SA Fen Bilimleri Enstits Dergisi

1 (1997) 9-12

ISLAK AYIRICILARDA PARTIKUL TUTMA MEKANIZMALARI I:

ATALET KUVVETI ETKISI

.
Tevfik Gernci ve Recep Ileri

/)1akarya niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm

54040 Esentepe Kamps, Adapazarl

Abstract - Because of rapid increase in air pollutats uzaklatnlinas yer alnaktadr. Islak aynclarn bu

and reaching at the critica! cnission values to disturb alna prensibi drt aamada gereklenektedir [ 1]:
the life of livings, it is nportant to investigate the
effective air pollution control methods. In this papec 1. Y kana svsun toz-gaz kanmna verilmesi
the wet scrubbers will be examined in tenns of their 2. Toz partikllerinin ykama svsyla birlikte
type, application area, calleetion efficiency and hareketinin tenini
nechanisns of dust calleetion (specially inertial
3. Toz partikllerinin ykama svs zerine

inpaction and flow-line interception effects). getirilmesi

4. Ortaya kan toz-su kanmnn gaz akndan

zet - Havay kirletici naddelerdeki luzl art ve
ayrlmas.
enisyon deerlerinin canllann yaanrn tehlikeli
boyutlara sokacak snrlara ulamas asndan artk Kuru olarak alan toz tutucularla karlatnldnda
daha etkili hava kirlilii kontrol netotlanmn toz partikill lerin slak ayrtolmas bir ok avantaj
gelitirilnesi bir nem arzetmektedir. Bu makalede salamaktadr: Bunlardan balcalan ise slak
slak aynclar tip kullarnn alanlan, toplayc verimi ayrclarn yanc ve patlayc tozlann patlama ve
ve toz tut na nekaniznalan (zellikle atalet kuvveti ve yanma tehlikesini azaltmasL basit yaps nedeniyle
ak-izgisinde dene etkisi) asndan incelenecektir. daha ucuz., daha fazla alna gvenlilii ve daha
dk iletim nasraf olan bir konstrksiyona sahip
I. GIRI

olmalardr. Ayrca kat tozlarn tutulmas yannda

ayn anda gaz halindeki zellikle atk gazlardaki
Islak aynclar endstride kirli hava tenizlennesinde kkrtctioksit gibi zararl bileiklerin ayntnlmasn
tozlann ayrurlnas iin kullamlan cihazlardr. salar. Bunun yannda gazn soutulmas ve
Balca kullanm alanlarn ise elik.. kimya ve nemlendirilnesi gibi istenen dier etkilerde
metalrji endstrisi ve yanma prosesleri tekil gerekletirilebilir.
etnektedir. Islak ayncilann endstride ska
kullanlmasnn bir baka sebebi ise patlayc ve Islak aynclar ykayc svnn fklrtlmas ve akn

yapc tozlann tutulmasnda bez ve elektro fltrelerin yapsna gre balca grublandnlnas u ekildedir:

kullaulanad ve ayncada toz tutulmas yannda gaz Plakal ykama kolonlan (plate towers) sprey
halindeki zararl maddelerin (S02, CO, NOx, HCl v.b.) ayrclar (spray scrubber), dolgu-yatak ayrclar
ykanmasnn ( enisyon kontrolnn) istendii (packed-bed scrubber), mekanik ayrclar (mechanical
yerlerde uygulana alan bulmaktadr. scrubbers) ve Venturi ykayclar [I] [2] [3] [4] [5].
Islak aynclann dizaynnda gznnde bulundurulan
ll. ISLAK AYIRICILARIN TP VE ALIMA
dier zelliklerden birisi de toz tutma verimi ve cihaz
PRENSBLER
boyunca oluan basn kaybdr. Basn kayb hesab
ve deiik uygulamalanna Calver ( 1970) [7], Calvert
Islak ayrclar kirli hava temizlenmesinde ykama et.al. (1972) [4], Boll (1973) [6], Dau (1977) [8] ve
svs kullanan cihazlardr. Temizleme svs olarak ise Degani (1981) (9] tarafndan yaplan alnalar
slak aynclarda genellikle su kullanlmaktadr. Islak gsterilebilir.
aynclarn alna prensibi, istenniyen kirli
maddelerin ykana svs ile birlemesini salamaktr.
Bunu takibende ykama svsnn proses gazndan

