NOBEL 1950

Bertrand Russell
/C W A

S
cem yaynevi
ktidar
 tr
<
Q

H
*

rJt
LU
co
C0
D
CC
O
z
<
GC
H
C
LU
m
 K T D A R
 NOBEL DZS

zgn Ad: Power: A New Social Analysis (1938)

Cem Yaynevi'nde
Birinci Bask, 1990
 ik t id a r
Trkesi :
Mete Ergin

Kurucusu:
OUZ AKKAN
cem yaynevi
Nuruosmaniye Cad. Kardeler Han
CAALOL-lBT.
Y A Y L A C IK M ATBAASI
S T A N B U L 1990
 N D E K L E R

1. Blm
KTDAR GDS 9
2. Blm
NDERLER VE NDERLER ZLEYENLER 16
3. Blm
KTDARIN BMLER 35
4. Blm ,
RUHBAN SINIFI KTDARI 50
5. Blm
KRAL KTDARI 76
6. Blm
YALIN KTDAR 85
7. Blm
DEVRM KTDARI 109
8. Blm
KTSAD KTDAR 124
9. Blm
DNCE ZERNDEK KTDAR 140
.10. Blm
KTDAR KAYNAKLARI OLARAK AKDELER 149
11. Blm
RGTLERN BYOLOJS 161
12. Blm
YNETMLERN YETKELER VE BMLER 183
13. Blm
RGTLER VE BREY 208
14. Blm
REKABET 218
15. Blm
KTDAR VE TRE KURALLARI 233
16. Blm
KTDAR FELSEFELER 259
11. Blm
KTDAR TREBLM 269
18. Blm.
KTDARIN YOLA GETRLMES 280
 Yzylmzn ikinci yarsnda nerede bir hakszlk
grlmse, ona ilk direnen Bertrand Russell olmu
tur. Toplumun zgrln, insanlarn kstlanmadan
dnmelerini salayabilmek iin yaz katndan ey
lem katma kadar bir ok giriimin kurucusudur. Ya
kn tarihteki bir olay hatrlayacaksnz, Vietnam sa
va sulularn yarglamak iin Russell bir mahke
me kurmutu. Bu, dnya bar iin gsterdii aba
larn eylemsel bir rneidir.

Matematiki ve filozof olan Russell, zel reni

minden sonra Trinity Kolejinde ve Cambridge niver
sitesinde okudu. 1872de Trelleckde (ngiltere) doan
filozof, babasndan Lo'rd sann da ald, ama bunu kul
lanmad. Matematikiliinden gelen salam dnme
yntemi ile ak, aydnlk ve tanmlama gc olan bir
anlatm biimi edindi. Sorunlarn zmlenmesinde
aklc yntemi kulland, politikadan ahlkbilime kadar
her alanda reformcu bir tutumu benimsedi. Onun dn
ya gr, hmanizm ve felsefi maddecilikten olu
ur. Bu iki ge, onun din ve ahlk alanndaki dogma
lara kar kn da aklar.
1927 ile 1932 arasnda at okul, ilerici bir eitim
yntemi uygulad. Russell'a gre eitimden ama, in
sann yaratc niteliklerinin gelitirilmesini salamak,
ona bu alanda olanaklar yaratmakt. zgrlk dn
cesinden ahlaksal sorunlara, sekse kadar yaamn her
dalnda reticilik ve yaratclk kavramlar, eitim
ve retime biim vermeliydi.

Birinci Dnya Savana kar knca hapse gir

di. Russellm savaa kar tutumu srecek ve kinci
Dnya Savandan sonra nkleer silhlarn yaylma
sn btn gcyle - yazlardan sokak gsterilerine
kadar - engellemeye alacakt.

Russell'm anlatmnn zellii, en g ve bilimsel

konulan popler dille yazmas ve bylece dar bilim
adamlar evresinden geni bir ounlua dncele
rini iletebilmesidir.

1950 ylnda Nobel Edebiyat Armaann kaza

nan Russell'm en nemli kitaplarnn banda Principia
Mathematica (Matematiin lkeleri) gelir. A. N. Whi-
tehead ile birlikte yazd bu kitaptan sonra onun Fel
sefe Tarihi'ne bak asn ortaya koyan Bat Felse
fesi Tarihi anlr.

Birinci Dnya Savandan sonra Sovyetler Birli

ini' ziyaret etti ve bir yl Pekinde felsefe profesr
l yapt.

Kendini mutlu bir karamsar diye nitelendiren

Russellm lkemizde yaynlanan kitaplarnn balca-
lar, Evlilik ve Ahlk, Bat Felsefesi Tarihi, Rlativite
nin Alfabesi, Bilim ve Din, Aylakla vgdr.

Russel, 1970 ylnda ld.

 I. Blm
KTDAR GDS

nsanla teki hayvanlar arasnda kimi ansal, kimi:

duygusal eitli ayrlklar vardr. Duygusal ayrlklarn bel-
liballarndan biri, insanlarn gl isteklerinden bazlar
nn, hayvanlarnkinin tersine, esas itibariyle snrsz ve do
yurulmak olanandan yoksun bulunuudur. Boa ylan yi
yeceini yedikten sonra, tekrar ackncaya kadar uyur;
eer teki hayvanlar ayn eyi yapmyorlarsa bu, ya yiye
ceklerinin yetmediinden, ya da dmandan korkmalarn-
dandr. Bir ka dnda, hayvanlarn eylemleri sa kalma
ve oalma gereksinmesine, bu iki temel gereksinmeye
dayanr; hayvanlarn eylemleri, bu iki gereksinmenin zo
runlu kld eylemler dna kmaz.
nsanlar iin durum bakadr. Geri insan soyunun b
yk bir blm vazgeilmez gereksinmelerini karlamak
iin, daha baka amalara harcayacak enerjileri kalma
yacak kadar ok almak zorundadr; ne var ki, geim
lerini salama balam olanlar, eylemden geri kalmaz
lar. Xerxes, Atina seferine kt zaman, besin ynnden
de, st ba ynnden de, kadn ynnden de hi bir ek
sii yoktu. Trinity Koleji'ne retim yesi seildii an
dan itibaren, Newton'n madd rahat salama balanm
bulunuyordu, ama Newton da Principiasn, madd ra
hatn salama baladktan sonra yazd. St. Francis ile
gnatius Loyola, Tarikatlarj kurarlarken, gereksinmeleri-
Tii gidermek zorunluluuyla hareket etmemilerdi. Bunla
rn hepsi de sivrilmi kiilerdi, ama ayn belirgin nitelik
ler, son derece tembel pek az insan dnda, herkeste g
rlebilir. Kocasnn i alanndaki baarsndan emin olan
ve almak zorunda kalma korkusu bulunmayan Bayan
A. zatrreeye yakalanma tehlikesini ok daha ucuz bir
yoldan nleyecei halde, Bayan B'den daha iyi giyinmek
ister. Eer 'Bayan A nn kocas bir soyluluk sanna ka
vuur ya da parlamentoya seilirse, kar koca ikisi de
sevinirler buna. Kuruntularda, hayal edilen zaferlere snr
yoktur, bu hayallere olabilir gzyle bakld m da, gerek
lemeleri iin aba harcanr.
Hayal gc, temel gereksinmeleri doyurulmu insan-
oullarn, dur durak bilmeyen abalara zorla ynelten bir
vendiredir. Pek oumuz yaammzda nadiren yle di-
"yebilmiizdir:

imdi lecek olsaydm eer,

Bu benim en mutlu anm olurdu, zira korkarm ki,
Ruhum alabildiine doymutur ve korkarm ki,
Bilinmeyen bir akibette bylesine bir doymuluun
Yerini alacak huzur bulunmayacaktr.

Pek ender olan tam mutluluk anlarmzda da, doymu

luun srekli olmadn bildiimiz iin. Othello gibi lm
istememiz doaldr. Srekli mutluluu salayacak ey, in
sanolu iin olanakszdr: yalnz Tanrdr tam mutlulua
erien, zira 'saltanat ve iktidar ve an ve eref Onundur.
Yeryzndeki saltanatlar, baka saltanatlarla snrldr;
yeryzndeki iktidar lm ksa keser; piramitler de dik
sek, 'lmsz iire bal' da olsak, yeryzndeki an ve
eref, yzyllarn geiiyle sner. ktidar az olanlara, an
ve erefi az olanlara, biraz daha fazlas yetecekmi gibi
gelir, ama byle sananlar yanlm olurlar: istekler dy-
mak bilmezdir, snrszdr ve on!ar ancak Tanrnn sonsuz
luunda yattrlabilir.
Var olmak ve oalmak hayvanlara yettii halde, in
sanolu yaylmak ister ve insanolunun bu konudaki istek
leri sadece hayal gcnn olanaklaryla snrldr. Her in
san, eer elinden gelse, Tanr gibi olmak ister; pek az
rastlanan baz insanlar vardr ki, bunun olanakszln
kolay kolay kabul edemezler. Bunlar, Milton'un eytany-
la ayn hamurdan yourulmu, tpk M iltonun eytan gi
bi, soylulukla inanszl kendilerinde birletirmi kiiler
dir. 'nanszlkla, dinsel inanlara dayanan eyi sylemek
istemiyorum: Birey olarak insan iktidarnn snrllnn ka
bul edilmeyiini anlatmak istiyorum. Soylulukla inanszl
n meydana getirdii bu devlere yakan karm, zellik
le byk fatihlerde belirgin olarak grlr, ama yine de
bunun bir krnts her insanda vardr. Toplumsal ibirlii
ni zorlatran da budur, zira her birimiz bu ibirliini, iin
de kendimize Tanr yerini verdiimiz. Tanr ve Tanrya ta
panlar arasndaki ibirlii biiminde anlamak isteriz, ite,
zaman zaman dalgalanmalara, kan dklmesine yol aan
rekabet hrs, can ve erefi tehlikeye atarak bakalarn
ynetmek gereksinmesi, bakaldrma drts bundan ile
ri gelir. Bireyin anari yolundan kendini zorla kabul e ttir
mesini nleyecek trel kurallarn gereklilii de yine bun
dan doar.
nsanolunun snr tanmayan isteklerinin en belliba-
llar, iktidar ve an kazanma istekleridir. Bunlar, her ne
kadar ok yakn akraba iseler de, ayn ey deillerdir: Ba
bakann anndan ok iktidar, Kraln ise iktidarndan ok
an vardr. Bununla birlikte, bir kural olarak, an kazan
mann eo kolay yolu iktidar kazanmaktr; bu, zellikle, ka
muyu ilgilendiren olaylarda eylemli rol oynayan kiiler iin
byiedir. Bundan tr, an kazanma istei de ounluk
la, iktidar sahibi olma isteinin dourduu davranlarn
aynn dourur ve bu iki gdye uygulama alannda hemen;
hemen hep zde gzyle baklr.
zel ktisad karn toplumbilimde temel gd ola
rak kabul edilebileceini ileri sren yerlemi fikirlere^
bal iktisatlarla, bu konuda onlarn grn paylaan
Marx yanlmlardr. Mal hrs, iktidar ve an hrsndan ay
rld zaman, snrldr; geimi salayacak insaflca bir pa
rayla doyurulabilir. Gerekten de pahalya doyurulabilecek
gl istekleri bize veren ey ise, madd rahatla kavu
ma istei deildir. Bozulma dolaysyle kle haline geti
rilmi bir yasama organ, ya da uzmanlar tarafndan se
ilen eski ahaserlerden meydana getirilmi zel bir re
sim galerisi gibi eyler, iinde rahat rahat oturulacak bir
yer salamak iin deil, iktidar ve an elde etmek iin
istenir. Akla yakn lde bir rahat, salama baland m,
bireyler de toplumlar da servetten ok iktidar peinde
koarlar: ktidar salamak iin servet sahibi olmak ya
da iktidarlarn arttrmak amacyla servetlerini arttrmak
isteyebilirler, oma her iki halde de bunlarn temel g
dleri iktisadi deildir.
Yerlemi grlere bal iktisatla, Marxist iktisa
dn dt bu yanlg sadece kuramsal olmayp, uygu
lama alannda ok daha byk nem tamaktadr ve
son zamonlardaki baz bellibal olaylarn yanl anlal
masna yol amtr. Ancak, toplumsal sorunlarda nemli
rol oynayan eylemlerin nedeninin iktidar ak olduunu
anlamak yoluyla eski ya da yakn a tarihi zerine, do
ru bir yorumda bulunulabilir.
Bu kitapta ben, fizikte nasl Enerji temel kavramsa,,
ayn ekilde sosyolojide de ktidar'n temel kavram oldu
unu kantlamaya alacam. Enerji nasl eitli biim
ler alyorsa, iktidarn da ayn ekilde, servet, silh gc,
sivil makamlar, dnceye sz geirme gibi biimleri var
dr. Bunlarn hi biri tekine stn saylamayaca gibi,
bu biimlerin hi biri tekileri kendinden tretmi de de
ildir. ktidarn bir biimini, diyelim serveti, tekilerden ay
r olarak incelemeye kalkmak ancak yarm bir baar
salar, tpk enerjinin bir biimini, teki biimleri de dik
kate almadan incelemeye almann belirli noktalarda ye
tersiz kalaca gibi. Servet nasl asker iktidarn ya da
dnce zerinde etki kurmann sonucu olabilirse, ayn
.biimde asker iktidar ve dnce zerinde etki kurabilme
de servetin sonucu olabilir. Toplumsal dinamiin yasala
r, iktidarn u ya da bu biimi iinde deil, sadece ikti
dar iinde anlatlabilecek yasalardr. Eski zamanlarda as
ker iktidar, iktidarn teki biimlerinden ayr durumday
d, bunun bir sonucu olarak da zaferler ya da yenilgiler
kumandanlarn rastgele niteliklerine bal grnyordu.
Zamanmzda ise. ktisad iktidar, btn teki iktidar bi
imlerinin kayna olarak ele alnmaktadr; bu da bence,
"tarihi tamamyla asker ynden ele alan ve bundan t
r modalar geen tarihilerinki kadar byk bir yanl
tr.. Propagandaya iktidarn temel biimi gzyle bakanlar
da vardr. Bu hi de yeni bir gr deildir; magna est
veritas et prevalebit1 ya da ehitlerin kan Kilisenin ek
tii tohumdur-, diyen eski zdeyilerde de bunu gryo
ruz. Bu grte de, asker ya da ktisad grteki ka
dar gerek ve yanlma pay vardr. Propaganda, eer he
men hemen tamamyla ortak bir gr yaratabilse, kar
konulmaz bir iktidar dourabilir; ne var ki, asker ya da
ktisad kontrol elinde bulunduranlar, eer isterlerse, bu
nu propaganda amacyla kullanabilirler. Konumuzla fizik
arasnda analoji kurmay srdrelim: ktidar da, enerji gi
bi srekli olarak bir biimden baka bir biime gemek
tedir ve bu biim deitirmelerin yasalarn aramak da
sosyolojiye der. ktidarn herhangi bir biimini, hele

1 Gerek ycedir ve sonunda egemen olacaktr. Lt. zdeyi.

.2 Tertullian'n bir zdeyii. (ev. Notu)
gnmzde ok yaplageldii gibi, zellikle ktisad bii
mini tekilerden ayrmaya almak, uygulama alannda
byk nem tayan yanllar dourmutur, hl da do
urmaktadr.
ktidar bakmndan eitli, toplumlar birbirlerinden bir
ok yollardan ayrlrlar. nce, bireylerin ya da rgtlerin
sahip olduklar iktidar derecesi bakmndan ayrlrlar; r
nein, rgtlenmedeki art dolaysyle Devletin bugn
eskisine oranla ok daha fazla iktidara sahip olduu apa
ktr. Toplumlar, birbirlerinden en etkili rgtlerinin cin
sine gre de ayrlrlar: Bir asker despotizm, teokrasi, pl-
tokrasi, benzerlikleri ok az olan tiplerdir. Toplumlar bir
de, iktidarn deiik yollardan elde edilii bakmndan ay
rlrlar birbirlerinden: Babadan oula kalan krallklar bir
cins yce kii ortaya karr; byk bir din adamnda ara
nlan nitelikler ikinci bir cinsi; demokrasi, nc bir
cinsi; sava da drdnc bir cinsi ortaya karr.

ktidara geme olanana sahip kiilerin saysn s

nrlayacak, aristokrasi ya da babadan oula kalma krallk
lar gibi toplumsal kurumlarn bulunmad yerlerde, genel
likle, iktidara geme ansna en ok sahip olanlar, iktida
ra gemeyi en ok isteyenlerdir. Bundan da, iktidarn her
kese ak olduu sistemlerde, iktidar salayan makamla
ra, bir kural olarak, sradan insanlardan olaanst ikti
dar akyla ayrlan kimselerin oturaca sonucu kar. k
tidar ak, insanolunun en gl gdlerinden biri olma
sna karn, hi de eit datlmamtr ve rahatlk ak,
zevk ak, hatt bazen onaylanmak ak ile snrlanmtr.
ktidar ak, fazla ekingen yaratllarda ndere uyma
klna brnmtr ki, bu da atlgan insanlardaki iktidar
drtsnn yaylma alann bytr, iktidar ak gsz
olan kiilerin, olaylarn akn etkileyebilmeleri olana da
ok azdr. Toplumsal deimelere yol aan kiiler, bir ku
ral olarak, toplumu deitirmek isteini kendilerinde g
 l bir biimde duyanlardr. Bundan tr de, iktidar ak,
nemlilikleri bir rastlantdan ibaret olan kiilerin belirgin
niteliidir. ktidar akn insanolunun biricik gds diye
kabul edersek, hi kukusuz yanlm oluruz, ama ikti
dar ak sosyolojinin inceleyecei deiiklikleri meydana
getiren bellibal gd olduuna gre de, bu yanl, sos
yolojideki ereti yasalan aratrmamzda bizi sanld ka
dar yolumuzdan saptrmaz.
Toplumsal dinamiin yasalar - bence- eitli biim
leri iinde dnlen iktidarla anlatlabilir. Bu yasalan
bulabilmek iin, nce iktidann biimlerini snflandrma
mz, sonra da bireylerin ve rgtlerin, ihsanlarn yaam
larna kumanda etme olanan ellerine geiri yollar ba
kmndan nem tayan, deiik tarihsel rnekleri gzden,
geirmemiz gerekir.
Btn kitap boyunca, iki amac birden gznnde tu
tacam: Toplumsal deiimlerin genel analizinde, iktisat
larn rettiklerinden daha elverili olduunu sandm
analiz yolunu nermek ve iinde yaadmz zamanla
yakn gelecei, imgelemleri on sekizinci yzyl ile on
dokuzuncu yzyln egemenlii altnda bulunanlar iin da
ha anlalr hle getirmek. On sekizinci ve on dokuzun
cu yzyllar, eitli bakmlardan teki yzyllardan aya
tutulmas gereken yzyllardr, bizlerse imdi, yine b ir
ok bakmlardan, bizden nceki o alarn yaant ve
dn biimlerine dner gibiyiz. Kendi amz, a
mzn gerektirdiklerini, eski ve orta alar anlamamz
arttr, zira kendini bo yere on dokuzuncu yzyl iin
geerli olan ak gereklerin egemenliine kaptrmam
bir ilerlemeye, ancak bylelikle varabiliriz.
 II. Blm
NDERLER VE NDERLER
ZLEYENLER

ktidar elegeirme drts iki biimde ortaya -

3<ar: Ak olarak (nderlerde); kapal olarak (nderleri iz
leyenlerde). nsanlar kendi istekleriyle bir nderin ard
na takldklar zaman, bunu, nderin kumanda ettii grup
yoluyla iktidar elde etmek amacyla yaparlar ve nde
rin utkular onlara kendi utkularym gibi gelir. Birok
insan, bal, bulunduklar grubu utkuya ulatracak yete
nei kendinde gremez ve bundan tr, stnln el
de edilmesi iin gerekli cesarete, basirete sahip grnen
bir nder ararlar. Dinde bile bu drty grrz. Nietszche
Hristiyanl, insanlara kle tresi alamakla sulam
tr, oysa Hristiyanlk teden beri u amac sonusal ut
ku bellemitir: 'Ne mutlu zayflara, zira yeryz onlara
kalacaktr. Ya da, bunu daha ak bir biimde ortaya
:koyan, u bilinen lhiyi ele alalm :

Savaa gidiyor Tanrnn Olu.

Bir krallk tac kazanmak iin.
Kan krnz sanca szlyor uzakta.
Kimdir onun ardnda giden?
Kendi elemini en iyi iebilen,
Aclarn rahata yenebilen,
Han srtnda sabrla tayabilendir,
Onun ardnda giden.
 Eer bu bir kle tresi ise, o zaman, seferin btn
cefalarna srf kar ve serven akna gs geren her
askerin, seim kampanyas srasnda cann diine taka
rak alan her politikacnn kle saylmas gerekir. Ne
var ki, aslnda, gerekten de yardmlamaya dayanan her
giriimde, nderin ard sra gidenler, psikolojik bakmdan
hi de nderin kendisinden daha fazla kle deillerdir.
rgtlenmenin kanlmaz hale getirdii ve toplum
daki organik dayanma gelitike, azalacana artan ik
tidar eitsizliini katlanlabilir yapan da ite budur.
Bilgimiz iine giren en eski alardan beri, insan top
luluklarnda iktidar dalm eitsizlii hep var olagelmi
tir. Bu ksmen d zorunlulua, ksmen de insan doasn
da bulunan nedenlere dayanmaktadr. Btn toplu giriim
ler ancak ynetici bir kurulu altnda gerekleebilir. Bir
ev yaplacaksa, evin plnlar zerinde birinin karar ver
mesi gerekir; demiryollar zerinde tren iletilecekse, va
r kalk saatlerini gsteren tarife makinistlerin keyfine
braklamaz; yeni bir yol yaplacaksa, yolun nereden ge
eceine birinin karar vermesi arttr. Demokratik yollar
dan seilmi bir hkmet de yine bir hkmettir, bundan
tr de, psikolojiyle hi bir ilikisi bulunmayan gerek
elerle, - eer giriimlerin baarya ulamas isteniyorsa -
buyuran birtakm insanlar ve onlarn buyruklarna boyun
een baka insanlar bulunmaldr. Bununla birlikte, bu ger
ekle, olgusal iktidar eitsizliinin, teknik nedenlerin zo
runlu kld iktidar eitsizliini at gerei sadece bi
rey psikolojisi ve fizyolojisiyle aklanabilir. Baz insan
larn karakterleri, onlar hep kumanda etmeye, tekileri
nin karakterleri de boyun emeye yneltir; bu iki u ara
snda da, baz durumlarda kumanda etmek isteyen, baz
durumlarda da ndere uymay yeleyen ortalama insan
lar yn bulunur.
Adler, nsan Doasn Anlama konulu kitabnda, bo
yun een ve boyun ediren olmak zere iki tip ayrr.
Uak ruhlu birey,' der Adler, 'bakalarnn koyduu ku
rallar v g yasalara gre yaar ve bu tip, deta iindere
gelen bir zorlamaya uyarak, kendine uaka bir yer arar.
Adler, devamla, Nasl herkesten stn olabilirim? diye
soran, boyun ediren tipin ise, bir yneticiye gereksinme
duyulduu zaman ortaya ktn ve devrimlerde ba
getiini syler. Adler, her iki tipi de, hi deilse her iki
tipin en arlarn, istenilmeyen tipler olarak niteler ve
bunlar eitimin rnleri sayar. 'Otoriter eitimin en b
yk kusuru, der Adler, 'ocua bir iktidar lks ala
mas ve ona iktidarn ele geirilmesine bal zevkleri gs
termesidir. Biz de Adlerin bu szne, otoriter eitimin
- ibirlii yapan iki insan arasndaki biricik ilikinin, biri
nin emir vermesi, tekinin de ona boyun emesi biimin
deki iliki olduu yolunda bir duygu alamas dolaysyle -
despot tip kadar, kle tip de yetitirdiini ekleyeceiz.
ktidar ak, eitli snrl biimler iinde her zaman
evrensel, ama salt biim iinde enderdir. Evinin yneti
minde iktidar sahibi olmaktan zevk duyan kadn, Baba
kann zevk ald siyasal iktidar biiminden pekl eki
nebilir; buna karlk, i sava srasnda Amerika Birleik
Devletlerini ynetmekten korkmayan Abraham Lincoln
byk bir olaslkla kendi evi iindeki bir savatan ka
nrd. Eer Bellerophon kazaya uramasayd, ngiliz subay
larnn verecei, filikalarla kama emrine, Napolyon belki
de kuzu gibi boyun eerdi. nsanlar iktidar ancak, insan
lar kendi yetenekleriyle idare edebileceklerine inandk
lar srece isterler, ama keadilerini yeteneksiz grdkleri
anda, bir nderin ardna taklmay yelerler.
Kumanda etme drts kadar gerek ve onun kadar
yaygn olan boyun eme drtsnn kk korkuya daya
nr. Dnlebilecek en yaramaz, en ele avuca smaz o
cuk etesi, yangn gibi korku verici bir durumda, yetkili
bir yetikinin emirlerine kuzu gibi boyun eecektir. Birin
ci Dnya Sava patlad zaman, Pankhurstlar, Lloyd Ge-
orgela bar yapmlard. Tehlike byk olduu zaman,
ou insanlar hemen bir Yetkili makam arar ve ona bo
yun eerler; bu gibi anlarda devrim karmay aklna ge
tirebilen kii pek azdr. Sava patlad zaman btn halk
Hkmete kar ayn duyguyu besler.
rgtler, tehlikeleri nlemek amacyla tasarlanm
olabilir de, olmayabilir de. Kmr madenleri iletmeleri gi
bi ktisad rgtler, baz durumlarda tehlikeyle iiedir, ne
var ki, bu gibi durumlar gelip geicidir ve bunlar atlatl
dktan sonra ktisad rgtler eskisine oranla daha da ser
pilir. Genel olarak, tehlikeleri karlama, ktisad rgtle
rin ya da iileriyle ilgili hkmet rgtlerinin esas ama
cnn bir blm deildir. Buna karlk, ordular ve donan
malar gibi, cankurtaran ve itfaiye kurulular da tehlike
leri karlamak amacyla meydana getirilmilerdir. Biraz
daha uzak bir anlamda, ayn ey, varlnn amac ksmen
insan yaratlnn derinlerinde yatan metafizik korkular
yattrmak olan dinsel kurulular iin de geerlidir. Bu
nun doru olup olmad konusunda kukuya den kar
sa, aaya aldm iki rnee benzer lhileri aklna ge
tirsin

Yzyllarn Kayas, benim iin yarl da,

Senin barnda saklanaym;
Seller gtrrken drt yan,
Ve frtnalar hl kkrerken,
Ey ruhumun sevgilisi, ey sa,
Brak senin sinene kanat aaym.

Tanr iradesine boyun eme kavramnn znde, yer-

yzndeki hi bir varla asla boyun emeyecek birok,
hkmdara din yolunda alalmay kabul ettiren, kesin bir
gvenlik duygusu yatar. Boyun ediimiz nder insan da
olsa, tanr da, btn boyun eilerin kk korkuya daya
nr.
Saldrganln kknn de korkuya dayand teden
beri kabul edileg^lmitir. Yalnz ben, bu kuramn biraz
fazla zorlanm olduunu kabul etme eilimindeyim. Ger
i baz saldrganlklarn, rnein, D. H. Lawrenceinki gi
bi saldrganlklarn temelinde korkunun bulunduu doru
dur. Ama korsanlarn bana geen adamlarn, yreklerin
de eskiden beri yer etmi baba korkusunu tayan kiiler
olduundan, ya da Napolyonun Austerlitz'de, Madame
Mere'le hesaplatn varsaydndan da ok kukudaym.
Attilann anas hakknda fazla bir ey bilmiyorum, ne var
ki, anasnn Attilay bebekken fazla marttn, Attila-
nn da sonradan bu markl yznden, kendisine za
man zaman kar koyduu iin dnyay sinirlendirici bul
duunu kukuyla karlarm. yle sanyorum ki, byk n
derlere esin kayna olan saldrganlk tipi, utangalktan
doan saldrganlk deildir; byk nderler, diyebilirim
ki, sadece yzeyle kalmayp, bilinaltnn derinliklerine
kadar ileyen olaanst bir kendine gven duygusuna sa
hiptirler.
Bir nder iin gerekli olan kendine gven duygusu
eitli nedenlerden doabilir. Kendine gven duygusu ya
ratan nedenler iinde, tarihte en ok rastlanan, kaltm
yoluyla ynetim yerinde bulunulmasdr. rnein, Kralie
Elizabethin buhran dnemlerinde yapt konumalarn
metnini okuyunuz: Bu konumalarda, kadnn stne
kan ve kadn da, kadn yoluyla ulusu da, ne yaplmas
gerektiini bildiine inandran hkmdar greceksiniz;
insanlara bylesine bir inan alamay ise hi bir sra
dan kii hayalinden geiremez. Kralie Elizabeth rnein
de ulusun karlaryla hkmdarn karlar birbirine uygun
du; ona Good ueen Bess demeleri de bundandr. O.
kimsede fke uyandrmadan, babasn bile vebilirdi. Ku
manda etme alkanlnn, sorumluluklar yklenmeyi ve
abuk karar almay kolaylatrdna kuku yoktur. Kalt
sal efi ardnca giden bir klan, oylama yoluyla efinr ken
di sese belki daha iyi ynetilir. br yandan, efini, ok
gze arpan deimlerinden tr ve nemli ynetim yer
lerinde byk deneyim kazanm kiiler arasndan seen
orta a kilisesi gibi bir kurulu, ayn adaki kaltsal
monarilerin elde ettii sonulara oranla ok daha iyi
sonular elde ediyordu.
Tarihte bilinen en yetenekli nderlerin bazlar devrim
ortamlar iinden kmtr. Biz imdilik, Cromvvelli, Naj
polyon'u ve Lenin'i baarya ulatran nitelikler zerinde
duralm. Bunlarn de, g dnemlerde kendi lkele
rine egemen olmular ve doutan boyun eer yaratll
olmayan yetenekli kiilerin kendi istekleriyle hizmet etme
lerini salamlardr. Yine bunlarn de, meslekdala-
rnn, zor durumlarda salam yargda bulunabilmek dedi
i niteliin yamsra, snrsz bir cesarete, snrsz bir ken
dine gven duygusuna sahiptirler. Bununla birlikte, n
den ikisi, Lenin'le Cromvvell bir tipe, Napolyon ise baka
bir tipe girer. Cromvvell de. Lenin de, bir eit derin, din
sel inan sahibiydiler ve yce bir amacn yerine getirilme
si iin atanm birer eli olduklarna inanyorlard. Bu ba
kmdan onlar, kendi iktidar drtlerini tartma gtrmez
bir kesinlikle hakl grmler ve her ikisi de iktidarn - lks
ve rahatlk gibi - kozmik amacn kimliiyle uzlamas ola
naksz nimetlerine nem vermemilerdi. Bu, zellikle Lenin
iin dorudur, zira Cromvvell, yaamnn son yllarnda, ba-
21 gnahlar ilediini kendi de kabul etmiti. Bununla bir
likte, gerek Leninin, gerek Cromvvellin ardlar sra gi
denlere nderliklerini kabul ettirecek bir gven duygusu
alayabilmeleri olanan salayan, onlara cesaret veren
ey, byk bir yetenein yamsra, inan sahibi de olula
ryd.
 Cromvvell ve Leninin tersine, Napolyon, n peinde,
kar peinde koan bir askerdi. Devrimin Napolyon'a
gun geliinin nedeni, onun devrim sayesinde frsat ele ge
irmi olmasndand, yoksa bu neden dnda devrim
umurunda bile deildi Napolyon'un. Her ne kadar Napol-
yon, Fransz yurtseverliini honut braktysa da. Fransa
da onun iin bir frsattan ibaretti; hatt Napolyon gen
liinde kafasndan Fransaya kar Korsika saflarnda ar
pmak dncesini bile geirmiti. Onun baars, bir
takm olaanst karakter niteliklerinden ok, sava tek
niindeki ustalndan ileri gelmitir: Napolyon, bakala
rnn yenilgiye urayaca durumlardan utkuyla kmasn
bilmiti. 18 Brumaire ve Marengo gtbi son derece cidd
durumlarda, Napolyon baarsn tamamyla bakalarna
borludur, ne var ki, o, yardmclarnn baarlarn da ken
di baarsna ekleyebilecek yeteneklere sahipti. Fransz
ordusu, tutkulu genlerle doluydu; teki tutkulu genlerin
baarya ulaamadklar yerde Napolyonun baarya ula
masn salayan ey, onun psikolojisi deil, zeksyd. Na
polyonun, en sonunda kendisini yere alan yldzna olan
inanc, utkular kazanmasna yol aan nedenlerden ileri
gelmiyordu; bu inan, onun utkularnn sonucunda do
mutu.
Zamanmza gelelim: Psikolojik olarak Hitlerin Crom
vvell ve Leninle, Mussolininin de Napolyon'la ayn snfa
sokulmas gerekir.
n ve kar peinde koan asker, ya da korsan reisi,
bilimsel tarihilerin sandndan ok daha nemli bir tip
tir tarihte. Bunlar, bazen Napolyon gibi, amalar tama
myla kiisel olmayan asker topluluklarnn bana gee
bilirler: Fransz devrim ordular kendilerine Avrupann kur
tarcs gzyle bakyorlard ve talya da. Bat Almanya
da onlar kurtarc saymt, ne var ki, Napolyon kendi
iine uygun denden fazla serbestlik getirmedi. Kiisel
olmayan amalar bir gereke olarak nadiren ileri srl
mtr. skender, Douyu Helenletirmek amacyla ie
balam olabilir, ama onun ard sra giden Makedonya
lIlarn, seferlerin bu ynyle fazla ilgilendikleri su gt
rr. Romal generaller, Cumhuriyetin son yz ylnda, o
unlukla para iin sefer ayor, askerlerinin balln ise
onlara toprak ve servet datmak suretiyle salyorlard.
Cecil Rhodes, Britanya mparatorluu'nda mistik bir inan
savyla ortaya atld, ama sonunda bu kr salayan bir
inan halini ald ve ayn Ceci! Rhodes, Matabeleland'n fet
hi iin kiralad asker birlikleri sep.'e vaadiyle savaa
yrtt.
Dnyadaki savalarda, rgtlenmi para hrs ok b
yk roller oynam ve bu durum ya pek az kimse tarafn
dan aalk saylm, ya da hi saylmamtr.
Kendi halinde sradan bir vatandan, herhangi bir
ndere boyun eiinin korkudan ileri geldiini sylemi
tik. Ne var ki, kendileri iin daha bar bir i olana
almadka, durum bir korsan etesi iin ayn deildir.
Bakaldrc bir toplulukta bir nder bir kere yetke sa
layabilirse. artk o topluluun bakaldrc bireylerine kor
ku alayabilir, ne var ki, nder, nder oluncaya ve o
unluk tarafndan nder olarak tannncaya kadar, kor
ku salacak durumda deildir. nder olmak isteyen kim
senin bye br toplulukta, yetkeyi salayacak stn ye
tenekler ortaya koymas gerekir; bu yetenekler de, ken
dine gven, abuk karar vsrebiime ve sn doru nlemle
ri almakta gsterilecek ustalktr. nderlik bantldr: Se
zar, Antonys kendine boyun edirebilirdi, ama yalnz o
ettirebilirdi, bakas deil. Birok kjmseye siyaset zor
gelir ve bu yzden bu kimseler, bir nderin ard sra git
menin kendileri iin daha hayrl olacan dnrler
- bunu, tpk kpeklerin sahiplerine balan gibi, igd
sel bir yoldan, bilinsiz olarak yaparlar. Zaten eer by
le olmasayd, toplu siyasal eylem diye bir ey de d
nlemezdi.
te bu yzden, iktidar ak, bir gd olarak ekingen
lik duygusuyla snrldr: Ayn biimde, bu ekingenlik duy
gusu, kendi kendini ynetme duygusunu da snrlar. k
tidar, baka trl gerekletirilmesi olana bulunmayan
isteklerimizi gerekletirebilme olana verdiine ve bize
bakalarnn saygsn saladna gre, ekingenlik sn
rnn ie kart noktaya kadar, iktidar isteini doal say
mak gerektir. Sorumluluk alkanl bu eit ekingenlii
azaltr, bundan doiayi da sorumluluklar, iktidar isteini
arttrabilir. Zulm ve bask uygulamalar iki trl sonu
dourabilir: Kolaylkla korkutulabilenlerde gzaltnda bu
lunmaktan kanma istei uyanr, buna karlk daha ce
sur olanlar, zulme boyun emektense, ona kar koyabi
lecek bir duruma gelme arelerini ararlar.

Anariden sonra gelen ilk doal aama despotluk

tur, zira egemenlik ve boyun emenin igdsel meka
nizmalar despotluu kolaylatrr; aile, Devlet ve i ya
am bunun rnekleriyle doludur. Eit ibirlii despotluk
tan daha zor olduu gibi gdye de o kadar uygun de
ildir. nsanlar eit ibirliine kalktklar zaman boyun
eme drtleri bir rol oynamayacandan, herkesin te
kiler zerinde tam bir egemenlik kurmak iin aba harca
mas doal bir sonu olarak ortaya kar. Byle bir du
rumda, ilgili olan btn taraflarn, kendilerinin tm d
ndaki baka bir eye ortaklaa bir ballk gstermeleri
deta zorunlu haie gelir. inde, i yaamnda, aile irket
leri, Konfys doktrinine uygun bir aileye ballk duy
gusundan tr ounlukla baaryla yrtlr; buna kar
lk, hissedarlar birbirine drst davranmaya zorlayan
bir gd bulunmadndan, anonim irketler genellikle y
rmez. Dnce ve karara dayanan bir ynetimin var ol
duu yerde, baar iin, yasalara, ulusa, ya da btn par
tilerin sayg duyacaklar baz ilkelere, herkesin sayg gs
termesi gerekir. Dostlar Cemiyeti yeleri, tartmal bir
konu zerinde karar alnaca zaman sadece oya bavu
rup, ounluun verecei oyla yetinmezler: Eskiden, Kut
sal Ruh tarafndan hazrlatld kabul olunan 'toplantnn
esas anlamna varana kadar tartrlar. Sz edilen ce
miyet olaanst derece homojen bir topluluk olarak kar
mza kmaktadr, ne var ki, belirli bir homojenlik de
bulunmadan, sadece tartma yoluyla ynetim dnle
mez.
Tartma yoluyla ynetimi mmkn klmaya yetecek
kadar dayanma duygusu, Fugger'ler, Rotschildler gibi
ailelerde. Ouakerler gibi ufak bir dinsel toplulukta, bar
bar bir kavimde ya da sava halinde tehlike iinde bu
lunan bir ulusta fazla glk ekmeden yaratlabilir. Ne
var ki, dardan bir bask arttr: Herhangi bir grubun
yeleri yalnz kalmak korkusuyla birbirlerine sanlrlar. Ho
mojenlii en kolay salayan ey, ortaklaa bir byk teh
likedir. Ancak bu, bir btn olarak dnyadaki iktidar so
rununa bir zm salamaz. u anda, elerin birbirle-
riyle tutumasn salayan - rnein sava gibi - byk
tehlikeleri nlemek isteriz, ama toplumsal ibirliini yoket-
mek istemeyiz-. Bu, siyasal ynden olduu kadar, psikolo
jik ynden de zm zor bir sorundur ve analojilere da
yanarak yargda bulunabilirsek, eer bir gn zlecek
se, bir ulusun despotizmi altnda zlecek gibi grn
mektedir. Liberum veto'ya alm uluslar arasnda ser
best ibirlii, Ayrlmadan nceki Polonya aristokrasisi
orasndaki kadar gtr. Burada da, Polonya aristokra
sisinde olduu gibi, ortadan kalk, saduyuya ye tutu-
labrlir. nsanlk ynetime muhtatr, ne var ki, anarinin
egemen olduu blgelerde, insanlk, nce yalnz despo
tizme boyun eecektir. u halde, despota da olsa, nce
bir hkmet kurma yollarn aratrmamz gerekir; hk
met kavramna iyice almadan, hkmet olaan saylma
dan, onu demokratik hle getirmeyi umamayz. 'Mutlak
iktidar, rgtlerin kuruluunda yararldr. ktidarn, o ik
tidar altndaki herkesin yararna kullanlmasn isteyen
toplum basksnn gelimesi daha ar, ama o derece de
emin olur. Din ve siyaset tarihi iinde hi eksilmeden
sregelen bu bask, ekonomik alanda da kendini gster
meye balamtr1.

Buraya kadar hep kumanda edenlerle, edilenler ze

rine sz syledim, halbuki nc bir tip de vardr - yani,
ekilenler. Baz kimseler zorba olmadklar halde, boyun
emeyi reddedecek kadar da cesurdurlar. Bunlar toplum
yapsna kolay kolay uymazlar ve yle ya da byle, bir
balarna zgr yaayabilecekleri bir snak ararlar. Bu
yaratltaki insanlar zaman zaman byk tarihsel nem
kazanrlar. Szn ettiimiz kalar, snlar bazen zi
hinsel, bazen de fiziksel olur; bazen bir trik-i dnya
gibi mutlak yalnzl, bazen de bir manastr yaantsnn
toplumsal yalnzln gerektirir. Zihinsel kaaklar arasna
belirsiz mezheplere bal olanlar, btn ilgilerini masum
heveslere, zararsz meraklara verenler ve yalnzca derin,
ama nemsiz bilgilerle uraanlar girer. Fiziksel kaaklar
arasnda ise, uygarln snrlarn arayanlar ve on be
yl sadece Kzlderililer arasnda byk bir mutluluk iin
de yaayabilen, Amazon blgesi uzman, doa bilgini,'
Bates gibi kifler saylabilir. Trik-i dnya yaratl, in
sana nlln ayartclna kar koyabilme, kamuoyu
nun ilgisizliine ya da ounluun dmanlna karn
nemli ileri yrtebilme ve yrrlkteki yanllara kcrt
fikirlere varabilme gcn kazandrd iin, bazen, m

1 Berle ve Beans, The Modern Corporation and Private Pro-

perty (M odern irketler ve zel Mlkiyet). S. 353. Yazarlar,
endstrici irketlerden sz ediyor burada.
kemmelliin eitli biimlerinde temel ge olarak gr
lr.
ekilenlerden bazlar aslnda iktidar akndan yok
sun deil, iktidara bilinen yollardan ulama yeteneinden
yoksundur. Bu gibi kimseler dinsel inanlara aykr akm
lara nayak olurlar, aziz katna ularlar, tarikat kurar
lar, edebiyatta yeni okul kurarlar. Bunlar, hem boyun e
me isteini hem de bakaldrma drtsn bir arada ta
yan insanlar kendilerine mez olarak balarlar; ba
kaldrma drts ortodoksluu nler, boyun eme istei
ise yeni doktrinlerin eletirmesiz benimsenmesini salar.
Tolstoy ve mezleri bu rnei simgelerler. Gerek mn
zev tamamyla bakadr. Bu tipin mkemmel bir rnei,
srf srgne gitmi olmak iin iyi Dkle birlikte srgne
giden, sonradan da saraya dnmektense kt Dk'le or
manda kalmay yeleyen karasevdal Jacquestr. Birok
Amerikal nc, uzun zaman glklere, yoksunluklara
gs gerdikten sonra, uygarlk kendi bulunduklar yere
ulanca, iftini ubuunu satp daha Batya gmtr.
Bu yaratltaki insanlar iin dnyann ortaya koyduu
frsatlar gittike azalmaktadr. Bunlarn bazlar su ile
meye ynelir, bir ksm huysuz kesilir, toplumu karsna
alan bir felsefe gder. Bunlar hemcinsleriyle fazla temasta
olular sonucunda insan sevmez hale gelirler ve yalnz
balarna kalamadklar anda da bu insan sevmezlikleri
iddete dnr.

ekingenler arasnda rgtlenmeyi sadece onlarn bir

ndere boyun eme drtleri deil, ayn zamanda, tm
ayn duyguyu besleyen kalabal meydana getirenlerden
biri olduklarn hissetmelerinin yaratt gven duygusu
salar. Heyecanl bir mitingde, birisinin amacna sempati
duyuldu mu, yaknlama ve gvenle kark bir ycelmi-
lik gelir insana: Paylalan duygu younlaa younlaa,
egonun oaltlmasnn yaratt ycelmi bir iktidar duy
gusu dnda baka hi bir duyguya yer brakmaz olur.
Toplu heyecan, insana saduyuyu, insanl, hatt kendi
ni koruma duygusunu bile unutturan, iren krmlara gi
riilmesini mmkn klan, kahramanca ehit olmay gze
aldran tatl bir sarholuktur. Bir kere tad alnd m, te
ki sarholuklar gibi bu sarholua da kar koymak zor
dur, ama sarholuk, eninde sonunda uyuuklua, yorgun
lua srkler ve ilk atein tazelenmesi istendii zaman,
ter seferinde bir ncekinden daha gl bir kamlayc
gerektirir.

Mzikle de, heyecan verici bir olayn seyriyle de sa

lanabilen bu duygunun yaratlabilmesi iin bir nderin bu
lunmas art deilse bile, yine de bu duyguyu en kolay
ve en genel yoldan bir hatibin szleri uyandrr. u halde,
toplu heyecann verdii zevk, nderlerin iktidar iinde
nemli bir edir. nder, uyandrd duygular payla
mak zorunda deildir; o, Shakespearein Antoniusu gibi
kendi kendine yle diyebilir:

Ok yaydan kt artk: Bel, bir kere ayaklandn ya sen,

stediin yolu se. git hangi yne istersen!

Ne var ki. nder, ardndan gelenler zerindeki iktida

rndan zevk almadka kolay kolay baarya ulaamaz. Bu
yzden de nder, baarsn kolaylatracak cinsten du
rumlar, baarsn kolaylatrmaya elverili kalabalklar
seme eiliminde olacaktr. En elverili durum, tam kara
rnda bir tehlikenin, yani insanlara, ona kar arpacak
cesareti verecek kadar cidd olan, ama korkuyu her e
yin stne karacak kadar da yldrc olmayan bir teh
likenin var olduu -rnein, korkun kabul edilen, ama
yenilmez saylmayan bir dmana sava almas gibi -
bir durumdur. Usta bir hatip sava istei uyandrmak is
tedii zaman, dinleyicilerinde st ste iki katman halinde
iki inan yaratr: Bunlardan biri yzeysel katmandr ve
burada byk bir cesaretin zorunlu olduunu gstermek
iin dmann gc bytlr; ait katmanda ise, utkuya
kesin bir inan yer alr. Bu iki inan, yle bir sloganda bir
letirilebilir: hakl, zorluyu yenecektir.
Hatiplerin istedii kalabalk, dnmekten ok heye
canlanmaya yatkn, korkular ve bu korkularn sonucu nef
retlerle dolu, derece derece uygulanan, ar ileyen yn
temler karsnda sabrszlk gsteren, hem iyice ileden
km hem de hl bir umut besleyen kalabalklardr. Ha
tip, eer insan erdemlerine inanmayan biri deilse, kendi
almalarn hakl gsteren birtakm inanlara sahip ola
caktr; duygunun dkldan daha iyi bir klavuz olduunu,
dncelerimize beyinden ok kanla biim verilmesi ge
rektiini, insan yaamndaki en iyi elerin tek tek de
il, toplu eler olduunu dnecektir. Eer hatip, ei
timin dizginlerini de elinde tutuyorsa, bu eitimi okul s
rasnn yerini alan bir talim ve toplu sarholuktan ibaret
hale getirecek, bilgiyle yarglama ise insanlk d bili
min souk klelerine braklacaktr.
Bununla birlikte iktidar bireylerin hepsi hatip
dediimiz tiplere bal deildir. ktidar aklar makina ze
rindeki egemenlikleriyle beslenen, tamamyla deiik tip
te insanlar da vardr. rnein, Bruno Mussolininin, Ha
beistan savanda yapt hava aknlar zerine anlattk
larn alalm :
'Ormanlk tepeleri, tarlalar ve kk kyleri atee
vermek zorundaydk... O kadar elenceli bir iti ki... Da
ha bombalar yere deer demez beyaz bir duman
kararak patlyor, muazzam alevler ykseliyor, kuru ot
lar hemen tutuuyordu. Hayvanlar dnyordum: Ya
rabbi, nasl da kayorlard... Otomatik bomba hazne
leri boaldktan sonra, bombalar elimle atmaya bala
dm... Son derece zevkli bir eydi bu: Yksek aalar
la evrili bycek bir Zariba'ya1 bombay isabet ettirmek
kolay i deHdi. Samandan yaplm dama dikkatle ni
an aldm halde ancak nc atta isabet ettirebili-
yordum. erdeki hrpaniler damlarnn alev aldn g
rnce kendilerini dar atp deliler gibi kayorlard.
'Ateten bir ember iinde kalan be bin kadar Ha
be hap yuttu. Cehenneme dnmt oras.
Hatip, baar kazanmak iin byk apta sezgi psiko
lojisine gereksinme duyduu halde. Bruno Mussolini ti
pindeki havac, insanlarn, yanarak lmenin tatsz bir ey
olduunu bilmeleri olgusunun kapsad psikolojiden faz
lasna gereksinme duymamaktadr zevk almak iin. Ha
tip, eski alardan kalma bir tiptir; iktidar makinaya da
yanan insan ise moderndir. Yzde yz deil: rnein, Bi
rinci Pn Sava sonunda, bakaldran cretli askerleri
ezmek iin Kartaca fillerinin nasl kullanldn- okuyun;
burada da, bilim deilse bile, psikoloji, Bruno Mussolinin-
kinin ayndr. Ama ii orana vurursak, mekanik iktidar,
eski zamanlardan ok amzn belirgin zelliidir.
Mekanik iktidara dayanan zmre egemenlii psikolo
jisi, henz hibir yerde tam anlamyla gelimi deildir.
Bununla birlikte, yaknda gereklemesinden korkulan bir
olaslktr ve nitelik bakmndan deilse bile, nicelik bak
mndan olduka yenidir. Teknik ynden eitilmi bir oli
garinin, uaklara, donanmalara, g merkezlerine, mo
torlu ulatrmaya v.b. egemen olarak, uyruklarnn hemen
hemen tamamyla istei dnda bir diktatorya kurmas
byle psikolojide pekl gerekleebilirdi imdi. Laputa
imparatorluu, gnele bakaldran bir eylet arasna gi
rebilme gc sayesinde ayakta tutulmutu; ayn derecede

1 Aalar, fundalar, ya da dikenli tellerle evrili, bir ya da

birka evin bulunduu yer. (ev. Notu)
2 Diodorus Sicilius, Kitap XXV. Bak. Flaubertin, sSaanbo
adl eseri.
korkun bir ey, bilimsel teknologlarn meydana getirecek
leri bir birlik iin de pekl mmkn olabilirdi. Bunlar,
serke bir blgeyi, nce doyurup, k, s, elektrik gc
gibi rahatlklara altrdktan sonra, bunlarn hepsinden
yoksun brakp alktan lme mahkm edebilir; o blge
yi zehirli gazlar, bakteriler altnda brakabilirlerdi. Byle
bir durumda kar koymak bouna olurdu. Dizginleri elle
rinde tutanlar, mekanik yoldan eitilmi olacaklarndan,
sanki insanlar, makinistin kendi karna iletecei yasa
larla ynetilen ruhsuz nesnelermi gibi, insan yaamna'
da, kendi makinelerine hangi gzle bakmay rendiler-
se, o gzle bakabilirlerdi. Byle bir rejimin en belirgin,
zellii, daha nceki zorba rejimlerin hi birinde grl
memi souk bir insaniyetsizlik olurdu.

Bu kitapta benim ilediim tema, madde zerindeki

iktidar deil, insanlar zerindeki iktidardr; ne var ki, mad
de zerindeki iktidara dayanarak insanlar zerinde tek
nolojik bir iktidar kurmak da mmkndr. Gl mekaniz
malar kontrolleri altnda tutmaya alm ve bu kontrol
yoluyla insanlar zerinde iktidar sahibi olmu kimselerin
uyruklarna, drstlkten ne derece uzak yoldan olursa
olsun yine de insanlar ikna etme gcne dayanan kim-
selerinkinden ok daha baka, imgesel bir gr asn
dan bakmalar beklenebilir. oumuz, yaammzda bir
gn, hi umursamadan bir karnca yuvasn bozup, mey
dana gelen kargaal az ok zevkle seyretmiizdir. New
Yorktaki bir gkdeJenin tepesinden bakld zaman, aa
da gidip gelen insanlar artk insan olmaktan kar, bel
li belirsiz bir anlamszlk kazanrlar. Jpiter gibi, insan da
yldrmla silhlanm olsa, yldrm eline geiren insan,
tpk, ona karnca yuvasn bozduran istee benzer b ir
drtyle, yldrm insan kalabal iinde savurmaya kal
kard. Uandan Habelere bakan Bruno Mussolininin
duygusunun da byle bir duygu olduu anlalyor. Sui-
l<aste uramak korkusundan hep uaklarda yaayan, ara
sra, o da ancak yksek da doruklarna ya da deniz ze
rindeki sal biimi alanlara inen bir hkmet gznne ge
tiriniz. Byle bir hkmetin, uyruklarnn mutluluu iin de
rin bir kayg besleyecei dnlebilir mi? Tam tersine,
byle bir hkmetin uygulamada, uyruklarna tpk eli al
tndaki makinelere bakt gzle, sanki onlar kiilii ol
mayan eylermi gibi bakmas, ama o uyruklarn maki
ne olmadklarn gsteren herhangi bir belirti ortaya k
t zaman da, kendi ortaya attklar aksiyomlar astlar
tarafndan tartlan kiilerin souk fkesine kaplp, kar
koyanlar en az zahmetli bir yoldan, ama bu yol ne
olursa olsun, ortadan kaldrmaya kalkmas olasl da
ha akla yakn deil mi?
Okur, btn bunlar gereksiz bir karabasan sayabi
lir. Keke ben de byle dnen okurun grn pay-
laabilseydim. Ben kuvvetle inanyorum ki, mekanik g
yepyeni bir dn tarz yaratma yolundadr; ite bu yz
den de, bence, hkmetleri kontrol altna alma yollarn
aratrmann nemi amzda eski zamanlara oranla ok
daha byktr. Teknik ilerlemeler yznden Demokrasi
ok glemi olabilir, ama ok daha nemli bir hale gel
mi olduu da gerektir. Eli altnda snrsz mekanik g
bulunduran insan, eer kontrol edilmezse kendini bir tan
r - Hristiyanlarn Sevgi Tanrs deil, putperestlerin Tor'u,
Vulkan - gibi hissedebilir.
Leopardi, volkanik hareketin Vezv yamalarnda ne
ler yaptn yle betimliyor:

Yaam izi Dirakmayan kmr tozlaryla rtl,

Bir bana dolaan hacmn ayak sesleriyle yanklanan
Eri br, kambur kumbur donmu lavdan
Kabartmalarla rtl;
Ylann gne altnda halka olup pusuya yatt,
 Bir yann iinden,
Gz gz olmu kayalarn zerinden aan
Bir tavann kendini yuvasna att bu yerler...
Vaktiyle burada mutlu iftiler trpan sallard,
Toprak ilenirdi burada, sararan baaklar vard,
Srlar brr, srler otlard; ve buralarda
Balar, baheler, saraylar:
Gl beylerin bo vakitlerinde ba dinledii,
En ok sevdii yerlerdi bunlar; ve buralarda
nl kasabalar vard,
Ne yazk ki, o amansz da, grleyerek azn at,
Ate kusarak, ergimi madenden selleriyle
Hepsini bir anda mahvetti btn insanlaryla.
imdi burada, koskoca bir harabe
Yerin altnda yatyor yekpare.

Bugn ayn sonulan insanlar kendi elleriyle alabilir

ler. Vaktiyle Guernicada almlard buna benzer sonular;
belki ok yaknda. Londra'nn henz ayakta durduu yer
de de alrlar. Bylesine bir ykm yoluyla egemenlie ula
man bir oligariden insanlk ne hayr bekleyebilir? Yeni tan
rlarn yldrmlaryla yklacak yer Londra deil, Berlin de
olsa, Roma da olsa, Paris de olsa, byle bir iten sonra,
bu ii yapanlarn kiiliinde bir parack bile insanlk ya-
ar m artk?

lerinde bir parack insanca duygu tayanlar, mer

hametlerini bask altnda tutmak iin kendilerini zorla
maktan ldrmazlar ve merhametlerini bask altnda tut
mak gereini duymayanlardan bile korkun hale gelmez-
Jer mi?

Eskiden insanlar byl gler elde etmek iin ruhla

rn eytana satarlarm. Bugn insanlar bu gleri bilim
yoluyla elde ediyor ve birer eytan haline gelmek zorun
da gryorlar kendilerini. Kudret zararsz hale getirilme
dike ve u ya da bu fanatik zorbalar grubunun dei
yalnz beyaznn, sars karasyla, faisti, komnisti, de
mokratyla btn insanln hizmetine verilmedike, dn
ya iin bir umut yoktur; zira teknoloji unu kanlmaz
hale getirmitir: Ya btn insanlar yaayacak, ya btn
insanlar lecek.
 III. Blm
KTDARIN BMLER

ktidar, alnmas dnlen sonularn rn olarak

tanmlanabilir. Byle olunca da iktidar, nicel bir kavram
dr: Ayn isteklere sahip iki kiiden biri, tekinin gerek
letirdii btn istekleri ve bunlarn yansra daha baka
istekleri de gerekletirirse, ondan daha iktidarldr. Ne
var ki, biri bir grup istei, teki de baka bir grup istei
gerekletiren iki kiinin iktidarlar arasnda bir ltr
me yapmaya olanak yoktur; rnein, her ikisi de iyi re
simler yapp zengin olmak isteyen ve biri iyi resimler yap
may, teki de zengin olmay baaran iki ressamdan han
gisinin daha fazla iktidara sahip bulunduunu kestireme
yiz. Bununla birlikte rahatlkla yle syleyebiliri2: Kaba
ca, eer A gerekletirmeyi dndklerinin ounu, B de
gerekletirmeyi dndklerinin azn gerekletirmise,
A'nn iktidar Bninkinden fazladr.
ktidarn, her biri kendine gre insan gereksinmeleri
ni doyurma gcne sahip biimleri, eitli yollardan s-:
mflandrlabilir. nce, insanlar zerinde iktidar ve l
madde ya da yaamn insan dndaki biimleri zerinde
iktidar vardr. Ben balca, insanlar zerindeki iktidar
ele alacam, amq modern dnyadaki deimenin belli
bal nedeninin de teknie borlu bulunduumuz, madde
zerindeki gittike artan iktidar olduunu anmsamak ge
rekecektir.
 nsanlar zerindeki iktidar, bireylerin etki altna al-
m tarzna ya da bireylerin etki altna alnmas iin kurul
mu rgtlerin tipine gre snflandrlabilir.
Birey u yollardan etki altna alnabiHr: A. Bedeni ze
rine dorudan doruya bir g uygulayarak (rnein, hap
sederek, ldrerek); 3. Kandrma ve belli bir yne sev-
ketme arac olarak d! ya da ceza vererek (rnein, i
vermek veya isiz brakmak); C. Fikirlerini etkileyerek (r
nein, en geni anlamyla propaganda). En son snflan
drma bal altna, bakalarnda bulunmas istenilen al
kanlklarn, rnein asker talim yoluyla yaratlmas frsa
tn da almak zorundaym; yalnz burada bir tek fark var
dr, o da bu durumda eylemin fikir denilebilecek ansal
bir arac bulunmakszn sonu olarak ortaya kmasdr.
Bu iktidar biimleri en yaln, en basit halleriyle,, sah
teciliin ve yapmacklln zorunlu saylmad, hayvanlar
la olan ilikilerimizde grlr. Belinden balanan iple ci
yak ciyak bartlarak geminin ambarna indirilen domu
zun bedenine dorudan doruya bir fiziksel g uygulan
yor demektir. te yandan, atalar szndeki gibi, burnu
nun ucuna sallandrlan havucun ard sra giden eei by
le yapmakta kendi kar bulunduuna akln yatrmak Su
retiyle, bizim istediimiz gibi hareket etmeye yneltmi
oluyoruz. Bu iki rnek arasnda ise, dller ve cezalar yo
luyla birtakm alkanlklar kazandrlm olup, bu yoldan
'istenileni yerine getiren hayvanlar bulunmaktadr; ayrca,
daha baka bir ynden, ksemenleri zorla srklenerek
iskeleden geirilince btn srnn onun ard sra isteye
dileye gitmesi rneindeki gibi, gemiye binmeye kand
rlan koyunlar da buna eklenebilir.
Btn bu iktidar biimlerinin insanlar arasnda da r
nekleri vardr.
Domuz rnei, asker gle polis gcn simgeler.
Havucun ard sra giden eek, propaganda gcnn
tipik bir rneidir.
 stenileni yerine getiren hayvanlar, 'eitimin gcn
gsterir.
Zorla srklenen nderlerinin ard sra isteyerek gi
den koyunlar, ok grld/j zere, ok saylan ve sevi
len bir nderin herhangi bir klike ya da parti eflerine
balanm bulunmasnn sz konusu olduu zamanlarda
ki parti siyasetini simgeler.
Aezop tarz bu analojileri Hitlerin ykseliine uygu
layalm. Havu, Nazi program (rnein, faizin kaldrlma
syla ilgili blm) idi; eek de, orta snfn aa katman
lar. Koyunlar ile nder, Sosyal Demokratlar ile Hinden-
burgdu. Domuzlar (sadece balarna gelen felketler ba
kmndan), toplama kamplarndaki kurbanlard; istenileni
yerine getiren hayvanlara gelince, onlar, Nazi selm ve
ren milyonlardr.
En nemli rgtler, uyguladklar gcn cinsine gre
aa yukar ayrdedilebilir. Ordu ile Polis, beden zerine
zorlayc g uygular; ekonomik rgtler, esasta, heves-
lendirici ve caydrc olarak dllerle cezalara bavurur,
okullar, kiliseler ve siyasal partiler fikirleri etkilemeyi he
def tutar. Ne var ki, her rgt en karakteristik gcnn
yansra baka g biimleri de uyguladndan, ara
larndaki ayrmlar kesin izgilerle izilmi deildir.
Yasa gc bu karmaklklar ortaya koyacaktr. Ya
sa gcnn en son snr, Devletin zorlayc gcdr. Do
rudan doruya fiziksel zorlamann (baz snrlamalarla)
Devlete ait bir ayrcalk oluu uygar topluluklarn belir
gin nitelii, Yasa da. Devletin kendi vatandalaryla olan
ilikilerinde bu ayrcal kullanmak iin bavurduu be
lirli birtakm kurallarn tmdr. Ne var ki, Yasa, cezay
sadece istenmeyen edimleri fiziksel bir ekilde olanaksz
klmak amacyla deil, ayn zamanda bir ikna arac ola
rak da kullanr; rnein, para cezas bir edimi olanaksz
klmaz, sadece ekici olmayan hale getirir. Bundan ba
ka - ve bu ok daha nemli bir husustur- Yasa, kamu
oyunun desteini salamad zaman hemen hemen ta
mamyla gszdr; bunun en gzel rneini de, Ameri
ka Birleik Devletlerinde ya da rlandada 1880lerdeki
ki Yasa srasnda kaaklarn, halkn ounluunun
sempatisini kazanm olmas ortaya koyar. Bundan tr
Yasa, etkili bir iktidar olarak, polisin yetkelerinden ok
fikir ve oya dayanr. Yasadan yana olmann derecesi, bir
topluluun belirgin niteliklerinin en nemlilerinden biridir.

Bu bizi geleneksel iktidar ile yeni kazanlm iktidar

arasnda zorunlu bir ayrm yapma durumunda brakyor.
Geleneksel iktidar srtn alkanlk gcne dayamtr; o
yzden ne ikide birde kendini hakl gstermek, ne de her
hangi bir muhalefetin kendisini devirebilecek gte olma
dn durmadan kantlamak zorundadr. Ayrca, gelenek
sel iktidar, hemen hemen her zaman, hkmdara kar
koymann kt olduu anlamn tayan dinsel ve dinsel
olmayan inanlardan yararlanr. Bu yzden de gelenek
sel iktidar, devrim iktidarnn ya da zorla ele geirilmi
iktidarn gvenebileceinden ok daha byk lde ka
muoyuna gvenebilir. Bunun az ok zt iki trl sonucu
vardr: Bir yandan, geleneksel iktidar kendini gven al
tnda hissettii iin, ihanete uramak korkusuyla tetikte
durmaz ve fazla eylemli siyasal zorbalktan kanabilir;
br yandan, ok eskiden kalma kurumlarn inatla tutun
duu yerlerde, iktidar sahiplerinin her zaman dmek ei
liminde olduklar adaletsizlikler ok eskilere dayanan g
renein onayyla karlanr ve bundan tr, halkn des
teini salamay uman yeni biim bir hkmet ynetimi
iin dnlemeyecek kadar gze batc olabilir. Fransa
daki terr dnemi devrim, corvee1 ise geleneksel despo
tizm tipine rnektir.

1 Angarya. (ev. Notu)

 Gelenee ya da onaya dayanmayan iktidara ben 'ya
ln iktidar diyorum. Yaln iktidarn belirgin nitelikleri, ge
leneksel iktidarn belirgin niteliklerinden byk apta ay
rlr. Geleneksel iktidarn tutunduu yerde, rejimin karak
teri hemen hemen snrsz lde onun kendini gven al
tnda hissedip, hissetmeyiine baldr.

Yaln iktidar genellikle asker olup, ya bir i despo

tizm biimini ya da lke dnda yaplan bir fetih biimini
alabilir. Yaln iktidarn nemi, zellikle ikinci biimi iin
de gerekten de ok byktr bence, bir ok bilimsel
tarihinin kabul etmek istediinden de byktr. Byk
skenderle Jl Sezar, savalaryla tarihin btn gidiini
deitirmilerdir Ne var ki, birincisi olmasayd. Yunanca
yazlm Drt ncil bulunmaz ve Roma mparatorluu s
nrlar iinde Hristiyanlk retilemezdi. kincisi olmasa,
Franszlar, Ltince kkten gelen bir dil konuamazlar ve
Katolik Kilisesi de ortaya kamazd. Beyazlarn Amerika
Kzlderililerine asker stnlkleri, kl iktidarnn daha
da yadsnamaz bir baka rneidir. Silh gcyle fethin
uygarln yaylmasndaki rol, herhangi baka tek bir
aracn rolnden ok daha byk olmutur. Ama yine de
asker iktidar, birok hallerde servet, teknik bilgi ve kr
inanlar gibi baka baka biimlerdeki glere dayanr.
Durumun her zaman iin byle olduunu sylemek iste
miyorum; rnein, spanya Taht Veraset Savanda Marl-
boroughlarn dehas, sonucu belirleyen esas olmutur. Ne
var ki, bunu genel kural bozmayan bir ayrklk saymak
gerekir.
Geleneksel biimde bir iktidar sona erdii zaman
onun yerini yaln iktidar deil, nfusun ounluunun ya
da byk aznlnn onay ve istei zerine kumanda
eden bir devrimci sulta alr. Bamszlk Savanda, Ame
rika'da bu byle olmutur. VVashington'un otoritesinde, ya
ln iktidarn belirgin niteliklerinden hi biri yoktu. Ayn e-
 ikide, Reformasyon srasnda Katolik Kilisesi'nin yerini al
mak zere yeni Kiliseler kuruldu; bunlarn baarlar da
zordan ok onaya dayanyordu. Devrimci bir otorite, eer
fazla zora bavurmadan yerlemeyi baarmak niyetindey
se, geleneksel otoritenin gereksinme -duyduundan ok da
ha byk ve ok daha canl bir halk destei ister. 1911'-
de Cin Cumhuriyeti iln edildii zaman, yabanc eitim
grm kimseler parlamenter bir Anayasa karar verdi
ler, ne var ki halk uyuuk olduundan rejim, Anayasaya
kar olan Tuunlar (asker valiler) ynetiminde hemen
yaln bir iktidar halini alverdi. Daha sonra Kuo-Min-Tang
tarafndan salanan birlik ise parlamentarizme deil, mil
liyetilie dayanyordu. Aynen buna benzer eyler Ltin
Amerikada sk sk olagelmitir. Bu durumlarn hepsinde
de, Parlamentonun yetkesi, eer baar kazanacak kadar
halk destei salayabilseydi, devrimci olurdu; ne var ki,
aslnda muzaffer olan asker iktidar, yaln iktidard.
Geleneksel, devrimci ve yaln iktidarlar arasndaki ay
rm psikolojiktir. Geleneksel iktidara, geleneksel sfatn
veriim, bunun eskiden kalma biimlere sahip oluundan
deildir: Byle bir iktidar ayn zamanda, ksmen grene
e dayanan saygy da kazanmak zorundadr. Bu sayg
kaybolduu oranda, geleneksel iktidar derece derece ya
ln iktidara geer. Bu sreci Rusyada, devrim hareketinin
derece derece gelierek 1917deki utkuya ulamasnda
grmek mmkndr.
ktidara devrimci sfatn, bu iktidar, Protestanizm, Ko
mnizm ya da ulusal bamszlk gibi yeni bir akide, prog
ram ya da gl istek evresinde birlemi byk bir
gruba dayand zaman veriyorum. Yaln iktidara yaln
sfatn, bu iktidar bireylerin ve gruplarn sadece iktidar-
seven drtlerine dayand ve uyruklarnn ibirliini sa
layaca yerde, korkutmak yoluyla boyun emelerini sa
lad zaman veriyorum. Grlecei zere iktidarn yaln
l, bir derece sorunudur. Demokratik bir lkede, hk
met iktidar, muhalif siyasal partilere gre yaln deil,
ama inanm bir anariste gre yalndr. Aym biimde dia
yznden insanlara eza cefa edildii yerlerde Kilise ik
tidar, yerlemi dinsel inanlara kar gelenlere gre ya
lndr, ama o inanlara kr krne bal gnahkrlara
gre yaln deildir.

Konumuz bir baka noktada daha ikiye ayrlr; bu

da, rgtlerin iktidaryla, bireylerin iktidar arasnda olu
yor. rgtlerin iktidar sahibi olmas baka ey, bireyin bir
rgt iinde iktidar sahibi oluu ise bambaka bir eydir.
Her ikisi de, doallkla, kendi aralarnda iliki halindedir:
eer Babakan olmak isterseniz, sizin kendi Partiniz iin
de iktidar sahibi olmanz, Partinizin de ulus iinde ikti
dar kazanmas gerekir. Ama eer geleneksel ilkenin
knden nce yaam olsaydnz, ulusun siyasal kont
roln ele geirebilmeniz iin, kralln varisi olmanz ge
rekecekti; ama buna karn, bu durum size baka ulus
lara boyun edirebHme iktidarn vermeyebilirdi, zira bu
nun iin, ounlukla veliahtlarn yoksun bulunduklar ba
ka niteliklere gereksinmeniz olacakt. inde yaadmz
ada da, pltokrasinin geni lde kaltma dayand
yerlerde, ekonomik alanda buna benzer bir durum hl
grlmektedir. Fransadaki iki yz pltokratik aileyi ve
bunlara kar kamuoyunu harekete geiren Fransz Sosya
listlerini dnnz. Ne var ki, pltokrasilerde, slleler,
lh Adalet ilkesinin geni ynlar tarafndan benimsen
mesini salayamadklarndan, tahta oturduklar zamanlar
daki eski srekliliklerini yitirmilerdir. Ykselmekte olan
byk bir bankerin kendi z kardeini yoksullua dr
mesini, bu i kurallaro gre yapld ve ykc yenilikler
getirilmedii srece, kimse Tanrya kar bir saygszlk
saymaz.
eitli tipteki rgtler baa eitli tipte bireyleri ge
tirir; toplumun eitli durumlar iin de ayn ey geerli-
dir. Bir a, tarihte, gze arpan bireyleri yoluyla gr
lr ve ak karakterini bu insanlarn karakterlerinden
alr. nemin deimesi iin gerekli nitelikler deitike,
nemli adamlar da deiir. On ikinci yzylda Lenin gibi,
imdiki yzylda da Arslan Yrekii Riar gibi adamlarn
bulunduu varsaylabilir; ne var ki, tarih bunlar bilmez.
Bir an iin eitli iktidar tiplerinin ne cins bireyler yarat
tn dnelim.

Geleneksel iktidar bizde, 'centilmen' kavramnn do

masna yol amtr. Bu, airet reislerinin sihirli nitelikle
rinden krallarn ulhiyyetine, oradan valyelie, val
yelikten de mavi kanl aristokrata kadar gelen uzun tarih
li bir kavramn az ok dejenere olmu bir biimidir. k
tidarn geleneksel olduu yerde, hayranlk duyulan nite
likler, bol bol bo vakte ve tartmasz stnle sahip
bulunmann yaratt niteliklerdir. ktidarn monarik ol
maktan ok aristokratik olduu yerde, terbiye iine, ken
dinden aa snftan kiilerle ilikide kendini sertlie ba
vurmadan kabul ettirmeye ek olarak, eit olanlara da in
celikle davranmak girer. Ama geerli terbiye kavram ne
olursa olsun, sadece ve sadece, iktidarn, geleneksel ik
tidar biimi iinde bulunduu (ya da, son zamanlara ka
dar bulunduu) yerlerdedir ki, insanlar davranlarnn in
celiine gre llr. Bourgeois gentilhome'u, yaamlar
boyunca toplumsal davran incelikleri zerinde durmak
tan baka hi bir ey yapmam bir kadn ve erkek top
luluuna burnunu soktuu zaman, gln der. 'Centil-
men'e duyulan hayranlktan zamanmza kalabilen taraf,
kaltm yoluyla elde tutulan servete dayanr ve ekonomik
iktidarla birlikte siyasal iktidar da babadan oula gee-
-mez hale geldii zaman ise, hzla-yokolmaya mahkmdur.
ktidarn gerek ya da szde bilgi ve hikmet yoluy
la kazanld yerde, ok deiik bir karakter tipi n pl
na kar. Bu tip iktidarn en nemli iki rnei in ile Ka
tolik Kilisesi'dir. Bu rnekten zamanmzda, eskisine oran
la ok az ey kalmtr; Kilise dnda, ngilterede bu ik
tidar tipinden ok ey bulunmaktadr. Ne tuhaftr ki, bil
gi diye yutturulan iktidarn en gl olduu yer yabani
topluluklardr ve bu topluluklarda uygarlk ilerledike bu
iktidar da gcn yitirir. 'Bilgi' dediim zaman, bunun ii
ne, pek tabi, byclerin ve sihirbazlarnki gibi varsayl
bilgiyi de sokuyorum. Lhasa niversitesinde Doktor sa
n alabilmek iin yirmi yllk bir almada bulunmak ge
rekir, bu san ise, Dalay Lama'nnki dnda btn yksek
orunlara kabilmek iin arttr. 1000 yllarndaki Avrupa
nn durumuyla bu durum arasnda hemen hemen hi bir
ayrlk yok gibidir, nitekim Papa II. Silvester kitap okudu
u iin sihirbaz olarak n yapm, bunun sonucunda da.
metafizik dehet sama yoluyla Kilisenin iktidarn art-
trabilmiti.
Allme, allme olarak rahiple ayn soydandr; ne var
ki eitimin yaygnlamas onun iktidarn elinden almtr.
Allmenin iktidar kr inanlara, yani, geleneksel bir si-
hire ya da kutsal kitaba duyulan saygya dayanr. Ta Giy
me Trenine ngilizlerin verdikleri nemde ya da Ameri
kallarn Anayasaya duyduklar saygda grlecei zere,
bu kr inanlardan ngiliz dili konuulan lkelerde hl
bir eyler yaamaktadr; bu yzden. Canterbury Bapis
koposu ile Yce Mahkeme Yarglar, eski bilginlerin ge
leneksel iktidarna hl bir miktar sahiptir. Ne var ki, bu,
Msr rahiplerinin ya da inli Konfyen bilginlerinin ikti
darlarnn soluk bir hayaletinden baka bir ey deildir.
Centilmenin tipik erdemi onur ise, bilgi yoluyla ikti
dar sahibi olan adamn tipik erdemi de hikmettir. Bir in
sann hikmet sahibi olarak n kazanmas iin, derin ve
belirsiz ynla bilgisi varm, tutkularna egemenmi ve in-,
san yaratlnn eitli grnleri konusunda ok dene
yimliymi gibi grnmesi gereklidir. Bu niteliklerin bir ks
mn sadece yan verdii sanlr, presbyter/seigneur gi
bi deyimlerin sayg anlatan deyimler oluu ite burdan ile
ri gelir. inli dilenci gelip geenlere, byk yal efendi
diye seslenir. Ama hikmet sahibi adamlarn iktidarnn r
gtlendii yerde, papazlar ya da okumulardan meydana
gelen bir irket vardr ve btn bilginlerin bu adamlarn
oluturduu grupta topland varsaylr. Bilge, sava
valyeden ok deiik bir tiptir ve egemen olduu yerde
ok deiik bir toplum meydana kar. in ve Japonya bu
iki tip arasndaki ztln gzel bir rneini meydana ge
tirir.
Bugn uygarlk dnyasnda bilgi, eskisine oranla ok
daha byk bir rol oynad halde, yeni bilgiye sahip
olanlar arasnda iktidarn, bilgilerine e oranda gelime
mi bulunuuna, bu garip olguya daha nce de iaret e t
tik. Elektriki ya da telefoncu her ne kadar rahatmza (ve
ya rahatszlmza) hizmet eden acaip eyler yapyorlar
sa da biz onlara ne birer byc gzyle bakyoruz, ne
de kendilerini kzdrrsak gkten yldrm yadrabilecek-
lerini dnyoruz. Bunun nedeni, fen bilgisinin, g ol
makla birlikte, gizemli olmayp, renmek iin gerekli zah
mete girmeyi gze alan herkese ak bulunuudur. Bun
dan tr, modern allme insanda saygyla kark bir kor
ku uyandrmaz, sadece bir ii olarak kalr; allme, Can-
terbury Bapiskoposu gibi birka rnek dnda, kendin
den ncekilere iktidar salayan sahte parlakl kalt ala
mamtr.

Gerek udur ki, bilginlere gsterilmesi gereken dav

ran hi bir zaman gerek bilginlere gsterilmemi, s-
zmona byl glere sahip olanlara gsterilmitir. Bi
lim insanlara doann gerek yzn az ok tantmakla
byye inan, bundan dolay da allmeye duyulan say
gy ortadan kaldrmtr. Bylece durum u sonuca var-
initir bugn: Fen adamlar, zamanmz daha nceki a
lardan ayran niteliklerin temel nedenleri olduklar ve ke
ifleri, icatlar yoluyla olaylarn gidiini son derece etki
ledikleri halde, birey olarak, hikmetlerinden tr, Hin
distandaki plak bir fakirin ya da Malenezyadaki bir
.bycnn sahip olabilecei kadar byk n sahibi deil
lerdir. Kendilerine gsterilen saygnn yine kendi alma
larndan tr azaldn gren allmeler, modern dnyaya
.kar bir honutsuzluk duyar olmulardr. Bu honutsuz
luu en ok duyanlar Komnizme kayarlar, honutsuzluk-
.lar derin olanlar ise fildii kulelerine kapanrlar.

Byk ekonomik rgtlerin gelimesi yeni bir tip ik

tidar sahibi birey dourmutur; bu, kendisine Amerikada
verilen adla, executive'1 tiptir. Tipik executive baka
lar zerinde abuk karar verebilen, karsndakinin he
mencecik ruhunu okuyuveren, demirden iradeye sahip bir
kii izlenimi brakr ve onlar etkisi altna alr; bu tipin g-
J ene kemikleri bulunmas, dudaklarnn smsk kapa
l olmas ve her zaman ksa, z konuabilmesi gerekmek
tedir. Yine bu tip, akranlarna sayg, asla birer hi ol
mayan astlarna ise gven alayabilmelidir. O, byk bir
generalle, byk bir diplomatn niteliklerini kendinde bir
letirmi olmaldr: Savamada amanszlk, grmelerde
ise ustaca bir esneklik yetenei. te insanlar nemli eko
nomik rgtlerin kontroln bu gibi nitelikler sayesinde
ellerinde tutarlar.
Siyasal iktidar, demokrasilerde, buraya kadar gzden
geirdiimiz tipten ok deiik bir baka tipin elinde
bulunmak eilimindedir. Baar kazanmak isteyen bir po
litikac nce kendi rgt mekanizmasnn gvenini kaza
nabilmen, ondan sonra da, semenlerin ounluunda

1 Plnlar ve amalar yerine getirmeye uygun nitelikte ola:

ynetici. (ev. Notu)
bir dereceye kadar coku uyandrabilmelidir. iktidara ge
me yolundaki bu iki aama iin gerekli nitelikler asla z
de olmad gibi, pek ok politikac bu her iki aama iin
gerekli iki ayr grup niteliklerden sadece bir grubuna sa
hiptir. Amerika Birleik Devletlerinde Cumhurbakan
adaylarnn, kendilerini parti yneticilerine sevdirebilme sa
natna sahip bulunduklar halde, halk ounluunun im
gelemini harekete geiremeyen kiiler olduu sk sk g
rlen bir eydir. Bir kural olarak bu tip adaylar her za
man yenilgiye urarlar, ama parti yneticileri bunlarn ye
nilgiye urayacan nceden gremez. Bununla birlikte,
bazen, parti rgt bir adayn utku kazanmasn salaya
bilir de; bu gibi durumlarda seimlerden sonra kazanan
adaya parti rgt egemen olur ve o kii hi bir zaman
gerek iktidara sahip olamaz. Bazen de tam tersine, bir
adam kendi mekanizmasn yaratabilme gcne sahiptir;
III. Napolyon, Mussolini ve Hitler bu tipin rnekleridir.
Daha genel olarak, gerekten de baarl bir politikac,
zaten var olan bir mekanizmay kulland halde, o me
kanizmaya eninde sonunda egemen olabilen ve onu ken
di iradesine kle edebilen kiidir.

