Aleksandrowicz - Terroryzm

T.
Aleksandrowicz, Terroryzm midzynarodowy, Warszawa 2008

ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Wydawca
Boenna towska
Redaktor
Ewa Rycka
Projekt okadki, stron tytuowych

i opracowanie typograficzne
Wojciech Stukonis
Indeks
Zdzisawa Ziembiska
ISBN 978-83-60807-56-9
Copyright by Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne

Warszawa 2008
Wydanie pierwsze
Arkuszy drukarskich: 11.25
Skad i amanie: Wojciech Stukonis, Studio NRD
Druk i oprawa: Poznaskie Zakady Graficzne S.A.
Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spka z o.o.

Grupa Kapitaowa WSiP SA
00-696 Warszawa, ul. J. Pankiewicza 3
tel. + 48 22 21 32702, fax + 48 22 21 32 876
www.waip.com.pl
T. Aleksandrowicz, Terroryzm midzynarodowy, Warszawa 2008
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Spis treci
Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Rozdzia 1
Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.1. Uwagi wprowadzajce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.2. Od Hassana Ben Sabaha po Osam Bin Ladena historia rozwoju terroryzmu . . . . . . 14
1.2.1. Ksztatowanie si zjawiska od XVIII do XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.2.2. Refleksje psychologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.3. Definicje terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.3.1. Cechy aktu terrorystycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.3.2. Kryteria podziau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.4. Medialno terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.4.1. Terroryzm jako przekaz strategia komunikacyjna
zopini publiczn irzdami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.4.2. Symbioza mediw iterrorystw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.5. Koncepcja nowego terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.5.1. Sieciowo organizacji terrorystycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
6 Spis treci
1.5.2. Fundamentalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.5.3. Modelowanie zachowa spoecznych przez zagroenie terroryzmem . . . . . . . 39
1.6. Terroryzm jako konflikt asymetryczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Rozdzia 2
Prawnomidzynarodowe regulacje dotyczce
zwalczania terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.1. Dorobek prawny Organizacji Narodw Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

2.1.1 Konwencje Tokijska, Haska, Montrealska (terroryzm lotniczy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.1.2. Konwencje Nowojorskie (ozwalczaniu aktw terrorystycznych
przeciwko dyplomatom iporwaniom zakadnikw) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.1.3. Konwencje oochronie materiaw jdrowych
iznakowaniu plastikowych materiaw wybuchowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.1.4. Konwencja wsprawie bezpieczestwa eglugi morskiej
iProtok obezpieczestwie platform na szelfie kontynentalnym . . . . . . . . . . . . . 57
2.1.5. Konwencja ozwalczaniu terrorystycznych atakw bombowych . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.1.6. Konwencja ozwalczaniu finansowania terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
2.1.7. Konwencja ozwalczaniu terroryzmu nuklearnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.1.8. Projekt caociowej Konwencji oterroryzmie midzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . 66
2.2. Dorobek prawny Rady Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
2.2.1. Europejska Konwencja ozwalczaniu terroryzmu
wraz zProtokoem zmieniajcym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
2.2.2. Konwencja Rady Europy opraniu, ujawnianiu, zajmowaniu ikonfiskacie
dochodw pochodzcych zprzestpstwa oraz finansowaniu terroryzmu . . . . 74
2.2.3. Konwencja Rady Europy ozapobieganiu terroryzmowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
2.3. Regulacje Unii Europejskiej ozwalczaniu terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2.3.1. Rozporzdzenie Rady WE z2001 r., Wsplne Stanowisko Rady
oraz Decyzja Ramowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.3.2. Europejski Nakaz Aresztowania (ENA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2.4. Organizacje regionalne ozwalczaniu terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
2.4.1. Konwencja Organizacji Konferencji Islamskiej ozwalczaniu
terroryzmu midzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
2.4.2. Inne konwencje regionalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
2.5. Podsumowanie dorobku prawnomidzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Spis treci 7
Rozdzia 3
Terroryzm awojna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
3.1. Terroryzm awalka narodowowyzwolecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

3.2. Prawa iobowizki uczestnikw konfliktw zbrojnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
3.3. Wojna zterroryzmem wwietle prawa midzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3.4. Zwalczanie terroryzmu auycie siy wprawie midzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.5. Interwencje humanitarne koncepcja odpowiedzialnoci
za ochron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
3.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Rozdzia 4
Obowizki pastw wzwalczaniu terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
4.1. Model wsppracy midzynarodowej wzakresie zwalczania terroryzmu
wumowach wielostronnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
4.1.1. Zasada aut punire aut dedere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
4.1.2. Przestpstwo polityczne adziaania terrorystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
4.1.3. Spory wok prawnomidzynarodowych zobowiza
zwalczania terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
4.2. Wsppraca wzwalczaniu terroryzmu wramach Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
4.3. NATO wobec dziaa terrorystycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
4.4. OBWE azagroenie terroryzmem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
4.5. Obowizek przestrzegania praw czowieka azwalczanie terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
4.5.1. Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskiech iPolitycznych
oraz Europejska Konwencja oochronie praw czowieka
ipodstawowych wolnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
4.5.2. ONZ, OBWE, RE onaruszaniu praw czowieka przez terroryzm . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
4.5.3. Prawa czowieka wsytuacji cigania ikarania sprawcw
aktw terrorystycznych wregulacjach midzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
4.6. Konwencja zPrm nowy kierunek rozwoju prawa midzynarodowego
wzakresie zwalczania terroryzmu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.7. Patriot Act ustawa dotyczca zwalczania terroryzmu
w Stanach Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
4.8. Wnioski midzy wolnoci abezpieczestwem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
8 Spis treci
Rozdzia 5
Zagroenia terrorystyczne dla Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
5.1. Udzia Polski wkonwencjach antyterrorystycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

5.2. Prawnokarne regulacje dotyczce zwalczania terroryzmu wprawie polskim . . . . . . . . . 145
5.3. Polska jako cel zamachu terrorystycznego? Perspektywa Euro 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
rda iwybrana bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Indeks osb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Wstp
Zagadnienia zwizane ze wspczesnym terroryzmem midzynarodowym budz

wPolsce coraz wiksze zainteresowanie. Zamachy terrorystyczne staj si bowiem
coraz bardziej spektakularne, azagroenie dotyczy take naszego kraju, cho jak
dotd celw polskich pooonych poza naszymi granicami.
Zwalczanie terroryzmu, poznanie tego zjawiska to ju nie tylko kwestia praktyki,
lecz take dziedzina bada naukowych. Istotn za cech terroryzmu jako obszaru
badawczego jest konieczno podejcia interdyscyplinarnego. Zrozumienie tego fe-
nomenu wymaga bowiem zaangaowania zarwno wiedzy socjologicznej ipsycholo-
gicznej, jak te prawa karnego, kryminologii, kryminalistyki, prawa midzynarodo-
wego publicznego, nauk politycznych istosunkw midzynarodowych by wymieni
tylko podstawowe dziedziny wiedzy.
Niniejsza praca nie pretenduje do wyczerpania tematu, stanowi raczej podrcznik
akademicki powicony podstawom omawianego zagadnienia. Temu celowi
podporzdkowany zosta rwnie ukad ksiki, ktry ma uatwi zrozumienie fe-
nomenu terroryzmu, wskaza podstawowe rda ikierunki zagroe, sposoby ich
minimalizacji.
Rozdzia pierwszy, Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne, zawiera krt-
kie omwienie etymologii sw terror iterroryzm, zostaa rwnie przedstawiona
historia wspczesnego terroryzmu, jego gwne nurty, zwizki zinnymi zjawiskami
spoecznymi ipolitycznymi. Zostay wskazane rne definicje terroryzmu, wypraco-
wane przez rodowiska praktykw iteoretykw. Omwiono take cechy wyrniajce
(konstytutywne) terroryzm jako zjawisko. Szczeglne miejsce zajmuje przedstawienie
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
10 Wstp
wspczesnego terroryzmu islamskiego, wskazane te zostay przyczyny, dla ktrych

zosta on nazwany nowym terroryzmem. Omwiono ponadto rnice midzy sta-
rym inowym terroryzmem. To zjawisko zostao take przedstawione wkategoriach
konfliktu asymetrycznego.
Rozdzia drugi, Prawnomidzynarodowe regulacje dotyczce zwalczania ter-
roryzmu, dotyczy rde prawa midzynarodowego, zarwno powszechnego (kon-
wencje ONZ), jak iregionalnego (Rada Europy, inne organizacje midzynarodowe),
okrelajcego sposoby zwalczania terroryzmu. Wskazane zostay czyny, ktre prawo
midzynarodowe uznaje za akt terrorystyczny, zosta omwiony take przyjty wra-
mach prawa midzynarodowego model zwalczania terroryzmu. Podstawow tez
tego rozdziau jest stwierdzenie, i wspczesne prawo midzynarodowe zaczyna
tworzy system wzajemnie ze sob powizanych rozwiza dotyczcych zwalczania
terroryzmu. Nastpnie przedstawione zostay kwestie zwizane zregulacjami Unii
Europejskiej, aprzede wszystkim Decyzja Ramowa ozwalczaniu terroryzmu.
Wrozdziale trzecim, Terroryzm awojna, omwiono podstawowe kwestie zwi-
zane zodrnieniem aktu terrorystycznego od aktu walki zbrojnej na gruncie prawa
midzynarodowego. Przedstawiono rwnie problemy zwizane zzakwalifikowa-
niem tzw. wojen narodowowyzwoleczych, walk partyzanckich itp. Jest to zatem
prba oceny dziaa terrorystycznych zpunktu widzenia midzynarodowego prawa
humanitarnego (prawa konfliktw zbrojnych). Wdalszej czci rozdziau podjto
prb prawnomidzynarodowej oceny koncepcji terroryzmu jako konfliktu asyme-
trycznego iuznania kampanii antyterrorystycznej za wojn zterroryzmem. Poru-
szono zatem kwestie zwizane ze zmianami wrozumieniu zasad uycia siy na pod-
stawie Karty Narodw Zjednoczonych ikoncepcji odpowiedzialnoci za ochron
(zwizanej zmidzynarodowymi interwencjami humanitarnymi). Wtym kontekcie
omwiono take problemy zwizane zcoraz wiksz rol odgrywan wstosunkach
midzynarodowych przez podmioty pozapastwowe.
Rozdzia czwarty, Obowizki pastw wzwalczaniu terroryzmu, zosta powi-
cony wcaoci kwestiom wsppracy pastw wprzedmiotowym zakresie, atake re-
alizacji przez poszczeglne pastwa zasad ochrony (prewencji) antyterrorystycznej
izasad reagowania na zagroenia terrorystyczne. Niezalenie od zobowiza wyni-
kajcych zpowszechnego prawa midzynarodowego iregulacji przyjtych przez Rad
Europy, wskazane zostay take mechanizmy wsppracy podejmowane wUnii Euro-
pejskiej, wtym take budzca wliteraturze przedmiotu pewne kontrowersje Kon-
wencja zPrm. Zosta take omwiony problem zwalczania terroryzmu wkontekcie
obowizkw wynikajcych zkoniecznoci przestrzegania praw czowieka.
Wrozdziale pitym, Zagroenia terrorystyczne dla Polski, zostay przedsta-
wione podstawowe zagroenia terroryzmem dla naszego kraju (cznie zperspektyw
Euro 2012). Omwiono take udzia Polski wobowizujcych konwencjach midzy-
narodowych oraz przepisy dotyczce terroryzmu wpolskim Kodeksie karnym.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Wstp 11
Podrcznik jest przeznaczony dla studentw wydziaw prawa iadministracji,

ktrzy wybrali specjalnoci zzakresu bezpieczestwa publicznego, prawa midzy-
narodowego, prawa karnego oraz studentw kierunkw bezpieczestwa narodowego
ibezpieczestwa wewntrznego. Podrcznik bdzie przydatny rwnie studentom
stosunkw midzynarodowych oraz suchaczom szk resortowych sub policyj-
nych. Niezalenie od tego, ksika moe okaza si interesujca dla wszystkich osb
zajmujcych si terroryzmem, np. dziennikarzy, prokuratorw, funkcjonariuszy po-
licji czy sub specjalnych.
Kady zrozdziaw koczy si blokiem kontrolnym zawierajcym sowa kluczowe
ipytania.
Zaczona bibliografia obejmuje zarwno rda prawa idokumenty, jak te wy-
brane zuwagi na ogrom literatury, gwnie obcojzycznej wydawnictwa zwarte
iartykuy.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Rozdzia 1
Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne
1.1. Uwagi wprowadzajce
Terroryzm jest zjawiskiem wielopaszczyznowym, wieloaspektowym, aprba zro-

zumienia jego zpunktu widzenia tylko jednej, wybranej dziedziny wtym przy-
padku prawa midzynarodowego publicznego jest skazana na porak. Terroryzm
bowiem jest zjawiskiem zoonym idynamicznym. Nie sposb uj go jak twierdzi
Bartosz Bolechw wsztywne ramy trendw itendencji. Nie zastyga wczasie, lecz
podlega nieustannym, rnorodnym ichaotycznym czsto transformacjom1. Zdu-
miewa nawet dowiadczonych ekspertw. Poszczeglne przypadki mog zaprzecza
pozornie adekwatnym teoriom iniezmiennym wydawaoby si regularnociom.
Waciwie kad konstruktywn teori mona podda wwtpliwo, jeli posiada si
wystarczajc ilo informacji okonkretnych aktach terrorystycznych, ich sprawcach,
motywach, celach, modus operandi2.
Jak stwierdzi historyk, Walter Laqueur, nie ma terroryzmu czystego iniezmien-
nego, jest wiele rnych terroryzmw3. Gdy bowiem ju jestemy bogaci winformacje
dotyczce praktyki dziaalnoci terrorystw, mamy niemal gotowe teorie ikoncepcje
Zob. na ten temat: B. Bolechw, Terroryzm wwiecie podwubiegunowym. Przewartociowania ikonty-

1
nuacje, Toru 2002, s. 26 inast.

2
Tym terminem okrela si sposb dziaania poszczeglnych sprawcw. Dane zbiera si najczciej na
podstawie m.in. ogldzin miejsc, zezna wiadkw, ekspertyz biegych ipracy operacyjnej sub bezpieczestwa.
3
W. Laqueur, Reflections on Terrorism, Foreign Affairs No 1, Vol. 65, 1986.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1.1. Uwagi wprowadzajce 13
poparte badaniami empirycznymi, nagle okazuje si, i kolejne przypadki ami

wszelkie dotychczasowe ustalenia izmuszaj albo do ich zrewidowania, albo otwieraj
zupenie nowe pole do bada, wycigania wnioskw ipracy zarwno badacza, jak
ipraktyka zajmujcego si zwalczaniem terroryzmu.
Trzeba podkreli rwnie, e pojcie terroryzmu zrobio wostatnim czasie ol-
brzymi karier, przede wszystkim dziki mass mediom. Wspczesne media staraj
si przekaza jak najwicej informacji wjak najkrtszym czasie, azatem wsposb
nieuchronnie uproszczony ibez pogbionej analizy (por. pkt. 1.4. Medialno terro-
ryzmu). Sowo terroryzm stao si wic swoistym workiem, do ktrego wrzuca si
wszelkie akty przemocy; niemal kady szczeglnie odraajcy akt przemocy postrze-
gany jako dziaanie przeciwko spoeczestwu jest wten sposb zaszufladkowany bez
wzgldu na to, czy dotyczy dziaa dysydentw antyrzdowych, czy np. karteli nar-
kotykowych lub przestpcw pospolitych, zbuntowanych tumw, fanatykw religij-
nych, pojedynczych szantaystw czy psychopatw.
Wbadaniach nad terroryzmem, wjego zwalczaniu iprewencji, szczeglne zna-
czenie ma informacja. Wpraktyce czsto spotykamy si zarwno zproblemem braku
informacji, jak te ich przekama izafaszowa oraz nadmiaru informacji (szumu
informacyjnego). Std wielka rola zasady brzytwy Ockhama4 ipuapka teorii spi-
skowych gdy chodzi ointeresy pastw, ich bezpieczestwo wewntrzne imidzy-
narodowe, finansowanie nielegalnie dziaajcych organizacji, gra zreguy toczy si
wmroku, przy minimalnej iloci wiadkw, bez zostawiania ladw iprzy zachowa-
niu wszelkiej dyskrecji ipoufnoci. Tym wiksza zatem rola wszystkich tych, ktrzy
walcz zterroryzmem.
Ku przestrodze zacytuj braci Strugackich, fragment uka wmrowisku 5. Oto
Rudolf Sikorski, szefujcy organizacji odpowiedzialnej za bezpieczestwo Ziemi icaej
ludzkoci powiada wrozmowie ze swoim podwadnym: Dla uczonych wszystko jest
jasne nie naley mnoy zbytecznych bytw bez bezwzgldnej koniecznoci. Ale my
nie jestemy uczonymi. Pomyka uczonego to wostatecznym rachunku jego prywatna
sprawa. Amy nie moemy si myli. Wolno nam zyska opini obskurantw, misty-
kw, zabobonnych kretynw. Jednego nam nigdy nie wybacz jeli nie docenimy
niebezpieczestwa. Ijeli wnaszym domu zapachniao nagle siark, nie mamy po
prostu prawa dyskutowa omolekularnych fluktuacjach mamy obowizek zaoy,
Zasada brzytwy Ockhama gosi, i entia non sunt multiplicanda sine necessitatem, co po polsku zna-
4
czy: nie naley mnoy bytw ponad niezbdn potrzeb. Naley to rozumie nastpujco: aby wyjani istot
danego zjawiska, naley siga do bytw ju istniejcych iprbowa je interpretowa wich znanych ju ramach.
Dopiero wwczas, gdy okazuje si to niemoliwe mona rozway zasadno istnienia nowego, dotychczas
nieznanego bytu. Zasad brzytwy Ockhama ami zwolennicy wszelkiego rodzaju spiskowych teorii dziejw
ich zdaniem, za wszystkimi zjawiskami, ktrych wyjanienia stwarzaj trudnoci, stoj spiski: ydw, maso-
nw, sub specjalnych, Rosjan, Amerykanw, rzdu wiatowego itp.
5
A. Strugacki, B. Strugacki, uk wmrowisku, Iskry, Warszawa 1983.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
14 Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne
e gdzie opodal pojawi si diabe zrogami, iprzedsiwzi odpowiednie rodki do

zorganizowania produkcji wody wiconej wcznie, ito wskali przemysowej. IBogu
dziki, jeli okae si, e byy to tylko fluktuacje, icaa Rada wiatowa bdzie si znas
mia do rozpuku, razem zdziemi wwieku przedszkolnym To powinno by credo
wszystkich tych, ktrzy zajmuj si terroryzmem.
1.2. Od Hassana Ben Sabaha po Osam Bin Ladena

historia rozwoju terroryzmu
Historia terroryzmu jest rwnie duga, jak historia polityki. Pojcie terroryzmu stao
si wostatnich dziesicioleciach szczeglnie popularne, suc wwielu przypadkach
jako swoista etykieta, za pomoc ktrej okrela si wszelkie akty przemocy budzce
poruszenie opinii publicznej. Kady odraajcy czyn, postrzegany jako dziaanie prze-
ciwko spoeczestwu, skierowany przeciwko pastwu, jest nazywany aktem terrorys-
tycznym, bez wzgldu na to, czy zosta popeniony przez dysydentw politycznych,
fanatykw religijnych czy zorganizowane grupy przestpcze. Rwnie czsto sowa
terroryzm uywa si wznaczeniu przenonym, chcc np. wyrazi swj negatywny
stosunek do dziaa zmierzajcych do wymusze, choby wsferze ekonomicznej.
Pojcia tego uywa si take wraz zprzydawk modyfikujc, azatem zokreleniem
doprecyzowujcym znaczenie tego terminu imajcym wzaoeniu umiejscowi dane
zjawisko wkonkretnym punkcie odniesienia. Mona zatem spotka si zterminami
takimi, jak terroryzm midzynarodowy, terroryzm polityczny, terroryzm fundamen-
talistyczny, terroryzm kryminalny, terroryzm ekologiczny czy narkoterroryzm. S to
jednak okrelenia potoczne, niemajce charakteru naukowego.
Konotacja pojcia terroru iterroryzmu zmieniaa si na przestrzeni lat. Termin

terroryzm wywodzi si zjzyka aciskiego ioznacza strach, przeraenie, strasz-
n wie; aciski czasownik terrere tumaczy si jako przestrasza, zastrasza.
Do nowoczesnego sownictwa zachodniego sowo terror weszo dopiero wXIV
wieku za porednictwem jzyka francuskiego; pierwsze uycie tego sowa wjzy-
ku angielskim znane jest zzapisu datowanego na rok 1528. Wtym rozumieniu
stosowanie terroru oznacza zastraszanie tego, kogo uznawano za przeciwnika.
Jest to wyjanienie zgodne ze staroytnym przysowiem chiskim goszcym:
zabij jednego, przera dziesi tysicy 6.
6
Dobrym kompendium oglnej wiedzy na temat terroryzmu jest zbiorowe dzieo ponad 80 badaczy:
International Encyklopedia of Terrorism, wyd. polskie: Encyklopedia terroryzmu, Muza/Bellona, Warszawa 2004.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1.2. Od Hassana Ben Sabaha po Osam Bin Ladena historia rozwoju terroryzmu 15
Jak podkrela si wdoktrynie, po metody terrorystyczne sigali ju ydowscy sy-

kariusze izeloci, dokonujcy publicznych zabjstw rzymskich legionistw, czy te
wojownicy owianego legend Starca zgr Hassana Ben Sabaha, ktrzy dopuszczali
si zabjstw rycerzy krzyowcw wZiemi witej. Osile legendy Starca zgr wiad-
czy rwnie to, i od nazwy jego sekty assasyni wywodzi si okrelenie zabjstwa
wwielu jzykach europejskich7.
Wkrgu kultury Zachodu pojcie terroru zaczo funkcjonowa dopiero wlatach
Wielkiej Rewolucji Francuskiej. To wwczas powstao pojcie Wielkiego Terroru
(Regime de la Terreur), stanowice synonim rzdw Maksymiliana Robespierrea.
Wowym rozumieniu terror oznacza instrument rzdzenia przez zastraszanie rze-
czywistych lub rzekomych wrogw rewolucji Komitet Ocalenia Publicznego iTry-
buna Rewolucyjny realizoway za porednictwem terroru polityk umocnienia wa-
dzy nowego pastwa, jej konsolidacji iobrony przed siami kontrrewolucji. Std te
terror wywodzi swoje rdo jako sposb sprawowania wadzy.
Przyjmujc za punkt wyjcia okres Wielkiego Terroru zczasw rewolucji francu-
skiej, rzdw Komitetu Ocalenia Publicznego, Trybunau Rewolucyjnego i Czar-
nej Wdowy, jak nazwano wynalazek Josepha Guillotina, czyli gilotyn maszyn do
cinania ludzkich gw za historykami mona powtrzy, e terror owych lat by
zorganizowany isystematyczny. Jego celem iusprawiedliwieniem byo stworzenie
nowego, lepszego spoeczestwa, zaprowadzenie sprawiedliwoci, wolnoci, rwno-
ci ibraterstwa, przy czym wolnoci nie byo dla wrogw.
1.2.1. Ksztatowanie si zjawiska od XVIII do XXI wieku
W1794 r. Maksymilian Robespierre wyjania obywatelom rewolucyjnej Francji:

Pragniemy takiego porzdku rzeczy () gdzie sztuki pikne bd ozdob wolnoci,
ktra sama je uszlachetnia, handel stanowi bdzie rdo zamonoci powszech-
nej, zamiast suy monstrualnemu wzbogacaniu si kilku rodzin. () Pragniemy
wnaszym kraju moralnoci zamiast egoizmu, uczciwoci, anie pustego honoru,
zasad zamiast zwykych przyzwyczaje, obowizku, anie tylko czczej przyzwoito-
ci, wadzy rozumu zamiast tyranii, mody potpienia wystpku, anie pogardy dla
nieszczliwych8.
Echa tych sw zrnymi konotacjami uywanych poj bd pojawia si
od Wielkiej Rewolucji Francuskiej przez dwa nastpne stulecia, awwieku XXI od-
yj na nowo zinnym obliczem. Odnajdziemy je zarwno uMarksa, Engelsa, Lenina
7
Zob. na ten temat: J. Wassermann, Templariusze iasasyni. Dwa tajemne zakony chrzecijaskich
templariuszy imuzumaskich asasynw, Bellona, Warszawa 2007, s. 67 inast.
8
Cyt. za: B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999, s. 14.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
iStalina, ale te uHitlera, Mao Tse Tunga iPol Pota. lady tych sw dostrzeemy
wodezwach Frakcji Armii Czerwonej, Action Directe, Czerwonych Brygad iKomu-
nistycznych Komrek Rewolucyjnych; ich brzmienie nie byo rwnie obce Antnio
de Oliveira Salazarowi, Francisco Franco, Rafaelowi Lenidasowi Trujillo ani Kim Ir
Senowi czy Fidelowi Castro. Jeli do tych sw dodamy jeszcze silny pierwiastek re-
ligijny rozpoznamy deklaracje Osamy Bin Ladena. Bdc bogatsi odowiadczenia
przypomnianych organizacji ipostaci historycznych, mona przyzna racj Wiesa-
wowi Grnickiemu, gdy wreportau zKambody po upadku Pol Pota stwierdza, i
naley mie si na bacznoci, jeli kto wzasigu naszego suchu deklaruje, i ma go-
towe rozwizania wszelkich problemw nkajcych ludzko
Robespierre zgin na gilotynie, podobnie jak ok. 40 tysicy osb, ktre tam po-
sa przed sob. Po jego mierci terroryzm sta si sowem czonym znadmiarem
wadzy, naduywaniem jej zchci wprowadzania rozwiza, ktre sprawujcy wa-
dz uznaj za suszne ikonieczne. Edmund Buke pisa wprost otysicu piekielnych
psach, zwanych terrorystami, swobodnie ksajcymi lud 9.
Ponad p wieku pniej woski arystokrata Carlo Pisacane zrzek si swoich praw
do tytuu ksicia San Giovanni ista si republikaninem. Zgin w1857 r. podczas
rewolty przeciwko Burbonom. Wpamici potomnych zapisa si jako twrca teorii
propagandy przez dziaanie, propagandy przez czyn.
Propagand poprzez czyn podja pniej m.in. rosyjska Narodnaja Wola, ktra
pod koniec XIX wieku swoimi dziaaniami rozpocza er terroru indywidualnego
(w1881 r. dokonaa udanego zamachu na cara Aleksandra II)10 .
Terroryzm na przeomie XIX iXX wieku sta si synonimem buntu wobec tyranii
wadzy pastwowej, rzdu, synonimem anarchizmu irewolucji, ruchw narodowych
iseparatystycznych, awic wprzeciwiestwie do okresu poprzedniego, Wielkiej
Rewolucji Francuskiej sta si narzdziem walki zpastwem ijego strukturami.
Ten okres trwa dugo ofiarami terrorystw stali si m.in. arcyksi Ferdynand,
francuski minister Louis Barthou, nastpca serbskiego tronu, ksi Aleksander Ka-
radordewicz.
Lata 30. XX wieku mona nazwa pocztkiem powrotu do rde, jeli chodzi
oznaczenie terminu terroryzm. Terror znw sta si podobnie jak za czasw
Robespierrea narzdziem polityki pastwa, niejako jego atrybutem. Europa wesza
wczas reimw faszystowskich, stalinowskich, ktre miay przetrwa czasy pogardy
II wojny wiatowej.
Ibidem.
9
Dziaacze Narodnoj Woli kilkakrotnie prbowali zabi cara. Jeden zzamachw nie doszed do skutku,
10
poniewa sprawca nie zdecydowa si na rzucenie bomby. Wok powozu Najjaniejszego Pana bowiem zgro-
madzi si tum poddanych, wrd ktrych byy kobiety zdziemi Nie sposb dzi porwna ten akt zdziaa-
niami al Kaidy czy mierci dzieci wBiesanie, por. B. Hoffman, op. cit., s. 16.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1.2. Od Hassana Ben Sabaha po Osam Bin Ladena historia rozwoju terroryzmu 17
Po 1945 r. terroryzm przejawia si wdziaalnoci rewolucyjnej, awic wwalce

zzaistniaym reimem, wtym rwnie zreimami kolonialnymi. To wwczas
narodzia si koncepcja, i terroryzm jest broni sabych, biednych, pozostaj-
cych wopresji iprzeladowanych.
Signicie po metody terrorystyczne po II wojnie wiatowej stanowio wyraz de-

speracji irozpaczy. Wkontekcie walki narodowowyzwoleczej rozrniono zna-
czenia terminw terrorysta oraz bojownik owolno, cho biorc pod uwag
stosowane metody, trudno byo odrni jednych od drugich. Jak uj to M. Cheriff
Bassiouni: kto dla jednych jest terroryst, dla innych jest bohaterem11. Zgodny by
znim inny znany badacz terroryzmu, Brian Jenkins: to co nazywa si terroryzmem
wydaje si wic zalee od punktu widzenia. Uycie tego terminu implikuje osd mo-
ralny ijeli jedna strona moe zpowodzeniem przypi swoim przeciwnikom ety-
kiet terrorystw, oznacza to, e porednio narzucia innym swj osd moralny12.
Cel dziaania mia usprawiedliwia metody, wedle zasady goszcej, i cel uwica
rodki. Jej gosicielem by Jasir Arafat, wedug ktrego rnica midzy rewolucjo-
nist aterroryst sprowadza si do tego, oco kady znich walczy. Ktokolwiek broni
susznej sprawy, walczy owolno iwyzwolenie swego kraju od najedcw, osadni-
kw ikolonialistw, nie moe by nazwany terroryst13.
Od koca lat 60., wraz zbuntem modych (maj 1968!), na scen polityczn wkro-
czyy ugrupowania motywowane cile ideologicznie, dla ktrych podstawowym
czynnikiem stymulujcym do dziaania staa si nie tyle walka zkonkretnym rei-
mem, lecz systemem spoeczno-politycznym. Zrewolty maja 68 wyrosy korzenie
Grupy Baader-Meinhof czy Brigate Rosse. Bezporednio po tym okresie ruchy te
miay charakter zdecydowanie lewacki (bo raczej nie lewicowy), cho wlatach 70.
pojawiy si ugrupowania skrajnie prawicowe, wrcz nazistowskie czy faszystowskie,
jak choby Ordine Nuovo.
Wlatach 80. XX wieku postrzegano ruchy terrorystyczne jako proxy warfare

(zastpcze dziaania wojenne) czy low intensity conflicts (konflikt oniskim
nateniu). Wedug tych koncepcji kade ugrupowanie terrorystyczne miao
swoich mocodawcw albo na Kremlu, albo wBiaym Domu. wiat postrzegano
jako bipolarny iprzez paradygmat zimnej wojny.
11
M.C. Bassiouni, International Terrorism and Political Crimes, Springfield 1975, s. 485.
12
B.M. Jenkins, The Study of Terrorism: Definitional Problems, RAND Corporation, Santa Monica 1980,
s. 10.
13
J. Arafat, Przemwienie na forum Zgromadzenia Oglnego Organizacji Narodw Zjednoczonych, cyt.
za: The Israeli Arab Leader: ADocumentary History of the Middle East Conflict, red. W. Laqueur, New York
1976, s. 510.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Poniewa oba wiatowe mocarstwa znay nawzajem swoj potg oraz umiay
doceni zdolno doprowadzenia do cakowitej zagady (overkill capacity), adne
znich nie ryzykowao bezporedniej konfrontacji, obawiajc si totalnego konfliktu
(obowizywaa wwczas doktryna MAD Mutual Assured Destruction; co ciekawe
wjzyku angielskim mad znaczy szalony). Sponsorowanie zatem dziaa terrory-
stycznych przeciwko drugiej stronie miao mie same zalety: byo tasze, nie prowo-
kowao bezporedniego starcia, nie grozio wojn jdrow izawsze mona byo si
wyprze zwizkw zdan organizacj lub ogosi jej czonkw bojownikami owol-
no. Mona zpewn przesad przyj, e wzalenoci od miejsca, wktrym formu-
owano oceny, terroryzmem wwczas byo to, wco nie byo zaangaowane KGB lub
to, wco nie byo zaangaowane CIA. Wksice The Terror Network14 Claire Sterling
postawia nawet tez, e centrala wszystkich ruchw terrorystycznych mieci si na
Kremlu. Ksiki natomiast wydawane wwczesnym Zwizku Radzieckim, ktrych
autorzy udowadniali, e taka centrala mieci si wBiaym Domu wWaszyngtonie,
mona liczy na kilogramy.
Rozwj wydarze pod koniec XX wieku pogbi jeszcze zamieszanie terminolo-

giczne wok pojcia terroryzmu iwynikajce ztego problemy definicyjne. Akty
terrorystyczne zaczy by popeniane wimi np. osigania celw ekologicznych,
wimi sprzeciwu wykonywania aborcji, zaczy powstawa pojcia typu narko-
terroryzm czy terroryzm kryminalny. Now jakoci staa si dziaalno Osamy
Bin Ladena ial Kaidy. Ta dziaano wykazuje cechy tak specyficzne iodgrywa
na tyle znaczc rol we wspczesnych stosunkach midzynarodowych, i
powszechnie uznano j za przejaw nowego terroryzmu.
1.2.2. Refleksje psychologiczne
Dla psychologw terroryzm jest trudnym obszarem badawczym. Przyczyny wydaj

si oczywiste: bezporedni kontakt zczynnymi czonkami organizacji terrorystycz-
nych jest de facto niemoliwy (aczkolwiek mona wskaza wyjtki prace Johna Bo-
wyera Bella); instytucje oficjalne nie dziel si zbadaczami wieloma posiadanymi
poufnymi informacjami, niedostpnymi opinii publicznej. Jednake badania psycho-
logiczne nad terrorystami s prowadzone inaukowcy stworzyli ju kilka teorii, stara-
jc si odpowiedzie na pytanie, dlaczego ludzie staj si terrrorystami15.
14
C. Sterling, The Terror Network, Berkley Books 1982; wydanie polskie C. Sterling, Sie terroru. Prawda
omidzynarodowym terroryzmie, Warszawa 1990.
15
Krytyczna analiza tych teorii zob.: J. Hogan, Psychologia terroryzmu, red. nauk. A. Frczek, tum. A. Ja-
worska-Surma, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, passim.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1.3. Definicje terroryzmu 19
Psychologowie stwierdzaj zatem, i rdem terroryzmu s urazy doznane wdzie-

cistwie, asignicie do metod terrorystycznych stanowi akt odwetu za faktyczne
lub urojone krzywdy doznane od spoeczestwa ojcw, albo przeciwnie: akt odwetu
na spoeczestwie, ktre skrzywdzio rodzicw terrorystw. Wnauce pokrewnej
socjologii mwi si oposzukiwaniu swojego miejsca wspoeczestwie, zaamaniu si
systemu wartoci, demoralizacji spoeczestwa. Zkolei zdaniem politologw, rdem
terroryzmu jest ch zmiany istniejcej sytuacji, ktra obiektywnie i/lub subiektyw-
nie jest ju nie do zniesienia, za obiektywnie i/lub subiektywnie nie ma innej drogi
do przeprowadzenia tych zmian.
Wterroryzmie radykalizm celw zreguy idzie wparze zradykalizmem form
walki. Wtym znaczeniu grony jest kady fundamentalizm: od nie ma wolnoci
dla wrogw wolnoci (bo racja zawsze bdzie po stronie tego, kto okrela, czym jest
wolno) a po: kto nie jest znami, ten jest przeciwko nam (bo to zakada zdefinicji
skrajn nietolerancj).
Doda mona jeszcze dwa elementy charakteryzujce zjawisko: wadz rozu-
mian jako zdolno do zmiany ikreowania sytuacji oraz fanatyzm przekonanie
oabsolutnej susznoci ipriorytetowo celu, do ktrego dany podmiot dy. Tymi
elementami mona manipulowa, zwaszcza wrd modziey, zreguy opogldach
radykalnych, poszukujcej swojego celu wyciu16.
Jednake trzeba zdecydowanie stwierdzi, i terrorysta nie jest psychopat, wybr
terroryzmu jako metody dziaania nie jest wyborem osoby ozachwianej psychice.
Patologiczny egocentryzm obserwowany ujednostek psychopatycznych koliduje
zniektrymi cechami poszukiwanymi przez przywdcw terrorystycznych uswoich
podwadnych: szukaj oni ludzi zwysok motywacj, zdyscyplinowanych izdolnych
do dawania rkojmi zaufania oraz umiejtnoci koncentrowania si na zadaniu
wobliczu stresu17. To nie s cechy psychopaty. Ponadto naley pamita, e ofiary
psychopatologicznych mordercw wybierane s wedle zupenie innego klucza ni
ofiary terrorystw.
1.3. Definicje terroryzmu
Definicje sownikowe pojcia terroryzmu stosunkowo niewiele mwi ozjawisku ter-

roru. Po acinie terror oznacza straszn wie, strach, trwog, straszne sowo; czasow-
nik terrere mona przetumaczy jako przestrasza. Zkolei woksfordzkim sowniku
jzyka angielskiego zapisano: extreme fear, the use of such fear to intimidate people,
16
Por. na ten temat: T.R. Aleksandrowicz, Wybrane problemy wspczesnego terroryzmu, Warszawa 1993,
s. 4 inast.
17
J. Hogan, op. cit.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
especially for political reason18. Pod hasem the terror mona za znale wyjanienie,
e sowem tym jest nazywany okres rzdw jakobinw wczasach Wielkiej Rewolu-
cji Francuskiej; natomiast terrorism to wedug tego sownika the use of violence and
intimidation in the pursuit of political aim19.
Jak zatem mona zdefiniowa pojcie terroryzmu? Zamieszanie terminologiczne
irne sposoby podejcia do zagadnienia spowodoway, e definicji terroryzmu jako
zjawiska jest ju niemal dwiecie. Warto przyjrze si dokadniej trzem znich.
1 Wedug amerykaskiego Departamentu Stanu terroryzm to zaplanowana,

motywowana politycznie przemoc wobec celw nieuczestniczcych wwalce,
stosowana przez subnarodowe grupy czy tajnych agentw, zwykle majce na celu
oddziaywanie na audytorium;
2 Federalne Biuro ledcze (FBI) posuguje si definicj goszc, i terroryzm
to bezprawne uycie siy lub przemocy wobec osb lub mienia, aby zastraszy lub
wywrze przymus na rzd, ludno cywiln albo cz wyej wymienionych, co
zmierza do promocji celw politycznych lub spoecznych;
3 Departament Obrony stwierdza, e terroryzm to bezprawne uycie lub
groba uycia siy czy przemocy wobec osoby lub mienia, by wymusza lub za-
strasza rzdy czy spoeczestwa, czsto dla osignicia celw politycznych, reli-
gijnych czy ideologicznych20.
Jeden zbadaczy terroryzmu, Alex Schmidt, przeanalizowa ponad 100 funkcjonu-

jcych wrnych konfiguracjach definicji tego zjawiska, starajc si uchwyci wsplne
ich elementy. Mona za Schmidtem przytoczy kilka takich cech:
1
stosowanie przemocy, siy lub groby ich uycia,
2 polityczna motywacja sprawcw,
3 dziaanie wcelu wywoania strachu, groby,
4 ch wywoania psychologicznych skutkw ireakcji,
5 rozrnienie celu zamachu ibezporedniej ofiary,
6 celowo iplanowanie dziaania,
7 metoda walki,
8 konflikt zobowizujcymi reguami zachowa spoecznych,
9 wymuszenia,
10 wykorzystywanie mediw wcelu poszukiwania rozgosu,
18
Skrajne zastraszenie, stosowanie zastraszania gwnie zpobudek politycznych, The New Oxford Dictio-
nary of English, Oxford University Press, Oxford 1998.
19
Wykorzystywanie przemocy izastraszania do osignicia celu politycznego, ibidem.
20
Por. na ten temat: Pattern of Global Terrorism, US Department of State, Washington DC 2003.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
11 zbrodnia lepa (przypadkowy dobr ofiar),

12 wykorzystywanie symboliki,
13 nieobliczalno dziaa sprawcw,
14 ukryty charakter organizacji stosujcej metody terrorystyczne21.
Terroryzm to akt przemocy zaplanowany tak, aby zwrci uwag idziki zdoby-
temu rozgosowi przekaza odpowiednie przesanie. Liderzy jednej zorganizacji ter-
rorystycznych (Zjednoczonej Armii Czerwonej) ujli rzecz tak: My chcemy szoko-
wa ludzi. To nasz sposb komunikowania si znimi.
Cho poszczeglne definicje rni si od siebie, to jednak jak podkrela Walter
Laqueur wikszo ekspertw zgadza si, e terroryzm oznacza uycie lub grob
uycia przemocy, metod walki lub strategi osigania pewnych celw; e jego deniem
jest zastraszenie pastwa poprzez ofiary; e jest on bezwzgldny iniezgodny znormami
humanitarnymi ie rozgos jest istotnym skadnikiem strategii terrorystycznej 22 .
1.3.1. Cechy aktu terrorystycznego
Na plan pierwszy wrd czynnikw aktu terrorystycznego wysuwa si element uy-

cia przemocy lub groby uycia przemocy. Poniewa przemoc jest rwnie obecna
wprzestpczoci pospolitej podkrela si, i wgr wchodzi jedynie jej uycie zszeroko
rozumianych powodw politycznych. Tak definicj terroryzmu jako bezprawnego
uycia przemocy przeciwko osobom lub wasnoci zprzyczyn politycznych lub spo-
ecznych sformuowa jeszcze wpoowie lat 80. XX w. zesp dziaajcy pod kierow-
nictwem wczesnego wiceprezydenta USA, GeorgeàBusha23.
Wwielu definicjach podkrela si take problem celu ataku terrorystycznego
(przedmiotu czynnoci wykonawczej), kadc gwnie nacisk na bezbronno, niewin-
no czy te przypadkowy dobr ofiar, co pozwala zdefiniowa terroryzm jako zbrod-
ni lep. Wtym kontekcie znaczenie ma etymologia sowa terror; dlatego te ter-
roryzm okrela si jako systematyczne zastraszenie dla celw politycznych 24.
Konstatacje te potwierdzaj wyniki bada, zktrych wynika, e 70% ofiar zama-
chw terrorystycznych to przypadkowi cywile, 10% reprezentanci biznesu, 10% woj-
skowi, pozostali za to przedstawiciele urzdw pastwowych, wtym dyplomaci25.
Zob.: A.P. Schmidt et al., Political Terrorism: ANew Giude to Actors, Authors, Concepts, Data Bases,
21
Theories and Literature, New Brunswich, New York 1988, s. 12 inast.

22
W. Laqueur, op. cit., s. 68.
23
Public Report of the Vice President`s Task force on Combating Terrorism, GPO, Washington, February 1988.
24
R. Moss, Urban Guerilla Warfare, Adelphi Paper No 79, London 1971, s. 1. Zob. te: R. Oakley, Inter-
national Terrorism, Foreign Affairs, America and the World No 3, Vol. 65, 1987, s. 611.
25
Takie wyniki podaje S. Pikulski, Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000, s. 25 i50.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Wielu badaczy wyciga zpowyszych stwierdze wniosek, i celem aktu terrory-

stycznego jest nie tyle popenienie konkretnego przestpstwa (np. zabjstwa), co ch
wywoania za jego spraw okrelonego efektu ireakcji ze strony wadz i/lub opinii
publicznej. Element ten pojawia si wwielu definicjach, wniektrych stwierdza si
wrcz, i terroryzm przeznaczony jest dla tych, ktrzy patrz, anie dla tych, ktrzy
stali si jego ofiarami. Terroryzm jest teatrem (...), przemoc dla efektu, ale nie dla
wyniku: aktualnej ofiary. Wrzeczywistoci ofiara moe by zupenie nie zwizana
zcelem dziaania terrorystw26.
Aktu terrorystycznego dokonuje si po to, aby strach rykoszetem skoni kogo
innego anie osob bezporednio zaatakowan do obrania takiego kierunku dzia-
ania, jakiego oczekuje terrorysta; celem dziaania terrorystw jest bowiem zwr-
cenie uwagi na istnienie pewnych nie zaatwionych problemw 27, asam akt gwa-
tu ma za zadanie stworzenie stanu psychicznego wywoanego przez obaw przed
naraeniem si na niebezpieczestwo ze strony pewnych wrogich lub zagraajcych
wydarze lub manifestacji28.
Rwnie czsto elementem podkrelanym przez badaczy jest brutalno metod
terrorystycznych, ktre s uznawane za pozanormalne rodki zawierajce uycie
zagroenia przemoc 29 lub niezwyke kracowe formy przemocy politycznej, co
wpraktyce oznacza stosowanie szczeglnie ekstremistycznej i brutalnej taktyki,
ktra powinna by postawiona poza konwencjami wojennymi, jeeli s one stoso-
wane wrazie wojny pomidzy dwoma narodami 30.
Wdoktrynie polskiej jedn znajbardziej kompleksowych, aprzy tym oglnych

definicji poda M. Flemming, wedug ktrego terroryzm to umylne dziaanie
stanowice naruszenie prawa karnego izmierzajce wdrodze aktw przemocy
lub zagroenia tymi aktami do zastraszania organw pastwa lub znacznych
odamw spoeczestwa oraz do wymuszenia okrelonego postpowania31.
Terroryzm jest zjawiskiem dynamicznym; wraz zrozwojem techniki, zwaszcza

wsferze komunikacji, przybiera on nowe formy, ktre zdaj si rozsadza istniejce
26
B.M. Jenkins, International Terrorism. ANew Mode of Conflict. California Seminar on Arms Control
and Foreign Policy, Los Angeles 1975, s. 1.
27
J. Latkiewicz, J. Skoczylas, Problematyka terroryzmu midzynarodowego wpracach ONZ, Zeszyty
Naukowe ASW nr 9, 1975, s. 179.
28
Black`s Law Dictionary, Fourth Ed., St. Paul 1951, s. 1643.
29
T. Thorton, Terror as aWeapon of Political Agitation, [w:] Internal War, red. H. Eckstein, London 1964, s. 74.
30
R. Shultz, Conceptualizing International Terrorism: ATypology, Journal of International Affairs No 1,
Vol. 32, 1978, s. 8.
31
M. Flemming, Terroryzm polityczny wmidzynarodowym prawodawstwie, Wojskowy Przegld Praw-
niczy nr 1, 1996, s. 3.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
ju definicje32. Klasycznym przykadem staje si tzw. cyberterroryzm, awic prby

zastraszania za porednictwem narzdzi internetowych np. wformie zagroenia
sparaliowaniem systemu komputerowego sterujcego zaopatrzeniem miasta wwod
lub odpaleniem rakiet balistycznych. Wywouje to szczeglne problemy nie tylko
dla politologw isocjologw, ale przede wszystkim dla prawnikw. Ujcie takiego
zjawiska jak wspczesny terroryzm wramy definicji ktra musi by precyzyjna,
jako e stanowi typizacj przestpstwa jest zadaniem niezwykle trudnym 33.
Wszczeglnoci dotyczy to prawa midzynarodowego, ktre jest swoistym kom-
promisem zawieranym przez pastwa ornych interesach politycznych, tradycjach
kulturowych isystemach prawnych.
Otym, e terroryzm nie jest jedynie problemem teoretycznym wiadcz statystyki.
Zdanych amerykaskiego Departamentu Stanu publikowanych corocznie wPatterns
of Global Terrorism wynika, e w2003 r. zostao dokonanych 190 aktw midzyna-
rodowego terroryzmu, wich wyniku zgino 307 osb, a1593 zostao rannych. Liczba
zamachw terrorystycznych od 1983 r. przekroczya ju 10tys.; co roku na wiecie ginie
wwyniku aktw terroryzmu midzynarodowego ok. 500 800 osb, aok. 1,5 tys. do
3tys. zostaje rannych. Rekordowy pod tym wzgldem by rok 2001, gdy wjednym tylko
zamachu na World Trade Center wNowym Jorku zgino ponad 3 tys. osb. Zagroenie
terroryzmem jest take stale obecne wEuropie zamachy wMadrycie w2003 r. czy
wLondynie w2005 r. Wedug raportu Europoluwokresie od padziernika 2005 r. do
grudnia 2006 r. wEuropie zdarzyo si 498 aktw ocharakterze terrorystycznym34.
1.3.2. Kryteria podziau
Prba uporzdkowania chaosu terminologicznego odnonie do zjawiska terroryzmu

nakazuje dokonanie pewnych podziaw. Jeeli jako kryterium podziau przyjmiemy
modus operandi sprawcw, powstanie podzia terroryzmu na nastpujce rodzaje:
1 terroryzm indywidualny (zamachy przeciwko wyselekcjonowanym osobom),

2 terroryzm skierowany przeciwko rodkom transportu (np. terroryzm lotniczy),
3 wzicie zakadnikw,
4 zamachy bombowe,
5 tzw. terroryzm nuklearny.
Por. na ten temat: T.R. Aleksandrowicz, op. cit., passim.