 Islak Ay1nc1larda Partikl Tutma Mekanizmalan 1: Atalet Kuvveti Etkisi

m SU DAMLACIGI ZERNDE PARTKL Bu atalet kuvveti etkisine dayanan koliektr izafi

TUTMA MEKANZMALARI
Kat toz partikllerin su damlacklan (kollektrleri)
zerine toplanmas balca u mekanizmalardan
meydana gelmektedir:
Atalet kuvveti etkisi (inertial impaction)
Ak izgisinde deine etkisi (flow-line
interception)
Trblansl di:fzyon etkisi
Brown difiizyo n etkisi (Brownian diffusion)
Yerelrimi etkisi
Elektro-statik alan etkisi
Teo- ve Difiizyoforese etkileri (Theno- and
Diffisiophorese effects)
Youma etkisi (condensation effect)
llLA. ATALET KUVVE Ti E'I'KS
Kk toz partikilllerin atalet kuvveti etkisi ile
kendisinden olduka daha byk su damlacklar
(kollektr) zerinde tutulmas Seli'in damlack modeli
tantmna gre (ekil .), bir sv damlacnn
yalarondaki gaz akn izleyen toz partikll eri ktle
ataletlerinden dolay su damlac etrafnda hareketine
devam eden gaz ak izgilerinden sapmaya balarlar
ve damlack zerine arparlar. ok fazla kk
mikro-partikller (<L,< O.O1 J.Lm) ise gaz ak izgisini
izlerler ve damlaca arpmadan geerler. Sell (1931)
[10] bir sv damlacn (kollektr) izafi partikl tutma
verimini, ki bu aynca buluma olasl olarak da
isimlendirilmektedir, rahatsz edilmemi bir aktaki
partikl snr yollannn (limiting paths of particles)
arasnda kalan alann (7te2/4) damlacn projeksiyon
alanna (1tDd2/4) oran olarak ifade etmektedir:
tutma verimi Stokes saysna (Stk), yani atalet kuvveti
parametresine bal olarak ifade edilebilmektedir. zafi
tutma veriminin ampirik bir ifadeden kanlmasyla
ilgili olarak ise Calvert (1970) [7] aadaki denklemi
Walton ve Woolcock'un deney sonulanna dayanarak
nemektedir:
llA =[Stk 1 (Stk+0.35)]2
Burada Stk, Stokes saysdr.
Bu boyutsuz Stokes saysnda Cu Cunningham
dzeltme faktrn, Wr partikl ile damlack
arasndaki izafi hz, PP partikl younluun elp
partikl apn, Dd damlack apn ve J.1 gaz dinamik
vizkositesini gstenektedir. zafi tutma verimi iin
yine Behie ve Beecknans (1973) [ l l ], Schuch (1978)
[12], Beizae ve Tien (1980) [13], Placek ve Peters
(1980) [ 4] ve dier aratrmaclar tarafndan deiik
ampirik ifadeler literatrde verilmitir. Schuch [12] ise
izafi tutma verimini bilinen bir (gaz) ak alannda iki
boyutlu olarak partikl yolunun nmerik olarak
hesaplanmas yoluyla damlack Reynold says (Red)
ve Stokes saysna (Stk) bal olarak aadaki
denklemle ifade etmitir.
11A =[Stk/ (Stk+a)]b
Bu denklemdeki a ve b deerleri Tablo 1.'de
verilmitir. Tablo 1. 'de potansiyel ak iin a ve b
parametrelerinin deeri Langmuir tarafindan
verilmitir [15]. Behie ve Be I9nans ( 1973) [ 11] atalet

Tablo 1. vfi Tutma Verimi in a ve b Deerleri (12).

fe TtAiin Red aral a b

T Red>> [15] 0.25 2
Red= 60; 80 0.506 1.84
J.. Red = 40 1.03 2.07
1 Red= 10; 20 1.24 1.95
1 Red< 0.65 3.07
1
1

