Hodowla owadw uytkowych

Pszczelnictwo i pszczelarstwo-Pszczelarstwo rzemioso rolnicze zajmujce si hodowl pszcz, wywodzce si od bartnictwa.

Odmiennym pojciem jest pszczelnictwo, czyli nauka o pszczelarstwie.

Polimorfizm u pszcz

Pszczoy podobnie jak i inne owady yjce gromadnie cechuje polimorfizm, czyli wielopostaciowo. Oprcz samicy -
matki i samca - trutnia wystpuje trzecia posta - pszczoa robotnica o uwstecznionych eskich narzdach rozrodczych.
adna z trzech postaci pszczl nie jest zdolna do samodzielnego ycia poza rodzin i gniazdem zbudowanym zbiorowo
przez robotnice.
Zadaniem matki jest skadanie jaj, z ktrych rozwijaj si wszystkie osobniki danej rodziny. Ponadto obecno matki
wywiera decydujcy wpyw na spoeczne ycie rodziny.
Rola trutnia ogranicza si do unasienniania modych matek.
Matka pszczela przy bardzo duej plennoci nie wykazuje adnego zainteresowania potomstwem. Caa troska o
wychowanie kolejnych pokole spada na robotnice, ktre ponadto zajmuj si budow i utrzymaniem gniazda, jego
ochron oraz gromadzeniem zapasw. Zarwno matka jak i trutnie nie s w stanie zdobywa samodzielnie pokarmu.
Odywiaj si si przetworzonym lub produkowanym przez robotnice pokarmem.

Gatunki owadw pszczoowatych wykorzystywanych przez czowieka

Murarka ogrodowa- jako zapylacz rolin w sadach, ogrodach (pszczoy samotnice, nie yj w ulach, nie produkuj miodu)
Noycwka pospolita-pszczoa samotnica, take jako zapylacz
Trzmiel- take jako zapylacz

Najwaniejsze nektarowe i pykowe poytki pszczele wystpujce w Polsce w czasie caego sezonu pszczelarskiego

Poytek pszczeli zebrane przez pszczoy surowce do wyrobu miodu, lub obszar wystpowania tych surowcw.

Poytek pszczeli przyniesiony do ula, czyli wzitek pszczeli, to zebrane pyki kwiatowe, nektar oraz spad (czyli odpowiednio
poytek pykowy, nektarowy lub spadziowy), bdce pokarmem oraz surowcem przerabianym przez pszczoy na mid i pierzg.

Wyrnia si poytek pszczeli wiosenny (zwany wczesnym), poytek pszczeli letni oraz pnoletni (zwany pnym) [1]. Poytek letni
stanowicy gwne rdo surowca do wytwarzania miodu wystpuje zazwyczaj na przeomie czerwca i lipca, tj. podczas kwitnienia
licznych rolin miododajnych, dlatego te nazywany jest poytkiem pszczelim gwnym.

Poytek to rwnie okrelenie roliny miododajnej, z ktrej pochodzi mid. W tym znaczeniu wyrnia si m.in. poytek lipowy,
rzepakowy, akacjowy, spadziowy, wrzosowy, wielokwiatowy czy gryczany.

Poytkiem pszczelim okrela si take obszar wystpowania w przyrodzie bazy pokarmowej dla pszcz miodnych, czyli nektaru i
spadzi.

Dobra baza poytkowa to nie tylko korzystne pooenie duych skupisk rolin miododajnych w odlegoci do 2 kilometrw
(przecitny zasig pszcz robotnic), ale take rwnomierne zrnicowanie w czasie, uwzgldniajca sezonowo kwitnienia
poszczeglnych gatunkw.

Przyczyny regresu bartnictwa w Polsce (Kuwa normalnie duo tego)

Bartnictwo dawna forma pszczelarstwa lenego, polegajca na chowie pszcz (gwnie pszcz lenych, tzw. "borwek") w
specjalnie w tym celu wydronych dziuplach drzew, czyli barciach. Szczytowy rozwj tej profesji przypada w Polsce na
wiek XVI i XVII, zanika w wieku XIX. Zbieraniem miodu zajmowali si bartnicy, zwani rwnie bartodziejami. By to zawd
dziedziczny. W Polsce piastowskiej jedynie bartodzieje mieli przywilej dostarczania miodu na dwr ksicy. Posiadali wasne cechy,
regulujce zwyczaje, rozsdzajce spory. Barcie lokowano przewanie na dbach i sosnach, rzadziej grabach,bukach czy lipach.
Barcie wykonywano w miejscach, gdzie pie osiga metr rednicy lub wicej. Najwicej barci dziano w sosnach, ktre musiay
rosn ok. 120 lat, aby osign odpowiedni do tego rozmiar.

