You are on page 1of 21

9 Metody bada ultradwikowych

W badaniach ultradwikowych mona wyrni nastpujce metody bada:


metod cienia, zwan te metod przepuszczania,
metod echa,
metod rezonansu.
W automatycznych badaniach ultradwikowych pocze spawanych coraz szersze zastosowanie
zdobywa metoda TOFD (Time Of Flight Diffraction) oraz SAFT (Syn-thetic Aperture Focusing Technique).

Rys. 129. Podstawowe metody bada ultradwikowych:


a) metoda przepuszczania (cienia),
b) metoda echa;
G- gowica nadawczo-odbiorcza,
GN - gowica nadawcza.
GO - gowica odbiorcza,
EN - impuls (echo) odbity od niezgodnoci,
ED - impuls (echo) odbity od dna" przeciwlegej powierzchni,
EP - impuls przejcia".
W metodzie cienia posugujemy si dwoma gowicami o jednakowych parametrach, z ktrych jedna jest
nadajnikiem, a druga odbiornikiem. Jeli gowice ustawimy naprzeciw siebie, to sygna wprowadzony do
materiau przez gowic nadawcz powinien dotrze do gowicy stanowicej odbiornik.
Podczas badania metod cienia moemy spotka si z nastpujcymi moliwociami:
Jeeli w materiale midzy gowicami nie ma adnych niecigoci (niezgodnoci) to do gowicy odbiorczej
dociera caa fala ultradwikowa wysana z gowicy nadawczej.
Jeeli w materiale midzy gowicami istnieje niecigo materiau mniejsza od szerokoci wizki
ultradwikowej, ktra przysania" (odbija) cz wizki fali, to do gowicy odbiorczej dociera cz
fali wysanej przez gowic nadawcz sygna odbierany jest sabszy i niszy od sygnau uzyskanego
dla materiau bez niecigoci.
Jeeli wystpuje brak sprzenia midzy materiaem badanym a ktr z gowic lub w materiale
midzy gowicami wystpuje niecigo wiksza od szerokoci wizki ultradwikowej, to fala
wysyana przez gowic nadawcz nie dociera do gowicy odbiorczej.

W skrajnych przypadkach, jeeli wyeliminujemy moliwo braku sprzenia akustycznego midzy


gowicami a materiaem, uzyskujemy jednoznaczny wynik badania: dobre - ze. W przypadku, gdy w materiale
znajduje si niecigo mniejsza od szerokoci wizki, uzyskana informacja jest niewystarczajca. Zaley
1
nam na okreleniu pooenia i wielkoci niezgodnoci. Niestety uzyskanie tego typu informacji jest nie-
moliwe. Ta sama niezgodno, ze wzgldu na rozbieno wizki ultradwikowej, znajdujc si w rnej
odlegoci od gowicy odbiorczej, bdzie przysaniaa wiksz lub mniejsz cz wizki. Zatem do gowicy
odbiorczej bdzie docieraa wiksza lub mniejsza cz wizki wysanej. Sygna od tej samej niezgodnoci
pojawiajcy si na ekranie defektoskopu bdzie mia rn wysoko, nie zwizan z wielkoci niezgodnoci,
a jedynie z jej odlegoci od gowicy.
Oprcz wariantu podstawowego metody cienia, w ktrym dwie gowice proste znajduj si po dwch
stronach materiau, mona zastosowa dwie gowice skone ustawione po tej samej stronie materiau.
Oczywicie odlego midzy gowicami musi by cile okrelona, a mianowicie gowice musz by ustawione
tak, aby wizka fal ultradwikowych wysana z gowicy nadawczej, po odbiciu od przeciwlegej powierzchni
materiau, trafia do gowicy odbiorczej. Sposb ten nazywany jest metod tandem.
W metodzie echa posugujemy si pojedyncz gowic, ktra pocztkowo stanowi nadajnik impulsw, a
nastpnie zostaje przeczona" i odgrywa rol odbiornika. Sygna wysyany przez gowic do materiau odbija
si od niecigoci lub od przeciwlegej powierzchni i wraca do gowicy. Mierzc czas upywajcy od momentu
wysania impulsu do momentu jego powrotu i odebrania przez gowic mona okreli, znajc prdko fali
ultradwikowej w materiale, odlego gowicy od przeszkody. Na podstawie wysokoci echa niezgodnoci na
ekranie defektoskopu, mona okreli jej przybliony wymiar. Graniczna najmniejsza wielko niezgodnoci,
jak moemy wykry przy pomocy fal ultradwikowych, zaley od dugoci fali, czyli od czstotliwoci drga
przetwornika gowicy. Jeli wymiary niecigoci s mniejsze od poowy dugoci fali, to fala ultradwikowa
omija" t niecigo prawie si nie odbijajc, a tylko nieznacznie ulegajc rozproszeniu.
Wykrywalno niecigoci materiau zaley take od ich odlegoci od gowicy. Zjawisko to wynika z
charakterystyki wizki fali ultradwikowej w materiale oraz tumienia. W niewielkiej odlegoci od gowicy w
polu bliskim wystpuj lokalne minima i maksima cinienia akustycznego fali. Dalej, w polu dalekim wizka fali
jest rozbiena i cinienie fali spada wraz ze wzrostem odlegoci. Jeeli dodatkowo uwzgldnimy wpyw tumienia
fali w materiale to okae si, e niecigoci znajdujce si za daleko lub za blisko od gowicy s niemoliwe
do wykrycia.
Innymi czynnikami wpywajcymi na wykrywalno niezgodnoci podczas bada ultradwikowych jest
zdolno niezgodnoci do odbijania fali ultradwikowej. Zdolno ta zaley od ksztatu niezgodnoci,
chropowatoci jej powierzchni, a take od kta padania wizki fal na jej powierzchni. Ksztat niecigoci
moe spowodowa skupienie lub rozproszenie wizki fal ultradwikowych, a co za tym idzie wzmocnienie
lub osabienie echa odbitego docierajcego do gowicy. Niezgodnoci o duej chropowatoci powierzchni
powoduj silne rozproszenie wizki, ale za to istnieje due prawdopodobiestwo, e mimo niekorzystnego
uoenia powierzchni odbijajcej wzgldem fali ultradwikowej cz sygnau odbitego dotrze do gowicy.
Powierzchnia o maej chropowatoci bdzie dobrze odbija padajc na ni wizk fal ultradwikowych, ale
przy niekorzystnym skonym ustawieniu powierzchni wzgldem i wizki, echo odbite od powierzchni moe nie
dotrze do odbiornika. ; Metoda rezonansu znalaza zastosowanie do pomiarw gruboci i polega na
wzbudzaniu w materiale fali stojcej, wchodzcej w rezonans z dugoci fali. Ma to miejsce wwczas, gdy
speniony jest warunek, e grubo materiau jest wielokrotnoci poo-I wy dugoci fali. W metodzie rezonansu
nadawana jest zwykle fala ciga.
Metoda TOFD (Time Of Flight Diffraction) wykorzystuje zjawisko dyfrakcji fal ultra-, dwikowych do
wykrywania i oceny niezgodnoci.