1 1 kuvveti parametresinin 0.083 S 0.6 aral iin

1 Fonda ve Heme'nin analitik sonulanna dayanarak
l
nerdikleri izafi tutma verimini aadaki denklemle
1 "
venilerdir.

dp
1lA= 0.0036- 0.2323 Stk+ 2.422 StY- 2.033 St2

ekil 1. Kresel Bir Kollektr (Sv Damlack) Etrafndaki Akta (1992) [16] sktnlamaz bir ak
Hahn
Partikl Yolu (Sell, 1931) [10]. .
ortamnda boyutlu ve zamana bal, kresel bir

lO
 T.GEMCi, R.iLERi

kollektr etrafndaki akn nmerik simulasyonunu bu

koliektr zerinde partikl tutulmasn incelemek iin
yapmtr. ekil 2., bu yaplan hesap sonulannn
Hahner (1992) [17] tarafindan elde edilen deney
sonulanyla karlatnlmasn gstenektedir.

IILB. AKI-ZGSiNDE DEGME ETKS VE

DGER MEKANizMALAR

/
D <i

Sv damlac zerinde partikl tutma

mekanizmalanndan ak-izgisinde deine (flow-line
interception) ise ekil 3. 'e gre u ekilde
aklanabilir. Eer bir ak izgisi koliektr evresinde
bir pa rtikl yanap uzakl iindeki bir blgeden
geiyorsa, ak izgisi boyunca haraket eden bir
partikl kollektre deecek ve atalet kuvveti veya
Brown difuzyon etkisi o lmakszn koliektr tarafndan
tutulmu olacaktr (3].

ekil 3. Ak izgisinde Deme Etkisi (Flow-line Interception) (3].

"'
..

Brown difzyon etkisi daha ok 0.3 J.tmden kk

t

,.
Brownian hareketini izleyen partikllerde etkili

.,
olmaktadr ve genellikle slak aynclarda ihmal
.

edilecek seviyededir. Trblansl difzyon etkisi, 1

1
..
..

m'den kk toz partikilllerin tutulmasnda ok etkili

"5
> olmaktadr. Islak aynclarda trbJansl difzyon
Cff

mikro-partikilllerin

,..

etkisiyle sv damlacklar
-
::s
:s
r-
t;-:
tarafndan tutulmasyla ilgili olarak ilk defa bir
::5
matematik modelierne ve hesap yntemi Gernci (1993)
-+--.;...
;;;:: ...-..-----t--t--1
-

o
Q.Ot CL5 1 (-) $ 10 [ 18] tarafndan gelitirilmitir. Bu almada
snc .. Waterloo tipi bir slak aynccia kat toz partiklleri
ieren trblansl gaz ak pnmatik bir enjektrden
. fkrtlan su damlacklanyla (spray) birlikte slak
dp Vp
aync toz tutma verimini hesaplamak amacyla
X Jllll 1 JO m/1 boyutlu ve zamana bal nil'lerik bir simulasyonla
6 3.$ Jllll 1 20 m/
gerekletirilmitir. Islak . aynclarda trblansl
V 10 Jllll 1 10 fl:4/1
o u .,... 1 2D ml difzyon etkisiyle toz tutma verimi atalet kuvveti
<> 2.2 f.UQ 1 JO m/ etkisinin aksine partikl apnn klmesiyle
u .,. Jll 1 20 ral
artmaktadr [18].
8 I.Z JliD 1 2D rr/1
Korelasyon Erisi
Num Simula.svon -
Placek ve Peters ( 1980) [14] difzyoforese etkisini
-- Korelasyon Erisi incelemitir. Elektro-statik alan etkisi ise baz
durumlarda slak aynclarda verimi dahada artnak
amacyla kullanlabilmektedir. Youma etkiside
belirli miktarda slak ayncnn toz tutma verimini
iyiletirebilmektedir. Bu etki daha ok slak ayncdaki
gaz ak esnasnda su buhannn toz partikller
ekil 2. Deney ve Hesaba Dayal Koliektr zaf Tutma Verimi [16].
zerinde youmas ve partikl apn byiterek
onlann daha kolay ayntnlmasru salamak eklinde
ortaya kmaktadr.