32
Zob. na ten temat: K. Indecki, Wsprawie definicji normatywnej terroryzmu, [w:] Przestpczo zorgani-
33
zowana, wiadek koronny, terroryzm wujciu praktycznym, Wyd. Zakamycze, Krakw 2005, s. 261295.
34
TE-SAT 2007 EU Terrorism Situation and Trend Report, doc. 8056/07 ENFOPOL 57 EUROPOL 34,
11 April 2007.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Jeeli natomiast wzi pod uwag nurty ideowe czy polityczne, wramach ktrych
funkcjonuj poszczeglne organizacje, to wedug tego kryterium mona mwi o:
1 nurcie rewolucyjnym,
2 nurcie anarchistyczno-lewackim,
3 nurcie separatystyczno-narodowociowym,
4 nurcie nacjonalistycznym,
5 nurcie narodowowyzwoleczym,
6 tzw. one-issue terrorism (terroryzmie oograniczonym polu konfliktu, np. jako
walce zklinikami lekarskimi, wktrych dokonywane s zabiegi aborcyjne)35 ,
7 terroryzmie fundamentalistyczno-religijnym.
Powysze kryteria maj charakter przykadowy is dalekie od stworzenia wy-

czerpujcego obrazu idoskonaej precyzji. Bo chociaby czy umieszczenie adunku
wybuchowego na pokadzie samolotu pasaerskiego to zamach bombowy, czy za-
mach na rodki transportu, czy te jedno idrugie? Dobr konkretnych przykadw
ugrupowa posugujcych si terroryzmem rwnie wywoa spory, nie tylko dlatego,
e s itakie, ktre speniaj co najmniej dwa kryteria (np. Hamas). Przede wszystkim
dlatego trudno uzna list za zamknit, poniewa cigle pojawiaj si nowe metody
is wprowadzane nowe pojcia, np. cyberterroryzmu. Zasadne wydaje si jednak
zaproponowanie przez Bartosza Bolechowa prostego podziau na:
1 terroryzm klasyczny,
2 superterroryzm (tzn. wykorzystujcy bro masowego raenia),
3 cyberterroryzm (zwany te niekiedy infoterroryzmem)36.
Szczeglnym rodzajem jest ponadto tzw. terroryzm pastwowy. Istota tego zjawiska
sprowadza si do rozstrzygnicia, czy pastwo moe dokona aktu terrorystycznego,
czy moe sta si jego podmiotem. Problem nie jest abstrakcyjny, jak ju bowiem wspo-
mniano wczeniej, samo pojcie terroru wywodzi si zokresu rzdw jakobinw.
Koncepcja terroryzmu pastwowego jest bardzo silnie akcentowana zarwno

wnaukach politycznych, jak te stale obecna wpraktyce politycznej. Moemy
wyrni tutaj dwie sytuacje:
1 pastwa, dziaajc przez swoich funkcjonariuszy, dokonuj aktw terrory-
stycznych (przykadem mog suy choby dziaania wywiadu francuskiego
przeciwko statkowi Rainbow Warrior nalecemu do organizacji Greenpeace);
35
Zob.: B. Bolechw, op. cit., s. 5156.
36
Ibidem.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2 pastwa wspieraj (sponsoruj) dziaania organizacji stosujcych metody

terrorystyczne ialbo zlecaj oraz kontroluj ich dziaalno (Hezbollah), albo te
jedynie wspieraj, nie stawiajc konkretnych zada, nie sprawujc bezporedniej
kontroli nad tymi organizacjami (np. polityka Libii wobec Irlandzkiej Armii Re-
publikaskiej Tymczasowych).
Izraelski International Policy Institute for Counter Terrorism zaproponowa na-

stpujc klasyfikacj terroryzmu pastwowego:
1 states perpetraiting terrorism, pastwa stosujce metody terrorystyczne

wdziaaniach swoich funkcjonariuszy,
2 states operating terrorism, pastwa inicjujce, kierujce ikontrolujce
dziaalno grup pozostajcych poza strukturami pastwa, ale realizujce
konkretne przedsiwzicia,
3 states supporting terrorism, pastwa udzielajce wsparcia operacyjnego,
logistycznego czy finansowego organizacjom terrorystycznym 37.
Trudno jest odrni akt terrorystyczny popeniony przez funkcjonariuszy pa-

stwowych od innych tego typu dziaa. Pastwo bowiem wjakikolwiek sposb po-
wizane zdziaaniami terrorystycznymi na arenie midzynarodowej stara si za-
chowa ten zwizek wpoufnoci. Sprawca kierowniczy, inicjator czy wniektrych
przypadkach wykonawca nie szuka zatem rozgosu, nie ogasza manifestw politycz-
nych, awic nie wykorzystuje bezporednio opinii publicznej. Takie manifesty mog
jednak ogasza wykorzystywane przez pastwo organizacje, tworzc faszywe tropy.
Moliwa jest rwnie sytuacja daleko idcej manipulacji, gdy ugrupowanie dokonu-
jce zamachu nie zdaje sobie sprawy, na rzecz kogo ina czyje zlecenie owego zama-
chu dokonao.
Wwielu przypadkach mamy do czynienia zproxy-warfare, ktrych zastosowa-
nie pozwala na realizacj celw wojennych bez naruszania zformalnego punktu
widzenia pokoju ibez wykorzystywania si zbrojnych danego pastwa, azatem
bez prowadzenia dziaa wojennych. Jest to stan rzeczy, ktry Bolesaw Balcerowicz
nazwa ni wojn, ni pokojem: trudno mwi opokoju, gdy wybuchaj bomby igin
ludzie, trudno te mwi owojnie, gdy siy zbrojne pozostaj wkoszarach 38.
Podsumowujc, terroryzm, cho znany jako zjawisko od stuleci, jest fenomenem
wielopaszczyznowym, zoonym, dynamicznym igboko osadzonym wstosunkach
spoecznych. Badania nad nim s niezwykle trudne, stwarzaj pole do rozmaitych
37
Na temat terroryzmu pastwowego zob.: T.R. Aleksandrowicz, op. cit., s. 93 97, por. B. Bolechw, op.
cit., s. 46 inast.
38
Zob.: B. Balcerowicz, To nie jest wojna, Res Publica Nova, maj 2002.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
interpretacji, czstokro uwarunkowanych moralnie ipolitycznie. Wobec dynamiki

przemian terroryzmu trudno je uzna za zamknite; zawsze bd moliwe nowe
interpretacje iprawdopodobnie zawsze bdziemy mieli do czynienia znowymi fak-
tami, ktre zmusz do zmian tych interpretacji. Badania nad terroryzmem pene s
ponadto puapek nie tylko interpretacyjnych, lecz rwnie faktograficznych. Nie za-
wsze bowiem dysponujemy pen wiedz na temat sprawcw, ich powiza, celw
czy motywacji.
1.4. Medialno terroryzmu
Termin medialno jest gwnie uywany przez osoby zajmujce si reklam imar-
ketingiem iwtym rozumieniu jest definiowany jako zestaw cech, ktre decyduj
opopularnoci danego produktu wmass mediach 39. Jak zauwaa K. Witkowska, po-
jcie to dotyczy take informacji, traktowanej jako produkt: przeprowadzana przez
rodki masowego przekazu selekcja prowadzi do wyodrbnienia spord wielu in-
formacji takich, ktre spenia bd kryteria tzw. medialnoci. Informacj medialn
jest za wiadomo, ktr cechuje wysoka atrakcyjno (czy to pod wzgldem prze-
kazywanych treci, czy te towarzyszcego im obrazu), spektakularno, gwatow-
no, niejednokrotnie wrcz sensacyjno (czsto wzestawieniu zbrutalnoci czy
przejawami wandalizmu)40.
1.4.1. Terroryzm jako przekaz strategia komunikacyjna

zopini publiczn irzdami
Analiza definicji terroryzmu tworzonych przez poszczeglnych badaczy wskazuje, i

wwikszoci znich pojawia si element rozgosu czy wrcz reklamy, demonstrowa-
nia siy, reklamowy charakter przemocy, aprzede wszystkim zastraszenie przez
przemoc (grob jej zastosowania) iskierowanie jej przeciwko niewinnym ofiarom
po to, aby wywoa okrelone reakcje opinii publicznej przede wszystkim strach 41.
Jak stwierdza Walter Laqueur, wikszo ekspertw zgadza si, e terroryzm oznacza
Zob.: I. Kubicz, Medialno produktu czyli co sprawia, e oprodukcie si pisze? www.gazeta-it/epr/

39
git39/medialno_produktu.
40
K. Witkowska, Informacja oprzestpczoci wrodkach masowego przekazu, [w:] Znaczenie informacji
wspoeczestwie obywatelskim, red. J. Marszaek-Kawy, B. Chludziski, Toru 2007, s. 152.
41
Analizy takiej dokonali A.P. Schmidt iA.J. Jongman. Zob.: idem et al. Political Terrorism: ANew
Guide to Actors, Concepts, Data Bases, Theories and Literature, New Brunswick 1988, s. 56; por.: B. Hoffman,
op. cit., s. 38.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1.4. Medialno terroryzmu 27
uycie lub grob przemocy, metod walki lub strategi osigania pewnych celw, e
jego deniem jest zastraszenie pastwa poprzez ofiary () ie rozgos (publicity)
jest istotnym czynnikiem strategii terrorystycznej42.
T cech terroryzmu trafnie uj ju ponad 30 lat temu Brian Jenkins, piszc: Ter-
roryzm jest teatrem () jest przeznaczony dla tych, ktrzy patrz () akty terrory-
styczne s czsto starannie wyliczone izaplanowane tak, by przycign uwag mi-
dzynarodowych mediw elektronicznych iprasy43.
Akt terrorystyczny wprzeciwiestwie do przestpstwa pospolitego cechuje si po-
dwjnym celem zamachu: bezporednim, np. zabjstwem, bezprawnym pozbawie-
niem wolnoci, podpaleniem, detonacj adunku wybuchowego, oraz osigniciem
efektu psychologicznego wpostaci zastraszenia by odwoa si do przywoanego
powyej Jenkinsa wrd widzw wtym szczeglnym teatrze. Czyny terrorystyczne
zawsze musz charakteryzowa si budow dwustopniow, tzn. czyn wyjciowy
musi by rodkiem realizacji celu gwnego44, awic ofiary zamachw nie musz
(izreguy nie maj) adnych zwizkw zpolitycznymi celami terrorystw.
Celem zamachu terrorystycznego jest wywoanie efektu zastosowanej przemocy,

anie sama przemoc, ktra nabiera charakteru symbolicznego propagandowego.
Robert Borkowski nazywa to porednim efektem zastosowanej przemocy
wyjaniajc, e terrorystom daleko bardziej chodzi opsychiczne konsekwencje
atakw, ni oich bezporednie fizyczne skutki45, ktre musz speni tylko jeden
warunek: spektakularnoci iszoku.
Terroryzm jest swoist strategi komunikacyjn, przekazem adresowanym przez

terrorystw do opinii publicznej irzdw. Nie ma dla nas innej drogi. Akty przemocy
() wywouj szok. My chcemy szokowa ludzi () to nasz sposb komunikowania
si znimi wyjania jeden zprzywdcw Japoskiej Czerwonej Armii46. Przekaz
ten zwykle oznacza wezwanie do zmiany sytuacji, zwrcenie uwagi na wymagajce
W. Laqueur, op. cit., s. 88.

42
B.M. Jenkins, International Terrorism: ANew Mode of Conflict, [w:] International Terrorism and World
43
Security, op. cit., s. 16.

44
K. Indecki, Wsprawie normatywnej definicji terroryzmu, [w:] Przestpczo zorganizowana, wiadek
koronny, terroryzm wujciu praktycznym, red. E.W. Pywaczewski,, Krakw 2005, s. 290.
45
Ataki al Kaidy na World Trade Center iPentagon oraz atak Aum Shinrikiyo na tokijskie metro byy
przykadami dziaa samobjczych, wktrych celem taktycznym byo zadanie mierci jak najwikszej liczbie
ludzi podkrela R. Borkowski. Jednak nawet zamach z11 wrzenia 2001 r. nie mg spowodowa powaniej-
szych strat ani paraliu pastwa. By atakiem na budowle stanowice symbole dobrobytu, potgi ikultury. Mia
wic przede wszystkim symboliczny wymiar uderzenia propagandowego, R. Borkowski, Terroryzm ponowo-
czesny. Studium zantropologii polityki, Toru 2006, s. 262.
46
Cyt. za: G. McKnight, The Mind of the Terrorist, London 1974, s. 168.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
rozwizania problemy, niesprawiedliwo itp. Niezalenie od tego, czy dana sytuacja

zostaa rozwizana po myli terrorystw, wwikszoci przypadkw przekaz osiga
swj cel przez nagonienie danej kwestii.
Dobrym przykadem jest konflikt Bliskowschodni ilos Palestyczykw, o ktrych
przez dziesiciolecia niewiele wiedziano. Argumentujc zasadno signicia po
metody terrorystyczne wwalce osuwerenne pastwo palestyskie, przywdca
Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny, George Habash, zwraca uwag, e przed
rozpoczciem w1968 r. dziaa terrorystycznych sprawa palestyska wogle nie bya
znana wiatu. Prawdopodobnie mniej ni poowa Amerykanw wogle wiedziaa, e
co takiego istnieje. Chcielimy zrobi co, co by zmusio ludzi do zapytania: Dlaczego
oni to robi () Osignlimy nasz cel. Sprawa Palestyska staa si natychmiast
znana wcaym wiecie47.() Uprowadzenie duego samolotu odnosi propagandowo,
medialnie wikszy skutek, ni zabicie wbitwie stu Izraelczykw. Przez dziesiciolecia
opinia wiatowa nie bya ani za Palestyczykami, ani przeciwko nim. Po prostu nas
ignorowaa. Teraz przynajmniej wiat onas mwi48.
Celem (iefektem) takiego przekazu jest wic mobilizacja opinii publicznej
iwywarcie t drog nacisku na rzdy, aby podejmoway okrelone decyzje. Dobrym
przykadem moe tu suy choby ostateczny rezultat polityczny zamachu terrory-
stycznego dokonanego przez al Kaid wMadrycie wpostaci decyzji owycofaniu wojsk
hiszpaskich zIraku.
1.4.2. Symbioza mediw iterrorystw
Stwierdzenie, i yjemy wwieku masowej komunikacji, stanowic spoeczestwo zor-

ganizowane wok mediw masowych wydaje si dzisiaj oczywiste iniewymagajce
szczegowych uzasadnie49. Masowo mediw oznacza masowy dostp do infor-
macji izwielokrotnienie zasobw informacyjnych. Jedn zkonsekwencji rewolucji
informacyjnej stao si pojawienie szumu informacyjnego. Znane zekonomii prawo
KopernikaGreshama znajduje zastosowanie take wdziedzinie informacji: dostpne
zasoby informacyjne przypominaj mietnik, wktrym moliwe jest znalezienie in-
formacji uytecznych, ale wymaga to pewnych umiejtnoci iwiedzy pozwalajcych
Cyt. za: B. Bolechw, op. cit., s. 9091.

47
Cyt. za: J. Gotowaa, Niepokj wpowietrzu nowe oblicze terroryzmu, [w:] Terroryzm. Globalne wyzwa-
48
nie, red. K. Kowalczyk, W. Wrblewski, Toru 2006, s. 117.

49
Dociekliwy czytelnik znajdzie je m.in. wmonumentalnym dziele M. Castellsa, The Rise of the Network
Society. The Information Age: Economy, Society and Culture vol. 1, wyd. polskie: Spoeczestwo sieci, red.
M. Marody, Warszawa 2007, szczeglnie zawarte wrozdziale 5 rozwaania Od galaktyki Gutenberga do galak-
tyki McLuhana: powstanie kultury mediw masowych, s. 337 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
na odrnienie informacyjnego miecia od wartociowego rda informacji. Taka

sytuacja otwiera ponadto pole do manipulowania informacj, stosowania dezinfor-
macji czy innych technik socjotechnicznych50.
Istotny jest take element chci dotarcia przez odbiorcw do takiego wartocio-
wego rda informacji, anie zadowalanie si informacj najatwiej dostpn. Anali-
zujc owo wypieranie gorszej informacji przez lepsz Manuel Castells stwierdza, e
jest to konsekwencja prymitywnego instynktu leniwego odbiorcy, poniewa badania
nad efektami edukacyjnymi ireklamowymi jasno wskazuj, e ludzi interesuje infor-
macja angaujca najmniej mylenia. Std te wmediach masowych (awic adreso-
wanych do masowego odbiorcy) ksztatuje si najniszy wsplny mianownik, co po-
woduje, i swoist nadideologi staa si rozrywka: niezalenie od tego, co izjakiego
punktu widzenia jest przedstawiane, nadrzdnym zaoeniem jest, e ma to suy
naszej zabawie iprzyjemnoci51.
Wliteraturze przedmiotu podkrela si take, i funkcjonowanie mediw pod-
porzdkowane jest reguom wolnego rynku dziaaj one na zasadach konkuren-
cyjnoci, ainformacja jest utosamiana ztowarem, na ktry istnieje spoeczne zapo-
trzebowanie. Badania wskazuj na wystpowanie na rynku informacyjnym popytu
na informacje otragediach, dramatach, eksponujcych ofiary, przemoc ikrew. Rela-
cjonowane wydarzenia musz by zatem spektakularne, dramatyczne isensacyjne
wedug tego schematu media dobieraj informacje oraz sposb ich prezentowania,
akierunek dziaania wyznacza regua: good news is no news, no news is bad news, bad
news is good news52. To stara dziennikarska prawda, e nic tak nie oywia gazety, jak
trup53, co mona rozpatrywa wkontekcie stwierdzenia, i wspczesne rodki ma-
sowego przekazu odgrywaj istotn rol wksztatowaniu pogldw opinii publicznej
na temat negatywnych zjawisk spoecznych 54, wtym take terroryzmu.
Warto zatem zwrci uwag na fakt, i wspczesn kultur Zachodu mona na-
zwa kultur szoku iprzekraczania czy te moe: przesuwania granic etycznych,
azatem zmiany ocen tego, co wypada iczego nie wypada. Uwag opinii publicznej moe
przycign wycznie zdarzenie ocharakterze spektakularnym, szokujcym, przekra-
czajcym dotychczas obowizujce granice, amicym normy moralne. Std popular-
no np. programw typu reality show iich postpujca bezporednio. To zapewnia
popularno iogldalno dwa boki wspczesnej popkultury. Jako spoeczestwa
Zob. na ten temat: T.R. Aleksandrowicz, Komentarz do ustawy odostpie do informacji publicznej,
50
wyd. 3, Warszawa 2006, s. 9.

51
Zob.: M. Castells, op. cit., s. 338, 339 i340.
52
Dobra wiadomo to adna wiadomo, brak wiadomoci to za wiadomo, za wiadomo to dobra
wiadomo.
53
Zob. na ten temat: K. Witkowska, op. cit., s. 149 inast.
54
J. Bachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Gdask 1999, s. 414.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
przyzwyczajamy si do okropnoci iobrzydliwoci itrzeba czego naprawd spektaku-

larnego, aby zwrci uwag. To, co spowszedniao przestaje liczy si na medialnym
rynku. Owo przekraczanie granic ikultura szoku jest ju codziennoci traktowane
jest ono jako przejaw modernizacji iglobalizacji, otwartoci itolerancji. Taki stan rzeczy
musi budzi sprzeciw jako swoiste rdo nihilizmu55.
Akt terrorystyczny jest aktem medialnym, aimmanentn jego cech jest opinia
publiczna. Aby speni on swoj rol, musi by szokujcy, poniewa tylko wten
sposb mona przycign uwag opinii publicznej iwywoa zakadany efekt
zastraszenia.
Zamach terrorystyczny, ktrego ofiar pada pojedynczy, szerzej nieznany John

Smith, nie da efektu medialnego. mier 10 Johnw Smithw to wzmianka wdziale
miejskim codziennej gazety. mier setki ludzi ma szans znale si wprzekazach
informacyjnych mediw elektronicznych. Stuprocentow szans na histori zpierw-
szych stron gazet imiejsce wnagwkach przez kilkanacie dni czy tygodni zapewnia
co naprawd mocnego: przedwczoraj byo to World Trade Center, wczoraj: mier
dzieci wBiesanie. Co bdzie jutro?
Istot terroryzmu, co podkrelaj wszyscy jego badacze, jest zastraszenie; terro-
ryzm jest bowiem, wedug przywoanego ju klasycznego okrelenia Briana Jenkinsa,
teatrem: celem aktu terrorystycznego nie jest mier kolejnej ofiary, lecz wywoanie
odpowiedniej reakcji opinii publicznej, bdcej wiadkiem iwaciwym adresatem
przesania, jakie niesie ze sob dany akt terrorystyczny56. Media wspczesne b-
dce dla terroryzmu najlepszym nonikiem pozwalaj ledzi ju nie tylko skutki,
lecz sam przebieg aktu terrorystycznego niemal wrzeczywistoci. Wten sposb
znaczenie poszczeglnych aktw terrorystycznych zwiksza si wraz ze wzrostem
liczby wiadkw iniejednokrotnie przypisuje im si wiksze znaczenie, ni maj one
wrzeczywistoci.
Wzrost sprawnoci mediw pociga za sob wzrost spoecznego znaczenia terro-
ryzmu. Niejednokrotnie wzrost ten jest stymulowany przez same media, poszuku-
jce sensacji ikreujce swoj wasn dramaturgi wydarze, determinowan przez
wzrost ogldalnoci czy nakadu.
Znacznie wiksz grob niesie ze sob spoeczne przyzwyczajenie do terroryzmu
medialnego wywoane niemal powszednioci tego zjawiska. Zmusza to niejako
terrorystw do poszukiwania takich form dziaania, ktre bd nosi owo znami
spektakularnoci ibd koncentrowa uwag, budzc strach a do kolejnego przesytu,
55
Por. na ten temat: A. Glucksman, Dostojewski na Manhattanie. Ksika ordach globalnego nihili-
zmu, Wyd. Sic!, Warszawa 2003, passim.
56
B.M. Jenkins, International Terrorism: ANew Mode of Conflict, op. cit., s. 1.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
ktry zmusi do kolejnego poszukiwania coraz brutalniejszych sposobw dziaania. A

do 11 wrzenia niemal powszechnie uznawano za suszn tez, i terroryci nie d
do jednoczesnego unicestwienia wielkiej liczby ofiar, gdy albo nie mieci si to wich
celach, albo te zbyt trudno jest im taki efekt osign57. Zapowiedzi, i teza ta ulega
falsyfikacji, by zamach wtokijskim metrze; 11 wrzenia ostatecznie udowodni, i
naley ona ju do historii bada nad terroryzmem58.
Midzy mediami aterrorystami wytworzya si swoista symbioza. Terroryci,

aby osign swoje cele (zastraszenie opinii publicznej, rzdw, grup spoecznych
itd.) musz do nich dotrze; czyni to za porednictwem mediw. Dziennikarze
szukaj tematw nadajcych si na wiadomo zostatniej chwili, gwarantujcych
wysok ogldalno, azatem wysokie wpywy zreklam, wysokie zarobki, po-
pularno. Racj maj wic ci, ktrzy nazywaj media jak uczynia to niegdy
wczesna premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher tlenem reklamowym
dla terrorystw, od ktrego s oni uzalenieni59.
Bez relacji medialnych zamach terrorystyczny nie speni zatem swojej podsta-
wowej roli: przekaz nie dotrze do opinii publicznej inie wywoa zakadanych przez
terrorystw celw. Bez telewizji stwierdza jeden zczoowych publicystw amery-
kaskiej sieci ABC, Ted Koppel terroryzm staje si czym wrodzaju hipotetycz-
nego drzewa opisanego przez filozofa, ktry pyta: czy drzewo upadajce wlesie robi
haas, jeli nikt go nie syszy?60 .
Sytuacja ta przypomina zamknite koo: zarwno traktowanie informacji jako
towaru rynkowego iwalka konkurencyjna na rynku dziennikarskim oraz uznanie
wolnoci sowa iswobody przekazu informacji za jedne zpodstawowych wartoci
demokratycznych powoduj, i terroryci mog osiga swoje cele. Innymi sowy, ter-
roryci cynicznie wykorzystuj demokracj do swoich wasnych, antydemokratycz-
nych celw, czynic to zreszt nadzwyczaj sprawnie. Mona tu choby przypomnie
sceny zegzekucji zakadnikw wIraku czy kolejne owiadczenia Osamy Bin Ladena
emitowane przez telewizj al Dazira icytowane przez stacje telewizyjne na caym
wiecie, a take przez Internet.
Zob. na ten temat.: B. M. Jenkins, Will Terrorists Go Nuclear? , Orbis Fall No 3, Vol. 29, 1985, s. 513.
57
Por.: T.R. Aleksandrowicz, Nowy terroryzm, [w:] Wspczesne zagroenia terroryzmem oraz metody
58
dziaa antyterrorystycznych, red. J. Szafraski, Szczytno 2007, s. 5253.

59
To stwierdzenie wczesnej premier Wielkiej Brytanii przywoa R.W. Apple Jr wartykule Meese Sug-
gests Press Code on Terrorism, The New York Times, 18 lipca 1985. Cyt. za: B. Hoffman, op. cit., s. 136.
60
Zob.: A.P. Przemyski, Potencjalne obiekty ataku terrorystw (studium procesu wyboru celu zamachu),
[w:] Przestpczo zorganizowana, op. cit., 2005, s. 523. Analogicznego porwnania uy byy premier Izraela,
Benjamin Natanjahu stwierdzajc, e nie relacjonowane wmediach akty terroryzmu przypominayby przyso-
wiowe drzewo padajce wmilczcym lesie. Zob.: B. Hoffman, op. cit., s. 136.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Wwalce omedialno terroryci zdobyli bowiem nowe narzdzie, jakim jest

Internet. Pod wieloma wzgldami sie staje si bardziej efektywnym rodkiem
przekazu ni tradycyjna prasa czy nawet telewizja.
Zjednej strony, sie zapewnia dostp do najbardziej wyksztaconej, awic opinio-

twrczej czci odbiorcw, zdrugiej przekaz internetowy zapewnia moliwo sa-
modzielnej inieskrpowanej konstrukcji jego treci, ktra nie podlega przecie tzw.
obrbce redakcyjnej ze strony dziennikarzy przygotowujcych materia (np. elimi-
nujcych treci cigle jeszcze uznawane za zbyt drastyczne). Terroryci zyskali zatem
nowe, niejako wasne medium, uniezaleniajc si od mediw oficjalnych. Stanowi to
wzmocnienie ich przekazu, zwaszcza, i media tradycyjne bez wtpliwoci powtrz
idodatkowo nagoni przekaz internetowy61.
Reasumujc, moemy zatem okreli terroryzm jako proces komunikacji oparty
na przemocy, wywieraniu wpywu imanipulacji62. Aby osign swoje cele, ter-
roryci musz zdoby zainteresowanie opinii publicznej, awtym celu musz albo
wykorzysta istniejce kanay komunikacyjne albo ustanowi wasny 63. Istniejce
kanay komunikacyjne to rodki masowego przekazu, wasny kana komunikacyjny
to Internet. Trudno wic zaprzeczy twierdzeniu, e jak pisze Walter Laqueur
media s najlepszym przyjacielem terrorystw64.
Ocena taka ma charakter obiektywny inie stanowi prby formuowania zarzutu
pod adresem mediw65, jego charakteru nie zmienia konstatacja, i media zachodnie
rzadko kiedy bior stron terrorystw; mog nawet aprobowa ich cele polityczne,
jednak nie akceptuj metod, polegajcych wgruncie rzeczy na stosowaniu przemocy
wobec niewinnych ofiar66. Jednak opinia publiczna jest zafascynowana terroryzmem,
amedia relacjonujc dziaania terrorystw pomagaj tak fascynacj zrealizowa, do-
starczajc informacji. Niezalenie od potpiajcych komentarzy czy oskarycielskich
wswojej wymowie relacji medialnych nastpuje realizacja celu terrorystw nago-
nienie ich dziaa icelw politycznych. To uzasadnia przyjt tez osymbiozie, jaka
wyksztacia si pomidzy terrorystami arodkami masowego przekazu.
61
Na temat wykorzystania Internetu przez terrorystw zob.: B. Bolechw, Internet as aFlexible Tool of Terro-
rism, [w:] Terrorism, Media, Society, red. T. Pudowski, Adam Marszaek, Collegium Civitas, Toru 2006, s. 34 44.
62
Por. T. Biaek, Terroryzm. Manipulacja strachem, Warszawa 2005, passim.
63
Zob.: B. Bolechw, op. cit., s. 34.
64
W. Laqueur, The Age of Terrorism, Boston 1987, s. 121. Por. na ten temat: Terrorism and the Media, red.
A. Yonah, R. Latter, McLean 1990, passim oraz Terrorism: How the West Can Win, red. B. Natanjahu, New
York 1986, s. 109 129; 229 239.
65
Zarzut taki mona postawi tylko niektrym mediom itylko wkontekcie sposobu relacji (np. epato-
wania scenami drastycznymi, wzmagajcymi napicie istrach).
66
Potwierdzaj to wyniki bada przeprowadzonych przez RAND Corp. Zob.: Th. Downem-Legumin,
B. Hoffman, The Impast of Terrorism on Public Opinion 1988 to 1989, RAND Corp., Santa Monica 1993, passim.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1.5. Koncepcja nowego terroryzmu 33
Termin nowy terroryzm zosta wprowadzony jeszcze w1986 r. przez badaczy

zInstitute for the Study of Conflict, ktrzy wjednym ze swoich opracowa
wskazywali na sigajce po dziaania terrorystyczne ruchy religijne, stwierdzajc
przy tym, i motywacja religijna nadaje nowy wymiar zagroeniom terrorystycz-
nym68. Sama koncepcja nowego terroryzmu zostaa jednak wypracowana do-
piero na przeomie stuleci, wznacznej mierze wrezultacie bada prowadzonych
wramach RAND Corporation 69.
Koncepcja nowego terroryzmu zakada pojawienie si nowych, nieznanych wcze-

niej lub wystpujcych jedynie sporadycznie cech organizacji terrorystycznych, stwa-
rzajcych znacznie wiksze zagroenia dla spoecznoci midzynarodowej.
Na plan pierwszy wysuwa si sieciowy charakter organizacji. Wpraktyce ozna-
cza to nie tylko odejcie od klasycznej struktury hierarchicznej, ale przede wszystkim
brak jednoznacznej, staej lokalizacji, bezterytorialno. Ulrich Beck nazywa takie
grupy terrorystyczne nowymi aktorami globalnymi, pozbawionymi korzeni tery-
torialnych inarodowych pozarzdowymi organizacjami przemocy70. Jedn zistot-
nych konsekwencji takiego stanu rzeczy jest fakt, i organizacje sieciowe nie musz
si opiera na pastwach sponsorach, stanowic byty wmiar autonomiczne isa-
modzielne, s zatem mniej podatne na np. sankcje ekonomiczne.
Sieciowy model organizacji zosta opisany jeszcze wlatach 70. jako SPIN Seg-
mented, Polycentric, Ideologically Integrated Network (podzielona, policentryczna,
ideologicznie scalona sie). Struktura takich sieci jest amorficzna, asposb ich roz-
przestrzeniania si okrela si mianem swarming (rojenie si, namnaanie) 71.
Na temat nowego terroryzmu zob.: T.R. Aleksandrowicz, Nowy terroryzm, op. cit., s. 35 61.
67
Zob.: The New Terrorism, red. W. Guteridge, Mansell, London, 1986, passim.
68
69
Zob. m.in.: A. Guelke, The Age of Terrorism London, Indigo 1998; W. Laqueur, The New Terrorism:
Fanaticism and the Arms of Mass Destruction, Oxford University Press 1999; B. Hoffman et al., Countering the
New Terrorism RAND Corp., Project Airforce, California 1999; M. Crenshaw, The Psychology of Terrorism: An
agenda for the 21st century, Political Psychology No 21(2), 2000; P. Wilkinson, Observations on the New Ter-
rorism. Memorandum from prof. Paul Wilkinson. Select Committee on Foreign Affairs, 10th Report, HC, June
2003. (http://www.st-andrews.ac.uk/intrel/research/cstpv/pdffiles/Foreign%20Affairs%20Commission.pdf. Na
temat samej koncepcji nowego terroryzmu ihistorii jej rozwoju zob. krytyczny artyku J. Burnetta iD. Whyteà,
Embedded Expertise and the New Terrorism, Journal for Crime, Conflict and the Media No 1(4), 2005 (www.
jc2m.co.uk) oraz przywoana tam literatura.
70
U. Beck, Wadza iprzeciwwadza wepoce globalnej. Nowa ekonomia polityki wiatowej, Wyd. Naukowe
Scholar, Warszawa 2005, s. 31 inast.
71
Zob.: L.P. Gerlach, W. Hine, People, Power, Change: Movements of Social Transformation, The Bobbs-
Merrill Co., Inc, New York 1970, passim.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1.5.1. Sieciowo organizacji terrorystycznej
Sieciowo organizacji wie si cile zefektywnym wykorzystywaniem produktw

najnowszej technologii, szczeglnie wsferze komunikacji iprzekazu informacji. Ztego
punktu widzenia nowy terroryzm wydaje si wrcz produktem ery informatycznej.
Mona zaryzykowa stwierdzenie, i funkcjonowanie al Kaidy wjej dzisiejszej postaci
byo przed gwatownym rozwojem technologii informatycznych po prostu niemo-
liwe. Analizujcy fenomen sieciowoci, Manuel Castells, podkrela, i sieci spoeczne
s tak stare jak ludzko, dopiero jednak nowy paradygmat technologiczny pozwoli na
ich peny rozwj iwykorzystanie tkwicych wnich moliwoci72. Pod tym wzgldem
fenomen al Kaidy mona okreli jako poczenie sieci typu SPIN zmoliwociami
stwarzanymi przez Internet itelefon komrkowy.
Struktury sieciowe bardzo czsto porwnywane s do procesw mzgowych. Maj
one natur holograficzn, gdy nie istnieje aden neuron penicy rol naczelnego
dyrektora. Mona usun dowolny neuron, przeci dowolny przewd iniewiele si
zmieni informacje iprocesy s rozproszone wskomplikowanej strukturze 73.
Wliteraturze przedmiotu wskazuje si, i struktury sieciowe charakteryzuj si
trzema zasadniczymi cechami:
1 dziaania ikoordynacja elementw systemu nie s formalnie skodyfikowane

przez relacje hierarchiczne, lecz wyaniaj si izmieniaj wzalenoci od
konkretnego zadania;
2 sieci posiadaj dynamicznie tworzone izmieniajce si poczenia
obustronne, wykraczajce poza dan organizacj iswobodnie przekraczajce
granice pastw, zacierajc wten sposb granice pomidzy poszczeglnymi
strukturami autonomicznymi;
3 wizy zewntrzne iwewntrzne nie stanowi skutku decyzji
biurokratycznych, lecz efekt wsplnych norm, wartoci, interesw
iwzajemnego zaufania (np. wsplny przeciwnik, ideologia, pochodzenie
etniczne, religia)74.
Ze wzgldu na cechy organizacji sieciowych zaczto uywa nazwy wojna sie-

ciowa, definiowanej jako wyaniajca si forma konfliktu (iprzestpczoci)
72
Zob.: M. Castells, op. cit., passim.
73
R. Kurtzweil, Poczenie czowieka zmaszyn: czy czeka nas Matrix?, [w:] Wybierz czerwon piguk,
red. G. Yeffeth, Gliwice 2003, s. 209.
74
Zob.: B. Bolechw, Sieci przeciwko hierarchiom wyzwanie dla suwerennoci pastw, [w:] Suwerenno
pastwa we wspczesnych stosunkach midzynarodowych, red. Z. Leszczyski, S. Sadowski, Warszawa 2005,
s. 162 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
spoecznego, mniej intensywna od tradycyjnej walki zbrojnej, wktrej protago-

nici uywaj sieciowych form organizacji izwizanych znimi doktryn, strategii
itechnologii dostosowanych do ery informacyjnej 75 .
Jak podkrela Bolesaw Bolechw, charakterystyczne dla konfliktw toczonych

przez sieci jest zamazywanie si podziaw, ktre struktury hierarchiczne uznaj
zreguy za bardzo istotne. Coraz mniej wyranie staj si granice pomidzy tym, co
zewntrzne iwewntrzne; tym, co legalne inielegalne, kryminalne imilitarne, wo-
jenne ipokojowe, prywatne ipubliczne. Podobnie niewyrana staje si granica po-
midzy dziaaniami obronnymi azaczepnymi (aktorzy sieciowi mog np. atakowa
wimi obrony lub bronic si na szczeblu strategicznym, atakowa na szczeblu tak-
tycznym), czy przemoc awpywem (cyberterroryzm stanowi takie zjawisko pograni-
cza wydaje si bardziej zwizany zdziaaniami zakcajcymi ni destrukcyjnymi).
Zacieranie si granic powodowa moe bezradno iparali tradycyjnych struktur
hierarchicznych, gdzie obszary kompetencji s wyznaczane wedug jasnych podzia-
w. Tymczasem przeciwnik (oprcz funkcjonowania wwymiarze transnarodowym)
dziaa rwnie wwewntrznych szarych strefach, gdzie kompetencje poszczeglnych
struktur hierarchicznych nakadaj si na siebie, lub ktrych nie obejmuj, co prowa-
dzi odpowiednio do klinczu lub pustki kompetencyjnej 76.
Powstawanie sieciowych organizacji terrorystycznych (podobnie zreszt, jak

istruktur przestpczoci zorganizowanej) powoduje konieczno zmiany
strategii antyterrorystycznej. Zwalczanie organizacji sieciowej za pomoc metod
stosowanych przez klasyczne struktury hierarchiczne to zadanie niezwykle
skomplikowane, akto wie, czy wogle wykonalne.
Ta trudno wynika zwielu uwarunkowa, wrd ktrych za najistotniejsz na-

ley uzna redundancj sieci, tj. jej nadmiarowo (dysponowanie znacznie wik-
szymi zasobami, ni wynika to zkoniecznoci realizacji okrelonego zadania). Dziki
redundancji organizacja sieciowa utrzymuje swoje zdolnoci nawet po utracie czci
zasobw. Powoduje to, e nie mona jej obezwadni przez zniszczenie nawet duej
liczby poszczeglnych ogniw. Dlatego te klasyczne operacje antyterrorystyczne, cho
przynosz sukcesy na poziomie taktycznym, nie s wstanie doprowadzi do roz-
strzygnicia strategicznego77. Nakadaj si na to trudnoci zoperacyjn penetracj
J. Arguilla, D. Ronfeldt, The Advent of Netwar, [w:] Networks and Netwars. The Future of Terror, red.
75
J. Arguilla, D. Ronfeldt, Crime and Militancy, Santa Monica 2001, s. 9.

76
B. Bolechw, op. cit., s. 165.
77
S. Koziej, Midzy piekem arajem: szare bezpieczestwo na progu XXI wieku, Wyd. Adam Marszaek,
Toru 2006, s. 2223; B. Bolechw, op. cit., s. 175.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
sieci, awic zdobywaniem wyprzedzajcych informacji oplanowanych dziaaniach,

zasigu izasobach organizacji itp. oraz trudnoci zwyizolowaniem elementw idzia-
a zmiennych sieci zglobalnego ta nasyconego aktywnoci rosncej liczby pod-
miotw rnego typu iinterakcji pomidzy nimi. Dziki autonomii poszczeglnych
komponentw sieci akcje nieplanowane wsplnie skadaj si na skoordynowan
kampani terrorystyczn; poszczeglne ogniwa dokonuj bowiem zamachw wedug
wasnych planw icelw, arwnoczenie s one postrzegane jako element wikszej,
skoordynowanej kampanii terrorystycznej, co zwiksza ich si oddziaywania spo-
ecznego ipolitycznego78.
Zpraktycznego punktu widzenia naley te wskaza na daleko idc autonomi
iograniczanie kontaktw zewntrznych przez ogniwa sieci dziaajce bezpored-
nio na poziomie operacyjnym. Powizania zsieci globaln wychodz na jaw dopiero
po fakcie, awic ju po dokonaniu zamachu. Wistotny sposb utrudnia to dziaania
antyterrorystyczne.
1.5.2. Fundamentalizm
Kolejn cech nowego terroryzmu jest jego motywacja religijna czy te szerzej
ideologiczna. Spoiwem czcym jest ideologia absolutystyczna, niepozostawia-
jca miejsca na jakiekolwiek wtpliwoci wsuszno sprawy, za ktr terroryci si
opowiadaj, poniewa ma ona charakter transcendentalny, wity, jest wrcz obja-
wieniem79. Konsekwencj jest nie tylko wiara wzwycistwo, ale te przekonanie, e
wito sprawy usprawiedliwia kady rodek wykorzystany wwalce. Tradycyjnie ro-
zumiane poczucie moralnoci przestaje mie jakiekolwiek znaczenie, dobro bowiem
oznacza wszystko to, co suy sprawie.
Organizacje terrorystyczne zlat 70. i80. miay zreguy stosunkowo jasno okre-
lone cele polityczne (np. PIRA czy organizacje palestyskie). Dokonujc zamachw
terrorystycznych, kieroway si chci zwrcenia uwagi opinii publicznej na okrelone
problemy, uwaajc jednak, by nie zaprzepaci cakowicie zrozumienia dla niej wrd
opinii publicznej. Tego elementu wyranie brak wprzypadku nowego terroryzmu
Bin Laden nie szuka poparcia uzachodniej opinii publicznej, interesuje go ona tylko
otyle, oile jest zdolna do odczuwania strachu80. Trudno to nazwa inaczej, jak fanaty-
zmem, czego konsekwencj jest zarwno widoczny od poowy lat 90. XX wieku wzrost
Ibidem.
78
P. Wilkinson, op. cit.

79
80
Na t cech zwracaj uwag m.in. autorzy raportu Countering the Changing Threat of International
Terrorism. Report of the National Commission on Terrorism, 105th Congress, June 2000, www.fas.org/irp/threat/
commission.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
miertelnoci wrd ofiar zamachw, jak te wzrost liczby zamachw samobjczych81.

Porwnujc t sytuacj zwczeniejszymi latami, moemy postawi dwie tezy.
1 Dla terrorystw poprzedniej generacji wany by sam zamach jako taki, anie liczba
ofiar. Ofiary byy nieodcznym atrybutem zamachu isprawcy zakadali, i bd
one wystpoway, brak jednak byo ukierunkowania zamachu na masowo ofiar.
2 Poprzednia generacja terrorystw wiadomie podejmowaa ryzyko wasne
iliczya si ztym, e zamachowiec moe sam zgin, jednak nie zakadaa tego
iczynia wszystko, aby takie ryzyko zminimalizowa. Nowy terroryzm zdaje
si traktowa mier sprawcy jako nieodczny element zamachu, jego cz
skadow, wyrnik nadajcy w nowy wymiar.
Stosowane dotychczas taktyki zawierajce wsobie grob zabicia sprawcy

przez suby antyterrorystyczne skazane s na porak; perspektywa mierci
sprawcy staje si immanentn cech wspczesnego terroryzmu. Dowodzi to
bezcelowoci negocjacji irozmw czym mona zagrozi czowiekowi, ktry ju
zdecydowa si na mier ipragnie jej jako ceny za popenienie wielkiego jego
zdaniem czynu?
Jak podkrela Stanisaw Koziej, nowe pokolenie terrorystw nie walczy oIrak, Af-
ganistan czy Palestyn, poszczeglnym zamachom igrobom nie towarzysz da-
nia zwolnienia winiw czy zmiany okrelonego fragmentu polityki poszczeglnych
pastw. Odrzucajc nacjonalizm, nowi terroryci chc zburzy istniejcy porzdek
wiata iustanowi globaln wsplnot wiernych82. Oznacza to, e istniejcego kon-
fliktu nie da si rozwiza metodami politycznymi, trudno bowiem wyobrazi sobie
porozumienie pomidzy jego stronami.
Jeli rwnie zastosujemy do organizacji terrorystycznej kategorie ekonomiczne,
atwo stwierdzimy, i poprzednia generacja terrorystw chciaa osign okrelone
dobro, np. autonomi, terytorium, niepodlego, zmian polityki rzdu itd. Tam,
gdzie jest to moliwe choby teoretycznie zamachy terrorystyczne ustaj, ponie-
wa terroryci osignli podane przez siebie dobro. Tak byo choby wprzypadku
konfliktu irlandzkiego idziaalnoci PIRA. Teoretycznie jest to moliwe wprzypadku
konfliktu wKraju Baskw idziaalnoci ETA. Wtakich przypadkach owo dobro jest
wmiar precyzyjnie okrelone, akompromis nie jest wykluczony automatycznie83.
Zob. np. dane prezentowane przez National Memorial Institute for the Prevention of Terrorism (www.
81
mipt.org) czy National Security Studies Center (www.terrorismexperts.org).

82
Zob.: S. Koziej, op. cit., s. 35.
83
Zob. na ten temat: M. Jaworski, Ekonomia aterroryzm, [w:] Terroryzm. Anatomia zjawiska, red. K. Liedel,
Wyd. Naukowe Scholar/Collegium Civitas Press, Warszawa 2006, s. 21 66.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Zprzeciwn sytuacj mamy do czynienia wprzypadku nowego terroryzmu.

Trudno bowiem wyobrazi sobie dobrowolne przeksztacenie Stanw Zjednoczonych
wteokracj islamsk czy przekazanie wadzy wWielkiej Brytanii mniejszoci mu-
zumaskiej. Brak zatem miejsca na negocjacje, nie mwic ju okompromisie. Nie
dziaaj ju adne strategie odstraszania, poniewa sia przekona terrorystw jest
tak wielka, i nie tyle ryzykuj oni swoje ycie, co je wiadomie powicaj. Opodsta-
wach ideowych takiej determinacji niech wiadczy cytat zpodrcznika dla 11 klasy,
obowizujcego wszkoach wIranie: Owiadczam zdecydowanie caemu wiatu,
e jeli ci, ktrzy pragn podbi ca ziemi (czyli mocarstwa niewiernych), chc wi-
dzie wroga wnaszej religii, wystpimy przeciw wszystkim inie ustaniemy wwalce,
pki ich nie zniszczymy. Albo wszyscy zdobdziemy wolno, albo wyzwolimy si ze
wszelkich kajdanw poprzez mczestwo. Albo bdziemy radonie podawa sobie
rce, cieszc si ze zwycistwa islamu wwiecie, albo zdobdziemy ycie wieczne
imczestwo. Wobu przypadkach triumf ipowodzenie s po naszej stronie. S to
sowa ajatollaha Ruhollaha Chomejniego84.
Nowy terroryzm stanowi zagroenie ocharakterze globalnym. Al Kaida posiada
na tyle wyrafinowane zdolnoci operacyjne, i zdoaa wcigu ostatnich 5 lat dokona
zamachw terrorystycznych na terytorium 10 krajw na 4 kontynentach. Oznacza to
prawdziwy przeom wskali zagroenia. Do czasw al Kaidy terroryzm nosi charak-
ter lokalny, awic ograniczony do terytorium jednego pastwa, regionalny, stwarza-
jc zagroenie wdanym regionie (np. na Bliskim Wschodzie) lub midzynarodowy,
wwczas, gdy zamach terrorystyczny obejmowa swoim zasigiem wicej ni jedno
pastwo, wykraczajc rwnoczenie poza granice danego regionu. Klasycznym przy-
kadem takiej sytuacji jest uprowadzenie samolotu jednej zeuropejskich linii lotni-
czych podczas lotu na Bliski Wschd przez sprawcw bdcych obywatelami Jorda-
nii iobecno wrd porwanych obywateli USA. Tego typu zamach terrorystyczny
stwarza zagroenie dla wicej ni jednego pastwa ijego obywateli, jednak zagro-
enie to nie nosio charakteru globalnego.
Nowe jest take to, i owa globalna sie terrorystyczna, jak jest al Kaida, wwi-
doczny sposb uniezalenia si od wsparcia ze strony pastw. Oznacza to, e stanowi
ona praktycznie samodzielny podmiot na scenie midzynarodowej, awic pretenduje
do roli samodzielnego aktora stosunkw midzynarodowych, zdolnego do podejmo-
wania dziaa destabilizujcych stan bezpieczestwa midzynarodowego.
Zdolnoci operacyjne al Kaidy pozostaj wci jeszcze nie do koca ujawnione,
trudno bowiem wykluczy, i organizacja ta uzyska (lub ju uzyskaa) dostp do broni
masowego raenia. Wtakim przypadku znaczenie al Kaidy na arenie midzynaro-
dowej zdecydowanie wzronie.
84
B. Lewis, Woczekiwaniu na apokalips. wiat zachodni jest bezradny wobec islamskiego pragnienia mierci,
Dziennik 24.08.2006. Lewis jest dyrektorem Katedry Studiw Bliskowschodnich Uniwersytetu Princeton.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1.5.3. Modelowanie zachowa spoecznych przez zagroenie terroryzmem
Zagroenia ze strony wspczesnego terroryzmu ulegaj wzmocnieniu na skutek re-

akcji poszczeglnych pastw na te zagroenia idokonane ju akty terrorystyczne.
Wwielu przypadkach reakcja ta jest zgodna zoczekiwaniami terrorystw. Prowadzi
do chaosu wstosunkach midzynarodowych ispoecznych niepokojw.
Reakcja na zagroenia terrorystyczne niejako zdefinicji narusza zasady libe-

ralnego pastwa demokratycznego, zarwno wstosunkach wewntrznych, jak
imidzynarodowych; zkolei brak reakcji powoduje wzrost realnego zagroe-
nia, dajc terrorystom swobod dziaania.
Wstosunkach wewntrznych zagroenie terroryzmem powoduje wzrost nie tylko

rnego rodzaju zabezpiecze ikontroli ycia obywateli ze strony pastwa, lecz take
ograniczenia prawa do prywatnoci ipraw obywatelskich. Suby pastwowe od-
powiedzialne za zwalczanie terroryzmu otrzymuj nie tylko wzmocnienie kadrowe
ifinansowe, lecz rwnie dodatkowe uprawnienia, zwikszajce ich skuteczno
dziaania. Pastwo demokratyczne staje wchwili zagroenia przed dramatycznym
dylematem: ile wolnoci, ile bezpieczestwa.
Spoeczne obawy przed terroryzmem mog pocign za sob spoeczne przyzwo-
lenie na wprowadzenie elementw pastwa policyjnego; im wiksze zagroenie tym
wicej tego typu elementw poszerzajcych zakres biurokracji wadzy pastwowej. Taka
sytuacja moe prowadzi do bardzo szerokiego potraktowania terroryzmu, wskrajnych
przypadkach do uznania za terrorystw przeciwnikw politycznych. Przykadem tego
typu reakcji staje si Rosja, wktrej nawet podejmowanie prby analizy przyczyn ter-
roryzmu czeczeskiego isytuacji politycznej na Kaukazie jest traktowane jako wspiera-
nie terroryzmu. Identyfikacja terrorystw (religijna, etniczna) powoduje spoeczn ge-
neralizacj ocen: jeli terroryci powouj si na islam, to znaczy, e kady muzumanin
jest wrogiem (choby potencjalnym), jeli terroryci naleeli do narodw kaukaskich, to
kady przedstawiciel tych narodw jest uznawany za (co najmniej potencjalne) zagro-
enie. Wten sposb narasta spirala niezrozumienia, nietolerancji inienawici wspoe-
czestwie. Wnaturalny sposb odradza si znana zprzeszoci podejrzliwo iniech
wobec obcego. Mechanizm ten wwyrany sposb sprzyja kreowaniu postaw szowini-
stycznych, skrajnie nacjonalistycznych ipowstawaniu ruchw politycznych otakim cha-
rakterze, ktre rwnie mog uzna terroryzm (wymierzony przeciwko obcym) za sku-
teczny iusprawiedliwiony okolicznociami rodek osigania celw politycznych.
Zagroenie terroryzmem jest traktowane jako uzasadnienie do poddania oby-

wateli coraz dalej idcej kontroli ze strony pastwa, zarwno wformie ograni-
czenia dostpu do informacji, jak te naruszenia prawa do prywatnoci.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Ograniczenia wolnoci, wtym take prawa do prywatnoci, dotycz rwnie spo-

eczestw zachodnich. Coraz bardziej uciliwe staj si procedury bezpieczestwa
na lotniskach czy zwiksza si dostp sub pastwowych do treci prywatnych roz-
mw telefonicznych lub przynajmniej bilingw, korespondencji elektronicznej itd. Ry-
zykujc przesad, mona stwierdzi, i nowy terroryzm spowodowa wzachodnich
demokracjach powrt pastwa jak zpowieci Orwella85.
Brak jednak tego typu dziaa ze strony pastwa zwiksza poziom zagroenia, po-
niewa tworzy swoiste luki wbezpieczestwie, ktre terroryci s wstanie skutecz-
nie wykorzysta. Wskazuje na to choby sposb przygotowa do zamachu na WTC
ifunkcjonowanie al Kaidy, ktrej czonkowie perfekcyjnie wykorzystuj moliwoci
stwarzane przez liberaln, otwart demokracj zachodni86. Zpunktu widzenia roz-
winitych spoeczestw demokratycznych pojawia si zatem tragiczny wswojej isto-
cie dylemat: wybr midzy wolnoci abezpieczestwem. Bezpieczestwo mona
sobie bowiem zapewni za cen wolnoci, ograniczenia praw obywatelskich, m.in.
prawa do prywatnoci, zwikszenia uprawnie sub bezpieczestwa itp. Zachowa-
nie wolnoci idemokracji stwarza wnaturalny sposb przestrze do dziaania dla
terrorystw.
Powstanie takiego problemu okazuje si nie tylko jednym zefektw zagroenia ter-
roryzmem, lecz take jednym ze strategicznych celw (choby al Kaidy) wykazanie,
i liberalna demokracja jest kolosem na glinianych nogach (nasuwa si analogia do
papierowych tygrysw Mao): jeeli pozostanie liberalna zginie, jeli chce przetrwa
musi przesta by liberaln demokracj. Jeli odwaylibymy si przeprowadzi ten
wniosek do koca, naleaoby stwierdzi, i wstarciu zterroryzmem demokracja li-
beralna nie ma szans, chyba, e przestanie by demokracj liberaln.
Dylemat ten staje si szczeglnie widoczny wstosunkach midzynarodowych.
Bin Laden mia istotne powody, by lekceway potg militarn Stanw Zjednoczo-
nych, podobnie jak Ruhollah Chomejni w1979 r. Amerykanie bowiem nie decydo-
wali si dotychczas na militarn reakcj na zagroenie terroryzmem. Bin Laden by
wic przekonany, i uporczywa odmowa uycia siy przez USA oznacza, i Stany
Zjednoczone s skazane na porak wwalce zodradzajc si si islamu, ktry ju
raz podbi znaczn cz wiata.
Po 11 wrzenia 2001 r. reakcja Stanw Zjednoczonych bya zdecydowana: ogo-

