Professional Documents
Culture Documents
2
Rys. 131. Zobrazowanie w czasie rzeczywistym niezgodnoci przy wykorzystaniu
metody TOFD (30],
Do bada metodTOFD stosuje si dwie gowice skone na fale podune, umieszczone po obu stronach
spoiny poza SWC, przy czym jedna gowica pracuje jako nadawcza, a druga jako odbiorcza. Z gowicy nadawczej
wysyana jest fala ultradwikowa, ktra w swoim przekroju obejmuje cay obszar badany (spoin i SWC). Do
gowicy odbiorczej dociera sygna z kontrolowanego obszaru. Podczas badania rejestrowane s impulsy fal
ultradwikowych, ktre zostay rozproszone na krawdziach niezgodnoci. Badanie spoin polega na
zmechanizowanym przesuwaniu ukadu gowic wzdu spoiny i rejestrowaniu w pamici mikrokomputera
zprbkowanych przebiegw ultradwikowych w okrelonych punktach na dugoci spoiny {co 1 lub 2 mm).
Przebiegi zobrazowa typu A w kadym przekroju poprzecznym spoiny s przetwarzane na zobrazowanie
typu D przekroju podunego spoiny. Przy czym kade zprbkowane zobrazowanie typu A zmieniane jest na
jedn pionow lini zobrazowania typu D.
Odcie szaroci linii w danym punkcie odpowiada amplitudzie sygnau. Podczas badania przy uyciu
dostpnej obecnie aparatury obrbka cyfrowa obrazu jest prowadzona w czasie rzeczywistym. Umoliwia to
operatorom wstpn ocen poczenia spawanego. W przypadku kiedy zobrazowanie typu D nie wystarcza do
zidentyfikowania i zwymiarowania wykrytej niezgodnoci, prowadzone jest dodatkowe badanie, ktre polega na
skanowaniu spoiny w kierunku prostopadym do jej osi, uzyskujc w ten sposb zobrazowanie typu B przekroju
poprzecznego poczenia spawanego. Interpretacja zobrazowa D i B pozwala na jednoznaczne okrelenie
rodzaju niecigoci i jej wymiarw.
Zalety metody TOFD to: lepsza wykrywalno niezgodnoci w porwnaniu z klasyczn metod
ultradwikow i radiologiczn, dua prdko wykonywania bada dochodzca do 5 m/s, zmniejszenie
wymaga dotyczcych przeszkolenia personelu wykonujcego badania i zmniejszenie kosztw kontroli.
Podstawow wad tej metody jest niska rozdzielczo wystpujca w obszarze podpowierzchniowym w
3
porwnaniu z wysok rozdzielczoci w gbi materiau. Trudne jest take okrelanie rodzajw niezgodnoci.
Zasady stosowania metody TOFD przedstawiono w normach BS 7706:1093, prEN853-6.
Metoda SAFT (Synthetic Aperture Focusing Technipue) wie technik skaningowego pozyskiwania
sygnau z odpowiednim algorytmem obrbki sygnau. Istnieje kilka odmian prowadzenia bada metod SAFT.
Jedna z nich polega na (rys. 133): a) pozyskiwaniu sygnau wraz z danymi ze skanera, b) przetworzeniu sygnau
na posta cyfrow, c) zapamitaniu kolejnych sygnaw, d) korekcji czasu odbioru kadego z sygnaw, e)
obrbce sygnau za pomoc specjalnego algorytmu, f) komputerowej rekonstrukcji obrazu niezgodnoci.
Metoda umoliwia jednoczesn filtracj szumw strukturalnych, co jest niezbdne przy badaniu grubych spoin
austenitycznych.
1 2 3
4
Rys. 134. Badanie cienkich spoin austenitycznych metod multi-SAFT.
5
10. Scharakteryzuj zasad fizyczn takich metod bada jak:
badania ultradwikowe, badania penetracyjne, badania
magnetyczno-proszkowe
Zjawisko woskowatoci wykazuj tylko niektre ciecze, a mianowicie te, ktre zwilaj materia)
kapilarny. O tym, czy dana ciecz zwila materia informuje kt jaki tworzy menisk cieczy z materiaem
nazywany ktem zwilania t oznaczony liter 6 (rys.18). Gdy ciecz zwila materia) kt e jest ostry, a
menisk cieczy wklsy. Im lepsza zwilalno tym mniejszy kt 6 i bardziej wklsy menisk. W przypadku
menisku wypukego t rozwartego kta 8 ciecz nie zwila materiau.