ll

 Islak Aynclarda Partikl Tutma Mekanizmalar : Atalet Kuweti Etkisi

IV. SONU [12] G. Schuh, r.'Theoretische und experimentelle

Untersuchungen zur Auslegung von

1 m' den byk toz partikilllerin tutulnasnda iki toz Napabscheidem", Dissertation, Universillit
tutma mekanizmas etkin rol oynamaktadr: Bunlardan Karlsruhe, Almanya 1978.
biri atalet kuvveti.. dieri ise ak-izgisinde deme [13] M. Beizae ve C. Tien, ''Parti ele Depasition
etkisidir. Islak aynclarda (zellikle Waterloo tipi on a Single Spherical Collector: A
slak ykaycda) trbillansl difzyon etkisi daha Three Dimensional Trajectory
kk mikro-partikiillerin (dp<l m) ayntnlmasnda Calculation", The Canadian J.
nemli bir yer tekil etmektedir. ofChemical Engineering, 58, pp 12-24,
1980.

KAYNAKLAR [14] T.D. Placek ve L.K. Peters'l ' A

Hydrodynanic Approach to Particle Target

[1] E:fficiency in the Presence of

E. Weber ve W. Brocke .. . Apparate und
Diffusiophoresis", J. A erosol Sci. ., l l,
Verrabren der industriellen Gasreinigwg.
pp 521-533., 1980.
Band 1: Feststoffabscheidung'', R
[15] N.A. Fuchs, The Mechanichs of Aerosols'),
Oldenburg-Verlag, Mnchen-Wien,
1972. Perganon Press, 1964.

[2] R.A. Corbitt '-\';tandard Handbook of [16] A. Hahn'l .. ber die numerische /Simulation

Environnental Engineering", McGraw-Hilt der instationaren Umstrmung einer

Kugel im Plattenkanal und der
Ine., ABD 989.
Partikelabscheidung an der Kugel bei
[3] R.H. Perry ve D.W. Green, "Perry
mittieren bis hohen Reynoldszahlen
c:hemical Engineers' Handbook 6t
",
'',

Dissertation, Universitat Kaiserslautem..

Ed., McGraw-Hill, Ine, 1984.
Alnanya, 1992.
[4] S. Ca1vert .. J. Goldschmidt, D. Leicht ve D.
[17] F. Halner, '"'1nterner Bericht ber die
Mehta.. .. Wet Sycrubber System 51tudy, Vol. 1:
Partikelabscheidung am Kugelkollektorn,
Scrubber Handbook)', NTIS.. U.S.
Universitat Kaiserslautern, Almanya,
Environnental Protection Agency ..
Washington. D.C., ABD., 1972. 1992.

(5] [18] T. Genci, '"'-Partikelabscheidung in

VDI Richtlinie: Naparbeitende Abscheider.
.. .. Handbuch Reinhaltung der Luft ", VDI Na{Jentstaubern unter Bercksichtigung von

1.79, Band 6, I 980. lt'tirme- und S'toffaustauschvorgtingen ",

[6] R.H. Boll, .. ,Particle Calleetion and Pressure Dissertation U niversiUit Kaiserslautem .,

Alnanya 993.
Drop in Venturi Scrubbers", !nd. Eng. ( hem.
Fundam., Vol. , No. 1, pp 40-50, 1973.
[7] S. Calvert, '-'Venturi and Other Atomizing
Scrubbers Efficiency and Pressure Drop",
AJ( hE Journal. Vol. 16.. No. 3, pp 392-396..
1970.
[8] G. Dau .... Berechnung des Abscheidegrades
von Venturi-Naj3entstaubem '',
Dissertation Universitiit KaiserslautetR
Almanya 1977.
[9] D.D. Degani ve G.I. Tardos, ' Inertial
Depasition of Smail Partictes On a
Sphere at Intenediate and High Reynolds
Numbers: A Time Dependent Study"
JAPCA, YoL 31, No. 9, pp 981-986, 1981.
[ 1 O] W. Seli ......Staubabscheidung an einfachen
Krpem in Luftfiltem'' .. VDJ-
rorschungsheft, Nr.347, 193 I.
[ 11] S. W. Behie ve J.M. Beeckmans, 'On the
Effciency of a Venturi Scrubber" The
c:anadian J. of Chemical
EnRineering, 5 L. pp 430-433 1973.

12