szono wojn. Terroryzm zosta wic potraktowany nie jak dotychczas jako
Zob. choby: Bush Signs New version of Patriotic Act, Washington Post, 09.03.2006; Spying on Ame-
85
ricans, Washington Post, 18.12.2005; Power to Spy, Washington Post, 25.12.2005; Jak dugo przechowywa
billingi? Rzeczpospolita, 15.12.2005.
86
Zob.: The 9/11 Commission Report. Final Report of the National Commission on Terrorist Attack upon
the United States. Official government edition. www.gpoaccess.gov/911.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
low intensity conflict (konflikt oniskim nateniu) czy proxy warfare (zastpcze
dziaania wojenne), lecz jako casus belli (przyczyna rozpoczcia wojny).
Wypowiedzenie wojny al Kaidzie ma powane konsekwencje. Tradycyjnie pod-

miotami (aktorami) stosunkw midzynarodowych byy pastwa itworzone przez
nie organizacje midzynarodowe. Wcigu ostatnich lat za aktorw takich (jeli cho-
dzi ofaktyczne wpywy) mona uzna take organizacje pozarzdowe, atake wiel-
kie korporacje. Wojn jednak jak dotd mona byo wypowiedzie tylko pa-
stwu. Wypowiedzenie wojny organizacji terrorystycznej (organizacji ocharakterze
sieciowym) stwarza zupenie now jako. Oznacza bowiem uznanie jej wpyww za
istotne, uznanie jej znaczenia iuznanie jej zdolnoci do bycia podmiotem, przeciwko
ktremu suwerenne pastwo prowadzi wojn. Mona jedynie stwierdzi, i dla teo-
retykw stosunkw midzynarodowych otwiera si zupenie nowe pole bada, ktre
moe doprowadzi do przewartociowania dotychczasowych paradygmatw.
Analizujc ztego punktu widzenia znaczenie al Kaidy, Stanisaw Koziej konsta-
tuje powstanie globalnej sieci terrorystycznej oogromnej sile oddziaywania strate-
gicznego. Na naszych oczach rodzi si nowe wiatowe mocarstwo ery informacyj-
nej. Mocarstwo nietypowe, inne od klasycznie podejmowanych potg pastwowych,
bez okrelonego terytorium (bez adresu), bez klasycznej dyplomacji isi zbrojnych,
ale wistocie dysponujce si oddziaywania globalnego porwnywaln zsi mo-
carstw nuklearnych wokresie zimnej wojny. Publiczny, masowy, ostentacyjny ter-
ror jest werze informacyjnej broni raenia osile odstraszania izastraszania nie
mniejszej, ni bro nuklearna wczasie zimnej wojny87.
Jedno zzagroe wspczesnym terroryzmem spenio si. Wane staje si pyta-
nie, czy wojn proklamowan przez Georgeà Busha Stany Zjednoczone mog wy-
gra. Wydaje si bowiem, i znajduje tu zastosowanie zasada okrelajca reguy zwy-
cistwa wwojnie partyzanckiej: jeli partyzanci nie przegrali to wygrali, jeli armia
regularna nie wygraa to poniosa porak.
Konsekwencje zagroe ze strony nowego terroryzmu s wic wXXI wieku znacz-
nie powaniejsze ibardziej dalekosine ni wokresie wczeniejszym. Terroryzm sta
si bowiem niemal samodzielnym czynnikiem ksztatujcym wspczesne stosunki
midzynarodowe; prawdopodobnie stao si tak m.in. dlatego, i znajduj si one
po zakoczeniu zimnej wojny wstanie powstawania. Wocenie wielu analitykw
punktem zwrotnym by przeom lat 60. i70., kiedy dziki zamachom terrorystycz-
nym problem palestyski znalaz si na porzdku dnia spoecznoci midzynarodo-
wej iprzesta by jedynie problemem lokalnym.
87
S. Koziej, op. cit., s. 37.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Za podstawowe zagroenie ze strony wspczesnego terroryzmu naley uzna to,

i sta si on czynnikiem wpywajcym na ksztat nowego adu midzynarodo-
wego. Polityka nastawiona na prby okrelenia regu cywilizowanego wspycia
zostaje zastpiona myleniem zmilitaryzowanym, ukierunkowanym na znisz-
czenie terroryzmu drog fizycznej eliminacji terrorystw.
Istniejce dzi reguy postpowania s zastpowane przez bezad, ktry moe zo-
sta opanowany wycznie przez zastosowanie siy zbrojnej. Fanatyzm religijny wnie-
uchronny sposb wywouje militaryzacj polityki (rzecz ju znana whistorii ludzko-
ci88), co zuwagi na istniejcy wwiecie potencja militarny stanowi grob oznaczeniu
zasadniczym dla losw wiata. Stanowi to wyrany progres wstosunkach midzynaro-
dowych, niweczc nadzieje, jakie zrodziy si po zakoczeniu zimnej wojny.
Terroryzm ju nie pozwala na stosowanie jakichkolwiek rozsdnych rozrnie
pomidzy bezporednimi przyczynami poszczeglnych dziaa terrorystycznych.
Zarwno fanatycy, jak iprzedstawiciele narodw walczcych oniepodlego, wasne
suwerenne pastwo, prbujcy obali obcy dyktat narzucajcy im bied iupokorzenie
traktowani s jednakowo, jako terroryci, osoby wyjte spod prawa. Zwycistwo
demokracji wwojnie zterroryzmem moe si zatem okaza zwycistwem Pyrruso-
wym, jako e terroryzm zdejmuje jakkolwiek odpowiedzialno moraln (aniekiedy
iprawn) ze swoich przeciwnikw.
Militarna odpowied na zagroenia terrorystyczne oznacza uznanie jzyka siy
za jedyny sposb interakcji ztego rodzaju przeciwnikiem. Brak bowiem takiej reakcji
przeciwnik uznaje za sabo. Rwnoczenie przyjcie takiej strategii oznacza podj-
cie dziaa nieodwracalnych, ktre musz by za wszelk cen doprowadzone do
koca, nawet za cen hekatomby iamania zasad postpowania demokracji liberalnych
wsferze midzynarodowej. Nie ma jednak adnego dowodu na to, e przeciwna strate-
gia promowanie demokracji przyniosoby pozytywny efekt. Czy bowiem demokra-
cja zmniejsza zagroenie terroryzmem? Przypadek Algierii nie napawa optymizmem:
demokratyczny Bliski Wschd byby prawdopodobnie rzdzony przez islamskich fun-
damentalistw, ze wszystkimi tego faktu politycznymi konsekwencjami89.
Do ponur prognoz prezentuje rwnie Zbigniew Brzeziski stwierdzajc,
e mamy obecnie do czynienia zprzebudzeniem politycznym znacznej czci kra-
jw rozwijajcych si. Mieszkacy tych krajw maj, jak jeszcze nigdy dotd, gbok
Wczasie wojen religijnych we Francji, 22 lipca 1209 r. armia katolicka dowodzona przez Szymona de
88
Montfort dotara pod Beziers. Wwczas to legat papieski Arnauld Amaury, opat cysterski zCiteaux, pytany
omoliwo spowodowania niepotrzebnych ofiar wwyniku szturmu miasta, wypowiedzia synne zdanie: zabij
ich wszystkich, Bg rozpozna swoich.
89
Na ten temat zob.: F.G. Gause III, Can Democracy Stop Terrorism?, Foreign Affairs September/Octo-
ber 2005.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1.6. Terroryzm jako konflikt asymetryczny 43
wiadomo niesprawiedliwoci spoecznej; czsto te czuj si politycznie upokorze-

ni. Wszechobecno radia itelewizji oraz coraz powszechniejszy dostp do Internetu
sprawiaj, e powstaje nowa wsplnota poczona wsplnym ogldem wiata iuczu-
ciem zazdroci, ktre mona uaktywni iskanalizowa poprzez demagogiczne rozbu-
dzanie namitnoci politycznych ireligijnych. () mamy do czynienia zgwatownym
rozrostem klasy wiekowej do 25. roku ycia, awic zca mas niespokojnych modych
ludzi. Obrazy idwiki, ktre rozbudziy ich umysy, emitowane s zdaleka, azarazem
wzmacniaj wnich niezadowolenie ztego, co maj pod rk. Ich potencja rewolucyjny
ma najwiksz szans zrealizowa si wrd studentw () Na og pochodz oni znie-
pewnych swego statusu niszych warstw klasy redniej iprzepenia ich uczucie spoecz-
nego rozjuszenia. Ci wanie studenci to czekajcy na swj czas rewolucjonici wa-
ciwie ju na wp zmobilizowani, zgrupowani, poczeni przez sie WWW iwstpnie
przygotowani na powtrk ztego, co przed laty wydarzyo si wMeksyku ina placu Tie-
nanmen, tylko na wiksz skal. Przepeniajca ich fizyczna energia ifrustracja emocjo-
nalna tylko czekaj na jaki impuls jak spraw, religi czy obiekt nienawici90.
Mamy zatem do czynienia znow jakociowo sytuacj. Nowy ad midzynaro-
dowy znajduje si cigle jeszcze wstanie tworzenia, aorganizacje terrorystyczne
mieszczce si wnurcie nowego terroryzmu zaczy ju odgrywa wnim rol istot-
nych aktorw pozarzdowych organizacji przemocy. Jak stwierdza Bartosz Bole-
chw: Globalizacja, rewolucja technologiczna, fragmentacja iprzemiany spoeczne,
narastajca przenikliwo iporowato granic, fenomen pastw upadych, rosnca
sia irola podmiotw transnarodowych sprawiaj, e system midzynarodowy funk-
cjonujcy na zasadach tworzonych wcakowicie odmiennych realiach jawi si moe
jako coraz bardziej niewydolny ibezradny wobliczu wyaniajcych si problemw91.
Rodzi to nowe wyzwania zarwno dla politycznych decydentw czy specjalistw
wzakresie bezpieczestwa, jak ibadaczy socjologw, psychologw, prawnikw,
znawcw stosunkw midzynarodowych. Nowa sytuacja wymaga bowiem rezygna-
cji zdotychczasowych paradygmatw iredefinicji ugruntowanych ju poj.
1.6. Terroryzm jako konflikt asymetryczny
Pojcie konfliktu asymetrycznego powstao na gruncie studiw nad stosunkami

midzynarodowymi, amwic precyzyjnie studiami nad bezpieczestwem (security
90
Z. Brzeziski, Bomba jest gdzie indziej, Rzeczpospolita, 10.09.2005, przedruk za: The American Inte-
rest No 1, 2005.
91
B. Bolechw, Sieci przeciwko hierarchiom wyzwanie dla suwerennoci pastw, [w:] Suwerenno
pastwa we wspczesnych stosunkach midzynarodowych, red. Z. Leszczyski, S. Sadowski, Wyd. WSP TWP,
Warszawa 2005, s. 162.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
studies). Jego pojawienie si, rozwj irosnca popularno zarwno wrd badaczy,
jak istrategw rzdowych wie si zradykaln zmian podstawowego paradygmatu
stosunkw midzynarodowych, jaki obowizywa przez niemal 50 lat po zakoczeniu
II wojny wiatowej bipolarnego konfliktu Wschd Zachd. Istotnym czynnikiem
okaza si take widoczny wzrost znaczenia podmiotw pozapastwowych wstosunkach
midzynarodowych, awtym pojawienie si na szerok skal problemu uycia siy przez
te podmioty. Jeli przyj, i tradycyjnie uycie siy wstosunkach zarwno midzynaro-
dowych, jak iwewntrznych, stanowi wyczn prerogatyw pastwa ijego organw, to
uycie siy przez podmioty niepastwowe uzna naley za efekt iprzejaw zmniejszajcych
si zdolnoci pastw do obrony iegzekwowania swych wycznych praw92.
Jak zauwaa Marek Madej93, pojcie konfliktu asymetrycznego wie si nie tyle
zdysproporcj potencjaw uczestnikw konfliktu, lecz zbdc przewanie jej wyni-
kiem odmiennoci stosowanych metod, technik czy wyboru celw ataku. Za przejaw
asymetrii uznaje si zatem dziaania agresywne, zmierzajce do ofensywnego wyko-
rzystania moliwoci kryjcych si wzrnicowaniu potencjaw militarnych. Jako
typowy przejaw asymetrii postrzega si dzi rozmaite strategie ataku na potniejszego
przeciwnika przez obejcie jego silnych punktw, uniemoliwienie mu skutecznego
uycia do obrony posiadanych przez niego atutw (czemu suy moe m.in. przeniesie-
nie konfliktu na inn paszczyzn np. do cyberprzestrzeni iswego rodzaju zmian
regu gry) oraz uderzenie wnajbardziej podatne na ciosy inajmniej chronione elementy
jego struktury. Oznacza to zarazem przewanie podejmowanie dziaa, na ktre sil-
niejszy rywal nie bdzie mg (lub chcia) odpowiedzie wanalogiczny sposb94.
Konflikt asymetryczny to sytuacja, kiedy jedna ze stron, na skutek dysproporcji

potencjaw militarnych iinnych zasobw wykorzystywanych wkonflikcie,
atake odmiennoci kulturowych, decyduje si na zastosowanie metod,
rodkw itaktyk niekonwencjonalnych zpunktu widzenia przeciwnika. Kon-
flikt asymetryczny moe toczy si zarwno pomidzy pastwami (konflikt
midzynarodowy), jak te mie charakter wewntrzny (ruch separatystyczny,
powstanie antyrzdowe); moe te mie charakter konfliktu toczonego pomi-
dzy pastwem azewntrznym wobec niego podmiotem pozapastwowym,
np. organizacj terrorystyczn95.
Zob. na ten temat: M. Madej, Uycie siy przez podmioty pozapastwowe jako nowy problem studiw
92
strategicznych, [w:] Stosunki midzynarodowe wXXI wieku. Ksiga jubileuszowa zokazji 30-lecia Instytutu Stosun-
kw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, red. E. Haliak, R. Kuniar, G. Michaowska, S. Parzymies,
J. Simonides, R. Ziba, Warszawa 2006, s. 340 inast.
93
M. Madej, Zagroenia asymetryczne bezpieczestwa pastw obszaru transatlantyckiego, Polski Insty-
tut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2007, s. 41 47.
94
Ibidem, s. 42.
95
Por.: ibidem, s. 44, przyp. 74.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Analizujc zamach 11 wrzenia 2001 r. zpunktu widzenia strategicznego, Stani-

saw Koziej podkrela cztery jego charakterystyczne cechy:
1 skal zamachu, awic mier 3 tys. ofiar, kilka tysicy rannych,

bezporednie iporednie straty materialne. Do stwierdzi, i wedug
Banku wiatowego wnastpstwie zamachw wzrosa o10 milionw wskali
globalnej liczba ludzi yjcych wubstwie, astraty gospodarki wiatowej
przewyszyy 80 mld USD;
2 uzyskanie totalnego zaskoczenia;
3 spowodowanie gigantycznego szoku wskali globalnej;
4 modus operandi (sposb dziaania sprawcw). Rzecz nie tylko wich
pomysowoci, lecz przede wszystkim wkonstatacji, i zamach zosta
dokonany wycznie rodkami pokojowymi, cywilnymi byy to wic
rodki pozamilitarne. Moemy zatem stwierdzi konkluduje Koziej
e zamach na World Trade Center naley zaliczy do przypadkw agresji
asymetrycznej96.
Przedstawiona powyej asymetryczno dziaa jest jedn znajbardziej charak-

terystycznych cech globalnego zagroenia ze strony terroryzmu. Istot asymetrycz-
noci wtym kontekcie jest dziaanie porednie, omijanie silnych stron przeciwnika
iatakowanie jego miejsc sabych, najbardziej wraliwych, stosowanie rodkw imetod
niekonwencjonalnych, osiganie celw tak naprawd militarnych rodkami pozami-
litarnymi. Jedyn regu podkrela S. Koziej jest unikanie regu. Istot dziaa
asymetrycznych jest wciganie przeciwnika wobszary nieznane, wykorzystywanie
jego siy przeciw niemu, ajego saboci jako wasnej siy97.
Terroryci maj zawsze nad pastwem (pastwami) przewag czasu imiejsca,

mog bowiem uderzy wwybranym przez siebie czasie wwybrany przez siebie
cel, apastwo nie moe chroni wszystkiego przez cay czas. Wspoeczestwach
demokratycznych takie luki wbezpieczestwie s cech immanentn, s
niejako wpisane wsystem demokratyczny. Likwidacja tych luk oznacza koniec
demokracji iswobd politycznych iobywatelskich, awic przejcie do systemu
niemal totalitarnego, zakadajcego sprawowanie penej kontroli nad kadym,
kto znajduje si na terytorium pastwa.
Wporwnaniu zminionym okresem najwiksz zmian, jeli chodzi ozagroenia

ze strony midzynarodowego terroryzmu, jest denie do eskalacji przemocy iwyboru
96
97
Ibidem, s. 22 23.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
takiego sposobu dziaania, ktry pociga za sob maksymalizacj ofiar (przede wszyst-
kim miertelnych) istrat materialnych. Wliteraturze przedmiotu podkrela si trzy
gwne rda tego trendu98. Wkontekcie definiowania terroryzmu wkategoriach
konfliktu asymetrycznego chodzi o:
1 motywacj sprawcw,
2 moliwoci techniczno-organizacyjne,
3 medialno zamachu terrorystycznego.
Wzrost, awwielu przypadkach, decydujcy charakter motywacji religijnej spowo-

dowa swoiste uwicenie dziaa terrorystycznych, co pocigno za sob zarwno
rozszerzenie kategorii dopuszczalnych celw zamachu (tzw. cele mikkie) przez zanik
niektrych ogranicze moralnych (np. zakaz celowego zabijania niewinnych). Drugi
zczynnikw wie si zarwno zniezwykle szybkim rozwojem technologii, ktre
mona wykorzysta zarwno do celw pokojowych, jak imilitarnych czy parami-
litarnych, lecz take ze stosunkowo atw dostpnoci do owych technologii (np.
Internet, telefonia komrkowa itp.). Ponadto poniewa spoeczny ipolityczny efekt
zamachu wznacznej mierze zaley od relacji medialnych, sam zamach musi by na
tyle spektakularny, by znale si wnagwkach wiadomoci izaj najwysze pozycje
wrankingach ogldalnoci. Wbrew pozorom, nie jest to spraw prost, poniewa
wspczesne media masowe, azwaszcza telewizja, oswoiy ju spoeczestwa
zbrutalnoci, okruciestwem irezultatami krwawych porachunkw. Azamach
terrorystyczny, aby osign swj cel medialny, musi szokowa swoj spektakular-
noci.
Nastpia zatem jakociowa zmiana rodowiska bezpieczestwa. Do opisu stanu
bezpieczestwa midzynarodowego nie wystarczaj ju klasyczne kategorie wojny
ipokoju, konieczne jest teoretyczne wyodrbnienie stanu trzeciego, bdcego ni
wojn, ni pokojem, stanu nie tyle przejciowego, co samoistnego, ktry Stanisaw
Koziej nazywa szar stref bezpieczestwa. To nowe rodowisko bezpieczestwa
wyrnia czynnik wpostaci globalnego terroryzmu, awrcz powstanie wiatowego
mocarstwa wpostaci globalnej sieci terrorystycznej, zwysokim prawdopodobie-
stwem wykorzystania broni masowego raenia.
Dotychczas walka zterroryzmem miecia si wramach bezpieczestwa we-
wntrznego, obecnie staa si problemem, ktry musi by rozpatrywany wkatego-
riach bezpieczestwa midzynarodowego. To zupenie nowa forma konfliktu, konflikt
asymetryczny, w ktrym wprzeciwiestwie do konfliktu klasycznego, uderzenie
nastpuje nie wsiy przeciwnika, lecz wjego otoczenie99.
98
Por.: M. Madej, op. cit., s. 176 inast.
99
S. Koziej, op. cit., s. 43 44, 31.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Jak zauwaa Bolesaw Balcerowicz, wojna ta nosi zupenie inny charakter, ni obo-
wizujce dotychczas definicje tego pojcia. Do niedawna bowiem wdoktrynach wo-
jennych wyrniano dwa stany: wojny ipokoju. Obecnie siy zbrojne s zorientowane
coraz bardziej na trzeci, poredni stan, nazywany stanem kryzysowym. Wteorii
ipraktyce strategii podkrela Bolesaw Balcerowicz coraz wicej miejsca zajmuje
reagowanie kryzysowe, awkonsekwencji stosowane s takie pojcia, jak operacje
kryzysowe, operacje poniej progu wojny czy operacje pokojowe. Rwnoczenie
granice pomidzy stanem wojny astanem pokoju okazuj si trudne do precyzyjnego
okrelenia. Wojna przeciwko terroryzmowi oznacza zupenie nowe pojcie: jest to
strefa pomidzy pokojem awojn, przeciwnikiem bezporednim nie jest suwerenne
pastwo narodowe; nie obowizuj, jak si wydaje, prawa iobyczaje wojenne (ius in
bello), nie ma te miejsca na neutralno (kto nie znami, ten przeciwko nam) 100.
Za podstawow cech zmieniajcego si rodowiska bezpieczestwa Stanisaw
Koziej uznaje niepewno: moemy identyfikowa jedynie trendy, lecz nie jestemy
wstanie okreli poszczeglnych wydarze zdokadnoci wystarczajc do podj-
cia dziaa zabezpieczajcych101.
Dla stosunkw midzynarodowych taki stan rzeczy niesie konsekwencje rewolu-
cyjne. Wojna przestaje by jak formuowa to Carl von Clausewitz sztuk uycia
si zbrojnych, astaje si blisza koncepcjom Sun-Tzy, awic zintegrowanego wyko-
rzystania wszelkich rodkw, jakie s wdyspozycji strony wojujcej. Wprzypadku
wojny zterroryzmem oznacza to, e oddzielnie wykorzystywane instrumenty mili-
tarne, policyjne, dyplomatyczne czy wywiadowcze s bezuyteczne. Konieczna staje
si integracja dziaa, awic wykorzystanie zasobw tak tradycyjnie militarnych, jak
icywilnych od obrony cywilnej przez dziaania dyplomatyczne igospodarcze a po
walk zpraniem brudnych pienidzy. Globalny wymiar zagroenia wymaga podjcia
globalnej walki zterroryzmem, awic wypracowania globalnej strategii, integrujcej
wykorzystanie wszelkich wspomnianych instrumentw.
Czynnikiem zagroenia terrorystycznego nie s dzisiaj silne pastwa, lecz raczej

pastwa upadajce, nie nowoczesne armie, lecz niebezpieczne technologie
wrkach nielicznych frustratw.
Potwierdza to ocena Bolesawa Balcerowicza, ktry twierdzi, i czasy wojen pro-

wadzonych przez masowe, wyniszczajce si nawzajem armie owocujce ogrom-
nymi zniszczeniami na skal masow zdaj si przemija.
Balcerowicz wyrnia trzy krgi pastw:
100
B. Balcerowicz, To nie jest wojna, Res Publica, kwiecie 2002.
101
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1 Do pierwszego zalicza najbardziej rozwinite pastwa wiata; ich strategie

bezpieczestwa bd kady nacisk na zapobieganie konfliktom, za siy zbrojne
nieliczne iwyposaone wnajnowsze technologie stosowa bd tzw.
strategie prewencyjne.
2 Drugi krg, zoony zpastw pno lub nowo industrializowanych, bdzie
dysponowa siami zbrojnymi klasycznymi iewentualne konflikty zbrojne
przybiera bd posta znan ju zhistorii.
3 Trzeci krg (pastw przedindustrialnych) bdzie, zdaniem Bolesawa
Balcerowicza, mozaik stagnacji, saboci rzdw iprzemocy. Siy zbrojne pastw
tego krgu nie bd zdolne do prowadzenia regularnych, dugotrwaych operacji
wojskowych. Najwaniejszym, anawet wrcz jedynym, moliwym sposobem
uycia siy wszerszym otoczeniu midzynarodowym bdzie terroryzm. System
wartoci, styl ycia wrd narodw tego krgu, rzdzonych przez rnego rodzaju
wodzw ikomendantw wojennych, spowoduje brak oporw przed stosowaniem
terroryzmu, ktry bdzie traktowany jako wany, oile nie zasadniczy, element
strategii asymetrycznej wstosunku do pastw bardziej rozwinitych102.
Oznacza to koniec strategii odstraszania nie da si przecie odstraszy terrory-

stw samobjcw czy przywdcw pastw zbjeckich. Analitycy wojskowi zgod-
nie stwierdzaj, i uprzedzenie przygotowywanego ataku terrorystycznego, zwaszcza
zwykorzystaniem broni masowego raenia, jest jedyn skuteczn form uchronienia
si przed nim. Jak dowodzi Stanisaw Koziej, odstraszanie grob odwetu, obaska-
wianie obietnicami ekonomicznymi, apelowanie do moralnoci lub przekonywanie
perswazj intelektualn nie rokuj wtakich przypadkach adnych nadziei.
Walka zterroryzmem musi by dziaaniem dugofalowym, wymagajcym

wykorzystania rnorodnych rodkw wsposb maksymalnie zintegrowany,
prowadzonym rwnoczenie wwielu miejscach iobejmujcym zarwno fizyczn
likwidacj grup terrorystycznych, jak ibudowanie rodowiska midzynarodowe-
go sprzeciwiajcego si wizji wiata narzucanej przez terrorystw.
Naley zatem odej od strategii odstraszania na rzecz strategii prewencyjnych

konkluduje Stanisaw Koziej konieczne jest rozwijanie takiej kultury strategicz-
nej, ktra zakada wczesne, szybkie izdecydowane dziaania prewencyjne, awic
aktywne, wyprzedzajce, prewencyjne likwidowanie kryzysw, ktre bez tego mog
si przeksztaci wrozlege zagroenia ikonflikty103. Wtakim rozumieniu wojna
102
B. Balcerowicz, Siy zbrojne wpastwie istosunkach midzynarodowych, Wyd. Naukowe Scholar, War-
szawa 2006, s. 144 inast.
103
S. Koziej, op. cit., s. 184, 198 199, 201202.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Blok kontrolny 49
zterroryzmem jawi si raczej wkategoriach zarzdzania ireagowania kryzysowego

(rwnie antycypujcego kryzysy izagroenia) ni klasycznej, rozumianej wedug
Carla von Clausewitza, sztuki wojennej.
n! Blok kontrolny
Sowa kluczowe
terroryzm historia terroryzmu definicje terroryzmu typologia terroryzmu
cechy charakterystyczne terroryzmu medialno terroryzmu nowy terroryzm
konflikt asymetryczny
Pytania
1 Przedstaw wskrcie histori rozwoju zjawiska terroryzmu.
2 Wymie co najmniej 5 cech wystpujcych wrnych definicjach terroryzmu.
Sprbuj zdefiniowa terroryzm.
3 Do oznacza stwierdzenie, e terroryzm jest sposobem komunikacji?
4 Omw typologi terroryzmu wedug kryterium modus operandi.
5 Omw typologi terroryzmu wedug kryterium polityczno-ideowego.
6 Wyjanij pojcie terroryzmu pastwowego.
7 Na czym polega medialno terroryzmu?
8 Przedstaw cechy rnicujce stary inowy terroryzm.
9 Wyjanij pojcie konfliktu asymetrycznego.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Rozdzia 2
Prawnomidzynarodowe regulacje dotyczce
zwalczania terroryzmu
2.1. Dorobek prawny Organizacji Narodw Zjednoczonych
Sprawa terroryzmu midzynarodowego stana na forum Organizacji Narodw

Zjednoczonych stosunkowo pno, bo dopiero na pocztku lat 70. Istotnym
impulsem do podjcia tego tematu stay si pojawiajce si coraz czciej upro-
wadzenia samolotw przez organizacje palestyskie izamach terrorystyczny
podczas Igrzysk Olimpijskich wMonachium.
Pocztkowo na forum ONZ ywiono nadziej na osignicie konsensusu iopra-

cowanie projektu oglnej konwencji ozwalczaniu terroryzmu na wzr Konwencji
Ligi Narodw ozapobieganiu ikaraniu terroryzmu z1937 r.1. Wtym celu Zgro-
madzenie Oglne ONZ powoao na XXVI sesji Komitet Ad Hoc do spraw terro-
ryzmu midzynarodowego. Komitet obradowa przez kilka lat, aplonem jego dzia-
alnoci stay si trzy raporty dotyczce omawianego zjawiska2. Prace Komitetu nie
zostay uwieczone sukcesem, pozwoliy jednak na stosunkowo precyzyjne okrele-
nie kwestii utrudniajcych przyjcie legalnej definicji terroryzmu. Analizujc Raporty
Komitetu, mona doj do wniosku, i trudnoci te miay zdecydowanie polityczny
1
Tekst Konwencji ozapobieganiu izwalczaniu terroryzmu zob.: UN Doc. A/C.6?418/1972, Annex 1,
s. 1. Konwencja ta zostaa podpisana przez 24 pastwa, ratyfikowana przez jedno inigdy nie wesza wycie.
2
Raporty Komitetu Ad Hoc zostay opublikowane w: General Assembly Official Records 28th sess.,
Supl. No 28, Doc. A/9028/1973; 32nd sess., Supl. No 37, Doc. A/32/37 oraz 34th sess., Supl. No 37, Doc. A/34/37.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.1. Dorobek prawny Organizacji Narodw Zjednoczonych 51
charakter, za gwn przeszkod bya sprawa oceny dziaa militarnych iparamili-

tarnych stosowanych przez rnego rodzaju ugrupowania narodowowyzwolecze,
ktrych cz uciekaa si do dziaa okrelanych jako terrorystyczne. Naley rw-
nie pamita, i na prace Komitetu wznacznej mierze rzutowaa trwajca wwczas
konfrontacja pomidzy Wschodem iZachodem ibipolarny podzia wiata. Trudno
jest odmwi susznoci stwierdzeniu M. Cheriffa Bassiouniego, ktry podkrela, i
to, co dla jednych jest terroryzmem, dla innych jest bohaterstwem 3.
Na niemal trzy dekady odstpiono wrozwoju prawa midzynarodowego tworzo-

nego pod auspicjami ONZ od prb budowania definicji terroryzmu ocharak-
terze oglnym, koncentrujc si na typizacji poszczeglnych czynw, popenia-
nych przez terrorystw. Powstae wwczas konwencje zostay pniej okrelone
mianem sektorowych, jako i kada znich zajmowaa si jedynie jednym zsekto-
rw wspczesnego terroryzmu, posugujc si kryterium modus operandi.
Powstae wtym okresie unormowania prawne typizoway poszczeglne prze-

stpstwa wsposb zobiektywizowany; przyjte wwczas konwencje nie zajmuj si
wogle stron podmiotow czynu, pozostajc jedynie przy stwierdzeniu, e przestp-
stwa te musz by popenione zwiny umylnej. Oznacza to, e dla bytu przestpstwa
nieistotne stay si motywy, pobudki ifaktyczne cele, jakimi kierowa si sprawca,
konwencje stawiay niejako akty terrorystyczne iczyny popenione zinnych pobudek
na jednej paszczynie prawnej. Pozwolio to na uniknicie sporw odefinicj terro-
ryzmu iskoncentrowanie uwagi prawa midzynarodowego na konkretnych czynach
stwarzajcych zagroenie dla spoecznoci midzynarodowej. Pojcie terroryzmu
midzynarodowego stao si wtym okresie bardziej kategori polityczn ni prawn
zuwagi na brak legalnej definicji tego zjawiska.
2.1.1. Konwencje Tokijska, Haska, Montrealska (terroryzm lotniczy)
Przyjty na pocztku lat 70. model tworzenia norm majcych na celu zwalczanie
terroryzmu bez definiowania tego zjawiska pozwoli na wykorzystanie istniejcych
wtym zakresie rozwiza. Mowa tu przede wszystkim oKonwencji oprzestp-
stwach iniektrych innych czynach popenionych na pokadzie statku powietrz-
nego, ktra zostaa wypracowana wramach ICAO ipodpisana wTokio 14 wrzenia
1963 r. (dalej cytowana jako Konwencja Tokijska)4. Prawdopodobnie fakt ten, jak te
nasilenie zamachw terrorystycznych wymierzonych wbezpieczestwo lotnictwa
3
M.C. Bassiouni, International Terrorism and Political Crimes, Springfield 1975, s. 485.
4
Tekst polski: Dz. U. 1971, nr 15, poz. 147, zacznik.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
52 Prawnomidzynarodowe regulacje dotyczce zwalczania terroryzmu
cywilnego spowodoway, i Midzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego

zintensyfikowaa prace nad stosownymi unormowaniami, wypracowujc kolejne
umowy midzynarodowe wtym zakresie:
1 Konwencj ozwalczaniu bezprawnego zawadnicia statkami powietrznymi,

podpisan wHadze 16 grudnia 1970 r. (dalej cytowana jako Konwencja Haska)5
oraz
2 Konwencj ozwalczaniu bezprawnych czynw skierowanych przeciwko
bezpieczestwu lotnictwa cywilnego, podpisan 23 wrzenia wMontrealu
(dalej cytowana jako Konwencja Montrealska)6.
Przyjcie wymienionych konwencji nie zakoczyo wysikw ICAO zmierzajcych

do stworzenia prawnomidzynarodowych mechanizmw zwalczania tzw. terrory-
zmu lotniczego, oczym wiadczy Protok do Konwencji Montrealskiej wsprawie
zwalczania bezprawnych aktw przemocy wportach lotniczych z1988 r. 7.
Konwencja Tokijska ma zastosowanie do przestpstw przewidzianych wprawie
karnym, do czynw, ktre niezalenie od tego, czy s przestpstwami, mog naraa
lub naraaj na niebezpieczestwo statek powietrzny, osoby albo mienie znajdujce
si na pokadzie oraz do czynw naruszajcych porzdek idyscyplin na pokadzie
(art. 1 ust. 1). Za czyny takie Konwencja uznaje wszczeglnoci bezprawne zakcenie
przemoc lub grob uycia przemocy eksploatacji statku powietrznego znajdujcego
si wlocie, zawadnicie takim statkiem lub objcie nad nim kontroli (art. 11 ust. 1).
Za rozwinicie postanowie Konwencji Tokijskiej naley uzna przepisy Konwencji
Haskiej. Konwencja ta bowiem nie tylko uznaje za przestpstwo bezprawne zawadni-
cie statkiem powietrznym, lecz take precyzyjnie okrela znamiona tego przestpstwa,
stanowic, i kada osoba, ktra na pokadzie statku powietrznego bdcego wlocie:
1 bezprawnie, przemoc lub grob uycia przemocy lub wkadej innej formie
zastraszenia dokonuje zawadnicia statkiem powietrznym lub przejcia
kontroli nad nim albo te usiuje popeni taki czyn, lub
2 wspdziaa zosob, ktra popenia lub usiuje popeni taki czyn,
popenia przestpstwo .
Definicja czynu bezprawnego zawadnicia statkiem powietrznym przyjta wKon-

wencji Haskiej nie jest jedyn wpozytywnym prawie midzynarodowym. Tak np.

5

6
7
Na temat pojcia terroryzmu lotniczego zob. Z. Galicki, Terroryzm lotniczy wwietle prawa midzyna-
rodowego, Warszawa 1981, passim. Polska podpisaa Protok 24 lutego 1988 r.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
zawarte 15 lutego 1973 r. porozumienie amerykasko-kubaskie uznaje za przestp-

stwo dokonanie zawadnicia, przemieszczenia, zawaszczenia lub zmiany normal-
nego kursu lub czynnoci statku powietrznego 8 .
Zprzywoanych trzech konwencji zawartych wramach ICAO najszerszy zakres
przedmiotowy obejmuje Konwencja Montrealska. Art. 1 stanowi, e:
1 Popenia przestpstwo kada osoba, ktra bezprawnie iumylnie:

a dokonuje aktu przemocy wobec osoby znajdujcej si na pokadzie
statku powietrznego bdcego wlocie, jeeli czyn ten moe zagraa
bezpieczestwu tego statku powietrznego; lub
b niszczy statek powietrzny bdcy wsubie lub powoduje jego uszkodzenie,
ktre czyni go niezdolnym do lotu lub ktre moe stworzy zagroenie jego
bezpieczestwa wlocie; lub
c umieszcza lub powoduje umieszczenie wjakikolwiek sposb na statku
powietrznym bdcym wsubie urzdze lub substancji, ktre mog ten
statek zniszczy lub spowodowa jego uszkodzenie czynice go niezdolnym
do lotu lub stworzy zagroenie jego bezpieczestwa wlocie; albo
d niszczy lub uszkadza lotnicze urzdzenia nawigacyjne lub zakca
ich dziaanie, jeeli czyn taki moe zagrozi bezpieczestwu statku
powietrznego wlocie; lub
e przekazuje informacje, oktrych wie, e s faszywe, stwarzajc wten
sposb zagroenie dla bezpieczestwa statku powietrznego wlocie.
2 Popenia take przestpstwo kada osoba, ktra:
a usiuje popeni ktrekolwiek zprzestpstw wymienionych wustpie 1
niniejszego artykuu lub
b wspdziaa zosob, ktra popenia lub usiuje popeni takie przestpstwo.
Protok dodatkowy do Konwencji Montrealskiej wsprawie zwalczania bez-

prawnych aktw przemocy wportach lotniczych sucych midzynarodowemu lot-
nictwu cywilnemu z1988 r. rozszerza ten katalog odwa czyny, stanowic, i popenia
przestpstwo kada osoba, ktra bezprawnie iumylnie zwykorzystaniem jakiego-
kolwiek urzdzenia, substancji lub broni:
a dokonuje aktu przemocy wobec osoby na terenie portu lotniczego sucego

midzynarodowemu lotnictwu cywilnemu, powodujc lub mogc spowodowa
powane zranienie lub mier;
8
Tekst przywoanego porozumienia zob.: Zbir Dokumentw 1973, nr 2, poz. 17; por. te: T.R. Aleksan-
drowicz, Ekstradycja jako rodek wwalce zterroryzmem midzynarodowym, Problemy Praworzdnoci nr 3,
1987, s. 30 43.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
b niszczy lub powanie uszkadza mienie takiego portu lotniczego lub samolotu
niebdcego wsubie znajdujcego si na lotnisku lub zakca funkcjonowanie
portu lotniczego jeeli czyn okrelony wpunktach a) lub b) zagraa lub moe
zagrozi bezpieczestwu wporcie lotniczym9.
Omawiajc zagadnienia typizacji aktw bdcych przedmiotem wymienionych

powyej konwencji, nie mona nie zauway, i jednym ze znamion czynu zabronio-
nego jest pooenie (stan) statku powietrznego, ktry musi si znajdowa w locie lub
w subie. Kwestie te s rnie regulowane wkadej zomawianych konwencji.
Konwencja Tokijska stanowi, i statek powietrzny uwaany jest za bdcy wlo-
cie od chwili uycia siy napdowej wcelu wystartowania a do chwili zakoczenia
ldowania (art. 1 ust. 3). Dopiero przepisy dotyczce uprawnie dowdcy statku
powietrznego rozszerzaj to pojcie; art. 5 ust. 2 stanowi, e dla celw postanowie
rozdziau dotyczcego uprawnie dowdcy statek powietrzny jest uwaany za bdcy
wlocie od momentu, gdy zaadowanie zostao zakoczone iwszystkie drzwi zostay
zamknite a do chwili, gdy jedne ztych drzwi zostay otwarte wcelu wyadowania.
Ponadto Konwencja Tokijska uznaje, i wrazie przymusowego ldowania postano-
wienia tego rozdziau (tj. dotyczcego uprawnie dowdcy statku powietrznego)
bd miay nadal zastosowanie do wszelkich przestpstw iczynw na pokadzie a
do chwili przejcia przez waciwe wadze pastwa odpowiedzialnoci za statek po-
wietrzny oraz osoby imienie znajdujce si na pokadzie (art. 5 in fine).
Konwencja Haska przyjmuje wart. 5 ust. 2, i dla celw Konwencji samolot uznaje
si za bdcy wlocie od momentu, gdy zaadowanie zakoczono iwszystkie drzwi
zewntrzne zostay zamknite a do chwili, gdy jedne ztych drzwi zostay otwarte
wcelu wyadowania. Jednake okrelenie to odnosi si do caej Konwencji, anie
jak wprzypadku Konwencji Tokijskiej jedynie do przepisw rozdziau okrelaj-
cego uprawnienia dowdcy statku powietrznego. Analogicznie, do caej Konwencji
Haskiej odnosi si tre przepisu art. 3 ust. 1, ktry stanowi, e wrazie przymuso-
wego ldowania przyjmuje si, e lot trwa nadal a do chwili przejcia przez wa-
ciwe wadze odpowiedzialnoci za statek powietrzny oraz osoby imienie znajdujce
si na pokadzie .
Konwencja Montrealska posuguje si kryterium miejsca popenienia przestp-
stwa na pokadzie statku powietrznego bdcego wlocie jedynie wstosunku do
czynu okrelonego wart. 1 ust. 1 pkt. a), tj. aktu przemocy wobec osoby; definicja
statku powietrznego bdcego wlocie jest analogiczna, jak wKonwencji Haskiej
(art. 2 pkt a). Wprzypadku pozostaych czynw bdcych przedmiotem Konwencji
9
Protok zosta podpisany przez Polsk jeszcze w1988 r., proces ratyfikacyjny wtoku. Tekst Proto-
kou: International Instruments related to the Prevention and Suppressions of International Terrorism, United
Nations, New York 2001.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
brak jest takiego ograniczenia. Rwnoczenie Konwencja wprowadza pojcie statku

powietrznego bdcego w subie jako znamienia takich czynw, jak zniszczenie lub
uszkodzenie samolotu albo umieszczenie wnim wywoujcych takie skutki urzdze
czy substancji. Zgodnie zart. 2 b) statek powietrzny znajduje si wsubie od chwili
rozpoczcia przez personel naziemny lub zaog przygotowa do okrelonego lotu a
do upywu 24 godzin po kadym ldowaniu; wadnym przypadku nie moe by to
okres krtszy od tego, wktrym uznaje si statek powietrzny za bdcy wlocie.
Zzakresu dziaania wszystkich trzech przywoanych konwencji zostay wyczo-
ne statki powietrzne uywane wsubie wojskowej, celnej ipolicyjnej (art. 1 ust. 4
Konwencji Tokijskiej, art. 3 ust. 2 Konwencji Haskiej iart. 4 ust. 1 Konwencji Mont-
realskiej).
2.1.2. Konwencje Nowojorskie (ozwalczaniu aktw terrorystycznych

przeciwko dyplomatom iporwaniom zakadnikw)
Innej kategorii aktw terrorystycznych dotyczy przyjta w1973 r. wNowym Jorku

przez Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjednoczonych Konwencja
wsprawie zapobiegania ikarania przestpstw przeciwko osobom korzystajcym
zochrony midzynarodowej, wtym przeciwko dyplomatom (dalej: Konwencja
Nowojorska 1973)10, ktra zobowizuje pastwa-strony do uznania za przestpstwa
umylne nastpujcych czynw (art. 2 ust. 1):
a zabjstwa, uprowadzenia lub innej napaci na osob lub wolno osoby

korzystajcej zochrony midzynarodowej;
b gwatownej napaci na siedzib, prywatne mieszkanie lub rodki transportu
osoby korzystajcej zochrony midzynarodowej, mogcej zagraa osobie lub
jej wolnoci;
c groby popenienia takiej napaci;
d czynu stanowicego wspuczestnictwo wpopenieniu takiej napaci.
Za osob korzystajc zochrony midzynarodowej Konwencja uznaje:
a gowy pastw, wczajc wto kadego czonka ciaa kolegialnego speniajcego

wedug konstytucji danego pastwa funkcj gowy pastwa, szefa rzdu oraz
ministra spraw zagranicznych wwczas, gdy ktra ztych osb, jak rwnie
towarzyszcy jej czonkowie rodziny, znajduj si na terytorium pastwa-strony;
10
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
b kadego przedstawiciela lub funkcjonariusza pastwowego oraz kadego

funkcjonariusza, osobisto oficjaln lub innego przedstawiciela organizacji
midzynarodowej ocharakterze midzyrzdowym, ktry wczasie imiejscu,
wktrym przeciwko niemu, jego oficjalnej siedzibie, jego prywatnemu
mieszkaniu lub jego rodkom transportu zostao popenione przestpstwo, by
uprawniony zgodnie zprawem midzynarodowym do szczeglnej ochrony
przed jakkolwiek napaci na jego osob, wolno lub godno, atake
czonkw jego rodziny pozostajcych znim we wsplnocie domowej (art. 1).
W1979 r. Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjednoczonych przyj-

o tekst Midzynarodowej Konwencji owalce zprzestpstwem wzicia zakadni-
kw (dalej: Konwencja Nowojorska 1979)11. Art. 1 stanowi, e popenia przestpstwo
kady, kto pochwyci lub zatrzyma inn osob izagrozi mierci lub spowodowaniem
cikich obrae ciaa lub zatrzymuje t osob wcelu wymuszenia na osobie trze-
ciej, organizacji prawa krajowego, pastwie lub organizacji midzynarodowej dzia-
ania lub zaniechania jako wyrany lub domniemany warunek zwolnienia zakad-
nikw; karane jest take usiowanie iwspuczestnictwo. Sygnalizowane powyej
daleko idce rozbienoci polityczne spowodoway bardzo powane ograniczenie za-
kresu przedmiotowego Konwencji, jako e zgodnie zart. 12 jej przepisy nie maj za-
stosowania wprzypadku, gdy akt porwania zakadnika nastpi wczasie konfliktw
zbrojnych okrelonych przez Konwencj Genewsk oochronie ofiar wojny z1949 r.
iProtokoy Dodatkowe z1977 r. w ktrych to konfliktach narody walcz przeciw-
ko kolonialnej dominacji iobcej okupacji oraz przeciwko rasistowskim reimom dla
odzyskania swoich praw do samostanowienia okrelonych wKarcie Narodw Zjed-
noczonych iDeklaracji Zasad Prawa Midzynarodowego, dotyczcych przyjaznych
stosunkw iwspdziaania pastwa zgodnie zKart Narodw Zjednoczonych. Po-
nadto, art. 13 stanowi, i Konwencja nie ma zastosowania, gdy przestpstwo doko-
nane jest na terytorium jednego pastwa, zakadnik iporywacz s narodowoci tego
pastwa igdy porywacz zosta zatrzymany na jego terytorium.
2.1.3. Konwencje oochronie materiaw jdrowych iznakowaniu

plastikowych materiaw wybuchowych
Trzeciego marca 1980 r. rwnoczenie wNowym Jorku iwWiedniu otwarto do podpisu

Konwencj oochronie fizycznej materiaw jdrowych wraz zzacznikami IiII12.
Konwencja nakada na pastwa-strony wiele obowizkw dotyczcych zapewnienia
11
12
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
bezpieczestwa podczas transportu iprzechowywania materiaw nuklearnych. Wart. 7

Konwencja zobowizuje pastwa-strony do uznania za przestpstwa prawa krajowego
nastpujcych czynw:
a nielegalne podejmowanie dziaa polegajcych na pozyskiwaniu, posiadaniu,

wykorzystywaniu, przekazywaniu, przetwarzaniu, dysponowaniu lub
rozproszeniu materiaw jdrowych, co powoduje lub moe spowodowa mier
lub cikie uszkodzenie ciaa jakiejkolwiek osoby albo znaczne szkody materialne;
b kradzie lub rabunek materiaw jdrowych;
c przywaszczenie lub uzyskanie wdrodze oszustwa materiaw jdrowych;
d danie wydania materiaw jdrowych pod grob uycia siy lub przy uyciu
siy albo jakiejkolwiek innej formy zastraszenia;
e groenie:
uyciem materiaw jdrowych dla spowodowania mierci lub powanych
obrae jakiejkolwiek osoby albo znacznej szkody materialnej lub
popenieniem przestpstwa wymienionego wyej wpunkcie b) dla zmuszenia
osb fizycznych lub prawnych, organizacji midzynarodowej lub pastwa do
podjcia albo powstrzymania si od podjcia jakiegokolwiek dziaania,
f usiowanie popenienia jakiegokolwiek przestpstwa wymienionego wyej
wpunktach a), b) lub c) oraz
g akt, ktry stanowi wspuczestnictwo wjakimkolwiek zprzestpstw
wymienionych wpunktach od a) do f).
Podobny charakter ma Konwencja oznakowaniu plastikowych materiaw wy-

buchowych podpisana wMontrealu 1 marca 1991 r., ktra powoujc si wpre-
ambule na konsekwencje aktw terrorystycznych dla bezpieczestwa midzynaro-
dowego nakada na pastwa-strony obowizek wprowadzenia cisej kontroli nad
obrotem plastikowymi materiaami wybuchowymi iznakowania ich wtaki sposb,
aby wprzypadku ich bezprawnego uycia moliwe byo ustalenie rda pochodze-
nia materiau wybuchowego.
2.1.4. Konwencja wsprawie bezpieczestwa eglugi morskiej

iProtok obezpieczestwie platform na szelfie kontynentalnym
Dziesitego marca 1988 r. wRzymie zostaa podpisana Konwencja wsprawie przeciw-

dziaania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczestwu eglugi morskiej13 oraz

13
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
przyjty Protok ozwalczaniu bezprawnych czynw skierowanych przeciwko bez-

pieczestwu staych platform umieszczonych na szelfie kontynentalnym14. Przyj-
cie tych aktw prawnych byo spowodowane zarwno pojawieniem si znanego ju zja-
wiska piractwa morskiego, jak te prbami traktowania statkw morskich jako celw
atakw terrorystycznych15.
Konwencja dotyczy wycznie statkw cywilnych; spod zakresu jej dziaania wy-
czone s okrty wojenne oraz statki pastwowe lub wykorzystywane przez pa-
stwo wsubie policyjnej, celnej lub pomocniczej marynarki wojennej (art. 2). Wart.
3 Konwencja typizuje czyny bdce jej przedmiotem, stwierdzajc (wust. 1 ), e po-
penia przestpstwo kada osoba, ktra bezprawnie iumylnie:
a uprowadza lub przejmuje kontrol nad statkiem za pomoc siy lub groby
uycia siy lub wjakiejkolwiek innej formie zastraszenia;
b dokonuje aktu przemocy wobec osoby znajdujcej si na pokadzie statku, jeli
akt ten moe zagrozi bezpieczestwu nawigacji tego statku;
c niszczy statek lub powoduje uszkodzenie statku lub jego adunku, jeli moe to
zagrozi bezpieczestwu nawigacji tego statku;
d umieszcza lub powoduje umieszczenie na statku wjakikolwiek sposb
urzdzenia lub substancji mogcej zniszczy statek lub spowodowa
uszkodzenie statku lub jego adunku, jeli zagraa to lub moe zagrozi
bezpieczestwu nawigacji tego statku;
e niszczy lub powanie uszkadza urzdzenie suce do nawigacji morskiej lub
powanie wpywa na ich funkcjonowanie, jeli takie dziaanie moe zagrozi
bezpieczestwu nawigacji statku;
f przekazuje informacje, oktrych wie, e s faszywe, aktre zagraaj
bezpieczestwu nawigacji statku;
g rani lub zabija osoby wzwizku zpopenieniem przestpstw okrelonych
wpunktach a) f).
Ponadto ust. 2. przywoanego artykuu jako popenienie przestpstwa traktuje usi-

owanie, pomocnictwo, wspsprawstwo oraz dopuszczenie si groby niezalenie
od tego, czy jest ona karalna pod rzdami prawa krajowego popenienia jednego
zprzestpstw okrelonych wust. 1 wcelu zmuszenia osoby fizycznej lub prawnej do