Bartnicy wspinali si do barci przy pomocy powrozw, tzw. leziw, pniej drabin. Przed wyjciem plastrw miodu pszczoy
podkurzano przy uyciu fajek bartniczych, naczy dymnych czy pochodni.

1
Najwaniejsze roliny miododajne tamtych czasw to wrzosy i lipy. W pniejszym okresie wan rol odgryway roliny uprawne i
pastewne jak rzepak,ubin czy koniczyna.

Wczeniej istniejce, a nie spisane, prawa dla bartnikw zostay uznane przez krla Kazimierza Wielkiego i umieszczone w statutach
wilickich w 1347 roku - najstarszej kodyfikacji polskiego prawa. W latach 1750-1800 notowano 20 tys. zajtych przez pszczoy barci
na Pomorzu Zachodnim. W Krlestwie Kongresowym w 1827 r. byo ich 70 tys. Na pocztku XX wieku Blank-Weissberg odnalaz
ju tylko nieliczne uywane barcie w Puszczy Biaowieskiej. Od czasw redniowiecznych bartnicy polscy zrzeszali si w
osobnych bractwach bartnych.

W XXI wieku rozpoczto w Polsce prby reaktywacji bartnictwa przy pomocy bartnikw sprowadzonych z Baszkirii w
Nadlenictwie Spaa, w Puszczy Pilickiej koo Tomaszowa Mazowieckiego[1].

Podzia typw uli

Mieszkanie pszczele nazywamy ulem, ul za wraz z gniazdem pszczelim pniem. Gospodarstwo pasieczne skada si z pni oraz
sprztu pasiecznego.

Wyrniamy nastpujce rodzaje uli:

Ule dostpne z boku

Pierwotnie pszczoy gniedziy si w wyprchniaych dziuplach drzew, pniej ludzie wydubywali w rosncych drzewach, gwnie
iglastych, zagbienia zamykane deszczkami i w nich osadzano pszczoy; takie mieszkania pszcz nazywamy barciami. Zazwyczaj
zagbienia na barcie robiono wyej nad ziemi, aby utrudni kradzie miodu przez ludzi i niedwiedzie.

Prawo robienia barci zwykle dzierawi bartnik od waciciela puszczy czy boru; prawo to opaca mu miodem i woskiem. Stare
kroniki podaj, i bardzo czsto opata z barci bya jeeli nie jedynym, to gwnym dochodem waciciela puszczy. Taki sposb
gospodarki pasiecznej przetrwa dugie wieki, tak u nas jak i w krajach ssiednich.

Wycinanie borw zmusio bartnikw do cinania takich barci i przenoszenia ich bardziej osiedli ludzkich. Bar wycita z drzewa
i postawiona pionowo to ul koda stojak; ustawiona poziomo to koda leak. Pniej dubano w citych pniach drzewnych
zagbienia, pocztkowo okrge, pniej prostoktne. Taka koda o zagbieniu prostym daa pocztek pniejszym ulom dostpnym
z boku, jak ule Ciesielskiego, Czyki i duej iloci systemw uywanych w Niemczech. Dla uatwienia wyrobu takich uli zbijano je
pniej z grubych bali, zamykane za byy desk tworzc jakby szaf.

W roku 1838 Jan Dziero ze lska zastosowa do swoich uli skrzynkowych, otwieranych z boku tzw. snozy, tj. listewki o szerokoci
25 mm, ktre wysuway si w wyobione w bocznych ciankach ula specjalne rowki. Do snozw zaopatrzone w paski woszczyny,
pszczoy przyrabiay plastry, ktre mona byo wyjc z ula kolejno, po oderniciu ich noem od bocznych cian.

W ulu tym w jednym boku wszym znajdowa si zatwr do zamykania wntrza. Szeroko ula wewntrz wynosia okoo 25 cm,
gboko zaleaa od iloci plastrw; przewanie budowano ule na 12 plastrw.

Snozw w ulach Dzieronia miecio si kilka kondygnacji, zwykle 3 4, a to dla tego, eby atwiej byo manipulowa niskimi
plastrami; gniazdo w tym ulu mona byo ju rozebra, wyjmujc snozy z przyrobionymi plastrami i zoy z powrotem nie niszczc
komrek pszczelich. Jedne ule, budowane na kilka kondygnacji, byy mniej gbokie, lecz za to wysokie i nazyway si dzierony
stojaki inne za byy budowane najwyej na wysoko dwch kondygnacji, ale za to gbsze bo na 16 20 plastrw z jednej
kondygnacji, nazywane byy dzieronami leakami, zaopatrzonymi w dwa zatwory, a wic ul otwierano z obu stron.

Ule Dzieronia bardzo szybko rozpowszechniy si niemal po caej Europie, a obecnie mona je spotka w skansenach.