6
Rys.19. Rozpywanie si cieczy na powierzchni ciaa staego.
Podczas rozpywania si cieczy na powierzchni ciaa staego na granicy trzech faz nastpuje rwnowaga
wektorw si trzech napi powierzchniowych :
Z ostatniej zalenoci wynika, e najlepsze zwilenie osignie si wwczas, gdy kt zwilania = 0, czyli
cos = 1
Kt zwilania zaley od szeregu czynnikw, z ktrych naley wymieni: temperatur, czas, dokadno
oczyszczania powierzchni oraz jej chropowato. Zwilanie przez ciecz polepsza si w przypadku, gdy
zachodzi ono na powierzchni bardziej chropowatej. W szczelinie ciecz zwilajca penetruje w gb nawet
wtedy, jeeli usunie si j cakowicie z powierzchni. Jest to spowodowane pojawieniem si dwch si
kapilarnych P, i P2 (rys.20)
Wypadkowa tych dwch sit jest skierowana w gb szczeliny, poniewa promie krzywizny grnego
menisku jest wikszy od promienia krzywizny menisku dolnego. Jeeli na menisk grny zostanie naoony
rodek porowaty, to w jego miejscu utworzy si szereg miejscowych meniskw rnego ksztatu i o rnych
promieniach krzywizny. Kady z nich powoduje pojawienie si cinienia kapilarnego Pn znacznie prze-
wyszajcego cinienie P1 i majcego kierunek przeciwny. Pod dziaaniem sumy cinie ciecz penetrujca
wznosi si opuszczajc obszar szczeliny i wychodzi na powierzchni badanego elementu tworzc obraz
niecigoci.
7
10.2 BADANIA ULTRADWIKOWE
10.2.1 Wprowadzenie
Badania ultradwikowe nale do metod bada nieniszczcych, ktre informuj o stanie w jakim znajduje
si caa objto kontrolowanego elementu oraz pozwalaj na okrelenie iloci, wielkoci i rozmieszczenia
niecigoci w materiale. W badaniach ultradwikowych wykorzystuje si zjawiska towarzyszce
rozchodzeniu si fal o czstotliwoci ultradwikowej, tzn. wikszej od grnej granicy syszalnoci ucha ludzkie-
go (ponad 16 000 Hz lub ponad 20 000 Hz - wg rnych rde).
Metoda ultradwikowa jest powszechnie uznana i stosowana w przemyle hutniczym, maszynowym i
transporcie, w kontroli jakoci produkowanych wyrobw i pwyrobw oraz do wykrywania i obserwacji
zachowania si niezgodnoci w pracujcych ju konstrukcjach. Oprcz zastosowa technicznych jest szeroko
stosowana w diagnostyce (ultrasonografia) i terapii medycznej.
8
Fale poprzeczne - tzw. fale cinania to fale, w ktrych czstki orodka drgaj w paszczynie
prostopadej do kierunku rozchodzenia si fal (rys. 115). Drganiom tym towarzysz na prenia cinajce. W fali
poprzecznej nie wystpuj zmiany gstoci orodka i rozchodzi si ona tylko w orodkach staych. Prdko
rozchodzenia si fali poprzecznej CT mona przedstawi za pomoc wzoru:
Fale powierzchniowe (Rayleigha) - to fale, w ktrych czstki orodka drgaj zarwno w kierunku ich
rozchodzenia si, jak i w kierunku prostopadym do tego kierunku. Z tego powodu wypadkowy ruch
czsteczek odbywa si po smukej elipsie (rys. 115). Rozchodz si one po swobodnej powierzchni orodka
staego, ktrego grubo jest znacznie wiksza od dugoci fali. Za pomoc fal powierzchniowych mona
bada tylko warstw blisko powierzchni. Prdko rozchodzenia si fali powierzchniowej CR mona przedstawi
za pomoc wzoru:
9
gdzie: dla stali ~ 0,93
Przetworniki piezoelektryczne
Zjawisko piezoelektryczne polega na powstaniu adunkw elektrycznych na powierzchni materiau poddanego
ciskaniu lub rozciganiu. Jest to zjawisko odwracalne, tzn. e po przyoeniu adunku elektrycznego nastpuje
odksztacenie (zmiana wymiaru) materiau (rys. 116). Zatem zmienne napicie powoduje drgania przetwornika w
rytm zmian tego napicia.