14
Zob. na ten temat: B.M. Boczek, Piracy and Maritime Terrorism: The Need for aProgressive Development
15
of International Law, Pacem in Maribus XVII, Moscow 2630 June 1989. W1985 r. Front Wyzwolenia Palestyny
Abu Abbasa uprowadzi woski statek pasaerski Achille Lauro, traktujc pasaerw jako zakadnikw, porywa-
cze zadali uwolnienia 50 Palestyczykw uwizionych wIzraelu. Podczas porwania zgin amerykaski turysta
(na wzku inwalidzkim), Leon Klinghoffer. Zob.: B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999, s. 138.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
okrelonego dziaania lub zaniechania, jeli groba taka moe narazi bezpiecze-
stwo nawigacji statku.
Zakres przedmiotowy Konwencji zosta rozszerzony oprzyjty oddzielnie Proto-
k ozwalczaniu bezprawnych czynw skierowanych przeciwko bezpieczestwu
platform umieszczonych na szelfie kontynentalnym. Pastwa-strony zobowizay
si do ustanowienia swojej jurysdykcji wobec sprawcw czynw okrelonych wart. 2
ust. 1 Protokou, awic:
a zawaszcza lub przejmuje kontrol nad sta platform za pomoc siy lub
groby uycia siy lub wjakiejkolwiek innej formie zastraszenia;
b dokonuje aktu przemocy wobec osoby znajdujcej si na staej platformie, jeli
akt ten moe zagrozi bezpieczestwu tej platformy;
c niszczy sta platform lub powoduje jej uszkodzenie, jeli moe to zagrozi
bezpieczestwu tej platformy;
d umieszcza lub powoduje umieszczenie na staej platformie wjakikolwiek
sposb urzdzenia lub substancji mogcej zniszczy platform lub zagraa
bezpieczestwu tej platformy;
e rani lub zabija osoby wzwizku zpopenieniem przestpstw okrelonych
wpunktach a) d).
Podobnie jak czyni to Konwencja, rwnie Protok wart. 2 ust. 2 jako popenie-
nie przestpstwa traktuje usiowanie, pomocnictwo, wspsprawstwo oraz dopusz-
czenie si groby niezalenie od tego, czy jest ona karalna pod rzdami prawa kra-
jowego popenienia jednego zprzestpstw okrelonych wust. 1 pkt. b) ic) wcelu
zmuszenia osoby fizycznej lub prawnej do okrelonego dziaania lub zaniechania, jeli
groba taka moe narazi bezpieczestwo staej platformy.
2.1.5. Konwencja ozwalczaniu terrorystycznych atakw bombowych
Pitnastego grudnia 1997 r. Zgromadzenie Oglne ONZ przyjo Midzynarodow

Konwencj wsprawie zwalczania terrorystycznych atakw bombowych16. Zgod-
nie zart. 2 ust. 1 przestpstwo popenia kada osoba, ktra niezgodnie zprawem lub
celowo dostarcza, umieszcza, wystrzela lub detonuje materia wybuchowy lub inne
urzdzenie miercionone w, do rodka lub przeciwko miejscu uytku publicznego,
obiektowi pastwowemu lub rzdowemu, systemowi transportu publicznego lub
obiektowi infrastruktury:
16
Polska podpisaa t Konwencj 14 czerwca 1999 r.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
a zzamiarem spowodowania mierci lub powanych obrae cielesnych; lub

b zzamiarem spowodowania rozlegych zniszcze takiego miejsca, obiektu lub
systemu, jeli wynikiem takiego zniszczenia jest lub moe by znaczna strata
ekonomiczna.
Ust. 2 stanowi, e karane jest rwnie usiowanie popenienia takiego przestp-

stwa. Zkolei ust. 3 penalizuje wspsprawstwo, organizowanie lub kierowanie innymi
wcelu popenienia przestpstwa okrelonego wust. 1 lub przyczynienie si wkady
inny sposb do popenienia takiego przestpstwa przez grup osb dziaajcych we
wsplnym celu, takie przyczynienie si bdzie umylne ibdzie miao na celu wspo-
maganie oglnej dziaalnoci przestpczej lub celu grupy lub zostanie dokonane, zna-
jc zamiar grupy popenienia przestpstwa lub przestpstw, oktrych mowa.
Za istotny naley uzna art. 1 przywoanej Konwencji, zawierajcy tzw. sowniczek.
Okrelenie obiekty pastwowe lub rzdowe obejmuje kady stay lub tymczasowy
obiekt lub rodek transportu, uywany lub zajmowany przez przedstawicieli pastwa,
czonkw rzdu, organu ustawodawczego lub sdowniczego lub przez urzdnikw
lub pracownikw pastwa lub kadej innej wadzy publicznej lub jednostki lub przez
pracownikw lub urzdnikw organizacji midzyrzdowej wzwizku zich urzdo-
wymi obowizkami (ust. 1). Obiekt infrastruktury to kady obiekt bdcy was-
noci publiczn lub prywatn, wiadczcy lub dystrybuujcy usugi na rzecz ogu,
takie jak dostawy wody, kanalizacja, energia, paliwo lub komunikacja (ust. 2). Mate-
ria wybuchowy lub inne miercionone urzdzenie oznacza:
a materia wybuchowy lub bro zapalajca lub urzdzenie, ktre jest

przeznaczone lub ma zdolno powodowania mierci, powanych obrae
cielesnych lub istotnych zniszcze materialnych (ust. 3 pkt. a); lub
b bro lub urzdzenie przeznaczone lub majce zdolno powodowania
mierci, powanych obrae cielesnych lub istotnych zniszcze materialnych
poprzez wyrzucanie, rozprzestrzenianie lub uderzenie toksycznymi rodkami
chemicznymi, rodkami biologicznymi lub toksynami lub podobnymi
substancjami lub materiaem radioaktywnym (ust. 3 pkt. b).
Przez okrelenie siy wojskowe Pastwa Konwencja rozumie siy zbrojne pastwa
zorganizowane, szkolone iwyposaone zgodnie zjego prawem wewntrznym wcelu
obrony lub bezpieczestwa kraju oraz osoby dziaajce na rzecz tych si zbrojnych,
bdce pod ich formalnym przywdztwem, kontrol iodpowiedzialnoci (ust. 4).
Miejsce uytku publicznego oznacza te czci budynkw, gruntu, drg wod-
nych lub innych miejsc dostpnych lub otwartych dla ogu, cigle, okresowo lub
okazyjnie iobejmuje kade miejsce handlowe, gospodarcze, kulturalne, historyczne,
edukacyjne, religijne, rzdowe, rozrywkowe, rekreacyjne lub podobne miejsce, wten
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
sposb dostpne lub otwarte dla ogu (ust. 5). Natomiast system transportu pub-
licznego oznacza wszystkie urzdzenia, rodki transportu irodki, bdce wasno-
ci publiczn lub prywatn, uywane przy lub na rzecz usug dostpnych publicznie
do przewozu osb lub towarw.
2.1.6. Konwencja ozwalczaniu finansowania terroryzmu
Dziewitego grudnia 1999 r. Zgromadzenie Oglne ONZ przyjo Midzynarodo-

w Konwencj ozwalczaniu finansowania terroryzmu17. Konwencja ta stworzya
nowy instrument prawnomidzynarodowy mogcy wpyn na zmniejszenie
zaplecza ekonomicznego dziaa terrorystycznych.
WPreambule Konwencja powouje si na rezolucj Zgromadzenia Oglnego 51/210

z17 grudnia 1996 r. pkt. 3 ppkt. (f), wktrej Zgromadzenie wezwao wszystkie pastwa
do podjcia dziaa celem zapobiegania iprzeciwdziaania, poprzez stosowne rodki
krajowe, finansowaniu terrorystw iorganizacji terrorystycznych, niezalenie od tego
czy takie finansowanie jest bezporednie czy porednie, przez organizacje majce take
czy te utrzymujce, e tak jest cele charytatywne, spoeczne lub kulturalne, albo
prowadzce rwnie nielegaln dziaalno, tak jak nielegalny handel broni, handel
narkotykami iwymuszenia, wtym eksploatacja ludzi celem finansowania dziaa
terrorystycznych, wszczeglnoci za do rozwaenia, jeli jest to stosowne, przyjcia
rodkw prawnych inadzorczych majcych zapobiega iprzeciwdziaa przepywom
funduszy, co do ktrych podejrzewa si, e s przeznaczone na cele dziaalnoci terro-
rystycznej, co nie moe jednak waden sposb tamowa wolnoci legalnego przepywu
kapitau, atake do rozwaenia zintensyfikowania wymiany informacji omidzynaro-
dowych przepywach takich funduszy (Preambua Konwencji, akapit 6).
Konwencja mwic wPreambule ozjawisku terroryzmu ijego finansowaniu, wy-
korzystaa dotychczasowy dorobek organizacji iobowizujce ju rda prawa mi-
dzynarodowego, podkrelajc tym samym zasadno przyjtej wlatach 70. metody
krok po kroku, polegajcej na unikaniu formuowania definicji zjawiska itypizowaniu
wodrbnych konwencjach poszczeglnych czynw bdcych jego przejawami.
Art. 2 ust. 1 Konwencji stanowi, e popenia przestpstwo osoba, ktra dowolnymi
rodkami, bezporednio lub porednio, bezprawnie iumylnie, udostpnia lub gro-
madzi fundusze zzamiarem, by zostay one wykorzystane, albo majc wiadomo,
e zostan one wykorzystane, wcaoci lub czci, do dokonania:
17
Wdniu 4 padziernika 2001 r. Stay Przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej przy Narodach Zjedno-
czonych wNowym Jorku podpisa t Konwencj wimieniu Rzeczypospolitej Polskiej; proces ratyfikacji znaj-
duje si wtoku. Do dnia 15 lipca 2002 r. Konwencj zwizay si 42 pastwa, 132 j podpisay.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
a czynu stanowicego przestpstwo, wzakresie izgodnie zdefinicj zawart w:

Konwencji Haskiej;
Konwencji Montrealskiej;
Konwencji Nowojorskiej 1973 r.;
Konwencji Nowojorskiej 1979 r.;
Konwencji oochronie fizycznej materiaw jdrowych;
Protokole wsprawie zwalczania bezprawnych aktw przemocy wportach
lotniczych sucych midzynarodowemu lotnictwu cywilnemu;
Konwencji wsprawie przeciwdziaania bezprawnym czynom przeciwko
bezpieczestwu eglugi morskiej;
Protokole ozwalczaniu bezprawnych czynw skierowanych
przeciwko bezpieczestwu staych platform umieszczonych na szelfie
kontynentalnym;
Midzynarodowej Konwencji wsprawie zwalczania terrorystycznych
zamachw bombowych.
b dowolnego innego czynu majcego spowodowa mier lub ciki
uszczerbek na zdrowiu osoby cywilnej albo dowolnej innej osoby
nieuczestniczcej aktywnie wdziaaniach wojennych wsytuacji konfliktu
zbrojnego, jeli celem takiego czynu, wynikajcym zsamego jego
charakteru lub zkontekstu, jest zastraszenie ludnoci, albo skonienie
rzdu lub organizacji midzynarodowej do dokonania lub do niedokonania
dowolnej czynnoci. Przyjmujc tre przepisw art. 2 ust. 1 pkt. a) ib) po
raz pierwszy wpozytywnym prawie midzynarodowym zdefiniowano
pojcie aktu terrorystycznego.
Wdalszych przepisach art. 2 Konwencja stanowi, i dla bytu przestpstwa nie

jest konieczne faktyczne wykorzystanie funduszy do dokonania czynw okrelo-
nych wpkt a) ib) (ust. 3), jako przestpstwo karane jest take usiowanie (ust. 4).
Przestpstwo popenia take wspsprawca (ust. 5 pkt. a), osoba, ktra organizuje
lub poleca innym osobom dokonanie przestpstwa bdcego przedmiotem Kon-
wencji (ust. 5 pkt. b), atake osoba, ktra przyczynia si do popenienia jednego lub
wikszej liczby przestpstw okrelonych wust. 1 lub 4 art. 2 Konwencji przez grup
osb dziaajcych we wsplnym celu. Takie przyczynienie si musi by umylne (ust.
5 pkt. c) oraz albo:
a mie na celu wspomaganie dziaalnoci przestpnej lub przestpczego celu

grupy, jeli taka dziaalno lub cel wie si zpopenieniem przestpstwa
okrelonego wust. 1 (ust. 5 pkt. c) ppkt. (i) ) albo
b zosta dokonane ze wiadomoci, e grupa zamierza popeni przestpstwo
okrelone wust. 1 (ust. 5 pkt. c) ppkt. (ii) ).
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Art. 1 Konwencji zawiera sowniczek wyjaniajcy pojcia funduszy, obiektu

pastwowego lub rzdowego oraz przychodw. Termin fundusze oznacza wszel-
kiego rodzaju aktywa, materialne iniematerialne, bdce ruchomociami lub nieru-
chomociami, uzyskane wdowolny sposb, oraz prawne dokumenty wdowolnej for-
mie, wtym elektronicznej icyfrowej, potwierdzajce tytu prawny lub udzia wtakich
aktywach, wtym, midzy innymi, kredyty bankowe, czeki podrne, czeki bankowe,
przekazy pienine, akcje, papiery wartociowe, obligacje, weksle, akredytywy (art.
1 ust. 1). Natomiast termin przychody oznacza dowolne fundusze pochodzce lub
uzyskane, bezporednio lub porednio, przez popenienie przestpstwa okrelonego
w art. 2 Konwencji (art. 1 ust. 3). Zkolei termin obiekt pastwowy lub rzdowy
wrozumieniu Konwencji oznacza kady stay lub tymczasowy obiekt lub pojazd,
uywany lub zajmowany przez przedstawicieli pastwa, czonkw rzdu, wadzy usta-
wodawczej lub sdowniczej, albo przez funkcjonariuszy lub pracownikw pastwa,
albo dowolnego innego organu lub podmiotu publicznego, albo przez pracownikw
lub osoby funkcyjne organizacji midzyrzdowej, wzwizku zich oficjalnymi obo-
wizkami (art. 1 ust. 2).
Tendencja do przyjmowania konwencji sektorowych dotyczcych zwalczania

terroryzmu midzynarodowego utrwalia si wdziaalnoci ONZ na tyle, i
w1996 r. Zgromadzenie Oglne postanowio powoa do ycia Komitet Ad Hoc,
ktrego zadaniem byoby m.in. przygotowanie projektu konwencji ozwalczaniu
aktw terroryzmu nuklearnego18.
Prace nad projektem napotkay jednak na istotne przeszkody, poniewa jak

dotd bro nuklearna stanowia istot polityki odstraszania nuklearnego, co prze-
nosio ciar rozwaa na paszczyzn zachowa pastw, anie tylko osb fizycznych,
grup takich osb czy organizacji. Zmieniao to wic wzasadniczy sposb optyk
walki zterroryzmem, mogc j wiza ztakimi elementami, jak kontrola zbroje,
nierozprzestrzenianie broni masowego raenia, ograniczenie arsenaw jdrowych
czy wreszcie powrt do podnoszonej jeszcze wlatach 70. koncepcji terroryzmu pa-
stwowego19. Przeszkody te zdoano jednak na drodze wieloletnich debat usun.
UN Doc. A/Res/ 51/210, 17 December 1996.

18
Zob. na ten temat: Measures to Eliminate International Terrorism. Report of the Working Group. UN
19
Doc. A/C.6/55/L.2 19 October 2000 oraz Ad Hoc Committee established by General Assembly resolution 51/210
of 17 December 1996. Sixth session. Draft Report. Annex VI: Report of the Coordinator on the Results of the
Informal Consultation. UN Doc. A/AC.252/2002/CRP.1/Add.1, 31 January 2002.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.1.7. Konwencja ozwalczaniu terroryzmu nuklearnego
Trzynastego kwietnia 2005 r. Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjedno-

czonych przyjo Midzynarodow Konwencj ozwalczaniu terroryzmu nuklear-
nego20.
Konwencja nie wychodzi poza wypracowany wminionych latach schemat kon-
wencji sektorowych. Jej przedmiotem s czyny okrelone wart. 2, ktry stanowi
wust. 1, i wrozumieniu Konwencji przestpstwo popenia kada osoba, ktra bez-
prawnie iumylnie:
1 posiada materiay radioaktywne lub wytwarza urzdzenie wcelu zadania

mierci, powanych obrae ciaa lub wyrzdzenia istotnej szkody wmieniu
lub rodowisku naturalnym;
2 uywa wjakikolwiek sposb materiaw radioaktywnych lub urzdze,
lub te uszkadza obiekty nuklearne wsposb, ktry powoduje uwolnienie
lub ryzyko uwolnienia materiaw radioaktywnych wcelu zadania mierci,
powanych obrae ciaa lub wyrzdzenia istotnej szkody wmieniu
lub rodowisku naturalnym, lub te wcelu zmuszenia osoby fizycznej,
prawnej, organizacji midzynarodowej lub pastwa do podjcia okrelonego
dziaania lub powstrzymania si od niego.
Przestpstwo popenia take osoba, ktra grozi popenieniem takich czynw,

pod warunkiem wskazujcym na wiarygodno groby (ust. 2), bezprawnie iumyl-
nie da dostpu do materiaw radioaktywnych, urzdze lub obiektw jdrowych,
stosujc groby, pod warunkiem wskazujcym na ich wiarygodno lub te uywajc
przemocy (ust. 2); zgodnie zust. 3 przestpstwem jest take usiowanie popenienia
czynw okrelonych wust. 1 i2. Zkolei ust. 4 uznaje za przestpstwo take wsp-
sprawstwo, organizowanie lub kierowanie innymi wcelu popenienia przestpstwa,
przyczynienie si wjakikolwiek inny sposb do popenienia przestpstwa przez grup
osb dziaajcych we wsplnym celu. Takie przyczynienie si musi by zamierzone
ialbo zmierza do przyszej przestpczej dziaalnoci grupy, albo czy si ze wia-
domoci intencji grupy popenienia czynw stypizowanych wust. 1 3.
Wart. 1 Konwencji, wtzw. sowniczku, znajduj si wyjanienia podstawowych
poj uytych womawianym akcie prawnym. Termin materia radioaktywny
oznacza materiay jdrowe iinne materiay radioaktywne zawierajce czsteczki
podlegajce spontanicznemu rozkadowi iwzwizku ztym emitujce promienio-
wanie mogce powodowa mier, uszkodzenie ciaa, istotne szkody wmieniu lub
20
UN Doc. A/RES/59/290, 15 April 2005.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
rodowisku naturalnym. Materia nuklearny oznacza pluton iwzbogacony uran

ookrelonym skadzie chemicznym. Obiekty jdrowe to reaktory jdrowe, cznie
zwykorzystywanymi wpojazdach (np. okrtach) oraz kady zakad przemysowy lub
rodek transportu wykorzystywany do produkcji, przechowywania, przetwarzania
lub transportu materiaw jdrowych. Urzdzenie oznacza jakiekolwiek urzdzenie
mogce suy do detonacji jdrowej oraz jakiekolwiek urzdzenie rozpraszajce lub
emitujce promieniowanie, ktre zuwagi na swoje waciwoci moe powodowa
mier, uszkodzenie ciaa, istotne szkody wmieniu lub rodowisku naturalnym.
Art. 5 nakazuje pastwom-stronom Konwencji stypizowanie przestpstw okre-
lonych powyej wswoich ustawodawstwach karnych zuwzgldnieniem zagroenia
karami adekwatnymi do ich spoecznej szkodliwoci. Zgodnie zart. 9 pastwa maj
obowizek ustanowienia swojej jurysdykcji wobec sprawcw takich czynw; art. 11
wprowadza zasad aut punire aut iudicare. Pastwa-strony s zobowizane take do
wymiany informacji na temat zagroe iprowadzonych postpowa (pomoc prawna
art. 7, 10, 14). Przepis art. 7 ust. 3 za okrela, e pastwa-strony nie s zobligowane
do przekazywania informacji chronionych prawem wewntrznym imogcych zagro-
zi bezpieczestwu danego pastwa lub fizycznej ochronie materiaw jdrowych.
Ponadto Konwencja zobowizuje pastwa-strony do przedsibrania wszelkich
rodkw zapobiegawczych izabezpiecze rekomendowanych przez Midzynarodow
Agencj Energii Atomowej (art. 8).
Istotne postanowienia zpunktu widzenia zakresu przedmiotowego Konwencji
ijej skutecznoci zawiera art. 4. Zgodnie zust. 1, adna znorm Konwencji nie naru-
sza innych praw, zobowiza iodpowiedzialnoci pastw iosb fizycznych wynika-
jcych zprawa midzynarodowego, awszczeglnoci zcelw izasad Karty Narodw
Zjednoczonych imidzynarodowego prawa humanitarnego. Konwencja nie obejmu-
je dziaalnoci si zbrojnych podczas konfliktw zbrojnych wrozumieniu midzy-
narodowego prawa humanitarnego idziaalnoci podejmowanej przez siy zbrojne
pastw wczasie wykonywania ich oficjalnych obowizkw, oile s one regulowane
przez inne normy prawa midzynarodowego (ust. 2). Jednake, zgodnie zprzepisem
ust. 3, nie oznacza to uwolnienia od winy ani pozbawienia znamion bezprawnoci
innych aktw bezprawnych, ani te nie wycza moliwoci prowadzenia postpo-
wania karnego pod rzdami innych praw.
Wan wskazwk interpretacyjn zawiera take ust. 4, ktry stanowi, i Kon-
wencja nie jest, ani te nie moe by interpretowana wkategoriach debaty nad legal-
noci uycia lub groby uycia broni jdrowej przez pastwo.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.1.8. Projekt caociowej Konwencji oterroryzmie midzynarodowym
Niemal rwnoczenie zrozpoczciem prac nad Midzynarodow Konwencj

ozwalczaniu terroryzmu nuklearnego Indie zgosiy Projekt caociowej Kon-
wencji wsprawie terroryzmu midzynarodowego, ktry sta si przedmiotem
obrad Grupy Roboczej Szstego (Prawnego) Komitetu21.
Wzaoeniu nowa caociowa Konwencja miaa wykorzysta dotychczasowy

dorobek Organizacji Narodw Zjednoczonych, awic przede wszystkim przyjte
dotychczas konwencje sektorowe. Nowa Konwencja miaaby bowiem peni wod-
niesieniu do Konwencji sektorowych funkcj dokumentu nadrzdnego22, co umoli-
wiaoby przystpienie do Konwencji tym pastwom, ktre do konwencji sektorowych
zrnych przyczyn nie przystpiy, atake wpraktyce eliminowaaby konieczno
zawierania nastpnych konwencji sektorowych dotyczcych nowych form aktw ter-
rorystycznych, jakie mogyby pojawi si wprzyszoci.
Projekt bdcy podstaw dyskusji na forum Komitetu Ad Hoc wdniach 28 stycz-
nia 2 lutego 2002 r. 23, przewidywa wart. 2 ust. 1, i popenia przestpstwo kada
osoba, ktra bezprawnie iumylnie, przy uyciu jakichkolwiek rodkw, powoduje:
a mier lub powane uszkodzenie ciaa osoby; lub

b powane uszkodzenie wasnoci publicznej lub prywatnej, wczajc wto
miejsca uytku publicznego, obiekt pastwowy lub rzdowy, system transportu
publicznego, obiekt infrastruktury bd rodowiska naturalnego;
c uszkodzenia wasnoci, miejsc, obiektw lub systemw okrelonych
wpkt. b) jeli pociga to za sob lub moe pocign za sob znaczne straty
ekonomiczne, jeli celem takiego czynu, wynikajcym zsamego jego charakteru
lub zkontekstu, jest zastraszenie ludnoci, albo skonienie rzdu lub organizacji
midzynarodowej do dokonania lub do niedokonania dowolnej czynnoci.
21
Oryginalny projekt zgoszony przez przedstawiciela Indii: UN Doc. A/C.6/51/6. Projekt zmodyfiko-
wany (po konsultacjach): A/C.6/55/1. Prace Grupy Roboczej Szstego Komitetu wtej sprawie: Measures to
Eliminate International Terrorism. Report of the Working Group. Fifty-fifth session. Sixth Committee. Agenda
item 164. UN Doc. A/C.6/55/L.2 19 October 2000. Prace Komitetu Ad Hoc: Ad Hoc Committee established by
General Assembly resolution 51/210 of 17 December 1996. Sixth session. Draft Report. UN Doc. A/AC.252/2002/
CRP.1.
22
Otakim podejciu wiadczy tre art. 2-bis Projektu wwersji zaproponowanej przez Koordynatora,
ktry stanowi, i jeli Konwencja itraktat dotyczcy specyficznej kategorii przestpstwa terrorystycznego mog
znale zastosowanie wtej samej sprawie pomidzy pastwami-stronami obu umw midzynarodowych,
pierwszestwo maj przepisy tego drugiego traktatu. Zob.: UN Doc. A/AC.252/2002/CRP.1 iA/C.6/56/L.9,
Annex I.B.
23
Tekst projektu: ibidem.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Za przestpstwo Konwencja uznaje take wiarygodn ipowan grob popenie-

nia jednego zwymienionych czynw (ust. 2) oraz usiowanie jego popenienia (ust. 3).
Podobnie, jak wprzypadku Konwencji ozwalczaniu terrorystycznych zamachw
bombowych, ust. 4 stanowi, i popenia rwnie przestpstwo osoba, ktra: wsp-
uczestniczy, organizuje lub kieruje dziaaniami innych przy popenieniu przestp-
stwa oraz przyczynia si wkady inny sposb do popenienia takiego przestpstwa
przez grup osb dziaajcych we wsplnym celu, takie przyczynienie si bdzie
umylne ibdzie miao na celu wspomaganie oglnej dziaalnoci przestpczej lub
celu grupy lub zostanie dokonane znajc zamiar grupy popenienia przestpstwa lub
przestpstw, oktrych mowa (ust. 4 pkt. c) i) iii) Projektu).
Terminologia Projektu przypomina rozwizania przyjte wKonwencji ozwalcza-
niu terrorystycznych zamachw bombowych. Art. 1 omawianego Projektu wyjania,
i okrelenie obiekty pastwowe lub rzdowe obejmuje kady stay lub tymczasowy
obiekt lub rodek transportu, uywany lub zajmowany przez przedstawicieli pastwa,
czonkw rzdu, organu ustawodawczego lub sdowniczego lub przez urzdnikw lub
pracownikw pastwa lub kadej innej wadzy publicznej lub jednostki lub przez pra-
cownikw lub urzdnikw organizacji midzyrzdowej wzwizku zich urzdowymi
obowizkami (ust. 1). Poprzez okrelenie siy wojskowe pastwa Projekt rozumie
siy zbrojne pastwa zorganizowane, szkolone iwyposaone zgodnie zjego prawem
wewntrznym wcelu obrony lub bezpieczestwa kraju oraz osoby dziaajce na rzecz
tych si zbrojnych, bdce pod ich formalnym przywdztwem, kontrol iodpowiedzial-
noci (ust. 2). Obiekt infrastruktury to kady obiekt bdcy wasnoci publiczn
lub prywatn, wiadczcy lub dystrybuujcy usugi na rzecz ogu, takie jak dostawy
wody, kanalizacja, energia, paliwo lub komunikacja (ust. 3). Natomiast miejsce uytku
publicznego oznacza te czci budynkw, gruntu, drg wodnych lub innych miejsc
dostpnych lub otwartych dla ogu, cigle, okresowo lub okazyjnie iobejmuje kade
miejsce handlowe, gospodarcze, kulturalne, historyczne, edukacyjne, religijne, rzdowe,
rozrywkowe, rekreacyjne lub podobne miejsce, wten sposb dostpne lub otwarte dla
ogu (ust. 4). System transportu publicznego oznacza wszystkie urzdzenia, rodki
transportu irodki, bdce wasnoci publiczn lub prywatn, uywane przy lub na
rzecz usug dostpnych publicznie do przewozu osb lub towarw (ust. 5).
Projekt zosta oparty na zaoeniu, i dla celw ekstradycji czyny bdce przedmio-
tem przygotowywanej Konwencji, jak te czyny bdce przedmiotem konwencji wymie-
nionych waneksie nie bd uznawane za przestpstwa polityczne, awic takie, ktrych
sprawcy nie podlegaj ekstradycji 24. Waneksie Projekt wymienia 12 konwencji:
1 Konwencje Tokijsk, Hask, Montrealsk oraz Protok z1988 r.;
24
UN Doc. A/C.6/55/L.2.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2 Konwencje Nowojorskie z1973 i1979 r.;

3 Konwencj ofizycznej ochronie materiaw jdrowych;
4 Konwencj ozwalczaniu bezprawnych aktw przeciwko bezpieczestwu
eglugi morskiej oraz Protokou ozwalczaniu bezprawnych aktw przeciwko
bezpieczestwu staych platform na szelfie kontynentalnym;
5 Konwencj oznakowaniu plastikowych materiaw wybuchowych;
6 Konwencje ozwalczaniu terrorystycznych zamachw bombowych
iozwalczaniu finansowania terroryzmu.
Kluczowy zpunktu widzenia prac nad Projektem okaza si art. 18, ktry ogranicza
zakres przedmiotowy przyszej Konwencji, wprowadzajc wyczenia od definicji aktu
terrorystycznego zawartej wart. 2. Wwersji proponowanej przez Indie, spod zakresu
obowizywania przyszej Konwencji wyczone byyby dziaania si zbrojnych podczas
konfliktw zbrojnych wrozumieniu prawa midzynarodowego; przepisy Konwencji nie
znajdowayby rwnie zastosowania do dziaa przedsibranych przez siy zbrojne pa-
stwa wykonujce swoje oficjalne obowizki na podstawie innych norm prawa midzy-
narodowego25. Podczas sesji Komitetu Ad Hoc w2002 r. zgoszono dwie propozycje:
1 Koordynator zaproponowa, aby spod zakresu dziaania przyszej Konwencji

wyczy dziaalno si zbrojnych podczas konfliktw zbrojnych wrozumieniu
midzynarodowego prawa humanitarnego (ust. 2) oraz dziaalno si zbrojnych
pastwa wykonujcych swoje oficjalne obowizki wzakresie regulowanym
przez inne normy prawa midzynarodowego (ust. 3). Ponadto nic wniniejszym
artykule nie dopuszcza ani nie legalizuje innych czynw bezprawnych... (ust. 4).
2 Propozycja zgoszona przez pastwa czonkowskie Organizacji Konferencji
Islamskiej zakadaa, i spod zakresu przyszej Konwencji naley wyczy nie
tylko dziaania si zbrojnych, lecz dziaania stron wczasie konfliktw zbrojnych,
cznie zsytuacjami obcej okupacji (ust. 2) oraz dziaania si zbrojnych pastwa
nie tylko wrzdzonych innymi normami prawa midzynarodowego, lecz jedynie
dziaa pozostajcych w zgodzie zprawem midzynarodowym (ust. 3)26.
2.2. Dorobek prawny Rady Europy
Analizujc dotychczasowy dorobek prawny Rady Europy wzakresie zwalczania terro-

ryzmu midzynarodowego, mona wyodrbni wjego ramach trzy wzajemnie ze sob
powizane kierunki.
25
Art. 18 ust. 2 .UN Doc. A/C.6/55/L.2.
26
Teksty propozycji: UN Doc. A/AC.252/2002/CRP.1. Annex IV. Text relating to article 18.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.2. Dorobek prawny Rady Europy 69
1 Regulacje prawne odnoszce si do zwalczania terroryzmu zawarte

wdorobku Organizacji Narodw Zjednoczonych wtym zakresie. Wnurcie
tym mieszcz si Europejska Konwencja ozwalczaniu terroryzmu zdnia
21 stycznia 1977 r.27 wraz zProtokoem zmieniajcym z15 maja 2003 r.28
oraz Konwencja opraniu, ujawnianiu, zajmowaniu ikonfiskacie dochodw
pochodzcych zprzestpstwa oraz ofinansowaniu terroryzmu
z16 maja 2005 r.29.
2 Prawnomidzynarodowe unormowania dotyczce wsppracy pomidzy
pastwami czonkowskimi wzakresie zwalczania przestpczoci, regulujce
kwestie ekstradycji sprawcw przestpstw, wzajemnego udzielania sobie
pomocy prawnej czy te przekazywania sobie osb skazanych obejmuj
wrnym zakresie take akty terrorystyczne. Niezalenie od tego, czy akt
terrorystyczny dlatego wanie zosta stypizowany jako odrbne przestpstwo
prawa karnego, zawsze jest traktowany jako czyn przestpny. Wypenia
bowiem ustawowe znamiona z reguy kilku przestpstw. Przedmiot czynnoci
wykonawczej takiego aktu wie si najoglniej rzecz ujmujc zbezprawnym
stosowaniem przemocy lub groby jej uycia, zamachami na ycie, zdrowie
czy wolno czowieka30. Nawet jeli wdanym czasie nie istniay odrbne
prawnomidzynarodowe regulacje dotyczce np. pomocy prawnej wsprawach
karnych wzakresie cigania przestpstw ocharakterze terrorystycznym,
to jednak czyny te, przynajmniej teoretycznie, podlegay ciganiu karnemu
bdcemu przedmiotem wsppracy midzynarodowej. Traktowane byy
bowiem jak przestpstwa pospolite (np. zabjstwo czy bezprawne pozbawienie
wolnoci). Wrd rde prawa midzynarodowego umoliwiajcego takie
postpowanie wkrgu pastw czonkowskich Rady Europy trzeba wymieni
Europejsk Konwencj oekstradycji z13 padziernika 1957 r.31 czy Europejsk
Konwencj owzajemnej pomocy prawnej wsprawach karnych z20 kwietnia
1959 r.32. Problem wiza si zatem nie zbrakiem podstawy prawnej do takiej
Polska ratyfikowaa Konwencj 13 grudnia 1995 r., Dz. U. 1996, nr 117, poz. 557.
27
Polska ratyfikowaa Protok 10 listopada 2004 r., Dz. U. 2004, nr 172, poz. 1803. Tekst skonsolidowany
28
Konwencji: The Fight Against Terrorism. Council of Europe standards 2nd Edition. Council Of Europe Publishing,
Strasburg, September 2004.
29
Konwencja zostaa otwarta do podpisu podczas III Szczytu Rady Europy wWarszawie. Tekst: CETS No 198.
30
Tak np. sprawcom zamachu na ambasad polsk wBernie 6 wrzenia 1982 r., ktrzy ponieli odpo-
wiedzialno karn wedle prawa szwajcarskiego, sd przypisa popenienie 8 przestpstw, wtym m.in. spo-
wodowanie obrae cielesnych, stosowanie represji, wymuszenie, pozbawienie wolnoci. Zob. na ten temat:
W. Kubala, R. Aleksandrowicz, T.R. Aleksandrowicz, Zamach terrorystyczny na Ambasad PRL wBernie,
Problemy Kryminalistyki nr 185, 1985, s. 27.
31
Dz. U. 1995, nr 40, poz. 202.
32
Dz. U. 1999, nr 76, poz. 854.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
wsppracy wynikajcym zbraku typizacji aktu terrorystycznego, lecz zfaktem,

i akty terrorystyczne popeniane s zmotyww politycznych czy ideologicznych,
za ich sprawcy byli uznawani czstokro za przestpcw politycznych, awic
niepodlegajcych ekstradycji.
3 Otwarta do podpisu wWarszawie 16 maja 2005 r. podczas III Szczytu Rady
Europy Konwencja RE ozapobieganiu terroryzmowi 33 pozwala sdzi, i
wpracach tej organizacji zosta zapocztkowany nowy kierunek, wramach
ktrego gwny nacisk zosta pooony na kwestie prewencji iwzmacniania
wsppracy midzynarodowej wtym zakresie, zwykorzystaniem istniejcego
ju dorobku prawnego tak samej Rady Europy, jak ipowszechnego prawa
midzynarodowego. Jako prekursorsk naley take potraktowa podjt prb
wykorzystania koncepcji praw czowieka jako rodka zapobiegania izwalczania
terroryzmu. Dotychczas bowiem gwny nacisk by kadziony wtym zakresie
na zapewnienie sprawcom aktw terrorystycznych ochrony zgodnej ze
standardami praw czowieka, np. wpostaci gwarancji procesowych czy zakazu
stosowania tortur.
Czy zatem wramach Rady Europy zosta ju wypracowany prawnomidzyna-

rodowy system zwalczania terroryzmu funkcjonujcy pomidzy pastwami czon-
kowskimi? 34 Rozwj prawnomidzynarodowych regulacji dotyczcych zwalczania
terroryzmu stanowi reakcj na pojawienie si zagroe. Lata 70. XX wieku przynio-
sy bardzo szybki rozwj zagroe terrorystycznych na skal midzynarodow inie
jest przypadkiem, i to wanie wtym okresie zacz ksztatowa si prawnomidzy-
narodowy model zwalczania terroryzmu, tak wramach Organizacji Narodw Zjed-
noczonych, jak iRady Europy. Analogicznym impulsem stay si zamachy al Kaidy
dokonane wNowym Yorku iWaszyngtonie 11 wrzenia 2001 r.
2.2.1. Europejska Konwencja ozwalczaniu terroryzmu

wraz zProtokoem zmieniajcym
Oile wramach ONZ wobec trudnoci politycznych, jakie uniemoliwiay przez

wiele lat wypracowanie legalnej definicji terroryzmu35 zastosowano metod
33
Tekst: CETS No 196.
34
Na powstawanie prawnomidzynarodowego modelu zwalczania terroryzmu zwrci uwag B. Wierz-
bicki. Zob. tego: Model zwalczania terroryzmu midzynarodowego wumowach wielostronnych ocharakterze
uniwersalnym, Pastwo iPrawo z 11, listopad 1983, s. 83 inast.
35
Zob. na ten temat: T.R. Aleksandrowicz, Wspczesny terroryzm midzynarodowy prba definicji ze
stanowiska prawa midzynarodowego, Wojskowy Przegld Prawniczy nr 2, 2003.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
krok po kroku, przyjmujc kolejno tzw. konwencje sektorowe36, otyle zakres

przedmiotowy Europejskiej Konwencji ozwalczaniu terroryzmu zosta sformu-
owany wsposb znacznie bardziej oglny.
Zgodnie zart. 1 wbrzmieniu przyjtym w1977 r. katalog czynw bdcych

przedmiotem Konwencji Europejskiej ozwalczaniu terroryzmu obejmowa:
1 przestpstwa mieszczce si wzakresie objtym przez Konwencj ozwalczaniu

bezprawnego zawadnicia statkami powietrznymi, podpisanej wHadze
16 grudnia 1970 r. oraz Konwencj ozwalczaniu bezprawnych czynw
skierowanych przeciwko bezpieczestwu lotnictwa cywilnego, podpisanej
23 wrzenia 1971 r. wMontrealu;
2 powane przestpstwa polegajce na zamachu na ycie, nietykalno osobist
lub na wolno osb majcych prawo do ochrony midzynarodowej, cznie
zprzedstawicielami dyplomatycznymi;
3 przestpstwa polegajce na uyciu bomb, granatw, rakiet, automatycznej
broni palnej czy te listw ipaczek zawierajcych niebezpieczne przesyki,
jeeli uycie to stanowi niebezpieczestwo dla osb;
4 usiowanie popenienia jednego zwyej wymienionych przestpstw lub udzia
wcharakterze sprawcy lub wsplnika osoby, ktra popenia lub usiuje popeni
takie przestpstwo.
Ponadto, art. 2 ust. 2 rozszerza katalog czynw bdcych przedmiotem Konwencji

owszelkie powane akty gwatu, niewymienione wart. 1, skierowane przeciwko
yciu, zdrowiu, nietykalnoci osobistej lub wolnoci osb, atake wszelkie inne
powane akty skierowane przeciwko innemu dobru (ust. 2). Konwencja odwoywaa
si zatem wprost do obowizujcych ju umw powszechnego prawa midzynarodo-
wego (dotycz one zwalczania tzw. terroryzmu lotniczego37); pozostae czyny zostay
zdefiniowane podczas prac przygotowawczych wramach RE.
Zakres przedmiotowy Konwencji zosta rozszerzony Protokoem zmieniajcym
z2003 r. oprzestpstwa stypizowane wprzyjtych do tego czasu konwencjach sek-
torowych ONZ, awic:
36
Na temat konwencji sektorowych zob.: T.R. Aleksandrowicz, Zwalczanie terroryzmu wpracach Orga-
nizacji Narodw Zjednoczonych, Myl Ekonomiczna iPrawna nr 2(9), 2005, Wysza Szkoa Handlu iPrawa
im. Ryszarda azarskiego wWarszawie.
37
Na temat terroryzmu lotniczego zob.: Z. Galicki, Terroryzm lotniczy wwietle prawa midzynarodo-
wego, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1981, passim.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1 Konwencji wsprawie zapobiegania ikarania przestpstw przeciwko osobom

korzystajcym zochrony midzynarodowej, wtym przeciwko dyplomatom,
przyjtej przez Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjednoczonych
dnia 14 grudnia 1973 r.;
2 Midzynarodowej Konwencji owalce zprzestpstwem wzicia zakadnikw,
przyjtej przez Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjednoczonych
dnia 17 grudnia 1979 r.;
3 Konwencji oochronie fizycznej materiaw jdrowych wraz zzacznikami
IiII, przyjtej wWiedniu dnia 3 marca 1980 r.;
4 Protokole dodatkowym do Konwencji Montrealskiej wsprawie zwalczania
bezprawnych aktw przemocy wportach lotniczych sucych
midzynarodowemu lotnictwu cywilnemu, sporzdzonym wMontrealu dnia
24 lutego 1988 r.;
5 Konwencji wsprawie przeciwdziaania bezprawnym czynom przeciwko
bezpieczestwu eglugi morskiej, sporzdzonej wRzymie dnia 10 marca 1988 r.;
6 Protokole ozwalczaniu bezprawnych czynw skierowanych przeciwko
bezpieczestwu staych platform umieszczonych na szelfie kontynentalnym,
sporzdzonym wRzymie 10 marca 1988 r.;
7 Midzynarodowej Konwencji wsprawie zwalczania terrorystycznych
zamachw bombowych, przyjtej przez Zgromadzenie Oglne Organizacji
Narodw Zjednoczonych 15 grudnia 1997 r.;
8 Midzynarodowej Konwencji ozwalczaniu finansowania terroryzmu, przyjtej
przez Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjednoczonych 9 grudnia
1999 r.
Katalog ten nie nosi charakteru zamknitego, poniewa art. 1338 stwarza moli-
wo rozszerzenia go otraktaty zawarte przez Organizacj Narodw Zjednoczonych,
ktrych przedmiotem jest terroryzm midzynarodowy iktre weszy wycie.
Europejska Konwencja ozwalczaniu terroryzmu jest wielostronn umow

ekstradycyjn iumow opomocy prawnej wsprawach karnych, wpisujc si
wfunkcjonujcy wramach Rady Europy system zwalczania przestpczoci.
Twrcy Konwencji wyszli zzaoenia, i najbardziej skutecznym prawnomidzyna-

rodowym rodkiem zwalczania terroryzmu jest ekstradycja jego sprawcw, tote przepis
art. 1 stanowi, i czyny bdce przedmiotem Konwencji nie bd przez pastwa-strony
uznawane za przestpstwa polityczne, aich sprawcy za przestpcw politycznych, co
38
Numeracj podaj wedug Tekstu skonsolidowanego opublikowanego wThe Fight Against Terrorism,
op. cit.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
uzasadniaoby odmow wydania. To odejcie od zasady aut dedere aut iudicare zostao
osabione zarwno przepisami art. 5, ktre umoliwiaj pastwu odmow ekstradycji,
jeli ma ono powane powody przypuszcza, e wniosek owydanie zoono wcelu
cigania lub karania osoby ze wzgldu na jej ras, wyznawan religi, narodowo czy
pogldy polityczne (ust. 1), osoba taka mogaby by naraona na poddanie torturom
(ust. 2), karze mierci lub doywotniego pozbawienia wolnoci bez moliwoci wa-
runkowego przedterminowego zwolnienia, jak te moliwoci zgaszania zastrzee,
wktrych pastwa rezerwuj sobie prawo do odmowy wydania na podstawie uznania
politycznego charakteru czynu, jednak wtym przypadku zastrzeenie to nie nosi
charakteru generalnego, poniewa tak odmow mog stosowa pastwa jedynie
wodniesieniu do poszczeglnych przypadkw, biorc pod uwag zarwno charakter
czynu, jak te wszelkie okolicznoci jego popenienia (art. 16). Przepisy Konwencji nie
tworz zasadniczo nowego, wykraczajcego poza okrelony wkonwencjach sekto-
rowych ONZ, modelu zwalczania terroryzmu opartego na zasadzie aut dedere aut
iudicare, ajedynie go wzmacniaj39.
Rwnoczenie trzeba jednak podkreli, e Konwencja wpisuje si we wspomniany
ju wyej funkcjonujcy wramach Rady Europy system zwalczania przestpczoci
stanowic, i jej postanowienia zmieniaj obowizujce midzy pastwami-stronami
umowy ekstradycyjne, wtym Europejsk Konwencj oekstradycji (art. 3) oraz umowy
opomocy prawnej wsprawach karnych (art. 8 ust. 3) oraz uznajc przestpstwa b-
dce jej przedmiotem za przestpstwa ekstradycyjne (art. 4). Konwencja moe take
by traktowana jako samodzielna podstawa do ekstradycji sprawcw aktw terrory-
stycznych (art. 4 ust. 2).
Takie rozwizania eliminuj podstawow sabo umw ekstradycyjnych iumw
opomocy prawnej wsprawach karnych majcych oglny charakter. Te bowiem zreguy
dopuszczaj moliwo odmowy wydania sprawcy przestpstwa politycznego inie na-
kazuj wszczcia cigania karnego przez pastwo wezwane wprzypadku odmowy wy-
dania. Ponadto, wtego typu umowach brak jest zreguy obowizku ustanowienia przez
pastwo swojej jurysdykcji, jaki przewiduje art. 7. Europejska Konwencja ozwalczaniu
terroryzmu, wykorzystujc istniejce ju regulacje prawne odnoszce si do zwalczania
przestpczoci, wznacznej mierze rozszerza je iprecyzuje wzakresie stosowania ich po-
stanowie do przestpstw ocharakterze terrorystycznym. Zformalnoprawnego punktu
widzenia naley take uzna, i wstosunku do Europejskiej Konwencji oekstradycji,
Europejskiej Konwencji opomocy prawnej wsprawach karnych, atake wszelkich
umw dwustronnych obowizujcych wrelacjach pomidzy pastwami-stronami, Eu-
ropejska Konwencja ozwalczaniu terroryzmu stanowi ich uzupenienie, konkretyzacj
wodniesieniu do okrelonych czynw oraz wzmocnienie.
39
Por.: B. Wierzbicki, op. cit., s. 88.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.2.2. Konwencja Rady Europy opraniu, ujawnianiu, zajmowaniu

ikonfiskacie dochodw pochodzcych zprzestpstwa
oraz finansowaniu terroryzmu
Konwencja ta stanowi przykad wykorzystania iadaptacji istniejcego ju dorobku

prawnego, zarwno prawa powszechnego, jak iregionalnego, do tworzenia nowych
rozwiza imechanizmw zwalczania terroryzmu.
Konwencja Rady Europy opraniu, ujawnianiu, zajmowaniu ikonfiskacie do-

chodw pochodzcych zprzestpstwa oraz finansowaniu terroryzmu zostaa
ratyfikowana w2005 roku zrozszerzeniem jej zakresu owytyczne dotyczce
finansowania terroryzmu. Zjednej bowiem strony, Konwencja odwouje si
wprost do Midzynarodowej Konwencji ozwalczaniu finansowania terroryzmu,
zdrugiej za adaptuje do walki zfinansowaniem terroryzmu instrumenty
prawne stosowane ju wramach Rady Europy do walki zprzestpczoci finan-
sow, azwaszcza praniem brudnych pienidzy, jakie ustanowia Konwencja
opraniu, ujawnianiu, zajmowaniu ikonfiskacie dochodw pochodzcych
zprzestpstwa z8 listopada 1990 r.40.
Analizowana Konwencja zobowizuje wart. 2 ust. 1 pastwa-strony do stoso-

wania instrumentw prawnych wykorzystywanych do walki zpraniem brudnych
pienidzy tak na szczeblu krajowym, jak iwe wsppracy midzynarodowej rwnie
do przestpstwa finansowania terroryzmu. Konwencja nie tworzy wasnej definicji
przestpstwa finansowania terroryzmu, odsyajc do przepisu art. 2 Midzynarodo-
wej Konwencji ozwalczaniu finansowania terroryzmu, bdcej jedn zkonwencji
sektorowych ONZ.
Definicja finansowania terroryzmu jest bardzo szeroka iskada si zdwch ele-
mentw. Zgodnie ztreci art. 2 ust. 1 przywoanej Konwencji sektorowej przestp-
stwo popenia kada osoba, ktra:
1 jakimikolwiek rodkami, bezporednio lub porednio, bezprawnie

iumylnie udostpnia lub gromadzi fundusze zzamiarem ich wykorzystania;
2 ma wiadomo, e fundusze zostan wykorzystane, wcaoci lub czci
do dokonania jednego zprzestpstw okrelonych definicj zawart
wjednej z9 przyjtych dotychczas konwencji sektorowych (art. 2 ust. 1
pkt. a);
40
Dz. U. 2003, nr 46, poz. 394.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3 ma wiadomo dokonania czynu majcego spowodowa mier lub ciki

uszczerbek na zdrowiu osoby cywilnej lub innej osoby nieuczestniczcej
aktywnie wdziaaniach wojennych wsytuacji konfliktu zbrojnego, jeli celem
takiego czynu, wynikajcym zjego charakteru bd zkontekstu, wjakim jest
popeniony, jest zastraszenie ludnoci, albo skonienie rzdu lub organizacji
midzynarodowej do dokonania lub zaniechania okrelonej czynnoci (pkt. b);
4 dopuszcza si usiowania (ust. 4), wspsprawstwa (ust. 5 pkt. a),
zorganizowania lub polecenia innym osobom dokonania finansowania
terroryzmu (pkt. b) oraz przyczynienia si do popenienia tego przestpstwa
przez grup osb dziaajcych we wsplnym celu finansowania terroryzmu
(pkt. c). Co wicej, dla bytu przestpstwa finansowania terroryzmu
faktyczne wykorzystanie funduszy do dokonania zamachu terrorystycznego
nie stanowi warunku niezbdnego (art. 2 ust. 3) 41.
Na tle przedstawionych powyej regulacji prawnych Konwencja Rady Europy oza-

pobieganiu terroryzmowi stanowi istotne osignicie. Jej ocena musi jednak uwzgld-
nia fakt, i powstaa ona wzasadzie jako rezultat niemonoci wypracowania wra-
mach RE caociowej konwencji oterroryzmie, ktra wzaoeniach, wykorzystujc
istniejcy dorobek Organizacji Narodw Zjednoczonych, Rady Europy iUnii Euro-
pejskiej, miaa wzbogaci istniejcy ju model walki zterroryzmem oswoist warto
dodan, wypeniajc tym samym luki, jakie wtym zakresie istniej wpozytywnym
prawie midzynarodowym.
2.2.3. Konwencja Rady Europy ozapobieganiu terroryzmowi
Obradujc nad projektem caociowej Konwencji Komitet Ekspertw ds. Terrory-

zmu (CODEXTER) na drugim posiedzeniu na przeomie marca ikwietnia 2004 r.
nie zdoa osign porozumienia. Na forum Komitetu uzgodniono jednak, i tak
warto dodan stanowi bdzie przyjcie Konwencji tworzcej, zjednej strony,
instrumenty prawne odnoszce si do kwestii zwizanych zprewencj, zdrugiej
za wypeniajcej wspomniane ju luki wprawie midzynarodowym. CODEXTER
Na temat finansowania terroryzmu zob.: W. Matuszewski, Prawnomidzynarodowe aspekty zwal-