Rys. 130.Zasady badania metod TOFD;


1 - fala podpowierzchniowa,
2 - dyfrakcja na grnej krawdzi niezgodnoci,
3 - dyfrakcja na dolnej krawdzi niezgodnoci,
4 - echo dna.

2
Rys. 131. Zobrazowanie w czasie rzeczywistym niezgodnoci przy wykorzystaniu
metody TOFD (30],
Do bada metodTOFD stosuje si dwie gowice skone na fale podune, umieszczone po obu stronach
spoiny poza SWC, przy czym jedna gowica pracuje jako nadawcza, a druga jako odbiorcza. Z gowicy nadawczej
wysyana jest fala ultradwikowa, ktra w swoim przekroju obejmuje cay obszar badany (spoin i SWC). Do
gowicy odbiorczej dociera sygna z kontrolowanego obszaru. Podczas badania rejestrowane s impulsy fal
ultradwikowych, ktre zostay rozproszone na krawdziach niezgodnoci. Badanie spoin polega na
zmechanizowanym przesuwaniu ukadu gowic wzdu spoiny i rejestrowaniu w pamici mikrokomputera
zprbkowanych przebiegw ultradwikowych w okrelonych punktach na dugoci spoiny {co 1 lub 2 mm).
Przebiegi zobrazowa typu A w kadym przekroju poprzecznym spoiny s przetwarzane na zobrazowanie
typu D przekroju podunego spoiny. Przy czym kade zprbkowane zobrazowanie typu A zmieniane jest na
jedn pionow lini zobrazowania typu D.
Odcie szaroci linii w danym punkcie odpowiada amplitudzie sygnau. Podczas badania przy uyciu
dostpnej obecnie aparatury obrbka cyfrowa obrazu jest prowadzona w czasie rzeczywistym. Umoliwia to
operatorom wstpn ocen poczenia spawanego. W przypadku kiedy zobrazowanie typu D nie wystarcza do
zidentyfikowania i zwymiarowania wykrytej niezgodnoci, prowadzone jest dodatkowe badanie, ktre polega na
skanowaniu spoiny w kierunku prostopadym do jej osi, uzyskujc w ten sposb zobrazowanie typu B przekroju
poprzecznego poczenia spawanego. Interpretacja zobrazowa D i B pozwala na jednoznaczne okrelenie
rodzaju niecigoci i jej wymiarw.

Rys. 132.Zasada badania metod TOFD poczenia spawanego.

