Zimni, agresywni, zabjczy...

Autor tekstu: Pawe Krukow

Analiza neuropsychologiczna funkcjonowania osb z cechami psychopatii

Zakad Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii
Instytut Psychologii UMCS Lublin

Co to jest psychopatia?
Najwczeniej opisana przez Filipa Pinela ojca wspczesnej psychiatrii" jako mani
bez delirium, lub jako szalestwo bez delirium. Pinel opisa przypadek pewnego
arystokraty, ktry mimo penych zdolnoci intelektualnych i bardzo dobrego
wyksztacenia zachowywa si bardzo brutalnie i nie by w stanie znie ograniczenia
jego de. Nie mia poczucia winy w zwizku ze swoimi uczynkami.
Nastpny opis da J. Prichard nazywajc dzisiejsz psychopati zwyrodnieniem
moralnym, opisywa to podobnie jak Pinel.
Termin PSYCHOPATIA wprowadzi J. L. Koch w roku 1891. Poza tym na pocztku lat
30-tych XX wieku w USA powstao pojcie socjopatii, ktre akcentowao zaburzenia w
obrbie szeroko rozumianych stosunkw interpersonalnych.

Wspczesno
Okrelenia typu osobowo antysocjalna" lub osobowo dyssocjalna" pojawiy si
ju w poowie XX wieku gwnie w rnorodnych klasyfikacjach chorb, w tym
amerykaskich i europejskich.
Mimo tych obowizujcych okrele najwaniejsi badacze zagadnienia tacy jak H. W.
Reid, H. M. Cleckley i R. Hare nadal uywaj pierwotnego okrelenia psychopatia" i
rozwaaj to szczeglne zaburzenie osobowoci w znacznie szerszym kontekcie ni
czyni si to w midzynarodowych klasyfikacjach.

Psychopatia w DSM-IV
Nazwa: OSOBOWO ANTYSOCJALNA
niezdolno do podporzdkowania si normom spoecznym,
zakamanie objawiajce si wielokrotnym dopuszczaniem si kamstwa,
impulsywno,
brak troski o bezpieczestwo wasne i innych,
brak odpowiedzialnoci,
brak poczucia winy.

Psychopatia w ujciu Hervey'a Cleckley'a

Znacznym przeomem w badaniach nad psychopati i w samym jej ujmowaniu bya
praca Hervey'a Cleckley'a pt.: "The Mask of Sanity" (Maska zdrowia) w ktrej autor
daje najlepszy opis funkcjonowania psychopaty i jego wiata wewntrznego. W
przeciwiestwie do klasyfikacji midzynarodowych, ktre akcentuj zachowania
przestpcze jako rdze psychopatii Cleckley przedstawia inny obraz.
Psychopata wedug Cleckley'a to osoba powierzchownie dobrze przystosowana,
przejawiajca pewien powierzchowny urok, osoba potrafica doskonale radzi sobie z
ludmi poprzez manipulowanie nimi, nie wystpuj u niej jakiekolwiek irracjonalne
przekonania, nie ma poczucia winy ani wstydu, jest patologicznie egocentryczna,
niezdolna do kochania, nie ma umiejtnoci wgldu w siebie.
Cleckley przedstawi pierwszy bardzo dokadny opis typu psychopatii nazywany dzisiaj
kalkulatywnym", ktry wcale nie musi by przestpc, nie jest impulsywny, potrafi
 planowa i traktowa ludzi w sposb absolutnie instrumentalny, jest wietnie
opanowany i jeli popenia przestpstwa to bardzo trudno jest go schwyta.

Psychopatia wedug Roberta Hare'a

Wanie na ujciu Cleckley'a opar swoj koncepcje psychopatii jeden z najwikszych
znawcw obecnych czasw Robert Hare. Jest to autor, ktry zbudowa tzw.
dwuczynnikow teori psychopatii .
Wydaje si e koncepcja Hare'a jest pewnego rodzaju wyjciem z impasu w jakim jest
w pewnym sensie po dzi dzie kwestia psychopatologicznej koncepcji psychopatii.
Jest tak poniewa wyrni on dwa czynniki: charakterystyk emocjonalno-
interpersonaln, - charakterystyk behawioralnym ze szczeglnym uwzgldnieniem
popeniania przestpstw.