Bir demokraside, politikacy baarl yapan nitelikler

ortamn niteiiine gre deiir; ortamn sknet iinde
bulunduu zamanlarda gerekli olan niteliklerle, sava ya
da devrim ortam iinde gerekli olan nitelikler ayn deil
dir. Sakin ortamda, bir politikac, metanet ve saduyu
sahibi olduu izlenimini brakarak baar kazanabilir, ama
heyecanl ortamda bunlardan daha fazlas gerekmekte
dir. Bu gibi ortamda etkileyici bir hatip olmak zorunlut
vardr bununla birlikte yerlemi anlaya uygun bir e
kilde gzel ve sanatl konuma yeteneine sahip bulun
mak da art deildir, zira Rabespierre de, Lenin de gzef
konuma sanatndan yoksun, ama kararl, tutkulu ve ce
surdular. Tutku, souk ve kontrol altna alnm da olsa.
mutlaka bulunmal ve duyurulmaldr. Heyecanl ortamda;
politikacnn ne yarglama gcne, ne nesnel olgular kav
rama yeteneine, ne de bir parack bilgelie gereksinme
si vardr. Onun iin gerekli olan biricik ey, insan yn
larnn tutkuyla istedikleri eyin elde edilebileceine, ken
disinin da amansz azmi sayesinde bunu elde edebileceK.
insan olduuna, o insan ynlarn inandrabilme yete
neine sahip bulunmaktr.
En bGarl demokrat politikaclar, demokrasiyi kald
rp diktatr olabilen politikaclardr. Bu, pek tabii, ancak
belirli koullar altnda mmkn olabilir; byle bir eyi on
dokuzuncu yzyl ngilteresinde hi kimse gerekletire-
mezdi. Ama byle bir eyin gerekletirilmesi olana bu
lunduu zaman da, bu, demokrat politikaclarda, hi deil
se heyecanl ortamda bulunmas zorunlu olan niteliklerin
aynn, ayn derecede gerektirir. Lenin, Hitler ve Musso-
lini ykselilerini demokrasiye borluydular.

Ortada kurulmu bir diktatrlk varken bir kimsenin

len bir diktatrn yerini almas iin gerekli niteliklerle,
balangta diktatrln kurulmas iin gerekli nitelikler
birbirinden tamamyla ayrdr. Kaltm yoluyla babadan
oula geen iktidarlarn devriliinde, perde arkasndan bir
rgt ynetme, entrika ve Sarayn gzne girme, ok
nemli yntemlerdir. te bu yzden diktatrlkler, kuru
cularnn lmnden sonra karakterlerini mutlaka ve b
yk lde deitirir. Herhangi bir diktatrn yerine ge
mek iin gerekli nitelikler, rejimin kurulmas iin gerekli
niteliklerden genellikle ok daha az etkileyici olduundan,
kurucunun yetersiz grlmesi ve sonunda baka bir sis
teme geilmesi olasl oktur. Bununla birlikte, modern,
propaganda yntemlerinin, Devletin bandaki kiiye, ki
isel aba harcamadan halkn sevgisini kazandrmak su
retiyle, bu eilime baaryla tepki uygulayaca umulur-
Bu yntemlerin ne dereceye kadar baarl olacan im
diden kestirmek mmkn deildir.
Bireylerin, u ana kadar zerinde durmadmz bir
iktidar biimi daha vardr ki. bu da perde arkas iktidar
dr. Saray nedimlerinin, entrikaclarn, casuslarn iktidar
bu tip iktidardr. Btn byk rgtlerde dizginleri ellerin
de bulunduran kiilerin iktidar hatr saylr derecede oldu
mu, bu kiilerden daha nemsiz adamlar (ya da kadn-
Jar) ortaya kar ve kiisel yntemlerle nderlerine sz
geirebilme olanan elde ederler. Perde arkasndan adam
ya da rgt ynetenlerle parti efleri, tekniklerinin deiik
elmasna karn ayn tipe girerler. Bunlar kendi arkada
larn kimseye sezdirmeden kilit noktalarna getirir ve by
lelikle, zaman gelince rgt ellerine geirirler. Kaltm
yoluyla gemeyen bir iktidar biimi olan diktatrlklerde,
diktatr lnce bu tip adamlar onun yerini almay uma
bilirler; bununia birlikte, bu tip adamlar n plna geme
yi yelemezler genellikle. Bunlar, an ve ereften ok ik
tidar seven kimselerdir; ounlukla da toplumsal bir e
kingenlikleri vardr. Bazen de bunlar, Dou hkmdarlk
larndaki hadm aalar ya da baka yerlerdeki kral met
resleri gibi, u ya da bu nedenle nderlik sann taya
bilme olanandan yoksundurlar. Nominal iktidarn kalt
sal olduu yerierde bunlarn etkileri en yksek noktaya ula
r, iktidarn kiisel bir hner ya da aba dl olduu
yerlerde ise en aa noktaya der. Bununla birlikte bu
gibi kimseler, en modern hkmet biimlerinde bile, sra
dan insanlara gizemli grnen bakanlklarda mutlaka b
yk etki sahibi olurlar. Zamanmzda bu bakanlklarn en
nemlileri maliye ve dileri bakanlklardr. II. Kayser
VVilhelmin zamannda, Baron Holstein (Alman Dileri Ba-
kanlnn daim ba) hemen hemen hi halk iine k
mad hnlde snrsz bir iktidar sahibiydi. Bugn de n
giliz Dileri Bakanl daim memurlarnn iktidarlarnn
ne derece byk olduunu bilemiyoruz; bunu renmek
iin gerekli belgeler belki bir gn ocuklarmzn eline ge
er.
Perde arkas iktidarna sahip olabilmek iin gerekli
nitelikler, btn br iktidar biimlerine sahip olabilmek
iin de gerekli olsa bile, bir kural olarak, istenilmeyen ni
teliklerdir. Saray nedimlerine ya da perde arkasndakilere
fazla iktidar salayan bir sistem de, ite bu yzden, ge
nellikle kamu yararna ileyen bir sistem deildir.
 IV. Blm
RUHBAN SINIFI KTDARI

Bu ve bundan sonraki blmde, eski zamanlarda en

ok nem kazanm iki geleneksel iktidar biimini, yani,
ruhban snf iktidaryla, kral iktidarn ele alacam. Bun
larn her ikisi de imdi bat halindedir ve bunlardan hi
birinin yeniden canlanamayacan varsaymak her ne ka
dar acelecilik olursa da, kleri, ister geici olsun, is-
1er kalc, hl canlln koruyan iktidarlarn sz konu
su olduu yerde mmkn olamayan, yani, bu iki kuru
mun enine boyuna incelenmesini mmkn klmaktadr.
Rahipler ve krallar, gelimemi biimde de olsa, ant-
ropologlarca bilinen en ilkel topluluklarda bulunmaktadr.
Bazen her ikisinin ilevi bir kiide birleebilir. Buna sade
ce ilkel topluluklarda deil, yksek uygarlk dzeyine ula-
rn Devletlerde de rastlanr. Ogst, Roma'da Pontfex
Maximus\ tara vilyetlerinde ise tanr idi. Halife, Ms
lman dininin ba olduu gibi, Devletin de bayd. Mi
kado, into dini iinde bugn aa yukar ayn duruma
ohiptir. teden beri krallar kutsallklarndan tr, laik
ilevlerini genellikle kaybedip, birer rahip durumuna gel
me eilimindedirler. Bununla birlikte ou zaman ve o
u yerde rahiple kral arasndaki ayrm ak ve kesin ol
mutur.

1 En byk Bakhin. (Roma m paratorluunda). Katolik

Kilisesi'nde Paga nn karldr. (ev Notu)
 Rahibin en ilkel biimi, bycdr ve bycnn ik-
t'dari, antropologlarn dinsel iktidarla by iktidar diye
oyrdettii zere, iki trldr. Dinsel iktidarlar doast
varlklarn yardmna dayanr, buna karlk by iktidar
lar szmona doal saylr. Ne var ki, bizim varmak iste
diimiz ama ynnden bu ayrmn bir nemi yoktur.
nemli olan, bycnn, ister by, ister din yoluy-
ia bakalarna iyilik ya da ktlk yapabilecek iktidara sa
hip saylagelmesi ve bu iktidarlarn trl trl olduuna,
her nne gelen tarafndan elde edilemeyeceine inanl
masdr. Byc dnda herhangi bir insann da belirli
bir miktar by gc elde edebilecei kabul olunmakla bir
likte, bycnn bysnn stnlne inanlr. Bir in
sen hastaland ya da bana bir kaza geldii zaman ge
nellikle bu herhangi bir dmann kt amal bys
ne yorulur, ama byc, bu kt byy bozma a eleri
ni bilir. Nitekim, York Dk Adas'nda, byc, gaipten
haber alma yoluyla herhangi bir hastann hastalk ne-
Cenini kefettikten sonra eline bir para kire alp b
yl bir dua o k u r:

Cinleri kovan kire. Ahtapotu defediyorum; teo yla

nn defediyorum; ngietin (gizli bir dernek) ruhunu de
fediyorum; yengeci defediyorum; su ylann defediyorum;
balivo ylann defediyorum; pitonu defediyorum, haia k
peini defediyorum. Cinleri kovan kire. amurlu svy
defediyorum; kete sarman defediyorum; To Pilana'y
defediyorum; Tumbali defediyorum. Birisi bunlar denizin
dibine daldrm. Onlar uzakta tutmak iin buhar yk
selecek; onlar uzakta tutmak iin gece bastracak; onlar
kendiliklerinden denizin derinliklerine dnecek1.
Bu byl duann tamamiyle etkisiz olduu sanlma
sn. lkeller telkine uygar insanlardan ok daha ak ol

1 Rivers, Medicine, Magic and Religion, S. 16.

duklar iin, bu yolla, yani telkin yoluyla onlar ok kere
iyiletirmek de hasta etmek de mmkndr.
Riversa gre Malenezyanm ou yerlerinde, hasta
lklar iyi eden adam afsuncu ya da rahiptir. Anlald
na gre bu blgelerde byclerle bakalar arasnda ke
sin bir ayrlk yoktur ve bycln az ok basit usul
lerine herkes bavurabilir. Ama Hekimlii by trenle
riyle ya da dinsel trenlerle birletirenler, sanatlarn ge
nellikle zel bir sre yoluyla, ya gsterme ya da talim
etme yoluyla kazanrlar ve Malenezya'da bylesine bilgi
lerin elde edilebilmesi iin teden beri bunlarn satnal-
na zorunluu vardr. Mediko - bysel ya da mediko-
dinsel sanat/n herhangi bir dalnda tam bir bilgi sahibi
olabilmek iin, parann renciden retmene gemesi
arttr; yoksa tam bilgi elde edilemez1.
Cok daha nemli bysel ya da dinsel iktidarlar te
kelinde bulunduran ve bunun sonucunda topluluk ze
rinde geni bir iktidar sahibi olan belirli bir ruhban sn
fnn, yukarda gsterdiimiz balanglardan karak na
sl gelitiini kafada canlandrmak zor deildir. Msr ve
Babilde, rahiple kral kar karya geldii zaman, ra
hiplerin iktidar krallarn iktidarndan baskn kard. Ra
hipler, 'tanrsz Firavun hnatonu- yendikleri gibi, Babil
kral antiklerikal bir eilim gsterdii iin, anlaldna
gre, Cyrus'un Babili fethine yardm da etmilerdir.
Ruhban snf iktidarndan tamamiyle zgr bulunu
lar bakmndan, antikitede Yunanistan ve Romann ei
benzeri yoktur. Yunanistandaki dinsel iktidar, balca, ga
ipten haber verme trenleri iinde ve zellikle, Pitonezin^
(Pyhthoness) trans haline geerek Apollo tarafndan gn

1 Hjvers, M edicini. Magic and Religion, S. 44.

2 Ahnaton da olabilir.
3 Gaipten haber veren falc kadn: zellikle, Yunanistanda,
Delf tapnandaki khine. (ev. Notu)
derildii varsaylan yantlar verdii Delf tapnanda top
lanrd. Bununla birlikte daha Heredot zamannda, k
hinlerin rvetle satnalndklar herkese bilinen bir ey
di. Pisistratus (l. M. . 527) tarafndan srgn edilen
nemli bir Atinal aile olan Alcmaeonidlerin, Pisistratus'-
un oullarna kar rvet yoluyla Delf tapnann deste
ini saladn gerek Heredot, gerek Aristo aktarmakta
dr. Heredotun anlattklar ok ilgi ekicidir: Alcmaeonid-
ler, eer Atinallara inanmak caizse, rvet vererek Pito-
nezi kandrmlar ve spartallardan her kim gerek kiisel
bir ii. gerek Devlet ii iin gaipten haber almak zere
Pitone2 e danmaya gelirse, Pitonezin bunlara. Atinal-
lar (Pisistratidlerin zulmnden) kurtarmalar gerektiini
sylemesini salamlard. Bylece. gaipten kendilerine
hep ayn yantn. Atinallar kurtarmalar gerektii yant
nn verildiini gren Lacedaemonianlar, en sonunda daya
namayp, yurttaior arasnda ok sivrilmi bir kii olan
Asterin olu Anchimolius'u Pisistratidleri srmekle g
revlendirerek - hem de Pisistratus ailesine ok sk dost
luk balaryla bal olduklar halde - bir ordunun banda
Atinallarn zerine gndermilerdi. Zira Lacedaemonian
lar, tanrlarla olan ilikilerini, insanlarla olan ilikilerinden
stn tutuyorlard'1.

Anchimolius yenildii halde, tekrar alan bir sefer

de yollanan daha byk bir ordu baar kazand ve Alc-
maeonidlerle br srgnler iktidar ellerine geirdiler,
bylelikle de AtinalIlar 'zgrlk dedikleri eyi yeniden tat
tlar.
Bu ykde dikkate deer birok noktalar bulunmak
tadr. Heredot siniklikten tamamyla uzak, sofu bir adam
dr, bu yzden de gaipten gelen habere kulak verdikleri
iin Ispartallardan yanadr. Ne var ki, Atinay Jsparta'ya

1 Rowlinsonun evirisi, V. Kitap, Blm: 63.

yeler. Atinay ilgilendiren sorunlarda da, Pisistratidlere
kardr. Bununla birlikte rvet veren taraf olarak Ati -
nallar gstermekte, ama gerek baar kazanan taraf,
gerek Pitonez, inanlara kar geldikleri halde tanrlar ta
rafndan herhangi bir cezaya arptrlmamaktadr1. Alc-
maeonidler, Heredot zamannda hl nfuz sahibiydiler;
hatt onlarn en nlleri de, Heredotun ada Perik-
lesdi.
Aristo, Atina Anayasas zerine olan kitabnda, yu
kardaki hususu daha da alaltc bir k altnda gste
rir. Delf tapna M. . 548 ylndaki yangnda mahvolmu,
tapnan yeniden kurulmas iin Alcmaeonidler tarafn
dan btn Yunanistan'da para toplanmt. Alcmaeonidler
- Aristonun savna gre - bu parann bir blmn Pito-
neze rvet olarak vermiler, geri kalann tapnan ku
rulmasna harcamak iin de, Pisistratusun olu Hippiasn
iktidardan uzaklatrlmas artn komulard; Apollo-
nun onlarn safna katl ite bu yollardan olmutur.
Bu gibi rezaletlere karn, Delf tapnandaki gaip
ten haber alma trenlerinin u ya da bu grup tarafndan
kontrol altnda bulunduruluu siyasal ynden ylesine
nemli bir sorun olarak srp gitmitir ki, bu sorun din
le balants bakmndan Kutsal adn alan bir savan,
Kutsal Savan kmasna yol amtr. Ama yava ya
va, herhalde gaipten haber verme kurumunun siyasal
kontrole ak bulunduu olgusunun herkes tarafndan iyi
ce anlalmas, zgr dncenin yaylmasnda bir etken
rcri oynam ve en sonunda Romallar'n, kutsal eylere
saygszlkta bulunmann utancn zerre kadar duymaks
zn, Yunan tapnaklarn soyup soana evirmelerini ve bu
tapnaklarn btn yetkesini ortadan kaldrmalarn mm
kn klmtr. Cretkr kiiler tarafndan er ge laik ama-

1 Heredot, Pitonezin grevini ktye kullanna baka bir

rnek daha veriyor. VI. Kitap, Blm: 66.
farla kullanlmak ve bylelikle de iktidarlarnn dayand
saygy kaybetmek, ou dinsel kurumlarn alnyazsdr.
Greko-Romen dnyasnda bu, din orada hi bir zaman
Asya, Afrika ya da orta a Avrupa'sndaki kadar gl
olamadndan, baka her yerdekinden daha patrtsz,
daha alkantsz gereklemitir. Bu hususta Yunanistan
la Romaya benzeyen biricik lke indir.

Buraya kadar sadece, bilinen hi bir tarihsel balan

gc olmakszn, antikitenin karanlklarndan gelen dinler
zerinde durduk. Ne var ki, kurucular bunlunan dinler
hemen her yerde bunlarn yerine gemitir; bu kuraln
dnda kalan iki nemli din, into dini ile Brahmanizm'
dir. Antropologlarn bugnk ilkel kavimlerde bulduklar
cinsten ok daha eski dinlerin nerden geldikleri hi belli
deildir. En ilkel kavimlerde daha nce de grdmz
gibi, kesinlikle ayrlm bir ruhban snf yoktur; rahiplik
ilevlerinin bu gibi kavimlerde balangta sadece yal
lara ve tahminen, zellikle etki uyandrabilecek yallara
ya da bazen, byclkte n yapm kimselere tannan
bir hak olduu anlalyor.
Uygarln ilerlemesiyle ou lkelerde rahipler hal
kn geri kalanlarndan gitgide ayrlmaya ve gitgide ikti
dar kazanmaya balarlar. Ama bunlar ok eskiden kalma
bir gelenein koruyucular olarak tutucudurlar; servet ve
iktidar sahibi olarak da, kiisel dine kar dmanca ya
da kaytsz bir tutum alma eilimindedirler. Bunlarn b
tn sistemi er ge, devrimci bir peygamberin ard sra
gidenler tarafndan yerle bir edilir. Budha, sa ve M-
hammed tarihsel ynden bunun en nemli rnekleridir.
Bunlarn iktidar balangta devrimciydi, ancak sonra son
ra ve yava yava gelenekselleti. Bu peygamberler, yer-
Jeme sreleri iinde, nominal olarak yktklar eski ge-
Jeneklerin ounu genellikle zmsemilerdir.
Gerek din ynnden, gerek laik ynden yenilik geti
renler - hi deilse baarlar en uzun srenler- ellerin
den geldii kadar eski gelenee bavurmular ve kendi
sistemlerindeki yenilik elerini btn gleriyle en aza
indirmeye almlardr. Bunu baarmak iin uygulanan
pln, az ok hayal rn bir gemi icat etmek ve bu
gemiin kurumlarn canlandrmaya alyor grnmek
tir. II. Krallar, KKII'de1 bize rahibin Kanun Kitabn nasl
bulduunu ve Kraln kavmini nasl yeniden bu kitabn emir
lerine uymaya ynelttii anlatlyor. Yeni Ahit, Peygam
berlerin yetkelerine bavurmutu; Anabaptistler2, Yeni
Ahit'e bavurdular; ngiliz Pritanlar, laik konularda, Fe
tihten ncfe ngilterede varolduu kabul edilen kurumla-
ra bavurdular. Japonlar, M. S. 645de Mikadonun ikti
darn yenilediler; 1868de ise M. S. 655 Anayasasn
yenilediler Ortaalardan ta Brumaire 18e; kadar s-
ri sr ayaklanmalar, Romann cumhuriyeti kurumla-
rn yeniledi Napolyon, Charlemagne mparatorluunu
'yeniledi1, ama bu yenileyi biraz fazla yapmackl oldu
undan, tumturakl eylere nem veren bir a bile et-
kiieyemedi. Bunlar tarih sahnesinde, yenilik getirmi en
byk kiilerin bile gelenein gcne duyduklar saygy
gsteren, rastgele seilmi birka rnektir sadece.
Papazlara ait rgtler iinde tarihte bilinen en kud
retli rgt Katolik Kilisesi olmutur. Ben bu blmde pa
pazlarn iktidarn sadece geleneksel yn bakmndan ele
alyorum; bundan dolay, Kilise iktidarmn devrimci ol
duu ilk dnem zerinde imdilik durmayacam. Roma
mparatorluumun knden sonra Kilise, kendi adna
bir ans eseri olarak, iki gelenein temsilciliini yapmak
zorunda kald; Hristiyanlk geleneine ek olarak. Roma

1 Eski Ahit, II. Krallar, B-13.

2 ocuk vaftizini reddeden bir Hristiyan mezhebinde olanlar.
3 Fransz htillinde 9 Ekim 1799 tarihi; bu tarihte yaplan
darbe. (ev. Notu)
geleneinin temsilciliini de zerine ald. Barbarlarn k
l gleri vard, buna karlk Kilise daha yksek bir
uygcrlk ve eitim dzeyine, kiilerin dnda tutarl bir
amaca, dinsel umutlarla kr inanlardan doan korku
lara dayanma aralarna ve hepsinden nemlisi, btn
Bat Avrupa'y iine alan'biricik rgte sahipti. Az ok
oturmu Bizans ve Moskova mparatorluklaryla ura
mak zorunda kalan Yunan Kilisesi, tamamyla Devlet'in
boyunduruu altna girdi; buna karlk .Batda mcadele,
eitli durumlar gstererek ta Reformasyona kadar sr
d ve bugn Almanya, Meksika ve spanya'da hl sr
mektedir.
Barbar istilsndan sonraki ilk alt yz yl boyunca
Bat Kilisesi, ngiltere'de, Fransa'da, Kuzey talya ve Hris-
tyan spanyada egemen olan durulmam, saldrgan Cer
men kral ve baronlaryla eit koullar altnda ilikiler ku
ramad. Bunun eitli nedenleri vard. Jstinyen'in talya
daki fetihleri bir sre iin Papal bir Bizans kurumu ha-
iine getirmi ve Batdaki etkisini ok azaltmt. Kilisenin
yksek orunlarna gelenler, birka kii dnda, derebey
lik aristokrasisi arasndan seiliyor ve bunlar, kendi i
lerine karmasndan holanmadklar uzak ve yabanc bir
Papa'dan ok, derebeylik arisrokrasisiyle birleme eilimi
duyuyorlard. Kilisenin daha aa orunlarna gelenler ise
ounlukla cahil ve evli kimseler olduklarndan, Kilise u
runa mcadele etmektense, arpalklarnn oullarnn eli
ne gemesi iin yollar aramakla uramay yeliyorlard.
O alarda yolculuk ok zor olduundan. Roma, yetkesini
uzak krallklar zerinde kullanamyordu. Byk bir bl
geyi kapsayan ilk etkili ynetim Papa'nn ynetimi deil,
btn adalar tarafndan Papaya stn saylan Char-
lemagne ynetimi olmutur.
1000 ylndan sonra, beklenildii gibi dnyann sonu
nun gelmedii grlnce, uygarlk hzla ilerlemeye bala
d. spanya ve Sicilyada Magriplilerle kurulan temas, sko
lastik felsefenin ykseliini hzlandrd. Yzlerce yldan
.beri korsanlk yoluyla sa solu haraca kesen Normanlar,
Fransa ve Sicilyada ada dnyann kendilerine rete
bildii btn bilgileri edinip dzensizlik yaratan bir g
olmaktan karak, dzenin ve dinin gc haline geldiler;
ayrca, fetihlerini meru klmak bakmndan Papann yet
kesini de kendi karlarna uygun buldular. Kiliseye bal
ngiltere ilk defa olarak Normanlar yoluyla tamamyla Ro-
mann egemenlii altna girdi. Bu arada gerek Fransa Kra
l, gerek mparatoru, vassallarn kontrol altna almakta g
lk ekiyorlard. VII. Gregorius (Hildebrand) devlet adam-
j- ve amansz enerjisi te bu koullar altnda papalk
iktidarnn artmas ve ondan sonraki iki yz yl boyunca
eksilmeden srmesi olanan yaratt. Bu dnem ruhban
snf iktidar ynnden stn bir rnek meydana getirdii
iin, zerinde azck ayrntlara girerek duracam.
Papaln, VII. Gregoriusun tahta kyla (1073) ba
layan byk gnleri, V. Clementin Papal Avignonda
kuruuna (1306) kadar uzanr. Papalk bu dnemdeki ut
kularn ldrc silh gcyle deil, rnein kr inanlar
gibi, 'ruhan silhlar yoluyla kazand. Btn bu dnem
boyunca Papalar, Roma ehrinin kargaa karmaya ei
limli soylular tarafndan dardan gdlen dzensiz halk
ynlar karsnda eli kolu bal kalmlardr zira, Hris-
tiyanlk dnyasnn geri kalan blm ne dnrse d
nsn, Roma, Papalk orununa hi bir zaman sayg duy
mamtr. Byk Hildebrand srgnde lmekle birlikte, ik
tidar sahibi oldu ve bu iktidar hkmdarlarn en byk
lerini bile dize getirmekte kulland. Canossa1, o anki si

1 Kuzey talyada, Reggio Emila ehri dolaylarnda, imdi y

knt halinde bulunan bir ato. 1077 tarihinde burada ko
nuk bulunan Papa VII. Gregorius, aforoz ettii Alman Kral
ve mparatoru IV. Heinrich tarafndan ziyaret edilmi ve
mparator burada nedamet getirmitir.
58
yasal sonular bakmndan geri mparator IV. Heinrich-
in iine gelmiti, cma daha sonraki alar iin de bir
simge oldu. Bismarck, Kulturkamp1 srasnda, 'biz Canos-
saya gitmeyeceiz, dedi; ne var ki, bunu sylemekle
zamansz bbrlenmi oluyordu. Aforoz edilmi bulunan
IV. Heinrich, tasarlarn gerekletirebilmek iin Papa-
nn affna gereksinme duyuyordu. Gregorius ise, nedamet
getirmi birini balamay geri evirmemekle birlikte, ne
dam et getirenin Kilise'yle uzlama isteinin bedeli olarak,
onu utanlacak bir duruma soktu. Politikaclara baklrsa
insanlar Papaya dil uzatabilirlerdi, ne var ki, anahtarlarn2
kudretini sadece kfr ilemeyi gze alanlar tartabili
yor, kfre ise. Papalkla mcadelesinin en kzgn dne
minde mparator II. Frederik bile yz vermiyordu.
VII. Gregoriusun papalk orununda bulunduu sre,
kilise reformunun nemli bir dneminin doruunu olu
turur. Gregoriusa kadar, mparator kesin olarak Papa-
nn stndeydi ve Papa seiminde sk sk, sonucu etki
leyecek biimde sesini duyururdu. IV. Heinrichin babas
III. Heinrich, papalk orununu parayla satn ald savy
la Papa VI. Gregoriusu azletmi ve onun yerine bir Alman,
Jl Clement'i Papa yapmt. Ne var ki, III. Heinrichin Ki-
liseyle bir alp veremedii yoktu; tam tersine, Heinrich,
zamannn en gayretli btn papazlaryla birlik halinde bu
lunan. koyu dindar bir hkmdard. Onun destekledii.
VII. Gregoriusun da utkuya ulatrd reform hareketi esas
bokmndan. Kilisenin feodalizm etkisinde karma eilimi
ne kar ynetilmiti. Bir kural olarak feodal aristokrasi
den gelme olan ve kendi yerleri konusunda son derecc

1 Alman kltr seferberlii.

2 Cennetin kapsn ap kapamaya yetkisi bulunduuna ia
ret anlamnda Papa'mn armasna konulmu olan ift anah
tar; anahtarlar szyle. Papalk orunu anlatlmaktadr. (ev.
Notu)
laik grlere sahip bulunan Bapiskoposlarla Piskopos
lar Krallar ve soylular o orunlara atyordu. mparatorluk
ta, mparatordan sonraki en yksek kiiler eskiden, top
raklarn yerleri sayesinde ellerinde tutabilen memurlard;
ne var ki, on birinci yzyln sonlarna doru bunlarn ye
rini, varlklar kaltm yoluyla babadan oula geen soy
lular almt. Kilisede de, zellikle manastr sistemine ba
l olmayan papazlar snfnn alt katmanlar arasnda da
buna benzer bir tehlike vard. Kilisedeki reformcu grup
ayn nitelii tayan, kutsal eylerden kr karma ve 'oda
lk tutma (rahiplerin evlenmesine odalk tutma diyorlar
d) gnahlarna kar saldrya geti. Bu gruptan olanlar,
saldr kampanyasnda olduka byk bir aba, cesaret,
ballk ve dnya ilerine uygun saduyu gsterdiler; kut
sallklaryla sradan halkn desteini, konuma yetenekle-
ryle de daha nce kendilerine dman olan cemaatlerin
desteini saladlar. rnein, 1058 ylnda, Milanoda St.
Peter Damian, ruhan zmreyi, Roma'nn reformcu karar
larna uymaya ard; bu ar balangta ylesine bir
k'zgnlk uyandrd ki, St. Peter Damiann yaam tehli
keye girdi, ama en sonunda isteine ulat ve yaplan bir
aratrmada, Milanoda, Bapiskopostan en kne ka
dar, kutsal eylerden kr karmayan bir tek papaz bu
lunmad anlald. Bu papazlarn hepsi de sularn iti
raf edip gnah karttlar, ilerisi iin de ballk sz ver
diler; bu koullar altnda bu papazlann mal ve mlkleri
ellerinden alnmad, ama ilerde bu eit sularn acma
szca cezalandrlaca da iyice anlalm oldu.

Hildebrand en ok dndren sorunlardan biri ru

han zmrenin bekrlyd; Hildebrand bunu zorla uygu
latmak iin papazlar snf dndaki halk arasndan paray
la adamlar tuttu, bu adamlar da papazlarla papazlarn
karlarna kar sk sk irkin bir zulme varan, su niteli
inde hareketlere giritiler. Kampanya, doal olarak, ta-
marnyla baar kazanmad - rnein, spanya'da bugne
kadar bir baar salanamamtr - ama amalarndan hi
deilse biri, yerel papazln kaltsal hale gelmesini n
leyen, papaz oullarnn babalarnn orununa geemeyece
i kararyla gereklemi oldu.
Reform hareketinin en byk utkularndan biri Papa
seimi usulnn 1059 kararyla deimez hale getirilii
dir. Bu karardan nce, mparator ve Roma halknn iyice
belirlenmemi haklar, sk sk blnmelere ve seimlerin
tartmal olmasna yol ayordu. Yeni karar - uzun bir
Sre iinde, byk mcadelelerle de olsa - Papalar se
me hakkn yalnzca Kardinallere verdi.

On birinci yzyln ikinci yarsn dolduran bu reform

hareketi, Manastr reislerini, Piskoposlar, Bapiskoposla
r soylu derebeylerden ayrmay ve Papalarn atanmala
rnda kendilerine de sz hakk tannmasn (zira seimde
sz hakk tannmad zamanlar, Papalar da orunlarn pa
ra yoluyla elde etme eilimi tayorlard) geni apta sa
layabildi. Bu durum, yani, ruhban snfnn derebeylerden
ayrl halk honut etti ve Kiliseye olan sayglarnn art
masna neden oldu. Reform hareketi zorlayc yoldan, pa
pazlarn bekr kalmalarn salamakla, onlar kendi ev
releri dndaki dnyadan da daha kesin bir biimde ayr
m ve hi kukusuz iktidar drtlerini arttrm oldu, zira
birok rneklerde grlecei zere ar sofuluk, dnya
dan el etek ekme, insanlarda iktidar drtsn arttrr.
Yine bu reform hareketi, nde gelen kilise adamlarnda,
geleneksel bozukluktan kr karanlar dnda herkesin
inand bir davaya balanma ak uyandrd, bu davay
yrtme arac olarak da Papalk iktidarn byk apta
arttrd.
Propagandaya dayanan iktidar genellikle, bu rnekte
olduu gibi, balangta byk bir cesaret ve zgecilik
ister, ama bu nitelikler sayesinde sayg bir kere kazanl-
diktan sonra, bu nitelikler bir yana atlabilir ve dnya i
lerinde ileri gitmek iin dorudan doruya bu sayg bir
ara olarak kullanlabilir. Sonra, zamanla bu sayg azalr
ve saygnn kazandrd stnlkler de elden gider. Bunun
sresi bazen birka yl, bazen de binlerce yl alr, ama
sre ve sonu esasta hep ayndr.
VII. Gregorius hi de barsever deildi. Onun vaaz ko
nusu olarak Kitab Mukaddeste en sevdii para uydu:
'Klcn kandan esirgeyene lanet olsun. Ne var ki, o bu
nu, cisman eylere fazla deer veren insanlardan vaaz
kelmn esirgemenin gnah olduu biiminde aklyordu
ki, bu da onun, propagandann gc konusundaki gr
lerinde ne derece hakl olduunu ortaya koyar.
Papalk koltuuna oturmu (1154-1159) biricik ngi
liz olan Nicholas Breakspear. Papann teolojik iktidarn
g z ok deiik biimde ortaya koyar. Abelardn1 mez
lerinden Breschia'l Arnold, 'toprak sahibi vaizlerin, timar
schibi piskoposlarn, mlk sahibi keilerin dinsel kurtu
lua ulamayacaklarf doktrinini vaazediyordu. Bu dok

1 Peter Abelard (1079 da Palletde dodu: 1142de Chalons-

sur-Sone'da ldii). Fransz filozofu ve teologudur. Heloise'a
olan sevgisini ve bu sevginin felketli sonularn Historia
Calamitatum adl eserinde betimlemitir. Kendisine snrsz
bir hayranlkla bal olan mezleri her yerde onun ard s
ra gitmilerdir. Kendi gcne sonsuz gveni bulunan Abe
lard, kendilerinden ders ald nl hocalarn hepsini ele
tirmitir. Trinity'de verdii vaazlar, Soissons konsili (1121)
tarafndan reddedilmi ve Abelard, St. Gildas manastr re
isi olarak mutsuz bir dnem geirdikten sonra Parise dn
mtr. Soissons konsilinin kararn Papa da onayladktan
sonra, Abelard, btn umutlar krlm olarak, yaamnn
son gnlerini Clunyde geirmitir.
Dialectica, Sic et Non, De unitate et trinitate divina ve
theologia christiana adl eserleri Ortaa mant zerine
dir. Historia Calamitatum adl eseriyle Heloise'a M ektuplar
nda stn bir Ltince slp rnei ortaya koymutur.
trin hi kukusuz ortodoks bir doktrin deildi. St. Ber-
r.ard1 onun hakknda yle diyordu: O ne yer, ne ierr
eytan gibi, o da sadece ruhlarn kanna susamtr.' Bu
nunla birlikte St. Bernard onun rnek alnacak bir dindar
olduunu kabul etmitir Arnold'un bu dindarl ise onu,
Papa ve Kardinallerle atma halinde bulunan ve 1143
yinda Papa'y da Kardinalleri de srgn etmeyi baaran-
Romallar iin yararl bir mttefik haline getirmitir. Ar-
nold, kendi doktrininde trel bir yaptrm arayan Roma-
Cumhuriyeti'nir canlandrlmasn destekledi. Ne var ki,
IV. Adrian (Nicholas Breakspear) Kardinallerden birinin
ldrlmesini vesile sayarak. Kutsal Haftada2 Romalla-
rn tapnma ve trenlerini yasaklad. Paskalya yortusun
dan nceki Cuma gn yaklarken Senatoyu dinsel bir
korku ald, bu da btn Senato'nun Papayo miskince.-
boyun emesi sonucunu dourdu. mparator Frederik Bar-
barosa'nn da yardmyla Arnold yakaland ve asld; ce
sedi yakld, klleri Tiber rmana serpildi. Bylelikle, pa-

1 St. Bernard (Clairvauxlu Bernard) (1090 da Fontaines-les-

D ijonda dodu; 20. VIII. 1153 de CIairvauxda ld), 1112
ylnda, Citeauxda Cistercien tarikatna giren St. Bernard*
bu tarikata onur kazandrmtr. 1115 ylnda Harding ta
rafndan, Clairvaux manastrn kurmaya gnderilmi ve
lmne kadar bu manastrn reisliini yapmtr. Bir azizr
olarak erdemleri btn bat Hristiyanlk dnyasnca tann
m ve onun kuandan hi kimse, kilise ve devlet siyase
ti zerinde St. Bernard kadar etkili olamamtr. St. Bernard,.
papa aleyhtar Anacletus'un yenilmesinde rol oynad gibi,
vaazlariyle II. Hal seferini balatm, Abelard'a, Gilbert
de la Porreeye ve Brescia'l Arnold'e saldrmtr. renci
lerinden biri III. Eugenius sanyla papa olunca, ona, De-
Consideratione ad nl risalesinde tler vermitir. Ede
b almalar ok olan Bernardn en nl, eserleri, De d i-
ligendro Deo, De fradibus humilitatis ve Apologia ad Gul-
lelmumsdur.
2 Paskalyadan nceki hafta. (ev. Notu)
pozlarn zengin olmak hakkna sahip bulunduklar kant
lanm oldu. Papa, mparatoru, St. Peter kilisesinde ta
giydirerek dllendirdi. mparatorun askerleri yararl ol
mutu, ama Kilisenin gerek iktidarn, gerek servetini laik
destekten ok kendisine borlu bulunduu Katolik tika
d kadar deil.

Brescial Arnoldun doktrinleri Papayla mparatoru

uzlatracak nitelikteydi; zira gerek Papa, gerek mpara
tor, dzenin kurulmas iin ikisinin birden gerekli olduu
na inanyorlard. Ne var ki, Arnold tasfiye edilir edilmez,
kanlmaz atma yeniden alevlendi. Bunu izleyen uzun
sava iinde Papa yeni bir mttefik kazand; bu mttefik,
Lombard ttifak idi. Lombardiya kentleri, zellikle de Mi
lano, o sralarda ekonomik gelimenin n safnda bulu
nan zengin ticaret kentleriydi. Bu olgu, ngilizler iin, Lom-
bard Caddesi' adnda ebedilemitir. mparator, burjuva
kapitalizminin daha o zamandan dmanlk beslemeye ba-
Jad feodalizmden yanayd. Kilisenin 'faizcilii' yasakla
m olmasna ramen. Papann kendisi bor para ald
ve Kuzey talya kentlerindeki bankerlerden ok yararlan
d iin, faizcilik konusunda dinsel yaptrmlar hafifletil
mek zorunda kalnd. Barbarossa ile Papalk arasndaki
yirmi yl sren atma, mparator'un bir trl tam yenil
giye uratamad Lombard kentleri sayesinde, berabere
sonuland.

Papalk'la mparator il. Frederik arasndaki uzun s

reli ekimenin en sonunda Papann utkusuyla bitmesinin
belli bal iki nedeni vard: Bu nedenlerden birincisi, Ku
zey talya ticaret kentlerinin ve bu arada Toskana kadar
Lombardiyann da feodal sisteme kar olular; kincisi
de, Fransiskenlerin uyandrd koyu dindarca duygulard.
St. Francis, havarilere yarar bir yoksulluk ve evrensel
sevgi vaazediyordu; ne var ki, St. Francisin lmnn
zerinden birka yl geer gemez, vaktiyle onun ard
sra gidenler. Kilisenin mlk ve servetini savunmak iin,
etin bir sava srasnda halkn mal ve mlkne el ko
yan asker grevliler gibi davranmaya baladlar. mpa
ratorun yenilgisinin balca nedeni, onun, davasn dinsel
ve tresel bir kla sokamam oluuydu.

Ayn zamanda, bu mcadele srasnda Papalarn ba

vurduu nlemler, pek ok kimsenin trei gerekelerle
Popalrp eletirici gzle bakmasna yol at. Frederik'in
clm deindeyken kendisiyle att Papa IV. nnosan
hakknda Cambridge Orta a Tarihi (Cilt: VI, S. 176) y
le yazyor:
IV. nnosan, kendinden ncekilerden ok daha laik
bir Papalk anloyna sahipti. Zayf yanlarnn, politik ye
tersizliinden ileri geldiini dnr ve bunlara politik
areler arard. Ruhan yetkilerim hep para toplamak ama
cyla kullanr, parayla dost satn alr, dmanlarna zarar
verir ve vicdanszlyla Papala kar her yerde sayg
szlk. dmanlk uyandrrd. Kilise parasn dat bii
mi bir rezaletti. Ruhan grevlerini ve yerel haklarn hor
grerek. Kilise balarn Papalk geliri ve siyasal dl
arac olarak kullanrd: Papadan timar alabilmek iin drt
adayn arka arkaya bekledii olurdu. Yersiz atamalar by-
ie bir sistemin doal sonularndand; sava halinde ve
diplomasi ynnden seilen papalk elileri de ounluk
la gerektii kadar laik bir karakter tamazd... Papa In-
nosann, kendi yol at ruhan etki ve saygnlk kay
bndan kendisinin haberi yoktu. Niyetleri iyi olmakla bir
likte, ilkeleri iyi deildi. Cesaret, yenilmez bir azim, zek
sahibi olan Papa, ansnn yzne gld anlarda da,
felket anlarnda da soukkanlln yitirmez, dindarlktan
uzak bir kurnazlkla, sabrla amacna ulamaya alrd;
bu da Kilisenin deerini drrd. Papann olaylar ze
rindeki etkisi muazzamd. mparatorluu gertti; Papa
ln zayflamasna yol at; talyann alnyazsna biim
verdi.*

IV. nnosan'n lm papalk siyasetine bir deiik

getirmedi. Onun ardl IV. Urban, Frederikin olu Man-
fred'e kar at mcadeleyi tarn bir baaryla yrt
t ve trel konulardaki yetkesini ilgin bir biimde kul
lanarak, talya'da hl ykseli yolunda olan kapitalizm
Kiliseyi nerede z destekliyorsa orada, bu destei tam ola
rak salamasn bildi; bu, propaganda iktidarnn ekono
mik iktidara dnmesinin klsik bir rneini meydana
getirir. Bankerlerin ou, papalk gelirlerini toplamak ken
dilerine byk krlar saladndan Papa'dan yanaydlar,
ama baz kentlerde, rnein Sienada Ghibellinelerin1 g
l oluu yznden bankerler balangta Manfredin yann
tuttular. Bunun zerine, bankerlerin Manffedi tuttuu yer
lerde Papa, Bankalara borlu olanlara, borlarn deme
melerini, bu bankalara bor dememenin bir Hristiyanlk
borcu olduunu bildirdi ve tabii, borlular bunu hemence
cik yetkili bir karar olarak kabul ediverdiler. Bunun bir so
nucu olarak Sienann ngilizlerle olan alverii durdu.
Btn talyada, mahvolmaktan kurtulabilen bankerlerin
tm, Papann bu manevrasyla Guelph olmaya zorland.
Ne var ki, bu gibi yollara bavurulmas Papaya ban-

1 Ghibelline, talya'da Ortaada, Papalar - mparatorlar ara

s mcadele tarihi iinde nemli yer tutan bir grubun ad
dr. zellikle Frederik Barbarossa'nm mparatorluk tacn
giymesiyle alevlenen Papa-mparator mcadelesinde Kutsal
Roma mparatorluundan yana olanlara Ghibellineler deni
yordu; bunlar ulusal bamszlk istiyorlard ve Papaya kar
ydlar. Guelphler ise mparatora kar, Papa'dan ya
na olan grubun adyd. talya Ortaa tarihinin 1155den
1348'e kadarki dnemi. Kuzey talya kentlerinde ve zellik
le Floransa ile Sienada bu iki grup arasndaki mcadeleler
le doludur. (ev. Notu)
kerterin desteini kazandrmakla birlikte, Papa'nn lh
yetkesine duyulan saygy azaltm oluyordu.
Bat mparatorluunun knden on altnc yzy
ln sonuna kadarki dnemin tmne, iki gelenek arasn
daki atmalar tarihi gzyle baklabilir: Bu geleneklerden
b'ri. Kilisenin temsil ettii imparatorlfk Romas gelene-^
i, teki de Devlet'in temsil ettii Tton aristokrasisi ge
leneidir. Kutsal Roma mparatorlar, imparatorluk Roma'-
s; geleneini Kutsal Roma mparatorluuna katmaya a
lmlar, ama bunu baaramamlardr. II. Frederik d
ndaki btn mparatorlarn Roma geleneini anlayama
yacak kadar cahil olular bir yana, bunlarn yakn iliki
kurduklar feodalizmin btn siyasal kurumlan da Cermen
asllyd. Eitilmi kiilerin - mparatorlara hizmet edenler
de iinde olmak zere - dilleri uzun bir sre iinde, yava
yava, antik dillerden tretilmiti; hukuk. Roma hukukuy
du; felsefe. Yunan felsefesiydi, buna karlk kkeni T-
tonik olan grenekler, terbiyeli konumalarda aza aln
mayacak nitelikteydi. Bugnk herhangi klsik bir bilgi
nin modern endstriyi Ltince tanmlamakta karlaaca
gle benzer bir glk ortaya kmt o dnemde.
Bat Avrupa uygarlnda Ttonik eler edeb ve entel-
lektel alanda yeterli bir anlatma ancak Reformasyonla
birlikte, Ltince yerine modern dillerin kabul edilii ze
rine kavuabildi.
Hohenstaufenlerin knden sonra Kilise, yirmi
otuz yl kadar bir sre iin, talya'nn Bat dnyas zerin
deki egemenliini yeniden kurmu grbi gzkt. Para l
leri zerinden bir yargda bulunulacak olursa, bu ege
menlik en aa Antonines zamanndaki kadar salamd.
- ngiltere ve Almanya'dan Roma'ya Kilise gelirleri olarak
akan para, eski Roma tmenlerinin zorla topladrklar pa
ralarn tutarn ok ayordu. - Ne var ki, bu sefer akan
para silh zoruyla deil. Papala duyulan sayg sm
rlmek suretiyle szdrlyordu.
67
 Bununla birlikte. Papalar Avignona tannca, bundan
nceki yz yl boyunca salam olduklar saygy yi
tirmeye baladlar. Bunun nedeni sadece onlarn tama
myla Fransa Kralnn egemenlii altna girilerinde de
ildir; saygy yitirmelerinin daha da nemli bir baka ne
deni, Papalarn birok gaddarca ilerde, bu gaddarl
yapan krallardan yana km olmalardr. Papalarn Kral
la birlik olduklar bu gaddarca hareketlerden biri de Temp-
lar1 tarikatnn sindiriliidir. Kral IV. Filip mal glkler
ierisinde kvrandndan gzn bu tarikatn mlkne
dikmiti. Hi bir gerekeye dayanmakszn, tarikat yele
rinin dinsel inanlara kar gelmekle sulandrlmasna ka
rar alnd. Papa'nn da yardmyla, bu tarikat yelerinden
Fransa'da bulunanlar yakalandlar, ikenceye konularak
azlarndan. eytana taptklarna ilikin itiraflar alnd, yi
ne ikenceyle haa tkrmek zorunda brakldlar v.b. On
dan sonra da yn yn atete yakldlar. Bu arada Kral,
Papa ya da kesinden bucandan bir eyler ayrmay
unutmayarak, bu tarikatin btn mlkne el koydu. Bu
gibi iler Papalkta trel bozuluun balangcn meyda
na getirdi.

Byk Bln- Papalk orununa gz koyan iki sz

sahibinden hangisinin meru olduunun bilinemeyii ve
her sz sahibinin tekini afaroz edii, lnetleyii yzn
den, Papa'ya sayg duyulmasn daha da gletirdi. B
yk Blnn kapsad srenin bandan sonuna ka
dar, her iki rakip de, din ve tre ynnden hi de iyi
rnek saylmayacak biimde iktidar tasarrufunda buln-

1 118 ylnda eski Kuds'te kurulan. Hazreti sa'nn kabri ile

ziyaretilerini korumaya memur tarikat, ya da bu tarika
tta yesi.
2 Byk Bln (Bat Bln) Bat Hrisnyanlgnda. Pa
palk orununa seili usulleri yznden doan ve 1378 den
1417'ye kadar sren bln. (ev Nolu>
dulor ve ii, en koyu yeminlerini bozmaya bile vardrdlar.
Oeilii lkelerde Devlet ve yerel Kilise birlik halinde, her
iki Papann do szn dinlemekten kandlar. En sonun
da bu soruna ancak bir genel konsilin zm yolu bula
bilecei iyice anlald. Yanl bir yol tutan Pisa Konsili,
bu iki Papann tutumlarn kfr iln etmekle birlikte bun
lar gerektii biimde saf d brakamadan, bir nc
Fapa yaratm oldu. Sonunda. Constance Konsili, her
Papay da saf d brakarak, birlii salayabildi. Ne var
ki, bu mcadele Papalk orununa duyulan geleneksel say
gy ortadan kaldrmt. Bu mcadele ve karklk dne
mi yznden W ycliff\ Papalk iin unlar syleyebilmek
hakkn bulmutur kendisinde :
'Byle bir iblisten kurtulmak Kiliseye zarar vermez,
tam tersine yararl olur; bu iblisin ortadan kaldrlmas
iinde. Tanr yolundaki bu davada Kilise istekle alr.
On beinci yzyl Papal, talyaya uymakla birlikte,
ok ak ahlkszl yansra, dnya ileriyle fazla ilgile
nii ve ar laiklii dolaysyla Kuzey lkelerin koyu din
darlna yant verebilmekten uzakt. En sonunda, Tto-
nik lkelerdeki trel ayaklanma, ekonomik etkenlerin ko
laylkla at oynatabilmesi olanan salayacak bir gce
ulat: Romaya hara verilmesi genellikle reddedildi, prens
lerle soylular Kilise emlkine el koydular. N var ki, eer

1 John W yclif (1320 de Yorkda, Richmond yaknlarnda do

du: 1384'de ld). ngiliz siyasal filozofu ve kilise reform a-
tr. Kiliseye yaplan balar iddetle yermi, papazlarn
insanla Tanr arasndaki araclna ve Hazreti sa'nn kan
ve etine dnme' (transsubstantiation) doktrinine saldrm,
ncil'in keiime kelime ngilizceye evrilmesi gerektii tezini
savunmu ve kendi doktrinlerini halk arasnda yoksul va
izler yoluyla yaymtr. W ycliff, ngiliz nonkorformizminin
balangcnda nemli bir dnm noktasn meydana getirir.
(ev. Notu)
Protestantizmin doktrin ynnden bakaldrs olmasa b*
durum domaz. Byk Bln ve Rnesans Papalnn
rezaletleri olmasa Protestantizm gerekleemezdi. Kilise
nin tinsel gc ierden zayflamam olsa, Kiliseye sald
ranlar tinsel gc kendi saflarna ekemez ve II. Frederik
gibi yenilgiye urarlard.
Bu vesileyle, Machiavelli'nin, Hkmdar adl eserinin
XI. blmnde ruhan hkmdarlklar konusunda syledik
lerine bir gz atmak ilgi ekici olacaktr:

Bana imdi sadece, ruhan hkmdarlklardan sz et

mek dyor. Btn glkler bu hkmdarlklarn elde
ediliine kadardr, zira bunlar ya kiisel yetenekler ya da
talih sayesinde elde edilir ve kiisel yetenek de talih de
olmakszn elde tutulabilir; nk ruhan hkmdarlklar
cyakta tutan ok eskiden kalma din dzeni ylesine kud
retlidir, yle bir karaktere sahiptir ki, ruhan hkmdarlar
nasl davranrlarsa davransnlar, nasl yaarlarsa yaasn
lar, hkmdarlklarn ellerinde tutabilirler. Devletleri olup
da bu devleti savunmayan, uyruklar olup da onlar ynet
meyen, yalnz bu hkmdarlardr; devletleri savunmasz
olduu halde, hkmdarlklar, bu hkmdarlarn elinden
alnmaz, uyruklar ise ynetilmedikleri halde, ynetilmeyi-
lerini umursamazlar ve hkmdarlarndan vazgemeyi ne
isterler ne de vazgeebilme yeteneine sahiptirler. Sade
ce bu gibi hkmdarlklar, gvenlik ve mutluluk iinde
dir. Ne var ki, insan aklnn ermeyecei gler tarafn
dan ayakta tutulan bu hkmdarlklar zerine daha .fazla
bir ey sylemeyeceim, zira Tanr tarafndan yceltilip,
ayakta tutulan bu hkmdarlklar tartmak kstahlk, c
retkrlk olur.'
Bunlar, X. Leonun papal srasnda yazlmt; Re-
formasyon da X. Leo'nun papal srasnda balamt.
Dindar Almanlar, VI. Aleksandr'n amanszca akraba kayr
masnn ve Papa X. Leo'nun para ynnden agzll-
nn Tanr tarafndan yceltilip ayakta tutulduu'na yava
yava inanmaz oldular. Papalk iktidarn tartmaktan
Machiavelli kand halde, 'kstah ve cretkr Luther,
bu tartmaya girimekte ok hevesliydi. Kilise karsn
daki muhalefet trel ve dinsel destek kazanr kazanmaz
da. kiisel karlar, muhalefetin byk bir hzla yaylma
sna neden oldu. Kilisenin iktidar anahtarlarn kudretine
dayandndan, muhalefet de normal olarak yeni bir Ak
lama doktriniyle iliki kurdu. Luther'in teolojisi, Kilise d
ndaki hkmdarlarn afaroz edilmek ya da kendi uy
ruklar tarafndan -trel ynden - lnetlenmekten kork-
makszn Kiliseyi yerin dibine batrmalarna olanak verdi.
Ekonomik etkenler her ne kadar Reformasyonun yay
lnda ok yardmc oldularsa "da, bu etkenlerin - yzyl
lardan beri iler halde bulunduklar gznne alnnca -
Reformasyonun gereklemesine tek balarna yetmedii
aktr. Pek ok mparator ve bu arada baka hkmdar
lar, rnein ngilterede Kral II. Henry ile Kral John da
Papaya kar koymaya altlar. Ne var ki, onlarn bu dav
ranlar gnah sayld ve bu yzden direnileri boa gitti.
Ancak Papalk uzun bir sre iinde geleneksel' glerini
trel bir ayaklanma douracak kadar ktye kullandktan
sonradr ki, baarl bir kar koyma olana dodu.
Propaganda yoluyla nasl iktidar sahibi olunacan
anlamak isteyenler iin, papalk iktidarnn ykseli ve
d incelemeye deer bir konudur. nsanlarn kr
inan sahibi olduklarn ve anahtarlarn kudretine inandk
larn sylemekle i bitmiyor. Btn Orta a boyunca ge
erli dinsel inanlara kar grler ortaya atlmtr; eer
Papalar genellikle saygn kiiler olmasayd, tpk Protes-
tantizm gibi bu grler de yaylrd. Yine Orta ada,
laik hkmdarlar geerli dinsel inanlara kar gelmeksi
zin, Kiliseyi Devletin emri altna sokmaya altlar; bu
giriimler Douda baar kazanmakla birlikte, Batda ba
arszla urad. Bunun eitli nedenleri vard..
71
 Birincisi: Papalk kaltsal olmadndan, laik krallklar
gibi uzun bir emekleme dnemi geirmiyor, bu dnemin
dertlerinden uzak bulunuyordu. Bir adam dindar, bilgili ve
yneticilik yeteneine sahip olmadka Kilise'de kolay ko
lay sivrilemezdi; bundan dolay Papalarn ou, bir ya da
birka bakmdan ortann ok stne ykselmi kiilerdi.
Laik hkmdarlarn da yetenekli kiiler olarak kendilerini
gstermeleri mmknd, ne var ki, ounlukla bunun ter
si oluyordu; ayrca, laik hkmdarlar ruhan hkmdarla
rn tersine, kendi tutkularn kontrol altna alabilmelerini
salayacak biimde de eitilmemilerdi. Boanma istek
leri yznden krallarn sk sk balar derde giriyor, bo
anma da, ancak Kilise'nin zm bulabilecei bir sorun
olduundan, Papalar karsnda krallar gsz duruma
dryordu. Krallar bazen boanma sorununu zmek
iin Kral VIII. Henrynin yntemine1 bavuruyorlard, ama
bu da uyruklarn dehete dryor, bu yzden vassalla-
r ballk andlarndan kurtulmu oluyor ve en sonunda
krallar ya boyun emek zorunda kalyor ya da tahtlarn
yitiriyorlard.
Papaln bir baka byk gc de, srekliliinin ki
ilere bal olmayyd. II. Frederikin papalkla mcade
lesinde, bir Papa'nm lmnn hemen hemen hi bir de
iiklik yaratmay, hayret edilecek bir olgudur. Papal
n belli bir doktrini ve devlet ynetimi gelenei vard,
krallar ise bunlarn karsna koyabilecekleri herhangi
salam bir doktrin ya da yneticilik geleneinden yok
sundular. Laik hkmetler ancak milliyetiliin gleni-
iyle birlikte papalnkine denk bir ama sreklilii ya
da dayankll kazanabildiler.
On birinci, on ikinci ve on nc yzyllarda krallar

1 Katciisizmde boanma yasak olduundan. Kral VIII. Henry

kanlarndan kurtulmak iin, bir bahaneyle onlar cellda
teslim ediyordu. ev. Notu)
bir kural olarak cahil, buna karlk Papalar hem okumu,-
hem de bilgili kimselerdi. Ayrca, srekli olarak anari
tehlikesi iinde bulunan ve yeni ekonomik glere kar
dmanca tutum alan, ynetimi zor feodal sistem kralla
ra ayak ba oluyordu. Btnyle ele alnd zaman, o*
yzyllarda Kilise, Devlet'in temsil ettiinden ok daha
yksek bir uygarl temsil ediyordu.
Ne var ki, on nc yzyla kadar Kilise'nin en b
yk gc, alad trel saygdan ileri geliyordu. Kilise,
trel hkmdarlk tahtn, eski zamanlarda uygulanan din
sel cezalarn salad ve ta o zamanlardan kalan ibret
dersi zerine kurmutu. Kilisenin zaferleri, daha nce de
grdmz gibi, papazlarn bekr kalmalarnn zor kul-
lonlarok salanmasyla ilikiliydi ve orta a kafas iin
bekrln etkileyici nitelii ok bykt. Aralarnda say
lar az olmayan Papalarn da bulunduu pek ok kilise
odam, ilkeler sz konusu olduunda, teslim olmaktansa,
byk skntlara gs germilerdi. Para hrsnn, ahlk
bozukluunun, kiisel kar kollamann gemi azya ald
bir dnyada pek ok Kilise ileri geleninin, kiisel karla
rn ilgilendirmeyen davalar iin yaadklarn ve kiise!
servetlerini bu uurda seve seve harcadklarn sradan
insanlar aka gryorlard. Daha sonraki yzyllarda,
kutsallklar etkileyici olan kiiler - Hildebrand, St. Bernard,
St. Francis - kamuoyunun gzlerini kamatrarak, baka
larnn kt davranlar yznden trel saygnln yitire
bilecek olan Kilise'yi bu tehlikeden kurtardlar
Ne var ki, lkc amalara sahip olan, bu yzden de
iktidar akn mazur gsteren rgtler iin, stn erdem
ler dolaysyla kazanlan n tehlikelidir ve sonunda mut
laka, sadece vicdanszca insafszlk konusunda stnle
yol aar. Kilise, bu dnyayla ilgili eyleri aalk sayarak
bunu alad, bylelikle de hkmdarlar zerinde stn
lk kurdu. Keiler hep yoksul kalacaklarna and itiler;
'bu and dnyay ylesine etkiledi ki, bu sayede Kilise'nin
zaten muazzam olan serveti bir kat daha artt. St. Fran-
cis, kardein kardei sevmesi gerektiini vaazederek, uzun
:zamandan beri srmekte olan rezilce bir savan utkuyla
tamamlanmas iin gerekli olan cokuyu yaratt. Sonun
da, Rnesans Kilisesi servet ve iktidarn borlu bulun
duu btn trel amalarn yitirdi ve bu amalarn yeni
den yaratlmas iin Reformasyonun Kiliseyi sarsmas ge
rekti.
stn erdem, bir rgte zorbaca bir g kazandr
mak iin ara olarak kullanld zaman, btn bu ka
nlmas olanaksz sonularla karlalr.
Geleneksel iktidarn k, istillar dnda, her za
man iin, bu iktidarn, Machiavelli gibi dnen - yani,
bu iktidarn insan kafasndaki saygnlnn en ar, en
kaba sular tarafndan bile sarslamayacak kadar sa
lam olduuna inanan - kiiler tarafndan ktye kullan
lnn bir sonucudur.

Yunanllarn Delf tapma khinelerine, Orta an

da Papalara gsterdii sayg bugn Amerika Birleik Dev
letlerinde aynen Yce Mahkemeye gsterilmektedir. Ame
rikan Anayasasnn ileyiini incelemi olanlar, Yce Mah-
kemenin, pltokrasiyi korumakla grevli glerin bir b
lmnden ibaret olduunu bilirler. Ne var ki, bunun by
le olduunu bilenlerin bir blm pltokrasiden yana ol
duklar iin Yce Mahkemeye duyulan geleneksel sayg
y zayflatmay hedef tutan hi bir harekette bulunmaz
lar; te yandan, bu saygy zayflatmaya alanlara da
-ykc ya da Bolevik damgas vurularak, sradan vatan
dalarn gznde bunlarn saygnl yokedilir. Bir Luther
ortaya kp da Amerikan Anayasasnn resm yorumcu
larnn yetkelerine baaryla saldrncaya kadar, bu apa
k partizanlk daha uzun bir sre diledii gibi at oyna
nacaktr.
 Savata yenilmenin teolojik iktidar zerindeki ykc
etkisi, laik iktidar zerindeki ykc etkisinden ok daha
ozdr. Geri Rusya ve Trkiye Birinci Dnya Sava'ndan
sonra hem teolojik hem de siyasal bir devrim geirmiler
dir, ne var ki, her iki lkede de geleneksel dinin Devletle
ok sk bir ilikisi vard. Savata yenilgiye karn dinin
ayakta kalnn en nemli bir rnei, Kilisenin beinci
yzylda barbarlara stn geliidir. St. Augustine1, Ro-
mann barbarlar tarafndan yamalanndan esinlenerek
yazd Tanrnn lkesi Hakknda adl eserinde geici ik
tidarn, gerek inan sahibine vaadedilen iktidar olmad
n, bundan tr de sofuca bir inan sonucu olarak el
de edilebilecei umudunun beslenmemesi gerektiini ak
lamt. mparatorluk iinde barbarlarn klcndan kurtu
labilen putperestler, Romann, eski tanrlar terkedildii iin
bir ceza olarak yaklp ykldn ileri srdler, ama bu
sav, btn gcne karn, kamuoyunun desteini sala
yamad; istilclar arasnda, yenilenlerin stn uygarl
ar bast ve yenenler Hristiyan dinini benimsediler. By-
lece, Roma, Kilise araclyla barbarlar arasnda szn
geirmeye devam etti ve bu barbarlarn hi biri, Hitler'e
gelene kadar, eski kltr geleneini silkip atamad.

1 Augustine. Aurelius, Saint (354'de. Nmidya'da, Tagaste'de

dodu: 430 da ld.) Putperest bir baba ile Hristiyan bir
annenin olu olan Augustinus renimini Kuzey Afrikada
grd ve Kartaca'y terkederek 383'de Roma'ya geldi. M ila
no niversitesi Retorik krssnde hocalk (383-87) ettii
srada Hristiyan oldu. Afrikaya dndkten sonra, 39lde
papazla atand ve arkasndan piskopos oldu. Ciltler dolu
su dogmatik, teolojik ve eitsel risaleleri vardr. Eserleri ara
snda en nemlileri 13 kitaplk tiraflam yla, bilgince ve
ok stn bir retorik slbuyla yazlm oluu bakmndan
deer tayan Tanrnn lkesi Hakknda (De Civitate Dei)
adl 22 ciltlik kitabdr. (ev. Notu)
 V. Blm
KRAL KTDARI

Kralln kkeni de, rahipliin kkeni gibi tarih n

cesine kadar uzanr; kralln evrimindeki ilk basamaklar
da ancak, en geri vah kabilelerde hl bulunan rnek
lerden anlalabilir. Krallk kurumunun tam anlamyla ge
limi olduu ve henz k yolunu tutmam bulundu
u yerde kral, savata kabilesini ya da ulusunu ard sra
srkleyen, ne zaman sava alacana, ne zaman bar
yaplacana karar veren adamdr; her zaman deilse bile
ounlukla, yasay kral yapar ve adaletin ynetimini kont
rol aitnda bulundurur. Krallk san genellikle, byk ya
da kk lde kaltsaldr. Kral, ayrca kutsal bir ki
idir de: Kendisi Tanr olmasa bile, hi deilse Tanrnn
vekilidir.
Ne var ki, byle bir kralln gereklemesi iin, uzun
sre iinde evrinmi bir hkmetin ve vahlerinkinden
ok daha rgtl bir topluluun varl gereklidir. ou
AvrupalInn dnd biimde bir vahi kabile reisini,
gerekten de ilkel topluluklar arasnda bulmak mmkn
deildir. Bizim reis dediimiz adamn aslnda sadece din
sel ve trenlerin yapl ynnden ilevleri bulunabilir;
bazen de Lord Mayor' gibi, kendisinden sadece ziyafet
ler vermesi beklenir. Reis bazen sava aabilir, ama

1 Londra. Dublin. York ve Cork ehirlerinin belediye reisle

rinin san.
ok kutsal bir kii olduundan kendisi savaa katlmaz.
Bazen de yle bir manaya1 sahiptir ki, kimse reisin y
zne bile bakmaya cesaret edemez; bu da, tabii, onun
kamu ilerinde fazla bir rol almasna engel olur. Yasalar
grenekler yoluyla kurulduundan, ilkel kabile reisi yasa
yapamaz; ufak topluluklarda cezay sulunun komular
kendiliklerinden uyguladklar iin, reisin bu konudaki y
netimine de gereksinme yoktur. Baz vah topluluklar
da iki reis vardr; ogun ve Mikado gibi, biri dinsel, b
r de laik reistir. Ne var ki, bunlar Papa ile mparatora
benzetmemek gerekir, zira dinsel reis, bir kural olarak,
sadece trenler ynnden iktidar sahibidir. lkel vah-
Jer arasnda genellikle birok eye grenekler karar ve
rir; resm hkmetin karar verdii eyler ok az oldu
undan AvrupalIlarn kral dedii reisler, sadece belli be
lirsiz. balang halindeki bir kral iktidarna sahiptirler-.

Gler ve yabanc istillar, greneklerin yklnda,

.bundan dolay da bir hkmete duyulan gereksinmenin
yaratlnda etkili birer gtr. Kral adn almaa lyk
hkmdarlarn bulunduu en aa uygarlk dzeylerin
de kral ailesi bazen yabanc asll olabilir ve balangta,
belirli bir stnl sayesinde sayg kazanm bulunabi-
Jir. Bununla birlikte bu durumun monarinin evriminde ge
nel bir evre olup olmad, antropologlar arasnda tart
lan, zerinde kesin gr birliine varlmam bir konu
dur.
Sava srasnda kumanda birlii gereksinmesinin apa
k bir gerek oluu dolaysyla, savalarn, krallarn g
cnn artmasnda ok byk bir rol oynam bulunmas
da ayn derecede ak bir gerek olarak ortaya kyor.
Bir kraln yerine kimin gelecei konusunda ayrlk ve

1 T eolojik terim olarak, tinsel g'.

2 Bu konuda bak. Rivers'in Toplumsal rgt' adl eseri.
anlamazlklar nlemenin en kolay yolu, krall kaltsal
hale getirmektir; kral, kendinden sonra yerine geecek
kimseyi salnda atama gcne sahip bulunsa bile, o
kimseyi mutlaka kendi ailesi iinden seecektir. Ne var
ki, slleler sonsuz deildir ve her kral ailesi, yabanc
bir fatihin saltanat hakkna zorla el koymasyla kurulur.
Yeni kurulan kral ailesini genellikle din, geleneksel bir
tren yoluyla meru klar. Ruhban snf iktidar da, kral
ln saygnlnn salanmasnda son derece nemli rol
oynamas bakmndan, yeni kral ailelerinin kuruluundan
kendine karlar salar. I. Charles, Piskopos yoksa. Kral
da yok demektir, demiti; bu zdeyiin iindeki karla
trma, krallarn var olduu btn alar iin geerlidir.
Krallk, tutkulu kiilerin gzne ylesine ekici bir orun
olarak grnr ki, onlarn bu orunu kendi ellerine geir
me umutlarn krmak ancak ok gl dinsel yaptrmlar
la mmkn olabilir.

Tarih ncesi airet reisinin, tarih alar iinde yer

alan krallar haline gelebilmek iin geirdii evrim ne olur
sa olsun, bu sre, vakanvislerin var olduu en eski d
nemde Msr ve Babil'de tamamlanm bulunuyordu. B
yk piramidin M. . 3000'den nce yapld kabul ediliyor;
bylesine bir yapnn kurulmas ise ancak, uyruklar ze
rinde snrsz iktidar sahibi bir hkmdarn varlyla
mmkn olabilirdi. Bu dnemde Babilde, birka kral var
d ve bunlardan hi birinin topraklarnn snn Msr'nkiy-
le boy lebilecek genilikte deildi, ama bu krallarn
hepsi de kendi blgelerinde tam birer hkmdard. M. .
nc bin yln sonundan nce, bir kraln yapmas ge
reken her eyi yapan byk kral Hamurabiyi (M. . 2125-
2081) gryoruz. Hamurabi en ok, kendisine gne-tanr
tarafndan verilen yasalarla tannr; bu ise, Hamurabinin,
orta a hkmdarlarnn asla yapamadklar bir eyi ya
pabildiini, yani, dinsel mahkemeleri laik mahkemeler em
ri altna sokabildiini gsterir. Ne var k, Hamurabi aynn
zamanda bir asker ve mhendis olarak da nldr. Yurt
severlik iirleri onun fetihlerine vglerle doludur:

Savata frtna kesilen, dman vuran

Yce kral Hamurabinin yce gc
Kendini btn alara tantmtr.
Dman topraklarn kasp kavurarak,
Deersizlere sava ap, isyanlar bastrarak,
Kt niyetlileri kilden bebekler gibi mahvedip,
Aslsz tepelerin dik yamalarn yard geti.

Hamurabi, sulama kanallar konusundaki aba ve ba

arlarn kendi kaydetmitir:

Anu ve Enlil (bir tanr ve tanra), Smer ve Akad

lkelerini benim ynetimime verdii ve o lkelerin h
kmdarlk asalarn bana teslim ettii zaman, Smer ve
Akad topraklarna su getiren Halkn Bereketi Hamurabi,
kanaln atm. Dank Smer ve Akad kavimlerini top
ladm, onlara otlaklar ve suvatlar verdim; onlara bol ve
bereketli otlaklar verdim, onlar sude konutlara yerle
tirdim.'
Bir kurum olarak krallk, gelimesinin doruuna B
yk Piramit zamannda Msrda, Hamurabi zamannda da
Babil'de ulamt. Daha sonra gelen krallarn daha b
yk topraklar olmasna karn, hi biri krallnn snrlar
iinde tam anlamyla krallk dzeni kuramad. Msr ve
Babil krallarnn iktidar i ayaklanmalar yznden deil,
sadece d istillar yznden sona ermiti. Onlar geri,,
uyruklarnn kendilerine boyun eii monarinin dinsel
ynden tad neme dayand iin, ruhan snfla a
tmay gze alamazlard, ama bunun dnda yetkeleri s
nrszd.
Yunanllar, tarih alarnn balamasndan nce, ou
sitelerde, siyasal birer hkmdar olarak krallarn bala
rndan atmlardr. Romallarda krallar tarih ncesi dne
minde vard ve Romallar kral adna kar btn tarih bo
yunca yenilmez bir tiksinti duymulardr. Batda, Roma m
paratoru hi bir zaman szcn gerek ve tam anlamy
la bir hkmdar olamamtr. Roma hkmdar meru ol
mayan asldan geldii iin, her zaman srtn ordusuna
dayamak zorunda kalmtr. O, sivillerin nnde kendisini
bir tanr iln edebiliyordu, ama askerlerinin gznde her
zaman iin, onlara yeteri kadar bahi veren ya da ver
meyen bir general olarak kalmtr. ok ksa sren bir iki
dnem dnda, mparatorluk kaltsal deildir. Esas ikti
dar her zaman iin ordudayd ve mparator, sadece kendi
dnemi iin bu iktidarn aday oluyordu.

Barbar istillar monarinin yeniden canlanmasna yol

at, ama yeniden canlanan monarinin eski monariler
den bir ayrl vard. Yeni krallar Cermen kabilelerinin
efleri olduu gibi, bunlarn iktidarlar mutlak deildi, her
zaman iin bir htiyarlar Heyeti ya da buna benzer bir
kuruluun ibirliine dayanyordu. Bir Cermen kabilesi bir
Roma eyletini fethettii zaman, kabilenin efi kral olu
yordu, ama kraln en yakn arkadalarn da belirli bir de
receye kadar bamszlklar bulunan soylular meydana
getiriyordu. te feodal sistem buradan doarak btn Ba
t Avrupa hkmdarlarn baronlar karsnda gsz b
rakt.
Bunun bir sonucu olarak, monari, Kiliseyi de feodal
soylular da yola getirinceye kadar hep zayf kalmtr. Ki-
Jisenin zayflama nedenleri zerinde daha nce durduk.
Soylular, dzenli hkmet iin bir engel meydana getirdik
lerinden, krallarla olan mcadelelerinde, en byk yenil
giye ngiltere ve Fransa'da uradlar. Almanya'da ise soy
lular snfnn nderleri ufak ufak krallklar kurdular, bunun
sonucunda da Almanya, Fransa karsnda gsz duru
ma dt. Polonyada aristokratik anari ta ayrla kadar
srd. ngiltere ve Fransa'da, Yz Yl Savalarndan ve Gl
Savalarndan sonra, sradan vatandalar gl bir kraln
egemenliine boyun ekmek zorunda brakldlar. IV. Ed-
ward, Londra Sitesi'nin yardmyla zafere ulat, hatt Kra
liesini bile bu Siteden seti. Feodal aristokrasinin d
man X. Louis yksek burjuvazinin dostuydu; burjuvazi
Louisyi soylulara kar desteklerken, Louis de burjuvaziyi
esnafa kar desteklemiti. Encyclopaedia Britannica'nn
XI. Louis zerine resm hkm udur: 'O, bir kapitalist gi
bi ynetmitir kralln.
Rnesans hkmdarlarnn, Kiliseyle olan atmala
rnda, kendilerinden nceki krallara oranla byk bir s
tnlkleri vard; bu stnlk, eitimin artk Kilisenin te
kelinde bulunmayndan ileri geliyordu. Kilise dndaki
hukukularn yeni monarinin kuruluundaki yardmlar de
er biilemiyecek kadar byktr

ngiltere, Fransa ve spanya'daki yeni monariler Ki

lisenin de, aristokrasinin de stndeydi. ktidarlar geli
me halindeki iki gce, yani, milliyetilikle ticarete dayan
yordu: Hkmdarlar bu iki gn iin yararl sayldklar s
rece gl oluyor, ama milliyetilik ve ticaret konusunda
yararllklarn yitirdikleri anda ayaklanma kyordu. Tu-
dorlar her iki alanda da yararllklarn aksatmadan y
rttler, buna karlk Stuartlar, sarayllara tandklar te
kel ayrcalklaryla ticareti bodular, bunun sonucu ola
rak da ngiltere nce spanyann, sonra da Fransa'nn sil
lelerini yedi. Fransz monarisi ticarete nem vererek, ta
Colbert rejimine kadar ulusal gcn arttrd. O dnem
den sonra, Nantes Ferman'nn feshi ile birlikte arka ar
kaya kan ve her biri bir ncekinden daha felketli
sonular douran savalar, ezici vergiler ve ruhban s
nfyla soylularn mal glklerden bak tutulmasnn
uyandrd kzgnlk yznden gerek ticaret, gerek milli-
yetiilik krala kar bir tutum ald ve en sonunda devri
me yol at. spanyay devrimden ancak Yeni Dnya'mn
fethi kurtard; ne var ki, Yeni Dnya'mn spanyol ege
menlii altndaki blm spanya'ya bakaldrd ve bunu
sadece, ngiltere ve Birleik Devletlerle ticaret kurabil
mek iin yapt.

Ticaret, her ne kadar krallar feodal anariye kar

desteklemise de, kendini yeteri kadar gl grd za
manlar hep cumhuriyeti olmutur. Antikitede, Orta a
talyasnn ve Almanya'snn serbest kentlerinde, ticaret
gcnn dorua ulat dnemlerde Hollandada hep by
le olagelmitir. Bundan dolay krallarla ticaret arasndaki
antlama, huzursuz bir antlamayd. Krallar 'tanrsal hak
ka dayanyor, iktidarlarn ellerinden geldii kadar gele
neksel ve szmona dinsel klmaya alyorlard. Bu ko
nuda ksmen baar kazandlar da: I. Charles'n idamna
sadece sradan bir cinayet gzyle deil, ayn zamanda
dine kar ilenmi bir kfr gzyle, gnah gzyle bakl
d. Fransada ise St. Louis bir masal kahraman haline
getirildi ve onun sofuluunun hl 'en Hristiyan Kral ni
teliini tayan XV. Louisye bile hayr dokundu, St. Louis-
nin dindarl ksmen bu krala yaktrld. Krallar yeni bir
saray aristokrasisi yarattktan sonra, bu aristokrasiyi
burjuvaziye yelemeye baladlar. ngilterede yksek aris
tokrasiyle burjuvazi birleerek, sadece ve sadece par
lamenter nvanna sahip bir kral oturttular tahta; bu kral,
eski majestenin sahip bulunduu byl niteliklerden hi
birine sahip deildi: rnein, 'kral bels'n Kralie Ann
tedavi edebildii halde. Kral I. George edemiyordu1. Fran
sa'da ise kral aristokrasiye stn geldi, bunun zerine

1 ngilizcede sraca iiletinin ad Kings evil yani, szc,

szcne evirdiimiz zaman Kral belsdr; burada B.
Russell bir szck oyunu yapyor. (ev. Notu)
kend\ Kellesi de. aristokratlarn kelleleri de giyotine gitti.
Frcderik Barbarossa zamannda Lombard Birlii ile
balayan ticaret ve milliyetilik antlamas yava yava
Avrupaya yaylarak en son ve en ksa utkusunu Rusya'
da ubat devriminde kazand. Bu antlama her nerede
g kazandysa, nce monariyle birlik olup, sonra ona
kar tutum alarak, topraa dayanan kaltsal iktidar aley
hine alt. Bunun bir sonucu olarak her yerde krallar
ya ortadan kalktlar ya da sembolik birer hkmdar ha
line geldiler. Bundan sonra, ticaret ve milliyetilik de or-
taklt bozdu; talya, Almanya ve Rusya'da utkuya ulaan
milliyetilik oldu. On ikinci yzylda Milano'da balayan
liberal akm, kendi yolundan amadan ilerledi.