Ul wielkopolski jego wntrze podzielone zostao na dwie czci: doln (gniazdo) nazywane miodni, dolna cz ula od grnej
bya oddzielona powok rodkow zaopatrzon w krat odgrodow celem utrudnienia matce przejcia do magazynu miodnego.
Wymiar ramek jednakowych w oby przedziaach wynosi: wysoko 25 cm, dugo 35 cm.

Ule poziome

2
Ul warszawski posiada ramki wyjmowane z gry lecz skada si tylko z jednej czci, w bocznej za cianie jest zaopatrzony
w drzwiczki. Wymiary ramek: wysoko 25 cm, dugo 35 cm, szeroko 2,5 cm. Ul ten zaopatrzony jest w kratwk prowadzon
w ramk cile wchodzc do wntrza ula, suy ona do ograniczenia matki w czerwieniu.

Do uli poziomych zaliczamy take:

ul ksikowy Hubera;

ul ksidza Dolinowskiego;

ul Lewickiego.

Ule nadstawkowe

Zbytnia rnorodno w rodzajach uli w naszych pasiekach nie jest wskazana, utrudnia to planow gospodark pasieczn. Im mniej
systemw uli, tym atwiej dostosowa si do sprztu pasiecznego, niezbdnego w produkcji miodu. Dlatego aby zapobiec dalszemu
wprowadzeniu do naszych pasiek coraz to innych wymiarw ramek, pszczelarze postanowili zaleca tylko kilka rodzaji uli.
Odpowiednie rozmiary uli i ramek usprawniaj prac w pasiece. Przy budowie ula naley mie na uwadze stosowanie konstrukcji
prostej, co uatwia transport i docieplenie ula por zimow.

Wykonanie uli rnych systemw jest podobny, jedynie wymiary poszczeglnych elementw bd rni si midzy sob. Ramka
jest elementem charakterystycznym, natomiast rozwizania konstrukcyjne samego ula mog by rne. Jedne ule mog mie ciany
grube, inne cienkie, jedne maj dna stae inne ruchome itp.

Miejsce gromadzenia si trutni i dlaczego ich odkrycie miao istotne znaczenie dla hodowli pszcz?

Na loty godowe zaczynaj wylatywa trutnie 16 dniowe. Modsze opuszczaj ul na krtko, dokonujc jedynie oblotw, ktre
umoliwiaj im oddanie kau i stanowi rodzaj przygotowania do lotu godowego. Trutnie z rnych rodzin i pasiek w oczekiwaniu na
nieunasiennione matki gromadz si w powietrzu, latajc nad stosunkowo niewielkimi obszarami, zwanymi miejscami gromadzenia
si trutni. Jest rzecz bardzo interesujc i do dzisiaj niewyjanion, dlaczego tylko w tych miejscach matki pszczele s dla trutni
atrakcyjne, a znajdujce si poza tym obszarem, w tym rwnie w gniedzie, w ogle nie. Miejsca gromadzenia si trutni s rne.
Mog to by pola ze zmieniajc si upraw, ki, przestrzenie pooone w kotlinie lub na pagrku, otoczone lasem lub odsonite.
Nie wiadomo, co czy wszystkie te przestrzenie, powodujc, e trutnie wanie nad nimi oczekuj na matki, jak rwnie co jest
przyczyn, e matki wanie tam przylatuj.

Trutnie lataj przy ciepej i sonecznej pogodzie, wymagaj temperatury co najmniej 180C. Loty zaczynaj si okoo godziny
dwunastej, najintensywniejsze za s midzy trzynast a pitnast. Osobniki wracajce z miejsc gromadzenia si trutni, a take z
oblotw, czsto bdz. Rodziny wychowujce trutnie przyjmuj je atwo, pomimo e s obce. Natomiast te, ktre przestay
pielgnowa czerw trutowy, nie przyjmuj do ula ju adnych trutni, nawet wasnych. W warunkach nie sprzyjajcych wychowowi
czerwiu, na przykad podczas dugotrwaego niedostatku pyku lub pod koniec sezonu produkcyjnego, pszczoy nie tylko usuwaj
czerw trutowy z komrek i nie wpuszczaj adnych trutni do ula, ale take wypdzaj te osobniki, ktre si w nim wychoway.
Zainteresowanie pszczelarzy trutniami wynika gwnie z ich rozrodczej funkcji. Obecnie, gdy metody hodowli matek s bardzo
dobrze opracowane i upowszechniona zostaa technika ich inseminacji, wzroso ono jeszcze bardziej. Prowadzone s liczne badania
nad czynnikami pozwalajcymi na wychw trutni wczesn wiosn oraz nad sposobem przetrzymywania ich przed seryjnym
unasiennianiem matek. Poszukuje si take metody przeduania okresu wychowu trutni przez rodziny pszczele. Podejmowane s
ponadto prby przechowywania ich nasienia. Wszystkie te badania wi si z programami hodowlanymi prowadzonymi na gatunku
pszczoy miodnej.