Zalety metody TOFD to: lepsza wykrywalno niezgodnoci w porwnaniu z klasyczn metod
ultradwikow i radiologiczn, dua prdko wykonywania bada dochodzca do 5 m/s, zmniejszenie
wymaga dotyczcych przeszkolenia personelu wykonujcego badania i zmniejszenie kosztw kontroli.
Podstawow wad tej metody jest niska rozdzielczo wystpujca w obszarze podpowierzchniowym w
3
porwnaniu z wysok rozdzielczoci w gbi materiau. Trudne jest take okrelanie rodzajw niezgodnoci.
Zasady stosowania metody TOFD przedstawiono w normach BS 7706:1093, prEN853-6.

Metoda SAFT (Synthetic Aperture Focusing Technipue) wie technik skaningowego pozyskiwania
sygnau z odpowiednim algorytmem obrbki sygnau. Istnieje kilka odmian prowadzenia bada metod SAFT.
Jedna z nich polega na (rys. 133): a) pozyskiwaniu sygnau wraz z danymi ze skanera, b) przetworzeniu sygnau
na posta cyfrow, c) zapamitaniu kolejnych sygnaw, d) korekcji czasu odbioru kadego z sygnaw, e)
obrbce sygnau za pomoc specjalnego algorytmu, f) komputerowej rekonstrukcji obrazu niezgodnoci.
Metoda umoliwia jednoczesn filtracj szumw strukturalnych, co jest niezbdne przy badaniu grubych spoin
austenitycznych.
1 2 3

Rys. 133. Zasada badania metod SAFT poczenia spawanego.


W przypadku badania cienkich spoin austenitycznych t metod ukad do bada skada si z dwch gowic:
nadawczej i odbiorczej, ustawionych skonie w stosunku do osi spoiny {rys. 134}. Odlego niezgodnoci od
gowicy jest dua, dlatego wykrywa sieje wizk kilkakrotnie odbit od powierzchni niezgodnoci. Std nazwa
odmiany -multi-SAFT. Ilo odbi wizki jest zalena od orientacji i ksztatu niezgodnoci. Informacja ta jest
wykorzystywana przez komputer w trakcie rekonstrukcji obrazu niezgodnoci. Zapis wynikw dokonuje si w
ok. 1 00 pooeniach gowicy odbiorczej (5MHz; 60}, przy staym kcie midzy osiami odbiornika i nadajnika,
dla piciu rnych pooe nadajnika po obydwu stronach spoiny. Kt tak jest dobrany, aby zapewni jak
najmniejsze straty tumienia wizki, a dla gruboziarnistej, anizotropowej struktury austenitycznej jest to kt ok.
45- Algorytm ogniskowania przenosi odebrany w kadym pooeniu odbiornika sygna do tego miejsca, z
ktrego mogo nastpi odbicie tworzc obraz powierzchni niezgodnoci.

4
Rys. 134. Badanie cienkich spoin austenitycznych metod multi-SAFT.

5
10. Scharakteryzuj zasad fizyczn takich metod bada jak:
badania ultradwikowe, badania penetracyjne, badania
magnetyczno-proszkowe

10.1 BADANIA PENETRACYJNE

Badania penetracyjne nale do najstarszych metod nieniszczcego badania rnych materiaw


metalowych i niemetalowych. W zasadzie nie nadaj si tylko do badania materiaw porowatych, W
spawalnictwie wykorzystywane s do wykrywania niezgodnoci spawalniczych (niecigoci materiau)
wychodzcych na powierzchni zcza spawanego- Badania penetracyjne wykonuje si zwykle po
przeprowadzeniu bada wizualnych zczy i usuniciu z ich powierzchni niedopuszczalnych niezgodnoci
spawalniczych.

10.1.1 Zasada bada penetracyjnych


Zasada bada penetracyjnych opiera si na wykorzystaniu zjawiska woskowatoci (kapilarnoci), ktre
polega na wnikaniu cieczy do wskich przestrzeni i wznoszeniu si w nich nawet wbrew sile cikoci. Jeeli,
przykadowo, do naczynia z ciecz wstawi si rurki o niewielkich rednicach wewntrznych (woskowate), to w
rurki te wejdzie ciecz, a jej poziom w rurkach bdzie tym wyszy im mniejsza bdzie rednica rurki.

Rys.18, Zjawisko woskowatoci.

Wysoko cieczy w kapilarze okrela wzr

gdzie: h - wysoko supa cieczy,


- napicie powierzchniowe cieczy,
- kt midzy ciank rurki i styczn do menisku w punkcie styku,
- gsto cieczy
g - przyspieszenie ziemskie,
r- promie kapilary.

Zjawisko woskowatoci wykazuj tylko niektre ciecze, a mianowicie te, ktre zwilaj materia)
kapilarny. O tym, czy dana ciecz zwila materia informuje kt jaki tworzy menisk cieczy z materiaem
nazywany ktem zwilania t oznaczony liter 6 (rys.18). Gdy ciecz zwila materia) kt e jest ostry, a
menisk cieczy wklsy. Im lepsza zwilalno tym mniejszy kt 6 i bardziej wklsy menisk. W przypadku
menisku wypukego t rozwartego kta 8 ciecz nie zwila materiau.

