Zukowski Ocena Bezpieczenstwa

Stanisaw ukowski
Ocena bezpieczestwa paskich

konstrukcji prtowych
w aspekcie teorii przystosowania
Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej

Wrocaw 2006
2
Recenzenci
Nina JUZWA
Wanda LIWISKA-ADZISKA
Opracowanie redakcyjne
Maria IZBICKA
Korekta
Alina KACZAK
Copyright by Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 2006
OFICYNA WYDAWNICZA POLITECHNIKI WROCAWSKIEJ

Wybrzee Wyspiaskiego 27, 50-370 Wrocaw
ISBN 83-7085-917-8
Drukarnia Oficyny Wydawniczej Politechniki Wrocawskiej. Zam. nr /2006.

Prace Naukowe Instytutu Inynierii Ldowej 3
Nr 54 Politechniki Wrocawskiej Nr 54
Monografie Nr 22 2006
paskie ukady prtowe,

teoria przystosowania,
bezpieczestwo konstrukcji
Stanisaw UKOWSKI*
Ocena bezpieczestwa paskich konstrukcji prtowych

w aspekcie teorii przystosowania
W pracy przedstawiono algorytm probabilistycznej oceny bezpieczestwa paskich konstrukcji prto-
wych wykonanych z materiaw sprysto idealnie plastycznych. Algorytm obejmuje dwa zasadnicze
zagadnienia: okrelanie warunkw granicznych na podstawie teorii przystosowania i ocen bezpie-
czestwa konstrukcji z wykorzystaniem teorii niezawodnoci. Algorytm uwzgldnia obcienia sta-
tyczne stae i zmienne, w tym zmiany temperatury w granicach, w ktrych mona przyj, e nie po-
woduj zmian waciwoci fizycznych materiau. Przedstawione zwizki zachowuj sw wano take
w przypadku dziaania obcie dynamicznych.
Na podstawie najistotniejszych pozycji literatury przedstawiono rys historyczny teorii przystosowania
oraz wyniki bada dowiadczalnych uzasadniajce wybr tej teorii jako podstawy oceny bezpiecze-
stwa konstrukcji wykonanych z materiaw sprysto idealnie plastycznych. Przedstawiono te pod-
stawowe zaoenia i twierdzenia tej teorii. Wskazano na niespjnoci klasycznych sformuowa kine-
matycznych ze sformuowaniami statycznymi teorii przystosowania i zaproponowano sposb ich
eliminacji. Zaproponowano algorytm formuowania warunkw granicznych wykorzystujcy analogie
midzy sformuowaniami pierwotnymi i dualnymi programowania liniowego oraz midzy sformuo-
waniami statycznymi i kinematycznymi teorii przystosowania. Algorytm ten obejmuje formuowanie
liniowych statycznych warunkw przystosowania konstrukcji, formuowanie liniowych ukadw rw-
na z ogranicze pierwotnych i dualnych ukadw rwna, ktrych rozwizania pozwalaj na wyzna-
czanie warunkw granicznych jako funkcji zmiennych wyjciowych okrelajcych konstrukcj i jej
obcienia. Otrzymywane tak warunki graniczne mog by traktowane jak ograniczenia kinematyczne
generujce, wraz z odpowiadajcymi im sformuowaniami statycznymi (pierwotnymi), rozwizania zu-
pene. Przedstawiono liniowe warunki przystosowania wyraone poprzez siy przekrojowe, dla prze-
krojw bisymetrycznych w przypadku zginania, w przypadku zginania z udziaem siy podunej oraz
w przypadku zginania z udziaem siy podunej i poprzecznej. Wskazano na nieciso istniejcego
twierdzenia statycznego dla zginanych elementw o przekroju monosymetrycznym i wyprowadzono,
wyraone poprzez siy przekrojowe, zlinearyzowane warunki przystosowania w przypadku zginania
oraz zginania z udziaem siy podunej.
Podobnie jak w przypadku teorii przystosowania, na podstawie literatury przedstawiono rys historyczny
rozwoju teorii niezawodnoci. Uwzgldniono istniejce prace z zakresu oceny niezawodnoci w aspekcie
teorii przystosowania. Scharakteryzowano podstawowe miary i metody ich okrelania stosowane w teorii
niezawodnoci. Zaproponowano iteracyjny algorytm wyznaczania wskanika niezawodnoci Hasofe-
* Instytut Inynierii Ldowej Politechniki Wrocawskiej, Wybrzee Wyspiaskiego 27, 50-370 Wrocaw.
4 Podstawowe oznaczenia
raLinda. Omwiono podstawowe systemy niezawodnociowe i przedstawiono modelowanie nimi

konstrukcji w kontekcie oceny bezpieczestwa na podstawie teorii przystosowania.
Przedstawiono szczegowe zwizki umoliwiajce ocen bezpieczestwa paskich konstrukcji prto-
wych o przekrojach jednorodnych i hybrydowych wykonanych z materiaw sprysto idealnie pla-
stycznych. Proponowany algorytm moe te by atwo adaptowany do oceny bezpieczestwa take
innych konstrukcji, na przykad elbetowych i uwzgldniania take innych stanw konstrukcji uzna-
wanych za awaryjne, na przykad utraty statecznoci.
Zilustrowano zastosowanie proponowanej koncepcji oceny bezpieczestwa konstrukcji dwoma przy-
kadami. Przedstawiono wyniki kilku rozwiza tych przykadw ilustrujce rne elementy propono-
wanego algorytmu.
Podstawowe oznaczenia
Przyjmujc oznaczenia, kierowano si nastpujcymi zasadami:
1) litera o normalnej gruboci czcionki oznacza sta, zmienn lub funkcj,
2) litera pogrubiona oznacza wektor lub macierz,
3) w oznaczeniach dwuliterowych druga litera doprecyzowuje oznaczenie zasadnicze,
jakim jest pierwsza litera (wyjtek stanowi symbol , ktry oznacza przyrost lub am-
plitud wielkoci oznaczonej drug liter),
4) indeks grny okrela przyczyn, ktrej skutkiem jest dana wielko lub stan ukadu
(wyjtek stanowi tu indeks T, ktry moe oznacza wpyw temperatury lub transpo-
zycj wektora lub macierzy),
5) indeks dolny pierwszy oznacza miejsce wystpowania danej wielkoci lub jej nu-
mer,
6) indeks dolny drugi doprecyzowuje to miejsce.
Due litery aciskie
A pole przekroju prta,
A zbir zdarze okrelajcych stan niebezpieczny (awaryjny) systemu,
Av pole czci przekroju czynnej przy cinaniu,
A macierz wspczynnikw reprezentujcych pola napre resztkowych
samozrwnowaonych w przekrojach,
A macierz wspczynnikw reprezentujcych pola napre resztkowych
AY macierz wspczynnikw reprezentujcych pole resztkowych si prze-
krojowych pozostajcych w rwnowadze z obcieniem zerowym,
A* macierz A zredukowana do wspczynnikw wystpujcych w ogra-
niczeniach aktywnych,
A*Y macierz AY zredukowana do wspczynnikw wystpujcych w ogra-
niczeniach aktywnych,
B zbir zdarze okrelajcych bezpieczestwo systemu,
Podstawowe oznaczenia 5
B macierz wspczynnikw reprezentujcych pole napre resztko-

wych,
C macierz wspczynnikw reprezentujcych pole napre resztko-
wych,
CX macierz kowariancji zmiennych X,
D macierz podatnoci,
Eijkl wspczynniki sprystoci materiau,
E modu sprystoci Younga,
E[X] warto oczekiwana zmiennej losowej X,
F obcienie,
FX[X] dystrybuanta zmiennej losowej X,
G(Y) funkcja graniczna w przestrzeni standaryzowanych normalnych zmien-
nych losowych,
K macierz sztywnoci,
K0 macierz deterministyczna, ktrej elementami s wartoci oczekiwa-
ne poszczeglnych elementw tej macierzy,
K = K K0 macierz losowych fluktuacji macierzy K, ktrych wartoci oczekiwane
s rwne zeru,
I moment bezwadnoci przekroju prta,
I macierz jednostkowa,
L dugo, rozpito,
Me moment zginajcy w przekroju prta w ukadzie sprystym,
Mr moment resztkowy w przekroju prta,
Mo graniczny moment plastyczny przekroju prta.
Me graniczny moment sprysty przekroju prta.
Ms maksymalny moment, przy ktrym moliwe jest obcienie w zakre-
sie sprystym momentem z przeciwnym zwrotem o wartoci 2Me,
M* moment odpowiadajcy osigniciu przez stref uplastycznion osi
geometrycznej przekroju przy obcianiu od zera do M*,
j moment zginajcy w i-tym przekroju wywoany jednostkow si hi-
Mi
perstatyczn Yj = 1,
Me wektor amplitud sprystych zmian momentw w przekrojach,
Ne sia osiowa w przekroju prta w ukadzie sprystym,
Nr sia osiowa resztkowa w przekroju prta,
No graniczna plastyczna sia osiowa w przekroju prta.
Ne graniczna sprysta sia osiowa w przekroju prta.
j
Ni sia osiowa w i-tym przekroju wywoana jednostkow si hipersta-
tyczn Yj = 1,
P[Z] prawdopodobiestwo zdarzenia Z,

Q dowolna sia przekrojowa,
Q wektor wspczynnikw ukadu ogranicze statycznych na przysto-
sowanie reprezentujcych obcienie,
Q* wektor Q zredukowany do wspczynnikw wystpujcych w ogra-
niczeniach czynnych,
R moc dyssypacji ukadu,
S moc obcienia,
U wektor przemieszcze,
Ve sia tnca w przekroju prta w ukadzie sprystym,
Vr sia tnca resztkowa w przekroju prta,
Ve graniczna sprysta sia tnca w przekroju prta,
Vo graniczna plastyczna sia tnca w przekroju prta,
VX wspczynnik zmiennoci zmiennej X,
j
Vi sia tnca w i-tym przekroju wywoana jednostkow si hiperstatyczn
Yj = 1,
We sprysty wskanik zginania przekroju prta,
Wo plastyczny wskanik zginania przekroju prta,
Ws wskanik zginania przekroju prta na przystosowanie (dla przekroju
bisymetrycznego Ws = Wo),
X = ( X 1 ,..., X n ) T
wektor bazowych zmiennych losowych, to jest zmiennych
wyjciowych stanowicych parametry geometryczne i fizycz-
ne konstrukcji oraz parametry obcienia,
XR = (XR1,..., XRr)T X wektor zmiennych losowych okrelajcych nono konstruk-
cji,
XS = (XS1,..., XSs)T X wektor zmiennych losowych okrelajcy obcienie,
Y wektor standaryzowanych zmiennych losowych,
Yr = (Y1r,..., Ynhr)T wektor zmiennych niezalenych okrelajcych pola resztko-
wych si przekrojowych,
Z(X) zapas bezpieczestwa (funkcja bazowych zmiennych losowych).
Mae litery aciskie
b szeroko przekroju,
fX(X) funkcja gstoci rozkadu prawdopodobiestwa zmiennej losowej X,
h wysoko przekroju,
nh stopie statycznej niewyznaczalnoci ukadu,
nk liczba przekrojw krytycznych,
pf prawdopodobiestwo awarii,
Podstawowe oznaczenia 7
pr = 1 pf niezawodno (prawdopodobiestwo niewystpienia awarii),

tf grubo stopki przekroju dwuteowego i teowego,
tw grubo rodnika przekroju dwuteowego i teowego,
x wektor wsprzdnych geometrycznych poszczeglnych punktw cia-
a,
sijr(x) pole napre resztkowych samozrwnowaonych w przekroju pr-
ta,
y* punkt obliczeniowy w przestrzeni standaryzowanych zmiennych lo-
sowych.
Due litery greckie
( X i ) przyrost (ujemny) wskanika wynikajcy z uwzgldnienia loso-
wego charakteru zmiennej X i ,
K = K K0 macierz losowych fluktuacji macierzy K, ktrych wartoci oczekiwane
s rwne zeru,
wektor prdkoci odksztace naprzemiennych,
Me wektor amplitud sprystych zmian momentw w przekrojach,
(ij) funkcja plastycznoci,
[X] dystrybuanta rozkadu normalnego zmiennej losowej X,
0[X] dystrybuanta standardowego rozkadu normalnego zmiennej losowej
X,
1[X] funkcja odwrotna do dystrybuanty rozkadu normalnego.
Mae litery greckie
wektor kosinusw kierunkowych,
, macierze wspczynnikw okrelajcych pola napre resztkowych
wskanik (indeks) niezawodnoci HasoferaLinda przy zmiennych
normalnych standaryzowanych,
HL wskanik niezawodnoci HasoferaLinda,
C wskanik niezawodnoci Cornella,
FORM wskanik niezawodnoci wyznaczony metod FORM,
SORM wskanik niezawodnoci wyznaczony metod SORM,
RE wskanik niezawodnoci RosebluthaEstevy,
( X i ) przyrost (ujemny) wskanika wynikajcy z uwzgldnienia losowe-
go charakteru zmiennej Xi,
ij delta Diraca,
(X) wspczynnik bezpieczestwa,
odksztacenie,
e odksztacenie spryste,
p odksztacenie plastyczne,
T odksztacenie termiczne,
T wektor odksztace transponowany,
prdko odksztacenia,
ij skadowa tensora odksztace,
wektor zmiennych dualnych (prdkoci odksztace plastycznych),
* wektor zmiennych dualnych bez skadowych zerowych,
i krzywizny gwne powierzchni aproksymujcej,
wspczynnik intensywnoci obcienia (mnonik granic zmiennoci
obcie),
wspczynnik Poissona,
wsprzdna przekroju krytycznego w przle prta,
[R,S] wspczynnik korelacji zmiennych R oraz S,
naprenie normalne w jednoosiowym stanie naprenia,
0 granica plastycznoci materiau,
ij skadowa tensora napre,
Z odchylenie standardowe zmiennej losowej Z,
x, y, z skadowe normalne tensora naprenia w ukadzie wsprzdnych x,
y, z,
xy, yz, zx skadowe styczne tensora napre,
i+ i i prdkoci zmian ktw w przegubach plastycznych zginanych,
funkcja gstoci prawdopodobiestwa,
n n-wymiarowa normalna gsto prawdopodobiestwa standaryzowa-
nych zmiennych losowych,
wektor prdkoci odksztace naprzemiennych.

9
1. Cel i zakres pracy
1.1. Cel pracy

Celem pracy jest opracowanie algorytmu probabilistycznej oceny bezpieczestwa pa-
skich konstrukcji prtowych wykonanych z materiaw, dla ktrych dopuszczalne jest
przyjcie modelu sprysto idealnie plastycznego. Algorytm uwzgldnia obcienia sta-
tyczne stae i zmienne, w tym zmiany temperatury w granicach, w ktrych mona przy-
j, e nie powoduj zmian waciwoci fizycznych materiau. Przedstawione zwizki
zachowuj sw wano take w przypadku dziaania obcie dynamicznych.
Podstaw oceny bezpieczestwa stanowi warunki graniczne, ktrych spenienie ozna-
cza osignicie przez obcienie, o okrelonym programie dziaania, poziomu uznawa-
nego za zagraajcy bezpieczestwu. Przy przyjtych zaoeniach (konstrukcja spry-
sto idealnie plastyczna poddana dziaaniu obcie staych i zmiennych) podstawowy-
mi zagroeniami bezpieczestwa s: moliwo przeksztacenia si konstrukcji w me-
chanizm w wyniku uplastycznienia materiau, wystpowanie odksztace plastycznych
przeciwnych znakw, mogce prowadzi do zmczenia niskocyklowego, lub moliwo-
ci utraty statecznoci.
Ocena bezpieczestwa konstrukcji, w ujciu probabilistycznym, obejmuje dwa za-
sadnicze zagadnienia: formuowanie warunkw granicznych i obliczanie, na ich pod-
stawie, wartoci wspczynnikw stanowicych miary bezpieczestwa. Warunki granicz-
ne okrelane s z wykorzystaniem metod analizy konstrukcji przyjmowanych stosow-
nie do typu konstrukcji, dziaajcych obcie i rodzaju materiau, z ktrego wykonana
jest konstrukcja. Ocen bezpieczestwa konstrukcji, gdy znane s jej teoretyczne mo-
dele z okrelonymi warunkami granicznymi, zajmuje si teoria niezawodnoci wyko-
rzystujca metody rachunku prawdopodobiestwa i statystyki matematycznej. Aktual-
nie zastosowanie teorii niezawodnoci w praktyce inynierskiej ogranicza si do two-
rzenia wzorw normowych i kalibrowania ich wspczynnikw, oceny niezawodnoci
konstrukcji specjalnych, takich jak wiee wiertnicze oraz w dziaalnoci eksperckiej.
W pracy przedstawione zostan szczegowe zwizki umoliwiajce ocen bezpie-
czestwa paskich konstrukcji prtowych o przekrojach jednorodnych i hybrydowych
wykonanych z materiaw sprysto idealnie plastycznych. Mog to by na przykad
konstrukcje stalowe lub ze stopw aluminiowych. Proponowany algorytm moe te by
10 1. Cel i zakres pracy
atwo adaptowany do oceny bezpieczestwa take innych konstrukcji, na przykad el-

betowych i uwzgldniania innych stanw konstrukcji uznawanych za awaryjne, na przy-
kad utraty statecznoci.
Uwzgldniajc, e do podstawowych obcie konstrukcji budowlanych nale ob-
cienia zmienne, warunki graniczne bd okrelane na podstawie teorii przystosowa-
nia, ktra, jak wykazuj badania dowiadczalne, dostarcza bezpiecznych warunkw gra-
nicznych w przypadku dziaania takich obcie. Szczeglnym przypadkiem takich ob-
cie s obcienia stae, ktre mog by traktowane jak obcienia zmienne o dolnej
i grnej granicy ich zmiennoci rwnych sobie. W rozwaaniach zostanie pominita te-
oria nonoci granicznej jako oddzielna metoda, ktra dostarcza bezpiecznych warun-
kw granicznych tylko w przypadku dziaania obcie staych, ktre po ewentualnym
narastaniu w jednym cyklu do wartoci kocowych nie ulegaj zmianie. W przypadku
obcie zmiennych nono graniczna okrelona wedug teorii nonoci granicznej moe
znacznie przewysza rzeczywist nono konstrukcji. Teoria nonoci granicznej jest
szczeglnym przypadkiem teorii przystosowania odpowiadajcym obcieniom staym,
jej pominicie w rozwaaniach jako oddzielnej metody nie zawa zakresu rozwaa-
nych zagadnie.
1.2. Zakres pracy

Na tre pracy skada si siedem rozdziaw. W rozdziale pierwszym sformuowano
cel i omwiono zakres pracy, ktry obejmuje dwa zasadnicze zagadnienia: okrelanie
warunkw granicznych na podstawie teorii przystosowania i ocen bezpieczestwa kon-
strukcji z wykorzystaniem teorii niezawodnoci.
W rozdziale drugim przedstawiono rys historyczny rozwoju teorii przystosowania
z uwzgldnieniem najistotniejszych pozycji literatury dotyczcych tej teorii i jej zasto-
sowa w zakresie odpowiadajcym niniejszej pracy. Przedstawiono wyniki bada do-
wiadczalnych uzasadniajce wybr teorii przystosowania jako najlepiej okrelajcej
nono konstrukcji wykonanych z materiau sprysto idealnie plastycznego. Przed-
stawiono te podstawowe zaoenia i twierdzenia tej teorii.
W rozdziale trzecim wskazano na niespjnoci klasycznych sformuowa kinema-
tycznych ze sformuowaniami statycznymi teorii przystosowania i zaproponowano spo-
sb ich eliminacji. Wykorzystujc znane analogie midzy sformuowaniami pierwotny-
mi i dualnymi programowania liniowego oraz midzy sformuowaniami statycznymi
i kinematycznymi teorii przystosowania, zaproponowano algorytm przedstawiania wa-
runkw granicznych dla konstrukcji jako funkcji parametrw okrelajcych konstruk-
cj i obcienie. Algorytm ten obejmuje formuowanie liniowych (zlinearyzowanych)
statycznych warunkw przystosowania konstrukcji, formuowanie liniowych ukadw
rwna z ogranicze pierwotnych i dualnych ukadw rwna, ktrych rozwizaniami
s zmienne dualne jako funkcje zmiennych bazowych rozumianych tu jako parametry
1.2. Zakres pracy 11
wyjciowe okrelajce bezporednio konstrukcj i obcienia. To pozwala na wyzna-

czanie warunkw granicznych i zapasw bezpieczestwa jako funkcji zmiennych bazo-
wych. Otrzymywane tak warunki graniczne mog by traktowane jak ograniczenia ki-
nematyczne generujce, wraz z odpowiadajcymi im sformuowaniami statycznymi (pier-
wotnymi), rozwizania zupene. Wyprowadzono te, wyraone poprzez siy przekrojo-
we, zlinearyzowane warunki przystosowania dla przekrojw bisymetrycznych w przy-
padku zginania z udziaem siy podunej oraz podunej i poprzecznej. Wskazano na
nieciso istniejcego twierdzenia statycznego dla zginanych elementw o przekroju
monosymetrycznym i wyprowadzono, wyraone poprzez siy przekrojowe, zlinearyzo-
wane warunki przystosowania w przypadku zginania oraz zginania z udziaem siy podu-
nej.
W rozdziale czwartym przedstawiono rys historyczny rozwoju teorii niezawodnoci
z uwzgldnieniem najwaniejszych pozycji literatury. Uwzgldniono te prace z zakre-
su oceny niezawodnoci w aspekcie teorii przystosowania, w tym istotniejsze prace au-
tora niniejszej pracy. Scharakteryzowano podstawowe miary i metody ich okrelania sto-
sowane w teorii niezawodnoci. Zaproponowano iteracyjny algorytm wyznaczania wska-
nika niezawodnoci HasoferaLinda.
W rozdziale pitym omwiono podstawowe propozycje oszacowa niezawodnoci
konstrukcji jako systemw niezawodnociowych. Proponowana w rozdziale trzecim kon-
cepcja wyznaczania warunkw granicznych pozwala na okrelanie szeregowego mode-
lu systemu niezawodnociowego konstrukcji.
W rozdziale szstym zilustrowano zastosowanie proponowanej koncepcji oceny bez-
pieczestwa konstrukcji dwoma przykadami. Przedstawiono wyniki kilku rozwiza tych
przykadw ilustrujce rne elementy proponowanego algorytmu.
W rozdziale sidmym przedstawiono posumowanie rozwaa zawartych w pracy.
12 2. Podstawy teorii przystosowania ukadw prtowych
2. Podstawy teorii przystosowania ukadw prtowych
2.1. Wstp
Za prekursora teorii przystosowania uwaa si Grninga [56], ktry na przykadzie
kratownicy wykaza niebezpieczestwo zniszczenia konstrukcji sprysto-plastycznej
wwyniku uplastycznienia materiau pod dziaaniem obcie zmiennych.
Warunki przystosowania belek o przekroju idealnie dwuteowym wyraone poprzez
momenty zginajce przedstawi Bleich [14]. Analizowa on te przystosowanie kra-
townic.
Oglne twierdzenia dotyczce przystosowania kontinuum sprysto idealnie plastycz-
nego i sprysto-plastycznego ze wzmocnieniem przedstawi Melan [107, 108, 109, 110].
Problemy przystosowania kratownic rozwaali te Prager [141] i Neal [123], ktrzy
zwrcili uwag, e w tym przypadku naley si liczy z moliwoci utraty stateczno-
ci prtw ciskanych przed ich uplastycznieniem.
Rozrnienia plastycznoci przyrostowej i naprzemiennej dokonali Horne [70] oraz
Neal i Symonds [124], ktrzy wyprowadzili warunek zmczeniowy dla przypadku zgi-
nania wykazujc, e dla zginanych przekrojw innych ni dwuteowe bez rodnika do
przystosowania si potrzebne jest spenienie warunkw przedstawionych przez Bleicha
i warunkw chronicych przed plastycznoci naprzemienn. Warunki te cznie stano-
wi podstaw twierdzenia zwanego twierdzeniem BleichaMelana.
Wychodzc z warunkw Bleicha traktowanych jako warunki przyrostowe dla prze-
krojw dwuteowych, Neal [121, 122] sformuowa twierdzenia kinematyczne dotycz-
ce przystosowania i nieprzystosowania przyrostowego belek i ram, wyraone poprzez
momenty zginajce.
Koiter [80] pokaza, e warunki na przystosowanie wyraone poprzez momenty zgi-
najce s prawdziwe tylko dla przekrojw bisymerycznych. Nie zapewniaj natomiast
przystosowania przekrojw monosymetrycznych i ewentualne ich stosowanie na przy-
kad w przypadku przekrojw teowych prowadzi do oszacowa przyblionych od gry.
W tym zakresie Konieczny [82] przedstawi oglne warunki na przystosowanie belek,
obejmujce take przystosowanie belek o przekrojach monosymetrycznych.
Oglne twierdzenie kinematyczne o przystosowaniu i nieprzystosowaniu kontinuum
materialnego sformuowa Koiter [79, 80]. Uoglnienie tego twierdzenia na obcienia
termiczne przedstawi Rozenblum [150]. Gokhfeld [54] i Sawczuk [156] zapocztko-
2.1.Wstp 13
wali stosowanie twierdzenia Koitera w analizie przystosowania dla odcinkowo linio-

wych warunkw granicznych. Pham [135], Pham i Stumpf [137] zaproponowali zre-
dukowan posta twierdzenia Koitera, ktra nie wymaga wykonywania cakowania cykli
obcie wzgldem czasu. Wersj szczegln tego podejcia dla kratownic i ram wyra-
on poprzez naprenia przedstawi Pham [136].
Oglne twierdzenia o przystosowaniu (wyprowadzone z twierdzenia Melana)
inieprzystosowaniu (wyprowadzone z twierdzenia Koitera) wyraone poprzez siy prze-
krojowe przedstawi Knig [87, 89, 90]. Tam te uy on pojcia powierzchni spry-
stej jako obszaru w przestrzeni si przekrojowych, w obrbie ktrego zmiany tych si
nie powoduj uplastycznienia w adnym punkcie przekroju. Wykaza te wasnoci tych
powierzchni uatwiajce ich dobieranie.
Problemy przystosowania dla materiaw ze wzmocnieniem rozpatrywali Templin
iSturm [184], Maier [102], Knig [89] i inni.
Zagadnienie przystosowania w przypadku obcie termicznych rozwaali: Parkes
[133, 134], ktry pokaza, e zmiany temperatury mog powodowa zniszczenie przy-
rostowe lub naprzemienne, na przykadzie skrzyde samolotw, Prager [142] i Rozenblum
[151], ktrzy wykazali, e wspomniane powyej warunki na przystosowanie s praw-
dziwe take w przypadku termicznych obcie zmiennych dla zmian temperatury
wgranicach niepowodujcych zmian waciwoci materiau. Knig [88] rozpatrywa
twierdzenie Melana, w przypadku gdy warunek graniczny imodu sprystoci mate-
riau zale od temperatury.
Ceradini [22, 23], Hwa Shan Ho [72], Corradi i Maier [32], Capurso [21], wykazali,
e twierdzenie Melana jest prawdziwe take w przypadku obcie dynamicznych.
Opis zagadnienia przystosowania w ujciu programowania liniowego stosowali Hodge
[66], Heyman [62], Gavarini [53], Cyras [34], Corradi i Zavelani [33] oraz inni. Ogl-
nie problem przystosowania w ujciu programowania matematycznego zosta sformu-
owany przez Maiera [102, 103], Kamenjarzha i Weicherta [75] oraz innych. Warto wspo-
mnie, e programowanie matematyczne naley do podstawowych metod optymaliza-
cji, ktra jest wanym zagadnieniem w analizie konstrukcji, cile zwizanym z ocen
ich niezawodnoci. W tym zakresie przykadowo mona wymieni prac Jendy i Putre-
szy [73].
Wiele prac dotyczy algorytmizacji numerycznej analizy przystosowania. Mona tu
przykadowo wymieni prac Borkowskiego i Kleibera [18], w ktrej autorzy zastoso-
wali przyrostow analiz numeryczn, prace Orkisza i wspautorw [128132],
wktrych rozpatrywano problem wyznaczania napre resztkowych, proponujc r-
ne algorytmy numeryczne oparte na nierwnoci Martina [105], dotyczcej cakowitej
pracy uzupeniajcej. Wielu autorw proponuje algorytmy wykorzystujce metod ele-
mentw skoczonych (MES). Przykadowo wymieni mona prac Zwoliskiego i Bie-
lawskiego [200], w ktrej przedstawiono algorytm doboru napre resztkowych w ana-
lizie przystosowania i nonoci granicznej, Cichonia iWaszczyszyna [25, 26] oraz Ci-
chonia [27], w ktrych przedstawiono algorytmy MES do analizy przystosowania u-
kw oraz prace Nguyen Dang Hunga i Kniga [126], Weicherta i Gross-Weegea [188],
Yana i Nguyen Dang Hunga [195], Hachemi i Weicherta [57], Heitzera i Staata [61].
Pycko i Mrz [145] zaproponowali metod iteracyjn analizy przystosowania konstruk-
cji, opart na warunkach statycznych, apolegajc na wyznaczaniu mnonika okrela-
jcego modu plastyczny materiau niezbdny do przeniesienia obcie o okrelonym
programie. W caoci metodom numerycznym powicony zosta europejski temat badaw-
czy LISA FEM-Based Limit and Shakedown Analysis for Design and Integrity Asses-
sment in European Industry, z ktrego sprawozdanie pt. Numerical Methods for Limit
and Shakedown Analysis przedstawili w internecie Staat i Heitzer w 2003 roku. Poza
szerokim wykazem literatury przedstawiono tam propozycje postpowania w przypadku
projektowania na przystosowanie. Przedstawiono te podstawowe zaoenia normy euro-
pejskiej (Basic Pressure Vessel Design in New European Code prEN 13445-3:1999)
projektowania zbiornikw, opartego na teorii przystosowania.
Literatura dotyczca zagadnie przystosowania zawiera te prace przedstawiajce
wyniki bada dowiadczalnych. Massonet [106] przedstawi wyniki bada belek dwu-
przsowych obcionych dwiema siami w rodkach rozpitoci przse jedn sta
ijedn zmienn. Nonoci wyznaczone dowiadczalnie przewyszaj nonoci okrelone
na podstawie oblicze w granicach do 5%, a nono graniczna przewysza nono na
przystosowanie o okoo 19%. Bertero i Popov poddali badaniu na zmczenie niskocy-
klowe belki wspornikowe wykonane zdwuteownikw stalowych normalnych o wyso-
koci 120 mm. Badania [20] wykonano na serii belek, dobierajc naprzemienne obci-
enie koca wspornika tak, by w wknach skrajnych w przekroju przypodporowym
wkadym cyklu powstaway te same odksztacenia naprzemienne wynoszce od 1%
do 2,5%. Obserwowano zniszczenie w wyniku zmczenia niskocyklowego po kilku-
dziesiciu cyklach zmian obcienia. Fukumoto [50] przedstawi wyniki bada belek
stalowych o przekroju dwuteowym lub prostoktnym jednoprzsowych, jednym ko-
cem utwierdzonych, adrugim przegubowo podpartych. Badano belki pod obcieniem
ruchomym oraz pod dziaaniem si o zmiennych wartociach o ustalonym pooeniu.
Uzyskano wyniki zgodne z teoretycznymi w zakresie nonoci i przemieszcze oblicza-
nych wedug przedstawionej tam procedury. Przytoczone w pracy [91] wyniki bada
Derbyego, dotyczce dwuteowych belek cigych od dwu do picioprzsowych obci-
onych przetaczanym wielokrotnie walcem po grnym pasie wykazuj du zgodno
zwynikami oblicze w zakresie nonoci i nieco mniejsz w zakresie przemieszcze.
Biegus i wspautorzy [12, 40] badali belki stalowe o przekroju prostoktnym 2010mm,
dwuprzsowe, obcione dwiema siami wrodkach rozpitoci przse jedn sta
ijedn zmienn. Uzyskano nono mniejsz od teoretycznej o okoo 3%. Neal iSymonds
[125] przedstawili wyniki bada modelowych ramy parterowej jednonawowej wykona-
nej z prtw stalowych oprzekroju kwadratowym (1/41/4 cala) obcionej dwiema
siami zmienianymi zgodnie z zaoonym programem. Zbada otrzymano nieznacznie
wiksz nono ni z oblicze i mniejsze przemieszczenia trwae ni obliczone. Popov
iMcCarthy [140] badali ramy parterowe jednonawowe o jednakowej wysokoci su-
2.1.Wstp 15
pw i o rnej wysokoci supw, wykonane zprtw stalowych o przekroju dwuteo-

wym z uebrowanymi wzami obcionymi dwiema siami zmienianymi zgodnie z za-
oonym programem. Wykonano badania nonoci granicznej na przystosowanie przy-
rostowe i na zmczenie niskocyklowe. Z bada otrzymano nonoci wiksze o kilka pro-
cent ni z oblicze. Gdy w obliczeniach uwzgldniono fakt, e uplastycznienie nastpo-
wao nie w przekrojach na przeciciu osi rygli i supw, lecz wprzekrojach na przeci-
ciu osi rygli i krawdzi supw, uzyskano wyniki oblicze znacznie blisze wynikom
uzyskanym z bada. W pracy [63] przedstawiono wyniki bada otrzymane przez Goo-
della i Minera dla ram pitrowych wykonanych z aluminiowych prtw kwadratowych
o przekroju 1/41/4 cala o supach zamocowanych w fundamentach sztywno lub prze-
gubowo. Ramy byy obcione sta si pionow w rodku rygla dolnego i dwiema po-
ziomymi siami zmiennymi w linii rygli. Nonoci z pomiarw nieznacznie przewy-
szay nonoci teoretyczne zarwno dla nonoci granicznej, jak i na przystosowanie.
Publikowane s te prace przedstawiajce wyniki bada, ktre wykazuj znaczne
rozbienoci z wynikami oblicze teoretycznych. Na przykad: Eyre i Galambos [46]
przedstawili wyniki bada belek stalowych dwuprzsowych o przekroju prostoktnym
lub dwuteowym poddanych dziaaniu jednej lub dwu si ruchomych. Nonoci uzyska-
ne z bada znacznie przewyszaj nonoci teoretyczne. Analogiczne badania dotycz-
ce belek dwu- i trjprzsowych przedstawi Grundy [55]. Badane belki o przekroju dwu-
teowym obcione byy dwiema siami poruszajcymi si po pasie dolnym na rolkach.
Otrzymano nonoci o ponad 10% mniejsze ni z oblicze. Wyniki te w porwnaniu
zinnymi i z sob nawzajem wskazuj na pominicie jakich istotnych elementw w ba-
daniach lub w obliczeniach teoretycznych, na przykad pominicie w obliczeniach wpywu
zginania stopki dwuteownika w paszczynie poprzecznej.
Generalnie nonoci okrelane na podstawie bada dowiadczalnych raczej przekra-
czaj nonoci okrelone na podstawie oblicze wedug teorii przystosowania do kilku
procent, przemieszczenia pomierzone s zwykle nieco mniejsze ni obliczone, czego
podstawow przyczyn wydaje si by pomijanie w obliczeniach wzmocnienia mate-
riau. Rnice midzy nonoci dla obcie staych i zmiennych uzyskiwane z bada
(nawet tych budzcych wtpliwoci) s bardzo bliskie analogicznym rnicom uzyski-
wanym zoblicze wedug teorii nonoci granicznej iwedug teorii przystosowania.
Zalenie od zoonoci ukadu i programu obcie zmiennych rnice te wynosz od
kilkunastu nawet do kilkudziesiciu procent. Oznacza to, e teoria przystosowania po-
zwala na bezpieczne szacowanie nonoci konstrukcji, a zastosowanie teorii nonoci
granicznej wprzypadku obcie zmiennych moe prowadzi do znacznego przeszaco-
wania rzeczywistej nonoci konstrukcji. Jako przykad mona tu przytoczy opisan
przez Heymana i innych [63] konstrukcj stycznikowni na wybrzeu morskim Walii
naraonej midzy innymi na znaczne zmienne obcienia wiatrem. Konstrukcja w pierw-
szej wersji zostaa zaprojektowana na podstawie teorii nonoci granicznej przy zaoe-
niu wspczynnika bezpieczestwa o wartoci 1,525. Po wykonaniu oblicze wedug
teorii przystosowania okazao si, e wspczynnik bezpieczestwa wynosi tylko 1,04.
Konstrukcj przeprojektowano tak, e wspczynnik bezpieczestwa wedug teorii przy-

stosowania wynis 1,3, co wedug teorii nonoci granicznej dao wspczynnik bez-
pieczestwa rwny 1,76.
Zasadnicza rnica midzy wynikami bada dowiadczalnych a wynikami oblicze
polega na tym, e teoretycznie przystosowanie powinno nastpowa zwykle po jednym,
ewentualnie dwch cyklach zmian obcie, a w praktyce potrzeba na to kilku cykli.
W praktyce projektowej teoria przystosowania znajduje jeszcze mae zastosowanie,
mimo e w Polsce od 1976 roku dopuszczalne jest wykorzystanie rezerwy plastycznej
materiau w projektowaniu konstrukcji stalowych. Norma PN-76/B-03200 Konstruk-
cje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie oraz jej edycja z 1980 r. dopuszcza-
y wykorzystanie w projektowaniu rezerwy plastycznej materiau dla obcie statycz-
nych pod warunkiem zapewnienia przystosowania do pracy sprystej. W edycji tej normy
z 1990 roku dopuszczono wykorzystanie rezerwy plastycznej materiau wedug teorii
nonoci granicznej dla belek i ram paskich obcionych przewaajco statycznie, jed-
nak zamieszczono tam tablice do projektowania belek opracowane na podstawie teorii
przystosowania (ubiski iwspautorzy [99]).
2.2. Zaoenia podstawowe

Przyjmuje si izotropowy, sprysto idealnie plastyczny model materiau wedug
Prandtla [143], przy zaoeniu maych odksztace. Odksztacenia ij i prdkoci odkszta-
ce ij oraz naprenia ij mog by przedstawione w postaci sum czci sprystej
iczci plastycznej [92]:
ij = ije + ijp , (2.2.1)
ij = ije + ijp , (2.2.2)
ij = ije + ijp . (2.2.3)

W przypadku wystpowania zmian temperatury po prawej stronie wzorw (2.2.1)
do (2.2.3) naley doda, odpowiednio, skadniki ijT, ijT, ijT uwzgldniajce wpyw tych
zmian [92].
W zakresie sprystym zwizki midzy odksztaceniami i napreniami okrela pra-
wo Hookea [92]
ije = Eijkl kle , (2.2.4)
1
ije = Eijkl kle , (2.2.5)
gdzie Eijkl stae wspczynniki charakteryzujce waciwoci spryste materiau.
2.2. Zaoenia podstawowe 17
Dla materiau izotropowego parametry te okrelone s przez modu sprystoci

podunej Younga E i wspczynnik odksztacalnoci poprzecznej Poissona v zwizkami
E
Eijkl = ik jl ij kl , (2.2.6)
1 + 1 2
1
Eijkl =
1
E
(
(1 + ) ik jl ij kl , ) (2.2.7)
1 dla i = j
gdzie ij = delta Diraca.
0 dla i j
W zakresie plastycznego pynicia materia jest idealnie plastyczny i spenia warun-
ki neutralnej statecznoci wedug Drckera [41, 168]
( ij )
ijo d ijp 0 , (2.2.8)
d ij d ijp = 0 . (2.2.9)
Z warunkw (2.2.8) i (2.2.9) wynika, e powierzchnia neutralna w statecznym mate-

riale plastycznym nie jest wklsa, a wektor prdkoci odksztacenia plastycznego jest
do niej prostopady i zwrcony na zewntrz. Przyjmuje si, e istnieje w przestrzeni
napre funkcja plastycznoci ( ij ) = 0 identyczna z funkcj potencjau plastyczne-
go Misesa [115]. Wynika std, stowarzyszone z funkcj plastycznoci ( ij ) = 0 , pra-
wo plastycznego pynicia [157, 168]
( ij )
ijp = . (2.2.10)
ij
Dla idealnej plastycznoci czstka materiau moe znajdowa si w stanie plastycz-
nego pynicia (stan czynny) lub w jednym z dwu stanw, gdy plastyczne pynicie nie
wystpuje, to jest w stanie neutralnym lub w stanie biernym zaliczanym do stanu spr-
ystego
> 0 = 0 stan czynny (obcienie),

( ij )
= 0 i ij = 0 stan neutralny, (2.2.11)
= 0 ij < 0 stan bierny (odcienie).