Geleneksel iktidar, dardan yklmadka, hemen he

men her zaman belirli bir gelime gsterir. Uyandrd
saygdan cesaret alarak, kamuoyunun onayn umursa
maz, bu onay hi bir zaman yitirmeyeceini sanr. Tem
bellii, delilikleri ve zulmyle yava yava, tanrsal yetke
sinden halk kukuya drr. Tanrsal yetkenin de al
kanlktan daha ^.elverili bir kayna bulunmadndan,
eletirme bir kez balaynca,, alkanlk kayna abucak
durmadan olur. Ayaklananlarn daha ok iine gelen
yeni bir inan eskisinin yerini alr; ya da, Haiti'nin Fran-
szlar'dan bamszln ald zaman olduu gibi, daha
byk bir karklk doar. Genel bir kural olarak, bakal
drma dncesinin kafalarda doup yaygnlamas iin,
uzun sren ok iren bir kt ynetim gerekmektedir;
bu dnce doduktan sonra ise, birok rneklerde g
rlecei zere, bakaldranlar eski iktidarn tmnn bir
blmn kendi saflarna almay baarabilmektedirler.
Ogst, Senatonun geleneksel saygnln ite bu ekilde
kendinde toplayabilmiti; Protestanlar, Katolik Kilisesi'ne
sayg gstermeyi reddettikleri halde, Incile gsterdikleri
saygy korumulard; ngiliz Parlamentosu, hkmdara
saygy ortadan Kaldrmakszn, kraln iktidarn yva
yava kendi zerine almt.
Ne var ki, bunlarn hepsi de snrl devrimlerdi; drt
ba mamur devrimlerde ok daha byk glklerle kar
lalmt. Cumhuriyet hkmeti biiminin kaltsal h
kmet biimi yerini alnn ani olduu yerlerde, yeni
anayasa insanlarn alkanlklarna yant verdii lde
saygyla karlandndan, bu deiiklik ounlukla e
itli sorunlarn domasna yol aar. Bundan tr, tut
kulu kiiler diktatr olmaya alrlar ve bu niyetlerinden
ancak uzun sre iinde srekli baarszla uradktan
sonra vazgeerler. Eer dikta niyetlilerinin ynetiminde
byle baarsz bir sre geirilmezse, cumhuriyet ana
yasas halkn gznden der, bu da istikrarszla yol
aar. Amerika Birleik Devletleri, yeni cumhuriyetler iin
de, ta bandan beri istikrar koruyabilmi olmas bak
mndan biricik rnei meydana getirir.
Zamanmzn balca devrimci hareketi, Sosyalizmle
Komnizmin zel kiilerin ekonomik iktidarna saldrs
dr. Bu harekette de, rnein Hristiyanln, Protestanl
n ve eski politik demokrasinin ykseliinde rnek ka
zanan cinsten hareketlerdeki ortak belirgin nitelikleri bu
labiliriz. Ama bu konu zerinde daha ileriki bir blmde
duracam.
 VI. Blm
YALIN KTDAR

Kaltsal iktidar ayakta tutan inanlar ve alkanlk

lar kaybolmaya yz tutunca, kaltsal iktidar da yava ya
va yerini ya yeni bir inana dayanan iktidara ya da y-
ln iktidar'a, yani, uyruklarnn onayna dayanmaya gerek
duymayan cinsten bir iktidara brakr. Kasabn koyun ze
rindeki, istil ordusunun yenilmi bir ulus zerindeki ve
polisin yakalanm suikastiler zerindeki iktidar ite bu
cins bir iktidardr. Katolik Kilisesinin Katolikler zerinde
ki iktidar gelenekseldir, buna karlk, geerli dinsel inan
lara kar su ilemelerinden tr cezalandrdklar ze
rindeki iktidar yalndr. Devletin, kendisine bal vatan
dalar zerindeki iktidar geleneksel, ama bakaldran-
lar zerindeki iktidar yalndr. Uzun bir iktidar gemiine
sahip rgtler, bir kural olarak, evreden geerler: Bi
rincisi, fanatik olan, ama geleneksel olmayan ve fetihle
re yol aan inan evresi; kincisi,' yeni iktidarn hzla ge
leneksel bir biim alan genel onaya ulamas evresi; so
nuncusu da, iktidarn, gelenekselliini reddedenlere kar
kullanlarak, yeniden yaln biim ald evredir. Bir rg
tn karakteri, bu evrelerden geilirken byk lde dei
iklie urar.
Asker fetihler yoluyla kazanlan iktidar, ksa ya da
uzun bir zaman sonunda ounlukla, sadece asker bir
iktidar olmaktan kar. Romallar tarafndan zaptedilen b
tn eyletler, Judea dnda, ksa zamanda mparatorlua
sadakatle balanmlar ve bamszlk istei duymaz ol
mulard. Asya ve Afrika'daki, Mslmanlar tarafndan
ele geirilen Hristiyan lkeleri yeni hkmdarlarna isteye
dileye boyun emilerdi. rlanda bamszln savunduu
halde, Gal yava yava ngiliz egemenlii altna girdi. Al-
bigensiyen1 kfirler asker gle sindirildikten sonra, bun
larn soyundan gelenler d grnle olduu kadar iten
likle de Kilisenin yetkesine boyun ediler. Norman fethi,
ngilterede, bir sre sonra taht zerinde Tanrsal hak
sahibi olduu kabul edilen bir kral ailesi yaratt. Asker
fetihler ancak psikolojik fetihlerle desteklendikleri sre
ce istikrarldr ve bunun byle olduunu gsteren rnekler
pek oktur.
Yakn zamanda yabanc istilsna boyun ememi bir
topluluun hkmetinde yaln iktidar, birbirinden ayr iki
koullar bl iinde doar: Birincisi iki ya da daha faz
la insancn stnlk salamaya alt koullar bl;
kincisi de btn geleneksel inanlarn ykld, bunlarn
yerine yeni inanlarn gemedii ve bu yzden kiisel tut
kularn snrsz olduu koullar bldr. Birinci durum
salt deildir, zira bu durumda egemen inanca bal olan
lara yaln iktidar uygulanamaz. Bu durumu bir sonraki,
Devrim ktidar bal altndaki blmde inceleyeceim.
Bu blmde sadece ikinci tr durumla ilgileneceim.
Yaln iktidarn tanm psikolojiktir ve bir hkmet sa
dece uyruklarnn bir blmyle olan ilikileri ynnden
yaln olabilir, tekilerle olan ilikileri ynnden yaln ol
mayabilir. Yabanc istillar dnda, bu alanda benim bil
diim en mkemmel rnekler, Yunanistan'n en son des
potlaryla, Rnesans talyasnn baz Devletleridir.
Yunan tarihi, tpk bir laboratuvar gibi, siyasal iktidar

1 Rom a Kilisesi muhalifleri; Albigenses: Bu muhaliflerin par

tisi. (ev. Notu)
zerine incelemelerde bulunanlar iin byk nem ta
yan kk kk bir sr deney olanan salar. Homer
ann kaltsal krall, tarihsel kaytlarn balamasndan
nce sona erdi ve onun yerini kaltsal aristokrasi ald. Yu
nan siteleriyle ilgili gvenilir tarih kaytlarnn balad
noktadan itibaren, aristokrasi ile despotizm arasndaki
mcadele grlr. Despotluk, sparta dnda hemen her
yerde bir sre iin stn geldi, ama yerini yu demokra
siye ya da bazen pltokrasi biimini alan, yeniden can
lanm aristokrasiye brakt. lk despotluk a, M. . ye
dinci ve altnc yzyllarn byk blmn iine alr. Bu
a, bir yalm iktidar a olmayp, zerinde zellikle du
racam, yaln iktidardan sonraki dnemdir; bununla bir
likte bu dnem, daha sonraki yasadan yoksun iddet d
nemlerini hazrlad.
Despot kelimesi balangtaki kullanlnda, hkm
darn kt nitelikler tadn deil, sadece, trel ya da
geleneksel bir sana sahip bulunmadn anlatrd. Eski
despotlarn birou lkelerini akllca ve uyruklarnn b
yk ounluunun onayyla ynetmilerdir. Onlarn en uz
lamaz dmanlar, bir kural olarak, aristokratlard. Eski
despotlarn ou, iktidara geme olanan parayla satn
alan ve varlklarn asker yollardan ok ekonomik yol
lardan koruyan zengin kimselerdi. Onlar zamanmzn dik
tatrlerinden ok, Mediilerle ltrmek gerektir.

Despotluun ilk a, sikkelerin kullanlmaya balan

d adr ve sikkelerin, zenginlerin iktidarn arttrtaki
etkisi, tpk yakn alarda kredi ve kt parann yapt
gibi olmutu. Bir sava gre1 (bu savn geree uygun
luu zerine yargda bulunma yetkisine sahip deilim)
sikkenin ortaya k ile despotluun ykselii birbirine
sk skya balym; gm madenlerinin, despot olmak

1 Bak. P.N. Urenin, Despotluun Kkeni adl eseri. B.R.

isteyen herhangi bir adama byk yarar dokunacana
kuku yoktur. Para yeni yeni kullanlmaya balad za
man, uzun sre Avrupa kontrol altnda kalmam Afri
ka lkelerinde grld zere, ok eskiye dayanan g
renekleri rahatsz eder. M. . yedinci ve altnc yzyllar
da parann etkisi, ticaretin gcn arttrma ve blgesel
aristokrasilerin gcn azaltma sonucunu verecek biim
de oldu. Persler Kk Asyay ellerine geirene kadar.
Yunan dnyasndaki savalar tek tk ve nemsizdi, ay
rca retim ilerinin byk blm de kleler tarafndan
grlmyordu. Bunlar ekonomik iktidar iin ideal koul
lard, nitekim, ekonomik iktidar da, tpk endstriyaliz-
mln on dokuzuncu yzylda yapt gibi, gelenei kkn
den sarst.

Gelenein zayflay, herkesin gnence ulamas ola

nan salad srece, kt sonulardan ok iyi sonu
lar verdi: Yunanllar arasnda, uygarln o aa kadar
grlmemi bir hzla gelimesine (yalnz son drt yz
yl bunun dnda saymak gerekir) yol at. Yunan sa
natnn, Yunan biliminin, Yunan felsefesinin zgrl, kr
inanlarla boulmam gnenli bir aa aittir. Ne var ki,
toplumsal yap felketlere dayanacak salamlkta olmad
gibi, bireyler de, erdemin artk baar salayamad za
manlarda artt grlen, felket dourucu sular ilemek
ten kanacak derecede gl trel deer llerine sahip
deillerdi. Art arda gelen savalar zgr halk saysn
azaltp, klelerin saysn oaltt. Yunan anayurdu en so
nunda Makedonyann boyunduruu altna dt, buna kar
, Elenik Sicilya gittike iddetlenen ayaklanmalara, i
savalara, despotluklara karn nce Kartacann, sonra
da Roma'nn gcne kar savamn srdrd. Sirakza
despotlar gerek yaln iktidar temsil edileri, gerek baba
Dionisus'la tartan ve oul Dionisusu mezleri arasna
katmaya alan Efltun'u etkilemi olular bakmndan
ilgiye deer. O a ve ondan sonraki btn alarn Yu
nanllarnn genel olarak Yunan despotlar hakkndaki g
rlerini, filozoflarn, baba Dionisus ve Dionisustan sonro
gfelen Sirakza'l kt yneticilerle talihsiz ilikileri etki
lemitir.
Grote, 'ktidar mekanizmasn ele geirmek iin, halkn
aldatlarak geici olarak ballnn salanaca ve bu
balln halkn kendi isteine karn srdrlecei yer
lerde,' diyor, 'hilecilik mekanizmas Yunanl zorbalarn bel
li bal sermayesiydi. Eski despotluklarn halkn gnl r
zasna karn uzun bir sre devam ettirilebilmi olmast
kukuludur, buna karlk, ekonomik olmaktan ok aske
ri olan daha sonraki despotluklar, iktidarlarn uzun s
re devam ettirebilmilerdir. rnein, baba Dionisusun
ykseliindeki en buhranl an zerine Grote'un, Diodorusa
dayanarak anlattklarn ele alalm. Sirakza ordular az
cok demokratik bir ynetim altnda, dman karsnda
byk yenilgiye uram, onurlarn kaybetmilerdi ve sa
va yanllarnn ateli nderi Dionisus, yenilmi general
lerin cezalandrlmasn istiyordu.
'Sirakza meclisine egemen olan sessizlik ve huzur
suzluk arasnda, meclise seslenmek zere ayaa ilk kal
kan Dionisus oldu. Gerek dinleyicilerin o anki ruh durum
larna, gerek kendi grlerine uygun bir konuyu enine
boyuna iledi. Ateli bir dille, generalleri Sirakzann g
venliini Kartacallar'a satmakla sulad ve Agrigentum-
un yklyla, yaklamakta olan byk tehlikeyi orada bu
lunan herkesin bu generallere borlu bulunduklarn ileri
srd. Generallerin kusurlar zerine geree uygun olan
ve olmayan savlar ne srd ve bunu yaparken sadece
sert, ac bir dil kullanmakla kalmad, generallerin yasaya
bavurulmadan, tpk Agrigentumda yakn zamanda ld
rlen generaller gibi katledilmelerini salamak niyetiyle,
btn tartma snrlarn aan yrtc bir iddetle saldr-
>d. te, hainler orada oturuyor! Trel yarglama ve ka
rar beklemeyin, hemen zerlerine atlp cezalarn kendi
ellerinizle verin, dedi. Bylesine ykc bir kkrtma... ya
saya kar olduu kadar meclis dzenine kar da ilen
mi bir sutu.
Toplantya bakanlk eden yarglar, Dionisusu d
zen bozucu iln edip, yasalarn verdii yetkiye dayanarak
onu para cezasna mahkm ettiler. Ne var ki, Dionisus-
un partizanlar onu desteklemek iin ortal velveleye
verdiler. Filitus, Dioni6usa hkmedilen para cezasn he
men orackta demekle kalmad, durmadan byle cezalar
kesecek olsalar bile, kendisinin sabahtan akama kadar,
tu cezalar deyeceini herkesin nnde iln ederek, Di
onisusu istedii gibi konumakta devam etmeye kkrtt.
Bir yolsuzluk olarak balayan ey, artk yasann aka
inenii biimini alarak cidd bir nitelik kazanm bu
lunuyordu. Bununla birlikte meclis yneticilerinin yetkileri
ylesine zayflam ve sitenin o anki durumu iinde ken
dilerine kar yle gl bir eilim belirmiti ki, konu
macy ne cezalandrabildiler, ne susturabildiler. Dionisus
sylevine daha da kkrtc bir tonla devam edip, sadece
fleneralleri grevi ktye kullanp Agrigentuma ihanet et
mi olmakla sulamakla kalmad, genellikle btn belliba-
l zenginleri de oligari kurmakla, halk ounluuna aa
gzle bakp, sitenin talihsizliinden kendilerine kar
SGlayan despot bir gcn temsilcileri olmakla sulad.
Tamamyla deiik karakterde kimselere yetki verilmedik
te Sirakzann asla kurtarlam ayacan a inandn sy
ledi; Dionisusa gre yetki, servet ve toplumdaki yksek
yerleri dolaysiyle seilen kimselere deil, gsterisiz aile
den gelme, halkn iinden kma ve kendi zayflklarnn
bilincine sahip bulunular bakmndan halka en yakn olan
kimselere verilmeliydi1.

1 Yunanistan Tarihi. Bl. LX X XI.

90
 Ve bylece Dionisus bir despot oldu; ne var ki, ta
rih, onun yoksullara ve gsterisiz ailelere yararl oldu
unu kaydetmiyor. Geri Dionisus zenginlerin varna yo
una el koydu, ama bunlar halka deil, kendi muhafz
larna datt. Dionisus halkn sevgisini abucak yitirmekle
birlikte, iktidarn yitirmedi. Grote, birka sayfa ilerde y
le diyor:
'Dionisus, Sirakzallarn kendisinden honut olma
dklarn ve iktidarnn yaln gce dayandn anlaynca,
belki de kendinden nceki hi bir Yunanl zorbann bir
araya getiremedii derecede gl nlemlerle kuatt ken
dini.'
Yunan tarihinin kendine zg bir yan da, sparta d
nda, gelenein Yunanistanda olaanst denecek kadar
zayf oluu gereidir; ayrca, Yunanistan'da siyasal ah
lk da yoktu. Heredot, hi bir spartalnn rvete daya
namadn yazyor. Btn Yunanistan'da, bir politikacya,
Pers Kralndan rvet ald gerekesiyle kar kmann
hi bir anlam yoktu, zira rvet alan politikacnn muha
lifleri de, satn alnmaya deecek kadar g kazandk
lar anda ayn eyi yaparlard. Bunun sonucunda Yuna
nistan, grevi ktye kullanma, rvet, sahtecilik, sokak
dleri, adam ldrme ve ldrtmelerle yrtlen ve
btn lkeyi saran bir kiisel iktidar savamnn karga
alna sahne olmutu. Bu konuda en nde gelenler ara
snda Sokrat ve Efltunun arkadalar da bulunuyordu.
Bu durum, nceden de anlalaca zere, yabanc kti
darlara boyun emekle sonuland.
teden beri btn Yunanllar birer Solon ya da Sok
rat saymak ve Yunanllarn bamszlklarn yitirilerine
yas tutmak bir grenek olagelmitir. Roma'nn Yunanis
tan'a kar kazand zaferde zlecek bir yran olmad
Helenik Sicilyann tarihinde aka grlebilir. Yaln ikti
dar, Byk skender'in adalarndan biri olan ve M.
. 361'den 289a kadar yaayp, yaamnn son yirmi se
kiz ylnda Sirakza'nn despot hkmdarln yapan Aga-
tokles'ten daha iyi temsil eden bir rnek bilmiyorum ben.
Sirakza, Yunanistan'n ve belki de btn Akdeniz'in
en byk sitesiydi. Sirakzann en byk rakibi Karta-
cayd ve iki taraftan birinin ar yenilgisini izleyen ksa
bar dnemleri dnda bu iki site birbiriyle srekli olarak
sava halindeydi. Sicilyadaki teki siteler, parti siyase
tinin ald yne gre kh Sirakza'y, kh Kartacayt
tutuyordu. Her sitede zenginler oligariden, yoksullar de
mokrasiden yanaydlar; demokrasi yanllar stn geldi
i zaman, bunlarn nderleri genellikle despot bir hkm
dar olabiliyordu. Yenilen partiyi tutanlarn byk blm
srgn ediliyor ve bu srgnler, kendi partilerinin gl
olduu sitelerin ordularna katlyorlard. Bununla birlik
te, silhl kuvvetlerin gvdesini, Helenik asll olmayan
cretli askerler meydana getiriyordu.

Agatokles1 gsterisiz bir aileden gelmeydi; bir m

lekinin oluydu. Gzellii sayesinde, Demas adl zen
cin bir Sirakzal'nn gzdesi oldu ve Demas btn ser
vetini, lmnden sonra karsyla da evlenen Agatokles'e
brakt. Savalarda yararlk gsterip sivrilen Aatokles'in
despot olma niyeti beslediini sezdiler ve onu srgn edip,
bir yandan da, yolda ldrlmesi iin emir verdiler. Ken
disine kurulan tuza sezen Agatokles yoksul bir adam
la elbisesini deiti ve kiralk katiller Agatokles yerine
bu adam ldrdler. Sonra, Sicilya'nn ierlerinden bir or
du toplayan Agatokles, bu orduyla Sirakzallar yle bir

1 Buradan itibaren anlatlanlar Diodorus Sicllusun tarihinde

bu do. jpm zerine yazlanlara dayanmaktadr. Baz yetkili
modern tarihiler Diodorusun taraf tuttuunu, Agatokles-
in mkemmel bir hkmdar olduunu sylerler. Bununla
birlikte Diodorus un ana gerekleri deitirmi olabilece
i ru- inanmak zordur.
yldrd ki, Sirakzallar onunla andlama yapmak zorun
da kaldlar: Bu andlamaya gre Agatokles, Sirakzaya ye
niden kabul edildi ve Ceres tapnana giderek demokra
siye zarar dokunacak hi bir ey yapmayacana yemin
etti.
Bu dnemdeki Sirakza hkmetinin demokrasi ve
oligari karm bir hkmet olduu anlalmaktadr. Si
tenin en zengin kiilerinden meydana gelmi bir altyz-
ler meclisi vard. Agatokles zenginlere kar yoksullarn
davasn savundu. Bu zenginlerden krknn bulunduu bir
konferans srasnda Agatokles, kendisine kar bir komplo
hazrlandn ileri srerek askerleri ayaklandrd ve kon
feransta yer alan zenginlerin krkn da kltan geirtti.
Ondan sonra askerleri kentin zerine yrterek onlara,
altyzlerin btn mallarn mlklerini yama etmelerini
syledi; askerler denileni yaptklar gibi, ne olup bittiini
grmek iin evinden dar adjmn atan btn vatanda
lar da ldrdler; sonunda, pek ok sayda vatanda,
mallarn yamalamak isteyen askerler tarafndan ldrl
d. Diodorus'un dedii gibi, 'Heyhat, tapnaklara kap
tanrlara snan vatandalar iin bile gvenlik kalmam
t; tanrlara olan inan ve sayg zalim insanolunun ayak
lar altnda inenmiti: btn bu sular Yunanllar Yu
nanllara, hsm hsma ve kendi lkelerinde, hem de ba
r zamannda, doann yasalarna da, ittifaklara da, tanr
saygsna da kulak asmakszn ilemeye cret ettiler; olan
lar duyunca sadece dostlar deil, akl banda her insan
gibi dmanlar da bu huzursuz halkn durumuna zlmek
ten kendilerini alamadlar.
Agatokles'in askerleri gn erkekleri boazlayarak ge
irdiler, geceleyin de dikkatlerini kadnlara evirdiler.
ki gn sren krmdan sonra Agatokles btn tut
saklar getirtti ve arkada Dinokrates dnda hepsini l
drtt. Arkasndan meclisi toplad, btn zenginleri su
lad ve' siteyi monari yanllarndan temizleyeceini, son
ra da bir keye ekilip kendi hayatn yaayacan sy
ledi. Bylece srtndan niformasn kararak yerine si
villeri giydi. Ne var ki, Agatoklesin nderlii altnda a
pul yapanlar, onun iktidara gelmesini istiyorlard, bu yz
den de oybirliiyle Agotekles'i babu setiler. Yoksul
larn ou zellikle de borlu olanlar bu devrimden ho
nuttular, zira Agatokles borlarn balanacan ve top
raklarn yoksullara datlacan vaadetmiti. Ondan son
ra Agatokies bir sre ynetimde yumuak davrand.
Savata, Agatokles yetenekli, cesur, ama fazla atl
gand. Bir savata Kartacallarn tam bir utkuya ulama
larna ramak kald; ordular Sirakza'y kuatm, donan
malar da liman igal etmiti. Ne var ki, Agatokles b
yk bir orduyla gemilere binip Afrikann yolunu tuttu
ve orada, Kartacallarn eline gemesin diye btn gemi
lerini yakt. Sirakzadan ayrlrken, yokluu srasnda
ayaklanma kmasn diye, rehine olarak yanna ocuklar
almt; aradan bir sre getikten sonra, Sirakzada Aga-
toklesi temsil eden kardei, siyasal muhaliflerinden, Kar-
tacallarn dostluk kurduklar sekiz bin kiiyi srgn etti.
Agatokles balangta yengiler kazand Afrikada; Tunusu
ele geirdi, Kartacay kuatt, bunun zerine korkuya
kaplan Kartaca hkmeti, tanr Moloka kurban verme
ye balad. Cok gemeden, aristokratlarn kendi ocukla
r yerine (tanr Moloka gelenee gre sadece aristokrat
ocuklar kurban edilirdi) parayla satn aldklar yoksul
ocuklarn kurban ettirdikleri anlald; tanr Molokun,
aristokrat ocuklarnn kurban edilmesinden daha ok
honut ka.d.i bilindii iin, aristokratlarn ocuk dei
tirmemelerini salamak amacyla sk nlemler alnd. Bu
reformdan sonra talih Kartacallara glmeye balad.
Yedek askere gereksinme duyan Agatokles, o sra
larda Ptolemi'nin hkmdarlk snrlar iinde bulunan ve
skender'in yzbalarndan biri olan Ofelas tarafndan
ynetilen Kireneye (Berka = S ire n a ika ) eliler yollad. El
ilere, Ofelasn yardmyla Kartacann yerle bir edilebi
leceini; Agatokles'in biricik isteinin Sicilya'daki gven-
iii salamak olduunu, Afrikada hi bir yere gz dik
mediini ve Afrikada birlikte fethedecekleri her yeri Ofe-
lasa brakacan sylemelerini emretti. Bu tekJiflere ka
nan Ofelas ordusuyla birlikte l at ve byk zorluk-
Icrdan sonra, Agatoklesin ordusuyla birleebildi. Agatok-
les derhal Ofelas ldrtt ve onun askerlerine, kendileri
iin biricik kurtulu yolunun, kumandanlarn ldrenin
emrine girmeleri olduunu anlatt.

Ondan sonra Utika'y kuatt ve buraya hi beklen

medik bir anda geldii iin, tarlalarda almakta olan in
sanlarn yzn tutsak ald; Utikallar savunma ama
cyla arpmaya kalkarlarsa kendi adamlarn ldrmek
zcrnda kalsnlar diye, bu tutsaklar kuatma kulelerinin
nne balatt. Agatoklesin bu dzeni baar kazand,
ama o yine de zor bir durumda bulunuyordu, hele olu
Arkagatusun orduyu kendisine kar kkrtyor olmas,
durumu bsbtn zorlatryordu. Bu yzden Agatokles
gizlice Sicilyaya kat ve - terkedilmelerine son derece
kzan ordu Arkagatusu da, Agatoklesin teki olunu da
ldrd. Bunu haber alnca fkesinden deliye dnen Aga
tokles, Sirakzada, bakaldran ordu askerlerinin hsm
akrabas ne kadar insan varsa, kadn, erkek, oluk o
cuk demeden hepsini kltan geirtti.

Btn bu ktlklere karn, Sicilya'daki iktidar bir

sre devam etti. Aegestay ald ve bu sitedeki btn
yoksul erkekleri ldrtp, zenginlere de servetlerini sak
ladklar yeri syletene kadar ikence ettirdi. Gen kadn
larla ocuklar da anakara topraklar zerinde bulunaa
Bruttilere kle olarak satt.
 Agatoklesin ev yaam ne yazk ki mitlu deildi. Ka
rs, oluyla bir ak serveni yaam, iki torunundan biri
tekini ldrm, ondan sonra da uaklardan birini kan
drarak, dedesinin krdanna zehir srdrmt. lm
nn yaklatn gren Agatoklesin yapt en son i se
natoyu toplayarak, torunundan cn almalarn istemek
oldu. Ne var ki, di etleri zehir yznden clk yara haline
geldii iin konuamad Agatokles. Sirakza halk ayak
land ve Agatokles daha lmeden, apar topar llerin ya
kld odun ynlar zerine yatrld, malna mlkne el
kondu ve bylece demokrasi szde yeniden canlandrl
m oldu.
Rnesans talyas antik Yunan la ok yakn bir kout
izer, ama Rnesans kalyasndaki karklk daha da b
yktr. Rnesans talyasnda oligarik ticari cumhuriyet
le, Yunanistandan rnek alnma despot ynetimler, feo
dal asll hkmdarlklar ve btn bunlara ek olarak da
Kilise Devletleri vard. Papa, talya dnda sayg uyandr
m ama oullar bu saygy uyandramam ve Sezar Bor-
jiya yaln iktidar kurmak zorunda kalmt.

Sezar Borjiya ve babas VI. Aleksandr sadece kiilik

leri ynnden deil, Machiavelliye esin vermi olmalar
bakmndan da ilgi ekicidirler. Yaamlarndaki bir olay,
Creighton'un da yorumlaryla, onlarn an ok gzel or
taya karmaktadr. Colonna ve Orsini aileleri yllardan beri
Papaln bann belsyd; Colonna ailesi gcn yitirmi
ti, ama Orsiniler hl ayakta duruyorlard. VI. Aleksandr
onlarla bir andlama yapt ve Sezar Borjiya'nn iki nemli
Orsini'yi hile yoluyla ele geirdiini renince, Orsinile-
rin ba Kardinal Orsiniyi Vatikana ard. Kardinal Or
sini, Papa'nn huzuruna kar kmaz tutukland; Kardinal-
in annesi, oluna yemek yollama iznini koparabilmek iin
Fap aya iki bin dka altn demek, Kardinal'in metresi
de, Papann teden beri gz koyduu ok deerli bir in-
ciy Hazrete sunmak zorunda kald. Buna karn Kardi
nal Orsini - rivayete gre Papa'nn emriyle verilen ze
hirli arap yznden - zindanda ld. Creightonn bu olay
la1 ilgili yorumlar, bir yaln iktidar rejiminin karakterini
ortaya koymaktadr:
Bylesine haince bir iin hi? bir protestoya yol a
mamas. tam bir baaryla sonulanabilmesi hayret edi
lecek eydir; ne var ki, talyann uydurma siyasetinde her
e y . oyunu oynayanlarn hnerine bal bulunuyordu. c
retli askerlerin kumandanlar sadece kendilerini temsil
ediyorlard ve hangi yoldan olursa olsun, ortadan kaldrl
dklar zaman geride hi bir ey kalmyordu. Orsinilerin
ya da Vitellozzolarn kertililerinden tr darbe ye
mi ne bir parti vard ortada, ne de bir kar grubu. c
retli asker ordular ancak generallerinin ard sra gittik
leri srece bir g meydana getiriyorlard; generalleri or-
tcdan kaldrlnca, askerler dalyor ve bakalarnn hiz
metine giriyorlard... Askerlerin ou, bu olayda Sezarn
gsterdii soukkanllktan tr ona hayranik besliyor
du... Geerli ahlk kurallarna darbe indirilmi. deildi.
talyada pek ok kimse, tre kural olarak, Sezarn
Machiavelliye sylediklerini yeter kabul ediyordu: Hain
likte birer usta olduklarn kantlam olanlar elde etmek
te yarar vardr. Sezarn davranlar zerine baarlar
na bakarak yargda bulunuluyordu.'

Rnesans kalyasnda, Yunan'da olduu gibi ok yk

sek bir uygarlk dzeyi, ok alak bir ahlk dzeyiyle bir
likte bulunuyordu. Her iki a da, en yksek dehalarla
birlikte, en aalk haydutluklar birlikte ortaya koyar; bu
alarda gerek haydutlar, gerek dhiler asla birbirlerine
kar deillerdir. Leonardo da Vinci, Sezar Borjiya iin ka
leler yapmt; Sokratn rencilerinden bazlar, otuz des

1 Papalk Tarihi, Cilt: V, s. 42.

pot hkmdarn en berbatlar orasnda yer alr; Efltun-
un mezleri, Sirakzada utan verici olaylara karm
lard; Aristo bir despotun yeeniyle evlenmiti. Her iki
ada da sanat, edebiyat ve cinayet yz elli yl kadar yan
yana serpilip gelitikten sonra, Batdan ve Kuzeyden
gelen daha az uygar, ama daha dayanmal uluslar ta
rafndan toptan ortadan kaldrld. Her iki durumda da, si
yasal bamszln elden gidii sadece kltrel k
dourmam, ayn zamanda ticaret stnlnn yitiril
mesine ve felketli bir yoksullua neden olmutu.

Yaln iktidarlar genellikle ksa srelidir. Bir kural ola

rak, yaln iktidarlar, u yoldan biri iinde son bulurlar:
Birincisi, buraya kadar zerinde durduumuz Yunanistan
ve talya rneklerinde ojduu gibi, istil yoludur. kincisi,
ksa zamanda gelenekselleen istikrarl bir diktatrln
kurulmas yoludur; bunun en dikkate deer rnei ise,
Mariustan, Antonius'un yenilgisine kadar Sren i sava
lar dneminden sonra kurular. Auguste mparatorluudur.
ncs, szcn en geni anlamyla, yeni bir dinin or
taya kdr. Bunun en dikkate deer rneini de, Ara
bistandaki atma halindeki kabileleri Muhammedin bir
letirebilmi olmas meydana getirir. Birinci Dnya Sava-
n izleyen dnemde uluslararas ilikiler alanndaki ya
ln iktidar egemenlii, eer Rusyann ihra edebilecek
besin fazlas bulunsayd, Komnizmin btn Avrupa'da
benimseniiyle, son bulabilirdi.
ktidarn sadece uluslararas ilikiler alannda deil,
tek tek Devietlerin i ynetimlerinde de yaln olduu
yerlerde, iktidar ele geirme yntemleri baka taraftaki
yntemlerden ok jdaha amanszdr. Bu konuyu Machi-
avelli enine boyuna incelemi bulunuyor. rnein, Sezar
Borjiyann, VI. Aleksandr'n lm dolaysyla kendini ko
rumak iin ald nlemler konusunda Machiavellinin
vc szlerini ele alalm :
 Sezar Borjiya u drt yntemi uygulamaya karar ver
di: Birincisi, mallarn, mlklerini ellerinden ald btn
Lordlarn ailelerini ortadan kaldrmak ve bu suretle Pa-
pa'nn bu aileleri bir mazeret diye ileri srmesi olasln
yok etmi olmak. kincisi. Romal btn beyleri kendi ta
rafna ekmek ve onlarn yardmyla Papaya gem vurmak,
ncs. retmenler ve bilginler snfn kazanmak. Dr
dncs, ilk sarsnty kendi kendine atlatabilmek iin. Pa
pa daha lmeden, yeteri kadar g kazanmak. Aleksandr
ldnde, Sezar bunlardan n tamamlam bulunu
yordu. Zira mallarn mlklerini elinden ald lordlardan
eline geirebildiklerinin hepsini ldrmt; Sezar'n elin
den cann kurtarabilen ok azd.' v.b.
Bu yntemlerden ikinci, nc ve drdncs her
zaman uygulanabilirdi, ama birincisi, dzenli bir hkmet
ynetimi altnda kamuoyunu ayaklandrabilirdi. Bir ngi
liz Babakan, Muhalefet Liderini ldrtmek suretiyle ye
rini salama balamay hi bir zaman aklnn kesinden
geiremezdi; ne var ki. iktidarn yaln olduu yerlerde bu
gibi trel kstlamalar ilemez hle gelmektedir.
Bir iktidar, uyruklar ona baka hi bir nedenden
tr deil de, sadece ve sadece iktidar olduu iin say
g duyuyorlarsa, yalndr. Bylece, vaktiyle geleneksel olan
bir iktidar biimi, gelenek artk kabul edilmez hale gelir
gelmez, yaln iktidar biimini alr. Bundan da, zgr d
nce ve iddetli eletiri dnemlerinin, yaln iktidar bi
imine dnme eiliminde olduu sonucunu karabili
riz. Yunanistan'da da. Rnesans talyasnda da bu byle
olmutur. Yaln iktidara uygun iktidar kuramn Efltun,
Cumhuriyet'inin birinci kitabnda, adaletin tre-bilimsel ta
nmn yapabilmek iin tatl dilli giriimlerde bulunmasn
dan dolay Sokrata kzan Thrasymachusun azndan or
taya atmtr. Thrasymachus, 'Benim doktrinim.' der, 'ada
letin, glnn kar olduudur.
 Devam eder Thrasymachus:
Her ynetimin kendi karlaryla uygun bir ereve
iine alnm yasalar vardr; demokrasi, demokratik ya
salar yapar; despot, despota yasalar yapar v.b. Bu y
netimler, byle yapmakla, kendi karlarna olan eyin, uy
ruklar iin adalet nitelii tadn iln etmi olurlar; bu
yoldan sapanlar da, bu ynetimler tarafndan yasaya kar
gelmi olmakla ve adaletsizlikle sulandrlp haklarnda
kovuturma alr. Bundan tr, sayn baym, diyeceim
odur ki, her sitede adalet ayndr, yani ibandaki yne
timin karyla zdetir. stn g de, bana kalrsa, y
netimden yanadr. Buna gre, doru akl yrtme yoluy
la hep ayn sonuca, yani, adaletin her yerde glnn
karndan ibaret olduu sonucuna varlr.

Bu gr genellikle benimsendii zaman, hkmdar

lar, iktidarlarn elde tutmak iin yaptklar eyler - bun
lardan dorudan doruya zarar grenler dnda - kimse
tarafndan iren saylmayaca iin, trel kstlamalardan
yakalarn kurtarm olurlar. Soylular da ayn biimde, sa
dece baarszla uramak korkusu kstlar; amanszca
usullerle baarya ulamalar olana varsa, bu amansz-
ln onlara halkn sevgisini kaybettirecei korkusunu duy
mazlar.
Thrasymachusun doktrini, genellikle benimsedii yer
lerde, dzen iindeki bir topluluun varln ynetimin
emrindeki dolaysz kaba gce baml klar. Bylelikle de
asker bir despotizmi kanlmaz hale getirir. teki h
kmet biimleri ancak, var olan iktidar dalmna sayg
kazandran yaygn bir inancn bulunduu yerlerde istik
rar salayabilir. Bu hususta baar salayabilmi inan
lar genellikle, ansal eletiri karsnda tutunamayan cins
ten inanlar olagelmitir. ktidar, teden beri ounluun
onay ile, bir hak olarak snrlandrlm ve bu hak sade
ce kral ailelerine, aristokratlara, zenginlere, kadnlardan
ok erkeklere ve deiik renklerdeki insanlardan ok be
yazlara tannagelmitir. Ne var ki, uyruklar arasnda bil
ginin ve olaylarla gereklerin derinine inebilme yetenei
nin yaygnlamas, onlar, bu snrlamalar reddetmeye y
neltmi ve iktidar sahipleri ya boyun emek ya da ya
ln iktidara dayanmak zorunda kalmlardr. Eer dzen
li ynetim ounluun onayna kumanda edecekse; in
sanln ounluunu Thrasymachusunkinden baka bir
doktrin zerinde oybirliine varmaya kandracak bir yol
bulmak gerektir.

Herhangi biimde bir ynetim kurmak iin genel

onay kazanma bakmndan, kr inanlar dnda bavu
rulan yntemlerin incelenmesini daha ileriki bir blme
brakyorum; bununla birlikte, balang olarak bu nok
tada birka sz sylemeyi de uygun gryorum. nce,
bu sorun - Amerika Birleik Devletlerinde zlm ol
duuna g re - zlmez deildir. (ngiliz hkmetinin is
tikrarnda esas eyi Taht meydana getirdiinden, bu so
runun ngiltere'de zlm olduu sylenemez.) kinci
olarak, dzenli ynetimin stnlklerinin ounluk tara
fndan anlalmas gerekmektedir; bu ise, genellikle, ener
ji dolu insanlar iin anayasaya uygun yollardan servet ve
iktidar sahibi olabilme frsatlarnn bulunmasn zorunlu
klar. Enerji ve yetenek sahibi bireyleri iine alan bir s
nfn, istenilen oranlara ulaabilme olanaklarnn engel
lendii yerlerde er ge ayaklanmayla sonulanacak bir
istikrarszlk esi var demektir. nc olarak, zellik
le dzenin karlar iin benimsenmi ve yaygn bir mu
halefet yaratacak kadar gze batc adaletsizlik nitelii
tomayan bir toplumsal teaml bulunmas gerekir. By
le bir teaml, bir sre iin baarl olduu takdirde, ksa
zamanda geleneksel nitelik kazanacak ve geleneksel ik
tidarn btn glerini devralacaktr.
Rousseaunun Toplumsal Szlemesini modern bir
okuyucu pek de devrimci Saymdz, hdtt, hkmetlerin
bunu niye o kdddr nefretle kdrldm olduklarn anla-
mokto glk eker. Toplumsgl Szleme'nin nefretle
korlonm oluunun bellibol nedeni bence, bunun, y
netim iktidarn, hkmdarlara duyulan, kr inantan gel
me saygya deil de, akla uygun gerekelerle benimse
nen bir teamle dayatmak isteyiidir. Rousseau'nun dok
trinlerinin dnya zerindeki etkisi, ynetime duyulan say
g konusunda, insanlar kr inanlar dnda bir esas ze
rinde birlemeye kandrmann ne derece g olduunu
ortaya koymaktadr. Kr nanlar ok ani olarak spr
lp atld zaman, bu belki de hi mmkn deildir: Kr
inan sahiplerinin balang eitiminden geirilebilmesi
iin, uygulamada bir sre bunlarn gnll ibirliinin
salanmas gereklidir. En byk glk, toplum dzeni
iin yasaya sayg art olduu halde artk ounluun
onayna sahip olamayan ve bu yzden devrimle alaa
edilen geleneksel rejim altnda bu saygnn salanmas
nn olanakszlndan domaktadr. Ama eer dzenli top
luluun varlnn, zeknn zgrlk iinde uygulanmasy
la uygunluk halinde bulunmas isteniyorsa, zm ne
kadar g olursa olsun, bu sorunun zlmesi arttr.

Bu sorunun z bazen yanl anlalr. Bir kuramc

nn, bakaldr iin yeterli etken salayamayacak sayd
bir hkmet biimini akl iinde bulmas yetmez; var
l gerekten ortaya koyulabilecek ve var olduu za
man da devrimi bastrabilmesini ya da nleyebilmesini
salayacak kadar halkn balln kazanm bir hk
metin bulunmas gereklidir. Bu, devlet adamlnn uygu
layc ynne ait bir sorundur ve bu sorun iinde, ilgili
halkn btn inanlarn, nyarglarn hesaba katmak ge
rektir. Bir araya gelen her be kiinin. Devlet meka
nizmasn bir kere ele geirdikten sonra, propaganda yo
luyla genel onay salayabileceine inananlar vardr. An
cak bu grn snrl olduunu ortaya koyan apak ger
ekler de vardr. Devlet propagandasnn, ulusal duyguyu
karsna ald zaman, Hindistan'da ve (1921'den nce)
rlandada olduu gibi, gsz kaldn yakn zamanlara
ait rnekler ortaya koymutur. Devlet propagandas, g
l dinsel duygu karsnda da tutunmckta zorluk eker.
Devlet propagandasnn, ounluun karlarna karn
ne derece ve ne kadar zaman iin tutunabilecei, yant
hl kesinlikle verilememi bir sorudur. Bununla birlik
te, Devlet propagandasnn gitgide daha etkili olduu
nu da kabul etmek gerektir; bu bakmdan, ynetimlerin
genel onay salamalar daha kolaylamaktadr. Burada
ortaya attmz sorular zerinde, ileriki blmlerde da
ha enine boyuna duracaz; imdilik bunlarn sadece akl
da tutulmalar yeter.

Buraya kadar hep siyasal iktidar zerinde durdum,

halbuki ekonomik alandaki yaln iktidar da en aa bunun
kadar nemlidir. Marx, gelecein sosyalist topluluunda
ki ekonomik ilikiler dnda btn ekonomik ilikilerin ya
ln iktidar tarafndan yrtldn kabul eder. br yan
dan Benthamismin1 tarihini yazan Elie Halevy, bir zaman
lar, kabataslak yle anlatlabilecek bir sav ortaya atm
t: 'Bir kimseye emei karl denen cret, o kimsenin
emeinin kendi kafasndaki deeridir. Bu savn yazarlar
iin geerli olmadna eminim: Ben, bir kitabm tekiler
den ne kadar deerli bulduysam, o kitap iin bana teki
lerden daha az para dendi. Eer baarl i adamlar yap

1 Jeremy Bentham (do. 15.11.1748: l. 6.6.1332) adndaki n

giliz hukuk yazar ve hukuk kuramcs tarafndan ortaya
atlan ve ortaya k bakmndan Stuart Mill'le ilikisi bu
lunan yararc bir ahlk kuram. Bu ahlk kuramnda zev
kin nicelik ynnden deerlendirilii, Jeremy Bentham'n
ruhsuz, d gcnden yoksun kafasnn belirgin niteliini
ortaya koymaktadr. (ev. Notu)
tklar iin, getirdii para deerinde olduuna gerekten
inanyorlarsa, bu baarl i adamlarnn grndklerinden
de aptal olmalar gerekir. Buna karn, Halevy'nin kura
mnda bir gereklik pay da yok deildir. Bir topluluun
alkantsz olabilmesi iin, o topluluk iinde adaletsizlie
kar bakaldr duygusuyla tutuan nemli bir snf bu
lunmamaldr; buna dayanlarak da, byk bir ekonomik
honutsuzluun bulunmad yerde, ou insanlarn hak
ettiklerinden dk cret aldklar inancnda olmadklar
varsaylabilir. Bir adamn geiminin szlemeden ok, du
rum ve koullara bal olduu gelimemi topluluklarda,
o adam bir kural olarak, grenek neyi gerektiriyorsa onu
dil sayar. Ne var ki, o durumda bile Halevy'nin forml,
neden ve sonu tersine evirmi oluyor: Grenek, o ada
mn adalet duygusunun nedenidir, yoksa o adamn ada
let duygusu grenei meydana getirmemitir. Bu gibi du
rumlarda ekonomik iktidar gelenekseldir; ancak eski g
renekler tepetaklak edildii, ya da herhangi bir nedenle
eletiriye hedef olduu zaman bu iktidar yaln hale d
nr.

Endstrializmin emekleme anda, cretleri dzen

leyecek grenekler bulunmad gibi, iiler de henz r
gtlenmi deillerdi. Bunun bir sonucu olarak da iiyle
iveren arasndaki ilikiler, Devlet'in tand snrlar iin
de yaln iktidar ilikileri olarak ortaya kyordu; balan
gta da Devletin tand snrlar ok geniti. Ortodoks
ekonomistler, kalifiye olmayan emek karlnn her za
man iin, ancak nafakay salayacak bir cret dzeyin
de tutulmas gerektii tezini savunmulard, ne var ki,
onlar bu tezi ileri srerlerken, bunun gerekletirilme
sinin, cretli iilerin siyasal iktidardan ve kendi arala
rnda birlemelerinin salayaca karlardan uzak tutu
labilmelerine bal olduunu anlayamamlard. Marx, bu
nun bir iktidcr sorunu olduunu grm, ama bence, si-
yasal iktidarn, ekonomik iktidara oranla nemini km-
semitir. Eer cretli iilerin siyasal iktidarda arlkla
r bulunmasa, onlarn cretleri konusunda pazarlk edebil
me glerini son derece arttran sendikalar susturulabi
lir; ngiltere'de de, eer kentli iiler 1868den bu yana
oy verme hakkna sahip bulunmasalard, arka arkaya y
rrle konulacak bir sr yasa maddesiyle elleri kollar
bal duruma drlrlerdi. Sendika rgtleri sayesinde
artk cretleryaln iktidar tarafndan deil, mal alp sa
tmndaki gibi, pazarlk yoluyla belirlenmektedir.

Yaln iktidarn ekonomik alanda oynad roln ne

mi, bu role uygulama alannda kendini gsteriinden n
ceki dnemlerde verilen nemden ok daha byktr. Bu,
birok rneklerde aka grlmektedir. Bir haydudun
kurbann, ya da istilclarn yenilmi bir ulususoyma
hi kukusuz bir yaln iktidar sorunudur. Klenin, uzun bir
alkanlk sonucu olarak kadere rza gsterdii durum
dnda, klelik de bir yaln iktidar sorunudur. Bir cret, o
ii yapann fkesine karn da olsa, yaln iktidar yoluyla
ve zorla alnr. Bu gibi fkeler ise iki snf durum iinde
grlr: cretin greneksel olmad ve durum deiik
lii yznden greneksel olann adalet duygusuna ayk
r saylmaya baland yerde. Eskiden bir erkek, kars
nn mlk zerinde tam yetkiye sahip bulunuyordu, ama
kadn haklarn savunan akm bu grenee kar bir ayak-
Icnmann domasna, bu ayaklanma da yasann deiti
rilmesine yol at. Eskiden iverenlerin, i kazalaryla il
gili olarak iilerine kar bir ykmllkleri yoktu; bu
konuda da anlay deiti ve yasann deitirilmesini
zorunlu kld. Bu trden rnekler saylamayacak kadar
oktur.
Sosyalist bir ii, gelirinin patronunkinden dk olu
unu adaletsizlik sayabilir; o zaman onu, gelirine raz
olmak zorunda brakan ey, yaln iktidardr. Eski sistem.
-ekonomik eitsizlik gelenekseldir ve gelenee kar ayak
lananlar dnda, kendi iinde fke yaratmaz. Bylece, sos
yalist grn her g kazan, kapitalistlerin iktidarn
daha yaln hale getirir; bu durumla, geerli inanlara her
kar kta, Kilise iktidarnn biraz daha yaln hale ge
lii arasnda byk benzerlik vardr. Daha nce de gr
dmz gibi, genel onaya dayanan iktidara karlk,
yaln iktidarn kaltsal ktlkleri vardr; bunun bir sonu
cu olarak, sosyalist grn her g kazan kapitalist
leri daha zararl hale getirir. Kapitalistlerin gaddarca uy
gulamalar eer biraz yumuatlabiliyorsa, bu sadece on
larn korkularndandr. Btn cretli iilerin inanm sos
yalistler, btn geri kalanlarn da tekiler gibi inanm
kapitalizm yanllar olduu, tamamiyle Marxist dzene
uygun bir toplulukta, kazanan hangi yan olursa olsun,
muhaliflerine kar mutlaka yaln iktidar uygulard. Marx-
n bir kehanet gibi nceden grp syledii bu durum,
ok ar bir durum olurdu. M arxn mezlerinin propa
gandas, baarl olduu oranda bu durumu yaratacak gi
bi grnyordu.

nsan tarihinde yer alan nefret uyandracak nitelikte

ki olaylarn en bykleri yaln iktidarla ilikilidir bunlar
arasna sadece savalar deil, savalar kadar gsterili
olmamakla birlikte en aa onlar kadar dehet verici olan
baka olaylar da girer. Klelik ve kle ticareti, Kongonun
smrl, eski endstrializmin korkun uygulamalar,
ocuklara yaplan zulm, adl ikenceler, ceza hukuku,
zindanlar, angarya, dinsel cezalar, Yahudilere yaplan i
ren eyler, despotlarn umursamaz acmaszlklar, siya
sal muhaliflere bugn Almanyada ve Rusyada polisin ina
nlmayacak kadar eitsiz davran - btn bunlar, yaln
iktidarn savunmasz kurbanlara kar kullanlnn rnek
leridir.
Kkleri gelenekte olan pek ok adaletsiz iktidar bi
imi eskiden her halde yalnd. St. Paul, Hristiyan Kadn
larn kocalarna boyun emeleri gerektiini syledi diye.
Hristiyan kadnlar da yzyllarca kocalarna boyun edi
ler; ne var ki, St. Pauln doktrinini kadnlar genellikle
benimsemeden nce erkeklerin ne gibi glklerle kar
karya bulunduklarn Jason ve Medea yks bize
gstermektedir.

ktidar yc hkmetlerin ya da anarist servencilerin

elinde olmak zorundadr. Hkmetlere kar ayaklananlar,
hatt sradan su ileyenler yar olduka, yaln iktidar da
var olmak zorundadr. Ama eer insan yaamnn, insan
lk yn iin byk dehet dnemleriyle dolu karanlk bir
sefaletten daha baka bir ey haline gelmesi isteniyor
sa, yaln iktidara elden geldii kadar az yer verilmelidir.
ktidar uygulamasnn, ahlkszca bir ikence uygulama
sndan daha iyi bir ey haline gelmesi isteniyorsa, iktida
rn yasa ve grenek nbetileriyle evrelenip, ancak eni
ne boyuna dnldkten sonra uygulanr hale getirilme
si ve uygulanmasnn, bu iktidar uyruklarnn karlar
bakmndan yakn bir kontrol altnda tutulan kiilerin eli
ne verilmesi gerektir.

Bunun kolay bir i olduunu sylemiyorum. Bunun

gereklemesi iin, her eyden nce savalarn ortadan
kaldrlmas gerektir, zira btn savalar bir yaln iktidar
uygulamasdr. Yine bunun gereklemesi iin, dnyann,
ayaklanmalara yol aan dayanlmaz basklardan kurtul
mu olmas; yaam standardnn btn dnyada yksel
mesi, zellikle de Hindistanda, inde, Japonyada en aa
Amerika Birleik Devletleri'nin ktisad buhrandan n
ceki yaam standardna ulamas; Roma tribnlerine1 ben

1 Rom ada, zellikle halkn karlarn soylular takmna kar

korumak, halkn hak ve zgrlklerini savunmak iin
atanan memurlar. (ev. Notu)
zer, ama t>ir btn olarak halk iin deil, aznlklar ve su
lular gibi baskya hedef olabilecek her katma iin aya
ayr kurumlar bulunmas; ve hepsinden nemlisi, olgula
rn dorusunu aratrabilmek frsatlarna sahip, uyank bir
kamuoyunun bulunmas gerektir.
Herhangi bir bireyin ya da bireyler grubunun erdemi
ne bel balamak bounadr. Filozof - krala, bo bir d
olarak oktan yol verilmi bulunuyor, ne var ki, en aa
teki kadar bo ve temelsiz olmasna karn, filozof - par
ti, yeni bir bulu olarak alklanyor. ktidar sorununa,
aznln ynettii sorumsuz bir hkmette ya da herhan
gi baka bir kestirme yolda zm bulunamaz. Ancak, bu
konunun enine boyuna tartlmasn, daha ileriki bir b
lme brakacaz;
 VII. Blm
DEVRM KTDARI

Geleneksel bir sistemin iki ayr yoldan paralanabi

leceim syledik. Eski rejimin dayand inanlar ve an
sal alkanlklar kukuculua yol aabilir; bu durumda
toplumun dalmamas ancak yaln iktidar uygulanarak
salanr. Ya da, yeni ansal alkanlklar gerektiren yeni
.bir inan bireyler arasnda gittike daha ok tutunur ve
en sonunda, artk ie yaramaz hale geldii dnlen es
ki ynetimin yerine, yeni inanlarla uygunluk iinde bu
lunan bir ynetimi geirecek kadar g kazanr. Bu du
dumda, yeni devrim iktidarnn, gerek geleneksel iktida-
rnkinden, gerek yaln iktidarnkinden ayr, belirgin nitelik
leri vardr. Devrim baar kazand takdirde, kurduu sis
temin ksa zamanda geleneksel hale gelecei bir gerek
tir; ama uras da bir gerektir ki, devrim savam, etin
olduu ve uzun srd takdirde, ounlukla bozulur ve
bir yaln iktidar savam halini alr. Bununla birlikte ye
ni bir inanca balananlar psikolojik ynden, tutkulu se
rvencilerden ok ayrdrlar ve etkileri hem daha nemli,
tem de daha srekli olabilir.
Devrim iktidarn drt rnek zerinde durarak anla
tacam: (I) lk Hristiyanlk, (II) Reformasyon; (III) Fran
sz Devrimi ve Milliyetilik; (IV) Sosyalizm ve Rus Dev
rimi.
I. lk Hristiyanlk. Hristiyanln - sz geliine gre bir
 ka durum dnda - kiisel din ynyle deil, iktidar ve
toplumsal rgt etkileyii ynyle ilgileniyorum.
Hristiyanlk, ilk zamanlarnda tamamyla siyaset d
ndayd. Balang halindeki Hristiyanlk geleneinin za
manmzdaki en iyi temsilcileri, dnyann sonunun yakn
olduuna inanan ve bu yzden din d ilere karmak is
temeyen Christadelphianlardr1. Ne var ki. byle bir tu
tum, ancak ufak bir tarikat iin mmkndr. Hristiyanlarn
says ve Kilisenin gc arttka Devlet'i etkileme isteinin
de artmas kanlmaz bir sonutu. Diolectiann cezalan
drlmas. bu istei glendirmekte byk bir rol oyna
m olsa gerektir. Konstantin'in din deitirmesindeki et
kenler her ne kadar karanlksa da. bunlarn esas bakmn-
can siyasal olduklar bellidir; bu ise. o sralarda Kilisenin
siyasal alanda etkili hale gelmi bulunduunu gsterir.
Kilisenin retileriyle. Roma Devletinin geleneksel dok
trinleri arasndaki ayrlk o kadar geniti ki, Konstantin
zamannda yer alan devrimin, tarihin en nemli devrimi
saylmas gerekir.
ktidar zerine en nemli Hristiyan doktrini uydu :
nsandan ok Tanrya boyun emeliyiz. Bu, daha nce
bir benzeri bulunmayan, ya da sadece Yahudiler arasn
da bulunan bir emirdi. Geri eskiden de birtakm eriat
emirleri vard, ama bunlar, Yahudiler ve Hristiyanlar d
nda, vatanda Devlet karsnda ykml klan laik
emirlerle atmyordu. Putperestler. mparatorun tanrlk
sevinin metafizik gerekten tamamyla yoksun bulundu
unu grdkleri zaman bile, imparatorun tanrlna iste
yerek inanyorlard. Buna karlk Hristiyanlar iin en
nemli olan metafizik gerekti: Onlar, biricik gerek Tanr'-

1 Teslisi reddeden ve sonsuz yaama sadece doruluk yoluy

la ulalabileceine inanan Dr. John Thom as tarafndan
1850de Amerika Birleik Devletlerinde kurulan bir tarika
tn mensuplar. (ev. Notu)
dan gayrsna tapndklar takdirde lnetlenmek tehlikesiy
le kar karya kalacaklarna inanyor, bu yzden de, kk
lnn iyisi kabilinden, din yolunda lmeyi lnetlenmeye
yeliyorlard.
nsandqn ok Tanr'ya boyun ememiz gerektii ilke
si Hristiyanlar tarafndan iki ayr biimde yorumlanmtr.
Tanrnn emirleri bireyin bilincine ya dolaysz olarak, ya'
da Kilise araclyla dolayl olarak ular. Tanr emirleri
nin insan bilincine Devlet araclyla da ulaabileceini
imdiye dek VIII. Henry ile Hegelden baka iddia eden,
kmamtr. Bylece, Hristiyan retisi, Devletin ya zel
kiilerin yararna ya da Kilise yararna zayflamasn ge
rektirmitir. Birincisi, yani Devletin zel kiilerin yarg hak
k yararna zayflamas, kuramsal olarak anariyi dourur;
kincisi ise, her ikisinin de alanlarnn snrlarna ilikin
kesin ilkeler bulunmayan iki otorite ortaya karr: Kilise
ve Devlet. Sezara ait iler hangileri, Tanrya ait iler han
gileridir? Bir Hristiyan iin hi kukusuz en doal olan,
btn ilerin Tanrya ait olduunu sylemektir. te bu
yzden de, Kilisenin savlar, byk bir olaslkla, Devletin
ho gremeyecei cinsten savlar olarak ortaya kar. Ki
lise ile Devlet arasndaki atma kuramsal olarak hi
bir zaman zmlenememi, eitim gibi konular iinde ta
gnmze kadar srmtr, hl da srmektedir.

Konstantinin Hristiyanl kabul ediinin, Kilise ile

Devlet arasnda uyum salanmasna yol am olmas ge
rektii akla gelir. Oysa durum yle olmamtr. lk Hris-
tyan mparatorlar Aryan1 idiler ve Batdaki Ortodoks m
paratorlar dnemi. Aryan Gotlar ile Vandallarn aknlan y
znden ok ksa srd. Daha sonrGar, Dou mparator
larnn Katolik nancna ballklar tartma gtrmez ha-

1 lk Hristiyanlkta Ariusun doktrinlerini kabul eden; Ariusa.

mensup.
Je gelmi bulunduu srada, Msr monofisit1, Bat Asya
nn byk bir blm de Nesturi idi. Bu lkelerdeki kfir
ler, Peygamberin mezlerine - bunlar Bizans hkme
tinden daha az gaddar olduklar iin - kollarn atlar. Ki
lise, Hristiyan Devleti'ne kar savamnda olduu gibi,
buna benzer btn boy lmelerden her yerde utkuyla
kt; yalnz yeni slm dini, Devlet'e, Kiliseyi emri altna
alabilme gcn verdi.

Drdnc yzyln son yarsnda Kiliseyle Aryan m

paratorluu arasndaki atmann ne biim bir ey oldu
unu, mparatorie Justina ile Milano Bapiskoposu St.
Ambrose2 arasnda 385 ylnda yer alan savam ortaya
koymaktadr. Olu Valentinian'n henz ya ermediinden,
saltanat naibliini mparatorie Justina yapyordu; m
paratorie de, olu da Aryan idi. Paskalya Yortusundan
nceki hafta Milanoda bulunan mpatorie'yi evresinde
kiler, 'bir Roma imparatorunun, imparatorluk snrlar iin
deki halka kendi dinini uygulatmaya hakk olduu konu
sunda kandrdlar; bunun zerine mparatorie, Bapisko
posa hi de ar olmayan, akla yakn bir neride bulun
du; Milano ya da Milano dolaylarnda tek kilise kullan
maktan vazgemesi gerektiini syledi. Ne var ki, Ambro-
seun davranlarna egemen olan ilkeler bambakayd.
Yeryznn saraylar gerekten de Sezara ait olabilirdi,
cma kiliseler Tanrnn eviydi ve kendi piskoposluk daire
sinin snrlar iinde, havarilerin meru ardl olarak. Tan

1 Msrdaki Kpti Kilisesi'nde olduu gibi, Hazreti sa'da yal

nz bir tabiat olduunu ya da onun nefsinde lhi ve nsan
tabiatlarn birletiini iddia eden kimse.
2 Ambrose, Aurelius, Ambrosius CDo: 337; l: 397) Aziz ve
bat kilisesinin en yksek bilgini. 374 ylnda Milano Ba
piskoposu oldu ve Aryanizm'le iddetli bir savama giriti.
390 ylnda, mparator Teodosys, Selanik krm dolay-
syle halk nnde nedamet getirmeye zorlad. (ev. Notu)
rnn biricik vekili kendisiydi. Hristiyanla tannm ge
rek dnyev gerek ruhan ayrcalklar, sadece gerek inan
sahipleri iindi; byle dnen Ambrose kendi teolojik g
rlerinin. gerein ve ortodoksluun biricik ls oldu
una da inanyordu. eytana uyanlarla bir konferans ma
sasna oturmay da, onlarla herhangi bir anlama yap
may da reddeden bapiskopos, gsterisiz bir kesinlik
le, Tanr'ya kar gelenlerin kutsal inanlara saygszlk
etmelerine gz yummaktansa, bir din ehidi olarak l
meye kararl bulunduunu bildirdi1.

Bununla birlikte, ok gemeden, Ambroseun ehit

edilmekten korkmasna gerek bulunmad anlald. Kon-
sil huzurunda savunmasn yapmaya arld zaman ar
dna onu destekleyen ve saray basp, tnparatorieyle o
lunu ldrme tehditleri savuran kzgn bir gruh takld.
Gotlardan kurulu cretli saray muhafzlar Aryan oldukla
r halde, bylesine kutsal bir adama kar harekete ge
mek istemeyince, mparatorie de herhangi bir ayaklan
ma kmasn diye savndan vazgeti. 'Valentiniann an
nesi Ambroseun utkusunu bir trl iine sindiremedi; gen
veliaht hizmetkrlarnn kendisini kstah bir papazn el
lerine teslim etmeye hazr olduklar biiminde ackl bir lf
etti' (ibid).
Ertesi yl (386) mparatorie, Azizi altetmek iin ye
niden giriimde bulundu. St. Ambrose hakknda bir srgn
karar karld. Bunun zerine Ambrose kiliseye snd
ve orada kendisine bal olanlarla, kiliseye denen sada
kalar ceplerine indirenler tarafndan gece gndz korun
du. Ambrose, kendisini koruyanlar uyank tutmak iin Mi
lano kilisesine yeni ve ie yarar bir usul soktu; bu da,
dzenli olarak, yksek sesle mezmur okumakt. 'St. Am
broseun ard sra gidenlerin maneviyatlar birtakm mu
cizelerle daha da glendirildi ve en sonunda, 'talyann
zayf hkmdar. Cenab Hakkn bu sevgili kuluyla ba-
edemeyeceini anlad.'
Buna benzer pek ok atma, Kilise'nin bamsz ik
tidarn iyice yerletirdi. Kilisenin utkusu ksmen sadaka
kurumuna, ksmen rgte, ama her eyden nce, Kilise-
ye kar gl bir inan ya da duygunun bulunmay ol
gusuna dayanyordu. Roma fetihler yapt zaman, bir Ro
mal, Devletin an ve erefinden yana gl duygular bes
lerdi, nk Devlet onun imparatorluk vatanda olma gu
rurunu doyuruyordu fetihlerle; ne var ki, drdnc yzyl
da bu duygu oktan beri ortadan kalkm bulunuyordu.
Dinle karlatrlabilecek bir g olarak Devlete cokuy
la ballk ancak modern alarda milliyetiliin ortaya
kyla birlikte canlanabildi.
Baar kazanan her devrim, otoriteyi sarsar ve top
lumsal kohezyonu gletirir. Kiliseye iktidar salayan
Devrimde de yle olmutu. Kilise devrimi sadece Devlet
otoritesini ok zayflatmakla kalmam, daha sonraki dev-
rimlere de rnek salamt. Ayrca, Hristiyanln ilk gn
lerinde, Hristiyan retisinin nemli bir esi olan birey
cilik, gerek dinsel, gerek din d ayaklanmalar besleyen
tehlikeli bir kaynak olarak varln korumutu. Birey vic
dan, Kilisenin kararn kabul edemedii zaman, bu karara
boyun ememek iin ncilde kendisine, destek bulabili
yordu. Kiiise, buyruklarna kar gelinmesine istedii kadar
kzsn, bu, ilk Hristiyanlk ruhuna aykr deildi.
Bu glk, douunu devrime borlu olan her otori
te iin vardr. Her devrim, kendisinin hakl olduunu id
dia etmek zorundadr, te yandan, kendisinin yerini ala
cak daha sonraki devrimlerin kt olduunu da mantken
iddia edemez1. Hristiyanln iindeki anari atei, Orta

1 Byle bir iddiada bulunmaya kalkmak bazen acaip sonu-

a boyunca adamakll kllenmekle birlikte, yine de tam
olarak ccnmedi. Reformasyonda bu ate birdenbire yeni
den alevlendi.

,11. Reformasyon. ktidar gr asndan bakldnda,

Reformasyonun bizi ilgilendiren iki yn vardr: Refor-
masyon'un dinsel anarizmi bir yandan Kilise yi zayf d
rd; bryandan, Kilise'yi zayf drmekle Devleti g
lendirdi. Reformasyon'un belli bal nemi, herhangi laik
bir hkmetten daha gl olduunu birok kez kant
lam uluslararas bir kurumun, ksmen ykl anlamn
tamasndadr. Luther, Kiliseye kar baar kazanabil
mek iin, laik hkmdarlarn desteine dayanmak zorun
da kalmt1; Luther Kilisesi, Hitler zamanna kadar, Ka

lar dourur. Rusya'da bugn genler. arlk Rusyasndaki

devrim hareketini ven yklerden dikkatle uzak tutulm ak
tadr. Eski Bir Bolevik'in Mektubu (George Ailen ve An-
win, Ltd.), birtakm rencilerin Staline kar giritikleri
szmona suikast anlattktan sonra yle sryor: Sulan
drlan rencilerin grleri zerinden gidilerek, onlarn bu
grleri siyasal bilimler ve parti tarihi profesrlerinden
edindikleri sonucuna varld. Bugn, Rus devrimci hareketi
zerine yazlm her ders kitabnda, Hkmetle ilgili ele
tirici tutumlarn ileniinde son derece yardmc olan say
falara kolaylkla rastlanr. fkeli genler de, imdiki du
rum zerine bir yargda bulunduklar zaman, vardklar so
nucu daima, okulda kendilerine resmen yerlemi kabul
edilen olgular gzyle bakmalar retilen olgular ne s
rerek desteklemekten holanrlar. Agraganov iin, kendince
suikastilerin su orta sayd profesrleri yakalamaktan
baka yapacak ey yoktu. Onaltlarn yarglanmasnda ilk
sanklar grubu ite byle topland.'
1 Tawney, Din ve Kapitalizmin Ykselii adl eserinde yle
diyor: Kyller Sava, gcn Incil'den al ve korkun
krm ile sadece Luther'i dehete drp, onun, Gizli ya
da ak, kim ki vurabiliyor, krabiliyor, boabiliyor veya
hanerleyebiliyor... ite bu olaanst koullarda bir hkm
tolik olmayan ynetimlere asla sadakatsizlik gstermedi.
Luther'in hkmdarlara ball vaazetmesine neden olan
etkenlerden biri de kyllerin ayaklanmasdr. Lutherci l
kelerde Kilise, uygulama alannda bamsz bir iktidar
olma niteliini yitirmi ve laik hkmete ball alayan
mekanizmann bir paras haline gelmitir.
ngiltere'de, VIII. Henry bu sorunu kendine zg bir
iddet ve gaddarlkla ele ald. Kendisini ngiliz Kilisesinin
Ba iln ederek, dini devlet ilerinden ayrmak ve ulusal
hale getirmek iin almalara giriti. Kral VIII. Henry, n
giltere'deki dinin, evrensel Hristiyanlk dininin bir paras
olmas gerektii dncesinde deildi; o, ngiliz dininin,
Tanrfnn anna hizmet etmekten ok, kendisinin (kraln)
anna hizmet etmesini istiyordu. Kendisine boyun een
Meclisler, yoluyla, Kral, dogmalar istedii gibi deitire-
bildi; bu deiikliklerden holanmayanlar da idam ettir
mekte hi bir glkle karlamad. Manastrlarn datl

dar dua etmekten ok kan dkmek yoluyla Cennete lyk

olur, diye feryat etmesine neden olmakla kalmad, ayn
zamanda Lutherciliin, din d otoritelere uaka ballk
damgasn yemesine de neden oldu / Tawney, birka sayfa
ilerde. Lutherin bir baka szne yer veriyor: Kimse dn
yann kan dkmeden ynetilebileceini sanmasn. Yrtme
organnn klc kzl ve kanl olacaktr ve olmaldr. Bu
hususta Tawney de yle yorumda bulunuyor: Bylelikle,
Kilise'ye kar gelenlerin yakldklar odun ynnn yerini
celldn baltas alm ve mihrap yerinden kovulan otorite,
kraln tahtnda kendine yeni, ayn zamanda daha gvenli
bir yer bulmu oluyordu. Hristiyanlk tresinin srdrlmesi
ii, saygnln yitirmi Kilise yetkililerinin elinden. Devle
tin eline geiyordu. Tek boynuzlu yaratklarn ya da ate
iinde yaayan canavarlarn varln kukuyla karlayan
Machiavelli ve VIII. Henry a, tekilerden ok daha ender
grlen bir canavara. Tanr'dan korkan Hkmdara tapn
ma safdilliliirii gsterdi. Buna benzer baz safdillilikler, dev
rim dnemlerinin belirgin nitelikleridir.
mas ona bir gelir salamt, bu gelir de onun, ngiliz Ki
lisesinden ayrlarak bakaldran Katolikleri kolaylkla te
pelemesini mmkn kld. Barutun kullanlmas ve Gl Sa-
vclar eski feodal aristokrasiyi zayflatmt; Kral da, can
istedike ite bu aristokratlarn kellelerini uurmaktan ge
ri kalmad. Kilisenin eskiden kalma gcne dayanan Wol-
ey dt; Cromvvell ile Cranmer ise Henrynin maalarn
dan ibaretti.' Henry, kilise iktidarnn kaybolduu yerde
Devlet iktidarnn mmkn olabileceini dnyaya ilk kez
gsteren bir ncyd.
Kralie Elizabeth dneminde Protestanlkla ilikili bir
eit milliyetilik hem zorunlu, hem de krl grlmeseydi,
VIII. Henrynin at r kendisiyle birlikte kapanr, b
tn yaptklar boa giderdi. Kendi yarln srdrme g
ds, Katolik spanyann tepelenmesini gerektirdiinden
baka, hazine tayan spanyol gemilerinin ele geirilmesi
gibi tatl bir biim de ald. O dnemden sonra da Angli
kan Kilisesi iin biricik tehlikeyi sa deil, sol tems'il et
meye balad. Ne var ki, Solun saldrs yenilgiye ura
d ve yenilgiyi

Sadakatin hi bir ktlk dourmad,

yi Kral Charles'n altn gnleri...

izledi. Bray Papaz, Protestan lkelerde Kilisenin Devlet

tarafndan yenilgiye uratln anlatr. Dinsel hogr
olanak d sayld srece Papa ve Genel Konsllerin
otoritesinin yerini alabilecek biricik elverili otorite Eras-
tianizm1 idi.
Bununla birlikte, Erastianizm, kiisel din inanlar ok
gl kimseler iin hi bir zaman doyurucu deildi. Araf
n varl ya da yokluu gibi konularda insanlarn Meclis-

1 On altnc yzyl bilginlerinden Erastusun, kilise ilerinde

devlet stnl kuramna yanda, olma. (ev. Notu)
in yetkesine boyun emelerini istemek gln bir eydi.
Bamszlar, teolojik otorite olarak Devleti de, Kiliseyi de
reddedip dinsel hogry art kotular ve zel yarg hak
k istediler. Bu gr hemencecik, laik iktidara kar bir
bakaldrma biimini ald. Her bireyin kendine gre din
sel gr tamaya hakk olursa, baka haklar' da ola
maz myd? Hkmetin vatandalara meru olarak yapa
bilecei eylerin belirli snrlar yok muydu? te Crom-
vveMin yenilgiye urayan yandalarnn Atlantik'in br
yanna gtrdkleri, Jefferson tarafndan Amerikan Ana-
yasasna sokulan ve Fransz Devrimi'yle birlikte tekrar
Avrupa'ya dnen nsan Haklar buradan domutur.
III. Fransz Devrimi ve Milliyetilik. Bat dnyas,
formasyon'dan 1848'e kadar, nsan Haklar Devrimi diye
tanmlanabilecek srekli bir alkant geirmekteydi. 1848'-
de bu hareket, Ren'in dousunda milliyetilik biimini al
maya balad. nsan Haklar iin savam ile milliyetilik
akm arasndaki iliki Fransa'da 1792'den, ngiltere'de ise
balangtan beri vard. Amerika'da 1776'dan sonra ortaya
Cikmt. Hareketin milliyetilik yn yava yava nsan
Haklar ynne ar basmt, ama balangta nsan Hak
lar yn daha byk nem tayordu.
nsan Haklar'na, on sekizinci yzyldan kalma yzey
sel bir kuru lf kalabal diye yldrmlar yadrmak g
nmzde grenek haline gelmitir. Felsefe asndan ele
alnd zaman, bu doktrinin savunulacak bir yan olma
d dorudur; bununla birlikte, bu doktrin tarihsel ve prag-
matik ynden deiikti, nitekim, bizim bugnk zgrlk
lerimizin bir ou onun yardmyla kazanlmt. 'Haklar'
kavramn soyut olarak kabule yanamayan bir Benthamizm
yanls, uygulama amalar ynnden ayn anlama gelen
doktrini u biimde tanmlayabilir: 'Dardan bir otorite
karmakszn her bireyin, iinde diledii gibi hareket et-
rr.ek zgrlne sahip bulunaca belirli bir alan sapta-
rirsa, genel mutluluk artar. Adaletin dal da, nsan
Haklar savunucularn ilgilendiren bir konuydu; onlar, ge
rektii gibi yasa srecinden geirilmeksizin hi kimsenin
yaamnn ya da zgrlnn elinden alnamayacan
savunuyorlard. Bu gr, ister doru olsun, ister yanl,
felsef ynden hi bir samalk tamyordu.
Bu doktrinin, mant ve ruhuyla, hkmet aleyhtar
olduu aktr. Zorba bir hkmetin uyruunun istedii
dini semekte, ilerini yasalara uygun bir biimde, ama
krtasiyeciliin kstlamalar bulunmakszn yrtmekte, is
tedii yerde evlenmekte ve btn yabanc egemenlikleri
ne kar bakaldrmakta zgr olmas gerektii tezini sa
vunur. Hkmetin zorunlu baz kararlar almas gerekiyor
sa, o zaman bu kararlar - nsan Haklar savunucularna
gre - krallar ve papazlar gibi keyf ya da geleneksel bir
otoritenin kararlar deil, bir ounluun veya ounluk
temsilcilerinin kararlar olmaldr. Bu grler yava ya
va btn uygar dnyaya yaylarak, iktidarda bulunduu
zaman bile hkmet icraatna kar belirli bir kuku bes
leyen, ei benzeri bulunmaz Liberalist anlay dourdu.

Doktrinlerini din alannda savunan, iktidar sahibi ol

duu zaman da ou kez bu doktrinlerden vazgeen Pro
testanlkla bireycilik arasnda mantksal ve tarihsel ba
larn bulunduu apaktr. Liberalizmin, Protestanlk yoluy
la. ilk Hristiyanlkla ve ilk Hristiyanln, putperest Devlet
Gmanlyla bir ilikisi vardr. Ayrca, Hristiyanln bi
rey ruhu zerinde duruu dolaysyle, Liberalizmin, Hris-
tiyanlkla daha da derin bir ilikisi vardr. Hristiyan tre-
bilimine gre Devlet'in karnn zorunlu kld hi bir
ey, yetkililerin bir insan gnah ilemeye zorlamasn
hakl gsteremez. Taraflardan birinin evlenmeye zorland
durumda, Kilise bu evlilii hkmsz sayar. Dinsel ce
zalarn veriliinde de kuram yine bireyci nitelik tar: Din
se! cezalarn veriliinde gdlen ama, cemaate hayrl
olmaktan ok, suu ileyen bireyin nedamet getirip tv-^
bekr olmasn salamaktr. Kant'n, her insan kendi iin
de bir amatr,* biimindeki ilkesi, Hristiyan retisinden
tremedir. Katolik Kilisesinin uzun sren iktidar, ilk Hris-.
tiyanln bireyci ynn az ok kllemiti; ne var ki, Pro
testanlk, zellikle- ar biimleri iinde, bunu yeniden
canlandrd ve hkmet kuramna uygulad.
Fransz Devriminde olduu gibi, devrimci bir inan
la geleneksel bir inan stnlk kavgasna tututuklar za
man, yenenlerin yenilenler zerindeki iktidar yalndr.
Devrim ordular ve Napolyon ordular, yeni bir inancn pro
paganda gcyle yaln iktidar birleiminin o gne dek Av
rupa'da grlenlerden ok daha byk lekli bir r
neini ortaya koydular; bunun da Kta Avrupasnn d
gc zerindeki etkisi ta gnmze kadar srd. Jacobin-
ler hemen her yerde geleneksel iktidara meydan okudu
lar, ama bu meydan okuyuu etkili klan da Napolyonun
ordularyd. Napolyonun dmanlar, ok eskiden kalma
smr kurumlarn savunmak iin dvtler ve en so
nunda galip gelince, gerici bir sistem kurdular.

Bunlarn ruhlar ezen basks altnda Napoyonun

cmanszl ve zorbal unutuldu; byk Barn l do
mas karsnda insanlar sava tozpembe, sngleri de
zgrlk mjdecisi grdler. Kutsal ttifak yllar iinde
Byronkri bir kaba g mezhebi dodu, geliti ve yava
yava insanlarn gnlk dncelerine biim vermeye ba
lad. Btn bunlar geriye doru izlendiinde, Napolyon
un yaln iktidarna ve bu yaln iktidarla devrimin zgrlk
isteyen sava lklar arasndaki ilikiye varlr. Hitler
ve Mussolini de en aa Statin kadar, baarlarn Robes-
pierre'le Napolyon'a borludurlar.
Napolyon rneinin de gsterdii gibi, devrim ikti
dar, bozularak yaln iktidar biimini almaya ok elveri
lidir. ster d fetihlerde, ister dinsel baskda, ister snf
savamnda olsun, rakip banazlklar arasndaki at
may yaln iktidardan ayran bir olgu bulunduu dorudur;:
bu olgu, iktidar isteyenin bir birey deil, bir grup oluu
ve iktidar kendi adna deil, inanc adna isteyiidir. Ne
var ki, iktidar, kulland aralardan ibaret olduundan
ve amalar uzun bir atma sresi iinde unutulabildiin-
den, zellikle savamn uzun srd, iddetli getii du
rumlarda, banazlk yava yava sadece utku ardnca ko
ma biimini alma eilimi gsterir. Bu bakmdan devrim
iktidar ile yaln iktidar arasndaki ayrlk, ounlukla, ilk
bakta grndnden daha azdr. Ltin Amerikada, s-
panyaya kar ayaklanmaya balangta Liberaller ve de
mokratlar nderlik ettiler, ne var ki, bu bakaldrma, ayak
lanmalarn biribirlerinden ayrd bir sr istikrarsz as
ker diktatrlklerin kurulmasyla sonuland. birlii al
kanl, ancak devrim inancnn gl ve yaygn olduu,
utkunun fazla gecikmedii yerlerde devrim sarsntsn za
rar grmeden atlatabilir ve yeni hkmetin sadece asker
gce deil, genel onaya dayanmasn mmkn klabilir.
Psikolojik otoritesi bulunmayan bir hkmet, ister istemez
zorba olmak zorundadr.