Miar zwilania statycznego jest kosinus kta 6 (rys.19).

6
Rys.19. Rozpywanie si cieczy na powierzchni ciaa staego.

Podczas rozpywania si cieczy na powierzchni ciaa staego na granicy trzech faz nastpuje rwnowaga
wektorw si trzech napi powierzchniowych :

1,2 - napicia na granicy faz zwilanego ciaa staego i cieczy,


2,3 - napicia na granicy faz cieczy i powietrza,
1,3 - napicia na granicy faz zwilanego ciaa staego i powietrza.

Rwnanie rwnowagi posiada posta:

skd kosinus kta zwilenia wynosi:

Z ostatniej zalenoci wynika, e najlepsze zwilenie osignie si wwczas, gdy kt zwilania = 0, czyli
cos = 1

Kt zwilania zaley od szeregu czynnikw, z ktrych naley wymieni: temperatur, czas, dokadno
oczyszczania powierzchni oraz jej chropowato. Zwilanie przez ciecz polepsza si w przypadku, gdy
zachodzi ono na powierzchni bardziej chropowatej. W szczelinie ciecz zwilajca penetruje w gb nawet
wtedy, jeeli usunie si j cakowicie z powierzchni. Jest to spowodowane pojawieniem si dwch si
kapilarnych P, i P2 (rys.20)

Rys.20. Siy dziaajce podczas wnikania cieczy zwilajcej.

Wypadkowa tych dwch sit jest skierowana w gb szczeliny, poniewa promie krzywizny grnego
menisku jest wikszy od promienia krzywizny menisku dolnego. Jeeli na menisk grny zostanie naoony
rodek porowaty, to w jego miejscu utworzy si szereg miejscowych meniskw rnego ksztatu i o rnych
promieniach krzywizny. Kady z nich powoduje pojawienie si cinienia kapilarnego Pn znacznie prze-
wyszajcego cinienie P1 i majcego kierunek przeciwny. Pod dziaaniem sumy cinie ciecz penetrujca
wznosi si opuszczajc obszar szczeliny i wychodzi na powierzchni badanego elementu tworzc obraz
niecigoci.

7
10.2 BADANIA ULTRADWIKOWE
10.2.1 Wprowadzenie
Badania ultradwikowe nale do metod bada nieniszczcych, ktre informuj o stanie w jakim znajduje
si caa objto kontrolowanego elementu oraz pozwalaj na okrelenie iloci, wielkoci i rozmieszczenia
niecigoci w materiale. W badaniach ultradwikowych wykorzystuje si zjawiska towarzyszce
rozchodzeniu si fal o czstotliwoci ultradwikowej, tzn. wikszej od grnej granicy syszalnoci ucha ludzkie-
go (ponad 16 000 Hz lub ponad 20 000 Hz - wg rnych rde).
Metoda ultradwikowa jest powszechnie uznana i stosowana w przemyle hutniczym, maszynowym i
transporcie, w kontroli jakoci produkowanych wyrobw i pwyrobw oraz do wykrywania i obserwacji
zachowania si niezgodnoci w pracujcych ju konstrukcjach. Oprcz zastosowa technicznych jest szeroko
stosowana w diagnostyce (ultrasonografia) i terapii medycznej.

10.2.2 Rodzaje i wasnoci fal ultradwikowych


W badaniach ultradwikowych stosuje si fale o czstotliwoci od ok. 50 kHz do kilku MHz (w niektrych
przypadkach nawet do 1 GHz). Do bada zczy spawanych stosuje si czstotliwoci od 0,5 MHz do 10 MHz,
przy czym najczciej wykorzystuje si fale o czstotliwoci pomidzy 2 MHz do 5 MHz.
Fale ultradwikowe s drganiami mechanicznymi wok pooenia rwnowagi czsteczek orodka, w
ktrym si rozchodz. Rni si one midzy sob kierunkiem ruchu czsteczek orodka w stosunku do
kierunku rozchodzenia si fali. Jedynymi orodkami, w ktrych moliwe jest rozchodzenie si wszystkich
rodzajw fal ultradwikowych, s ciaa stae. Podstawowe, najczciej stosowane rodzaje fal ultra-
dwikowych to:
fale podune,
fale poprzeczne,
fale powierzchniowe (Rayleigha),
fale pytowe (Lamba),
fa!e love'a,
fale podpowierzchniowe.
Fale podune - to fale, w ktrych czstki orodka drgaj zgodnie z kierunkiem rozchodzenia si fali (rys.
115). Drganiom tym towarzysz zmiany cinienia akustycznego oraz zmiany gstoci orodka. Mog one
rozchodzi si w ciaach staych, cieczach i gazach. Prdko rozchodzenia si fali podunej CL mona
przedstawi za pomoc wzoru:

gdzie: E - modu sprystoci podunej (Young'a) p - gsto orodka, v - liczba Poissona.