Przyjmuje si te, e istnieje taka funkcja ( ij ) i taki parametr k charakteryzuj-

cy materia, e zachodzi zwizek ( ij ) = ( ij ) k . Rwno ( ij ) = k stanowi
warunek idealnej plastycznoci. Jako warunki plastycznoci przyjmowane s hipotezy
wytenia. Przykad moe stanowi, dobrze odpowiadajca stanowi rzeczywistemu

wkonstrukcjach metalowych [10, 99], hipoteza HuberaMisesaHenckyego [71, 115]
(
x2 + 2y + z2 x y y z z x + 3 xy
2
+ 2yz + zx
2
)= 02 , (2.2.12)
gdzie: x , y , z , xy , yz , zx skadowe tensora napre w ukadzie wsprzd-

nych x, y, z,
0 granica plastycznoci materiau.
W szczeglnych przypadkach warunek ten ma posta:
paski stan naprenia w ukadzie wsprzdnych x, y
x2 + 2y + z2 x y + 3 xy
2
= 02 , (2.2.13)
paski stan naprenia w punkcie przekroju prta ( x = , xy = )

2 + 3 2 = 02 , (2.2.14)
jednoosiowy stan naprenia
2 = 02 , (2.2.15)
czyste cinanie na paszczynie
3 2 = 02 . (2.2.16)
2.3. Istota i kryteria teorii przystosowania

Do podstawowych obcie konstrukcji budowlanych nale obcienia stae
izmienne. Zalenie od intensywnoci ekstremalnych wartoci obcie mona wyrni
pi zasadniczych sytuacji [92]:
1. Naprenia w adnym punkcie nie osigaj wartoci powodujcych uplastycznienie
zmiany odksztace nastpuj w zakresie sprystym (rys. 2.3.1a).
2. Obcienie w jednym cyklu osiga konfiguracj i intensywno graniczn wedug
Pragera [143], co przeksztaca ukad w mechanizm i prowadzi do teoretycznie nieo-
graniczonego narastania odksztace plastycznych (nieograniczonego narastania ener-
gii dyssypowanej w wyniku odksztace plastycznych) bez zmiany obcienia kon-
strukcja ulega zniszczeniu w wyniku osignicia nonoci granicznej wjednym cy-
klu narastania obcienia (rys. 2.3.1b, 2.3.2 poziom ng , 2.3.3 krzywa zewn-
trzna, 2.3.4 linia ng).
3. Obcienie w rnych cyklach jego zmian osiga konfiguracj i intensywno po-
wodujc wystpowanie odksztace plastycznych, ktre po kilku (niekoniecznie ko-
lejnych) cyklach takich zmian zanikaj we wszystkich punktach (energia dyssypo-
wana w wyniku odksztace plastycznych w czasie t jest skoczona): kon-
2.3. Istota i kryteria teorii przystosowania 19
strukcja przystosowaa si, co oznacza, e wszelkie dalsze zmiany obcienia (zgod-

ne z programem do, ktrego nastpio przystosowanie) nie bd powodoway od-
ksztace plastycznych (rys. 2.3.1e, 2.3.3 obszary ograniczone liniami przerywa-
nymi, 2.3.4 linie pn i pp).
4. Obcienie w rnych cyklach osiga konfiguracj i intensywno powodujc wy-
stpowanie odksztace plastycznych takich, e prowadzi do (teoretycznie nieogra-
niczonego) narastania odksztace i przemieszcze (energia dyssypowana w wyniku
odksztace plastycznych w czasie t ronie nieograniczenie) konstrukcji gro-
zi zniszczenie w wyniku narastania odksztace plastycznych w rnych cyklach, co
okrela si jako zniszczenie przyrostowe (rys. 2.3.1d, 2.3.2 poziom p , 2.3.4
linie np).
5. Obcienie w rnych cyklach osiga konfiguracj i intensywno powodujc wy-
stpowanie w niektrych punktach odksztace plastycznych przeciwnych znakw
(plastyczno naprzemienna), co moe prowadzi po stosunkowo nie duej liczbie
cykli do utraty cigoci materiau, mimo e odksztacenia mog pozostawa mae
konstrukcji grozi zniszczenie w wyniku zmczenia niskocyklowego (rys.2.3.1c,
2.3.4 linia nn).
Naley podkreli, e zachowania konstrukcji po osigniciu stanu granicznego
wjednym cyklu (nono graniczna wedug teorii nonoci granicznej) i w wyniku na-
rastania odksztace plastycznych w rnych cyklach (nono graniczna przyrostowa
wedug teorii przystosowania) s analogiczne w tym sensie, e charakteryzuj si nara-
staniem odksztace plastycznych bez zmiany ekstremalnej intensywnoci obcie. R-
nica polega jednak na tym, e w pierwszym przypadku to narastanie odksztace odby-
wa si w sposb cigy w jednym cyklu, a w drugim przypadku skada si ze skoczo-
nych przyrostw nastpujcych w rnych, nie koniecznie kolejnych, cyklach (rys. 2.3.2).
Intensywno graniczna wedug teorii przystosowania jest nie mniejsza ni intensyw-
no graniczna ze wzgldu na nono spryst i nie wiksza ni nono graniczna
wedug teorii nonoci granicznej. Obszary dopuszczalnych zmian obcie ze wzgl-
du na przystosowanie zale od programu obcie iwoglnoci s obszarami powsta-
jcymi w wyniku przesunicia i ewentualnie zawenia obszaru nonoci sprystej, co
ilustruje rys. 2.3.3.
Kryterium przystosowania przyjmuje si w postaci warunku skoczonoci energii
dyssypowanej Wp w wyniku odksztace plastycznych. Knig [86] zaproponowa to kry-
terium wpostaci warunku (2.3.1), ktry musi by speniony dla kadego punktu ciaa
t

W p = ij (x, t ) ijp (x, t ) dt < , (2.3.1)
0
gdzie: ij (x, t ) skadowe tensora napre,

ijp (x, t ) skadowe tensora prdkoci odksztace plastycznych,
a) b) c)

max max max
min min min
d) e)

max max
min min
Rys. 2.3.1. Przykadowe zalenoci przemieszcze od intensywnoci obcie zmiennych:

a) zakres sprysty, b)nono graniczna, c) plastyczno naprzemienna,
d) nieprzystosowanie przyrostowe, e) przystosowanie
Fig. 2.3.1. Example relations of the displacements versus live loads intensity
a) elastic range, b) limit analysis, c) alternating plasticity,
d) incremental collapse, e) shakedown

ng
p
e
Rys. 2.3.2. Schematyczne porwnanie granicznych intensywnoci obcie: e sprysta nono

graniczna, p nono graniczna przystosowania, ng nono graniczna jednocyklowa
Fig. 2.3.2. Schematical compare of the limit loads intensities: e elastic limit load capacity,
p shakedown limit load capacity, ng instantaneous limit load capacity
2.3. Istota i kryteria teorii przystosowania 21
F1 Krzywa nonoci granicznej

jednocyklowej
F2
Przykadowe obszary
przystosowania
Przykadowe obszary
przystosowania
Krzywa graniczna nonoci

sprystej
Rys. 2.3.3. Przykadowe obszary dopuszczalnych zmian obcie

wedug teorii nonoci sprystej, granicznej i przystosowania
Fig. 2.3.3. Example admissible range of the load changes
with respect to the elastic theory, limit analysis and shakedown
pl
ng np np
gr
nn
pn
pp
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 n
Rys. 2.3.4. Przykadowe wykresy zalenoci przemieszcze plastycznych od liczby cykli zmian obcie:
ng przekroczenie odksztacalnoci materiau w jednym cyklu, np przyrostowe przekroczenie
odksztacalnoci materiau, nn niezanikajca plastyczno naprzemienna, pn zanikajca plastyczno
naprzemienna (przystosowanie), pp zanikajca plastyczno przyrostowa (przystosowanie)
Fig. 2.3.4. Example diagrams of the plastic displacements relation versus the number of load change cycles:
ng instantaneous upcrossing of the material deformability, np incremental upcrossing of the material
deformability, nn unvanished alternating plasticity, pn vanished alternating plasticity (shakedown),
pp vanished incremental plasticity (shakedown)
t czas,
x wektor wsprzdnych geometrycznych poszczeglnych punktw ciaa.
Rychlewski zaproponowa to kryterium (na konferencji, z ktrej nie publikowano
materiaw) w postaci [92]
t
1
Wp = ij (x, t ) ij (x, t ) dt dV < ,
p
(2.3.2)
VV 0
gdzie V objto ciaa.

Maier [103] zaproponowa kryterium rwnowane do (2.3.1) w postaci
max max lim ijp ( x, t ) = p ( x) < , (2.3.3)

x i , j t
gdzie p ekstremalne odksztacenie plastyczne.

Fizycznie przystosowanie si konstrukcji, zwane te przystosowaniem sprystym,
zwizane jest z istnieniem staego pola napre resztkowych (ijr = const), powstaego
wwyniku odksztace plastycznych wywoywanych przez zmieniajce si obcienie
w okresie przystosowywania si konstrukcji. Po okresie przystosowywania si konstrukcji
zmianom obcie nie towarzyszy wystpowanie odksztace plastycznych w adnym
punkcie.
Jedyna merytoryczna rnica midzy teori przystosowania a teori nonoci gra-
nicznej tkwi w wymogu stawianym przez t pierwsz, by pole napre resztkowych
powstajce w wyniku odksztace plastycznych byo niezmienne. Zaoenie to nie jest
istotne wprzypadku dziaania tylko obcie staych, gdy adne naprenia nie ulega-
j wtedy zmianie i obydwie teorie, przy identycznej dokadnoci analizy, prowadz do
identycznych wynikw.
Teoria nonoci granicznej jest szczeglnym przypadkiem teorii przystosowania, gdy
obcienie stae jest szczeglnym przypadkiem obcienia zmiennego, ktrego dolna
igrna granica zmiennoci jest identyczna. W teorii nonoci granicznej przyjmuje si
wprawdzie, e obcienia narastaj w jednym cyklu do poziomu granicznego, jednak
teoria ta nie uwzgldnia ewentualnych zmian obcienia po osigniciu tego poziomu,
co oznacza, e nono graniczna wyznaczona wedug teorii nonoci granicznej doty-
czy w istocie obcienia staego. Wedug teorii przystosowania cykl dochodzenia po-
ziomu obcienia staego do poziomu granicznego jest cyklem przystosowywania si
konstrukcji do przenoszenia takiego obcienia bez wystpowania odksztace plastycz-
nych w okresie, w ktrym obcienie to nie ulegnie zmianie. W przypadku obcie
zmiennych mona wyznacza, na podstawie tej teorii, poziom graniczny rnych konfi-
guracji tych obcie traktowanych niezalenie od innych moliwych konfiguracji tych
obcie, jednak takie rozwizania nie uwzgldniaj skutkw wystpowania odkszta-
ce plastycznych podczas przechodzenia od jednej konfiguracji obcienia do innej.
2.4. Twierdzenia statyczne o przystosowaniu 23
Teoria przystosowania dostarcza za narzdzi umoliwiajcych okrelanie poziomu

granicznego obcie zarwno o jednoznacznie sprecyzowanym programie zmian, jak
io dowolnej zmiennoci w okrelonych granicach, ktrego nieprzekroczenie zapewnia
spryst prac konstrukcji poza cyklami, w ktrych nastpuje przystosowanie (powstanie
odpowiedniego pola napre resztkowych). Wprzypadku powierzchni granicznych
wypukych na wyniki rozwizania nie wpywa sposb zmiany obcienia, lecz tylko gra-
nice jego zmiennoci [87].
2.4. Twierdzenia statyczne o przystosowaniu

2.4.1. Twierdzenie Melana dla kontinuum materialnego
Statyczne kryterium przystosowania kontinuum materialnego pierwszy sformuowa
Melan [107, 108]. Twierdzenie to mona sformuowa nastpujco:
Konstrukcja sprysto-plastyczna przystosuje si do okrelonego programu obci-
e (lub znajdzie si w stanie granicznym ze wzgldu na przystosowanie), jeli istnieje
samozrwnowaone, niezalene od czasu pole napre resztkowych ijr (x) takie, e
suma tych napre i pozostajcych w rwnowadze z obcieniem napre spry-
stych ije (x, t ) spenia w kadym punkcie warunek
( ijr (x) + ije (x, t )) k (x) , (2.4.1)
przy czym warunek ( ijr (x) + ije (x, t )) = k (x) jest warunkiem plastycznoci.
Wykazano [86], e przyjcie warunku (2.4.1) w postaci
k ( x)
( ijr (x) + ije (x, t )) , (2.4.2)
s
gdzie s > 1, zapewnia przystosowanie si konstrukcji w sensie kryterium (2.3.2). Dla
s 1 , W p , co oznacza, e spenienie warunku (2.4.1) rwnociowo w okrelonej
liczbie punktw moe oznacza nieograniczon dyssypacj energii w wyniku odkszta-
ce plastycznych, czyli nieprzystosowanie. Wynika std, w kontekcie analizy bezpie-
czestwa konstrukcji, e stan graniczny okrelony na podstawie warunkw (2.4.1) na-
ley zaliczy do obszaru niebezpiecznego. Naley te podkreli, e dla wypukych
warunkw plastycznoci za ije (x, t ) w zwizku (2.4.1) lub (2.4.2) wystarczy bra pod uwag
wartoci ekstremalne max ije (x, t ) i min ije (x, t ) [87]. Twierdzenie Melana (2.4.1) do-
t t
starcza dolnego oszacowania nonoci ze wzgldu na przystosowanie i stanowi uoglnie-
nie statycznego twierdzenia teorii nonoci granicznej na przypadek obcie zmiennych.
W przypadku gdy wszystkie skadowe obcienia mog by przedstawione wpostaci
F j = F jo , (2.4.3)
problem wyznaczania granicznego poziomu obcienia ze wzgldu na przystosowanie

moe by przedstawiony w ujciu programowania matematycznego [92]
znale max
przy ograniczeniach ( ij (x) + ijoe (x, t )) k (x) , (2.4.4)

r
ktre musz by spenione w kadym punkcie,

gdzie ijoe (x, t )) skadowe tensora napre wywoanych w ukadzie sprystym ob-
cieniami F jo .
2.4.2. Twierdzenie o przystosowaniu wyraone poprzez siy przekrojowe

W ukadach prtowych, a take powierzchniowych wygodnie i efektywnie (ze wzgldu
na znaczn redukcj liczby ogranicze) jest posugiwa si siami przekrojowymi. Oglne
twierdzenie o przystosowaniu wyraone poprzez siy przekrojowe sformuowa Knig
[87, 89]. Przedstawiajc naprenia resztkowe w przekroju ijr (x) w postaci sumy na-
pre samozrwnowaonych w przekroju s ijr (x) i napre orozkadzie sprystym
w przekroju s ije = Qnr (x) ijn (x) , pozostajcych wrwnowadze z samozrwnowao-
n
nymi resztkowymi siami przekrojowymi Qnr (x)
ijr (x) = sijr (x) + Qnr (x) ijn (x), (2.4.5)

n
twierdzenie to mona przedstawi w postaci:

e (lub znajdzie si w stanie granicznym), jeli istnieje samozrwnowaone, niezale-
ne od czasu pole si przekrojowych Qnr (x) i niezalene od czasu samozrwnowaone
wkadym przekroju pole napre resztkowych s ijr (x) takie, e wyraenie
sijr (x) + (Qnr (x) + Qne (x, t ) )ijn (x) nie narusza w adnym przekroju warunku plastycz-
noci n
sijr (x) + (Qnr (x) + Qne (x, t ) ) ijn (x) k (x) , (2.4.6)
n
gdzie: Qne (x, t ) siy przekrojowe bdce wynikiem rozwizania ukadu od danego ob-
cienia przy zaoeniu, e jest on wykonany z materiau sprystego,
ijn (x) wyraenie definiujce skadow naprenia wywoanego przez si
przekrojow Qne (x) w punkcie przekroju.
Na postawie warunkw (2.4.6) mona w przestrzeni si przekrojowych wyznaczy
odpowiadajcy danemu przekrojowi obszar okrelajcy granice dopuszczalnych zmian
si przekrojowych zwany powierzchni spryst [89].
2.4. Twierdzenia statyczne o przystosowaniu 25
Przedstawione twierdzenie daje podstaw do formuowania warunkw na przys-

tosowanie wyraonych poprzez siy przekrojowe. Jednak problem stanowi tu dobr pl
napre resztkowych w przekrojach okrelajcych powierzchnie spryste tak, by otrzy-
mane warunki na przystosowanie byy dostatecznie dokadne i pozwalay na efektywn
analiz rozpatrywanego zagadnienia. Knig [92] przedstawi propozycj rozkadw
napre resztkowych dla przypadku rwnoczesnego dziaania momentw zginajcych
i si osiowych w przekrojach prostoktnych. Przyjmujc dwa rozkady samozrwno-
waonych wprzekroju napre resztkowych, jak na rys. 2.4.1 b i c, otrzyma dwie
odcinkowo liniowe rodziny powierzchni sprystych.
a) b) c)
0.5 0 0

0 0
0
0 .5 0 0
Rys. 2.4.1. Proponowane przez Kniga [92] rozkady napre
resztkowych (b i c) w przekroju prostoktnym (a)
Fig. 2.4.1. Distributions of the residual stresses
in the rectangular cross section proposed by Knig [92]
2.4.3. Twierdzenie Bleicha i BleichaMelana

Bleich [14] sformuowa warunki przystosowania belek o przekroju idealnie dwute-
owym.
e reprezentowanych przez pozostajce w rwnowadze z tymi obcieniami ekstremal-
ne momenty spryste max M ie , min M ie (lub znajdzie si w stanie granicznym ze
wzgldu na przystosowanie), jeli istnieje samozrwnowaone, niezalene od czasu pole
momentw resztkowych M ir takie, e w kadym przekroju spenione s ograniczenia
M ir + max M ie Moi ,
(2.4.7)
M ir min M ie Moi ,
gdzie: min M ie , max M ie ekstremalne momenty zginajce w przekrojach krytycznych
wyznaczone przy zaoeniu, e materia jest sprysty,
Mir momenty resztkowe w przekrojach krytycznych wywoane odksztacenia-

mi plastycznymi pozostajce w rwnowadze zobcieniem zerowym (sa-
mozrwnowaone),
Moi graniczna nono plastyczna przekroju na zginanie.
Uwzgldniajc warunki Melana (2.4.1) dla ukadw zginanych, zoonych z elemen-
tw o przekroju bisymetrycznym, Horne [70] oraz Neal i Symonds [124] wykazali, e
przystosowanie tych ukadw zapewnia spenienie warunkw Bleicha (2.4.7) i warun-
ku zmczeniowego. Twierdzenie zwane twierdzeniem BleichaMelana dotyczce uka-
dw oprzekrojach bisymetrycznych moe by sformuowane nastpujco:
e reprezentowanych przez pozostajce w rwnowadze z tymi obcieniami ekstremal-
ne momenty spryste max M ie , min M ie (lub znajdzie si w stanie granicznym ze
wzgldu na przystosowanie), jeli istnieje samozrwnowaone, niezalene od czasu pole
momentw resztkowych M ir takie, e w kadym przekroju spenione s ograniczenia
M ir min M ie Moi , (2.4.8)
max M ie min M ie 2Mei ,

gdzie Mei graniczna nono sprysta przekroju na zginanie.
Twierdzenie BleichaMelana dostarcza dolnego oszacowania nonoci ze wzgldu
na przystosowanie. Dwa pierwsze warunki, czyli warunki wedug twierdzenia Bleicha,
uwaane s [92, 125] nie w peni susznie (co zostanie pokazane w punkcie 3.1) za wa-
runki przystosowania przyrostowego, a warunek trzeci za chronicy przed odksztace-
niami plastycznymi przeciwnych znakw, czyli przed zniszczeniem w wyniku zmczenia
niskocyklowego.
2.4.4. Przystosowanie ukadw prtowych

o przekrojach monosymetrycznych
Konieczny [82] przedstawi dowd (nie w peni przekonujcy), e twierdzenie
oprzystosowaniu BleichaMelana jest, po modyfikacji warunku zmczeniowego, su-
szne dla ukadw o przekrojach monosymetrycznych. Zaproponowany przez niego wa-
runek zmczeniowy ma posta
max M ie min M ie K i Mei , (2.4.9)
Moi M i*
gdzie: K i = 2 1 ,
Mei
M * moment zginajcy, ktremu odpowiada taki rozkad napre wprzekroju,
e granica strefy uplastycznienia styka si ze rodkow osi geometrycz-
n przekroju (rys. 3.3.3 c).
2.5. Twierdzenia kinematyczne o nieprzystosowaniu 27
Wyraenie K i Mei w zwizku (2.4.9) przyjmuje dla okrelonego przekroju war-

to sta z przedziau (0, 2Mei ) , co pokazano na rys 2.4.2. Na rysunku tym lini cig
oznaczono poziom 2 Me a lini przerywan poziom K Me wedug Koniecznego. War-
to ta nie zaley od wartoci ekstremalnych momentw obciajcych przekrj, co bu-
dzi wtpliwoci. Wiadomo bowiem, e dla obcie niewychodzcych poza zakres spr-
ysty dopuszczalna amplituda zmian momentw w przekroju wynosi 2Me, a dla obci-
e o poziomie Mo nie jest moliwa adna zmiana obcienia bez wywoywania od-
ksztace plastycznych, co wiadczy, e warunki wedug Koniecznego s zbyt ostre
wzakresie obcie sprystych i nie zapewniaj przystosowania dla poziomw obci-
e bliskich granicznym.
K Me
2 Me
K Me
Mo Me Me Mo
Rys. 2.4.2. Dopuszczalny przedzia zmian wartoci momentu obciajcego przekrj monosymetryczny
wg Koniecznego [82] w zalenoci od ekstremalnej wartoci tego momentu
Fig. 2.4.2. Admissible range of the value changes of a moment loaded the monosymmetrical cross section
with respect to the extremal value of such a moment proposed by Konieczny [82]
2.5. Twierdzenia kinematyczne o nieprzystosowaniu

2.5.1. Twierdzenie kinematyczne dla kontinuum materialnego
Kinematyczne kryterium nieprzystosowania dla kontinuum materialnego sformuo-
wa Koiter [79, 80, 81].
Konstrukcja sprysto-plastyczna moe ulec zniszczeniu w wyniku nieprzystosowa-
nia, jeli istnieje taki kinematycznie dopuszczalny cykl prdkoci odksztace i przemie-
szcze plastycznych ij ( x, t ) , u j ( x, t ) i taki cykl zmian obcie p j ( x, t ) , e moc roz-
praszana w czasie t (t1 , t 2 ) w ukadzie nie przewysza mocy obcie zewntrznych
t2 t2
p j ( x, t ) u j ( x, t ) dAdt ij ( x, t ) ij ( x, t ) dV dt ,
p
(2.5.1)
t1 A t1 V
gdzie: A powierzchnia obcienia,

V objto ciaa.
Bezporednie wykorzystanie tego twierdzenia jest kopotliwe ze wzgldu na koniecz-

no obliczania caek wzgldem wsprzdnych geometrycznych po obszarach, wktrych
nastpuje uplastycznienie i wzgldem czasu odpowiadajcego cyklom obcie.
2.5.2. Twierdzenie kinematyczne o nieprzystosowaniu

wyraone przez siy przekrojowe
Kinematyczne kryterium nieprzystosowania wyraone przez siy przekrojowe sfor-
muowa Knig [89].
Konstrukcja sprysto-plastyczna moe ulec zniszczeniu w wyniku nieprzystosowa-
nia, jeli istnieje taki kinematycznie dopuszczalny cykl prdkoci uoglnionych odkszta-
ce plastycznych q jp (x, t ) i taki cykl obcie, e zachodzi nierwno
j Q j (x, t ) q j (x, t ) dA dt j Q j (x) q j (x) dA,

e p p
(2.5.2)
t A A
gdzie: Q ej (x, t ) siy przekrojowe wyznaczone przy zaoeniu materiau spryste-

go,
Q j (x) siy przekrojowe takie, e w kadym przekroju krytycznym spenia-
j warunek plastycznoci (Q j (x) = k ,
A pole wszystkich przekrojw krytycznych konstrukcji,
(Qj ( x))
q jp (x) = .
Qj (x)
2.5.3. Twierdzenie kinematyczne Neala

Wychodzc z warunkw Bleicha, traktowanych jako warunki przyrostowe, Neal [121,
122] przedstawi kinematyczne twierdzenie o nieprzystosowaniu przyrostowym dla pa-
skich, zginanych ukadw prtowych.
Konstrukcja sprysto-plastyczna moe ulec zniszczeniu w wyniku nieprzystosowania
w sensie przyrostowym, jeli istnieje taki kinematycznie dopuszczalny mechanizm, e od-
powiadajcy mu cykl prdkoci odksztace plastycznych okrelony przez prdkoci od-
ksztace w przegubach plastycznych i+ i oraz taki cykl obcie, e moc rozprasza-
na w ukadzie nie przewysza mocy obcie zewntrznych
(max M ie i+ min M ie i ) (Moi ( i+ + i )),

nk nk
(2.5.3)
i =1 i =1
gdzie: i+ i i odpowiadaj mechanizmom ( i = i+ i , i+ = i i i = 0, gdy

i 0 , i+ = 0 i i = i = i , gdy i 0 ),
nk liczba przekrojw krytycznych.
3. Wyznaczanie warunkw granicznych dla konstrukcji
3.1. Wstp
W teorii przystosowania moliwe jest stosowanie metod (oszacowa) statycznych
ikinematycznych.
Metody statyczne bazuj na warunkach dla punktw (elementw, przekrojw), aich
stosowanie nie stanowi istotnego problemu, gdy chodzi o wyznaczenie rozwizania de-
terministycznie ekstremalnego, natomiast stwarza problem w zakresie generowania zbioru
warunkw granicznych okrelajcych system niezawodnociowy konstrukcji umoliwia-
jcy ocen jej bezpieczestwa bez odwoywania si do kinematycznie dopuszczalnych
postaci awarii.
Metody kinematyczne bazuj na warunkach dla konstrukcji odpowiadajcych okre-
lonym formom zniszczenia konstrukcji, jednak wymagaj przewidywania kinematycz-
nie dopuszczalnych pl prdkoci odksztace, co nie nastrcza trudnoci jedynie w przy-
padku uwzgldniania tylko zginania lub tylko si osiowych wkratownicach. Istotne jest
tu te to, co zostanie pokazane poniej, e kresy dolne rozwiza kinematycznych nie
musz by styczne do obszarw bezpiecznych okrelanych przez kresy grne rozwi-
za statycznych.
Jak wynika z twierdze statycznych, kres grny oszacowa statycznych okrela brzeg
obszaru oszacowa bezpiecznych, przy czym brzeg ten naley ju do obszaru oszaco-
wa niebezpiecznych. Ze wzgldu na to, e powierzchnie graniczne s powierzchniami
ograniczajcymi obszar bezpieczny ze wszystkich stron, sformuowania statyczne s ogra-
niczeniami zabezpieczajcymi zarwno przed narastaniem odksztace (ograniczenia
OSZACOWANIA KINEMATYCZNE
NIEBEZPIECZNE
OSZACOWANIA STATYCZNE
BEZPIECZNE
Rys. 3.1.1. Kresy oszacowa statycznych i kinematycznych

Fig. 3.1.1. Limits of the static and kinematic estimations
30 3. Wyznaczanie warunkw granicznych dla konstrukcji
przyrostowe), jak i przed plastycznoci naprzemienn (zabezpieczenie przed zmcze-

niem niskocyklowym).
Kres dolny oszacowa kinematycznych ograniczonych do prdkoci odksztace pla-
stycznych odpowiadajcych mechanizmom stanowi brzeg obszaru oszacowa niebez-
piecznych, ale tylko ze wzgldu na zagroenie zniszczenia przyrostowego. Oszacowa-
nia te nie stanowi, w oglnoci, z odpowiednimi oszacowaniami statycznymi par osza-
cowa ekstremalnych, okrelajcych rozwizania zupene, co ilustruje rysunek 3.1.1 oraz
przedstawiony poniej przykad (rys. 3.1.2).
Wemy ukad jak na rys. 3.1.2a. Niech program obcie bdzie okrelony ograni-
czeniami (3.1.1)
Mo Mo Mo Mo
F1 , 3 F2 . (3.1.1)
L L L L
Jak wida na wykresie (rys. 3.1.2b), dla wartoci parametru > 0,2, kres dolny mno-
nika granic zmiennoci obcienia wyznaczonego na podstawie twierdzenia Neala
(2.5.3) rni si od kresu grnego tego mnonika wyznaczonego na podstawie twier-
dzenia Bleicha (2.4.7), co oznacza sytuacj zilustrowan na rys. 3.1.1 i wskazuje, e
warunki Bleicha niesusznie uwaane s za warunki przyrostowe [92, 125]. Oznacza to
a)
1
b)
L/2
5
F1
2 4
3
L/4
F2 wg tw. Neala
3 2
wg tw. Bleicha
1
L/4
4 1
-1 - 0.5 0 0.2 0.5
Rys. 3.1.2. a) schemat statyczny i oznaczenia przekrojw krytycznych, b) zaleno granicznego

mnonika obcienia od parametru okrelajcego program zmiennoci obcie
Fig. 3.1.2. a) static scheme and designations of the critical cross sections, b) dependence of the limit load
multiplier on the parameter which determines the domain of load variations
3.1. Wstp 31
te, e w oglnoci twierdzenia odwrotne do twierdze kinematycznych nie musz okre-

la warunkw zapewniajcych bezpieczestwo ze wzgldu na przystosowanie.
Aby twierdzenia kinematyczne pozwalay na generowanie warunkw granicznych
okrelajcych brzeg obszaru bezpiecznego, musz by tak sformuowane, by wraz
zodpowiadajcymi im twierdzeniami statycznymi tworzyy pary twierdze ekstremal-
nych, okrelajcych w swoich kresach rozwizania zupene (rys. 3.1.3).
OSZACOWANIA KINEMATYCZNE
NIEBEZPIECZNE
OSZACOWANIA STATYCZNE
BEZPIECZNE
Rys. 3.1.3. Kresy oszacowa statycznych i kinematycznych okrelajcych rozwizania zupene

Fig. 3.1.3. Limits of the static and kinematic estimations determining complete solution
Dla cisoci naley doda, e moliwe jest formuowanie warunkw statycznych przy-
rostowych, ktre tworzyyby pary z odpowiednimi przyrostowymi twierdzeniami kine-
matycznymi, jednak musiayby to by warunki jednostronne. Na przykad, jeli
wprzedstawionym powyej przykadzie dla 1 / 3 pozostawi tylko ograniczenia dla
maksimw w przekrojach 2 i 3, a dla minimw w przekrojach 1 i 4, za dla 1 / 3
pozostawi tylko ograniczenia dla maksimw w przekrojach 1 i 4, a dla minimw
wprzekrojach 2 i 3, to otrzyma si rozwizanie statyczne przyrostowe identyczne z roz-
wizaniem wedug ogranicze Neala.
W dalszych rozwaaniach pominito zagadnienie formuowania przyrostowych wa-
runkw statycznych i ograniczono zainteresowanie do warunkw zapewniajcych przy-
stosowanie zarwno przyrostowe, jak i naprzemienne, gdy tylko takie warunki mog
by podstaw oceny bezpieczestwa.
Podstaw oceny bezpieczestwa z wykorzystaniem metod teorii niezawodnoci sta-
nowi warunki graniczne postaci
Z(X) = 0, (3.1.2)
gdzie Z(X) zapas (margines) bezpieczestwa (safety margin),
X = ( X 1 ,..., X n ) T wektor bazowych zmiennych losowych, to jest zmiennych
wyjciowych stanowicych parametry geometryczne
ifizyczne konstrukcji oraz parametry obcienia,
indeks grny T w symbolu (...)T oznacza operacj transpozycji.
Naley jednak uwzgldnia, e zapas bezpieczestwa definiowany jest tak, e:
Z(X) 0 oznacza stany niebezpieczne, (3.1.3)
Z(X) > 0 oznacza stany bezpieczne. (3.1.4)
Oznacza to, e okrelanie zapasu bezpieczestwa na podstawie warunkw granicz-

nych wedug teorii plastycznoci wie si ze zmian znaku tych ostatnich.
3.2. Wykorzystanie programowania liniowego do okrelania

warunkw granicznych dla konstrukcji
Programowanie liniowe [52] byo wykorzystywane w analizie przystosowania wwielu
pracach [34, 53, 62, 66]. W punktach 3.3, 3.4 i 3.5 zostan przedstawione liniowe sta-
tyczne i wynikajce z nich kinematyczne warunki teorii przystosowania dla paskich
konstrukcji prtowych. Warunki statyczne mog by przedstawione w ujciu programo-
wania liniowego w postaci:
sformuowanie pierwotne (statyczne)

znale = max 0T , 0T , 1 Y r

A , A Y , Qmax r R
przy ograniczeniach Y , 0 , (3.2.1)
A , A Y , Qmin R

gdzie: A macierz reprezentujca samozrwnowaone w przekrojach pola
napre resztkowych,
AY macierz reprezentujca samozrwnowaone w ukadzie resztkowe
siy przekrojowe,
Qmax, Qmin wektory reprezentujcy ekstremalne kombinacje obcie w prze-
krojach krytycznych,
R wektor nonoci przekrojw krytycznych,
wektor niezalenych szukanych wspczynnikw okrelajcych pola
samozrwnowaone w przekrojach napre resztkowych,,
Yr wektor zmiennych niezalenych okrelajcych samozrwnowao-
ne wukadzie pola si resztkowych,
wspczynnik (mnonik granic zmiennoci obcienia) okrelaj-
cy intensywno obcienia,
sformuowanie dualne (kinematyczne) ma posta
+
znale = min RT , RT

3.2. Wykorzystanie programowania liniowego do okrelania warunkw granicznych dla konstrukcji 33
AT , AT +
przy ograniczeniach T = 0, (3.2.2)
A Y , ATY
+
QTmax , QTmin 1, + 0 , 0 ,

gdzie poszczeglne macierze wspczynnikw przy niewiadomych s macierzami trans-
ponowanymi do odpowiednich macierzy sformuowania (3.2.1),
+ , s wektorami zmiennych dualnych, ktre mog by interpretowane jako
prdkoci odksztace plastycznych.
Na mocy twierdzenia o rozwizaniach dualnych sformuowanie (3.2.2) daje iden-
tyczn warto funkcji celu jak sformuowanie (3.2.1).
Zauwamy, e w rozwizaniu zadania dualnego minimalizowane jest wyraenie
+
= RT , RT , (3.2.3)

przy takim unormowaniu zmiennych dualnych + i , e zachodzi rwno
+
QTmax , QTmin = 1 , (3.2.4)

ktra odpowiada minimalnej wartoci funkcji celu, co jest rwnowane minimalizacji
wyraenia
+
RT , RT

= . (3.2.5)
+
QTmax , QTmin

Zwizek (3.2.5) moe by zapisany w postaci
+ +
QTmax , QTmin = RT , RT , (3.2.6)

gdzie lewa strona rwnoci reprezentuje obcienie i moe by interpretowana jako moc
+
obcienia S = QTmax , QTmin pomnoona przez wspczynnik bezpiecze-

stwa, a prawa strona reprezentuje nono i moe by interpretowana jako moc dys-
+
sypacji ukadu R = R T , R T
.