41
czania finansowania terroryzmu, [w:] Walka zterroryzmem midzynarodowym wwietle prawa midzyna-
rodowego, red. K. Lankosz, M. Chrocicki, P. Czubik, Wydawnictwo STO, Bielsko-Biaa 2004, s. 203 inast.,
M. Madej, Midzynarodowy terroryzm polityczny MSZ, Warszawa 2001, s. 3342; J. Biaocerkiewicz, Kon-
wencja ONZ wprzedmiocie zwalczania procederu finansowania terroryzmu (Przegld zagadnie ianaliza
wstpna), [w:] Terroryzm, red. V. Kwiatkowska-Darul, materiay zsesji naukowej, Toru 11 kwietnia 2002 r.,
Wyd. UMK, Toru 2002, s. 95112.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
zaproponowa take, aby nowa Konwencja wjak najszerszym stopniu wykorzystywaa

istniejcy ju dorobek42.
Postanowienia omawianej Konwencji odpowiadaj zarwno jej nazwie, jak iokre-
lonemu wart. 1 celowi: wzmocnieniu wysikw pastw-stron wzapobieganiu ter-
roryzmowi tak na poziomie krajowym, jak te przez wspprac midzynarodow,
znaleytym uwzgldnieniem zawartych ju multi- ibilateralnych umw, obowizu-
jcych midzy pastwami-stronami.
Konwencja Rady Europy ozapobieganiu terroryzmowi 43 nakada na pastwa-

-strony obowizek podejmowania odpowiednich rodkw, wszczeglnoci
wzakresie ksztacenia, kultury, informacji, mediw oraz podnoszenia wiado-
moci spoecznej, majc na celu zapobieganie przestpstwom ocharakterze
terrorystycznym iich ujemnemu wpywowi na poszanowanie zobowiza
dotyczcych praw czowieka (art. 3 ust. 1).
Definiujc pojcie przestpstwa ocharakterze terrorystycznym, Konwencja

odwouje si do czynw stypizowanych w10 wypracowanych wramach ONZ kon-
wencjach sektorowych (art. 1 ust.1), przy czym katalog ten nie nosi charakteru zam-
knitego. Moe bowiem na mocy art. 28 zosta rozszerzony opowszechne traktaty
zawarte wramach systemu Narodw Zjednoczonych, dotyczce wszczeglnoci ter-
roryzmu, iprawnie obowizujce.
Ponadto, wramach postanowie dotyczcych krajowej polityki zapobiegawczej,
Konwencja nakada na pastwa-strony obowizek poprawienia irozwijania wsp-
pracy pomidzy wadzami krajowymi, majc na celu zapobieganie przestpstwom
ocharakterze terrorystycznym oraz ich negatywnym skutkom przez m. in.:
1 wymian informacji, popraw fizycznej ochrony osb irzeczy oraz

2 popraw programw szkole ikoordynacji zarzdzania kryzysowego (art. 3 ust. 2).
Niezalenie od tego, pastwa-strony zobowizay si do wspierania tolerancji

przez zachcanie do dialogu midzy poszczeglnymi religiami oraz kulturami, przy
Na temat genezy omawianej Konwencji zob.: Explanatory Report to the Council of Europe Convention
42
on the Prevention of Terrorism, dostpny na stronach internetowych Rady Europy convention.coe.int/Treaty/

EN/Html 196 oraz dokumentacj prac Multidisciplinary Group on International Action against Terrorism
(GMT) oraz Committee of Experts on Terrorism (CODEXTER), dostpne na stronach www.coe.int link Legal
Affairs/Combating Terrorism, atake Report of the Secretary General on Terrorism. Council of Europe Infor-
mation Documents, SG/Inf/2001/35, 5 November 2001. Chciabym podkreli, i wiceprzewodniczcym
CODEXTER by Zdzisaw W. Galicki zInstytutu Prawa Midzynarodowego Uniwersytetu Warszawskiego,
ktremu wyraam serdeczne podzikowania za konsultacj ipomoc wpracy nad niniejszym opracowaniem.
43
Konwencja zostaa ratyfikowana przez Polsk 3 marca 2008 r.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
zaangaowaniu, tam, gdzie jest to wskazane, organizacji pozarzdowych iinnych ele-

mentw spoeczestwa obywatelskiego, majc na celu zapobieenie napiciom, ktre
mogyby przyczyni si do popeniania przestpstw ocharakterze terrorystycznym
(ust. 3). Zkolei przepis ust. 4 obliguje pastwa do wspierania wiadomoci spoecznej
co do istnienia, przyczyn iwagi zagroe wynikajcych zprzestpstw ocharakterze
terrorystycznym; pastwa maj te zachca spoeczestwa do zapewnienia waci-
wym wadzom okrelonego rodzaju pomocy, ktra moe przyczyni si do zapobie-
gania przestpstwom terrorystycznym.
Odnonie do wsppracy midzynarodowej dotyczcej prewencji pastwa-strony
zobowizay si do udzielania sobie wzajemnej pomocy iwsparcia, zarwno wcelu
poprawy zdolnoci do zapobiegania przestpstwom ocharakterze terrorystycznym,
jak te przez wymian informacji inajlepszych praktyk, szkolenia iinne wsplne wy-
siki ocharakterze zapobiegawczym (art. 4).
Konwencja wprowadza ponadto wart. 5, 6 i7 nowe kategorie przestpstw, ktre
wdoktrynie zyskay miano okooterrorystycznych44:
1 Jest to czyn publicznego nawoywania do popenienia przestpstwa ocharakterze

terrorystycznym, ktry Konwencja definiuje jako rozpowszechnianie lub innego
rodzaju udostpnianie przekazu do wiadomoci publicznej majce na celu
podeganie do popenienia przestpstwa ocharakterze terrorystycznym, oile
takie zachowanie, wsposb poredni lub bezporedni, wspierajc przestpstwa
ocharakterze terrorystycznym, stwarza niebezpieczestwo, e jedno lub wicej
znich moe zosta popenione.
2 Konwencja typizuje czyn rekrutacji na rzecz terroryzmu, definiujc go jako
namawianie innej osoby do popenienia lub uczestnictwa wpopenieniu
przestpstwa ocharakterze terrorystycznym lub te do przystpienia do
zrzeszenia lub grupy wcelu przyczynienia si do popenienia jednego lub wikszej
liczby tego typu przestpstw.
3 Konwencja wskazuje rwnie szkolenie na rzecz terroryzmu, awic dostarczanie
wskazwek co do wytwarzania lub wykorzystywania materiaw wybuchowych,
broni palnej lub innej broni albo trujcych lub niebezpiecznych substancji,
bd innych metod albo technik wcelu popenienia lub przyczynienia si do
popenienia przestpstwa ocharakterze terrorystycznym, ze wiadomoci, e
dostarczone umiejtnoci maj by wtym celu uyte.
Zpunktu widzenia praktyki za istotny naley uzna przepis art. 8, ktry wyranie
stanowi, i faktyczne popenienie przestpstwa ocharakterze terrorystycznym nie
stanowi warunku niezbdnego do uznania go za przestpstwo okooterrorystyczne.
44
Wdoktrynie polskiej okrelenia tego uywa prof. Zdzisaw Galicki, wiceprzewodniczcy CODEXTER.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Ponadto, art. 9 typizuje przestpstwa pomocnicze (uywajc tej nazwy ancil-

lary offences), do ktrych zalicza:
1 uczestnictwo jako wspsprawca wpopenieniu przestpstwa

okooterrorystycznego;
2 organizowanie lub kierowanie innymi osobami wpopenieniu takiego
przestpstwa;
3 przyczynienie si do popenienia jednego lub wikszej liczby przestpstw
okooterrorystycznych, przy czym takie przyczynienie si musi by umylne
oraz dokonane wcelu wsparcia dziaalnoci przestpczej lub przestpczego celu
grupy, atake dokonane ze wiadomoci zamiaru popenienia przez grup
takiego przestpstwa.
Przepis ten zawiera analogiczne sformuowania co art. 2 ust. 5 Midzynarodowej

Konwencji ozwalczaniu finansowania terroryzmu.
Podobnie, jak czyni to Konwencja RE opraniu (art. 10 ust. 1) oraz Midzy-
narodowa Konwencja ozwalczania finansowania terroryzmu (art. 5 ust. 2), art. 10
Konwencji ozapobieganiu terroryzmowi wprowadza obowizek ustanowienia przez
pastwa-strony odpowiedzialnoci osb prawnych za udzia wprzestpstwach oko-
oterrorystycznych ipomocniczych. Moe ona przybra posta prawnokarn, cywil-
noprawn lub administracyjnoprawn.
Za nowatorski naley uzna przepis art. 13, nakazujcy pastwom-stronom pod-

jcie koniecznych rodkw wcelu ochrony iudzielenia wsparcia ofiarom terrory-
zmu; mog one obejmowa, midzy innymi, pomoc finansow iodszkodowanie
dla ofiar oraz ich bliskich.
Model zwalczania przestpstw okooterrorystycznych okrelony postanowieniami

analizowanej Konwencji nie odbiega zasadniczo od obowizujcych ju wprawie mi-
dzynarodowym rozwiza. Zatem pastwa s zobligowane do:
1 kryminalizacji czynw bdcych przedmiotem Konwencji (art. 12),

2 ustanowienia swojej jurysdykcji (art. 14),
3 przeprowadzenia postpowania karnego (art. 15),
4 wiadczenia sobie wzajemnie pomocy prawnej (art. 17) iwprowadzenia zasady
aut dedere aut iudicare (art. 18).
Podobnie jak wprzypadku Europejskiej Konwencji ozwalczaniu terroryzmu, zostay

okrelone zasady ekstradycji (art. 19), cznie zzakazem uznawania przestpstw okoo-
terrorystycznych ipomocniczych za przestpstwa polityczne wraz z dopuszczalnymi
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
wyjtkami (art. 20 i21). Konwencja wart. 22 (bdcym odpowiednikiem art. 20 Kon-

wencji opraniu) dopuszcza moliwo przedstawiania przez pastwa tzw. informacji
spontanicznej, awic informacji uzyskanych wtoku prowadzonych postpowa, jeli
uzna, e ich ujawnienie moe pomc we wszczciu lub prowadzeniu postpowania
winnym pastwie.
Uzupeniajcy charakter Konwencji zosta wyranie okrelony wprzepisach art.
26 stanowicych, i Konwencja uzupenia waciwe multi- ibilateralne traktaty obo-
wizujce pomidzy pastwami-stronami, awszczeglnoci konwencje Rady Europy
dotyczce tak zwalczania terroryzmu, jak iwzajemnej pomocy wsprawach karnych
oraz ekstradycji. Pastwa-strony mog te uczestniczy wtraktatach regulujcych
kwestie bdce przedmiotem Konwencji wsposb odrbny, wszelako nie moe on
by niezgodny zjej celami izasadami. Pastwa-strony bdce rwnoczenie czon-
kami Unii Europejskiej mog stosowa obowizujce regulacje wsplnotowe doty-
czce okrelonej dziedziny idajce si zastosowa do konkretnego przypadku, oile
nie narusza to przedmiotu icelu Konwencji oraz nie bdzie zagraa jej penemu sto-
sowaniu wobec innych pastw czonkowskich (art. 26 ust. 3).
Analizujc przepisy Konwencji ozapobieganiu terroryzmowi, nie sposb pomi-

n faktu, i jej twrcy wyszli zprzekonania oniedopuszczalnoci osabiania
efektywnoci rodkw zwalczania izapobiegania terroryzmowi przez zasad
ochrony praw czowieka. Nie oznacza to jej pominicia, przeciwnie, wKonwencji
podkrela si, e rodki wnich przewidziane nie mog by stosowane wsposb
naruszajcy prawa czowieka.
Jak stwierdzono wPreambule, akty terroryzmu ze swej istoty lub ze wzgldu na

okolicznoci maj na celu powane zastraszenie ludnoci lub niewaciwe przymu-
szanie rzdu lub organizacji midzynarodowej do podjcia lub powstrzymania si od
okrelonego dziaania albo te destabilizowanie lub niszczenie podstawowych struk-
tur politycznych, konstytucyjnych, ekonomicznych lub spoecznych wpastwie lub
organizacji midzynarodowej (). Jest to rwnoznaczne ze stwierdzeniem, i to wa-
nie terroryzm stanowi powane zagroenie dla fundamentalnych praw czowieka
ipodstawowych wolnoci. Efektywne zwalczanie terroryzmu iochrona praw czo-
wieka nie wykluczaj si wzajemnie. Przeciwnie, prawa czowieka, demokracja ispra-
wiedliwo spoeczna stanowi najlepsz bro przeciwko wszelkim formom prze-
mocy, arzdy prawa udowodni, i s najbardziej efektywnym rodkiem zwalczania
terroryzmu we wszelkich jego przejawach45.
45
O. Ribbelin Apologie du terrorisme and incitement to terrorism. Analytical report. Foreword by Guy
de Vel, Director General of Legal Affairs of the Council of Europe, Council of Europe Publishing, Strasbourg
2004, s. 7. Zob. te na ten temat spostrzeenia O. Ribbelina zawarte wConcluding remarks, op. cit., s. 4249.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Konwencja ozapobieganiu terroryzmowi stanowi istotny element systemu zwal-

czania terroryzmu, jaki powsta wramach Rady Europy. Istotne znaczenie maj posta-
nowienia art. 26 ust. 3 okrelajce wzajemne relacje pomidzy Konwencj aunormo-
waniami dotyczcymi walki zterroryzmem przyjtymi wramach Unii Europejskiej.
Nawet pobieny przegld rozwiza unijnych wtym kontekcie wskazuje, e rwnie
one wpisuj si wanalizowany system46.
2.3. Regulacje Unii Europejskiej ozwalczaniu terroryzmu
Pocztki wsppracy wzakresie zwalczania terroryzmu wramach Wsplnoty Eu-

ropejskiej sigaj lat 70., kiedy podczas spotkania ministrw spraw wewntrznych
pastw czonkowskich wRzymie w1975 r. powoano do ycia tzw. grup TREVI
(Terrorisme Radicalisme Extremisme Violence International), ktrej za-
daniem byo koordynowanie wsplnych dziaa wcelu zapobiegania izwalczania ter-
roryzmu. Grupa dziaaa do wejcia wycie Traktatu zMaastricht, tj. do 1 listopada
1993 r.47. Pozostae dziaania mieciy si wszeroko rozumianej walce zprzestp-
czoci ikwestii bezpieczestwa; przede wszystkim naley wskaza na tzw. System
Informacji Schengen iwczenie dorobku Schengen do IiIII Filara UE48. Trzeciego
grudnia 1998 r. Rada przyja Plan dziaa Rady iKomisji wsprawie sposobu jak
najskuteczniejszego wdroenia postanowie Traktatu zAmsterdamu wdziedzi-
nie przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa isprawiedliwoci49.
Wrd dziaa, jakie podejmowano wramach UE przed 11 wrzenia 2001 r. na-
ley wymieni m.in.:
1 Decyzj Rady zdnia 3 grudnia 1988 r. polecajc Europolowi objcie

dziaalnoci przestpstw przeciwko yciu, zdrowiu, wolnoci osobistej
46
Przegld dziaa UE wzakresie zwalczania terroryzmu zob.: Communication from the Commission to the
Council and the Parlament on Measures to Be Taken to Combat Terrorism and Rother Form Soft Serious Crimes, in
Particular to Improve Exchange of Information COM/2004?0221 Final oraz Communication from the Commission
to the Council and the Parlament on Prevention, Preparedness and Response to Terrorist Attacs COM/2004/0698
Final. Por. M. Dbrowska, Prawno-organizacyjne aspekty zwalczania terroryzmu wUnii Europejskiej, [w:] Walka
zterroryzmem wwietle prawa midzynarodowego, red. K. Lankosz, M. Chrocicki, P. Czubik, Wydawnictwo
STO, Bielsko-Biaa 2004, s. 179 201.
47
Zob.: M. Dbrowska, Prawno-organizacyjne aspekty zwalczania terroryzmu wUnii Europejskiej, [w:]
Walka zterroryzmem, op. cit., s. 179 182.
48
Dorobek Schengen zosta opublikowany wdzienniku Urzdowym Wsplnot Europejskich L 239/2000,
22 wrzenia 2000 r.; M. Dbrowska, op. cit., s. 181.
49
Dz. U. C 19, 23 stycznia 1999, s. 001.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.3. Regulacje Unii Europejskiej ozwalczaniu terroryzmu 81
lub mieniu, popenionych lub takich, ktrych popenienie jest prawdopodobne

podczas dziaa terrorystycznych50;
2 Wsplne Dziaanie Rady 96/610/WSiSW zdnia 15 padziernika 1996 r.
dotyczce tworzenia iutrzymywania spisu na temat szczeglnych uprawnie
antyterrorystycznych, umiejtnoci iwiedzy specjalistycznej uatwiajcych
wspprac antyterrorystyczn pomidzy pastwami czonkowskimi Unii
Europejskiej51;
3 Wsplne Dziaanie Rady 98/428/WSiSW zdnia 29 czerwca 1998 r.
wsprawie utworzenia Europejskiej Sieci Sdowej, okrelajce zadania
Sieci wzakresie przestpstw terrorystycznych 52 czy Zalecenie Rady zdnia
9 grudnia 1999 r. wsprawie wsppracy wzwalczaniu finansowania grup
terrorystycznych53.
Po zamachach na World Trade Center iPentagon dziaania Unii ulegy inten-

syfikacji, azwalczanie terroryzmu zostao uznane za jedno zpriorytetowych
zada UE; zaczy powstawa zarwno nowe, samodzielne rozwizania odwou-
jce si zarwno do dorobku ONZ, jak iRady Europy, jak rwnie uzupeniano
imodyfikowano istniejce ju regulacje54.
2.3.1. Rozporzdzenie Rady WE z2001 r., Wsplne Stanowisko Rady

oraz Decyzja Ramowa
Na mocy Rozporzdzenia Rady (WE) nr 2580/2001 wsprawie szczeglnych rod-

kw restrykcyjnych stosowanych przeciwko niektrym osobom ipodmiotom
majcych na celu zwalczanie terroryzmu 55 Rada tworzy list osb ipodmiotw,
powizanych zdziaalnoci terrorystyczn, co jest podstaw do zamroenia bd-
cych wich dyspozycji rodkw finansowych (funduszy).
Przyjte wtym samym dniu Wsplne Stanowisko Rady 2201/930/WPZiB
wzywa wart. 14 pastwa czonkowskie UE, aby jak najprdzej przystpiy do kon-
wencji sektorowych ONZ oraz Konwencji RE ozwalczaniu terroryzmu56.
50
Dz. U. C 26, 30 stycznia 1999, s. 0022.
51
Dz. U. L 273, 25 padziernika 1996, s. 001.
52
Dz. U. L 191, 7 lipca 1998, s. 004.
53
Dz. U. C 373, 23 grudnia 1999, s. 001.
54
Takie podejcie zostao wypracowane podczas nadzwyczajnego posiedzenia Komisji 20 wrzenia 2001
r. Zob.: Extraordinary Council Meeting. Justice, Home Affairs and Civil Protection. Brussels 20 September 2001.
12019/01 (Presse 327).
55
Dz. U. L 344, 28 grudnia 2001, s. 00700075.
56
Dz. U. L 344, 28 grudnia 2001, s. 0090.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Decyzja Rady 2003/48/WSiSW z19 grudnia 2002 r. wsprawie wprowadzenia

wycie szczeglnych rodkw wodniesieniu do wsppracy policyjnej isdowej
wcelu zwalczania terroryzmu, wpraktyce wcza terroryzm do zakresu dziaania
Europolu, Eurojustu iwsplnych zespow ledczych 57.
Odrbnie trzeba wspomnie oDecyzji Ramowej Rady wsprawie zwalczania ter-
roryzmu 2002/475/WSiSW z13 czerwca 2002 r. 58, zalecajcej przyjcie we wszyst-
kich pastwach czonkowskich zblionej definicji przestpstwa terrorystycznego. No-
watorski charakter Decyzji podkrela fakt, i nie odwouje si ona do istniejcych ju
rozwiza, wszczeglnoci konwencji sektorowych, lecz tworzy wasn definicj, za-
wart wart. 1 ust. 1. Wprzeciwiestwie do konwencji sektorowych Decyzja ramowa
nie tylko typizuje czyny przestpcze co wzasadzie wpodobny sposb czyni take
konwencje sektorowe lecz take precyzyjnie okrela znamiona konstytutywne,
ktre determinuj rnice pomidzy przestpstwem pospolitym aprzestpstwem
terrorystycznym. Zakres przedmiotowy Decyzji stanowi nastpujce czyny:
1 ataki na ycie, ktre mog spowodowa mier;

2 ataki na integralno cielesn osoby;
3 porwania lub branie zakadnikw;
4 spowodowanie rozlegych zniszcze obiektw rzdowych lub obiektw
uytecznoci publicznej, systemu transportowego, infrastruktury, wcznie
ze zniszczeniem systemu informacyjnego, staych platform umieszczonych
na szelfie kontynentalnym, mienia publicznego lub mienia prywatnego,
mogce zagrozi yciu ludzkiemu lub spowodowa powane straty
gospodarcze;
5 zajcie statku lub innego rodka transportu publicznego lub towarowego;
6 wytwarzanie, posiadanie, nabywanie, przewoenie, dostarczanie
lub uywanie broni, materiaw wybuchowych lub jdrowych, broni
biologicznej lub chemicznej, jak rwnie badania irozwj broni biologicznej
ichemicznej;
7 uwalnianie substancji niebezpiecznych lub powodowanie poarw, powodzi
lub wybuchw, ktrych rezultatem jest zagroenie ycia ludzkiego;
8 zakcenie lub przerwy wdostawach wody, energii elektrycznej lub wszelkich
innych podstawowych zasobw naturalnych, ktrych rezultatem jest
zagroenie ycia ludzkiego;
9 groenie popenieniem wyej wymienionych czynw.
57
Dz. U. L 016, 22 stycznia 2003, s. 00680070. Decyzja bya konsekwencj postanowie art. 4 Wsplnego
Stanowiska 2001/931/WPZiB ozastosowaniu szczeglnych rodkw do zwalczania terroryzmu, Dz. U. L 344,
28 grudnia 2001 r., s. 0093.
58
Dz. U. L 164, 22 czerwca 2002 r., s. 003 007.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.3. Regulacje Unii Europejskiej ozwalczaniu terroryzmu 83
Wyczerpanie tych znamion nie oznacza jednak, i mamy do czynienia zaktem

terrorystycznym, anie przestpstwem pospolitym, dokonanym np. przez zorganizo-
wan grup przestpcz. Zgodnie zprzepisami Decyzji ramowej, wymienione czyny
stanowi bd przestpstwa terrorystyczne pod warunkiem zaistnienia dwch prze-
sanek, ktre musz by spenione kumulatywnie:
1 Czyny te, ze wzgldu na swj charakter ikontekst, mog wyrzdzi powane

szkody pastwu lub organizacji midzynarodowej.
2 Zostay one popenione wcelu:
a powanego zastraszenia ludnoci, lub
b bezprawnego zmuszenia rzdu lub organizacji midzynarodowej do
dziaania lub zaniechania, lub
c powanej destabilizacji lub zniszczenia podstawowych struktur
politycznych, konstytucyjnych, gospodarczych lub spoecznych pastwa
lub organizacji midzynarodowej.
3 Decyzja ramowa wart. 3 wprowadza pojcie przestpstwa zwizanego
zterroryzmem, za ktre uznaje nastpujce czyny:
a kradzie kwalifikowan lub wymuszenie dokonane zzamiarem popenienia
czynu okrelonego wart. 1 ust.1 Decyzji,
b sporzdzenie faszywych dokumentw urzdowych dokonane zzamiarem
popenienia takiego czynu oraz wzwizku zuczestnictwem wdziaaniach
grupy terrorystycznej.
Zgodnie zart. 2 Decyzji Ramowej za grup terrorystyczn uwaa si grup zor-

ganizowan, zoon zco najmniej trzech osb, ustanowion na przestrzeni czasu
idziaajc wuzgodniony sposb, wcelu popenienia przestpstw terrorystycznych.
Grupa zorganizowana nie jest tworzona przypadkowo wcelu natychmiastowego po-
penienia przestpstwa, lecz charakteryzuje si formalnym okreleniem rl czonkw
grupy, cigoci czonkostwa lub rozwinit struktur.
2.3.2. Europejski Nakaz Aresztowania (ENA)
Rwnolegle Rada przyja Decyzj Ramow wsprawie Europejskiego Nakazu

Aresztowania iprocedury przekazywania osb midzy pastwami czonkowskimi
2002/584/WSiSW z13 czerwca 2002 r., (potocznie zwana Europejskim Naka-
zem Aresztowania (ENA) 59. Wzaoeniu miaa ona stanowi swoiste uzupenienie
59
Dz. U. L 190, 18 lipca 2002, s. 0010020.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
obowizujcych ju midzy pastwami czonkowskimi traktatw ekstradycyjnych,

m.in. Europejskiej Konwencji oekstradycji wraz zProtokoami dodatkowymi oraz
Europejskiej Konwencji ozwalczaniu terroryzmu wczci dotyczcej ekstradycji.
Podstawowym celem Decyzji ramowej jest uproszczenie procedur ekstradycyjnych
przez zastpienie ich przekazaniem, co oznacza formaln rezygnacj zprocedur
ekstradycyjnych jako instrumentu wsppracy midzyrzdowej na rzecz okrelonych
wDecyzji procedur wsppracy bezporednio midzy organami sdowymi. Ocenia-
jc zakres obowizywania Decyzji Ramowych, naley pamita, i s to instrumenty
prawne III filaru. Przypominaj zatem dyrektywy Ifilaru, rnic si od nich brakiem
bezporedniej skutecznoci (art. 34 ust. 2 b Traktatu oUnii Europejskiej) 60.
2.4. Organizacje regionalne ozwalczaniu terroryzmu
Charakter zagroe wspczesnym terroryzmem midzynarodowym spowodowa,

i problem jego zwalczania sta si przedmiotem zainteresowania wikszoci organi-
zacji midzynarodowych. Wikszo znich zostaa omwiona powyej, warto jesz-
cze wspomnie oorganizacjach regionalnych, ktre odgrywaj istotne cho regio-
nalne znaczenie.
2.4.1. Konwencja Organizacji Konferencji Islamskiej ozwalczaniu

terroryzmu midzynarodowego
Problem zagroe ze strony terroryzmu midzynarodowego sta si przedmiotem

prac Organizacji Konferencji Islamskiej. Ich efektem jest Konwencja Organizacji
Konferencji Islamskiej ozwalczaniu terroryzmu midzynarodowego61.
Zawarta wKonwencji definicja terroryzmu (art. 1 ust. 1) gosi, e terroryzm ozna-

cza kady akt przemocy lub groby przemocy niezalenie od motyww iintencji
sprawcy popeniony wramach realizacji planu przestpczego wcelu zastraszenia
osb lub zagroenia wyrzdzeniem szkody lub naraenia na niebezpieczestwo
60
Szczegowe omwienie obu przywoanych Decyzji Ramowych zob.: M. Dbrowska, op. cit., 2004,
s. 187 193. Wtym miejscu naley take zauway, i polski Trybuna Konstytucyjny orzek oniezgodnoci zart. 55
ust. 1 Konstytucji RP przepisu art. 607t 1 kodeksu postpowania karnego wtakim zakresie, wjakim zezwala on na
przekazanie obywatela RP do pastwa czonkowskiego UE na podstawie ENA (TK sygn. akt P 1/05).
61
Tekst tej Konwencji, jak rwnie pozostaych wymienionych dalej konwencji regionalnych, znajduj si
wzbiorze International Instruments Related to the Prevention and Suppression of International Terrorism, New
York, UN 2001.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.4. Organizacje regionalne ozwalczaniu terroryzmu 85
ich ycia, honoru, wolnoci, bezpieczestwa lub praw, lub naruszenia rodowiska
naturalnego lub jakichkolwiek obiektw publicznych lub prywatnych na grob
ich zajcia, zawaszczenia, lub wywoania zagroenia dla zasobw naturalnych,
obiektw midzynarodowych, lub zagroenia dla stabilnoci, integralnoci
terytorialnej, jednoci politycznej lub suwerennoci niepodlegego pastwa.
Zbrodnia terrorystyczna (art. 1 ust. 2) oznacza kad zbrodni popenion wcelu

osignicia celu terrorystycznego na terytorium pastwa-strony lub przeciwko jego
obywatelom, zasobom, interesom lub obiektom zagranicznym iosobom przebywa-
jcym na jego terytorium, karan przez prawo wewntrzne tego pastwa. Definicja
ta jest uzupeniona przez wyczenie zzakresu zbrodni terrorystycznej walki naro-
dowowyzwoleczej, wczajc wto walk zbrojn przeciwko obcej okupacji, agresji,
kolonializmowi ihegemonii, wcelu wyzwolenia isamostanowienia zgodnie zzasa-
dami prawa midzynarodowego.
Konwencja stanowi, i jej przedmiotem pozostaj take czyny wymienione wprzy-
jtych dotychczas konwencjach midzynarodowych, chyba, e ich zastosowanie wy-
czone jest wkonkretnej sprawie przez ustawodawstwo wewntrzne pastwa-strony
lub nie ratyfikowao ona danej konwencji. Art. 2 ust. 4 wymienia 12 konwencji:
1 Tokijsk,
2 Hask,
3 Montrealsk wraz zProtokoem z1988 r.,
4 Nowojorsk z1973 i1979 r.,
5 Konwencj Prawa Morza z1988 r. ijej przepisy dotyczce piractwa morskiego,
6 Konwencj ofizycznej ochronie materiaw nuklearnych,
7 Konwencj ozwalczaniu bezprawnych aktw przeciwko bezpieczestwu
eglugi morskiej wraz zProtokoem dotyczcym bezpieczestwa platform na
szelfie kontynentalnym,
8 Konwencj ozwalczaniu terrorystycznych zamachw bombowych,
9 Konwencj oznakowaniu plastikowych materiaw wybuchowych. Art. 2
wycza walk narodowowyzwolecz spod zakresu dziaania Konwencji
(pkt. a), wyklucza jednak uznanie przestpstw okrelonych wart. 1 za
przestpstwa polityczne (pkt. b), stanowic rwnoczenie, i wiele innych
przestpstw nie bdzie uznawanych za przestpstwa polityczne niezalenie
od tego, i zostay popenione zmotyww politycznych. Art. 2 pkt. c) zalicza
do tej kategorii nastpujce czyny:
a akt agresji62 przeciwko krlom igowom pastw-stron lub ich rodzinom,
62
Wjz. ang. uyto formuy: aggression against
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
koronowanym ksitom lub wiceprezydentom lub wicepremierom lub

ministrom pastw-stron;
b akt agresji przeciwko osobom cieszcym si midzynarodowym
immunitetem, wtym ambasadorom idyplomatom na terytorium pastw-
-stron lub wpastwach akredytacji;
c zabjstwo lub rabunek zuyciem siy przeciwko osobie lub wadzom lub
rodkom transportu icznoci;
d akt sabotau izniszczenia wasnoci publicznej iwasnoci sucej ogowi,
nawet jeli nale do innego pastwa-strony;
e zbrodni produkowania, przemytu lub posiadania broni iamunicji lub
materiaw wybuchowych lub innych materiaw przeznaczonych do
popenienia zbrodni terrorystycznej.
Ponadto pkt. d) stanowi, i wszystkie formy przestpstw midzynarodowych, cz-

nie znielegalnym obrotem narkotykami, przemytem ludzi ipraniem pienidzy ukie-
runkowane na zdobycie rodkw na finansowanie celw terrorystycznych s uzna-
wane za zbrodni terrorystyczn.
Niemal identyczne rozwizania zawarto wprzyjtej rok wczeniej Arabskiej Kon-
wencji ozwalczaniu terroryzmu, przyjtej wKairze 22 kwietnia 1998 r. wramach
Ligi Pastw Arabskich. Rnica sprowadza si do iloci konwencji, do ktrych odwo-
uje si art. 1 ust. 3, zawierajcy definicj terroryzmu iprzestpstwa terrorystycznego.
Wymienia on bowiem konwencje Tokijsk, Hask, Montrealsk wraz zProtokoem,
konwencje Nowojorskie z1973 i1979 r. oraz Konwencj Prawa Morza odnonie do
przepisw opiractwie na morzu penym.
2.4.2. Inne konwencje regionalne
Czwartego listopada 1984 r. wKatmandu podpisano wramach Stowarzyszenia Wsp-

pracy Regionalnej Azji Poudniowo-Wschodniej (South Asia Association for Regional
Cooperation SAARC) Regionaln Konwencj ozwalczaniu terroryzmu. Zgodnie
zart. 1 za przestpstwa terrorystyczne Konwencja uznaje:
1 czyny bdce przedmiotem konwencji Haskiej, Montrealskiej iNowojorskiej 1973 r.;

2 przestpstwa okrelone wjakiejkolwiek konwencji, ktrej stron jest
zainteresowane pastwo czonkowskie SAARC, ktra obliguje pastwa-
-strony do podjcia cigania lub wydania sprawcy wramach procedury
ekstradycyjnej;
3 zabjstwa, nieumylne spowodowanie mierci, zamach powodujcy
uszkodzenie ciaa, porwanie, wzicie zakadnika oraz przestpstwa zwizane
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.4. Organizacje regionalne ozwalczaniu terroryzmu 87
zuyciem broni, materiaw wybuchowych iniebezpiecznych substancji

wykorzystywanych jako rodki do dokonania masowej przemocy powodujcej
mier lub powane obraenia ciaa osb lub powane szkody wmieniu;
4 usiowanie lub konspiracja wcelu popenienia jednego zokrelonych
powyej przestpstw, wspdziaanie, pomocnictwo, wspudzia
wpopenieniu takiego przestpstwa.
Traktat owsppracy pomidzy pastwami czonkowskimi Wsplnoty Niepod-

legych Pastw wsprawie zwalczania terroryzmu zosta zawarty wMisku 4 czerwca
1999 r. Uwag zwraca rozbudowany art. 1 definiujcy terroryzm i tworzcy wasne
rozwizania, cho rwnoczenie woglny sposb uznaje obowizujce konwencje jako
zawierajce legalne definicje aktu terrorystycznego. Za terroryzm przywoany Traktat
uznaje bezprawny czyn karany przez prawo karne, popeniony wcelu naruszenia
bezpieczestwa publicznego, wpywania na decyzje podejmowane przez wadze lub
zastraszenie ludnoci, przybierajcy form:
1 przemocy lub groby uycia przemocy przeciwko osobie fizycznej lub prawnej;
2 zniszczenia (uszkodzeniu) lub groby zniszczenia (uszkodzenia) wasnoci
iinnych przedmiotw materialnych wsposb zagraajcy yciu ludzkiemu;
3 powodowania istotnej szkody wasnoci lub wywoania innych konsekwencji
gronych dla spoeczestwa;
4 groby dla ycia ma stanu63 lub osoby publicznej wcelu zakoczenia jej
dziaalnoci pastwowej lub innej aktywnoci publicznej lub zzemsty za
prowadzenie takiej dziaalnoci;
5 ataku na przedstawiciela obcego pastwa lub chronionego przez prawo
midzynarodowe czonka personelu organizacji midzynarodowej, tak jak
pomieszczenia subowe lub rodki transportu takich osb;
6 inne czyny okrelone jako terrorystyczne przez prawo krajowe pastw
czonkowskich lub przez powszechnie uznane midzynarodowe instrumenty
prawne suce zwalczaniu terroryzmu.
Art. 1 Traktatu zawiera rwnie definicj terroryzmu technologicznego, zgodnie

zktr jest to uycie lub groba uycia broni jdrowej, radiologicznej, chemicznej
lub bakteriologicznej (biologicznej) lub jej komponentw, mikroorganizmw
patogennych, substancji radioaktywnych lub innych substancji szkodliwych
dla zdrowia ludzkiego, wczajc wto zabr, uzyskanie wwyniku dziaania
lub zniszczenia obiektw jdrowych, chemicznych lub innych stwarzajcych
63
Wjz. ang. uyto sowa statesman. Tumaczenia zrosyjskiego dokonano wSekretariacie ONZ; zostao
ono autoryzowane przez Komitet Wykonawczy Wsplnoty Niepodlegych Pastw.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
zagroenia technologiczne iekologiczne oraz dla systemw oczyszczania miast

iinnych lokalnych habitatw, jeli takie dziaania s popenione wcelu naruszenia
bezpieczestwa publicznego, zastraszenia ludnoci lub wpywania na decyzje
podejmowane przez wadze wramach osigania celw politycznych, wojskowych
lub jakichkolwiek innych.
Za terroryzm technologiczny Traktat uznaje take usiowanie, podeganie ipo-

mocnictwo. Za obiekty stwarzajce zagroenia technologiczne iekologiczne art. 1
uznaje przedsibiorstwa, instalacje, zakady iinne obiekty, zakcanie ich funkcjonowa-
nia, ktre moe prowadzi do utraty ycia ludzkiego, uszczerbku na zdrowiu, zanieczysz-
czenia rodowiska lub destabilizacji sytuacji wdanym regionie lub danym pastwie.
Ciekaw definicj terroryzmu zawiera Konwencja Organizacji Jednoci Afryka-
skiej wsprawie zapobiegania izwalczania terroryzmu, zawarta wAlgierze 14 lipca
1999 r. Jej art. 1 ust. 3 definiuje akt terrorystyczny jako:
1 kady akt naruszajcy prawo karne pastwa-strony, ktry moe zagrozi yciu,
integralnoci fizycznej lub wolnoci lub spowodowa powane uszkodzenia
ciaa lub mier jakiejkolwiek osoby, jakiejkolwiek liczby lub grupy osb lub
powoduje lub moe spowodowa uszkodzenie wasnoci publicznej lub
prywatnej, zasobw naturalnych, rodowiska naturalnego lub dziedzictwa
kulturowego ijest obliczony lub zorientowany na:
a zastraszenie, wprowadzenie obawy, zmuszenie, przymuszenie lub
nakonienie jakiegokolwiek rzdu, ciaa, instytucji, opinii publicznej lub
ich jakiejkolwiek czci skadowej do podjcia lub powstrzymania si od
jakiegokolwiek dziaania, przyjcia lub odrzucenia danego punktu widzenia
lub do dziaania zgodnego zokrelonymi zasadami; lub
b zakcenia jakiejkolwiek suby publicznej, dostaw jakiejkolwiek istotnej
usugi spoeczestwu lub stworzenia stanu zagroenia publicznego; lub
c wywoania oglnego powstania wpastwie.
Za przestpstwo Konwencja uznaje take propagowanie, finansowanie, udzia,

kierowanie, pomocnictwo, usiowanie, groenie, konspiracj jeli dziaania te maj
na celu popenienie ktregokolwiek zwymienionych aktw.
Art. 3 ust. 1 ogranicza zakres Konwencji stanowic, i niezalenie od przepisw
art. 1, walka prowadzona przez narody zgodnie zzasadami prawa midzynarodowego
owolno lub samostanowienie, wczajc wto walk zbrojn przeciwko koloniali-
zmowi, okupacji, agresji idominacji przez siy zagraniczne nie moe by uznawana
za akty terrorystyczne. Jednake, motywy polityczne, filozoficzne, ideologiczne, ra-
sowe, etniczne, religijne lub inne nie mog by uznawane za usprawiedliwion obron
przeciwko aktom terrorystycznym.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2.5. Podsumowanie dorobku prawnomidzynarodowego 89
2.5. Podsumowanie dorobku prawnomidzynarodowego
Wpozytywnym prawie midzynarodowym wcigu ostatnich lat uksztatowa si

system prawnomidzynarodowych mechanizmw zwalczania izapobiegania ter-
roryzmowi.
Podstawowe zrby systemu zwalczania terroryzmu powstay wramach Organi-
zacji Narodw Zjednoczonych, atake Rady Europy i wpewnej mierze Unii Eu-
ropejskiej (cho trzeba pamita, e prawo UE jest odrbnym od prawa midzyna-
rodowego systemem prawnym). Szczeglny charakter omawianego systemu wynika
m.in. zfaktu, i wikszo pastw czonkowskich RE jest rwnoczenie zarwno
stronami konwencji sektorowych ONZ, jak te czonkami Unii Europejskiej, awic
podlega regulacjom prawa wsplnotowego wtym zakresie.
Model zwalczania izapobiegania terroryzmowi uksztatowany wramach RE wy-
wodzi si zmodelu ONZ, przyjmujc jego podstawowe zaoenia iwrcz opierajc si
na nim. wiadcz otym podstawowe rozwizania przyjte wobu modelach, awic:
1 sposb normatywnego zdefiniowania aktu terrorystycznego,

2 zasad uznania go za przestpstwo wustawodawstwach wewntrznych pastw,
3 obowizek wokrelonych przypadkach ustanowienia przez pastwo swojej
jurysdykcji,
4 wprowadzenie zasady aut dedere aut iudicare oraz uznanie ekstradycji
sprawcw za jeden znajbardziej efektywnych rodkw zwalczania terroryzmu,
na co wskazuje m.in. dopuszczenie moliwoci traktowania poszczeglnych
konwencji jako samodzielnej podstawy prawnej ekstradycji.
Model RE wwielu przypadkach wychodzi poza ONZ-owski pierwowzr64. Model

RE wwyrany sposb ogranicza moliwo odmowy ekstradycji, kadzie nacisk na
rozwj wsppracy midzynarodowej nie tylko wzakresie pomocy prawnej wspra-
wach karnych, lecz take wkwestiach szeroko rozumianej prewencji poczwszy od
wpisujcych si wmodel zwalczania przestpstwa prania brudnych pienidzy zakaz
finansowania terroryzmu a po wymian informacji idowiadcze wzakresie orga-
nizacji pracy sub policyjnych (antyterrorystycznych).
Za prekursorskie naley uzna potraktowanie wramach modelu RE sprawy

ochrony praw czowieka. Dotychczas bowiem jak zwrci uwag Zdzisaw Ga-
licki akcentowano przede wszystkim konieczno zachowywania podstawo-
wych standardw midzynarodowych wzakresie ochrony praw czowieka nawet
64
Dotyczy to rwnie regulacji UE np. rozwiza przyjtych wENA, ktre jednak napotykaj na wiele
kontrowersji wposzczeglnych pastwach.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
wobec sprawcw najciszych inajgroniejszych przestpstw ocharakterze ter-

rorystycznym; ograniczenia te za mog wefekcie osabia skuteczno innych
norm prawa midzynarodowego65.
WKonwencji ozapobieganiu terroryzmowi znalazo si zarwno odwoanie do

spoeczestwa obywatelskiego, nakaz udzielania przez pastwo pomocy iochrony
ofiarom terroryzmu, jak iograniczenie wolnoci wypowiedzi; wie si ztym take
rozszerzenie katalogu czynw przestpnych oprzestpstwa okooterrorystyczne. Po-
zwala to na postawienie pytania omoliwo uksztatowania si prawa czowieka do
ycia bez zagroenia terroryzmem, co bezporednio rodzi kwesti wzajemnego sto-
sunku dwch chronionych dbr:
1 praw czowieka przysugujcych sprawcom aktw terrorystycznych,

2 praw czowieka przysugujcych ofiarom terroryzmu (nie tylko bezporednim,
ale iporednim, wobec ktrych zamach skutkowa zastraszeniem, powodujc
powstrzymanie si lub podjcie okrelonego dziaania zgodnie zzamierzeniem
terrorystw).
Wwikszoci przypadkw terroryci wykorzystuj prawa czowieka do narusza-

nia praw innych podmiotw. Podejcie zapocztkowane przez Rad Europy pozwala
zatem na traktowanie terroryzmu nie tylko wcharakterze zagroenia dla midzy-
narodowego pokoju ibezpieczestwa, lecz take dla midzynarodowego systemu
praw czowieka.
Podsumowujc warto przytoczy myl sdziego ibyego Przewodniczcego Mi-
dzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci, Gilberta Guillameà, zawart wjego
Wykadzie Grocjuszowskim w2003 r.: pastwa nie mog uchyla si od zwalcza-
nia terroryzmu, lecz musz to czyni wzgodzie zprawem midzynarodowym, ktre
wszake musi by adekwatne do istniejcych zagroe66. Powstajcy wramach Rady
Europy model zwalczania terroryzmu stanowi wtym kontekcie dowd rozwoju
prawa midzynarodowego, niezalenie od wystpujcych wtym zakresie trudnoci
ikontrowersji.
65
Zob.: Z. Galicki, Ochrona praw czowieka awspczesne prawo midzynarodowe, Wystpienie na konfe-
rencji Prawo apolityka Wydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego, 26.02.2006 r., Collegium
Juridicum II, [w: ] Prawo apolityka, red. M. Zubik, Wyd. Liber, Warszawa 2007, s. 135.
66
Zob.: G. Guillame, Terrorism and International Law, The 2003 Grotius Lecture delivered at British
Institute of International and Comparative Law on 13 November 2003, International and Comparative Law
Quarterl Vol. 53, July 2004, s. 547 548.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Blok kontrolny 91
n! Blok kontrolny
Sowa kluczowe
Organizacja Narodw Zjednoczonych konwencje sektorowe definicja
prawnomidzynarodowa terroryzmu Rada Europy czyny okooterrorystyczne
Unia Europejska system zwalczania terroryzmu
Pytania
1 Przedstaw zakres przedmiotowy konwencji sektorowych Organizacji Narodw
Zjednoczonych.
2 Przedstaw zakres przedmiotowy konwencji dotyczcych zwalczania terroryzmu
przyjtych wramach Rady Europy.
3 Omw rozwizania prawne dotyczce zwalczania terroryzmu przyjte
wramach Unii Europejskiej.
4 Wyjanij pojcie czynu okooterrorystycznego.
5 Jakie inne organizacje midzynarodowe przyjy konwencje dotyczce
zwalczania terroryzmu?
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Rozdzia 3
Terroryzm awojna
Normy prawa midzynarodowego dotyczce zwalczania terroryzmu odnosz si

do czasu pokoju, awic czynw, ktre nie zostay popenione wramach konfliktu
zbrojnego. Taki kierunek rozwoju prawa midzynarodowego potwierdzaj m.in.
toczce si wramach ONZ prace nad kompleksow konwencj wsprawie zwalcza-
nia terroryzmu.
3.1. Terroryzm awalka narodowowyzwolecza
Sprawa rozdzielenia walki zbrojnej od aktw terroryzmu midzynarodowego stanowi

skomplikowany problem. Cz pastw usiowaa bowiem wprzeszoci utosamia
wszelkie ruchy narodowowyzwolecze zorganizacjami terrorystycznymi1. Trudno
si temu dziwi, poniewa jak zauwaono podczas debaty na forum ONZ ruch
oporu przeciwko okupacji zawsze by uwaany za terroryzm przez tych, na ktrych
ley bezporednia odpowiedzialno, akonkretnie przez siy interwencji 2.
Wiele ugrupowa prowadzcych tak walk niejednokrotnie sigao po metody
terrorystyczne, uznajc terroryzm za rodek sucy do realizacji prawa do samosta-
nowienia. Dlatego te, gdy w1972 r. problem walki zterroryzmem midzynarodowym
1
Zob.: wypowied przedstawiciela Izraela na forum 6 Komitetu, UN Doc. A/C.6/SR1361, 16 November 1972.
2
Wypowied przedstawiciela Mauretanii podczas debaty wKomitecie Generalnym UN Doc. A/BUR/
SR.202, 22 September 1972.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3.1. Terroryzm awalka narodowowyzwolecza 93
stan na forum ONZ, cz pastw protestowaa przeciwko wczeniu go do porzdku

obrad, twierdzc, i grozi to pozbawieniem narodw prawa do walki oniepodlego.
Zpodobnymi zastrzeeniami przyjto projekt Konwencji ozapobieganiu przestp-
stwom ikaraniu sprawcw przestpstw przeciwko osobom korzystajcym zochrony
midzynarodowej, wtym przeciwko dyplomatom3.
Wwietle wspczesnego prawa midzynarodowego walka orealizacj prawa do
samostanowienia iuzyskanie niepodlegoci jest legalna. Wdoktrynie podkrela si, e
wrd najwaniejszych kierunkw rozwoju prawa midzynarodowego po II wojnie wia-
towej, awszczeglnoci po przyjciu Karty Narodw Zjednoczonych, naley wskaza
wanie m.in. uznanie praw narodw do samostanowienia iniezalenoci oraz przyzna-
nie tego, e narody maj prawo do walki ito rodkami przemocy. Osoby prowadzce tak
walk s uznawane za kombatantw, ktrzy nie mog by karani za sam fakt jej podjcia,
lecz rwnoczenie musz przestrzega praw iobyczajw wojny (prawo wojny)4.
Stanowisko takie odzwierciedla wikszo rezolucji Zgromadzenia Oglnego ONZ
dotyczcych walki zterroryzmem midzynarodowym. Wszczeglnoci podkrela si
wnich niezbywalne prawo do samostanowienia iniezawisoci wszystkich narodw
yjcych wwarunkach kolonializmu, rasizmu iinnych form obcego panowania oraz
legalnej walki, agwnie walki zbrojnej prowadzonej przez ruchy narodowowyzwo-
lecze zgodnie zcelami izasadami karty Narodw Zjednoczonych.
Zgromadzenie Oglne rwnoczenie potpio wszystkie akty terroryzmu mi-
dzynarodowego, ktre zagraaj yciu ludzkiemu, prowadz do mierci lub zagraaj
podstawowym wolnociom czowieka, niezalenie od tego, gdzie iprzez kogo zostay
popenione, uznajc za przestpcze wszystkie akty, metody ipraktyk terroryzmu
niezalenie od podmiotu popeniajcego dany akt (czyni tak np. rezolucja Zgroma-
dzenia Oglnego z9 grudnia 1985 r. A/RES/40/61).
ONZ nie utosamia walki narodowowyzwoleczej zterroryzmem ipotwierdza

jej zgodno zzasadami prawa midzynarodowego, wskazujc rwnoczenie,
e terroryzm nie moe by uznany za legaln form tej walki. Legalno walki
narodowowyzwoleczej nie oznacza przyznania ugrupowaniom prowadzcym
tak walk prawa do dowolnego wyboru stosowanych rodkw imetod, wszcze-
glnoci nie maj one prawa do posugiwania si metodami terrorystycznymi.
W1972 r. wspecjalnym Studium na temat terroryzmu midzynarodowego opraco-

wanym przez Sekretariat ONZ na zlecenie Komitetu Prawnego jednoznacznie stwierdzo-
no, i nawet wtym przypadku, gdy uycie siy jest prawnie imoralnie usprawiedliwione,
3
Zob. na ten temat: T.R. Aleksandrowicz, Wybrane problemy wspczesnego terroryzmu, Warszawa
1993, s. 110 inast.
4
Ibidem.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
94 Terroryzm awojna
istniej takie rodki, ktre podobnie jak iwkadym konflikcie ludzkim nie powinny
by wykorzystywane; legalno jakiejkolwiek sprawy nie legalizuje sama przez si stoso-
wania niektrych form przemocy, wszczeglnoci wstosunku do niewinnych5.
Byy to jednak biorc pod uwag wczesny stan prawa midzynarodowego
rozwaania prowadzone woderwaniu od faktw. Konkretne problemy pojawiy si
wmomencie wejcia wycie konwencji sektorowych. Pojawio si wwczas pytanie, czy
wykorzystywanie wlegalnej walce zbrojnej czynw stypizowanych wkonwencjach sek-
torowych jest zgodne zprawem midzynarodowym. Oile brak byo takich wtpliwo-
ci odnonie do czynw skierowanych przeciwko bezpieczestwu lotnictwa cywilnego,
otyle wtpliwoci pojawiy si wzwizku zkonwencjami owalce zprzestpstwem,
wziciu zakadnikw izprzestpstwami przeciwko osobom korzystajcym zochrony
midzynarodowej. Wrezolucjach, do ktrych zacznikami byy projekty tych konwen-
cji, znalazo si bowiem stwierdzenie, i nic wpostanowieniach konwencji nie moe
przynosi szkody wkorzystaniu przez narody walczce ze susznego prawa do samosta-
nowienia iniepodlegoci zgodnie zKart NZ ideklaracj prawa midzynarodowego.
Zgromadzenie Oglne wrezolucji z12 grudnia 1973 r. uznao, e osoby zaanga-
owane wwalk powinny by poddane reimowi prawnemu Konwencji Genewskich
z1949 r., asame konflikty powinny by traktowane jako midzynarodowe konflikty
zbrojne wrozumieniu Konwencji. Oznaczao to przyznanie osobom uczestnicz-
cym wwalce statusu kombatanta, lecz take nakadao na nie obowizki wynikajce
zmidzynarodowego prawa konfliktw zbrojnych. Wformie normy prawa midzy-
narodowego zostao to ujte wart. 12 Konwencji owalce zprzestpstwem wzicia
zakadnikw, ktry stwierdza, i Konwencja nie bdzie miaa zastosowania do aktw
porwania zakadnikw popenionych wtrakcie trwania konfliktw zbrojnych okre-
lonych wKonwencjach Genewskich oochronie ofiar wojny.
3.2. Prawa iobowizki uczestnikw konfliktw zbrojnych
Podstawowa zasada midzynarodowego prawa humanitarnego, zwanego niegdy