Skala PCL-R; czynnik emocjonalno-interpersonalny

1. Powierzchowny urok i gadko" (ang. Glibness) zachowania.
2. Przesadne poczucie wasnej wartoci egocentryzm.
3. Skonno do patologicznego kamstwa.
4. Zwikszone zapotrzebowanie na stymulacje, wraliwo na nud.
5. Denie do przewodzenia przez manipulowanie.
6. Brak wyrzutw sumienia, poczucia winy.
7. Powierzchowne, pytkie, krtkotrwae uczucia.
8. Chd emocjonalny, brak empatii.
9. Trudnoci w akceptowaniu norm spoecznych, nieumiejtno wzicia odpowiedzialnoci za
swoje uczynki.
10. Saba kontrola zachowania.

Skala PCL-R; czynnik behawioralny (nieustabilizowany tryb ycia,

popenianie przestpstw)
1. Nieuregulowane ycie seksualne.
2. Problemy wychowawcze od wczesnego dziecistwa.
3. Brak realistycznych, dugotrwaych planw na przyszo.
4. Impulsywno.
5. Nieodpowiedzialno, lekkomylno.
6. Liczne krtkotrwae zwizki (w tym maeskie).
7. Zachowania przestpcze przed osigniciem wieku odpowiedzialnoci karnej.
8. Wielopostaciowo zachowa przestpczych.
9. Zrywanie zasad zwolnienia warunkowego.
10. Pasoytniczy tryb ycia.
Osiowe cechy psychopatii:
DEFICYT LKU,
SKRAJNIE NISKA REAKTYWNO NEUROFIZJOLOGICZNA,
IMPULSYWNO,
OSOBOWOCIOWE SYNDROMY TZW. "CHODU":
KALKULATYWNO,
MAKIAWELIZM,
BRAK EMPATII.

rda neuropsychologicznego ujcia psychopatii

Postulaty co do istotnoci czynnika konstytucjonalnego obecne w psychiatrii przeomu XIX
i XX wieku (tzw. ujecie klasyczne),
rda teoretyczne" np. teoria Jana Mazurkiewicza,
rda empiryczne" studia przypadkw osb po rnego rodzaju uszkodzeniach
mzgu, w ktrych zachowaniu obserwuje si wiele cech osobowoci psychopatycznej,
wspczenie wprowadzony termin "psychopatia nabyta" na okrelenie zachowania osb
po uszkodzeniach gwnie przyrodkowych czci struktur czoowych

Charakterystyki neuropsychologiczne opisujce psychopati

1. Zaburzenia/niewydolno patw czoowych, gwnie STRUKTUR PRZEDCZOOWYCH,
2. Dysfunkcja struktur orbitalno-przyrodkowych patw czoowych (OFC),
3. Dysfunkcje poszczeglnych struktur ukadu limbicznego, gwnie CIAA MIGDAOWATEGO.

Charakterystyka funkcjonalna wymienionych obszarw

 1. Struktury przedczoowe, odpowiedzialne za tzw. "FUNKCJE WYKONAWCZE":

Jedna z najwyszych integrujco-kontrolujcych funkcji mzgu, odpowiedzialna za:

formuowanie celw zachowania,

kontrol nad wykonywaniem poszczeglnych czynnoci nakierowanych na cel,
monitorowanie zachowania i jego natychmiastow korekt,
plastyczno i elastyczno procesw psychicznych,
odpowiedni poziom wgldu,
opracowywanie wieloetapowych strategii rozwizywania nowych problemw,
wyhamowywanie nieodpowiednich reakcji,
umiejtno przewidywania skutkw danych dziaa.

Charakterystyka funkcjonalna obszarw orbitalno-przyrodkowych

(OFC)
Pacjenci z dysfunkcjami w wymienionym obszarze prezentuj zaburzenia takie
jak:

rozhamowanie emocjonalne,
impulsywno,
"nietaktowno",
agresywno,
zachowania asocjalne, przestpczo,
draliwo,
zaburzenia empatii
niezdolno wyraania emocji, zmniejszenie zakresu ekspresji emocjonalnej,
nieadekwatne w stosunku do sytuacji zachowania, manifestowany nastrj,
zaburzenia nastroju,
nietrzymanie dystansu,
osabione kompetencje spoeczne, osabienie zdolnoci krytycznej analizy zjawisk
spoecznych.