Rys.115. Rodzaje niektrych fal ultradwikowych - schemat drga czsteczek orodka

8
Fale poprzeczne - tzw. fale cinania to fale, w ktrych czstki orodka drgaj w paszczynie
prostopadej do kierunku rozchodzenia si fal (rys. 115). Drganiom tym towarzysz na prenia cinajce. W fali
poprzecznej nie wystpuj zmiany gstoci orodka i rozchodzi si ona tylko w orodkach staych. Prdko
rozchodzenia si fali poprzecznej CT mona przedstawi za pomoc wzoru:

gdzie: G - modu sprystoci poprzecznej (Kirchhoffa).

Fale powierzchniowe (Rayleigha) - to fale, w ktrych czstki orodka drgaj zarwno w kierunku ich
rozchodzenia si, jak i w kierunku prostopadym do tego kierunku. Z tego powodu wypadkowy ruch
czsteczek odbywa si po smukej elipsie (rys. 115). Rozchodz si one po swobodnej powierzchni orodka
staego, ktrego grubo jest znacznie wiksza od dugoci fali. Za pomoc fal powierzchniowych mona
bada tylko warstw blisko powierzchni. Prdko rozchodzenia si fali powierzchniowej CR mona przedstawi
za pomoc wzoru:

9
gdzie: dla stali ~ 0,93

Fale pytowe (Lamba) - to fale, ktre rozchodz si w elementach, ograniczonych powierzchniami


rwnolegymi, o gruboci porwnywalnej z dugoci fali. Mog one przebiega w orodkach cienkociennych
na wiele sposobw, zalenie od sposobu ich wzbudzania. Fale te mog mie posta symetryczn lub
asymetryczn.
Fale Love'a - to fale poprzeczne, ktre rozchodz si w cienkich warstwach materiau znajdujcych si na
podou z innego materiau (powoki, warstwy galwaniczne, hartowane, nawglane, azotowane, itp.). Czstki
orodka, podczas przechodzenia fali Love'a, drgaj w paszczyznach rwnolegych do powierzchni warstwy.
Fale pod powierzchniowe - to fale, ktre otrzymuje si dobierajc tak kt padania fali podunej na
powierzchni ciaa staego, aby kt zaamania fali wynosi 90. Cech charakterystyczn tych fal jest brak
czuoci na nierwnoci powierzchni. Fale te pozwalaj na wykrywanie niecigoci materiau na gbokoci
do kilku milimetrw pod powierzchni badania.

10.2.3 Sposoby wytwarzania fal ultradwikowych


Fale ultradwikowe wytwarzane s w przetwornikach gowic ultradwikowych. Do tego celu
wykorzystuje si takie zjawiska fizyczne jak: zjawisko piezoelektryczne, zjawisko magnetostrykcyjne,
zjawisko elektromagnetycznego oddziaywania prdw wirowych lub np. promie lasera,

Przetworniki piezoelektryczne
Zjawisko piezoelektryczne polega na powstaniu adunkw elektrycznych na powierzchni materiau poddanego
ciskaniu lub rozciganiu. Jest to zjawisko odwracalne, tzn. e po przyoeniu adunku elektrycznego nastpuje
odksztacenie (zmiana wymiaru) materiau (rys. 116). Zatem zmienne napicie powoduje drgania przetwornika w
rytm zmian tego napicia.
Jeli wysokie napicie zmienne zostan podane w formie krtkiego impulsu, to drgania przetwornika
bd trway jeszcze po znikniciu impulsu elektrycznego. Przetwornik bdzie drga z czstotliwoci drga
wasnych.
Czstotliwo drga wasnych przetwornika jest odwrotnie proporcjonalna do jego gruboci. Wynika std,
e im cieszy jest przetwornik, tym wysza jego czstotliwo drga wasnych i tym krtsza dugo
wytwarzanej fali.
Najczciej stosowane materiay o wasnociach piezoelektrycznych to:
krysztay naturalne:
- kwarc (Si02),
- turmalin,
- sl Seignetta;
krysztay sztuczne:
- siarczan litu (LiSO4),
- metanobian oowiu;
polikrystaliczne materiay ceramiczne:
- tytanian baru (BaTi03),
- tytanian otowiu (PbTi3),
- cyrkonian oowiu (PbZrO3),
- cyrkono-tytanian oowiu;
niektre tworzywa sztuczne.

Przetworniki magnetostrykcyine
Zjawisko magnetostrykcji przejawiaj niektre metale, np. nikiel, kobalt, ich stopy oraz materiay
ferromagnetyczne. Polega ono na zmianie wymiarw materiau pod wpywem pola magnetycznego.
Rozrnia si magnetostrykcj liniow, ktra zachodzi wtedy, gdy odksztaceniu nie towarzyszy zmiana
objtoci oraz magnetostrykcj objtociow, wystpujc przy odksztaceniu wicym si ze zmian
objtoci. Zjawisko jest niezalene od kierunku pola magnetycznego. Z tego powodu fale ultradwikowe
wytworzone t metod maj czstotliwo dwukrotnie wysz od czstotliwoci zmian pola magnetycznego.
Odbir fal ultradwikowych nastpuje dziki zjawisku magnetoelastycznemu, polegajcemu na zmianie
parametrw magnetoelastycznych (wspczynnika magnetostrykcji, natenia pola magnetycznego) pod
wpywem fal sprystych.