Jeli wysokie napicie zmienne zostan podane w formie krtkiego impulsu, to drgania przetwornika
bd trway jeszcze po znikniciu impulsu elektrycznego. Przetwornik bdzie drga z czstotliwoci drga
wasnych.
Czstotliwo drga wasnych przetwornika jest odwrotnie proporcjonalna do jego gruboci. Wynika std,
e im cieszy jest przetwornik, tym wysza jego czstotliwo drga wasnych i tym krtsza dugo
wytwarzanej fali.
Najczciej stosowane materiay o wasnociach piezoelektrycznych to:
krysztay naturalne:
- kwarc (Si02),
- turmalin,
- sl Seignetta;
krysztay sztuczne:
- siarczan litu (LiSO4),
- metanobian oowiu;
polikrystaliczne materiay ceramiczne:
- tytanian baru (BaTi03),
- tytanian otowiu (PbTi3),
- cyrkonian oowiu (PbZrO3),
- cyrkono-tytanian oowiu;
niektre tworzywa sztuczne.
Przetworniki magnetostrykcyine
Zjawisko magnetostrykcji przejawiaj niektre metale, np. nikiel, kobalt, ich stopy oraz materiay
ferromagnetyczne. Polega ono na zmianie wymiarw materiau pod wpywem pola magnetycznego.
Rozrnia si magnetostrykcj liniow, ktra zachodzi wtedy, gdy odksztaceniu nie towarzyszy zmiana
objtoci oraz magnetostrykcj objtociow, wystpujc przy odksztaceniu wicym si ze zmian
objtoci. Zjawisko jest niezalene od kierunku pola magnetycznego. Z tego powodu fale ultradwikowe
wytworzone t metod maj czstotliwo dwukrotnie wysz od czstotliwoci zmian pola magnetycznego.
Odbir fal ultradwikowych nastpuje dziki zjawisku magnetoelastycznemu, polegajcemu na zmianie
parametrw magnetoelastycznych (wspczynnika magnetostrykcji, natenia pola magnetycznego) pod
wpywem fal sprystych.
Przetworniki elektromagnetyczne
Elektromagnetyczne przetworniki akustyczne skadaj si z cewki wywoujcej w przedmiocie
metalowym prdy wirowe oraz z magnesu wytwarzajcego pole magnetyczne. Oddziaywanie prdw wirowych
z polem magnetycznym powoduje powstanie w zewntrznej warstwie metalu napre mechanicznych.
Naprenia te z kolei powoduj powstanie fal ultradwikowych o takiej samej czstotliwoci, jak czstotliwo
zmian prdu w cewce wytwarzajcej prdy wirowe. Zmieniajc kierunek zewntrznego pola magnetycznego, w
stosunku do kierunku prdw wirowych, mona wytwarza rne rodzaje fal ultradwikowych. Podstawow
wad przetwornika elektromagnetycznego jest maa sprawno przemiany elektrycznej na fal ultradwikow.
Wizka fal ultradwikowych skada si z obszaru, w ktrym warto cinienia akustycznego zmienia si.
Dugo tego obszaru mierzy si od powierzchni przetwornika do ostatniego maksimum cinienia {rys. 117).
Obszar ten nazywany jest polem bliskim. Jego dugo oblicza si ze wzoru:
gdzie: - dugo fali w [mm],
f - czstotliwo w [MHz],
c - prdko rozchodzenia si fali w [mm/s],
D k - rednica skuteczna przetwornika; w przypadku przetwornika
koowego Dsk=0,97D.
Rys. 117. Zmiany cinienia wzdu osi wizki fali.
Strefa wizki znajdujcej si poza polem bliskim nosi nazw pola dalekiego i jest oddalona od
przetwornika na odlego nie mniejsz ni 3 dugoci pola bliskiego. Cech charakterystyczn tego obszaru
jest brak waha cinienia, rozbieno wizki oraz zmiany cinienia s odwrotnie proporcjonalne do
odlegoci,
Fale ultradwikowe podlegaj prawom ruchu falowego. Na granicy orodkw typu ciao stae - gaz" (np.
pknicia, pcherze, rozwarstwienia, przyklejenia, braki przetopu) lub ciao stae- ciao stae" (np. ule,
wtrcenia metaliczne i niemetaliczne} mog zachodzi zjawiska:
odbicia fal,
zaamania fal.
transformacji fal,
rozproszenia fal,
ugicia fal.
gdzie:
L - kt padania fali podunej,
L - kt odbicia fali podunej,
T - kt odbicia fali poprzecznej,
L - kt zaamania fali podunej,
T - kt zaamania fali poprzecznej,
CL1 - prdko rozchodzenia si fali podunej w orodku 1 ,
CL2 - prdko rozchodzenia si fali podunej w orodku 2,
CT1 - prdko rozchodzenia si fali poprzecznej w orodku 1 ,
CT2 - prdko rozchodzenia si fali poprzecznej w orodku 2.