Std zapas bezpieczestwa ukadu wzgldem postaci awarii okrelonej przez zmien-
ne dualne + i moe by przedstawiony w postaci
+ +
Z = R S = RT , RT QTmax , QTmin . (3.2.7)

Warto zwrci uwag, e moc obcie S, ze wzgldu na liniow zaleno si prze-

krojowych od obcie, moe by przedstawiona w postaci sumy skadnikw pocho-
dzcych od obcie skadowych S = S p . Jeli postaci awarii jest mechanizm i wszy-
p
stkie rzdne si przekrojowych od okrelonego obcienia Fp wchodzce w skad wyra-
enia Sp pochodz od jednej konfiguracji tego obcienia (co zawsze ma miejsce w przy-
padku obcie staych), to na mocy zasady prac wirtualnych zachodzi rwno
Sp = QTeks jp j j = F jp j , (3.2.8)
j j
gdzie: Fjp skadowa o numerze j obcienia Fp,

j skadowa prdkoci przemieszczenia w miejscu i kierunku odcienia Fjp.
Wynika z tego istotny wniosek, e w tych przypadkach skadniki Sp nie zale od
elementw macierzy sztywnoci czy podatnoci, a tym bardziej od ich losowego cha-
rakteru, i mog by wyznaczane przy numerycznych macierzach sztywnoci lub podat-
noci. W tych przypadkach jedynie wyrazy wolne ukadu rwna musz by przedsta-
wione w postaci funkcji parametrw obcienia i dugoci elementw, co zdecydowa-
nie upraszcza przeksztacenia. Skadniki te mog te by okrelone bezporednio na
podstawie zwizku (3.2.8), co sprowadza je do postaci takiej samej jak wedug teorii
nonoci granicznej. Przedstawione spostrzeenie zilustrowano na przykadzie belki
pokazanej na rys. 3.2.1
Moment maksymalny w przekroju 1 max M 1e = M 1 ( F1g ) + M 1 ( F2 d ) .
Moment minimalny w przekroju 2 min M 2e = M 2 ( F1g ) + M 2 ( F2 g ) .
Moc obcienia
S = max M1e 1+ min M 2e 2
( ) (
= M1 ( F1g ) 1+ M 2 ( F1g ) 2 + M1 ( F2 d ) 1+ M 2 ( F2 g ) 2 )
( )
= F1g 1 + M1 ( F2 d ) 1+ M 2 ( F2 g ) 2 = S1 + S2 . (3.2.9)
0 < F1d F1 F1g 0 < F2 d F2 F2 g

a)
2
1 3
0 < F1d F1 F1g

M 2 ( F1g )
b) M 1 ( F1d ) -
+ M 2 ( F1d )
M 1 ( F1g )
M 2 ( F2 g ) 0 < F2 d F2 F2 g
M 1 ( F2 g )
c) -
M 1 ( F2 d ) +
M 2 ( F2 d )
d) 2 = 2 = 2
1 2 = 0
+
= 1
1
Rys. 3.2.1. Przykad ilustrujcy moliwoci wykorzystania zwizku (3.2.8): a) belka zobcieniem,
b) obwiednia momentw zginajcych dla obcienia F1, c) obwiednia momentw zginajcych
dla obcienia F2, d) wykres prdkoci przemieszcze dla przykadowo przyjtego mechanizmu.
Fig. 3.2.1. An example illustrating the possibilities of using expression (3.2.8): a) beam with load,
b) bending moments envelope due to the load F1, c) banding moments envelope due to the load F2,
d) diagram of displacement velocity for some chosen mechanism
Skadnik S1 = M 1 ( F1g ) 1+ M 2 ( F1g ) 2 = F1g 1 okrelony jest przez konfigu-

racj obcienia F1 = F1g i F2 = 0 , z ktr pozostaj w rwnowadze momenty M 1 ( F1g )
i M 2 ( F1g ) , za skadnik S 2 = M 1 ( F2 d ) 1+ M 2 ( F2 g ) 2 okrelony jest przez dwie
konfiguracje obcie. W tym skadniku moment maksymalny w przekroju 1 pochodzi
od konfiguracji obcie F1 = 0 i F2 = F2 d , a moment minimalny w przekroju 2 po-
chodzi od konfiguracji obcie F1 = 0 , F2 = F2 g , co oznacza, e momenty te razem
nie znajduj si w rwnowadze z adn z tych konfiguracji obcie i nie zachodzi tu
zwizek (3.2.8).
Istot proponowanego sposobu okrelania zapasw bezpieczestwa (3.2.7) wzgl-
dem moliwych postaci utraty zdolnoci konstrukcji do przenoszenia obcie jest za-
stosowanie sformuowa dualnych (3.2.2). Procedury rozwizywania zada programo-
wania liniowego s jednak procedurami numerycznymi i pozwalaj na numeryczne wy-
znaczanie wartoci zmiennych dualnych. W celu uproszczenia okrelania zapasw bez-
pieczestwa dla rnych postaci awarii wykorzystamy, e rozwizaniu zadania (3.2.1)
odpowiada cz ogranicze spenionych rwnociowo (ograniczenia czynne, aktyw-
ne) i cz ogranicze spenionych nierwnociowo (ograniczenia bierne, nieaktywne),

ktre nie wpywaj na rozwizanie i mog by pominite, gdy ograniczeniom nieak-
tywnym odpowiadaj zerowe wartoci zmiennych dualnych. Ograniczenia aktywne two-
rz ukad rwna, ktry moe by przedstawiony w postaci

* *
Q*eks Y r = R* . (3.2.10)
A , AY ,

Ukadowi rwna (3.2.10) odpowiada dualny ukad rwna
A * T
T * = 0 ,
A *Y
Q*eksT * = 1 (3.2.11)
identyczny z ukadem rwna wynikajcym z ogranicze (3.2.2) przez usunicie ko-
lumn, ktrym odpowiadaj zerowe wartoci zmiennych dualnych.
Std zapas bezpieczestwa przyjmuje posta
Z = R *T * Q *eks
T
* , (3.2.12)
ktra wynika te z (3.2.8) po wyeliminowaniu skadnikw zerowych.
Jeli uwzgldni, e ograniczenia aktywne tworz ukad rwna, procedur nume-
ryczn rozwizania zadania (3.2.1) dla wartoci rednich parametrw mona wykorzy-
sta tylko do wybrania ogranicze aktywnych odpowiadajcych okrelonym postaciom
awarii. To pozwala na sformuowanie analityczne ukadw rwna (3.2.10) i(3.2.11).
Zrozwizania ukadu (3.2.11) mona otrzyma zmienne dualne jako funkcje zmiennych
bazowych * ( X) , a na podstawie zwizku (3.2.12) mona otrzyma zapasy bezpiecze-
stwa jako funkcje zmiennych bazowych Z(X). Analogicznie mona wyznacza inne po-
staci osignicia stanu granicznego ukadu.
Uwzgldniajc, e do przeksztacenia ukadu w mechanizm w wyniku uplastycznie-
nia wystarczy powstanie nh + 1 przegubw plastycznych, ukady rwna odpowiadaj-
ce wszystkim mechanizmom mona otrzyma automatycznie, rozwizujc kolejno ukady
ogranicze zoone z ogranicze dla nh + 1 przekrojw we wszystkich kombinacjach.
Liczba takich kombinacji wynosi
nk nk !
= , (3.2.13)
nh + 1 (nh + 1)!(nk nh 1)!
gdzie: nh stopie statycznej niewyznaczalnoci,
nk liczba przekrojw krytycznych.
Niektre otrzymane ukady rwna mog odpowiada tym samym mechanizmom,

gdy wystpuj mechanizmy lokalne (o mniejszej liczbie przegubw ni nh + 1), co ozna-
cza, e liczba przyrostowych postaci awarii jest nie wiksza ni liczba kombinacji okre-
lona zwizkiem (3.2.13). Naley tu wspomnie, e ze wzgldu na zmienno obcie
moc obcienia moe by dodatnia dla mechanizmw o przegubach plastycznych w tych
samych przekrojach a rnicych si tylko znakami prdkoci odksztace plastycznych.
Jednak takie pary mechanizmw s zdarzeniami wykluczajcymi si wzajemnie, co ozna-
cza, e w analizie naley uwzgldnia tylko niekorzystniejszy z nich. W przyjtym al-
gorytmie wybr ten dokonywany jest automatycznie.
Ograniczenia (3.2.1) charakteryzuj si specyfik polegajc na tym, e ogranicze-
nia dotyczce poszczeglnych przekrojw zawieraj parami identyczne czony, lecz
zprzeciwnym znakiem. Po zsumowaniu tych ogranicze parami otrzymuje si ograni-
czenia dotyczce plastycznoci naprzemiennej
[Qmax Qmin] 2R. (3.2.14)
Wynika std, e dopuszczalnymi rozwizaniami ogranicze (3.2.1) s te rozwiza-
nia, ktrym odpowiadaj tylko dwa ograniczenia aktywne dotyczce jednego przekro-
ju. Rozwizania te i odpowiadajce im rwnania (aktywne ograniczenia) mona otrzy-
ma rozwizujc ukady ogranicze (3.2.1) lub (3.2.14) dotyczce kolejno pojedynczych
przekrojw. Prowadzi to do nk zapasw bezpieczestwa wzgldem wystpienia naprze-
miennych odksztace plastycznych
Z = 2 Ri (Qi ,max Qi ,min ) . (3.2.15)
czn liczb postaci awarii ukadw prtowych w aspekcie teorii przystosowania

oszacowuje zaleno
nk nk !
na + nk = + nk . (3.2.16)
nh + 1 (nh + 1)!(nk nh 1)!
Zapasy bezpieczestwa odpowiadajce wszystkim tym postaciom mona wyznaczy

na podstawie sformuowa statycznych teorii przystosowania w ujciu programowania
liniowego w sposb omwiony powyej. W praktycznej ocenie bezpieczestwa kon-
strukcji wystarczy uwzgldnianie tylko postaci awarii, ktrych prawdopodobiestwo wy-
stpienia nie jest mniejsze od najwikszego o dwa do trzech rzdw, zalenie od ich
liczby.
Oddzielny problem stanowi okrelanie pooenia przekrojw krytycznych wprzsach,
gdy dziaaj obcienia rozoone lub skupione zmieniajce pooenie. Wtym przypadku
macierze wystpujce w sformuowaniach (3.2.1) do (3.2.12) oraz (3.2.14) i (3.2.15) s
funkcjami wsprzdnych geometrycznych , ktre okrelaj pooenia przekrojw kry-
tycznych w przsach i ktre jako funkcje zmiennych bazowych (X) , s zmiennymi
losowymi zalenymi od nich. Wsprzdne te s zmiennymi, ktre minimalizuj rni-

ce midzy prawymi i lewymi stronami sformuowa statycznych (3.2.1), a formalnie
okrelone s przez warunek
min (max ()) . (3.2.17)

Zadanie takie nie jest moliwe do rozwizania analitycznego, natomiast jest stosun-
kowo atwe do rozwizania numerycznego na drodze iteracyjnej. Okrelenie ogranicze
aktywnych odpowiadajcych kadej postaci awarii moe wic by wykonane iteracyj-
nie, a w dalszych przeksztaceniach parametry mog by traktowane jak pozostae
zmienne. Prowadzi to do zapasu bezpieczestwa Z ( X, ) jako funkcji zmiennych bazo-
wych X i wsprzdnych geometrycznych , ktre okrelaj pooenia przekrojw kry-
tycznych w przsach. W takim sformuowaniu wskanik niezawodnoci jest funkcj
parametrw , a jego miarodajna warto moe by wyznaczona iteracyjnie jako
= min ( ) . (3.2.18)

Obliczenia numeryczne wskazuj, e warto ta jest bliska wartoci wskanika nie-

zawodnoci wyznaczonej po przyjciu parametrw jako staych obliczonych na pod-
stawie zwizku (3.2.17) i stanowi jego oszacowanie od dou.
Naley tu podkreli, e wyznaczanie wsprzdnych na podstawie sformuowa
statycznych z wykorzystaniem warunku (3.2.17) nie moe by zastpione wyznaczaniem
tych wsprzdnych na podstawie sformuowa dualnych (kinematycznych) z wykorzy-
staniem warunku min (min ( )) . Wynika to z faktu, e wsformuowaniach statycznych

wystpuj sumy kombinacji ekstremalnych sprystych si przekrojowych i si resztko-
wych, a w sformuowaniach kinematycznych takie sumy nie wystpuj. Obliczenia nu-
meryczne wskazuj, e wyznaczanie parametrw na podstawie sformuowa dual-
nych moe prowadzi do znacznych bdw.
Wykorzystanie przedstawionych powyej zwizkw w algorytmie oceny bezpiecze-
stwa wymaga sformuowania warunkw statycznych teorii przystosowania w ujciu pro-
gramowania liniowego, co sprawia, e w oglnoci bd to warunki przyblione. Nale-
y jednak bra pod uwag, e w analizie niezawodnoci prtowych konstrukcji budow-
lanych, gdy uwzgldniany jest losowy charakter parametrw konstrukcji i zoony stan
naprenia, zoono zada jest tak dua, e uzyskanie rozwiza dokadnych nie jest
moliwe. Stosowane s rne uproszczenia bd procedury numeryczne, ktre prowa-
dz do oszacowa trudnych do oceny nawet jakociowej w sensie czy s to oszacowa-
nia bezpieczne czy niebezpieczne. Natomiast linearyzacja statycznych warunkw przy-
stosowania moe by tak dokonana, by prowadzia do oszacowa bezpiecznych. Zline-
aryzowane statyczne warunki przystosowania przedstawiono w punktach 3.3, 3.4 i 3.5.
3.3. Warunki przystosowania w ujciu programowania liniowego w przypadku uwzgldniania zginania 39
3.3. Warunki przystosowania w ujciu programowania

liniowego w przypadku uwzgldniania zginania
3.3.1. Ukady prtowe o przekrojach idealnie dwuteowych
Warunki statyczne wedug twierdzenia Bleicha [14] mog by przedstawione w uj-
ciu programowania liniowego nastpujco:
Y r
znale = max 0T , 1

M, max M e Y r Mo
przy ograniczeniach
e , 0 , (3.3.1)
M, min M Mo
gdzie: 0T zerowy wiersz o nh elementach,

max M e = [max M1e ,L, max M ke ]T , min M e = [min M1e ,L,min M ke ]T wektory
ekstremalnych momentw sprystych w przekrojach
krytycznych,
Y r = [Y1r ,L, Ynrh ]T wektor niewiadomych resztkowych si hiperstatycznych,
M 1 , L , M nh
1 1
macierz momentw wywoanych w przekrojach kry-
M= M O M
M 1 , L , M nh tycznych jednostkowymi siami hiperstatycznymi,
n k n k wizostatycznym ukadzie podstawowym,
Mo = [Mo1,..., Mok]T wektor momentw granicznych w przekrojach krytycz-
nych,
nh stopie statycznej niewyznaczalnoci,
nk liczba przekrojw krytycznych,
mnonik granic zmiennoci parametrw obcienia.
Sformuowanie dualne do sformuowania (3.3.1) ma posta:
+
znale = min MoT , MoT

+
przy ograniczeniach MT , MT = 0 , (3.3.2)

+
(max M e )T , (min M e )T 1,

+ 0, 0, 0,
gdzie: poszczeglne macierze wspczynnikw przy niewiadomych s macierzami trans-
ponowanymi do odpowiednich macierzy sformuowania (3.3.1),
+ = [1+ ,..., k+ ]T i = [1 ,..., k ]T s wektorami zmiennych dualnych.
Std zapas bezpieczestwa ma posta
+
T
+
e T
=
,
T e T
Z Mo , Mo (max M ) , (minM ) (3.3.3)

a warunek nieprzystosowania ma posta tak sam jak wedug twierdzenia Neala (2.5.3).
Rnica midzy rozwizaniem dualnym a rozwizaniem przyrostowym wedug twier-
dzenia Neala wystpuje wtedy, gdy rozwizanie statyczne determinowane jest przez ogra-
niczenie wynikajce ze zsumowania warunkw dla przekroju wedug Bleicha
( max M ie min M ie 2Moi ), ktre ogranicza amplitudy zmian obcie. Zmienne du-
alne przyjmuj wtedy, dla tego przekroju, wartoci i+ = i > 0 , a dla pozostaych
i+ = i = 0 , co zilustrowano na rysunku 3.3.1.
Takie prdkoci nie odpowiadaj mechanizmom, lecz oznaczaj wystpowanie od-
ksztace plastycznych przeciwnych znakw w przekroju. Aby kres dolny rozwiza
wedug twierdzenia Neala by zawsze identyczny z kresem grnym rozwiza wedug
twierdzenia Bleicha (2.4.7) wystarczy zatem uwzgldnia, wsformuowaniach kinema-
i i+
i = i+ + i
i+
i = i+ + i
i
Rys. 3.3.1. Naprzemienne prdkoci odksztace plastycznych
Fig. 3.3.1. Alternating velocities of plastic deformations
tycznych, poza prdkociami odpowiadajcymi mechanizmom rwnie prdkoci od-

ksztace przeciwnych znakw w kolejnych przekrojach i+ = i > 0 (naprzemien-
ne). Naley podkreli, e rozwizania dualne daj automatycznie zarwno rozwiza-
nia odpowiadajce mechanizmom, jak iodksztaceniom naprzemiennym.
3.3.2. Ukady prtowe o przekrojach bisymetrycznych

Warunki przystosowania wedug twierdzenia BleichaMelana [121] mog by wy-
prowadzone po przyjciu napre w przekroju bisymetrycznym w postaci sumy napr-
e pokazanych na rysunku 3.3.2 i zaoeniu spenienia warunkw wedug twierdzenia
Melana (2.4.1) w punktach 1, 2, 3 i 4 (rys. 3.3.2).
a) b) c)
r e
Mo M M (t )
1 0
Me We We
2
M ir M e (t )
3 0i i +
4 0
h i
z + +
1 +
Mo Mr M e (t )
1 0
Me We We
Rys. 3.3.2. Naprenia w bisymetrycznym przekroju zginanym: a) naprenia resztkowe

samozrwnowaone w przekroju, b) naprenia od momentw resztkowych pozostajcych
wrwnowadze zobcieniem zerowym, c) naprenia od obcienia
Fig. 3.3.2. Stresses in the bisymmetrical bending a cross section: a) self-equilibrated residual
stresses in the cross section, b) stresses due to residual moments being in the equilibrium
with the zero load, c) stresses due to the load
Warunki wedug twierdzenia BleichaMelana, ktre nie ma odpowiednika kinema-

tycznego mog by przedstawione w ujciu programowania liniowego wpostaci
Y r
znale = max 0T , 1

M, max M e Mo
r
e Y
przy ograniczeniach M , min M Mo , 0. (3.3.4)

0, M e 2Me
Sformuowanie dualne
+

znale = min[MoT , MoT , 2MeT ]

+
przy ograniczeniach [M T , M T ] = 0 , (3.3.5)

+

(max M e )T , (min M e )T , M e 1,

+ 0, 0, 0, 0 ,
gdzie: Me = [Me1,..., Mek]T wektor sprystych momentw granicznych,
= [1 ,..., k ] wektor zmiennych dualnych odpowiadajcych prdko-
T
ciom naprzemiennym,
M = maxM minM ,
e e e
pozostae oznaczenia jak we wzorach w punkcie 3.3.1.

Std wynika warunek nieprzystosowania (uoglnienie twierdzenia Neala na przypa-
dek uwzgldniajcy plastyczno naprzemienn)
+ +

MoT , MoT , 2Me (maxM e )T , (minM e )T , ( M e )T . (3.3.6)

Zapas bezpieczestwa w tym przypadku ma posta
+ +

Z = MoT , MoT , 2Me (maxM e )T , (minM e )T , ( M e )T . (3.3.7)

3.3.3. Ukady prtowe o przekrojach monosymetrycznych

Jak ju wspomniano, warunki przystosowania zaproponowane przez Koniecznego
[82] nie zapewniaj spenienia zaoenia o niezmiennoci w czasie napre resztko-
wych. Mog by traktowane jako warunki przyblione, jednak w niektrych obszarach
niezapewniajce przystosowania. W celu sformuowania warunkw zapewniajcych przy-
stosowanie dla dowolnych programw obcie wykorzystane zostanie twierdzenie
Melana (2.4.1). Na rysunku 3.3.3 przedstawiono naprenia w przekroju monosyme-
trycznym zginanym w zakresie sprysto-plastycznym wzgldem osi nie bdcej osi
symetrii:
a) naprenia odpowiadajce plastycznemu momentowi granicznemu Mo,
b) naprenia odpowiadajce maksymalnemu momentowi Ms, przy ktrym moliwe jest
obcienie w zakresie sprystym momentem z przeciwnym znakiem o wartoci 2 Me,
c) naprenia odpowiadajce momentowi M* powodujcemu uplastycznienie we wszy-
stkich punktach po jednej stronie osi geometrycznej,
d) naprenia odpowiadajce granicznemu momentowi sprystemu Me,
e) naprenia odpowiadajce dowolnemu momentowi M przy nieograniczonym zakre-
sie sprystym,
f) naprenia resztkowe samozrwnowaone w przekroju pozostajce po obcieniu
momentem Ms i odcieniu, to jest obcieniu momentem M ze zwrotem przeciw-
nym o wartoci Ms.
Najoglniejszym rozkadem napre spord przedstawionych jest rozkad odpo-
wiadajcy momentowi Ms, gdy pozostae s jego szczeglnymi przypadkami.
a) b) c) d) e) f)
M Ms
0
0 0 0 0 We We
2 +

h1
Mo Ms M* Me M
h
o Ms - M
3
s dla M = Ms
4 h2
5 + 1 2 +
+ + + +
1
0 0 0 h2 M h2 Ms h2
z 0 0
h1 We h1 We h1
o obojtna dla Mo o obojtna dla Ms o geometryczna
Rys. 3.3.3. Naprenia w monosymetrycznym przekroju zginanym wzgldem osi niebdcej osi symetrii
Fig. 3.3.3. Stresses in the mono-symmetrical bending cross section about an axis which is not a symmetry axis
Jeli obciy przekrj momentem Ms o rozkadzie napre pokazanym na rys. 3.3.3b,

a nastpnie przyoy sprysty moment M (rys. 3.3.3e) z przeciwnym zwrotem, to na-
prenia nie narusz warunku plastycznoci w adnym punkcie przekroju, gdy nie na-
rusz go w punktach 1, 2 i 4, co prowadzi do ukadu warunkw
M h2
1 0 0 ,
Me h1
M
1 0 0 , (3.3.8)
Me
M s
1 + 2 1 + 0 0 .
Me h1
Z pierwszego warunku (3.3.8) wynika M 0 , z drugiego M 2Me , a z trzeciego
M s h
1 1 0 i M 1 1 1 Me . Z drugiego warunku wynika wic,
Me h1 s 0
e niemoliwa jest sprysta zmiana momentu w zakresie wikszym ni 2Me.
Ztrzeciego warunku wynika, e aby taka zmiana bya moliwa w zakresie 2Me, to
s
1 1 2 0 . Jeli ten warunek nie jest speniony, to M zaley od 1 , a 1
h1
zaley od Ms, czyli M zaley od Ms. Jeli na przykad Ms = Mo, to 1 = 0 i M = 0.
Oznaczajc symbolem Ms graniczn warto momentu obciajcego orozkadzie
napre jak na rys 3.3.3b, przy ktrej mona przyoy moment ze zwrotem przeciw-
nym o wartoci 2Me bez naruszania warunku plastycznoci wadnym punkcie przekro-
ju otrzymujemy, e dla momentw obciajcych przekrj z przedziaw (Me, Ms)
oraz (Ms, Me) moliwe jest spryste obcienie zprzeciwnym zwrotem momentem
2Me. Dla momentw obciajcych z przedziaw (Ms, Mo) oraz (Mo, Ms) zakres
sprystego obcienia z przeciwnym zwrotem zaley od momentu obciajcego i wy-
nosi 2Me dla ekstremalnej wartoci obcienia Ms i Ms oraz zero dla ekstremalnej war-
toci obcienia Mo i Mo.
Przykadowo dla przekroju jak na rys. 3.3.4 charakterystyki odpowiednio wynosz:
pole przekroju
A = h t w + (b t w ) t f , (3.3.9)
moment bezwadnoci wzgldem osi geometrycznej
2
h3 tw (b tw ) t f
3
h
2
tf
I= + + htw e + (b tw ) t f e , (3.3.10)
12 12 2 2
tw
o o
h h-e
o Mo Ms
geometryczna
e
tf eo es
b o o
2
etf
e es
he o 2 he o
Rys. 3.3.4. Przekrj teowy i naprenia odpowiadajce momentowi Mo i Ms
Fig. 3.3.4. T-bar and the stresses corresponding to the moments Mo and Ms
sprysty wskanik wytrzymaoci na zginanie
I , (3.3.11)
We =
he
plastyczny wskanik zginania
h2 tf
Wo = tw h e01 + e012 + t f (b tw ) e01 , (3.3.12)
2 2
gdy e0 = e01 t f ,
(
Wo = 0,5 tw ( h e02 ) 2 + b e02
2
+ (t f e02 )2 (b tw ) , ) (3.3.13)
gdy e0 = e02 t f ,
wskanik wytrzymaoci na zginanie na podstawie warunku przystosowania
(e eS 1 )3 tf
Ws = 0,5 tw ( h eS1 ) 2 + (eS1 t f ) 2 + bt f eS , (3.3.14)
he 2
gdy e0 = e01 t f ,
(
Ws = 0,5 (h eS 2 ) 2 tw + (t f eS 2 ) 2 (b tw ) + b eS 2 2 )
tw tf e
(e eS 2 )3 + (b tw ) (t f eS 2 )2 e 2 S 2 (3.3.15)

3 3 3
,
he
gdy e S = eS 2 t f ,
h 2 t w (b t w ) t f
2
S
gdzie: S= + , e= ,
2 2 A
(h + t f ) b t f (h t f ) t w tf
e01 = , e02 = + ,
2 2 tw 2b 2
e S 1 = 2 h 2 5 h e + 3 e 2 t f (h e)(b / t w 1) h + 2 e ,
eS 2 =
((h e) (h t f )
) (e t f ) 2 t w
+ ( h + t f 3 e) t f + ( h 2 e) 2 h + 2 e .
b
Przedstawiajc dopuszczalny zakres sprystego odciania (dopuszczaln amplitu-
d sprystych zmian momentu w przekroju) w postaci takiej jak w zwizkach Koniecz-
nego ( Me ) mona numerycznie wyznaczy zaleno parametru od momentu ob-
ciajcego. Poniej zilustrowano wyniki oblicze dla przekroju jak na rys. 3.3.4 dla
danych tw = tf =0,1b, h = b + tf. Dla tych danych Me/Mo = 0,5523, Ms/Mo = 0,9908. Na
M
rysunku 3.3.5 przedstawiono zaleno dla obcienia przekroju momentem
Mo
M (Ms, Mo). Maksymalna odchyka wzgldna tego wykresu od linii prostej opisanej
M Ms
zwizkiem (M ) = 2 1 1 wynosi 0,000081, co wskazuje, e zaleno
Mo Mo
liniowa bardzo dobrze aproksymuje tu zaleno dokadn.
Po uwzgldnieniu, e (M) = (M) oraz e dla M ( Ms , Ms ) = 2, otrzymuje
si zaleno parametru dla dowolnego poziomu obcienia przedstawion wykre-
sem na rys. 3.3.6 (linia ciga). Wedug Koniecznego dla rozpatrywanego przypadku
= 1,88 (linia przerywana na rys. 3.3.6).
Z oblicze wykonanych dla walcowanych przekrojw teowych i powek dwuteow-
nikw wynika, e dla tych przekrojw rnica Mo Ms nie przekracza 1% wartoci
Mo, a zaleno wspczynnika (M) dla M (Ms, Mo) i M (Ms, Mo) jest prawie
M/Mo
Rys. 3.3.5. Zaleno wspczynnika przedziau sprystego odciania (o pionowa)

od wzgldnych wartoci M/Mo momentu obciajcego M z przedziau (Ms, Mo)
Fig. 3.3.5. Dependence of the elastic relief interval coefficient (vertical axis)
on the relative values of the M/Mo loading moment M within the interval (Ms, Mo)
Me
2 Me
( M ) Me
K Me
M
Mo Me Me Ms Mo
Ms
Rys. 3.3.6. Zaleno przedziau sprystego odciania Me od poziomu obcienia M
Fig. 3.3.6. Dependence of the elastic relief interval on the level of the load
liniowa (z dokadnoci do tysicznych czci procenta). Dla niesymetrycznych dwute-

ownikw rnice te s jeszcze mniejsze.
Z tego wynika, e warunki na przystosowanie i-tego przekroju monosymetrycznego
mona przedstawi w postaci
M ir min M ie Moi , (3.3.16)
max M ie min M ie i Mei ,
1 gdy M i Msi ,

gdzie i = 2 M i Msi
1 Mo 1 Mo gdy Msi < M i Moi ,
i i
M i = max[( M ir + max M ie ), ( M ir min M ie )] .

Jeli uwzgldni si, e dla przekrojw stosowanych w praktyce rnica Mo Ms nie

przekracza 1% wartoci Mo, to warunki te z nieznaczn rezerw mog by przyjte dla
praktycznych zastosowa w postaci analogicznej do postaci jak dla przekrojw bisyme-
trycznych (uoglnienie twierdzenia BleichaMelana)
M ir + max M ie Msi ,
M ir min M ie Msi , (3.3.17)
max M ie min M ie 2 Mei ,

W tym przypadku sformuowania w ujciu programowania liniowego oraz zapas bez-
pieczestwa s takie same jak dla przekrojw bisymetrycznych (jedynie Moi naley za-
stpi przez Msi).
3.3.4. Ukady prtowe o przekrojach hybrydowych

Na rysunku 3.3.7 przedstawiono naprenia w hybrydowym przekroju symetrycz-
nym obcionym momentem zginajcym o rnych wartociach:
a) naprenia odpowiadajce plastycznemu momentowi granicznemu Mo,
b) naprenia odpowiadajce sprystemu momentowi granicznemu Me ( 1 = 0 f lub
2 = 0 w ),
c) pole napre resztkowych pozostajce po obcieniu przekroju momentem Mo (rys.
3.3.7 a) i odcieniu go to jest dodaniu momentu Mo o liniowym rozkadzie napr-
e,
d) naprenia odpowiadajce momentowi Mo 2Me.
a) b) c) d)
Mo hw Mo Mo hw 2 Me
0 f 0 f 0 f 0 f
0f 1 We h We We h We
2 + +

Mo Me
0w 0 w Mo-Mo 0w Mo-2Me
hw
0w 0w + 0w +
h
x
+ +
2
0f 1
z Mo hw Mo hw
0w 0w
We h We h
Rys. 3.3.7. Naprenia w hybrydowym przekroju zginanym

Fig. 3.3.7. Stresses in the hybrid bending cross section
Naprenia 1 i 2 (rys. 3.3.7b) wynosz
h h
0 w gdy 0 f 0w ,
1 = hw hw
h
gdy 0 f 0w ,
0 f hw
(3.3.18)
h
0 w gdy 0 f
hw
0w ,
2 =
hw gdy 0 f
h
0w ,
h 0f
hw
przy czym przynajmniej jedna z tych wartoci musi by rwna odpowiedniej granicy
plastycznoci ( 1 = 0 f lub 2 = 0 w ),
gdzie: 0 w granica plastycznoci materiau rodnika,
0f granica plastycznoci materiau pek,
h wysoko przekroju,
hw wysoko rodnika.
Sprysty moment graniczny
Me = min(Mew, Mef), (3.3.19)
2 I 0 w h 2I 0 f 2I
gdzie: Mew = = We 0 w , Me f = = We 0 f , We = ,
hw hw h h
I moment bezwadnoci przekroju wzgldem osi geometrycznej.
Naprenia ekstremalne w stopce i w rodniku dla obcienia Mo 2Me odpowie-
dnio wynosz
h h
2 0w 0 f 0 f gdy 0 f 0w ,
2Me hw hw
0 f = (3.3.20)
We h
gdy 0 f 0w ,
0 f hw
h
0w gdy 0 f 0w ,
2Me hw hw
0w =
We h 2 hw 0 f
h
0w .
0w gdy
h
0f 0w
hw
Z faktu, e przynajmniej jedno z nich rwne jest odpowiedniej granicy plastyczno-

ci iadne z nich nie przekracza odpowiedniej granicy plastycznoci wynika, e po ob-
cieniu momentem Mo moliwe jest obcienie spryste z przeciwnym znakiem, mo-
mentem z przedziau (0, 2Me). Oznacza to, e dla przekrojw hybrydowych warunki na
przystosowanie s takie same jak dla przekrojw bisymetrycznych. Jednak, gdy uwzgl-
dnia si losowy charakter parametrw naley bra pod uwag, e w rozpatrywanym przy-
padku rodniki i stopki wykonane s z rnych elementw, co oznacza, e ich charakte-
rystyki geometryczne i fizyczne s zmiennymi losowymi wzajemnie niezalenymi,
awszczeglnoci 0 f jest zmienna losow niezalen od 0 w . Nie mona wic w tym
przypadku wyznaczy momentu Me na podstawie zwizku (3.3.19) i aby uwzgldni
zarwno realizacje zmiennych losowych, dla ktrych zachodzi przypadek Mew > Mef
jak i przypadek Mef > Mew warunek nie wystpowania odksztace plastycznych na-
przemiennych w przekroju przyjmie posta ogranicze
max M ie min M ie 2Mewi ,

(3.3.21)
max M ie min M ie 2Me fi .
W tym przypadku sformuowanie warunkw statycznych w ujciu programowania
liniowego ma posta
Y r
znale = max[0T , 1]

M, max M e Mo

M, min M Y Mo
e r
przy ograniczeniach , 0. (3.3.22)
0, M e 2Me w

2Me f
0, M e
Sformuowanie dualne
+

znale = min Mo , Mo , 2Me w , 2Me f
T T T T

w
f

+
przy ograniczeniach [M T , MT ] = 0 , (3.3.23)

3.4. Warunki przystosowania w ujciu programowania liniowego wprzypadku uwzgldniania... 51
+

(max M ) , (min M ) , (M ) , (M ) 1,
e T e T e T e T

w
f

+ 0, 0, w 0, f 0, 0 ,
gdzie w, f plastyczne odksztacenia naprzemienne odpowiednio w rodniku lub
w stopkach.
Zapas bezpieczestwa ma w tym przypadku ma posta
+

Z = Mo , Mo , 2Me w , 2Me f
T T T T

w
f

+

T
( max M ) , ( min M ) , ( M ) , ( M )
T T T
e e e e
. (3.3.24)
w
f


liniowego wprzypadku uwzgldniania zginania
zudziaem si podunych
3.4.1. Ukady prtowe o przekrojach bisymetrycznych
Proponowane przez Kniga [92] podejcie oparte na wykorzystaniu powierzchni spr-
ystych generowanych na podstawie zaoonych rozkadw napre resztkowych nie
jest zbyt wygodne, gdy wymaga dwuetapowego rozpatrywania zagadnienia (formuo-
wanie odcinkowo liniowych powierzchni sprystych, a nastpnie warunkw przysto-
sowania).
W celu sformuowania warunkw na przystosowanie wyraonych poprzez siy prze-
krojowe wykorzystano tu bezporednio twierdzenie Melana (2.4.1) i zaoone pola na-
pre resztkowych. Przyjto dwuparametrowe pole samozrwnowaonych wprzekroju
napre resztkowych w postaci sumy zmodyfikowanych pl proponowanych przez

Kniga napre resztkowych dla przekrojw prostoktnych.
Na rysunku 3.4.1 przedstawiono naprenia w bisymetrycznym przekroju prta zgi-
nanego i rozciganego w stanie sprysto-plastycznym odpowiadajce rnym skado-
wym przypadkom obcienia:
a) naprenia samozrwnowaone w przekroju odpowiadajce obcieniu momentem
Moi i odcieniu,
b) symetryczne pole napre samozrwnowaonych w przekroju,
c) naprenia odpowiadajce momentowi resztkowemu Mir,
d) naprenia odpowiadajce resztkowej sile osiowej Nir,
e) naprenia odpowiadajce momentowi od obcienia Mie(t),
f) naprenia odpowiadajce sile osiowej od obcienia Nie(t).
Pola resztkowych si przekrojowych (momentw Mir, si osiowych Nir, a take si
tncych Vir) s cznie samozrwnowaone (pozostaj w rwnowadze z obcieniem
zerowym).
Przyjmujc naprenia resztkowe (rys. 3.4.1 a, b, c, d) w przekroju w postaci sumy
M ir z N ir
ir ( z ) = s ir ( z ) + + , (3.4.1)
Iy i Ai
gdzie: sir (z ) naprenia resztkowe samozrwnowaone w przekroju (suma napr-
e, rys. 3.4.1 a i b),
a) b) c) d) e) f)
Mo i hz i M ir N ir M ie (t ) N ie (t )
1 0i i 0 i
Me i hsi i Wei Ai Wei Ai
2 +
hz i
hsi M ir N ir M ie (t ) N ie (t )
3 0i i +
4 h 0 0i i + + x
i
hsi
z hz i + + +
+
1
Moi hzi
0 i M ir N ir M ie (t ) N ie (t )
1 0i i
Me hsi i Wei Ai Wei Ai
i
o geometryczna
geometryczna powki przekroju
Rys. 3.4.1. Naprenia w przekroju bisymetrycznym prta zginanego i rozciganego
Fig. 3.4.1. Stresses in the bisymmetrical cross section of the bending and tensioning bar
M ir , N ir siy przekrojowe resztkowe samozrwnowaone w ukadzie,

Wei , Ai wskanik zginania i pole przekroju,
i uwzgldniajc naprenia spryste od obcie (rys. 3.4.1e, f)
M ir (t ) z N ir (t )
ie ( z, t ) = + (3.4.2)
Iy i Ai
mona warunek Melana na przystosowanie w dowolnym punkcie przekroju przedsta-
wi w postaci
M ir z N ir M r (t ) z N ir (t )
sir ( z ) + + + max i + 0i , (3.4.3)
Iyi Ai t Iy A
i i
M r z N ir M r (t ) z N ir (t )
sir ( z ) + i + min i + 0i ,
Iyi Ai t Ai
Iyi
przy czym warunki te musz by spenione w kadym punkcie kadego przekroju.
Ze wzgldu na odcinkowo liniowe rozkady napre dla spenienia twierdzenia Me-
lana w kadym punkcie wystarczy, by byo ono spenione w punktach 1, 2, 3, 4.
Wynikaj std warunki na przystosowanie, ktre mog by przedstawione w postaci

A, B, C, Q max R
, (3.4.4)
A, B, C, Q min Y r R

1
1 1 C1 Y1r

gdzie: A = diag[Ari ] , B = diag [B i ] , = M , = M , C = M , Y = M ,

k k C k r
Ynh
(Woi Wei ) 0i
Q1,max Q1,min R1
(Woi Wei ) 0i
Q max = M , Q min = M , R = M , Ari = ,
Q k ,max Q k ,min R k Nei

Nei
1 1 Wei nh nh Wei
hzi M i + Ni , L, M i + N i
Wei 0i A Ai

hsi
i
1 1 Wei nh nh Wei
Wei 0i , Ci = M i N i A , L, M i Ni
hzi
Bi = Ai ,
hsi i
1 nh
Wei 0i Ni, L, Ni

Wei 0i 1
L,
nh
Ni, Ni
e e Wei e e Wei
max M i + N i min M i + Ni
Ai Ai

e e Wei e e Wei
Qi ,max = max M i N i , Qi ,min = min M i Ni ,
Ai Ai

max N ie min Nie

max N ie min Nie
Mei

Me
Ri = i ,
Nei

Nei
Moi
Woi = plastyczny wskanik zginania przekroju,
0i
Wei sprysty wskanik zginania przekroju,
Ai pole przekroju,
0i granica plastycznoci materiau,
Mei = Wei 0i graniczny moment sprysty przekroju,
Nei = Noi = Ai 0i graniczna sprysta i plastyczna sia poduna przekroju,
i , i parametry pola napre resztkowych samozrwnowao-
nych wprzekroju,
j j
M i , Ni moment zginajcy i sia osiowa w przekroju wywoane
jednostkow si hiperstatyczn Yjr = 1 w izostatycznym
ukadzie podstawowym,
nh stopie statycznej niewyznaczalnoci ukadu,
k liczba przekrojw krytycznych.
W zwizkach (3.4.4) wykorzystano, e momenty resztkowe Mir i siy osiowe reszt-

kowe Nir mog by wyraone przez hiperstatyczne siy resztkowe Y jr ( j = 1, 2,..., n h )
nh nh
M ir = M i Y jr , N ir = N i Y jr .
j j
(3.4.5)
j =1 j =1
W ujciu programowania liniowego:


znale = max 0T , 0T , 0T , 1 r
Y

A, B, C, Q max R
przy ograniczeniach , 0, (3.4.6)
A, B, C, Q min Y r R

sformuowanie dualne
+
znale = min R T , R T

AT , AT
T +
przy ograniczeniach B , BT = 0 , (3.4.7)
T
T
C , C
+
(Q )T , (Q )T 1 ,
max min

+ 0, 0, 0,
T
gdzie poszczeglne macierze maj znaczenie jak w warunkach (3.4.4), + = 1+ ,..., k+
T
i = 1 ,..., k wektory zmiennych dualnych, ktre mog by interpretowane jako
prdkoci odksztace plastycznych i wyznaczone jako rozwizanie zadania (3.4.7).
Zapas bezpieczestwa ma wic posta
+ +
Z = R T , R T (Q max ) , (Q min )
T T

. (3.4.8)

3.4.2. Ukady prtowe o przekrojach monosymetrycznych

Na rysunku 3.4.2 przedstawiono naprenia w monosymetrycznym przekroju prta
zginanego i rozciganego w stanie sprysto-plastycznym odpowiadajce rnym ska-
dowym przypadkom obcienia. Wykorzystano tu omwione w punkcie 3.3.3 pole sa-
mozrwnowaonych w przekroju napre resztkowych (rys. 3.4.2 a). Sens pozostaych
napre przedstawionych na rys. 3.4.2 jest analogiczny do napre przedstawionych
na rys. 3.4.1.
a) b) c) d) e)
Ms M ir N ir M ie (t ) N ie (t )
i 0i i
Wei Wei Ai Wei Ai
2
o geometryczna

o obojtna dla Ms

h1
M ir M ie (t )
h + N ir + N ie (t )
0i i
3
s + x
4 h
5 2 0i i
+ + +
1 z
Msi si Msi h2i M ir h2i Nir M ie (t ) h2i N ie (t )
0i i
0i i
Wei h1i Wei h1i Ai Wei h1i Ai
Wei h1i
Rys. 3.4.2. Naprenia w monosymetrycznym przekroju prta zginanego i rozciganego

Fig. 3.4.2. Stresses in the mono-symmetrical cross section of the bending and tensioning bar
Uwzgldniajc, e spenienie warunkw Melana (2.4.1) w kadym punkcie przekroju

jest zapewnione przez ich spenienie w punktach 1, 2, 3, 4 i 5 i postpujc analogicznie
jak dla przekrojw bisymetrycznych, otrzymano warunki na przystosowanie w postaci

A, C, Q max r R
Y , (3.4.9)
A, C, Q min R
1
Mei
Y1r
1 C1 Mei

gdzie A = diag [Ari ] , = M , C = M , X = M , R i = Mei ,
r
k C k Mei
Ynh
Ne
i
h2 i
Wsi Wei 0 i
h1i
Q1,max Q1,min
si Ws We
Q max = M , Q min = M , Ari = h1i
i i 0i
,

Q k ,max Q k ,min
Wei 0 i
(Ws We )
i i 0i

Nei
h2i 1 1 Wei h2i nh nh We

h M i + Ni A , L,
h1i
M i + Ni i
Ai
1i i
si 1 1 Wei si nh nh Wei
M i + Ni , L, M i + Ni
h1i Ai h1i Ai
R1
s 1 1 We si nh nh Wei
Ci = i M i + N i i , L, M i + Ni , R= M ,
h1i Ai h1i Ai
R k
1 1 We nh nh Wei
M i Ni i , L, M i Ni
Ai Ai
1 nh
Ni , L, Ni

h2i We h2i We
max M ie + Nie i min M ie + Nie i
h1i Ai h1i Ai

max si M e + N e Wei min si M e + N e Wei
h1i
i i
Ai h1i
i i
Ai

si e Wei si e Wei
= max M i + Ni , Qi ,min = min M i + Ni
e
,
e
Qi ,max
h1 i Ai h1 i Ai
e We
We min M ie Nie i
max M i Nie i
Ai Ai

max Nie min Nie

si odlego osi obojtnej odpowiadajcej obcieniu przekroju momen-

tem Msi od osi geometrycznej,
h1i , h2i odlegoci wkien skrajnych przekroju od osi geometrycznej przekroju
( h1i h2i ),
pozostae oznaczenia przyjto podobnie jak dla przekroju symetrycznego.
W ujciu programowania liniowego:

znale = max 0T , 0T , 1 Y r

A, C, Q max r R
przy ograniczeniach Y , 0, (3.4.10)
A, C, Q min R

sformuowanie dualne
+
znale = min R T , R T

AT , AT +
przy ograniczeniach T = 0, (3.4.11)
C , CT
+
(Q )T , (Q )T 1,
max min

+ 0, 0, 0.
Zapas bezpieczestwa ma posta (3.4.8).

liniowego w przypadku uwzgldniania
napre normalnych i tncych
3.5.1. Wprowadzenie
Przyjto warunek graniczny w punkcie przekroju prta na podstawie hipotezy Hube-
raMisesaHenckyego [71]
2 + 3 2 = 0 , (3.5.1)
gdzie: naprenia normalne,
naprenia styczne,
0 granica plastycznoci.
Aby mc wykorzystywa w analizie narzdzia i twierdzenia programowania linio-
wego, lew stron zwizku (3.5.1) przedstawiono w postaci quasi-liniowej
+ , gdy 0 i 0,
, gdy 0 i 0,

+ 3 = + =
2 2
(3.5.2)
, gdy 0 i 0,
+ , gdy 0 i 0,
2

gdzie = + 3 0.

