wiczenie nr 14

Otrzymywanie octanu butylu z

zastosowaniem destylacji reaktywnej

1
1. Oglne wiadomoci o estrach

Estry s grup zwizkw organicznych bdcych pochodnymi kwasw

karboksylowych, w ktrych atom wodoru zastpuje inna grupa. Na rysunku 1
przedstawiono przykadowe wzory i nazwy estrw:

mrwczan metylu octan metylu

ester metylowy kwasu ester fenylowy kwasu

cykloheksanokarboksylowego octowego

propionian etylu benzoesan fenylu

Rys 1. Przykadowe wzory i nazwy estrw [1].

Z podanych przykadw wynika, i nazwy estrw tworzy si w ten sam sposb, w

jaki tworzy si nazwy soli, np. mrwczan metylu, octan propylu. Jeeli taki sposb
2
nazewnictwa okae si niemoliwy jak w przypadku kwasw o skomplikowanych
nazwach mona poda nazw ester...owy kwasu ...owego, np. ester metylowy kwasu
cykloheksanokarboksylowego.

1.1. Otrzymywanie estrw

a) Bezporednia reakcja kwasw karboksylowych z alkoholami

(1)

Reakcja ta jest reakcja odwracaln. Ustalenie si rwnowagi estryfikacji,

prowadzonej w temperaturze pokojowej, wymaga bardzo dugiego czasu. W celu
przyspieszenia estryfikacji ogrzewa si mieszanin do wrzenia. Reakcje katalizuj protony,
dalsze przyspieszenie procesu mona uzyska dodajc kwasu mineralnego, np. stonego
kwasu siarkowego, lub wysycajc substraty gazowym chlorowodorem [1].
Kwas siarkowy peni role katalizatora gdy dostarcza protonw, a rwnie jako
substancja higroskopijna wie wod, ktra powstaje w rodowisku reakcji. Usunicie
wody zwiksza rwnie wydajno reakcji. Korzystnie na wydajno wpywa rwnie
oddestylowanie powstajcego estru lub uycie w nadmiarze kwasu bd alkoholu.
Ze wszystkich alkoholi metanol wykazuje najwiksz szybko estryfikacji.
Alkohole: etylowy, n-propylowy, n-butylowy reaguj nieco wolniej. Estryfikacja alkoholu
allilowego przebiega znacznie wolniej ni alkoholu n-propylowego. Drugorzdowe
alkohole reaguj znacznie wolniej ni pierwszorzdowe. Trzeciorzdowe alkohole
estryfikuj bardzo trudno i wykazuj tendencj do atwego odszczepiania wody [2].
Od tej zasady wystpuj odstpstwa np. pewne alkohole trzeciorzdowe estryfikuj
z tak sam szybkoci, jak niektre drugorzdowe, a z drugiej strony niektre alkohole
pierwszorzdowe nie estryfikuj si tak atwo jak niektre drugorzdowe. Na og im
bardziej rozgaziony acuch wglowy i im bliej rozgazienia znajduj si grupy
hydroksylowe tym estryfikacja zachodzi wolniej. Podobne zalenoci zaobserwowano dla
kwasw. Kwas mrwkowy reaguje najszybciej ze wszystkich kwasw o prostych
acuchach, kwasy o acuchach rozgazionych ulegaj estryfikacji powoli [2].

3
Przykady reakcji:

(2)

Kwas benzoesowy metanol benzoesan metylu woda

(3)

Kwas octowy etanol octan etylu woda

(4)

Kwas benzoesowy fenol benzoesan fenylu woda

b) Reakcja bezwodnika kwasowego z alkoholem

(5)

4
 Reakcja (5) przebiega jednokierunkowo. Metod t stosuje si tylko w
przypadkach, gdy estryfikacja klasycznym sposobem zawodzi lub prowadzi do maych
wydajnoci, gdy ceny bezwodnikw s wysze ni odpowiednich kwasw. Uycia
bezwodnika kwasowego wymagaj fenole oraz wikszo alkoholi trzeciorzdowych.
Czsto estryfikacj bezwodnikami stosuje si rwnie w przypadku kosztownych
alkoholi pierwszorzdowych i drugorzdowych, gdy szybko estryfikacji i cakowite jej
przeprowadzenie maj wiksze znaczenie ni koszty zwizane z uyciem bezwodnika [2].

c) Reakcja halogenkw kwasowych z alkoholami

(6)