IV. Rus Devrimi. Rus Devriminin dnya tarihind

nemi zerine yargda bulunulamayacak kadar erkendir
vakit henz; biz, imdilik. Devrimin sadece baz ynlerin
den sz edebiliriz. Rus Devrimi de, ilk Hristiyanlk gibi
uluslararas, hatta milliyetilii reddeden doktrinler vaazet-
mektedir; Hristiyanln tersine, slm dini gibi, Rus Dev
rimi de esas bakmndan siyasaldr. Bununla birlikte. Dev
rim inannn imdiye dek etkili olabilen biricik yan, Li
beralizmce meydan okuyuudur. 1917 Kasmna kadar Li
beralizm sadece gericilerle savayordu; Marxistler de,
teki ilericiler gibi demokrasiyi, sz zgrln, basn
zgrln ve geri kalan btn Liberal kurumlan savun
dular. Sovyet Hkmeti iktidar alnca Katolik Kiliseslnin>
grkemli dnemindeki retilerine dnd. Gerei, gerek
olumlu reti yoluyla, gerek btn rakip doktrinleri bask
altnda tutmak suretiyle yayma ve alama iinin Yetkili
oruna ait olduunu ileri srd. Bu da, pek tabi, istikrar
iin Kzl Ordu'ya dayanan ve demokratik olmayan bir
diktatrln kurulmas sonucunu verdi. Ortadaki biricik
yenilik, siyasal iktidarla ekonomik iktidarn birbiri iinde
eritilmesiydi ki, bu da hkmet kontrolnn son derece
artmasn mmkn kld.
Komnist doktrininin uluslararas yn etkisiz kalm,
buna karlk Liberalizmin reddedilii olaanst bir ba
ar kazanmtr. Renden Byk Okyanus'a kadar hemen
her yerde, Liberalizmin bellibal doktrinleri reddedildi;
nce talya, arkasndan da Almanya, Boleviklerin siya-
sal tekniini benimsedi. Demokrasiye bal kalan lkeler
de bile. Liberal inan eski gcn yitirdi. rnek olarak,
kundaklar tarafndan kamuya ait yaplarn yakldn
dnelim; byle bir durumda Liberaller, esas sulularn
bulunmas iin polisin ve mahkemelerin harekete geme
si gerektii tezini savunurlar. Modern kafal adam ise, Ne-
ron gibi, ahsen hangi gruptan holanmyorsa, uydurma
kantlarla suun o gruba atlmas gerektii tezini savunur.
Sz zgrl konusunda ise, modern kafal adam, St.
Ambrose gibi, kendi grubundan baka hibir gruba sz
zgrl tannmamas gerektiini savunur.
Bu gibi doktrinlerin sonucu, btn iktidar nce dev
rim iktidarna, sonra da derece derece, kanlmaz bir
biimde yaln iktidara teslim etmek olur. Bu, yaknda baa
gelmesi beklenilen bir tehlikedir; ancak, bu tehlikeden ka
nma yollar zerinde daha ileriki bir blmde duracam.
Liberalizmin knn gerek teknik, gerek psikolo
jik birok nedenleri vardr. Bu nedenleri sava tekniin
de, retim tekniinde, gittike gelien propaganda kolay
lklarnda ve kendisi de Liberal doktrinlerin bir rn olan
milliyetilikte bulmak mmkndr. Btn bu nedenler, zel-
iikle Devletin hem ekonomik hem de siyasal iktidara sa
hip olduu yerlerde, hkmetin iktidarn son derece art'
trmtr. Bireyin Devlet'le olan ilikisi ynnden zaman
mzn sorunlar, Locke'un ya da Montesquieu'nn yardm
laryla zmleyemeyeceimiz yepyeni sorunlardr. Mutlu
ve gnenli kalmak istiyorsa, modern bir toplum da, en
aa on sekizinci yzyl toplumlar kadar kiisel giriime
bir olanak alan tanmak zorundadrr, yalnz bu alan yeni
den belirlenmeli ve yeni yntemlerle gvenlik altna aln
maldr.
 VIII. Blm
KTSAD KTDAR

ktisad iktidar, asker iktidarn tersine, zgn deil

tremedir. ktisad iktidar bir Devlet iinde yasaya daya
nr; uluslararas ilikilerde ise sadece ufak tefek sorun
larda yasaya dayanr, ama byk sorunlar sz konusu olun
ca ya savaa ya da sava tehdidine dayanr. ktisad ikti
dar, bir zmleme yapmakszn kabul etmek grenek ha
line gelmi, bu da modern zamanlarda, tarihin neden ve
sonu ilikisine gre yorumlannda iktisada savatan da,
propagandadan da fazla, gereksiz bir nem verilmesine yol
amtr.
Emein ktisad gcnden ayr olarak, ktisad iktida
rn geri kalan tm, sonusal zmlemede, gerektii za
man silhl kuvvetlere de bavurmak suretiyle, belirli bir
toprak paras zerinde kimin kalacana, bu topraa ki
min bir eyler sokacana ve bu topraktan kimin Dir ey
ler alacana karar verilebilmesinden ibarettir. Baz du
rumlarda bu apaktr. Gney ran petrolleri, Anglo-Persian
Petrol irketi'ne aittir, zira ngiliz Hkmeti, kendinden
bakasnn bu petrole el atamayacana karar vermi ve
bugne dek bu karar zorla uygulayacak gc gstermi
tir; ama eer ngiltere herhangi bir savata ar bir ye
nilgiye urasayd, belki de petrollerin sahibi deiirdi. Ro
dezyadaki altn madenleri birka zenginin elindedir, zi
ra Ingiliz demokrasisi, bu birka kiinin zengin kamla-
sim salamak iin Lobengula ile savaa girmeyi kar
larna uygun bulmutur. Amerika Birleik Devletlerindeki
petrol belirli irketlere aittir, zira bu irketlere, bu pet
rollere sahip olmak hakkn yasa vermitir ve Birleik Dev
letler silhl kuvvetleri, irketlerin bu hakkn silh zoruy
la korumaya hazrdr; eskiden petrol alanlarnn asl sahi
bi olan Kzlderililer, savata ar yenilgiye uradklarn
dan, imdi bu petroller zerinde hi bir meru hakka sa
hip deillerdir. Lorraine'deki demir cevheri, Fransa ve Al
manya arasndaki en son savata hangi taraf yenerse onun
olur. Bu rnekler bylece oaltlabilir.

Ne var ki, ayn zmlemeyi bu kadar ak olmayan

durumlara da uygulayabiliriz. Kiralad topra ileyen bir
ifti niin kira vermek zorundadr ve rnn niin sa-
tcbilir? Kira demek zorundadr, nk iledii toprak,
toprak sahibine aittir. Toprak sahibi o topran sahibidir,
nk o topra ya satn almak suretiyle ya da miras yo
luyla eline geirmitir. O topran bu toprak sahibinin eli
ne geene kadar kimlerin elinde bulunduunu geriye do
ru izleyecek olursak, en sonunda, bu topra zorla - ya
bir kraln, saraydan olan birinden yana kulland keyf
iktidar, ya da Saksonlarla Normanlarnki gibi geni ap
ta bir fetih yoluyla - eline geirmi birine gelir, dayanrz.
Bu gibi kaba g uygulamalar arasnda, Devlet iktidar,
malsahipliinin birinden bakasna yasaya uygun olarak
gemesini gvenlik altna alr. Topran mlkiyeti, o top
rak zerinde kimin kalacana, kimin kalmayacana karar
verme yetkisine sahip olanndr. te kirac, o topra ki
ralama iznine karlk kira der ve bu kiray dedii iin
rnn satabilir.
Sanayicinin iktidar da ayn trdendir; bu iktidar da,
son zmlemede lokavta, yani sanayicinin, yetkili olma
yanlarn fabrikaya girmelerini nlemek iin Devlet kuv
vetlerini arabilmesi olgusuna dayanr. Kamuoyunun be
lirli tutumlar karsnda Devlet, malsahibinin bu isteine
uymak istemeyebilir; bylelikle de, oturma grevleri ola
na doar. Devlet'in hogryle karlad andan itiba
ren, mlkiyet tamamyla iverenin elinde bulunmaktan
kar ve iiler bir dereceye kadar mlkiyeti paylarlar.
Kredi, ktisad iktidarlarn teki biimlerinden daha
soyuttur, ama esas itibariyle bir mal, retenden, doru
dan doruya retici bir ite almayanlara aktarma me
ru hakkna dayanr. Bor para alan zel ya da tzel kii
olduu zaman, ykmllklerin yerine getirilmesi yasa yo
luyla zorlanabilir, ama bor paray alan hkmet ise, en
son bavurulan are baka hkmetlerin asker gcdr.
Bu are, devrimden sonra Rusyada olduu gibi, para et
meyebilir; para etmedii zaman da, borcu alan, borcu ve
renin mlknn sahibi olur. rnein, Lena altn madenleri
ni kimin ileteceine karar verme yetkisi bu madenlerin
savatan nceki hisse sahiplerine deil, Sovyet Hkme
tine aittir.
Bundan tr, zel kiilerin ktisad iktidar, hkmet
lerinin, - gerektii takdirde, mlke kimin girip, kimin gire
meyecei konusundaki birtakm kurallara uygun olarak -
silhl kuvvetlerini kullanma kararna baldr; te yandan,
hkmetlerin ktisad iktidar da ksmen kendi silhl kuv
vetlerine, ksmen de baka hkmetlerin andlamalara ve
uluslararas hukuka sayglarna dayanr.

ktisad iktidarn hkmetle ilikisi bir dereceye ka

dar karlkldr; bunun anlam udur ki, bir grup insan,
biraraya gelmek suretiyle asker iktidar ellerine geirebi
lir ve asker iktidar ele geirdikten sonra ktisad iktida
ra da sahip olabilir. Aslnda bu gruplarn meydana geli
lerinin nedeni, sonunda ktisad iktidar kazanmak istei
olabilir. rnein, 1849 ylnda Californiadaki, birka yl
sonra da Victoria'daki altna hcum dnemi srasnda yer
alan yar anarik koullara benzer durumlar gz nne
 alalm. Byle durumlarda, kendi altn arama alannda;
yasal olarak altn karan bir adamn, bu altn bankaya
yatrana kadar ktisad iktidara sahip olduu sylenemez
di. Parasn bankaya yatrana kadar soyulabilir, ldrle-
bilirdi. Herkesin herkesle savat tam bir anari halinde,
tabancasn ok abuk ekebilen, ustalkla kullanan ve bu
suretle kendini her saldrana kar koruyabilen bir kim
seden bakasna hayr dokunamazd altnn; ama gereksin
melerini ldrme tehdidiyle doyurabilen byle bir adam
iin bile, herhangi bir deme yapmak zorunda kalmamak,
tatl bir dten teye geemezdi. Byle bir durum iinde
de, iler belki, besin maddeleri salayan ok dank bir
nfus dnda, ister istemez istikrarsz olurdu. Mlkiyete
saldry ve rnlerin alnmasn nleyecek yollar bulun
madka tarm yaplamazd. Altna hcumdaki insanlar gi
bi az ok uygar bireylerden meydana gelmi anarik bir
topluluun, ok gemeden.. Vigilanteler komitesi1 gibi bir
eit hkmet kuraca apaktr. Enerji sahibi adamlar,
bakalar kendilerini soymasn diye bir araya gelecekler
dir; kendileri dnda bir baka otorite yoksa, bunlar ba
kalarn soyabilirler de, yalnz bunu arla kamadan, al
tn yumurta yumurtlayan tavuu ldrmemeye dikkat ede
rek yaparlar. Bunlar, rnein, bir adamn kazancndan yz
de alarak onu korurlar. Buna gelir vergisi denir. Bu ko
rumann salann belirleyen kurallar ortaya kar k
maz, asker g, yasann egemenlii klna brnr ve
anari ortadan kalkar. Ne var ki, yasann ve ktisad ili
kilerin kesin ve sonusal temeli yine de Vigrlantelerin as
ker iktidardr.

1 Vigilante spanyolca, uyank', tedbirli demektir. Vigi

lanteler komitesi de byle uyank ve tedbirli kiilerin, ya
sann ilemedii topluluklarda bir araya gelerek, mlki
yeti korumak iin kurduklar bir eit Tedbir komitesidir.
(ev. Notu)
 Tarihsel gelime, doallkla, bundan daha baka tr-
l olmutur, zira tarihsel gelime derece derece ve bir
kural olarak, kendi dnemlerindekilerden daha uygar ku-
rumlara alk insanlara bal bulunmakszn' kendini gs
termitir. Bununla birlikte, yabanc istilsnn bulunduu
her yerde, zellikle eer istilclar kk bir aznlk ise,
yukarda verilen rnee ok benzer durumlar yer alr; top
rak mlkiyeti de douu bakmndan, ounlukla byle
bir istilya dayanr. Uluslararas ktisad ilikiler alannda
henz Vigilanteler komitesinin ilk kuruluunun temsil et
tii aamaya varm deiliz: Gl uluslarn her biri, tek
tek, zayf olan uluslar lmle tehdit ederek onlardan h
l para szdrmaktadr. ngilizlerin, petrol konusunda Mexi-
coya kar takndklar tutum bunu gstermektedir, daha
dorusu, eer Monroe Doktrini olmasayd, gsterecekti.
Daha byk bir zorlamann rneini de Versay Andla-
masnn Tazminat Koullar ortaya koyar. Ne var ki, uy
gar lkelerin i ktisad sistemlerindeki trel kurulular
karmaktr. Kilisenin serveti gelenee dayanr; cretli
iiler sendikaclktan ve siyasal eylemlerden bir dereceye
kadar yararlanmlardr; evli kadnlar ve ocuklar, toplu
luun trel duygularna dayanan baz haklara sahiptir.
Ama Devletin koyduu ktisad kurallar ne olursa olsun,
bunlarn zor kullanlarak uygulanabilmesi iin geri pln
daki asker iktidar esastr.
zel kiiler bakmndan, Devletin koyduu kurallar,
'Yasa'nn bununla ilikili blm meydana getirir. Yasa-
nn bu blm de, btn teki blmleri gibi, sadece ko-
muoyu tarafndan desteklendii srece etkilidir. Kamuoyu,
Musann 'on emirindeki sekizinci emir gibi, hrszl ya
saklar ve 'hrszl', bir mlke yasann yasak sayd bi
imde el atmak diye tanmlar. Bylece zel kiilerin k
tisad iktidar kesinlikle kamuoyuna, yani, hrszln yasa
tarafndan yasaklanmasna ve bununla birlikte, hrszln
yasa tarafndan tanmlanmasna izin veren anlaya daya
nr. Bu anlayn zayf olduu ya da bulunmad yerde,
mlkiyet tehlikeye der; rnein, Stalin, balangta, za-
naatini Komnizmin karlar1uruna uygulayan ok usta
bir hayduttu. Papann, insanlar sekizinci emre uymak y
kmllnden kurtarabilme iktidarnn da ona nasl on
nc yzylda talyan bankerlerini kontrol altna ala
bilme olanan saladn daha nce grm bulunuyo
ruz.
Bir Devlet iindeki ktisad iktidar her ne kadar tre
den ve kamuoyundan doarsa da, kolayca bamszlk ka
zanabilir. ktisad iktidar, treyi rvetle, kamuoyunu da
propagandayla etkileyebilir. Politikaclar, zgrlklerini el
lerinden alan ykmllkler altnda brakabilir. JVlal buh
ranlar yaratma tehdidine bavurabilir. Bununla birlikte, ya
pabilecekleri, kesin snrlarla belirlenmitir. Sezar iktida
ra geirenler, onun alacakllaryd; bunlar, alacaklarn kur
tarabilmek iin, Sezarn baarya ulamasndan baka
umar grmemilerdi; ne var ki, Sezar da baar kazannca,
borlarn yadsyabilmesini salayacak bir iktidar sahibi
oldu. V. Charles mparatorluk orununu satn alabilmesi
iin gerekli olan paray Fuggerlerden ekmi ama mpa
rator olur olmaz da Fuggerler'in grtlana sarlmt; tabii,
Fuggerler, ona verdikleri paradan bir kuruunu bile geri
alamamlard1. Londra kenti de, gnmzde, Almanya-

1 Fuggerler, Habsburg asll birine pra vermemezlik edeme

milerdir hi bir zaman. Yalnz V. Charles'a deil, ondan
nce mparator Maximilliana ve ondan sonra da onun so
yundan gelenlere bor vermilerdir. Fuggerlerin Havadis
M ektuplarnn nsznde yle denilmektedir: spanyol
krallar Fuggerler'den en aa drt milyon duka altn bor
alm ve hi dememilerdir: onlarn Habsburglarla olan
i ilikilerinden gerek douda, gerek batda doan kaypla
rnn da sekiz milyon florini bulduunu sylemek abart
mal saylmaz... Ne var ki, onlar (Fuggerler) iin, Alman
nn kalknmasna yardrm etmekle buna benzer bir dene
yim geirmitir; ayn ey, Hitleri baa geiren Thyssenirc
de bana gelmitir.
Bir an iin, demokratik bir lkede pltokrasinin ikti
darn gz nne alalm. Pltokrasi, Asya'l emekileri Ca-
liforniada, ya da Avustralyada kullanamamtr; yalnz
belki eski zamanlarda ok az bir blmn kullanabilmi
tir. Yine pltokrasi, sendikacl ortadan kaldramamtr.
Pltokrasi, zellikle ngilterede, zenginlerden ar vergiler
alnmasn da nleyememitir, sosyalist propaganday da
nleyememitir. Buna karlk, pltokrasi. Sosyalistlerden
kurulu hkmetlerin Sosyalizmi getirmesini nleyebilir,
eer buna engel olamazsa, bir buhran yaratarak ve propa
ganda yoluyla Sosyalist hkmetin dmesini salayabilir.
Eer bu yollardan istediine ulaamazsa, Sosyalizmin yer
lemesini nlemek iin ortal kartrp bir i sava ka
rabilir. Yani, sorunlarn basit, kamuoyunun kararl olduu
yerlerde pltokrasi iktidarszdr; ama kamuoyunun karar
sz ya da sorunlarn karmakl dolaysyle akna dn
m olduu yerde, pltokrasi istedii siyasal sonucu ala
bilir.
Sendikalarn iktidar, zenginlerin iktidarnn tam ter
sidir. Sendikalar, beyazlarn dndaki emekileri ilerine
almayabilir, kendilerinin ortadan kalkmasn nleyebilir,
ykl lm sigortas primi, gelir vergileri salayabilir ve
kendi propagandalar iin zgrl destekleyebilirler. Ne
var ki, bunlar imdiye kadar Sosyalizmi getiremedikleri
gibi, kendi beendikleri, ama halk ounluunun gven
medii hkmetleri iktidarda da tutamamlardr.

yada Reformasyon belki de hi bir muhalefetle karlal-

makszn utku kazanacakt. Bu ailenin en yetenekli yeleri
yzyllarca didinmiler, ama saysz varislerinin eline bir
yn alacak senediyle ipotekli topraklardan baka birey
gememitir.
 Bundan da anlalaca zere, bir dernokrside kti
sad rgtlerin siyasal kararlar etkileyebilme gc, bir ok
nemli konuda, en youn propagandaya bile kaplmay
reddeden kamuoyu ile snrldr. Demokrasi, gerekten var
olduu yerde, kapitalizmin bir ok kartnn kabul etmek
istediinden daha byk bir gereklie sahiptir.
ktisad iktidar trel dzen altnda bulundurulduu s
rece, - her ne kadar sonu itibariyle toprak mlkiyetine
dayanyorsa da - modern toplumlarda ktisad iktidardan
en byk hisse sahibi olanlar, nominal toprak sahipleri
deildir. Derebeylik alarnda,, topra elinde bulundu
ran, iktidara da sahipti; bunlar cretler zerinde, i Sta
tleri gibi nlemler yoluyla, ya da pogromlarn1 yaratta
doum halindeki kredi gc yoluyla, istedikleri gibi oy
nayabilirlerdi. Ama endstrializmin gelitii yerlerde, kre
di, nominal toprak mlkiyetinden daha gl hale gel
mitir. Toprak sahipleri, ister akllca, ister aklszca ol
sun, bor alrlar ve byle yapmakla, bankalara batml
hale gelirler. Bu ok olaan bir eydir ve tamamyla re
tim tekniindeki deiikliklerin bir sonucu saylr genel
likle. Oysa aslnda, tarmsal retim tekniinin modern ol
mad Hindistan'daki durumdan da grlecei zere, bu,
ayn zamanda Devletin yasay zorla uygulayabilme ikti
dar ve azminin bir sonucudur da. Btn gcn Yasada
toplanmad yerde, borlular zaman zaman, kendilerine
bor para vermi olanlar ldrr, borlu olduklarn gs
teren btn belgeleri de yakarlar. Kendi isteiyle bor
para verenlerin ortaya ilk kt gnden beri, kylsnden
hkmdarna kadar, toprakla ilikisi bulunan herkes bor
alma alkanlna tutulmutur; ne var ki, bor alanlar,
ancak ve ancak Yasaya sayg duyulan ve Yasa'nn zorfa
uygulandj yerlerde lnceye dek faiz deme zorundadr-

1 Pogrom : Eski Rusyada, hkmet ynetimi altnda ve zel

likle Yahudilere kar giriilen knm . (ev. Notu)
lor. Byle yerlerde, toprak mlkiyetinden doan iktidar,
bor alandan bor verene geer. Modern toplumlarda da
bor veren, genellikle bankadr.
Modern bir byk irkette mlkiyet ve iktidarn ayn
kijde toplanmas asla zorunlu deildir. Amerika Birleik
Devletlerini yakndan ilgilendiren bu konu, Berle ve Me-
ans'n. Modern irket ve zel Mlkiyet (1932) adl nem
li eserinde, yetkili bir biimde incelenmitir. Berle ve Me-
ans, mlkiyetin merkezden evreye, ktisad iktidarn ise
evreden merkeze doru hareket halinde olduu grn
dedirler; son derece dikkatli ve yorucu bir incelemeyle
ae, Amerika Birleik Devletleri endstrisinin yarsnn iki
bin kiinin kontrol altnda bulunduu sonucuna varmak
tadrlar. (Bak. S. 33). Onlar, modern irketlerin ynetici
lerini, eski zamanlarn Papalar ve krallar'na benzetmekte,
bu yneticileri Adam Smithin eserlerinde grlen tccar
tipinin ardl saymaktansa, Byk skender gibi adamlar
dikkatle incelemek yoluyla, onlara (irket yneticilerine)
yn veren etkenlerin daha iyi anlalabilecei grn
ileri srmektedirler. ktidarn bu muazzam ktisad rgt
lerde toplan - Berle ve Means'e gre - iktidarn Orta
Ca Kilisesinde ve Milliyeti Devlet'de toplann andr
makta ve irketlerin Devlet'le ayn koullar altnda reka
bet etmesine olanak vermektedir.
u iktidar toplannn nasl meydana geldiini anla
mak kolaydr. rnein, bir demiryolu irketindeki sradan
hissedar, demiryolunun ynetiminde sz sahibi deildir;
bu adam, kuramsal olarak, demiryolunun ynetiminde,
Parlamento seimlerinde oy kullanan sradan bir seme
nin lkenin ynetiminde sz sahibi oluu kadar sz sahi
bidir, ama uygulama alannda deildir. Demiryolunun ik
tisadi iktidar be kiinin elindedir; Amerikada bu ik
tidar teden beri, genellikle bir kiinin elinde toplanagel-
mitir. Her gelimi lkede, muazzam bir ktisad iktidar.
ufack bir aznln elindedir. Bu aznl oluturan kiiler
bazsn. Amerika, Fransa v Byk Britanyada olduu gibi,
zel giriimcilerdir; bazen de, Almanya, talya ve Rusya
da olduu gibi, politikaclardr. kinci olarak gsterdiimiz
sistem, ktisad ve siyasal iktidarn birletii yerlerde do
ar. ktisad iktidarn birka elde toplanma eilimi gs
termesi ok rastlanan bir eydir, ama bu eijim yalnz k
tisad iktidara deil, genellikle btn iktidarlara zg bir
eydir. Tpk bir elik Trstnn, birbirleriyle rekabet ha
lindeki ufak elik fabrikatrlerinin bulunduu aamaya
oranla daha ilerki bir aamada oluu gibi, ktisad ve si
yasal iktidarn birletii sistem de, daha ilerki bir aama
dadr. Ne var ki, ben imdilik totaliter Devleti tartmak
istemiyorum.

ktisad iktidara sahip olu, asker iktidarn ya da pro

paganda iktidarnn ele geirilmesine yol aabilir, ama
bunun tersi de ayn derecede mmkndr. lkel koullar
Gtnda, eitli lkeler arasndaki ilikiler sz konusu ol
duu zaman, asker iktidar genellikle baka trden ikti
darlarn kaynadr. skender, Persler kadar zengin deil
di, Romallar da Kartacallar kadar zengin deillerdi; ne
var ki skender de, Romallar da savata stn gelmek
suretiyle dmanlarndan daha zengin oldular. Msl-
manlar fetihlere ilk giritikleri srada, BizanslIlara oranla.
7'tonyal istilclar da Bat Roma mparatorluuna oran
la ok yoksuldular. Btn bu rneklerde asker iktidar,
ktisad iktidarn kaynan meydana getirmitir. Yalnz,
Arap ulusu iinde Peygamberin ve Peygamber ailesinin
csker ve ktisad iktidar, propagandadan tremiti; tpk
Bat'da, Kilisenin iktidar ve servetinin propagandadan t
reyii gibi.
Asker iktidar, ktisad gleri sayesinde kazanm,
rnek olarak gsterilebilecek bir sr Devlet vardr. An
tikitede, bunun en nemli rnekleri, denizci Yunan site
leri ile Kartacayd; Orta Cada, talyan cumhuriyetleri;
Modern ada da Hollanda ile ngiltere. Btn bu rnek
lerde - endstri devriminden sonraki dnem iin ngilte
re'yi ksmen darda blrakrsak - ktisad iktidar, ham
madde mlkiyetine deil, ticarete dayanyordu. Baz site
ler ya da Devletler, coraf stnlklerine bir de ticaret
te ustaln katlmasyla ksm bir tekel elde etmilerdi. (s-
panyanm on yedinci yzylda gerilemeye balaynn da
ortaya koyduu gibi, sadece coraf stnlk yeterli de
ildir.) Bu sitelerin ya da Devletlerin ticaret yoluyla ka
zandklar servetin bir ksm cretli askerlerin kiralanma
sna harcand, yani, asker iktidarn kazanlmas yolunda
kullanlm oldu. Bununla birlikte, srekli olarak bir isyan
ya da ihanet tehlikesinin varl bakmndan bu yntem
sakncalyd; ite bu nedenle, Machiavelli bu yntemi ye
rer ve ordularn vatandalardan kurulu olmasn salk ve
rir. Ticaretle zenginlemi byk bir lke iin bu t
yararl olurdu, ama bir Yunan Site Devleti iin, ya da ufak
bir talyan cumhuriyeti iin bir yarar yoktu Machiavelli'-
nin dnn. Ticarete dayanan ktisad iktidar, ya byk
bir toplulua ya da komularna oranla uygar bir toplulu
a ait olduu zaman istikrarldr.

Bununla birlikte, ticaret nemini kaybetmi bulunu

yor. Ulatrma alanndaki gelimeler yznden, coraf
durum eskisi kadar nemli deildir; emperyalizm dolaysy
la da, nemli Devletlerin d ticaret gereksinmeleri eski
sine oranla azalmtr. Uluslararas ilikilerde nem ka
zanan iktidar biimi, imdi ham maddelerle besin mad
delerini elde bulundurmaktr; en nemli ham maddeler ise
savata kullanlan ham maddelerdir. Bylelikle, ktisad
iktidarla asker iktidar birbirlerinden zor ayrdedilir hale
gelmitir. rnek olarak petrol ele alalm: Bir lke pet-
rolsz dvemez, dvemedike de petrol blgelerini
elinde bulunduramaz. Her iki durum da baarszlkla so
nulanmaya mahkmdur: ranlIlarn yeterli ordular olma
d iin petrollerinin onlara bir yarar dokunmad, ayn
biimde eer Almanya petrole sahip olamazsa, Alman si
lhl kuvvetlerinin de Almanyaya bir yarar dokunmaya
caktr1. Besin maddeleri alannda da buna benzer bir du
rum vardr: Gl bir sava makinesinin kurulabilmesi iin
ulusal enerjinin ok byk bir blmnn besin retimin
den ekilip alnmas gerektir, ite bundan tr de byle
bir sava makinesinin kurulabilmesi verimli alanlarn as
ker kontrol altnda bulundurulmasna baldr.
ktisad ve asker iktidar arasndaki ilikiler gemi
te, hi bir zaman bugnk kadar sk olmamtr. Hi bir
ulus, gelimi bir endstriye sahip bulunmadka, yeterli
bir asker iktidara sahip olamaz ve ham maddelerle besin
maddelerine ulaamaz. Buna karlk, uluslar kendi top
raklarnda elde edemedikleri ham maddelere, asker ikti
dar yoluyla ularlar. Birinci Dnya Sava srasnda, Al
manlar fetih yoluyla Romanyann petrollerini, Ukrayna
nn da tahl rnn ele geirdiler; ham maddelerini tro
pikal blgelerden eken Devletler ise kolonilerini ya kendi
asker gleriyle, ya da mttefiklerinin asker gcyle el-
Jerinde tutmaktadrlar.
Ulusal iktidarda propagandann oynad rol, eitimin
yaygnlamasyla birlikte artmtr. nsanlarnn ou zor
luklara katlanmay, yine byk bir blm de lmeyi gze
almadka, bir ulus modern savalarda baar kazanamaz.
nsanlara zorlua katlanmay, lmeyi gze aldrmak iin
de, iktidarda bulunanlar, uyruklarn, savan nemli - e
hit olmaya deecek kadar nemli - bir ey olduuna inan
drmak zorundadrlar. Birinci Dnya Savanda, Mttefik
lerin utku kazanma nedenlerinin byk bir blmn, Sov-
yetler'in de 1918-20 yllarnda utku kazanma nedenlerinin

1 Eserin kinci Dnya Sava'ndan nce yazlp yaymland

n hatrlatrz. (ev. Notu)
hemen hemen tmn propaganda meydana getirmiti.
Askeri iktidarla ktisad iktidarn birlemesine yol aan
ayn nedenlerin, bu iktidar birleimini ayn zamanda pro
paganda iktidaryla da birlemeye zorlad apaktr. As
lnda, btn iktidar biimlerinin, bir tek rgtte toplanma
s eilimi vardr ve bu tek rgtn Devlet olmas gerektir.
Zt gler harekete gelmedii takdirde, eitli iktidarlar
arasndaki ayrlklar yakn bir gelecekte tarihe mal ola
caktr.
Bu noktada, Marksizm'in bizleri altrd bir gr,
yani, kapitalizmin, en sonunda btn atmalarn stne
kacak bir snf atmas yaratma yolunda olduu g
r stnde biraz duralm. Marks yorumlamak asla ko
lay bir i deildir, bununla birlikte onun yle dnm
olabilecei anlalyor: Bar zamannda btn ktisad ik
tidar byk toprak sahipleriyle kapitalistlerin elindedir;
bunlar kontrol olanaklarn son kerteye kadar smrecek
ler ve bylelikle proletaryay ayaklanmaya kkrtm ola
caklardr. Byk ounluu oluturan proletarya birleir
birlemez, savatan yengiyle kacak ve toprakla serma
yeden treyen ktisad iktidarn btn toplumun eline ve
rilecei bir sistem kuracaktr. Bu kuram Marka ait ol
sun, olmasn, geni anlamda kesinlikle bugnk komnist
lere aittir ve bundan dolay incelenmeye deer.
Btn ktisad iktidarn byk toprak sahipleriyle ka
pitalistlerin elinde olduu gr her ne kadar kabaca do
ruysa ve ben her ne kadar u ana kadar bu gr be
nimsemi bulunuyorsam da, bu gr snrlandran nem
li noktalar vardr. Emek olmad m, toprak sahipleriyle ka
pitalistlerin elleri kollar bal kalr, ayrca, grevler de, ye
teri kadar azimle giriildiinde ve yeteri kadar yaygn-
lotnda, emei ktisad iktidarda bir pay sahibi klar.
Yalnz, grevin salad olanaklar ok bilinen bir konu ol
duu iin bunlar zerine daha fazla sz etmeyeceim.
 Ortaya kan ikinci soru udur: Kapitalistler, kontrol
olanaklarn gerekten de son kerteye kadar smrecek
ler mi? htiyatl kapitalistler, srf Marks'n nceden haber
verdii sonulardan korktuklar iin, byle hareket etmi
yorlar. Kapitalistler, iilere de bir gnen pay brakrlar
sa, onlarn devrimci olmalarn nleyebilirler; bunun en dik
kate deer rnei usta iilerin tmnn Muhafazakr
olduu, Amerika Birleik Devletleri'dir.
Proleteryann ounlukta olduu varsaym ise ok.
tartma kaldrr. Bu varsaym, zellikle kyllerin mal-
mlk sahibi olduu tarmsal lkelerde geree uygun de
ildir. Byk miktarda yerlemi servetin ve ktisad g
r asndan proleter saylan pek ok insann bulunduu
lkelerde ise, bu proleterler, i bulmalar lks istemine-
bal olduundan, siyasal savamda zenginleri tutarlar.
Bu bakmdan, eer bir snf sava karsa, bu sava pro-
leteryann kazanaca hi de kesin deildir.
Son olarak, ou insanlar bir buhran srasnda snf
larndan ok uluslarna ballk duyarlar. Bu her zaman
byle olmayabilir, cma btn nominal enternasyonalistle-
rin birer vatansever ve birer sava haline geldikleri.
1914ten bu yana herhangi bir deiiklik belirtisi grlme
mitir. Bu nedenle, her ne kadar bir snf savann uzak
gelecekte kmas tamamyla kaybolmu deilse bile, mil-
Jiyeti savalar hl bugnk kadar byk bir tehlike ola
rak kalmakta devam ettii srece, snf sava beklene
mez.
spanya'da imdi srmekte olan i savala bu i sa
van br lkeler zerindeki etkilerinin, snf savann
artk milliyetilie stn geldiini kantlad sylenebilir.
Bununla birlikte ben, olaylarn gidiinde bu gr des
tekleyen bir yan grmyorum. Almanya ve talya'nn Fran-
koyu tutmalar milliyeti nedenlere dayanyor; Fransay
la ngiltere'nin Frankoya kar tutum almalar da yine
milliyeti nedenlere dayanyor. Frankoya kar ngiliz mu
halefetinin imdiye kadar ok byk olmaynn nedeni,
ngiliz Muhafazakrlarnn doal olarak Franko'yu tutma
lardr; eer Hkmetimizin tutumunu dorudan doruya
ngiliz karlar belirleseydi, bu muhalefet hi kukusuz
daha byk olurdu. Bununla birlikte, Fastaki maden cev
herleriyle Akdeniz havzasnn denizden kontrol sz ko
nusu olur olmaz, ngiliz karlar siyasal sempatilerden
ar basmaktadr. Rus Devrimi'ne karn, Byk Gler,
yine 1914'ten nceki gibi gruplamaktadr. Liberaller Car
dan nefret ediyorlard, Muhafazakrlar da Stalinden; ama
ngiliz karlarnn sz konusu olduu yerde, unu ya da
bunu beenip beenmemek gibi bir enin rol oynama
sna ne Sir. E. Grey, ne de imdiki ngiliz Hkmeti gz
yumabildi.
Bu blmde sylediklerimizi ylece zetleyelim: Bir
asker birliin (eitli bamsz Devletlerden kurulmu bir
asker birlik) ktisad iktidar (a) bu birliin kendi toprak
larn savunabilme yeteine, (b) bakalarna ait topraklar
tehdit edebilme yeteneine, (c) ham maddelere, besin
maddelerine ve endstri alannda ustala sahip oluuna,
fd) baka birliklerin gereksindii maddeleri ve hizmetleri
salayabilme gcne dayanr. Btn bunlarda asker ve
ktisad etkenler ayrlmaz biimde iiedir; rnein Ja
ponya, byk asker g haline gelebilmenin nkoulu
olan ham maddeleri, salt asker yollardan inde elde
etmi, ngiltere ile Fransa da ayn biimde Yakn Dou
petrollerini ele geirmilerdir, ne var ki, daha nceden
belirli bir endstriel gelimeye ulamam olsalard, ne
Japonya, ne de ngiltere ile Fransa bunu baarabilirler
di. Sava mekanize olduka, bilimselletike, savata k
tisad etkenlerin nemi de gitgide artmaktadr, ama bu
na karn, stn ktisad kaynaklara sahip olann sava-
lan mutlaka galip kacan varsaymak da gvenilir bir
dn deildir. Milliyetilik duygusunu krklemekte,
propagandann nemi de en aa ktisad etkenler kadar
artmtr.
Sadece Devletin i iktisad ilikilerinde, bakalarnn
srtndan servet kazanma konusunda neler yaplabileceini
yasa snrlar. Bakalar tarafndan istenilen bir ey zerin-
ce tam veya ksm tekele ya bir birey ya da bir grup sa
hip olur. Tekelleri yasa yaratabilir; rnein, patentler,
telif haklar, toprak mlkiyeti. Tekelleri, trstler ve sendi
kalarda olduu gibi, birleme de yaratabilir. Devletin, zel
kiilerin ya da gruplarn pazarlk yoluyla bakalarn ne
kadar szdrabileceini belirleyiinden ayr olarak, gerekli
grdn zorla almak hakk da vardr. Etkili zel grup
lar, ulusun btn iin gerekli olmad halde, kendi kar
larna yarayacak biimde. Devleti, bu hakkn, hatta sava
ama yetkisini kullanmaya zorlayabilirler; bunlar ayrca,
yasay kendileri iin elverili olmaya da, rnein iveren
lerin birlemesine izin verip, iilerin birlemesine izin ver
memeye, zorlayabilirler. Bunlardan da anlalaca zere,
bir bireyin ya da grupun gerekte sahip olduu ktisad
iktidar derecesi, genellikle iktisat iinde dnlen etken
lere olduu kadar, asker gce ve propaganda yoluyla ka
zanlan etkileme gcne' de dayanr. ktisat, ayr bir bilim
olarak dnld zaman gereki deildir ve uygulama
alannda klavuz diye alnrsa, yanl yollara srkler. k
tisat biliminin daha geni aptaki incelenii iinde - geri
ok nemli olmakla birlikte - sadece bir edir.
 IX. Blm
DNCE ZERNDEK KTDAR

Dncenin kadir-i mutlak olduu ve btn teki ikti

dar biimlerinin dnceden tredii grn destekle
yen bir rnek ortaya koymak zor deildir. Askerler, u
runda dvtkleri davaya inanmadka, ya da cretli as
kerleri dnrsek, bunlar, kumandanlarnn kendilerini
utkuya ulatrabilme yeteneine gvenmedike, ordular
hi bir ie yaramaz. ounluun sayg duymad yasa
iktidarszdr. ktisad kurumlar yasaya gsterilen saygya
dayanr; rnein, sradan vatandalarn sahtekrl ho
grmesi durumunda bankalarn ne hale geleceini bir d
nnz. Dinsel dnce ounlukla Devletten daha ik-
tidarl olduunu tantlamtr. Herhangi bir lkede eer
ounluk Sosyalizmden yana olsayd, Kapitalizm ilemez
hale gefirdi. Bu esaslar zerinden, toplumu ilgilendiren
konularda dncenin kesin iktidar olduu ileri srle
bilirdi.
Ama o zaman da, dnceyi etkileyen gler dikka
te alnmam olacandan, bu gr yar yarya doru
luk nitelii tard. Askeri gte dncenin temel bir
e olduu ne kadar doruysa, askeri gcn dnce
dourabilecei de ayn derecede dorudur. Bugn Avru
pann hemen hemen her lkesinde, o lkenin on altnc
yzyln ikinci yarsndaki hkmeti hangi dini tutmu
sa, o din vardr; bunun nedenini ise balca, eitli l
kelerde dinsel ceza ve propagandann silhl kuvvetler
tarafndan kontrol altnda tutulmu olmasna balamak
gerektir. Dnceyi ansal nedenlerin dourduunu var
saymak geleneksellemitir, halbuki bu ancak yakn pln
daki nedenler iin dorudur: Arka plnda genellikle, her
hangi bir inancn hizmetinde bulunan g vardr.
Buna karlk, bir inan balangta emri altnda bir
gce sahip deildir ve yaygn bir dnn retilmesin
de ilk admlar sadece ikna yoluyla atlmak zorundadr.
Bylece, bir eit tahterevalli elde etmi oluyoruz:
nce, salt ikna yoluyla bir aznln bir inanca balanmas
salanyor; sonra, topluluun geri kalannn topyekn pro
pagandaya ak kalmasn salamak iin zor uygulanyor;
en sonunda da, byk ounluk istenilen inanca gerek
ten balanyor ve bu, tekrar zor kullanlmasn gereksiz
hale getiriyor. Baz dn kmeleri hi bir zaman ilk
camann tesine geemez, bazlar ikinci aamaya ula
p baarszla urar, bazlar ise her aamay da
baaryla geer. Dostlar Cemiyeti1, hi bir zaman ikna
camasmn tesine geememitir. Baka nonkonformistler
ise Cromvvell zamannda Devlet glerini elde etmiler,-
oma iktidara getikten sonraki propagandalarnda baar-
J olamamlardr... Katolik Kilisesi, yz yl sren ikna
camasndan sonra, Konstantin zamannda Devleti ele
geirdi, ondan sonra da zor kullanarak bir propaganda sis
temi kurdu ve bu propaganda sistemi sayesinde btn
putperestleri Hristiyan yapmay baararak, Hristiyanln
barbar istillarna dayanabilmesini salad. Marksist inan
Rusyada, nc deilse bile ikinci aamaya ulat, ama
baka yerlerde hl birinci aamadadr.
Bununla birlikte herhangi bir aamada zora bavu

1 Giyim kuamda, konumada sadelii savunmas ve sava

aleyhtarl ile tannm bir dinsel mezheptir. Genellikle
Quakerler diye bilinir. (ev. Notu)
rulmakszn dncenin etki altna alndn gsteren:
nemli rnekler de vardr. Bunlarn en dikkate deer ola
n bilimin ykseliidir. Zamanmzda, uygar lkelerde bi
limi Devlet koruyor, halbuki bilimin ilk zamanlarnda du
rum hi de byle deildi. Galileo szn geri almak zo
runda brakld; Nevvtoa Darphane Mdr yaparak al
malarna set ektiler; Lavoisiernin kellesi, 'la R6publique
na pas besoin de savants, gerekesiyle giyotine verildi.
Ama yine de modern dnyann yaratclar bu adamlar
la, onJar gibi daha birka kii idi; onlarn, toplum ya
ay zerindeki etkileri sa ve Aristo da iinde olmak
zere, tarihin tand herhangi baka bir adamn etki
sinden ok daha byk olmutur. Etkisinin nemi bak
mndan Galileoyla, Lavoisier'yle, Nevvtonla boy le
bilecek biricik kii Pythagoras'tr, ama onun da varl
kukuludur.
Akl, toplumsal yaam ilgilendiren ilerde rol bulun
mayan bir g sayarak batrmak, gnmzde alkanlk,
haline gelmitir, ama bilimin ykselii bu gr rten
cok gl bir kanttr. Bilim adamlar, bilim dndaki ze
k insanlara, asker baar ve servet kazanmakta akllca
bir dnya grnn yardmc olduunu kantladlar; gerek
asker baar, gerek servet, insanlar iin ylesine ekici
birer hedefti ki, gelenein basksna, Kilisenin gelir kay
raklarna ve Katolik Kilisesi teolojisine ballna ramen,,
yeni, aklc dnya gr, Orta a kafasna uygun dn
ya grne stn geldi. Hoeamn1 gnei hareketsiz
braktna dnya artk inanmaz oldu, zira Kopernik ast
ronomisinin deniz ulamnda byk yarar grlmt;
dnya, Aristonun fiziini brakt, nk Galileonun derv
cisimler kuram, insanlara mermi yolunu hesaplayabilme

1 Musa'nn, on atallar sptndan herbiri iin Kenn di

yarna yollad on adamdan biri; Efraim sptndan Nun.
olu Hoeaya Musa Yeu adn verdi. (ev. Notu)
olanan kazandrmt; dnya artk tufan yksne inan
maz oldu, zira jeolojinin madencilikte yarar grlmt
v.b. Artk ister savata, ister bar zaman endstrisinde
bilimin gerekliliini ve bilimsiz bir ulusun zengin de, ik-
tidarl da olamayacan dnya kabul ediyor.
Dnce zerindeki bu etkilerin hepsini de bilim, do
rudan doruya olgular konuturmak yoluyla salamtr:
genel .kuramlar ynnden bilimin syledikleri zerinde tar
tlabilirdi, ne var ki, teknik alanda bilim herkesin gre
bilecei apak sonular almt. Bilim beyaz insanlara, dn
yaya hkmetmelerini salayan bir stnlk kazandrm
ve beyazlar bu stnl ancak Japonlarn da beyazlarn
tekniini elde etmeleriyle yitirmeye balamtr.
Bu rnekten, genel olarak Akln kudretine ilikin bir
eyler renilebilir. Bilim alannda Akl, var olan hedeflere
ulama aralarn salad ve bunu saladna ilikin
ortaya ezici kantlar koyduu iin, nyarglara stn gel
mitir. Akln, toplumsal yaam ilgilendiren ilerde bir g
olmadn ileri srenler u iki koulu gzden karmakta
drlar. Eer bir insan, Akl adna temel amalarn dei
tirmeye - rnein, kendi iktidarnr dneceine genel
carak insanlarn mutluluunu hedef tutmaya - arrsa
nz baarszlkla karlarsnz, hem bunu haketmi de
olursunuz, zira yaamn amalarn tek bana Akl be
lirleyemez. te yandan, savnz henz tartmaya akken,
ya da savnzn anlalmas, onun gcn henz ancak
bilim adamlarnn kavrayabilecei kadar zorken, kkleri
ok derinlere inen nyarglara saldrrsanz, yine ayn ba
arszlkla karlarsnz. Ama eer savnz, incelemek
zahmetini gze alabilen her akl banda insan iin inan
drc olabilecek bir kantla dorular, var olan isteklerin
doyurulmasn kolaylatrma aralarna sahip bulunduu
nuzu ortaya koyarsanz, sonunda insanlarn sizin dedik
lerinize inanacaklarn, bir dereceye kadar gvenle uma
bilirsiniz. Tabii bu, doyurabileceiniz isteklerin, istekleri
elde edebilme iktidar ya da yeteneine sahip insanlara ait
olmas kouluna baldr.
Toplumsal yaam ilgilendiren ilerde Akln iktidar
zerine diyeceklerim bu kadar. imdi baka bir zorlama-
sz ikna biimine, yani, dinlerin kurucularna geliyorum.
Burada sre, yaln formlne indirgendiinde, udur: Be
lirli bir nerme doru karsa, isteklerimi gerekletirebi
leceim; onun iin ben, o nermenin doru kmasn iste
rim; bundan dolay da, ansal bakmdan olaanst bir
kendi kendini kontrol edebilme yeteneine sahip bulun
madm srece, o nermenin doru olduuna inanrm.
Ortodoksluun ve erdemli bir yaayn, ldm zaman
cennete gitmemi salayacan sylemilerdir bana; buna
inanmak zevkli olduundan, zorla nme koyduklar za
man belki de inanrm buna. Buradaki inanma nedeni, bi
limdeki gibi olgunun kant deil, evrenin bu inanc ina
nlmaz grnmekten karmak iin gsterdii abann
etkisiyle birlikte, dorudan doruya bu inancn kendi
sinden doan tatl duygulardr.

Reklmn gc de ayn snfa girer. Falancann tab

letleri size sala kavuma umudu verdii iin, bu tab-
.letlere inanmak ho gelir; bunlarn ne kadar mkemmel
olduklarn size sk sk ve stnde nemle durarak sy
lerlerse, o zaman bu tabletlere inanabilirsiniz de. Aklla
ilgisi bulunmayan propaganda da, akl yoluyla yaplan pro
paganda gibi, var olan isteklere seslenmek zorundadr,
ama o, olgulara bavuracana, tekrarlama yoluna ba
vurur.
Akla seslenmekle, akla seslenmemek arasndaki ayr
lk, uygulama alannda, yukardaki zmlemede grld
kadar kesin deildir. Genellikle bir derece akla uy
gun, ama sonu almaya yetersiz bir kant vardr ortada;
-akla uygunsuzluk, bu kanta gerektiinden fazla dayan
maktan ileri gelir. nan, salt geleneksel olmad zaman,
eitli etkenlerin rndr: Gl istek, kant ve tekrar
lama. stek ya da kanttan birinin sfr olduu anda, inan
bulunmaz; dardan gl bir destekleme gelmedii za
man ise, inan sadece dinlerin kurucular, kifler ya da
deliler gibi olaanst karakterlerde doar. Yn inanc
ya da toplumsal bakmdan nemli bir inan yaratmak iin,
enin de bir dereceye kadar var olmas gerektir; ama
elerden biri glenirken teki zayflarsa, elde edilen
inan miktar deimeden kalabilir. Kant zayf olan inan
cn kabul iin, eer her ikisi de istee ayn derecede
elveriliyse, kant gl inancn gerektirdiinden daha
fazla propagandaya gereksinme vardr; v.b.
ktidar ellerinde bulunduranlar, inanc etkileyebilme
olanan, tekrarlamann gc sayesinde kazanrlar. Res
m propagandann eski ve yeni biimleri vardr. Kilisenin,
birok bakmlardan insan hayran brakan bir propa
ganda teknii vardr, ancak, bu teknik matbaann icadn
dan nce gelitirilmi olduu iin, bugn eskisi kadar
etkili deildir. Devlet, yzyllardan beri birtakm yntem
ler uygulayagelmitir: sikkelerin zerine Krallarn kabart
ma portrelerinin konmas; ta giyme trenleri, yldnm
kutlamalar, kara ve deniz ordularnn gsterileri v.b. Ne
var ki, bunlarn hepsi de, eitim, basn, sinema, radyo gi
bi modern yntemlere oranla ok gsz kalr. Sayd
mz btn bu modern yntemler totaliter Devletlerde ala
bildiine uygulanmaktadr, ne var ki, baarlar konusun
da bir yargda bulunabilmek iin vakit henz ok erken-
a'ir.
Propagandann gl isteklere seslenmesi gerektii
ni sylemitim: Birinci Dnya Sava'ndan nce Avustur-
ya-Macaristan'n byk blmlerinde, 1922ye kadar r
landada ve ta gnmze kadar Hindistanda olduu gibi,
ulusal duygulara kar hareket eden Devlet propaganda
snn baarszla uramas benim bu savm destekleyen,
bir rnek diye gsterilebilir. Propaganda ancak, propagan
daya hedef olann iindeki, rnein, lmsz bir ruha sahip-
olmak, salkl olmak, ulusunun bykln grmek, gibi
ve daha akla gelmedik sryle gl istekten biriyle uy
gunluk halinde bulunduu srece baar kazanr. Propa
gandaya boyun eilmesi iin bylesine esasl nedenler ol
madka, yetkililerin srarla syledikleri her eye alayc
bir kukuyla baklr. Demokrasinin, yneticilik asndan
bir stnl de, sradan vatandan hkmete kendi,
hkmeti gzyle bakmas sayesinde, bu vatandalara
daha kolay kandrlr hale getirebilmesidir. Hzla baar
kazanmayan bir savaa kar muhalefet, demokrasilerde,
herhangi baka bir rejimdekinden daha zor doar. De
mokrasilerde, ounluun bir hkmet aleyhine dnmesi
iin nce o ounluun, nderlerini seerken yanlm ol
duklarn kendi kendilerine kabul etmeleri gerekir ki, bu
nu kabul etmek zor, hem de tatsz bir eydir.

Bugn, demokratik lkelerde geni apta sistematik

propaganda. Kiliselerle i alanndaki reklmclar, siyasal
partiler, zenginler zmresi ve Devlet arasnda blnm
tr. Esasnda, - muhalefet partileri dnda - btn bu g
ler ayn safta alrlar, hatta muhalefet partileri bile, eer
baa gemek umutlar varsa. Devlet propagandasnn esas
larna muhalefet etmeyebilirler. Totaliter lkelerde. Devlet
biricik propagandacdr. Ne var ki, modern propaganda
nn btn gcne karn ben, savata yenilgiye uranl-
a zaman resm propagandann ounluk tarafndan ka
bul edilebileceine inanmyorum. Byle bir durum, tpk
ulusal duygular karsna alan yabanc bir hkmet gibi,
ulusal bir hkmeti de bir anda gsz brakr; hele ulu
sun savama isteini kamlamak iin utkunun kendile
rinde olduuna halk ne kadar ok inandrlrsa, utku ka
zanlmas olanann kalmad anlald zamanki tepki
de o derece byk olur. Bu bakmdan, ikinci bir dnya
cavann, tpk Birinci Dnya Sava gibi devrimler r
n vererek sonulanmas - ikinci bir dnya sava nce
kinden daha ykc olacandan - ve bu sava sonunda
kacak devrimlerin 1917 ve 1918 devrimlerinden daha id
detli olmas olasl vardr. Yneticilerin, lgna dnm
bir halk ynnn ellerinde can verme tehlikesiyle - ki bu
tehlike, en aa askerlerin dman tarafndan ldrlme
si tehlikesi kadar byk bir olaslktr- kar karya ka
labileceklerini hesaba katmalar umulur.

Resm propagandann gc, hele rekabet olmad za

man, kolaylkla gzde bytlr. Resm propaganda, sah
telii zamanla kantlanacak sahte nermelere dayanarak
inan yaratt srece, en aa, Galileoya muhalefet
eden Aristocularn iine dtkleri kadar kt bir du
rumdadr. Her biri utkunun kendi taraflarnda kalaca
inancn yaratmak iin aba harcayan iki Devletler grubu
nu ele aldmzda, sava sonunda, her iki grup deilse
bile, gruplardan biri ister istemez, resm beyanatlarnn
yalanc kmas biiminde ac ve dramatik bir deneyim
geirecektir. Btn muhalif propagandalar yasakland
zaman, yneticiler halk istediklerine inandrabileceklerini
dnr, bylelikle de tahminlere fazlaca dayanarak dik
katsizce hareket eder hale gelebilir. Yalanlarn canlln
koruyabilmek iin, rakip yalanlarn bulunmas arttr.
Dnce zerindeki iktidar da, btn teki iktidar bi
imleri gibi birlemek, bir noktada toplanmak eiliminde
dir; bu ise, mantken. Devlet tekeline gtrr. Ne var ki,
sava hali dnda bile, Devlet tekelinde bulunan propa
gandann bir hkmeti her trl darbeye kar mutlaka
bak hale getireceini varsaymak dncesizlik olur.
ktidar ellerinde bulunduranlar, tpk Luther zamanndaki
Papalar gibi, eninde sonunda, sradan insanlarn kar
larna kar aka vurdumduymaz hale gelirler. Er ge
yeni bir Luther kp Devlet otoritesine meydan okuya
cak ve nceki gibi, o kadar abuk baar kazanacak ki,
artk onu sindirmek olana kalmayacak. Yneticiler byle
bir ey olamayacana inandklar iin olacaktr bu. Ama
deiikliin daha iyi olup olmayaca nceden kestirile
mez.
Propaganda alannda rgtlenme ve birleme devri
mi geciktirir, ama devrim bir kez geldi mi de, daha id
detli gelir. Yalnz bir tek doktrine resmen izin verildii
zaman insanlar baka klar dnme ve tartma al
kanln elde edemezler; ortodoksluu ancak byk bir
tutkulu ayaklanma dalgas tahtndan indirebilir; muhale
feti, baarya ulaabilmesini salayacak derecede yrek
li ve iddetli klmak iin de, hkmet dogmalarnn doru
olanlarn bile yadsmak zorunluu ortaya kacaktr. Yad-
snamayacak biricik ey, hemen baka bir ortodoksluk
kurulmasnn nemi olacaktr, zira utkuya ulamak iin
bu zorunlu saylacaktr. Bundan tr de, aklc bir a
dan bakldnda, totaliter bir Devlet'te devrim olmas ola
sl, mutlaka sevin nedeni saylmamak gerekir. Asl is
tenilen ey gvenlik duygusunda derece derece bir art
n meydana gelmesi, bu gvenlik duygusunun dur durak
bilmeyen alma temposunun azalmasna ve aylakla
- aylaklk ki, totaliter bir Devletin yneticisi (iin, byle bir
yneticinin varln yitirmesi dnda, dnlebilecek en
byk erdemdir - bir ak kap brakmasdr.
 X. Blm
KTDAR KAYNAKLARI OLARAK
AKDELER

Bir topluluun iktidar sadece, o topluluun insan

kalabalna, ktisad kaynaklarna ve teknik gcne de
il, ayn zamanda inanlarna da dayanr. Bir topluluun
btn yeleri tarafndan tutulan banaz bir akide bazen
o topluluun iktidarn son derece arttrr, bazen de azal
tr. Banaz akideler on dokuzuncu yzyla oranla bugn
ok daha revata olduundan, bunlarn iktidar etkileye
bilmesi sorunu, uygulama ynnden byk nem tar.
Demokrasiye Kar ileri srlen savlardan biri de, bir ara
ya toplanm lgnlardan meydana gelen bir ulusun sa
vata baar kazanma ansnn, akl banda insanlardan
meydana gelen byke bir grubu iine alan bir ulusun
ansndan daha fazla olduudur. Bu sav tarih al
tnda inceleyelim.

Her eyden nce, u noktaya dikkat etmek gerekir

ki, banazln baarya gtrd durumlar, baarszlk
nedenleri az ok karanlkta kaldndan, banazln ba
arszla gtrd durumlardan daha iyi bilinmekte
dir. Bu bakmdan ok hzl bir inceleme insan yanltabilir;
ama biz bu olas yanlma kaynan gznnde tutarsak,
byle bir yanlmaya dmektan kanmamz zor olmaz.
Banazlk yoluyla iktidar elde etmenin klsik rnei
Mslmanln ykseliidir. Muhammed, Araplarn bilgi
lerine ya da maddesel gnen kaynaklarna hibir ey
eklemedii halde, Araplar, Muhammed'in lmne birka
yl kala, en kudretli dmanlarn yenmek suretiyle b
yk bir imparatorluk ele geirmi bulunuyorlard. Peygam-
berin kurduu dinin, Arap ulusunun baarsnda temel ol
duuna hi kuku yoktur. Muhammed, tam yaam sona
ererken, Bizans mparatorluuna sava at. Mslman
larn cesaretleri krlmt: Paraszl, atlarnn, erzakla
rnn azln bahane ediyorlard: hasat mevsimi olduun
dan dem vuruyor, yaz scaklarnn dayanlmazln ne
sryorlard. Gazaba gelen Peygamber, Cehennem ok
daha scaktr, dedi. Bahane ileri srenleri zorla askere
almaya tenezzl etmedi, ama dnnde bellibal su
lular, dinsel trenlere katlmalarn elli gn iin yasak
layarak cezalandrd (Gibbon, Blm: L). Muhammed ya
arken ve lmnden birka yl sonrasna kadar Arap
ulusunu banazlk bir arada tuttu, onlara savata ba
nazlk gven verdi ve kfirlerle dvrken ehit den
lerin Cennete gidecei vaadiyle cesaretlerini banazlk
srekli kld.

Ama her ne kadar Araplara balangta banazlk

esin kayna olduysa da, onlar uzun sren utkularn da
ha baka nedenlere borluydular. Gerek Bizans, gerek
Fers mparatorluu uzun sren ve bir trl kesin sonu
ca balanmayan savalar yznden zayf dmlerdi;
Roma ordularysa zaten teden beri svariler karsn
da zayf kalyordu. Arap atllar inanlmayacak kadar e
vik olduklar gibi, kendilerinden daha lks koullar iin
de yaayan komularnn dayanlmaz sayd zorluklar
nn belli bal nedenleri rahata alm olmalarndan ile
ri geliyordu.
Cok ksa bir sre - herhangi baka bir byk dinin
ilk zamanlarnda grldnden ok daha ksa bir sre -
 iinde, banazlk yneticilik tahtndan indirildi. Peygam-
berin damad Ali, kendisine bal bir mminler mezhebi
iinde ilk atei canl tuttu, ama savata yenildi ve en so
nunda ldrld. Ali'den sonra Hilfeti, o zamana kadar
Muhammedin en iddetli muhalifleri olan ve onun dinine
sadece siyasal bir grle boyun emi bulunan Emevler
devrald. Muhammede eza cefa etmi olanlar, Peygam-
berin ocuklarnn veraset haklarn zorla ellerinden al
dlar ve putperestliin ampiyonlar Peygamberin dininin
ve imparatorluunun bana getiler. Ebu Sfyan vaktiy
le iddetle ve inatla muhalefet etmi, Mslmanl iste
meye istemeye, deta zorla kabul etmi, yeni dinine olan
imann zorunluluk ve karlar glendirmiti; Ebu Sfyan
dine hizmet etmi, vurumu, belki de inanmt; cahiliye
dneminde iledii gnahlar da Emevlerin sonradan ortaya
koyduklar erdemler sayesinde affa uramt (Gibbon, ibid).
O andan sonra, uzun bir sre iin Hilfet, dine zgr ve ge
ni dn olana getiriiyle sekinlik kazanrken, Hris-
tiyanlar banaz kaldlar. Mslmanlar, daha bandan, yen
dikleri Hristiyanlarla olan ilikilerinde hogryle hareket
etmilerdi ve fetihlerini rahatlkla yapabilmeleri, imparator
luklarnn istikrar, balca ite bu hogrye - Katolik Ki
lisesinin eza, cefa etmekteki gayretkeliiyle ok gl
bir kartlk ortaya koyan bu hogrye - dayanyordu.

Banazln apak bir baar rnei de, Bamszla

rn, Cromwell ynetiminde kazandklar utkudur. Bununla
birlikte, Cromwellin baarlarnda banazln ne derece
rol bulunduu yine de tartlabilir. Kralla savamda Mec
lis kazand, zira Londra ve Dou Vilyetleri Meclisi tu
tuyordu; Meclisin gerek insan gc, gerek ktisad kay
naklar, Kraln insan gcyle ktisad kaynaklarn ok a
yordu. Presbiteryenler - bir devrimde ounlukla lmlla
rn bana geldii zere - utkuyu yrekten istemedikleri
iin yava yava kenara itildiler. CromweHin kendi de.
iktidar elde eder etmez, g bir durumdan elden geldi
ince yararlanmaya bakan, pratik bir politikac olup
kverdi; ama en sonunda partisinin tm yklna yol aa
cak derecede nefret uyandran taraftarlarnn banazl
n da grmezlikten gelemedi. Sonu olarak, banazln,
ngiliz Bamszlarna baar kazandrmakta, onlarn nc
leri Mnster Anabaptistlerine dokunan hayrndan daha
fazla hayr dokunmadn sylenebilir.
Fransz Devrimi tarihi, geni apta ngiliz Common-
wealth tarihine benzemektedir: Banazlk, utku, despot
luk, k ve tepki. Bu en elverili iki ortamda bile, ba
nazln baars ksa mrl olmutur.
Banazln felketten baka bir ey getirmedii du
rumlara ait rnekler, geici baar getirdii durumlara ait
rneklerden bile ok daha fazladr. Banazlk, Titus za
mannda Kuds'n, Dou ve Bat Kiliseleri arasndaki
nemsiz doktrin ayrlklar yznden Bat'nn terslendii
1453 ylnda ise stanbul'un mahvna neden oldu. Banaz
lk, nce Yahudileri ve Magriplileri kovmakla, daha sonra
Felemenk ve Hollanda'da ayaklanmalara yol ap Din Sa-
valarn karmakla spanyann kmesine neden oldu.
br yandan, modern zamanlar iinde en byk baar
lar kazanan uluslar, kilise doktrinlerine kar kanlara en
az eza ve cefa eden uluslar olmutur.
Bununla birlikte, gnmzde, ulusal g iin doktrin
birliini n koul sayan inan olduka yaygndr. Bu g
r en ok tutan ve ona gre davranan lkeler Almanya
iie Rusya, onlardan biraz daha az iddetle hareket et
mekle -birlikte yine bu gr destekleyen teki iki lke
e talya ve Japonyadr. Fransa ve ngiltere'de Faizm
aleyhtarlarnn birou, dnce zgrlnn asker za
yflk kayna olduunu kabul ederler. O halde biz de bu
sorunu tekrar, ama daha soyut ve analitik bir biimde
gzden geirelim.
 Ortaya attm soru geni bir soru deildir: Dne
zgrl desteklenmeli ya da hi deilse, hogrlmell
midir? imdi, bundan da dar ereveli bir soru soruyo
rum: ster kendiliinden meydana gelmi olsun, ister bir
g tarafndan zorla kabul ettirilmi olsun, akide birlii ne.
dereceye kadar bir iktidar kaynadr? te yandan, d
nce zgrl ne dereceye kadar bir iktidar kayna
dr?
1905 ylnda bir ngiliz asker kolu Tibeti igal ettii
zaman Tibetliler yiite dman zerine ilerlediler balan
gta, zira Lamalar onlara kurunlar etkisiz klacak tl
smlar vermiti. Ama Tibetliler bu tlsmlara karn ka
yplar verince, Lamalar, mermilerin nikel ekirdekli oldu
unu grdler ve tlsmlarnn sadece kurun ekirdekli
mermilere kar koruduunu ileri srdler. Bundan sonra
Tibet ordularnn eski yiitlikleri kalmad. Bela Kun ve
Kurt Eisner Komnist ayaklanmalar kardklar zaman.
Diyalektik Materyalizmin kendileri iin savatndan
emindiler. Kominterndeki Lamalarn Bela Kun ile Kurt EiSr
nerin baarszlklarn rtmek iin ne gibi bir mazeret
ileri srdklerini unuttum imdi. Bu iki rnekte, akide bir
lii zafere gtrmemitir.
Bu konuda geree ulamak iin, iki kart belit ara
snda bir uzlama bulmak zorunluu vardr. Belitlerden,
birincisi udur: nanlar zerinde anlaan insanlar, an
lamam insanlara oranla daha candan ibirlii yapar
lar. Belitlerden kincisi de udur: nanlar geree uygun
olan insanlarn baar olaslklar, inanlar yanl olan
insanlarnkinden fazladr. Bu belitlerin ikisini de ayr ayr
inceleyelim.
Anlamann ibirliine yardmc olduu aktr. span
ya i savanda, hepsi de Frankonun yenilmesini ayn de
recede istedikleri halde, anaristler, komnistler ve Bask
milHyetileri arasnda ibirliinin salanmasnda byk.
glk ekilmitir. Ayn biimde, daha az lde ol
makla birlikte, Karlistlerle modern slptaki Faistler de
ibirlii yapmakta glk ekmilerdir. Yakn amalar ba
kmndan anlama ve ayn zamanda bir miktar huy uy
gunluu gereklidir; ama bunlarn bulunduu yerde de, b
yk gr ayrlklar zararsz hale gelebilir. VVaterloo sava
nn tarihini yazan Sir VVilliam Napier, Napolyon'a hay
rand. VVellingtondan ise nefret ediyordu; kitab da onun,
Napolyonun yenilgisini zlnecek bir olay diye kar
ladn gsterir. Ne var ki, Sir VVillam Napier'in kendi s
nfna ve asker grevine ballk duygusu, falan sevip fi
ln sevmemek gibi salt duygusal inanlarn bir kenara
ittirmi ve Sir VVilliam Napier su katlmam bir Tory ka
dar canla bala vurumutur Franszlara kar. Durum ge
rektirirse, bugnn ngiliz Tor/lerinin de ayn biimde,
sanki Hitlere hayranlk duyan onlar deillermi gibi, Hit-
ler'e kar apla bala dvmeleri olasdr.

Bir ulusa, bir dine ya da partiye iktidar kazandrmak

iin gerek duyulan birrneklilik, uygulamada, duygu ve
alkanla dayanan birrnekliliktir. Byle bir birrneklili-
in bulunduu yerde, ansal kanlar nemsenilmeyebilir.
Bu birrneklilik bugn ngilterede vardr, ama 1745ten
ncesine dek yoktu. Fransa'da 1792de, Rusya'da da Bi
rinci Dnya Sava ve onu izleyen i sava srasnda yok
tu birrneklilik. u anda spanyada da yok. Yurttalar
nn ballna yalnz szde deil, eylemde de givenebilen
bir hkmet iin dnce zgrln kabul etmek zor
deildir; ama bir de balla gvenemedi mi, o zaman
i atallar. Bir i sava srasnda propaganda zgrl
nn tannmayaca apaktr; yakn bir i sava teh
likesi sz konusu olduu zaman da, propaganday kst
lamak gerei o derecede deilse bile, yine de ar ba
sar. Demek ki, tehlikeli durumlar, birrnekliliin zorla ka
bul ettirilmesinden yana gl birer etkendir.
 imdi ikinci belitimizi de ele alalm: Gerekle uygun
luk halinde bulunan inanlara sahip olmann stnlk sa
lad belitini. Dolaysz stnlkler sz konusu olduunda
bu belirt sadece snrl bir inanlar snf iin dorudur;
nce, yksek patlayc gteki maddelerle zehirli gazla
rn nitelikleri gibi hususlar iin; ikinci olarak da, kar
lkl glerin birbirine oran gibi hususlar iin. Hatta bu
hususlarda bile, sadece politika ve asker harekt yne
ten kiilerin doru gr sahibi olmalarna gerek bulun
duu sylenebilir: halkn utkudan emin olmas ve bir ha
va aknnn tehlikelerini fazla umursamamas istenilen bir
eydir. Gerekleri sadece hkmet, asker efler ve tek
nik personel bilsin yeter, en ok istenilen ey, btn ge
ri kalanlarn krkrne gven duymular, krkrne
buyruklara uymalardr.

Eer toplumsal yaam ilgilendiren iler satrantaki

kadar doru hesaplanabilse ve politikaclarla generaller iyi
bir satran oyuncusu kadar zeki olsalard, bu grn do
ru bir yan bulunabilirdi. Kazanlan bir savan salaya
ca stnlkler kukulu, ama yitirilen bir savan kar
lara verecei zararlar kesindir. Bundan dolay, eer ile
rin banda duran bir stn-adam sava kimin kazanaca
n nceden kestirebilseydi, ortada sava mava kalmaz
d. Halbuki gerekte sava vardr ve her savata, her iki
tarafn hkmeti deilse bile, bir tarafn hkmeti, kazan
ma anslarn mutlaka yanl hesap eder. Bunun eitli
nedenleri vardr: Gurur, kendini stn grme, cahillik ve
bulac coku. Halk cahillikten ileri gelen bir gven iin
de tutulduu zaman, halkn bu gveni ve dvkenlii ko
layca yneticilere de bulaabilir, onlar da bu yzden her
gazetede, her konumada tatl olgular diye ortaya atlan
savlar ardnda gizli ve tatsz gereklere gereken nemi
veremezler. Histeri ve megalomani bulacdr ve hkmet
lerin bunlara kar bakl yoktur.
 Sava gelip att zaman, gerekleri gizleme siyaseti
istenilenin tamamyla tersi sonular yaratabilir. Karanlk
ta braklan tatsz gereklerin hi deilse bazlar ortaya
knca bunlar halk btne yayabilir ve insanlar ne kadar
ok aldatlm, gerekler insanlardan ne kadar ok gizlen
mise, insanlar gerekler karsnda o derece byk bir
dehete kaplrlar. Bu gibi durumlarda devrim kmas ya
da ulusun maneviyatnn tam bir kntye uramas ola
sl, tartmalar yoluyla halkn tatsz gereklere kar
hazrland durumlardakinden ok daha byktr.
Astlarn boyun eer davran, bu davran zorla sa
land zaman, zekya aykrdr. nsanlarn samal apa
k bir doktrini istemeyerek de olsa, kabul etmek zorunda
bulunduklar bir topluluktaki en sekin insanlar, ya buda
ladrlar ya da hallerinden memnun deildirler demektir.
Bunun bir sonucu olarak da akl dzeyinde bir alal mey
dana gelir, bu alal da ok gemeden teknik ilerlemede
mutlaka kendini gsterir. Bu, zellikle resm akidenin, ze
ki insanlarn namuslu davrandklar takdirde kabul edeme
yecekleri cinsten bir akide olduu topluluklar iin doru
dur. Naziler en yetenekli Almanlarn ounu srmlerdir,
bu ise, Almanlarn asker tekniklerinde er ge felketli so
nular douracaktr. Bilim olmakszn tekniin uzun bir
sre ilerlemeye elverili kalmas, ya da bilimin, dnce
zgrlnn bulunmad yerde serpilip gelimesi ola
nakszdr. Bundan tr, savala hemen hemen hi ilgisi
bulunmayan hususlarda bile, doktrin birrneklilii zerinde
direnilmesi, bilimsel bir ada, teknik yeterlik zerinde
eninde sonunda ldrc bir etki yaratr.
imdi, yukarda zmlemesini yaptmz iki beli-
tin uygulama ynnden sentezini yapmaya giriebiliriz.
Toplumun dalmadan kalabilmesi iin bir akideye, dav
ran kurallarna, yaygn bir duyguya, ya da en iyisi, bun
larn her nn birarada olmasna, gerek vardr; byle
bir ey bulunmad zaman toplum dalr veya bir zorba
nn ya da yabanc bir fatihin egemenlii altna girer. Ne
var ki, toplumun dalmadan kalmasn salayan elerin
etkili olabilmesi iin, bunlarn toplum katnda derinden
benimsenmi olmas zorunludur. Bu. kk bir aznla - bu
aznln olaanst bir zek ya da olaanst bir karak
ter dolaysiyle zel nem tamamas kouluyla - tepeden
inme kabul ettirilebilir, ama yine de bu duygunun ger
ek olmas ve byk ounluun bunu kendiliinden ka
bul etmi bulunmas gerektir. Toplumun dalmamasn
salayan en mkemmel aralarn, bir ndere ballk, ulu
sal gurur ve din gayreti olduunu tarih gstermitir; ne
var ki, kaltsal hkmdarlklarn k dolaysyla bir n
dere ballk, bugn eskisi kadar srekli etki salayama
makta, zgr dncenin yayl da din gayretini tehdit
etmektedir. Bylece, geriye kala kala bir ulusal gurur
kalm ve nemi eskisine oranla artmtr. Sovyet Rus
ya'da bu duygunun - Hristiyanla olduu kadar deilse
bile bu duyguya aykr resm bir akidenin bulunuuna kar
n - canlandn grmek ilgi ekicidir.

Ulusal gururun ayakta tutulmas iin zgrln ne

derece ie kartrlmas gerekmektedir? Aslnda, zgr
ln gerekten ie kartrld durumlarda bu ama gz
nnde bulundurulmaktadr. Rusyada, resm ortodoks g
rlerden ayrlanlarn, vatanseverce davranmalar olas
l bulunduu varsaylr; Almanya ve talya'da hkmet,
milliyetilik duygularna seslenebildii lde gldr ve
herhangi bir muhalefetin de Moskova'nn karlarna hiz
met ettii kabul edilir; Fransa'da ise eer zgrlk kay
bolursa, byk bir olaslkla, Almanya yandalarnn iha
netini nlemek iin kaybolacaktr.
Btn bu lkelerde glk, snf mcadelesiyle milli
yetilik mcadelelerinin atmasndan ve bu atmann,
demokratik lkelerde kapitalistleri, Faist lkelerde de
Sosyalistlerle Komnistleri, bir dereceye kadar, ulusal
karlar dndaki dncelerin ardna taklmak zorunda
brakmasndan domaktadr. Bir lkede ulusal hedeflerden
sapma nlenebilirse, o lkenin gc artabilir, ama eer
ulusal hedeflerden sapmann nlenmesi iin, tm olarak
zek dzeyini alaltmak gerekiyorsa o zaman lkenin g
c artmaz. Milliyetiliin budalaca bir ideal olduunu ve
bunun Avrupay felkete drklemekte bulunduunu b
tn zek insanlar grd iin, ulusal hedeflerden sapma
y nleyip, nlememe sorunu, hkmetler iin ok zor bir
sorun olarak ortaya kmaktadr. En doru zm yolu,
bunu, demokrasi, komnizm ya da toplu gvenlik gibi ulus
lararas bir slogan kisvesine brndrmektir. Almanya
ve talya gibi, bunun yaplamad yerlerde, d grnte
birrnekliin salanabilmesi zorbal gerektirmekte ve d
grnte birrnekliin salanmas, kolay kolay, gerek
ve iten bir duygunun yaratlmasn da salamamaktadr.

zetlersek: Toplumun dalmasn salamak iin bir

eit akide ya da duygu gereklidir, ama eer bunun g
kayna olmas isteniyorsa, teknik yeterliin kendilerine
dayand kimselerin byk ksm da dahil olmak zere,
ounluk tarafndan itenlikle ve kuvvetle benimsenmi
bulunmas gerekir. Bu koullar bulunmad zaman, hk
metler onlar sansr ya da kovuturma yoluyla yaratma
ya alabilir: ama sansr ve kovuturmalar iddetli ol
duklar zaman, insanlarn gerekle balarn kopartr ve
onlarn, bilinmesi nem tayan gereklerden habersiz kal
malar sonucunu dourur. ktidar ellerinde bulunduranlar,
iktidar drtleri nedeniyle yansz dnemedikleri iin, en
byk ulusal gcn kazanlmasn salayan zgrln
derecesi, her zaman, hkmetlerin inanmak istediklerinden
daha az olacaktr; bundan dolay, zgrln kstlanma
sna kar kan yaygn bir duygu, anariye varlmad
srece, ulusal gc arttrabilir. Ne var ki, belirli durumlar
la olan ilikisi dnda, bu genellemelerin tesine gemek?
olanakszdr.
Yukardaki tartma boyunca, banaz akidenin sade
ce yakn sonular zerinde durduk. Uzun vadeli sonu
lar ise tamamyla deiiktir. ktidar kayna olarak kulla-
nlan bir akide, bir sre iin, byk abalar iin bir esirr
kayna oluturur, ama bu abalar, eer byk bir baa
ryla sonulanmazsa, bkknlk yaratr, bkknlk da kuku
culua - balangta, zeknn enerjik bir davran olan
inanszla deil, sadece gl bir inann .bulunmayna -
yol aar1. Propaganda yntemlerine coku yaratmak ama

1 Bu konuda, Lyonsun topyaya Balan adlr eserindeki

Rusyay Kaplayan Kukuculuk Sisi balkl ilgi ekici b
lme baknz. Yazar, Be Yllk Plnn uygulanmaya ba
lan srasndaki coku ve hevesi, vaadedilen rahatlklar
gereklemeyince de yava yava uranlan d krklm
anlattktan sonra, yle diyor: 'Kukuculuun kaln, slak
bir sis gibi Rusya zerine yaylp, insanlarn derilerine i
leyerek ta ruhlarna kadar girdiini grdm. Bu sis en aa
halk ka.dar, nderlerin yreklerini de rpertti. Halk nn
de btn vakitlerini iyimserlik alamak iin harcayan kim
seler, zel yaamlarnda ac ac Plnn plnszlndan; kor
kun hammadde ve enerji kaybndan: organlarnn kimi
imi, kimi kurumu ulusal ekonominin yerinden oynad
ndan sz ediyorlard. Halkn heves ve evkinin krld
konusunda gittike artan kukular, bir yandan para dl
leri, br yandan da iddetli cezalar vermek gibi birbirine
taban tabana zt uygulamalarda anlatmn buluyordu... S
radan iileri disipline sokmak ve sindirmek iin hemen her
hafta korkun kararlar alnyordu. Bu kararlardan bir ta
nesi, bir gn ie gelmemeyi, iin, ekmek karnesinin ve otu
rulacak yerin elden alnmas cezasna mstahak klyordu
ki, bu da lm cezasna denkti. Yazar, bir baka blmn
de ise yle diyor: Diktatrlkle ynetilen lkelerde hal
kn btn mrleri boyunca heyecanl ve hevesli kalmaya
mahkm bulunduu sylenilmitir ki, bu ok dorudur. n
san bktrc bir cczadr bu. O insanlar sefaletlerini yrek
cyla ne kadar ok bavurulursa, tepki de o derece id
detli olur ve sonunda, sakin bir yaam, elde edilmeye de
er biricik ey gibi grnmeye balar insanlara. Bir din
lenme sresinden sonra halk yeniden heyecanlandnlabilir
hale gelince, eski kamlaycya gereksinme duyulacaktr.
te bundan tr, ok youn bir biimde kullanlan aki
delerin verdii sonular geici olur. On nc yzylda
insanlarn kafasna byk adam egemendi: Papa, m
parator ve Padiah. mparatorla Padiah ortadan kalkt
lar, Papann iktidar ise, bugn, eski iktidarnn glgesin
den baka bir ey deil. On altnc yzylda ve on yedin
ci yzyln ilk yarsnda Avrupa'y batan aa Katolikler-
le Protestanlar arasndaki savalar kaplad ve her iki aki
deden biri ya da teki hesabna geni apta propaganda
yapld. Buna ramen kesin zafer ne Katoliklere ne de
Protestanlara kald; asl zafere ulaanlar, Katoliklerle
Protestanlar arasndaki sorunlar nemsemeyenler oldu.
Svvift, bu mcadeleleri. Byk Kzlderilileri'yle Kk K-
zlderililer'i arasndaki savalarda talar; Voltaire'in Hu-
ronu kendini hapisanede Jansenistlerle beraber bulunca,
hkmetin kendisinden sznden dnmesini istemesi de,
kendisinin bunu reddetmesi de ayn derecede sama g
rnr ona. Eer dnya yakn gelecekte Komnistlerle Fa
istler arasnda blnrse, kesin utku ne birine, ne de
tekine kalacaktr; asl utkuya ulaanlar, omuzlarn sil
kip, Voltairein Safolan gibi cela est bien dit, mais il
faut cultiver ntre jardin,' diyenler olacaktr. Akide ikti
darlarnn kesin snrlarn sknt, bkknlk ve rahat z
lemi izer.

lerine gmp, yaralarn herkesten gizli yalaya yalaya iyi

etmeye bin kez raz olurlard. Ama bunu gze alamazlard;
honutsuzlukla ihanet bir kapya kyordu. Uzun yry
ten yorgun dm askerler gibi yine de resmi geit iin
sraya dizilmek zorundadrlar.
 XI. Blm
RGTLERN BYOLOJS

Buraya kadar, iktidarn en nemli psikolojik kaynak

lar olan duygulan ele alm bulunuyoruz; zellikle papaz
lara ve krallara duyulan sayg biimi iinde gelenei; ya
ln iktidarn kaynaklar olan korku ve kiisel tutkuyu, dev
rim iktidarna kayna olarak eski akidenin yerini yeni
bir akidenin aln; ve akidelerle teki iktidar kaynaklar
arasndaki karlkl etki ve tepkileri. imdi kfirTiZun ye
ni bir blmne geldik; ktidarn uygulanmasnda arac olan
rgtlerin nce canli birer organizma biiminde dnle
rek, sonra bunlarn meydana getirdikleri hkmet biim
leriyle ilikileri bakmndan ele alnarak, en son olarak da,
kendilerini meydana getiren bireylerin yaaylarn etki-
leyileri ynnden dnlerek incelenmesine. Konumuzun
bu blmnde organizmalar, tpk insanlarn anatomide
ya da bio-kimyada ele alndklar gibi, elden geldiince
amalar dikkate alnmakszn dnlecektir.
Bu blmde tartlacak konu, yani rgtlerin biyolo
jisi, bir rgtn ayn zamanda yaayan ve byyp lme
eilimi gsteren bir organizma da olduu gereine da
yanmaktadr. rgtler arasndaki rekabet, tek tek hayvan
lar ve bitkiler arasndaki rekabete benzedii iin, az ok
Darvvininkini andran bir yntemle gzden geirilebilir.
Ne var ki, bu analojiyi, btn teki analojiler gibi fazla
zorlamamak gerektir; analoji, akla yeni eyler getirmeye
yarayabilir, aydnlatc olabilir, ama kesin yarglara var
drmaz. rnein, toplumsal rgtlerin eninde sonunda mut
laka leceklerini varsaymamalyz.
ktidar, esasta rgte dayanr, ama tamamyla deil.
Efltunun ya da Galileo'nunki gibi salt psikolojik iktidar
lar, bunlar karlayan toplumsal kurumlar bulunmakszn,
do var olabilir. Ama bir kural olarak byle bir iktidar bi
le, bir Kilise, bir siyasal parti ya da benzeri bir toplum
sal organizma tarafndan beslenmedike nemsizdir. im
dilik ben, bir rgtle ilikisi bulunmayan iktidar zerinde
durmayacam.