Wartoci wspczynnika w zalenoci od stosunku / zestawiono w tabeli 3.5.1.
Tabela 3.5.1. Wartoci wspczynnika w zalenoci od stosunku /

Table. 3.5.1.Values of the coefficient versus the proportion /
/ /
1 0 0 1 1 1 1
1 0,1 10 0,14889 0,9 1 0,9 1,05192
1 0,2 5 0,2915 0,8 1 0,8 1,10788
1 0,3 3,33333 0,42314 0,7 1 0,7 1,16815
1 0,4 2,5 0,54138 0,6 1 0,6 1,23303
1 0,5 2 0,64575 0,5 1 0,5 1,30278
1 0,6 1,66667 0,73703 0,4 1 0,4 1,37764
1 0,7 1,42857 0,8166 0,3 1 0,3 1,45784
1 0,8 1,25 0,886 0,2 1 0,2 1,54356
1 0,9 1,11111 0,9467 0,1 1 0,1 1,63494
1 1 1 1 0 1 0 1,73205
Warunki na przystosowanie wedug twierdzenia Melana (2.4.1) po wykorzystaniu

zwizkw (3.5.1) i (3.5.2) mog by dla punktu przedstawione w postaci
r + r + e (t ) + e (t ) 0 ,
r r e (t ) e (t ) 0 ,
r r + e (t ) e (t ) 0 , (3.5.3)
r + r e (t ) + e (t ) 0 .
W rozwaaniach teoretycznych proponowane s rne uproszczone rozkady napr-
e tncych w przekroju, prowadzce czsto do zblionych wynikw [10, 116]. W celu
sformuowania moliwie prostych i jednoczenie bezpiecznych warunkw na przysto-
sowanie przyjto prostoktny rozkad napre tncych w przekroju przy zaoeniu, e
elementy przekroju usytuowane poprzecznie w stosunku do kierunku dziaania obci-
e nie uczestnicz w przenoszeniu cinania [10]. Dalsze rozwaania ograniczymy do
dwch typw przekrojw: przekrojw typu prostoktnego nie posiadajcych elemen-
tw poprzecznych na krawdziach grnej i dolnej i przekrojw typu dwuteowego po-
siadajcych takie elementy. Na rysunkach 3.5.1 i 3.5.2 przedstawiono przykadowo prze-
kroje obydwu typw. Zacieniowano czci czynnie uczestniczce w przenoszeniu ci-
nania.
Naprenia tnce w czci czynnej przekroju na cinanie okrela zaleno
V r V e (t )
(t ) = r + e (t ) = + , (3.5.4)
Av Av
w ktrej: Av cz pola przekroju czynna przy cinaniu,

Vr resztkowa sia tnca w przekroju,
V e(t) sprysta sia tnca w przekroju wywoana obcieniem.
Rys. 3.5.1. Przekroje typu prostoktnego

Fig. 3.5.1. Cross sections of rectangular type
Rys. 3.5.2. Przekroje typu dwuteowego

Fig. 3.5.2. Cross sections of the I-section type
3.5.2. Przekroje typu prostoktnego

3.5.2.1. Zginanie i cinanie
Na rysunku 3.5.3 przedstawiono naprenia w przekroju typu prostoktnego (rys.
3.5.1) prta zginanego i cinanego w stanie sprysto-plastycznym odpowiadajce r-
nym skadowym przypadkom obcienia.
Naprenia resztkowe w przekroju okrelaj zwizki
M ir z Vr
ir ( z ) = s ir ( z ) + , ir ( z ) = i , (3.5.5)
Iy i Av i
w ktrych: sir(z) naprenia resztkowe normalne samozrwnowaone w przekro-
ju,
Mir, Vir siy przekrojowe resztkowe samozrwnowaone w ukadzie,
Iyi moment bezwadnoci przekroju.
a) b) c) d) e)
Moi M ir Vi r M ie (t ) Vi e (t )
0i i
Avi Avi
Wei Wei Wei
2

M ir
3 0i i + + M ie (t ) + x
h 0i i
4 2 V ir Vi e (t )
+ + +
1
Moi M ir M ie (t )
0i i
z Wei Wei Wei
Rys. 3.5.3. Naprenia w przekroju typu prostoktnego (rys. 3.5.1) prta zginanego i cinanego
Fig. 3.5.3. Stresses in the rectangular cross sections (Fig. 3.5.1) of the bending and shearing bars
Naprenia spryste w przekroju pozostajce w rwnowadze z obcieniem okre-

laj zwizki
M ie (t ) z V e (t )
ie ( z ) = , i = i
e
. (3.5.6)
Iy i Avi
Po uwzgldnieniu zwizkw (3.5.5) i (3.5.6), warunki (3.5.3) przyjmuj posta
M ir z Vi r M ir (t ) z Vi e (t )
sir ( z ) + + i ( z )
+ max + i ( z ) 0i ,

Iyi Avi t
Iy i Av i
M ir z Vr M r (t ) z V e (t )
sir ( z ) i ( z ) i min i + i ( z) i 0i ,
Iyi Avi t
Iyi Avi
(3.5.7)
M ir z Vi r
M ir (t ) z Vi (t )
e
sir ( z ) + i ( z ) + max i ( z ) 0i ,
Iyi Avi t
Iyi Avi
M ir z Vr M r (t ) z V e (t )
sir ( z ) + i ( z ) i min i i ( z ) i 0i .
Iyi Avi t
Iyi Avi
Jeli uwzgldni si, e dla spenienia warunkw (3.5.7) w kadym punkcie przekro-
ju wystarczy ich spenienie w punktach 1, 2, 3 i 4 (rys. 3.5.3), warunki Melana na przy-
stosowanie ukadu o przekrojach typu prostoktnego mona przedstawi w postaci

A, C, Qmax r R
Y , (3.5.8)
A, C, Q min 1 R

1 C1 Y1r Q1,max

gdzie: A = diag[Ari ] , = M , C = M , Y = M , Q max = M ,

k C k Q
k ,max
r
Ynh
Q1,min
Mei (Moi Mei )
R1 (
Mei
Moi Mei )
Q min = M R =
, R = M , i Vo , Ari = ,
Q k ,min i Voi
R k
Voi Voi
1 1 Wei nh nh Wei
M i + 1i V i Av , L, M i + 1i V i Av
i i
1 1 Wei nh nh We
M i 1i V i , L, M i 1i V i i
Avi Avi
Ci =
3i 1 3i nh
V i , L, V i ,
3 3
3i 1 3i nh
V i , L, V i
3 3
e e Wei e e Wei
max M i + 1i Vi min M i + 1i Vi
Avi Avi

max M e V e Wei min M ie 1i Vie Wei

i 1i i
Avi Avi
Q i ,max = , Qi ,min = .

max 3i Vie min 3i Vie
3 3

max 3i Vie min 3i Vie
3 3
Moi plastyczny moment graniczny przekroju,

Mei sprysty moment graniczny przekroju,
Avi pole czynne przekroju przy cinaniu,
i parametr pola napre resztkowych samozrwnowaonych w prze-
kroju,
Mir, Vir moment resztkowy i sia tnca resztkowa pozostajce w rwnowa-
dze zobcieniem zerowym,
2 2

1i = 1i + 3 1i 0 , 3i = 3i + 3 3i 0 ,
i i i i
1i (Moi Mei ) i + M ir + M ie (t ) Avi 3i Voi 3 i

= , = r ,
i Vir + Vie (t ) Wei i Vi + Vie (t )
i = 1, 2, ..., k.
W zwizkach (3.5.8) wykorzystano, e momenty resztkowe i siy tnce resztkowe
mog by wyraone przez resztkowe siy hiperstatyczne Yjr (j = 1, 2,..., nh)
nh nh
M ir = M i Y jr , Vi r = V i Y jr ,
j j
(3.5.9)
j =1 j =1
gdzie: Yjr siy hiperstatyczne okrelajce pola resztkowych si przekrojowych,

j j
M i , V i moment zginajcy i sia tnca w przekroju wywoane jednostkow
si hiperstatyczn Yjr = 1 w izostatycznym ukadzie podstawowym,
nh stopie statycznej niewyznaczalnoci ukadu.
Sformuowania ogranicze (3.5.8) w ujciu programowania liniowego maj posta
(3.4.10) i (3.4.11), a zapas bezpieczestwa posta (3.4.8).
3.5.2.2. Zginanie, rozciganie i cinanie

Na rysunku 3.5.4 przedstawiono skadowe naprenia w przekroju prta zginanego,
rozciganego i cinanego w stanie sprysto-plastycznym.
a) b) c) d) e) f) g)
Moi M ir N ir Vi r M ie (t ) N ie (t ) Vi e (t )
0i i
Wei Wei Ai Avi Wei Ai Avi
2

0i i + M ir N ir M ie(t ) N ie (t )
3 x
4
0i i + + V ir + +
Vi e (t )
+ +
+
1
z Moi M ir N ir r
Vi M ie (t ) N ie (t ) Vi e (t )
We 0i i
i Wei Ai Avi Wei Ai Avi
Rys. 3.5.4. Naprenia w przekroju typu prostoktnego prta zginanego, rozciganego i cinanego
Fig. 3.5.4. Stresses in the rectangular cross section of the bending, tensioning and shearing barr
Naprenia resztkowe w przekroju (rys. 3.5.4a, b, c, d) okrelone s zwizkami
M ir z N ir Vr
ir ( z ) = sir ( z ) + + , ir = i , (3.5.10)
Iyi Ai Avi
gdzie: sir(z) naprenia resztkowe samozrwnowaone w przekroju,
Mir, Nir siy przekrojowe resztkowe samozrwnowaone w ukadzie,
Ii, Ai moment bezwadnoci i pole przekroju
Naprenia spryste (rys. 3.5.4e, f, g) pozostajce w rwnowadze z obcieniem
okrelone s zwizkami
M ie (t ) z N ie (t ) V e (t )
ie ( z , t ) =
+ , ie = i . (3.5.11)
Ii Ai Avi
Std warunek Melana na przystosowanie punktu przekroju przyjmuje posta
M ir z N ir Vi r M ie (t ) z N ie (t ) Vi e (t )
s ir ( z) + + + i
+ max + + i 0i ,

Ii Ai Avi t
I i A i Av i
M ir z N ir Vr M r (t ) z N ie (t ) V e (t )
s ir ( z ) i i min i + + i i 0i ,

Ii Ai Avi t
I i A i Av i
s ir ( z ) + + i i + max i + i i 0i ,

Ii Ai Avi t
I i A i Av i
s ir ( z ) + i i min i + i i 0i .

Ii Ai Avi t
I i A i Av i
(3.5.12)
Jak wida na rysunku 3.5.4 spenienie tych warunkw w kadym punkcie przekroju
jest zapewnione przez ich spenienie w punktach 1, 2, 3 i 4. Std warunki na przystoso-
wanie ukadu mog by przedstawione w postaci

A, C, Q max r R
Y , (3.5.13)
A, C, Q min 1 R

1 C1 Y1r Q1,max

gdzie: A = diag[Ari ] , = M , C = M , Y r = M , Q max = M ,

k C k r
Ynh Q k ,max
Moi Mei Mei

Moi Mei Mei
Moi Mei Mei
Q1,min R 1
Moi Mei Mei
Q min = M , R = M , Ari =
Noi , R i = No ,
Q k ,min R k i

Noi Noi

Noi Noi
Noi Noi
1 1 Wei 1 Wei nh nh Wei nh We

M i + N i A + 1i V i Av , L, M i + N i
Ai
+ 1i V i i
Avi
i i
1 1 Wei 1 Wei nh nh Wei nh Wei
M i + Ni 1i V i , L, M i + Ni 1i V i
A i Avi Ai Avi
1 1 Wei 1 We nh nh We nh We
M i N i + 2 i V i i , L, M i N i i + 2 i V i i
Ai Avi Ai Avi
1 1 We 1 We nh nh We nh We
M i N i i 2 i V i i , L, M i N i i 2 i V i i
Ai Avi Ai Avi ,
Ci =
1 1 A nh nh A
N i + 3i V i i , L, N i + 3i V i i
Avi Avi
1 A

1 nh nh A
N i 3i V i i , L, N i 3i V i i
Avi Avi

1 1 A
N i + 4 i V i i , L,
nh nh
N i + 4 i V i i
A
Avi Avi

1 1 Ai nh nh Ai
N i 4 i V i , L, Ni
4i V i

Avi Avi
e e Wei Wei
max M i + N i + 1i Vi e
Ai Avi

max M e + N e Wei V e Wei

i i
Ai
1i i
Avi

e e Wei e Wei
max M i N i + 2i Vi
Ai Avi
We We
max M ie N ie i 2 i Vi e i
Ai Avi
Q i ,max = ,
e Wei e Wei
max N i + 3i Vi
A i Av i
e Wei e Wei

max N i 3i Vi
Ai Avi

max N e Wei + V e Wei
i
Avi
4i i
Ai

e Wei We
max N i 4 i Vi e i
Ai Avi
e e Wei Wei
min M i + N i + 1i Vi e
Ai Avi

min M e + N e Wei V e Wei

i i
Ai
1i i
Avi

e e Wei Wei
min M i N i + 1i Vi e
Ai Avi
Wei Wei
min M ie N ie 1i Vi e
Ai Avi
Q i ,min = ,
Wei Wei
min N ie + 3 i Vi e
Ai Avi

We We
min N ie i 3i Vi e i
Ai Avi

min N e Wei + V e Wei
i 4i i
Ai Avi

e Wei We
min N i 4 i Vi e i
Ai Avi
Moi
plastyczny moment graniczny przekroju,
Mei
sprysty moment graniczny przekroju,
Nei
graniczna sprysta sia poduna przekroju,
Avi
pole czynne przekroju przy cinaniu,
Ai
pole przekroju,
0i
granica plastycznoci materiau,
i
parametr pola napre resztkowych samozrwnowaonych
wprzekroju,
Mir, Nir, Vir moment resztkowy, sia osiowa resztkowa i sia tnca resztkowa
pozostajce w rwnowadze z obcieniem zerowym,
2
ji
ji = + 3 ji ,
i i
(Moi Mei ) i + M ir + N ir Wei + M ie (t ) + N ie (t )

Wei
1i Ai Ai Avi
= ,
i Vi + Vi (t )
r e
Wei
(Moi Mei ) i M ir + N ir
Wei We
M ie (t ) + N ie (t ) i
2i Ai Ai Avi ,
=
i Vi + Vi (t )
r e
Wei
3i Noi i + N ir + N ie (t ) Avi 4i Noi i + N ir + N ie (t ) Avi

= , = ,
i Vi r + Vi e (t ) Ai i Vi r + Vi e (t ) Ai
i = 1, 2, ..., k.
W zwizkach (3.5.13) wykorzystano, e momenty resztkowe, siy tnce resztkowe
isiy osiowe resztkowe mog by wyraone przez resztkowe siy hiperstatyczne Yjr (j =
1, 2,..., nh)
nh nh nh
M ir = M i Y jr , N ir = N i Y jr , Vi r = V i Y jr ,
j j j
(3.5.14)
j =1 j =1 j =1
gdzie: Yjr siy hiperstatyczne okrelajce pola resztkowych si przekro-

jowych,
j j j
M i , V i , N i moment zginajcy, sia tnca i sia osiowa w przekroju wy-
woane jednostkow si hiperstatyczn Yjr = 1 wizostatycznym
ukadzie podstawowym,
nh stopie statycznej niewyznaczalnoci ukadu.
3.5.3. Przekroje typu dwuteowego

3.5.3.1. Zginanie i cinanie
Uwzgldniajc w stanie granicznym przekroju typu dwuteowego prta zginanego
icinanego naprenia przedstawione na rys. 3.5.5 (w kadym punkcie przekroju
2 ( z ) + 3 2 ( z ) = 02 ), okrelono dwuparametrowe pole napre resztkowych samo-
zrwnowaonych w przekroju pokazane na rys. 3.5.6 a, b.
Naprenia skadowe w przekroju typu dwuteowego prta zginanego i cinanego
wstanie sprysto-plastycznym przedstawiono na rys. 3.5.6.
Jeli uwzgldni si, e dla spenienia warunkw w postaci (3.5.7) w kadym punk-
cie przekroju wystarczy ich spenienie w punktach 1, 2, 3, 4, 5 i 6 (rys. 3.5.6), warunki
Melana na przystosowanie ukadu o przekrojach typu dwuteowego mona przedstawi
w postaci

A, B, C, Q max R
r ,
A, B, C, Q min Y R (3.5.15)

1
a) b)
(z ) (z )

M x
h hw
+ V
+
z 0
Rys. 3.5.5. Naprenia w stanie granicznym ( 2 ( z ) + 3 2 ( z ) = 02 ) w przekroju

typu dwuteowego (rys. 3.5.2) prta zginanego i cinanego
Fig. 3.5.5. Stresses in the limit state ( 2 ( z ) + 3 2 ( z ) = 02 )
in the I-section (Fig. 3.5.2) of the bending and shearing bar
a) b) c) d) e) f)
Mei hwi
0i i
Moi Wwi hi M ir Vi r M ie (t ) Vie (t )
0i i
Wei 0i i Wei Avi Wei Avi
2
h
4 0i wi i +
hi
0i i + M ir + M ie (t ) +
5 x
h hwi
6 0i i
V ir e
Vi (t )
h
3 0i wi i + +
1 + + hi
Moi 0i i M ir Vi r
M ie (t ) Vi e (t )
0i i Wei
We
i Avi We Avi
z i
Rys. 3.5.6. Naprenia w przekroju typu dwuteowego prta zginanego i cinanego

Fig. 3.5.6. Stresses in the I-section of the bending and shearing bar
1 1 C1 Y1r

gdzie: A = diag[Ari ] , B = diag[Bi], = M , = M , C = M , Y r = M ,

k k C k r
Ynh
Mei
Q1,max
Q1,min R 1 Mei

Q max = M , Q min = M , R = M , R i = Mei ,
Q k ,max
Q k ,min R k Voi

Vo
i
Moi Mei Mei

hwi We hw
Moi Mei i
i Mei
h
Wwi
i hi
Ari = hwi , B = We ,
Moi h Mei i
i hw
i Mei

Wwi

i hi
Voi 0

Voi
0
Mi,
1
L, Mi
nh

1 hwi 1 Wei nh hw nh Wei
M i h + 3i V i , L, M i i + 3i V i
i Avi hi Avi
1 hwi 1 Wei nh hw nh We
3i V i , L, M i i 3i V i i ,
Ci = M i h Avi hi Avi
i
5i 1 5i nh
V i , L, V i
3 3
5i 1 5i nh
V i , L, V i
3 3
max M ie min M ie

e hwi e Wei e hwi e Wei
max M i h + 3i Vi Av min M i h + 3i Vi Av
i i i i
hw We hw We
max M ie i 3i Vie i min M ie i 3i Vie i
Qi,max = hi Avi , Qi,min = hi Avi ,

5i e 5i e
max Vi min Vi
3 3

5i e 5i e
max Vi min Vi
3 3
Moi
Mei
Wwi
wskanik wytrzymaoci na zginanie rodnika,
Avi
i , i
parametry pl napre resztkowych samozrwnowaonych w prze-
kroju,
r r
Mi , Vi moment resztkowy i sia tnca resztkowa pozostajce w rwnowadze
zobcieniem zerowym,
2
ji 5i Voi 3 i
ji = + 3 ji ,
= r ,
i i i Vi + Vi e (t )
hw We hw hw hw
Moi i Mei i + i i Mei i + M ir i + M ie (t) i
3i
=
hi Wwi hi hi hi Avi
,
i Vir + Vie (t) Wei
i = 1, 2,..., k.
3.5.3.2. Zginanie, rozciganie i cinanie
Naprenia skadowe w przekroju typu dwuteowego prta zginanego, rozciganego
i cinanego w stanie sprysto-plastycznym przedstawiono na rys. 3.5.7.
Jeli uwzgldni si, e dla spenienia warunkw postaci (3.5.12) w kadym punkcie
przekroju wystarczy ich spenienie w punktach 1, 2, 3, 4, 5 i 6 (rys. 3.5.6), to warunki
a) b) c) d) e) f) g) h)
Moi M ir N ir Vi r
M ie (t ) N ie (t ) Vi e (t )
0i i
We
i 0i i Wei Ai Avi Wei Ai Avi
2
4 +
hwi M ir
0i i + + + M ie (t ) + + x
h 5
6 N ie (t )
N ir V ir e
Vi (t )
3 + +
+ +
1
hwi Mei hwi
z 0i i 0i i
hi Wwi hi
Rys. 3.5.7. Napre w przekroju typu dwuteowego prta zginanego, rozciganego i cinanego
Fig. 3.5.7. Stresses in the I-section of the bending, tensioning and shearing bar
Melana na przystosowanie ukadu o przekrojach typu dwuteowego mona przedstawi

w postaci

A, B, C, Q max R
r , (3.5.16)
A, B, C, Q min Y R

1
1 1 Y1r
C1
gdzie: A = diag[Ari ] , B = diag[Bi], = M , = M , C = M , Y r = M ,
r
k k C k Ynh
R1 Q1,max Q1,min R 1

R = M , Q max = M , Q min = M , R = M ,
R k Q k ,max Q k ,min R k

Mei
Moi Mei
Mo Me Mei
Mei i i Wei hw
Mo hwi Me Ww i Mei
Me
i i h i
i hi
Mei i
We hw
Moi hwi Mei
i
i Mei
Mei hi Ww i hi
Me hw Wei
hw
Ri = , Ar = Moi Mei , B i = Mei ,
i i
i
Mei i
hi Wwi hi
Wei
Noi
hw hw
Moi Mei
i
i Mei
Noi hi Wwi hi
Noi 0
Noi
No No
i i 0
Noi 0

Noi 0
1 1 W ei nh nh W ei
M i + Ni , L, M i + Ni
Ai Ai
1 1 W ei nh nh W ei
M i Ni , L, M i Ni
Ai Ai
1 hw i 1 W ei 1 W ei nh h wi n h W ei n h W ei
M i + Ni + 3i V i , L, M i + Ni + 3i V i
hi Ai Av i hi Ai Av i
1 hw i 1 W ei 1 W ei nh hw i n h W ei n h W ei
M i + Ni 3i V i , L, M i + Ni 3i V i
hi Ai A vi hi Ai Av i
1
M i hw i 1 W ei 1 W ei nh hw i n h W ei n h W ei

Ni + 4i V i , L, M i Ni + 4i V i
hi Ai Av i hi Ai Av i
Ci = ,
M 1i
hw i 1 W ei
Ni
1 W ei
4i V i , L, M
nh

hw i n h W ei
Ni
n h W ei
4i V i
hi Ai A vi
i
hi Ai Av i

1 1 Ai nh nh Ai
N i + 5i V i , L, Ni + 5i V i
Av i A vi

1 1 Ai nh nh Ai
N i 5i V i , L, Ni 5i V i
Av i Av i
1 1 Ai nh nh Ai
N i + 6i V i , L, Ni + 6i V i
Av i Av i
1 1 Ai nh nh Ai
N i 6i V i , L, Ni 6i V i
Av i Av i
Wei
max M ie + N ie
Ai

Wei
max M ie N ie
Ai

e hwi e Wei e Wei
max M i h + N i A + 3 i Vi Av
i i i
hw Wei Wei
max M ie i + N ie 3i Vi e
hi A i Avi

e hwi e Wei e Wei
max M i h N i A + 4 i Vi Av

=
i i i
Q i ,max ,
hw Wei Wei
max M ie i N ie 4 i Vi e
hi A i Avi

Wei Wei
max N ie + 5 i Vi e
A Avi
i

Wei Wei
max N ie 5 i Vi e
Ai Avi
Wei Wei
max N ie + 6 i Vi e
Ai Avi

Wei Wei
max N ie 6 i Vi e
Ai Avi
Wei
min M ie + N ie
Ai

Wei
min M ie N ie
Ai

e hwi e Wei e Wei
min M i h + N i A + 3i Vi Av
i i i
hwi Wei Wei
min M ie + N ie 3i Vi e
hi Ai Avi

e hwi e Wei e Wei
min M i h N i A + 4 i Vi Av

=
i i i
Q i ,min ,
e hwi We We
min M i N ie i
4 i Vi e i

hi Ai Av i

Wei Wei
min N ie + 5 i Vi e
A Avi
i

Wei Wei
min N ie 5 i Vi e
Ai Avi
Wei Wei
min N ie + 6 i Vi e
Ai Avi

Wei Wei
min N ie 6 i Vi e
Ai Avi
Moi
Mei
Wwi
wskanik wytrzymaoci na zginanie rodnika,
Avi
i , i
parametry pl napre resztkowych samozrwnowaonych w prze-
kroju,
Mir, Vir moment resztkowy i sia tnca resztkowa pozostajce w rwnowadze
zobcieniem zerowym,
2
ji 5i Noi i + N ir + N ie (t ) Avi
ji = + 3 ji ,
= ,
i i i Vi r + Vi e (t ) Ai
6i Noi i + N ir + N ie (t ) Avi
= ,
i Vi r + Vi e (t ) Ai
hw We hw hw hw
Moi i Mei i i i Mei i + M ir i + M ie (t) i
3i hi Wwi hi hi hi Avi
= ,
i Vir + Vie (t) Wei
Nir + Nie (t ) Avi

+ r ,
Vi + Vie (t) Ai
hw We hw hw hw
Moi i Mei i + i i Mei i Mir i Mie (t ) i
4i
= Wwi hi
hi hi hi Avi

i Vir + Vie (t) Wei
Nir + Nie (t) Avi

+ ,
Vir + Vie (t ) Ai
i = 1, 2,..., k.
3.5.4. Quasi-linearyzacja warunku plastycznoci na poziomie przekroju

Zdecydowanie prostsze warunki na przystosowanie przekrojw zginanych z uwzgl-
dnieniem wpywu cinania, jednak mniej dokadne, mona otrzyma dokonujc quasi-
-linearyzacji na poziomie przekroju. Warunek graniczny dla przekroju moe by przed-
stawiony w postaci [116]
2 2 2 2
Mi V M Vi
+ i i i = 1 , (3.5.17)
Moi Voi Moi Voi
gdzie: M i = M ie + M ir aktualny moment zginajcy w przekroju,
Vi = Vie + Vir aktualna sia tnca w przekroju,
Moi graniczny moment plastyczny przekroju w przypadku czyste-
go zginania,
Voi graniczna plastyczna sia tnca w przypadku czystego ci-
nania,
i wspczynnik zaleny od ksztatu przekroju.
Dla przekroju prostoktnego i = 0, dla przekroju dwuteowego
2,9 2,7 i 1
i = , i = , (3.5.18)

2
Af tf
31 i 1+ 4 1 +
3 Aw hw
gdzie: Af pole przekroju stopki,

Aw pole przekroju rodnika,
tw rednia grubo rodnika,
hw wysoko rodnika.
Warunek (3.5.17) moe by przedstawiony w dwch postaciach rwnowanych
2 2
M V
1 i 1 i
M i2 = Moi (Moi )2 , Vi2 = Voi (Voi )2 , (3.5.19)
2 2
M V
1 i i 1 i i
Moi Voi
skd wynika zredukowana wpywem cinania warto granicznego momentu plastycz-
nego oraz zredukowana wpywem zginania warto granicznej plastycznej siy poprzecz-
nej dla przekroju
Movi = vi (t ) Moi , Vomi = mi (t ) Voi , (3.5.20)
2 2
V r + Vie (t ) M r + M ie (t )
1 i 1 i
Vo Mo
gdzie vi (t ) = i , m (t ) = i .
2 i 2
Vir + Vie (t ) M ir + M ie (t )
1 i 1 i
Vo Mo
i i
Wykorzystujc zwizki (3.4.20), mona warunki na przystosowanie przekroju przed-
stawi w postaci quasi-liniowej:
dla przekrojw o przewaajcym wpywie zginania
M ir + max M ie v i (max M ie ) Moi ,

M ir min M ie v i (min M ie ) Moi , (3.5.21)
(
max M ie min M ie vi (max M ie ) + vi (min M ie ) Mei , )
dla przekrojw o przewaajcym wpywie cinania
Vi r + max Vi e mi (max Vi e ) Voi ,

Vi r min Vi e mi (min Vi e ) Voi , (3.5.22)
e e
(
max Vi min Vi mi (max Vi ) + mi (min Vi ) Vei ,
e e
)
gdzie: vi (max M ie ) , vi (min M ie ) wspczynniki obliczone dla wartoci Vie sprz-
onych odpowiednio z max M ie lub min M ie ,
mi (max Vi ) , mi (min Vi ) wspczynniki obliczone dla wartoci M ie sprz-
e e
onych odpowiednio z max Vie lub min Vie ,

Avi 0
Vei = ,
3
Avi cz pola przekroju przenoszca naprenia tnce.
Sformuowania ogranicze (3.5.21) wzgldnie (3.5.22) w ujciu programowania li-
niowego mog by przedstawione w postaci (3.4.10) i (3.4.11), a zapas bezpieczestwa
w postaci (3.4.8).
3.6. Algorytm okrelania zapasu bezpieczestwa

W punktach 3.3, 3.4 i 3.5 przedstawiono bezpieczne linearyzacje statycznych wa-
runkw przystosowania oraz sformuowania tych warunkw w ujciu programowania
liniowego. Wszystkie przedstawione sformuowania mog by zapisane w postaci (3.2.1).
Wykorzystujc te sformuowania mona, jak pokazano wpunkcie 3.2, wyznacza zapa-
sy bezpieczestwa wzgldem okrelonych postaci utraty zdolnoci konstrukcji do prze-
noszenia obcie umoliwiajce oszacowania bezpieczestwa konstrukcji. Sformuo-
wania te zawieraj macierze reprezentujce cztery grupy skadnikw: naprenia reszt-
kowe samozrwnowaone w przekrojach A , resztkowe siy przekrojowe pozostajce
w rwnowadze z obcieniem zerowym AY, obcienie Qmax, Qmin i nono R. Ele-
menty tych macierzy okrelane s na podstawie odpowiednich wzorw przedstawionych
w punktach 3.3, 3.4 lub 3.5, zalenych od rozpatrywanego przypadku. Gdy nie jest uwzgl-
dniany wpyw napre tncych, wspczynniki ogranicze okrelane s bezporednio
lub iteracyjnie wzgldem wsprzdnych okrelajcych pooenia przekrojw krytycz-
nych wprzsach prtw. Gdy uwzgldniany jest wpyw napre tncych, wspczyn-
niki ogranicze okrelane s iteracyjnie wzgldem stosunkw napre normalnych do
statycznych. W praktyce wpyw napre tncych moe by istotny w konstrukcjach
szczeglnych, na przykad. w przypadku duych si skupionych dziaajcych w pobliu
podpr, w przypadku belek wysokich (o stosunku wysokoci do rozpitoci wikszej od
1/10) itp.
3.6. Algorytm okrelania zapasu bezpieczestwa 79
Elementy macierzy A i R okrelane s bezporednio przez zmienne wyjciowe.

Wcelu wyznaczenia elementw macierzy AY (w punktach 3.4 i 3.5 oznaczono je sym-
bolem C) niezbdne jest wyraenie resztkowych si przekrojowych w przekrojach kry-
tycznych przez zmienne niezalene, co mona wykona na podstawie rozwiza sta-
tycznie wyznaczalnego modelu ukadu od jednostkowych si hiperstatycznych Yj = 1.
Najbardziej pracochonne jest okrelanie wektorw Qmax, Qmin. Niezbdne jest wy-
konanie symbolicznych rozwiza ukadu od jednostkowych skadowych obcie i na-
stpnie, w drodze odpowiednich superpozycji tych rozwiza, okrelenie wspczynni-
kw tych wektorw jako funkcji parametrw charakteryzujcych konstrukcj i obci-
enie. Mona tu zastosowa dowoln metod rozwizywania ukadw hiperstatycznych
jak metod si, metod przemieszcze, metod mieszana, metod elementw skoczo-
nych i inne. Jest to zadanie wykonalne dla duej klasy praktycznie wanych paskich
konstrukcji prtowych takich jak belki cige, kratownice i ramy przy uyciu narzdzi
komputerowych umoliwiajcych obliczenia symboliczne.
Stosujc na przykad metod si do okrelania wektorw Qmax, Qmin jako funkcji
zmiennych bazowych X = (k1 ,..., k n , F1 ,..., Fm ) naley siy przekrojowe w statycznie
wyznaczalnym modelu ukadu od jednostkowych si hiperstatycznych Yj = 1 i od jedno-
stkowych obcie zewntrznych Fj = 1 przedstawi w postaci funkcji parametrw okre-
lajcych konstrukcj ki. Ukad rwna metody si przyjmuje posta
D(k1 ,..., kn ) Y1 (k1 ,..., kn ) F1 ,..., Y m (k1 ,..., k n ) Fm
+ D1 ( k1 ,..., kn ) F1 ,..., Dm ( k1 ,..., kn ) Fm = 0, (3.6.1)
gdzie: D(k1 ,..., k n ) macierz podatnoci,

[Y1 (k1 ,..., kn ),..., Y m ( k1 ,..., kn )] macierz niewiadomych zoona z wektorw od-
powiadajcych poszczeglnym parametrom obcienia Fp = 1,
[D1 (k1 ,..., kn ),..., Dm (k1 ,..., kn )] macierz wyrazw wolnych zoona z wektorw
odpowiadajcych poszczeglnym parametrom obcienia Fp = 1.
Korzystajc ze wzorw Kramera siy hiperstatyczne mona przedstawi w postaci
[ W1 (k1 ,..., kn ),..., W m (k1 ,..., kn )]

[Y1 (k1 ,..., kn ),..., Y m (k1 ,..., kn )] = (3.6.2)
W (k1 ,..., kn )
gdzie: W ( k1 ,..., k n ) = det[ D( k1 ,..., k n )] wyznacznik macierzy podatnoci,
W p (k ,..., k )
1 1 n
W (k1 ,..., kn ) =
p
M ,
p
Wnh (k1 ,..., kn )
Wi p (k1 ,..., kn ) wyznacznik macierzy podatnoci z zastpion i-t kolumn przez

wektor D p (k1 ,..., kn ) .
Siy w przekrojach krytycznych wywoane obcieniem Fp (p = 1,..., m) mona przed-
stawi w postaci funkcji
(
S p (k1 ,..., kn , Fp ) = S (k1 ,..., kn ) Y p (k1 ,..., kn ) + S op (k1 ,..., kn ) Fp )
=
(S(k ,..., k ) W
1 n
p
(k1 ,..., kn ) + S op (k1 ,..., kn ) W (k1 ,..., kn ) )F
p
W (k1 ,..., kn )
U p (k1 ,..., kn )
= Fp , (3.6.3)
W (k1 ,..., kn )
gdzie: S ( k1 ,..., k n ) macierz si przekrojowych w przekrojach krytycznych wywo-

anych jednostkowymi siami hiperstatycznymi,
S op (k1 ,..., kn ) wektor si przekrojowych w ukadzie podstawowym w prze-
krojach krytycznych wywoanych obcieniem Fp = 1.
Zalenie od analizowanego przypadku, wykorzystujc zwizki przedstawione
wpunktach 3.3, 3.4 lub 3.5 i zwizki przedstawione w punkcie 3.2 otrzymuje si zapas
bezpieczestwa w postaci funkcji zmiennych bazowych
m
Z= Z j (k1,..., kn ) Fp . (3.6.4)
p =1
Na rysunku 3.6.1 przedstawiono schemat blokowy algorytmu oceny bezpieczestwa

konstrukcji. Zasadniczymi elementami tego algorytmu s: okrelanie elementw ogra-
nicze statycznych teorii przystosowania w ujciu programowania liniowego, okrela-
nie zapasw bezpieczestwa wzgldem poszczeglnych postaci awarii iokrelanie wska-
nikw bezpieczestwa. Jako procedury wydzielono okrelanie elementw macierzy
reprezentujcych obcienie w ograniczeniach statycznych przystosowania (schemat blo-
kowy na rys. 3.6.2), okrelanie zapasw bezpieczestwa wzgldem poszczeglnych po-
staci awarii (schemat blokowy na rys. 3.6.3) iwyznaczanie wskanikw niezawodno-
ci, ktre moe by wykonane przy uyciu algorytmw FORM lub SORM lub te
zzastosowaniem algorytmu iteracyjnego zaproponowanego w punkcie 4.9.
Jest oczywiste, e przedstawiony algorytm moe by wykorzystywany jako proce-
dura numerycznego generowania zapasu bezpieczestwa czy okrelania charakterystyk
probabilistycznych parametrw odpowiedzi konstrukcji z zastosowaniem na przykad
metod symulacyjnych, powierzchni odpowiedzi, czy metod linearyzacyjnych.
Algorytm moe te by wykorzystywany w wersjach uproszczonych polegajcych
na pomijaniu losowego charakteru niektrych parametrw na wszystkich etapach obli-
cze lub na niektrych etapach oblicze. Na przykad jak wynika z oblicze wykona-
nych przez autora, wpyw losowego charakteru zmiennych dualnych moe by pomi-
nity. Istotne uproszczenie analizy mona by uzyska, pomijajc wpyw losowego cha-
rakteru parametrw charakteryzujcych konstrukcj na etapie wyznaczania sprystych
si przekrojowych od obcie. Wpyw ten wydaje si wniektrych przypadkach pomi-
jalny, zwaszcza wpyw losowego charakteru parametrw charakteryzujcych przekro-
je, a w mniejszym stopniu wpyw dugoci elementw. Wpywy te zale od parame-
trw rozrzutu zmiennych bazowych iwprzypadku ich pomijania musi by dokonywa-
na ocena pomijanego wpywu, gdy pomijanie losowego charakteru zmiennych prowa-
dzi do oszacowa niebezpiecznych.
W razie duych trudnoci z uzyskaniem macierzy reprezentujcych obcienie
wpostaci funkcji zmiennych bazowych moe by stosowane podejcie iteracyjne,
START
Okrelenie zbioru przekrojw krytycznych
Deklaracja danych, w tym bazowych zmiennych losowych X
Przyjcie izostatycznego modelu ukadu

przez zastpienie nh wizi niewiadomymi siami Yj
Wyznaczenie si przekrojowych w przekrojach

krytycznych od jednostkowych si Yj
Okrelenie, na podstawie odpowiednich wzorw, wspczynnikw

ogranicze statycznych reprezentujcych naprenia resztkowe i nonoci
Okrelenie wspczynnikw ogranicze statycznych

reprezentujcych obcienie (rys. 3.6.2)
Analiza ogranicze statycznych prowadzca do

sformuowania zapasw bezpieczestwa dla
poszczeglnych postaci awarii (rys. 3.6.3)
Wyznaczenie wskanika niezawodnoci

i prawdopodobiestwa awarii ukadu
STOP
Rys. 3.6.1. Schemat blokowy algorytmu oceny bezpieczestwa
Fig. 3.6.1. Flowchart of the safety estimation algorithm
uwzgldniajce w kadym cyklu losowy charakter tylko niektrych zmiennych (cz-

sto bardzo niewielu) w poczeniu z iteracyjnym okrelaniem wskanika niezawod-
noci. Propozycja takiego wyznaczania wskanika niezawodnoci zostaa przedstawiona
wpunkcie 4.9.
START
Przedstawienie macierzy podatnoci D(X) lub sztywnoci