Kto, w jaki sposb i kiedy odkry zjawisko wielokrotnej kopulacji matki?

Jan Dzieron (chyba ten gociu) w 1835 roku.

Mimo e zjawisko to polegajce na rozmnaaniu si bez udziau samcw, tj. wydawaniu potomstwa z niezapodnionych jaj, byo
stwierdzone ju wczeniej u niektrych gatunkw zwierzt i u przedstawicieli innych grup stawonogw (np. mszyce, niektre
roztocze) to jego odkrycie przez Dzierona u pszcz stao si rewelacj w wiecie naukowym i pszczelarskim. Jak to czsto bywa,
miao ono charakter przypadkowy. Z relacji Dzierona wynika bowiem, e w jego pasiece w wyniku poczenia si dwu naturalnych
rojw, pierwaka (ze star matk) i druaka (z matk mod), doszo do walki midzy matkami. Stara zgina, a moda stracia skrzydo
i nie bya zdolna do latania. Nie majc moliwoci odbycia lotu godowego i unasienienia si, zacza czerwi w nowo zbudowanych
przez robotnice plastrach i skadaa niezapodnione jaja, z ktrych nastpnie rozwiny si trutnie. Odkrycie to miao miejsce w roku
1835, a jego wyniki Dzieron potwierdzi poprzez liczne eksperymenty. Wzbudzio ono szereg kontrowersji i nie od razu zostao
3
przez wspczesnych Dzieronowi zaakceptowane. Niektrzy prbowali bowiem udowodni, e pe pszcz nie zaley od
zapodnienia jaja, a determinowana jest np. przez robotnice karmicielki. Ostatecznie suszno teorii zostaa potwierdzona i uznana
przez autorytety naukowe i specjalistw z dziedziny zoologii, fizjologii i genetyki oraz przyjta take przez znanych pszczelarzy.
Rwnie wieloletni przeciwnicy Dzierona zweryfikowali swoje pogldy i przyznali mu racj, a niektrzy z nich z zagorzaych
oponentw stali si jej zdeklarowanymi propagatorami.

Okrycie przez Dzierona partenogenezy i udowodnienie, e nieunasienione matki, w przeciwiestwie do unasienionych, z ktrych jaj
mog rozwija si wszystkie trzy postacie pszcz dorosych (robotnice, matki, trutnie), czerwi "na trutnie" byo dla niego inspiracj
do dalszych bada. W ich wyniku zaobserwowa on, e mode matki opuszczaj ule i udaj si na lot godowy, w czasie ktrego
nastpuje kopulacja. Odbywa si ona w powietrzu na odpowiedniej wysokoci i bior w niej udzia trutnie pochodzce z rnych pni i
pasiek, co sprzyja naturalnej konkurencji samcw i pozytywnej selekcji. Ten dobr naturalny zapobiega chowowi wsobnemu i
wyradzaniu si pszcz oraz sprawia, e z matkami cz si najsilniejsze, w peni dojrzae i najlepiej wyksztacone samce, ktre
przekazuj potomstwu najlepsze cechy gatunku. Dzieron zaobserwowa u matek powracajcych z lotw godowych tzw. znami
weselne (fragment aparatu kopulacyjnego samca) jako dowd odbytej kopulacji. Ich zbiorniczki nasienne, w przeciwiestwie do
zbiorniczkw matek nieunasienionych, wypenione s nasieniem trutni, ktre wystarcza do skadania zapodnionych jaj w cigu
niemal caego ich ycia, tj. przez kilka sezonw pszczelarskich. Stwierdzi te, e starsze - kilkuletnie matki, na skutek uszkodze
ciaa, przebytych chorb lub wyczerpania si nasienia, skadaj coraz mniej jaj, ktre w wikszoci nie s zapodnione i rozwijaj si
z nich trutnie. mier matki powoduje, e w osieroconej rodzinie do skadania jaj przystpuj zwykle mode robotnice, tzw. trutwki,
ktrych czerw, podobnie jak w przypadku matek nieunasienionych, jest trutowy. Obserwacje Dzierona dotyczce powstawania trutni
z niezapodnionych jaj, a matek i robotnic z jaj zapodnionych, zostay potwierdzone w badaniach cytologicznych.

Z innych wanych obserwacji Dzierona wymieni mona wiele spostrzee, ktre s zgodne z wynikami bada wspczesnych
naukowcw i obserwacjami pszczelarzy, np. na temat dugoci ycia pszcz, zimowania trutni w rodzinach bezmatecznych, tacw
pszcz rojowych, w czasie ktrych robotnice wywiadowczynie mobilizuj swoje wsptowarzyszki do opuszczenia miejsca
uwizania si roju i udania si w kierunku znalezionego wczeniej miejsca odpowiedniego do zaoenia gniazda.