Podobnie jak estryfikacja bezwodnikami kwasowymi reakcja ta zachodzi

jednokierunkowo, poniewa powstajcy gaz, np.: chlorowodr w bezwodnym rodowisku
nie dziaa hydrolizujco.
Szybko reakcji chlorkw kwasowych z alkoholami jest uzaleniona od natury
chemicznej obydwu reagentw. Najenergiczniej reaguj chlorki kwasw alifatycznych,
natomiast chlorki kwasw aromatycznych s mniej reaktywne. Przyspieszenie reakcji
uzyskuje si przez podwyszenie temperatury.
Estryfikacja halogenkiem kwasowym alkoholi pierwszo- i drugorzdowych
przebiega z dobr, a nieraz ilociow wydajnoci. Dodatni wpyw na wydajno
estryfikacji wywiera obecno magnezu, ktry wic wydzielajcy si w reakcji
chlorowodr, znacznie zahamowuje dehydratacje, szczeglnie wraliwych na to alkoholi
trzeciorzdowych. Zastosowanie innych oprcz magnezu, metali, jak sodu, wapnia, glinu,
lub cynku nie daje adnego efektu a nieraz dziaa niekorzystnie, powodujc obnienie
wydajnoci [2].

d) Reakcja halogenkw alkilowych z solami

Estry otrzymuje si te w wyniku dziaania halogenkw alkilowych na sole srebra

lub, rzadziej potasowe albo sodowe sole kwasw karboksylowych [1].

5
 (7)
W przemyle powysza reakcja jest stosowana tylko w przypadkach, gdy
halogenek alkilowy jest taszy ni odpowiedni alkohol. Przykadem praktycznego
wykorzystania tego typu reakcji jest produkcja octanu benzylu z chlorku benzylu i octanu
sodowego lub potasowego [2].

1.2. Otrzymywanie estrw w skali przemysowej

1.2.1. Klasyczne metody otrzymywania estrw

a) Otrzymywanie octanu butylu metod periodyczn

Do kota estryfikacyjnego wprowadza si kwas octowy, alkohol butylowy oraz

kwas siarkowy. Zawarto wody w kwasie octowym nie ma znaczenia przedua jedynie
proces estryfikacji. Mieszanin reakcyjn podgrzewa si, za pomoc wownicy parowej.
Temperatura par destylatu w grnej czci kolumny powinna wynosi ok. 89C (temp.
wrzenia azeotropu ester, woda, butanol.) Czciowo skroplone pary w kondensatorze
wracaj na grn cze kolumny, a pozostae po skropleniu w chodnicy s kierowane do
rozdzielacza, gdzie nastpuje rozwarstwienie cieczy. Procentowy skad destylatu po
rozdzieleniu na dwie warstwy przedstawia Tabela 1.

Tabela 1. Procentowy skad destylatu [2].

Warstwa % % estru % alkoholu butylowego % wody
Grna 75 80.50 13.40 6.10
Dolna 25 1.92 1.69 93.37

Grna warstwa cieczy wraca na kolumn, podczas gdy dolna jest odbierana
oddzielnie. W ten sam sposb ilo wody w destylacie ustawicznie zmniejsza si, a do
zaniku. Z t chwila destylat skada si z octanu butylu i niewielkiej iloci niezwizanego
alkoholu butylowego. Surowy ester przemywa si wodnym roztworem wodorotlenku
sodowego, a nastpnie wod do reakcji obojtnej i oczyszcza przez destylacj [2].

6
 b) Otrzymywanie octanu butylu metod cig.

Kwas octowy i butanol wprowadza si do mieszalnika, a nastpnie do kolumny

wstpnej estryfikacji, ktra jest wypeniona drobnoziarnistym kationitem ( ziarna 0.2-1
mm) i ogrzewana wod o temp. 70-80C. Kolumna zasilana jest od dou. Po przejciu
substratw przez t kolumn, nastpuje czciowa ich estryfikacja z wydajnoci ok. 65%.
Mieszanina reakcyjna kierowana jest nastpnie do waciwej kolumny estryfikacyjnej
wypenionej gruboziarnistym kationitem ( ziarna 0.8-1.5 mm). W kolumnie w temp. 100-
120C nastpuje dalsza estryfikacja, przy czym woda, butanol i ester w postaci
potrjnego azeotropu o temp. 89.4C wydestylowuj przez kolumienk rektyfikacyjn do
nasadki azeotropowej , gdzie ulegaj skropleniu i rozdzieleniu na dwie warstwy : wodn i
butanolowi-estrow. Warstwa wodna jest odprowadzana do zasobnika, a butanolowo-
estrowa jest zawracana do obiegu. Z kolumny estryfikacyjnej spywa ester z niewielkimi
ilociami kwasu octowego i butanolu do destylatora ogrzewanego do temp. 125C. Z
aparatu tego wydestylowuje si z powrotem na kolumn estryfikacyjn resztki kwasu i
butanolu, gdzie ulegaj estryfikacji, natomiast czysty ester odbiera si do zbiornika.
Otrzymany w ten sposb octan butylu odpowiada normom dla produktu technicznego.
Produkt o wyszym stopniu czystoci otrzymuje si wedug sposobu podanego dla
metody periodycznej. Opisana instalacja moe pracowa przez wiele tygodni bez
widocznego spadku aktywnoci kationitu. Substraty, szczeglnie kwas octowy, powinny
by wolne od kationw metali, poniewa obecno ich, w skutek wymiany z jonami
wodorowymi kationitu, osabia jego aktywno [2].