K(X) w postaci funkcji zmiennych bazowych
Wyznacznik macierzy podatnoci lub sztywnoci W(X)
p=1
W przypadku stosowania metody si

wyznaczenie si przekrojowwych w modelu
izostatycznym od jednostkowego obcienia Fp = 1
Przedstawienie wyrazw wolnych ukadu rwna metody si D p (X)

lub metody przemieszcze K p (X) w postaci funkcji zmiennych bazowych
Wyznacznik macierzy podatnoci lub sztywnoci

z zastpion kolumn wektorem wyrazw wolnych W p (X)
Siy przekrojowe od jednostkowego

obcienia Fp = 1; S p = S W p / W + S p
p=m? nie p=p+1
tak
Ustalenie ekstremalnych kombinacji obcie dla

przekrojw krytycznych i wyznaczenie wspczynnikw
ogranicze statycznych reprezentujcych obcienie
STOP
Rys. 3.6.2. Schemat blokowy algorytmu wyznaczania wspczynnikw

ogranicze statycznych reprezentujcych obcienie
Fig. 3.6.2. Flowchart of the algorithm for determining the coefficients
of static constraints representing load
START
Numeryczne sformuowanie ogranicze statycznych przy zaoeniu

rednich wartoci parametrw z ewentualnym pozostawieniem postaci
analitycznej wzgldem wsprzdnych okrelajcych pooenia
przekrojw krytycznych w przsach prtw
Rozwizanie ukadu ogranicze (ewentualnie iteracyjne wzgldem )

w celu wyznaczenia determonistycznie dominujcej postaci awarii
Wykonanie rozwiza ukadw ogranicze dotyczcych nh + 1

przekrojw w kadym rozwizaniu w celu wyznaczenia zbioru
ukadw rwna odpowiadajcych probabilistycznie istotnym
(dominujcym) mechanizmom
Wykonanie rozwiza ukadw ogranicze dotyczcych

poszczeglnych przekrojw w kadym rozwizaniu w celu
wyznaczenia zbioru rwna odpowiadajcych probabilistycznie
istotnym warunkom zmczenia niskocyklowego
Sformuowanie analityczne ukadw rwna

odpowiadajcych dominujcym postaciom awarii
Wyznaczenie zmiennych dualnych odpowiadajcych poszczeglnym

postaciom awarii w drodze rozwiza dualnych ukadw rwna
Sformuowanie zapasw bezpieczestwa odpowiadajcych

poszczeglnym postaciom awarii w postaci funkcji zmiennych bazowych
STOP
Rys. 3.6.3. Schemat blokowy okrelania zapasu bezpieczestwa na podstawie

sformuowania ogranicze statycznych teorii przystosowania w ujciu programowania liniowego
Fig. 3.6.3. Flowchart of the safety margin determination based on the formulation
of the static constrains of the shakedown in terms of linear programming
84 4. Podstawowe miary i metody oceny bezpieczestwa
4. Podstawowe miary i metody oceny bezpieczestwa
4.1. Wstp
Literatura dotyczca oceny niezawodnoci konstrukcji jest bogata. Pierwsze prace
zzakresu bezpieczestwa konstrukcji wykorzystujce rachunek prawdopodobiestwa po-
jawiy si kilkadziesit lat temu. W Polsce pionierem w tym zakresie by Wierzbicki
[189, 190]. Pierwsze propozycje procedur obliczeniowych sucych obliczeniom wsp-
czynnikw bezpieczestwa, a w szczeglnoci podejcie linearyzacyjne przedstawili
Ranicyn [153, 154, 155] i Levi [94, 95, 96]. Ranicyn proponowa linearyzacj zapasu
bezpieczestwa poprzez rozwinicie tej funkcji w szereg Taylora wok wartoci ocze-
kiwanych, a Levi wok punktu na hiperpowierzchni granicznej.
Miarami niezawodnoci i algorytmami ich obliczania zajmowali si Freudenthal [51],
ktry wykorzystywa linearyzacje proponowane przez Ranicyna i Leviego, Cornell [28,
29, 30] oraz Ang i Cornell [2], ktrzy jako miar niezawodnoci proponuj wskanik
niezawodnoci obliczany na podstawie wartoci oczekiwanych iwariancji zmiennych
losowych, i przedstawiaj procedury jego obliczania wykorzystujce linearyzacj pro-
ponowan przez Ranicyna.
Fundamentalne znaczenie w zakresie rozwoju miar niezawodnoci ma praca Haso-
fera i Linda [59] oraz prace Linda [97, 98], w ktrych zaproponowano niezmienniczy
wskanik niezawodnoci wykorzystujcy linearyzacj Leviego ipodano sposoby jego
obliczania.
Zastosowanie przez Rackwitza i Fiesslera [147] transformacji Rosenblatta [148] do-
wolnych zmiennych losowych na normalne standaryzowane zmienne losowe umoliwi-
o powizanie wskanika niezawodnoci HasoferaLinda zprawdopodobiestwem awarii.
Prace Ditlevsena [36, 37], Fiesslera, Neumanna i Rackwitza [48], Chena i Linda [24],
Breitunga [19], Hohenbichlera i wspautorw [67, 68, 69], Abdo i Rackwitza [1], Sin-
dla i wspautorw [167] doprowadziy do opracowania metod FORM (First Oder Re-
liability Method) i SORM (Second Order Reliability Method), ktre w powizaniu
ztransformacj zmiennych losowych na zmienne normalne standaryzowane s obecnie
najpopularniejszymi numerycznymi metodami szacowania wartoci wskanika Hasofe-
raLinda (i prawdopodobiestwa awarii). Naley podkreli, e zastosowanie metod
FORM i SORM wymaga znajomoci warunku (wzgldnie warunkw) granicznego
wpostaci funkcji zmiennych bazowych. Metody te realizuj ostatni etap analizy bez-
4.1. Wstp 85
pieczestwa, to jest wyznaczanie wskanika niezawodnoci, gdy znana jest funkcja gra-
niczna.
Oddzielny problem stanowi wyznaczanie funkcji granicznych. Stosowane s rne
podejcia, na og numeryczne. Metoda powierzchni odpowiedzi (Myers [119], Myers
i Montgomery [120]) pozwala na aproksymacj funkcji granicznej funkcj analityczn,
gdy znany jest zbir wartoci powierzchni granicznej. Stosowane tu mog by rne
metody aproksymacyjne, w tym regresja liniowa lub regresja nieliniowa. Metoda po-
wierzchni odpowiedzi z wykorzystaniem statycznych warunkw teorii przystosowania
i regresji liniowej zostaa do szczegowo przedstawiona w pracy Knabela [78]. Sto-
sowane te s metody oparte na metodzie elementw skoczonych i wykorzystujce me-
tody symulacyjne, realizujce cay proces analizy wjednym etapie, dajc w wyniku praw-
dopodobiestwo awarii. Moe te by stosowane podejcie polegajce na analitycznej
aproksymacji funkcji gstoci rozkadu prawdopodobiestwa zapasu bezpieczestwa ina
wyznaczaniu na tej podstawie prawdopodobiestwa awarii (Pua [144]).
Inne podejcie stanowi metody, w ktrych stosuje si rozwijanie macierzy sztyw-
noci (podatnoci) i wyrazw wolnych w szeregi pozwalajce na okrelanie momentw
probabilistycznych odpowiedzi konstrukcji, a nastpnie na wyznaczanie wskanikw nie-
wymagajcych znajomoci rozkadw zmiennych na przykad wskanik Cornella. Jest
to metoda perturbacyjna (Hisada i Nakagiri [64, 65]) i metoda wykorzystujca rozwi-
nicie macierzy sztywnoci lub podatnoci w szereg Neumanna (Yamazaki i wspau-
torzy [194]).
Z opracowa monograficznych dotyczcych oceny niezawodnoci mona przyka-
dowo wymieni prace: Ben Haima [9], Biegusa [11], Bootina [16, 17], Ditlevsena [37],
Ditlevsena i Madsena [39], Eimera [43], Elishakoffa [44], Madsena, Krenka iLinda [100],
Murzewskiego [117, 118], Melchersa [113], Nowaka i Collinsa [127], Toft-Christense-
na i Bakera [186], Toft-Christensena iMurotsu [187], niadego [170], Woliskiego
iWrbla [191] i prac zbiorow pod redakcj Sundarajana [169].
Wikszo z wymienionych prac, poza rozdziaami powiconymi teorii niezawod-
noci, zawiera te rozdziay dotyczce oceny bezpieczestwa konstrukcji waspekcie teorii
nonoci granicznej. W tym zakresie na uwag zasuguj te prace: Kowala i Zubrzyc-
kiego [85], gdzie przedstawiono zwizki pozwalajce na obliczanie prawdopodobie-
stwa awarii dla rnych konstrukcji, jednak przy zaoeniu niezalenoci probabilistycznej
zmiennych opisujcych nonoci graniczne elementw, Kowala [84], Kopyciskiego
iKowala [83] oraz Dziubdzieli iwspautorw [42] gdzie zakadajc, e nonoci wszy-
stkich elementw s zmiennymi normalnymi, niezalenymi przedstawiono propozycj
oszacowa bezpieczestwa konstrukcji odpowiednio w przypadku systemu rwnolegego
oraz gdy dwa lub trzy przeguby plastyczne s wsplne dla rnych mechanizmw.
W przeciwiestwie do teorii nonoci granicznej, teoria przystosowania nie jest po-
pularnym narzdziem wykorzystywanym w ocenie bezpieczestwa konstrukcji. Pierw-
szymi pracami na ten temat byy prace Augustiego i wspautorw [3, 4, 5]. Wykorzy-
stanie programowania liniowego oraz symulacji w ocenie niezawodnoci ram rozpatry-
wali Corotis i Nafday [31]. Kilka prac Heitzera i Staata [60, 61] dotyczy algorytmw
numerycznych oceny niezawodnoci konstrukcji wykorzystujcych metod elementw
skoczonych. Wymieni tu te naley prac Knabela [78], w ktrej zastosowano meto-
d powierzchni odpowiedzi z wykorzystaniem statycznych warunkw teorii przystoso-
wania. Mona te wymieni kilkanacie prac [159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166,
171, 172, 174, 175, 178, 180, 181, 182, 193] dotyczcych oceny bezpieczestwa w aspek-
cie teorii przystosowania, ktrych jestem wspautorem. Przedstawiono w nich algoryt-
my wyznaczania wskanika niezawodnoci Cornella, wskanika niezawodnoci Haso-
feraLinda i prawdopodobiestwa awarii. Stosowano metod symulacyjn Monte Car-
lo, metody FORM i SORM oraz wyznaczanie prawdopodobiestwa awarii w drodze
wyznaczania funkcji gstoci prawdopodobiestwa zapasu bezpieczestwa i jej cako-
wania. Rozwaania dotyczyy belek, ram i kratownic obcionych statycznie oraz be-
lek, rusztw belkowych, kominw zodcigami i szyn obcionych dynamicznie.
4.2. Prawdopodobiestwo awarii

Czsto stosowan probabilistyczn miar bezpieczestwa jest prawdopodobiestwo
wystpienia awarii zwane te zawodnoci lub awaryjnoci
0
p f = P[Z (X ) 0] = 1 P[Z (X ) > 0] = 1 p r = f Z (z ) dz , (4.2.1)

gdzie: P[Z(X) 0] prawdopodobiestwo wystpienia stanw niebezpiecznych,

fZ(z) funkcja gstoci prawdopodobiestwa rozkadu zapasu bezpiecze-
stwa.
Bezporednie obliczanie prawdopodobiestwa awarii na podstawie zwizku (4.2.1)
jest moliwe tylko dla maych zada, gdy wymaga wyznaczenia funkcji fZ(z), co anali-
tycznie jest trudne, a numerycznie utrudnione przez fakt, e wymaga stosowania du-
ych dokadnoci oblicze, gdy o prawdopodobiestwie awarii decyduj tzw. ogony
rozkadw prawdopodobiestwa, czyli bardzo mae wartoci.
W ocenie niezawodnoci zamiast prawdopodobiestwa awarii stosowany jest czsto
jako miara niezawodnoci wskanik niezawodnoci zwizany zprawdopodobiestwem
awarii zalenoci = 0(pf). Std prawdopodobiestwo awarii moe by wyznaczo-
ne, po obliczeniu wskanika , na podstawie zalenoci odwrotnej p f = 0 ( ) (gdzie
0 (.) dystrybuanta standardowego rozkadu normalnego). Maksymalne dopuszczal-
ne prawdopodobiestwa awarii i odpowiadajce im minimalne wartoci wskanikw
zale od skutkw ewentualnej awarii obiektu (w tym zagroenia ycia ludzi)
iwzgldnych kosztw zapewnienia niezawodnoci. Norma PN-ISO 2394:2000 Ogl-
ne zasady niezawodnoci konstrukcji budowlanych sugeruje przyjmowanie jako mini-
malnych nastpujcych wartoci wskanikw :
4.3. Wspczynnik bezpieczestwa 87
w stanach granicznych uytkowalnoci = 0 dla stanw odwracalnych,

= 1,5 dla stanw nieodwracalnych,
w stanach granicznych zmczenia = 2,3 do 3,1 zalenie o moliwoci kontroli,
w stanach granicznych nonoci = 3,1 do 4,3 (tabela 4.2.1).
Tabela 4.2.1. Sugerowane przez PN-ISO 2394:2000 minimalne wartoci
wskanika niezawodnoci dla stanw granicznych nonoci
Table. 4.2.1. Minimal values of the reliability index for the limit states of the load
capacity suggested by the PN-ISO 2394:2000 standard
Relatywny koszt Skutki zniszczenia

zapewnienia
bezpieczestwa mae odczuwalne umiarkowane wielkie
wysoki 3,1
umiarkowany 3,1 3,8
niski 3,1 3,8 4,3
W tabeli 4.2.2 podano prawdopodobiestwa awarii odpowiadajce poszczeglnym

wartociom wskanikw niezawodnoci.
Tablica 4.2.2. Prawdopodobiestwa awarii odpowiadajce okrelonym wskanikom

Table. 4.2.2. Probability of failure occuring corresponding to the given reliability indices
0 1,3 1,5 2,3 3,1 3,8 4,3

1 1 2 3 4 5
pf 0,5 0,96810 0,66810 1,07110 0,96810 0,72410 0,85410
4.3. Wspczynnik bezpieczestwa

Jeli zapas bezpieczestwa mona przedstawi w postaci
Z (X ) = R( XR ) S ( XS) , (4.3.1)
gdzie: XR = (XR1 ,..., XR r )T X wektor zmiennych losowych okrelajcych nono
konstrukcji,
XS = (XS1 ,..., XS s )T X wektor zmiennych losowych okrelajcy obcienie,
s+rn, n czna liczba zmiennych bazowych,
to losowy wspczynnik bezpieczestwa okrelony jest zalenoci
R (XR )
(X ) = . (4.3.2)
S (XS )
Poniewa jest on zmienn losow, wic miar bezpieczestwa moe by prawdopo-

dobiestwo awarii
p f = P[ (X ) 1]. (4.3.3)
W praktyce wspczynnik bezpieczestwa jest stosowany jako miara bezpieczestwa
w metodach deterministycznych i pprobabilistycznych, gdzie licznik i mianownik zwiz-
ku (4.3.2) s liczbami rozumianymi jako okrelone kwantyle.
4.4. Wskaniki niezawodnoci

4.4.1. Wskanik niezawodnoci Cornella
Cornell [29, 30] zaproponowa jako miar niezawodnoci wskanik niezawodnoci
C rwny odwrotnoci wspczynnika zmiennoci zapasu bezpieczestwa
1 E [Z ]
C = = , (4.4.1)
VZ Z
gdzie: E[Z] warto oczekiwana zapasu bezpieczestwa,
Z odchylenie standardowe zapasu bezpieczestwa,
VZ wspczynnik zmiennoci.
Przedstawiajc zapas bezpieczestwa wedug (4.3.1), wskanik Cornella mona przed-
stawi w postaci
E [R ] E [S ]
C = , (4.4.2)
R2 + S2 2 ( R, S ) R S
gdzie: E[R], E[S] wartoci oczekiwane zmiennych R i S,
R i s odchylenia standardowe tych zmiennych,
[R, S] wspczynnik korelacji tych zmiennych.
Stosunkowo prosto mona obliczy przedstawiony wskanik w przypadku, gdy
zapas bezpieczestwa jest funkcj liniow. Gdy funkcja ta nie jest liniowa, wwczas
Cornell proponuje rozwinicie w szereg Taylora wok wartoci oczekiwanych
E[ X ] = ( E[ X 1 ],..., E[ X n ]) w przestrzeni bazowych zmiennych losowych zdokadnoci
do wyrazw liniowych (linearyzacja wg Ranicyna)
n Z ( X 1 ,..., X n )
Z ( X ) = Z ( E[ X ]) + ( X i E[ X i ]) . (4.4.3)
i =1 X i X i = E[ X i ]
Std warto oczekiwana zapasu bezpieczestwa

E[ Z ( X )] = E[ Z ( X 1 ,..., X n )] = Z ( E[ X 1 ],..., E[ X n ]) = Z ( E[ X ]) (4.4.4)
4.4. Wskaniki niezawodnoci 89
oraz wariancja
n n
Z ( X 1 ,..., X n ) Z ( X 1 ,..., X n )
var[ Z ] = X i

X j
cov[ X i , X j ] (4.4.5)
i =1 j =1 X i = E [ X i ]; X j = E [ X j ]
gdzie cov[Xi, Xj] kowariancja zmiennych Xi oraz Xj.

Okrelania wskanika niezawodnoci Cornella dotycz prace [160, 172, 176, 177,
180, 181], ktrych jestem wspautorem.
4.4.2. Wskanik niezawodnoci RosenbluthaEstevy

Jeli wspczynnik bezpieczestwa przedstawi w postaci logarytmicznej
R ( XR )
ln ( ( X )) = ln
S ( XS ) , (4.4.6)

to warunek graniczny moe by przedstawiony w postaci
R ( XR )
ln ( ( X )) = ln
S ( XS ) = ( ( X )) ( ( X )) =
ln R R ln S S ln(1 ) = 0 . (4.4.7)

Wskanik niezawodnoci Cornella przyjmuje posta zaproponowan przez Rosen-
blutha i Estev [149]:
R
E ln
S E ln ( R ) E ln ( S )
RE = = . (4.4.8)
R var ln ( R ) + var ln ( S ) 2 cov[ln( R ), ln( S )]
var ln
S
R ( XR )
Po zlinearyzowaniu funkcji ln wok wartoci oczekiwanych E [R (XR )]
S ( XS )

i E [S (XS )] i podstawieniu do (4.4.8) wskanik RosenbluthaEstevy przyjmuje posta
ln ( E [ R ]) ln ( E [S ])
RE = , (4.4.9)
VR2 + VS2
R
gdzie V R = i VS = S wspczynniki zmiennoci zmiennych R i S .
E[R] E[S ]
4.4.3. Wskanik niezawodnoci HasoferaLinda

Do spenienia postulatu niezmienniczoci wskanika niezawodnoci potrzeba, aby
punkt, w ktrym dokonywana jest linearyzacja, znajdowa si na powierzchni stanu gra-
nicznego. Linearyzacj tak zaproponowa Levi [94, 95], a twierdzenie to udowodnili
izaproponowali algorytm wyznaczania wskanika niezawodnoci Hasofer i Lind [59].
Majc macierz Cx kowariancji zmiennych bazowych X
C X = cov[ X, X] = E ( X E[ X]) ( X E[ X]) ,

T
(4.4.10)
mona wyznaczy macierz A transformacji zmiennych bazowych w zmienne nieskore-

lowane na podstawie zwizku
A CX AT = I . (4.4.11)
Transformacja
Y = A (X E[X]) (4.4.12)
przeksztaca zmienne bazowe X w zmienne nieskorelowane Y o wartoci oczekiwanej
E[Y] = 0 . Transformacja odwrotna do (4.4.12) ma posta
X = A 1 Y + E [X] . (4.4.13)
Warunek graniczny Z(X) = 0 po uwzgldnieniu transformacji zmiennych przyjmuje
posta
G (Y) = Z ( X(Y)) = Z ( A 1 Y + E[ X]) = 0 . (4.4.14)

Wskanik HasoferaLinda okrelony jest zalenoci
HL = min yT y . (4.4.15)
y(G ( y ) = 0 )
Punkt y* realizujcy minimum w zwizku (4.4.15) nazywany jest punktem projekto-

wym lub obliczeniowym.
Jeli dokona transformacji zmiennych bazowych X w zmienne Y tak, by zmienne
Y byy standaryzowanymi zmiennymi normalnymi, to wskanik HasoferaLinda jest
rwny najmniejszej odlegoci powierzchni granicznej (odlegoci punktu projektowe-
go) od pocztku ukadu wsprzdnych. Jeli dodatkowo powierzchnia graniczna jest
hiperpaszczyzn, to prawdopodobiestwo awarii wyraa si poprzez wskanik nieza-
wodnoci zalenoci

p f = 0 ( ) = 0,5 1 + erf , (4.4.16)
2
4.5. Metody FORM i SORM 91
w ktrej: 0 (.) dystrybuanta standaryzowanego, jednowymiarowego rozkadu nor-

malnego (funkcja Laplacea),
erf(.) funkcja bdu.
Std
= 2 erf 1 ( 2 p f 1) , (4.4.17)
gdzie erf1(.) funkcja odwrotna do funkcji bdu.
4.5. Metody FORM i SORM

Metody FORM (First Order Reliability Method) i SORM (Second Order Reliability
Method) s metodami numerycznymi wyznaczania wskanika HasoferaLinda
wpoczeniu z transformacj zmiennych bazowych w zmienne normalne standaryzo-
wane. Rosenblatt [148] udowodni istnienie takiej transformacji i na przykadzie zmien-
nych jednostajnych przedstawi algorytm jej dokonywania. Do oblicze wskanika nie-
zawodnoci HasoferaLinda adaptowali t transformacj Hohenbichler i Rackwitz [68].
Jeli przyj, e dany jest rozkad czny prawdopodobiestwa zmiennych bazowych X
mona wyznaczy zmienne losowe normalne standaryzowane Y na podstawie zwiz-
kw
y1 = 01 ( FX 1 ( x1 )) ,
y 2 = 01 ( FX 2 X1 ( x 2 x1 )) , (4.5.1)
.......................................................
y n = 01 ( FX n X 1 ,..., X n 1 ( x n x1 ,..., x n 1 )) ,
gdzie: FX X ,..., X ( xn x1 ,..., xn 1 ) warunkowa dystrybuanta zmiennej X n ,

n 1 n 1
01 (...) funkcja odwrotna do funkcji Laplacea.

Gdy wsprzdne wektora zmiennych bazowych X s niezalenymi zmiennymi lo-
sowymi, wwczas transformacj t okrela formua
y i = 01 ( FX i ( xi )), i = 1, 2, ..., n, (4.5.2)
gdzie FX i dystrybuanta rozkadu zmiennej losowej Xi,

Wykonujc transformacj odwrotn do (4.5.1), otrzymuje si funkcj stanu granicz-
nego Z(X) = 0 w postaci funkcji zmiennych normalnych standaryzowanych
Z Y (Y ) = Z (X(Y )) = 0 . (4.5.3)
Podstawowym zagadnieniem w poszukiwaniu wskanika HasoferaLinda jest

wyznaczenie pooenia punktu projektowego y* realizujcego minimum odlegoci hip-
erpowierzchni granicznej od pocztku ukadu wsprzdnych.
W metodzie FORM powierzchnia graniczna ZY(Y) = 0 aproksymowana jest przez
hiperpaszczyzn, okrelon rwnaniem
K ( Y ) = T Y , (4.5.4)
styczn do powierzchni granicznej w punkcie projektowym y*,
gdzie = [1,..., n]T jest wektorem kosinusw kierunkowych wektora prostopadego
do powierzchni Z(X) = 0 w punkcie obliczeniowym
Z Y ( y )

yi y = y*
i = 2
. (4.5.5)
n Z ( y )
Y

i =1 yi y = y*

Aproksymacja (4.5.4) prowadzi do przyblionego wzoru (4.4.16) na prawdopodo-

biestwo awarii.
Do poszukiwania pooenia punktu projektowego stosowane jest podejcie iteracyj-
ne oparte na zalenoci zaproponowanej przez Hasofera i Linda [59]
Z ( y ( k ) )
y * = y ( k +1) = 2
(Z T (y ( k ) ) y ( k ) Z T (y ( k ) )) (4.5.6)
Z ( y (k )
)
kontynuowane do spenienia warunkw
y i( k +1) y i( k ) dla wszystkich i oraz Z (x * ) , (4.5.7)

gdzie: zaoona dokadno wyznaczenia punktu projektowego,
x * = A 1 ( y * ) .
Przedstawiony algorytm jest efektywny, gdy powierzchnia graniczna jest niezbyt od-
lega od hiperpaszczyzny. W przypadku silnej nieliniowoci powierzchni granicznej al-
gorytm jest sabo zbieny lub moe by niezbieny. T wad procedury czciowo usu-
wa zaproponowana przez Abdo i Rakwitza [1] redukcja dugoci kroku.
Istot metody SORM jest aproksymacja powierzchni granicznej w punkcie projek-
towym hiperparaboloid. Wykorzystuje si tu punkt projektowy y* wyznaczony wedug
FORM. Po dwukrotnej transformacji zmiennych i aproksymacji parabolicznej otrzymuje
si warunek graniczny w postaci
4.6. Metody symulacyjne 93
1 n 1
Z W (W) = + i wi2 = 0 , (4.5.8)
2 i =1
gdzie W wektor zmiennych losowych Y po dwukrotnej transformacji,
i krzywizny gwne powierzchni aproksymujcej.
Oszacowanie prawdopodobiestwa awarii dla duych wynika z udowodnionej przez
Breitunga [19] zalenoci
n 1
p f = lim 0 ( ) (1 i )
1 / 2
. (4.5.9)
i =1
Dokadniejsz formu podali Hochenbichler i Rackwitz [69]

n 1 ( )
p f 0 ( ) 1 0 i , (4.5.10)
i =1 0 ( )
gdzie 0 ( ) , 0 ( ) dystrybuanta i funkcja gstoci prawdopodobiestwa stan-
daryzowanego rozkadu normalnego.
Modyfikacja prawdopodobiestwa awarii pociga za sob zmian wskanika nieza-
wodnoci, ktry wyznacza si na podstawie wzoru
SORM = 01 ( p f ) . (4.5.11)
Oszacowania (4.5.9) i (4.5.10) s zadowalajce, gdy jest due ( > 3). Nie stanowi
to istotnego mankamentu w ocenie bezpieczestwa, gdy zalecane w tym zakresie war-
toci wskanikw niezawodnoci nie s mniejsze od 3.1 (tabela 4.2.1).
4.6. Metody symulacyjne

4.6.1. Metoda Monte Carlo
Podstaw obliczania wartoci miar niezawodnoci metodami symulacyjnymi stano-
wi metoda Monte Carlo [152, 199], ktra polega na prbkowaniu przez komputer we-
ktorw z rozkadu prawdopodobiestwa wektora losowego X za pomoc numeryczne-
go generatora liczb pseudolosowych i obliczaniu przyblionej wartoci prawdopodo-
biestwa awarii wedug estymatora J1
N
I ( Z ( x j ) 0 ) = J1,
1
pf (4.6.1)
N j =1
gdzie I [Z (X ) < 0] funkcja charakterystyczna dwupunktowa okrelona wzorem

1, gdy Z ( X ) 0,
I Z ( X ) 0 = (4.6.2)
0, gdy Z ( X ) > 0.
Wariancja estymatora prawdopodobiestwa awarii okrelona jest zalenoci
1 N p (1 p f )
var [ J1 ] =
N 2 i =1
var ( )
I Z (x j ) 0 = f
N
. (4.6.3)
Wskanik niezawodnoci odpowiadajcy prawdopodobiestwu awarii pf okrelo-

ny jest zalenoci (4.4.17).
Dokadno wyniku mona oszacowa na podstawie wzoru
P J1 p f < , (4.6.4)
w ktrym: > 0 , > 0 ,
j 1
J1 estymator pf odpowiadajcy N = N 0 = 2 0 [138],
j0 najmniejsza liczba speniajca zalenoci
j0
2j 81
(3 j0 + 1).
2j
2 < i =
2
j = j0 2 j
2
j = j0 2 j 9 4
Oglnie metoda Monte Carlo wymaga bardzo duego nakadu obliczeniowego i jest
czasochonna nawet dla bardzo sprawnych komputerw.
4.6.2. Metoda symulacji waonej

Zwikszenie zbienoci metody Monte Carlo mona uzyska w drodze jej modyfi-
kacji w taki sposb, by uzyska redukcj wariancji estymatora J1.
Jednym ze stosowanych podej jest symulacja waona (importance sampling tech-
nique). Technika ta zaproponowana przez Kahna i Marshalla [74] polega na wprowa-
dzeniu nowego wektora losowego W o gstoci prawdopodobiestwa kW(w) tak dobra-
nego, by wariancja prawdopodobiestwa awarii ulega stosownej redukcji. Estymator
prawdopodobiestwa awarii okrelony jest tu zalenoci
N
I ( Z (w j ) 0 ) kWX (w jj ) = J 2 .
1 f (w )
pf (4.6.5)
N j =1
Wariancj tego estymatora okrela zaleno
f X (w j )
2
( )
1 2
var[ J 2 ] = I Z (w j ) 0 k W ( w ) dw p f . (4.6.6)
N kW (w j )

Technika ta daje bardzo dobre efekty w poczeniu z metod FORM lub SORM.
Korzystajc z rozwizania uzyskanego t metod, przyjmuje si gsto prawdopodo-
biestwa kW(w) w postaci skoncentrowanej wok punktu projektowego y*. Melchers
[111, 112, 113] zauway, e dokonujc transformacji zmiennych bazowych w standa-
ryzowane zmienne normalne, wzr (4.6.5) mona przedstawi w postaci
n (Y j )
I (G (Y j ) 0 ) k
N
1
pf = J3 , (4.6.7)
N j =1 W (Y j )
gdzie: n n-wymiarowa normalna gsto prawdopodobiestwa standaryzowanych

zmiennych losowych,
Y wektor standaryzowanych zmiennych losowych nieskorelowanych,
G(Yj) funkcja graniczna w przestrzeni standaryzowanych normalnych
zmiennych losowych.
Proponuje on przyjmowanie jako kW(Yj) n-wymiarowej gstoci rozkadu normal-
nego o wartoci oczekiwanej w punkcie obliczeniowym y*.
Hohenbichler i Rackwitz [69] oraz Fujita i Rackwitz [49] zaproponowali natomiast
wykorzystanie symulacji do wyznaczenia wspczynnika (mnonika) C poprawiajce-
go dokadno wynikw uzyskanych metod FORM lub SORM
1 N 0 ( (y j )) n 1 (y j )
C= , (4.6.8)
N j =1 p f n 1 (y j )
gdzie: yj punkt wygenerowany z rozkadu o gstoci n1,
n1 (n 1)-wymiarowa gsto rozkadu normalnego stosowana jako g-
sto prbkowania,
n1 (n 1)-wymiarowa gsto standaryzowanego rozkadu normalnego,
0 dystrybuanta jednowymiarowego standaryzowanego rozkadu normalne-
go,
pf prawdopodobiestwo awarii wg FORM lub SORM,
(yj) odlego rzutu punktu yj na powierzchni stanu granicznego w kierun-
ku prostopadym do hiperpaszczyzny stycznej w punkcie projektowym
y* od hiperpaszczyzny rwnolegej do hiperpaszczyzny stycznej i prze-
chodzcej przez pocztek ukadu wsprzdnych.
4.6.3. Metoda warunkowej wartoci oczekiwanej

Istotnym elementem metody warunkowej wartoci oczekiwanej jest podzia zmien-
nych bazowych X = (X1, X2,..., Xn) na dwie grupy: zmienne prbkowane wprocesie sy-
mulacji X' = (X1', X2',..., Xn' ) i zmienne pozostae X'' = (X1'', X2'',..., Xn'' ) tak, e X =
(X', X'' ), k + l = n. Podzia ten musi by dokonany w taki sposb, aby uproci oszaco-
wanie prawdopodobiestwa awarii i jednoczenie istotnie zredukowa wymiar zadania.
Metod t zaadaptowali do oblicze niezawodnoci konstrukcji Ayyub i wspautorzy

[6, 7]), Karamachandani i Cornell [77].
Prawdopodobiestwo awarii w tym przypadku moe by zapisane w postaci

pf = f X X= x ( x ) dx f X (x) dx , (4.6.9)

x:Z ( x,x) 0
gdzie fx'(x') gsto rozkadu wektora losowego X',
fx'|X' = x' gsto warunkowa rozkadu wektora losowego X'' pod warunkiem
X' = x'.
Uwzgldniajc, e
f X X=x ( x)dx = p f X= x , (4.6.10)

x:Z ( x,x)0
wzr (4.6.9) mona przedstawi w postaci

p f = p f X=x f X (x) dx . (4.6.11)
Estymator prawdopodobiestwa awarii ma posta

N
p f X = x = J 4 ,
1
pf (4.6.12)
N i =1
gdzie wektory x' s generowane z rozkadu o gstoci fx'(x'), aprawdopodobiestwo

warunkowe pf|X' = x' musi by oszacowane inn metod, na przykad FORM lub SORM.
4.6.4. Metoda adaptowanej warunkowej wartoci oczekiwanej

Metoda adaptowanej warunkowej wartoci oczekiwanej jest poczeniem metody
warunkowej wartoci oczekiwanej i metody symulacji waonej. Karmachandani
iwspautorzy [76, 77] zaproponowali metod redukcji wariancji wychodzc ze zwiz-
ku
f (x)

p f = p f X=x X dx ,
kW (x)
(4.6.13)
ktremu odpowiada nieobciony estymator prawdopodobiestwa awarii

N
f ( x )
p f X=x f WX (xii ) .
1
pf (4.6.14)
N i =1
Za gsto prbkowania przyjmuje si gsto wektora zmiennych generowanych

zrozkadu fX'(x') przesunitego do punktu, w ktrym wyraenie pf|X' = x' fX'(x') osiga
maksymaln warto. Dobr gstoci prbkowania kW dokonywany jest iteracyjnie pod-
czas procesu symulacji poprzez dostosowywanie jej, co pewn okrelon liczb reali-
zacji procesu symulacyjnego. Polega to na wyszukaniu, zuwzgldnieniem wszystkich
poprzednich realizacji procesu symulacyjnego, punktu, w ktrym wyraenie pf|X' = x' fX'(x')
osiga maksimum i przesuniciu pocztkowej gstoci fX'(x') do tego punktu. W tym
przypadku nieobciony estymator prawdopodobiestwa awarii (4.6.14) moe by za-
pisany w postaci
M f X (xij )

1
pf pf X= xij = J5 , (4.6.15)
N j = N j 1 +1 f W (xij )
gdzie: N liczba realizacji w procesie symulacyjnym,

j numer funkcji gstoci prbkowania,
M liczba adaptacji gstoci prbkowania.
Wariancj estymatora J5 oszacowuje zaleno
2
M M f X (xij )

1
v ar [ J 4 ] p J , (4.6.16)
N ( N 1) i =1 j = N j 1 +1 f X = xij
k Xi (xij )
5

gdzie Nj liczba realizacji w procesie symulacyjnym dla j-tej funkcji gstoci prb-
kowania.
4.6.5. Metoda symulacji kierunkowej

Metoda ta oparta jest na prbkowaniu z rozkadu jednostajnego n-wymiarowego [35]
i na zalenoci [13, 38, 112]

pf = n (y ) dy = f (r 2 ) dr 2 d ( ) = (1 F ( r () )) d () ,
2
2 2 (4.6.17)
n n
Z ( y )0 n
S r S n
gdzie: y wektor standaryzowanych normalnych niezalenych zmiennych lo-

sowych,
f 2 , F 2 gsto prawdopodobiestwa i dystrybuanta rozkadu chi-kwadrat
n n
on stopniach swobody,
Sn sfera jednostkowa,
( ) jednostajna miara probabilistyczna,
r ( ) odlego od pocztku ukadu wsprzdnych do powierzchni gra-
nicznej Z(y) = 0 w kierunku jednostkowego wektora .
Ze zwizkw (4.6.17) wynika nieobciony estymator prawdopodobiestwa awarii
(1 F )
N
1
pf 2 (r 2 ( i )) = J 6 . (4.6.18)
N i =1
n
4.7. Metody aproksymacyjne
4.7.1. Metoda powierzchni odpowiedzi

Metoda ta zostaa szczegowo przedstawiona w monografiach Myersa [119] i My-
ersa iMontgmeryego [120]. Do analizy niezawodnoci konstrukcji metod t adapto-
wali Rackwitz [146], Wong [192], Faravelli [47] i inni. Ide wykorzystania metody po-
wierzchni odpowiedzi w analizie niezawodnoci konstrukcji wedug teorii przystoso-
wania przedstawili Siemaszko, Bielawski i Knabel [158]. Polega ona na aproksymacji
funkcji okrelonych zmiennych, gdy znany jest zbir wartoci tej funkcji wyznaczony
na przykad w wyniku oblicze. Moliwe jest wykorzystywanie rnych funkcji apro-
ksymujcych. Tu przykadowo przedstawiona zostanie aproksymacja zapasu bezpiecze-
stwa z wykorzystaniem funkcji regresji
E[ Z ( X)] = h ( X, B ) + , (4.7.1)
gdzie: h(X, B)
okrelona funkcja, ktrej posta przyjmuje si jako zaoenie,
E[ Z ( X)]
warto oczekiwana odpowiedzi,
X
wektor zmiennych bazowych o m elementach,
B
wektor szukanych parametrw funkcji regresji o k elementach,

zmienna losowa opisujca bd estymacji funkcji Z(X) o zerowej
wartoci oczekiwanej.
Majc zbir danych (Z i , X il ) , i = 1, 2,..., n, l = 1, 2,..., m, zagadnienie aproksymacji
sprowadza si do wyznaczenia wartoci skadowych wektora parametrw B minimali-
zujcych sum kwadratw rnic wartoci danych funkcji Zi i wynikajcych zprzyjtej
v
aproksymacji Z i
2
n
v

= Zi Z i . (4.7.2)
i
Odchylenie standardowe zmiennej losowej jest rwne
min
= . (4.7.3)
nk
4.7. Metody aproksymacyjne 99
Najbardziej rozpowszechnionymi metodami wyznaczania minimum funkcji s: me-

toda linearyzacji oraz metoda najszybszego spadku [104], ktre jednak wykazuj woln
zbieno. Efektywniejszy jest zaproponowany w pracach [45, 146] sposb polegajcy
na aproksymacji warunku granicznego funkcj h(X, B(X) ) wok punktu obliczenio-
wego. W tym przypadku dobre wyniki mog by uzyskiwane po przyjciu aproksyma-
cji z wykorzystaniem regresji liniowej, co szczegowo zostao przedstawione w pracy
[78].
4.7.2. Aproksymacja gstoci prawdopodobiestwa

zapasu bezpieczestwa wielomianami ortogonalnymi
Aproksymacja funkcji gstoci prawdopodobiestwa zapasu bezpieczestwa wielo-
mianami ortogonalnymi moe by przedstawiona w postaci [144]
n
f 0 ( z) = ck k ( z) , (4.7.4)
k =0
gdzie: ck wspczynniki Fouriera,
f0(x) funkcja gstoci prawdopodobiestwa skoncentrowana w przedziale
[1, 1].
Przykadowo w przypadku stosowania wielomianw ortonormalnych Legendrea
k ( z ) = k + 0,5 Pk ( z ), k = 1, 2,... , (4.7.5)
2 k +1 k
gdzie P0 ( z ) = 1, P1 ( z ) = z , Pk +1 ( z ) =
z Pk ( z ) Pk 1 ( z ) .
k +1 k +1
Wspczynniki Fouriera maj posta
k 1
ck = k + 0,5 ai z i f 0 ( z ) dz , (4.7.6)
i =0 1
gdzie ai wspczynniki k-tego wielomianu Legendrea okrelane rekurencyjnie
dla k = 0 a0 = 1 ,
dla k = 1 a 0 = 0 , a1 = 1 ,
dla k = 2 a 0 = 1 / 2 , a1 = 0 , a 2 = 3 / 2 ,
dla k = 3 a 0 = 0 , a1 = 3 / 2 , a 2 = 0 , a3 = 5 / 2 .
Czynniki
1
z
i
f 0 (z ) dz (4.7.7)
1
s momentami statystycznymi wzgldem gstoci prawdopodobiestwa f0(z) i mog by

oszacowane metodami symulacyjnymi. Mog by stosowane aproksymacje take inny-
mi wielomianami ortogonalnymi na przykad wielomianami Czebyszewa [144].
4.8. Metody numerycznego obliczania momentw

probabilistycznych
Gdy procedura generowania funkcji stanu granicznego jest procedur numeryczn
inie daje moliwoci uzyskania funkcji stanu granicznego w postaci funkcji parame-
trw bazowych, ocena bezpieczestwa konstrukcji si komplikuje. Do wyznaczania mo-
mentw probabilistycznych odpowiedzi konstrukcji mog by stosowane metody wy-
korzystujce rozwinicia funkcji w szereg. Wymieni tu mona metod perturbacyjn
imetod wykorzystujc rozwinicie macierzy sztywnoci w szereg Neumanna.
4.8.1. Metoda perturbacyjna

Metoda perturbacyjna do okrelania momentw probabilistycznych w analizie me-
tod elementw skoczonych zostaa zaproponowana w pracach [7, 64, 65] i innych.
Wykorzystuje ona rozwinicia elementw rwna opisujcych problem w szereg pot-
gowy wzgldem fluktuacji jej parametrw. Dany jest ukad rwna metody przemie-
szcze
K U = F , (4.8.1)
gdzie: K macierz sztywnoci,
U wektor przemieszcze,
F wektor obcie.
Macierz sztywnoci jest funkcj wektora zmiennych losowych X = (X1,..., Xk). Roz-
winicie macierzy sztywnoci w szereg Taylora w otoczeniu wartoci rednich wzgl-
dem fluktuacji X = (X1,..., Xk) wektora X ma posta
k
1 k k
K = K0 + K1i X i + K ij2 X i X j + ...,
2 i =1 (4.8.2)
i =1 j =1
gdzie:
K 2K
K 0 = K ( E[ X 1 ],..., E[ X k ]) , K i = , K ij =
2
1
. (4.8.3)
X i X =0
X i X j
X = 0
Rozwinicia wektorw przemieszcze U i obcie F, ktre s dodatkowo funkcja-

mi parametrw obcie X = (Xk+1,..., Xn) maj postaci analogiczne do (4.8.2)
4.8. Metody numerycznego obliczania momentw probabilistycznych 101
n n n
Fi1 X i + 2 Fij2 X i X j + ...,
1
F = F0 + (4.8.4)
i =1 i =1 j =1
n n n
U1i X i + 2 Uij2 X i X j + ...,
1
U = U0 + (4.8.5)
i =1 i =1 j =1
gdzie:
F 2F
F 0 = F ( E[ X 1 ],..., E[ X n ]) , Fi = , Fij =
2
1
, (4.8.6)
X i X =0
X i X j
X =0
U 2U
U 0 = U( E[ X 1 ],..., E[ X n ]) , U1i = , Uij =
2
. (4.8.7)
X i X =0
X i X j
X = 0
Po podstawieniu tych rozwini do (4.8.1) i porwnaniu odpowiednich wyrazw

rozwinicia otrzymuje si rekurencyjny ukad wzorw okrelajcych poszczeglne
wspczynniki rozwinicia wektora przemieszcze
U 0 = (K 0 ) 1 F 0 ,
U1i = (K 0 ) 1 (Fi1 K1i U 0 ),
Uij2 = (K 0 ) 1 (Fij2 K1i U1j K1j U1i K ij2 U 0 ) (4.8.8)
.............................................
W przypadku perturbacji pierwszego rzdu (metoda linearyzacji) zachowuje si tyl-
ko skadniki liniowe, co daje warto oczekiwan przemieszczenia w postaci
E[U]1 = U 0 (4.8.9)
i macierz kowariancji w postaci
n n
cov ( U , U ) = [c Upq ] , c Upq = u ip1 cijX u 1jq ,
1
(4.8.10)
i =1 j =1
gdzie
[
cijX = E X i X j ] (4.8.11)
s danymi wspczynnikami macierzy kowariancji Cx = [cijx] zmiennych bazowych X,
u 1ip i u 1jq s elementami wektorw Ui1 i Uj1.
W zakresie wykorzystania metody linearyzacji w analizie probabilistycznej konstrukcji

i ocenie bezpieczestwa wymieni mona kilka prac, ktrych jestem wspautorem [160,
172, 176, 177, 180, 181].
W przypadku perturbacji drugiego rzdu zachowuje si trzy pierwsze skadniki roz-
wini, co daje warto oczekiwan przemieszczenia w postaci
E [U ] = U 0 +
1 N N 1 X
U ij c ij (4.8.12)
2
2 i =1 j =1
i macierz kowariancji w postaci
1 n n n n
cov ( U , U ) = cov ( U, U ) + Uij2 (U kl2 )T (cilX c Xjk + cikX c Xjl ).
2 1
(4.8.13)
4 i =1 j =1 k =1 l =1
Moliwe jest take oszacowanie wyszych momentw statystycznych zmiennych U

(w przedstawionym przypadku przemieszcze). Jednak uzyskanie zadowalajcej dokad-
noci ich oszacowania wymaga uwzgldnienia kolejnych wyrazw rozwinicia w sze-
reg.
Zeitoun, Baker, Uzan [198] uwaaj, e perturbacja pierwszego rzdu daje zadowa-
lajce wyniki przy niezbyt duych fluktuacjach, to jest przy wspczynniku zmiennoci
nie wikszym ni 15%.
4.8.2. Wykorzystanie rozwinicia Neumanna

Metoda zaproponowana przez Yamazaki, Shinozuka, Dasgupta [194] rni si od
metody perturbacyjnej tym, e rozwiniciu w szereg podlega macierz odwrotna do ma-
cierzy sztywnoci. Po pomnoeniu lewostronnie rwnania (4.8.1) przez macierz D = K1
odwrotn do macierzy sztywnoci otrzymuje si
U = DF . (4.8.14)
Macierz sztywnoci zostaje przedstawiona w postaci sumy macierzy deterministyc-
znej (okrelonej dla wartoci rednich parametrw) i losowej fluktuacji o zerowych war-
tociach oczekiwanych
K = K0 + K, (4.8.15)
gdzie: K0 macierz deterministyczna, ktrej elementami s wartoci ocze-
kiwane poszczeglnych elementw tej macierzy,
K = K K macierz losowych fluktuacji macierzy K, ktrych wartoci ocze-
0
kiwane s rwne zeru.