prawem konfliktw zbrojnych (ius in bello), stanowi, e strony wojujce nie maj
nieograniczonego prawa wyboru rodkw szkodzenia nieprzyjacielowi, poniewa
zasadniczym celem wojny jest pokonanie przeciwnika inarzucenie mu swojej woli,
azatem rodki te musz by ograniczone do osignicia tego celu. Pod szczegln
ochron prawa midzynarodowego znajduje si ludno cywilna, osoby niebiorce
udziau wwalce niekombatanci6.
5
Study prepared by the Sekretariat for the Sixth Committee, 27 September 1972, UN Doc. A/C.6/418.
Zob.: W. Gralczyk, S. Sawicki, Prawo midzynarodowe publiczne wzarysie, wyd. 10, Warszawa 2004,
6
s. 411 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3.2. Prawa iobowizki uczestnikw konfliktw zbrojnych 95
Dziaalno terrorystyczna stanowi jedn zform prowadzenia dziaa wojen-

nych, ktrych midzynarodowe prawo humanitarne zabrania. Zakaz ten ma
charakter bezwzgldny, od ktrego nie dopuszcza si adnych wyjtkw7.
Ju tzw. regulamin haski z1907 r. 8 stanowi, i prawa iobowizki wojenne sto-

suje si nie tylko do armii regularnych, lecz take pospolitego ruszenia ioddziaw
ochotniczych, jeli maj one na czele osob odpowiedzialn za swoich podwadnych,
nosz sta idajc si rozpozna zdaleka odznak wyrniajc, jawnie nosz bro
iprzestrzegaj wswych dziaaniach praw izwyczajw wojennych (art. 1). Zakaz stoso-
wania aktw terrorystycznych wkonfliktach zbrojnych wynika zarwno zKonwencji
oochronie osb cywilnych podczas wojny9, jak te zProtokow Dodatkowych do
Konwencji Genewskich10. Art. 3 Konwencji (wsplny dla wszystkich czterech Kon-
wencji Genewskich) ustanawia minimalne wymogi zachowa wobec osb niebior-
cych udziau wwalce. S ipozostan zakazane wstosunku do wyej wymienionych
osb wkadym czasie ikadym miejscu:
a zamachy na ycie inietykalno cielesna, wszczeglnoci zabjstwa we

wszelkiej postaci, okaleczenia, okrutne traktowanie, tortury imki,
b branie zakadnikw,
c zamachy na godno osobist, awszczeglnoci traktowanie poniajce
iupokarzajce,
d skazywanie iwykonywanie egzekucji bez uprzedniego wyroku, wydanego
przez sd naleycie ukonstytuowany idajcy gwarancje procesowe, uznane
za niezbdne przez narody cywilizowane.
Przywoana Konwencja zabrania take stosowania wszelkich rodkw zastraszenia

lub terroryzowania (art. 33), wyranie zabrania take brania zakadnikw (art. 34).
Za cikie naruszenie prawa Konwencja uznaje wart. 147:
a popenienie umylnego zabjstwa,
7
Zob.: M. Marcinko, Status terrorysty wwietle midzynarodowego prawa humanitarnego, [w:] Walka
zterroryzmem wwietle prawa midzynarodowego, red. K. ankosz, M. Chrocicki, P. Czubik, Wydawnictwo
STO, Bielsko-Biaa 2004, s. 123.
8
Konwencja Haska dotyczca praw izwyczajw wojny ldowej z18 padziernika 1978 r., zacznik: Regula-
min dotyczcy praw izwyczajw wojny ldowej, Dz. U. 1926, nr 21, poz. 160.
9
Konwencja oochronie osb cywilnych podczas wojny z12 sierpnia 1949 r., Genewa, Dz. U. 1956, nr 36,
poz. 171.
10
Protok Dodatkowy Ido Konwencji Genewskich dotyczcy ochrony ofiar midzynarodowych konflik-
tw zbrojnych oraz Protok Dodatkowy II do Konwencji Genewskich dotyczcy ochrony ofiar niemidzynarodo-
wych konfliktw zbrojnych, Dz. U. 1992, nr 41, poz. 175, zacznik.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
96 Terroryzm awojna
b torturowanie lub nieludzkie traktowanie,

c umylne spowodowanie wielkich cierpie albo cikie zamachy na
nietykalno fizyczn lub zdrowie,
d bezprawne pozbawienie wolnoci,
e branie zakadnikw,
f niszczenie iprzywaszczanie majtku nieusprawiedliwione koniecznociami
wojskowymi iwykonywane na wielk skal wsposb niedozwolony
isamowolny.
Analogiczne zakazy zawieraj postanowienia Protokow Dodatkowych. Celem

atakw nie mog by ani ludno cywilna jako taka, ani osoby cywilne; zabronione s
akty igroby przemocy, ktrych gwnym celem jest zastraszenie ludnoci cywilnej
(art. 51 Protokou Dodatkowego I). Zakaz czynienia osb cywilnych przedmiotem
ataku zawiera take art. 13 Protokou Dodatkowego II. Zabronione pozostaj zawsze
iwszdzie branie zakadnikw idziaania terrorystyczne (art. 4 ust. 2 pkt c) id) Pro-
tokou Dodatkowego II).
Niezalenie od tego, czy bdziemy rozpatrywa terroryzm wkategoriach kon-
fliktu zbrojnego, czy te nie, stosowanie metod terrorystycznych, rozumianych jako
czyny stypizowane wkonwencjach midzynarodowych jest zakazane albo na mocy
tych konwencji, albo na mocy midzynarodowego prawa konfliktw zbrojnych. Nie
istnieje zatem pojcie legalnego terroryzmu: akt terrorystyczny pozostaje zawsze czy-
nem nielegalnym, przestpstwem, niezalenie od tego, pod jakim reimem prawnym
zosta popeniony.
3.3. Wojna zterroryzmem wwietle prawa midzynarodowego
Kiedy George Bush ogasza po zamachach 11 wrzenia 2001 r. wojn zterrory-

zmem11, uznano to raczej za zwrot retoryczny, przydatny wpolitycznej kampanii,
ni element strategii rzutujcy na zmian stosunkw midzynarodowych i wkon-
sekwencji prawa midzynarodowego. Wydawao si zatem, i zwrot ten naley
traktowa jako typow metafor, polityczny slogan bdcy kalk funkcjonujcych ju
wczeniej okrele typu wojna znarkotykami czy wojna zgodem12. Pojcie to we-
szo ju na trwae do sownika midzynarodowych stosunkw politycznych.
11
Adress to aJoint Session of Congress and the American People, 20 September 2001.
12
A. Biczyk-Missala, P. Greniach, Midzynarodowe prawo humanitarne wwietle wspczesnych kon-
fliktw zbrojnych, [w:] Stosunki midzynarodowe wXXI wieku. Ksiga jubileuszowa zokazji 30-lecia Instytutu
Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, red. E. Haliak iin., Warszawa 2006, s. 315.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3.3. Wojna zterroryzmem wwietle prawa midzynarodowego 97
Sformuowanie wojna zterroryzmem znalazo si w oficjalnie ogoszonej

przez Biay Dom Strategii zwalczania terroryzmu13, wktrej jasno stwierdza
si, e Ameryka znajduje si wstanie wojny. Wojna zterroryzmem jest innym
rodzajem wojny, obejmujcym zarwno walk zbrojn, jak iwalk idei ()
Odrzucilimy stary pogld sprowadzajcy nasze dziaania kontrterrorystyczne
gwnie do sfery walki zprzestpczoci. Wedle Strategii, wojna zterroryzmem
prowadzona jest zarwno wsferze militarnej, jak idyplomatycznej, finansowej,
wywiadowczej oraz prawnej; jej celem jest pozbawienie terrorystw tego wszyst-
kiego, czego potrzebuj, aby dziaa iprzetrwa14.
Strategia wojny zterroryzmem bardzo szybko zacza by realizowana wpraktyce.

Wtpliwoci dotyczce realnego znaczenia sloganu politycznego skoczyy si, gdy
rozpocza si wojna wAfganistanie, aStany Zjednoczone dokonay atakw prze-
ciwko terrorystom na Filipinach czy wJemenie. By to wyrany sygna pisz Ag-
nieszka Biczyk-Missala iPatrycja Greniach e obecnie zwalczaniem terroryzmu
maj zaj si siy wojskowe, anie jak dotychczas policja, natomiast wsppraca mi-
dzy pastwami wcelu walki zterrorem oznacza ju nie tylko wspdziaanie wspra-
wach kryminalnych, ale tworzenie nowych sojuszy wojskowych czy wykorzystywa-
nie istniejcych (NATO)15.
Amerykaska doktryna wojny zterroryzmem (war on terror) budzia ibudzi

wiele kontrowersji dotyczcych zarwno jej teorii, jak ipraktyki. Jej przyjcie
iwdroenie oznacza bowiem daleko idcy zwrot wugruntowanym wstosun-
kach midzynarodowych rozumieniu pojcia wojny (konfliktu zbrojnego),
dopuszczalnoci uycia siy wstosunkach midzynarodowych (ius ad bellum)
oraz stosowanych sposobw walki, dopuszczalnych wwietle prawa midzyna-
rodowego (ius in bello)16. Podnoszono take kwesti, czy jeli nawet dziaania
Stanw Zjednoczonych uzna za wojn, to czy jest to wojna sprawiedliwa
(bellum iustum)17 .
13
National Strategy for Combating Terrorism, September 2006.
14
Ibidem.
15
A. Biczyk- Missala, P. Greniach, op. cit.; zob. przywoan przez autorki literatur przedmiotu.
16
Zob. m.in. A. Cassese, Terrorism is also Disrupting Some Crucial Categories in International Law The
European Journal of International Law No 5, Vol. 12, 2001, s. 9391001; P.Q. Hirst, Another Century of Con-
flict? War and the International System in the 21st Century, International Relations Vol. 16(3), 2002, s. 327 342;
C. Wilke, War vs Justice: Terrorism Cases, Enemy Combatants, and Political Justice in US Courts, Politics So-
ciety No 4, Vol. 33, 2005, s. 636 669; T. Valasek, New Threats, New Rules, World Policy Journal, Spring 2003,
Vol. 20, Issue 1.
17
Zob. np. A.J. Bellamy, Is the War on Terror Just?, International Relations Vol. 19(3), 2005, s. 275296.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
98 Terroryzm awojna
Przede wszystkim nasuwa si pytanie opodmioty stajce wtej wojnie naprzeciwko

siebie. Terroryzm (terror) trudno jest za taki podmiot uzna, jest to bowiem zjawisko,
czy te raczej sposb walki politycznej wykorzystujcy przemoc wformach krymi-
nalnych, awic jak ju wskazano wyej wsposb zakazany przez:
1 prawo karne poszczeglnych pastw,

2 prawo midzynarodowe powszechne (antyterrorystyczne konwencje sektorowe
ONZ),
3 prawnomidzynarodowe unormowania ocharakterze regionalnym (choby
konwencje Rady Europy),
4 prawo wsplnotowe (Decyzja Ramowa wsprawie zwalczania terroryzmu),
5 midzynarodowe prawo humanitarne (ius in bello).
Jeli zatem uzna war on terror za pojcie doktrynalne, to oznacza ono zupenie
nowy rodzaj konfliktu zbrojnego, oktrym ju powyej wspomniano konfliktu
asymetrycznego. Jest to zatem konflikt zpodmiotem nieposiadajcym swojego te-
rytorium, konflikt ocharakterze globalnym, wktrym tak naprawd stawia si pod
znakiem zapytania podstawowe elementy prawa midzynarodowego.
Trudno nie zgodzi si ztez, i wspczesny terroryzm midzynarodowy ireakcja
na zagroenie nim wzasadniczy sposb zmienia podstawowe kategorie midzynaro-
dowe, poniewa istniejce unormowania pewnych sytuacji po prostu nie przewiduj.
Std te racj naley przyzna autorom podkrelajcym widoczny konflikt pomidzy
obowizujcym prawem midzynarodowym acelami politycznymi wtoczonej przez
USA wojnie zterroryzmem, jak te sposobami, jakie wtym konflikcie s stosowane18.
Przykadem wspomnianych kontrowersyjnych metod stosowanych wwojnie zter-
roryzmem s operacje typu hit and run19. Wlistopadzie 2002 r. amerykaski bo-
jowy samolot bezzaogowy typu Predator zniszczy za pomoc rakiet powietrzezie-
mia samochd, ktrym podrowao 6 czonkw al Kaidy. Wszyscy zginli. Zdarzenie
odbyo si na terytorium Jemenu. Atak Predatora nastpi dwa lata po przyjciu przez
Izrael polityki polegajcej na zabijaniu aktywnych czonkw organizacji terrorystycz-
nych dokonujcych zamachw wIzraelu ina Terytoriach Okupowanych.
Wydarzenia te wywoay gorce spory iprotesty. Zjednej strony, tego typu dzia-
ania zostay uznane za wykonywanie pozaprawnych egzekucji, tzn. kary mierci
bez wyroku sdowego, zdrugiej za uprawnione akty walki wtoczcej si wojnie
zterroryzmem.
18
Zob.: A. Cassese, op. cit.; A. Hurrel, `There are no Rules` (George W. Bush): International Order after
September 11, International Relations Vol. 16(2), 2002, s. 185204.
19
Dosownie: uderzy iznikn. Chodzi ooperacje przeprowadzane zzaskoczenia, celnie uderzajce
wrdo wojny terrorystycznej.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3.3. Wojna zterroryzmem wwietle prawa midzynarodowego 99
Przyznanie wadzom pastwa prawa do zabijania podejrzanych oterroryzm nie

daje si pogodzi zobowizujcymi midzynarodowymi standardami ochrony praw
czowieka. Jednak trudno jest odrzuci zzaoenia paralel zprawem pastwa tocz-
cego wojn do zabijania kombatantw strony przeciwnej20. Zdaniem A. Biczyk-Mis-
sali iP. Greniach wtym ipodobnych przypadkach powstaj wtpliwoci, czy wogle
mona mwi okonflikcie zbrojnym. Z jednej strony skala ikrtkotrwao dzia-
a wskazuje raczej na brak konfliktu zbrojnego ikonieczno signicia do reimu
ochrony praw czowieka. Zdrugiej jednak strony istniej argumenty za zakwalifiko-
waniem powyszej sytuacji jako midzynarodowego konfliktu zbrojnego. [Midzyna-
rodowe prawo humanitarne] obowizuje bowiem od momentu podjcia pierwszych
dziaa zbrojnych ipojawienia si osoby chronionej. Brak reakcji zbrojnej Jemenu nie
ma wpywu na obowizywanie [midzynarodowego prawa humanitarnego]. Mona
przecie odwoa si per analogiam do uregulowa dotyczcych okupacji, wedug
ktrych midzynarodowy konflikt zbrojny wystpuje rwnie wtedy, gdy okupacja
nie spotyka si zadnym zbrojnym oporem (art. 2 ust. 2 Konwencji Genewskiej). Na-
ley take zwrci uwag, e zaprzeczanie przez strony istnieniu konfliktu zbrojnego
nie ma wpywu na obowizywanie [midzynarodowego prawa humanitarnego] ()
gdy ma ono chroni jednostki, anie suy interesom pastw 21.
Paradoksalnie, wywd ten moe by dowodem na prawomocno dziaa amery-
kaskich. Oznacza on bowiem, e Stany Zjednoczone znajduj si wstanie konfliktu
zbrojnego, co legitymizuje ich dziaania zmierzajce do zabijania kombatantw strony
przeciwnej. Na tym przykadzie wida take wyranie, jak zasadnicze znaczenie ma
uznanie deklarowanej przez Stany Zjednoczone wojny zterroryzmem na prawn
ocen podejmowanych wramach zwalczania terroryzmu dziaa.
Podobne kontrowersje wywouje przetrzymywanie osb podejrzewanych opo-
wizania zorganizacjami terrorystycznymi wbazie Guantanamo na Kubie, Bagram
wAfganistanie czy na wyspie Diego Garcia; zostay one zatrzymane przez siy ame-
rykaskie ze wzgldw bezpieczestwa. Status prawny tych osb zosta okrelony
mianem prawnej czarnej dziury22, poniewa wadze amerykaskie konsekwentnie
odmawiay im statusu jecw wojennych, nie podejmoway przez dugi czas adnych
dziaa prawnych przeciwko nim (nie stawiano im zarzutw karnych ani nie prowa-
dzono postpowa karnych), ajedynie usioway wydoby odprzetrzymywanych in-
formacje dotyczce ewentualnych planowanych przez al Kaid zamachw.
Zob. na ten temat: D. Kretzmer, Targeted Killings of Suspected Terrorists: Extra-Judicial Executions or
20
Legitimate Means of Defence?, The European Journal of International Law No 2, Vol. 16, 2005, s. 171 inast.
oraz przywoana tam literatura.
21
A. Biczyk-Missala, P. Greniach, op. cit., s. 316.
22
Ang. legal black hole. Termin ten zosta wprowadzony do literatury przedmiotu przez J. Steyna. Zob.:
idem Guantanamo Bay: Legal Black Hole, International and Comparative Law Quarterly No 53, 2004.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
100 Terroryzm awojna
Ich status prawny wadze amerykaskie okrelay mianem nielegalny kombatant

lub wrogi kombatant, co miao oznacza osob fizyczn, nieposiadajc statusu
kombatanta, ajednak biorc udzia wwalce zbrojnej zuyciem zakazanych przez
prawo midzynarodowe metod. Jak stwierdza si wliteraturze przedmiotu, terminy
te nie s znane ani prawu midzynarodowemu, ani prawu amerykaskiemu, cho
wskazuje si przy tym, i w1942 r. amerykaski Sd Najwyszy orzekajc wsprawie
nazistowskich sabotaystw wUSA stwierdzi (sprawa Ex parte Quirin) e wrogi
kombatant, ktry bez munduru wukryciu przekracza granice wcelu prowadzenia
wojny przez niszczenie ycia lub wasnoci jest przykadem wojujcych, ktrzy po-
wszechnie uwaani s za nieuprawnionych do statusu jeca wojennego, ale za naru-
szycieli prawa wojny poddanymi procesowi iukaraniu przez trybunay wojskowe. Jak
zauwaa A. Szpak, jest to orzeczenie wydane przed przyjciem Konwencji Genew-
skich oochronie ofiar wojny, apowoywanie si na nie ignoruje dziesitki lat roz-
woju prawa midzynarodowego, zarwno wpostaci traktatowej, jak izwyczajowej.
Wystarczajce iprecyzyjne s te, ktre mona odnale wKonwencjach genewskich,
amianowicie terminy kombatanta, jeca wojennego lub osoby cywilnej 23 .
Trudno jest odpowiedzie na pytanie, czy tego typu kontrowersyjne dziaania s
niezbdne wwalce zterroryzmem. Pozostaje jednak faktem, e liberalna demokracja
wydaje si bezradna wobec brutalnej rzeczywistoci kreowanej przez al Kaid. Siga-
jc po rodki skuteczne, naruszamy zasady okrelajce istot liberalnej demokracji.
Ten dylemat zawsze bdzie towarzyszy wojnie zterroryzmem.
3.4. Zwalczanie terroryzmu auycie siy wprawie midzynarodowym
Wklasycznym prawie midzynarodowym a do 1919 r. uycie siy wstosunkach

midzynarodowych uznawane byo za jeden zatrybutw suwerennoci pastwa.
Prby ograniczenia uycia siy trway niemal od 1907 r., jednak dopiero Karta
Narodw Zjednoczonych wprowadzia zakaz rozpoczynania wojny agresywnej,
pozostawiajc pastwom prawo do samoobrony indywidualnej izbiorowej24.
23
A. Szpak, Prawo do informacji jako podstawa skutecznego prawa do obrony przypadek postpowa-
nia przed amerykaskimi komisjami wojskowymi oraz Trybunaami Weryfikacyjnymi wobec zatrzymanych
wGuantanamo Bay, na Kubie, [w:] Znaczenie informacji wspoeczestwie obywatelskim. Wybrane aspekty
prawne, red. J. Marszaek-Kawy, B. Chludziski, Toru 2007, s. 169170. Szczegowo na temat prawnego sta-
tusu osb przetrzymywanych wbazie Guantanamo zob.: idem Status zatrzymanych wGuantanamo Bay, na
Kubie Kwartalnik Prawa Publicznego nr 3, 2005; A. Biczyk- Missala, P. Greniach, op. cit., s. 322 326.
24
Zob. na ten temat: W. Czapliski, A. Wyrozumska, Prawo midzynarodowe publiczne. Zagadnienia
systemowe, Warszawa 2004, s. 678 inast.; J. Kranz, Wojna, pokj czy uspokajanie? Wspczesne dylematy uycia
siy zbrojnej, Warszawa 2006, s. 14 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3.4. Zwalczanie terroryzmu auycie siy wprawie midzynarodowym 101
Rozwizania przyjte wKarcie NZ stanowiy reakcj na dramat II wojny wiato-

wej: My, Ludy Narodw Zjednoczonych, zdecydowane uchroni przysze pokolenia
od klski wojny, ktra dwukrotnie za naszego ycia wyrzdzia ludzkoci niewypo-
wiedziane cierpienia brzmi Preambua Karty. Jako jeden zpodstawowych celw
za uznano utrzymanie midzynarodowego pokoju ibezpieczestwa, stosujc sku-
teczne rodki zbiorowe dla zapobiegania naruszeniom pokoju iich usuwania, tumie-
nia aktw agresji iinnych narusze pokoju (art. 1 ust. 1). Zakaz wojny agresywnej
zosta okrelony wart. 2 ust. 4: wszyscy czonkowie organizacji powstrzymaj si
wswych stosunkach midzynarodowych od stosowania groby lub uycia siy prze-
ciwko caoci terytorialnej lub niepodlegoci ktregokolwiek pastwa.
Agresja rozumiana jest jako uycie siy zbrojnej przez pastwo przeciwko suwe-
rennoci, terytorialnej integralnoci lub politycznej niepodlegoci innego pa-
stwa, lub wjakikolwiek inny sposb niezgodny zKart Narodw Zjednoczonych.
Definicja ta obejmuje m.in. wysyanie przez lub wimieniu jakiego pastwa
uzbrojonych band, grup, si nieregularnych lub najemnych, ktre dopuszczaj si
aktw zbrojnych wtakiej doniosoci przeciwko innemu pastwu, e oznaczaj
akty wyej wymienione lub oznaczaj mieszanie si do nich25.
Ponadto, Kade pastwo ma obowizek wstrzymania si od organizowania, pod-

egania, pomocy lub uczestnictwa waktach walki wewntrzpastwowej lub aktach
terrorystycznych winnym pastwie lub godzi si ze zorganizowan na jego teryto-
rium dziaalnoci majc na celu popenienie tego rodzaju aktw, gdy wspomniane
wtym paragrafie akty obejmuj grob lub uycie siy26. adne pastwo nie powinno
te organizowa, pomaga, podburza lub tolerowa dziaalnoci wywrotowej, ter-
rorystycznej lub zbrojnej skierowanej wcelu obalenia si reimu innego pastwa,
bd wtrca si do walki wewntrznej winnym pastwie 27.
Oznacza to ograniczenie, anie cakowit eliminacj legalnego uycia siy wsto-
sunkach midzynarodowych. Karta Narodw Zjednoczonych dopuszcza bowiem
moliwo uycia siy wwarunkach samoobrony, co zostao okrelone wart. 51: Nic
wniniejszej Karcie nie narusza przyrodzonego prawa kadego czonka Narodw
Definicja Agresji. Rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ UN Doc. A/RES/3314/XXIX z14 grudnia
25
1974 r.
26
Deklaracja zasad prawa midzynarodowego dotyczcych przyjaznych stosunkw iwspdziaania
pastw zgodnie zKart Narodw Zjednoczonych. Rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ UN Doc. A/
RES/2625/XXV, 24 padziernika 1970 r. Komentarz do zasady, e pastwa wich stosunkach midzynarodowych
powinny powstrzyma si od groby lub uycia siy przeciwko integralnoci terytorialnej lub niepodlegoci poli-
tycznej jakiegokolwiek pastwa, lub wjakikolwiek inny sposb niezgodny zcelami Narodw Zjednoczonych.
27
Ibidem, komentarz do zasady dotyczcej obowizku niemieszania si wsprawy nalece do wewntrz-
nej jurysdykcji jakiegokolwiek pastwa, zgodnie zKart.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Zjednoczonych, przeciwko ktremu dokonano zbrojnej napaci, do indywidualnej

lub zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczestwa zastosuje rodki konieczne
do utrzymania midzynarodowego pokoju ibezpieczestwa. Czonkowie, ktrzy za-
stosowali pewne rodki wwykonaniu swego prawa do samoobrony, natychmiast za-
wiadomi otym Rad Bezpieczestwa. rodki te wniczym nie naruszaj opartego
na niniejszej Karcie prawa iobowizku do podejmowania wkadym czasie akcji, jak
uzna ona za konieczn do utrzymania lub przywrcenia midzynarodowego pokoju
ibezpieczestwa 28.
Normy zawarte wKarcie Narodw Zjednoczonych s adresowane do pastw,
nakadaj na nie konkretne obowizki iokrelaj ich zachowanie na arenie midzy-
narodowej. Jak zauwaa Jerzy Kranz, koncentrujc si na pastwie sygnatariusze
KNZ nie przewidzieli w1945 r., i poza agresj plag stan si wyniszczajce wojny
domowe, masakrowanie ludnoci przez wasne pastwo, azczasem midzynarodowi
terroryci. Obawiano si siy pastwa (teza suszna do dzi), jednak nie uwzgldniono
jego saboci, stanowicej bardzo powane zagroenie dla midzynarodowego pokoju
ibezpieczestwa29.
Nasilajce si zagroenia ze strony midzynarodowych organizacji terrorystycz-
nych spowodoway, i ciar zwalczania terroryzmu zacz si przesuwa zdziaa
wynikajcych zprzyjtych konwencji sektorowych ONZ iinnych porozumie
midzynarodowych na zastosowanie siy zbrojnej. Wprawie wszystkich przypadkach
zbrojnej odpowiedzi na atak terrorystyczny, pastwa powoyway si m.in. na prawo
do samoobrony (np. akcja USA wAfganistanie). Pomimo wtpliwoci, pastwa
uznay, e atak terrorystyczny mona traktowa jako zagroenie dla pokoju, co
wkonsekwencji daje zaatakowanemu pastwu prawo do samoobrony. Taki wniosek
mona wywie m.in. zRezolucji Rady Bezpieczestwa 1368 z28 wrzenia 2001 r.,
wktrej Rada Bezpieczestwa zdecydowaa, e wszystkie pastwa podejm odpo-
wiednie kroki dla zapobieenia popenianiu zamachw terrorystycznych iprzeciwko
ich sprawcom30.
Racj ma zatem Jerzy Kranz, wskazujc, i zpraktyki Rady Bezpieczestwa ONZ
wynika, i akty terrorystyczne naley uzna za zagroenie midzynarodowego pokoju
ibezpieczestwa, co uzasadnia podjcie przez pastwo-ofiar dziaa wramach prawa
do samoobrony. Jeli uzna zamach terrorystyczny za upowaniajc do samoobrony
napa zbrojn, to wwietle praktyki Rady Bezpieczestwa jasne staje si, i podmiotem
Zob. na ten temat: A. Drabarz, Midzy postpowym rozwojem prawa midzynarodowego ajego naduy-
28
ciem. Instytucja samoobrony wartykule 51 Karty Narodw Zjednoczonych jako rodek zwalczania terroryzmu,
[w:] Walka zterroryzmem midzynarodowym wwietle prawa midzynarodowego, red. K. Lankosz, M. Chroci-
cki, P. Czubik, op. cit., s. 91 108 iprzywoana tam literatura.
29
J. Kranz, op. cit., s. 16.
30
Zob. W. Czapliski, A. Wyrozumska, op. cit., s. 726 731.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3.4. Zwalczanie terroryzmu auycie siy wprawie midzynarodowym 103
(agresorem) nie musi by pastwo31. Reakcja pastwa dziaajcego wsamoobronie,

podkrela przywoany autor, nie zawsze musi dotyczy podmiotw atakujcych, amoe
kierowa si przeciwko pastwu, na ktrego obszarze znajduj si centra kierujce lub
wspierajce sprawcw napaci zbrojnej albo te pastwu, ktre udziela im schronienia,
rwnie wwczas, gdy pastwo to nie sprawuje nad tymi siami efektywnej kontroli.
Mamy wic do czynienia zwidoczn tendencj, by szkolenie lub udzielanie schro-
nienia terrorystom (anie tylko wysyanie ich wimieniu danego pastwa lub pod jego
kontrol) traktowa jako zagroenie midzynarodowego pokoju ibezpieczestwa. Dla
dziaania wsamoobronie niezbdne jest jednak, by terroryci dokonali ataku lub by
byo przyjte jego bardzo wysokie prawdopodobiestwo. Pastwo wspierajce terro-
rystw lub udzielajce im schronienia moe wwczas sta si obiektem zbrojnej samo-
obrony ze strony innego pastwa32. Tak wic, praktyka midzynarodowa wskazuje
na przyzwolenie dane pastwom, ktre stay si celem zamachw terrorystycznych,
na zastosowanie rozszerzajcej wykadni instytucji samoobrony33.
Reinterpretacja prawa do samoobrony zart. 51 Karty NZ dotyczy take kwestii

tzw. operacji prewencyjnych czy wyprzedzajcych, awic takich dziaa zbroj-
nych podejmowanych przez zagroone zamachami terrorystycznymi pastwo,
ktre s podejmowane jeszcze przed samym zamachem, wobliczu zagroenia.
Na ten aspekt wskazuje wielu strategw, podkrelajc konieczno aktywnego,

wyprzedzajcego, prewencyjnego likwidowania kryzysw, ktre bez takich dziaa
mogyby przeksztaci si wrozlege zagroenia ikonflikty. Wszczeglnoci dotyczy
to sytuacji wykorzystania przez terrorystw broni masowego raenia. Wtakim przy-
padku jedyn realn metod ochronienia si przed skutkami zamachu jest jego uprze-
dzenie, polegajce np. na fizycznej likwidacji czonkw grupy terrorystycznej34.
Jerzy Kranz stwierdza, i zaoenie, e samoobrona moe nastpi dopiero po
zrealizowaniu si zbrojnej napaci wydaje si nierozsdne iniemajce uzasadnienia
wobowizujcych normach prawnych35. Wpraktyce idoktrynie pojcia operacji
uprzedzajcej iprewencyjnej nie s traktowane jako tosame:
1 Wprzypadku operacji uprzedzajcej mamy do czynienia zsytuacj uycia siy

zbrojnej wobec bliskiego iwysoce prawdopodobnego zamachu wpoczeniu
31
J. Kranz, op. cit., s. 30 38
32
Ibidem, s. 38.
33
Zob.: A. Drabarz, op. cit., s. 91.
34
Zob. S. Koziej, Midzy piekem, a rajem: szare bezpieczestwo na progu XXI wieku, Wyd. Adam Mar-
szaek, Toru 2006, s. 201203.
35
J. Kranz, op. cit., s. 51.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
zniemonoci uycia innych rodkw, np. zuwagi na czas. Rzecz jest bardzo
skomplikowana od strony dowodowej, poniewa wprzeciwiestwie do
klasycznych konfliktw zbrojnych, zamachy terrorystyczne s dokonywane
zwykorzystaniem elementu zaskoczenia izukrycia. Podstaw do podjcia
decyzji osamoobronie uprzedzajcej mog by (iwpraktyce najczciej s)
operacyjne informacje sub specjalnych, niejednokrotnie niepotwierdzone
iniedostatecznie udokumentowane, jednak zlekcewaenie ich moe prowadzi
do tragedii.
2 Oile zatem wprzypadku samoobrony uprzedzajcej mamy do czynienia
ze zbrojn reakcj antycypujc nieuchronny zamach terrorystyczny, otyle
operacja prewencyjna nie jest podejmowana wcelu zapobieenia konkretnemu
zamachowi, lecz unicestwieniu skutkw wdalszej perspektywie (np. przez
zlikwidowanie rodkw do przeprowadzenia zamachu). Zbrojna operacja
prewencyjna dotyczy uycia siy wsytuacji powanego zagroenia, ktre jednak
nie ma bliskiego inieuchronnego charakteru. Zagroenie (rodzajowo) jest
dostrzegalne wczeniej, jednak spodziewana napa ju nie. Zagroenie to jest
takiej natury, e jego spenienie niosoby powane konsekwencje dla skutecznej
samoobrony sytuacja wyobraalna zwaszcza wdobie broni masowego
raenia lub niektrych atakw terrorystycznych 36.
Koncepcja operacji prewencyjnej cho opiera si na wskazaniach praktykw

nie znajduje uzasadnienia wobowizujcym prawie midzynarodowym. Przyzwole-
nie na takie dziaania pastw bez wypracowania stosownych kryteriw, ogranicze
irodkw kontroli prowadzioby do naduy, powodujc erozj usankcjonowanego
Kart NZ zakazu uycia siy zbrojnej. Zagroenia we wspczesnym wiecie s jed-
nak zbyt powane, aby koncepcj t uzna za nieistniejc 37.
3.5. Interwencje humanitarne koncepcja odpowiedzialnoci za ochron
Wrd zagroe coraz silniej wystpujcych we wspczesnym wiecie wymienia si

pojawienie si tzw. pastw upadych (failed states). Oznacza to sytuacj, wktrej
organy wadzy pastwowej nie funkcjonuj, aefektywn wadz sprawuj rnego
Ibidem, s. 53.
36
37
Uderzenie wyprzedzajce jest konieczne ze wzgldu na warunki, wjakich dziaamy. Miewamy prze-
cie do czynienia ze spoeczestwami czy gronymi grupami, wobec ktrych nie da si zastosowa rodkw
odstraszania. Zdrugiej strony () uderzenie wyprzedzajce jest suszne wteorii, ale nie powinno by stosowane
tylko przez jeden kraj. Wane jest wypracowanie pewnych zasad, by nie stao si ono narzdziem, ktrym kady
moe si dowolnie posuy. H. Kissinger, Rzeczpospolita z14.05.2004 r. cyt. za J. Kranz, op. cit., s. 55.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3.5. Interwencje humanitarne koncepcja odpowiedzialnoci za ochron 105
autoramentu dowdcy wojskowi, czy to wywodzcy si zregularnych si zbrojnych,

czy te stojcy na czele uzbrojonych grup iniepodporzdkowujcy si adnym wa-
dzom zwierzchnim (tzw. warlords). Pastwo nie jest wstanie zapewni swoim oby-
watelom bezpieczestwa, wzwizku ztym dochodzi do masowych narusze praw
czowieka czy te jak nazywa si to coraz czciej katastrof humanitarnych.
Wwarunkach braku stabilizacji ipolitycznego chaosu wadz obejmuj zreguy siy
fundamentalistyczne, ktre nie tylko usiuj stosujc przemoc na skal masow
obj rzdy wdanym pastwie, lecz te niejednokrotnie staj si zagroeniem dla
pokoju ibezpieczestwa midzynarodowego, przeksztacajc kontrolowane przez
siebie terytorium wbazy wypadowe terrorystw.
Podstawowym zadaniem spoecznoci midzynarodowej wsytuacji katastrofy

humanitarnej jest zapewnienie przestrzegania podstawowych praw czowieka,
co nastpuje wanie wformie interwencji humanitarnej, podejmowanej albo za
zgod zainteresowanego (upadajcego) pastwa, albo zinicjatywy organizacji
regionalnych, albo zupowanienia Rady Bezpieczestwa ONZ, ktra masowe
ipowane naruszenia praw czowieka traktuje jako zagroenie dla pokoju
ibezpieczestwa midzynarodowego38.
Instytucja interwencji humanitarnej nie zostaa jeszcze osadzona wprawie mi-

dzynarodowym. Jak zauway Sekretarz Generalny ONZ Kofi A. Anan, rozwijajca
si wspczenie norma legitymizujca interwencj humanitarn wstosunkach mi-
dzy pastwami moe zpewnoci wywoywa niech, sceptycyzm inieufno. Je-
stem jednak gboko przekonany, e warto, ktr instytucja ta ze sob niesie, jest
cenna iniepowtarzalna. Wskazuje ona na dojrzao wspczesnej ludnoci do elimi-
nacji wszelkich przejaww bezprawia iokruciestwa stosowanego wobec pojedyn-
czego czowieka. Dojrzao zupenie bezprecedensow whistorii dziejw39.
Wdoktrynie istnieje rwnie, coraz bardziej popularna, koncepcja odpowie-

dzialnoci za ochron40, ktra zakada odpowiedzialno spoecznoci midzy-
narodowej za zahamowanie masowych narusze praw czowieka nawet ww-
czas, gdy oznacza to naruszenie suwerennoci pastwa narodowego41.
Por. W. Czapliski, A. Wyrozumska, op. cit., s. 227228.

38
Cyt. za: C. elanicki, Interwencja humanitarna azwalczanie midzynarodowego terroryzmu, [w:]

39
Walka zterroryzmem midzynarodowym wwietle prawa midzynarodowego op. cit., s. 109.

40
International Commission on Intervention and State Sovereignty, Responsibility to Protect. Report
International Development Research Centre, Ottawa 2001.
41
Na temat interwencji humanitarnej zob.: J. Zajado, Dylematy interwencji humanitarnej, Gdask 2005,
passim.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3.6. Podsumowanie
Na przestrzeni ostatnich dziesicioleci womawianym zakresie nastpiy istotne

zmiany. Wzrost znaczenia iroli podmiotw pozapastwowych przy jednoczesnym
osabieniu znaczenia pastwa pocign za sob rwnie pojawienie si nieznanych
dotychczas zagroe, wtym take wpostaci globalnego terroryzmu. Reakcja pastw
polegaa generalnie na przesuniciu ciaru walki zterroryzmem znorm prawa kar-
nego na wynikajce zKarty Narodw Zjednoczonych prawo do samoobrony. Byo to
konsekwencj potraktowania zamachw terrorystycznych wkategoriach zagroe dla
pokoju ibezpieczestwa midzynarodowego oraz napaci zbrojnej (agresji). Normy
prawa midzynarodowego okrelajce zakaz uycia siy podlegaj zatem ewolucji,
aich wykadnia przybiera posta rozszerzajc. Trudno jest okreli, jaki przybior
one ostatecznie ksztat, znajduj si bowiem wtrakcie powstawania42.
Za uzasadnion naley uzna opini, i groba ze strony terroryzmu rni si od
innych zagroe wymierzonych wbezpieczestwo midzynarodowe nie tylko swoim
rozmiarem, ale te przede wszystkim charakterem jego obecno nie zanika nawet
wczasie, gdy same akty przemocy nie wystpuj. Terroryzm zagraa stabilnoci adu
midzynarodowego poprzez strach iobawy wzbudzane przez nieregularne akty prze-
mocy, bardziej nawet ni przez same akty terrorystyczne. Normy regulujce uycie
siy wodpowiedzi na akty terrorystyczne musz wic by dopasowane do swoistej
natury zagroe przez nie niesionych. Zdrugiej jednak strony, jeli normy, ktre s
zaprojektowane wycznie wcelu zwalczania terroryzmu, byyby zaliczone do kate-
gorii samoobrony wrozumieniu art. 51, stworzyoby to ryzyko rozszerzenia inter-
pretacji prawa do samoobrony na inne obszary wodniesieniu do konfliktw niezwi-
zanych zdziaaniami organizacji terrorystycznych43.
n! Blok kontrolny
Sowa kluczowe
wojna ipokj walka narodowowyzwolecza ius in bello wojna zterroryzmem
ius ad bellum interwencje humanitarne odpowiedzialno za ochron
Pytania
1 Przedstaw zwizki pomidzy walk narodowowyzwolecz aterroryzmem.
Czy uywanie metod terrorystycznych podczas tej walki jest wwietle prawa
midzynarodowego legalne?
42
W. Czapliski, A. Wyrozumska, op. cit., s. 731.
43
A. Drabarz, op. cit., s. 108.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Blok kontrolny 107
2 Omw prawa iobowizki uczestnikw konfliktw zbrojnych. Jakie rnice

wystpuj pomidzy konfliktem zbrojnym ocharakterze midzynarodowym
akonfliktem zbrojnym niemajcym takiego charakteru?
3 Na czym polega amerykaska doktryna wojny zterroryzmem?
4 Czy zamach terrorystyczny stanowi uzasadnienie dla legalnego uycia siy
wwietle prawa midzynarodowego?
5 Omw pojcie interwencji humanitarnej.
6 Przedstaw koncepcj odpowiedzialnoci za ochron.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Rozdzia 4
Obowizki pastw wzwalczaniu terroryzmu
4.1. Model wsppracy midzynarodowej wzakresie

zwalczania terroryzmu wumowach wielostronnych
Wpozytywnym prawie midzynarodowym zosta wyksztacony okrelony model

zwalczania terroryzmu midzynarodowego, oparty na zasadzie represji oglnowia-
towej izakadajcy obowizek wsppracy pastw wcelu jej penej realizacji. Niestety
rwnie zprzyczyn cile politycznych zasada ta doznaje wielu wycze.
Wypracowany dotychczas model zwalczania terroryzmu midzynarodowego

zakada przede wszystkim obowizek uznania przez pastwa-strony poszcze-
glnych konwencji czynw bdcych ich przedmiotem za przestpstwa prawa
krajowego.
Czyny stypizowane wposzczeglnych konwencjach wypeniay znamiona ci-

kich przestpstw (zbrodni) wustawodawstwach wewntrznych pastw. Niezalenie
bowiem od tego, czy krajowe kodeksy karne znay tak kategori przestpstw, jak ter-
roryzm, uprowadzenie samolotu czy wzicie zakadnikw, to czyny okrelone wkon-
wencjach wypeniaj znamiona przestpstw pospolitych, takich jak np. zabjstwo,
cikie uszkodzenie ciaa, bezprawne pobawienie wolnoci, sprowadzenie niebezpie-
czestwa powszechnego itp. Tak np. sprawcy terrorystycznego zamachu na ambasad
polsk wBernie w1982 r. zostali ukarani na podstawie wielu przepisw szwajcarskiego
Kodeksu karnego, awtym: naruszenie spokoju domowego, pozbawienie wolnoci,
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
4.1. Model wsppracy midzynarodowej wzakresie zwalczania terroryzmu wumowach wielostronnych 109
stosowanie groby, wymuszenie, uszkodzenie rzeczy, stosowanie przemocy igroby

wstosunku do wadz iurzdnikw, stosowanie represji, atake naruszenie przepisw
prawa opobycie iosiedlaniu si obcokrajowcw1.
Konwencje zobowizuj zatem pastwa-strony do nastpujcych zachowa:
1 nakadaj obowizek podjcia wszelkich niezbdnych rodkw dla ustanowienia

swojej jurysdykcji wsprawie ktregokolwiek zczynw bdcych przedmiotem
konwencji, jeeli zostao ono popenione na terytorium pastwa-strony lub
pokadzie statku lub samolotu zarejestrowanego wtym pastwie, przez obywatela
tego pastwa lub osob majc na jego terytorium swj dom, asprawca popeni
swj czyn wcelu zmuszenia pastwa-strony do okrelonego zachowania si;
2 upowaniaj pastwa-strony do ustanowienia swojej jurysdykcji we wszystkich
innych przypadkach, jeli sprawca czynu przebywa na jego terytorium;
3 upowaniaj pastwa-strony do naoenia na sprawc aresztu na czas
niezbdny do przeprowadzenia postpowania karnego wdanej sprawie lub
ekstradycji sprawcy;
4 pastwa s take zobligowane do wymiany informacji oprzypadkach aktw
terrorystycznych, podejmowanych wtym zakresie dziaaniach, wzajemnego
wiadczenia pomocy prawnej. Informacja taka moe by przekazana
pastwu zainteresowanemu bezporednio lub za porednictwem Sekretarza
Generalnego ONZ.
4.1.1. Zasada aut punire aut dedere
Istota prawnomidzynarodowego modelu zwalczania terroryzmu polega na

przyjciu Grocjuszowskiej zasady aut punire aut dedere 2, amwic precyzyjnie
aut dedere aut iudicare. Przyjcie tej formuy jest swoistym kompromisem
pomidzy koncepcj bezwarunkowej ekstradycji sprawcy aktu terrorystycznego
apozostawieniem pastwu, na terytorium ktrego sprawca si znajduje, penej
swobody wdecydowaniu ojego losach.
Cho wdoktrynie prawa midzynarodowego (B. Wierzbicki) podkrela si, i

zpunktu widzenia zarwno zapobiegania, jak iefektywnoci walki zterroryzmem
1
Na temat tego zamachu zob.: W. Kubala, R. Aleksandrowicz, T.R. Aleksandrowicz, Zamach terrory-
styczny na Ambasad PRL wBernie, Problemy Kryminalistyki nr 167, 1985.
2
Maksyma prawa karnego midzynarodowego wprowadzona przez Grocjusza (Hugo de Groota) w1624 r.
jako aut dedere aut punire. Nastpnie zmodyfikowana na aut dedere aut iudicare zasada goszca, e jeeli pa-
stwo nie wyda sprawcy przestpstwa, musi go osdzi.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
110 Obowizki pastw wzwalczaniu terroryzmu
midzynarodowym idealnym rozwizaniem byoby zawarcie wumowach antyter-

rorystycznych klauzuli obezwarunkowej ekstradycji sprawcy przestpstwa do tego
pastwa, na ktrego terytorium zosta popeniony dany czyn, to jednak pastwa
niechtnie pozbawiay si prawa do decydowania olosach sprawcy, przede wszyst-
kim zprzyczyn politycznych. Oile zatem podstaw istniejcego prawnomidzyna-
rodowego modelu zwalczania terroryzmu jest uznanie czynu za przestpstwa prawa
karnego iustanowienie przez pastwo swojej jurysdykcji, otyle jego istot jest do-
prowadzenie do sytuacji, wktrej sprawca nie pozostaje bez kary czy to na skutek
ekstradycji do pastwa wezwanego, czy te na mocy postpowania karnego iwyroku
sdowego pastwa, na terytorium ktrego si znajduje.
WKonwencji Ligi Narodw ozapobieganiu izwalczaniu terroryzmu z1937 r.
stwierdza si, i jeeli pastwo-strona uznaje zasad niewydawania obywateli was-
nych, to ma ono obowizek wszcz postpowanie karne przeciwko swojemu oby-
watelowi wzwizku zpopenieniem aktu terrorystycznego za granic; cudzoziemcy
znajdujcy si na terytorium pastwa-strony mieliby podlega ciganiu karnemu
tak, jak gdyby czyn zosta popeniony na terytorium tego pastwa. Jeeli ekstradycja
bya niedopuszczalna zprzyczyn niezwizanych zsamym przestpstwem, prawo we-
wntrzne pastwa-strony powinno uznawa jurysdykcje sdw krajowych wodnie-
sieniu do przestpstw popenionych przez cudzoziemcw za granic.
Postanowienia Konwencji Ligi Narodw miay rwnie na celu uatwienie eks-
tradycji sprawcy aktu terrorystycznego wstosunkach midzy pastwami-stronami.
Czyny bdce przedmiotem Konwencji zostay uznane wpeni za uzasadniajce
ekstradycj sprawcy iwczone do obowizujcych midzy stronami umw ekstra-
dycyjnych. Przestpstwa te miay by wczone do umw ekstradycyjnych zawiera-
nych przez pastwa-strony wprzyszoci, za pastwo-strona dopuszczajca wydanie
osoby pastwu wezwanemu nawet wobec braku umowy ekstradycyjnej, uznawao
akt terrorystyczny za przestpstwo pocigajce za sob wydanie sprawcy zgodnie
zprawem ipraktyk pastwa wezwanego.
Zawarte wKonwencji Ligi Narodw rozwizania stay si podstaw do stworze-

nia modelu zwalczania terroryzmu wkonwencjach sektorowych.
Konwencja Tokijska nie zawieraa jeszcze zasady aut punire aut dedere, poniewa
jej art. 16 dobitnie wskazuje, e adne zpostanowie Konwencji nie moe stanowi
podstawy prawnej do ekstradycji. Ograniczaa si jedynie do stwierdzenia, i czyny
bdce jej przedmiotem uwaa si za popenione nie tylko wmiejscu ich faktycznego
popenienia, lecz take na terytorium pastwa-strony (co miao na celu uatwienie
ustanowienia jurysdykcji przez pastwo, na terytorium ktrego znajduje si sprawca).
Ju kolejne konwencje sektorowe wbezporedni sposb nawizuj do przedstawio-
nego powyej modelu:
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1 pastwa-strony s zobowizane do ustanowienia swojej jurysdykcji iprzedstawienia

sprawy waciwym organom wcelu przeprowadzenia postpowania karnego;
2 przestpstwa bdce przedmiotem konwencji uznaje si za uzasadniajce
ekstradycj iwczone do obowizujcych umw ekstradycyjnych zawartych
midzy stronami;
3 pastwa s obowizane do uwzgldniania takich czynw wumowach
ekstradycyjnych zawieranych wprzyszoci;
4 pastwa-strony, ktre uzaleniaj ekstradycj od istnienia umowy
ekstradycyjnej zpastwem wzywajcym, uznaj konwencje za podstaw prawn
ekstradycji; konwencje stanowi zatem wtym zakresie umow ekstradycyjn
pomidzy stronami;
5 dla celw ekstradycji przestpstwo uwaa si za popenione zarwno
wmiejscu jego faktycznego popenienia, jak te na terytorium pastwa-strony
zobowizanej do ustanowienia swojej jurysdykcji.
Zasada aut punire aut dedere doznaje wobowizujcym prawie midzynarodo-

wym wielu ogranicze. Konwencje ozapobieganiu ikaraniu przestpstw przeciwko
osobom szczeglnie chronionym przez prawo midzynarodowe oraz przeciwko
braniu zakadnikw stanowi wyranie, i ich postanowienia nie mog narusza
moliwoci zastosowania prawa azylu wynikajcego zumw, obowizujcych pa-
stwa-strony wchwili przyjcia Konwencji; strony Konwencji nie mog powoywa si
na umowy azylowe wobec tych jej uczestnikw, ktrzy rwnoczenie nie s stronami
takich umw. Ponadto, wniosek oekstradycj nie powinien zosta uwzgldniony, je-
eli pastwo wezwane ma uzasadnione powody przypuszcza, i zosta on zoony
wcelu przeprowadzenia postpowania lub ukarania osoby zpowodu jej rasy, religii,
narodowoci, pochodzenia lub przekona politycznych. Podobne rozwizanie znaj-
dujemy wKonwencji Organizacji Pastw Amerykaskich, ktrej postanowienia
nie mog by interpretowane wsposb naruszajcy prawo azylu.
Konwencje sektorowe przyjte wlatach 90. XX wieku zawieraj zarwno ograni-
czenia, jak iwzmocnienia zasady aut punire aut dedere.
1 Zjednej strony konwencje zastrzegaj, i adne zprzestpstw bdce