7
 9
1 2

10
3
7

5 6

11
12

Rys. 2. Schemat otrzymywania octanu butylu metod cig w obecnoci kationitu [2].
1 dozownik kwasu octowego,
2 dozownik butanolu,
3 mieszalnik,
4 latarka kontrolna,
5 kolumna wstpnej estryfikacji,
6 waciwa kolumna estryfikacji,
7 kolumienka rektyfikacyjna,
8 nasadka azeotropowa,
9 chodnica zwrotna,
10 zbiornik wody z reakcji,
11 destylator,
12 zbiornik estru.

8
 1.2.2. Nowoczesne metody otrzymywania estrw

W procesach przemysowych reakcja chemiczna oraz oczyszczanie podanych

produktw przez destylacj odbywa si zazwyczaj sekwencyjnie. Jednake w wielu
przypadkach, dziki integracji tej klasycznej struktury w pojedynczej wielofunkcyjnej
jednostce procesowej, wydajnoci prowadzonych procesw chemicznych mog ulec
znacznej poprawie. Koncepcja zintegrowania obu procesw nazywana jest destylacj
reaktywn (RD ang. reactive distillation). W przypadku, gdy w procesie stosowane s
katalizatory heterogeniczne czsto mona spotka termin destylacja katalityczna (CD
ang. catalytic destillation) lub reakcja z destylacj (RWD ang. reaction with
distillation).
Gwne zalety pynce ze zintegrowania procesw to moliwo przezwycienia
ogranicze wynikajcych z rwnowagi chemicznej, moliwo osignicia wikszej
selektywnoci, wykorzystanie ciepa reakcji w procesie destylacji, moliwo uniknicia
stosowania pomocniczych rozpuszczalnikw oraz atwiejszy rozdzia mieszanin
azeotropowych oraz skadnikw bliej wrzcych, ni w klasycznym ukadzie.
Dziki zastosowaniu procesu destylacji reaktywnej w wielu procesach, zyska
mona znaczne oszczdnoci kapitaowe wynikajce ze zmniejszenia rozmiarw instalacji.
Bardzo czsto procesy staj si rwnie mniej uciliwe, ze wzgldu na ograniczenie
wystpowania reakcji ubocznych. Proces destylacji reaktywnej zapewnia rwnie
oszczdno energii, gdy ciepo reakcji moe zosta wykorzystane bezporednio do
procesu destylacji. Proces destylacji reaktywnej moe sta si w przyszoci jedn z
najwaniejszych metod stosowanych w procesach przemysu chemicznego [3].
Destylacja reaktywna stosuje katalizatory zamocowane w kolumnie destylacyjnej w
przestrzeni reakcyjnej. Daje to nowe moliwoci uproszczenia technologii otrzymywania
octanu butylu czynic go bardziej przyjaznym dla rodowiska w porwnaniu z typowym
procesem. Proces destylacji reaktywnej bazuje na innych zaoeniach ni klasyczne
metody. Octan butylu jest usuwany z dou kolumny zamiast by oddestylowanym z
azeotropu, nie uywa si dodatkowo wody, ktra uniemoliwia oddestylowanie produktu
ilociowo. Zastosowanie destylacji reaktywnej daje wysoki rozdzia mieszaniny
reakcyjnej. Faktem jest, e destylacja reaktywna wydaje si prostym, energooszczdnym
procesem z niszymi ni proces klasyczny kosztami inwestycyjnymi [4]