Bir rgt, ortaklaa amalara ynelmi eylemler do-

laysyle* biraraya gelmi insanlar takmdr. rgt, kulp
ler gibi gnlller tarafndan kurulmu olabilir; bir aile
ya da klan gibi, doai bir biyq!Qjik grup olabilir: bir Dev
let gibi zorlama olabilir; ya da bir demiryolu irketi gibi,
karrTiik bir Kanirn olabilir. rgtn amac gizli de ola
bilir ak da; bilinli de olabilir, bilinsiz de. Bu ama as
ker veya siyasal, iktisad veya dinsel, eitsel veya at
letik olabilir. Karakteri ve amac ne olursa olsun, her r
gtte iktidar dalm ve dzenlenmesi bulunmas gerek
tir. Btn rgt adna karar alan ve hi deilse rgtn ku
rulu amalar bakmndan, tek tek yelerin her birinden
daha iktidarl olan bir ynetim bulunmaldr. nsanlar uy
garlatka, ve teknik gitgide karmak bir hal oldka-
gbirlii etmenin salayaca stnlk de daha ak bir
grn kazanmaktadr. Ne var ki gbirlii etmek, her
zaman bamszl bir miktar kaybetmek anlamna gelir:
Bakalar zerindeki iktidarmz artar, ama onlar da bizim
zerimizde iktidar sahibi olurlar. nemli kararlar gitgide,
tek tek bireyler tarafndan deil, bireyler topluluu tara
fndan verilmeye balanr. rgtn ye says ok az ol
madka da, bireyler topluluunun ald kararlar, yne
timler tarafndan uygulanmak zorundadr. Bylece, yrie-
 tim, modern bir uygar topluluun yaamnda, endstrile
me dnemi ncesi toplumlarnn yaamnda oynadndan
daha byk rol oynar.
Tamamyla demokratik (eer byle bir ey mmkn
olabilseydi) bir ynetimde bile iktidar dalm gereklidir.
Ortaklaa alnacak kararlarda eer herkesin oyu eitse ve
eer rnein, bir milyon ye varsa, herkes bir milyon
kiinin tm zerinde milyonda bir iktidara sahiptir; hal
buki her bir ye bir bana yaban bir hayvan gibi yaa
sayd, kendi zerinde tam bir iktidara sahip olacak, ama
tekiler zerinde hi bir iktidar sahibi olmayacakt. Bu.
anari halindeki bireylerden meydana gelmi bir toplulu
un yaratacandan tamamyla deiik bir psikoloji yara
tr. Ynetimin tamamyla demokratik olmad - ki bir de
receye kadar bu hep byledir- yerde de psikolojik etki
artar. Yneticiler, demokratik yoldan seilmi olsalar bile,
tekilere oranla daha fazla iktidar elde ederler; demokra
tik yoldan seilmi bir ynetimin atad memurlar iin
de durum ayndr. rgt ne kadar byk olursa, ynetici
nin iktidar da o derece fazla olur. Bylece, rgtlerin b
yklndeki her art, ayn anda sradan yelerin ba
mszln azaltp, ynetimin inisiyatif alann geniletmek
suretiyle, iktidar eitsizliini de arttrr. birlii yoluyla,
insanlarn tek tek alacaklar sonutan daha iyi sonular
alnaca iin, sradan adam buna boyun eer; iktidar sev
gisi olaanst olan kiiler ise buna sevinirler, zira - y
netim geleneksel olmadka, ya da iktidar seven birey
(baz lkelerdeki Yahudiler gi-bi) nemli mevkilere gelme
lerine izin verilmeyen bir gruba mensup bulunmadka -
bu durum ona daha byk frsatlar salar.
ktidar yolunda rekabet iki cinstir: rgtler arasnda,
ve bir rgt iind nderlii elde etmek iin bireyler ara
snda. rgtler arasnda rekabet, bu rgtlerin az ok
birbirine benzeyen ama uzlamayan amalarf bulunmas
halinde doar; bu rekabet ktisad, asker alanda olabilir,
propaganda alannda olabilir, ya da bu nden ikisini
veya n birden iine alabilir. III. Napolyon vargcy-
le mparator olmaya alt sralarda, nce kendi kar
larna hizmet edecek bir rgt yaratmak, sonra da bu r
gtn stnln garantiye almak zorunda kalmt. Bu
amala, III. Napolyon baz kimselere ticar ayrcalklar ver
di - bu ktisad yntemdi; baz kimselere amcasnn ye
eni olduunu hatrlatt - bu propaganda yntemdi; ve
son olarak muhaliflerinden bazlarn kuruna dizdirdi -
bu da asker yntemdi1. Bu arada onun muhalifleri de
btn abalarn Cumhuriyet hkmeti biimini vmeye
harcadklarndan, ktisad ve asker yntemleri ihmal et
milerdi. Demokrasiyi kaldrp diktatrlk kurma teknii ta
Yunanllar zamanndan beri hi deimemitir ve her za
man rvetle, propagandayla, zulmle yrtlr bu tek
nik. Ne var ki, bizim u anda zerinde durduumuz konu
bu deil, rgtlerin biyolojisidir.
rgtler iki nemli husus bakmndan birbirlerinden
ayrlrlar; bu iki nemli husustan biri byklk, teki de,
iktidar younluudur; iktidar younluu szyle, rgtle
rin yeleri kontrol altnda bulundurabilme derecelerini an
latmak istiyorum. Ynetim yerlerini ellerine geiren kim
selerde ortaya kmas beklenen iktidar sevgisi sayesin
de her rgt, kart bir gcn bulunmay halinde, gerek
hacim, gerek iktidarn younluu bakmndan byr. Bu
her iki eit bymeyi de i etkenlerin durdurmas mm
kndr; rnein, uluslararas bir satran kulb, kulp
yelii iin yeterli derecede yetenek sahibi btn satran
oyuncularn iinde toplayabilir, ama yelerinin satran d
ndaki herhangi bir etkinliini kontrol altnda bulundur
mak istemeyebilir. Enerjik bir sekreterin ynetimi altn

1 Bak. Simpson, Louis Napoleonun Ykselii.

da bu kulp, daha ok insana 'satran sevgisi alama
y ama edinebilir, ama eer sekreterin kendisinin iyi bir
satran oyuncusu olmas istenirse, bu ama gerekle
meyebilir; eer gerekleirse, bu sefer de en iyi satran
oyuncularnn kusurlar yznden kulp mahvolabilir. Ne
var ki, byle durumlar sk sk grlen eylerden deil
dir; bir rgtn amac ounlua seslenmek (servet ya
da siyasal bakmdan) olunca, hacimce byme, ya ba
ka rgtlerin basncyla ya da sz geen rgtn dnya
apnda bir rgt haline geliiyle durdurulabilir; iktidar
younluundaki art ise, sadece kiisel bamszlk sev
gisinin, baka btn sevgileri bastracak kadar glen
mesiyle nlenebilir.

Bunun en ak rnei Devlettir. Yeteri kadar gl

olan her Devlet, fetih yapmay ama edinir; eer byle
bir amac yoksa, bu ya o Devletin, gerek gcnn g
rnd kadar olmadn deneyler yoluyla biliinden, ya
da deneyimsizlii dolaysyle gcn az sanmasndan ileri
gelir. Kaln izgilerle kural udur: Bir Devlet, iktidar ora
nnda fetih yapar ve ancak baka bir Devletin, ya da
baka Devletlerin kendisininkine denk bir g uygulad
bir snra gelince durur. Byk Britanya, Afganistan' ele
geiremedi, zira Rusya orada en aa Britanya kadar
gldr: Napolyon, Louiianay Birleik Devletler'e sat
t, nk orasn savunamayacak hale gelmiti; buna ben
zer rnekler oaltlabilir. Esas gleri bakmndan her
Devlet, dnya apnda olma eilimindedir. Ama bir Dev
letin iktidar, az ya da ok, corafdir: Devlet iktidar ge
nellikle merkezden evreye doru ycylr ve merkezden
uzaklk arttka iktidarn gc azalr. Bunun bir sonucu
olarak, merkezden az ya da ok bir uzaklkta, o Devletin
iktidar, baka bir Devletin iktidaryla dengelenir ve ge
lenek gc araya karmadka, snr o dengelenme nok
tas meydana getirir.
 u biraz nce sylediimiz ey, rnek vermediimiz
takdirde, gerekle badatrlmayacak kadar soyut kp-
lacak. Kk Devletlerin varl kendi iktidarlar sayesin
de deil, byk Devletler arasndaki kskanlk sayesin
dedir; rnek olarak ortada Belika vardr, nk onun
varl ngiltereyle Fransann iine gelmektedir. Porte
kizin elinde byk smrgeler bulunuunun nedeni, b
yk Devletlerin bu smrgeleri paylama konusunda bir
anlamaya varamamalarndan ibarettir. Sava ok cidd
bir sorun olduundan, bir Devlet, daha gl bir Devlete
kaptrmaktan korkmayaca bir toprak parasn uzun bir
sre elinde bulundurabilir. Ne var ki, bu gibi dnceler
bizim genel prensibimizi deitirmez; bu gibi dnceler,
kaba gcn harekete geiini geciktirmekten baka bir
ie yaramaz.

Amerika Birleik Devletlerinin, bir Devletin iktidar

orannda fetih yapt biimindeki kuraln dnda kald
ileri srlebilir. uras apak ortadadr ki, eer Amerika
Birleik Devletleri isteseydi, Mexicoyu da, btn Ltin
Amerikay da byk bir glkle karlamadan fethe-
debilirdi. Bununla birlikte, siyasal fetih etkenlerini, bu r
nekte eitli kart gler ilemez hale getirmitir. Sa
vatan nce, Amerika Birleik Devletlerinin Gney Ey
letlerinin emperyalist amalar vard ve bu amalar Mexico
Savanda bir doyurulma olana bularak. Gney Eyletle
rinin byk topraklara elkoymalarna yol at. Sava
tan sonra ise, topraa yerleme ve Bat'nn ktisad geli
mesi, en enerjik bir ulusun bile btn enerjisini yutacak
kadar zorlu bir i olarak ortaya kt. Bu i bir sonuca ba
lanr gibi olur olmaz, 1898 spanyol-Amerikan Sava, ye
ni bir emperyalizm drtsn serbest brakt. Ne var ki.
Amerikan Anayasas toprak ilhakn gletirmektedir: Bu
anayasaya gre bir toprak paras ilhak edildi mi, o top
rak zerinde yaayanlarn da yeni semenler olarak ka
bul gerekir, halbuki semen olarak kabul gereken top
luluk, istenmeyen bir topluluk olabilir. Daha da nemlisi,
toprak ilhak, serbest i ticaret alann geniletir, dola
ysyla da nemli ktisad karlara zarar verir. Amerika
Birleik Devletlerini fiilen Ltin Amerika'nn koruyucusu
klan Monroe Doktrini, bu bakmdan, egemen snf kar
larna, ilhaktan daha elverili gelmektedir. Siyasal fetih
ktisad bakmdan yararl grld takdirde, fethin ksa
bir zamanda yaplacana hi kuku yoktur.

Hkmdarlar teden beri, siyasal alanda iktidar ken

di ellerinde toplamaya almlar, ynetilenler ise buna
her zaman kar koymamlardr. ktidarn tek elde topla
n, eski alarn byk imparatorluklarnda nominal ola
rak, bugnn en diktatrce rejimlerindekine oranla bile
daha tamd, ama uygulama alannda bu iktidar toplan
teknik olanaklarla snrlyd. Eski a hkmdarlar iin en
nemli sorun, hareket yetenei sorunu idi. Msr ve Ba-
bil'de, byk rmaklar bu sorunun zmn kolaylat
ryordu; halbuki Pers hkmdarlklarnn hareket yetenek
leri yollara balyd. Herodot, Sart'tan Susaya kadar uza
nan 2.400 kilometrelik, byk krallar yolunu anlatr; bu
yol zerinde bar zamannda Kral'n ulaklar, sava za
mannda da Kraln ordular yolculuk edermi. Herodot,
'Ad geen yolun esas yks yledir, diyor: Btn yol
boyunca Krala ait konak yerleri, mkemmel kervansaray
lar vardr ve yol hep insan oturan yerlerden getii iin
de gvenlik altndadr... Frikyadan1 kldktan sonra K
zdrma amak gerekir; rma aabilmek iin de, nce
burada bulunan baz kaplardan gemek zorunluu vardr.
Bu karakollar gl muhafz birlikleri bekler... KHikya2 ile
Ermenistan arasnda, kayklarla almas gereken Frat r

1 Ktahya ve Afyonkarahisar havalisinin eski ad.

2 Kilikya: Adana havalisi.
ma snr meydana getirir. Ermenistanda konak yerleri
on be tane olup, her iki konak arasndaki uzaklk 56 1/2
fersah1 kadardr. Bu konak yerlerinden birinde bir de n
beti karakolu vardr. Bu blgede drt byk rmak var
dr ve bu rmaklarn hepsi kaykla almak zorundadr...
Konak yerlerinin toplam says 111e karlmtr; bu ko
nak yerlerinin bir ou aslnda S artla Susa arasnda bu
lunabilen, dinlenme yerleridir. Herodot srdrerek, gnde
150 furlongluk2 bir hzla, (ag yukar bir ordunun hz),
yolculuun tamamlanmas tam doksan gn tutar3, de
mektedir.
Byle bir yol geni bir imparatorluun kurulmasnda
yardmc olmakla birlikte, Krala, uzak eyletler zerinde
ayrntl bir kontrol kurabilmek olanan salamad. Atl
bir haberci Sarttan Susaya bir ayda haber getirebilirdi,
ama bir ordunun Susadan kalkp S arta varmas ay
lk bir yry gerektirirdi. Bu bakmdan, yonyallar
Perslere kar ayaklandklar zaman, herhangi bir as
ker birlik Kk Asyaya girene dek, aylarca serbest ha
reket edebilmek olanana sahip bulunuyorlard. Btn
eski a imparatorluklarnda ayaklanmalar km ve bu
ayaklanmalar genellikle eylet valileri tarafndan yne
tilmitir; ak ayaklanmalar kmasa bile, fethin ok ya
kn bir tarihte yaplm olmas durumu dnda, eylet
lerin zerk bir ynetim biimi almalarnn nne geile
miyor ve bu ynetim biimi de ksa sre sonra bam
szla dnyordu. Eski an byk Devletlerinden hi
biri, bugnn byk Devletlerine azck yaklaacak kadar
bile merkezden ynetilememitir; bunun belli bal nede
ni, hzl hareket yeteneinin olmaydr.

1 Fersah: millik uzaklk. (ev. Notu)

2 Furlong: Bir kara milinin sekizde biri; aa yukar iki yz
metre. (ev. Notu)
3 V. Kitap. 52. ve 53. Blmler. Rawlinson evirisi.
 Roma mparatorluu, merkez hkmetin yollar saye
sinde nasl glendirildiini Perslerden, MakedonyalIlar
araclyla rendi. Bat ve Gney Avrupa'da, Kuzey ve
Bat Asyada imparatorun habercileri gece gndz saat
te on millik bir hzla yolculuk edebiliyorlard. Ama impa
ratorluun her eyletindeki karakollar, o eylet asker ku
mandannn kontrol altnda bulunduundan, kumandan,,
birliklerini bir yerden bir yere gtrd zaman,' bu bir
liklerin hareketinden ancak birliklerin yry yolu ze
rinde bulunan kimselerin haberi olabilirdi. Lejyonlarn hz
l hareketine karlk haberlerin ar gitmesi ounlukla
isyanclara, Romada oturan mparatora kar bir stn
lk salyordu. Gibbon, Konstantinin talyay istil etmek
iin Galyann kuzeyinden yapt yry anlatrken,
onun hareket rahatlyla, Anibalin karlat glklerin
ztln ortaya koymaktadr:
Anibal, Galyadan talya zerine yrd zaman, n
ce dalar aan bir yol buimak, sonra da dzenli ordula
ra hi bir zaman kolayca teslim olmam vah kavimler
arasndan geen bu yolu amak zorunda kald. Alpler o
alarda sadece doa tarafndan korunuyordu, bugn ise
sanatn katksyla glendirilmitir. Aradaki sre iinde,
Alpleri amaya alan generaller nadiren bir glk
ya da kar koymayla karlamlardr. Konstantin za
mannda, dalarda yaayan kyller uygarlam, itaatli
birer uyruk haline gelmi bulunuyorlard; lkede her tr
l erzak ve hayvan bol bol vardi. Romallarn Alpler ze
rinden ard yollar ise Galya ve talya arasnda e
itli ulatrma olanaklar salyordu. Konstantin, Kot (ve
ya Kott) Alpleri ya da bugnk adyla Mount Cenis yo
lunu seerek birliklerini yle hzl yrtt ki, Maxentius-
un (Romadaki) saray daha onun Ren kylarndan ayr
lp ayrlmadna ilikin doru drst bir haber alama
dan, Piemont ovasna iniverdi.
 Bunun sonucunda Maxentius yenildi ve Hristiyanlk
Devlet dini oldu. Eer Romallarn yollar daha kt ol
sayd ya da Romallar daha hzl haber iletme olanakla
rna sahip bulunsalard, dnya tarihi belki de baka tr
l olurdu.

Buharl gemiler, demiryollar ve en sonunda da uak

lar, hkmetlere, glerini byk uzaklklara ok ksa bir
zaman sresi iinde ulatrabilme olanan kazandrm
tr. Bugn Byk Sahrada ya da Mezopotamyada ka
cak bir ayaklanma bir ka saat iersinde bastrlabilir,
halbuki yz yl nce oralara ordu yollayabilmek aylar alr,
stelik ordunun, Blcistanda skender ordularnn ba
na geldii gibi, susuzluktan krlmasn nlemekte, byk
glklerle karlard.
letiim alanndaki hzllk da en aa ulam alann
daki hzllk kadar nemlidir. 1812 savanda New Orleans
muharebesi, bar andlamas yapldktan sonra, dman
ordularnn hi birinin bu bar andlamasndan haberleri
olmad iin yer ald. Yedi Yl Savalar sonunda ngiliz
kuvvetleri Kba ile Filipinleri igal etti, ama ancak bar
mzalandktan sonra Avrupann bundan haberi oldu. Tel-
igrafn icadndan nce bar zamannda eliler, sava za-
mannda da generaller zorunlu olarak byk bir hareket
serbestliine sahiptiler, zira kendilerine verilmi olan ta
limat ounlukla yeni gelimelerin ok gerisinde kalrd.
Uzak lkelerin ajanlarndan ok kere kendi bildikleri gibi
hareket etmeleri istenir, bylelikle de bunlar merkezden
ynetilen bir siyasetin ileticileri olmaktan ok daha te
de roller oynarlard.
nemli olan sadece iletiimdeki salt hzllk deil,
ama ayn zamanda, hatta bundan daha da nemli olmak
zere, haberlerin insandan daha hzl gittikleri olgusudur.
.Daha yzyl ncesine dek attan hzl yolculuk edebilen bir
ey yoktu. Bir hcrydut baka bir kente kat zaman, i
ledii suun haberinden nce o kente varabilirdi. Zama
nmzda ise, haber daha hzl gittiinden, kamak zorla
mtr. Sava hafinde btn ulatrma ve haberleme ara
lar hkmetlerin kontrol altna girer, bu ise onlarn ik
tidarn byk apta arttrr.
Modern teknik, iletiimdeki hzllk kadar demiryolla
r, telgraf, motorlu aralar ve hkmet propagandas yo
luyla byk imparatorluklara eskisine oranla ok daha
istikrarl olabilme olanan salamtr. Pers satraplar
ve Roma prokonslleri, isyanlarn kolaylatracak kadar
bamszlk sahibiydiler. skender mparatorluu, sken
derin lmyle dalverdi. Attila ve Cengiz Hann impa
ratorluklar geici oldu; Avrupa lkeleri ise, Yeni Dn-
yada ellerinde bulundurduklarnn ounu yitirdiler. Ama
modern teknik sayesinde imparatorluklarn ou, d sal
dr sz konusu olmad srece eskisine oranla daha
byk gvenlik iindedir ve devrimler ancak savata ye
nilgiye uranld takdirde beklenebilir.
Teknik nedenlerin tamamyla bir ynde, yani, Devlet
iktidarn uzak yerlerde uygulamay kolaylatrma ynn
de ilemediini de gznnde bulundurmamz gerekir; ba
z bakmlardan, teknik nedenler kart sonular dourmu
tur. Anibalin ordular ulatrma yolunu amakszn yllar
ca yaayabilmilerdi, oysa modern bir ordu ayn koullar
iinde bir iki gnden fazla dayanamazd. Eskiden donan
malar, yelkenle hareket ettikleri iin ok uzun sreli ve
uzun mesafeleri iine alan harekta giriebiliyorlard, hal
buki imdi, sk sk yakt almak zorunda olduklarndan, do
nanmalar bir sten ok fazla uzaklaamazlar. Nelson za
mannda ngilizler herhangi bir blgedeki denizlere ege
men olunca, btn denizlere egemen oldular demekti;
halbuki imdi, anavatan sularna egemen olduklar halde.
Uzak Douda zayftrlar, Balta ise hi kamazlar.
 Bununla birlikte genel bir kural olarak bugn bir mer
kezden uzaklara g uygulayabilmek, eskisine oranla da
ha kolaydr. Bu ise. Devletler aras rekabeti younlatr
mak ve - bir utku sonucu Devletin bymesi ille de onun
etkinliini azaltmad iin - utkuyu daha kesin klma so
nucunu dourur. Bir Dnya Devleti bugn iin teknik ba
kmdan mmkndr ve ok cidd bir sava sonunda ut
kuyu kazanan, ya da daha byk bir olaslkla, ntralist
devletlerin en gls tarafndan kurulabilir.

ktidar koyuluu ya da (baka bir deyimle) rgt yo

unluu ile ilgili sorunlar karmak ve nemlidir. Her
uygar lkede Devlet, eski zamanlardakine oranla ok da
ha etkindir; Rusya, Almanya ve talyada Devlet, insanlar
ilgilendiren hemen her eye karr. nsanlar iktidar sev
diklerine ve ortalama olarak iktidar ellerine geirenler onu
herkesten ok sevdiklerine gre, Devleti kontrol altnda
bulunduranlarn, normal koullarda. Devletin topraklar
kadar i etkinliklerini de arttrmak istemeleri beklenebi
lir. Devletin ilevlerini geniletmek iin elle tutulur neden
ler bulunduundan, sradan vatandalar da Devletin bu
konudaki isteini olumlu karlama eilimindedirler. Bu
nunla birlikte, sradan vatandalarda yine de belirli bir
bamszlk istei vardr ve bu istek, belirli bir noktada.
Devlet rgtnn daha ok younlamasn hi deilse
geici olarak nleyecek kadar g kazanr. Bunun sonu
cunda ise vatandalarn bamszlk ak ile memurlarn
iktidar ak arasnda - rgtler belirli bir younlua ula
t zamGn - hi deilse geici bir denge kurulur, yle ki.
rgtler byd zaman bamszlk ak, rgtler k
ld zaman ise memurlarn iktidar ak daha byk bir
g olarak ortaya kar.
Bamszlk ak, bir ok durumlarda, d mdahale
ye kar soyut bir honutsuzluk deil, hkmetin iine ge
len her trl kontrolden - yasaklamalardan, askerlik y
kmllnden, dine uymaya zorlamaktan, ve daha bir
sr kontrol biiminden - nefret eklinde grlr. Bazen
bu gibi duygular, propaganda ve eitim yoluyla yenilir,
bu da kiisel bamszlk akn belirsiz bir derecede za
yflatr. Modern toplumlarda birrneklii salayabilmek iin
bir ok gler - okullar, gazeteler, sinema, radyo v.b. -
i birlii yapar. Nfus younluunun da etkisi ayndr. Bun
dan dolay bamszlk duygusuyla iktidar ak arasnda
ki bir anlk dengenin durumu, modern koullarda, gittik
e iktidar tarafna yatma eilimi gsterir ve bylelikle to
taliter Devletlerin yaratlmasn, yaratldktan sonra da ba
ar kazanmasn kolaylatrr. Eitim yoluyla, bamsz
lk ak, bugn iin snr kestirilemeyecek bir derecede
azaltlabilir. Devletin ierdeki iktidarnn, bir ayaklanma
ya yol amakszn ne kadar arttrlabileceini kestirmek
de olanakszdr; bununla birlikte, belirli bir zaman sre
si iinde bu iktidarn, bugn en otokratik Devletlerde
ulalm bulunan noktann bile ok stnde bir noktaya
ulaabileceinden kuku duymak iin bir neden yoktur.

Devletten baka btn rgtler, esasnda u ana ka

dar gzden geirdiimiz cinsten yasalara bamldr; ara
da bir tanecik fark vardr: Devletlerden baka rgtler
zor kullanamazlar. Kulpler gibi, iktidar drtlerinin do
yurulmasna ok az olanak veren rgtleri geiyorum. Bi
zim amacmza en uygun rgtler, siyasal partiler, Kili
seler ve irketlerdir. Amalarnn gerekleebilmesi umu
du ne kadar az olursa olsun, btn Kiliseler dnya apn
da olma amacn gderler; ayn zamanda bunlarn byk
bir blm, yelerinin - evlilik, ocuklarn eitimi gibi - en
zel ilerini dzenlemeye, de clriar. Kiliseler olanak
bulduka, Tibette, St. Peter vakfnda ve Reformasyon s
rasnda bir dereceye kadar Bat Avrupada olduu gibi,
Devletin ilevlerini zor kullanarak ele geirmilerdir. Ki
liselerin iktidar drtlerini, birka ayrklk dnda, sa
 dece frsat yokluu ve kfr veya bln biiminde or
taya kacak bir ayaklanma korkusu snrlamtr. Bunun
la birlikte, bir ok lkelerde milliyetilik. Kiliselerin ikti
darn azaltm ve o zamana kadar doyurulma olanakla
rn sadece dinde bulabilen bif ok duygular Devlete ak
tarmtr1. Din gcnn azalmas milliyetiliin ortaya
kna ksmen yardm etmise, ksmen de milliyetiliin
glenmesi, din gcnn azalmasna ve milliyeti Devlet
lerin glerinin artmasna neden olmutur.
Siyasal partiler daha son zamanlara dek ok da
nk birer rgttler ve bu yzden yelerinin etkinliklerini
kontrol etmek iin fazla bir giriimde bulunamyorlard.
On dokuzuncu yzyl boyunca Meclis yeleri ounlukla
kendi Parti liderlerine kar oy kullanmlar bu yzden de,
bu kar oy kullanlarn dourduu blnmeler btn tah
minleri geride brakmtr; halbuki bugn, benzer bir du
rumun yarataca sonular az ok kestirilebilir. VValpole,
North ve Pittlerin k parayla satn alma yoluna ba
vurarak, yandalarn bir dereceye kadar kontrol edebil
milerdi; ama yolsuzluklar azaldktan, sonra, siyaset h
l aristokratik bir kimlik tad halde, hkmetler de,
parti liderleri de ar basacak etkili bir yol bulamadlar.
Bugn zellikle i Partisinde yeler partiye ortodoks-
a bir yeminle baldrlar ve bu yeminin bozulmas hem
siyasal yaamn sona ermesi, hem de para yitirme sonu
cunu -dourur genellikle. i Partisinde iki trl ballk
istenir; aka belirtilmi grlerde- programa ballk;
gn gnne izlenen siyasette liderlere ballk. Prog

1 Joseph Chamberlaini gmrk tarifelerinde reform gerek

tii grne getirmekte arac rol oynayan mteveffa W.
A. S. Hewins bana atalarnn ateli birer Katolik olduklar
n, ama onlarn duygular kendilerini nasl Kiliseye bala
msa, kendi duygularnn da kendisini Britanya mpara
torluuna baladn sylemiti. Bu tipik bir gelimeydi.
ram nominal olarak demokratik bir yoldan kararlatrlmr-
tr, ama yine de, perde arkasnda kalmay yeleyen bir
ka kiinin byk apta etkisi altnda kalmtr. Meclis:
ya da hkmet almalarnda program uygulayp uygu
lamamak liderlere braklmtr; eer liderler program uy
gulamamay yelerlerse, bu szden dn, liderlerin ar
dndan gidenlerin - byle bir eyin yer aldn konuma
larnda inkr da etseler - oylaryla desteklemek grevleri
vardr. Liderlere, sradan yandalarna kar yrmek ve
yaptrm uygulamak zorunda kalmakszn reform savunu
culuu yapmak iktidarn veren, ite bu sistemdir.

Bununla birlikte, btn siyasal partilerde rgtlenme-

younluunun byk apta artm olmasna karn, bu ar
t, demokratik partilerde, Komnistlere, Nazilere ve Fa
istlere oranla llemeyecek kadar azdr. Komnist, Na
zi ve Faist partiler, tarihsel ve psikolojik ynden siyasal
partilerden deil, gizli cemiyetlerden gelimilerdir. Otok-
ratik hkmetin iktidarda bulunduu yerde radikal dei
iklikleri hedef tutan kiiler ister istemez gizli almak
zorundadrlar ve bir araya geldikleri andan itibaren de, iha
net korkusu bunlar ok sert bir disipline yneltir. Casus
lara kar gvenlik iinde bulunmak bakmndan bunlarn
yelerinden belli snrlar dna kmayan bir yaay d
zeni istemeleri doaldr. Tehlike, gizlilik, ekilmekte olan
aclar ve gelecekte utku kazanma umudu bu parti ye
lerinde yar dinsel bir ycelmilik duygusunun domasna
yol aar ve partiler bu duyguya abuk kaplanlar kendi
ne eker. te bundan tr amalar anarizm bile olsa,,
gizli bir devrim cemiyetinde, ok iddetli bir despotluun
ve genellikle siyasal etkinlik alan iinde dnlen l
leri ok aan bir denetimin bulunmas olasdr. Napol-
yonun dnden sonra talyada gizli cemiyetler mt
hi oalmt ve bunlara baz insanlar devrimc kuram,,
baz insanlar da su ileyebilme olana ekiyordu. Te
rr dneminin geliiyle ayn ey Rusyada da oldu. G3*
rek Rus Komnistlerinin, gerek talyan Faistlerinin ka
falarnda gizli cemiyet anlay derin bir iz brkmt ve
Naziler kendilerine onlar rnek aldlar. Bunlarn eitli
.liderleri hkmeti ellerine geirince, vaktiyle partilerini
hangi ruhja ynettilerse, Devleti de ayn ruhla ynetme
ye kalktlar. Bunlar, btn dnyadaki yandalarndan bu
ynetim ruhuna uygun bir boyun ei istediler.

Marxa, iktidarn gleri ve yasalaryla ilgili grr

lerini esinleyen ey, ktisad rgtlerin hacimce by
meleri' olmutur. M arxn bu konuda sylediklerinin o
u doru kmtr, ama bu sadece ktisad ilevleri bu
lunan rgtler iin deil, iktidar drtlerine doyurulma
olana salayan btn rgtler iin dorudur. retim ala
nnda eilim, byk bir Devlete ve o devletin uydularna
kout trstler yaratmak yolunda ojmu, ama silh endst
risi dnda, dnya apnda trstlerin kurulmasna nadiren
yol amtr. Gmrk tarifeleri ve koloniler, byk ticaret
ve sanayi rgtlerini Devletle sk ilikiler kurmak zorun
da brakmtr. ktisad alanda yabanc istillar, istily ya
pacak trstlerin mensup olduu ulusun asker gcne ba
ml hale gelmitir; yabanc ktisad istillar artk, ok s
nrl bir ereve dnda, hi de eskisi gibi salt ticar re
kabet yntemleriyle yrtlmemektedir. talya ve Alman
yada byk ticaret rgtleriyle Devlet arasndaki iliki
ler, demokratik lkelerdekinden ok daha aktr, ama
byk ticaret rgtlerinin Devleti Faist idarelerde. n-
gilteredekinden, Fransadakinden veya Amerika'dakinden
daha ok kontrol altnda bulundurduunu sanmak da yan
ltr. Tam tersine, talya ve Almanya'da Devlet baka
her alanda olduu gibi, ticaret alannn da stne kmak
iin, byk i evrelerinin gzn Komnizmle korkutmu
tur. rnein imdi talyada byk apta varlk vergisi
toplanmaktadr, halbuki ngilterede i Partisi ok daha
akla yakn bir l iinde byle bir nlem nergesi getir
dii zaman kapitalistler yaygaray basmlar ve nergenin
yasalamamasn salayabilmilerdi.
ki rgt, birbirinden ayr, ama uyumaz olmayan
amalarla bir araya geldikleri zaman ortaya kan sonu,
bu iki rgtn tek tek meydana getirdiklerinden ya da
ikisinin tek tek iktidarnn toplamndan daha byk bir
iktidardr. Birinci Dnya Savandan nce reat Northern
demiryolu irketinin trenleri Londra-York arasnda, North
Eastern York-Newcastle arasnda, North British trenleri de
Newcastle-Edinburg arasnda iliyordu; imdi btn bu ir
ketlerin bir araya gelmesiyle kurulan LNER irketinin tren
leri btn bu yolu bir batan bir baa gemektedir ve bu
irketin iktidar hi kukusuz, eski irketin ayr ayr
meydana getirdikleri iktidarn toplamndan daha byk
tr. Eer btn elik endstrisi de, elik retiminden ge
mi yapmna kadar, byle bir tek irket tarafndan kontrol
edilseydi, daha byk bir stnlk kazanlm olurdu.
te bundan tr, birlemeye doru doal bir eilim var
dr; bu eilim sadece ktisad alana zg de deildir. Bu
sre, en gl rgtlerin, zellikle de Devletin, btn
teki rgtleri kendi bnyesinde eritmesi sonucunu ve
rir. Eer eitli Devletlerin amalar birbiriyle bu derece
uyumaz olmasayd, ayn eilim Dnya Devleti'nin kurul
masna yol aard. Ne var ki, bu amalar, tek tek ya da
bir arada, ulusal iktidardan daha az nemli sayldndan,
eitli Devletlerin amalar atmakta, birleme yoluyla
ileriye gtrlememektedir. Bundan dolay bir Dnya Dev
leti'nin ancak dnyann, ulusal amalar gden bir tek Dev
let tarafndan istils sonucu olarak ya da sosyalizm ve
sosyalizmden komnizme gei gibi, milliyetilii aan bir
akidenin ilk zamanlarndaki hali iinde bulunduunun ev
rensel olarak kabul edilii yoluyla gereklemesi umula-
bilir - tabi, eer byle bir ey umulabilirse
 Milliyetiliin, Devletlerin bymesini snrlay, par
ti siyaseti ve dinde de grlen en nemli bir snrlama
rneidir. Bu blmn bandan beri, rgtleri, amalarn
dan bamsz bir yaamlarrvarm gibi ele almaya ura
yorum. Bunun bir noktaya kadar mmkn olabileceine
iaret etmeyi nemli gryorum; ama hi kukusuz bu
ancak bir noktaya kadar mmkndr. O noktadan sonra,
rgtlerin yant verdii tutkular gznnde bulundurmak
zorunluu vardr. Bireylerin istekleri eitli gruplar iinde
toplanabilir ve her grup, psikoloji bilginlerinin 'duygu' de
dii eyi meydana getirir. Siyasal bakmdan nem ta
yan duygular ele alrsak, yuva sevgisi, aile sevgisi, va
tan sevgisi, iktidar sevgisi, elence sevgisi v.b. vardrr
acdan korkma, tembellik, yabanclardan holanmama,
yabanc akidelerden nefret gibi itici duygular da vardr.
Bir insann herhangi bir anki duygular onun yaratl
nn, gemiinin ve o anda iinde bulunduu koullarn
karmak bir rndr. nsanlarn bir araya gelmek yoluy
la daha iyi doyurabildikleri her duygu, bir frsat kt m,
bu duygunun doyurulmasn ama tutan bir ya da daha
ok sayda rgtn domasna yol aar. rnek olarak
aile duygusunu ele alalm. Bu duygu, konut, eitim, ya
am sigortas ve bunlar gibi bir ok ailelerin ortak kar
larn oluturan bir ok hususlar gerekletirmek ama
cn gden rgtlerin tasarlanmasna yol am veya ta
sarlanmasnda yardmc olmutur. Ama yine bu duygu
-imdi olduundan ok, eski zamanlarda- tpk Manta-
gue'lar ve Capulet'lerin haklarn korumakla ykml r
gtler gibi, baka ailelerin zarar pahasna bir tek ailenin
karlarn temsil eden rgtlerin domasna da yol a
mtr. Hanedana dayal Devlet de ite bu cins bir rgt
t. Aristokrasiler, belirli ailelerin, toplumun geri kalarv
blm zararna kendi ayrcalklarn korumak iin kur
duklar birer rgttr. Bu gibi rgtler her zaman, az ve
ya ok, - korku, nefret, aalama gibi - itici duygular
liyondrr. Bu duygular gl olduklar zaman da, rgt
lerin bymesine engel olutururlar.
Teoloji, bu snrlamann rnekleriyle doludur. Yahu-
diler, Hristiyanln balang dnemindeki iki yzyl d
nda, Milletleri1 Yahudi dinine sokma istei duymam
lard; kendilerini Tanrnn Setii Kavim saymalarndan
ileri geien stnlk duygusu onlara yetiyordu. Japonya
nn dnyada ilk yaratlan lke olduunu vaazeden into
dini, Japon olmayanlar iin dnlm bir din deildir,
ya da dnlmemi olmas akla yakndr. Cennete var
dklar zaman, cennetmekn kiilerin huzurunu bozma
snlar diye orada bakalarnn da bulunduunu renme
lerine engel olunan Eski Din taraftarlarnn yksn her
kes bilir. Ayn trden bir duygu daha uursuz bir biim
alabilir; kfr ileyenlere ceza veren kimseler, ceza ver
mekten ylesine zevk duyabilirler ki, bunlar kfr ileyeni
kalmam bir dnyay dayanlmayacck kadar skc bula
bilirler. Ayn ekilde, Hitler ve Mussolini de, en soylu in
san etkinliinin sava olduunu vaazettiklerine gre, b
tn dnyay fethetseler, dvecekleri bir tek dman kal
masa, mutsuz olurlard. Bunun gibi, bir parti sz gtr
mez bir stnlk kazand andan itibaren, parti siyaseti
de ilgi ekici olmaktan kar.
Bylece, bireylerin gurur, kskanlk, nefret, aala
ma ya da yarma zevki gibi gdlerine seslenen bir r
gt, dnya apnda bir nitelik kazand zaman amacn
gerekletiremez. Byle tutkularn gl olduu bir dn
yada, dnya apnda nitelik kazanan bir rgt, kurulu
larnda etken olan amac yitirmi olacandan, kesinlikle
dalr.

1 Dinsel edebiyatta Milletler, Yahudi olmayan uluslar an

lamna; Yahudilere gre ise putperestler anlamna gelmek
tedir. (ev. Notu)
 Buraya kadar sylediklerimizden de anlalaca ze
re, biz rgtlerin ynetim kadrosunun duygularndan ok,
rgtlerin sradan yelerinin duygulan zerinde durmakta
yz. Bir rgtn amac ne olursa olsun, onun yneticileri
iktidardan haz duyarlar ve bundan tr, teki yelerin
karlaryla zde olmayan karlara sahiptirler. Bu ba
kmdan, bir hkmette dnyay fethetme istei, byk bir
olaslkla, yelerin bu konudaki isteklerinden daha g-
ldr.

Bununla birlikte, ibirlii yoluyla gerekletirilecek

duygular kendinde toplayan rgtlerle, amalarnda at
ma bulunan rgtlerin ileyi yasalar arasnda nemli bir
ayrlk vardr. Bu ok geni bir konudur, bense imdilik
sadece rgtlerin amalar dikkate alnmakszn, ne dere
ceye kadar incelenebileceine parmak basmakla yetini
yorum.

uraya kadar rgtlerin bymesinden ve rakiplerle

rekabete girimesinden sz ettim. Darwinci analojimizi
tamamlayabilmek iin rgtlerin bozulmasndan ve ya
lanmasndan da bir para sz etmemiz gerekiyor. nsan
olunun lml olduu gerei, rgtlerin de mutlaka
lml olmas iin bir neden deildir, ama yine de rgt
lerin ou lr. rgtler bazen dardan gelen etkiyle,
aniden lrler, ama benim imdilik zerinde durmak iste
diim bu deil. Benim zerinde durmak istediim, yal
adamnkini andran, hareket zayfl ve arldr; buna
eski rgtlerde sk sk rastlanr. Bunun en gzel rnekle
rinden biri, 1911 devriminden nceki Cin mparatorluu
dur. Bu imparatorluk, gelmi gemi en eski hkmetti;
Romallar zamannda ve Hilfetin gl dnemlerinde as
ker stnlk gstermiti; yksek bir uygarlk geleneine
ve hkmetin, eleme snav yoluyla seilen yetenekli in
sanlar tarafndan ynetilmesi eklinde, ok eskiden kalma
 bir yrtme sistemine sahipti. Bu imparatorluun k
nn nedenleri, geleneinin gcnde ve yzlerce yllk
alkanln taeydaha getirdii zorbalktayd. Cin mpara-
torluundaki aydnlar, Bat uluslaryla ak atabilmek iin
Konfys Klsiklerinden daha baka bilgilerin gerekti
ini, ya da yar barbar uluslara kar ie yarad gr
len ata szlerinin AvrupalIlar karsnda etkisiz kalaca
n anlayamyorlard, anlamalarna olanak da yoktu. Bir
rgt yalandran ey, baarya dayanan alkanlktr;
yeni koullarla karlald zaman, alkanlk artk silki
lip atlamayacak kadar g kazanm bulunmakta, al
kanlk silkilip atlamayaca iin de yeni koullara uyu-
lamamaktadr. Devrim zamanlarnda, kumanda etme al
kanl bulunanlar, artk alkanln boyun edirici nite
liine gvenemeyecekleri gnn geldiini hi bir vakit
zamannda farkedemezler. Ayrca, yceltilmi kiilerin,
balangta yetkilerinin onay anlamnda zorla saladk
lar sayg, zamanla kat bir etiket halini alr ve bu etiket
o ycelmi kiileri eyleme zorlayarak, baar iin gerekli
bilgiyi edinmelerine engel olur. Kral oluncaya kadar or
dular ynetenler. Kral olduktan sonra kutsallk kazandk
lar iin artk ordu ynetmezler; onlara holarna gitme
yecek gerekler de sylenmez, zira o gerei syleyeni
idam ettirebilirler. Krallar, zamanla sadece birer simge
haline gelirler, gnn birinde de halk uyanr ve Kraln,
hi de deerli bir eyin simgesi olmadn anlar.

Bununla birlikte, btn rgtlerin lml olmalarn

gerektiren bir neden de yoktur. rnein, Amerikan Ana
yasas herhangi bir insana ya da insanlar grubuna, ca
hillie ya da iktidarszla yol aacak cinsten bir sayg
alamad gibi. Yce Mahkemeyle ilgili baz durumlar
dnda, yeni koullarn benimsenmesine engel olabilecek
ata szlerine veya alkanlklara da hemen teslim olmaz.
Byle bir rgtn belirsiz bir zaman boyunca srmemesi
iin hi bir belirgin neden yoktur. Bundan tr ben y
le dnyorum ki, rgtlerin ou ya katlklar yznden
ya da d nedenlerle ldkleri halde, bu lm kanlmaz
klan, ze ilikin bir neden bulunmamaktadr. te bu nok
tadan itibaren biyolojik analoji, eer fazla zorlanrsa, bi
zi yanlgya gtrebil'r.
 X II. Blm
YNETMLERN YETKELER
VE BMLER

Bir rgtn, amac dndaki en nemli belirgin nite

likleri unlardr: (1) byklk, (2) yeler zerindeki yet
ke, (3) ye olmayanlar zerindeki yetke, (4) ynetim bi
imi. Byklk konusu zerinde gelecek blmde dura
cam; bu blmdeki konumuzu, teki belirgin nitelikler
meydana getiriyor.
Devlet dnda, meru saylan rgtlerin, yeleri ze
rindeki yetkeleri yasayla kesin olarak snrlandrlmtr.
Bir avukat ya da dava vekiliyseniz barodan karlabilir,
hekimseniz kadro d braklabilir, yar atlar sahibiyse
niz, yarlara girmekten menedilebilirsiniz. Bu cezalarn
hepsi, ayn zamanda onursuzluk da getirir ve ilk b
yk bir ktisad skntya yol aabilir. Ama mesleinizde
ne kadar sevilmeyen bir insan olursanz olunuz, meslek-
dalarnz size, mesleinizi uygulattrmamaktan fazlasn
ynpamazlar. Eer politikacysanz, rgt mekanizmasna
bal olmanz gerektir; ama yine de sizin baka bir partiye
girmenize ya da meclis almalarndan uzakta skin bir
yaam srmenize engel olmazlar. Devlet dndaki rgt
lerin yeleri zerindeki yetkeleri, rgtten atma hakkna,
dayanr ve bu yetkeler atlmaya esas olan ktleme ile
atlmann dourduu mal skntnn derecesine gre az
ok iddetli olur.
 Devletin vatandalar zerindeki yetkeleri ise, anaya
sa hkmlerinin keyf tutuklamay, ya da gasp menedii
dnda, snrszdr. Amerika Birleik Devletleri'nde hi bir
vatanda, yasann ngrd sreten gemeksizin (r
nein, belirli kiinin, onu lm cezasna, zgrlk ya da
malndan yoksun braklma cezalarna mstahak saydra
ca nceden iln edilmi bir fiili ilediinin trel makam
lara gsterilmesi) lm cezasna, zgrlkten ya da mal
dan yoksun braklma cezalarna arptrlamaz. ngiltere'
de Devletin yrtme organnn yetkeleri de byle snrl
olmakla birlikte, yasama organ kadir-i mutlaktr: Yasama
organ, filancann falan suu ilediinin kantlanmas ge
reini duymakszn, onun lm cezasna, zgrlnn ya
da malnn elinden alnmas cezasna arptrlabilmesini
mmkn klan bir yasay meclisten geirebilir. Meden
Haklar Kaldrma Yasas1 biimindeki bu yetke sayesinde,
Meclis, hkmeti kontrol altna alma olanan sala
mt. Hindistan'da ve totaliter Devletlerde bu yetke yrt
me organna aittir ve rahatlkla uygulanr. Bu, gelenee
uygun bir durumdur ve baz Devletler bu salt iktidarlarn
nsan Haklar doktrini dolaysyle yitirmilerdir.
rgtlerin, yeleri olmayanlar zerindeki yetkelerini
tanmlamak daha zordur. Bir Devletin yabanclar zerin
deki yetkeleri savaa ve sava ama korkutmasna da
yanr; bu, gmrk tarifelerine, muhaceret yasalarna bile
uygulanabilir. in'de, gerek gmrk tarifeleri, gerek mu
haceret yasalar, inin savata yenilgisi sonucu imza
lanan andlamalarla dzenlenmitir. Bir Devletin baka
bir Devlet zerindeki yetkelerini asker gten yoksunluk
dnda hi bir ey smrlayamaz; yeteri kadar bir stnlk
kazanld m, btn bir nfusun yokedilmesi ya da ko

1 ngilterede, lm cezasna arptrlanlarn veya vatana h

yaneti grlenlerin medeni haklarnn, mal ve mlknn
elinden alnmasn ngren Kanun. (ev. Notu)
vulmas karar alnabilir, ounlukla da alnmtr, rne
in, Hoea Kitabn, Babillilerin tutsaklann ve yok edil
meyen Amerikal Kzlderililerin, snrl toprak paralar ii
ne kapatln gznne alalm.

zel rgtlerin kendi bnyeleri dndaki yetkelerini

Devlet genellikle kskanlkla karlama eiliminde oldu
undan, rgtlerin bu gibi yetkeleri de ounlukla yasa
ddr. Bu yetkeler balca boykota ve daha ar biim
lerdeki yldrma yollarna dayanr. Bu gibi terrc etki
leme yollar genellikle bir devrimin ya da anarinin prel
ddr. rlandada cinayetler nce toprak aalarnn, sonra
da ngiliz egemenliinin yklna yol at. arlk Rusya-
snda devrimciler geni apta terrc yntemlere daya
nyorlard. Naziler yasa d kaba g uygulamalaryla ken
dilerine yol atlar. Bugn de, ekoslovakyada, Henlein-
in partisine katlmayan Alman asll halk, 'kara listeye ge-
irildin, veya 'senin de sran gelecek, yollu korkutma
mektuplar almaktadr; Almanlarn Avusturyay igali s
rasnda, Almanlara muhalif olanlarn balarna neler gel
diini dnenler zerinde de bu gibi korkutma mektuplar
etkileyici olmaktadr. Bu gibi yasa d hareketlerle baa
kamayan bir Devlet er ge bunun zntsn eker.
Eer yasa d hareketler belirli siyasal program olan bir
rgtten geliyorsa, bu bir devrimle sonulanabilir; yok,
haydut etelerinden veya bakaldrm askerlerden geli
yorsa, tam bir anari iine, kargaalk iine dmek ola
sl vardr.
Demokratik lkelerde en nemli zel rgtler ktisa
ddir. Bunlar, gizli cemiyetlerin tersine, dmanlarn
lmle korkutmayp, sadece ala mahkm ettikleri iin,
terrclklerini yasa dna dmeden yrtebilirler. Bu
rgtler -apak anlatlmak zorunluu bulunmayan- bu
gibi korkutmalarla, rnein son zamanlarda Fransada ol
duu gibi, hkmetleri bile ok kere dize getirmilerdir.
zel rgtler, kendilerinden olmayan bireylerin lmeyecek
kadar karnlarn doyurup doyuramayacana karar vere
bildikleri srece. Devletin yetkesinin ok cidd bir biimde
snrlandrld apaktr. En aa Rusyada olduu ka
dar, Almanya ve talyada da Devlet bu konuda zel ser
mayeye stn gelmitir.
imdi ynetim biimleri konusuna geiyorum; bu ko
nuya, tarih zamanlar iinde temel rgtn en eski, en
-basit ve en yaygn biimi olan mutlakiyet sistemiyle ba
lamam da doaldr. Burada kral ve despot hkmdar ara
snda bir ayrm yapacak deilim; ben sadece, ister ka
ltsal bir kral olsun, ister hkmdarlk orununu zor yo
luyla ele geirmi bir kii olsun, tek adam hkmdarl
zerinde duracam. Bu ynetim biimi, Asyada, Babil-
lilerde tarih kaytlarnn balangcndan Pers hkmdar
lklarna, oradan MakedonyalIlarn, Romallarn egemenlii
ne, Hilafete ve Byk Mool1 dnemine kadar hep sr
mtr. Geri inde, kitaplar yakan, ih Huang Ti'nin (M.
. 3. yzyl) hkmdarl dnda, mparator mutlak h
kmdar deildi ve aydnlar ounlukla mparatoru alt
edebiliyordu. Ne var ki in teden beri, her konuda kural
larn dnda kalm bir lkedir. Gnmzde, her ne ka
dar mutlak hkmdarlklar ortadan kalkma yolunu tut
mu ise de, mutlak hkmdarla ok benzeyen ynetim
biimleri Almanyada, talyada, Rusyada, Trkiyede ve
Japonyada hl grlmektedir. nsanlarn doal saydk
lar ynetim biiminin bu olduu anfalyor.
Psikolojik ynden bu ynetim biiminin stnlkleri
aktr. Genel olarak bir kabile ya da insan grubu fetihe
hkmdarnn ard sra gider ve hkmdarn ard sra gi
denler, onun kazand n ve onurdan kendilerine de
pay karrlar. Persler, Medese kar Sirsn ardndan

1 Timur ahfadndan Hindistan imparatoru. (ev. Notu)

giderek ayaklanmlard; skender, MakedonyalIlara ikti
dar ve servet kazandrmt; Devrim ordularn zafere Na
polyon ulatrmt. Lenin ve Hitler'in kendi partileriyle olan
ilikileri de ayn trdendir. Bir kabile ya da grubun ba
eer fatihse, o kabile ya da grup o ban ardndan iste
yerek gider ve onun baarlaryla kendini de ycelmi sa
yar; fatihe boyun eenler, ona korkuyla kark bir hay
ranlk duyarlar. Bu korku ve hayranl uyandrmak iin
ne siyasal bir eitime ne de uzlama alkanlna gerek
vardr; gerekli olan biricik igdsel toplumsal ballk,
hkmdarn ardnca gidenler arasnda ona en yakn olan
larn balldr ki, her eyin kahramann baarlarna
bal olduu gerei bunun salanmasn ok kolaylat
rr. Kahraman ld zaman, eseri de yerle bir olabilir;,
nitekim skenderin lmyle de byle olmutur; ama onun
yerine gelen birisi, eer ans varsa, o eseri daha da
ileri gtrebilir ve yeni iktidar geleneksellik,kazanabilir.

nsanlar bir toplum halinde biraraya getirecek ba

olarak, yukarda szn ettiimiz iliki dnda herhangi
baka bir ilikinin kurulmas (kumanda ve itaat ilikisi
dnda) ok zordur ve bunun zorluunu Devletleraras
ilikiler gstermektedir. Fetih yoluyla byk imparatorluk
lar haline gelen kk Devletlere ait pek ok rnek bu
lunduu halde, kendi istekleriyie federe olmu Devletlere
ait rnekler ok azdr. Filip zamannda Yunanistanda ve
Rnesans talyasnda eitli zerk Devletlerin bir derece
ye kadar ibirliine gitmeleri kendileri iin lm kalm
konusu olduu halde, bu ibirlii salanamamt. Ayn
ey bugnn Avrupas iin de sylenebilir. Kumanda "et
mek, ya da. sadece bamsz kalmak alkanlna sahip
insanlar, gnll olarak yabanc bir otoriteye boyun e
dirmek ok zordur. Byle bir ey ancak, kk bir gruj
bun ounluk zararna byk kazanlar elde etmeyi um
duu ve liderlerine, giriim inisiyatifini onun ellerine bra
 kacak kadar gvendii, korsanlar etesi iinde gerekle
ebilir. Toplumsal Szlemeden domu bir ynetimden
ancak bu gibi bir durumda sz edilebilir, ama o zaman da
sz konusu szleme Rousseau'nun szlemesi deil,
Hobbes'un szlemesi, yani vatandalarn (ya da korsan
larn) kendileriyle liderleri arasnda yaptklar szleme
deil, sadece kendi aralarnda, birbirleriyle yaptklar sz
lemedir. Burada psikolojik bakmdan nemli olan nokta,
insanlarn byle bir szleme yapmaya, ancak yama ve
fetih iin byk olanaklar bulunduu zaman istekli olu
lardr. Genellikle apak biimde olmamakla birlikte, mut-
Gk hkmdar olmayan krallarn bir sava kazanmakla
daha mutlak hale gelebilmelerini salayan ey, ite bu psi
kolojik mekanizmadr.
Bu dncelerden karlacak sonu udur: Bir h
kmdarn keyf iktidara sahip olabilmesi iin tahta yakn
bir arkadalar etesinin bunu candan gnlden onama
lar gerektii halde, hkmdarn uyruklarnn ounluu
genellikle nce korkudan, daha sonra da bir alkanlk
ya da gelenek yznden boyun eerler. Toplum Szle
mesi, tamamyla masals olmayan biricik anlam iinde,
fatihler aras bir szlemedir ve bu szleme, fatihler fet
hin salad kazanlardan yoksun olduklar anda, raison
detreini yitirir. Uyruklarn ounluu sz konusu olduu
zaman ise, iktidar bir tek kabilenin tesine taan bir kra
la boyun eiin asl nedeni onama deil, korkudur.

Hkmdara en yakn grupta bulunanlarn ballk ne

denleriyle halktaki korku nedenleri son derece basit oldu
u, kolaylkla da yaratlabildii iin, zerk Devletlerin ge
nilemeleri hemen hemen her zaman gnll federasyon
yoluyla deil, fetih yoluyla olmutur; mutlakiyet ynetim
lerinin tarihte bylesine byk bir rol oynamalarnn ne
deni de budur.
Bununla birlikte, monarilerin ok zayf noktalar da
vardr. Eer bu ynetim kaltsal ise, hkmdarlarn yete
nekli kimseler olmay srdrmeleri olasl azdr; eer
hkmdarn yerine kimin geecei konusunda kesin bir
yasa yoksa, bu sefer de hanedanlar aras bir i sava
kabilir. Douda bir hkmdar genellikle tahta kar k
maz, erkek kardelerini ldrtmekle ie balar; ama kar
delerden biri kaarsa, idamdan kurtulmasn salayabi
lecek biricik ans oiarak hemen taht zerinde hak iddia
snda bulunur. rnein, Mainucci'nin, Byk Mogollar an
latt Storic do Mogor adl eserinde, Byk Mool m-
paratorluu'nu baka her eyden ok taht kavgalarnn
zayflatt aka belirlenmitir. ngilterede de Gl S a
valar ayn treyi gsterir.
te yandan, monari eer kaltsal deilse, i sava
olasl daha da artar. Bu tehlikenin eri gzel rneini.
Roma mparatorluu'nun, Commodusun lmnden Kons-
tantin'in tahta kna kadarki dnemi verir. Bugne dek
bu sorunun zm iin sadece bir tek baarl yntem
dnlebilmitir, bu da Papann seili yntemidir. Ne
var ki, bu, demokrasiden hareket eden bir gelimenin
en son snrdr; ama buna karn. Byk Blnme, bu
yntemin bile kusursuz olmadn gstermektedir.

Monarinin daha da cidd bir zayfl, bu ynetimin

genellikle uyruklarnn karlarna - bu karlarn kraln
karlaryla zde olmas, hali dnda- kaytsz kalmas
dr. kar zdelii sadece bir noktaya kadar var olabilir.
Kraln, i anariyi bastrmakta kar vardr, bu bakm
dan, anari olasl artt zaman, uyruklar iinde yasaya
bal olanlar kral destekliyeceklerdir. Uyruklarn zengin
olmasnda da kraln kar vardr, zira zengin uyruklardan
daha ok vergi alabilir kral. D lkelerle savatan kral
utkuyla kt srece, kraln karlaryla uyruklarnn
karlar zde saylabilir. Kral egemenlik snrlarn geni
lettii srece, kraln efendiden ok lideri bulunduu, tah
ta en yakn grup, kraln hizmetinde bulunmay kendi
karlarna elverili sayacaktr. Ne var ki krallar iki neden
le yoldan saparlar: Gurur, ve kumanda iktidarn kaybet
mi bulunan bir yakn gruba gvenme. Gurura bakalm:
Her ne kadar Msrllar Ehramlarn ykne dayanabildiler-
se de, Franszlar, Versailles ve Louvre'un lksne dayana
mayp en sonunda homurdanmaya baladlar; ahlklar
da teden beri saraylarn lksne kar kmlardr. Apok-
rifada bize, arap ktdr, kadnlar ktdr, kral kt
dr, deniliyor.

Monarinin bozuluunun br nedeni daha da nem

lidir. Krallar, halk topluluunun belirli bir blmne g
venme alkanln edinirler; bu belirli blm aristokrasi.
Kilise, burjuvazinin yksek katmanlar, ya da Kazaklar gi
bi, coraf bir grup olabilir. ktisad ve kltrel deiiklik
ler kraln tuttuu grubun iktidarn yava yava azaltr ve
halk katnda bunlarn uyandrd nefretten krala da bir
pay der. Hatta krai, l. Nikola gibi, tamamyla ondar>
yana olan gruplarn desteini yitirecek kadar aklszlk da
gsterebilir; ne var ki, bu kural d bir durumdur. I. Char
les ve XIV. Louis'yi aristokrasi destekledii halde, orta s
nf tutmad iin dmtr bu krallar.

Bir kral ya da despot, i siyasette srgit kurnaz, d

siyasette de srgit baarl olursa iktidarn koruyabilir.
Eer hkmdarn yar tanrsal bir nitelii varsa, haneda
n belirsiz bir zamana kadar uzayabilir. Bununla birlikte
uygarln gelimesi onun tanrsallk niteliine olan inan
ca bir son verir; savata yenilgiden her zaman kurtulmak
mmkn olmad gibi, siyasal kurnazlk da sadece h
kmdarlara zg bir ey deildir. Bundan tr, eer d
ardan bir saldr olmazsa, er ge bir devrim kar ve
monari ya alaa edilir, ya da iktidar elinden alnr.

Mutlak monarinin yerine, onun doal ardl olarak

oligari geer. Ama oligari eitli biimlerde olabilir; bu,,
kaltsal bir aristokrasi egemenlii, zenginler egemenliim
Kilise egemenlii ya da siyasal bir parti egemenlii olabi
lir. Bunlarn her biri, birbirinden ok baka sonular do
urur. Kaltsal bir toprak aristokrasisi tutucu, marur,
aptal ve zalim olma eilimindedir; bir ok nedenler ara
snda en ok bu nedenlerden tr de, kaltsal aristokra
si, yksek burjuvaziyle atmasnda hep alt olur. Or
ta Ca boyunca, btn serbest sitelerde bir eit zengin
ler ynetimi srp gitmi ve bu ynetim, ta Napolyon ta
rafndan ortadan kaldrlncaya kadar Venedikte egemen
olmutur. Bu gibi ynetimler genellikle tarihte bilinen b
tn teki ynetimlerden daha aydn, daha kurnaz olmu
tur. zellikle Venedik, entrikalarla dolu yzyllar boyunca
basiretli bir yol izlemi ve hep, btn teki Devletlerinkin-
den ok daha yetenekli bir diplomatik hizmeti emrinde bu
lundurmutur. Ticarette para, diktatrce olmayan bir yol
dan, zekyla kazanlr; baarl tccarlardan kurulu yne
timlerde de bu belirgin nitelikler aka grlr. Modern
endstri kaptan, ksmen ticaret mallarnn teknik manip-
lasyonuyla urat iin, ksmen de onun insanlarla al
veriini, ibirliine zorlanmaktan ok ikna edilmeleri gere
ken denkleriyle olan ilikileri deil, bir ordu kadar kala
balk altrlanlar kadrosuyla olan ilikileri meydana ge
tirdii iin, tamamyla deiik bir tiptir.

Kilise ynetimi veya - teokrasi denilebilecek - bir si

yasal parti ynetimi, son yllarda yeniden nem kazan
m bir oligari biimidir. Bu oligarinin St. Peter Vakf
ve Paraguaydaki Cizvit rejimi iinde daha eski bir biimi
vard, yeni biimleri ise - Mnster Anabaptistlerinin ksa
sreli egemenlii dnda - Calvinin Cenevredeki yne
timiyle balar. ngilterede, Restorasyon dneminde sona-
eren Azizler Ynetimi daha da moderndi ve bu ynetim,
New' Englandda olduka uzun srd. On sekizinci ve on.
-dokuzuncu yzyllarda bu ynetim biiminin temelli orta
dan kalkt dnlrken, ayn yntem biimi Lenin ta
rafndan canlandrld, talya ve Almanyada benimsendi,
inde de benimsenilmek zere cidd giriimlerde bulu
nuldu.
Halkn byk ounluunun cahil ve siyasal deneyim
den yoksun olduu Rusya gibi. Cin gibi bir lkede, baar
kazanan devrimciler kendilerini ok g bir durumda bul
dular. Batl llerine uygun bir demokrasinin baar ka
zanmasna olanak yoktu, inde bu yolda bir giriimde bu
lunuldu, ama bu giriim daha banda fiyaskoyla sonu
land. br yandan, Rusyadaki devrimci partilerin elin
den, blgesel aristokrasiye ve zengin orta snfa kar nef
ret beslemekten baka bir ey gelmiyordu; gerekletir
meyi dndkleri amalardan hi biri, bu snflar iin
den seilecek bir oligariyle gerekletirilemezdi. Bundan
tr devrimciler yle dediler: 'Biz, devrimi gerekletiren
parti, lke demokrasiyi sindirecek hale gelene kadar si
yasal iktidar elimizde tutacaz; bu arada da halk ken
di ilkelerimize uygun olarak eiteceiz.

Bununla birlikte sonu. Eski Boleviklerin umduklar

gibi kmad. savan, ktln ve kyllerdeki honut
suzluun zorlamalar altnda diktatrlk gittike daha sert
leirken, Leninin lmnden sonra Komnist Partisi iin
de balayan savam da, bu diktatrl Parti ynetimin
den karp, tek adam ynetimi haline getirdi. Btn bun
lar, nceden tahmin edilmesi zor eyler deildi. 1920de
yle yazmtm: 'Boleviklerin kuramna gre her lkenin
er ge, Rusyann imdi gemekte olduu yoldan gemesi
gerekmektedir. Byle bir durumda da her lke ynetimi
nin doutan zgrlk sevgisine sahip olmayan ve dik
tatrlkten zgrle geite acele etmek iin bir neden
grmeyen insanlarn eline dmesini bekleyebiliriz... Rus
y a da Bolevikler nasl yerletilerse, ylece yerleen bu
gibi adamlarn... iktidar tekelini brakmak istememeleri ve
yeni bir devrim kendilerini sprene kadar iktidarda kal
mak iin boyuna bahaneler bulmalar hemen hemen ka
nlmaz bir hal almaz m?' te byle nedenlerden tr
bir teokrasiyi, - baka bakmlardan stnlkleri olsa bile -
demokrasiye varmak iin bir adm saymak zordur.
Teokrasilerin stnlkleri, ynetim yeni akideyi tem
sil ettii vakit, bazen ok byktr, bazen de hi yoktur.
Her eyden nce, inanmlar devrimden sonra toplumsal
balln ekirdeini meydana getirirler ve temelde ayn
grleri tadklar iin kolaylkla ibirlii yaparlar; bun
dan tr, bunlar, kendi grlerinin bilincine sahip al
kan bir ynetim kurmakta zorluk ekmezler. kinci olarak.
Parti veya Kilise, daha nce de grdmz gibi, u ya
da bu nedenle demokrasinin baarszla uramaktan
kurtulamad durumda, siyasal iktidarn kendisine emanet
edilebilecei bir aznlktr, zira bunlarn aznlk nitelikleri,
soylular ve zenginler snfnn aznlk nitelikleriyle bir de
ildir. nc olarak da, inanmlar, halkn ounluundan
daha enerjik, siyasal bakmdan daha bilinli ve bir ok
durumlarda daha akll olduklarndan hemen hemen emin
dirler. Bununla birlikte baz akideler - iktidar ele geir
mi baz akideler de iinde oimak zere - i arayan se
rvenci dkntleri saymazsak, sadece budala insanlara
ekici gelir. Bundan tr zek, sadece baz teokrasiler
de belirgin nitelik olarak grlr.
ktidar sadece bir parti grubu yelerinin elinde bu
lunduu zaman, sert* bir ideolojik sansr de kanlmaz
olur. Gnlden inanmlar, yeni inanc- yaymaya alr;
tekiler ise yeni inanca d grn itibariyle uymakla
yetinirler. Birincilerin davran zeknn * zgrce uygu
lanma olanan ortadan kaldrr; kincilerin tutumu ise
ikiyzll besler. Eitim ve edebiyat klie haline ge
tirilir ve bunlarla inisiyatif ya da eletirici kafalar de
il, her eye inanan kafalar yaratlmaya allr. Eer
liderler kendi teolojilerine ilgi duyuyorlarsa, inantan sap
malar grlr ve ortodoksluk gitgide daha dogmatik bir
hal alr. Bir akidenin ok etkisi altnda kalanlar sradan
insanlardan ayran ey, bunlarn az ok soyut ve gnlk
yaantdan az ok uzak bir eyle duygulandrlabilme yete
nekleridir. Eer sevilmeyen bir ynetimi bu gibi insanlar
kontrolleri altna alrlarsa, sonu, toplumun kendi halin
deyken olabileceinden daha da yzeysel, daha da d
ncesiz hale getirilmesi olarak ortaya kar; btn d
ncelerde kaltsal olarak, geerli inanlardan sapma ye
teneinin bulunduunun ve bundan dolay btn dn
celerin tehlikeli olduunun bilinmesi, bu sonucu (yani, top
lumun dncesiz ve yzeysel klnmas) elde etmek iin
byk aba harcanmasna yol aar. Bir teokraside yne
ticilerin banaz kmalar olasl oktur; banaz yneti
ciler ise sert olurlar; sert olunca muhalefetle karlar
lar; muhalefetle karlanca eskisinden de sert olurlar.
ktidar drtleri bile, dinsel gayretkelik kisvesine br
nr ve bundan tr de hi bir snr tanmaz olur. nsan
larn ikenceye konmasna, atete yaklmasna, Gestapo-
nun ve Cekann domasna da ite bu, yol aar.

Monari ve oligarinin hem erdemleri hem de kusur

lar bulunduunu grdk. Her ikisinin de belli bal kusu
ru, bu hkmetlerin er ge, sradan insanlarn isteklerine
kar umursamaz hale gelmeleri ve devrime yol ama
lardr. Demokrasi, yerine salam oturduu zaman, bu
cins istikrarszla kar bir koruyucudur. sava ok
byk bir felket olduuna gre, en tavsiyeye deer, h
kmet biimi, bir i sava tehlikesini ortadan kaldrabi
lecek hkmet biimidir. Bugn, bir i sava ksa bile,
eski iktidar sahiplerine zafer kazandracak bir i sava
dnlemez. Btin teki noktalarda bir denge bulun
duu halde, eer iktidar ounluun elindeyse, byle bir
hkmetin i sava kazanma ans, aznl temsil eden
bir hkmetin ic Sava kazanma ansndan fazladr. Bu
da, demokrasinin stnln gsteren bir baka kant
tr, bununla birlikte son zamanlardaki baz eitli olaylar,
bu kantn da snrl olduunu gstermektedir..
Bir hkmete 'demokratik' diyebilmek iin, nfusun
olduka byk bir blmnn siyasal iktidarda pay sahibi
olmas gerekir. Yunan demokrasilerinin en arlar kadn
larla kleleri siyasal etkinliin dnda tutmu, Amerika
ise, daha kadnlara oy hakk tanmad zamanlarda ken
dini demokrasi saymtr. Siyasal iktidara sahip nfus yz-
desi artt oranda, oligarinin de demokrasiye yaklat
aktr. Oligarilerin belirgin nitelikleri, sadece, bu yzde
oran kk olduu zaman ortaya kar.
Btn rgtlerde, ama zellikle Devletlerde, ynetim
sorunu iki katldr. Ynetim asndan sorun, ynetilenle
rin onayn salamaktr; ynetilenler asndan ise sorun
ynetimi, sadece kendi karlarn deil, zerinde iktidar
sahibi olduu topluluun karlarn da dikkate alan bir
ynetim haline getirmektir. Bu sorunlarn bir tanesi tam
olarak zlrse, teki sorun ortaya kmaz;y eer hi
biri zlmezse, devrim kar. Ama bir kural olarak, uz
latrc bir zme ulalr. Ynetim safndaki belli ba
l etkenler - kaba g dnda - gelenek, din, d dman
lardan korkma ve insanlarn ounda doutan bulunan,
bir lider ardna taklma isteidir. Ynetilenlerin korunma
sn hi deilse bir dereceye kadar salayan sadece bir
tek yntem bulunabilmitir bugne dek. o da demokra
sidir.
Bir ynetim yntemi olarak demokrasi, bir bl zo
runlu olan, bir bl ise, prensip itibariyle zorunlu olma
yan snrlamalara baldr. Zorunlu olan snrlamalar iki
kaynaktan doar: Baz kararlarn hzla alnmas, baz ka
rarlar iin ise uzmanlarn bilgirerine bavurulmas gers
kir. Byk Britanya 1931'de altn esasn brakt zaman
her iki etken de iin iine karmt; abuk hareket et
mek zorunluu bulunduu gibi, altn esasnn bira klnn
ortaya kard sorunlar, herkesin kolay kolay altndan
kalkabilecei cinsten sorunlar da deildi. Bundan dolay,
demokrasi kendi grlerini ancak, gemite yapld gibi
ortaya koyabildi. Sava, mal sorunlardan daha az teknik
bir sorun olmakla birlikte, daha abuk davranlmasn! ge
rektiren bir sorundur: Parlamentoya veya Kongreye dan
mak (aslnda biim bakmndan olmasa bile 'de facto ka
rar daha nce alnm bulunacandan byle bir danma
komedi : oynamaktan te bir anlam tamayacaktr) mm
kn i^e de, semenlere danmak mmkn deildir.

Zorunlu olan bu snrlamalar dolaysyle, semenlerin

bir ok konuda karar vermeyi Hkmete brakmalar ge
rekmektedir. Demokrasi, Hkmet kamuoyuna sayg gs
termek zorunluluunu duyduu srece baarl olur. Uzun
Meclis1, kendileri istemedike dalmama karar almt;
daha sonraki Meclislerin de ayn yolu izlemelerine ne en
gel oldu? Bunun yant ne basittir ne de gven vericidir.
Her eyden nce, bir devrim ortamnn bulunmay, ya
sama grevini yrtmekte olan Meclis yeleri iin, yenil
mi bir partiye mensup bile olsalar, yine de tatl bir yaa
y, srme olanan garanti ediyordu; yelerin ou yeni
den seilebilirlerdi, seilmeyip ynetme zevkini kaybetse-
ler bile, bu sefer de rakiplerinin hatalarn kamuoyu nn
de eletirme olana sayesinde, hemen hemen ynetme
deki zevke denk bir zevk duyacaklard. Belirli bir sre son
ra iktidara gelebilme olanaklar ise yitirilmi olmayacakt.
te yandan, eer Meclis yeleri, anayasa oyunlarna ba
vurarak, semenlerin kendilerinden kurtulmalarn olanak

1 3 Kasm 1640'da toplanp, 20 Nisan 1653'de Cromwell tara

fndan datlan ngiliz Meclisi. (ev. Notu)
 sz hale getirselerdi, bir devrim ortam yaratm olacaklar
d ki, bu da hem mallarn, hem de canlarn tehlikeye d
recekti. Strafford ile I. Charlesn balarna gelenler, d
ncesiz davranlar nleyen bir ibret olmutu.
Eer bir devrim ortam var olsayd, btn bunlar de
iirdi. Tutucu bir Meclisin, gelecek seimlerde, mala ve
mlke karln demeden el koyacak olan Komnistle
rin ounluu salamalarndan korktuunu varsayalm.
Byle bir durumda iktidar partisi pekl Uzun Meclisi tak
lit ederek, srekli olarak i banda kalma karar alabi
lirdi. Srf demokrasi ilkelerine sayg yznden de iktidar
partisinin byle bir karar almaktan kanmas olanaksz
olurdu; onlar byle bir davrantan alkoyabilecek (o da
eer alkoyabilirse) biricik ey, silhl kuvvetlere gvene-
memeleri olurdu.
Bundan karlacak ders udur: Demokrasi, iktidar
semenlerin oyuyla ibana gelen temsilcilere teslim et
mek zorunda olduundan, temsilcilerin, bir devrim orta
mnda da semenlerin isteklerini temsil etmeyi srdr
melerine olanak verecek kadar gven iinde hissetmez
kendini. Kolaylkla kavranlabilir koullar iinde, bir Mec
lisin istekleri, ulusun ounluunun isteklerine kart ola
bilir. Byle koullar iinde Meclis eer ar basan bir
gce gvenebilirse, dokunulmazlk kazanm olarak o
unluun isteklerine aykr hareket edebilir.
Bununla demokrasiden daha iyi bir ynetim biimi
bulunduunu sylemek istemiyorum. Bununla sadece, in
sanlarn urunda dvmeyi gze aldklar sorunlarn bu
lunduunu ve bu sorunlar bir kere dodu mu, hi bir y
netim biiminin i sava nleyemeyeceini sylemek is
tiyorum. Hkmetlerin en nemli amalarndan biri, so
runlarn, bir i savaa yol aacak kadar sivrilmesini n
lemek olmaldr; bu gr asndan da demokrasi, buna
alld yerde, belki de btn teki ynetim biimlerin
den daha iyidir.
 Bir ynetim biimi olarak demokrasinin gl, uz
lamaya hazr buldnulmasm istemesidir. Yenilen parti,
uzlamaya varmay, kendisi iin bir onursuzluk haline ge
tirecek kadar prensip sorunu yapmamaldr; br yandan,
ounluk partisi de, stnln kullanmada en son snr
lar zorlayp kar taraf, ayaklanmaya kkrtmamaldr.
Btn bu saydklarmzn gereklemesi deneyim ister, ya
saya sayg ve kendininkin uymayan grlerin ille de k
t olmas gerekmediine inanlmasn ister. Bunlarn hep
sinden de nemli olarak, ar bir korkunun bulunmamas
zorunluu vardr, zira byle bir korku bulndu mu, insan
lar kendilerine bir lider ararlar, bulunca da ona boyun
eerler; bu ise o liderin daha sonra bir diktatr olmas
na yol aabilir. Bu koullar salanrsa demokrasi, bug
ne kadar ortaya konulmu en istikrarl ynetim biimi ola
bilir. Demokrasiyi, Amerika Birleik Devletlerinde, B
yk Britanya'da, Kanada ve Avustralya'da, skandinav l
kelerinde ve svire'de, ancak bir d tehlike tehdit edebilir;
Fransa'da ise demokrasi gittike daha salam yerlemek
tedir. Demokrasinin, istikrar nitelii yansra, hkmetleri,
uyruklarnn - belki istenildii kadar deil, ama hi deilse
mutlak monariler, oligariler ve diktatrlklerdekinden
ok daha fa z la - karn gzetmeye zorlamak gibi bir
erdemi daha vardr.

Modern bir byk Devlette demokrasinin, ayn alanda

baka ynetim biimleriyle karlatrldna gre deil,
ilgili byk nfus bakmndan, kanlmaz baz noksan
lktan vardr. Antikitede temsil sistemi bilinmediinden, va
tandalar pazar yerinde topianr, her konu iin kendileri
oy kullanrlard. Devlet sadece bir site snrlar iinde kal
d srece bu, her vatandaa gerek bir iktidar ve so
rumluluk duygusu verirdi, hele sorunlarn ou, vatanda
n deneyimleri yoluyla-anlayabilecei sorunlar olduu za
man, bu iktidar ve sorumluluk duygusu daha da artard.
Ne var ki, seim yoluyla i bana gelmi bir yasama or
gannn bulunmay dolaysyle, demokrasi daha geni bir
alana yaylamyordu. talyann teki blgelerinde oturan
lar da Roma vatandalna kabul edildikleri zaman, bu
yeni vatandalar, siyasal iktidardan bir pay elde edemiyor
lard, zira bu siyasal iktidar uygulamak olanana sadece
Roma'da oturanlar sahiptiler. Modern dnyada bu co
raf glk temsilciler seme yoluyla zld. Bir kez se
ilen temsilciler, daha son zamanlara dek, byk bir ba
mszlk kazanm oluyorlard, zira bakentten uzakta ya
ayanlar neler olup bittiini, grlerini etkili bir biimde
anlatmalarna olanak verecek kadar abuk ya da ayrn
tl renemiyorlard. Oysa imdi radyo, gazete, abuk
ulam olanaklar v.b. sayesinde byk lkeler gittike da
ha ok, antikitenin Site Devletlerine benzemektedirler;
merkezdeki adamlarla merkezden uzak semenler arasn
da imdi daha fazla (bir eit) kiisel iliki vardr; lider
ler ve liderlerin ardndan gidenler, birbirleri zerine kar
lkl olarak daha ok bask ve etki uygulayabilmektedir
ler, oysa byle bir ey on'sekizinci ve on dokuzuncu yz
yllarda olanakszd. Bunun bir sonucu olarak temsilcinin
nemi azalrken, liderin nemi artmtr. Meclisler artk
eskisi gibi semenlerle hkmetler arasnda etkili bir ara
c olmaktan kmtr. Eskiden sadece seim zamanlarn
da bavurulan btn o gvenilmez propaganda aralar
imdi aralksz kullanlabilmektedir. Yunan Site Devleti,
propaganda yntemleri yeniden aynen kullanlmaya ba
land iin, demagoglaryla, zalim hkmdarlar, muhafz
askerleriyle, srgnleriyle, olduu gibi yeniden canlanm
bulunuyor.