Przetworniki elektromagnetyczne
Elektromagnetyczne przetworniki akustyczne skadaj si z cewki wywoujcej w przedmiocie
metalowym prdy wirowe oraz z magnesu wytwarzajcego pole magnetyczne. Oddziaywanie prdw wirowych
z polem magnetycznym powoduje powstanie w zewntrznej warstwie metalu napre mechanicznych.
Naprenia te z kolei powoduj powstanie fal ultradwikowych o takiej samej czstotliwoci, jak czstotliwo
zmian prdu w cewce wytwarzajcej prdy wirowe. Zmieniajc kierunek zewntrznego pola magnetycznego, w
stosunku do kierunku prdw wirowych, mona wytwarza rne rodzaje fal ultradwikowych. Podstawow
wad przetwornika elektromagnetycznego jest maa sprawno przemiany elektrycznej na fal ultradwikow.

Wytwarzanie Jal ultradwikowych za pomoc lasera


Jednym z nowszych sposobw wzbudzania fal ultradwikowych w badanym materiale jest metoda oparta
na wykorzystaniu silnych impulsw wiata wysyanych przez laser. Laser wytwarza wizk spjnego wiata o
bardzo duym nateniu. Wysoko energetyczny impuls wiata laserowego skierowany na powierzchni
materiau powoduje jego bardzo szybkie udarowe nagrzewanie. Ze wzrostem temperatury wie si zmiana
objtoci. Poniewa powierzchnia nagrzana w stosunku do cakowitej objtoci materiau jest bardzo maa,
materia szybko powraca do stanu wyjciowego (temperatura miejsca nagrzanego promieniem lasera
wyrwnuje si z temperatur reszty materiau). Cykliczne zmiany temperatury nagrzewanego punktu powoduj
zmiany objtoci i mog sta si rdem fali ultradwikowej.
Rejestracja drga powierzchni materiau, wywoanych docierajca do niej fal ultradwikow, odbywa si
za pomoc odpowiedniego ukadu optycznego (ukad luster owietlonych promieniem lasera).

10.2.4 Wasnoci wizki fal ultradwikowych i zjawiska zachodzce


na granicy orodkw

Wizka fal ultradwikowych skada si z obszaru, w ktrym warto cinienia akustycznego zmienia si.
Dugo tego obszaru mierzy si od powierzchni przetwornika do ostatniego maksimum cinienia {rys. 117).
Obszar ten nazywany jest polem bliskim. Jego dugo oblicza si ze wzoru:
gdzie: - dugo fali w [mm],
f - czstotliwo w [MHz],
c - prdko rozchodzenia si fali w [mm/s],
D k - rednica skuteczna przetwornika; w przypadku przetwornika
koowego Dsk=0,97D.
Rys. 117. Zmiany cinienia wzdu osi wizki fali.

Strefa wizki znajdujcej si poza polem bliskim nosi nazw pola dalekiego i jest oddalona od
przetwornika na odlego nie mniejsz ni 3 dugoci pola bliskiego. Cech charakterystyczn tego obszaru
jest brak waha cinienia, rozbieno wizki oraz zmiany cinienia s odwrotnie proporcjonalne do
odlegoci,
Fale ultradwikowe podlegaj prawom ruchu falowego. Na granicy orodkw typu ciao stae - gaz" (np.
pknicia, pcherze, rozwarstwienia, przyklejenia, braki przetopu) lub ciao stae- ciao stae" (np. ule,
wtrcenia metaliczne i niemetaliczne} mog zachodzi zjawiska:
odbicia fal,
zaamania fal.
transformacji fal,
rozproszenia fal,
ugicia fal.

Odbicie zachodzi, gdy orodki charakteryzuj si rnymi akustycznymi opornociami falowymi. Kt


odbicia jest rwny ktowi padania dla tego samego rodzaju fali.
Zaamanie wystpuje tylko przy padaniu fali na granic orodkw pod pewnym ktem i jest spowodowane
rnic prdkoci rozchodzenia si fali w przylegajcych do siebie orodkach.
Transformacja to zjawisko zwizane z powstawaniem wizki fal innego typu ni fala padajca. Towarzyszy
ukonemu padaniu fali.
Rozproszenie fali to zjawisko, ktre zachodzi podczas padania fali na nierwn granic orodkw.
Towarzyszy temu spadek energii fali w wyniku jej odbi i zaama.
Ugicie fali (nazywane dyfrakcj) polega na odchyleniu wizki fal na przeszkodach duo mniejszych od
dugoci fali.
Zwizek midzy ktami padania, odbicia i zaamania na granicy orodkw okrela si prawem Snelliusa
(rys. 118):

gdzie:
L - kt padania fali podunej,
L - kt odbicia fali podunej,
T - kt odbicia fali poprzecznej,
L - kt zaamania fali podunej,
T - kt zaamania fali poprzecznej,
CL1 - prdko rozchodzenia si fali podunej w orodku 1 ,
CL2 - prdko rozchodzenia si fali podunej w orodku 2,
CT1 - prdko rozchodzenia si fali poprzecznej w orodku 1 ,
CT2 - prdko rozchodzenia si fali poprzecznej w orodku 2.
Przytoczona zaleno dotyczy przypadku, gdy na granic orodkw pada fala poduna,

Rys. 118. Odbicie i zaamanie oraz transformacja fali na granicy dwch orodkw.