9
1.3. Waciwoci fizyczne estrw

Estry kwasw o krtkich acuchach s cieczami, a w miar wzrostu dugoci

acucha zmienia si ich stan skupienia od cieczy, przez gste oleiste pyny, do cia
staych. Podobnie jest z zapachem estrw - w miar wzrostu dugoci acucha estry staj
si bezzapachowe.
Estry nie s zdolne do tworzenia midzy sob wiza wodorowych i dlatego
posiadaj stosunkowo niskie temperatury wrzenia. Estry metylowe maj temperatury
wrzenia nisze o ok. 60C ni odpowiednie kwasy karboksylowe, a w przypadku estrw
etylowych rnica ta wynosi ok. 40C [5].
Estry maj gsto mniejsza od wody. S substancjami trudno rozpuszczalnymi w
wodzie, s natomiast dobrymi rozpuszczalnikami dla zwizkw organicznych. Odczyn
estrw jest obojtny. Estry charakteryzuj si specyficznymi zapachami np. malan butylu
ma zapach ananasa, izowalerian etylu jabka, a octan linalolu lawendy. Dziki tej
waciwoci stosuje si je w przemyle np. spoywczym, kosmetycznym.
Zapach estrw jest znacznie silniejszy ni odpowiednich kwasw i alkoholi, z
ktrych zostay otrzymane. Wzmocnienie zapachu estrw wynika z faktu usunicia grup
hydroksylowych w reakcji estryfikacji. Obecno podwjnego wizania nie wpywa
ujemnie na jako zapachu. Potrjne wizanie w wikszoci zwizkw powoduje przykry,
czosnkowy zapach [2].

W tabeli 2 przedstawiono wybrane zapachy estrw:

10
Tabela 2. Przykadowe zapachy estrw [6].
Nazwa estru Zapach
Octan benzylu gruszka, truskawka, jamin
Malan butylu ananas
Octan etylu brzoskwinia, ananas, malina
Butanian etylu banan, ananas, truskawka

Heksaniana etylu truskawka

Cynamonian etylu cynamon

Mrwczan etylu cytryna, rum, truskawka
Izowalerian etylu jabko
Mleczan etylu winogrono
Octan geranylu geranium
Butanian geranylu winia
Octan izobutylu winia, malina, truskawka
Mrwczan izobutylu malina
Octan izopentylu gruszka, banan
Octan linalolu lawenda, szawia
Butanian linalolu brzoskwinia
Mrwczan linalolu jabko, brzoskwinia
Octan mentolu mita pieprzowa
Antranilan metylu winogrono, jamin
Octan metylobenzylu winia
Butanian metylu ananas, jabko
Cynamonian metylu truskawka
Octan metylofenylu mid
Kaprylan nonylu pomaracza
Butanian oktylu pasternak
Octan pentylu jabko, banan
Butanian pentylu morela, gruszka, ananas
Heksanian pentylu jabko, ananas
Pentanian pentylu jabko
Izobutanian propylu rum
Butanian terpylu winia

11
1.4. Waciwoci chemiczne estrw

Estry s zwizkami reaktywnymi. Reakcje zachodz gwnie przy wglu oraz

przy wglu acylowanym [5].

1.4.1. Hydroliza

Estry ulegaj kwasowej i zasadowej hydrolizie. Reakcja hydrolizy jest reakcj

odwrotn do reakcji estryfikacji. Zdolno do ulegania reakcji hydrolizy maleje ze
wzrostem dugoci acucha estru.

a) Hydroliza kwasowa

Ponisza reakcja przedstawia hydroliz octan etylu. Jej produktami s kwas octowy
i etanol. Reakcja przebiega w rodowisku kwanym i jest odwracalna.

(8)

Uycie wody w nadmiarze powoduje przesunicie si stanu rwnowagi oraz

uzyskanie produktw z du wydajnoci [5].

b) Hydroliza zasadowa

Przykadem reakcji hydrolizy zasadowej jest reakcja octanu metylu z

wodorotlenkiem potasu. W wyniku tej reakcji powstaje sl- octan potasu i alkohol-
metanol.

(9)

12
 Produkty nie reaguj ze sob, dlatego te jest to reakcja nieodwracalna. Hydroliza
potocznie bya nazywana zmydlaniem lub saponifikacja gdy wykorzystywano t reakcj
do otrzymywania myde [5].

1.4.2. Alkoholiza (Transestryfikacja)

Alkoholiza polega na wymianie jednego estru z drugim. Ponisza reakcja

przedstawia alkoholiz propionianu metylu z etanolem, w wyniku, ktrej tworz si
propionian etylu i metanol. Reakcja jest odwracalna.

(10)

Reakcja alkoholizy jest odwracalna w rodowisku zasadowym jak i kwanym.