Byk bir demokraside semen, banda bir lider gr

mek iin byk bir istek duymas dnda, o kadar az bir
ktidar duygusuna sahiptir ki, oyunu kullanmak zahme
tine girmek bile istemez. Eer semen, nemli partilerden
birinin uyank bir propagandacs deilse, kimin ynetimi
ele alcana karar verecek olan glerin enginlii kar
snda kendi roln dikkate alnmayacak kadar nemsiz
grebilir. Uygulamada, semenin bir kural olarak btn
yapabilecei, programlar kendisini hi ilgilendirmeyebilen
ve birbirinden ok az ayrrlan, seildikleri anda da dokunul
mazla snp programdan ayrlacaklarn ok iyi bildii
iki kiiden birine oyunu vermekten ibarettir. te' yandan
eer semenin ateli hayran olduu bir lider varsa, o
zaman ie karan psikoloji, monariyle birlikte zerinde
durduumuz psikolojidir; yani, kralla kabilesi ya da ken
disini eylemle destekleyen bir grup arasndaki ba psiko
lojisi. Btn usta siyaset tahrikileri ya da rgtleri ken
dilerini halkn bir bireye balanma arzusunu kamlama
ya adarlar. Eer bu birey byk bir lider karsa, sonu
tek adam ynetimi olur; yok eer byk bir lider olamaz
sa, 'o zaman da gerek iktidar, onu setiren parti grubu
nun eline geer.

Bu gerek bir demokrasi deildir. Ynetim alannn

byk olduu yerde demokrasinin korunmas ok zor bir
sorundur; bu soruna ileriki bir blmde dneceim.

Buraya kadar sadece siyasette ynetim biimleri ze

rinde durduk. Oysa ktisad rgtlerde ortaya kan bi
imler o kadar nemli ve yle deiiktir ki, zerinde ay
rca durulmas gerektir.

Bir endstri giriiminde her eyden nce, antikite

deki vatanda-kle ayrmna ok benzeyen bir ayrm
vardr. Vatandalar, giriime sermaye yatranlar, kleler
de iilerdir. Bu analojiyi fazla zorlamak istemiyorum.
iyi kleden ayran ey, iinin elinden gelirse istedii
zaman iini deitirebilme zgrlne ve alma sa
atleri dndaki vaktini diledii gibi kullanabilme hakkna
sahip bulunuu olgusudur. Benim ortaya karmak iste
diim analoji, ynetimle ilgilidir. Despotluklar, oligdriler
ve demokrasiler birbirlerinden, zgr insanlarla olan ili
kileri bakmndan ayrlrlar; klelerle olan ilikileri y
nnden ise hi birinin tekinden ayrl yoktu. Ayn bi
imde kapitalist endstri giriimlerinde de iktidar, yat
rm yapanlar arasnda monarik, oligarik ve demokra
tik olarak blnebilir, ama iiler, yatrm yapmadklar
srece bu iktidarda hi bir pay sahibi olamazlar ve an
cak antikitede kleler iin dnld kadar hak sahibi
saylrlar.
Ticar irketler son derece deiik, oligarik temel
rgt biimleri ortaya koyarlar. u anda, iilerin yne
tim dnda tutulduklar olgusunu dnmyorum; sadece
pay sahiplerini dnyorum. Bu konuyu benim bildiim
kitaplar iinde en iyi anlatan eser, Berle ve Meansin da
ha nce de szn ettiim, Modern irket ve zel Ml
kiyet adl eserleridir. Berle ve Means, 'Ynetim Evrimi ba
lkl blmde, oligarilerin, ok kere mlkiyet zerinde az
pay sahibi olduklar halde nasl byk sermaye birikim
lerinin ynetimini ellerine geirdiklerini gstermektedirler.
Vekiller komitesiyle ilgili dzenler yoluyla, ynetim kurulu
'kendi yerine, geecekler fiilen dikte edebilir. Mlkiyetin
yeteri kadar blld yerde, ynetim kurulu, mlkiyet
zerinden pay nemsiz bile olsa, bylelikle kendi ken
dini srdren bir kurulu haline gelebilir. Bu satrlar ya
zarnn, baka herhangi bir yerde bulabildii, bu koulla
ra en yakn yntem, Katolik Kilisesine hkmeden rgtn
yntemidir. Papa, Kardinalleri seer, Kardinaller Kurulu
da karlk olarak, Papann yerine geecek olan seer3.
Bu ynetim biimi, birincisi drt milyar, kincisi de iki mil
yar dolarlk aktif (1 Ocak, 1930da) sahibi olan Amerikan
Telefon ve Telgraf irketi ile Birleik Devletler elik ir-~

1 Ad geen kitapta, s. 87-8.

 ketleri gibi, dnyann en byk irketlerinden bazlarnda
vardr. Yukarda szn ettiimiz irketlerden kincisinde
direktrlerin elinde bulunan paylarn toplam, btn pay
miktarnn ancak yzde 1.4'dr; ne var ki, iktisd ikti
darn tm onlarn elindedir.
Bir ticar irket rgtnn karmakl, herhangi bir
.siyasal kurum rgtnn karmaklndan daha byk
olabilir. Direktrler, pay sahipleri, tahvil sahipleri, icra
kurulu heyeti ve sradan alan hep baka baka ilev
lere sahiptir. Ynetim genellikle oligari biiminde olup,
bu oligarinin birimleri pay sahipleri deil, paylardr, di
rektrler. de bu paylarn seilmi temsilcileridir. Uygula
mada direktrler pay sahiplerine kar, siyasal oligari
ynetiminin tek tek oligarklara kar elinde bulundurdu
undan daha byk iktidara sahiptir. Per contra1, sendi
kacln iyi rgtlendii yerde alanlar altrlma ko
ullar konusunda sesini iyice duyurabilmektedir. Kapita-
.list giriimlerde, ei benzeri bulunmayan bir ama ikilii
(duality) vardr; bu giriimlerin varolularndaki ama bir
yandan kamuya mal ve hizmet salamak, br yandan
da pay sahiplerine kr salamaktr. Siyasal rgtlerde,
politikaclar sadece kendi maalarn en yksee kar
may deil, kamu yararn hedef tutarlar szde; bu yalan
c gsteriten, zorbalk ynetimlerinde bile vazgeilmez.
te, siyasette i alanna oranla daha fazla ikiyzllk bu
lunuunun nedeni de budur. Ne var ki, demokrasinin ve
sosyalist eletirmenin biraraya gelen etkileri altnda, bir
ok byk endstri kaptanlar, siyasal aldatclk sana
tn elde etmiler ve servet yaparken gznnde tuttuk
lar biricik amacn kamu yarar olduu yalann kvrma
y renmilerdir. Politika ve iktisat arasndaki birleme
yi hedef tutan modern eilimin bir baka rnei de bu-
dur.

l Lat. Buna karlk.

 Belirli bir kurumda ynetim biimlerinin har.gi yollar
dan deitii konusunda da syleyeceklerimiz vardr. Bu
konuda tarih bize hi klavuzluk etmiyor. Msr ve Bahir
de, tarih kaytlarnn balad dnemde mutlak monari
lerin tam anlamyla gelimi olduunu grm bulunuyo
ruz; antropolojik kantlara dayanarak, mutlak monarile
rin, airet reislerinin - balangta htiyarlar Heyeti ta
rafndan snrlandrlan - yetkilerinden gelitii tahminini
yrtmeye cret edebiliriz Btn Asya'da (in'i sayma
mak kouluyla) mutlak monari, Avrupa etkisi altnda kal
d durumlar dnda, hi bir zaman baka bir ynetim
biimine yol verme belirtisi gstermemitir. Oysa Avru
pada, tam tersine, mutlak monari tarih zamanlar iin
de hi bir vakit uzun sre istikrarl olamamtr. Orta Ca
da krallarn iktidarn, soylular snfnn iktidar yansra,
az ok nemli ticaret kentlerinin i zrklii snrlyordu.
Rnesanstan sonra Avrupada krallarn iktidar artt, ama
bu art, orta smfm nce ngilterede, sonra Fransa'da
ve derken Bat Avrupann teki lkelerinde ykseliiyle
sona erdi. Boleviklerin 1918 balarnda Seilmi Mecli
si kovmalarna kadar, parlamenter demokrasinin uygar
dnyada kesinlikle yrrlkte kalaca dnlebilirdi.

Bununla birlikte, demokrasiden uzak akmlar yeni bir

ey deildir. Bunlara bir ok Yunan Site Devleti'nde, m
paratorluk kurulduktan sonra Romada ve Orta Ca tal-
yasnn ticaret cumhuriyetlerinde rastlanr. Demokrasiye
ynelen ya da demokrasiden uzaklaan gelimeleri belir
leyen herhangi bir genel ilke bulabilmek mmkn mdr?'
Gemite demokrasiye kar ileyen iki byk etken
servet ve sava idi. Medicileri servet etkenine, Napolyon'u
da sava etkenine rnek gsterebiliriz. Servetlerini tica
ret yoluyla kazananlar, bir kural olarak, iktidarlar toprak
mlkiyetine dayananlardan daha az hain ve uzlamaya
daha yatkndrlar; dolaysyle bunlar paralaryla kendile
rine iktidar yolunu amakta, iktidara getikten sonra ise
iddetli tepkiler uyandrmayacak biimde ynetmekte, ik
tidarlar kaltsal ya da geleneksel olanlardan daha usta
drlar. rnein Venedikte ve Hanze Birliine1 giren kent
lerde ticar kr, yabanclarn zararna salanyor ve bu
kr salayanlardan- kendi yurtlarnda, servetini emekinin
aln terinden kazanan imaltdan nefret edildii gibi nef
ret edilmiyordu. Bu bakmdan, varlkl kentlilerden kurulu
bir oligari, esas bakmndan ticar olan bir topluluk iin
en doal ve en istikrarl ynetim biimidir Varlkl aile
lerden biri tekilerden daha zengin oldu mu da, bu y
netim biimi kolaylkla monariye dnebilir.
Sava bambaka ve ok daha iddetli bir psikoloji
altnda iler. Korku, insanlara lider arattrr ve baarl bir
general, korku duygusunun tersi olan tutkulu bir hayran
lk duygusu uyandrr. Bir an iin, utku, nem tayan bi
ricik konu haline geldiinden, baarl general kendisine
olaanst iktidar verilmesi gerektii konusunda lkesini
kolaylkla ikna eder. Buhran devam ettii srece gene
ralin bata' bulunmas gerektii yargsna varlr, buhran
sona erdikten sonra da onun artk batan uzaklatrlma
s ok zor bir hale gelmi bulunabilir.

Demokrasiye kar modern akmlar bir eit sava

anlayla ilikili olmalarna karn, Napolyon olayna t
pa tp benzemezler. Genel konumak gerekirse. Alman
ve talyan demokrasilerinin ykl nedeni halk ounluu
nun demokrasiden bkm olmas deil, silhl kuvvetler
arlnn say ounluu safnda bulunmayyd. Sivil
hkmetin bir bakomutandan daha gl olabilecei her
ne kadar tuhaf grnrse de, demokrasinin gl bir al

1 Orta ada, Almanyann serbest ehirlerinde kurulan ti

caret birlii; tccar loncalar birlii. (ev Notu)
kanlk halinde kk salm bulunduu uluslarda durum
byledir. Lincoln, bakomutann atarken yle yazmt:
Bana sizin diktatr olmay hedef tuttuunuzu sylyor
lar. Diktatr olabilmeniz iin biricik yol, utkular kazanmanz-
dr. Diktatrlk tehlikesini gze alyor, utkularnz bekli
yorum. Lincoln, bakomutannn utkularn hi korkmadan
bekleyebilirdi, zira hi bir Amerikan ordusu sivil hkme
te saldrmak iin komutannn ardndan gitmezdi. On ye
dinci yzylda CromweNin askerleri. Uzun Meclisi dat
mak iin komutanlarna isteye dileye itaat ettiler; on do
kuzuncu yzylda ise. eer Wellington Dk byle bir ey
yapmay tasarlasayd, ardnca gelecek bir tek asker bu
lamazd.
Demokrasi, yeni olduu zaman, eski iktidar sahiple
rine kzgnlktan doar; ama yeni olarak kald srece de
istikrarszdr. Kendilerini eski monark ya da oligarklarn
dman diye gsteren kimseler monarik veya oligarik
bir sistemi ihya etmeyi baarabilirler: Napolyon ve Hitler,
Bourbonlarn ve Hohenzollernlerin yapamad eyi yap
m, kamuoyunun desteini kazanabilmilerdir. Demokrasi
ancak geleneksellik kazanacak kadar uzun srd yerde
istikrarldr. Cromvvell- de, Napolyon da, Hitler de kendi
lkelerinde demokrasinin ilk gnlerinde ortaya kmlar
dr; bunlardan ilk ikisini gznne alnca, ncsnn
hi artc gelmemesi gerekir. Ayrca, ncnn, ilk
ikisinden daha kalc olabileceini dnmek iin de bir
neden yoktur.

Bununla birlikte demokrasinin yakn gelecekte, on

dokuzuncu yzyldaki saygnlna tekrar kavuabilecein
den kuku duymak iin cidd nedenler vardr. Demokra
sinin, istikrarl olabilmek iin, geleneksel olmak zorunda
bulunduunu syledik. O halde demokrasinin geleneksel
olma yoluna girmek zere Avrupa ve Asyada iyice yerle-
ebilme ans ne kadardr?
 Hkmetler teden beri asker tekniin byk lde
etkisi altnda kalmlardr. Roma'nn demokrasiye ynel
dii dnemlerde Roma ordular Roma vatandalarndan
kuruluyor, mparatorluun ortaya kmasna yol aan c
retli asker ordularnn yerini bu ordular alyordu. Feodal
aristokrasinin gc, zaptedilmez atolara dayanyordu,
ama bu g, topun kullanlr hale gelmesiyle sona erdi.
Fransz Devriminin byk, hemen hemen hi eitilmemi
ordular kendilerine kar kan kk, profesyonel ordu
lar yenmekle, halkn davaya balanmasnn ne byk
nem tadn gsterdiler ve bylelikle demokrasinin
asker ynden stnlkler salayabileceini akla getirdi
ler. imdi ise, uaklar dolaysyle, sayca az olmakla bir
likte son derece stn dzeyde eitilmi glere yeniden
gerek duyulmaya balad anlalyor. Bundan tr iler
de, cidd bir sava geirmi her lkede hkmet biimi
nin, havaclarn istedii hkmet biimi olmas beklene
bilir; bu hkmet biimi de byk bir olaslkla demokra
si olmayacaktr.
Ama buna kar ortaya atlabilecek eitli tezler var
dr. ster sava bir devlet olsun, ister olmasn, gelecek
Byk Savatan utkuyla kacak biricik devlet, byk bir
olaslkla Amerika Birleik Devletleri olacak ve yine b
yk bir olaslkla Amerika Birleik Devletlerinde demok
rasi son bulacaktr. Faizmin gc byk lde, sava
taki szde stnlne dayanmaktadr ve eer bu s
tnlk ortadan kalkarsa, demokrasi douya doru yay
labilir. Sonu olarak, bir ulusa hi bir ey yaygn bir ei
tim ve vatanseverlik kadar byk sava stnl ka-
zandramaz; vatanseverlik ise her ne kadar, imdilik. Fa
izmin yeniden canlan yntemleriyle kamlanabiliyor-
sa da, bu eit yntemler, din alannda edinilen uzun
deneyimlerin de kantlad gibi, eninde sonunda bkkn
la ve kaytarcla yol aar. Bundan dolay, btn ola
rak asker kantlar, demokrasinin, hl var olduu yer
de yaayacana, imdilik sner gibi olduu lkelerde ise
tekrar canlanacana iaret eder. Bununla birlikte kar:;
alternatifin de pekl mmkn olabileceini kabul etmek
gerektir.
 XIII. Blm
RGTLER VE BREY

nsanlar topluluk iinde yaamay karlarna uygun

bulurlar, ama istekleri, bir kovan iindeki arlarn istekle
rinin tersine, byk lde bireysel kalr; ite toplumsal
yaayn glkleri ve bir ynetim gereksinmesi de bu
radan doar. Zira, bir yandan ynetim zorunludur, nk,
ynetim olmakszn topluluun ancak ok az bir blm
- o da acnacak koullar altnda - yaayabilir. Ama br
yandan da, ynetim, iktidar eitsizliini gerektirecein
den, en ok iktidara sahip olanlar, iktidarlarn, sradan
vatandalarn isteklerine kart olan kendi isteklerini ger
ekletirmek iin kullanrlar. Bylece, gerek anarizmin,
gerek zorbaln ayn derecede felketli olduu ve insan
larn mutluluu iin, anarizm ve zorbalk arasnda bir
uzlamann zorunluu ortaya kyor.
Bu blmde, belirli bir rgtle ilgili bireyler zerinde
deil, belirli bir bireyle ilgili, rgtler zerinde durmak is
tiyorum. in bu yn, doallkla, demokratik ve totaliter
Devletlerde birbirinden ok ayrdr, zira totaliter Devletler
de, birka dnda btn rgtler Devlet daireleridir. Bu
nunla birlikte ben, balang niteliindeki incelememde bu
ayrm elimden geldii kadar dikkate almamak niyetinde
yim.
Gerek kamu rgtleri, gerek zel rgtler bireyi iki
yoldan etkiler. Bireyin kendi karlar iin dnlm r
gtler, bireyin kendi kar olduu varsaylan karlar iin
dnlm rgtler, bir de, bireyin bakalarnn'meru
karna aykr yol tutmasn nlemek iin dnlm r
gtler vardr. Bunlarn arasndaki ayrm kesin izgilerle
belirtilmi deildir: Polisin varlnn nedeni namuslu va
tandalarn karlarna yardm etmek olduu kadar, hr
szlara da set ekmektir, ama polislerin, hrszlarn ya
ants zerindeki etkileri, namuslu vatandalarn yaant
lar zerindeki etkilerden ok daha arpcdr. Aradaki bu
ayrma hemen yine dneceim; imdilik, baz rgtlerin
kesin roller oynad uygar topluluklardaki bireylerin ya
antlarnda en nemli yerleri tutan noktalar zerinde du
ralm.
Doumla balayalm: Bir doktorun ya da ebenin hiz
metleri doumda esas saylmaktadr ve her ne kadar es
kiden, eitimden tamamiyle yoksun bir Mrs. Gamp1 doum
iin yeterli grlyorduysa da, bugn, dgum yaptracak
kimselerin belirli bir ustalk dzeyinde bulunmas yetki
li orunlar tarafndan art koulmaktadr. Bireyin bebeklik
ve ocukluk dnemindeki saln gzetmek bir derece
ye kadar Devletin grevidir; eitli lkelerde Devletin bu
konuyla ilgileni derecesini en iyi bebekler ve ocuklar
arasndaki lm oran yanstr. Anne ve baba eer ana
lk babalk grevlerini yapmakta ok kusur ederse, o
cuk, yetkililer tarafndan onlarn elinden alnp manev
bir ana babann ya da bir kurumun koruyutuluuna ve
rilebilir. ocuk be, alt yana geldii zaman eitim yet
kililerinin etkisi altna girer ve uzun yllar, hkmete her
vatandaa retilmek istenilen eyleri renmek zorunda
braklr. Bu sre sonunda, genellikle, bir ok grler

1 Mrs. Gamp veya Sarah Gamp: Charles Diekcnsin Martin

Chuzzlewit' adl romannda yer alan, byk emsiyesiyle n
l bir dad. (ev. Notu),
 ve ansal alkanlklar yaam boyunca srecek biimde be
lirlenmi olur.
Bu arada, demokratik lkelerde ocuk, Devletin zor
la uygulad etkilerden baka etkiler altnda da kalr. Eer
ana-babalar dindar ya da siyasal eilim sahibiyseler, o
cua bir akidenin veya partinin ilkelerini retirler. o
cuk bydke, sinema ve futbol ma gibi rgtlenmi
elencelerle daha ok ilgilenmeye balar. Eer zkiyse.
Basnn etkisi altnda kalabilir; ama ok zekiyse,' kalmaz.
Eer Devlet okulundan baka bir okula giderse birok,
bakmlardan kendine zg bir gene! hava edinir. ngilte
re'de bu, toplumsal bakmdan srye stnlk taslama
havasdr. Bu arada da ocuk, kendi ana, kendi sn
fna ve kendi ulusuna ait trel kurallar benimser. Tre
kurallar nemli olmakla birlikte tanm kolay deildir, zi
ra tre kurallarnn emirleri snftr ve aralarnda ke
sin ayrlklar yoktur: Birincisi, kamuoyunun yergisiyle kar
lamamak iin gerekten uyulmas gerekenler; kincisi,
aktan aa uymamazlk edilemeyecek olanlar; nc-
s de. mkemmellie ulamak iin uyulacak birer t
gzyle baklanlardr ki, bunlara sadece papazlar uymak
zorundadrlar. Btn bir halk topluluuna uygulanabilen
tre kurallar, yzde yz olmamakla birlikte balca, din
sel gelenek rnleridir; bunlar, dinsel rgtler yoluyla et
kili olmakla birlikte, rgtlerin dalmasndan sonra da
ksa veya uzun bir sre daha yaarlar. Bir de meslek ku
rallar vardr; bunlar, bir subayn, bir doktorun ya a
avukatn neleri yapmamas gerektiini belirler. Bu gibi ku
rallar, modern zamanlarda, genellikle meslek kurulular
formlletirir. Bu kurallar son derece zorlaycdr; dello
konusunda Kilise ile Ordu kurallar atm, ama sonun
da Ordu kurallar ar basmtr; doktorlara yaplan iti
raflarla papazlara gnah karma srasnda yaplan itiraf
larn gizli kalmasn gerektiren kural, yasalarn inenmesi
pahasna da olsa, srp gitmektedir.
210
 Bir gen erkek ya da kadn para kazanmaya balar
balamaz, eitli rgtler bunlarn etkinliklerini etkileme
ye balar. veren genellikle bir rgttr; buna ek olarak,
bir iverenler birlii de bulunabilir. Gerek sendikalar, ge
rek Devlet, iin nemli yanlarn kontrol eder; sigorta
ve imalthaneler yasas dnda da Devlet, gmrk tari
feleri ve kararnameler yoluyla, herhangi bir kiinin se
tii itigal konusunun geliip gelimeyeceini belirlemek
te yardmc olur. Bir endstrinin gelimesinde para, ulus
lararas durum ya da Japonyann hrs gibi eitli koullar
etkili olabilir.
Evlilik ve ocuklara kar grevler bir insan tekrar
yasayla ve balca Kiliseden doan trel kurallarla iliki
ye sokar. Bu insan eer yeteri kadar uzun yaarsa ve
yeteri kadar yoksulsa, yallnda emekli maa alabilir;
imnn kendi isteiyle ya da bakalarnn isteiyle mey
dana gelmediinden iyice emin olmak iin de yasa ve he
kimlik meslei lmyle yakndan ilgilenir.

Baz konularn kararlatrlmas yine de kiisel inisi

yatife der. Bir erkek, srf gnln ho etmek iin evle
nebilir, yeter ki hanm raz olsun buna; erkek, genliin
de, geimini ne yolda salayaca konusunda da bir de
receye kadar seme hakkna sahiptir; bo zamanlarn,
olanaklar erevesi iinde diledii gibi geirebilir; eer
dinle ya da politikayla ilgileniyorsa, kendisine en ekici
gelen akide veya partiye girebilir. Evlilik ' konusu dn
da, seme hakkna sahip olduu zaman bile, yine de r
gtlerle bamldr: ok olaanst bir insan olmadka,
bir din kuramaz, parti kuramaz, futbol kulb kuramaz
ya da kendi ikilerini kendi yapamaz. Btn yapabilece
i, hazr alternatiflerden birini semekten ibarettir; ne var
ki, rekabet btn bu alternatifleri, ktisad koullarn el
verdii oranda ekici yapabilir.
Buraya kadar, uygar toplumlarn belirgin zelliklerin
den olan rgtlerin etkisinin, bireyin zgrln, az ge
limi bir topluluktaki (rnein) bir kylye oranla, arttr
ma yolunda olduunu grdk. Bir inli kylnn yaan
tsyla, Batl bir iinin yaantsnn karlatrldn d
nelim. Cinli kyl geri ocukluunda okula gitmek zo
runda deildir, ama ok kk yatan balayarak al
mak zorundadr. Yaam koullarnn zorluu ve tbb ba
km eksiklii yznden gen yata lmesi olasl oktur.
Yaad takdirde, geimini nasl salayaca konusunda
bir seme yapabilecek durumda deildir; byle bir seimi
ancak, asker olmaya, haydutluk etmeye hazr olduu ya da
byk bir kente gmeyi gze ald takdirde yapabilir.
Evlilik konusunda da grenekler onun zgrln en aza
indirir. Bo zaman hemen hemen hi yoktur, olsa bile
bu bo zamannda zevk duyarak yapaca bir ey olma
yacaktr. Hep, kt kanaat geinecek durumda yaar, kt
lk zamannda ise ailesinin byk bir blm alktan l
mek tehlikesiyle kar karya kalr. Erkek iin yaam ne
derece zor ise, byle bir toplumdaki kadnlar ve kzlar
iin ok daha zordur. ngiltere'de isizlerin en umutsuz
durumda olanlarnn yaantlar bile, ortalama bir inli
kylnn yaantsna oranla cennet saylr.
Gelelim teki rgtler snfna; bireyin bakalarna za
rar vermesini nlemek iin dnlm olanlara: Bunlarn
en nemlileri polis ve ceza yasasdr. Bu rgtler cinayet,
soygunculuk ve tecavz gibi, kaba gle ilenen sula
ra kartklar srece, olaanst derecede yrtc ruhlu
bireylerden meydana gelen kk bir aznlk dnda, her
kesin zgrlk ve mutluluunu arttrrlar. Polis kontrol
nn bulunmad yerde apulcu eteleri derhal bir terr
egemenlii kurarlar ve bu, uygarca bir yaantnn zevkleri
nin ounu, gangsterlerden baka herkes iin olanaksz
hale getirir. Pek tabi, bu rgtn (yani polis rgtnn)
de tehlikeli bir yan vardr: Polislerin kendilerinin gangster
olmalar, ya da hi deilse bir eit zorbalk kurmalar
mmkndr. Bu hi de dsel bir tehlike deildir, ama bu
tehlikeyi defetmek iin de ok iyi bilinen yntemler var
dr. Ayrca polisin, iktidar tarafndan, istenilen reformlar
dan yana olan akmlar durdurmak ya da engellemek iin
kullanlmas tehlikesi de vardr. Bu bir dereceye kadar her
yerde olur ve bunu nlemek olanakszdr. Anariyi nle
mek iin gerekli nlemler, deimesi gereken statko'-
nun deimesini nasl gletiriyorsa, bu durum da ayn
ekilde, temel glklerden birini meydana getirir. Btn
bu glklere karn, uygar toplum yeleri arasnda po
lisin tm ortadan kalkmasn isteyen pek az kimse kar.

Buraya kadar sava, devrim ya da bunlara kar du

yulan korku zerinde durmadk. Bunlar Devletin korun
ma igdsn harekete geirir ve Devletin birey yaan
tsna en zorlayc kontrol biimlerini uygulamasna yol
aar. Kta Avrupas lkelerinin hemen hepsinde askerlik
zorunludur. Sava kt zaman, her yerde, askerlik a
na gelmi erkekler savaa arlabilecei gibi, her ye
tikine de, hkmete utkunun kazanlmas bakmndan en
etkili grlen ii yapmas emri verilebilir. Ayn ekilde, d
mann iine yarayan etkinliklerde bulunduu kabul edilen
kiiler de lm cezasna arptrlrlar. Bar zamannda
btn hkmetler - kimi daha az, kimi daha ok zorla
yc olmak zere -, zaman geldiinde vatandalarn seve
seve dvmesini ve her zaman ulusal davalara bal kal
masn salama balamak hedefini gden nlemler alr
lar. Hkmetin devrim konusundaki davranlar, devrim
kmas olaslnn derecesine gre deiir. Hkmet, va
tandalarn iyiliini ne kadar az gzetirse, devrim tehli
kesi de o kadar artar. Ama, totaliter Devletlerdeki gibi,
hkmet sadece fiziksel yoldan zorla ikna olanaklarn
deil, ayn zamanda trel ve ktisad ikna olanaklarn
da tekelinde bulundurduu zaman, daha az youn bir
ynetime oranla vatanda dikkate almama konusunda
ok ileri gidebilir, zira byle bir ynetim altnda devrim
duygusunun yaylma ve rgtlenme olana daha azdr.
Bu bakmdan. Devlet, vatandalardan ayr bulunduu s
rece, Devletin iktidarnda meydana gelecek her artn
onu, vatandalarn iyiliine kar daha umursamaz yap
mas beklenir.

Yukardaki ksa incelemeden u sonucun kt g

rlyor: Esas bakmndan rgtlerin etkileri, hkmetlerin
korunma igdlerinden doan etkiler dnda, bireyin mut
luluk ve iyi durumunu arttracak niteliklerdir. Eitim, sa
lk, i verimlilii, yoksullua kar nlemler hep, ilke olarak
zerinde anlamazlk kmamas gereken hususlardr; bun
larn hepsi de ok yksek bir dzeydeki rgtlenmeye ba
ldr. Ama devrimlere engel olmak ve savata yenilmemek
iin alnacak nlemlere gelince, i deiir. Bu nlemlerin
alnmas ne derece zorunlu saylrsa saylsn, nlemlerin
etkileri tadsz olacaktr ve devrimin ya da savata yenil
ginin daha da tatsz olaca bahanesi bir bana bu n
lemlerin savunulmasna yetmez. Aradaki ayrm belki e
sadece bir derece sorunundan ibarettir. Alanmann, ei
timin, yol yapmnn tatsz olduu ileri srlebilir, ne var
ki bunlar, iek hastalna, cahillie ya da almas ola
naksz, batak araziye oranla daha az tatszdr. Bununla
birlikte, derece fark, bir tr fark biiminde ortaya
kacak kadar byktr. Ayrca, bar zamanndaki ilerle
meler iin gerekli nlemler ounlukla geicidir iek
hastal ortadan kaldrlabilir, o zaman a gereksiz ha
le gelir. Bilimsel yntemler uygulanmak suretiyle eitim
ve yol yapm tatsz olmaktan kurtarlabilir. Ne var ki her
teknik gelime, sava daha ac verici, daha ykc yap
makta, devrimin totaliter yntemlerle nleniini de insan
lk ve zek iin daha felketli hale getirmektedir.
Bireyin eitli rgtlerle olan ilikileri daha baka bir
yoldan da snflandrlabilir, birey bir mteri, gnll bir
ye, ya da dman olabilir.
Bireyin mterisi olduu rgtlerin birey tarafndan,
kendi rahatlklarna hizmet ediyor kabul edilmesi gerekir,
ama bu rgtler bireyin iktidar duygusuna fazla bir kat
kda bulunmazlar. Birey, rgtlerin hizmetleri konusunda
iyimser dnmekle yanlm da olabilir pekl: satnal-
d haplarn hi bir yarar bulunmayabilir, bira kt
kabilir, at, otomobil v.b. yarlar ise yar aceatalarna
yolunma arac olabilir. Bununla birlikte, bu gibi durumla^
da bile birey, koruduu rgtlerden bir eycikler elde ede
bilir: umut, elence ve kiisel inisiyatif duygusu. Yeni bir
otomobil satnalma umudu, bireye, zerinde dnecei
ve konuaca bir konu salar. Btn olarak, parann na
sl harcanaca konusundaki seme zgrl bir zevk
kaynadr rnein, insann kendi ev eyasna duyduu
sevgi, ok gl ve yaygn bir duygudur; eer Devlet he
pimize dayal deli apartman katlar verseydi, bu duygu
var olmazd.

Bireyin gnll yesi olduu rgtler iinde siyasal

partiler. Kiliseler, kulpler, arkada topluluklar, bireyin
para yatrm yapt giriimler v.b. girer. Bunlarn bir o
u, ayn kategorilere giren dman rgtlerle kar kar
yadr: rakip siyasal partiler, muhalif Kiliseler, rakip ti
car firmalar v.b. Bunun bir sonucu olarak grnen yar-,
malar, bunlcra ilgi duyanlara, bir eit dram duygusu ya-
nsra, iktidar drtsnn serbest brakima olanan da
salar. Devletin zayf olduu durumlar dnda, bu gibi
yarmalar, - bunlarla gizli bir ortakl bulunmad s
rece - zorbal ve kaba g uygulanmasn cezalandran
yasa tarafndan snrlandrlr. Muhalif rgtler arasnda
ki sava - yetkililer tarafndan kansz yrtlmesi saland
srece - aksi takdirde daha uursuz doyurulma yollar
arayacak olan kavgaclk ve iktidar sevgisi duygularnn
boalmas iin yararl bir yoldur genellikle. Devlet gevek
davrand ya da taraf tuttuu takdirde, her zaman iin,
siyasal yarmalarn dejenere olarak bir sokak kavgasna,
cinayete ve i savaa dnmesi tehlikesi vardr. Ama bu
tehlikeler ortadan kaldrld zaman bunlar, bireylerin ve
toplumlarn yaamnda sala yararl bir edir.
Bireyin gnlsz yesi bulunduu en nemli rgt
Devlettir. Bununla birlikte, milliyet ilkesi, geerli olduu
andan balayarak, bireyin bir Devletin yeliini kendi is
teiyle kabul etmesi - Oma kendi isteine bal olmaya
rak kabul edilmesi - yntemine yol amtr.

O eskiden bir Rustu belki,

Bir Fransz, Trk, Prusyah,
Ya da belki, talyan,
Ama br uluslardan olmann
Btn ayartclna korn,
Bir ngiiizdir imdi.

Devletini deitirme frsat eline gecen .ou insan,

Devleti yabanc bir milliyeti temsil etmedikle*. Devjetini
deitirmez. Devletin gcn arttrma konusunda hi bir
ey milliyet ilkesinin baars kadar nemli rol oynama
mtr. Vatanseverlikle vatandaln el ele gittii yerde,
bir insann Devletine ball, genefiikle Kiliseler ve par
tiler gibi rgtlere yelerinin balln aar.

Devlete ballk hem olumlu, hem de olumsuz etken

lerden ileri gelebilir. Yuva ve aile sevgisiyle ilgili bir ba-
iik esi vardr. Ama bu e, iktidar sevgisi ve yabnc
saldrsndan korku etkenleriyle - bu ikiz etkenle - glen
dirilmedike, Devlete balln ald biimleri almaz.
Devletler aras yarmalar, siyasal partiler aras yarma
larn tersine, btn varlklarn ortaya konulduu yarma
lardr. Lindberghin bebei karlp ldrld zaman, bu
bir tek bebein bana gelenler btn dnyay dehete
drmt, oysa bu gibi eylemlerin yzlercesi, binlerce-
sl, hepimizin - Byk Britanyada - gelirimizin drtte biri
pahasna karlamaya hazrlandmz gelecek, savata,
olaan saylacaktr. Uluscl Devlet'in uyandrd ballk
duygusuna benzer bir duyguyu baka hi bir rgt uyan-
dramaz. Devletin belliba. etkinlii ise, yn halinde in
san ldrlmesine kar hazrlkl bulunmaktr. Bireyin to
taliter Devlete katlanmasna ve yabanc boyunduruunu
kabul etmektense evinin barknn yklmas, oluunun o
cuunun perian olmas tehlikesini gze almasna yol aan,
bu rgte lmde biten bir ballkla bal bulunmasdr.
Birey psikolojisiyle hkmet rgt trajik bir sentez yarat
mtr; eer felketli yollar dnda bir k yolu bula
mamakta devam edersek, bu trajik sentezin cezasn biz-
ler gibi ocuklarmz da ekmek zorunda kalacaklardr.
 XIV Blm
REKABET

Keyf iktidarn tehlikelerini ok iyi anlayan on doku

zuncu yzyl, bu tehlikeleri nleyecek elverili bir yol bul
mutu: Rekabet. Tekelin ktlklerini, atalardan kalma
sylenceler hl unutturamamt. Stuartlar, hatta Eliza-
beth bile sarayllara krl tekel ayrcalklar vermiler, bu
na kar ykselen itirazlar da, Sava'n nedenlerinden
birini meydna getirmiti. Derebeylik zamannda malikne
sahiplerinin, budaylarn kendi deirmenlerinde tlme
si iin diretmeleri olaan ilerdendi. Kta Avrupasndaki
monarilerde 1848e kadar, rekabet zgrln kstlayan
yar feodal yasaklara bol bol yer veriliyordu. Bu yasaklar
reticilerin ya da tketicilerin yarar gzetilerek deil, kral
larn ve derebeylerinin kar gzetilerek konuluyordu. Oy
sa, on sekizinci yzyl ngilteresinde tam tersine, byk
toprak sahiplerinin de kapitalistlerin de iine gelmeyen
- rnein, asgari cret yasasyla, kamuya ait topraklarn-
kapatlmasn nleyen yasa gibi - bir sr yasaklar yrr
lkteydi. Bundan tr ngilterede byk toprak sahip
leri ve kapitalistler. Tahl Vasasnn kna kadar, ge
nel olarak laissez-faire sisteminin savunmasn yapmakta
birlemilerdi.
Avrupada en byk canllk, dnce konularnda re
kabetten yana olan akmlarda grlmtr. 1815den 1848'e
kadar, btn Kta Avrupasnda Kilise ve Devlet, Fransz
Devr'minin getirdii dncelere kar kmakta birle
miti. Almanya ve Avusturyadaki sansr hem iddetli hem
de glnt. Heine, aadaki szcklerden oluan bir
yazsnda bu sansr alaya almtr:
Alman Sansrcleri

budalalar
Fransa ve talyada hkmetlerin btn amac Na-
polyon efsanesinden sz edilmesini nlemek, ayn za
manda da Devrime duyulan hayranl yok etmekti. s-
panyada ve Katolik Devletlerde, btn liberal dn,
hatta en yumuak liberal grler bile yasakt; Papa h
kmeti hl resmen bycle inanyordu. Milliyetilik
ilkesinin talya, Almanya ve Avusturya-Macaristanda sa
vunulmasna izin verilmiyordu. Hemen her yerde btn
gerici hareketler, ticaretin karlarna kar kanlarla, ky
llerin haklarna kar derebeylik haklarnn srdrlme
sini isteyenlerin ba altndan kyor ve aptal krallarla ay
lak soylular takm da bu gerici hareketleri destekliyor
du. Bu koullar altnda laissez-faire, meru etkinliinden
zorla alkonan enerjilerin doal da vuruluu oluyordu.
Liberallerin istedii zgrlkler Amerikada, bamsz
ln kazanld anda elde edildi; ngiltered e, 1824den
1846'ya kadarki dnemde; Fransa'da 1871'de; Almanya
da, 1848'den 1918e kadar sren eitli aamalarda; tal
yada, Risorgimento dneminde; Rusya'da da, ksa bir s
re iin. ubat Devriminde. Bununla birlikte sonu, tam
Liberallerin istedikleri gibi kmad; sonu, endstri ala
nnda, daha ok Marksn kehanetlerini doru karacak
nitelikte oldu. En uzun Liberal gelenee sahip bulunan
Amerika, trstler dnemine yani, eskisi gibi Devlet ta
rafndan ayrcalk olarak verilen deil de, rekabetin do
al ileyii sonucu meydana gelen tekeller dnemine ilk
giren lke oldu. Amerikan liberalizmi hrsl, ama iktidarsz-
di; teki lkelerdeki endstriel gelimeler de Rockfeller-
in akt yolda ilerledi. Rekabetin, yapay olarak srdrl-
medii takdirde, rakiplerden birinin tam egemenliine yoL
amak suretiyle kendi kuyusunu kazd anlald.
Bununla birlikte bu, btn rekabet biimleri iin ge
erli deildir. Genel izgiler zerinde konuulacak olursa,
rgtlerin bymesinin, verimliliin art anlamna geldi-
gi dorudur. Bundan tr de ortaya iki soru kyor: Bi
rincisi, rekabet hangi durumlarda teknik bakmdan ziyan-
krdr? kincisi de, rekabet, teknik gerekeler dnda ne
gibi durumlarda istenilebilir?

Teknikle ilgili dnceler, genellikle, belirli bir konu

yu ele almaya elverili rgtlerin optimum bykle ula
malarna yol amtr. On yedinci yzylda yol sorunlary
la kaymakamlklar ilgileniyordu, imdi ise bu sorunlarla,
geni apta ulusal para yardm ve teknik yardm gren
l Ynetim Kurullar uramaktadr. Elektrik ilerini, zel
likle Niyagara gibi nemli g kaynaklarnn bulunduu
yerlerde, en iyi biimde, byke bir blgeyi kontrol al
tnda bulunduran yetkili orunlar ekip evirebilir. Sulama
ileri, ok byk bir blgeyi kontrol altna almadka as
tar yznden pahalya gelecek olan, Asuan baraj gibi
dev bir kuruluu gerektirebilir. Byk apta retim eko
nomisi, elde edilecek muazzam verimi kaldracak byk
lkte bir pazarn ko/trol altna alnmasna dayanr. rnek
ler bylece oaltlabilir.
Geni alanlarn salad stnlkler daha baka do-'
rultularda da henz tam anlamyla kullanlr hale getiril
memitir. lk renim, hkmetin eitici filimleriyle BBC-
nin yapaca ders yaynlar yoluyla canlandrlp, iyileti
rilebilir. Hele bu filimler ve dersler uluslararas bir otori
te tarafndan hazrlansa, ok daha iyi olurdu, ama bu
imdilik topik bir dten ibarettir. Uluslararas nitelie
sahip bulunm ay* sivil havacl ksteklemektedir. B
tn amalar bakmndan geni alan kaplayan Devletlerin,
kk alan kaplayan Devletlerden daha iyi olduu ve hi
bir Devletin - dnya apnda olmadka - en byk ama
c, yani vatandalarnn canlarn koruma amacn tam an
lamyla gerekletiremeyecei apaktr.
Bununla birlikte kk alanlarn da baz stnlkleri
vardr. Bu gibi blgeler krtasiyeciliin daha az olmasn,
kararlarn daha abuk alnmasn ve yerel gereksinmelerle,
greneklere uyma olanaklarnn daha fazla olmasn ge
rektirir. Bunun en ak zm yolu da, bamsz olmayan,
ama belirli ereveler iinde yetki sahibi olan ve byk
sorunlarda, - gerektii zaman ve yeteri kadar neden var
sa mal yardmda da bulunan - merkez orunlar tarafndan
kontrol edilen yerel ynetimdir. Ancak, bu konu bizi, tar
tmak istemediim, ayrntlarla ilgili sorunlara gtrr.
Rekabet sorunu, daha da g bir sorundur. ktisad
alanda bu konu zerinde ok ^tartmalar yaplmtr, ama
konunun, silhl kuvvetler ve propaganda ynnden ta
d nem de, en aa ktisad bakmdan tad nem
kadar byktr. Liberal gr, i ve propaganda alanla
rnda serbest rekabetin bulunmas, ama silhl kuvvetler
iinde rekabete yer verilmemesi gerektiini savunurken,
talyan Faistleriyle Alman Nazileri buna taban tabana zt
bir gr savunarak, rekabetin her alanda kt oldu
unu, yalnz ulusal sava biimini .ald zaman insan et
kinliklerinin en soylusu haline geldiini ileri srmlerdir.
Marksistler, kart snflarn iktidar savam biimindeki
rekabet dnda her trl rekabeti ktlerler. Aklmda kal
dna gre. Efltun yalnz bir cins rekabete, yani, silh
arkadalar arasnda grlen ve kendi dediine gre, ho
moseksel akn kamlad rekabete hayranlk duyar.
retim alannda, endstrializmin ilk aamasn mey
dana getiren, ok sayda ufak firma arasndaki rekabet,
retimin en nemli dallarnda yerini, her biri en aa bir
Devleti kapsayan trstler aras rekabete brakmtr. Sa
dece bir tane nemli uluslararas trst vardr, o da, silh
endstrisidir; bu endstriyi teki endstrilerden ayran
olaanst zellik de, burada, bir firmann sipari alma
snn, btn teki firmalarn da sipari almalarna yol a
masdr: Bir lke silhlannca, teki lkeler de silhland
ndan, silh endstrisi alannda rekabete yol aacak ne
den yoktur. Bu olaanst endstri dal dnda, i ala
nnda rekabet hl vardr, ama artk bu rekabet, ulusla
rn birbirleriyle olan rekabeti iinde erimitir ve baar
y kesinlikle belirleyen hakem de savatr. Bu bakmdan,,
modern i rekabetinin iyilik ya da ktl. Devletler ara
s rekabetin iyilik ya da ktlyle ayndr.

Bundan baka bir ktisad rekabet biimi daha var

dr ve bu rekabet bugn de eskisi kadar iddetle srmek
tedir: Meslek rekabet. Bu rekabet daha okul sralarnda,
burs snavlarnda balar ve insanlarn alma yaam
boyunca srer. Bu biim rekabet yumuatlabilir, ama
tamamyla ortadan kaldrlamaz. Btn aktrler ayn pa
ray alsalar bile, yine de aktr. Hamlet roln Birinci
Denizci rolne yeleyecek, Hamlet rolne kmak iste
yecektir. Gznnde tutulmas gereken iki koul vardr;
nce, baarszlar, kanlmas mmkn zorluklar iinde
kvrandrlmamaldr; kincisi, baar, mmkn mertebe
dalkavukluun ya da kurnazln dl deil, gerek bir
yetenein dl olmaldr. Bu ikinci koula Sosyalistler
gerektii kadar nem vermezler. Bununla birlikte, esas te
mamzdan uzaklamamak iin bu konuyu fazla kurcala
mayacam.
Gnmzdeki en nemli rekabet biimi Devletler aras,
zellikle de Byk G ad verilen Devler arasndaki re
kabettir. Bu rekabette utkuya ulamann bellibal yolu
lm cezas uygulamak olduundan, iktidar elde etmek
servet elde etmek, insanlarn inanlarn kontrol altna al
mak amalarn tayan bu rekabet, her eyden nce, in
sanlarn yaamlarn kontrol altna almak amacn gden
totaliter bir rekabet niteliiyle ortaya kar. Bu rekabeti
sona erdirmenin biricik yolu, hi kuku yok ki, ulusal ege
menliin ve ulusal silhl kuvvetlerin braklp, silhl kuv
vetleri tekelinde bulunduracak bir uluslararas ynetimin
kurulmasdr. Bu nlemin alternatifi, uygar lkeler nfu
sunun byk bir yzdesinin lm, geri kalanlarn da ya
r barbarlk ve yoksulluk iinde kalmasdr. Bugn iin,
byk bir ounluk bu alternatifi yelemektedir.

Liberallerin, kuramsal olarak serbest brakmay d

ndkleri propaganda rekabeti, silhlanm Devletler ara
sndaki rekabetle ilikili duruma gelmitir. Eer Faizmin
savunuculuunu yaparsanz, bu savunuculuun en nemH
etkisi Almanya ve talyaya g kazandrmak olacaktr;
Komnizmin savunuculuunu yaparsanz, byk bir olas
lkla, bu propaganday yaptnz yerde Komnizmi ikti
dara getiremezsiniz, ama Rusya'nn gelecek sava ka
zanmasna yardm etmi olabilirsiniz; eer demokrasinin
nemini belirtmeye alrsanz, ekoslovakyann savu
nulmas iin Fransa'yla asker ittifak yaplmas gerektii
.tezini savunan siyaseti desteklemi olduunuzu grrs
nz. Rusya, talya ve Almanyann birbiri arkasndan pro
paganda zgrln kaldrm olmalarnda alacak bir
yan yoktur, zira bu ilkenin daha nce benimsenii, o l
kelerin bugnk hkmetlerine, kendilerinden nceki h
kmetleri devirmek olanan kazandrmt, ayn ilkeyi
srdrmek ise bu hkmetlerin kendi siyasetlerini srdr
melerini tamamyla olanaksz klard.
Gnmzn dnyas, on sekizinci ve on dokuzuncu-
yzyllarn dnyasndan o kadar bakadr ki. Liberallerin
propaganda alannda serbest rekabetten yana ileri sr
dkler kantlarn, bunlar hl yrrlkte kaldklar sre
ce, modern koullar iinde yeniden ve dikkatle saptan
mas gerekmektedir. Bu kantlarn hl byk oranda ge
erliliklerini koruduklarna, ama birtakm snrlamalara
bal bulunduklarna ve bu snrlamalar anlamann ok
nemli olduuna inanyorum.
Liberallerin doktrini, rnein John Stuart Millin z
grlk zerine adl kitabndaki doktrin, genellikle sanld
ndan ok daha az ar idi. Onlara gre insanlar, ey
lemleri bakalarna zarar vermeyecek kadar zgr ola
caklar, ama zgrlkleri, bakalarnn zgrlk snrlarn
at zaman. Devlet tarafndan bask altna alnacakt.
rnein, adamn biri Kralie Viktryann ldrlmesi ge
rektiine vicdanen inanm olabilirdi, ama Mili bu ada
ma, bu gr yayma zgrln tanmazd. Bu ok
ar bir rnektir, ama savunulmaya ya da hasm olarak
alnmaya deer her gr, mutlaka birtakm insanlar ze
rinde ters etki yaratacaktr. Sz zgrl hakk, belirli
bireyler ya da snflar iin tatsz sonular dourabilecek
eyleri sylemek hakkn da iine almad srece, h
kmszdr. Bundan tr, eer propaganda zgrl
nn belirli bir erevesi olacaksa, bu erevenin hakl
gsterilmesi iin Stuart Millinkinden daha gl bir il
keye gereksinme duyulacaktr.
Bu konuya hkmet gr asndan, sradan vatan
da gr asndan, ateli yenilik yanlsnn gr a
sndan ya da filozof gr asndan bakabiliriz. Hk
met gr asndan bakarak balayalm.
Daha nce de belirttiimiz gibi, hkmetleri iki teh
like tehdit eder: Devrim ve savata yenilgi. (Parlamenter
bir lkede resm muhalefet hkmetin bir paras diye ka
bul olunmaldr.) Bu tehlikeler korunma igdsn hare
kete geireceinden, hkmetlerin bu tehlikeleri nle
mek iin ellerinden geleni ardlarna koymamalar doal
dr. Bu gr asndan bakldnda u soru ortaya
kar: Gerek i, gerek d tehlikelere kar en byk istik-
far salamak iin gerekli propaganda zgrl mikta
r nedir? Bu sorunun yant, doallkla, hkmetin karak
terine ve zamann koullarna baldr. Eer hkmet ye
ni ve devrimle i bana gelmi bir hkmetse, halkn
honutsuzluk duymas iin de gl nedenler varsa, pro
paganda zgrl mutlaka yeni bir devrim getirir. Bu
koullar 1793de Fransada, 1918de Rusyada, 1933de
Almanyada vard ve her . rnekte de propaganda z
grl hkmet tarafndan yokedildi. Ama hkmet ge
leneksel ise ve halkn ktisad koullar ok umutsuz de
ilse, zgrlk bir emniyet spab ilevi grerek, honut
suzluun azalmasna yardm eder. ngiliz Hkmefi, her ne
kadar Komnistlerin propagandasn elmelemek iin ok
almsa da, Komnistlerin Byk Britanyada baarya
ulaamaylarna neden bu olmamtr; ayrca, onlara pro
pagandalarnda mutlak bir zgrlk tanmakla, hkmet
gr asndan bile, ok akllca hareket edilmi olurdu.

Hi bir hkmetin, rnein, ber bir kiinin ldrl

mesini hedef utan bir propagandaya izin vermemesi ge
rektii inancndaym. Zira byle bir eye izin verilirse, pro
pagandas yaplan eyin gerekliliine ok az sayda in
san bile inandrlm olsa, propagandada salk verilen
eylem yerine getirilebilir. Vatandalarn kanunen lm
cezasna arptrlmay hak edecek bir su ilemeleri ha
li dnda, vatandalarnn cann korumak Devletin g
revidir ve herhangi bir kimsenin ldrlmesini hedef tu
tan kkrtmalar olduu zaman, bu lm nlemek ger
ekten de zordur. VVeimar Cumhuriyeti bu konuda son
derece gevekti. Bununla birlikte istikrarl bir hkme
tin, herhangi bir snf ya da baz kiileri meru olarak
lm cezasna arptrlmaya mstahak gstermeyi hedef
tutan bir propaganday nlememesi gerektiine inanyorum,
zira byle bir propaganda meruluu tehlikeye sokmaz.
Devletin varln tehlikeye sokmayan grlere ka
rmak iin, hkmet gr asndan bile, hakl bir ne
den gsterilemez. Eer bir adam tutup da dnyann dz:
olduu ya da Sebt1 gnnn Cumartesiye alnmas ge
rektii grn savunursa, bu adam insanlar kendi d
nne getirmek iin elinden geleni yapmakta zgr ol
maldr. Devlet, kendisini, bilimde, metafizikte ya da t
rede Gerein bekisi saymamaldr. Deviet gemite o
unlukla kendini byle saymtr, imdi de Almanya, tal
ya ve Rusyada byle saymaktadr. Ne var ki bu, bir zayf
ln itirafdr ve istikrarl Devletler bundan bak olmak
zorundadr.

Sradan vatandaa gelince, propaganda zgrl

nn hkmet iin en tehlikeli olduu, yani hkmetlerin
varln tehdit ettii durumlar dnda, sradan vatanda
n propaganda zgrlyle ok az ilgilendiini gr
rz. Hkmet, din ve milliyet bakmndan uyruklarndan ay
rlabilir; hkmet, soylulara kar kral, burjuvaziyi temsil
edebilir; hkmet, II. Charles hkmeti ve sava sonras
Alman hkmeti gibi, vatanseverlik duygusundan yoksun
grnebilir. Bu gibi durumlar sradan vatandata hk
mete kar kkrtmalara girime istei uyandrabilir ve
bu istekleri uyananlar, ampiyonlar hapse atlnca, sz
zgrl ilkesini anmsarlar. Ne var ki bunlar devrim-
lerden nce .grlen koullardr ve bu koullarn bulun
duu yerde, hkmetlerin ters propagandalar ho gr
meleri gerektiini sylemek, aslnda, hkmetlerin iktida
r brakmalar gerektiini sylemekle birdir. Byle koullar
altnda hkmetlerin iktidar brakmalar gerektii husu
su, hkmetlerin kendi gr alarndan bile, ounlukla
geree uygundur, zira hkmetler iktidar brakmakla sa
dece iktidar yitirmi olacaktr, oysai direnirlerse, sonun-

1 Yahudilerin kutsal gn. Cumartesi; Hristiyanlarm dinlen

me gn, Pazar. (ev. Notu)
uu ueiKi yuu m u rm uu yitirirler. in b vur k i , uuru yu rt
bilecek akla sahip pek az hkmet kmtr. Ayrca g
l bir lkenin zayf bir lkeyi ezdii zamanlarda bu gr
her zaman geree uymamaktadr.

Gelmi gemi en mutsuz,

En huzursuz yerdir o lke,
nk orada insanlar asarlar
Srf yeil giydiler diye.

ngiltere ite bu siyaseti rlandaya kar sekiz y

yH gdebilmi, sonunda ise yitirdii para az, ama sa\
gnlk ok olmutur. Byk toprak sahipleri zengin, k^
ller ise alktan krlacak kadar yoksul olduklar iin r
giltere bu siyaseti sekiz yz yl baaryla gdebilmitir.
Propaganda zgrl, sradan vatandalar ilgiler
dirdii durumlarda, ya iddetli bir devrime, ya da hkC
metin halka daha geni bir zgrlk tanmasna, yar
halka diledii hkmeti seme hakkn vermesine yol aa
Propaganda zgrl ile, demokrasi ve honutsuz top
luluklarn. zerklik hakk - yani, aksi takdirde devrim yc
luyla elde edilecek olan bar yoluyla elde etmek hakk
arasnda sk bir ba vardr. Bu ok nemli bir haktr v
bu hakkn tannmas, dnya barnn salanmas iin zc
runludur; ne var ki, bu, propaganda zgrl konusunu
dna karr bizi.
Geriye, ateli yenilik yanllarnn gr zerinde du
mak kalyor. Bu tipe rnek olarak Constantine'den ncel-
Hristiyan, Luther zamanndaki Protestom ve gnmz
Komnistini alobiliriz. Bu gibi insanlar iinden sz zgr
lne inananlar nadiren kmtr. Bunlar, inandklar da
va uruna lmeyi seve seve gze aldklar gibi, bakalc
rn da ayn ekilde hareket etmeye zorlamak yolunu sec
milerdir. Tarih, kararl insanlarn, hkmetlere karn ser
beste konuabildiklerini gsterir. Bununla birlikte, mo
dern hkmetlerin elinde eski hkmetlere oranla ok
cjaha byk olanaklar bulunduundan, bunlar-temelli ye
niliklerin meydana kmasn nleyebilirler. br yandan
Sava, devrime ve hatta anariye neden olarak, bir yeni
liin balang yolunu aabilir. te Komnistler gelecek
sava bu umutla beklemektedirler.
Yeniliki adam, bir kural olarak, millenarlardandr1;
milleniumun, herkes onun akidesine sarld zaman gel
mi olacan iddia eder. Yeniliki adam imdi devrimci,
gelecekte tutucudur; mkemmel bir Devlete ulalacak,
bir kere ulald m da bu mkemmel Devlet deitirilme
den korunacaktr. Bu grlerle hareket ettii iin de
yeniliki, gerek mkemmel Devleti arayta, gerek m
kemmel Devletin alaa edilmesini nleyite, ne kadar'
iddetli olursa olsun hi bir zor kullanma ynteminden
kanmaz; bu adam, muhalefetteyken gzda verir, ikti
dardayken de ceza. Onun bu iddet kullanma inanc, do
al olarak, muhaliflerinde de ayn inancn belirmesine
yol aar; muhalifler iktidara getikleri zaman ona eza
cefa ederler, iktidarda bulunmadklar zaman da ona su
ikast hazrlarlar. Bu bakmdan, bu millenarn milleniumu
^erkesin holand bir ey deildir; bu millenium iinde
casuslar, tepeden gelen emirlerle tutuklamalar ve top
lama kamplar bulunacaktr. Ne var ki, millenar, tpk
Tertullian gibi, bunda hi bir ktlk grmez.
Geri daha yumuak millenar tipleri de vardr. Ba
zlar insanda en iyi eylerin insann iinden gelen eyler
olduunu, hi bir iyiliin insana dardan zorla kabul
ettirilemeyeceini sylerler; bu grn en iyi rneini
Dostlar Cemiyeti ortaya koymaktadr. D etkilerin, iyi

1 Vahiy kitabnn 20. babnda zikrolunan, kyametten nce ba

r ve selmetin hkm srecei bin yllk dnemin (mille
nium) geeceine inanan kimse. (ev. Notu)
liki ve akllca ikna biimi iinde nemli ve hayrl bir
rol oynayaca, ama hapis ve idam cezalar biimi iin
de hi de iyi bir sonu alamayaca inancnda olanlar
da vardr. Byle adamlar, ateli bir yenilik yanls da ol
salar, propaganda zgrlne inanabilirler.

Bir de evrim kuramnn saygnlk kazanndan sonra

ortaya kan bir tr yeniliki vardr; bunun en tipik rne
i olarak, Sorel'i - sendikalist olduu gnlerde - gstere
biliriz. Bu gibi insaniar insan yaamnn, srekli (ama
tanmlanabilir bir hedefe ynelmi, ya da ilerleme olma
dan nce kesinlikle belirtilebilecek anlamda deil) ve at
lan her yeni admn bir ilerleyi olduunun grlebilecei
biimde, bir ilerleyi olmas gerektiini savunurlar. Gr
mek, grmemekten, konuabilmek konuamamaktan daha
iyidir; ama btn hayvanlar henz krken, onlarn reform
da ikinci bir aama olarak grme duyusuna sahip olmay
istemeleri olanakszd. Halbuki gerekte ikinci aama bu
idi; bu da kantlar ki, statik bir tutuculuk hata olurdu. Bun
dan tr btn yeniliklerin tevik edilmesi gerekmekte
dir -byle iddia ediliyor- zira bu yeniliklerin iinden bir
tanesi -hangisi olduunu bilmesek bile- evrim ruhunu
temsil edecektir.
Bu grte bir gereklik pay bulunduuna kuku yok
tur, ama bu yine de, yzeysel bir ilerleme mistisizmi ha
lini almaya elverili bir grtr ve belirsiz olduu iin de
siyaset alannda uygulamaya temel alnamaz. Tarih iin
de nemli yeri bulunan yenilikiler, Tanrnn egemen ol
duu lkeyi saldryla fethedebileceklerie inanmlardr;
bunlar ounlukla kendilerinin egemen olduu bir lke
elde etmilerdir, ama bu, Tanr'nn lkesi olmamtr.
Propaganda zgrl bakmndan imdi de filozofla
rn gr as zerinde duracam. Gibbon, antikitenin
hogr ruhunu anlatrken yle der: Roma dnyasnda
geerli olan tapn biimlerinin hepsini, halk ayn dere
cede gerek, filozoflar da, ayn derecede sahte sayyor
lard; yksek ynetim aamasndan olanlar ise, hepsini
ayn derecede yararl buluyorlard.' Benim dndm
filozof, btn geerli akideleri ayn derecede sahte say
mayacak, yalnz hi bir akidenin yanlsz saylmasna ya
da - eer bir rastlant eseri - yanlsz ise bu mutlu olgu
nun insan kafasnn yetileriyle kefedilebilecei dnce
sinin kabulne izin vermeyecektir. Filozof gibi dnme
yen propagandac ifcin, gerek sayd kendi propaganda
syla t i r de aldatc olan kar propaganda vardr. Bu pro
pagandac eer her iki propagandann da yer almasna
izin veriyorsa, bu sadece onun, yasaklanacak propaganda
nn kendi propagandas olmas olaslyla korku duyma
sndan ileri gelir. Filozofa dnen gzlemci iin ise so
run bu kadar basit deildir.

Filozof iin, propagandann yararlar neler olabilir?

Filozof, propagandac gibi yle diyemez: Topluine fab
rikalar topluine retmek iin, dnce fabrikalar da
dnce retmek iin vardr. retilen dnceler, iyi ol
duktan sonra, iki topluine kadar birbirine benzese de
bundan ne kar? Ayrca tekel sayesinde byk apta re
timin ucuz yaplmas salanabiliyorsa, tekeli bir alanda
hakl gsteren nedenler baka alanda da ayn derecede
geerlidir. Hayr, sadece bu kadar da deil; rakip bir d
nce fabrikas, rakip bir topluine fabrikas gibi, ge
nellikle benim fabrikamn kardklaryla ayn derecede
iyi olan baka dnceler retmez. Benim fabrikamn
kard dnceleri ykmak hedefini gden dnceler
retir ve bylece, halka benim retimimi yetitirebilmek
iin gerekli alma miktarn byk lde arttrr.
te bu yzden, dnce fabrikalar arasnda rekabete izin
verilmemelidir.' unu belirtmeliyim ki, filozof, bunu bir
gr diye alp da benimseyemez. Filozof, propaganda
nn hizmet edebilecei en yararl amacn, yanll he
men hemen kesin bir grrn dogmatik biimde kabul
edilmesini salamak deil, tarh tersine yargy, aklc ku
kuculuu ve kart dnceleri tartabilme yetisini srdr
mek olduuna inanmak zorundadr; propaganda da bu
amaca ancak, propagandalar arasnda rekabet varsa hiz
met edebilir. Filozof, halk, her iki taraf da dinleyen bir
yarg gibi dnecek ve propaganda tekelini tpk bir
ar ceza mahkemesinde sadece savcnn ya da sadece
savunmann dinlenilmesi kadar sama bulacaktr. Byle-
ce, propagandada birrneklii istemekten ok uzak olan fi
lozof, her konuda herkesin elden geldii kadar, tarafla
rn hepsini dinlemesi gerektii tezini savunacaktr. Filozof
hepsi de kendilerini bir partinin karlarna adam, bir
parti liderlerinin grlerini savunan bir sr gazete ye
rine, iinde btn partilerin temsil edildii bir tek gazeteyi
yeleyecektir.

Ansal ynden salayaca yararlar apak olan tart

ma zgrl, mutlaka rakip rgtlere muhta deildir.
BBC. bilimsel tartmalara aktr. Birbirine rakip btn
bilimsel kuramlar Royal Societyde temsil edilebilir. Bilim
dallaryla ilgili kurumlar genellikle nonim bir propagan
da yolu izlemezler, yelerinin her birine ayr ayr kendi
kuramlarn savunma frsat verirler. Bir tek rgt iinde
bu gibi tartmalarn yer alabilmesi iin, o rgtte, esasa
degin bir anlama bulunmas gerektir; hi bir ejiptolog,
kuramlar houna gitmeyen rakip bir ejiptologu ezdirmek
iin, orduyu onun zerine saldrtmaya kalkmaz. Bir top-
Juluk, ynetimi konusunda temelde anlamaya varmsa,
zgr tartma olana vardr o topluluk iinde, ama by
le bir anlama yoksa, propaganda, kaba g kullanma yo
lunda bir preld yerine geer ve kaba gc ellerinde bu
lunduranlar doal olarak propaganday tekellerine almay
hedef tutarlar. Ayrlklar, bir ynetim altnda bar i
birliini olanaksz klacak kadar byk olmad zaman,
propaganda zgrl olana vardr. Protestanlarla Ka-
tolikler on altnc yzylda siyasal ibirlii yapamadlar,
ama on sekizinci ve on dokuzuncu yzyllarda yapabildi
ler; kendi ilerindeki dinsel hogr olana da ite bu
radan dodu. Ansal zgrln varl iin, hkmetlerin
istikrarl bir atya sahip olmas arttr; ama ne yazk ki,
byle bir at, ayn zamanda zorbala yol aan belliba-
l gtr. Bu sorun'un zm byk apta, ynetim bi
imine dayanr.
 XV. Blm
KTDAR VE TRE KURALLARI

Tre, hi deilse bran peygamberlerinden bu yana,

birbirinden ayr iki yne sahip bulunmaktadr. Tre, bir
yandan yasay andran toplumsal bir kurum, br yandan
da birey vicdann ilgilendiren bir husus olagelmitir. T
re, birinci ynyle iktidar mekanizmasnn bir parasdr;
ikinci ynyle, genellikle devrimcidir. Trenin yasay an
dran trne pozitif tre denir; br trne ise 'kiisel'
diyebiliriz. Bu blmde, bu iki tr trenin birbirleriyle ve
iktidarla olan ilikileri zerinde durmak istiyorum.
Pozitif tre, kiisel treden, hatt belki de yasa ve
hkmetten daha eskidir. Pozitif tre, kabile geleneklerin
den doar, yasa da yava yava pozitif tre iinde geliir.
En ilkel yabanlar arasnda rastlanan, kimin kiminle evle
nebileceini belirleyen, olaanst denecek kadar incelik
li kurallar bir dnnz. Bunlar bizim iin, kural olmak
tan teye bir anlam tamasa bile, onlar kabul etmi olan
lar iin zorlayc bir g nitelii tarlar tpk kendi t
rel kurallarmzn tad, akrabalar aras birlemeler kar
snda etkisini duyduumuz zorlayc g gibi. Bunlarn
kaynaklar kesinlikle bilinmemekle birlikte, bu kaynaklarn
bir anlamda dinsel olduuna kuku yoktur. Pozitif trenin
bu blmnn toplumsal eitsizliklerle hibir ilikisi yok
tur; o, ne olaanst iktidar salar, ne de byle bir ikti
darn varln kabul eder. Uygar insanlar arasnda daha
hl bu gibi trel kurallar vardr. Yunan Kilisesi, bir ocu
un manev anasyla manev babasnn evlenmesini yasak
lar; bu, iyi ya da kt hibir toplumsal ama gerekle
tirmeyen, kk tamamyla teolojiye dayanan bir yasaktr.
Bugn akla yakn gerekelerle kabul olunan birok yasak
larn aslnda kr inanlardan km bulunmas olasdr.
Eskiden, cinayet, lenin ruhunun sadece kendini ldrene
deil, btn toplulua da dman olacana inanld iin
ho karlanmazd. Yani, bir cinayet ilenince btn bir
topluluun kar sz konusu oluyordu, topluluk iin iin
den ya ceza vermek suretiyle ya da arnma trenleri yo
luyla syrlyordu. Zamanla arnma trenleri ruhan, ayn
zamanda tvbe ve af ile zde bir anlam kazand; ne var
ki, arnmann ilk zamanlardaki trensel karakteri, Kuzu
nun yannda ykanan, gibi lflarda hl anmsanmaktadr.

Pozitif trenin bu yn de nemli olmakla birlikte,

benim asl zerinde durmak istediim bu deildir. Ben asl,
trel kurallarn, iktidar etkileyen yanlarn ele almak is
tiyorum. Geleneksel trenin - genellikle byk oranda bi
linsiz - amalarndan biri, var olan toplum dzenini iler
halde bulundurmaktr. Geleneksel tre, baarl olduu za
man, bu amac polis gcnden hem daha ucuza, hem de
daha etkili bir biimde gerekletirir. Ne var ki, geleneksel
tre, iktidarn yeniden datlmas gereinin akla getirdii
bir devrimci treyle kar karya kalabilir. Ben bu blm
de nce iktidarn tre kurallar zerindeki etkisini, sonra
da, tre iin daha baka esaslarn bulunup bulunamaya
ca sorusunu ele almak istiyorum.
ktidar tresinin en ak grnlerinden biri, itaatin
alanmasdr. ocuklar ana babalarna, karlar kocalarna,
uaklar efendilerine, uyruklar hkmdarlarna (ve dinsel
hususlarda) ruhan sfat olmayanlar papazlara boyun e
mekle grevlidirler (daha dorusu, grevli idiler); ordular
da ve dinsel tarikatlarda daha ok uzmanlk alan iine gi
 ren itaat grevleri vard. Bu grevlerin her birinin, ken
dini ilgilendiren kurumun tarihine kout uzun bir tarihi var
dr.
nce evltlarn ana babalarna sayg borlarndan ba
layalm. Bugn yle yabani kavimler vardr ki, bunlar, a
lamayacak kadar yalanan ana babalarn, onlar yemek
iin satn alan yamyamlara satarlar. Uygarln gelime
aamalarndan birinde, her halde olaanst derecede ile
ri grl bir adam, ocuklar henz genken, onlar ka
faca. kendisini yallnda sa brakmalarn salayacak
bir dzeye getirebileceini dnm olsa gerektir; bunu
dnen adam byk bir olaslkla, kendi yal ana ve ba
basnn ortadan kaldrlna tanklk etmi, ya da onlar
dorudan doruya kendisi ortadan kaldrm olan bir kii
dir. Bu adam, ocuklarn ana babalarna boyun emelerini
ngren grleri destekleyecek bir yandalar grubu mey
dana getirmek iin, hi sanmyorum ki insanlarn sadece
saduyularna seslenmi olsun; onun, kendi grne getir
mek istedii kiilerde nsan Haklar kavramn yaratmaya,
yalnz meyvayla beslenmenin yararlarn ileri srmeye, ya
da ocuklar uruna kendilerini ypratan ana babalarn t
rel ynden dokunulmaz olduunu belirtmeye alt ku
kuludur. Belki de. o sralarda, tleri etinden daha de
erli saylan, sska, ama olaanst derecede akll bir ih
tiyar ortaya kmtr. Nasl olmusa olmu, ama zamanla
anne ve babalarn yenmeyip, kutsanmalar gerektii gr
yerlemitir. Eski uygarlklarda ana babalara gsterilen
saygy biz bugn ar buluruz, ama ana babalarn yenil
mesi alkanln ortadan kaldrmak iin de ok gl bir
vazgeiricinin zorunlu olduunu anmsamak gerekir. te
bylece, anne ve babanza saygda kusur ettiiniz takdir
de gen yata leceinizi syleyen On Emire, Romal
larn ana ve baba ldrmeyi en irkin, en byk su say
d dneme ulayoruz ve Konfys'n, evltlarn ana
babaya saygsn trenin temeli haline getirdiini gryo
ruz. Btn bunlar, igdsel ve bilinsel olmakla birlikte,
ana babann ocuklar zerindeki iktidarn, ocuklarn za
yf olduklar dnemden ilerisi iin de garantiye almak ze
re dnlm birer nlemdir. Ana babalarn yetkisini,
mlk sahibi olular hi phesiz glendirmitir, ama eer
ana baba saygs diye bir ey olmasayd, o zaman, ocuk
lar biraz byyp de ana babalar yallk dolaysyla g
ten dnce, babalarnn srlerini ellerinden alrlard.

Ayn ey, kadnlarn boyun eileriyle ilgili olarak da

yukardakine benzer bir sre izlemitir. Erkek hayvanla
rn fiziksel g stnlkleri, diilerin srekli olarak onlara
boyun emeleri sonucunu salamaz ounlukla, zira erkek
hayvanlarda ama istikrar diilere oranla daha azdr. n
sanlarda ise, kadnn boyun eii, belirli bir uygarlk d
zeyinde, ilkeller arasnda olduundan daha tamdr. Bu bo
yun eii de hep tre destekler. Aziz Pavlus, yle diyor:
nk erkek, Alia'n'n sureti ve izzeti olduu iin ba
n rtmemelidir; fakat kadn erkein izzetidir. nk er
kek kadndan deil, fakct kadn erkektendir; nk erkek
kadn deil, fakat kadn erkek iin yaratld1. Bundan da,
karlarn kocalarna itaat etmeleri gerektii, karnn sada
katsizliinin, kocann sadakatsizliinden daha byk g
nah olduu sonucu karlyor. Aslnda, Hristiyanlk, kuram
sal olarak zinay her iki cins iin de ayn .derecede gnah
tutar, zira zina Tanrya kar ilenmi bir gnahtr. Oysa
uygulamada bu gr geerli olmam, hatt Hristiyanlk
ncesi dnemlerinde kuramsal olarak bile geerli saylma
mtr. Eskiden, evli bir kadnla zina kt saylyordu, n
k bu, kocaya kar ilenmi bir sutu; buna karlk dii
klelerle sava esirleri efendilerinin mer mal sayld
gibi, bunlarla cinsel ilikide bulunmak da su deildi. Bu

Yeni Ahit, 1. Korintoslular, X I: 9-9. (ev. Notu)

grn, en sofu Hristiyan kle sahipleri arasnda (kar*
Jarnn itirazna karn), on dokuzuncu yzyl Amerikasn-
da bile savunulduunu gryoruz.
Trenin kadnlar iin baka, erkekler iin baka olu
unun esas, hi kukusuz, erkein stn iktidarna daya
nyordu. Balangta bu stnlk sadece fizikseldi, ama bu
esastan kalklarak, stnlk, derece derece ktisad, siya
sal ve dinsel alanlar da kapsad. Trenin skdzene sa
lad stnlk bu durumda aka grlmektedir, zira ka
dnlar daha yakn zamanlara kadar, erkeklerin egemenli
ini meydana getiren trel kurallara gerekten inanyor
lard, bundan tr de, teki trl olabileceinden ok
daha az bir zorlama gerektiriyorlard.
Hamurabi yasalar kadnn yasa yapann gzndeki
nemsizliini ortaya koyan ok ilgi ekici bir rnektir. Bu
yasalara gre, eer birisi soylu bir adamn gebe kzna vu
rur da, kz bunun sonucunda lrse, vurann kz da l
drlr. Soylu kiiyle vuran arasnda hakkn yerine geti
rilii bakmndan bu adilnedir; idam edilen kz, vurann
sadece bir maldr ve kendisi kendi yaam zerinde bir
hak iddiasnda bulunamaz. Vuran ise, soylu kiinin kzn
ldrmekle, ldrd kza kar deil, soylu kiiye kar
bir su ilemi saylr. Kzlar, iktidar sahibi olmadklar iin,
hibir hak sahibi de deillerdi Hamurabi zamannda.
I. George zamanna kadar krallara dinsel sayg gs
terilirdi.

Kral bir it gibi kuatan yle bir tanrsallk vardr ki,

Hyanet oncak bu itten iersini gzetlemekle,
Ve niyet ettiinin ok azn yerine getirmekle yetinir.

Hyanet szc, cumhuriyetlerde bile, hl az ok

dinsel bir su anlam tar. ngiltere'de hkmet, krallk
geleneinden ok yararlanr. Victorya dnemi devlet adam-
lan. hatt Mr. Gladstone bile. Kralienin hibir zamar
Babakansz braklmamasn salamay, Kralie'ye kar bir
grev saymlardr. Yetkili oruna itaat grevi hl birok
lar tarafndan, hkmdara kar bir grev saylmaktadr.
Bu rmekte olan bir duygudur, ama bu duygu rdk
e hkmet de istikrarndan bir eyler yitirir ve Sa ya da>
Sol kanat diktatrl daha ok olanak kazanr.
Bagehot'n ngiliz Anayasas - gerekten de hl okun
maya deer bir kitaptr- monarinin tartmasna yle
balar:

Kralienin, vakur bir sfat iinde yarar snrszdr. O1

olmasa ngiltere, bugnk ngiliz Hkmeti hibir ey ya
pamaz, ger giderdi. Kralie'nin VVindsor srtlarnda dola
t - Gal Prensinin de Derby at yarlarna gittii - ko
nusunda kan yazlar okuyan pek ok kimse, ufak ey
ler zerinde fazlaca durulduunu, bunlara gerektiinden
ok nem verildiini dnmlerdir. Ne var ki, byle d
nenler yanlmlardr; maliknesine ekilmi bir dulun-
ve ii gc olmayan bir delikanlnn nasl bu derece nem
tayabildiini izlemek de ayrca ho bir ey.
Monariyi gl bir hkmet yapan en gzel neden,
onun anlalabilir bir hkmet oluudur. nsanlar dnyann
herhangi bir yerinde birbirlerini anlayamadklar halde, in
san ynlar bir hkmeti anlyor. Genellikle, insanlar ken
di imgelemlerinin ynettii sylenir; onlar imgelemlerinin'
zayflnn ynettii sylense, daha doru olurdu.
Bu gr hem doru, hem de. nemlidir. Monari, top
lumsal kohezyonu kolaylatrr; bunun da iki nedeni var
dr: nce, bireye ballk duymak, soyut bir kavrama ba
llk duymaktan daha kolaydr, ikinci olarak da, krallk uzun
tarihi iinde, hibir yeni kurumun elde edemeyecei lde
sayg toplamtr. Geleneksel monarilerin kaldrld yer
lerde, ksa ya da uzun bir sre sonra, kaldrlan monari
nin yerini genellikle baka biimde bir tek-adam ynetimi
alr: Yunanistanda tiranlk, Roma'da mparatorluk. ngil
terede Cromvvell, Fransada Napolyonlar ve gnmzde
Stalin ile Hitler. Bu gibi adamlar, eskiden kralla ynelti
len duygularn bir blmn kantlarlar. Rusya'daki yarg
lamalarda sulananlarn, itiraflarnda, en eski ve gelenek
sel mutlakiyet idarelerine yakacak bir boyun ei tre
sini kabul edilerini grmek insana gln geliyor. Bunun
la birlikte yeni bir diktatr, son derece olaanst bir in
san olmadka, kaltsal monarilerin gemite saladkla-1
r dinsel saygnn aynn kolay kolay uyandramaz.