Przytoczona zaleno dotyczy przypadku, gdy na granic orodkw pada fala poduna,
Rys. 118. Odbicie i zaamanie oraz transformacja fali na granicy dwch orodkw.
Amplituda cinienia fali rozchodzcej si w materiale maleje wraz ze wzrostem przebytej drogi z powodu:
strat zwizanych z rozbienoci wizki,
procesw rozpraszania,
tarcia wewntrznego (pochaniania, absorpcji).
Osabienie fali spowodowane rozproszeniem i pochanianiem nazywamy tumieniem. Jest ono zalene od
rodzaju fali i od rodzaju materiau, w ktrym rozchodzi si fala ultradwikowa.
Amplituda cinienia fali rozchodzcej si w materiale maleje wraz ze wzrostem przebytej drogi z powodu:
strat zwizanych z rozbienoci wizki,
procesw rozpraszania,
tarcia wewntrznego (pochaniania, absorpcji).
Osabienie fali spowodowane rozproszeniem i pochanianiem nazywamy tumieniem. Jest ono zalene od
rodzaju fali i od rodzaju materiau, w ktrym rozchodzi si fala ultradwikowa.
10.3.1 Wprowadzenie
Lokalne pole magnetyczne powstajce nad powierzchni namagnesowanego obiektu w pobliu niecigoci
materiau dochodzcych do powierzchni lub lecych pod ni, nosi nazw magnetycznego pola (strumienia)
rozproszenia.
Najsilniejsze magnetyczne pole rozproszenia wywoane jest przez niecigoci materiau dochodzce do
powierzchni, tj. przez niecigoci powierzchniowe. Niecigoci znajdujce si pod powierzchni{niezgodnoci
podpowierzchniowe) wywouj pole znacznie sabsze. Jest ono tym sabsze, im wiksze jest ich oddalenie
od powierzchni. O bezwzgldnej wielkoci pola rozproszenia decyduje wielko i ksztat niezgodnoci
spawalniczej oraz jej orientacja wzgldem linii si wzbudzonego w obiekcie pola magnetycznego.
Najkorzystniejszym do wykrycia niezgodnoci jest przypadek, gdy paszczyzna niecigoci jest skierowana
prostopadle do kierunku wzbudzonego pola.
Podstawowe wielkoci wektorowe opisujce pole magnetyczne to:
indukcja magnetyczna, B;
magnetyzacja, M;
natenie pola magnetycznego, H.
gdzie: B - indukcja magnetyczna (gsto strumienia) okrelajca w dowolnym punkcie przestrzeni pole magnetyczne,
0- przenikalno magnetyczna prni wynoszca 4 10 -7H/M;
H - natenie pola magnetycznego,
M-magnetyzacja.
W przypadku, gdy wektory H, M i B s stae (niezmienne w czasie)-istnieje stae pole magnetyczne. Gdy
ktrykolwiek z wektorw zmienne kierunek, zwrot lub warto w czasie to wystpuje zmienne pole
magnetyczne.
Pole magnetyczne moe by jednorodne w przypadku, gdy wektory maj jednakowe zwroty, kierunki i
wartoci. W innych przypadkach wystpuje pole magnetyczne niejednorodne.
Materiay mona podzieli na niemagnetyczne i ferromagnetyczne. Wrd materiaw
niemagnetycznych rozrnia si paramagnetyki, dla ktrych podatno magnetyczna K = M/H >0 oraz
diamagnetyki, dla ktrych K < O . Materiay ferromagnetyczne charakteryzuj si tym, e momenty
magnetyczne atomw lub jonw w domenach s ustanowione w tym samym kierunku nawet podczas
nieobecnoci zewntrznego pola magnetycznego. Wasnoci ferromagnetyczne posiada wikszo stali i
stopw elaza (z wyjtkiem stali austenitycznych).
Sia ta jest tak dua, e gromadzenie si czstek proszku nastpuje pomimo nawet intensywnego ich ruchu.
Rys.55. Schemat siowego oddziaywania magnetycznego pola rozproszenia na czstki
proszku powodujcego ich skupienie w miejscu niecigoci.