Katalizatorami tej reakcji s zarwno kwasy jak i zasady. Z powodu odwracalnoci tej
reakcji naley uywa ktrego z substratw w nadmiarze lub odprowadza produkt, aby
reakcja zasza do koca [5].
Rwnowaga reakcji, bez uycia katalizatora, ustala si dugo. Alkoholiz
katalizowa mog silne kwasy, jednak lepsze okazuj si zwizki alkaliczne gwnie
alkoholany sodu.
Reakcja alkoholizy zachodzi atwo z alkoholami pierwszorzdowymi;
drugorzdowe prowadz do maych wydajnoci, natomiast alkohol trzeciorzdowy,
zazwyczaj trudno wchodzi w reakcje [2].
Za pomoc alkoholizy mona otrzyma estry, ktre innymi metodami s trudno
osigalne: np. estry wyszych alkoholi kwasu acetylooctowego [2].

1.4.3. Redukcja estrw

Estry redukuj si do trudno, zazwyczaj pod dziaaniem silnych reduktorw lub

w ostrych warunkach. Redukowa je mona wodorem, ale wymaga to zastosowania
specjalnych katalizatorw. Ten sposb redukcji ma zastosowanie w przemyle do
otrzymywania alkoholi tuszczowych z tuszczw.
Na skal laboratoryjn do redukcji estrw uywa si kompleksowych wodorkw
13
takich jak np. LiAlH4. Estry mona redukowa rwnie sodem lub borowodorkiem sodu,
ktry jednak redukuje je ciko [5].

(11)

Reakcja 11 przedstawia redukcj benzoesanu etylu glinowodorkiem litu. LiAlH4

stosuje si wycznie w maej skali gdy odczynnik ten jest drogi. Produktami s alkohol
benzylowy i etanol [5].

1.5. Zastosowanie estrw

Estry maj bardzo szerokie zastosowanie, s uywane w przemyle kosmetycznym,

spoywczym, farmaceutycznym, paliwowym i wielu innych.
Stosuje si je jako plastyfikatory tworzyw sztucznych oraz rozpuszczalniki tzw.
typu nitro. S to mieszaniny rnych octanw alkoholi: propylowego, butylowego i
etylowego.
W przemyle paliwowym stosuje si gwnie estry metylowe kwasw
tuszczowych. Znalazy zastosowanie jako samodzielne paliwa lub dodatek do oleju
napdowego. Czterema najczciej stosowanymi w tym celu grupami estrw s:
- FAME - estry metylowe kwasw tuszczowych produkowane z olejw rolinnych lub
zwierzcych,
- RME - estry metylowe kwasw tuszczowych oleju rzepakowego,
- SFME - estry metylowe kwasw tuszczowych oleju sonecznikowego,
- SME - estry metylowe kwasw tuszczowych oleju sojowego [7].
Estry te s rwnie surowcem do produkcji innych zwizkw tj. alkohole, smary,
sulfaktanty.
Dziki swoim specyficznym zapachom, estry stosuje si do produkcji zwizkw
zapachowych i smakowych stosowanych przy wytwarzaniu produktw spoywczych,
gwnie jako aromaty: np. za aromat winiowy odpowiadaj m.in. octan etylu i malan n-
heptylu; za aromat malinowy: mrwczan n-heksylu i enantan etylu; jabkowy: malan
allilu i izowalerian metylu a aromat brzoskwiniowy nadaj mrwczan etylu i izowalerian

14
cykloheksylu [2]. Monoestry kwasu salicylowego maj dziaanie dezynfekujce i stosuje
si w rodkach do pielgnacji jamy ustnej.
Estry wchodz take w skad olejkw eterycznych, ktre stosuje si w kosmetyce i
perfumerii do produkcji wd toaletowych, perfum, myde a rwnie w aromaterapii.
Zabronione jest w wikszoci pastw stosowanie estrw kwasu octowego i masowego.
Stwierdzono, e maj one waciwoci rakotwrcze a pod wpywem wilgoci rozkadaj si
tworzc kwasy, ktre s toksyczne.
W kosmetyce oprcz zapachu estrw wykorzystuje si ich zdolno do wizania
wody i stosuje si je jako emolienty (mirystynian izopropylu, stearynian izopropylu,
mleczan laurylu, palmitynian cetylu). Emolienty tworz na skrze ochronny film oraz
absorbuj wilgo na jej powierzchni [8]. Estry mona stosowa rwnie jako konserwanty,
tak zwane parabeny. Dodaje si je przede wszystkim do kosmetykw i ywnoci.
Najwicej tych zwizkw mona znale w kremach nawilajcych [9].
Do estrw zaliczamy rwnie woski, s to estry wyszych kwasw tuszczowych i
jednowodorotlenowych wyszych alkoholi alifatycznych. Do najbardziej
rozpowszechnionych w przyrodzie naley wosk pszczeli; ktry zawiera gwnie ester
alkoholu mirycylowego i kwasu palmitynowego, oraz lanolina stosowana do wyrobu
kosmetykw i maci.

