taki wpyw uszlachetniajcy da si uzyska i o znalezie
nie takiej niewiasty, ktra by te wszystkie warunki po
siadaa. Musiaaby by wcieleniem ideau niewieciego,
tak iby mody czowiek mg patrze na ni z najgb
sz czci. Jej widok musiaby go przejmowa sza
cunkiem dla godnoci kobiecej. Z jej postaci musiaoby
wion tchnienie tych wyyn, ktre wykluczaj kad
myl nieczyst. A jednak) musiaaby mie dla niego zro
zumienie jego waciwoci, tak dodatnich, jak i ujem
nych. Byoby z najwiksz dla niego korzyci, gdyby
jej mg zaufa jak matce, powierzy jej najgbsze taj'
miki bez obawy, e! cignie na siebie jej niech lub
gniew, e narazi si na jej lekcewaenie lub wzgard.
Musiaby powzi do niej tato gbok, a zarazem tak
czyst mio, iby si ju od niej nigdy nie odwrci,
ale zawsze do niej si zwraca po rad, kierownictwo
i pomoc. Musiaby nawet i wwczas do niej mc
zbliy si z ufnoci, gdyby zraniony lub pokonany w
. walce yciowej ze smutkiem i przygnbieniem w sercu
szuka ratunku i wsparcia, by ona sw rk macierzy
sk zawizaa mu rany, wlaa iskr nadziei, podniosa
na duchu i pokrzepia. Musiaaby ona i za nim, gdyby
zboczy z drogi prawej, by go sodkimi wizy przycign
z powrotem i ocali. Musiaby mie do niej przystp o
kadej porze, a raczej ona musiaaby zawsze by przy
mim. by zawsze czu, e jej oko na nim spoczywaby nie
uczyni kroku, za ktry musiaby si przed ni wstydzi.
Ustawicznie winien by przed ni stawa, patrzy w jej
czyste, nrujce oczy, by pyta, czy jest z niego zadowo
lon. Musiaby wreszcie1 zajmowa /tafcie stanowisfco
a piastowa wadz, iby to byo jego dum i radoci

118
najwiksz zdoby jej uwag, upodobanie i mio; mu
siaby wyjedna to sobie jako najwiksz ask, mc zwa
si jej rycerzem.
Ale czy w ogle istnieje tego rodzaju idea niewia
s ty Daremnie szukalibymy go na zieimi, ale w niebie
jest. Wiesz dobrze, o kam mwi. Talk, najwitsza
Boga - Rodzica to najpikniejszy idea najdoskbpal-
szej niewiasty, mafei i dziewicy zarazem. Najlejszy
cie grzechu nie przymi jej duszy wietlanej. Wpraw
dzie jest dziedkiem ludzikim, jak, siostra twoja, ale ona
jedna jest czysta i niepokalana. Idzie od niej czar niewy-
owiony i budzi w twym srcu ciepo, tkliwo , pragnie
nie^ niewinnoci cisz i pokojem. Przed jej obrazem mil
knie burza namitnoci, a myli brudne pierzchaj, jak nqe'
ne ptactwo przed wiatelm sonecznym. Widoki jej budzi
w tobie, wszystko, co dobre, szlachetne i czyst wzniose
myli powstaj pod jej tchnieniem ; rodzi si w tobie cze
dla godnoci niewieciej i stanowcze postanowienie, by
ze wzgldu na ni powaa i szanowa kad dziewczyn
i kobiet.
A choby si potkn, choby upad, Ona moe ci
ocali. Nie odepchnie ciebie, bo jej dzieckiem ; nie opuci
ciebi jeli tylko ty jej nie porzucisz. Jeli z ufnoci do
niej si zbliysz, napeni ci serce palcym wstydem, bo
ona taka czysta, a ty skalany ! I nie da ci spokoju, pki
nie oczycisz swej duszy z przestpstwa i winy. A gdy
znw do niej wrcisz, spojrzy znowu na ciebie z mioci
swym agodnym okiem matki; osuszy twe zy, podniesie,
pocieszy i pobogosawi.
Radoci jest dla niej spieszy ci z pomoc w walce,
gdy j o to prosisz. Gdy wrg si zblia, gdy poczynasz
sabn, wzywaj jej potnej obrony. Ona niezawodnie
pomoe ci odnie zwycistwo wr walce o najbiiktniejsz
cnot. 1
ywe, gorce naboestwo do Najwitrzej Panny
moe wywrze na ciebie wpyw tai uszlachetniajcy, e

119
z atwoci pokonasz wszystkie przeciwnoci. Przepoi
ci sance takim umiowaniem czystoci i tak czci dla nie
wiasty, e ci bdzie wprost niemoliwym postpi niego
dnie wobjec siostry twej Matki niebieskiej.
Oto bro, ktr moesz odnie zwycistwo: przy
bica wiary, pancerz czujnoci, puklerz umartwienia i nie
raz modlitwy. Nie ulegniesz, gdy jej pilnie 'uywa b~
dziesz, zwaszcza piod liliowym sztandarem Krlowej Nie
bios.
Kocz sowami znakomitego listu pasterskiego kato
lickich biskupw Niemiec z r. 1908.
Do ciebie zwracamy si modziey mska, i pragniemy
obudzi wszystko, co w tobie szlachetnego yje i ttni, t
wiat i t mio Boga i ludzi, ktr ci zaszczepili w serca
twoi dobrzy rodzice; i duszpasterze, i wezwa wszystkie
siy waszych dusz niemiertelnych do witej walki grze
chem ktry wam zagraa. Bohaterami bdcie, a nie
tchrzami. Nie idcie lepo za zym przykadem! Miej
cie odwag i drog praw, by lepszymi od innych,
zachowa wolno wrd niewolnikw naogu, zachowa
'rozum wrd nierozumnych! Nie pozwlcie, by wam na
mitno przysonia, oczy, skrpowaa wol, sparaliowa
a najlepsze siy i zagasia pomie ideau w duszach wa
szych! Bohaterami bdcie i walczcie o wasz wolno,
wasza cielesne i duchowe zdrowie, o szczcie caego
ycia o dusz zbawienie. Popdy zmysowe opanujcie ber
em rozumu i mieczem waszej woli. Dbajcie o porzdek
i czysto w dziedzinie) waszych myli i uczu, w krainie
Wyobrani; miejcie wstrd do brudu kadego rodzaju;
hartujcie wasz wol surowoci wzgldem siebie, umiar
kowaniem i powcigliwoci, pilnoci w pracy! W szyst
ko to jednak zdoacie tylko z pomoc aski z wyso-
(ka. Wemijcie tedy zbroj Bo, abycie si ostali w dzie
!zy (Ef. 6, 13), pozostajciei przez modlitw w cznoci z
Chrystusem i Bogiem i pokonujcie grzeszny ogie zmyso
wej namitnoci witym ogniem mioci Boga i bliniego!

120
 SPIS R Z E C Z Y
str.
P rzedm ow a do dru giego w y d a n ia . 5

Uwagi w st p n e . . . 7

Z a m ia ry O p a trzn o ci : . . ' .9

P rzy k a za n ia B o sk ie . . . . . . . '21

B d n e drogi ................................... ........... . . 31

S am o g w a t . . . . . . . 35 '

M io stk i p rzed w czesn e . . .. . . 42

N ie p ra w y Z w izek . 62

S to su n k i p rz y g o d n e . . . .. 74

R ycersko . . . . . 77

T ow arzyszka ycia . 87

D zie d zic tw o ............................................... ........... .1 0 3

A c ty n a to? . . . / .1 0 8