Krallkta, dinsel ge, grdmz gibi, ounlukla ik

tidara kpracak kadar ileri gtrlmtr. Ama o zaman
lar bile, dinsel ge, kraln simgesi olduu toplumsal siste-:
min istikrarna yardm etmitir. Birok yar uygar lkeler
de, Japonya'da, ngiltere'de bu byle olmutur. Kraln ha
ta yapamayaca ilkesi, ngiltere'de, kral iktidarndan yok
sun brakmak iin bir silh olarak kullanlm, ama' bu du
rum kraln Bakanlarna, kral olmad takdirde sahip buluna
bilecekleri iktidardan daha fazlasn kazandrmtr. Gele
neksel bir monarinin bulunduu her yerde, hkmete kar
bakaldrma, krala kar ilenmi bir sutur ve sofular
tarafndan bir gnah, Tanr'ya kar saygszlk saylr. Bun
dan dolay krallk kurumu, genel anlamda, statko - bu sta
tko her ne olursa olsun - lehinde ileyen bir gtr. Ta
rih iinde bu kurumun en yararl ilevi, toplumsal kohez-
yon iin elverili, geni apta yaygn bir duygu yaratmasr
olmutur. nsanlar yaratllar itibariyle sr halinde ya
amaya son derece az eilimli yaratklar olduundan, anar
i srekli bir tehlikedir ve bunu nlemekte krallklar olc
byk iler baarmlardr. Ne var ki, kralln bu yarar
lna kar, onun eskiden kalma ktlkleri srdrmek ve~
istenilen deimeye kar kan gleri arttrmak gibi y a -
rarszlklarn da ortaya koymamz gerektir. Monarinin bu
gn yeryznn byk bir blmnde ortadan kalkm ol
masnn belli bal nedeni de ite onun bu yararszlkla
rdr.
Papazlarn iktidar ile tre arasndaki iliki, herhangi
baka bir biimdeki iktidarla tre arasndaki ilikiye oran
la ok daha aktr. Hristiyan lkelerde erdem, Tanr ira
desine itaatten ibarettir. Tanr iradesinin neyi emrettiini
bilenler de papazlardr. nsandan ok Tanrya itaat etme
miz gerektii kural, grdmz zere, devrimci olabilir.
ki ayr koullar grubu iinde bu byledir: Birincisi, Dev
let Kiliseye muhalif olduu zaman, kincisi de, Tanrnn
her bireyin vicdanna aracsz, dorudan doruya seslendi
i gr kabul olunduu zaman. Devletin Kilise'ye mu
halif oluu durumunu Konstantinden nceki dnemde, Tan-
rnn birey vicdanna dorudan doruya seslendii gr
nn sovunuluunu da Anabaptisler ve Bamszlar ara
snda gryoruz. Ama devrimci olmayan dnemlerde, yer
lemi, geleneksel bir kilisenin bulunduu yerlerde, pozi
tif tre kiliseyi Tanr ve birey vicdan arasnda bir arac
sayar. Kilise byle sayld srece, iktidar ok byktr
ve Kiliseye kar bakaldrma, herhangi baka bir kuru
ma kar bakaldrmadan daha kt tutulur. Kilise de ken
dine gre glklerle kar karyadr. Zira, Kilise, iktida
rn ok gze batacak biimde kullanrsa, insanlar onun
Tanr iradesini doru yorumladndan kukuya debilir;
bu kku genelletii zaman da, tpk Reformasyon dne
minde Tton lkelerinde olduu gibi kilise yaps temel
den ker.

Kilise sz konusu olduunda, iktidarla tre arasnda

ki iliki, bir dereceye kadar, imdiye dek zerinde durdu
umuz rneklerde grlen ilikinin tersinedir. Pozitif tre
ana babaya, kocalara, krallara, onlar iktidar sahibi olduk
lar iin boyun emeyi emreder; oysa Kilisenin iktidar,
trel yetkisinden gelir. Ne var ki bu, ancak bir noktaya
kadar dorudur. Kilise tehlikeden uzak bulunduu zaman,
tpk ana babaya, kocalara ve krallara boyun emeyi em
reden tre gibi, Kiliseye boyun emeyi emreden bir tre
geliir. Bu boyun edirici treyi reddeden devrimci d
n de ayn biimde geliir. Geerli dinsel inanlara ay
kr dn ve blnme, Kilisenin zellikle nefret ettii
eyler olduundan, bunlar devrim programlarnda esas e
lerdir. Bununla birlikte papaz, iktidarna kar kn daha
karmak sonulan da vardr. Kilise tre kurallarnn resm
bekisi olduundan, Kiliseye kar kanlarn doktrin ve y
netim konularnda olduu kadar trel konuda da bakal
drmalar olasl vardr. Kiliseye kar kanlar ayaklanp,
Puritanlar gibi daha da kat snrlamalar iine, ya da Fran
sz Devrimini yapanlar gibi, daha da byk bir geveklik
iine debilirler; ama her iki durumda da tre, eskiden
olduu gibi bir kamu kuruluunun kararlarna bal bir ko
nu olmaktan kp, zel bir konu nitelii kazanr.

Kiisel trenin, genellikle, en yumuak bir resm pa

paz tresinden bile daha kt olduu samlmamaldr. M. .
altnc yzyl sralarnda Yunan kllektif vicdan insanlarn
kurban edilmesi geleneine kar gl bir nefret duyma
ya balad zaman, Delf tapnandaki khinlerin, bu n
san reformu ksteklemeye ve eski kat uygulamalarn sr
drmeye altklarna dair elde kantlar vardr. Ayn e
kilde gnmzde de. Devlet ve kamu vicdan bir erkein
l karsnn kzkardeiyle evlenmesini hogrse bile. Ki-
Jise, iktidar sahibi olduu srece, eski yasa srdrr.
Kilise iktidarnn zayflad yerde tre, birka ayrca
lkl insan dnda, gerekten kiisel bir nitelik kazanma
mtr. ounluk iin treyi, gerek genellikle komularn
grleri, gerek iverenler gibi gl gruplarn grleri
demek olan kamuoyu temsil eder. Gnah ileyenin gr
asndan, deiiklik yzeysel ve ayn zamanda eskisine
oranla daha kt olabilir. Birey, gnahkr olarak deil
de yarg olarak kazanl kt zaman, gayri resm de
mokratik ynetim heyetinin bir blm haline gelir, oysa
Kiliso'nin gl olduu yerde birey, yetkili orunun yasala
m kararlarn kabul etmek zorundadr. Trel duygular
gl olan Protestan, papazn trel ilevlerini zorla alr ve
baka insanlarn sevaplar ve gnahlar karsnda - zel
likle gnahlar karsnda - yar ynetici bir tutum taknr.

Komularnn kusurlarn ve lgnlklarn

Saptayp anlatmaktr btn yapacan ey.

Bu anari deildir; demokrasidir bu.

Trel kurallarn iktidarn bir anlatm olduu tezi, gr
dmz zere, tamamyla doru deildir. lkel kavimle-
rin ayn topluluktan olanlarn evlenmelerini yasaklayan ku
rallarndan bu yana, uygarln her aamasnda, iktidarla'
grnr bir ilikisi bulunmayan trel ilkeler vardr - ken
di toplumlarmzda homosekselliin lnetlenii bir rnek
olarak gsterilebilir. Trel kurallarn ktisad iktidarn bir
anlatm olduu biimindeki Marksist tez ise, bu kurallarn,
genellikle iktidarn anlatm olduunu ileri sren tezden
daha da yetersizdir. Bununla birlikte, Marksist tezi do
ru karan birok durumlar da vardr. rnein, ruhban s
nf dndaki en gl kesimin byk toprak sahipleri ol
duu, piskoposluklarn ve manastr tarikatlarnn gelirleri
ni topraktan saladklar ve bor para verenlerin sadece
Yahudiler olduu Ortaada, Kilise hi duraksamadan te
fecilii, daha dorusu, her trl faizle bor para verme
yolunu lnetlemiti. Bu bir borlar tresi idi. Zengin tccar
snfnn gleniiyle birlikte bu yasan srdrlmesi ola
na ortadan kalkt: Yasak, nce, mterilerinin ou kent
li ve zenginler olan Calvin, daha sonra Protestanlar ve en.
sonunda btn Katolik Kilisesi tarafndan kaldrld1. Bu.

1 3u korjd:; bak. Tawney'in, Din ve Kapitalizmin Ykselii..

242
sefer or verenler tresi moda oldu ve bor dememe en
byk gnahlardan biri saylmaya balad. Dostlar Cemi
yeti, daha ok yakn zamanlara kadar, kuramsal olarak
deilse bile, uygulama alannda mflisleri ye kabul et
miyordu.
Dmanlara kar uygulanan- tre kurallar ^konusunda
alar arasnda byk ayrlklar vardr,?bunun nedeni de
ayr ayr alarda iktidarn kr salayacak biimde kul
lanlnn byk deiiklikler gstermesidir. Bu konuda n
ce Eski Ahit'in ne dediine bakalm.
Allahn Rab, mlk olarak alnmak iin gitmekte oldu
un diyara seni gtrecei, ve senin nnden ok millet
leri, Hittleri, ve Girgaleri, ve Amorleri, ve Kennllan,
ve Peizzleri, ve Hivleri, ve Yebusleri, senden daha b
yk ve daha kuvvetli yedi milleti kovaca, ve Allahn Rab
onlar senin nnde ele verecei, ve sen onlar vuracan
zaman; onlar tamamen yok edeceksin; onlarla ahdetme
yeceksin, ve onlara acmayacaksn; ve onlarla hsmlk et
meyeceksin; kzn onun oluna vermeyeceksin, ve onun
kzn oluna almayacaksn. nk o senin olunu benim
ardmca yrmekten saptracak ve baka ilhlara kulluk
edecekler: ve Rabbin fkesi size kar alevlenecek, ve seni
abuk yok edecek1.
Eer btn bunlar yaparsanz, btn kavimlerden zi
yade mbarek olacaksn: Erkek olsun kadn olsun, sizin
aranzda, ve hayvanlarnz arasnda ksr olmayacak2.
Bu yedi milletle ilgili olarak, ileriki bir babda syle
nenler ise daha a k tr:
Ancak Allahn Rabbin miras olarak sana vermekte ol
duu bu kavimlerin ehirlerinden nefes alan kimseyi sa b
rakmayacaksn; fakat onlar... Allahn Rabbin sana emret
tii gibi tamamen yok edeceksin: Ta ki kendi ilhlarna yap-

1 Eski Ahit, Tesniye: V II: 1-4.

2 Eski Ahit, Tesniye, V II: 14.
tklan btn mekruh eylerine gre yapmay size retme
sinler1.
Buna karlk, Bu milletlerin ehirlerinden olmayp
senden uzakta bulunan btn ehirlere...- daha merha
metli davranmaya izin veriliyor:
...Onun her erkeini kltan geireceksin: Ancak ka
dnlan ve ocuklar, ve hayvanlar, ve ehirde olan here-
yi, btn maln kendin iin apul edeceksin; ve Allahn
Rabbin sana verdii dmanlannn maln yiyeceksin^.
Hatrlanaca zere, Saul, Amalekleri vurduu zaman
ii hafif tuttuu iin ba derde girmiti Tanryla

Ve Amaleklerin kral Agag sa olarak tuttu ve b

tn kavmi tamamen kltan geirdi. Fakat Saul ve kavim
Agag, ve koyunlarla srlann ve semiz hayvanlarn en iyi
lerini, ve kuzular, ve hereyi esirgediler, ve onlar tama
men yok etmek istemediler; fakat deersiz ve zayf olan
hereyi tamamen yok ettiler. Ve Samuel'e Rabbin u sz
g e ld i:
Saul kral ettiime nadim oldum; nk artk ardm
dan dnd, ve szlerimi tutmad4.
Bu mezmurlarda, Yahudi kavmi dndaki btn ka
vimler karsnda srailoullarnn karlarnn gzetildii,
btn haklarn, yabanc kavimlerle atan srailoullarna
tannd, ama srail kavmi iinde din karlarnn, yani ruh
ban snf karlarnn, bu snftan olmayanlarn iktisadi
karlarna stn tutulduu aka grlmektedir. Rabbin s
z Samuel'e geldi gelmesine, ama Saul'e gelen de Samu-
elin sz oldu ve bu sz yleydi: yle ise kulaklarma
jgelen bu koyun melemesi ve iittiim sr brmesi ne

1 Eski Ahit, Tesniye, X X : 16-18.

2 Eski Ahit, Tesniye, X X : 15.
3 Eski Ahit, Tesniye. X X : 13-15.
4 Eski Ahit. I. Samuel, X V : 8-11. (ev. Notu)
dir?1 Bunun zerine Saul'n, gnahn itiraf etmekten ba
ka aresi kalmad.
Yahudileri, yenilen dmanlarnn kkn kurutmaya
ynelten ey, - anlaldna gre mikroplan koyunlarla s
rlara bile bulam olan - putperestlikten duyduklar deh
ettir. Ne var ki antikitede hibir ulus, yenilen halklara ne
yaplacan snrlandrma konusunda trel, ya da trel
kurallar benimsemi deildi. Yenilen halklarn byk b
lmn ortadan kaldrmak, geri kalanlarn da kle ola
rak satmak grenek halindeydi. Baz Yunanllar - rne
in Troyal Kadnlar adl eserinde Euripides- tutsaklarn
ortadan kaldrlmas usulne kar kan bir anlay r-
taya atmaya, yenenlerde acma duygusu, yaratmaya a
lmlarsa da pek baar kazanamamlardr. Yenilenler,
iktidar sahibi olmadklarndan, merhamet grmeye de hak
lan yoktu. Bu gr, kuramsal olarak bile, ta Hristiyanln
ortaya kna kadar braklmad.

nsanlarn dmanlarna kar da grevleri bulun

duu, anlalmas ve kabul edilmesi zor bir kavram
dr. Acma, antikitede bir erdem olarak kabul edili
yordu. ama ancak baar kazand, yani, dman dost
haline getirdii zaman; bunun dnda, bir zayflk sayl
yordu. nsanlarn yreklerine bir kez korku dt m,
kimse yce ruhluluun adn anmazd o zamanlar: Roma
llar. ne Anibale ne de Spartaks'n ardnca gidenlere
acmlard. valyelik anda bir valye baka bir
valyeyi tutsak etti mi, ondan tutsana ince davranmas
beklenirdi. Ne var ki, valyeler arasndaki atmalar o
kadar cidd deildi; buna karlk. Albigensler'e en ufak
bir acma gsterilmemitir. Zamanmzda. Finlandiya, Ma
caristan, Almanya ve spanya'daki terr hareketlerinin
kurOanlanna da hemen hemen ayn derecede byk bir

1 Eski Ahit. I. Samuel, X " 14. (ev. Notu)

gaddarlkla davranlm ve buna kar siyasal muhalifler
den baka sesini ykselten olmamtr. Rusyadaki terr
hareketine de bu kez solcularn byk ounluu ses
karmamlardr. Bugn de, tpk Eski Ahit andaki gibi,
dman byk korku yaratacak kadar korkun oldu mu,
dmana kar da nsan grevlerin bulunduu kimsenin
hatrna gelmemektedir. Aslnda, pozitif tre, hl sadece
kendisini ilgilendiren toplumsal grup iinde geerlidir vs
bundan dolay, aslnda, bir ynetim dairesidir. Trel y
kmllklerin insan rknn sadece bir blmne ait olma
dn, kavgac yaratll insanlara bir dnya hkmetin
den baka hibir ey kabul ettiremez; bu tip insanlar, bir
dnya hkmeti olmadka, trel ykmllklere btn rk
larn uymas gerektii grne ancak, mkemmellie
ulamak iin bavurulacak bir dnce gzyle bakarlar.

Bu blmde imdiye kadar hep pozitif tre zerinde

durdum; bunun yetmedii ise aktr. Genel konumak ge
rekirse, devrime yer vermemekle, ekimelerin iddetini
azaltacak bir ey yapmamakla ve yeni bir trel anlay
getirdiini ileri sren peygambere hak tanmamakla, pozi
tif tre iktidarlarn gcne g katmaktadr. Burada, z
m g baz kuramsal sorular ortaya kar, ama biz bun
lar zerinde durmadan nce, ancak pozitif treye kar bir
muhalefetin baarabilecei baz eyleri kendi kendimize
anmsatalm.
Dnya, Drt ncile baz eyler borludur geri, ama
eer Drt ncil'in etkisi daha derin olsayd, dnya da ona
daha ok borlu kalrd. Dnya; klelii ve kadnlarn ezil
mesini reddedenlere de baz eyler borludur. Dnyann
bir gn. sava ve iktisadi adaletsizlii reddedenlere de
borlu kalacan umabiliriz. Dnya, on sekizinci ve on do
kuzuncu yzyllarda, hogr havarilerine ok borlu kal
mtr; bizimkinden daha mutlu bir ada, belki yine kala
caktr. Ortaa Kilisesine kar, Rnesans monarilerine
kar, ve bugnk pltokrasi iktidarna kar devrimler, dur
gunluktan doacak bozulmadan kanmak iin zorunlu
dur. nsanln devrime ve bireysel treye gereksinmesi
bulunduunu kabul edince - ki kabul etmek zorundayz -
ortaya, dnyay anariye srklemeden bunlara bir yer
bulmak sorunu ortaya kyor.
zerinde durulmas gereken iki soru vardr: nce po
zitif trenin kendi asndan, kiisel treye snmak iin
olmas gereken en akllca tutum nedir? kincisi, kiisel t
re, pozitif treye ne dereceye kadar sayg borludur? Yal
nz, bunlar tartmaya girimeden nce, kiisel treyle ne
onlatlmak istendiini bir para aklamak gerekiyor.
Kiisel tre, tarihsel bir fenomen olarak, ya da fel
sef gr asndan ele alnabilir. Birincisinden balaya
lm.
Tarihin bildii kadaryla, hemen hemen btn birey
ler, baz eylemlere kar derin bir dehet duymulardr. Bir
kural olarak bu eylemler sadece bir tek birey tarafndan
deil, fakat btn bir kabile, btn bir kavim, btn bir
ulus, btn bir mezhep ya da snf tarafndan menfur ve
ya mekruh saylmtr. Baz eylemlerin mekruh veya men
fur saylnn balangta nereden kt bilinmiyor, ba
zlar ise trede yenilik getiren tarihsel kiilere dayan
yor. Mslmanlarn neden hayvan ya da insan suretleri
yapmadklarn biliyoruz; Peygamberleri bunu yasaklam
tr da ondan. Sofu Yahudilerin neden tavan yemedikle
rini biliyoruz; Musa eriat tavan mekruh tutar da on
dan. Bu gibi yasalar, kabul olunduklar zaman, pozitif t
renin mal olurlar; ama balangta, ya da hi deilse bi
linen dou dnemlerinde, bunlar kiisel trenin malyd
lar.
Bununla birlikte, tre ister pozitif olsun, ister nega
tif, bizler iin, tapnma trenleriyle ilgili kurallar ve emir
lerden daha baka bir anlam tar hale gelmitir. Tre, bi
zim tanmadmz biim iinde ilkel bir grn deil,
- inli bilgeler, Hindli Budistler, bran peygamberleri ve
Yunan filozoflar gibi - birbirinden bamsz birtakm kay
naklardan domu olduu grnn tar. Tarihteki
nemlerini kmseyemeyeceimiz bu adamlarn hepsi
de, birbirlerinden bir iki yzyl arayla yaamlar ve hepsi
de, kendilerini daha nce gelenlerden ayrmaya yarayan
belirli nitelikler tamlardr. Lao-Tse ve Cung-Tse, Tao
akidesini gelenek yoluyla ya da bakalarnn hikmetleri yo
luyla deil, kendilerine gre kendi bildikleri kadar retir
ler; Tao akidesi de belirli birtakm grevlerden ibaret ol
mayp, bir yaay yolu, bir dn ve duyu tarzdr;
yle bir duyu ve dn tarz ki, herhangi bir durumda
ne yaplmas gerektii, kurallara gerek duyulmakszn, bu
retinin iinde ak seik grlecektir. Ayn ey, ilk Bu
distler iin de sylenebilir. bran peygamberlerinin btn
yaptklar, Musa eriatn amalar ve gelenek tarafndan
deil de, Rab byle dedi, szckleri tarafndan salk ve
rilen yeni ve daha iten bir erdemi savunmalardr. Sok-
rates, yasalara gre seilmi devlet adamlarnn gsterdik
leri gibi deil, kendi tanrsnn emrettii gibi hareket eder;
o, iinden gelen sese uymamaktansa, lm gze almaya
hazrdr. Kendi yaadklar dnemde birer si saylan bu
adamlarn hepsi de sonradan onur kazanmlardr. Bu
adamlarn ortaya att ve kendi zamanlarnda yenilik sa
ylan eyler, sonradan olaan kabul edilmitir. Ne var ki,
bu 'eyler'in ne olduunu belirtmek kolay deildir.
Tarihsel kayna bulunan bir dine bal, ya da byle
bir dinin, o dinden nce din yerine geen bir eyden ge
litiini kabul eden dnce sahibi herhangi bir kii, en
az unu kabul etmelidir: Daha nceki bir yaay biimin
den baz bakmlardan iyi olan bir yaay biimi, nce bir
birey ya da birtakm bireyler tarafndan ve bu bireylerin
kendi alarndaki Devlet ve Kilise retilerine kar ileri
srlmtr. Bundan da. bir bireyin trel sorunlar konu
sunda, kendi zamanna kadarki ve btn insanln ka
bul ettii yarglara kar kmasnn bile her zaman iin
yanl olmayabilecei sonucuna varlr. Bilim alannda
herkes, bugn, bilime uyan akideyi kabul eder; ne var ki,
bilim alannda yeni bir akideyi snama yollar bilinmekte
dir ve bilim alannda her yeni akide, gelenekten daha
baka nedenlere dayanlarak ya herkes tarafndan hemen
kabul edilir, ya da herkes tarafndan reddedilir. Trebilim-
alannda ise, yeni bir akideye uygulayabileceimiz, by
lesine apak bir snama yolu yoktur. Bir peygamber
vaazna, 'Rab byle dedi,' diyerek balayabilir, bu d<7
yeter; yeter ama bakalar onun sahici bir vahiy alp
almadn nerden bilecekler? Ne gariptir ki, Tesniyede
de. pozitif bilimde ounlukla kesin kabul edilen sna
mann ayn, yani, kehanetin doru kp kmadna bak
ma yolu nerilmektedir: Ve; Rabbin sylemedii sz
nasl bilelim? diye yreinden dersen; peygamber Rab
bin ismiyle syledii zaman, o ey olmaz, ve kmazsa,
Rabbin syledii ey odur; peygamber kstahlkla syle
mitir...' Ne var ki, modern kafalar bunu bir trebilim-
sel akide snamas olarak kabul edemezler.
u soruya yant vermemiz gereklidir: Trebilimsel
akide ne demektir ve - eer bir yol varsa- hangi yollar
dan snanabilir?
Tarihsel olarak, trebilim dinle ilikilidir. ou insan
lar yetkeyi yeterli saymlardr: ncil ya da Kilise tarafn
dan yanl ya da doru jiye ileri srlen, yanl ya da
dorudur. Bununla birlikte zaman zaman, Tanrdan esin
lenen kiiler ortaya kmtr: Bunlar, neyin doru, neyin
yanl olduunu kendilerinin bildiklerini, zira bunlar ken
dilerine dorudan doruya Tanrnn sylediini ileri sr-
 mterdir. Sofularn grleriyle bu bireylerin hepsi de
ok eski zamanlarda yaamlardr ve eer modern bir
adam kp da Tanr'dan esinlendii savnda bulunacak
olursa onu tmarhaneye kapamak gerekir, meer ki Kilise
:bu birevin bildirilerini onaylaya. Bununla birlikte bir is
yanc, diktatr haline genellikle bu yoldan geldii iin,
isyanclarn meru ilevlerinin ne olduu konusunda ka
rar vermemize bu durum yardm etmez.
Trebilimi dinsel olmayan terimlerle anlatabilir mi-
Y iz? Victoria dneminin serbest dnrleri bunun mm
kn olabileceinden kuku duymuyorlard. rnein, 'fay
daclar,' ok yksek ahlkl kimselerdi ve ahlklarnn ak
la uygun temellere dayandna inanyorlard. Ne var ki,
bu husus, onlarn sandndan biraz daha gt,
'Faydaclar'n ad geince aklmza gelen bir soru ze
rinde duralm: Bir davran kural, trebilimin kendi ken
dine varolan bir nermesi olabilir mi, yoksa bu kural, her
zaman ilgili davrann iyi ya da kt sonularna gre
mi karlmaldr? Geleneksel gr odur ki, baz eylem
ler, sonular sz konusu olmakszn iyidir, baz eylemler
de, yine sonular sz konusu olmakszn ktdr. Ba
ka baz eylemler ise trebilimsel acdan 'ntr'dr ve bun
lar zerinde sonularna gre yargda bulunulabilir. Kur
tulmalar olana bulunmayan hastalarn ac ektirilmeden
ldrlmesi ya da bir adamn, len karsnn kzkardeiy-
le evlenip evlenemeyecei, trebilimsel bir husustur, ama
para deerine altn esas tutma yntemi trebilimsel bir
husus deildir. 'Trebilimsel' hususlarn, her biri bu s
fatn uyguland btn durumlar kapsayacak iki yan
vardr. Bir husus (A) eski branleri ilgilendirmise, ya da
(B) Canterbury.Bapiskoposunun resm uzmanlk alan ii
ne giriyorsa, trebilimseldir. Trebilimsel szcnn
bu genel kullanl biiminin savunulacak yan bulunma
d apaktr.
 Bununla birlikte baz yle davranlar var ki, kendi
hesabma ben bu davranlardan irendiim ve bu ire
niim bana ahlka uygun grnd halde, ireniim, o
davranlarn sonularnn apak bir deerlendiriliine da
yanmamaktadr. Birok kiiler bana, demokrasinin korun
mas - ki bunun nemine inanyorum - iin biricik yolun,
bir yn ocuu zehirli gazla ldrmek ve daha baka
dehet verici eyler yapmak olduunu sylediler. Ben, - deL
mokrasinin korunmas urunda bile - byle yollgra ba
vurulmasna raz olamayacamn farkndaym. Kendi ken^
dime, bu gibi yollara bavuranlarn, istenilen amac sa
layamayacaklarn, ya da salasalar bile, bu yollarn, de
mokrasinin getirebilecei btn iyilikleri silecek kadar b
yk ktlkler douracan sylyorum. Bu savmn do
ruluk derecesinden iyice emin deilim: Beni, bu yollarn
istenilen amac salayacana ve bunlardan bakasnn
asla ie yaramayacana ikna etseler bile, yle sanyorum
ki, ben yine de bunlar reddederdim. Buna karlk, psi
kolojik imgelem, iyi diye nitelemem gereken hibir eyin
bu yollardan salanamayacana beni inandryor. Felsef
adan konuursak, yle sanyorum ki, btn eylemler so
nularna gre yarglanmak gerektir; ama bu zor olduun
dan, eylemlerin sonular nceden kesinlikle bilinemeyej-
ceinden ve eylemlerin sonularn grmek zaman iste
diinden, uygulamada, sonularnn aratrlmas beklen
meksizin, baz eylemlerin mahkm edilmesi, bazlarnn
da makbul tutulmas gerektii dnlebilir. Bundan tr
bence faydaclar gibi, herhangi bir koul iinde doru
olan eylem, verilere gre, dnlebilecek btn eylemle
rin ktlklerine kar iyilik dengesini en ok salamas
olasl bulunan eylemdir; ama byle eylemleri tre ku
rallarnn varl destekleyebilir, diyorum.

Bu gr kabul edilmekle, trebilim, 'iyi'nin ve 'kt'-

nn birer ara deil- de, kendi ilerinde birer ama olduk-
lan eklindeki tanmlarna indirgenmi olur. 'Faydaclar'
iyinin zevk, ktnn de ac olduunu sylerler. Ama biri
si kp da bu grte olmadn sylese, faydaclar ona
kar ne gibi bir kant ileri srebilirler?

Yaamn amalar zerine ileri srlen eitli gr

leri dnrz. Birisi kar, iyi zevktir der; bir bakas
kar, iyi, Arler iin zevk, Yahudiler iin straptr,' der;
daha baka biri de, 'iyi, Tanry daima vmek ve Onu
kutsamaktan ibarettir,' savnda bulunur. Bu adamn
iddia ettii nedir ve bunlarn birbirlerini ikna edebilmeleri
iin ne gibi yntemler vardr? Bu adam, bilim adamlar
gibi olgulara bavuramazlar: Bunlarn tartmalarna ili
kin bir olgu yoktur. Bu adam arasndaki ayrlk, olgu
larn anlatlnda deil, gl isteklerin anlatlndadr.
Bu iyidir' dediim zaman bunun, 'ben bunu istiyorum,
demek olduu savnda deilim; beni bir eye 'iyi' deme
ye ynelten ey, sadece zel bir tr istektir. stek, bir
dereceye kadar kiilik d (gayri ahs) olmaldr; istek,
sadece benim zel koullarmla deil, beni honut ede
cek trden bir'dnya ile de ilgili olmaldr. Bir kral yle
diyebilir: Hkmdarlk iyidir, ben de hkmdar olduuma
memnunum. Bu nermenin birinci blm kukusuz t-
rebilimseldir, ama kraln hkmdar olmaktan duyduu
memnunluun trebilimsel nitelik kazanmas iin, kraln
bir inceleme sonucunda,, baka hi kimsenin kendisi ka
dar iyi bir kral olamayacana akl yatmas gereklidir.

Daha nce de bir mnasebetle (Din ve Bilim'de), de

er yarglarnn bir sav olarak deil, insanln istekleri
ni ilgilendiren bir istein anlatm olarak yorumlanmas
gerektiini anmsatmtm. Nefret ktdr,' dediim za
man, aslnda ben yle diyorum: Keke hi kimse nefret
duymasa.' Burada bir sav ileri srmyorum; sadece bir e
it dilek anlatyorum. Benim bu anlatmm duyan, dilei
min bu olduunu anlar, ama anlayabilecei btn olgu
budur ve bu psikoiojik bir olgudur. Bu anlatmda, hibir
trebilimsel olgu yoktur.

Trebilim alannda yenilik getirenler, bakalarndan

ok bilen kiiler deillerdi; onlar, bakalarndan ok iste
yen, daha dorusu, istekleri bakalarnnkinden daha kii
lik d olan ve sradan insanlarnkine oranla daha geni
bir alan kapsayan kimselerdi. Btn insanlar kendi mut
luluklarn isterler; ou insanlar ocuklarnn mutluluu
nu isterler; azmsanmayacak sayda insan ulusunun mut
luluunu ister; bazlar da, gerekten ve gl bir biim
de btn insanln mutluluunu isterler. Bakalarnn by
le duygular tamadn ve bunun evrensel mutlulua bir
engel oluturduunu gren bu insanlar, bakalarnn da
kendileri gibi duymasn dilerler; bu dilek, 'mutluluk iyidir,
szckleriyle anlatlabilir.

Budha ve Stoiklerden son zamanlara kadar gelmi ge

mi btn byk ahlklar, 'iyilik'i. olanak bulunduu tak
dirde btn insanlar tarafndan eit tadlmas gereken bir
ey olarak ele almlardr. Onlar kendilerini hkmdar ola
rak, Yahudi ya da Yunanl olarak dnmemiler, sadece
birer insan olarak dnmlerdir. Onlarn trebilimleri
hep iki kaynaktan tremitir: Bu ahlklar bir yandan
kendi yaamlarndaki belirli baz eleri deerlendirmiler,
te yandan sempati onlar., kendileri iin istediklerini ba
kalar iin de istemeye yneltmitir. Sempati trebilimde,
evrenselletirici gtr; burada sempati derken, kuram
sal bir ilkeyi deil, psikolojik bir duyguyu anlatmak isti
yorum. Sempati bir dereceye kadar igdseldir: Bir o
cuun alamas baka bir ocuu mutsuz edebilir. Ne var
ki, sempatinin snrlar da doaldr. Kedinin fareye sem
patisi yoktur; Romallar ise fillerden gayr hibir hayvana
sempati beslemezlerdi; Nazilerin, Yahudilere sempatileri
yoktur. Stalinin de kulaklar'a1. Sempati snrll olduu
anda, onu karlayan iyilik kavram da snrlanr: O za
man iyilik, yce ruhlu kiilerin, ya da sadece Arlerin. ve
ya proletaryann, veyahut da sadece Christadelphianlarn2
tadabilecei bir ey olur. Bunlar hep, kedi ile fare tre
sidir.
Kedi ile fa,re tresinin, olanak bulunduu zaman -
rtlmesi, kuramsal alana deil uygulama alanna girer.
Byle bir trenin ustas olan iki kii, rnein kavgac iki
ocuk kar karya geldiler mi, her biri yle der: Hadi
seninle kedi ile fare oyunu oynayalm, ben kedi olaym,
sen de fare.' Bunun zerine yine ikisi birden itiraz ederler:
Hayr hayr, sen kedi olamazsn, ben olacam kedi.' By-
lece, ounlukla her ikisi de birer Kilkenny3 kedi olurlar
sonunda. Ama eer ikisinden biri tekine tam anlamyla
stn gelecek olursa, o kendi trebilimini kurabilir; ite
o zaman Kipling'le, Beyaz Adamn Boynunun Borcu'yla4, ya
da Kuzeyli Irk veya buna benzer baka trden eitsizlik
akidesiyle kar karya kalrz. Bu gibi akideler, hi ku
ku yok ki, fareye deil, sadece kediye ekici gelir; bunlar
fareye yaln iktidar yoluyla, zorla kabul ettirilir.
Trebilimsel tartmalar ounlukla amalar zerine

1 Kulak: arlk Rusya'snda byk toprak sahipleri; toprak

aalar.
2 Christadelphian: Teslis'i reddeden ve ebedi hayatta sadece
hakkn stn geleceine inanan Dr. John Thomas tarafn
dan 1850rde A.B.D.ds kurulan dinsel mezhebe .mensup olan
lara verilen ad. (ev. Notu)
3 Kilkenny kediler: rlandalIlarn bir fablinde geen iki ke
di; masala gre bu iki kedi ylesine hrsl dvmlerdir
ki, dv sonunda ortada kuyruklarndan baka bir ey
kalmamtr.
4 Beyaz rkn br rklar ezmesi, ama bunu onlar ynet
menin bir yolu, onlar ynetmeyi de kendinin bir grevi
saymas. (ev. Netu)
deil, aralar zerinedir. Klelie, kleliin ktisad olma
d savyla saldrlabilir; kadnlarn erkek nnde boynu
eik kalmas, zgr kadnlarn konumalarnn daha ilgb
ekici olduu sav ileri srlerek eletirilebilir; dinsel ne
denlerden tr insanlara eza ve cefa edilmesi, bu eza
ve cefalar yoluyla insanlarda salanan dinsel inanlarn*
sahici olmad gerekesine (bu arada unu da belirt
meliyim ki, bu tamamyla yanltr) dayanlarak znty
le karlanabilir. Bununla birlikte, bu gibi savlarn ardn
da, amalar bakmndan genellikle bir ayrlk vardr. Ba
zen, Nietzsche'nin Hristiyanl eletirmesinde olduu gi
bi, ama ayrl rlplak ortadadr. Hristiyan trebili-
minde btn insanlar eit saylr; halbuki Nietzscheye-
gre ounluk, kahraman iin bir aratan baka bir ey*
deildir. Amalarla ilgili tartmalar, bilimsel tartmalar
gibi olgulara bavurularak yrtlemez; bu gibi tartma
larn, insanlarn duygularn deitirmeye almak yoluy
la yrtlmesi gerekir. Hristiyan, sempati uyandrmaya..
Nietzsche yanda da gururu kamlamaya alabilir. k
tisad ve asker iktidar, propaganday destekleyebilir. Bit
savam, aslnda sradan bir iktidar savamndan baka
birey deildir. Herhangi bir akide, hatt evrensel eit
lii savunan bir akide bile, herhangi bir grubun egemen
lik salamas yolunda bir ara olarak kullanlabilir; r
nein, Fransz Devrimi demokrasiyi silh gcyle yay
ma iine giritii zaman byle olmutu.

Siyasal savamlarda olduu gibi, trebilimsel sava

mlarda da, iktidar bir aratr. nsanlar birbirlerinden
nefret etmelerine, birbirlerini smrmelerine, birbirlerine
ikence etmelerine karn, yakn zamana kadar, deiik,
bir yaam biimi neren kiilere sayg duymulardr. Es
ki zamanlarn kabile inanlarnn ya da ulusal kltlerinin
yerini alan ve evrensellii ama edinen byk dinler in
sanlar, ister boyunduruk altnda olsunlar ister zgr, Ya
hudi ya da Yahudiden bakalar diye deil, insan olarak
dnmlerdir. Bu byk dinlerin- kurucular, sempati
leri evrensel olan kiilerdi, bundan tr de onlarn, ge
ici ve tutkulu despotlarn bilgeliklerini ok aan bilge
lie sahip olduklarna inanlyordu. Bu kurucularn elde
ttikleri sonu, elde etmeyi istemi olabilecekleri sonu
lara yaklaamamtr bile. Bir auto-da-fe1 srasnda seyir
ci kalabalnn kurbanlarn zerine saldrmasna engel ol
mak iin polis gc kullanmak gerekiyordu ve eer se
yircilerin, diri diri yaklrken seyretmek istediklerinden bi
ri, cezasnn sonradan deitirilmesi dolaysyla nce bo
durulup, sonra atee atlmak ayrcaln elde edecek olur
sa, seyirci kalabal fkeden lgna dnyordu. Buna
karn, evrensel sempati ilkesi, lkeleri birer birer fethe
derek yayld. Bu, kiilik d merak gibidir; ansal alanda
kiilik d merak neyse, duygu alannda da kiilik d
sempati odur; bunlarn her ikisi de anln gelimesinde
temel elerdir. Geri getirilen kabile tresinin ya da aris
tokrat tresinin uzun bir sre ayakta kalabileceini san
myorum; Budhadan bu yana btn insanlk tarihi buna
jamamyla ters ynde bir gidii gsterir. ktidar ne derece
byk bir tutkuyla istenirse istensin, insann derin dn
ceye dalarak kendi kendiyle babaa kald murakabe
annda iyi diye dnlen ey iktidar deildir. nsanln,
tanrsalla en yakn bulduu kiilerin karakterleri bunu
kantlamtr.
Bu blmn banda ele aldmz tre kurallar - ev
ldn ana babaya saygs, karnn kocasna saygs, kral
lara ballk v.b. - hep ya tamamyla ya da ksmen r
mtr. ryp gen bu kurallarn yerini ya Rnesans
ta olduu gibi tam bir trel babozukluk ya da Reformas-
yonda olduu gibi, kullanlmaktan kan eski kurallara

1 auto-da-f6: Engizisyon dneminde insanlarn atee atlma

s. (ev. Notu)
oranla birok bakmlardan ok daha sk yeni kurallar
alr. Devlete ballk pozitif tre alannda, zamanmzda
eskisine oranla ok daha byk bir rol oynamaktadr; hi
kukusuz bu, Devlet gcnn artnn doal bir sonucu
dur. Trenin aile ve Kilise gibi, baka gruplarla ilgilenen
blmleri eski yetkelerini kaybetmilerdir; ama teraziye
vurduumuz zaman trel duygularn ya da trel ilkelerin
bugn insanlar zerinde on sekizinci yzyldakine veya
Ortaa'dakine oranla daha az etkili olduuna ilikin bir
belirti gremiyorum.
Bu blm zet halinde bir zmlemeyle bitirelim.
lkel toplumlarda, bu topluluklara ait tre kurallarnn, do
ast bir kayna bulunduuna inanlr genellikle; biz bir
bakma bu inan iin ortada bir neden gremesek de, bu
inan byk apta, sz geen toplumdaki iktidar denge
sini temsil eder: Tanrlar, iktidar sahibine boyun emeyi
grev sayarlar, ama iktidar sahipleri de devrim douracak
kadar gaddar olmamaldrlar. Halbuki peygamberlerin ve
bilgelerin etkisi altnda, bazen eskisiyle yan yana, bazen
de eskisinin yerini alan yeni bir tre doar. Peygamberler
ve bilgelerin byk ounluu, iktidardan baka eylere
- rnein, bilgelie, adalete ya da evrensel sevgiye - de
er vermiler ve bunlarn, kiisel baardan daha deerli
birer ama oJarak bellenmesi gerektiine byk insan y
nlarn inandrmlardr. Bir toplumsal sistemin, peygam
berin ya da bilgenin deitirmek istedii herhangi bir b
lmden zarar gren kiiler, peygamberin veya bilgenin
grlerini kendi kiisel nedenleri dolaysyla desteklerler;
bu destekleyiin sonucu olarak ortaya kan devrimci ey
lemi kar konulmaz klan ey de, destekleyicilerin kiisel
karlaryla, peygamber ya da bilgelerin kiilik d tre-
Jerinin birlemesidir.
Bakaldrnn toplum yaayndaki yeriyle ilgili ola-
j-ak bir sonuca varabiliriz artk. ki tr bakaldr vardr-.
Bu ya kiisel olur, ya da baKaldrmn kendini iinde bul
duu topluluktan baka tr bir topluluk istei dourur
bakaldr dncesini. kinci durumda, bakaldrann is
tei bakalar tarafndan paylalabilir; birok rnekler de
bu istein, var olan sistemden yararlanan kk bir azn
lk dnda herkes tarafndan paylaldn gsterir. Bu tip
bakaldn anarik deil, yapcdr; eylemi geici bir anariye
yol asa bile, hareketin esas amac, sonunda istikrarl bir
toplum yaratmaktr. Bu tip bakaldr anarik bakald-
rtan ayran ey de, onun amalarnn kiilik d karakte
ridir. Kamu asndan, bir bakaldrnn hakl grlp g
rlmeyeceini sadece ve sadece olay belirler; bakaldr
hakl grld zaman, bakaldrdan nceki iktidar, kendi
kar bakmndan, iddetli bir direnmede bulunmamakla
aklllk eder. Herhangi bir kii, insanln isteklerinin o-
uhf, VOr olan sistemdekinden daha iyi yerine getiril
mesini salayacana inand bir yaam biimi ya da bir
toplumsal rgt yntemi dnebilir. Eer dnd e
yi kafasnda iyice billrlatrabilir ve insanlar kendi re
formunu benimsemeye kandrabilirse, o kii hakl kar.
Bakaldr olmasa, insanlk durgunluktan kokuur ve ada
letsizlii giderecek areden yoksun kalrd. Bundan dola
y, otoriteye boyun emeyi reddeden adamn, belirli ko
ullar altnda meru bir ilevi vardr - yeter ki, onun ita
atsizlik nedenleri kiisel deil, toplumsal olsun. Ne v a r
ki, bu, nitelii dolaysyla, birtakm kurallara balanmas,
olana bulunmayan bir husustur.
 XVI. Blm
KTDAR FELSEFELER

Bu blmde, esinlerini balca iktidar akndan alan

baz felsefeler zerinde durmak niyetindeyim. Bu felsefe
lerin konularnn iktidar olduunu sylemek istemiyorum,
sadece bu filozoflarn, metafizik yaparlarken ve trebilim-
sel yarglarda bulunurlarken esinlendikleri kaynan, bi
linli ya da bilinsiz, iktidar ak itepisi olduunu anlat
mak istiyorum.
nanlarmz, istek ve gzlemlerin deiik dereceler
de birletirilmesinin bir sonucudur. Baz inanlarmzda, et
kenlerden birinin, baz inanlarmzda da tekinin oran
azdr. Deneye dayanan kantlarla kesin bir biimde ortaya
koyabileceimiz fazla bir ey yoktur ve inanlarmz, de
neylere dayanan kantlarn tesine getii zaman, bunla
rn olumasnda istek rol oynar. br yandan, inanlar,
kendilerinden yana ya da kendilerine kar kantlar bu
lunmad zaman yzyllarca yaayabildikleri halde, bo
luklarn ortaya koyan kesin ve sonusal kantlar karsn
da uzun zaman ayakta kalabilen pek az inan vardr.
Felsefeler yaamdan daha badaktr. Yaamda, bir
ok isteklerimiz bulunabilir, oysa felsefeler genellikle, b
tn teki isteklerin stne kan bir tek istekten esinle
nirler; onlarn badakl da ite burdan gelir.
 Zu frangmentarisch ist Welt und Leben.
leh will mich zum deutschen Professor begeben,
i Der vveiss das Leben zusammenzusetsen.
Und er macht ein verstaendinges System daraus1.

eitli filozoflarn almalarna eitli istekler ege

men olmutur. Bilmek istei ve bununla hi de ayn ey
olmayan, dnyann bilinebilir olduunu tantlama istei;
mutluluk istei, erdem istei ve bu ikisinin bireimi ma
firet istei; insanlarda, insanlarn Tanr ile ya da baka
insanlarla birlii anlayn yaratma istei; gzellie ula
ma istei; haz duyma istei; ve iktidar istei, bunlar ara
snda saylabilir.
Byk -dinler erdemi ama tutarlar, ama genellikle,
sadece erdemi ama tutmakla da kalmazlar. Hristiyanlk
ve Budizm, mafireti -daha mistik biimleri iinde d e -
Tanryla ya da evrenle birlemeyi ararlar. Ampirik filozof
lar gerei, idealist filozoflar da - Descartestan Kanta
kadar- kesinlii ararlar; gerekten, Kant'a kadar (Kant
da iine almak zere) btn byk filozoflarn ilgilendii
balca istekler, insan doasnn, bilmeye ya da kavra
maya ait (cognitive) blmnn istekleridir. Bentham ve
Manchester Okulu felsefeleri zevki ama, serveti de bel-
libal ara sayarlar. Modern zamanlarn iktidar felsefe
leri geni apta, Manchesterismusa2 kar bir tepki ve
yaamn amacnn birbirini izleyen zevklerden ibaret bu
lunduu -gerek fazla dankl, gerek yeteri kadar et

1 Dnya ve yaam dank paralar halindedir. Bam alp

Alman Profesre gideceim; o, yaamn bireiminin nasl ya
placan biliyor ve bundan akla yakn bir sistem kuruyor.
2 Manchesterismus: ngiltere'de, Cobden ve Brightin nder
liinde Manchester Okulunun, yalnz kendi karn d
nen bir politika izlemesini destekleyenler iin kullanlan
alayc bir terim; en byk Manchesterliler' demektir. (ev.
Notu)
 kin olmay dolaysyla mahkm edilen bir ama - gr-
nc kar b'r itiraz olarak domutur.
Yaam, istem (volition = irtiyat) ile irade d olgular
arasndaki karlkl bir etki-tepki ilikisi olduundan, ik
tidar gdleri tarafndan ynetilen filozof, kendi irademi
zin rn olmayan olgularn oynad rol en aza indir
meye ya da batrmaya alr. Burada ben sadece Machia-
velli ya da Cumhuriyetde ad geen Trasymakhos gibi, ya
ln iktidar ycelten kiileri dnmyorum; kendi iktidar
aklarn metafizik ya da trebilim kisvesi altnda sakla
malarn salayacak kuramlar icad eden kiileri dnyo
rum. Modem zamanlardaki bu cin s filozoflarn birincisi ve
drt drtl, Fichtedir.
Fichtenin felsefesi, dnyada biricik varolan diye ka
bul ettii, egodan hareket eder. Ego, kendini gerek ola
rak kabul ettirdii iin vardr. Her ne kadar ego'dan ba
ka bir ey yoksa da, gnn birinde ego kk bir darbe
(ein kieiner Anstoss) yer ve bu darbenin sonucu olarak
non-ego'yu gerek diye kabul ettirir. Ondan sonra ego,
Gnostik1 Teolojininkine benzer, trmlere (emanation =
sudr) koyulur; ne var ki, Gnostikler trmleri Tanrya
baladklar - ve alakgnlllkle biraz da kendilerinden
saydklar - halde, Fichte, Tanr ile ego arasnda bir ay
rm zorunsuz sayar. Ego, metafizik alannda iini bitirdik
ten sonra, Almanlarn iyi, Franszlarn kt, bundan dolay
da Franszlarla dvmenin Almanlar, iin bir grev ol
duunu kabul ettirmeye koyulur. Almanlar da, Franszlar
da, hi kukusuz, Fichte'nin trmlerinden ibarettirler, an
cak Almanlar daha yksek bir trmdrler, yani, Fichte'
nin ego'sundan baka bir ey olmayan mutlak gereke
daha yakndrlar Byk skender ve Ogst, kendilerinin

1 Gnosticism: T.nr bilimde, nUan! srlarn ve yaratl m u

ammasnn bilinebileceini iddia eden okul: Gnostik: ra oku
la ait.
tanr olduklarn iddia etmiler, bakalarn da bunu ka
bul eder grnmek zorunda brakmlard; Fichte ise, y
netim onun kumandas altnda olmad iin, kendi tanr
ln esasl bir biimde iln edemediinden, tanrszlkla
sulandrld ve iini kaybetti.
D dnyay tamamyla egonun dgcnn bir r
n saydndan, Fichteninki gibi bir metafiziin toplumsal
greve yer vermeyecei besbellidir. Bu felsefeye uzlaa
bilecek, akla gelen biricik tre, kendi kendini gelitirme
tresidir. Her ne kadar manta aykr olsa da, bir insan
kendi ailesini ve ulusunu, ego'sunun, baka insanlara oran
la kendine daha yakn bir paras, dolaysyla da. baka
larna oranla daha deerli sayabilir. te bu yzden rka
ve milliyetilie inan, solipsistik felsefenin doal bir
rndr hele rk ve milliyetilik .kuramnn esinini ak
a iktidar isteinden al ve iktidarn sadece bakala
rnn yardmyla elde edilebilii, bu inann solipsistik fel
sefe rn olma niteliini daha da glendirir.
Btn bunlar, 'dealizm' adyla bilinir ve d dnyann
varln kabul eden herhangi bir felsefeden, trel anlam
da daha soylu tutulur.
Benim kendi irademden bamsz olann gereklii, fel
sefe iin gereklik kavramnda toplanr. nanlarmn ger
eklii, saduyu asndan, birok durumlarda benim ya
pabileceim herhangi bir eye dayanmaz. Ben yarn kah
valt edeceime inanyorsam ve bu inancm gerekse, bu
nun gerek oluu ksmen, benim gelecekle ilgili kendi is-
temimdendir; ama eer Sezarn, Mart aynn on beinde
ldrldne inanyorsam, bu inanm gerek klan ey,
tamamyla benim irademin gc dndadr. ktidar akn.-
dan eskilenen felsefeler bu durumu tatsz bulurlar, bun

1 Solipsism: Gerek varl olan eyin yalnz nefs olduu, zi

ra insann nefs dnda hibir ey bilemeyecei kuram;
Kant felsefesinde egoizmin bir biimi. (ev. Notu)
dan tr de, saduyunun, olgular gerein kayna ya da
inanlarda geree uygunsuzluun kayna sayan anla
yn eitli yollardan zayflatmaya alrlar. Hegelciler,
gerein, inancmzn olgu ile uyumas hali olmayp, b
tn inanlar sisteminin karlkl uyumas hali olduu
nu iddia ederler. Eer iyi bir romandaki olaylar gibi hep
si de birbirine uyuyorsa, btn inanlarnz gerek de
mektir; aslnda, bir romancya gre gerekle, bir tarihi
ye gre gerek arasnda hibir ayrlk yoktur. te bu an
lay, szmona 'gerek' dnyann zincirlerinden kurtar
d yaratc imgeleme zgrlk kazandrr.
Pragmatizm, baz biimleriyle, bir iktidar felsefesidir.
Pragmatizme gre bir inan, eer sonular tatlysa, 'ger
ektir. nsanlar ise bir inancn sonucunu tatl ya da tat
sz klabilirler. Eer bir diktatrn ynetiminde yayorsa
nz, diktatrn yksek erdem sahibi olduuna inanmak,
inanmamaktan daha tatl sonu salar. Resmen geerli
kabul olunan inanlara saygszlk edenlerin iddetli ceza
lara arptrld yerde, resmen kabul olunan akide, prag
matist anlamda 'gerektir.' Bundan dolay pragmatist fel
sefe, iktidarda bulunanlara, daha yava kalan bir felse
fenin vermekten kanaca, metafiziksel bir kadir-i mut
laklk (omnipotence) verir. Bununla, btn pragmatistler
felsefelerinin bu sonularn kabul ederler demek istemi
yorum; sadece bunlarn birer sonu olduunu, pragmatist
lerin, genel gerek anlayna saldrmalarnn da, iktidar
- belki insanlar zerinde iktidar salamaktan ok, cansz
eya zerinde iktidar salam ak- ak rn olduunu
belirtmek istiyorum.
Bergsonuh Yaratc Evrimi, -Bernard Shavvun Back
to Methuselah1 adl oyununun son sahnesinde fantastik bi

1 T a n n y Arayan Kara Kz' adl ykler kitab iinde yer-

almakta olup, tarafmdan (Methuela'ya Dn) adyla Trk-
eletirilmitir. Cem Yaynevi, 1989. (ev. Notu)
imde gelien bir iktidar felsefesidir. Bergson, akln, a
r derecede edilgin ve sadece dnmeye yatkn oluu
dolaysyla mahkm edilmesi gerektiini ve bizim sade
ce, svari saldrs gibi gl bir eylem srasnda gerek
anlamda grebildiimizi iddia eder. Bergson, hayvanlarn
gz sahibi oluunun, onlarn, grebilmenin tatl bir ey
olduunu sezmelerinden ileri geldii inancndadr; hay
vanlar balangta kr olduklarndan, akllar grme ko
nusunda dnemezdi, ne var ki, sezgi imdada yetiip
bu mucizeyi gerekletirdi. Bergson'a gre btn evrim
ler iddetli istee baldr ve istek yeteri kadar tutkul
olduktan sonra, gerekletirilebilecek eylere snr yok
tur. Ona gre, biyo-kimyaclarn yaamn mekanizmasn
anlamak iin el yordamyla yaptklar almalar bouna
dr, zira yaam mekaniksel deildir ve yaam her zaman
iin yle bir gelime izler ki, akl, doasndan gelen ni
telii dolaysyla, bu gelimeyi kestirmek yeteneinden yok
sundur; yaam ancak hareket halindeyken anlalabilir.
Bundan da, insanlarn tutkulu ve aklsz olmas gerektii
sonucu kar; Bergson hesabna ne iyi ki, insanlar genel
likle byledirler.

Baz filozoflar iktidar itepilerinin, metafiziklerine ege

men olmasna izin vermezlerse de, bu itepilerini trebi-
lim alannda alabildiine babo brakrlar. Bu filozof
lar iinde en nemlisi, Hristiyan tresini kleler tresi
diye reddedip, onun yerine, kahraman hkmdarlara uy
gun bir tre koyan, Netzschedir. Pek tabi, bu, esas iti
bariyle yeni bir ey deildir. Buna benzer bir eyler He-
raklitosda, bir para Efltun'da, epeyce de Rnesans'ta
vardr. Ne var ki bu, Nietzschede ilenmi ve bilinli bir
kar k olarak Yeni Ahit retisinin karsna oturtul
mutur. Nietzschenin gryle srnn, sry meyda
na getirenlerin zdeerlerinden doan bir deeri yoktur;
srnn btn deeri, kendi elimesini ilerletmek iin
gerekli grdnde sry ezmek hakkna sahip bulunan-
kahramann byklk kazanma arac oluundan ibarettir.
Gerekte, aristokrasiler teden beri hep, ancak bylesi-
ne bir trenin hakl bulaca biimde davranagelmilerdir;
buna karlk Hristiyanlk, kurumsal alanda, btn insan
larn Tanr gznde eit olduu grn savunmutur.
Demokrasi, Hristiyan retisinden medet umabilir; ama
aristokrasiye en uygun tre, Nietzsche'ninkidir. 'Eer tan
rlar var olsayd, tanr olmamaya nasl katlanabilirdim
ben? Bundan tr tanrlar yoktur.' Nietzschenin Zer
dt byle der. Yeryzndeki tiranlara yer amak iin,
Tanrnn tahtndan indirilmesi gerekmektedir.

ktidar ak normal insan doasnn bir parasdr, oy

sa iktidar felsefeleri, ince nitelikleri herkes tarafndan ko
lay kolay grlemeyen birer deliliktir. Gerek madde, ge
rek baka insanlar olarak d dnyann varl, baz gurur
lu kiilerin kabul etmekten utan duyduklar, ama ancak
delilerin reddedebilecei bir veridir. ktidar aklarnn ken
dilerine dnyay olduundan baka biimde gstermesine
gz yuman insanlara, her tmarhanede rastlanr: Biri
kar, kendisinin ngiltere Bankas Guvernr olduunu id
dia eder, bakas kar, ngiltere Kral olduunu syler,
bir bakas da Tanr olduunu ileri srer. Burada saydk
larmza ok benzeyen kuruntular, renim grm kiiler
tarafndan, kolaylkla anlalamayacak bir dille anlatl
dklar zaman, onlar cnlatan kiilere felsefe profesrl
san salar; cokulu kiiler tarafndan, ok iyi anlalr
bir dille anlatldklar zaman ise, o kiilere diktatrlk sa
lar. Vesikal deliler, davranlar eletirildii zaman, id
dete bavurma eiliminde olduklcrndan, tmarhaneye ka
patlrlar; vesikaszlarna ise gl ordularn komutas tes
lim edilir, bunlar da bylece, ellerinin eriebilecei btn
aklllar ldrebilme, onlar trl felketlere drebilme
olanana sahip olurlar. Deliliin edebiyatta, felsefede ve
siyasette baar kazanmas, amza zg tuhaflklardan
biridir; deliliin baar kazanan biimi de hemen hemen
tamamyla, iktidara ynelmi gdlerden hareket eder.
Bu durumu anlayabilmek iin, iktidar felsefelerinin
toplum yaayyla olan ilikisi zerinde durmamz gere
kir; bu iliki ise ilk bakta tahmin edilebileceinden daha
karmaktr.
e solipsizmden balayalm. Fichtenin, hereyin ego-
dan kt savn okuyan kimse yle sylemez: 'Herey
Johann Gottlieb Fichteden karm. Amma da sama!
Yahu, daha birka gn ncesine kadar adn bile duyma
mtm ben onun. Ya o domadan nceki zamanlar ne-
cilik? Yani hepsini kendisinin mi icad ettiini sanyor bu
adam sahiden de? Amma da sama, amma da kendini
beenmilik, ha! Tekrar ediyorum, bu, okuyucunun sy
lemedii eydir; okuyucu kendini Fichtenin yerine kor ve
o zaman bu sav hi de o kadar sama bulmaz. 'Gemi
zamanlar zerine ben ne biliyorum ki? diye dnr.
Sadece benim doumumdan nceki bir dnemle ilgili
olarak yorumladm birtakm deneyimlerimin bulunduu
nu. Ya hi grmediim yerler hakknda bildiklerim neler?
Buralar sadece haritalarda grdm, ya da bunlardan
sz edildiini duyduumu biliyorum, o kadar
Sadece kendi deneyimlerimi biliyorum; geri kalanlar,
kukulu 'karmlardan ibaret. Kendimi Tanrnn yerine
koyacak ve dnyann benim eserim olduunu syleyecek
olsam, hibir ey yanldm tantlamaz. Fichte, yalnz
Fichtenin var olduunu iddia eder, bu iddiay okuyan fa
lanca kii de, - Fichtenin bu sonuca varmak istemedii
ne dikkat etmeksizin - yalnz kendisinin var olduu sonu
cuna varr.
Solipsizmin bu yoldan belirli bir toplum yaay bii
minin temeli lmas olana vardr. Her biri kendini Tanr
sanan bir sr zrdeli, birbirlerine terbiyeli davranmay
renebilirler. Ne var ki, bu tanrlarn terbiyeleri ancak, her
bir Tanrnn, kendi kadir-i mutlaklnn teki tanrlardan
biri tarafndan bozulmadn grd srece srer. Eer
Bay A. kendini Tanr sanyorsa, tekilerinin de kendilerini
Tanr saymalarn, onlarn davranlar kendi amacna uy
gun dt srece hogrebilir. Ama eer Bay B. onun
Tanrln bozmaya ve onun hi de kadir-i mutlak ol
madna ilikin bir kant getirmeye kalkacak olursa. Bay
A. kinlenir ve Bay B.nin ya eytann ta kendisi, ya da
eytan'n vekillerinden biri olduuna karar verir. Pek ta
bi, Bay B. de tpk Bay A. gibi dnecektir. Bylece her
ikisi de birer parti kuracak ve sonunda sava kacaktr -
ac, gaddarca ve delice bir din sava. Bay A. yerine
Hitleri koyunuz, 'Bay B. yerine de Stalini; o zaman mo
dern dnyann portresi serilir gzlerinizin nne. Hitler,
Ben VVotan'm, der. Stalin de der ki: 'Ben Diyalektik Ma-
teryalizmim. Her birinin savn, ordular, uaklar, zehirli
gazlar ve gnll susuz insan ynlar yoluyla engin kay
naklar desteklediinden, her ikisinin de delilii kimsenin
dikkatini ekmez.
kinci olarak da, Nietzschenin, btn 'ie yaramazlar
kahraman iin kurban diye dnd, kahramanlk dini
ni ele alalm. Bu dine hayran okuyucu, doal olarak ken
dinin kahraman, buna karlk namussuzca entrikalarla
kendisini geride brakm olan falancann da 'ie yara-
mazlardan biri olduu inancndadr. Bundan da. Nietzs
chenin felsefesini^ mkemmel olduu sonucuna vara
caktr. Ne var ki, ayn eyi o falanca da okur ve ayn/
ekilde o da bu felsefeye hayran kalrsa, o zaman kah
ramann hangisi olduuna hangi yoldan karar verilecek
tir? Pek tabi, sadece sava yoluyla. Bu iki kiiden biri
stnl salad m da, kahramanlk sanna yalnz ken
disinin hakk bulunduunu - iktidar brakmamak yoluyla
srekli olarak kantlamak zorunluunu duyacaktr. Bunu
yapabilmek iin, yaman bir gizli polis rgt kurmas ge
reklidir; artk o, her an bir suikaste kurban gitme, onun
dndaki herkes de ihbar edilme korkusu iinde yaaya
cak ve kahramanlk dini bylece, tiril tiril titreyen taban
szlardan olumu bir ulus yaratacaktr.
Ayn cisten dertler, sonular tatl olan bir inancn
gerek olduunu iddia eden pragmatist kuram iin de d
nlebilir. nancn sonular kimin iin tatl olacaktr?
Stalin'e inanmak onun iin tatl, ama Troki iin tatsz
dr. Hitler'e inanmak Naziler iin tatl, ama Naziler ta
rafndan toplama kamplarna atlan kimseler iin tatsz
dr. u hususta yaln gten baka hibir ey karar ve
remez: Bu inancn gerek olduunu kantlayan tatl so
nular kime yarayacak?
ktidar felsefeleri, toplumsal sonular gz nne aln
dkta, kendi kendilerini rtrler. Benim Tanr olduum
inancn eer benden baka paylaan kmazsa, beni t
marhaneye kapatrlar; eer inancm bakalar da payla
rsa, bu bir savaa yol aar ve ben byk bir olaslkla
bu sava iinde yok olurum. Kahramanlk dini korkak bir
ulus yaratr. Pragmatist inan, eer yaygnsa, yaln g
cn egemenliine yol aar ki, bu da ho deildir; bundan
dolay, pragmatist inan, yine kendi denek ls zerin
den, temelsizdir Eer toplum yaam, toplumsal istekleri
doyuracaksa, bu toplum yaamnn, iktidar akndan tre
meyen bir felsefeye dayandslmas gerektir.
 XVII. Blm
KTDAR TREBLM

Cileci (ascetik) bir sonuca varmann ve birey yaan

ts iin en iyi yol olarak, ister iyi niyetle, ister kt ni
yetle bakalarn etki altna alma yolunda her trl giri
imden vazgemeyi desteklemenin doal karlanabilme
si iin, buraya kadarki blmlerde daha ok iktidarn k
tlkleri zerinde durduk. Lao-Tseden bu yana bu gr
destekleyen, hem gzel konuma yeteneine sahip,
hem de akll adamlar gelmitir; birok gizemciler (mistik
ler), birok sekinciler (quietist) ve kiisel kutsalla deer
verenler, bu gr bir etkinlikten ok, bir duyu ve d
n havas saymlardr. Her ne kadar ilerinden baz
larnn pek ok yararlar dokunduunu kabul ediyorsam da,
bu adamlarla ayn gr paylaamyorum. Bu adamlar,
iktidar reddettiklerine inandklar halde, aslnda iktidar
sadece belirli biimleri iinde reddettikleri iin yararl ol
mulardr; eer iktidar kkten reddetmi olsalard, kendi
akidelerini iln edemeyecek, dolaysyla da, yararl ola
mayacaklard. Bunlar zorlayc iktidar reddetmiler, ama
ikna etmeye dayanan iktidar reddetmemilerdir.
ktidar ak, en geni anlamyla, gerek insan, gerek
insandan baka ey olarak d dnya zerinde istenilen
etkileri yaratma arzusudur. Bu arzu insan yaradlnn
esasl bir parasdr ve enerji sahibi bir insann yaradl
nda hem ok byk, hem de ok nemli bir yer tutar.
Annda yerine getirilemeyen her arzu, bu arzuyu yerine-
getirebilme isteini dourur, bundan tr de iktidar a
knn bir biimi olmak niteliini tar. Eer komunuzu se
viyorsanz, onu mutlu klabilme iktidarna sahip olmay is
tersiniz. Bu bakmdan, tm iktidar akn mahkm etmek*
komunuzu sevmek kavramn da mahkm etmek olur.
Bununla birlikte, bir ara olarak arzulanlan iktidar
ile, bir ama olarak arzulanlan iktidar arasnda da b
yk bir ayrlk vardr. ktidar bir ara olarak arzulayan
insann nce baka bir arzusu vardr, bu arzuyu gerek
letirebilecek durumda olmak istei sonradan gelir. kti
dar bir ama olarak arzulayan insan ise hedefini, bu he
defi ele geirebilme olanana gre seer. rnein, si
yaset alannda, bir insan birtakm usullerin yasallatn
grmek isteyip kamu ileriyle ilgilenmeye balar; te yan
dan, kiisel baar kazanmak isteyen bir bakas, bu ama
cn gerekletirebilmesine en elverili bulduu bir prog
ram - bu program her ne olursa olsun - benimser.
sa Mesihin lde dolarken hedef olduu nc
ayartl1, bu iki istek arasndaki ayrl ok gzel simge
ler. sa Mesih'e, blis'in nnde dize gelmesi kouluyla
dnyann btn krallklar nerildi; yani, ona, kendi ama
larn deil, daha baka amalar gerekletirebilme ik
tidar nerildi. Bu, hemen her modern insann bazen ok
kaba bir biimde, bazen de son derece eytan bir ince
lik iinde hedef olduu bir ayartltr. Modern insan, bir
sosyalist olduu halde tutucu bir gazetede i alabilir; bu,
daha ok kaba bir biimdir. nsan-, Sosyalizmin bar
yollardan gerekletirilebilecei konusunda umudunu ke
sip komnist olabilir; bunu, istediinin bu yoldan gerek

1 blis, sa'y ok yksek bir daa da gtrd ve ona dn

yann btn lkelerini ve onlarn izzetini gsterdi; ve b
lis ona dedi: Eer yere kapanp bana tapnrsan, btn
bu eyleri sana veririm. Matta ncili, IV; 8-9. (ev Notu>
letirilebileceini sand iin deil, bu yoldan bir eylerin
gerekletirilebileceini sand iin yapar. O, istedii e
yi savunup da baarya ulaamamay, istemedii eyi sa
vunup da baarl olmaktan daha bo sayar. Ama eer
kiisel baar dndaki istekleri gl ve kesinse, bu is
tekler doyurulmadka onun iktidar arzusu doyurulamaz ve
o, baar urunda hedeflerini deitirmeyi - eytana ta
pnmak diye adlandrabileceimiz - bir eit dnmelik sa
yar.
ktidar ak, hayrl olabilmek iin, iktidar amacndan
baka bir amala snrlandrlm bulunmaldr. Bununla
iktidar iin iktidar ak olmamaldr demek istemiyorum,
zira bu gd, eylemci bir karyer iinde nasl olsa doa
caktr; benim sylemek isteim udur: ktidardan baka
bir ama arzusu o derece gl olmamaldr ki, iktidar
bu amaca hizmet etmedike hakl grlemesin.
ktidardan baka bir ama bulunmas zorunluu bir
bana yetmez; bu amacn, gerekletirildii zaman, ba
kalarnn da arzularn doyurabilir olmas zorunluu var
dr. Eer siz herhangi bir keifte bulunmay, bir sanat
eseri yaratmay, ya da eskiden beri birbirine dmanlk
besleyen gruplar uzlatrmay ama tutuyorsanz, baa
rnzn, -e e r baar kazanrsanz- sizden bakalarn da
honut etmesi olasl vardr. ktidar aknn, hayrl ola
bilmek iin yerine getirmesi gereken ikinci koul da udur:
ktidar ak, yle bir amaca bal olmaldr ki, bu ama,
genel anlamda, onun gerekletirilmesinden etkilenecek
baka insanlarn arzularyla uyum halinde bulunsun.
Formlletirilmesi biraz zor olan nc bir koul da
ha vardr. Amacnz gerekletirme aralarnz, gerekle
tirilecek amacn mkemmelliine glge drecek kt
sonular yaratmamaldr. Her insann karakteri ve arzula
r, o insann etkilerinin ve ektiklerinin sonucu olarak s
rekli bir deime gsterir. Zorbalk ve adaletsizlik, hem
bunlar uygulayanlarda, hem de bunlarn kurban olanlar
da zorbalk ve adaletsizlik dourur. Yenilgi - tam olmad
zaman - kin ve nefret, tam olduu zaman da uyuukluk
ve hareketsizlik dourur. Kaba g yoluyla kazanlan ut
ku, savataki asl gdler ne kadar yce olursa olsun, ye-
nilene kar bir insafszlk ve hor grme duygusunu dou
rur. Btn bu dnceler, her ne kadar kaba gten ha
yr gelmeyeceini tantlamasa da, kaba gcn ok tehli
keli olduunu ve kaba g artt oranda, balangta
iyi olan her amacn, daha savam bitmeden ortadan kay
bolacan gsterir.
Bununla birlikte, dizginlenmedikleri takdirde abucak
anariye ve barbarla yol aabilecek canilerle, anti-sosyal
tutkular bulunan kimseler var olduundan, uygar topluluk
larn, bir dereceye kadar g esine bavurmakszn var
lklarn korumalar olanakszdr. Kaba gce bavurmak
tan baka are kalmad zaman, bu gcn yasalara gre
atanan yetkililer tarafndan ve kamunun ceza hukuku iin
de anlatmn bulan iradesiyle uyum iinde kullanlmas
gerektir. Ancak, bu noktada iki glkle kar karya ka
lnyor: Birincisi, kaba gcn en nemli kullanlma yeri-
!nin, baka baka devler arasnda oluunun ortaya kar
d glklerdir; zira baka baka Devletler arasnda or
taklaa bir hkmet ya da yetkisi - etki salayacak de
recede- kabul olunmu, herhangi bir yasa, ya da trel
otorite yoktur; kincisi ise, kaba gcn hkmetin elin
de toplannn hkmete, bir dereceye kadar topluluun
geri kalan blmn zerinde zorbalk kurma olanan
salamasdr. Bu glklerin her biri zerinde, gelecek
blmde duracam. Bu blmde, iktidarn hkmetle olan
ilikisi zerinde deil, bireysel treyle olan ilikisi zerin
de duruyorum.
ktidar ak, ehvet gibi, ylesine gl bir gddr
ki, ou insanlarn hareketlerini, onlarn gerekli saydkla
rndan daha ok etkiler. Bundan dolay, en iyi sonular
douracak trebilimin, iktidar akna kar akln hakl g
rebileceinden daha dmanca tutum taknan bir trebi-
mil olaca iddia edilebilir: nsanlarn, iktidar elde etme
yolunda kendi yasalarn inemeleri hemen hemen kesin
olduuna gre, yasalar eer biraz fazla kat ise, onlarn
bu davranlar da aa yukar hakl saylacaktr. Ancak,
trebilimsel bir doktrin neren bir kimse, bu gibi dn
celere kaptramaz kendini, zira eer kaptrrsa, erdemin
karlar iin bile bile yalan sylemek zorunda kalr. S
zne inanlr olmaktan ok, terbiye edebilir olmak istei
vaizlerle eitimcilerin ba belsdr; kuramsal alanda bu
istekten yana ne kadar ok ey sylenebilirse sylensin,
uygulama alannda bu istein zararl olduuna ve bu za
rarlar hafifletme olana bulunmadna kuku yoktur.
nsanlarn, iktidar ak yznden kt davranlarda bu
lunduklarn ve bulunmay srdreceklerini kabul etmek
zorundayz; oma bu yzden de, hayrl, hi deilse zarar
sz sayabileceimiz biimler iinde bile iktidar aknn is
tenmeyen bir ey olduunu iddia etmemeliyiz.

Bir insann iktidar aknn alabilecei biimler, o in

sann huyuna, eline geen frsatlara ve hnere baldr;
te yandan insann huyuna da, byk apta koullar biim
verir. Bundan tr, bireyin iktidar akn belirli kanallara
dndrebilmek ancak bireye gerekli koullar, gerekli fr
satlar ve en uygun hneri salamakla olur. Bu ise, dou
tan gelen eilimleri bizim sorunumuz dnda brakr; bun
lar - ilenmeye elverili iseler - insan rkn dzeltmeyi ama
tutanlar ilgilendiren konu iine girer; ne var ki, yukarda
saydmz aralar yoluyla yararl bir eylem biimi se
meye yneltilemeyecek ok az kii vardr bir topluluk
iinde.
Huy zerinde etkili ge olarak koullardan balaya
lm: Zalimce gdlerin kayna ounlukla, mutsuz ge
mi bir ocukluk dneminde ya da, iinde lmn ve s
trabn sk sk grld, insanlarn birbirlerini ldrdk
leri, birbirlerine ac ektirdikleri, i sava gibi ac deneyim
lerde aranmak gerektir: Ergenlik anda ve genliin ilk
dnemlerinde enerjinin boalmasn salayacak meru bir
k kaps bulunmamas da ayn etkiyi dourabilir. n
sanlara akllca bir ilk retim salanm olsa; insanlar o
cukluklarndan beri evrelerindeki insanlarn birbirlerine
zulmettiklerini grmemi olsalar ve bir meslek sahibi ol
makta hak etmedikleri glklerle karlam olmasalar,
yle inanyorum ki, ilerinden ok az zalim kard; Bu
koullar saland takdirde, ou insann iktidar ak,
hayrl, hi deilse zararsz bir k kaps bulmay - tabi,
eer bulabilirse - yeleyecektir.
Frsat sorununun olumlu ve olumsuz iki yn var
dr: Bir korsann, bir haydutun ya do bir diktatrn mes
leini yrtebilmesine frsat tannmamas gerektii hal
de, bunlardan daha az ykc bir meslek iin frsatlar bu
lunmaldr. Sular nlemek iin gl bir hkmet var ol
mal, te yandan, hem meru haydutluk olanaklarn yok-
edecek, hem de elden geldii kadar ok sayda gence
ekici meslekler salayacak akllca bir ktisad sistem bu
lunmaldr. Gittike zenginlemekte olan bir toplulukta bu
nu salamak, gittike yoksullamakta olan bir topluluk
iinde salamaktan daha kolaydr. Bir topluluun trel
dzeyini hibir ey servet kadar ykseltemez ve hibir
ey yoksulluk kadar alaltamaz. Renden Byk Okya-
nusa kadar olan toplumlarn bugnk genel grnle
rindeki sertlik, byk apta, pek ok sayda insann ana
ve babalarna oranla daha yoksul bulunmalar olgusuna
dayanmaktadr.
ktidar aknn alaca biimi belirlemede, hnerin
nemi ok byktr. Modern savan belirli biimleri d
nda ykclk, genel olarak byk bir hner istsmez, hal
buki yapclk, hele en yksek biimleri iinde yapclk,
her zaman iin byk hner ister. Elde edilmesi zor olan
tipte bir hner kazanan insanlarn ou bu hnerlerini
gstermekten zevk duyarlar ve bu etkinlii, daha kolay
olan etkinliklere yelerler; bunun nedeni ise, baka her-
eyde eit olan iki insandan, zor elde edilebilir hnere
sahip olannn, bu hner yoluyla iktidar akn tekine
oranla daha iyi doyurabilmesidir. Uaktan bomba atma
sn renmi bir adam bu ii, bar zamanlarnda kendi
sine ak olan skc, tekdze ilere yeleyebilir; buna
karlk, (rnek olarak) sar humma ile savamay ren
mi bir adam da bu ii, savata ordu cerrahl yapmaya
yeleyebilecelcir. Modern sava ok byk bir hner ge
rektirdiinden, bu durum sava eitli alanlardaki birok
uzmanlar iin ekici klar; bar bir bilim dam, keifle
rinin ve icatlarnn gelecek savata ykcl arttrmak iin
kullanlmayacandan hibir surette emin olamaz. Bunun
la birlikte, genel anlamda, bar zamannda en geni uy
gulama alan bulan trden hnerlerle, sava zamannaa
en geni uygulama alan bulan trden hnerler arasnda
bir ayrlk vardr. Byle bir ayrlk bulunduu srece de,
bir adamn iktidar ak, eer adamn hneri birinci tr
den ise onu bara, ikinci trden ise savaa eilimli klar.
Teknik eitimin, iktidar aknn alaca biimi belirlemede
bu yollardan oynad rol byktr.

kna etme ile zorlamann tamamyla baka baka

eyler olduu doru deildir. Birok ikna biimleri - hatt
herkesin onad ikna biimlerinin bile birou -aslnda
bir eit zorlamadr. ocuklarmza yaptklarmz dn
nz. Onlara yle demeyiz Baz insanlar dnyann yu
varlak olduunu, bazlar da dz olduunu dnrler;
sen bydn zaman, eer cann isterse kantlar ince
ler ve hangi dnn doru olduuna kendin karar ve
rirsin. Bunun yerine yle deriz onlara: 'Dnya yuvarlak
tr. ocuklarmz Kantlar inceleyebilecek yaa geldikleri
zaman da, bizim propagandamz kafalarn oktan ele ge
irmi olduu iin, Dnyann Dzlne nananlar Der-
neinin ileri srecei en inandrc kantlar bile ocukla
rmz etkilemez. Ayn ey, 'burnunu kartrma, 'bezel
yeyi bakla yeme gibilerden, gerekten de nemli say
dmz tre emirlerine de uygulanabilir. Ben bilmesem
bile, bezelyeyi bakla yemek iin mkemmel nedenler bu
lunabilir, gelgelelim, kklmde ikna edenlerin yarat
t byleyici etki, bu nedenleri deerlendirebilme yete
neinden tamamyla yoksun brakmtr beni.
ktidar trebilimi, baz iktidar biimlerini meru, baz
larn da gayri meru diye ayrmaktan ibaret olamaz. Bi
raz nce de grdmz gibi, aslnda zorlamadan ba
ka bir ey olmayan bir ikna biimini, baz durumlarda
hepimiz onarz. mgelemde kolaylkla canlandrlabilecek
baz koullar altnda, fiziksel ynden kaba g uygula
may, hatt ldrmeyi bile hemen hemen herkes onar.
Tutun ki, treni atee vermek isteyen kundaky su s
tnde grdnz de, felketi nlemek iin onu vurmak
tan baka are bulamadnz; iddet aleyhtar olanlarn bi
le tm, sizi bu hareketinizde hakl greceklerdir. Byle
bir sorunu, baz eylemleri yceltip, baz eylemleri batr
mak suretiyle, birtakm soyut genel ilkelerle zmeye
kalkmak botur; iktidarn uygulann sonularna gre
yarglamal ve bundan tr de, nce ne gibi sonular
elde etmek istediimize karar vermeliyiz.
Kendi hesabma ben, iyi ya da kt olan hereyir
topluluklardan deil bireylerden geldiini dnyorum.
Korporatif Devleti1 desteklemekte kullanlabilecek baz

1 Korporatif Devlet: talyan faistlerinin akidesine gre, her

ubenin ayr ii ve patronlarnn temsilcilerinden m eyda
na gelen, ayr iktisadi idare birlikleri bulunan devlet. (ev.
Notu)
felsefeler - zellikle Hegelin felsefesi - topluluklara y
le birtakm zellikler malederler ki, vatandalarnn ou
kt olsa bile. Devlet, topluluun bu zellikleri yznden
mkemmel saylabilir. Ben, bu gibi felsefelerin, iktidar
elinde bulunduranlar hakl karmak amacn gden birer
dzenbazlktan baka bir ey olmad ve siyasetimiz her
ne olursa olsun, demokratik olmayan bir treden yana
geerli bir kant bulunamayaca grndeyim. Demokra
tik olmayan tre ile, insanln belirli bir blmn geri
kalandan ayrp, 'iyi olan eylerden bu insanlar yararlana
cak, geriye kalanlar ise onlara hizmet edecek,' diyen bir
treyi anlatmak istiyorum. Bylesine bir treyi herhalde
reddederdim, ne var ki, bylesine bir trenin, daha nce
de grdmz gibi, kendi kendini rtmek gibi bir za
yfl vardr zaten; zira uygulama alannda, btn insan
larn, aristokratik kuramclarn bu stn insanlara uygun
grdkleri trden bir yaam srdrmeleri olana hemen
hemen yok gibidir.
Baz isteklerin hedefleri mantk ynnden, herkein
yararlanabilecei trden hedefler olup, bazlar da nite
likleri dolaysyla, ister istemez topluluun belirli bir b
lmne ait kalmaktadr. Herkes - biraz akllca bir ibir
lii sayesinde - olduka iyi bir geim salayabilir, ama
komusundan daha zengin olmak zevkini herkesin tada
bilmesi olanakszdr. Herkes bir dereceye kadar kendi
kendini ynetebilir, ama bakalarnn bana diktatr ke
silmek olana herkes iin dnlemez. Belki bir gn
gelecek, btn bireyleri olduka zeki bir toplum ortaya
kacaktr, ama herkesin olaanst bir zek sahibi ola
ca dnlemez. rnekler bylece oaltlabilir.