2. Szczegowe wiadomoci o octanie butylu

2.1 Waciwoci fizykochemiczne

Masa czsteczkowa: 116,16 g/mol

Posta fizyczna, barwa, zapach: Octan butylu w warunkach normalnych jest
bezbarwn ciecz o charakterystycznym zapachu
Temperatura topnienia: -76,8 oC
Temperatura wrzenia: 126,5oC
Temperatura zaponu: -17oC
Temperatura samozaponu: 370oC
Zakres tworzenia mieszanin wybuchowych z powietrzem: 1,35-7,5% obj.
Gsto par wzgldem powietrza: 4,01
Prno par: 13 hPa w 20oC

15
 Rozpuszczalno w wodzie i innych rozpuszczalnikach: Saba (23 g/l w 25oC).
Octan butylu atwo rozpuszcza si w alkoholu, eterze i innych rozpuszczalnikach
organicznych
Wspczynnik zaamania wiata n20o/D: 1,3941
Ciepo parowania: 309 KJ/kg w 126oC
Inne: Octan butylu otrzymywany jest w wyniku estryfikacji butanolu kwasem
octowym. W przemyle octan butylu stosowany jest jako rozpuszczalnik farb i
lakierw nitrowych, celuloidu, tuszczu, woskw, ywic, acetylocelulozy (cznie z
alkoholem butylowym) oraz jako surowiec w wielu syntezach organicznych.
Gsto: 0,880 g/cm3

2.2 Informacje toksykologiczne

Informacja oglna:

Octan butylu wywiera dziaanie narkotyczne. Jego pary dziaaj dranico na bony
luzowe oczu i drg oddechowych. Szczeglnie dranice s pary octanu butylu
produkowanego z alkoholu butylowego, otrzymywanego z odpadowego kauczuku
syntetycznego. Stenie od 1,5 mg/dm3 dziaa silnie dranico na gardo. Octan butylu
skaony acetonem i alkoholem dziaa oszaamiajco, wywouje zawienie, pieczenie oczu,
drapanie w gardle, kaszel, niekiedy linotok, ble gowy, oglne osabienie, chudnicie i
niedokrwisto. Wywouje podranienie i depresj ukadu orodkowego. W przypadku
systematycznego kontaktu wystpuje oglne osabienie, chudnicie, niedokrwisto.

Drogi naraenia czowieka:

Wdychanie, spoycie, kontakt ze skr, kontakt z oczami.

Wdychanie par i aerozoli:

W agodnych przypadkach pojawia si kaszel, podranienie ust i garda, czasami bl w

klatce piersiowej. W groniejszych przypadkach dezorientacja, senno i utrata
przytomnoci; mog pojawi si drgawki. Rzadkim powikaniem jest skrcenie oddechu z
pienic si lin (obrzk puc). Po 1-2 dniach moe rozwin si zapalenie oskrzeli.

16
Spoycie:
Spoycie nie zdarza si czsto, lecz jeli si wydarzy, powstaj nudnoci i
wymioty oraz bl brzucha. Nastpnie mog powsta zaburzenia psychiczne i utrata
przytomnoci. Rzadkim powikaniem jest niedomoga nerek.

Kontakt ze skr:
Kontakt ze skr doprowadza do jej wysuszenia, powstania wypryskw i stanw
zapalnych. Mog powstawa podranienia, zaczerwienienia oraz pcherze.

Kontakt z oczami:
Moe pojawi si podranienie i zaczerwienienie.

Skutki zdrowotne naraenia ostrego wskutek spoycia:

Wystpi podranienie bon luzowych oczu i drg oddechowych, znuenie,
senno, zawroty gowy, ble gowy, zaburzenia rwnowagi, nudnoci.

Skutki zdrowotne naraenia przewlekego:

Osoby, ktre s chronicznie naraone na oddychanie powietrzem z zawartoci
octanu butylu, mog uskara si na podranienia bon luzowych, ble i zawroty gowy,
podniecenie lub ospao, problemy z ukadem pokarmowym, wysuszenie i pkanie skry,
alergie [10].