Rozwinicie macierzy D = K1 odwrotnej do macierzy sztywnoci w szereg Neu-
manna ma posta
1
D = K 1 = (K 0 + K ) = D0 + D = D0 + (P + P 2 P3 + ...) D0 , (4.8.16)
4.9. Metoda iteracyjna wyznaczania wskanika niezawodnoci HasoferaLinda 103
gdzie: D0 = (K0)1, P = D0K,

indeksy grne przy P oznaczaj kolejne potgi w sensie iloczynu macierzowego.
Po podstawieniu zwizkw (4.8.16) do (4.8.14) otrzymuje si
U 0 + U = D0 F + (P + P 2 + ...) D0 F . (4.8.17)
Std
U 0 = D 0 F0 , (4.8.18)
U = (P + P 2 + ...) D0 F = U1 + U 2 U3 + ... , (4.8.19)
gdzie Ui = Pi D0 F = P Ui1.
4.9. Metoda iteracyjna wyznaczania

wskanika niezawodnoci HasoferaLinda
Losowy charakter rnych zmiennych ma rny wpyw na warto wskanika nieza-
wodnoci i prawdopodobiestwo awarii. Zwykle losowy charakter parametrw obci-
enia ma wikszy wpyw na niezawodno ni parametrw konstrukcji, co wynika ze
zdecydowanie wikszych wspczynnikw rozrzutu zmiennych charakteryzujcych ob-
cienie. Nasuwa to pomys (stosowany zreszt w metodzie symulacyjnej wedug funk-
cji wanoci) podziau zmiennych bazowych na dwie grupy: zmienne dominujce, ktrych
losowy charakter ma najwikszy wpyw na warto wskanika , i zmienne pozostae o
mniejszym wpywie na warto wskanika . Podzia taki umoliwia zastosowanie do
wyznaczania wskanika nastpujcej formuy iteracyjnej
n
( X 1 ,..., X d ) ( X i ) , (4.9.1)
i = d +1
w ktrej: ( X i ) = ( X 1 ,..., X d ) ( X 1 ,..., X d , X i ) ,

X 1 ,..., X d zmienne bazowe dominujce,
X d +1 ,..., X n zmienne bazowe pozostae,
( X 1 ,..., X d ) wskanik niezawodnoci wyznaczony z uwzgldnie-
niem losowego charakteru zmiennych dominujcych,
( X 1 ,..., X d , X i ) wskanik niezawodnoci wyznaczony z uwzgldnie-
niem losowego charakteru zmiennych dominujcych
izmiennej Xi.
Gdy zmienne pozostae s wzajemnie zalene w grupach, wwczas moe by stoso-
wana formua iteracyjna w postaci
k
( X 1 ,..., X d ) j ( X ij , X lj ,...) , (4.9.2)
j =1
w ktrej: j ( X ij , X lj ,...) = ( X 1 ,..., X d ) ( X 1 ,..., X d , X ij , X lj ,...) ,

Xij, Xlj ,... zmienne bazowe pozostae Xi, Xl,... zaliczone
do j-tej grupy,
k liczba grup zmiennych pozostaych,
( X 1 ,..., X d , X ij , X lj ,...) wskanik niezawodnoci wyznaczony z uw-
zgldnieniem losowego charakteru zmiennych
dominujcych i zmiennych Xi, Xl,... zaliczonych
do j-tej grupy.
Proponowana formua (4.9.1) i (4.9.2) ma t istotn zalet, e pozwala redukowa
liczb zmiennych traktowanych w poszczeglnych etapach oblicze jako zmienne loso-
we i rwnoczenie pozwala na uwzgldnienie losowego charakteru wszystkich zmien-
nych bazowych. Naley tu podkreli, e zmienne, ktrych losowy charakter jest w okre-
lonym cyklu pomijany, traktowane s na tym etapie jak parametry deterministyczne
owartociach rwnych wartociom rednim odpowiednich zmiennych.
Problem badania zbienoci proponowanego procesu iteracyjnego ogranicza si do
oceny, ile zmiennych naley zaliczy do grupy zmiennych dominujcych generujcych
punkt startowy iteracji, jeli do tej grupy zaliczy wszystkie zmienne, to otrzyma si
wynik, ktry jest oczekiwanym punktem zbienoci. Przy ocenie czy liczba zmiennych
zaliczona do grupy dominujcych jest wystarczajca, niezbdne jest przynajmniej dwu-
krotne rozwizanie zadania zzaliczeniem do zmiennych dominujcych w drugim roz-
wizaniu o przynajmniej jedn zmienna wicej ni w poprzednim. Jeli wyniki uzyska-
ne z takich dwch rozwiza bd dostatecznie bliskie sobie, to taki wynik mona przy-
j jako oszacowanie wskanika niezawodnoci.
Gdy do grupy zmiennych dominujcych zalicza si ma ich liczb, zaproponowana
procedura umoliwi rozwizanie zadania stosunkowo prostymi rodkami. Transforma-
cja zmiennych w zmienne normalne standaryzowane iwyznaczenie odlegoci krzywej
granicznej od rodka ukadu wsprzdnych mog by wykonane z zastosowaniem na
przykad systemu Mathematica, a nawet zzastosowaniem arkusza kalkulacyjnego Excel.
Zaproponowana procedura pozwala te na stosunkowo proste szacowanie wpywu
losowego charakteru poszczeglnych zmiennych na wskanik niezawodnoci i szaco-
wanie bdw popenianych w przypadku pomija losowego charakteru niektrych zmien-
nych. Procedura zostanie zilustrowana na przykadach w rozdziale 6.
5. Niezawodno konstrukcji
5.1. Modele niezawodnociowe konstrukcji

Aby zapewni bezpieczestwo konstrukcji, naley speni wiele warunkw dotycz-
cych punktw, przekrojw, elementw, zbiorw elementw bd caej konstrukcji. Mo-
del matematyczny konstrukcji zawierajcy zbir informacji oelementach, w tym o ich
stanie oraz warunki umoliwiajce okrelenie stan konstrukcji na podstawie stanu ele-
mentw nazywany jest systemem [15]. Struktur systemu mona przedstawi za pomo-
c: grafu o dwch kocach, tablicy, funkcji logicznej lub funkcji analitycznej.
W analizie bezpieczestwa konstrukcji w aspekcie teorii nonoci granicznej system
bywa te rozumiany jako konstrukcja zastpcza (model fizyczny) obciona na kocach,
ktrej elementami s przekroje krytyczne zwane te elementami sprawczymi [11]. Struk-
tura takiej konstrukcji jest identyczna ze struktur modelu matematycznego okrelon
przez odpowiedni graf. Elementom tak rozumianego systemu przypisuje si nonoci
odpowiednich przekrojw krytycznych skorygowane wspczynnikami wagowymi, ktre
s funkcjami parametrw opisujcych nonoci przekrojw iobcienie konstrukcji [11,
84]. Przy tych samych zaoeniach obydwa podejcia wzakresie prawdopodobiestw
awarii i niezawodnoci oraz wskanika HasoferaLinda prowadz do identycznych wy-
nikw, w zakresie wskanikw niezawodnoci, ktre nie s niezmiennicze jak na przy-
kad wskanik Cornella, mog dawa rne wyniki.
W dalszych rozwaaniach jako system niezawodnoci rozumie bdziemy model ma-
tematyczny zawierajcy informacje niezbdne do oceny bezpieczestwa konstrukcji.
Struktura systemu moe by szeregowa, rwnolega lub mieszana (kombinacja struktu-
ry rwnolegej i szeregowej). Szczeglnymi przypadkami struktury mieszanej s: struk-
tura szeregowo-rwnolega (systemy rwnolege czone szeregowo) i struktura rw-
nolego-szeregowa (systemy szeregowe czone rwnolegle). Stan systemu wynika ze
stanu jego elementw i moe by wyraony przez funkcje charakteryzujce stany ele-
mentw, to jest zapasy bezpieczestwa elementw.
Warunek bezpieczestwa elementu wyraony przez funkcj okrelajc jego zapas
bezpieczestwa ma posta
Z j ( X) > 0 . (5.1.1)
106 5. Niezawodno konstrukcji
Bezpieczestwo elementu jest zagroone, gdy jego zapas bezpieczestwa spenia

warunek
Z j ( X) 0 . (5.1.2)
System szeregowy charakteryzuje si tym, e jego bezpieczestwo B jest zapewnio-
ne wtedy, gdy kady z jego elementw spenia kryterium bezpieczestwa (5.1.1), co
okrela koniunkcja (iloczyn) zdarze
( )
n
B = 1 Z j ( X) > 0 , (5.1.3)
j =1
a jako stan awaryjny A traktuje si niespenienie kryterium bezpieczestwa, to jest spe-

nienie warunku (5.1.2) dla przynajmniej jednego elementu, co okrela alternatywa (suma)
zdarze
( )
n
A = 7 Z j ( X) 0 . (5.1.4)
j =1
System rwnolegy charakteryzuje si tym, e jego bezpieczestwo B jest zapewnio-

ne wtedy, gdy przynajmniej jeden z jego elementw spenia kryterium bezpieczestwa
(5.1.1), co okrela alternatywa zdarze
( )
n
B = 7 Z j ( X) > 0 , (5.1.5)
j =1
a jako stan awaryjny A traktuje si niespenienie kryterium bezpieczestwa, to jest spe-

nienie warunku (5.1.2) dla wszystkich jego elementw, co okrela koniunkcja zdarze
( )
n
A = 1 Z j ( X) 0 . (5.1.6)
j =1
Warunek bezpieczestwa systemu mieszanego zaley od struktury systemy i jest od-

powiedni kombinacj warunkw dla systemw skadowych. Przykadowo dla systemu
szeregowo-rwnolegego bezpieczestwo okrelone jest zalenoci
(
B = 1 7 Z ij (X ) > 0 , ) (5.1.7)
j i
a awari definiuje zaleno
A = 7 1 (Z ij (X ) 0 ) , (5.1.8)
j i
w ktrej Zij(X) jest zapasem bezpieczestwa i-tego elementu j-tego systemu rwnole-
gego.
5.1. Modele niezawodnociowe konstrukcji 107
Analogiczne zwizki dla systemu rwnolego-szeregowego maj posta
(
B = 7 1 Z ij (X ) > 0 , ) (5.1.9)
j i
A = 1 7 (Z ij (X ) 0 ) , (5.1.10)
j i
gdzie Zij(X) jest zapasem bezpieczestwa i-tego elementu j-tego systemu szeregowego.
Jeli mona okreli zapas bezpieczestwa Zj(X) taki, e
( )
Z j (X ) > 0 = 7 Z ij (X ) > 0 i Z j (X ) 0 = 1 (Z ij (X ) 0) , (5.1.11)
i i
to bezpieczestwo i awari systemu szeregowo-rwnolegego okrelaj zalenoci
B = 1 7 (Z ij (X ) > 0) = 1 (Z j (X ) > 0) , (5.1.12)
j i j
( )
A = 7 1 Z ij (X ) 0 = 7 Z j (X ) 0 . ( ) (5.1.13)
j i j
Jeli za okrelony jest zapas bezpieczestwa Zj(X) taki, e

( )
Z j (X ) > 0 = 1 Z ij (X ) > 0 i Z j (X ) 0 = 7 (Z ij (X ) 0), (5.1.14)
i i
to bezpieczestwo i awari systemu rwnolego-szeregowego okrelaj zalenoci

( )
B = 7 1 Z ij (X ) > 0 = 7 Z j (X ) > 0 , ( ) (5.1.15)
j i j
A = 1 7 (Z ij (X ) 0) = 1 (Z j (X ) 0 ). (5.1.16)
j i j
Zwizki (5.1.11)(5.1.16) ilustruj moliwoci przeksztacania systemw zoonych

w prostsze i odwrotnie, zalenie od potrzeb i moliwoci zdefiniowania funkcji okre-
lajcych stany systemw skadowych.
Struktura systemu niezawodnociowego zaley od stopnia niezbdnej jego identyfi-
kacji dla osignicia celu, jakim jest ocena bezpieczestwa konstrukcji. Uwzgldnia-
jc, e proponowany algorytm wykorzystujcy sformuowania dualne programowania
liniowego warunkw teorii przystosowania dostarcza warunkw chronicych przed na-
rastaniem odksztace plastycznych, ktre moe by interpretowane jako przeksztace-
nie ukadu w mechanizm, i przed wystpieniem odksztace plastycznych naprzemien-
nych, ktre mogoby prowadzi do utraty cigoci materiau w wyniku zmczenia
niskocyklowego, jako funkcje okrelajce stany konstrukcji przyjto zapasy bezpiecze-
stwa sprzone z tymi formami utraty zdolnoci do przenoszenia obcie. Podejcie
takie stosowane jest w ocenia bezpieczestwa wedug teorii nonoci granicznej [39,
186], ktra uwzgldnia tylko moliwo zniszczenia w wyniku powstania mechanizmu.

Bezpieczestwo konstrukcji jest zapewnione, gdy zapasy bezpieczestwa Zj(X) wzgl-
dem wszystkich moliwych form utraty zdolnoci do przenoszenia obcie speniaj
warunek (5.1.3), a do uznania stanu za awaryjny wystarczy, by cho jeden z wymienio-
nych zapasw nie spenia warunku bezpieczestwa, co okrela warunek (5.1.4). Propo-
nowany algorytm prowadzi wic do ukadu warunkw, ktre pozwalaj na identyfika-
cj konstrukcji na poziomie globalnym jako systemu szeregowego, ktrego elementy
isprzone z nimi zapasy bezpieczestwa reprezentuj poszczeglne formy zniszcze-
nia w wyniku uplastycznienia.
Moe by oczywicie dokonana bardziej szczegowa identyfikacja systemu. Jeli
jako poziom dokadnoci identyfikacji przyj przekrj krytyczny, to uwzgldniajc, e
do przeksztacenia konstrukcji w mechanizm niezbdne jest uplastycznienie
w n m n h + 1 (nh stopie statycznej niewyznaczalnoci) przekrojach krytycznych, ka-
demu mechanizmowi odpowiada system rwnolegy onm elementach, ktrymi s prze-
kroje ze sprzonymi z nimi zapasami bezpieczestwa. Jeli poszczeglne mechanizmy
zawieraj wsplne przekroje [11], to systemy rwnolege odpowiadajce tym mechani-
zmom maj wsplne elementy odpowiadajce tym przekrojom. W zakresie plastyczno-
ci naprzemiennej, identyfikacja na poziomie konstrukcji i przekroju jest taka sama, gdy
stanem awaryjnym konstrukcji jest wystpienie plastycznoci naprzemiennej w cho
jednym przekroju. Przy tym poziomie dokadnoci identyfikacji otrzymuje si wic sy-
stem szeregowo-rwnolegy. Zagadnienie okrelania systemu niezawodnociowego zi-
lustrowano na przykadzie belki przedstawionej na rys. 5.1.1. Na rysunku 5.1.2 przed-
stawiono prdkoci przemieszcze odpowiadajce trzem parom wykluczajcych si me-
chanizmw (rys. 5.1.2 ab, cd i ef). Na rysunku 5.1.3 przedstawiono prdkoci prze-
mieszcze odpowiadajce odksztaceniom naprzemiennym w kolejnych przekrojach kry-
tycznych. Na rys. 5.1.4 przedstawiono grafy systemu niezawodnociowego odpowiada-
jce szczegowoci identyfikacji na poziomie przekroju (rys. 5.1.4a) i na poziomie kon-
strukcji (rys. 5.1.4b).
Mona te jako poziom szczegowoci identyfikacji przyj punkt krytyczny nale-
cy do przekroju krytycznego, to jest punkty ktrych zbir dostarcza wystarczajcej
liczby warunkw do okrelenia stanu przekroju krytycznego. Przekrj krytyczny, jako
element mechanizmu, jest systemem rwnolegym, ktrego elementami s jego punkty
krytyczne, gdy dla uplastycznienia przekroju musi nastpi uplastycznienie we wszy-
F2 d F2 F2 g F1d F1 F1g
1 3
2 4
Mo1 Mo2 Mo3 Mo4
Rys. 5.1.1. Schemat belki wraz z obcieniem

Fig. 5.1.1. Scheme of the beam with load
a) 1 > 0 2+ > 0 3 > 0
109
b) 3+ > 0
1+ > 0 2 > 0
c) 3 > 0 4+ > 0
d) 3+ > 0
4 > 0
e) 1 > 0 2+ > 0
f) 4 > 0
f) 4+ > 0
1+ > 0 2 > 0
Rys. 5.1.2. Wykresy prdkoci przemieszcze odpowiadajce mechanizmom

Fig. 5.1.2. Diagrams of the displacement velocities corresponding to the mechanisms
1 > 0
a)
1+ > 0
1 = 1+ + 1
2 > 0 2 = 2+ + 2
b)
2+ > 0
c) 3 > 0
3 = 3+ + 3 3+ > 0
4 > 0
d)
4 = 4+ + 4 > 0 4+ > 0
Rys. 5.1.3. Wykresy prdkoci przemieszcze odpowiadajce plastycznoci naprzemiennej
w przekrojach krytycznych
Fig. 5.1.3. Diagrams of the displacement velocities corresponding to the alternating plasticity
in the critical cross sections
a) Mecha - Mecha - Mecha - Plast. Plast. Plast. Plast.

nizm nizm nizm naprzem naprzem naprzem naprzem
a lub b c lub d e lub f w przek.1 w przek.2 w przek.3 w przek.4

! ! !
" " "
b) Z1 Z2 Z3 Z4 Z5 Z6 Z7
Rys. 5.1.4. Graf systemu niezawodnociowego ukadu jak na rys. 5.1.1

a) identyfikacja na poziomie przekroju, b) identyfikacja na poziomie konstrukcji.
Fig. 5.1.4. Graphs of the reliability system of the structure as shown in Fig. 5.1.1
a) identification on the level of the cross section, b) identification on the level of the structure
stkich jego punktach. Bezpieczestwo przekroju wzgldem plastycznoci naprzemien-

nej jest zapewnione, gdy takie bezpieczestwo jest zapewnione w kadym jego punk-
cie, co oznacza, e przekrj jest pod tym wzgldem systemem szeregowym. Przy tym
poziomie dokadnoci identyfikacji otrzymuje si wic zoony system szeregowo-rw-
nolegy, ktrego elementy wchodzce w skad systemw szeregowych s systemami sze-
regowymi, a elementy wchodzce w skad systemw rwnolegych s systemami rw-
nolegymi.
Zalenie od poziomu szczegowoci niezbdnej identyfikacji, element moe by
systemem, jeli uwzgldni si jego struktur, i odwrotnie, system, gdy okrelony jest
jego stan, moe by traktowany jak element.
5.2. Niezawodno systemu

Prawdopodobiestwa awarii systemw okrelaj zalenoci:
systemu szeregowego
n n
p f = P[ A] = P 7 (Z i ( X) 0 ) = P (Z i ( X) 0 ) , (5.2.1)
i =1 i =1
systemu rwnolegego
n
p f = P[ A] = P 1 (Z i ( X) 0 ) , (5.2.2)
i =1
5.2. Niezawodno systemu 111
systemu rwnolego-szeregowego

( ) ( n
)
p f = P[ A] = P 7 1 Z ij (X ) 0 = P 7 Z j (X ) 0 = P Z j ( X) 0 , (5.2.3) ( )
j i j i =1
systemu szeregowo-rwnolegego

( )
p f = P[ A] = P 1 7 Z ij (X ) 0 = P 1 Z j (X ) 0 . ( ) (5.2.4)
j i j
Niezawodno systemw okrelaj zalenoci:

systemu szeregowego
n
(
p r = 1 p f = P[ B ] = P 1 Z j ( X) > 0 , ) (5.2.5)
j =1
systemu rwnolegego
( n
)
( )
n
p r = 1 p f = P[ B ] = 7 Z j ( X) > 0 = P Z j ( X) > 0 , (5.2.6)
j =1 i =1

( )
p r = 1 p f = P[ B ] = P 1 7 Z ij (X ) > 0 = P 1 Z j (X ) > 0 , ( ) (5.2.7)
j i j

pr = 1 p f = P[ B ] = P
j i
71 (
Z ij ( X ) > 0

)
n (5.2.8)
= P 7(
j
Z j (X) > 0 = P

) (
Z j ( X) > 0 . )
i =1
Gdy elementy systemu, ktrymi s zapasy bezpieczestwa, nie s skorelowane, praw-

dopodobiestwa awarii poszczeglnych systemw okrelaj nastpujce zalenoci:
szeregowego
p f = P[A] = P[Z i (X) 0],

n
(5.2.9)
i =1
rwnolegego
p f = P[ A] = 1 P[Z i ( X) 0],
n
(5.2.10)
i =1
rwnolego-szeregowego
n
( )
p f = P[ A] = P 7 1 Z ij (X ) 0 = P[Z i ( X) 0] , (5.2.11)
j i i =1
szeregowo-rwnolegego

( ) [
p f = P[ A] = P 1 7 Z ij (X ) 0 = 1 P Z j (X ) 0 . ]
(5.2.12)
j i j
Niezawodno systemw o elementach nieskorelowanych mierzona prawdopodo-
biestwem niewystpienia awarii wynosi odpowiednio:
systemu rwnolegego
n
[
p r = 1 p f = P[ B] = P 1 P Z j ( X) > 0 , ] (5.2.13)
j =1
systemu szeregowego
[
p r = 1 p f = P[ B ] = P Z j ( X) > 0 , ] (5.2.14)
j

( ) [
p r = 1 p f = P[ B ] = P 1 7 Z ij (X ) > 0 = 1 P Z j (X ) > 0 , ] (5.2.15)
j i j

( ) [
p r = 1 p f = P[ B ] = P 7 1 Z ij (X ) > 0 = P Z j ( X) > 0 . ] (5.2.16)
j i j
5.3. Oszacowanie sumy i iloczynu zdarze zalenych

W sytuacji, gdy rozpatrywane zdarzenia F j = ( Z j ( X) 0) nie s rozczne, praw-
dopodobiestwo awarii mona tylko oszacowa. Cornell dla systemw szeregowych pro-
ponuje nastpujce oszacowania prawdopodobiestwa awarii
max P[ Z j 0] p f P[ Z j 0] . (5.3.1)
j j
5.3. Oszacowanie sumy i iloczynw zdarze zalenych 113
Korzystajc ze zwizkw midzy prawdopodobiestwem awarii a wskanikiem nie-

zawodnoci HasoferaLinda, zwizek (5.3.1) mona przedstawi w postaci
max 0 ( j ) p f 0 ( j ) . (5.3.2)
j j
Ditlevsen [36] proponuje oszacowanie dokadniejsze

{ 1 } P [F ] 1,
q q q

P [ Fi ] max P Fi
j <i
F j i
i =1 i =2 i =1
pf = (5.3.3)

q q i 1 q

P [ F1 ] + max 0, P [ Fi ]
j <i
P Fi 1 F j max P [ Fi ] 0,
i =1
i =1 i =2 j =1
gdzie Fi = ( Z i ( X) 0) .
[
Prawdopodobiestwo iloczynu zdarze P Fi 1 F j w zwizku (5.3.3) moe by osza- ]
cowane na podstawie zalenoci
max{0 ( i ) 0 ( ), 0 ( j ) 0 ( )} , gdy ij > 0,

ji i j

P Fi 1 F j 0 ( i ) 0 ( j i ) + 0 ( j ) 0 ( i j ) , gdy ij > 0, (5.3.4)

min{0 ( i ) 0 ( j i ), 0 ( j ) 0 ( i j )} , gdy ij < 0,
gdzie ij wspczynnik korelacji pomidzy zdarzeniami Fi oraz Fj okrelony zale-

noci
cov( Fi , F j )
ij = , (5.3.5)
Fi F j
cov(Fi, Fj) kowariancja zdarze Fi i Fj,
Fi , F j odchylenia standardowe zdarze Fi i Fj,
0 (...) dystrybuanta jednowymiarowego standaryzowanego rozkadu nor-
malnego,
i , j wskaniki niezawodnoci elementw systemu i-tego oraz j-tego
wyznaczone na podstawie warunkw granicznych Zi(X) = 0 oraz
Zj(X) = 0,
i j , j i warunkowe wskaniki niezawodnoci okrelone zalenociami
j ij i i ij j
i j = , ji = . (5.3.6)
1 ij2 1 ij2
W celu oszacowania prawdopodobiestwa iloczynu zdarze w pracy [67] propono-

wane jest wykonanie transformacji zmiennych w standaryzowane zmienne normalne
iwyznaczenie punktu projektowego y* realizujcego minimum wskanika dla iloczy-
nu zdarze
m
= min y dla y : 1{Z j (y ) 0}. (5.3.7)
j =1
Nastpnie prawdopodobiestwo awarii szacowane jest na podstawie wzoru
m
1
P F j k ( ; R ) CSORM ,
j =1
(5.3.8)
ktry jest prawdziwy przy zaoeniu, e zachodzi Zi(y*) = 0 dla przynajmniej jednej po-
wierzchni granicznej, przy czym k jest dystrybuant k-wymiarowego standaryzowa-
nego rozkadu normalnego okrelon zalenoci

k ( ; R ) = k (u) du , (5.3.9)

1
( )
n
1

gdzie: k (u ) = ( 2 ) 2 det ( R )
exp u T R 1 u ,
2
2
T
R = ai aj macierz wspczynnikw korelacji,
wektor o wsprzdnych j = aTj y* ,
CSORM wspczynnik korekcyjny uwzgldniajcy krzywizny aktywnych po-
wierzchni granicznych.
Gdy Zj(y ) = 0 dla j = 1, 2,..., k oraz Zi(y*) > 0 dla j = k + 1,..., m
*
CSORM = det ( D )

2
, (5.3.10)
k
gdzie: D = ij s
2Z s y*
;
( )
i, j = k + 1,..., n ,
j =1 y i y j
ij delta Kroneckera,
s wspczynniki stanowice rozwizanie ukadu rwna liniowych
k
y* = i ai .
i =1
6. Przykady ilustrujce zastosowanie
proponowanego algorytmu
6.1. Przykad 1
Dana jest belka dwuprzsowa jak na rysunku 6.1.1 wykonana z dwu dwigarw
dwuteowych poczonych nad podpor rodkow, tak by nono poczenia nie bya
mniejsza ni nonoci przekrojw dwigarw skadowych.
Symbolami 11, 12, 2, 3, 4, 5 oznaczono przekroje krytyczne. Parametry 1 i 2 okre-
laj pooenie przekrojw krytycznych w przsach.
Losowymi zmiennymi bazowymi (traktowanymi jako zmienne niezalene) s:
q1 , q 2 grne granice obcie zmiennych (rozkad Gumbela),
g1 , g 2 obcienie stae (rozkad normalny),
T1 = T1d T1g , T2 = T2 d T2 g rnice temperatur we wknach dolnych i grnych
(rozkad normalny),
L1 , L3 rozpitoci przse belki (rozkad normalny),
h1 , h2 wysokoci przekrojw dwuteowych (rozkad normalny),
b1 , b2 szerokoci stopek przekrojw (rozkad normalny),
t w1 , t w2 gruboci rodnikw przekrojw (rozkad normalny),
t f 1 , t f 2 gruboci stopek przekrojw (rozkad normalny),
E1 , E 2 moduy sprystoci materiau prtw (rozkad normalny),
01 , 02 granice plastycznoci materiau prtw (rozkad normalny).
4 2 11 12 3 5
q1 q2
g1 g2
T1 , E1 , 01 , I 200 T2 , E 2 , 02 , I 200
L1 1 L2 2
L1 L2
Rys. 6.1.1. Schemat belki

Fig. 6.1.1. Scheme of the beam
116 6. Przykady ilustrujce zastosowanie proponowanego algorytmu
b
e
tw
h
e tf
Rys. 6.1.2. Przekrj uproszczony

Fig. 6.1.2. Simplified cross section
Aby charakterystyki geometryczne przekrojw przedstawi w postaci funkcji ich

wymiarw (h, b, tf , tw) traktowanych jako zmienne bazowe, przyjto model uproszczo-
ny przekroju jak na rysunku 6.1.2.
Przyjty model powinien by rwnowany przekrojowi nominalnemu w zakresie jego
podstawowych charakterystyk geometrycznych. Niestety charakterystyki obliczone dla
modelu rni si nieco (na og s nieco wiksze) od odpowiednich charakterystyk
podanych w tabelach dwuteownikw. Wprowadzono wic odpowiednie wspczynniki
korekcyjne
An
kA = , (6.1.1)
hn t wn + 2 (bn t wn ) t fn
Wen
kWe = , (6.1.2)
hn2 t wn 4 t fn 2
+ (bn t wn ) t fn
hn 2 t fn +
6 3 hn

In
kI = , (6.1.3)
hn3 t wn h2 2 t fn 2
+ (bn t wn ) tf n n
hn t fn +
12 2 3

Won
kWo = , (6.1.4)
twn
hn2 + (bn t wn ) t fn ( hn t fn )
4
h
gdzie: Won = An n en ,
2
hn, bn, tfn, twn, en, An, Wen, In wartoci wedug tabel,
en wsprzdna rodka cikoci powki dwuteownika (wedug tabel).
6.1. Przykad 1 117
Dla I200 wspczynniki te maj wartoci:

kA = 0,9969, kI = kWe = 0,98994, kWo = 0,99345.
Po uwzgldnieniu wspczynnikw korekcyjnych charakterystyki uproszczonego
przekroju rwnowanego wyraaj si, jako funkcje wymiarw przekroju, nastpujco:
pole przekroju
A = (ht w + 2(b t w ) t f ) k A , (6.1.5)
plastyczny wskanik zginania
t
Wo = h 2 w + (b tw ) t f ( h t f ) kWo , (6.1.6)
4
sprysty wskanik zginania
h2 t 4t f 2
We = w
+ (b t w ) t f h 2t f + kWe , (6.1.7)
6 3h

moment bezwadnoci
h3 t h2 2t f 2
I = w
+ (b tw ) t f ht f + kI . (6.1.8)
12 2 3

W celu otrzymania funkcji granicznych:
wykonano symboliczne rozwizania ukadu od skadowych obcie,
zbudowano funkcje okrelajce ekstremalne siy przekrojowe w przekrojach krytycz-
nych,
zbudowano pierwotne ograniczenia na przystosowanie w ujciu programowania li-
niowego i rozwizano je dla wartoci rednich parametrw, dobierajc iteracyjnie
wartoci parametrw 1 i 2 tak, by minimalizoway funkcje celu min (max ) , co
1 , 2
pozwolio okreli ukady rwna odpowiadajce poszczeglnym formom zniszcze-
nia,
zbudowano dualne ukady rwna w postaci symbolicznej, z ktrych rozwiza otrzy-
mano zmienne dualne jako funkcje zmiennych bazowych i parametrw 1 i 2,
wyznaczono zapasy bezpieczestwa jako funkcje zmiennych bazowych i parametrw
1 i 2,
Zadanie rozwizano w kilku wariantach dla danych zestawionych w tabeli 6.1.1.
Rozwizanie 1
W przypadku uwzgldniania tylko zginania, wyznaczono wskaniki niezawodnoci
bM, wykorzystujc system STRUREL metodami FORM i SORM oraz symulacj Monte
118
Tabela 6.1.1. Dane charakterystyki zmiennych bazowych
Table 6.1.1. Given characteristics of base variables
T 1 T 2 1 2
6. Przykady ilustrujce zastosowanie proponowanego algorytmu

Zmienna q1 q2 g1 g2 L1 L2 E1
Rozkad G G N N N N N N N N N
o o o o
Jednostki kN/m kN/m kN/m m C C 1/ C 1/ C m m GPa
E [Xi ] 7 7 7 7 30 30 0,000012 0,000012 6 6 205
V Xi 0,05 0,05 0,03 0,030 0,050 0,050 0,01 0,01 0,005 0,005 0,010
Xi 0,350 0,350 0,210 0,210 1,500 1,500 0,00000012 0,00000012 0,030 0,030 2,050
Zmienna h1 h2 b1 b2 tf 1 tf 2 tw 1 tw 2 01 02 E2
Rozkad N N N N N N N N N N N
Jednostki m m m m m m m m MPa MPa GPa
E [Xi ] 0,2 0,2 0,09 0,09 0,0113 0,0113 0,0075 0,0075 235 235 205
V Xi 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,010
Xi 0,002 0,002 0,0009 0,0009 0,000113 0,000113 0,000075 0,000075 2,350 2,350 2,050
N rozkad normalny, G rozkad Gumbela

6.1. Przykad 1 119
Carlo i symulacj adaptowan. W celu uzyskania moliwie dokadnej wartoci wska-

nika niezawodnoci dla porwnania z ni wartoci uzyskanych z rozwiza iteracyj-
nych wykonywano obliczenia symulacyjne do momentu, gdy zwikszanie liczby prb-
kowa nie powodowao zmiany wyniku. W celu okrelenia wpywu cinania obliczono
te wskanik bMV metodami FORM i SORM. W rozpatrywanym przypadku wpyw ten
nie przekracza 1%. Uzyskane wyniki zestawiono w tabeli 6.1.2.
Tabela 6.1.2. Wartoci wskanika niezawodnoci obliczone rnymi metodami

z uwzgldnieniem losowego charakteru wszystkich zmiennych bazowych
Table 6.1.2. Values of the reliability index calculated by different methods
taking into account the random nature of all base variables
FORM = 3,387 V = 3,364 / V 1 = 0,0068
SORM = 3,3535 V = 3,3313 / V 1 = 0,0067

Symulacja Monte Carlo
Liczna prbkowa 500 000 1 000 000 1 500 000 2 000 000
= 3,342 3,357 3,356 3,357
Symulacja adaptowana
Liczna prbkowa 500 000 1 000 000 1 500 000 2 000 000
= 3,349 3,355 3,354 3,354
Wszystkie wyniki (z wyjtkiem FORM) s bliskie sobie. Uwzgldniajc, e najbar-

dziej wiarygodna wydaje si symulacja Monte Carlo, gdy nie jest obciona modyfi-
kacjami przyspieszajcymi zbieno, jako wskanik najbliszy dokadnego mona uzna
= 3,356.
Rozwizanie 2
W celu oceny wpywu zmian temperatury na bezpieczestwo konstrukcji wykonano
rozwizanie z pominiciem zmian temperatury. Otrzymano: FORM = 4,268, SORM =
4,2254. Wpyw zmian temperatury, w rozpatrywanym przypadku, wynosi 4,2254/3,3535
1 = 0,26 = 26%, co oznacza, e jest on istotny w analizie bezpieczestwa konstrukcji.
Rozwizanie 3
W celu przetestowania iteracyjnego sposobu wyznaczania wskanika niezawodno-
ci:
a) Korzystajc z systemu Mathematica dokonano standaryzacji zmiennych Xi w wa-
runkach granicznych na podstawie zalenoci: dla zmiennych o rozkadzie nor-
malnym X i = Yi Xi + E[ X i ] i dla zmiennych o rozkadzie Gumbela Xi = a G
bG ln ( ln ((Yi ) )) , gdzie Yi zmienne losowe standaryzowane, E[Xi], Xi war-
6 Xi
to oczekiwana i odchylenie standardowe zmiennej Xi, bG = , G =

= E[ X i ] bG C , C = 0,5772156649015329... staa Eulera. Otrzymano w ten spo-
sb funkcje graniczne wyraone poprzez zmienne standaryzowane ZY(Y) = 0.
b) W celu oceny wpywu losowego charakteru poszczeglnych zmiennych na warto
wskanika niezawodnoci rozwizano, korzystajc z systemu Mathematica, cig za-
da, przyjmujc w kadym rozwizaniu, e losowa jest tylko jedna zmienna. Obli-
czenie wskanikw niezawodnoci nie stanowi tu problemu, gdy i = min(abs ( yi* )) ,
gdzie yi* jest wartoci zmiennej standaryzowanej, najblisz zeru, speniajc rw-
nanie ( Z Y ( E[Y1 ],..., E[Yn ]) = 0 ). Wyniki zestawiono w tabeli 6.1.3 oraz zilustrowa-
no na wykresie (rys. 6.1.3), na ktrym dla zwikszenia pogldowoci odoono od-
wrotnoci wskanikw (gdy wiksze wartoci wskanikw odpowiadaj mniejszym
wpywom) unormowane do przedziau (0, 1). Trzeba wspomnie, e procedury nu-
meryczne systemu Strurela nie radz sobie z takim zadaniem.
c) Do grupy zmiennych dominujcych zaliczono tylko jedn zmienn q1 i aby obliczy
ilociowe wpywy losowego charakteru poszczeglnych zmiennych (okrelone wzo-
rem ( x i ) = ( q1 ) (q1 , x i ) ) na wskanik rozwizano cig zada, przyjmujc
w kadym rozwizaniu, e losowe s dwie zmienne q1 i Xi (Xi w kadym rozwiza-
niu inna spord zmiennych pozostaych). Wyniki zestawiono w tabeli 6.1.4 oraz zi-
lustrowano na wykresie (rys. 6.1.4), na ktrym linia pozioma odpowiada obliczonej
symulacyjnie wartoci wskanika .
Rys. 6.1.3. Wpyw losowego charakteru parametrw na wskanik (rozwizanie 3b)