Tmel olarak iyi dediimiz eylere - yeterli gereler,

gnen, salk, zek ve bakalarna stnlkten ileri gel
meyen her trl mutluluk - sahip olabilmek bakmndan
toplumsal ibirlii olana vardr. Halbuki rekabette s
tnlk kazanmaktan doan mutluluk biimleri tmel ola
maz. Birinci cinsten olan mutluluk dosta bir duygunun,
ikinci cinsten olan mutluluk (ve bu mutluluun ister iste
mez gerektirecei mutsuzluk) ise dosta olmayan duygu
nun rndr. Dosta olmayan duygu, mutlulua akla
uygun bir yoldan ulamay tamamyla ve kesinlikle n
ler; nitekim gnmzde de, uluslararas ktisad ilikiler
alannda bu byle olmaktadr. Dosta duygularn ar bas
t bir toplum var olsa, ne eitli bireylerin ne de eitli
gruplarn karlar atrd; gnmzde var olan at
malar, dosta olmayan duygulardan domakta ve bu a
tmalar geri dnerek, iinden ktklar dmanca duy
gular krklemektedir. ngiltere ile skoya yzyllarca
birbirleriyle arptlar; sonunda, bir kaltm rastlants ola
rak, iki ulusun krall da ayn adama dt ve savalar
bitti. Bunun sonucunda herkes mutlu oldu natt, soylu
davranlar kendisine, ulusunun sava utkularnn kazan
drabileceinden kukusuz daha byk zevkler kazandr
m olmas gereken. Dr. Johson bile.
Artk, iktidar trebilimi konusunda baz sonulara va
rabiliriz.
ktidar sahiplerinin kesin hedefleri - ki hepimiz bir
para iktidar sahibiyizdir - toplumsal ibirliini herhangi
bir grupta, baka bir gruba kar deil, btn insan rk
iinde desteklemek olmaldr. imdilik bu amacn nne
kan bellibal engel, dosta olmayan duygularn ve s
tnlk isteinin varldr. Bu gibi duygular ya dolaysz
olarak din ve maneviyat yoluyla, ya da dolayl olarak, ha
lihazrda bu duygular kamlayan koullar - zellikle Dev
letler arasndaki iktidar rekabeti ile, byk endstriye ula
m uluslar arasndaki buna bal servet rekabetini - kal
drmak yoluyla azaltlabilir. Her iki yntem de zorunlu
dur: Bu iki yntem birbirinin alternatifi deil, biribirini ta
mamlayan iki edir.
 Birinci Dnya Sava ve bu savan sonularndan
olan diktatrlkler, birok insanlarn, asker gle hk
met gc dndaki btn iktidar biimlerinin deerini k
msemelerine neden olmutur. Bu, tarihsel gereklere
uymayan, basiretsiz bir grtr. Eer benden, btn te
ki. iktidar sahiplerinden daha ikidarl drt adam gster
memi isteselerdi, Budha ile sann, Galileo ile Pithago-
rasn adlarn verirdim. Bu drt adamdan hibiri, propa
gandalar byk lde baar kazanncaya kadar Devlet
desteinden yararlanmamlardr. Yine bunlarn drd de,
yaarken byk baar kazanmamlardr. Drd de, bi
rinci amalan iktidar kazanmak olduu takdirde etkileye
bileceklerinden ok daha fazla etkilemilerdir insan yaa
yn. Bunlarn hibiri, bakalarn kie durumuna geti
ren trden bir iktidar istememi, insanlar zgr klacak
trden bir iktidar aramlardr; ilk ikisi bunu, bakalarn
gemek iin ekimeye yol aan arzularn nasl dizginle
neceini gstermekle, sonra da klelii ve boyun eii sa
vunmakla yapmlardr; teki ikisi ise, doal glerin na
sl kumanda altna alnabileceini gstererek. Sonulara
bakld zaman, insanlarn, kaba g tarafndan deil,
istesek de istemesek de, iinde yaamak zorunda bulun
duumuz dnyann mutluluu iin, bu dnyann manev
bar ve anlalmas iQin insanln ortak arzularna yant
verenlerin bilgelii tarafndan ynetildii grlr.
 XVIII. Blm
KTDARIN YOLA GETRLMES

Thai dann yanndan geerken, Konfys, bir me

zarn banda ac ac alayan bir kadna rastlad. stat
admlarn hzlandrp hemen kadna yaklat; sonra da
Tze-luya kadnn alamasnn nedenini sordurdu. Senin
alaman, dedi Tze-lu kadna, ac stne ac ekenle
rin alamasna benziyor. Kadn, yle, dedi, bir sefe
rinde kocamn babasn bir kaplan ldrmt, sonra bir
baka kaplan kocam ldrd, imdi olumu da yine bir
kaplan ldrd. stat, yleyse neden bu diyardan git
miyorsun? diye sordu. Kadn u yant verdi: Burada
hkmet basks yok da ondan. Bunun zerine stat y
le dedi: Unutmayn ocuklarm: Bask yapan hkmetler
kaplanlardan daha dehet vericidir.'
Bu blmdeki konumuz, hkmetin kaplanlardan da
ha az dehe verici olmasn salamak sorunudur.
Yukarya aldmz parann da gsterdii gibi, ikti
darn yola getirilmesi, gemii ok eski zamanlara daya-
nn bir sorundur. Taoistler bu sorunu zlemez sayarak,
anarizmi savunmulardr; Konfyenler, trebilim ve y
netim alannda birtakm eitim yntemleri uygulayarak,
iktidar sahiplerinin iyiliksever, ll bilgeler haline geti
rilebileceine inanmlardr. Ayn ada, Yunanistanda de
mokrasi, oligari ve tiranlk, iktidar ele geirmek iin e
kime halindeydi; iktidarn ktye kullanlmasn nlemek
amacn gden demokrasi, ikide birde kendini herhangi
bir demagogun geici baarsna kurban ettiinden, s
rekli olarak yenik dmekteydi. Efltun da Konfys gi
bi zm, eitilerek bilge haline getirilmi kiilerden ku
rulu bir hkmette arad. ktidarn sadece 'nderlik sana-
t'na sahip kimselerin elinde bulunduu tipte bir oligari
ye hayran olan Bay ve Bayan Sidney Webb, Efltunun.
b grn yeniden canlandrd. Efltun ile VVebbler ara
snda kalan zaman blm iinde dnya askeri otokrasi
yi, teokrasiyi, kaltsal monari ve oligariyi, demokrasiyi
ve Azizler Hkmdarln denedi - bunlardan sonuncusu,
Cromvvell denemesinden sonra Lenin ve Hitler tarafndan
yeniden canlandrld. - Bu denemelerin tm, sorunu
muzun hl zlememi olduunu gsterir.
Tarihi ya da insan doasn inceleyen herhangi bir
kii demokrasinin, tam bir zm olmamakla birlikte,
zmn esasl bir blm olduunu herhalde aka g
rr. Sadece siyasal koullar zerinde durmakla tam bir
zme varamayz; iktisad da, propaganday da, koul
larn ve eitimin etkiledii psikolojiyi de hesaba katmamz
gerekir. Bu bakmdan konumuz kendiliinden drt blme
ayrlm oluyor; (I) siyasal koullar, (II) ktisad koullar,
(III) propaganda koullar ve (IV) psikolojik koullarla ei
tim koullar. Bunlarn her birini srasyla gzden geirelim.

Demokrasinin yararlklar negatiftir: Demokrasi mut

laka iyi bir hkmet salamaz, sadece baz ktlkleri n
ler. Kadnlar toplum ilerinde rol almaya balayncaya ka
dar, evli kadnlarn mallar, mlkleri, hatt kendi kazan
lar bile kendi kullanmlarnda deildi. Kazancn ocukla
rna harcamasna sarho kocas tarafndan engel olunan
'bir gndeliki kadn iin, bu durumu dzeltebilme olana
yoktu. On sekizinci yzylda ve on dokuzuncu yzyln ba
larnda oligarik Parlamento, yasama yetkisini gerek kent
li gerek kyl emekilerin koullarn arlatrmak paha
sna zenginlerin servetlerini arttrma yolunda kullanm
tr. Yasa zoruyla sendikalamann olanaksz hale getiril
mesini ancak Demokrasi nleyebilmitir. Eer demokrasi
olmasayd Bat Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda, be
yaz aristokratlar aznl tarafndan ynetilen yar uak,
sar rktan insanlarla dolard. Kleliin ve serfliin kt
lkleri hep bilinen eylerdir ve fdr nerede bir aznlk siya
sal iktidar tekelini salarsa, orada ounluk er ge kle
liin ya da serfliin karanlklarna gmlr ounluklarn
karlarnn gznnde bulundurulmas ynnden aznlk
lara gvenilemeyeceini bize tarih gstermektedir.
Oligarinin, 'yi insanlardan meydana geldii takdir
de mkemmel bir rejim olduunu kabul eden, eskisi ka
dar gl bir eilim bugn de vardr. Roma mparatorlu
u hkmeti Konstantin zamanna kadar 'kt' idi, Kons-
tantinden sonra 'yi' oldu. Eski Ahitin Krallar Kitab'nda,
Tanr gznde iyi iler yapan krallar da vardr, kt iler
yapanlar da. ngiliz tarihinde, ocuklara retildii ze
re, iyi krallar da vardr, 'kt' krallar da. Yahudilerden
kurulu bir oligari kt'dr, ama bir Nazi oligarisi iyidir.
arlk Rusyas aristokratlarnn oligarisi kt idi, ama
Komnist Partisi oligarisi 'iyi'dir.
Bu tutum yetikin insanlar iin hibir deer ta
maz. Bir ocuk, emirlere boyun edii zaman 'iyi, e
medii zaman 'yaramaz'dr. Bu ocuk byyp de bir si
yasal nder olduu zaman, ta bebekliinde kulana dol
durulan anlaylar atamadndan, kendisine boyun een
leri 'iyi', emeyenleri de kt diye tanmlar. Bunun bir
sonucu olarak, kendi partimizi 'iyi insanlardan, muhalif
partiyi de 'kt' insanlardan kurulu bir parti diye belle
riz. yi hkmet, kendi partimizin kurduu hkmettir,
kt hkmet de muhalif partinin kurduu. Montagular
'iyi, Capuletler de ktdr; ya da bunun tersi.
Byle bir gr, eer ciddiye alnacak olsa, toplum
yaayn olanaksz klar. Kimin iyi, kimin 'kt' oldu
una o zaman ancak zor yoluyla karar verilebilir ve ve
rilen karar, bir ayaklanma her an tepetaklak edebilir. By
le bir durumda iktidar ele alan grup hangisi olursa olsun,
ayaklanmaya yol ama korkusu dnda hibir nedenle te
ki grubun karlarn gz nne almaz. Toplum yaaynn
eer tiranlktan daha iyi bir ey olmas isteniyorsa, be
lirli bir tarafszlk arttr. Ancak, birok hususlarda toplu
eylem zorunlu olduundan, bu gibi hususlarda yanszl
uygulama alannda salamann biricik yolu, ounluun
ynetimini kabul- etmektir.
u da var ki, demokrasi, ne kadar zorunlu olursa ol
sun, iktidarn yola getirilmesi iin asla biricik siyasal ko
ul deildir. Demokrasilerde de, ounluun aznlk ze
rinde tamamyla gereksiz, gaddarca bir tiranlk kurmas
olana vardr. 1885'den 1922ye kadarki dnemde Britan
ya Krall (kadnlarn siyasal haklara sahip bulunmay
lar dnda) demokrasiydi, ama bu, rlanda'nn bask al
tnda tutulmasna engel olmuyordu. Demokrasilerde de,
sadece ulusal bir aznla deil, ayn zamanda dinsel ya
da siyasal bir aznla da eza ve cefa edilebilir. Aznlklarn
korunmas - dzenli bir hkmet bu korumay uygun bul
duu srece - iktidarn yola getirilmesinin en nemli b
lmlerinden biridir.
Bu ise, toplumun hangi hususlarda bir btn olarak
hareket etmesi gerektiinin ve hangi hususlarda birrnek-
liin zorunlu olmadnn gznnde bulundurulmasyla
olur. Toplu bir kararla karlanmas en zorunlu olan sorun
lar, esas itibariyfe coraf olan sorunlardr. Yollar, demir
yollar, gaz borular v.b. hep belirli bir dorultuda de
nir ister istemez. rnein, veba ya da kuduza kar al
nacak salk nlemleri corafdir: Kilise inanlarna ba
l kimseler, hastaln bakalarna da bulatrlabihcei ge
rekesiyle nlem alnmamas gerektiini ne kadar ileri
srseler, yine de bounadr. Sava - bir i sava olma
dka - coraf bir fenomendir, hatt bir i savata bile,
ok gemeden bir blge bir tarafn, teki blge de br
tarafn egemenlii altna girer.
Belirli bir coraf blge iinde toplanm bir aznln
- 1922'den nce rlandada olduu gibi - bulunduu yer
de, sorunlarn ou, nfusun baka yere tanmas yoluy
la zmlenebilir. Ama aznlk, o coraf blge iinde ya
ylm bir durumda bulunduu zaman, bu yntemin uygu
lanabilme olana hemen hemen yoktur. Hristiyan ve Ms
lman cemaatlerinin yan yana yaad yerlerde, geri her
iki cemaatin de ayr ayr evlenme yasalar vardr, ama bun
lar, dinsel konular dnda, ayn hkmete boyun emek
zorundadrlar. Zamanla, dinsel birrnekliin Devlet iin
zorunlu olmad ve Protestanlarla Katoliklerin ayn hk
metin ynetimi altnda bar iinde yaayabilecekleri
renilmi bulunuyor. Oysa, Reformasyonu izleyen ilk 130
yl iinde durum hi de byle deildi.

Dzene aykr dmeyecek zgrln derecesinin be

lirlenmesi sorunu, soyut alanda zmlenemeyecek bir so
rundur. Bu konuda, soyut alanda sylenebilecek biricik
ey, toplu karar verilmesi iin teknik bir neden bulunma
d zaman, zgrlkle atacak bir karar alnacaksa,
kamu dzenini ilgilendiren gl bir nedenin bulunmas
gerektiidir. Kralie Elizabethin hkmdarl dneminde.
Roma Kilisesine bal Katolikler onu tahtndan etmek is
tedikleri zaman hkmetin bunlar hi de ho karlama
m olmasnda alacak bir yan yoktur. Ayn ekilde, Pro
testanlarn Ispanyaya kar ayaklandklar Belika ve Hol
landada da, spanyollarn bunlar cezalandrmas bekle
nirdi. Zamanmzda dinsel sorunlar, siyasal sorunlar ka
dar nem tamyor. Hatt siyasal ayrlklar bile, ok de
rin olmadka, bir cezalandrma nedeni meydana getir
miyor. lerinden hi biri Anayasay zorla deitirmek ama
c gtmediklerinden, Muhafazakrlar, Liberaller ve i
Partisi mensuplar yan yana, bar iinde yaayabilmek
tedir; buna karlk Faistlerle Komnistlerin bu yaaya
uydurulmas daha gtr. Demokrasinin bulunduu yer
de, aznln zor kullanarak iktidar ele geirmesi ve bu
yoldaki giriimlerin tevik edilmesi, yasalara bal oun
luun bar iinde yaamaya hakk bulunduu gereke
siyle, manta uygun bir biimde yasaklanabilir. Ne var
ki, yasay bozacak herhangi bir giriimi ama tutmayan
her trl propaganda serbest braklmal, yasa da bu gi
bi propaganday teknik yeterlik ve dzenin korunmasyla
bark olduu oranda, hogrmelidir. Psikoloji bal al
tnda, bu konuya tekrar dneceim.

ktidarn yola getirilmesine ynelik gr asndan,

ynetim biriminin ideal bykl konusunda zm ok
zor sorunlar ortaya kar. Byk bir modern Devlette, bu
Devlet demokratik olsa bile, sradan vatandan siyasal
iktidarda ok az bir oyu vardr; bir seimde sz konusu
edilecek sorunlarn neler olacana o karar vermez; bu
sorunlar, onun gnlk yaantsn uzaktan bile ilgilendir
meyen sorunlar, hatt onun hi bilmedii sorunlar bile
olabilir ve onun oyu btne o derece az bir katkda bu
lunur ki, bu katky sradan vatanda hi nemsemez. Es
ki Site Devletinde bu gibi kt yanlar daha azd; gn
mzn yerel ynetimlerinde de azdr. Kamunun yerel so
runlara, ulusal sorunlardan daha ok ilgi gstermesi bek
lenirken, durum bunun tersinedir; seim blgesi ne kadar
byk olursa, oy verme zahmetine katlanan semenlerin
oran da o derece yksek olmaktadr. Bu belki de ksmen,
nemli seimlerde propaganda iin ok byk paralar
harcanmasndan, ksmen de, bu gibi seimlerde ortaya
atlan sorunlarn daha ilgi ekici olmasndan ileri gelmek
tedir. Seimlerde en ok heyecan uyandran sorunlar, sa
va ve olas bir dmanla olan ilikileri, iine alan sorun
lardr. 1910 yl Ocak aynda, yal bir renber bana. Mu
hafazakrlara (ki Muhafazakr Partiye oy vermek onun
kendi karlarna karyd) oy vereceini, nk kendisini,
Liberallere oy verdii takdirde Almanlarn bir hafta iinde
Ingilterede olacana inandrdklarn sylemiti. Bu yal
renberin, kendi kyndeki Kilise meclisi seimlerinde - bu
seimlerde onun daha iyi anlayabilecei sorunlarn ortaya
atlmas olgusuna karn - oy kullanm olacan hi san
myorum; kendi kyndeki Kilise meclisi seimlerinde or
taya atlan sorunlar, ynlar cezbeye sokma niteliinden
yoksun olduklar- ya da bu cezbeyi besleyen masallar ya
ratamadklar iin o renberin ilgisini uyandramamtr.

Ortada yle bir ikilem vardr: lgili grup kk oldu

u zaman, demokrasi insana, siyasal iktidarda nemli bir
pay sahibi olduu duygusunu verir, ama grup biiyk olun
ca ayn duyguyu vermez; te yandan, grup byk olunca,
ortaya atlan sorunlarn bireyi ilgilendirmesi olasl k
k gruplarda ortaya atlan sorunlarn ilgi ekme olasl
ndan daha fazladr

Seim dairesi coraf olmayp da meslek olduu za

man, bu glk bir cereceye kadar ortadan kalkar; r
nein bir sendikada gerekten de etkili bir demokrasi
mmkndr. zlenecek siyasetle ilgili tartmal bir konu
yu ele almak zere her meslek dalndaki yeler toplana
bilirler; yelerin karlar ve deneyimleri arasnda yakn
lk vardr ve bu, tartmalarn yapc, semereli olmasn
salar. Bundan dolay da btn sendikann son ve kesin
karar, yelerin byk ounluunun, iinde paylar bu
lunduuna inandklar bir karar olabilir.
 Ancak, bu yntemin de snrl olduu apaktr. Bir
ok sorunlar esas itibariyle coraf olduundan, coraf
bir seim dairesinin kabul zorunluu vardr. Kamu kuru
lular yaantmz o kadar ok noktada etkiler ki, siya
seti olmayan megul bir insan, kendini ilgilendiren yere!
ya da ulusal sorunlarn ounda harekete geemez. Bel
ki de bu konuda en iyi zm yolu, belirli bir kar temsil
etmek zere seilen sendika bakanl kurumunu daha
yaygn haie getirmektir. Gnmzde, birok karlarn
byle bir temsilcisi yoktur Demokrasinin siyasal bakm
dan olduu kadar psikolojik bakmdan da varln koruya
bilmesi iin, eitli karlarn rgtlenmesi ve bu kar
larn, siyaset piyasasnda, semenlerinin say okluuyla
abalarnn kendisine hakl olarak salad nfuzu kul
lanabilecek kiiler tarafndan temsil edilmesi gerektir.
Bu gibi temsilciler. Mecliste yerlerini almaldr demek is
temiyorum; yalnz. Meclis bu temsilciler kanalyla eitli
vatanda gruplarnn isteklerinden haberdar edilmelidir.

Ayr seim blgelerindeki semenlerin yerel seim

blgeleriyle ilgili kar ve dnceleri, federasyonu ilgi
lendiren kar ve dncelere ar bast zaman, federal
sistem gereklidir. Eer bugne kadar uluslararas bir h
kmet kurulabilseydi, bu hkmet hi kukusuz, her biri
nin iktidar kesinlikle snrlandrlm ulusal hkmetlerden
meydana gelen bir federasyon olurdu. Bugn de rnein
postaclk alannda olduu gibi, belirli amalarla kurulmu
uluslararas nitelie sahip yetkili orunlar vardr, ama bu
gibi amalar kamuyu, ulusal hkmetler tarafndan ele
alnan amalar kadar ilgilendirmez. Bu koulun bulunma
d yerde, federal hkmetler yava yava, federasyona
bal eitli birliklerin hkmetlerinin i' ilerine karma
eilimine girerler. Amerika Birleik Devletlerinde, ta Ana
yasann ilk kabul olunduu gnden bu yana federal h
kmetin btn kazanlar, Eyalet hkmetlerinin kaypla-
ti pahasna olmutur. Ayn eilim, 1871den 1918e kadar
Almanya'da da vard. Federal bir dnya hkmeti bile, ye
rine hangi hkmetin geecei konusu zerine kan bir
i savala kar karya kalsa - ki byle bir ey pekl
olabilir - ve bu i savatan zaferle ksa, eitli ulusal h
kmetlere kar snrsz derecede glenmi olurdu. Bu
bakmdan, bir yntem olarak federasyonun ok kesin s
nrlar vardr; ne var ki, bu snrlar iinde de federasyon
gerekli ve nemlidir.
yle grlyor ki, modern dnyada ok geni bir y
netim alanna sahip hkmetin varl bir zorunluktur; ger
ekten de, en nemli ama rdan bazlaryla ilgili olarak,
zellikle sava ve bar ilgilendiren konularda en elve
rili biricik ynetim alan, dnyann tmdr. Byk y
netim alanlarnn psikolojik ynden ortaya kard sa
kncalarn, - zellikle sradan semenlerde doacak ikti
darszlk duygusu ve bunlarn birok nemli sorunlar ko
nusundaki bilgisizlikleri ynnden - kabul edilmesi ve ks
men yukarda salk verildii biimde eitli kar grupla
rnn rgtlendirilmesi, ksmen de federasyon ya da ce
maatlerin baka yerlere aktarlmas yoluyla elden geldi
ince en aza indirilmesi gerektir. Bireyin bir dereceye ka
dar boyun eii, toplumsal rgtlenmenin artmasnn ka
nlmaz bir sonucudur. Ne var ki, sava tehlikesi orta
dan kaldrlabilseydi, yerel sorunlar tekrar n plna geer
ve insanlar, gerek bilgi, gerek etkili bir oy sahibi olabile
cekleri sorunlar zerine daha byk bir ilgiyle eilirlerdi.
Zira insanlar, dikkatlerini uzak lkeler zerinde ve kendi
hkmetlerinin dileriyle ilgili etkinlii zerinde topla
mak zorunda brakan en byk etken sava korkusudur.
Demokrasinin bulunduu yerde yine de bireyleri ve
aznlklar tiranla kar gvenlik altna almak zorunluu
vardr, zira hem tiranlk zaten istenilen bir ey deildir,
.hem de dzenin bozulmasna yol ama olasl vardr.
Montesqu1eu'nn savunduu ey - yasama, yrtme- ve
yarglama organlarnn ayrlmas -, ngilizlerin kontrol ve
dengeye verdikleri geleneksel nem, Benthamn siyasal
doktrinleri ve btn on dokuzuncu yzyl liberalizmi hep,
iktidarn keyf kullanln nlemek iin dnlm yn
temlerdi. Ne var ki, bu gibi yntemlerin, hkmetin a
lma yeteneini azaltt dncesi yerlemitir. ngil
terede Sava Dairesi (Savunma Bakanl) ile Hassa S
varilerinin birbirinden ayrlmas hi kukusuz asker bir
diktatrle kar gvenlik salam, ama Krm Savan-
da felketli sonular dourmutur. Eskiden yasama ve y
rtme organlar arasnda bir anlamazlk kt m, bunun
sonucunda, zlmesi ok zor bir krdm meydana
gelirdi; bugn ngilterede hkmetin alma yeterlii,
bu iki gc, her trl niyet ve amalar bakmndan Kabi-
nede birletirmekle salanmtr. Keyf iktidar nlemek
te on sekizinci ve on dokuzuncu yzyllarda kullanlan yn
temler artk bizim koullarmza uymad gibi, bu gibi
yntemlerin hl var olanlar da nemli bir etki salaya
mamaktadr. zgrln u ya da bu biimini gvenlik
altna alacak ve yetkilerinin snrn aan memurlar, po
lisleri, savclar ve yarglar abucak hizaya getirecek
eletirmelerde bulunacak kurululara gerek vardr. Ay
rca, kamu hizmetlerinin her nemli kolunda belirli bir si
yasal dengenin varl da zorunludur. rnein, polisin ve
hava kuvvetlerinin, lkenin genel grnne oranla da
ha gerici bir dne sahip olmas, tehlikeli bir durum
dur.
Her demokraside, ancak belirli ve kesinlikle snrlan
drlm yrtme ilevlerine sahip bulunmalar istenilen
bireyler ve rgtler, kontrol edilmedikleri takdirde, asla
arzulanmayacak bamsz bir iktidar elde edebilirler. Bu
durum zellikle polis iin dnlebilir. Yeteri kadar kont
rol edilmeyen bir polis gcnn dourabilecei kt so
nular, Amerika Birleik Devletleri ile ilgili olarak, Ernest
Jerome Hopkinsin, Our Lauvless Polie (Yasa Tanmayan
Polisimiz) adl eserinde gl bir tarzda ortaya konulmu
tur. Sorunun z udur: Amerika Birleik Devletierinds
bir polis memuru, herhangi bir sulunun hkm giymesi
ne yol aan etkinliinden tr terfi ettirilir. Mahkemeler
de itiraf bir su kant olarak kabul ederler; bunun bir so
nucu olarak da, her polis memuru, tutuklanan kiiyi itiraf
ettirinceye kadar ona ikence etmekte kiisel kar grr.
Bu ktlk, az ya da ok olarak, hemen hemen btn l
kelerde vardr. Hindistanda bu kt eylem dorua ula
mtr. Engizisyon ikenceleri de temelde, ikence edilen
lerin itirafn salamak isteine dayanyordu. Eski in'de,
sanklara ikence etmek bir gelenek halini almt, zira
insansever mparator, suunu itiraf etmedike hi kimse
nin mahkm edilmemesini' buyurmutur. Polis gcnn yo
la getirilmesini salayabilmek iin, itirafn hibir koul al
tnda, asla bir kant olarak kabul edilmemesi gerektir.
Bununla birlikte, bu reform, her ne kadar zorunlu
ise de, asla yeterli deildir. Btn lkelerde polis sistemi,
bir sana kar kant toplamann kamuyu ilgilendiren bir
husus, sanktan yana kant toplamann ise dorudan do
ruya sana ait bir husus olduu varsaymna dayanmak
tadr. Susuzun aklanmasnn, sulunun mahkmiyetinden
daha nemli olduunu ileri sren pek ok kimse kmtr,
ama her yerde polisin grevi susuzluu kantlamaya ya
rayacak kant toplamak deil, sululuu kantlamaya ya
rayacak kant toplamaktr. Haksz yere cinayetle sulan-
drldnz ve size kar mkemmel bir prima facia1 bu
lunduunu varsaynz. Size kar tank bulmak iin Dev-
letin btn olanaklar harekete geirilir ve jrinin gzn
de size kar bir n yarg yaratabilmek iin en yetenekli

1 Prlma facia: aksi sabit olmadka yeterli ve geerli say

lan kant. (ev. Notu)
avukatlar tutulur. Siz ise bu arada, size yardm eden hi
bir kamu kuruluu bulunmadndan, susuzluunuzu ka
ntlamaya yarayacak kant toplayabilmek iin kiisel ser
vetinizi harcamk zorunda kalrsnz. Yoksulluk beyan eder
seniz, size bir Danman verirler, ama bu danman b
yk bir olaslkla, savc kadar yetenekli biri olmaz. Ak
lanma karar koparabilseniz bile, sizi iflstan ancak si
nemalar ve adliye yklerine sayfalarnda fazla yer ve
ren tipte gazeteler kurtarabilir. Bununla birlikte haksz
yere mahkm olmanz olasl ok daha fazladr.

Yasaya saygl vatandalarn, polisin haksz ikence

lerine kar korunabilmesi iin iki tane polis gc, iki
tane de Scotland Yard bulunmas gerektir; bunlardan bi
ri, imdi olduu gibi, sululuu kantlamakla, teki de su
suzluu kantlamakla grevli olmaldr; buna ek olarak, sa
n, sulandrmakla grevli savcnn yansra, bir de sa
n savunmakla grevli savc bulunmal ve bu savc da
trel bakmdan, san sulandran savc kadar nem ta
maldr. Susuzun aklanmasnn da en aa sulunun
mahkmiyeti kadar kamuoyunu ilgilendiren bir husus oldu
u apaktr, yeter ki, bu gr kabul edilsin. Ayrca, ba
z sular, yani, sulayc polis gc tarafndan 'grevleri
nin' yerine getirilii srasnda ilenen sular sz konusu
olduu zaman, savunucu polis gc, sulayc polis g
cnn ilevini zerine alabilmelidir. Benim grebildiim
kadaryla, polisin imdiki ezici iktidar ancak bu yoldan
(baka hibir yoldan deil) yola getirilebilir.

II

imdi, keyf iktidarn en aza indirilmesi iin gerekli

ktisad koullar ele alacam. Bu konu son derece nem
lidir ve nemi hem dorudan doruya konunun kendisin-
den, hem de bu konuyla ilgili dncelerde byk bir ka
rklk bulunmasndan ileri gelmektedir.
Siyasal demokrasi, sorunumuzun bir blmn z
mekle birlikte, asla btnn zememektedir. Marks, k
tisad iktidar monarik ve oligarik kald srece, iktida
rn gerekten dengede tutulmas olana bulunmadna
iaret etmitir. Bundan da ktisad iktidarn Devlet elinde
bulunmas, Devletin ise demokratik olmas gerektii sonu
cu karlmtr. Bugn Marksn mezleri olduklarn id
dia edenler, Marksn doktrininin sadece yarsn almlar,
Devletin demokratik olmas gerektiini syleyen teki
yansn atmlardr. Bylelikle de, bunlar, hem ktisad
hem de siyasal iktidar ayn oligarinin elinde toplam
lardr. Bunun sonucunda ise, bu oligari, eski oligarile
rin herhangi birinden hem ok daha iktidarl, hem de ti-
ranl uygulamaya ok daha yetenekli hale gelmitir.
Gerek eski usul demokrasi, gerek yeni usul Marksizm,
iktidarn yola getirilmesini ama tutmutur. Eski usul de
mokrasi, sadece siyasal olduu iin baarszla uram
tr, yeni usul Marksizm de, sadece ktisad olduu iin.
Toprak mlkiyeti ile byk ktisad rgtleri elde bu
lundurmak hakkn Devlete tanyan grten yana ka
ntlarn bir blm teknik, bir blm de siyasaldr. Tek
nik kantlar zerinde, Fabian Cemiyeti ve -Tennesse Val-
ley Authority ile ilgili olarak bir dereceye kadar - Amerika
dnda, fazla durulmamtr. Buna karn bu kantlar, zel
likle elektrik ve su gc ile ilgili olarak, Muhafazakr
hkmetleri bile teknik gr asndan sosyulist sayla
bilecek nlemler almak zorunda brakacak kadar gl-
dr. rgtlerin, ada teknolojinin bir sonucu olarak, na
sl bymek, birlemek ve alanlarn geniletmek eilimini
aldklarn grm bulunuyoruz; bunun kanlmaz bir so
nucu olarak da siyasal Devlet, ya ktisad ilevleri gittike
daha ok zerine almak ya da kar konulamayacak veya
*
kontrol edilemeyecek kadar iktidar kazanm olan zel
giriimler lehine, kendi iktidarndan ksmen vazgemek zo
runda kalr. Eer Devlet bu gibi giriimlere kar bir s
tnlk salayamazsa, onlarn kuklas haline gelir, onlar
da gerek Devlet haline. ada teknolojinin bulunduu
yerde, u ya da bu biimde, ktisad ve siyasal iktidarn
birlemesi zorunludur. Birleme yolundaki bu hareketin,
Marksn bir kehanet gibi nceden grd gelimeye
balad, kar konulmaz bir kiilik d karakteri vardr.
Ancak bunun snf sava ya da proletaryann tuttuu Yan
l yolla hibir ilikisi yoktur.
Bir siyasal akm olarak Sosyalizm, endstri iilerinin
karlarn arttrmay ama edinmitir; bunun teknik s
tnlkleri daha ok geri plnda tutulmutur. nan odur
ki, zel sermaye sahibinin ktisad gc ona iiyi ezmek
olanan salamgkta ve ii, eski zamanlardaki el sana
t erbab gibi, bireysel olarak kendi retim aralarna sa
hip olamayacandan, onu sermaye sahibinin basksndan
kurtarmak iin, kollektif mlkiyet hakkn tm iilerin
oluturaca rgte vermekten baka kar yol kalma
maktadr. Bu inanc desteklemek zere de u sav ne s
rlmektedir: Eer smrlenler zel sermaye sahipleri
olsayd, Devleti tm iiler meydana getirir, bunun bir
sonucu olarak da, ktisad iktidar sorunu, toprak ve ser
maye mlkiyeti hakkn Devlet'e vermekle kknden
zlrd; ve zm iin bundan baka bir yol asla tu
tulmazd. Bu, ktisad iktidarn yola getirilmesini hedef
tutan bir neri olduu iin, imdi zerinde durduumuz
tartma konumuz iine girer.
Bu sav incelemeye gemeden nce, konu d ola
rak, gerektii biimde geniletilmesi ve gvenlik nlemi
alnmas kouluyla bu sav geerli saydm sylemek is
terim. Bna karlk byle bir gvenlik nlemi ve geni
letilme olmad takdirde bu sav son derece tehlikeli
ve ktisad tiranlktan tam anlamyla kurtulmay iddetle
isteyenleri yanl yola yneltebilecek nitelikte buluyorum,
zira ktisad tiranlktan kurtulmay iddetle isteyenler, bu
sava kapldklar takdirde, eer bir gvenlik nlemi aln
mamsa, eskilerine oranla ok daha korkun, hem k
tisad hem siyasal olan bir tiranl, geri dnlemeyecek
biimde kendi elleriyle kurmu olduklarn grebilirler.
Hereyden nce, 'mlkiyet' ile kontrol ayn ey de
ildir. Eer bir demiryolu Devlet'in mlkiyetindeyse ve
Devlet'in btn vatandalar temsil ettii kabul ediliyor
sa, bu, her sradan vatandan bu demiryolu zerinde mut
laka kontrol olanana sahip bulunduu anlamn tamaz.
Burada bir an iin Mr. Berle ve Mr. Meansin, byk Ame
rikan irketlerindeki, mlkiyet ve kontrol zerine syledik
lerine dnelim tekrar. Mr. Berle ve Mr. Means, byle b
yk Amerikan irketlerinin ounda, btn direktrlerin
sermaye paylar toplamnn, btn sermayenin sadece yz
de biri ya da ikisi kadar olduuna, buna karlk gerek
te btn kontrol direktrlerin ellerinde bulundurduklarna
iaret etmektedirler:
Ynetim kurulu seiminde, pay senedi sahibi genel
likle k ile kar karyadr. Oy vermekten kanabilir,
yllk toplantya katlarak kendi oyunu kendi kullanabilir,
ya da bir vekletname imzalayarak, oy verme yetkisini,
irketin ynetim kurulu tarafndan seilen birtakm kii
lere, yani, vekiller kuruluna devredebilir. Pay sahibinin
- pay byk olmadka - kiisel oyu toplantda byk bir
rol oynamayacandan, pay sahibinin aslnda ya hi oy
vermemekten, ya da oy hakkn, zerlerinde hibir kontrol
olanana sahip bulunmad ve seililerinde rol almad
bireylere devretmekten baka aresi yoktur. Her iki kta
da pay sahibi hibir kontrol olana elde edemeyecektir.
Kontrol, daha ok, vekiller kurulunu seenlerin eline ge
ecektir... Vekiller kurulunu da ynetim kurulu atadna
gre, gerekte, ynetim kurulu, kendi yerini alacak olan
ynetim kurulunu diledii gibi setirecektir.'
u nokta gzden karlmamak gerektir ki, yukardaki
satrlarda durumlar anlatlan zavall bireyler proleter de
il, kapitalistlerdir. Onlar, eer anslar varsa kendilerine
bir para gelir salayacak olan meru haklar ellerinde
bulundurmalarnn tad anlam iinde, hissedardrlar o
irketierin; ama kontrol olanam ellerinde bulundurama-
ylar yznden gelirleri ok kttr.
1896'da Amerika Birleik Devletlerini ilk ziyaretimde,
ifls eden demiryolu irketlerinin okluu karsnda hay
retler iinde kalmtm; soruturunca, bunun, direktrlerin
dirayetsizliinden deil, ok dirayetli olularndan ileri gel
diini anladm: fls eden irketlerin sradan hissedarla
rnn yatrmlar, u ya da bu dzenle, o irketlerin direk
trlerinin byk krlar saladklar baka irketlere akta
rlmt. Bu son derece gze batan bir yntemdi; bugn
bu gibi dolapiar evrilirken her ne kadar gz boyamaya
daha ok nem veriliyorsa da, kurallar yine ayndr. Her
byk irkette iktidar, ister istemez mlkiyetten daha az
dalm durumda olup - balangta her ne kader siya
sal nitelikte ise de - snrsz bir servet kayna haline ge
tirilebilme stnl tamaktadr Sradan hissedarlar ter
biye ve yasa dairesi iinde soyulup soana evrilebilmek
tedir; bu soygunu ynetenlerin, soygunlarn srdrmek iin
dikkat ettikleri biricik nokta, soyduklar kiilerin cann
gerektiinden ok yakp da, onlar, biriktirecekleri para
lar gelecekte yastklarnn altnda saklamak zorunda b
rakmamaktr.
Bir zel irketin yerini Devlet ald zaman da durum
aslnda bundan pek farkl deildir; gerekten de, sradan
hissedarn elini kolunu balayan neden, irketin byk
l olduuna gre, sradan hissedar Devlet karsnda
daha da eli kolu bal duruma decektir. Bir sava r-emisi
kamunun maldr, ama eer siz bu gerekeye dayanarak
mlkiyet haklarnz kullanmaya kalkacak olursanz, size
hemen haddinizi bildiriverirler. Geri buna kar sizin de
elinizde bir silh vardr: Gelecek seimlerde, Donanma Gi
derlerinde indirim yaplmas gerektii tezini savunan bir
adaya verirsiniz oyunuzu - tabii, byle bir aday bulabilir
seniz; ya da gazetelerin ikyet stunlarna, deniz kuv
vetlerinin. ziyaretilere daha terbiyeli davranmalar ge
rektiini yazarsnz. Ama bundan fazlasn yapamazsnz.
te yandan deniliyor ki; 'O sava gemisi kapitalist
bir Devlet'e aittir; hele ii Devleti'nin mal olsun, o zaman
iler deiir. Bu dn tarz bence, ktisad iktidar so
rununun bugn bir mlkiyet sorunu olmaktan ok, bir y
netim sorunu olduu gereinin iyice kavranamadn
gstermektedir. Tutalm ki, Birleik Devletler elik irke-
ti'ni, Amerika Birleik Devletleri Hkmeti devralm ol
sun; bu durumda da yine irketi ynetecek adamlara ge
rek duyulacaktr ve bu adamlar ya irketin eski ynetici
leri ya da gerek dirayet, gerek genel grleri bakmn
dan onlara benzeyen adamlar olacaktr Eski irket yne
ticileri vatandalara kar hangi tutumu taknyor idiyse,
onlar da ayn tutumu taknacaklardr. Geri bu yneticiler
hkmet kontrol altnda olacaklardr, ama hkmet de
mokratik olmaz ve kamuoyu karsnda sorumluluk ta
mazsa, o zaman bu yneticiler de memurlarnnkine ok
yakn bir anlay tayacaktr

Marks ve Engelsi hl birer otorite sayan Marksist-

ler, bu ballklarnn bir sonucu olarak, geen yzyln ilk
yarsna ait dn biimlerinin birounu hl koru
makta, daha hl i alanlarn tek tek kapitalistlerin elin
deymi gibi grmektedirler; bunlar, mlkiyetle kontroln
ayrlmasndan alnmas gereken dersleri daha almam bu
lunuyorlar nemli adam, nominal mlkiyet zerinden ufa
ck bir pay clinds bulunduran deil, ktisad iktidarn diz
ginlerini elinde bulunduran adamdr. Downing Caddesi 10
No. Babakann mlk olmad gibi, Piskoposlarn otur
duu saraylar da onlarn mal deildir; ama bundan tr
de, gerek Babakann gerek Piskoposlarn konut bakmn
dan, sradan iiye oranla daha iyi koullar iinde bulun
madn iddiaya kalkmak sama olur. Demokratik ol
mayan herhangi bir biimdeki sosyalist ynetim altnda.
ktisad iktidarn dizginlerini ellerinde tutanlar hibir 'ml
kiyet' hakkna sahip bulunmasalar bile, saray gibi resm
konutlarda oturabilir, en iyi otomobillerde gezebilir, prens
ler gibi elenebilir, Devlet mal olan sayfiye yerlerinde
Devlet kesesinden istedikleri gibi tatil yapabilirler v.b. Bu
adamlar iileri neden bugn ktisad iktidar iplerini el
lerinde bulunduranlardan fazla dnsnler? iler, bun
lar bulunduklar yerlerden atabilme gcne sahip bulun
madka, onlarn iileri dnmeleri iin ortada hibir
neden yoktur. Ayrca, bugn byk irketlerdeki ufak his
se sahiplerinin ezilii, 'demokrasi kapitalistlerden meyda
na gelmi olduu zaman bile memurlarn demokrasiyi na
sl kolaylkla ineyebildiklerini gstermektedir.

Bundan dolay. Devlet mlkiyetinin ve ktisad giriim

lerin kontrol altnda bulundurulmasnn sradan vatandaa
yarar dokunabilmesi iin sadece demokrasi yetmez; bu
demokrasinin ayn zamanda etkili bir demokrasi de olmas
gerekir. Ne var l<i, bugn hkmetin ve endstri ile mal
ileri yneten kiilerin sahip olduklar gleri, brokrasi
dikkatli bir denetim altnda tutmad zaman memurlar
zmresi kendi ellerinde toplayacaklarndan ve konferans
salonlarnn, basnn, btn teki nemli propaganda ara
larnn biricik sahibi olarak hkmetin bizzat kendisi, h
kmete kar kkrtma hareketlerinin eline aralar vere
ceinden. etkili bir demokrasi ok daha zor salanacak
tr.
Bundan dolay, iktidarn yola getirilmesi iin byk
apta endstri ve sermayenin kamu mlkiyetine gemesi
her ne kadar zorunlu koul ise de, yeter bir koui olmak
tan ok uzaktr. Bu koul, daha mkemmel ve memur zm
resi tiranlna kar daha gvenlik altna alnm bir de
mokrasi i!e, gelmi gemi btn siyasal demokrasiler-
dekirden daha bilinli bir biimde propaganda zgrl
nn salanmasyla tamamlanmak zorundadr.
Devlet Sosyalizminin, demokrasilerinkinden deiik
tehlikelerini, S.S.C.B'nde olaylarn gidii ortaya koymu
bulunuyor. Rusyadan yana tutumlar dinsel bir inana ben
zeyen kiiler vardr; bunlarn gznde, o lkede iyi ol
mayan eylerin de bulunduunu ortaya koyan kantlar
incelemek bile sutur. Ne var ki, bu kantlar ortaya
karan eski sempatizanlarn tanklklar, kafalar bu konu
da akl yrtmeye ak olanlara gittike daha inandrc
gelmeye balamtr. Bu kitabn daha nceki blmlerinde
ele aldmz tarihsel ve psikolojik kantlar, sorumsuz ik
tidardan hayr beklemenin ne byk bir dncesizlik ol
duunu gstermitir Gerekte, byle bir iktidardan ne
beklenebileceini Eugene Lyons, aadaki satrlarda zet
lemitir
Baarl bir mutlakiyet, alma ve elenmeyi, dl
ve cezay, her trl yaama ve anlatm aralarn teke
linde bulunduran bir devlette yzbinlerce, hatt milyonlar
ca irili ufakl despotun varl demektir. Merkeziyeti bir
despot ynetim, ister istemez, kendilerine yetki emanet
edilmi insanlardan kurulu bir makine her kademesi bir
sttekine boyun een, ama kendi altndakileri ezen, mer
tebeler dizisine gre kurulmu bir memurlar piramidi - yo
luyla ilemek zorundadr. Gerekten demokratik bir kont
rol ve herkesin, hatt Rabbin ynetici olarak atadklarnn
bile boyun eecei kesin, abuk ileyen, yola getirici ada
let olana bulunmad srece, iktidar mekanizmas bir
bask makinas halini alr. Biricik iveren olarak Devletin
bulunduu yerde, ikisaden hayatta kalabilmenin tek ko
ulu uysallktr. Ayn memurlar grubunun, gizli adam tu
tuklamak, gizlice cezalara arptrmak, haklardan yoksun
etmek, keyfe gre ie almak ya da iten atmak, insanlar
keyf llere gre besin ve konut kategorilerine ayrmak
gibi korkun iktidar uygulamalarna bavurduklar yerde,
ancak bir budala ya da durup dururken ehit olmay ar
zulamak gibi sapk zevklere sahip bir insan bunlarn nn
de yerlere kapanarak sayg gsterisinde bulunmaktan ka
nabilir'1
ktidarn bir tek rgtte - Devlet'te - toplanmas ha
linin, en ar bir despotizmin sonularn dourmamas
iin, o rgtte iktidarn geni apta dalm bulunmas ve
alt kademe gruplarnn geni apta bir zerklie sahip ol
mas gerekir. Yasad cezalara kar bakln bulun
mad, hakka saygnn bulunmad bir demokrasi, kti
sad ve siyasal iktidarn birletii, yeni ve korkun bir ti
ranlk aracndan baka bir ey deildir. Rusyada, herhan
gi bir kolhozda, kendi yetitirdii tahldan bir para alan
kyl, lm cezasna arptrlr. Bu yasa, hkmetin bile
bile nlemekten kand alk ve aln dourduu has
talklar yznden milyonlarca kylnn krld bir zaman
da konulmutur-.

III

imdi iktidarn yola getirilmesi iin gerekli propagan

da koullarn ele alacam. Honutsuzluklarn aka or
taya konulabilmesi olana bulunmaldr; yasay bozmay
ama gden bir eylem yaratmad srece, kkrtma ser
best olmaldr; yetkilerini aan ya da ktye kullanan me

1 Assignment in Utopia adl eserde, s. 19b.

2 Eugene Lyons'u, Assignment in Utopia adl eserinde, s. 45.
murlar mahkeme nnde sulayabilme olana bulunma
ldr. Gnn hkmeti, gzda verme, semenlerin kayt
filerinde kalem oynatma ya da buna benzer yntemlerle
kendi srekliliini salama balama durumunda olmama
ldr. nemli kiileri eletirenlere, bundan dolay resm ya
da resm olmayan cezalar verilmemelidir. Demokratik l
kelerde bugn bunlarn pek ou parti hkmeti tarafn
dan salanmtr ve bu sayede iktidardaki politikaclar ulu
sun hemen hemen yarsnn dmanca eletirilerine hedef
olabilmektedir. Bu eletirilere hedef olabilmeleri ise, poli
tikaclarn, aksi takdirde ileyebilecekleri sulan ilemele
ri olanan ortadan kaldrmaktadr.
ktisad iktidar Devletin tekelinde bulunduu zaman,
Devlet iktidar byk apta genilemi olacandan, yu
karda saydklarmz, byle bir Devlet iinde, kapitalist
Devlet iinde olduundan daha byk nem tar. Somut
bir rnek verelim: Kadnlarn kamu hizmetlerinde almas
durumu. Bugn iin kadnlar, erkeklerden daho az cret
aldklar iin honutsuzdurlar; honutsuzluklarn kamu
oyuna duyurabilmeleri iin meru yollar vardr ve onlar
bu yollara bavurmalarndan tr cezalandrmak akl ii
deildir. imdi, eitsizliin. Sosyalizmin benimsenmesiyle
mutlaka ortadan kalkacan varsaymak iin hibir neden
yoktur, sadece, yukardaki rnekte belirttiimiz durum
lara benzer durumlarn arabuk dzeltilebilmesi kouluy
la, Sosyalizmin benimsenmesi yolunda giriilen kkrtma
lar ortadan kalkar, o kadar. Sosyalizm benimsendii tak
dirde gazeteler ve btn basn hkmete ait olacandan,
bunlar sadece hkmetin emrettii eyleri basard. Hk
metin, kendi gtt siyasete yaplan saldrlar basnda
yaymlattraca dnebilir mi? Eer dnlemezse, ba
sn yoluyla siyasal kkrtma olana da yok demektir. Sa
lonlarn hepsi hkmete ait olacandan, halk toplantlar
da ok zor yaplabilirdi. Bunun sonucunda, siyasal zgr
l gvenlik altna alma amacn tayan cidd nlemler
varolmad srece, honutsuzluklarn belirtilebilecei hi
bir ara bulunmaz ve bir kez seilen hkmet Hitler ka
dar despot kesilerek, btn seimlerde hep kendisinin se
ilmesini kolaylkla salayabilirdi. Demokrasi biimsel ola
rak srer, ama Roma mparatorluu zamannda srkle
nip giden halk hkmetinden daha ok bir gereklik
tamazd.
Sorumsuz iktidarn, srf ad Sosyalizm ya da Kom
nizmdir diye, gemiteki keyf iktidarn btn kt nite
liklerinden mucizev bir biimde syrlabileceini varsay
mak, ancak bebekleri avutacak bir psikolojidir: yi h
kmdar, kt hkmdar altetti ve onlar erdi muradna,
biz kalm kerevetine. Eer hkmdara gvenilecekse,
hkmdar iyidir diye deil, kt olmak onun karlarna
kardr diye gvenmek gerektir. Bunu salamak demek,
iktidar zararsz hale getirmek demektir; ancak, iyi ol
duklarna inandmz kiileri sorumsuz despotlar haline
getirmekle, iktidar zararsz klnamaz.

BBC, propaganda zgrlyle hkmet tekelini uz

latrma yolunda nelerin mmkn olabileceini gsteren
bir Devlet kurumudur. Genel Grev durumu gibi nemli
durumlarda, BBCnin yanszl bir kenara brakt kabul
edilmelidir; ne var ki, normal zamanlarda bu radyo eit
li grleri, say okluuna gre temsil edilileri oranna
en yakn bir oranda verir. Sosyalist Devlette de, halk top
lantlarnn yaplaca salonlarn kiralanabilmesi, tartma
edebiyatnn baslabilecei matbaalarn tutulabilmesi yo
lunda, ayn ekilde yanszlk salama olanaklar bulunma
ldr. eitli gr alarn yanstan eitli gazeteler ola
cana, her sayfas baka bir partiye ayrlm bir tek ga
zete olmas belki daha bile iyidir. Bylelikle btn okur
larn, btn grler hakknda bilgi sahibi olmalar olana
salanr ki, bu da bu okurlar, bir gazetede kendi g
rlerine aykr hibir ey grmeyen okurlardan ok da
ha yansz klar.
Sanat gibi, bilim gibi ve (kamu dzeninin) elverdii
oranda) parti siyaseti gibi, birrnekliin hi de zorunlu, hat
t istenir bir ey olmad alanlar vardr. Bunlarn her biri
meru rekabet alanlardr ve kamu vicdannn bu gibi ko
nularda deiiklik gstermesine kzmamak ok nemlidir.
Demokrasi, baarya ulaabilmek ve ayakta durabilmek
iin hogr ruhuna muhtatr ar bir nefrete, ar
bir iddet sevgisine deil.

IV

ktidarn yola getirilmesi iin gerekli psikolojik koul

lar, baz bakmlardan en byk glkleri ortaya koyan
koullardr. ktidar psikolojisiyle ilgili olarak grm bu
lunuyoruz ki, korku, kin ve btn br toplu coku eit
leri, insanlar krkrne bir iderin ardna taklmaya
yneltir ve birok durumlarda nder, ardna taklanlarn
gvenlerinden yararlanp kendini bir tiran olarak kabul et
tirir. Bundan dolay, demokrasinin korunabilmesi bakmn
dan, hem genel coku yaratacak koullardan kanmak,
hem de toplumu, bu eit ruh hallerine yatkn olmamala
rn salayacak biimde eitmek ok nemlidir. Yrtc bir
banazlk ruhunun egemen olduu yerde, insanlarn kabul
etmedikleri herhangi bir gr, barn bozulmasna yol
aabilir. Okul rencileri, grleri kendilerine aykr ge
len bir ocua kt davranma eilimindedirler, birok ye
tikin insan da okul ocuklarnn zek yalarnn tesine
geememilerdir. Bilimsel kukuculukla renklenmi yay
gn bir liberal ruh, toplumsal ibirliini kolaylatraca
gibi, zgrl de daha mmkn klar.
Nazilerinki gibi bir yeniden canlan cokusu, yarat
t enerji ve apak zgecilik yoluyla biroklarnda hay
ranlk uyandrr. Toplu cokunun, aclara hatt lme kar
bile insanlarda bir umursamazlk yarattn tarih bize
rneklerle gstermektedir. Byle bir duygunun bulundu
u yerde, zgrlk olamaz. Cokulu kiiler ancak zor kul
lanlarak dizginlenebilir, dizginlenmedikleri zaman ise bun
lar birbirlerine kar zora bavururlar. 1920'de, Pekinde
tantm bir Bolevii hatrlyorum; bu zat, odada bir
aa, bir yukar dolaarak, tamamyla gerei anlatan
u szleri tekrarlyordu: lf vee de not keel zem, zey vill
keel us! Bu ruh durumunun bir yanda bulunmas, pek
tabi, kar yanda da ayn ruh durumunun domasna yol
aar; bunun sonucunda da, bir lm kalm kavgas kar
ve bu kavgada herey utkuya feda edilir. Kavga srasn
da hkmet, asker nedenlerle despot bir iktidar kimli
ine brnr; sonunda, eer utkuyu hkmet elde eder
se, iktidarn nce dmandan arta kalanlar ezmekte,
sonra da kendi ardnca gidenler zerinde diktatrln
srdrmekte kullanr. Elde edilen sonula, balangta
heveslilerin urunda dvtkleri ama arasnda dalar
kadar ayrm bulunur. Coku, baz sonular salayabil
dii halde, asla ama tuttuu sonular salayamaz. Top
lu cokuya hayranlk duymak basiretsizlik ve sorumsuz
luktur, zira bylesine bir cokunun sonucu iddet, sava
ve esarettir.

Sava, despotizmin belli bal destekleyicisi ve so

rumsuz iktidardan elden geldii kadar kanabilmeyi sa
layan bir sistemin kurulmasna da en byk engeldir. Bun
dan dolay, savan nlenmesi, sorunumuzun nemli - hat
t diyebilirim ki, en nemli - bir blmdr. Ben yle ina
nyorum ki, dnya sava korkusundan bir kurtarlabilse,

1 Bu bozuk syleyili ngilizce cmle u anlam tayor: Biz.

onlar ldrmezsek, onlar bizi ldrecek!. (ev. Notu)
hangi biim hkmet ya da hangi ktisad sistem altnda
olursa olsun, insanlar zamanla yneticilerinin azgnlna
gem vurma yollarn bulabilirler. br yandan btn sa
valar. zellikle de modern sava, ekingenlerin bir n
der aramalarna neden olarak ve daha atlgan ruhlular
bir toplum olmaktan karp bir sr haline getirerek, dik
tatrle yol aar.
Sava olasl, bir eit yn psikolojisinin domas
na neden olur, bu yn psikolojisi de, hem despotluk,
hem de sava olasln arttrr. Bu bakmdan, toplumla-
r kollektif histeriye kaplmaya en elverisiz ve demokra
siyi baaryla uygulamaya en elverili klacak cinsten ei
tim zerinde durmamz gerektir.
Demokrasinin baar kazanmas iin, ilk bakta ta
ban tabana zt gibi grnen iki niteliin ok yaygn olma
s zorunluu vardr. Bir yandan, insanlarn bir dereceye ka
dar kendilerine gvenleri olmal ve bu insanlar kendi yar
glarn glendirmeye istekli bulunmaldr; pek ok in
sann iinde rol alabilecei, birbirine kart propaganda
lar olmaidr. Ama br yandan, insanlar, kendi karla
rna kar bile olsa, ounluun kararlarna boyun eme
ye de raz olmaldr. Bu iki kouldan herhangi biri bulun
mayabilir: Halk ar derecede boynu eik olabilir ve g
l bir liderin ardna taklarak onu diktatr yapabilir; ve
ya her iki taraf da ar derecede kendini kabul ettirmek
arzusu besleyebilir, o zaman da ulus anari iine der.
Eitimin bu konuda neler yapabileceini iki ayr ba
lk altnda gzden geirebiliriz: Birincisi, karakter ve duy
gularla ilgili olarak; kincisi de, retimle ilgili olarak. Bi
rincisinden balayalm.
Demokrasinin ileyebilmesi iin, halkn mmkn oldu
u kadar nefretten, ykclktan, ayn zamanda korku ve
uaka boynu eiklikten uzak bulunmas gerektir. Bu duy
gular siyasal ya da ktisad koullarla yaratlabilir, ama
benim zerinde durmak istediim nokta, halkn bu gibi
duygulara en az elverili klnmasnda eitimin oynad
roldr.
Baz ana babalar, baz okullar, ocuklara mutlak ita
ati retmekle ie balarlar; bu giriim, hemen hemen her
zaman, ya bir kle, ya da bir asi dourur ki, demokrasi
iin bunlarn ikisi de gerekli deildir. iddetli disiplin uy
gulayan eitimin sonular konusunda, Avrupann btn
diktatrleri benimle ayn grtedirler. Birinci Dnya Sa-
vandan sonra hemen hemen btn Avrupa lkelerinde,
disipline fazla yer verilmeyen, retmenlere fazla sayg
gsterilmeyen birtakm zgr okullar vard; ama asker
zorbalk rejimleri, S.S.C.B. de iinde olmak zere, birer
birer, okullardaki btn zgrlkleri kaldrdlar, eski biim
eitime dndler ve retmenlere bir eit minyatr Fh-
rer ya da Due gzyle baklmas usuln getirdiler. Bun
dan u sonucu karabiliriz: Diktatrlerin hepsi de okul
da zgrl, demokrasiye uygun bir eitim; okulda mut-
lakiyeti ise Devlet mutlakyetinin doal bir preld say
maktadr.
Bir demokraside her erkek ve kadn, ne bir kle ne
de bir asi olmaldr; her erkek ve kadn, bir vatanda,
yani, hkmetin dnn gerektii kadar (ama daha
fazla deil) benimseyen ve bakalarnn da benimseme
sine izin veren bir kii olmaldr. Demokrasi bulunmayan
yerde hkmetin dn biimi, efendilerin klelere kar
sahip olduklar dn biimidir; oysa demokrasi olan
yerde hkmetin dn biimi, bireyin kendi gr
n bir noktaya kadar kuvvetle ortaya koyabilmesini ge
rektiren, eit ibirliini kabul eden dn biimidir.
Bu bizi, birok demokratlar iin bir dert kayna olan
eye, yani 'ilke' denilen eye getirir. Demokratlarn ou,
fedakrlktan, bir davaya kahramanca ballktan v.b. az
ok kukuyla baklmas gereken eyler olarak sz eder
ler. Bir parack psiko-analiz, bu gzel adlarn altnda ya
tan asl eylerin bambaka - gurur, nefret ya da alma
istei gibi, idealletirilmi, kollektifletirilmi ve soylu bir
idealizm biimi iinde cisimlendirilmi eyler- olduunu
gsterir. Yurdu iin dvmeye hazr, hatt hevesli olan
sava yurtseverin, ldrmekten zevk ald kukusunu
bir dereceye kadar beslememiz akla uygundur. ocuklu
unda sevgi grm, mutlu klnm, genliinde dnyay
bar iinde bulmu insanlardan meydana gelen yumuak
yaratll bir toplulukta, yurtseverlik gibi, snf sava gi
bi, daha neler neler, gibi, yn halinde insan ldrmek
amacyla bir araya gelmekten ibaret idealizm biimleri
gelimezdi. Bence, idealizmin zalimce biimlere ynelii
nin ardnda biraz da, insanlarn ocukluk dnemlerindeki
mutsuzluklar yatmaktadr ve eer ocuklukta verilen ei
tim, kazandrlan duygular bakmndan gerektii gibi ol
sa, bu zalimce eilimler byk apta azaltlabilirdi. Ba
nazlk. ksmen duygusal, ksmen de ansal bir kusurdur;
banazlkla savamak iin, insanlar sevecen klan mut
luluu salamaya ve insanlarda bilimsel bir dn bi
imi yaratan trden zeky gelitirmeye almak ge
rektir.
Demokrasinin baarl olmas iin gerekli olan ruh
sal yap, dnce yaamnda bilimsel ruh yaps neyse,
odur; bu. kukuculukla dogmaclk arasnda yar yolu be
lirleyen bir aamadr. Kabul olunmak gerekir ki, gerek
ne tamamyla elde edilebilir bir eydir, ne de tamamyla,
elde edilemez bir ey; gerek, ancak belirli bir dereceye
kadar, o da, byk glklerle elde edilebilir.

Mutlakiyet, modern biimleri iinde, her zaman bir

akide ile birlikte grnr; Bitler'in akidesi, Mussolini'nin
akidesi, ya da Stalin'in akidesi. Mutlakiyet olan yerde,
genlerin kafasna, daha onlar dnebilecek hale gelme
den. birtakm inanlar yerletirilir ve bu inanlar ylesi
ne srekli, ylesine srarl bir biimde tekrarlanarak
retilir H rencilerin ilerde, ocukluklarnda edindikleri
bu derslerin byleyici etkisinden kurtulabilmeleri bekle
nemez. Bu inanlar, o inanlar hi deilse gerek gibi
gsterecek nedenler bile ileri srlmeksizin, sadece pa
paan gibi tekrarlama yoluyla, yn histerisi, yn telkini
yoluyla yerletirilir kafalara. Bu yoldan, birbirlerine kart
iki akide retildi mi insanlara, bu akideler, karlkl ge
ip tartabilecek iki parti deil, dvecek iki ordu ya
ratr. Hipnotize edilmi olan her bir otomat, en kutsal okn
hereyin, kendi tarafnn yengisine bal olduu, te yan
dan en korkun olan hereyi de kar tarafn temsil ettii
inancm besler. Bylesine banaz taraflar Millet Mecli-
sinde kar karya gelip de, bakalm hangi taraf oun
lukta.' diyemezler; her iki taraf da kutsal bir davay tut
tuundan. bylesi, onlar iin ok uzun zaman alacak, s
kc bir yoldur. Diktatrlklerden kanlmas isteniyorsa,
bu biim banazln nne geilmeli ve eitimin teme
lini, bu banazl nleme areleri meydana getirmelidir.

Eer eitimin kumanda ipleri benim elimde olsayd,

her konu alannda, o konuyu ilgilendiren hususlar en ate
li ve en mkemmel biimde savunan kiilerin hepsini
BBCde konuturur ve ocuklara bunlar dinletirdim.
retmenleri sonra ocuklardan, bu konumalardan ileri s
rlen kantlar zetlemelerini ister ve onlara usul usul,
gzel konuma sanat ile somut kantlarn birbiriyle ters
orantl olduunu anlatrd. Bir demokrasi iin, vatanda
larn gzel konuma sanatnn etkilerine kar baklk
kazanmas son derece nemlidir.
Modern propagandaclarn retmenleri, akla uygun
olmayan inanlar yaratlmas tekniinde nclk eden rek
lmclardr. Eitim, eitilmemilerin doal safdillikleriyle,
doal kukuculuklarnn etkilerini yok etmek amacna uy
gun bir biimde dzenlenirdi: Ortada hi neden yokken,
gl bir biimde ifade edilmi bir sze inanmak alkan
lyla, en esasl kantlara dayanan, ama gl ifade edi
lememi bir sze inanmamak alkanln ortadan kal
drmay hedef tutard,bu eitim. e ana okulundan ba
lar. ocuklarn nne, istediklerini seebilecekleri iki tr
ekerleme koyardm: ekerlemelerin iyi olanlar, ok so
uk bir ifadeyle ve sadece nelerden yapld anlatlarak;
son derece tatsz, berbat olan teki ekerlemeler ise en
mkemmel reklmclar tarafndan byk bir ustalkla sa
lk verilirdi. Bu dersten bir sre sonra ocuklar, tatille
rini geirebilecekleri iki yehden birini seme durumuyla
kar karya brakrdm: B> yerlerden gzel olann fizik
corafya haritasna dayanarak, kt olann ise grkemli
afilere dayanarak salk verdirirdim.

Tarih dersleri de hemen hemen buna benzer bir an

layla verilirdi. Gemite bycln gereklii gibi,
kleliin iyilii gibi, kimsenin tutmad grleri byk
bir dirayet gstererek savunan nemli hatipler ve yazar
lar kmtr. Genlere bu hitabet ustalarnn tantlmas
n. genlerin de bu ustalarn hem hitabet glerini, hem
de inatlklarn deerlendirmelerini salardm. Derece
derece, yava yava gnn sorunlarna geerdim. Kendi
tarihlerini iyice sindirmeleri iin, ispanya hakknda (ya
da o srada en ok tartma konusu olan sorun zerine)
nce Daily Mailde yazlanlar, sonra da Daily VVorker'da
yazlanlar okuturdum; sonra onlardan, gerein ne oldu
unu karmalarn isterdim. Zira demokratik bir rejimde
yaayan vatandalar iin, gazete okuyarak gerei kar
makta ustalk kazanmaktan daha nemli pek az ey
vardr. Bu amala Birinci Dnya Savann en buhranl
gnlerinde kan gazetelerle, sonradan resmen tarihe ge
en kaytlar arasnda genlere karlatrma yaptrmak,
ok retici olurdu. Sava histerisinin dourduu, zama
nn gazetelerinde ortaya konulan lgnlk karsnda
 rencileriniz afallaynca da, onlar, dengeli ve ihtiyatl bir
yarglama yeteneine sahip olmadklar takdirde, hk
metin terr ve kan hrs yaratma yolunda giricei ilk
kkrtmada hepsinin bir anda ayn biimde bir lgnla
Yaplabilecekleri konusunda uyarrdnz.
Bununla birlikte, vatandalara tamamyla olumsuz bir
duygusal tutum kazandrlmas gerektii tezini savunuyor
deilim; btn gl duygularn ykc bir zmleme sz
gecinden geirilmesi gerektiini sylemiyorum. Ben bu
tutumu sadece, toplu histerinin temeli olan duygulara kar
savunuyorum, zira savalar ve diktatrlkleri kolayla
tran ey, toplu histeridir. Ne var ki, bilgelik sadece an-
Igksal deildir: Anlak yn verebilir, ynetebilir, ama eyle
me yol an gc dourmaz. Gcn duygulardan retil
mesi gerektir. Toplumsal Sonular bakmndan hayrl
duygular, nefret, kin ve korku kadar kolay yaratlamaz.
Bunlarn yaratlabilmesi, byk apta, ocukluk anda
verilecek etkilere dayanr; byk apta da, ktisad ko
ullara. Buna ramen, zerinde iyi duygularn yeerece
i topra beslemek ve insan yaamna deer kazandran
eylerin ne olduunu iyice aniatmak bakmndan, sradan
eitim iinde de bir eyler yaplabilir.
Gemite, dinin bellibal amalarndan biri de buy
du. Bununla birlikte, Kiliselerin daha baka amalar da
vard ve dayandklar dogmatik temeller, glkler yara
tyordu. Geleneksel dine artk olanak tanmayanlar iin,
daha baka yollar da vardr. Bazlar gerek duyduklar
eyi mzikte, bazlar da iirde bulurlar. Bazlarna gre
de astronomi ayn amaca hizmet eder. Yldzlar leminin
ne kadar byk, ne kadar yal olduu konusu zerinde
durup dndmz zaman, bu minicik gezegenin ze
rindeki anlamazlklar bir para nemini kaybetmekte ve
tartmalarmzn acl az ok sama gzkmektedir. Bu
olumsuz duygu bizi zgrle kavuturduu zaman ise.
mzik veya iir, tarih veya bilim, gzellik veya ac yoluy
la, insan yaamnda gerekten de deerli eylerin bir sa
va alannda geen olaylarda ya da siyasetlerin atma
snda, yahut da insan ynlarnn, dtan zorla kabul et
tirilmi bir hedefe doru uygun admla yrynde ol
mayp, bireysel olduklarn daha iyi anlayabiliyoruz. Top
lum yaaynda rgtlenme zorunludur, ama sadece bir
mekanizma olarak zorunludur, yoksa kendinden ileri ge
len deere sahip bir ey deildir rgtlenme. nsan yaa
mnda en deerli olan eyle, btn byk din retmen
lerinin szn ettikleri ey arasnda byk benzerlik var
dr. Korporatif Devlete inananlar, en yce etkinliimizin,
kollektif etkinlik olduu tezini savunurlar, halbuki ben, he
pimizin en yce etkinliimize, ayr ayr yollardan ulat
mz ve kalabaln duygusal birliinin ancak aa bir
dzeyde salanabileceini iddia ediyorum.

Liberal Devlet gryle, totaliter Devlet gr ara

sndaki en esasl ayrlk, birincisinin, Devlet'in karnn
en sonunda bireyin kar anlamn tayacan dnme
si ve bireyi, Devlete bu ama iin gerekli birer para
- karlar, yneticilerin karlarn gizleyen bir maskeden
baka ey olmayan mistik bir mutlakiyet urunda feda
edilmesi gereken birer para - olarak grmesidir. Eski Ro-
mada Devlete tapma akidesinden bir eyler vard, ama
Hristiyanlk, mparatorlarla savap onlar yendi. Libera
lizm, bireyi deerlendirme konusunda Hristiyan geleneini
izlemektedir; Liberalizme saldranlar ise, Hristiyanlktan
nce geerli olan baz akideleri yeniden canlandryorlar.
Ta bandan beri, Devlete tapanlar, eitimi baarnn ki
lit noktas olarak grmlerdir. Bu gr, rnein, Fichte-
nin, enine boyuna eitim zerinde duran, Alman Ulusuna
Sylev adl eserinde grlr. Fichte, istediklerini, aaya
aldm parada ortaya koymaktadr:
'Eer birisi kp da yle syleseydi: Eitimin
 renciye doruyu gsterip bunu ona kuvvetle tavsiye et
mesinden; rencinin bu tavsiyeleri tutmasnn kendi ya
rarna, tutmamasnn ise yine kendi zararna olacan gs
termesinden; ona, hibir eitimin elinden alamayaca bir
zgr irade sahibi olduunu anlatmasndan daha fazla
ne istenebilir eitimden? Kendi kafamda tasarladm ei
timi daha keskin izgilerle belirtebilmek iin bu soruya, bu
gne kadarki eitimin ilk yanlarnn, rencinin zgr ira
desinin bylece tannm ve bu iradeye gvenilmi olma
snda bulunduu, bylelikle de bu eitimin yetersizlik ve
boluunun kendiliinden kabul edilmi olduu yantn
verirdim. Zira btn gl etkilerinden sonra, eitim, h
l daha iradenin zgr, yani iyi ile kt arasnda karar
sz bulunduunu kabul etmekle, iradeye - ve insann esas
kk irade olduuna gre, insana - biim veremediini,
vermek de istemediini ve bunu tamamyla olanaksz say
dn kabul etmi olur. Yeni eitim, tam tersine, el att
alanda irade zgrln tamamyla ortadan kaldrmay
hedef tutmaldr.
Fichtenin 'iyi' insan yaratma isteinin nedeni, iyi in
sanlarn 'kt' insandan daha makbul olular deildir;
ona iyi insan yaratma isteini veren neden, udur: 'Al
man ulusu sadece byle (iyi) insanlar sayesinde daim ola
bilir. ama kt insanlar yznden ister istemez baka ulus
larla birlemek zorunda kalr.
Btn bunlar, liberal bir eitimcinin elde etmek iste
yebilecei eyin tam tersi bir tezin anlatm olarak kabul
edilebilir. Liberal eitimci, 'irade zgrln ortadan kal
drmak, isteinden tamamyla uzak, bireyin yarglama ye
teneini glendirmeyi ama edinecektir; liberal eitimci,
bilgi elde etme yofunda bilimsel tutumu kafalara yerle
tirmeye alacaktr elden geldii kadar; inanlar, kant
lara kar duyarl ve kantlara cveap verebilecek nitelie
sahip klmaya alacaktr; o, rencilerinin nne hereyi
 bilen bir insan pozunda kmayacak ya da, mutlak iyiye
ulamaya alt bahanesiyle kendini iktidar akna kap-
trmayacaktr. Politikac iin olduu gibi, eitimci iin de
iktidar ak en byk tehlikedir; ocuklarn eitimini kork
madan ellerine verebileceimiz eitimci, ocuklar, her
hangi bir davann propaganda ordusuna katlacak birer
asker olarak grmemeli, onlar birer insan olarak sevme
li. Fichte ve Fichte'nin ideallerini kalt alan iktidar sahip
leri, bir ocuk grdkleri zaman yle dnrler: 'te
avucumun iinde yourabileceim, amalarma hizmet
edecek bir makine gibi davranmay retebileceim bir
hammadde: Yaama sevinci, kendiliindenlik, oynama g
ds ve dardan zorla kabul ettirilen bir ama iin deil
de, insann kendi iinden doan bir ama iin yaama
arzusu - ite btn bunlar, imdilik hep birer engel ola
rak karma kabilir; ama okul yllar iinde benim ona
zorla kabul ettireceim eitimden sonra, bunlarn hepsi
ip gidecektir; d gc, sanat, dnce kudreti hep
itaat tarafndan yok edilecektir; neenin ldrl, ba
nazln kolaylkla benimsenmesini kolaylatracaktr; ve
sonunda ben, bu insandan hammaddeyi, ta ocandan
kma bir ta ya da kmr madeninden kma bir kmr
paras kadar edilgin olarak bulacam. Onlar srkleye
ceim savalarda kimi lecek, kimi kalacak; lenler, birer
kahraman gibi, ycelmilik duyarak lecekler, kalanlar da
benim okullarmn kendilerini altrm olaca kopkoyu
bir ansal klelik iinde, benim klelerim olarak yaamay
srdrecekler. ocuklara doutan sevgi besleyen her in
san iin, btn bunlar dehet vericidir; ocuklara nasl
otomobil altnda kalmamay, ezilmemeyi retiyorsak, ay
n biimde onlara, zalim fanatikler tarafndan ezilmemeyi
de retmeli '(e bu amala, az ok kukucu ve tamamy
la bilimsel bit ince bamszl yaratmaya, ayn za
manda da h r' salkl ocukta bulunmas doal olan ya^
ama sevincini korumaya almalyz. Liberal bir eitimin
grevi udur: ocuklara, egemenlikten daha baka eyle
re deer verebilme yeteneini kazandrmak, zgr bir top
luluk iinde yaayacak akll vatandalar yetitirilmesine
yardm etmek ve bireysel yaratclk iinde vatandalk
hak ve grevleriyle zgrl birletirmek suretiyle, insan
lara, insan yaamna bir parlaklk verebilme yeteneini
kazandrmak birka eitimci bunun gerekletirilebilece
ini gstermitir.
ATLLA ZK1R1ML1
Trk Edebiyat Ansiklopedisi1 (5 cilt)

MT HAAN / HALL BERKTAY AYLA DEKAN

Trkiye Tarihi I
(Osmanl Devletine Kadar Trkier)

METN KUNT / HSEYN YURDAYDIN / AYLA DEKAN

Trkiye Tarihi II
fOsmanl: Devleti 1300-1600)

METN KUNT i SNA AKSN / AYLA DEKAN /

HSEYN TURDAYDIN
Trkiye Tarihi III
(Osmanl Devleti 1600 - 1908)

METE TUN AY / CEML KOAK / HKMET ZDEMR /

SELHATTN HLV / KORKUT BORATAV / MURAT
KATOLU / AYLA DEKAN
Trkiye Tarihi IV
(ada Trkiye 1908 - 1980)

SMAL CEM
Trkiyede Geri Kalmln Tarihi
Sosyal Demokrasi Nedir. Ne Deildir?

ALPAY KABACALl
Trk Kitap Tarihi
Bir htillcinin Servenleri

BERNA M ORAN
Edebiyat Kuramlar ve Eletiri

AZZ ALILAR
Ulusal Kltr ve Sanat
Felsefenin Neresindeyiz?
 VEHB HAC1KADR0L
zgrlk Ahlka
METE TUNAY
TCde Tek Partili Dnemin Kurulmas

SVETLANA UTURGAUR
Trk Edebiyat zerine

SVETLANA UTURGAUR / ELENA MATAKOVA

Sovyet Trkologlarnn Trk Edebiyat ncelemeleri

MEHMET BAARAN
Sabahattin Eyubolu ve Ky Enstitleri

VEDAT TRKAL
Bu Gemi Nereye?
Savunmalar
OKTAY AKBAL
Bir de Simit Aac Olayd

SMAL BOZKURT
Kzl Meydanda Bir Uak

FREUD
Kitle Psikolojisi ve Psikanaliz zerine

SABAHATTN EYBOL
Pir Sultan Abdal
Yunus Emre

ZER OZANKAYA
Trkiyede Laiklik

ZCAN KKNEL
Cumhuriyet Genlii ve Sorunlar

LOVS CORMAN
Psikanaliz Asndan ocuk Eitimi

GEORGE E. BEAN
Karia

FERDUN ANDA
Gerekilik Yolunda
EVANGELNOS MSALDS
Seyreyle Dnyay

ATLLA COKUN
Nzm'n Davalar

KIYMET COKUN
Fotoraflarla Nzm Hikmet
Nzm'm Yurttalk Kakk

MEHMET AL SEBK
N zm n zgrlk Sava
ADA YAAMI DESTEKLEME DERNE
ada Eitim

FARUK YENER
u Esiz Mzik Sanat

FUAT BOZKURT
Semahlar

NZIM HKMET
V-Nlara Mektuplar

VL NUREDDN
Bu Dnyadan Nzm Geti

MZEHHER V-N
Bir Dnemin Tankl
VERA TULYAKOVA HKMET
Nzmla Sylei

VARTAN HMALYAN
Bir Yaam yks

VEDAT GNYOL
Glgeden Ia
Yine de Yaarken

REFK ERDURAN
Glerek
MAHMUT DKERDEM
Hariciye ark
Direnenler
 Ortadouda Devrim Yllan
nc Dnyadan

UUR KKDEN
Umut in Senfoni
ZEYNEP ORAL
Esintiler (80'li Yllar)
Szden Sze

SLEYMAN COKUN
Tutukluymuuk

FERDA GLEY
Kendini Yaamak

AHMET EMN YALMAN

Yarnn Trkiyesine Seyahat

YURDAKUL ALPAY
letme Planlamas

TALT SAT HALMAN

Kahramanlar ve Soytarlar

REFK DURBA
Ahmed Arif Anlatyor Kalbim Dinamit Kuy

ATLLA ZKIRIMLI
Toplumsal Bir Bakaldrnn deolojisi
Alevilik - Bektailik
TOLSTOY
Anna Karenina (4 cilt)

DOSTOYEV SK
Su ve Ceza (2 cilt)
Karamazov Kardeler (3 cilt>
Budala
Kumarbaz
Yeraltndan Notlar'Timsah

GOGOL
l Canlar

SHAKESPEARE
Tm Soneler

MOSTAGNE
Denemeler
H. MELVLLE
Moby Dick
TURGENYEV
Babalar ve ocuklar

HAYYAM
Btn Drtlkler

NETZSCHE
Byle Buyurdu Zerdt

BALZAC
Goriot Baba
Vadideki Zambak

GORK
Ak Ryas
THOMAS MORE
Utopia

EHOV
Hikyeler

LORCA
Btn iirler

PUK N
Tm yk ve Romanlar
iS. ZO LA
Meyhane
 amzn en byk filozof, bilgin ve toplumsal eletirm ecile
rinden olan Bertrand R u ssell (1872-1970), ngilterenin tann
m liberal ve soylu bir ailesinden gelir. Cam bridge niversi
tesini bitirdikten sonra bilimsel almalarna 1895d e gittii
Alm anya da balad. Birinci Dnya Savama tm gcyle
kar kt iin C am bridgedeki hocalk grevine son verildi
ve alt ay hapis cezasna mahkm edildi (1918).
Russell, A B D nin Vietnam da srdrd savaa da ilk kar
kanlardan biridir. A B D nin Vietnam daki sularn yarg
layan uluslararas mahkemenin bakanlm yapm ve bu ne
denle bu mahkemeye R ussell M ahkem esi ad verilmitir.
1950de N o b e l Edebiyat dln alan Russell, yaam
boyunca felsefe, matematik, sosyalizm ve eitim konularnda
nem li yaptlar yazmtr. Yaynevimiz daha n ce yaymlad
Evlilik ve A hlak ile Aylakla vg adl yaptlarndan
sonra R usselln ktidar adl kitabn sunar.
m
I
ISBN 975 - 406 - 214

i
L