3. Oglne wiadomoci o procesie rektyfikacji

Oczyszczanie mieszanin przy pomocy destylacji oraz rektyfikacji ma due

znaczenie w przemyle np. gazy takie jak azot, tlen, argon otrzymuje si w procesie
rektyfikacji skroplonego powietrza. Jest to operacja jednostkowa polegajca na ogrzaniu,
odparowaniu a nastpnie skropleniu powstaych oparw. Podstaw rozdziau stanowi tu
lotno substancji. Czyste substancje wrz w charakterystycznej dla siebie okrelonej
temperaturze. W przypadku mieszanin temperatura wrzenia bdzie zaleaa od jej
skadnikw i bdzie rna od temperatur poszczeglnych substancji wchodzcych w jej
skad. Zazwyczaj jest ona wysza od temperatury wrzenia skadnika niej wrzcego a
nisza od wyej wrzcego.
Istniej roztwory, ktre dla pewnego skadu maj maksymaln temperatur

17
wrzenia, tzn. wysz od temperatury wrzenia czystego, wyej wrzcego skadnika, lub te
minimaln temperatur, czyli nisz od temperatury niej wrzcego skadnika. Roztwory o
skadzie odpowiadajcym maksymalnej lub minimalnej temperaturze wrzenia nazywaj si
roztworami azeotropowymi [11].
W roztworach azeotropowych skad pary jest taki sam jak skad cieczy, ktrej
powstay. Powoduje to ze takich roztworw nie da si rozdzieli za pomoc zwykej
destylacji.
Efektywno rozdziau podczas destylacji roztworw dwu- lub wicej
skadnikowych jest maa. Dostateczny rozdzia mona uzyska powtarzajc wielokrotnie
destylacj, co jest jednak nieekonomiczne. Takie wyniki mona otrzyma w procesie
rektyfikacji, ktr prowadzi si w aparatach zwanych kolumnami rektyfikacyjnymi [12].
Najprostsz kolumn rektyfikacyjn moe by rura wypeniona np. pocit rurk
szklan. Wewntrz tych kolumn znajduj si pki, przy czym na kadej z nich zachodzi
proces destylacji. Ciecz znajdujca si na pce odparowuje i tworzy opary bogatsze w
skadnik niej wrzcy a sama jako ubosza w ten skadnik - przepywa na nisz pk
jako ciecz wyczerpana. Opary unosz si na wysz pk i przeciwprdowo stykaj si z
ciecz, ktra si na niej znajduje. Dochodzi do wymiany masy i ciepa, co prowadzi do
tego, e z par wykrapla si skadnik wyej wrzcy. Ciepo skraplania powoduje
odparowanie skadnika niej wrzcego. Proces ten prowadzi si na kadej kolejnej pce,
wic opary przechodzce na kolejne wysze pki wzbogacaj si w skadnik niej wrzcy
a ciecz spywajca w d kolumny w skadnik wyej wrzcy. Przy odpowiednio duej
iloci pek w kolumnie rektyfikacyjnej mona uzyska bardzo dobry rozdzia roztworu na
skadniki [11].

3.1. Teoretyczne podstawy procesu rektyfikacji

Destylacja i rektyfikacja opiera si na prawie Raoulta. Zgodnie z nim faza gazowa a

wic para nad roztworem bdzie zawsze bogatsza w bardziej lotne skadniki od fazy
ciekej. Prawo to jest spenione tylko dla cieczy doskonaych i wyraa si wzorem:
p A = p A0 * x A

p B = p B0 *x B
gdzie:
- pA oraz pB to cinienie czstkowe poszczeglnych skadnikw w roztworze,
- pA0 oraz pB0 to cinienia czstkowe czystych skadnikw,

18
-xA oraz xB to uamki molowe.
W mieszaninach doskonaych, czyli takich, w ktrych oddziaywanie midzy
czsteczkami jego skadnikw jest takie samo jak wtedy, gdy oba skadniki znajduj si
osobno, moemy okreli cakowite cinienie pary nad roztworem. Bdzie rwnao si ono
sumie cinie czstkowych poszczeglnych skadnikw. Poniewa ciecze praktycznie
nigdy nie s cieczami doskonaymi wystpuj odstpstwa od prawa Raoulta. Mog one by
dodatnie lub ujemne.
Cinienie czstkowe zaley od uamka molowego a wic bdzie ono
proporcjonalne do liczby atomw danego zwizku w roztworze. Im ten zwizek ma nisz
temperatur wrzenia i jest go wicej w roztworze tym wikszy bdzie jego udzia w fazie
gazowej [12].

4. Opis wiczenia

4.1. Cel wiczenia

Celem wiczenia jest wprowadzenie w zagadnienia zwizane z metodami destylacji
reaktywnej oraz metodami otrzymywania estrw.

4.2. Zadanie

Otrzyma octan butylu za pomoc aparatu do destylacji reaktywnej.

4.3. Sprzt i odczynniki

Sprzt:
1. Kolumna destylacyjna
2. Kolba okrgodenna
3. Koszyczek grzejny
4. Zakraplacz
5. Rozdzielacz
6. Refraktometr

19
Odczynniki:
1. N-butanol
2. Kwas siarkowy stony
3. Kwas octowy
4. Wodorowglan sodu
5. Bezwodny siarczan magnezu

4.4. Wykonanie wiczenia

Zmontowa zestaw do destylacji reaktywnej w sposb pokazany na rysunku 3.