Dysfunkcje ciaa migdaowatego:

W obustronnej amygdalotomii Zesp Kluvera-Bucy'ego, (postrzeganie obiektw bez ich
apetytywno-emocjoalnego kontekstu),
Zaburzenie lub zniesienie moliwoci warunkowania awersyjnego (warunkowania strachu),
Zredukowanie odruchw normalnie wystpujcychpod wpywem nagych, wywoujcych
strach bodcw,
Zredukowanie emocjonalnej ekspresji twarzy (strachu, i w niektrych wypadkach smutku),
Zaburzenie w dekodowaniu emocjonalnych bodcw takich jak ekspresja twarzy
Zmniejszony zakres przetwarzania informacji emocjonalno-spoecznych.
Neuropsychologiczne teorie i badania nad psychopati
1. Studia zespou Adriana Raine'a

rda: koncepcja Hare'a, badania nad neurofizjologi patw czoowych, gwnie z

uyciem metod neuroobrazowania i metod badajcych pobudliwo autonomiczn

wyniki:

Wielokrotnie potwierdzona zmniejszona objto substancji szarej patw czoowych,

w tym obszarw przyrodkowych,
Wielokrotnie potwierdzone zaburzenia przewodnictwa skrno-galwanicznego,
zmniejszony zakres pobudliwoci autonomicznej na bodce zabarwione kontekstem
emocjonalnym,
Wykazanie zalenoci pomidzy objtoci substancji szarej patw czoowych a
zaburzeniami pobudliwoci autonomicznej,
Prowadzenie bada z uwzgldnieniem podziau na osobnikw impulsywnych i tzw.
drapienych" (w oryg. Predators)

Psychopatia wedug Antonio Damasio

rda: koncepcja markerw somatycznych, metaanaliza bada z wykorzystaniem
metod neuroobrazowania i bada nad zachowaniem osb z uszkodzeniami OFC.
Wedug Damasio psychopatia jest wynikiem niedorozwinicia tzw. " emocjonalnych
funkcji wykonawczych" (ang. Emotional executive functions) zwizanych funkcjonalnie
ze strukturami orbitalno-przyrodkowymi patw czoowych. Psychopatia powoduje
zniesienie regulacyjnej funkcji emocji w wyniku nieprawidowego wspdziaania
neurofizjologicznych mechanizmw wzbudzania emocji i instrumentalnych funkcji
wykonawczych. Eksplikacj tego zaburzenia jest nieprawidowe podejmowanie decyzji
w warunkach nieokrelonych, gdzie zerwanie kontaktu" z emocjonalnymi
wskazwkami powoduje podejmowanie ryzykownych decyzji. Zaburzeniu ulega w
gwnej mierze regulacja zachowania wywoanego bodcami o charakterze
emocjonalnym, gwnie awersyjnym.

OFC i psychopatia
Teori Damasio potwierdza duga lista objaww zaburze zachowania jakie obserwuje si u
pacjentw z uszkodzeniami OFC i jednoczenie u osobnikw psychopatycznych:

nadmierne zaabsorbowanie tematyk seksualn,

zachowanie o wyranie mskich cechach, niezalene od pci wystpowanie typowych
dla mskiego stereotypu relacji interpersonalnych,
zmniejszenie/zanik umiejtnoci etycznej oceny sytuacji i swego zachowania,
znacznie podwyszona draliwo,
nieumiejtno przewidzenia konsekwencji swojego zachowania,
preferowanie zachowa nastawionych na natychmiastow nagrod, nad
zachowaniami zaplanowanymi, z nagrod odroczon w czasie,
wyranie zmniejszony zakres reakcji skrno-galwanicznej na stresujce bodce,
bdy i czste niepowodzenia w zadaniach typu id-stj" (tzw. go/no-go task).
Poza deficytami emocjonalnymi i poznawczymi dysfunkcje w obrbie OFC powoduj
zaburzenia regulacji autonomicznej. Zmniejszenie oglnej reaktywnoci, odpowiedzi
autonomicznej na stresujce bodce (co porednio dotyczy deficytu lku) niemale od
pocztku prac nad psychopati byo uwaane za jeden z osiowych jej objaww.
 Mechanizm ten wyjania rwnie patologiczne, nadmierne zapotrzebowanie na
stymulacje.
Patologicznie niski prg pobudliwoci fizjologicznej wpywa porednio lub
bezporednio na inne czynnoci psychiczne takie jak:
o mechanizm unikania awersyjnych bodcw,
o mechanizm uczenia si na podstawie kar,
o mechanizmy plastycznoci procesw psychicznych.
a wic, na prawidowy przebieg procesu SOCJALIZACJI

Model psychopatii Jamesa Blair'a

rda: mechanizm hamowania agresji w przypadku spostrzeenia reakcji ulegoci,
dychotomiczny podzia na agresj reaktywn i instrumentaln.

Blair postuluje, e uszkodzenia struktur czoowych zwizane s przede wszystkim a agresj

reaktywn, jako skutkiem rozhamowania, podczas, w zachowaniu psychopatw dominuje agresja
instrumentalna. Dlatego sugeruje, e dysfunkcje czoowe nie mog by gwnym determinantem
rozwoju psychopatii. Zamiast tego postuluje, e zaburzenia rozpoznawania emocji u innych
przyczyniaj si do rozwoju agresji instrumentalnej, ktra staje si najprostszym mechanizmem
osignicia wasnych celw. Zmienna ta zwizana jest z dysfunkcj struktur takich jak ciao
migdaowate, ktre uczestniczy w generowaniu emocji i dekodowaniu bodcw emocjonalnych,
gwnie awesrywnych.