Amplituda cinienia fali rozchodzcej si w materiale maleje wraz ze wzrostem przebytej drogi z powodu:
strat zwizanych z rozbienoci wizki,
procesw rozpraszania,
tarcia wewntrznego (pochaniania, absorpcji).
Osabienie fali spowodowane rozproszeniem i pochanianiem nazywamy tumieniem. Jest ono zalene od
rodzaju fali i od rodzaju materiau, w ktrym rozchodzi si fala ultradwikowa.

Rozproszenie jest zwizane, przede wszystkim, ze zjawiskami:


odbicia na granicach ziaren krystalicznych,
zaamania na granicach ziaren krystalicznych,
odbicia i zaamania na drobnych wtrceniach, porach, wydzieleniach, itp.

Pochanianie powoduj takie zjawiska jak:


strata energii fali spowodowana zamian drga mechanicznych na ciepo w wyniku tarcia,
wprawianie w ruch drgajcy elektronw i jonw oraz dyslokacji przez fale ultra dwikowe,
wprawianie w ruch drgajcy elementarnych dipoli magnetycznych w materiaach magnetycznych.

Amplituda cinienia fali rozchodzcej si w materiale maleje wraz ze wzrostem przebytej drogi z powodu:
strat zwizanych z rozbienoci wizki,
procesw rozpraszania,
tarcia wewntrznego (pochaniania, absorpcji).
Osabienie fali spowodowane rozproszeniem i pochanianiem nazywamy tumieniem. Jest ono zalene od
rodzaju fali i od rodzaju materiau, w ktrym rozchodzi si fala ultradwikowa.

Rozproszenie jest zwizane, przede wszystkim, ze zjawiskami:


odbicia na granicach ziaren krystalicznych,
zaamania na granicach ziaren krystalicznych,
odbicia i zaamania na drobnych wtrceniach, porach, wydzieleniach, itp.

Pochanianie powoduj takie zjawiska jak:


strata energii fali spowodowana zamian drga mechanicznych na ciepo w wyniku tarcia,
wprawianie w ruch drgajcy elektronw i jonw oraz dyslokacji przez fale ultra dwikowe,
wprawianie w ruch drgajcy elementarnych dipoli magnetycznych w materiaach magnetycznych.
10.3 BADANIA ELEKTROMAGNETYCZNE

10.3.1 Wprowadzenie

W elektromagnetycznych metodach bada nieniszczcych wykorzystuje si, najoglniej ujmujc, zjawiska


towarzyszce wzbudzaniu pola elektromagnetycznego w obiekcie przeznaczonym do kontroli. Wrd tych
metod najszersze zastosowanie znalazy badania magnetyczne i wiroprdowe.
Badania magnetyczne polegaj na wzbudzaniu w kontrolowanym obiekcie pola magnetycznego i
poszukiwaniu tzw. lokalnych, magnetycznych pl rozproszenia, powstajcych nad powierzchni obiektu w
miejscu wystpowania lub bezporedniej bliskoci niezgodnoci spawalniczych. Do wykrywania pl
rozproszenia mona zastosowa proszek ferromagnetyczny, tam magnetyczn, cewki indukcyjne, sond
Halla lub sond Frstera.
W zalenoci od sposobu wykrywania pola rozproszenia rozrnia si:
badania magnetyczne - proszkowe,
badania magnetograficzne,
badania wykorzystujce przetworniki pomiarowe reagujce na pole magnetyczne.
Badania wiroprdowe polegaj na wzbudzaniu w badanych obiektach zmiennego pola magnetycznego o
odpowiednio wysokiej czstotliwoci tak, aby powstay prdy wirowe oraz na poszukiwaniu miejsc, w ktrych
pole magnetyczne tych prdw (przeciw pole) ulega nagej zmianie.
Obiekt z materiau ferromagnetycznego wprowadzony w obrb pola magnetycznego ulega namagnesowaniu.
Stan tego namagnesowania w postaci magnetycznych linii sil w obiekcie bez niecigoci jest regularny. W
przypadku istnienia niecigoci, np. w postaci pknicia wychodzcego na powierzchni, przebieg linii si w
jej otoczeniu niezgodnoci ulega zakceniu. Przejawia si to tym, e linie sit omijaj niecigo: cz linii
zagszcza si w materiale, cz natomiast wychodzi na zewntrz obiektu Konfiguracja tego lokalnego pola
magnetycznego jest taka, jak pola wytworzonego przez bieguny magnetyczne N" i S" rozmieszczone na
brzegach niecigoci (rys.54).