Fig. 6.1.3. Influence of the random nature of the parameters on the reliability index (solution 3b)
Tabela 6.1.3. Wyniki rozwizania 3b
Table 6.1.3. Results of the solution 3b
W kadym rozwizaniu losowa jest tylko jedna zmienna

Zmienna q1 g1 q2 T1 T2 1 2 L1 L2 h1 h2
(x i ) 3,635 8,223 8,384 63,275 63,275 98,162 98,162 15,558 88,585 12,374 41,179
(q 1)/ (x i ) 1,000 0,442 0,434 0,057 0,057 0,037 0,037 0,234 0,041 0,294 0,088
Zmienna b1 b2 tf 1 tf 2 tw 1 tw 2 01 02 E1 E2
(x i ) 21,973 52,109 25,118 66,032 54,280 86,321 17,099 39,340 99,240 99,240
(q 1)/ (x i ) 0,165 0,070 0,145 0,055 0,067 0,042 0,213 0,092 0,037 0,037
6.1. Przykad 1
Tabela 6.1.4. Wyniki rozwizania 3c
Table 6.1.4. Results of the solution 3c
W pierwszym rozwizaniu losowy jest parametr q1, w pozostaych q1 i jedna dodatkowa zmienna
Zmienna q1 g1 q2 T 1 T 2 1 2 L1 L2 h1 h2
(q 1,x i ) 3,6350 3,5581 3,6241 3,6336 3,6336 3,6350 3,6350 3,5907 3,6346 3,5742 3,6308
(x i ) 0,0769 0,0109 0,0014 0,0014 0,0000 0,0000 0,0443 0,0004 0,0608 0,0042
3,6350 3,5581 3,5472 3,5458 3,5444 3,5444 3,5444 3,5001 3,4997 3,4389 3,4347
Zmienna b1 b2 tf 1 tf 2 tw 1 tw 2 01 02 E1 E2 Bd
(q 1,x i ) 3,6167 3,6333 3,6214 3,6337 3,6334 3,6349 3,6047 3,6294 3,6350 3,6350
(x i ) 0,0183 0,0017 0,0136 0,0013 0,0016 0,0001 0,0303 0,0056 0,0000 0,0000
3,4164 3,4147 3,4011 3,3998 3,3982 3,3981 3,3678 3,3622 3,3622 3,3622 0,0018
121
122
6. Przykady ilustrujce zastosowanie proponowanego algorytmu
Tabela 6.1.5. Wyniki rozwizania 3d
Table. 6.1.5. Results of the solution 3d
W pierwszym rozwizaniu losowe s parametry q1 i g1, w pozostaych q1 i g1 i jedna dodatkowa zmienna
Zmienna q 1, g 1 q2 T 1 T 2 1 2 L1 L2 h1 h2
(q 1,g 1,x i ) 3,5581 3,5471 3,5566 3,5566 3,5581 3,5581 3,5129 3,5577 3,4962 3,5538
(x i ) 0,0110 0,0015 0,0015 0,0000 0,0000 0,0452 0,0004 0,0619 0,0043
3,5581 3,5471 3,5456 3,5441 3,5441 3,5441 3,4989 3,4985 3,4366 3,4323
Zmienna b1 b2 tf 1 tf 2 tw 1 tw 2 01 02 E1 E2 Bd
(q 1,g 1,x i ) 3,5395 3,5563 3,5443 3,5567 3,5564 3,5579 3,5272 3,5523 3,5581 3,5581
(x i ) 0,0186 0,0018 0,0138 0,0014 0,0017 0,0002 0,0309 0,0058 0,0000 0,0000
3,4137 3,4119 3,3981 3,3967 3,3950 3,3948 3,3639 3,3581 3,3581 3,3581 0,0006
6.1. Przykad 1 123
Rys. 6.1.4. Ilustracja iteracyjnego wyznaczania wskanika (rozwizanie 3c)

Fig. 6.1.4. Illustration of the iterative determination of the system reliability index (solution 3c)
d) Do grupy zmiennych dominujcych zaliczono dwie zmienne q1 i g1 i aby obliczy

ilociowe wpywy losowoci poszczeglnych zmiennych (okrelone teraz wzorem
( xi ) = (q1 , g 1 ) (q1 , g1 , x i ) ) na wskanik , rozwizano cig zada przyjmu-
jc w kadym rozwizaniu, e losowe s trzy zmienne q1, g1 i Xi. Wyniki zestawio-
no w tabeli 6.1.5. Nie przedstawiono oddzielnej ilustracji na wykresie, gdy wyniki
s prawie takie same jak dla rozwizania c).
Rozwizanie 4
W celu oceny bezpieczestwa ukadu jako systemu wykonano rozwizania dla trzech
form osignicia stanu granicznego odpowiadajcych trzem kolejnym najniszym war-
tociom wskanika niezawodnoci (trzem pierwszym ogniwom acucha systemu szere-
gowego). Wyniki zestawiono w tabeli 6.1.6.
Tabela 6.1.6. Oszacowanie wskanika niezawodnoci systemu (rozwizanie 4)

Table 6.1.6. Estimation of the system reliability index (solution 4)
Element
j pfj pf = pfj
systemu
1 3,3535 0,000399 0,0003990 3,3535
2 3,3535 0,000399 0,0007980 3,1566
3 6,8211 4,5173E-12 0,0007980 3,1566
3,1566 3,3535
Rozwizanie 5
W celu porwnania wpywu losowego charakteru rnych grup zmiennych wykona-
no obliczenia (bez obcie zmianami temperatury), pomijajc wpyw losowego cha-
rakteru okrelonych grup zmiennych. Obliczenia wykonano dla danych zestawionych
w tabeli 6.1.1 i dla podwojonych wspczynnikw zmiennoci. Wyniki zestawiono
w tabeli 6.1.7.
W otrzymanych wynikach zwraca uwag stosunkowo may wpyw na wskanik nie-
zawodnoci losowego charakteru zmiennych okrelajcych sztywnoci i podatnoci ele-
mentw, to jest moduw sprystoci i momentw bezwadnoci przekrojw i dugoci
elementw na etapie ukadw rwna sucych wyznaczaniu si przekrojowych.
Tabela 6.1.7. Wpyw pomijania losowego charakteru niektrych parametrw (rozwizanie 5)

Table 6.1.7.Effect of neglecting random nature of some parameters (solution 5)
Podwjone wsp.
Wedug
wg tabtab. 6.1.1
6.1.1
Przypadek zmienoci
Przypadek SORM Bd SORM Bd
Wszystkie zmienne losowe 4,2254 2,7523
Pominito losowy charakter parametrw okrelajcych
4,2335 0,0019 2,7644 0,0044
sztywnoci przekrojw (E i I )
Pominito losowy charakter rozpitoci przse (L )
4,2290 0,0009 2,7580 0,0021
w ukadzie rwna
Pominito losowy charakter rozpitoci przse L 4,2588 0,0079 2,8112 0,0169
Pominito losowy charakter parametrw okrelajcych
4,3409 0,0273 2,9243 0,0625
nonoci przekrojw ( o i Wo )
Uwzgldniono losowy charakter tylko obcie 4,3841 0,0376 2,9870 0,0853
Rozwizanie 6
W celu zilustrowania wpywu losowego charakteru wsprzdnych okrelajcych
pooenia przekrojw krytycznych w przsach wykonano obliczenia dla rnych war-
toci z otoczenia = 0,436 okrelonego dla wartoci rednich zmiennych bazowych
oraz traktujc jako zmienn losow o rozkadzie normalnym o wartoci redniej 0,436
dla rnych wspczynnikw zmiennoci. Wyniki zestawiono w tabelach 6.1.8 i 6.1.9
oraz na wykresach (rys. 6.1.5 i 6.1.6).
Otrzymane wyniki wskazuj na ma wraliwo wskanika niezawodnoci na zmiany
wsprzdnej okrelajcej pooenie przekroju krytycznego w przle w do duym
zakresie. Odchyce o ok. 5% od redniej odpowiada bd wskanika rzdu 0,5%,
6.1. Przykad 1 125
Tabela 6.1.8. Zaleno wskanika niezawodnoci od wspczynnika

zmiennoci wsprzdnej (rozwizanie 6)
Table 6.1.8. Dependence of the reliability index on the coefficient
of variation of the coordinate (solution 6)
V 0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09 0,1
4,225 4,226 4,229 4,233 4,239 4,247 4,255 4,264 4,274 4,284 4,293
0 0,000 0,001 0,002 0,003 0,005 0,007 0,009 0,012 0,014 0,016
Ostatni wiersz zawiera odchyki w zalenoci od wsp. zmiennoci zmiennej
Rys. 6.1.5. Zaleno od wspczynnika zmiennoci wsprzdnej (rozwizanie 6)

Fig. 6.1.5. Dependence of the reliability index on the coordinate (solution 6)
a odchyce o ok. 7% odpowiada bd wskanika rzdu 1%. Wyniki te wykazuj te,

e przyjcie wsprzdnej = 0,48 jako wartoci minimalizujcej mnonik obcienia
w sformuowaniu dualnym dla wartoci rednich zmiennych bazowych prowadzi moe
do znacznych bdw (w przykadzie otrzymano odchyki wskanika o 2.82% i 3.27%).
Natomiast przyjcie = 0,436 jako wartoci minimalizujcej mnonik obcienia sfor-
muowania statycznego (pierwotnego) prowadzi do wynikw bliskich przyjciu = 0,432
minimalizujcych wskanik (oszacowanie wskanika ze wzgldu na wsprzdne
). W przykadzie dla obydwu tych oszacowa otrzymano identyczne wyniki.
Tabela 6.1.9. Zaleno od wsprzdnej wzgldnej (rozwizanie 6)

Table 6.1.9. Dependence of the reliability index on the relative coordinate (solution 6)
Oc hy ka o d Bd Bd
redn iej m in . dla po dw. wsp. zm .
0 ,40 2 0 ,08 4 6 0 ,07 4 6 4 ,27 2 0 ,01 1 1 2 ,78 9 0 ,01 3 1
0 ,40 4 0 ,07 9 2 0 ,06 9 3 4 ,26 6 0 ,00 9 8 2 ,78 4 0 ,01 1 3
0 ,40 6 0 ,07 3 9 0 ,06 4 0 4 ,26 1 0 ,00 8 4 2 ,78 0 0 ,00 9 8
0 ,40 8 0 ,06 8 6 0 ,05 8 8 4 ,25 5 0 ,00 7 0 2 ,77 6 0 ,00 8 4
0 ,41 0 0 ,06 3 4 0 ,05 3 7 4 ,25 0 0 ,00 5 9 2 ,77 2 0 ,00 6 9
0 ,41 2 0 ,05 8 3 0 ,04 8 5 4 ,24 5 0 ,00 4 8 2 ,76 9 0 ,00 5 8
0 ,41 4 0 ,05 3 1 0 ,04 3 5 4 ,24 1 0 ,00 3 9 2 ,76 6 0 ,00 4 7
0 ,41 6 0 ,04 8 1 0 ,03 8 5 4 ,23 7 0 ,00 3 0 2 ,76 3 0 ,00 3 6
0 ,41 8 0 ,04 3 1 0 ,03 3 5 4 ,23 5 0 ,00 2 3 2 ,76 1 0 ,00 2 9
0 ,42 0 0 ,03 8 1 0 ,02 8 6 4 ,23 2 0 ,00 1 6 2 ,75 9 0 ,00 2 2
0 ,42 2 0 ,03 3 2 0 ,02 3 7 4 ,23 0 0 ,00 1 1 2 ,75 7 0 ,00 1 5
0 ,42 4 0 ,02 8 3 0 ,01 8 9 4 ,22 9 0 ,00 0 9 2 ,75 6 0 ,00 1 1
0 ,42 6 0 ,02 3 5 0 ,01 4 1 4 ,22 7 0 ,00 0 5 2 ,75 5 0 ,00 0 7
0 ,42 8 0 ,01 8 7 0 ,00 9 3 4 ,22 6 0 ,00 0 2 2 ,75 4 0 ,00 0 4
0 ,43 0 0 ,01 4 0 0 ,00 4 7 4 ,22 5 0 ,00 0 0 2 ,75 3 0 ,00 0 0
0 ,43 2 0 ,00 9 3 0 ,00 0 0 4 ,22 5 0 ,00 0 0 2 ,75 3 0 ,00 0 0
0 ,43 4 0 ,00 4 6 0 ,00 4 6 4 ,22 5 0 ,00 0 0 2 ,75 3 0 ,00 0 0
0 ,43 6 0 ,00 0 0 0 ,00 9 3 4 ,22 5 0 ,00 0 0 2 ,75 3 0 ,00 0 0
0 ,43 8 0 ,00 4 6 0 ,01 3 9 4 ,22 6 0 ,00 0 2 2 ,75 4 0 ,00 0 4
0 ,44 0 0 ,00 9 2 0 ,01 8 5 4 ,22 7 0 ,00 0 5 2 ,75 5 0 ,00 0 7
0 ,44 2 0 ,01 3 8 0 ,02 3 1 4 ,23 0 0 ,00 1 1 2 ,75 6 0 ,00 1 1
0 ,44 4 0 ,01 8 3 0 ,02 7 8 4 ,23 3 0 ,00 1 8 2 ,75 8 0 ,00 1 8
0 ,44 6 0 ,02 2 9 0 ,03 2 4 4 ,23 6 0 ,00 2 5 2 ,76 0 0 ,00 2 5
0 ,44 8 0 ,02 7 5 0 ,03 7 0 4 ,23 8 0 ,00 3 2 2 ,76 3 0 ,00 3 6
0 ,45 0 0 ,03 2 1 0 ,04 1 7 4 ,24 2 0 ,00 4 1 2 ,76 6 0 ,00 4 7
0 ,45 2 0 ,03 6 7 0 ,04 6 3 4 ,24 6 0 ,00 5 0 2 ,76 9 0 ,00 5 8
0 ,45 4 0 ,04 1 3 0 ,05 0 9 4 ,25 0 0 ,00 5 9 2 ,77 2 0 ,00 6 9
0 ,45 6 0 ,04 5 9 0 ,05 5 6 4 ,25 5 0 ,00 7 0 2 ,77 6 0 ,00 8 4
0 ,45 8 0 ,05 0 5 0 ,06 0 2 4 ,26 1 0 ,00 8 4 2 ,78 0 0 ,00 9 8
0 ,46 0 0 ,05 5 0 0 ,06 4 8 4 ,26 6 0 ,00 9 8 2 ,78 4 0 ,01 1 3
0 ,46 2 0 ,05 9 6 0 ,06 9 4 4 ,27 2 0 ,01 1 1 2 ,78 9 0 ,01 3 1
0 ,46 4 0 ,06 4 2 0 ,07 4 1 4 ,27 9 0 ,01 2 7 2 ,79 4 0 ,01 4 9
0 ,46 6 0 ,06 8 8 0 ,07 8 7 4 ,28 6 0 ,01 4 3 2 ,79 9 0 ,01 6 7
0 ,46 8 0 ,07 3 4 0 ,08 3 3 4 ,29 2 0 ,01 5 9 2 ,80 4 0 ,01 8 5
0 ,47 0 0 ,07 8 0 0 ,08 8 0 4 ,30 0 0 ,01 7 7 2 ,81 0 0 ,02 0 7
0 ,47 2 0 ,08 2 6 0 ,09 2 6 4 ,30 8 0 ,01 9 6 2 ,81 6 0 ,02 2 9
0 ,47 4 0 ,08 7 2 0 ,09 7 2 4 ,31 6 0 ,02 1 6 2 ,82 2 0 ,02 5 1
0 ,47 6 0 ,09 1 7 0 ,10 1 9 4 ,32 5 0 ,02 3 6 2 ,82 9 0 ,02 7 6
0 ,47 8 0 ,09 6 3 0 ,10 6 5 4 ,33 5 0 ,02 5 9 2 ,83 6 0 ,03 0 1
0 ,48 0 0 ,10 0 9 0 ,11 1 1 4 ,34 4 0 ,02 8 2 2 ,84 3 0 ,03 2 7
6.2. Przykad 2 127
Rys. 6.1.6. Zaleno od wsprzdnej wzgldnej (rozwizanie 6)

Fig. 6.1.6. Dependence of the reliability index on the relative coordinate (solution 6)
6.2. Przykad 2
Dana jest rama jak na rysunku 6.2.1 wykonana z trzech dwigarw dwuteowych
o nonoci wzw nie mniejszej ni nonoci przekrojw dwigarw skadowych.
Cyframi 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 oznaczono przekroje krytyczne. Parametry 1, 2 i 3 okre-
laj pooenie przekrojw krytycznych w przsach, a ich wartoci bd okrelane ite-
racyjnie jako odpowiadajce minimalnemu zapasowi bezpieczestwa.
Losowymi zmiennymi bazowymi (traktowanymi jako zmienne niezalene) s:
s obcienie niegiem (rozkad Gumbela),
w = w P w L obcienie wiatrem (rozkad Gumbela),
g obcienie stae (rozkad normalny),
h1 , h2 , h3 wysokoci przekrojw (rozkad normalny),
t w1 , t w2 , t w3 gruboci rodnikw (rozkad normalny),
b f 1 , b f 2 , b f 3 szerokoci stopek (rozkad normalny),
t f 1 , t f 2 , t f 3 gruboci stopek (rozkad normalny),
L1 , L 2 , L3 dugoci prtw (rozkad normalny),
E1 , E 2 , E3 moduy sprystoci materiau prtw (rozkad normalny),
01 , 02 , 03 granice plastycznoci materiau prtw (rozkad Normalny).
W obliczeniach wykorzystano modele uproszczone przekrojw jak na rys. 6.1.2.
s
0 .7 wP lub 0
0 . 7 wL lub 0
s
5
g 4 I 200
2 L2 02
3
L2 E 2
I 180
I 180 6
03 E3 L3
2
L1 E1 01
3 L3
1 L1
1 7
0 . 4 wP 0 .7 wL 0.4 wL 0 .7 wP
Rys. 6.2.1. Szkic ramy
Fig. 6.2.1. Scheme of the frame
Tabela 6.2.1. Wspczynniki korekcyjne przekrojw

Table 6.2.1. Coefficients adjusting the cross sections
Prze- h tw bf tf
k I = kWe kWo kA
krj mm mm mm mm
I 180 180 6,9 82 10,4 0,99312 0,99414 0,99498
I 200 200 7,5 90 11,3 0,98994 0,99345 0,99569
Wspczynniki korekcyjne tych modeli zestawiono w tabeli 6.2.1.

Potrzebne charakterystyki przekrojw wyraone s wzorami (6.1.5)(6.1.8).
Obliczenia wykonano przyjmujc dane zestawione w tabeli 6.2.2. Wykonano podobne
rozwizania jak w przykadzie 1. Wyniki rozwiza dominujcych otrzymane metoda-
mi FORM i SORM z uwzgldnieniem i pominiciem wpywu si osiowych zestawiono
w tabeli 6.2.3. W tej tabeli przedstawiono te wyniki rozwiza dominujcych otrzy-
mane metodami symulacyjnymi. Uwzgldniajc, e wyniki rozwiza symulacyjnych
s prawie identyczne i uznajc metod Monte Carlo za bardziej wiarygodn, przyjto
do porwna = 3,626.
Wyniki okrelajce wpyw losowego charakteru poszczeglnych zmiennych ilustru-
je wykres (rys. 6.2.2). Wykonano te trzy rozwizania iteracyjne, za kadym razem za-
liczajc do grupy zmiennych dominujcych jedn tylko zmienn. W pierwszym przy-
padku za zmienn startow iteracji przyjto zmienn dominujc, to jest obcienie nie-
giem s (rys. 6.2.3). W drugim przypadku za zmienn startow iteracji przyjto zmienn,
Tabela 6.2.2. Dane charakterystyki zmiennych bazowych
Table. 6.2.2. Characteristics of base variables
Zmienna s g w L1 L2 L3 h1 h2 h3 b1 b2 b3
Rozkad G N G N N N N N N N N N
Jednostki kN/m kN/m kN/m m m m m m m m m m
E [X i ] 3,2 2,1 2,75 6 10,198 8 0,18 0,2 0,18 0,082 0,09 0,082
V Xi 0,04 0,02 0,03 0,005 0,005 0,005 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01
6.2. Przykad 2
Xi 0,128 0,042 0,083 0,030 0,05099 0,040 0,0018 0,0020 0,0018 0,00082 0,00090 0,00082
Zmienna tf 1 tf 2 tf 3 tw 1 tw 2 tw 3 01 02 03 E1 E2 E3
Rozkad N N N N N N N N N N N N
Jednostki m m m m m m MPa MPa MPa GPa GPa GPa
E [X i ] 0,0104 0,0113 0,0104 0,0069 0,0075 0,0069 235 235 235 205 205 205
V Xi 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01
Xi 0,000104 0,000113 0,000104 0,000069 0,000075 0,000069 2,35 2,35 2,35 2,05 2,05 2,05
129
Rys. 6.2.2. Wpyw losowego charakteru parametrw na wskanik

Fig. 6.2.2. Influence of the random nature of parameters on the reliability index
Rys. 6.2.3. Ilustracja iteracyjnego wyznaczania wskanika

(wskanik pocztkowy iteracji p = s = 4,128, wskanik kocowy iteracji k = 3,631, wskanik dokadny
= 3,626, odchylenie punktu pocztkowego p/k 1 = 0,14, bd k/ 1 = 0,0013)
Fig. 6.2.3. Illustration of the iterative determination of the reliability index
(initial index of iteration p = s = 4,128, (final index of iteration k = 3,631, exact index = 3,626,
deviation of the initial iteration point p/k 1 = 0,14, error k/ 1 = 0,0013)
6.2. Przykad 2 131
Tabela 6.2.3. Wartoci wskanika niezawodnoci obliczone rnymi metodami

z uwzgldnieniem losowego charakteru wszystkich zmiennych bazowych
Table. 6.2.3. Values of the reliability index calculated by different methods taking
into account the random nature of all base variables
FORM = 3,651 = 3,826 / 1 = 0,048
SORM = 3,6242 = 3,7982 / 1 = 0,048

Symulacja Monte Carlo
Liczna prbkowa 500 000 1 000 000 1 500 000 2 000 000
3,612 3,628 3,626 3,626
Symulacja adaptowana
Liczna prbkowa 500 000 1 000 000 1 500 000 2 000 000
3,618 3,626 3,625 3,625
Rys. 6.2.4. Ilustracja iteracyjnego wyznaczania wskanika

(p = w = 6,493, k = 3,596, = 3,626, p/ 1 = 0,79, k/ 1 = 0,0083)
Fig. 6.2.4. Illustration of the iterative determination of the reliability index
(p = w = 6,493, k = 3,596, = 3,626, p/ 1 = 0,79, k/ 1 = 0,0083)
ktra nie jest dominujca, to jest obcienie wiatrem w, i wynik iteracji take okaza si
pomylny (rys. 6.2.4). W trzecim przypadku za zmienn startow iteracji przyjto zmienn
L2. Tu wynik iteracji nie okaza si pomylny (rys. 6.2.5), co nie umniejsza walorw
proponowanego podejcia iteracyjnego jako podejcia umoliwiajcego znaczn redukcj
Rys. 6.2.5. Ilustracja iteracyjnego wyznaczania wskanika ( p = L )

2
Fig. 6.2.5. Illustration of the iterative determination of the reliability index ( p = L )
2
liczby zmiennych, ktrych losowy charakter jest uwzgldniany na poszczeglnych eta-

pach oblicze. Oznacza to jednak, e jako startowe naley przyjmowa zmienne domi-
nujce.
W celu oceny bezpieczestwa ukadu jako systemu wykonano rozwizania dla pi-
ciu form osignicia stanu granicznego, odpowiadajcych piciu kolejnym najniszym
wartociom wskanika niezawodnoci (piciu pierwszym ogniwom acucha systemu
szeregowego). Wyniki zestawiono w tabeli 6.2.4.
Tabela 6.2.4. Oszacowanie wskanika niezawodnoci systemu

Table 6.2.4. Estimation of the system reliability index
Element
j pfj pf =pfj
systemu
1 3,4242 0,0003083 0,0003083 3,4242
2 3,8158 0,00006767 0,0003760 3,3699
3 4,8211 7,138E-07 0,0003767 3,3694
4 4,8696 5,591E-07 0,0003772 3,3690
5 5,8252 2,8522E-09 0,0003772 3,3690
3,3690 3,4242
133
7. Podsumowanie
Celem autora pracy byo opracowanie algorytmu probabilistycznej oceny bezpiecze-

stwa paskich konstrukcji prtowych wykonanych z materiaw sprysto idealnie pla-
stycznych poddanych dziaaniu obcie staych i zmiennych.
Do oceny nonoci konstrukcji zastosowano teori przystosowania. Utrudnienie ana-
lizy bezpieczestwa ukadw prtowych stanowi stosunkowo dua liczba parametrw,
ktre s zmiennymi losowymi, charakteryzujcych te ukady. Uatwienie analizy moe
stanowi moliwo redukcji liczby warunkw granicznych przez wyraenie ich poprzez
siy przekrojowe.
Uwzgldniajc fakt, e istniej obecnie narzdzia komputerowe, takie jak np. MA-
THEMATICA, MATLAB, SCILAB, MAPLE, GNU OCTAVE (licencja GPL), ktre
umoliwiaj dokonywanie zoonych przeksztace analitycznych i opracowywanie pro-
gramw realizujcych te przeksztacenia, przedstawiono algorytm analitycznego gene-
rowania warunkw granicznych stanowicych podstaw oceny bezpieczestwa konstruk-
cji. Algorytm moe by oczywicie wykorzystywany jako procedura oblicze numerycz-
nych.
Aby zrealizowa zaoony cel, niezbdne byo przyjcie zaoe upraszczajcych.
Podstawowym zaoeniem byo przyjcie linearyzacji warunkw granicznych dla prze-
krojw z uwzgldnieniem podziau napre na zmienn cz spryst pochodzc
od obcie i stae samozrwnowaone naprenia resztkowe pochodzce od odkszta-
ce plastycznych. Pozwolio to na wykorzystanie algorytmw programowania liniowe-
go do generowania warunkw granicznych (zapasw bezpieczestwa) dla konstrukcji
zalenych od parametrw okrelajcych konstrukcj i obcienie. Przyjtych uproszcze
dokonano tak, by prowadziy do bezpiecznych oszacowa wskanika niezawodnoci.
Proponowany algorytm obejmuje dwa zasadnicze etapy analizy: generowanie funk-
cji granicznych dla konstrukcji i wyznaczanie wskanika niezawodnoci i prawdopodo-
biestwa awarii. Etap formuowania warunkw granicznych obejmuje:
a) rozwizania analityczne (symboliczne) analizowanego ukadu od obcie jednost-
kowych, z zastosowaniem dowolnej metody analizy (metody si, metody przemie-
szcze, metody mieszanej lub metody elementw skoczonych),
b) symboliczne sformuowanie problemu przystosowania ukadu w ujciu programo-
wania liniowego,
134 7. Podsumowanie
c) rozwizania zadania programowania liniowego (sformuowania statycznego) przy

przyjciu wartoci rednich parametrw w celu wyznaczenia ogranicze aktywnych
odpowiadajcych okrelonym formom awarii,
d) sformuowanie dualnych ukadw rwna odpowiadajcych aktywnym ogranicze-
niom statycznym dla poszczeglnych postaci awarii,
e) rozwizania symboliczne dualnych ukadw rwna,
f) przedstawienie zapasw bezpieczestwa jako funkcji zmiennych bazowych.
W zakresie algorytmu generowania warunkw granicznych:
przedstawiono szczegowe zlinearyzowanie warunkw teorii przystosowania pa-
skich ukadw prtowych zoonych z elementw o dowolnych przekrojach bisyme-
trycznych w przypadku uwzgldniania zginania i si podunych oraz dla przypadku
uwzgldniania napre normalnych i tncych,
przedstawiono szczegowe zlinearyzowanie warunkw teorii przystosowania pa-
skich ukadw prtowych zoonych z elementw o dowolnych przekrojach mono-
symetrycznych w przypadku uwzgldniania zginania oraz zginania z udziaem si
podunych,
wskazano te na niespjnoci klasycznych sformuowa kinematycznych ze sformu-
owaniami statycznymi teorii przystosowania i przedstawiono propozycje sformuo-
wa kinematycznych spjnych ze sformuowaniami statycznymi.
Do okrelania wskanika niezawodnoci HasoferaLinda i prawdopodobiestwa
awarii mog by wykorzystane dowolne procedury numeryczne, na przykad zawarte
w systemie STRUDEL metody symulacyjne lub FORM i SORM.
W pracy zaproponowano procedur iteracyjn, ktra umoliwia uwzgldnianie
w kadym cyklu iteracji losowego charakteru tylko niektrych zmiennych. Proponowa-
na procedura jest szczeglnie efektywna, gdy iteracja jest zbiena przy uwzgldnianiu
w poszczeglnych cyklach iteracji losowego charakteru tylko dwch lub trzech zmien-
nych bazowych, gdy punkt projektowy minimalizujcy odlego od pocztku ukadu
wsprzdnych moe by wyznaczony w kadym kroku iteracji w drodze systematycz-
nego przeszukiwania funkcji granicznej. W tym przypadku atwo jest te omin ewen-
tualne minima lokalne.
Przedstawione w pracy przykady miay na celu przetestowanie zaproponowanego
algorytmu. W celu ich rozwizania zaprogramowano odpowiednie procedury realizuj-
ce przeksztacenia analityczne (obliczenia symboliczne) w systemie Mathematica. Dla
porwnania rnych metod oblicze wykorzystywano te system STRUREL do wyzna-
czania wskanikw niezawodnoci HasoferaLinda w przypadku uwzgldniania loso-
wego charakteru duej liczby zmiennych losowych w jednym cyklu obliczeniowym
(w szczeglnoci do wyznaczania rozwiza najbardziej wiarygodnych z wykorzysta-
niem symulacji).
7. Podsumowanie 135
Uzyskane wyniki, ze wzgldu na ich ograniczony zakres, nie daj podstawy do wy-
cigania daleko idcych wnioskw, jednak wskazuj, gdzie mona szuka uproszcze
i jakie elementy nie mog by pomijane. Na ich podstawie mona stwierdzi, e zmia-
ny temperatury mog w sposb istotny wpywa na wskanik niezawodnoci oraz e
uwzgldnianie (bd nieuwzgldnianie) losowego charakteru parametrw fizycznych
i geometrycznych, na etapie wyznaczania si przekrojowych, ma zdecydowanie mniej-
szy wpyw na wskanik niezawodnoci ni uwzgldnianie losowego charakteru tych
zmiennych na pozostaych etapach oblicze. Wskazuje to, e na etapie wyznaczania si
przekrojowych moliwe s uproszczenia polegajce na pomijaniu losowego charakteru
niektrych zmiennych lub uwzgldnianiu tej losowoci w sposb przybliony, co jest
o tyle istotne, e ten etap analizy jest pracochonny. Wsprzdne okrelajce pooenie
przekrojw krytycznych w przsach prtw s zmiennymi losowymi zalenymi, a wy-
znaczenie analitycznych zalenoci tych zmiennych od zmiennych pozostaych jest
w oglnoci niemoliwe. Jednak wpyw losowego charakteru tych zmiennych na wska-
nik niezawodnoci wydaje si stosunkowo may, i co waniejsze pomijanie loso-
wego charakteru tych zmiennych prowadzi do oszacowa wskanika niezawodnoci bli-
skich oszacowaniom od dou uzyskiwanym w drodze jego minimalizacji ze wzgldu na
wsprzdne okrelajce pooenie przekrojw krytycznych w przsach prtw.
Wykonane obliczenia wskazuj na moliwoci pomijania losowego charakteru nie-
ktrych parametrw na okrelonych etapach oblicze, co wskazuje, e niezbdnym roz-
winiciem pracy powinny by analizy numeryczne dla wybranych klas konstrukcji po-
zwalajce na szczegowe okrelenie moliwoci tych uproszcze.
Przedstawiony algorytm moe by bezporednio wykorzystywany w ocenie bezpie-
czestwa rusztw belkowych, ktrych elementy s zginane w jednej paszczynie. Sto-
sunkowo atwo moe by rozszerzone jego wykorzystanie na ruszty (zginanie i skrca-
nie), dwigary zginane w dwch paszczyznach oraz ocen bezpieczestwa z uwzgl-
dnieniem moliwoci utraty statecznoci, co moe by istotne w szczeglnoci w anali-
zie kratownic. Moliwo utraty statecznoci moe by uwzgldniana na dwa sposoby.
Pierwszym i zdecydowanie prostszym a przy tym prowadzcym do oszacowa bezpiecz-
nych jest pominicie pokrytycznej pracy konstrukcji, to jest przyjcie, e utrata statecz-
noci elementu, czci konstrukcji lub konstrukcji oznacza awari. Podejcie to wyma-
ga wprowadzenia dodatkowych ogranicze dotyczcych elementw ciskanych. Drugi
sposb, uwzgldniajcy pokrytyczn prac konstrukcji moe by realizowany przez ogra-
niczenia dotyczce elementw ciskanych uwzgldniajce nonoci elementw w za-
lenoci od poziomu obcienia. W tym przypadku moliwa jest iteracyjna analiza ogra-
nicze.
Dalszym rozszerzeniem zakresu oceny bezpieczestwa konstrukcji w aspekcie teorii
przystosowania mog by ukady pytowe, pytowo belkowe i konstrukcje elbetowe,
a take wybrane konstrukcje przestrzenne.
136 7. Podsumowanie
Cenna byaby, zdaniem autora, efektywna algorytmizacja oceny bezpieczestwa,

w aspekcie teorii przystosowania, wybranych konstrukcji poddanych dziaaniu obci-
e dynamicznych zarwno o okrelonym usytuowaniu (konstrukcje obcione maszy-
nami), jak i zmieniajcych swoje pooenie (konstrukcje mostowe, belki podsuwnico-
we).
Planowany zakres dalszych prac naukowych autora obejmuje:
uwzgldnienie w ocenie bezpieczestwa konstrukcji wedug teorii przystosowania
moliwoci utraty statecznoci (w szczeglnoci kratownic paskich i przestrzennych),
wykonanie analiz wpywu losowego charakteru parametrw konstrukcji na okrelo-
nych etapach oblicze w celu okrelenia moliwych uproszcze analizy dla wybra-
nych typw konstrukcji,
wykorzystanie teorii przystosowania w ocenie bezpieczestwa wybranych konstruk-
cji elbetowych,
cji przestrzennych,
cji poddanych dziaaniu obcie dynamicznych,
poszukiwanie efektywnych algorytmw numerycznych i numeryczno-analitycznych
oceny bezpieczestwa w aspekcie teorii przystosowania konstrukcji zoonych
i z wykorzystaniem programowania nieliniowego.
137
Literatura
[1] Abdo T., Rackwitz R., A New Beta-Point Algorithm for Large Time-Invariant and Time-Variant Re-
liability Problems. 3rd IFIP Working Conf., Berkeley 1990.
[2] Ang A., H-S, Cornell C.A., Reliability Basis of Structural Design and Safety. J. Struct. Eng., ASCE,
100, ST9, 1974.
[3] Augusti G., Baratta A., Limit and shakedown analysis of structures with stochastic strengths, 2nd
Conf. Struct. Mech. in Reaktor Tech., Berlin 1973, 5, M7/8.
[4] Augusti G., Baratta A., Plastic shakedown of structures with stochastic local strengths, IABS Symp.
Lisboa 1973, 287292.
[5] Augusti G., Baratta A., Casciati F., Probabilistic Methods in Structural Engineering, Chapman and
Hall, London 1984.
[6] Ayyub B.M., Haldar A., Practical structural reliability techniques. J. Struct. Eng., ASCE, 110(8),
1984, 17071724.
[7] Ayyub B.M., Lai K-L., Selective sampling in simulation-based reliability assessment. Int. J. Pres.
Ves & Piping, 46, 1991, 229249.
[8] Baecher G. B., Ingra T.S., Stochastic FEM in settlement predictions, J. Geotech. Eng Div. ASCE,
107(GT4), 1981, 449463.
[9] Ben Haim, Robust Reliability in the Mechanical Sciences. Springer, Berlin, Heidelberg, New York
1996.
[10] Biegus A., Nono graniczna stalowych konstrukcji prtowych. Wydawnictwo Naukowe PWN,
WarszawaWrocaw 1997.
[11] Biegus A., Probabilistyczna analiza konstrukcji stalowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-
waWrocaw 1999.
[12] Biegus A., Kowal Z., Seidel W., Badania dowiadczalne przystosowania konstrukcji, Pol. Wroc.,
Raport I2/7/77.
[13] Bjerager P., Probability integration by directional simulation. Journ. Eng. Mech. Div., ASCE, 114,
1988, 12851302.
[14] Bleich H., ber die Bemessung statisch unbestimmter Stahltragwerke unter der Bercksichtigung
des elastich-plastischen Verhaltens des Baustoffes, Bauingenieur 13, 1932, 261267.
[15] Bobrowski D., Modele i metody matematyczne teorii niezawodnoci, WNT, Warszawa 1985.
[16] Bootin W. M., Metody statystyczne w mechanice budowli. Arkady, Warszawa 1968.
[17] Bootin W. M., Primienienije metodow tieorii werojatnostiej i tieorii nadieznosti w rascziotach soo-
ruenii. Strojizdat, Moskwa 1971.
[18] Borkowski A., Kleiber M., On a numerical approach to shakedown analysis of structures, Comp.
Meth. Appl. Mech. Eng., 22, 1980, 101119.
[19] Breitung, K., Asymptotic approximation for multinormal integrals. J. Eng. Mech. ASCE. 110 (3),
1984, 357366.
138 Literatura
[20] Brzeziski R., Knig, J.A., Ocena maksymalnych ugi ram sprysto-plastycznych, Prace IPPT 60/
1971.
[21] Capurso M., Extended Displacement Bound Theorems for Continua Subjected to Dynamic Loading,
J. Mech. Phys. Solids, 23, 1975, 113122.
[22] Ceradini G., Sull adattamento dei corpi elasto-plastici soggetti ad azioni dinamiche, Giorn. Genio
Civile 106, 4/5, 1969, 239250.
[23] Ceradini G., Dynamic Shakedown in Elastic-Plastic Bodies, J. Eng. Mech. Div., ASCE, EM3, 1980,
481499.
[24] Chen X., Lind N.C., Fast probability integration by three-parameter normal tail approximation. Struct.
Saf., l, 1983, 269276.
[25] Cicho Cz., Waszczyszyn Z., Obliczanie przystosowania ukw sprysto-plastycznych do obcie
ruchomych. XX Konf. Nauk. KILiW PAN i KN PZITB, Krynica 1974, 5361.
[26] Cicho Cz., Waszczyszyn Z., The shakedown of an elastic-plastic arch under moving load.
.J.Struct.Mech., 3(3), 1974/75, 283300.
[27] Cicho Cz., The shakedown of circular arches for movable loads. Rozpr. In., 23(4), 1975, 641656.
[28] Cornell C.A., Bounds on the Reliability of Structural Systems. Journal of the Struct. Div., ASCE,
vol.93, ST1, 1967, 117200.
[29] Cornell C.A., A first-order reliability theory for Structural design. Study 3, Struct. Reliab. and Codi-
fied Design. University of Waterloo, Ontario 1969.
[30] Cornell C.A., A probability-based Structural Code. AGI Journal, 66(12), 1969,. 974985.
[31] Corotis R.B., Nafday A.M., Structural systems reliability using linear programming and simulation,
J. Struct. Eng. ASCE 124, 1989, 966973
[32] Corradi L., Maier G., Dynamic non-shakedown theorem for elastic perfectly plastic continua, J. Mech.
Phys. Solids, 22, 1974, 401413.
[33] Corradi L., Zavelani A., A Linear Programming Approach to Shakedown Analysis of Structures, Comp.
Appl. Mech. Eng., 3(37) 1974, 401413.
[34] Cyras A., Metody linjejnogo programirovaniya pri raschete uprugoplasticheskich sistem, Izd. Lit.
Stroit., Leningrad 1969
[35] Deak I., Three digit accurate multiple normal probabilities. Numer. Maths., vol. 35, 1985, 369380.
[36] Ditlevsen O., Narrow reliability bounds for structural systems. Journal of Structural Mechanics. 7(4),
1979, 453472.
[37] Ditlevsen O., Uncertainty modeling. McGraw-Hill, New York 1981.
[38] Ditlevsen O., Clipped Normal FBC Load Combination by Deak simulation. DCAMM Reports, Tech-
nical Univ. of Denmark, Lyngby 1985.
[39] Ditlevsen O., Madsen H.O., Structural Reliability Methods. John Wiley & Sons, Chichester 1996.
[40] Dorosz, S., Knig, J. A., Sawczuk, A., Biegus, A., Kowal, Z., Seidel, W., Deflections of elastic-pla-
stic hyperstatic beams under cyclic loading, Arch. Mech Stos. 33, 1981, 611624.
[41] Drcker D., A definition of stable inelastic material, J. Appl. Mech. 26, 1959, 101106.
[42] Dziubdziela W: Kopociski B, Kowal Z., Losowa nono graniczna konstrukcji o trzech minimal-
nych krytycznych zbiorach elementw majcych elementy wsplne, Arch. In. Ld. 1, 1974, s. 123134.
[43] Eimer Cz., Podstawy teorii bezpieczestwa konstrukcji. Rozp. In.. t. ll. z. l, 1963.
[44] Elishakoff I., Probabilistic Methods in the Theory of Structures, Wiley, New York 1983.
[45] Engelund S., Rackwitz R., Experiences with Experimental Design Schemes for Failure Surface Esti-
mation and Reliability, Proc. 6th Speciality Conf. Probab. Mech. and Struct. and Geotech. Reliab.,
Denver, 1992, 252255.
Literatura 139
[46] Eyre D.G., Galambos T.V., Shakedown tests on steel bars and beams, J. Struct. Div. 96, 1970,
12841304.
[47] Faravelli L.A., A response surface approach for reliability analysis. J. Eng. Div., ASCE. 115(12),
1989, 27632781.
[48] Fiessler B., Neumann H-J., Rackwitz R., Quadratic Limit States in Structural Reliability. J. Eng.
Mech. Div., ASCE, vol.l05. No EM4, 1979, 661676.
[49] Fujita M., Rackwitz R., Updating first- and second-order reliability estimates by importance sam-
pling. Struc. Eng. Erthquake Eng., Japan Society of Civil Eng., 5(l), 1988, 5359.
[50] Fukumoto Y., Yoshida H., Deflections stability of beams under repeated loads, J. Struct. Div. 95,
1969, 14431458.
[51] Freudental A.M., Safety and the probability of Structural failure. Proc. American Society of Civil
Eng. (ASCE), vol. 80, 1954, 468/146.
[52] Gass S.I., Programowanie liniowe, PWN, Warszawa 1973.
[53] Gavarini C., Plastic analysis of structures and duality in linear programing, Meccanica 1, 1966.
[54] Gokhfeld D.A., Nekotorye zadachi teorii prisposoblyaemosti plastin i obolochek, In: Trudy VI Vse-
soyuznoj Konf. Plastin i Obolochek, Baku 1966, Izd. Nauka, Moskwa 1966, 284291.
[55] Grundy P., Shakedown under moving loads. Civil Eng. Trans. CE 13, 1971, 3134.
[56] Grning M., Die Tragfhigkeit statisch unbestimmter Tragwerke aus Stahl bei beliebig haufig wie-
derholter Belastung, Springer, Berlin 1926.
[57] Hachemi A., Weichert D., Numerical shakedown analysis of damaged structures. Comp. Met. Appl.
Mech. Eng.. 160, 1998, 5770.
[58] Handa K., Andersson K., Aplication of finite element methods in the statistical analysis of structu-
res, Proc. 3rd ICOSSAR 1981, 409417.
[59] Hasofer A.M., Lind N.C., An Exact and Invariant First-Order Reliability Format, Journal of Engi-
neering Mechanics Division, ASCE, 100(EM1), 1974, 111121.
[60] Heitzer M., Staat M., Structural Reliability Analysis of Elasto-Plastic Structures. A.A.Balkema, Rot-
terdam, Brookfield, 1999, 513518.
[61] Heitzer M., Staat M., Direct FEM limit and Shakedown analysis wth uncertain data, ECOMAS 2000,
Barcelona, CD-ROM, dok. 483, 13 stron.
[62] Heyman J., Automatic analysis of steel-framed structures under fixed and varying loads, Proc. Inst.
Civ. Eng., 12, 1959, 3948.
[63] Heyman J., Johnson R.P., Powler P.P., Gillson I.P., Shakedown analysis, the design of 275 kV switch-
house, Struct. Eng. 46, 1968, 97106.
[64] Hisada, T. Nakagiri, S., Stochastic finite element developed for structural safety and reliability, Proc.
4th ICOSSAR, 1981, 395408
[65] Hisada T., Nakagiri S., Role of the Stochastic Finite Element Method in Structural Safety and Relia-
bility, Proc. 4th ICOSSAR, Kobe, Japan 1985, s. 385394.
[66] Hodge P.G., Plastic Analysis of Structures, McGraw-Hill, New York 1959.
[67] Hohenbichler M., Gollwitzer S., Kruse W., Rackwitz R., New light on first and second-order reliabi-
lity methods. Struct. Saf., 4, 1987, 267284.
[68] Hohenbichler M., Rackwitz R., Non-normal dependent Vectors in Structural Safety. J. Eng. Mech.
Div., ASCE. Vol. 107, No EM6, 1981, 12271237.
[69] Hohenbichler M., Rackwitz R., Improvement of the second-order reliability estimates by importance
sampling. J. Eng. Mech,, ASCE, 114,12, 1988, 21952199.
[70] Horne M.R., Effect of variable repeated loads in the plastic theory of structures, In: Engrneering
Siructures, Academic Press, New York 1949, 141151.
140 Literatura
[71] Huber M.T., Stereomechanika techniczna, PZWS, Warszawa 1951.