W modelu Blair'a psychopatia rozumiana jest jako wynik zaburzonego rozwoju moralnego.
Omawiane zaburzenie osobowoci jest wynikiem niewyksztacenia mechanizmw rozpoznawania
emocji u innych, regulacji zachowania bdcego reakcj na ekspresje emocji. Brak poczucia winy,
charakterystyczny dla dorosych psychopatw jest form oglnej niskiej reaktywnoci
emocjonalnej, gwnie reagowaniem emocjami negatywnymi w odpowiedzi na okazanie
dezaprobaty. Osobnik psychopatyczny sam ma znacznie zmniejszon reaktywno emocjonaln,
ale te nie jest w stanie odczyta emocji innych osb, nie koryguje swego zachowania w
odpowiedzi na t klas bodcw, nie uwzgldnia ich w planowaniu swojego dziaania.

PODSUMOWANIE
PSYCHOPATIA w formie opisywanej przez Hare'a, gwnie w aspekcie
funkcjonowania emocjonalno-interpersonalnego (czynnik I) jest zaburzeniem, ktre
mona uj w ramy opisu neuropsychologicznego.
Istnieje wystarczajco dua ilo bada z zakresu neuropsychologii klinicznej, ktre
potwierdzaj neurobiologiczne podstawy psychopatii.
Najprawdopodobniej, dysfunkcja mechanizmw kontroli, emocjonalnego regulowania
zachowania, umiejtnoci waciwego odczytywania bodcw emocjonalnych,
niedostymulowania wybranych obszarw mzgu prowadzcego do zaburze w
reaktywnoci emocjonalnej i zaburzenia procesw uczenia si niezbdnych do
przebiegu prawidowego procesu socjalizacji jest czynnikiem o charakterze
neuropsychologicznym, ktry konstytuuje najwaniejsze cechy funkcjonowania osb z
cechami psychopatii.
Co z tego wynika?
W przypadku orzecznictwa sdowego:

udzia biegego neuropsychologa w procesie diagnozy zaburze osobowoci o typie

psychopatycznym,
znaczne ograniczenie wykorzystywania metod kwestionariuszowych do diagnozy
psychopatii, ze wzgldu na prawie zerow przydatno tych narzdzi do
diagnozowania zaburze o charakterze neuropsychologicznym,
wprowadzenie eksperymentalno-klinicznego paradygmatu diagnozy w opiniowaniu
sdowo- psychologicznym,
uycie metod neuroobrazowania w przypadku wynikw badania eksp-klin.
sugerujcego neuronalne podstawy zaburze, ktre wpyny na czyn
diagnozowanego.

Prognozowanie resocjalizacyjne i postpowanie

W przypadkach rozpoznania psychopatii wraz z jej neuropsychologicznymi
determinantami nie sposb w ogle zakada moliwoci naprawy" osobowoci
poprzez oddziaywania pedagogiczno-resocjalizacyjne.
Naley zastanowi si nad rozwijaniem biomedycznych metod korekcji zachowania
(farmakoterapia agonistami serotoniny, dopaminy i acetylocholiny).
Uycie przesanek natury neuropsychologicznej do podejmowania decyzji o
warunkowym zwolnieniu, udzielaniu przepustek, interpretacji zachowania winia
przebywajcego w zakadzie karnym.

W przypadku opiniowania na potrzeby sdu i tworzenia kodeksu karnego naley

wicej uwagi powici przypadkom, w ktrych deficyty emocjonalne, a nie
intelektualne i nie psychoza wywouj zachowania skrajnie agresywne i zabjstwa
dokonywane z zimn krwi. Psychopatia jest przede wszystkim deficytem
emocjonalnym, trudno jednak twierdzi, e osoba psychopatyczna z penym
rozmysem wybraa sobie wybrakowany" mzg, pozbawiony moliwoci
przeywania tego, co wydaje si sensem ycia uczu.

Prezentacja pod tytuem Zimni, agresywni, zabjczy analiza neuropsychologiczna

funkcjonowania osb z cechami psychopatii" jest podstaw wystpienia autora (wykad otwarty),
ktre miao miejsce w styczniu 2005 roku w Szkole Wyszej Psychologii Spoecznej w Warszawie
na zaproszenie Czonkw Koa Naukowego Psychologii Kryminalnej przy SWPS.