2
6
5

Rys. 3. Schemat aparatury do otrzymywania octanu butylu.

1. Termometr.
2. Chodnica.
3. Odbieralnik.
4. Kolba.
5. Zakraplacz.
6. Kolumna destylacyjna.

20
 Umieci 67 cm3 n-butanolu butanolu w kolbie okrgodennej. W kolbie naley
rwnie umieci kilka kawakw porcelanki. Doda za pomoc pipety 0.7 cm3 stonego
kwasu siarkowego i natychmiast wymiesza w celu uniknicia procesu karbonizacji. Kolb
umieci w koszyczku grzejnym. Do zakraplacza wprowadzi 83 cm3 kwasu octowego.
Podczy do kolby zakraplacz i chodnic. Wczy przepyw wody przez chodnic i
rozpocz ogrzewanie. Ogrzewa mieszanin do momentu osignicia temperatury
wrzenia, a nastpnie rozpocz dodawanie kwasu octowego z zakraplacza. Kwas naley
dodawa maymi porcjami. Temperatur koszyczka naley dobra tak, aby utrzyma
mieszanin w stanie wrzenia. Po dodaniu caej iloci kwasu kontynuowa destylacj przez
ok. 2.5 h. Pary estru po przejciu przez chodnic skropl si w zbiorniku. Oddestylowany
zwizek naley zawrci do kolby przekrcajc zawr znajdujcy si pod zbiornikiem. Po
upywie 2.5 h naley przerwa destylacj i po ochodzeniu mieszaniny przela ja do
rozdzielacza zawierajcego 100 cm3 wody z 5 g NaCl. Kilkakrotnie wstrzsn
rozdzielaczem i rozdzieli warstwy. Grn organiczn warstw pozostawi w
rozdzielaczu, doda kolejn porcj wody, wstrzsn i ponownie rozdzieli warstwy.
Przygotowa roztwr NaHCO3 (5 g na 100 cm3 wody) i doda tak sporzdzon
mieszanin do estru. Ma to na celu pozbycie si resztek nieprzereagowanego kwasu
octowego. Dodanie wodorowglanu powoduje wydzielenie si dwutlenku wgla ktry
naley systematycznie uwalnia z rozdzielacza - ostronie przy wstrzsaniu. Oczyszczanie
naley prowadzi do momentu, gdy nie bdzie si ju wydziela CO2. Na koniec
przepuka rozdzielacz 30 cm3 wody. Ester naley wysuszy za pomoc bezwodnego
siarczanu magnezu. W tym celu umieszczamy ester w erlenmajerce dodajemy rodek
suszcy i mieszamy. Czynno naley powtarza do momentu a siarczan magnezu
pozostanie kaczkowaty. Pozostawiamy do wyschnicia na kilka minut a nastpnie
odsczamy.
Mierzymy wspczynnik refrakcji otrzymanego octanu butylu i obliczamy
wydajno reakcji.

21
5. Literatura

[1] J. Woliski, Chemia organiczna Podrcznik dla studentw farmacji, Pastwowy

Zakad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 1985.
[2] J. Kulesza, J. Gra, A. Tyszkowski, Chemia i technologia zwizkw zapachowych,
Wydawnictwo przemysu lekkiego i spoywczego, Warszawa, 1961.
[3] J. Kijeski, A. Kdziora, Przem. Chem., 2006, 85(10), 1431.
[4] J. Hanika, J. Kolena, Q. Smejkal, Chem. Eng. Sc., 54 (1999) 5202.
[5] P. Mastalerz, Chemia Organiczna, PWN, Warszawa,1986.
[6] http://pl.wikipedia.org/wiki/ester
[7] http://www.reflex.com.pl/page.php?id=1904
[8] http://www.wizaz.pl/images/sikora/emolienty
[9] http://www.wizaz.pl/images/sikora/konserwanty_lne/index.php
[10] KARTA CHARAKTERYSTYK
[11] H. Jaboska- Drozdowska, K. Krajewska, Aparaty, urzdzenia i procesy
przemysu chemicznego, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1982.
[12] E. Bartel, H. Konieczny, Zarys technologii chemicznej, PWN, Warszawa, 1992.

22
6. Spis zacznikw

1. Karta charakterystyki n-butanolu.

2. Karta charakterystyki kwasu siarkowego.
3. Karta charakterystyki kwasu octowego.
4. Karta charakterystyki wodorowglanu sodu.
5. Karta charakterystyki bezwodnego siarczanu magnezu.

23