ich przedmiotem, nie moe by postrzegane, dla celw ekstradycji lub
wzajemnej pomocy prawnej, jako przestpstwo polityczne, przestpstwo
zwizane zprzestpstwem politycznym lub jako przestpstwo inspirowane
przestpstwem politycznym. Wkonsekwencji nie mona odmwi zgody
na ekstradycj lub wzajemn pomoc prawn, jedynie na podstawie, i
wniosek oekstradycj lub wzajemn pomoc prawn dotyczy przestpstwa
politycznego, przestpstwa zwizanego zprzestpstwem politycznym lub
przestpstwa inspirowanego powodami politycznymi.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2 Zdrugiej jednak strony, postanowienia Konwencji nie mog by waden

sposb interpretowane jako nakadajce obowizek ekstradycji lub udzielenia
wzajemnej pomocy prawnej, jeli pastwo wezwane ma powane podstawy,
aby sdzi, e wniosek oekstradycj lub wniosek owzajemn pomoc prawn
zosta przedstawiony wcelu cigania sdowego lub ukarania osoby zpowodu
jej przynalenoci rasowej, religii, narodowoci, pochodzenia etnicznego, albo
pogldw politycznych, lub jeli zgoda na taki wniosek zaszkodziaby sytuacji
danej osoby zktrejkolwiek zwymienionych przyczyn (art. 11 i12 Konwencji
wsprawie zwalczania terrorystycznych zamachw bombowych oraz art. 14
i15 Konwencji wsprawie zwalczania finansowania terroryzmu).
Konwencja wsprawie zwalczania finansowania terroryzmu wyklucza moli-

wo uznania dla celw ekstradycji lub pomocy prawnej uznania czynu finanso-
wania terroryzmu za przestpstwo skarbowe, ktrego sprawcy zreguy ekstradycji nie
podlegaj. Pastwo-strona nie moe zatem odrzuci wniosku oekstradycj, powou-
jc si wycznie na to, e wgr wchodzi przestpstwo skarbowe. Nie mona rwnie
odrzuci wniosku opomoc prawn, powoujc si na tajemnic bankow.
Zasada aut punire aut dedere znalaza swoje odzwierciedlenie wDecyzji Ramowej
Rady Unii Europejskiej wsprawie zwalczania terroryzmu. Przepis art. 9 Decyzji
nakada na pastwa czonkowskie obowizek ustanowienia jurysdykcji wodniesieniu
do przestpstw terrorystycznych wobec czynw:
1 popenionych wcaoci lub czci na terytorium pastwa czonkowskiego, przy

czym kade pastwo moe rozszerzy obszar swojej jurysdykcji, jeli czyn zosta
popeniony na terytorium innego pastwa czonkowskiego;
2 popenionych na pokadzie statku wodnego pod bander pastwa
czonkowskiego lub statku powietrznego zarejestrowanego wtym pastwie
czonkowskim;
3 popenionych przez sprawcw bdcych obywatelami lub rezydentami pastwa
czonkowskiego;
4 popenionych przeciwko instytucjom lub obywatelom pastwa czonkowskiego
lub przeciwko instytucji Unii Europejskiej lub organu powoanego zgodnie
zTraktatem ustanawiajcym Wsplnot Europejsk lub Traktatem oUnii
Europejskiej jeli instytucje te maj swoj siedzib na terytorium tego
pastwa;
5 polegajcych na kierowaniu lub uczestniczeniu wdziaaniach grupy
terrorystycznej, atake na podeganiu, pomocnictwie, wspsprawstwie oraz
usiowaniu popenienia przestpstwa terrorystycznego, jeli zostay popenione
wcaoci lub czci na jego terytorium (niezalenie od miejsca siedziby grupy
terrorystycznej lub terytorium jej dziaalnoci przestpczej.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Ponadto, pastwa zobligowane s do ustanowienia jurysdykcji wkadym przypadku

odmowy dokonania ekstradycji do innego pastwa czonkowskiego lub pastwa trze-
ciego osoby podejrzanej lub skazanej za przestpstwa ocharakterze terrorystycznym.
4.1.2. Przestpstwo polityczne adziaania terrorystyczne
Problem zdefiniowania pojcia przestpstwo polityczne naley do kwestii spornych

zarwno wdoktrynie prawa midzynarodowego, jak iprawa karnego3. Fakt ten ma
istotne znaczenie dla ochrony prawnej przed terroryzmem, gdy uznanie danego czynu
za przestpstwo polityczne rodzi okrelone skutki prawne, szczeglnie wsferze obrotu
prawnego zzagranic, ma te znaczenie polityczne, anawet moralne. Przestpstwo
pospolite mona popeni zniskich pobudek; przestpca polityczny za jest uznawany
za osob dziaajc wimi wyszych wartoci, walczc ookrelone ideay ipopenia-
jc czyny uznane za przestpstwo przez pastwo, przeciwko ktremu wystpuje.
Okrelenie przestpstwo polityczne pojawio si dopiero wXIX wieku, ale szyb-

ko przyjo si zarwno na gruncie prawa midzynarodowego, jak iwustawodaw-
stwach wewntrznych poszczeglnych pastw. Pocztkowo bardzo czsto byo
stosowane bez precyzowania go, tzn. okrelenia, jakie przestpstwa zasuguj na
miano politycznych. Jedynie art. 23 poudniowoamerykaskiego Traktatu oMi-
dzynarodowym Prawie Karnym z23 stycznia 1889 r. okrela je jako czyny wymie-
rzone przeciwko wewntrznemu lub zewntrznemu bezpieczestwu pastwa4.
Kategoria przestpstwa politycznego wszczeglnoci dotyczy terroryzmu. Jak ak-

centuj badacze, terrorysta niewalczcy oadn spraw (choby we wasnym mnie-
maniu) nie jest terroryst (Konrad Kellen); terrorysta jest przede wszystkim brutal-
nym intelektualist, przekonanym okoniecznoci uycia siy igotowym do jej uycia
wdeniu do swoich celw (Bruce Hoffman).
Sprawcy aktw terrorystycznych zawsze stawiaj przed sob cele polityczne, dzia-
aj zmotyww politycznych. Jeli nie mamy do czynienia nie zaktem terrorystycz-
nym, lecz przestpstwem pospolitym. Decydujc rol odgrywa zatem ocena strony
podmiotowej czynu. Wrezultacie mona doj do przekonania, i akt terrorystyczny
jest przestpstwem politycznym.
Naley jednak postawi pytanie, czy te kategorie przestpstw, ktre zostay uznane
za akty terrorystyczne as to przecie zreguy najcisze zbrodnie przeciwko yciu,
3
Zob.: B. Wierzbicki, Pojcie przestpstwa politycznego wprawie midzynarodowym, Warszawa 1979,
passim.
4
Treaty Series No 34. OAS Official Records, ser. X, Pan American Union, Washington, DC 1967.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
zdrowiu iwolnoci czowieka mog zosta zaklasyfikowane jako przestpstwa po-

lityczne, aich sprawcy uznani za przestpcw politycznych, co zgodnie zprawem
wikszoci pastw ipraktyk midzynarodow oznacza objcie ich zakazem ekstra-
dycji istwarza podstaw do przyznania azylu politycznego?
Wdoktrynie ipraktyce istnieje kilka rozbienych interpretacji analizowanego po-
jcia przestpstwa politycznego. Tak np. worzecznictwie brytyjskim (sprawa Meu-
niera z1894 r.) zaprezentowano pogld, e opolitycznym charakterze przestpstwa
mona mwi jedynie wzwizku zwalk dwch lub wicej ugrupowa owadz
wpastwie, aprzestpstwa popenione przez strony powinny suy tej walce. Jednak
zdaniem sdu przestpstwa te musz by incydentalne istanowi jedynie frag-
ment zamieszek politycznych. Wtej samej sprawie sd wyrazi pogld, e nie mona
uzna za przestpstwa polityczne czynw anarchistycznych, poniewa s one wy-
mierzone przeciwko samej organizacji pastwowej, nie za przeciwko okrelonemu
pastwu czy ustrojowi politycznemu5.
Art. 19 przywoanego powyej Traktatu oMidzynarodowym Prawie Kar-
nym stanowi, e przy okrelaniu politycznego charakteru czynu naley wzi pod
uwag, czy wprzestpstwie popenionym wcelu politycznym przewaaj elementy
polityczne czy kryminalne. Istnieje bowiem zasadnicza rnica pomidzy np. zabj-
stwem politycznego przeciwnika awykradzeniem tajnych dokumentw rzdowych
iopublikowaniem ich wprasie opozycyjnej.
Takie podejcie zapowiadao przyjcie eliminacyjnego sposobu zdefiniowania
przestpstwa politycznego, awic wyliczenia czynw, ktre bez wzgldu na kon-
tekst imotywacj sprawcw nie mogy zosta uznane za przestpstwa polityczne.
W1856 r. Belgia wprowadzia do swojej ustawy ekstradycyjnej zasad, na mocy
ktrej za przestpcw politycznych nie mog by uznani sprawcy zabjstw lub usi-
owa zabjstw gw pastw lub czonkw ich rodzin. Bya to tzw. belgijska klau-
zula zamachowa6.
Podobne stanowisko zaj Instytut Prawa Midzynarodowego, ktry na swojej
sesji oksfordzkiej w1880 r. uzna, e takie przestpstwa jak zabjstwo, podpalenie
czy kradzie nie mog by wyczone zmoliwoci ekstradycji tylko dlatego, e ich
sprawcy kierowali si motywami politycznymi. Wprzypadku wojny domowej ipo-
wstania, przy okrelaniu charakteru przestpstwa zdaniem Instytutu naley
zawsze bra pod uwag, czy popenione czyny s zgodne zprawami izwyczajami
wojennymi.
Zkolei w1892 r. Instytut wyczy zkrgu przestpstw politycznych najcisze
zbrodnie zpunktu widzenia moralnoci iprawa powszechnego (np. zabjstwo czy
kradzie zbroni wrku), gdy jak stwierdzono za przestpstwa polityczne nie
5
ABritish Digest of International Law, London 1965, Vol. 14, s. 672.
6
Zob.: Zarys prawa midzynarodowego publicznego, red. M. Muszkat, t. I, Warszawa 1955, s. 209.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
mona uzna czynw popenionych podczas rozruchw lub wojny domowej, jeli s
one sprzeczne zprawem wojennym is nacechowane szczeglnym barbarzystwem
lub bezmyln rzdz niszczenia. Zaproponowa take, aby za przestpstwa poli-
tyczne nie uznawa czynw godzcych wpodstawy wszelkiej organizacji spoecznej,
nie za tylko przeciwko okrelonemu pastwu czy formie rzdw7.
Wpolskiej doktrynie podkrela si (Z. Knypl), e podejmowane dotychczas prby
zdefiniowania pojcia przestpstwo polityczne mona podzieli na trzy kategorie:
1 przedmiotowe, tzn. biorce za punkt wyjcia dobro prawne, przeciwko

ktremu wymierzone jest dane przestpstwo; wwietle tej teorii za polityczne
uznawane s czyny wymierzone przeciwko pastwu, jego ustrojowi
politycznemu, bezpieczestwu wewntrznemu izewntrznemu oraz prawom
politycznym obywateli;
2 podmiotowe, zatem uzaleniajce charakter polityczny przestpstwa
albo od motywu (pobudki) dziaania sprawcy, albo od wytknitego celu
podejmowanego dziaania przestpczego;
3 mieszane, ktre cz czynnik podmiotowy zprzedmiotowym.
Mona zatem przyj, e lece urde postanowienia odokonaniu przestpstwa

motywy polityczne sprawcy nie przesdzaj same przez si omoliwoci uznania
danego czynu za przestpstwo polityczne. Dla uznania czynu za przestpstwo poli-
tyczne istotne znaczenie posiada system prawny imoralny obowizujcy wdanym
pastwie. Reakcje pastw na konkretny akt terrorystyczny te mog by diametral-
nie rne, mimo, e oba pastwa potpiaj terroryzm. Otwarta pozostaje wtakim
przypadku kwestia definicji terroryzmu8.
Wdoktrynie prawa midzynarodowego przyjmuje si, e akty terrorystyczne nie

mog by uznawane za przestpstwa polityczne, aterroryci za przestpcw
politycznych. Podkrela si zwaszcza, e aden postpowy dziaacz nie moe po-
wodowa zagroenia dla ycia innych ludzi wcelu uratowania wasnego ycia lub
osignicia jakichkolwiek innych celw. Sprawca popeniajcy akt terrorystycz-
ny wykracza tym samym poza przywileje uchodcy politycznego (J.M. Koo-
sow, M.C. Bassiouni, sir A. Ross).
W1983 r. Instytut Prawa Midzynarodowego przyj na sesji wCambridge re-

zolucj Nowe zagadnienia ekstradycji, wktrej podkrela m.in., e terroryzm, tj.
7
Zob. Z. Knypl, Ekstradycja jako instytucja prawa midzynarodowego iwewntrznego, Warszawa 1975,
s. 115116.
8
Ibidem.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
przestpstwo okrelone przez konwencje midzynarodowe, nie moe by uznany za

przestpstwo polityczne9.
Jak jednak rozwiza dylemat, polegajcy na uznaniu zjednej strony politycz-
nego charakteru terroryzmu, zdrugiej za odmowie uznania terrorysty za przestpc
politycznego? Rozwizania tego problemu podj si prawnik Roberto Ago, ktry pod-
czas dyskusji na forum Komisji Prawa Midzynarodowego ONZ nad projektem Kon-
wencji ozapobieganiu ikaraniu zbrodni przeciwko osobom szczeglnie chronionym
przez prawo midzynarodowe jednoznacznie stwierdzi, e akty, bdce przedmiotem
dyskutowanego projektu s przestpstwami politycznymi. Znaczenie Konwencji po-
lega na tym, aby ustanowi zasad, i polityczny charakter tego typu aktw nie moe
sta si przeszkod wich skutecznym zwalczaniu, wtym rwnie za pomoc ekstra-
dycji ich sprawcw. Podobn opini wyrazi francuski prawnik, Paul Reuter10.
Wpozytywnym prawie midzynarodowym brak jest obowizujcej normy wyra-

zicie zakazujcej uznawania aktw terrorystycznych za przestpstwa polityczne,
aich sprawcw za przestpcw politycznych. Wkonsekwencji terroryci
nie s obowizkowo poddawani ekstradycji imog otrzymywa przynajmniej
wniektrych pastwach azyl polityczny.
Uznanie sprawcy za przestpc politycznego naley do zakresu kompetencji we-

wntrznych pastw, ktre chc zachowa prawo decyzji odnonie do konkretnych
przypadkw. Przyznanie sprawcy aktu terrorystycznego statusu przestpcy politycz-
nego nie oznacza rezygnacji pastwa zustanowienia swojej jurysdykcji icigania kar-
nego sprawcy za popeniony przeze czyn; oznacza jedynie, i sprawca nie zostanie
poddany ekstradycji.
Ta niech pastw do rezygnacji ze wspomnianej kompetencji wynika wyra-
nie ztreci art. 5 Konwencji Rady Europy z1977 r., ktry stanowi m.in., e adne
zpostanowie Konwencji (adotyczy to przede wszystkim art. 1, ktry stwierdza, i dla
celw ekstradycji adne zprzestpstw bdcych przedmiotem Konwencji nie bdzie
pomidzy pastwami-stronami uznane za przestpstwo polityczne) nie moe by inter-
pretowane jako nakadajce obowizek dokonania ekstradycji, jeeli pastwo wezwane
ma powane powody, aby sdzi, e danie wydania zostao zgoszone zzamiarem
cigania lub karania osoby zprzyczyn rasowych, religijnych, narodowociowych lub
Zob.: M.C. Bassiouni, International Control of Terrorism: Some Policy Proposals, International Review
9
of Criminal Policy. Prevention and Control of Violence No 37, 1981, s. 49 45; W.I. Pawowa, Orabotie Insti-
tuta Miedunarodnogo Prawa po woprosu wydaczi priestupnikow, Sowietskij Jeegodnik Miedunarodnogo
Prawa 1983, s. 256.
10
Zob. Yearbook of the International Law Commission Vol. I, 1972, A/CN.8/SER.A/1972, agenda item
5, 1151st meeting, paras. 26,11.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
zwizanych zprzekonaniami politycznymi oraz gdy sytuacja danej osoby moe ulec
pogorszeniu ztej lub innej zwymienionych przyczyn.
4.1.3. Spory wok prawnomidzynarodowych zobowiza

zwalczania terroryzmu
Przyjcie uregulowa prawnomidzynarodowych iwypracowanie przedstawionego

powyej modelu zwalczania terroryzmu midzynarodowego nie oznacza, i kwestie
te zostay wprawie midzynarodowym ostatecznie rozstrzygnite. Uwaga ta dotyczy
zarwno kwestii normatywnych (obowizujcych rde prawa midzynarodowego),
jak te doktrynalnych, azatem sporw toczonych wdoktrynie prawa midzynaro-
dowego do dnia dzisiejszego.
Spory te wynikaj zpostrzegania przez poszczeglne pastwa igrupy pastw
swoich interesw politycznych. Rnice wtym zakresie rzutuj na przyjmowane roz-
wizania prawne (normatywne), interpretacje konkretnych przypadkw izajmowane
przez poszczeglne pastwa stanowiska podczas prac nad kolejnymi konwencjami
antyterrorystycznymi. Dowodem takiego stanu rzeczy jest choby fakt, i pomimo
przyjcia wielu konwencji sektorowych nadal nie udao si wramach Organizacji Na-
rodw Zjednoczonych przyj jednolitej konwencji ozwalczaniu terroryzmu, zawie-
rajcej powszechnie akceptowan legaln definicj tego zjawiska. Konwencje sektoro-
we wwikszoci przypadkw typizuj okrelone czyny wsposb zobiektywizowany,
awic nie dokonuj rozrnienia midzy przestpstwem pospolitym aterroryzmem;
np. popenienie czynu wzicia zakadnikw moe by dokonane zarwno wcelach
politycznych (wymuszenie na rzdzie polskim wycofania wojsk zIraku), jak te czy-
sto kryminalnym (uzyskanie okupu).
Dodatkowo nowe wyzwania pojawiy si wwyniku podejmowanych pod wpy-
wem zamachu na World Trade Center dziaa antyterrorystycznych, wtym take
mieszczcych si wzakresie konfliktu zbrojnego i/lub podlegajcych ocenie zpunktu
widzenia midzynarodowych standardw ochrony praw czowieka. Nierozstrzygnite
rwnie zostay stare konflikty doktrynalne, np. spory toczone wok kwestii pod-
miotu aktu terrorystycznego (koncepcja terroryzmu pastwowego).
Zapewnienie bezpieczestwa iporzdku publicznego naley do kompetencji

kadego pastwa. Ono bowiem odpowiada za stan rzeczy wgranicach swojego
terytorium, reguluje te wszelkie kwestie wgranicach swojej jurysdykcji. Wtym
celu pastwo powouje do ycia stosowne organy administracji publicznej11.
11
Zob.: Prawo administracyjne, red. M. Wierzbowski, Warszawa 2006, s. 555 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Nie oznacza to jednak, e pastwo moe wdowolny sposb ksztatowa swoje

reakcje na rnego rodzaju zagroenia. Wsferze praktycznej wynika to zfaktu
uczestnictwa pastwa wrnego rodzaju relacjach prawnomidzynarodowych,
co powoduje m.in., e ocena, czy dana kwestia naley do wycznej jurysdykcji
pastwa, bywa sporna.
Jeszcze w1923 r. Stay Trybuna Sprawiedliwoci Midzynarodowej stwierdzi,

i kwestia, czy dana sprawa naley do wycznej jurysdykcji pastwa jest relatywna
izaley od rozwoju stosunkw midzynarodowych12. Dotyczy to sytuacji, ktrych
konsekwencje wykraczaj poza terytorium jednego pastwa inosz charakter mi-
dzynarodowy.
Klasyczny przykad prawnomidzynarodowego zobowizania pastwa do okre-
lonego zachowania stanowi postanowienia Konwencji Wiedeskiej ostosunkach
dyplomatycznych z1961 r.13. Wynika znich, i pastwo przyjmujce posiada szcze-
glny obowizek podjcia wszystkich stosownych rodkw celem ochrony pomiesz-
cze dyplomatycznych misji przed jakimkolwiek wtargniciem bd szkod oraz
zapobieeniu jakiemukolwiek zakcaniu spokoju misji lub uchybieniu jej godnoci
(art. 22 ust. 2). Rwnoczenie pastwo przyjmujce winno traktowa osob przed-
stawiciela dyplomatycznego z naleytym szacunkiem oraz ma obowizek podj
wszelkie stosowne kroki, aby zapobiec wszelkim zamachom na jego osob, wolno
lub godno (art. 29 in fine). Analogiczne postanowienia odnonie do misji konsu-
larnej iurzdnikw konsularnych wynikaj zKonwencji Wiedeskiej ostosunkach
konsularnych z1963 r. (odpowiednio art. 31 ust. 3 iart. 40 Konwencji)14.
Wcigu ostatnich dziesicioleci kwestia rozdziau tego, co naley do wycz-
nej kompetencji pastwa staa si coraz mniej jednoznaczna. Wynika to wznacznej
mierze ze zmian, jakie nastpiy we wspczesnym wiecie, wzrostu wspzalenoci
iszeroko rozumianych procesw globalizacji. Granice terytorium pastwowego nie
chroni ju przed wikszoci wspczesnych zagroe. Trudno nie uzna za reto-
ryczne pytania Torstena rna: ktra zgranic pastwowych stanowia zabezpiecze-
nie przed konsekwencjami Czarnobyla?15. Analizujc przyczyny tego zjawiska, naj-
czciej wskazuje si na:
12
National Decrees In Tunis and Marocco Case Permanent Court of International Justice 1923, B4,
s. 23 24. Zob. na ten temat: J.E.S. Fawcett, The UN and International Law, International Relations Vol. 3,
1971, s. 785; por. G. Fitzmaurice, The Future of Public International Law and the International Legal System
in the Circumstances of Today. ASpecial Report to the Institute of International Law at its Centuary Session in
Rome, September 1973, International Relations Vol. 5, 1975, s. 769 inast.
13
Dz. U. 1965, nr 37, poz. 232.
14
Dz. U. 1982, nr 13, poz. 98.
15
Zob.: T. rn, Integration Versus National Independence: Prospect for European Unification, Interna-
tional Relations Vol. 11, 1993, s. 332.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
1 czynniki zwizane zuznaniem midzynarodowych praw czowieka za normy,

ktre musz znale swoje odpowiedniki wprawie wewntrznym,
2 rozwj zagroe zwizanych zproliferacj broni masowego raenia (BMR)
izwizany ztym brak efektywnych moliwoci obrony granic pastwowych,
3 rozprzestrzenianie si zagroe ocharakterze globalnym itransnarodowym
(ekologiczne, migracje ludnoci, epidemie itp.), ktrym pojedyncze pastwo nie
jest wstanie efektywnie przeciwdziaa,
4 rozwj nowoczesnych rodkw cznoci, pozwalajcy na nieograniczony wrcz
dostp do informacji16.
Istot sprawy oddaje tytu znanej ksiki Ulricha Becka Spoeczestwo ryzyka. Pa-
mita przy tym trzeba, e owo ryzyko nie zamyka si wgranicach jednego pastwa,
anawet regionu, lecz nosi charakter midzynarodowy, aczstokro globalny17.
Zarwno wramach Organizacji Narodw Zjednoczonych, jak iRady Europy

powsta prawnomidzynarodowy model zwalczania terroryzmu, oparty na
wsppracy pastw wtym zakresie, jak te okrelajcy obowizek samodziel-
nego podejmowania przez poszczeglne pastwa dziaa na swoim terytorium.
Wszystkie wymienione konwencje poza wskazanymi poniej wyjtkami
rozszerzajcymi obowizki pastw oparte s na tym samym schemacie.
Kwestie penalizacji, ustanowienia jurysdykcji irealizacji zasady aut punire aut de-
dere nie wyczerpuj zobowiza pastwa wynikajcych zanalizowanych konwencji.
Uwag zwraca fakt, i cz znich wynika ze specyfiki regulowanej materii (przed-
miot czynnoci wykonawczej, modus operandi sprawcy, konsekwencje zamachu etc.).
Naley wskaza na te znich, zktrym mona wyprowadzi obowizek przygotowa-
nia przez pastwa czonkowskie systemw zarzdzania kryzysowego iich funkcjo-
nowania wsytuacji dokonania przez sprawcw zamachu.
Analizujc dotychczasowy rozwj prawa midzynarodowego wtym zakresie,
mona stwierdzi, i podstawowe obowizki pastwa dotyczce reakcji na sytua-
cj kryzysow zwizan zzamachem terrorystycznym zostay okrelone wkonwen-
cjach, ktrych przedmiotem jest tzw. terroryzm lotniczy, awic Tokijskiej, Haskiej
iMontrealskiej. Wynika to zfaktu, i jak podkrela Zdzisaw Galicki znaczna
cz aktw terroryzmu lotniczego zachodzi lub wywiera swe skutki na pokadzie
16
Zob.: R. Axtman, The State of the State: the Model of the Modern Nation State and its Contemporary
Ttransformation, International Political Science Review No 3, Vol. 25, 2004, s. 259279; P. Babbit, The Shield
of Achilles: War, Peace and the Course of History, London 2002, passim; idem, The Archibishop is Wright: the
Nation State is Dying, The Times, 27.12.2002, s. 22.
17
U. Beck, Spoeczestwo ryzyka. Wdrodze do innej nowoczesnoci, Warszawa 2004, passim.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
statkw powietrznych, std te wpeni zasadne jest pooenie nacisku wporozumie-

niach midzynarodowych na sprecyzowanie zobowiza pastw wobec znajdujcych
si tam ofiar zamachu pasaerw czy personelu pokadowego18.
Obowizek wprowadzenia przez pastwa czonkowskie systemu reagowania kry-
zysowego mona przede wszystkim wyprowadzi zprzepisw art. 11 ust. 1 i2 Kon-
wencji Tokijskiej, ktry stanowi, i pastwa podejm wszelkie stosowne rodki wcelu
przywrcenia lub utrzymania kontroli nad statkiem powietrznym wsytuacji, wktrej
osoba znajdujca si na pokadzie bezprawnie zakcia przemoc lub grob uycia
przemocy eksploatacj statku znajdujcego si wlocie, zawadna takim statkiem
lub obja nad nim kontrol albo, gdy ma zamiar dokonania takiego czynu. Wtakim
przypadku pastwo, na terytorium ktrego statek powietrzny wylduje, zezwoli pasa-
erom izaodze tego statku tak szybko, jak bdzie to moliwe, na kontynuowanie ich
podry, oraz zwrci osobom uprawnionym statek powietrzny ijego adunek. Zgod-
nie zart. 17 przywoanej Konwencji, przy podejmowaniu czynnoci dochodzenio-
wych lub wprzypadku aresztowania sprawcy albo wykonujc winny sposb swoj
jurysdykcj (podkr. T.A.) wsprawach oprzestpstwo popenione na pokadzie statku
powietrznego pastwa powinny zwrci naleyt uwag na bezpieczestwo iinne
potrzeby eglugi powietrznej idziaa wtaki sposb, aby unikn nieuzasadnionego
opnienia statku powietrznego, pasaerw, czonkw zaogi lub adunku.
Analogiczny obowizek wprowadzia Konwencja Haska, ktrej art. 9 ust. 1 sta-
nowi, i wsytuacji popenienia lub usiowania popenienia czynu polegajcego na bez-
prawnym, przemoc lub grob uycia przemocy lub wkadej innej formie zastrasze-
nia dokonaniu zawadnicia statkiem powietrznym lub przejciu nad nim kontroli,
pastwo ma obowizek podjcia wszelkich waciwych rodkw dla przywrcenia
lub utrzymania kontroli nad statkiem powietrznym przez prawowitego dowdc.
Zkolei zgodnie zart. 10 ust. 2 Konwencji Montrealskiej, kiedy wwyniku popenie-
nia jednego zprzestpstw bdcych przedmiotem Konwencji lot zostanie odroczony
lub przerwany, kade zpastw-stron, na terytorium ktrego znajduje si statek po-
wietrzny, pasaerowie lub zaoga, uatwi, tak szybko, jak jest to moliwe, pasaerom
izaodze kontynuowanie podry oraz niezwocznie zwrci osobom uprawnionym
statek powietrzny ijego adunek.
Podobne zobowizanie nakada na pastwa przepis art. 13 ust. 2 Konwencji Mor-
skiej (podjcie wszelkich moliwych stara majcych na celu uniknicie zbdnego
przetrzymywania lub opnienia statku, jego pasaerw, zaogi lub adunku).
Obowizek udzielenia pomocy ofiarom zamachu terrorystycznego wynika zart. 3
Midzynarodowej Konwencji przeciwko braniu zakadnikw, zgodnie zktrym pa-
stwo-strona, na terytorium ktrego jest przetrzymywany przez przestpc zakadnik,
18
Zob. na ten temat: Z. Galicki, Terroryzm lotniczy wwietle prawa midzynarodowego, Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1981, s. 123 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
podejmie wszelkie rodki, jakie uzna za waciwe, wcelu uatwienia sytuacji zakadnika,
wszczeglnoci wcelu zabezpieczenia jego zwolnienia, apo zwolnieniu uatwienia, tam
gdzie to stosowne, jego wyjazdu.
Wiele obowizkw dotyczcych reakcji pastwa na zaistniae zagroenie usta-
nowia wart. 5 Konwencja ofizycznej ochronie materiaw jdrowych. Przede
wszystkim pastwa-strony maj obowizek ustanowienia centralnego organu, od-
powiedzialnego za ochron fizyczn materiaw jdrowych oraz za koordynacj
dziaa wzakresie odzyskania iinnych rodkw interwencji wprzypadku jakiego-
kolwiek bezprawnego przemieszczania, uycia lub przetworzenia materiaw jdro-
wych albo wprzypadku realnej groby jakiegokolwiek ztakich czynw. Obowizek
ten zosta dodatkowo rozszerzony okonieczno powiadomienia oustanowieniu ta-
kiego organu pozostaych pastw-stron (bezporednio lub za porednictwem Mi-
dzynarodowej Agencji Energii Atomowej), ponadto pastwa winny ustanowi punkt
kontaktowy, wcelu wymiany informacji ikoordynacji podejmowanych wsytuacji
zagroenia dziaa (ust. 1). Wprzypadku kradziey, rabunku lub jakiegokolwiek in-
nego bezprawnego zawadnicia materiaami jdrowymi, jak te wprzypadku realnej
groby popenienia takich czynw, pastwa-strony, zgodnie ze swoim ustawodaw-
stwem wewntrznym iwsposb przez siebie okrelony, zapewniaj wmaksymalnie
moliwym stopniu wspprac ipomoc wcelu odzyskania izabezpieczenia takich
materiaw kademu pastwu, ktre si oto zwrci. Obowizek ten obejmuje pod-
jcie odpowiednich krokw wcelu poinformowania, tak szybko jak to jest moliwe,
innych pastw, ktre wedle jego opinii s tym zainteresowane (ajeli bdzie to ko-
nieczne take organizacje midzynarodowe), okradziey, rabunku lub oinnym bez-
prawnym zawadniciu materiaami jdrowymi lub orealnej grobie takich czynw.
Zainteresowane pastwa bd te wrazie potrzeby wzajemnie lub zorganizacjami
midzynarodowymi wymienia informacje wcelu zabezpieczenia zagroonych ma-
teriaw jdrowych, sprawdzenia caoci przewozowych kontenerw lub odzyskania
bezprawnie zawadnitych materiaw jdrowych, atake koordynowa swoje wy-
siki, udziela pomocy wrazie zwrcenia si oni oraz zapewnia zwrot materiaw
jdrowych skradzionych lub zagubionych (art. 5 ust. 2, pkt. aib, ppkt i iii).
Bezporednie odniesienie do kwestii zarzdzania kryzysowego jest zawarte
wKonwencji Rady Europy ozapobieganiu terroryzmowi. Zgodnie zart. 3 ust. 2
pastwa-strony s zobowizane do podjcia takich rodkw, jakie bd konieczne,
aby poprawi irozwin wspprac pomidzy wadzami krajowymi, majc na celu
zapobieganie przestpstwom ocharakterze terrorystycznym oraz ich negatywnym
skutkom przez, midzy innymi:
1 wymian informacji midzy nimi,

2 popraw fizycznej ochrony osb irzeczy oraz
3 popraw programw szkole ikoordynacji zarzdzania kryzysowego.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Pastwa s zobowizane do podejmowania odpowiednich rodkw, wszczegl-

noci wzakresie szkolenia organw cigania iinnych organw, wcelu zapobiegania
przestpstwom ocharakterze terrorystycznym iich ujemnemu wpywowi na po-
szanowanie praw czowieka. Zkolei art. 13 nakazuje ochron iwsparcie ze strony
pastwa dla ofiar terroryzmu. Przepis przywoanego artykuu wymienia pomoc fi-
nansow iodszkodowanie dla ofiar terroryzmu, jednak nie traktuje tych rodkw
jako wchodzcych wskad zamknitego katalogu. Analizujc ten przepis wzwizku
zart. 3 ust. 1 i2, mona zatem przyj, i mowa jest take oudzielaniu przez or-
gany pastwa bezporedniej pomocy ofiarom zamachw, np. wpostaci uwolnienia
zrk zakadnikw czy akcji ratunkowej po zamachu bombowym. Jako ofiary aktu
terrorystycznego naley traktowa take osoby, ktre znalazy si wstrefie skaonej
wwyniku aktu terrorystycznego popenionego zwykorzystaniem broni jdrowej,
biologicznej czy chemicznej czy te innego skaenia wywoanego przez terrorystw,
np. wrezultacie zamachu na instalacje chemiczne czy rodki transportu przewoce
chemikalia wywoujce skaenia. Takie dziaania ze strony pastwa stanowi istotny
element zarzdzania kryzysowego.
4.2. Wsppraca wzwalczaniu terroryzmu wramach Unii Europejskiej
Przyjta w2005 r. Strategia Unii Europejskiej wzakresie zwalczania terroryzmu19

okrela cztery paszczyzny zwalczania terroryzmu: zapobieganie, ochrona, ciganie
ireagowanie. Kwestia reagowania kryzysowego mieci si na tej ostatniej paszczy-
nie. Wtym zakresie Strategia przewiduje przede wszystkim:
1 skorygowanie mechanizmw wsplnotowych przeznaczonych do ochrony

obywateli,
2 rozwijanie oceny ryzyka zagroe jako narzdzia budowy unijnych zdolnoci
do reagowania wczasie zamachw (ma za to odpowiada skoordynowany
iujednolicony system nagego ataku ARGUS),
3 poprawienie koordynacji zorganizacjami midzynarodowymi wkontekcie
reagowania na ataki terrorystyczne iinne katastrofy,
4 wymian najlepszych praktyk irozwijanie porozumie wcelu zabezpieczenia
ipomocy ofiarom terroryzmu iich rodzinom 20.
Jak podkrela D. Szlachter, Strategia UE stanowi, i to pastwa czonkowskie

s bezporednio odpowiedzialne za walk zterroryzmem, natomiast UE moe
19
The European Union Counter Terrorism Strategy 14469/4/05, 30 November 2005.
20
Zob.: D. Szlachter, Walka zterroryzmem wUnii Europejskiej. Nowy impuls, Toru 2006, s. 158 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
4.3. NATO wobec dziaa terrorystycznych 123
jedynie zaproponowa pewn warto dodan wpostaci europejskiej wsppracy

()21. WStrategii znalazo si stwierdzenie dotyczce uruchomienia operacji
opanowywania kryzysw take poza granicami UE, wktrych konieczne bdzie
udzielenie pomocy obywatelom Unii Europejskiej. Wykorzystane wtym zakre-
sie rodki mog nosi charakter zarwno cywilny, jak iwojskowy (tzw. EU crisis
management operation)22.
Wprzygotowanym Raporcie ewaluacyjnym narodowych systemw walki zter-

roryzmem z18 listopada 2005 r. zaleca si m.in., aby kraje czonkowskie powoay
do ycia narodowe systemy zarzdzania kryzysowego, ktre czy bd wszystkie
istotne ogniwa wadzy wcelu natychmiastowej iskoordynowanej reakcji na zaist-
niay zamach terrorystyczny. Takie centra zarzdzania kryzysowego winny rozwi-
ja blisk wspprac ze swoimi odpowiednikami wpozostaych krajach czonkow-
skich UE wtaki sposb, aby by przygotowanym do reagowania na wypadek kryzysu
owymiarach ponadnarodowych. Za istotne Raport uznaje rwnie, aby planowanie
kryzysowe byo kontynuowane iwpeni realizowane przez kolejne rzdy. Zaleca si
take organizacj regularnych wicze antyterrorystycznych, wtym take midzy-
narodowych23.
4.3. NATO wobec dziaa terrorystycznych
Sojusz Pnocnoatlantycki jest organizacj ocharakterze polityczno-militarnym.

Dlatego te podstawowy obowizek wynikajcy zczonkowstwa wNATO dotyczy
podjcia wokrelonej sytuacji dziaa militarnych przez pastwo czonkowskie.
Kwestie te reguluje art. 5 Traktatu, ktry brzmi: Strony zgadzaj si, e zbrojna
napa na jedn lub kilka znich wEuropie lub Ameryce Pnocnej bdzie uwaana
za napa przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzaj si one na to, e jeeli
taka napa zbrojna nastpi, kada znich, wwykonaniu prawa do indywidualnej lub
zbiorowej samoobrony, uznanego wartykule 51 Karty Narodw Zjednoczonych,
udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadnitym, podejmujc natychmiast in-
dywidualnie iwporozumieniu zinnymi Stronami tak akcj, jak uzna za konieczn,
21
Ibidem, s. 159.
22
Zob. na ten temat: A. Ciupiski, Europejska strategia walki zterroryzmem, [w:] Wspczesny wymiar
terroryzmu, red. Z. Pitek, konferencja naukowa, Zielonka, 5.10.2006, s. 277 278.
23
Przegld narodowych systemw walki zterroryzmem zosta przeprowadzony wokresie czerwiec 2003
maj 2005 na podstawie Decyzji Rady nr 2002/996/WSiSW z28 listopada 2002 r. wsprawie ustanowienia
mechanizmw oceny systemw prawnych iich stosowania na poziomie krajowym wwalce zterroryzmem (Dz. U.
WE L 349 z24.12.2002, s. 1). Raport zosta przedstawiony 18 listopada 2005 r. (Doc. 14306/3/04).
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
nie wyczajc uycia siy zbrojnej, wcelu przywrcenia iutrzymania bezpieczestwa

obszaru pnocnoatlantyckiego24.
Wpraktyce przepis tego artykuu zosta po raz pierwszy uyty 12 wrzenia 2001 r.,
gdy Rada Pnocnoatlantycka owiadczya, e atak terrorystyczny na World Trade
Center iPentagon, jako atak na Stany Zjednoczone, zostaje uznany za atak na wszyst-
kie pastwa Sojuszu. Tym samym uznano, e uyte wcharakterze casus foederis
okrelenie napa zbrojna obejmuje swoim zasigiem take zamach terrorystyczny.
Wywoao to liczne kontrowersje, lecz take stao si przyczyn zmian wstrategiach
zwalczania terroryzmu, ktre uwzgldniaj take rozwizania cile militarne25.
Zobowizania pastw czonkowskich NATO wdziedzinie zwalczania terrory-

zmu dotycz przede wszystkim reagowania kryzysowego zwizanego zzamacha-
mi terrorystycznymi. Problematyka ta mieci si wramach planowania cywilne-
go na wypadek wystpienia sytuacji nadzwyczajnych zagroe (Civil Emergency
Planning CEP). Organem Paktu waciwym wtej materii jest Wysoki Komitet
do spraw Planowania Cywilnego (SCEPC), ktry koordynuje dziaalno urz-
dw ikomitetw planowania zajmujcych si mobilizacj iwykorzystaniem eu-
ropejskiego transportu ldowego, lotnictwa cywilnego, transportu morskiego,
paliw, przemysu, ywnoci irolnictwa, cznoci cywilnej, opieki zdrowotnej
iochrony cywilnej.
Definiujc CEP, Waldemar Kitler stwierdza, e jest to zesp przedsiwzi or-

ganizacyjnych iplanistycznych zapewniajcych wmiar poprawne funkcjonowanie
struktur pastwa, ochron ludnoci cywilnej, wsparcie operacji si zbrojnych iko-
ordynacj pomocy wprzypadku takiej koniecznoci, wsytuacji katastrofy, kryzysu
iwojny. Obejmuje wszystkie niemal dziedziny funkcjonowania pastwa, zwycze-
niem sektora militarnego idyplomacji. Zadaniem CEP jest zapewnienie odpowied-
niego poziomu gotowoci struktur cywilnych do dziaania wsytuacji zaistnienia r-
nych zagroe, ich symptomw, atake do radzenia sobie zich skutkami. Efektem
planowania cywilnego jest uzyskanie odpowiedniego poziomu gotowoci cywilnej,
awic takiego stanu zorganizowania pastwa ijego struktur, ktry zapewnia zdol-
no imoliwo sektora cywilnego do podjcia (wokrelonym czasie izakresie) zor-
ganizowanego iefektywnego dziaania, zgodnie zprzygotowywanymi planami lub
stosownie do zada wynikajcych zsytuacji zagroenia 26 .
Tekst polski: S. Biele, Prawo wstosunkach midzynarodowych. Wybr dokumentw, Warszawa 1988, s. 271.
24
Zob. na ten temat: K. Liedel, P. Piasecka, Wsppraca midzynarodowa wzwalczaniu terroryzmu, Ofi-
25
cyna Wydawnicza Adam, Warszawa 2004, s. 87 inast.

26
Bezpieczestwo narodowe Polski wXXI wieku. Wyzwania istrategie, red. R. Jakubczak, J. Flis, War-
szawa 2006, s. 368 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
4.4. OBWE azagroenie terroryzmem 125
Cay proces przygotowania cywilnego izarzdzania zasobami naley do kompe-

tencji wewntrznych pastwa. Naley je zatem traktowa jako obowizek pastwa
wynikajcy zfaktu bycia czonkiem Paktu Pnocnoatlantyckiego. Rol NATO jest
koordynacja dziaa pastw wtym zakresie; plany poszczeglnych pastw s koordy-
nowane wramach SCEPC zuwzgldnieniem realizacji wsplnych celw Sojuszu.
SCEPC peni take funkcje kontrolne na podstawie wypenianych przez pa-
stwa czonkowskie Sojuszu kwestionariuszy (CEPQ). Wysoki Komitet Planowania
Cywilnego opracowuje Raport ostanie gotowoci cywilnej na wypadek zagroe-
nia, ktry przedkadany jest Radzie NATO. Zawiera on ocen biecych moliwoci
pastw wobszarze gotowoci cywilnej dla wsparcia dziaa Sojuszu, oceny postpu
iwskazania niedostatkw wobszarach okrelonych przez SCEPC27.
4.4. OBWE azagroenie terroryzmem
OBWE jest wpraktyce przede wszystkim forum wsppracy politycznej pastw iin-
nych organizacji midzynarodowych, ajej podstawowym celem jest wypracowywanie
zasad, ktrymi czonkowie organizacji maj kierowa si wswoich dziaaniach 28.
Po raz pierwszy problem zagroe zwizanych zterroryzmem midzynarodo-

wym stan na porzdku dnia wramach spotkania KBWE wParyu wlisto-
padzie 1990 r. Potpiono wwczas wszelkie dziaania terrorystyczne, uznajc
je za kryminalne; tego typu deklaracje znale moemy wwielu dokumentach
OBWE29.
Analizujc dotychczasowy dorobek OBWE womawianym zakresie, warto wska-

za na nastpujce kierunki dziaa:
1 W1994 r. wBudapeszcie uznano, e terroryzm jest jednym zzagroe

dla praw czowieka, narusza bowiem tak podstawowe iniekwestionowane
prawo, jakim jest prawo do ycia; stanowi te zagroenie dla bezpieczestwa
idemokracji. Takie rozumienie zagroe terrorystycznych zostao rozwinite
wpodpisanej wgrudniu 1996 r. Deklaracji Lizboskiej sprawie modelu
wsplnego ikompleksowego bezpieczestwa wEuropie XXI wieku,
Ibidem, s. 370 371.