[72] Hwa Shan Ho, Shakedown in Elastic-Plastic Systems under Dynamic Loadings, J. Appl. Mech. Div.,
39, 1972, 416421.
[73] Jendo S., Putresza J., Multicriterion reliability-based optimization of bar structure by stochastic pro-
graming, Arch. Civ. Eng. 42, 1996, 318.
[74] Kahn M., Marshall W., Methods of reducing sample size in Monte Carlo computations. Oper.Res.,
1,1953, 1953, 263278.
[75] Kamenjarzh J., Weichert D., On Kinematic upper bounds for the safety factor in shakedown theory,
Int. J. of Plast. 8, 1992, 827837.
[76] Karamachandani A., Bjerager P., Cornell C., Adaptive importance sampling, Proc., 5th ICOSSAR
1989. s.855- 862. 13.
[77] Karamachandani A., Cornell C., Adaptive hybrid conditional expectation approaches for reliability
estimation, Struct. Saf., ll, 1991, 5974.
[78] Knabel J., Analiza niezawodnoci konstrukcji sprysto-plasycznych przy uyciu powierzchni odpo-
wiedzi, Prace IPPT PAN, 6, 2004.
[79] Koiter W.T., Some remarks on plastic shakedown theorems, Proc. 8th Int. Congr. Theor. and Appl.
Mech., Istanbul 1952, 220230.
[80] Koiter W.T., A new general theorem on shakedown of elastic-plastic structures, Proc. Koninkl. Ned.
Akad. Wet. B 59, 1956, 2434.
[81] Koiter W.T., General theorems for elastic-plastic solids, In: Progress in Solid Mechanics, North Hol-
land, Amsterdam 1960, 165221.
[82] Konieczny L., Teoria przystosowania si belek, Mech. Teoret.i Stos. 8, 1970, 259276.
[83] Kopociski B., Kowal Z., Losowa nono graniczna konstrukcji o dwch minimalnych krytycznych
zbiorach elementw majcych elementy wsplne, Arch. In. Ld. 1, 1972, s. 103115
[84] Kowal Z., Nono graniczna konstrukcji zoonych z elementw rwnolegle poczonych z punktu
widzenia teorii niezawodnoci, Arch. In. Ld. 4, 1971, s. 611619.
[85] Kowal Z., Zubrzycki S., O bezpieczestwie ustrojw prtowych, Arch. In. Ld. 1, 1970, s. 213221
[86] Knig J.A., Zagadnienia teorii dostosowywania si konstrukcji sprysto-plastycznych, IPPT PAN,
Warszawa 1965.
[87] Knig J.A., Theory of shakedown of elastic-plastie structures, Arch. Mech. Stos. 18, 1966, 227238.
[88] Knig J.A., A shakedown theorem for temperature dependent elastic moduli. Bull. Acad. Polon. Sci.
Ser. Sci. Tech. 17, 1969, 161165.
[89] Knig J.A., Podstawowe twierdzenia z zakresu teorii dostosowywania si konstrukcji sprysto-pla-
stycznych do obcie zmiennych w czasie, Mech. Teoret. i Stos. 8, 1970, 149158.
[90] Knig J.A., A method of shakedown analysis of frames and arches, Internat. J. Solids and Struct. 7,
1971, 327344.
[91] Knig J.A., Projektowanie konstrukcji sprysto-plasycznych przy obcieniach zmiennych, IPPT PAN.
24, 1974.
[92] Knig J.A., Shakedown of elastic-plastic structures, PWM, Warszawa, Elsevier, AmsterdamOx-
fordNew YorkTokyo 1987.
[93] Knig J.A., Sawczuk A., Paprocka-Grabczyska W., Obliczanie ram i belek na przystosowanie, Ze-
szyty Problemowe Mostostal nr 5, Warszawa 1974.
[94] Levi R., Calculs probabilistes de la scurite des constructions, Ann. Ponts et Chaussees. 119(4), 1949,
493539.
[95] Levi R., Lapplication de la theorie des probabilistes aux calculs de resistance. Annales des Travaux
Publics de Belgique. 54, 1953, 175206.
Literatura 141
[96] Levi R., Les calculs de securote en matiere de fondations. Annales de 1Institut Technique du Bati-
ment et des Travaux Publics. 11, 1958, 541544.
[97] Lind N.C., Formulation of probabilistic design. J. Eng. Mech. Div., ASCE. 103, No. EM2, 1977,
273284.
[98] Lind N.C., Optimal reliability analysis by fast convolution. J. Eng. Mech. Div., ASCE, Vol. 105, No.
EM3, 1979, 447452.
[99] ubiski M., Filipowicz A., towski W., Konstrukcje metalowe, cz. I, Arkady, Warszawa 2005.
[100] Madsen H.O., Krenk S., Lind N.C., Methods of Structural Safety, Prentice-Hall, Inc., New Jersey
1986.
[101] Maier G., Shakedown theory in perfect elastoplasticity with associated and non-associated flow-
laws, Meccanica 6, 1969, 250260.
[102] Maier G., A matrix structural theory of piecewise-linear plasticity with interacting yieid planes,
Meccanica 7, 1970, 5166.
[103] Maier G., A shakedown matrix theory allowing for workhardening and second-order geometric ef-
fects, Proc. Symp. Foundations of Plasticity, Warszawa 1972, 417433.
[104] Marquardt D.W., An algorithm for least-squares estimation of non-linear parameters, J. Soc. In-
dust. Appl. Math, 11(2), 1963.
[105] Martin J.B., Plasticity, Fundamentals and General Results, MIT Press, Cambridge, Massachusetts,
and London 1975.
[106] Massonet C., Essais dadaptation et de stabilisation plastique sur des poutrelles lamines. Proc.
IABSE 13, 1953, 239282.
[107] Melan E., Theorie statisch unbestimmter Systeme, Proc. Second Congr. IABSE, Berlin 1936, 4364.
[108] Melan E., Die Theorie statisch unbestimmter Systeme aus ideal plastischem Baustoff, Sitber. Akad.
Wiss. Wien IIa 145, 1936, 195218.
[109] Melan E., Der Spannungszustand eines Mises-Henckyschen Kontinuums bei verderlicher Belastung,
Sitber. Akad. Wiss. Wien IIa 147, 1938, 7387.
[110] Melan E., Zur Plastizitt des raumlichen Kontinuums, Ing. Archiv 8, 1938, 116126.
[111] Melchers R.E., Efficient Monte Carlo Probability Integration, Res. Rep. Monash University No. 7,
1984.
[112] Melchers R.E., Simulation in time-invariant and time-variant reliability problems. W: Proc. 4th IFIP
WG 7.5 Conf. On Reliability and Optimization of Structural Systems, Munich, Germany, Sept. 1113,
1991, 3982.
[113] Melchers R.E., Structural Reliability Analysis and Prediction, Wiley & Sons, Baffins Lane, Chi-
chester 1999.
[114] Mendera Z., Metoda stanw granicznych i probabilistyczny model obcie konstrukcji, Arch. In.
Ld., 25, 1979, 4365.
[115] Mises R., Mechanik der plastischen Formanderung von Kristallen, ZAMM 8(3), 1928, 161183.
[116] Mrazik A., Skaloud M, Tochacek M., Rasczet i projektirowanije stalnych konstrukcji s uczetom pla-
sticzeskich deformacji, Stroizdat, Moskwa 1986.
[117] Murzewski J., Bezpieczestwo konstrukcji budowlanych. Arkady, Warszawa 1970.
[118] Murzewski J., Niezawodno konstrukcji inynierskich. Arkady, Warszawa 1989.
[119] Myers, R.H., Response Surface Methodology, Boston, Allyn and Bacon, Inc., 2002.
[120] Myers R.H., Montgomery D.C., Response Surface Methodology Process and Product Optimisation
Using Design Experiments. John Wiley and Sons, 1995.
142 Literatura
[121] Neal B.G., Plastic collapse and shakedown theorems for structures of strain-hardening material,
J. Aero. Sci. 17, 1950, 297306.
[122] Neal B.G., The behaviour of framed structures under repeated loading, Quart. J. Appl. Math. 4,
1951, 7894.
[123] Neal B.G., The Plastic Methods of Structural Analysis, Chapman and Hall, London 1963.
[124] Neal B.G., Symonds P.S., A method for calculating the failure load for a framed structure subjec-
ted to fluctuating loads, J. Inst. Civ. Eng. 35, 195051, 186197.
[125] Neal B.G., Symonds P.S., Cyclic loading of portal frames, theory and tests, Pub. IABSE 18, 1958,
171199.
[126] Nguyen Dang Hung, Knig J.A., A finite element formulation for shakedown problems using a yield
criterion of the mean. Com. Meth. Appl. Mech. Eng. 8, 1976, 179192.
[127] Nowak A.S., Collins K.R., Reliability of Structures, MC Graw Hill 2000.
[128] Orkisz J., Analiza napre resztkowych w szynach kolejowych wywoanych obcieniem eksploa-
tacyjnym model obliczeniowy, VII Konf. Met. Komp. w Mech., Gdynia 1985, 13471356.
[129] Orkisz J., Koncepcja obliczania aktualnych napre resztkowych przy dyskretyzacji metod hy-
brydowych elementw skoczonych, VIII Konf. Met. Komp. w Mech., Jadwisin 1987, 137144.
[130] Orkisz J., Paznowski M., Obliczanie aktualnych napre resztkowych MRS w ciaach pryzmatycz-
nych poddanych obcieniom cyklicznie zmiennym, VIII Konf. Met. Komp. w Mech., Jadwisin 1987,
145153.
[131] Orkisz J., Orringer O., Holowiski M., Pazdanowski M., Cecot W., Discrete Analysis of Actual Re-
sidual Stresses Resulting from Cyclic Loadings, Comp. and Struct., 35, 1990, 397412.
[132] Orkisz J., Concept of analysis of residual stresses based on enhanced data obtained from destructi-
ve measurement techniques, Proc. XI Polish Conf. on Comp. Meth in Mech., Kielce-Cedzyna 1993,
667674.
[133] Parkes E.W., Wings under repeated termal stress, Aircraft Eng.26, 1954, 402411.
[134] Parkes E.W., Incremental collaps due to termal stress, Aircraft Eng.28, 1956, 395402.
[135] Pham D.C., Shakedown of bars subjected to cycles of loads and temperature, Int. J. Solid. Struct.,
30, 1993, 11731179.
[136] Pham D.C., Shakedown Analysis for Trusses and Frames, J. Appl. Mech., 64, 1997, 415419.
[137] Pham D.C., Stumph H., Kinematical approach to shakedown analysis of some structures, Q. Appl.
Mech., 52, 1994, 707719.
[138] Polizzotto C., A unified treatment of shakedown theory and related bounding techniques, S. M. Arch.
7, 1982, 1975.
[139] Ponter A.R.S., Deformation, displacement and work bounds for structures in a state of creep and
subjected to variable loading. Trans. ASME, ser. E, J. Appl. Mech. 39, 1972, 953963.
[140] Popov E.P., McCarthy R.E., Deflection stability of frames under repeated loads, J. Eng. Mech. Div.
86, 1960, 6178.
[141] Prager W., Problem types in the theory of perfectly plastic materials, J. Aero. Sci. 15, 1948, 337341.
[142] Prager W., Shakedown in elastic-plastic media subjected to cycles of load and temperature, Proc.
Symp. Plasticita nelle Scienza Scienza delle Costruzioni, Bologna 1956, 239244.
[143] Prandtl L., Ein Gedenkenmodell zur kinetischen Theorie der festen Krper, ZAMM, 8, 1928, 85106.
[144] Pua W., Zastosowania teorii niezawodnoci konstrukcji w ocenie bezpieczestwa fundamentw,
Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej 2004.
[145] Pycko S., Mrz Z., Alternative approach to shakedown as a solution of min max problem, Acta
Mechanica 93, 1992, 205222.
Literatura 143
[146] Rackwitz R., Response surfaces in structural reliability. Berichte zur Zuverlassigkeitstheorie der
Bauwerke, Heft 67, 1982, LKI, Technische Universitat Munchen 1982.
[147] Rackwitz R., Fiessler B., Structural reliability under combined random loads sequences. Compu-
ters and Structures, No. 9, 1978, 489494.
[148] Rosenblatt M., Remarks on a multivariate transformation. Annals of Mathematical Staistics 23, 1952,
470472.
[149] Rosenbluth E., Esteva L., Reliability Bases of Some Mexican Codes. ACI Publications, SP-31, 141.
Detroit, Michigan, American Concrete Institute, 1972.
[150] Rozenblum V.I., O prisposoblyaemosti neravnomierno nagretykh uprugo-plasticheskikh tel, Izw.
Akad. Nauk SSSR. OTN, Mekh. Mash. 7, 1957, 136138.
[151] Rozenblum V. I., K analizu prisposoblyaemosti neravnomerno nagretykh uprugo-plasticheskikh tel,
Prikl. Mat. Tkh. Fiz. 5, 1965, 98101.
[152] Rubinstein R., Simulation and the Monte Carlo Method. J. Wiley, New York 1981.
[153] Ranicyn A.R., Opriedelenie zapasa procznosti sooruenii, Stroit. Prom. 8, 1947.
[154] Ranicyn A.R., Statsticzeskoje obosnowanije rasczotnych koefficientow. Matieriay k tieorii rasczota
po predielnomu sostojaniju. Strojizdat, Moskwa 1949.
[155] Ranicyn A.R., K problemie rasczotow sooruenij na biezopasnost. W: Woprosy biezopasnosti i procz-
nosti stroitelnych konstrukcij, Strojizdat, Moskwa 1952.
[156] Sawczuk, A., On incremental collapse of shells under cyclic loading, IUTAM Syrnp Theory of Thin
Shells, Copenhagen 1967, Springer Verlag, Berlin 1969, 328340.
[157] Sawczuk A., Wprowadzenie do mechaniki konstrukcji plastycznych. PWN, Warszawa 1982.
[158] Siemaszko A., Bielawski B., Knabel J., Shakedown and Limit Reliability-Based design. Struct. Mech.
In Reactor Technol. Washington 2001, CD.
[159] Sieniawska R., Wysocka A., ukowski S., Niezawodno belek stalowych ze wzgldu na przystoso-
wanie. XXXVI Konf. Nauk. KILiW PAN i KN PZITB Krynica 1990. T. 1, 1990, 7176.
[160] Sieniawska R., Wysocka A., ukowski S., Niezawodno belek w zakresie sprysto-plastycznym.
XLII Konf. Nauk. KILiW PAN i KN PZITB Krynica 1996. T. 2. Krakw 1996, 161168
[161] Sieniawska R., Wysocka A., ukowski S., Reliability of Girders due to Loads, which Change their
Location. Z. Angew. Math. Mech. 78(3), 1998, 10771078.
[162] Sieniawska R., Wysocka A., ukowski S., Reliability and Sensitivity Analysis of Trusses. Z. An-
gew. Math. Mech. 80(2), 2000, 457458.
[163] Sieniawska R., Wysocka A., ukowski S., Reliability of Elastic-Elastic Bar Systems Loaded Dyna-
mically. Z. Angew. Math. Mech., 81(3) 2001, 643644.
[164] Sieniawska R., Wysocka A., ukowski S., Reliability Analysis of Elastic-Plastic Frames under Wind
Load, Proc. Appl. Math. Mech., 1, 2002, 177178.
[165] Sieniawska R., Wysocka A., ukowski S., Reliability of a Rail with Respect to the Shakedown, Proc.
Appl. Math. Mech., 3, 2003, 503504.
[166] Sieniawska R., ukowski S., Topics in reliability of the elastic-plastic structures. A case study of
wind loaded chimney. Proc. IFIP Working Conference, Ann Arbor, Michigan, USA, 2000, 217224.
[167] Sindel R., Gollwitzer S., Rackwitz R., Problems and Solutions Strategies in Reliability Updating.
Proc. 15th OMAE, Florence 1620. 06.1996. ASME, Vol. 2, 1996, 111118.
[168] Skrzypek J., Plastyczno i pezanie. Teoria, zastosowania, zadania, PWN, Warszawa 1986.
[169] Sundarajan S.R. i inni (praca zbiorowa), Probabilistic Structural Mechancs Handbook. Chapman
& Hali, New York 1995.
[170] niady P., Podstawy stochastycznej dynamiki konstrukcji. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wro-
cawskiej, Wrocaw 2000.
144 Literatura
[171] niady P., El-Meligy M., ukowski S., Structural Design Sensityvity in SFEM Formulation, Proc.
IFIP., Takamatsu, Kagawa Japan 1993, North-Holland, Amsterdam 1993, 245- 251.
[172] niady P., Sieniawska R., ukowski S., Reliability of corrugated sheets with respect to the shake-
down, Int. Conf. on Light. Struct. Warsaw, 1995, 651655.
[173] niady P., Sieniawska R., ukowski S., Reliability of bridge beams with hybrid cross-sections, Arch.
Civ. Mech. Eng., 3(1), 2003, 1323.
[174] niady P., Sieniawska R., ukowski S., Reliability of a concrete bridge with respect to the reinfor-
cement chloride corrosion, Arch. Civ. Eng., 3, 2004, 381399.
[175] niady P., Sieniawska R., ukowski S., Reliability of elastic-plastic beams taking into account ben-
ding and shearing, ICOSSAR 2005, Millpress Rotterdam 2005, 831835.
[176] niady P., ukowski S., Stateczno konstrukcji prtowych w ujciu probabilistycznym. VIII Konf.
Metody komputerowe w mechanice konstrukcji, Jadwisin 1987. T. 2, 1987, 379386.
[177] niady P., ukowski S., Probabilistyczna analiza statyczna kratownic. Arch. In. Ld. 1988, T. 34(2)
1988, 175189.
[178] niady P., ukowski S., Niezawodno konstrukcji prtowych w aspekcie teorii przystosowania.
IX Konf. Metody komputerowe w mechanice. Krakw-Rytro 1989. T. 3, 1989, 10011008.
[179] niady P., ukowski S., Ocena bezpieczestwa konstrukcji prtowych z uwagi na moliwo utraty
statecznoci. Arch. In. Ld. 1991 37(2), 165177.
[180] niady P., ukowski S., The reliability of bar structures in the light of the shakedown theory. Proc.
4th IFIP Conference. Munich 1991. Springer Verlag Berlin 1992, 351362.
[181] niady P., ukowski S., The reliability and sensitivity of space truss structures under time-variable
loads. Conference on Space Structures, Guildford, UK, 1993. London, Thomas Telford 1993,
442451.
[182] niady P., ukowski S., The reliability of elastic-plastic structures under time-dependent load. Proc.
6th ICOSSAR 93 International Conferenc, Innsbruck 1993. Vol. 2. Rotterdam; Brookfield,
A.A.Balkema 1994, 14071410.
[183] niady P., ukowski S., Design sensityvity of spatial structures with random parameters, Proc. IASS
Int. Symp., Milano 1995, 1, 111- 118.
[184] Templin R. L., Sturm R.G., Some stress-strain studies of metals. J. Aero. Sci. 7, 1940, 189198.
[185] Timoschenko S.P., Strength of materials, Van Nostrand Comp., New York 19551956.
[186] Toft-Christensen P., Baker M.J., Structural Reliability Theory and Its Applications. Springer Ver-
lag, Berlin-Heidelberg-New York 1982.
[187] Toft-Christensen P., Murotsu Y., Application of Structural System Reliability Theory. Springer-Ver-
lag, Berlin 1886.
[188] Weichert D., Gross-Weege J., The numerical assessment of elastic-plastic sheets under variable me-
chanical and thermal loads using a simplified two-surface yield condition. Int. J. of Mech. Sci. 30,
1988, 757767.
[189] Wierzbicki W., W sprawie bezpieczestwa prta wyciganego osiowo. Czasopismo Techniczne.
55(16), 1937, 273277.
[190] Wierzbicki W., Bezpieczestwo budowli jako zagadnienie prawdopodobiestwa. Przegld Techniczny,
690, 1956.
[191] Woliski Sz., Wrbel K., Niezawodno konstrukcji budowlanych. Oficyna Wydawnicza Politech-
niki Rzeszowskiej, Rzeszw 2001.
[192] Wong F.S., Slope Reliability and Response Surface Method, J. Geotech. Eng., ASCE, 111(l), 1985,
3253.
[193] Wysocka A., ukowski S., The reliability of bar structures in view of shakedown. X Polish Conf.
On Computer Methods in Mechanics. winoujcie 1991, 2. 1991, 793800.
Literatura 145
[194] Yamazaki F., Shinozuka M., Dasgupta G., Neumann expansion for stochastic finite element analy-
sis, J. Eng. Mech., ASCE, 114(8), 1988, 13351354.
[195] Yan A.M., Nguyen Dang Hung, Shakedown of structures by improved Koiters theorem. Proc. Nat.
Cong. on Theor. and Appl. Mech. 1997, 449452.
[196] Yan A.M., Nguyen Dang Hung, Limit analysis of cracked structures by mathematical programming
and finite element technique, Comp. Mech. 24, 1999, 319333.
[197] Zarka J., Casier C., Elastic-plastic response of a structure to cyclic loading, Practical rules, Me-
chanics Today, Pergamon Press 6, 1979, 16631669.
[198] Zeitoun D.G., Baker R., Uzan J., Application of random plasticity to soil mechanics. Structural Sa-
fety, 1988, 7993.
[199] Zieliski R., Generatory liczb losowych. WNT, Warszawa 1970.
[200] Zwoliski J., Bielawski G., Optymalny dobr napre resztkowych dla wyznaczenia nonoci gra-
nicznej i przystosowania si konstrukcji, VIII Konf. Metod. Komp. w Mech. Konstr., Jadwisin 1987,
459458.
[201] ukowski S., Przystosowanie a nono graniczna w przypadku obcie zmiennych, II Konf. Nauk.
Bad. No. Gran. Konstr. Met., WrocawKarpacz 2001, 233240.
146
Safety estimation of the plane bar structures

based on the shakedown theory point of view
In the dissertation an algorithm for the probabilistic safety estimation of the plane
bar structures made of elastic perfectly plastic materials is presented. The approach con-
cerns two fundamental problems: determining the limit conditions on the basis of the
shakedown theory and estimating the structure safety applying the reliability theory. The
algorithm takes into account the static live and dead loads including temperature chang-
es over the ranges in which it can be assumed that they do not change the material prop-
erties. The relationships presented apply also to the case of dynamic loads.
Based on the related literature a historical review of the shakedown theory is made
and the results of experimental investigations which justify the fact of choosing this theory
as a basis for estimation of the safety of structures made of elastic perfectly plastic ma-
terials are given. The basic assumptions and theorems of this theory are presented, too.
An inconsistency between classical kinematic and static formulations of shakedown has
been pointed out and an approach to its elimination has been proposed. For formulating
the limit conditions an algorithm which uses the analogy between the primary and dual
tasks of linear programming and between the static and kinematic formulations of the
shakedown theory has been proposed. The algorithm includes setting up the systems of
linear equations which describe the structure shakedown, building systems of linear equa-
tions from the primary constraints and dual systems of equations, the solutions of which
allow limit boundaries to be determined as functions of variables describing the struc-
ture and its load. The limit conditions obtained may be treated as the kinematic con-
straints which, together with corresponding statical formulations, generate the closed
solutions. The linear shakedown conditions expressed through the cross-sectional forc-
es for the bisymmetric cross-sections for the case of bending, the bending with axial
force and for the bending with the axial and shear forces are presented in detail. The
inexactness of the existing static theorem for bended elements with mono-symmetric
cross-section is pointed out. The linearized shakedown conditions for the bending and
for the bending with the axial force expressed through the cross-sectional forces are de-
rived. The shakedown conditions appropriate for the safety assessment of elements with
hybrid cross-sections are presented.
Safety estimation of the plane bar structures based on the shakedown theory point of view 147
Like for the shakedown case, a historical review of the development of the reliabili-
ty theory based on the related literature is presented. Scarce publications about the reli-
ability assessment from the shakedown theory point of view are taken into account. Ba-
sic measures and methods of determining them applied to the reliability theory are de-
scribed. An iterative algorithm for computing to the HasoferLind reliability coefficient
is proposed. The fundamental reliability systems and their usage for the structure mod-
eling are discussed in the context of safety assessment based on the shakedown theory.
The algorithm introduced in this publication may be easily adopted to the assess-
ment of structures with different cross-sections than shown above (e.g., concrete ones)
and to take into account other structure states which are regarded as failure, for exam-
ple, loss of stability.
The application of the idea of the structure safety assessment proposed is illustrated
by two examples. Some solutions of these examples, showing different elements of the
algorithm considered are presented.
Spis treci
Podstawowe oznaczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1. Cel i zakres pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.1. Cel pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.2. Zakres pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2. Podstawy teorii przystosowania ukadw prtowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.1. Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.2. Zaoenia podstawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.3. Istota i kryteria teorii przystosowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.4. Twierdzenia statyczne o przystosowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.4.1. Twierdzenie Melana dla kontinuum materialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.4.2. Twierdzenie o przystosowaniu wyraone poprzez siy przekrojowe . . . . . . . . . . . . . . 24
2.4.3. Twierdzenie Bleicha i BleichaMelana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.4.4. Przystosowanie ukadw prtowych o przekrojach monosymetrycznych . . . . . . . . . . 26
2.5. Twierdzenia kinematyczne o nieprzystosowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.5.1. Twierdzenie kinematyczne dla kontinuum materialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.5.2. Twierdzenie kinematyczne o nieprzystosowaniu wyraone przez siy przekrojowe . . 28
2.5.3. Twierdzenie kinematyczne Neala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3. Wyznaczanie warunkw granicznych dla konstrukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.1. Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.2. Wykorzystanie programowania liniowego do okrelania warunkw granicznych
dla konstrukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.3. Warunki przystosowania w ujciu programowania liniowego w przypadku uwzgldniania
zginania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.3.1. Ukady prtowe o przekrojach idealnie dwuteowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.3.2. Ukady prtowe o przekrojach bisymetrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.3.3. Ukady prtowe o przekrojach monosymetrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.3.4. Ukady prtowe o przekrojach hybrydowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
zginania z udziaem si podunych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.4.1. Ukady prtowe o przekrojach bisymetrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.4.2. Ukady prtowe o przekrojach monosymetrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
napre normalnych i tncych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.5.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.5.2. Przekroje typu prostoktnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.5.2.1. Zginanie i cinanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.5.2.2. Zginanie, rozciganie i cinanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.5.3. Przekroje typu dwuteowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.5.3.1. Zginanie i cinanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.5.3.2. Zginanie, rozciganie i cinanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
150
3.5.4. Quasi-linearyzacja warunku plastycznoci na poziomie przekroju . . . . . . . . . . . . . . . 76

3.6. Algorytm okrelania zapasu bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4. Podstawowe miary i metody oceny bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.1. Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.2. Prawdopodobiestwo awarii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
4.3. Wspczynnik bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
4.4. Wskaniki niezawodnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
4.4.1. Wskanik niezawodnoci Cornella . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
4.4.2. Wskanik niezawodnoci RosenbluthaEstevy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
4.4.3. Wskanik niezawodnoci HasoferaLinda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4.5. Metody FORM i SORM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.6. Metody symulacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
4.6.1. Metoda Monte Carlo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
4.6.2. Metoda symulacji waonej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
4.6.3. Metoda warunkowej wartoci oczekiwanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
4.6.4. Metoda adaptowanej warunkowej wartoci oczekiwanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
4.6.5. Metoda symulacji kierunkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
4.7. Metody aproksymacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.7.1. Metoda powierzchni odpowiedzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.7.2. Aproksymacja gstoci prawdopodobiestwa zapasu bezpieczestwa
wielomianami ortogonalnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
4.8. Metody numerycznego obliczania momentw probabilistycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
4.8.1. Metoda perturbacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
4.8.2. Wykorzystanie rozwinicia Neumanna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
4.9. Metoda iteracyjna wyznaczania wskanika niezawodnoci HasoferaLinda . . . . . . . . . . . . . 103
5. Niezawodno konstrukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5.1. Modele niezawodnociowe konstrukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5.2. Niezawodno systemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
5.3. Oszacowanie sumy i iloczynu zdarze zalenych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
6. Przykady ilustrujce zastosowanie proponowanego algorytmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.1. Przykad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.2. Przykad 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Literatura .................................................................... 137
1. Wstp 151
Contents
List of notations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1. Objective and scope of the dissertation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.1. Objective of the dissertation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.2. Scope of the dissertation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2. Basics of the shakedown theory of the bar structures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.1. Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.2. Basic assumptions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.3. Essence and criteria of the shakedown theory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.4. Static theorems of the shakedown . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.4.1. Melan theorem of the material continuum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.4.2. Shakedown theorem in terms of the internal forces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.4.3. Bleich and BleichMelan theorem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.4.4. Shakedown of the bar structures of mono-symmetrical cross-sections . . . . . . . . . . . . 26
2.5. Kinematic theorem of the unshakedown . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.5.1. Kinematic theorem of the material continuum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.5.2. Kinematic theorem of the unshakedown in terms of the internal forces . . . . . . . . . . . 28
2.5.3. Neal kinematic theorem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3. Formulation of the structure limit conditions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.1. Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.2. Application of the linear programming to formulation of the structures limit conditions . . . 32
3.3. Shakedown conditions in terms of linear programming in the case of bending . . . . . . . . . . . 39
3.3.1. Bar structures of the ideal I-sections . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.3.2. Bar structures of the bisymmetrical cross sections . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.3.3. Bar structures of the mono-symmetrical cross sections . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.3.4. Bar structures of the hybrid cross sections . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3.4. Shakedown conditions in terms of linear programming in the case of bending and
longitudinal forces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.4.1. Bar structures of the bisymmetrical cross sections . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.4.2. Bar structures of the mono-symmetrical cross sections . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.5. Shakedown conditions in terms of linear programming in the case of normal and shear
stresses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.5.1. Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.5.2. Cross sections of the rectangular type . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.5.2.1. Bending and shearing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.5.2.2. Bending, tension and shearing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.5.3. Cross sections of the I-section type . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.5.3.1. Bending and shearing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.5.3.2. Bending, tension and shearing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
152
3.5.4. Quasi-linearization of the plastic condition on the cross sections level . . . . . . . . . . . 76

3.6. Algorithm for determining the safety margin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4. Basic measures and methods for the safety estimation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.1. Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.2. Probability of failure occuring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
4.3. Safety factor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
4.4. Safety indices . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
4.4.1. Cornell safety index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
4.4.2. RosenbluthEsteva safety index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
4.4.3. HasoferLind safety index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4.5. FORM and SORM methods . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.6. Simulation methods . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
4.6.1. Monte Carlo method . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
4.6.2. Importance sampling method . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
4.6.3. Conditional expectation method . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
4.6.4. Adaptive conditional expectation method . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
4.6.5. Directional simulation method . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
4.7. Approximation methods . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.7.1. Response surface method . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.7.2. Approximation of the safety margin probability density by the orthogonal
polynomials . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
4.8. Methods of the numerical calculations of the probabilistic moments . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
4.8.1. Perturbation method . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
4.8.2. Use of the Neumann expansion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
4.9. Iterative meted for the HasoferLind reliability index determination . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
5. Structure reliability . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5.1. Structure reliability models . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5.2. Reliability system . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
5.3. Estimation of the sum and product of the dependent events . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
6. Examples which illustrate application of the algorithm proposed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.1. Example 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.2. Example 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
7. Recapitulation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
References .................................................................... 137

Zukowski Ocena Bezpieczenstwa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zukowski Ocena Bezpieczenstwa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Stanisaw ukowski

Ocena bezpieczestwa paskich

Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej

Copyright by Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 2006

OFICYNA WYDAWNICZA POLITECHNIKI WROCAWSKIEJ

Drukarnia Oficyny Wydawniczej Politechniki Wrocawskiej. Zam. nr /2006.

paskie ukady prtowe,

Ocena bezpieczestwa paskich konstrukcji prtowych

raLinda. Omwiono podstawowe systemy niezawodnociowe i przedstawiono modelowanie nimi

B macierz wspczynnikw reprezentujcych pole napre resztko-

P[Z] prawdopodobiestwo zdarzenia Z,

pr = 1 pf niezawodno (prawdopodobiestwo niewystpienia awarii),

wektor prdkoci odksztace naprzemiennych.

1. Cel i zakres pracy

1.1. Cel pracy

atwo adaptowany do oceny bezpieczestwa take innych konstrukcji, na przykad el-

1.2. Zakres pracy

wyjciowe okrelajce bezporednio konstrukcj i obcienia. To pozwala na wyzna-

2. Podstawy teorii przystosowania ukadw prtowych

wali stosowanie twierdzenia Koitera w analizie przystosowania dla odcinkowo linio-

pw i o rnej wysokoci supw, wykonane zprtw stalowych o przekroju dwuteo-

Konstrukcj przeprojektowano tak, e wspczynnik bezpieczestwa wedug teorii przy-

2.2. Zaoenia podstawowe

ij = ije + ijp , (2.2.1)

ij = ije + ijp , (2.2.2)

ij = ije + ijp . (2.2.3)

Dla materiau izotropowego parametry te okrelone s przez modu sprystoci

Z warunkw (2.2.8) i (2.2.9) wynika, e powierzchnia neutralna w statecznym mate-

> 0 = 0 stan czynny (obcienie),

Przyjmuje si te, e istnieje taka funkcja ( ij ) i taki parametr k charakteryzuj-

wytenia. Przykad moe stanowi, dobrze odpowiadajca stanowi rzeczywistemu

gdzie: x , y , z , xy , yz , zx skadowe tensora napre w ukadzie wsprzd-

paski stan naprenia w punkcie przekroju prta ( x = , xy = )

2.3. Istota i kryteria teorii przystosowania

strukcja przystosowaa si, co oznacza, e wszelkie dalsze zmiany obcienia (zgod-

gdzie: ij (x, t ) skadowe tensora napre,

min min min

Rys. 2.3.1. Przykadowe zalenoci przemieszcze od intensywnoci obcie zmiennych:

Rys. 2.3.2. Schematyczne porwnanie granicznych intensywnoci obcie: e sprysta nono

F1 Krzywa nonoci granicznej

Krzywa graniczna nonoci

Rys. 2.3.3. Przykadowe obszary dopuszczalnych zmian obcie

gdzie V objto ciaa.

max max lim ijp ( x, t ) = p ( x) < , (2.3.3)

gdzie p ekstremalne odksztacenie plastyczne.

Teoria przystosowania dostarcza za narzdzi umoliwiajcych okrelanie poziomu

2.4. Twierdzenia statyczne o przystosowaniu

( ijr (x) + ije (x, t )) k (x) , (2.4.1)

problem wyznaczania granicznego poziomu obcienia ze wzgldu na przystosowanie

przy ograniczeniach ( ij (x) + ijoe (x, t )) k (x) , (2.4.4)

ktre musz by spenione w kadym punkcie,

2.4.2. Twierdzenie o przystosowaniu wyraone poprzez siy przekrojowe

ijr (x) = sijr (x) + Qnr (x) ijn (x), (2.4.5)

twierdzenie to mona przedstawi w postaci:

Przedstawione twierdzenie daje podstaw do formuowania warunkw na przys-

2.4.3. Twierdzenie Bleicha i BleichaMelana

Mir momenty resztkowe w przekrojach krytycznych wywoane odksztacenia-

M ir min M ie Moi , (2.4.8)

max M ie min M ie 2Mei ,

2.4.4. Przystosowanie ukadw prtowych

Wyraenie K i Mei w zwizku (2.4.9) przyjmuje dla okrelonego przekroju war-

2.5. Twierdzenia kinematyczne o nieprzystosowaniu

gdzie: A powierzchnia obcienia,

ij = ije + ijp , (2.2.2)

j Q j (x, t ) q j (x, t ) dA dt j Q j (x) q j (x) dA,