Rys,54, Konfiguracja magnetycznego pola rozproszenia

Lokalne pole magnetyczne powstajce nad powierzchni namagnesowanego obiektu w pobliu niecigoci
materiau dochodzcych do powierzchni lub lecych pod ni, nosi nazw magnetycznego pola (strumienia)
rozproszenia.
Najsilniejsze magnetyczne pole rozproszenia wywoane jest przez niecigoci materiau dochodzce do
powierzchni, tj. przez niecigoci powierzchniowe. Niecigoci znajdujce si pod powierzchni{niezgodnoci
podpowierzchniowe) wywouj pole znacznie sabsze. Jest ono tym sabsze, im wiksze jest ich oddalenie
od powierzchni. O bezwzgldnej wielkoci pola rozproszenia decyduje wielko i ksztat niezgodnoci
spawalniczej oraz jej orientacja wzgldem linii si wzbudzonego w obiekcie pola magnetycznego.
Najkorzystniejszym do wykrycia niezgodnoci jest przypadek, gdy paszczyzna niecigoci jest skierowana
prostopadle do kierunku wzbudzonego pola.
Podstawowe wielkoci wektorowe opisujce pole magnetyczne to:
indukcja magnetyczna, B;
magnetyzacja, M;
natenie pola magnetycznego, H.

W orodku magnetycznym wystpuje zaleno:

gdzie: B - indukcja magnetyczna (gsto strumienia) okrelajca w dowolnym punkcie przestrzeni pole magnetyczne,
0- przenikalno magnetyczna prni wynoszca 4 10 -7H/M;
H - natenie pola magnetycznego,
M-magnetyzacja.

W przypadku, gdy wektory H, M i B s stae (niezmienne w czasie)-istnieje stae pole magnetyczne. Gdy
ktrykolwiek z wektorw zmienne kierunek, zwrot lub warto w czasie to wystpuje zmienne pole
magnetyczne.
Pole magnetyczne moe by jednorodne w przypadku, gdy wektory maj jednakowe zwroty, kierunki i
wartoci. W innych przypadkach wystpuje pole magnetyczne niejednorodne.
Materiay mona podzieli na niemagnetyczne i ferromagnetyczne. Wrd materiaw
niemagnetycznych rozrnia si paramagnetyki, dla ktrych podatno magnetyczna K = M/H >0 oraz
diamagnetyki, dla ktrych K < O . Materiay ferromagnetyczne charakteryzuj si tym, e momenty
magnetyczne atomw lub jonw w domenach s ustanowione w tym samym kierunku nawet podczas
nieobecnoci zewntrznego pola magnetycznego. Wasnoci ferromagnetyczne posiada wikszo stali i
stopw elaza (z wyjtkiem stali austenitycznych).

10.3.2 Badania magnetyczne - proszkowe

Badania magnetyczne - proszkowe polegaj na wykrywaniu magnetycznych pl rozproszenia za pomoc


drobnoziarnistego, ferromagnetycznego proszku, ktry nanosi si na powierzchni badanego obiektu podczas
jego namagnesowania.
Magnetyczne pole (strumie) rozproszenia, bdce polem silnie niejednorodnym, wywiera na czsteczki
proszku stosunkowo du si skierowan do powierzchni obiektu tj. do miejsca, w ktrym linie si tego pola
przecinaj badan powierzchni. Si t mona opisa zalenoci :
gdzie: F - sia z jak oddziaywuje strumie (pole) rozproszenia na czstk proszku, 0- przenikalno
magnetyczna prni (staa magnetyczna), Kp - podatno magnetyczna postaci, V - objto czstki
proszku, H - natenie pola magnetycznego, l - dugo mierzona wzdu linii si strumienia
rozproszenia.

Sia ta jest tak dua, e gromadzenie si czstek proszku nastpuje pomimo nawet intensywnego ich ruchu.
Rys.55. Schemat siowego oddziaywania magnetycznego pola rozproszenia na czstki
proszku powodujcego ich skupienie w miejscu niecigoci.

Skupiska proszku odwzorowuj swym ksztatem rzeczywisty ksztat niezgodnoci


spawalniczych, bdcych przyczyn pl rozproszenia. Skupiska proszku magnetycz-
nego bdce wynikiem oddziaywania magnetycznych pl rozproszenia nazywane s
defektogramami proszkowymi.
Badania magnetyczne - proszkowe, jak rwnie i inne metody magnetyczne, mog
by stosowane do badania obiektw wycznie z materiaw ferromagnetycznych.
Pozwalaj one na skuteczne wykrywanie niezgodnoci zalegajcych pod powierzchni
na gbokoci rzdu kilku milimetrw.

You might also like