27
Zasady te zostay okrelone wAkcie Kocowym Konferencji Bezpieczestwa iWsppracy wEuropie,

28
przyjtym wHelsinkach 1 sierpnia 1975 r. Tekst polski: S. Biele, Prawo wstosunkach midzynarodowych.
Wybr dokumentw, Warszawa 1988, s. 327.
29
Zob. na ten temat: K. Liedel, P. Piasecka, op. cit., s. 66 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
wktrej za podstawowe elementy obszaru wsplnego bezpieczestwa

uznaje si m.in. jego kompleksowo iniepodzielno. Susznie podkrelaj
wtym kontekcie K. Liedel iP. Piasecka, i [s]formuowanie uyte wtym
dokumencie jest niezwykle istotne zpunktu widzenia zwalczania terroryzmu
midzynarodowego we wsppracy zinnymi pastwami. Trzeba bowiem
pamita, e wsytuacji, wktrej czonkowie spoecznoci midzynarodowej
uznaj za jedn zzasad midzynarodowych niepodzielno bezpieczestwa,
to wpywa to m.in. na kontrowersyjn, zdaniem niektrych, interpretacj
art. 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego. Wsytuacji przyjcia tej zasady atak
terrorystyczny na World Trade Center rzeczywicie mona traktowa na
wszystkich czonkw Sojuszu. Trzeba otym pamita, rozwaajc rol OBWE
wzwalczaniu terroryzmu midzynarodowego 30.
2 Podstawowe kierunki dziaa OBWE wzakresie zwalczania terroryzmu
midzynarodowego zostay okrelone wprzyjtym podczas szczytu
wBukareszcie 3 4 grudnia 2001 r. (awic ju po zamachach na WTC)
dokumencie pod nazw Decyzja Rady Ministerialnej wsprawie zwalczania
terroryzmu oraz bukaresztaski plan dziaania dla zwalczania terroryzmu.
Generalnie rzecz biorc, Decyzja okrela trzy podstawowe kierunki aktywnoci
pastw czonkowskich OBWE:
a Przystpienie do wszystkich konwencji sektorowych ONZ dotyczcych
zwalczania terroryzmu iaktywne przystpienie do prac nad wypracowaniem
konwencji ocharakterze kompleksowym (oglnym) ozwalczaniu
terroryzmu midzynarodowego.
b Zwalczanie czynnikw ekonomicznych irodowiskowych stanowicych
zagroenie dla bezpieczestwa iuznanych za sprzyjajce lub podtrzymujce
rozwj terroryzmu, awic niewaciwe rzdy, korupcja, nielegalne dziaania
gospodarcze, wysoki poziom bezrobocia, ubstwo idue nierwnoci
spoeczne, czynniki demograficzne oraz niewaciwe wykorzystywanie
zasobw naturalnych. Czynniki te naley eliminowa szczeglnie przez
poszanowanie demokracji irzdw prawa, pene uczestnictwo wszystkich
obywateli wyciu politycznym pastwa, zapobieganie dyskryminacji oraz
wspomaganie midzykulturowego imidzyreligijnego dialogu wewntrz
spoeczestw, zaangaowanie obywateli wznajdowanie wsplnych
rozwiza dla konfliktw, promowanie przestrzegania praw czowieka
itolerancji oraz zwalczanie ubstwa.
c Wzmocnienie wsppracy pomidzy pastwami polegajcej na
koordynacji podejmowanych rodkw kontrterrorystycznych iwymiany
30
Ibidem, s. 71.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
4.5. Obowizek przestrzegania praw czowieka azwalczanie terroryzmu 127
informacji na temat programw kontrterrorystycznych, szkole, nowych

rozwiza prawnych iorganizacyjnych. Celowi temu ma suy m.in.
instytucjonalizacja wsppracy wramach OBWE poprzez utworzenie
wgrudniu 2003 r. nowej jednostki dziaajcej wramach Sekretariatu
OBWE ATU (Action against Terrorism) oraz powoanie do ycia Sieci
Kontrterrorystycznej OBWE (Counter-Terrorism Network CTN) 31.
4.5. Obowizek przestrzegania praw czowieka azwalczanie terroryzmu
Problematyka przestrzegania praw czowieka wsferze zwalczania terroryzmu mi-

dzynarodowego obejmuje trzy zakresy:
1 Terroryzm stanowi powane zagroenie dla praw czowieka inarusza

podstawowe znich, okrelone zarwno wprawie midzynarodowym, jak
ipodstawowych zasadach konstytucyjnych pastw demokratycznych.
2 ciganie ikaranie sprawcw aktw terrorystycznych ma si odbywa
zposzanowaniem ich praw.
3 Dziaania prewencyjne ze strony sub policyjnych ibezpieczestwa czstokro
wchodz wkolizj zprawem do prywatnoci (Por. pkt 4.6. Konwencja zPrm
nowy kierunek rozwoju prawa midzynarodowego wzakresie zwalczania
terroryzmu?).
4.5.1. Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich iPolitycznych

oraz Europejska Konwencja oochronie praw czowieka
ipodstawowych wolnoci
Podstawowe prawa czowieka zostay okrelone wMidzynarodowym Pakcie Praw

Obywatelskich iPolitycznych z16 grudnia 1966 r. 32 Na podstawie tych rde
prawa midzynarodowego (as one wice take dla Polski) mona stwierdzi, i
mowa jest onastpujcych prawach iwolnociach:
1 prawo narodw do samostanowienia, azatem prawo do swobodnego

okrelania swojego statusu politycznego, ustroju spoeczno-gospodarczego
ikulturalnego;
2 przyrodzone prawo do ycia;
31
Szczegowo na ten temat zob.: K. Liedel, P. Piasecka, op. cit., s. 72 85.
32
Dz. U. 1977, nr 38, poz. 167, zacznik; Dz. U. 1993, nr 61, poz. 284; Dz. U. 1998, nr 147, poz. 962.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
3 zakaz stosowania tortur lub okrutnego iponiajcego traktowania;

4 zakaz trzymania osb wniewoli ipracy przymusowej;
5 prawo do wolnoci ibezpieczestwa osobistego;
6 prawo do bezstronnego, niezalenego isprawiedliwego sdu;
7 prawo do poszanowania ycia prywatnego irodzinnego, wtym prawo do pokoju
domowego itajemnicy korespondencji;
8 prawo do wolnoci myli, sumienia iwyznania;
9 prawo do posiadania bez przeszkd wasnych pogldw iprawo do swobodnego
wyraania opinii.
Prawa te podlegaj ograniczeniom. Tak wic np. pozbawienie ycia nie jest uzna-
wane za naruszenie prawa do ycia, jeli nastpio wwyniku bezwzgldnie koniecz-
nego uycia siy wobronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawn przemoc, wcelu
wykonania zgodnego zprawem zatrzymania lub uniemoliwienia ucieczki osobie po-
zbawionej wolnoci zgodnie zprawem oraz wdziaaniach podjtych zgodnie zpra-
wem wcelu stumienia zamieszek lub powstania. Podobne rozwizania odnosz si
do prawa do wolnoci ibezpieczestwa osobistego prawo to nie zostaje naruszone
wprzypadku zgodnego zprawem pozbawienia wolnoci wwyniku skazania przez
waciwy sd czy zgodnego zprawem zatrzymania lub aresztowania.
Prawo do wolnoci myli, sumienia iwyznania moe podlega ograniczeniom,
ktre s przewidziane przez ustaw ikonieczne wspoeczestwie demokratycznym
zuwagi na interesy bezpieczestwa publicznego, ochron porzdku publicznego,
zdrowia imoralnoci lub ochron praw iwolnoci innych osb. Analogicznie, inge-
rencja wadzy publicznej wkorzystanie zprawa do poszanowania ycia prywatnego
irodzinnego, mieszkania ikorespondencji jest moliwa wprzypadkach dopuszczo-
nych przez ustaw ikoniecznych wdemokratycznym spoeczestwie zuwagi na bez-
pieczestwo pastwowe, bezpieczestwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju,
ochron porzdku izapobieganie przestpstwom, ochron zdrowia imoralnoci lub
ochron praw iwolnoci innych osb.
Ani Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich iPolitycznych, ani Europejska

Konwencja oochronie praw czowieka ipodstawowych wolnoci nie przewiduj
adnych wyjtkw od zakazu tortur.
WMidzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich iPolitycznych znajduje si

take klauzula natury oglnej, ktra upowania pastwa czonkowskie do czasowego,
zgodnego zprawem, uchylenia si od realizacji postanowie Paktu wzakresie ochrony
praw czowieka. Art. 4 ust. 1 stanowi bowiem, i W przypadku gdy wyjtkowe niebez-
pieczestwo publiczne zagraa istnieniu narodu izostao ono urzdowo ogoszone,
Pastwa-Strony niniejszego Paktu mog podj kroki majce na celu zawieszenie
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
stosowania zobowiza wynikajcych zniniejszego Paktu wzakresie cile odpowia-

dajcym wymogom sytuacji, pod warunkiem, e kroki te nie s sprzeczne zinnymi
ich zobowizaniami wynikajcymi zprawa midzynarodowego inie pocigaj za sob
dyskryminacji wycznie zpowodu rasy, koloru skry, pci, jzyka, religii lub pocho-
dzenia spoecznego.
Zawieszenie stosowania wynikajcych zPaktu zobowiza nie moe dotyczy
prawa do ycia, zakazu tortur, zakazu poddastwa iniewolnictwa, zakazu pozbawie-
nia wolnoci jedynie zpowodu niemonoci wywizania si zzobowiza umow-
nych, zakazu skazywania za czyn niebdcy przestpstwem wchwili jego popenienia,
prawa kadej osoby do uznawania wszdzie jej podmiotowoci prawnej oraz prawa
do wolnoci myli, sumienia iwyznania. Pastwo-strona Paktu, ktra podejmuje tego
rodzaju kroki, awic korzysta zprawa do zawieszenia stosowania zobowiza, zobli-
gowane jest do natychmiastowego poinformowania otym pozostae pastwa-strony
za porednictwem Sekretarza Generalnego Organizacji Narodw Zjednoczonych.
Wnotyfikacji musi zosta okrelone, jakie postanowienia Paktu zostay zawieszone
oraz jakie byy tego powody. Nastpnie pastwo to zawiadamia (t sam drog) oter-
minie, wktrym zawieszenie przestaje obowizywa.
4.5.2. ONZ, OBWE, RE onaruszaniu praw czowieka przez terroryzm
Wpreambuach do konwencji sektorowych ONZ ograniczano si pocztkowo do

stwierdzenia, i akty terroryzmu midzynarodowego wywouj powane zanie-
pokojenie spoecznoci midzynarodowej33, podkrelajc przy tym, e kady ma
prawo do ycia, wolnoci ibezpieczestwa osobistego, jak to ustala Powszechna
Deklaracja Praw Czowieka iMidzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich iPo-
litycznych34.
Teza onaruszaniu praw czowieka przez terroryzm zostaa dobitnie sformuowa-
na wpniejszych dokumentach ONZ, wktrych stwierdza si przede wszystkim, i
dziaalno terrorystyczna ukierunkowana jest na zniszczenie praw czowieka, pod-
stawowych wolnoci idemokracji () adne cele nie usprawiedliwiaj umylnych za-
machw na osoby cywilne iniekombatantw. Akty terrorystyczne stanowi narusze-
nie prawa do ycia, wolnoci, bezpieczestwa, dobrostanu iwolnoci od strachu 35.
Stanowisko takie potwierdzaj rwnie dokumenty OBWE, oczym wiadczy cho-
by sformuowanie zawarte wdokumencie Ku prawdziwemu partnerstwu wnowej
33
Np. Konwencja ozapobieganiu przestpstwom ikaraniu sprawcw przestpstw przeciwko osobom
korzystajcym zochrony midzynarodowej, wtym przeciwko dyplomatom.
34
Midzynarodowa Konwencja przeciwko braniu zakadnikw.
35
UN Doc. A/RES/54/164, 24 February 2000.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
erze, przyjtym podczas szczytu wBudapeszcie wgrudniu 1994 r.: Potwierdzamy

nasz determinacj wzwalczaniu terroryzmu izobowizanie do wzmoenia wsp-
pracy zmierzajcej do eliminowania zagroe dla bezpieczestwa, demokracji ipraw
czowieka36. Susznie zatem podkrelaj K. Liedel iP. Piasecka, e stanowi to wyraz
uznania przez OBWE, i terroryzm jest zagroeniem dla najbardziej podstawowych
praw czowieka, wtym przede wszystkim prawa do ycia 37.
Teza ozagroeniu przez terroryzm praw czowieka znalaza odzwierciedlenie

wprawie midzynarodowym dopiero w2005 r. wKonwencji Rady Europy
ozapobieganiu terroryzmowi. Art. 2 Konwencji, okrelajc jej cel potwierdza,
i terroryzm wywiera ujemny wpyw na pene korzystanie zpraw czowieka,
wszczeglnoci prawa do ycia. Jest to szczeglnie istotne, biorc pod uwag
fakt, i Rada Europy zostaa powoana do ycia wcelu ochrony praw czowieka,
obrony demokracji parlamentarnej irzdw prawa38.
Rwnoczenie zwraca uwag fakt coraz czciej formuowanego postulatu

ochrony praw ofiar zamachw terrorystycznych, ktre s pozbawione swoich naj-
bardziej podstawowych praw czowieka39. Wliteraturze przedmiotu podkrela si
jednak, i niezbdne wydaje si przez wypracowanie odpowiednich instrumentw
prawnych rozwinicie efektywnej ochrony ofiar aktw terrorystycznych, poniewa
dotychczasowe odniesienia do tej kwestii wdokumentach midzynarodowych maj
zreguy charakter deklaratywny. Jak zauwaa Zdzisaw Galicki, obowizkowi pastw
ochrony swoich obywateli przed terroryzmem40 nie odpowiada adne uprawnienie
po stronie jednostek wzakresie domagania si, czy te egzekwowania takiej ochrony
od pastw, pod ktrych jurysdykcj dane osoby pozostaj. Uomno iniepeno
takich obowizkw iodpowiadajcych im praw jest tutaj oczywista stwierdza
Z. Galicki, postulujc rwnoczenie, aby katalog podstawowych praw iwolnoci
36
Tekst polski zob. S. Biele, op. cit., s. 345.
37
Zob.: K. Liedel, P. Piasecka, op. cit., s. 70.
38
Zob.: K. Kubuj, Europejski Trybuna Praw Czowieka [w:] System organw ochrony prawnej wPolsce.
Podstawowe instytucje, red. M. Kruk, Wyd. WSHiP, Warszawa 2006, s. 309 inast.
39
Uniting Against Terrorism: Recommendation for aGlobal Counter Terrorism Strategy. Report of the
Secretary General. Integrated and coordinated implementation of and follow-up to the outcomes of the major
United Nations conferences and summits in the economic, social and related fields. UN Doc. A/60/825, 27 April
2006. Zob. te: Vienna Declaration and Programme of Action adopted by the World Conference on Human
Rights on 25 June 1993. UN Doc. A/CONF.157/24, Part I, Chapter III, Sect. I, para. 17.
40
Obowizek taki zosta zadeklarowany zarwno wRaporcie Sekretarza Generalnego ONZ z22 wrze-
nia 2005 r. Ochrona praw czowieka ifundamentalnych wolnoci przy przeciwdziaaniu terroryzmowi UN Doc.
A/60/374, 22 September 2005, jak te wwytycznych Rady Europy dotyczcych zarwno traktowania sprawcw
aktw terrorystycznych, jak iochrony ofiar tych aktw: Human rights and the Fight against Terrorism. The
Council of Europe Guidelines, Strasburg 2002 2005.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
czowieka (zosta) uzupeniony nowym, jasno sformuowanym prawem jednostki

ludzkiej do ochrony przed terroryzmem41.
Podzielajc pogld wyraony przez Z. Galickiego, trzeba doda, i wprawie mi-
dzynarodowym powsta ju zalek takiej koncepcji, poniewa art. 13 Konwencji
Rady Europy ozapobieganiu terroryzmowi, zatytuowany Ochrona, odszkodowa-
nie oraz wsparcie dla ofiar terroryzmu obliguje pastwa-strony do podjcia takich
rodkw, jakie bd konieczne, aby chroni iwspiera ofiary terroryzmu, jaki mia
miejsce na jego wasnym terytorium. rodki te mog obejmowa, poprzez odpowied-
nie krajowe programy izzastrzeeniem legislacji krajowej, inter alia, pomoc finan-
sow iodszkodowanie dla ofiar terroryzmu oraz ich bliskich czonkw rodziny. Nie
stanowi to jeszcze realizacji postulatu uzupenienia katalogu praw czowieka onp.
prawo do wolnoci od terroryzmu czy prawo do ochrony przed terroryzmem, stawia-
nych na rwni zprawem do ycia czy bezpieczestwa osobistego.
4.5.3. Prawa czowieka wsytuacji cigania ikarania sprawcw

aktw terrorystycznych wregulacjach midzynarodowych
Prawo midzynarodowe kadzie duy nacisk na obowizek przestrzegania praw czo-

wieka iich ochrony podczas zwalczania terroryzmu oraz cigania ikarania sprawcw
aktw terrorystycznych. Wdoktrynie prawa midzynarodowego podkrela si nawet,
i [A]nalizujc dotychczasowe dokonania spoecznoci midzynarodowej wobec za-
groenia terroryzmem zjednej strony, askuteczno ONZ-owskiego systemu oraz
regionalnych systemw ochrony praw czowieka zdrugiej strony, naley podkreli
do daleko idcy brak zrwnowaenia wzaangaowaniu si tej spoecznoci wr-
nych paszczyznach moliwych relacji midzy skutecznym zwalczaniem terroryzmu
aefektywn ochron podstawowych praw iwolnoci czowieka42.
Wszystkie prawnomidzynarodowe regulacje dotyczce zwalczania terroryzmu
opieraj si na klasycznym modelu zwalczania przestpczoci przyjtym wpastwie
prawa: uznanie czynu za przestpstwo, ustanowienie jurysdykcji pastwa, posza-
nowanie prawa do obrony iwszelkich innych gwarancji procesowych. Pod tym
wzgldem brak jest rnic pomidzy np. ciganiem sprawcw aktw terrorystycznych
anp. ciganiem handlarzy narkotykw czy generalnie sprawcw aktw uznawanych
za przestpstwa pospolite. Jednak, takie rnice s zauwaalne, jeli bra pod uwag
spoeczn szkodliwo aktw terrorystycznych izagroenia, jakie nios ze sob dla
demokracji ipraw czowieka. Nic wic dziwnego, e pastwa realnie zagroone
41
Zob. Z. Galicki, Ochrona praw czowieka awspczesne prawo midzynarodowe, [w:] Prawo apolityka,
red. M. Zubik, Wyd. Liber, Warszawa 2007, s. 134135.
42
Ibidem, s. 133 134.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
terroryzmem sigaj po coraz bardziej radykalne rodki obrony, czce si zogra-

niczaniem praw sprawcw aktw terrorystycznych (np. wpostaci uycia broni przez
pododdziay antyterrorystyczne, przeduanie okresu zatrzymania bez formalnego
przedstawienia zarzutw, czy te brutalne metody przesucha43).
Wwikszoci dokumentw midzynarodowych odnoszcych si do rodkw

zwalczania terroryzmu znajduj si jasno sformuowane stwierdzenia okoniecz-
noci stosowania wzwalczaniu terroryzmu rodkw uwzgldniajcych zasady
prawa midzynarodowego, wszczeglnoci midzynarodowego prawa ochrony
praw czowieka, praw uchodcw imidzynarodowego prawa humanitarnego;
rodki te musz by bowiem nakierowane na umocnienie pokoju ibezpiecze-
stwa, awkonsekwencji penej realizacji zasad okrelonych wsystemie ochrony
praw czowieka44.
Przestrzeganie praw czowieka wobec wszystkich, midzynarodowe prawo hu-

manitarne irzdy prawa stanowi podstaw walki zterroryzmem45; prowadzc walk
zterroryzmem nie wolno nam powica naszych wartoci iobnia naszych stan-
dardw tak, aby zrwna je ztymi, ktrych przestrzegaj terroryci. Naruszenia praw
czowieka przy zwalczaniu terroryzmu daj terrorystom do rki argumenty, ktrych
inaczej nie s wstanie zdoby46. Innymi sowy, jak uja to bya prezydent Irlandii
ibya Wysoki Komisarz Narodw Zjednoczonych do spraw Praw Czowieka, Mary
Robinson, Prawa czowieka s tak samo wane jak zawsze47.
Europejski Trybuna Praw Czowieka prezentuje konsekwentne stanowisko
wtym obszarze orzecznictwa. Wielokrotnie rozpatrywa on sprawy zwizane ze
zwalczaniem terroryzmu wpastwach czonkowskich Rady Europy48.
43
Chodzi m.in. oposugiwanie si przez policj tzw. picioma technikami, polegajcymi m.in. na prze-
trzymywaniu uwizionych przez duszy czas ze szczelnie zakryt gow, drczenie haasem, zmuszanie do
pozostawania caymi godzinami wpozycji twarz do ciany, pozbawianie snu, podawanie jako posiku jedynie
wody ichleba. Zob. na ten temat: K. Lankosz, Orzecznictwo Midzynarodowego Trybunau Praw Czowieka
wobec problemw midzynarodowego terroryzmu, [w:] Walka zterroryzmem wwietle prawa midzynarodo-
wego, red. K. Lankosz, M. Chrocicki, P. Czubik, materiay konferencji naukowej na temat Prawnomidzyna-
rodowe aspekty zwalczania terroryzmu zorganizowanej wdniach 1819 czerwca 2005 przez Wysz Szko
Administracji, Wydawnictwo STO, Bielsko-Biaa 2004, s. 3944.
44
Zob.: A/RES/61/171, 1 March 2007.
45
UN Global Counter Terrorism Strategy, adopted by the General Assembly on 8 September 2006, UN
Doc. A/RES/60/288.
46
Uniting against Terrorism UN Doc. A/60/825, paras. 112, 113.
47
M. Robinson, Human Rights are as Important as Ever, International Herald Tribune, 21 June 2002.
48
Orzeczenia Trybunau zob.: M.A. Nowicki, Europejska Konwencja Praw Czowieka. Wybr orzecznictwa
Wyd. II, Warszawa 1999 oraz Europejski Trybuna Praw Czowieka. Orzecznictwo, tom 1, Krakw 2001, tom 2
Krakw 2002. Szczegowa analiza orzecznictwa Trybunau iraportw Europejskiej Komisji Praw Czowieka
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Trybuna podziela stanowisko, zgodnie zktrym spoeczestwa demokratyczne

stoj przed duymi wyzwaniami ze strony terroryzmu, co zmusza pastwa do po-
dejmowania adekwatnych dziaa. Wadze pastwowe korzystaj zpewnego zakresu
swobody przy ustalaniu rodzaju isposobw uycia okrelonych rodkw wwalce zter-
roryzmem. Swoboda ta zdaniem Trybunau nie jest jednak nieograniczona, ponie-
wa uycie tego typu rodkw przez pastwo moe osabi lub nawet zniszczy system
demokratyczny. Musz zatem zosta ustanowione odpowiednie iskuteczne gwaran-
cje przeciwko naduyciom49, istnieje take potrzeba zachowania rwnowagi pomidzy
obron instytucji demokratycznych winteresie oglnym aochron praw jednostki50.
Konieczno walki zterroryzmem nie zwalnia pastwa zobowizku przestrze-

gania zakazu arbitralnego pozbawiania ycia. Fizyczne zwalczanie terroryzmu
bardzo czsto czy si zpozbawieniem ycia terrorystw wwyniku akcji
policyjnych. Trybuna nie neguje realiw, wskazuje wszake na konieczno
istnienia skutecznej procedury kontroli wsytuacji, wktrej uycie siy przez
funkcjonariuszy pastwowych doprowadzio do mierci ludzi.
Dotyczy to take tych przypadkw, gdy pastwo zaniedba podjcia wszelkich

rodkw ostronoci przy organizowaniu operacji przeciwko terrorystom, pozwala-
jcych unikn lub przynajmniej zminimalizowa moliwo przypadkowych ofiar
wrd osb postronnych. Takie zaniedbania pocigaj za sob odpowiedzialno
pastwa51.
Analizujc orzecznictwo Europejskiego Trybunau Praw Czowieka, Kazimierz
Lankosz zauwaa, i przestpstwa terrorystyczne nale do szczeglnej kategorii.
Ze wzgldu na ryzyko utraty ycia iludzkiego cierpienia policja ma obowizek dzia-
a jak najszybciej zwykorzystaniem informacji ztajnych rde. Czsto musi zatrzy-
ma podejrzanego terroryst na podstawie wiarygodnych informacji, ktre nie mog
bez zagroenia ujawnienia rda by ujawnione podejrzanemu lub przekazane
sdowi na poparcie oskarenia52. Rozpatrujc jedn ze spraw wynikajcych ze zwal-
czania aktywnoci PIRA53, Trybuna wzi pod uwag stanowisko Wielkiej Brytanii,
i ze wzgldu na trudnoci wprowadzeniu ledztw iciganiu terrorystw, uzasad-
niony charakter podejrzenia jako przesanki usprawiedliwiajcej zatrzymanie osoby
zob.: K. Lankosz, Orzecznictwo Midzynarodowego Trybunau Praw Czowieka wobec problemw midzynarodo-
wego terroryzmu, [w:] Walka zterroryzmem wwietle prawa midzynarodowego, op. cit., s. 3944.
49
Sprawa: Klass iinni przeciwko Niemcom, orzeczenie z6.09.1978 r.
50
Sprawa: Brogan iinni przeciwko Wielkiej Brytanii, orzeczenie z29.11.1988 r.
51
K. Lankosz, op. cit., s. 42.
52
Ibidem.
53
Sprawa: Fox, Campbell iHartley przeciwko Wielkiej Brytanii, orzeczenie z20.08.1990 r.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
nie zawsze mona ocenia tak, jak wprzypadku innych przestpstw. Trybuna zwr-
ci rwnoczenie uwag, i wymagania zwizane ze ciganiem terroryzmu nie mog
usprawiedliwia ograniczenia stosowania kryterium uzasadnionego charakteru po-
dejrzenia, poniewa prowadzi by to mogo do naruszenia gwarancji ochrony praw
czowieka, zgodnej zprawem zatrzymania lub aresztowania wcelu postawienia przed
waciwym organem. Jednake, zdaniem Trybunau, przepis ten nie powinien by
stosowany wsposb, ktry naraziby organa policji na nadmierne trudnoci wuyciu
waciwych metod wwalce zzorganizowanym terroryzmem. Nie mona wic da,
aby pastwo potwierdzio uzasadniony charakter podejrzenia prowadzcego do za-
trzymania domniemanego terrorysty, ujawniajc poufne rda informacji, anawet
fakty, ktre mogyby uatwi wskazanie tych rde54.
Problem jest zatem skomplikowany. Zjednej strony, pastwa demokratyczne musz
broni wartoci demokratycznych ipraw czowieka przed terroryzmem, zdrugiej
musz to czyni wramach tych wartoci, rzdw prawa iliberalnej demokracji.
Wobec zagroe terrorystycznych pastwo nie moe okaza si bezradne. Wsp-
czesny terroryzm midzynarodowy jak dowid tego 11 wrzenia stanowi zagroe-
nie powodujce, i pastwo dziaa wstanie wyszej koniecznoci itak, jak wprawie
karnym stan taki uzasadnia uycie rodkw ekstraordynaryjnych, tak ipastwo moe
imusi po takie rodki wyjtkowo siga. Granic wyznacza prawo, poniewa po prze-
kroczeniu granicy prawa znajdziemy si wsytuacji znanej ju zhistorii, awic takiej,
wktrej jedynym wyznacznikiem jest haso nie ma wolnoci dla wrogw wolnoci.
Byby to pierwszy krok wkierunku bezprawia ifaktyczne zwycistwo terrorystw.
Owe granice zostay do jasno okrelone m.in. przez Europejski Trybuna Praw
Czowieka wprzywoanych powyej orzeczeniach. Ich istota sprowadza si do ko-
niecznoci zachowania rwnowagi pomidzy obron instytucji demokratycznych
winteresie oglnym aochron praw jednostki. Punktem wyjcia do oceny susznoci
zastosowanych metod powinno zawsze by jasne stwierdzenie, i efektywne rodki
suce zwalczaniu terroryzmu iochrona praw czowieka nie pozostaj wobec siebie
wsprzecznoci, lecz wzajemnie si uzupeniaj iwzmacniaj. Ochrona praw czo-
wieka stanowi istotny czynnik przy realizacji strategii kontrterrorystycznej55. Czy
jednak ograniczenia wynikajce ze stosowania standardw ochrony praw czowieka
mog osabia skuteczno dziaania innych norm prawa midzynarodowego?56.
rodki niezbdne do zwalczania terroryzmu mog stanowi zagroenie dla de-

mokracji, dlatego te musz by uywane rozwanie, pod pen kontrol, musz
take istnie gwarancje zapobiegania przed ich naduywaniem.
54
K. Lankosz, op. cit., s. 42 43.
55
Uniting Against Terrorism UN Doc. A/60/825, para. 5.
56
Pytanie to stawia np. Z. Galicki, op. cit., s. 135.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
4.6. Konwencja zPrm nowy kierunek rozwoju prawa midzynarodowego wzakresie zwalczania terroryzmu? 135
4.6. Konwencja zPrm nowy kierunek rozwoju prawa

midzynarodowego wzakresie zwalczania terroryzmu?
Wniewielkiej miejscowoci Prm wNiemczech 27 maja 2005 r. zostaa podpisana

konwencja pomidzy Belgi, Holandi, Luksemburgiem, Niemcami, Francj, Hi-
szpani iAustri owprowadzeniu szczeglnych form wsppracy transgranicznej,
wszczeglnoci wzwalczaniu terroryzmu, przestpczoci midzynarodowej oraz
nielegalnej imigracji57.
Analiza postanowie Konwencji pozwala na postawienie tezy, i jedn zgwnych

metod zwalczania izapobiegania terroryzmowi (iprzestpczoci zorganizowanej)
ocharakterze midzynarodowym staje si ograniczanie prawa do prywatnoci
ipoddanie kontroli ze strony pastwa coraz liczniejszych obszarw ycia
obywateli oraz wzrost uprawnie sub bezpieczestwa, take ocharakterze
represyjnym. wiadczy to ocoraz wyraniej rysujcym si konflikcie pomidzy
wolnoci abezpieczestwem, wktrym to bezpieczestwo zaczyna przewaa58.
Konwencja okrela zasady wsppracy pomidzy pastwami czonkowskimi

wkilku sferach.
1 Jest to wzajemny dostp do funkcjonujcych wposzczeglnych

pastwach czonkowskich baz danych. Jego postanowienia pozwalaj
na bezporednie porwnywanie indywidualnych profili DNA. Wymiana
danych ma si odbywa na podstawie zasady hit/no hit (wynik pozytywny/
negatywny). Wpierwszej fazie, sprawdzenie dotyczy wycznie faktu,
czy dany profil DNA figuruje wbazie danego pastwa; jeli tak, pastwo
zainteresowane kieruje wniosek wramach procedur owzajemnej pomocy
prawnej oudzielenie konkretnych informacji. Analogiczna dwustopniowa
procedura sprawdze zostaa przyjta take wodniesieniu do wymiany
informacji oodciskach linii papilarnych.
2 Odrbnie uregulowano natomiast procedur dostpu do baz rejestracyjnych
pojazdw. Informacje obejmuj dane wacicieli oraz posiadaczy samoistnych
57
Tekst Konwencji: dok. Rady Unii Europejskiej 10900/05 z7 lipca 2005 r., CRIMORG 65, ENFOPOL 85,
MIGR 30. Do Konwencji mog przystpi wszystkie pastwa Unii Europejskiej; procedury ratyfikacyjne rozpo-
czto w2007 r. wFinlandii, Portugalii, Sowenii, Woszech oraz Polsce.
58
Zob. na ten temat: W. Czapliski, Konwencja zPrm albo kilka uwag ogranicy midzy prawami
czowieka abezpieczestwem pastwa, [w:] Prawo wXXI wieku. Ksiga pamitkowa 50-lecia Instytutu Nauk
Prawnych Polskiej Akademii Nauk, red. W. Czapliski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006,
s. 190 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
pojazdw idane tyche pojazdw. Wtym przypadku Konwencja przewiduje

bezporedni dostp on-line, zmoliwoci samodzielnego przeszukiwania
bazy danych.
rodki suce bezporednio zwalczaniu przestpstw ocharakterze terrorystycz-

nym59 zostay okrelone wrozdziale 3 Konwencji. Obejmuj one przede wszystkim wy-
mian informacji wcelu zapobiegania terrorystycznym czynom karalnym (dane oso-
bowe, przedstawienie faktw uzasadniajcych podejrzenie, e osoba moe popeni taki
czyn) rwnie zwasnej inicjatywy, nie tylko na wniosek innego pastwa-strony.
3 Konwencja dopuszcza uycie uzbrojonych agentw bezpieczestwa (tzw. sky

marshals) wsamolotach, ktre s zarejestrowane wdanym pastwie.
Nie jest to nowy pomys. Sky marshals zostali wprowadzeni na pokady wszyst-
kich etiopskich samolotw pasaerskich po uszkodzeniu dwch samolotw na lot-
niskach we Frankfurcie iwKaraczi oraz po uprowadzeniu dwch innych zlinii kra-
jowych do Chartumu iAten wokresie sierpie wrzesie 1969 r. Dnia 12 grudnia
1969 r. funkcjonariusze etiopskiej suby bezpieczestwa zabili na pokadzie Boe-
inga 707 Ethiopian Airlines dwch porywaczy. Uzbrojeni funkcjonariusze znajduj
si od dawna na pokadach samolotw izraelskich linii El Al, po sposb ten signli
take przewonicy amerykascy. Instytucja sky marshals budzi wiele kontrowersji,
choby zuwagi na zagroenie dla bezpieczestwa pasaerw wprzypadku strzela-
niny na pokadzie. Tak np. 5 czerwca 1972 r. wczasie prby porwania samolotu linii
Pacific Southwest wSan Francisco oprcz dwch porywaczy wstrzelaninie zgin
take jeden zpasaerw60.
Po agentw bezpieczestwa signito take wPolsce, przy czym polskie ustawo-

dawstwo uywa okrelenia warty ochronne.
Odpowiedzialno za zapewnienie bezpieczestwa na pokadzie statkw po-

wietrznych wykonujcych przewz lotniczy pasaerw naley do kompetencji Stray
Granicznej 61. Skad warty wyznacza Komendant Gwny Stray Granicznej, po
59
Wrozumieniu definicji zawartej wDecyzji Ramowej ozwalczaniu terroryzmu z13 czerwca 2002 r.
60
Zob. na ten temat: Z. Galicki Terroryzm lotniczy wwietle prawa midzynarodowego. Rozprawy Uni-
wersytetu Warszawskiego, Wyd. UW, Warszawa 1981, s. 41 42.
61
Art. 1 ust. 2 pkt. 5b ustawy z12 padziernika 1990 r. oStray Granicznej, Dz. U. 2006, nr 104, poz.
708 i711; Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych iAdministracji z19 grudnia 2005 wsprawie wart
ochronnych penionych przez funkcjonariuszy Stray Granicznej na pokadzie statku powietrznego Dz. U.
2005, nr 266, poz. 2243; Rozporzdzenie Rady Ministrw zdnia 15 lipca 2003 r. wsprawie krajowego Programu
Ochrony Lotnictwa Cywilnego realizujcego zasady ochrony lotnictwa, Dz. U. 2003, nr 160, poz. 1549.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
4.6. Konwencja zPrm nowy kierunek rozwoju prawa midzynarodowego wzakresie zwalczania terroryzmu? 137
otrzymaniu decyzji prezesa Urzdu Lotnictwa Cywilnego owprowadzeniu warty na

pokad okrelonego samolotu. Wskad warty nie moe wchodzi mniej ni dwch
funkcjonariuszy; jest ona peniona wsposb niejawny. Ujawnienie jej nastpuje wy-
cznie wprzypadku zagroenia funkcjonariusze podejmuj dziaanie na podstawie
oceny wasnej lub na polecenie dowdcy statku62.
4 Konwencja zPrm przewiduje take znaczne wzmocnienie wsppracy

policyjnej pomidzy pastwami czonkowskimi. Przede wszystkim
pastwa mog tworzy wsplne (midzynarodowe) patrole, dziaajce
na terytorium jednego zpastw, anawet powierza prawo prowadzenia
dziaa policyjnych na swoim terytorium przedstawicielom innego pastwa-
-strony mog by one jednak prowadzone tylko pod kierownictwem
izreguy wobecnoci urzdnika pastwa, na terytorium ktrego si
odbywaj. Wprzypadku pilnej potrzeby przedstawiciele jednej ze stron
mog wkroczy na terytorium innego pastwa-strony bez jego uprzedniej
wiedzy izgodny, wcelu podjcia tymczasowych dziaa niezbdnych wcelu
odparcia niebezpieczestwa dla ycia izdrowia ludzi. Wkraczajca ekipa jest
zobowizana do niezwocznego (ale po fakcie) poinformowania pastwa, na
terytorium ktrego podja dziaania ipodporzdkowania si jego zaleceniom;
pastwo to jest zobowizane do niezwocznego podjcia dziaa wymaganych
dla odparcia niebezpieczestwa iprzejcia kontroli nad sytuacj. Dziaania
wkraczajcych urzdnikw przypisuje si pastwu, na terytorium ktrego
dziaaj.
Analizujc postanowienia Konwencji zPrm, trudno jest odmwi racji Wady-

sawowi Czapliskiemu, ktrego zdaniem [k]onieczne staje si postawienie pyta-
nia, jak daleko spoeczestwa demokratyczne mog pj, aby zapewni sobie bez-
pieczestwo, atake jak daleko organy represyjne mog si posun pod pretekstem
ochrony pastwa63.
Polityczna, kierunkowa odpowied na to pytanie ju pada 7 wrzenia 2005 r.
wParlamencie Europejskim zust brytyjskiego ministra spraw wewntrznych Charlesa
Clarkeà, wedug ktrego spoeczestwa pastw czonkowskich Unii Europejskiej s
gotowe ograniczy pewne swobody obywatelskie, jeeli wten sposb mog by lepiej
chronione przed przestpczoci zorganizowan iterroryzmem64. Stanowisko to zostao
62
Wicej na ten temat zob.: K. Jaoszyski, Uzbrojone patrole ochrony na pokadach samolotw cywilnych
linii lotniczych pierwsza reakcja na prb uprowadzenia statku powietrznego, Terroryzm. Zagroenia Pre-
wencja Przeciwdziaanie nr 1, 2008.
63
W. Czapliski, op. cit., s. 197.
64
Ibidem, s. 196.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
potwierdzone przez Elbiet Iwmowie tronowej65, wktrej stwierdza, i podstawowym

celem rzdu jest zapewnienie bezpieczestwa obywatelom Wielkiej Brytanii, czemu
suy ma m.in. przyznanie policji isubom bezpieczestwa prawa do przesuchiwania
osb podejrzewanych odziaalno ekstremistyczn wcharakterze wiadka (awic
zobligowanych do mwienia prawdy) nawet po postawieniu im zarzutw, co stanowi
swoiste naruszenie prawa do obrony (podejrzany nie zeznaje, lecz skada wyjanienia).
Ponadto, zapowiadana wmowie tronowej reforma zakada przeduenie z28 do 56
dni okres, wktrym osoby podejrzewane odziaalno terrorystyczn mog by
tymczasowo aresztowane bez postawienia im formalnych zarzutw.66
Kwestia ograniczenia prawa do prywatnoci wtakim zakresie, wjakim jest to nie-
zbdne do efektywnych dziaa organw pastwa zmierzajcych do zachowania bez-
pieczestwa staa si przedmiotem zainteresowania Rady Europy, awic organizacji
mwic oglnie stojcej na stray przestrzegania praw czowieka. WRekomenda-
cji dotyczcej stosowania specjalnych technik ledczych (awic zbierania informacji,
wtym danych osobowych bez wiedzy osoby, ktrej dane dotycz), stwierdza si, i
waciwe organy pastwa mog stosowa tego typu metody na podstawie regulacji
ustawowych (awic na podstawie iwramach prawa) oraz wycznie wtych przy-
padkach, wktrych zachodzi uzasadnione podejrzenie popenienia powanego prze-
stpstwa lub przygotowa do jego popenienia przez osob lub grup osb, wtym
take wsytuacji, jeli osoby te nie s jeszcze zidentyfikowane67.
4.7. Patriot Act ustawa dotyczca zwalczania terroryzmu

wStanach Zjednoczonych
Debata na temat granic prawa do prywatnoci wkontekcie zwalczania terroryzmu

nie jest ograniczona do pastw europejskich. Toczy si ona take wStanach Zjedno-
czonych, ajej apogeum przypado na okres dyskusji nad Patriot Act 68 ustawie do-
tyczcej zwalczania terroryzmu inadajcej subom specjalnym szczeglne upraw-
nienia wzakresie inwigilacji Amerykanw.
65
WWielkiej Brytanii krlowa co roku na pocztku listopada wygasza wIzbie Lordw mow tronow
przygotowane przez premiera ordzie, zawierajce program pracy rzdu na najblisze 12 miesicy.
66
Dziennik 7.11.2007, s. 15.
67
Recommendation of the Committee of Minister to Member States on special investigation techniques
in relations to serious crimes including acts of terrorism. Adopted by the Committee of Ministers on 20 April
2005 at the meeting of the Ministers` Deputies. Doc. CoE REC(2005)10.
68
Ju po zamachach na World Trade Center FBI zaczo wykorzystywa kontrowersyjny systemu elek-
tronicznej inwigilacji Carnivore. Gwnym zaoeniem systemu jest wprowadzanie przez FBI konia trojaskiego
pod nazw Magic Lantern do programw komputerowych. Jest on wstanie przechwytywa hasa ikody dostpu
idyskretnie przekazywa je do centrali agencji federalnej. Jest to tylko jeden zelementw nowego programu Cyber
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
4.7. Patriot Act ustawa dotyczca zwalczania terroryzmu w Stanach Zjednoczonych 139
Patriot Act przyznaje organom federalnym prawo kontroli iutrwalania treci

rozmw iinformacji: telefonicznych, sownych oraz elektronicznych, ktre s
zwizane zwaszcza zterroryzmem iprzestpstwami elektronicznymi.
Ponadto zezwala na:
1 wymian informacji oprowadzonych dochodzeniach wsprawach karnych

pomidzy rnymi agendami rzdowymi;
2 zatrudnianie tumaczy;
3 kontrol iutrwalanie nagra pochodzcych zpoczty gosowej zgodnie
zwydanym nakazem;
4 wzywanie do przedstawienia rejestrw cznoci elektronicznej;
5 dokonywanie rewizji bez uprzedniego informowania podejrzanych (Sneak-and-
Peek Search Warrant);
6 przyznanie prawa do wydawania nakazw prowadzenia inwigilacji
elektronicznej na terenie caego kraju, uprawniajc funkcjonariuszy FBI
do prowadzenia, wszerszym zakresie ni dotychczas, podsuchu osb
podejrzanych oterroryzm;
7 wymienianie informacji pochodzcych zpodsuchu przez agencje federalne
oraz moliwo tajnego zeznawania przed wielk aw przysigych
wsprawach dotyczcych obcego wywiadu ikontrwywiadu; wzakresie
zwalczania finansowania terroryzmu ustawa nadaje agencjom rzdowym,
szczeglnie Departamentowi Skarbu, prawo do dugoterminowej kontroli
nad obrotem zagranicznymi pienidzmi, jak rwnie prawo nadzorowania
odpowiednich operacji finansowych oraz prywatnych kont bankowych;
8 wprowadzenie uatwienia wanalizowaniu, wzbudzajcych podejrzenie,
operacji finansowych dokonywanych przez maklerw papierw
wartociowych;
9 Departamentowi Stanu iurzdowi imigracyjnemu INS zwikszenie prawa
dostpu do pewnych istotnych informacji zrejestru karnego osb ubiegajcych
si owiz bd pozwolenie na wjazd na teren Stanw Zjednoczonych;
10 zwikszenie uprawnienia INS oraz innych agencji federalnych, wtym
Departamentu Bezpieczestwa Kraju (Office of Homeland Security),
wprowadzajc moliwo zatrzymania osb podejrzanych oterroryzm, bez
nalenego im prawa do procesu; zezwolono na monitorowanie zagranicznych
studentw;
Knight, zapewniajcy FBI moliwo kontrolowania systemw cznoci. Zob.: http://hacking.pl/pl/news-1051-

Magic_Lantern.html. Zob. te: Bush Signs New version of Patriot Act Washington Post, 9 March 2006; Spying on
Americans, Washington Post, 18 December 2005; Power to Spy, Washington Post, 25 December 2005.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
11 zatrzymanie obcokrajowcw, ktrych prokurator generalny uzna za zagroenie

dla bezpieczestwa narodowego; posiadanie jakichkolwiek niebezpiecznych
przyrzdw, obok broni palnej imateriaw wybuchowych, uznane zostao za
dziaalno terrorystyczn;
12 zwikszanie kompetencji tajnych sub, zezwalajc im na prowadzenie
dochodze oprzestpstwa godzce wrzdowe systemy informatyczne, FBI
moe ubiega si ouzyskanie sdowego nakazu wcelu otrzymania materiaw
istotnych dla dochodzenia, wprzypadku dokonania aktu terrorystycznego,
wkraju bd poza jego granicami69.
Prawdziwym problemem okazaa si informacja, i za zgod G. Busha National

Security Agency stosowaa podsuch elektroniczny wobec Amerykanw podejrzewa-
nych ozwizki zterroryzmem bez zgody sdu70. Sprawa dotyczy take iPolski, m.in.
kwestii dostpu sub specjalnych do bilingw telefonicznych (wykazu pocze)71.
Jednak nawet jeli przyj, i stosowanie tego typu metod naruszajcych prawo
do prywatnoci jest zpunktu widzenia bezpieczestwa niezbdne (aznajc poziom
zagroe terrorystycznych trudno byoby tak tez obali), to stwierdzi naley, i
jest to bardzo niebezpieczny kierunek mylenia zakadajcy docelowo istnienie alter-
natywy rozcznej (albo albo) pomidzy wolnoci abezpieczestwem. Tego typu
troska obezpieczestwo moe bowiem prowadzi do realizacji wizji wiata jak zpo-
wieci Orwella. Trudno jest odmwi racji zwolennikom zwikszenia skutecznoci
sub antyterrorystycznych, przekadaj si one bowiem na konkretne moliwoci
ocalenia istnie ludzkich przez udaremnianie dokonania planowanych iprzygoto-
wywanych zamachw.
4.8. Wnioski midzy wolnoci abezpieczestwem
Wybr midzy wolnoci abezpieczestwem jest na dusz met wyborem faszy-

wym. Podstawowym zagroeniem s nie terroryci, lecz terror. Wgruncie rzeczy, za-
groenie terroryzmem nosi dwojaki charakter zjednej strony s to zamachy, ofiary,
straty materialne istrach wspoeczestwie, zdrugiej jednak za zagroenie mona
uzna take (nadmiern) reakcj pastwa.
69
Szczegowo na temat rozwiza zastosowanych wPatriot Act zob.: A. Kietyka, Amerykaska ustawa
antyterrorystyczna z2001 r. (The USA Patriot Act of 2001) Prokurator, nr 2 3 (22 23) 2005.
70
Zob.: Criminal Inquiry Pens into Leak In Eavesdropping, New York Times, 31 December 2005; Bush
is Pressem Over New Report on Surveillance, New York Times, 12 May 2006.
71
Jak dugo przechowywa billingi? Rzeczpospolita, 15.12.2005.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Blok kontrolny 141
Rzecz wtym, aby spoeczestwa demokratyczne zdoay pokona terroryzm,

zachowujc swoje zasady wolnoci, na ktrych zostay zbudowane. Zamknicie si
wdobrze strzeonej twierdzy, coraz bardziej wyrafinowane systemy monitoringu
iinwigilacji, wymylne systemy kontroli nie s rozwizaniem problemu. Oznacza-
oby to utrat liberalnych wartoci, ktrych wwalce zterroryzmem trzeba broni.
Dla bezpieczestwa trzeba czego wicej ni systemy bezpieczestwa izastpy

uzbrojonych stranikw. Trzeba zatem przyj realistyczne podejcie do akceptowal-
nego ryzyka imyle obezpieczestwie wsposb innowacyjny, postrzegajc je jako
proces owielu ogniwach: wywiadu, rozwiza prawnych, profilaktyki spoecznej, roz-
wiza organizacyjnych, koordynacji dziaa. Wana jest wiadomo, e zwalczanie
terroryzmu to nie tylko technika iorganizacja, lecz take wyzwania ocharakterze mo-
ralnym. Uwzgldniajc kwestie moralne wstrategicznych kalkulacjach, zawsze warto
mie na wzgldzie podstawowe wartoci nie mona ama zasad, ktrych si broni.
Wojna zterroryzmem bdzie dugim, kosztownym iwyczerpujcym procesem.
Nie bdziemy y wspoeczestwie wolnym od ryzyka inie moemy by chronieni
przed kadym nieszczciem.
Czy wic demokracja liberalna moe skutecznie walczy zterroryzmem, pozosta-
jc demokracj liberaln? Takie pytania mona mnoy, stawiajc np. kwesti, czy
wwalce oprawa czowieka mona ama prawa czowieka, czy walczc zterrorystami
mona stosowa ich metody? Nie s to pytania retoryczne. Jedno jest pewne jeli
walczc zterroryzmem ibronic naszych wartoci zaczniemy ze strachu przed za-
groeniem je ama, terroryci bd mogli uzna, e wygrali72.
n! Blok kontrolny
Sowa kluczowe
wsppraca midzynarodowa ekstradycja pomoc prawna
reagowanie kryzysowe wsppraca wramach Unii Europejskiej NATO
Organizacja Bezpieczestwa iWsppracy wEuropie prawa czowieka
wolno abezpieczestwo
Pytania
1 Omw wspczesny model wsppracy midzynarodowej wzakresie zwalczania
terroryzmu.
72
Problematyce tej powicona jest ostatnia ksika B.M. Jenkinsa, Unconquerable Nation. Knowing Our
Enemy. Strenghtening Ourselves. RAND Corp., Santa Monica, Ca, 2006. Zob. recenzj T.R. Aleksandrowicza
wTerroryzm. Zagroenia Prewencja Przeciwdziaanie nr 1/12, 2007.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
2 Przedstaw instytucj ekstradycji iwska jej znaczenie wzwalczaniu terroryzmu.

3 Wyjanij pojcie reagowania kryzysowego. Jakie obowizki pastw wzakresie
reagowania kryzysowego na wypadek zagroe terrorystycznych wynikaj
zprawa midzynarodowego?
4 Omw zakres wsppracy wzakresie zwalczania terroryzmu wramach Unii
Europejskiej.
5 Omw zakres wsppracy wzakresie zwalczania terroryzmu wramach NATO.
6 Przedstaw problematyk zwalczania terroryzmu na forum Organizacji
Bezpieczestwa iWsppracy wEuropie.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Rozdzia 5
Zagroenia terrorystyczne dla Polski
5.1. Udzia Polski wkonwencjach antyterrorystycznych
Rzeczpospolita Polska jest stron niemal wszystkich konwencji sektorowych

ONZ, jest te czonkiem NATO, Unii Europejskiej iRady Europy, bierze udzia
wprocesie OBWE. Podlega ona zatem obowizkom wynikajcym zprzyjtego
wprawnomidzynarodowych regulacjach modelu zwalczania terroryzmu.
Wice Rzeczpospolit Polsk unormowania midzynarodowe nakadaj wiele

zobowiza ocharakterze organizacyjnym, ktre determinuj konieczno icele re-
akcji pastwa na zaistniay akt terrorystyczny. Niezalenie od specyfiki poszczegl-
nych rozwiza mona pokusi si opewne uoglnienia odnonie do roli pastwa
wzwalczaniu terroryzmu.
1 Podstawowym celem dziaa pastwa jest minimalizacja konsekwencji aktu

terrorystycznego, aprzede wszystkim ochrona ycia, zdrowia, wolnoci
imienia ofiar zamachu. Pastwo ma obowizek reagowania na dokonane
zamachy terrorystyczne wtaki sposb, aby ich konsekwencje dla ofiar byy jak
najmniejsze, jak najmniej dolegliwe. Wanym elementem jest tutaj udzielenie
ofiarom pomocy wodzyskaniu wolnoci iumoliwienie jeli znajduj si
wpodry kontynuowania swoich planw, atake odzyskania, wmiar
moliwoci, utraconego wwyniku zamachu mienia. Pastwo jest prawnie
zobligowane do podjcia dziaa wtym kierunku. Konwencje midzynarodowe
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
144 Zagroenia terrorystyczne dla Polski
pozostawiaj pastwom czonkowskim swobod wyboru konkretnych form

imetod dziaania, nakazujc jedynie podjcie wszelkich dostpnych rodkw
sucych do osignicia tak okrelonych celw. Wtym wic zakresie pastwa
maj pen swobod decydowania oksztacie organw (cia) realizujcych takie
dziaania, sposobach ich funkcjonowania, zakresie kompetencji, pozycji wobec
innych organw pastwa, podporzdkowaniu itp.
2 Pastwo jest zobligowane do podejmowania dziaa minimalizujcych
potencjalne konsekwencje utraty kontroli nad materiaami jdrowymi zanim
zostan one wykorzystane do zamachu terrorystycznego i/lub skaenia
rodowiska naturalnego (umylnego lub nieumylnego). Rwnie wtym
przypadku prawo midzynarodowe pozostawia pastwom swobod wyboru
stosowanych rodkw, metod iform podejmowanych wtym celu dziaa.
Konieczne jest jednak ustanowienie organu kompetentnego wtych sprawach
ipunktu kontaktowego sucego do wymiany informacji zinnymi pastwami
iorganizacjami midzynarodowymi.
3 Wane jest znaczenie postanowie Konwencji Rady Europy ozapobieganiu
terroryzmowi. Odwouj si one wprost do istniejcych wposzczeglnych
pastwach systemw reagowania kryzysowego (awic co najmniej zakadaj
ich istnienie, aporednio nakazuj ich powstanie), nakazujc take niesienie
pomocy iwsparcia ofiarom zamachw terrorystycznych. Obowizek ten naley
rozumie szeroko, awic nie tylko jako wiadczenie przez pastwo rnych form
wsparcia ju po zakoczeniu bezporednich dziaa zwizanych zreakcj na dany
akt terrorystyczny, lecz take wczasie ich trwania. Jest to jeden zpodstawowych
celw dziaa podejmowanych przez pastwo womawianym zakresie, np. przez
uwolnienie zakadnikw, poszukiwanie ofiar wzniszczonych wwyniku zamachu
bombowego obiektach, udzielanie ofiarom pomocy medycznej itp.
Wzakresie reagowania kryzysowego wramach NATO iUnii Europejskiej zostay

wypracowane konkretne regulacje, cho itutaj pozostawiono pastwom czonkow-
skim znaczn swobod manewru. Mona stwierdzi, i wobu przypadkach struk-
tury reagowania kryzysowego musz faktycznie funkcjonowa (dowodzc swojej
sprawnoci choby wczasie wicze antyterrorystycznych) oraz by kompatybilne
zarwno zanalogicznymi strukturami pastw czonkowskich, jak istrukturami po-
nadnarodowymi.
Organizacja systemu zarzdzania kryzysowego stanowi rwnie prawnomidzy-
narodowe zobowizanie pastwa. Stwierdzenie tego faktu wydaje si tym bardziej
istotne, i dotyczy ono aktw terroryzmu midzynarodowego, awic takiego,
wktrym wystpuje swoisty element midzynarodowy, np. obywatelstwo sprawcy
czy ofiar zamachu, pastwo rejestracji statku powietrznego, pastwo bandery, status
prawny przedmiotu zamachu (choby siedziba misji dyplomatycznej pastwa obcego).
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
5.2. Prawnokarne regulacje dotyczce zwalczania terroryzmu wprawie polskim 145
Element ten cho niekiedy porednio wystpuje take wprzypadku ochrony

fizycznej materiaw jdrowych, poniewa nawet jeli utracone materiay znajduj
si na terytorium tego samego pastwa, wktrym zostay zrabowane, to zagroenie
zwizane ze skaeniem rodowiska moe nosi charakter ponadgraniczny, autracone
materiay mog posuy do dokonania aktu terroryzmu midzynarodowego.
Implikuje to konieczno midzynarodowej wsppracy wzakresie zwalczania
terroryzmu, azatem take kompatybilno przynajmniej wpewnym zakresie
regu zarzdzania kryzysowego iorodkw (cia) powoanych iupenomocnionych
do tego typu dziaa. Istnienie sprawnie funkcjonujcego systemu zarzdzania kry-
zysowego stanowi bardzo istotny element wiarygodnoci iprestiu pastwa na are-
nie midzynarodowej.
5.2. Prawnokarne regulacje dotyczce zwalczania terroryzmu

wprawie polskim
Polskie ustawodawstwo karne nie zawierao a do 2004 r. normatywnej definicji aktu

terrorystycznego czy te przestpstwa ocharakterze terrorystycznym. Nie byo to
niczym szczeglnym, poniewa terroryzm uznaje si za odrbne przestpstwo w6
pastwach Unii Europejskiej im.in. wFederacji Rosyjskiej1. Nie oznacza to, e czyny
stypizowane np. wkonwencjach sektorowych ONZ pozostaway wpolskim prawie
bezkarne. Sprawcy bowiem odpowiadali za swoje czyny na zasadach oglnych2.
Sprawca dokonujc zamachu terrorystycznego, popenia zreguy kilka czynw,
zktrymi ustawodawca wie odpowiedzialno karn, np. zabjstwo, nielegalne
posiadanie broni, groba bezprawna, bezprawne pozbawienie wolnoci iin. Rno-
rodne praktyczne formy dziaalnoci terrorystycznej narusza zatem mog zarwno
normy czci szczeglnej Kodeksu karnego, jak inormy prawnokarne znajdujce si
poza jego struktur (tzw. pozakodeksowe regulacje karne)3 .
Polskie ustawodawstwo posugiwao si terminem terroryzm czy przestp-
stwo terroryzmu wtzw. ustawach okookodeksowych. Wskaza mona na Ustaw
1
Zob.: S. Hoc, Openalizacji przestpstw ocharakterze terrorystycznym, Wojskowy Przegld Prawni-
czy, padziernik grudzie 2004, s. 3 inast.
2
T.R. Aleksandrowicz, Pojcie czynu ocharakterze terrorystycznym de lege lata ide lege ferenda (wybrane
zagadnienia), Problemy Praworzdnoci nr 10, 1988, s. 21. Por.: K. Indecki, Wsprawie definicji normatywnej
terroryzmu, [w:] Przestpczo zorganizowana, wiadek koronny, terroryzm wujciu praktycznym, Zakamycze,
Krakw 2005, s. 285 inast.
3
Zob. M. Filar, Terroryzm problemy definicyjne oraz regulacje prawne wpolskim prawie karnym
wwietle prawa midzynarodowego iporwnawczego, [w:] Terroryzm, red. V. Kwiatkowska-Darul, Materiay
zsesji naukowej, Toru 11.04.2001 r., Toru 2002.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego iAgencji Wywiadu4, ktra okrelajc za-

dania ABW zaliczaa do nich:
1 rozpoznawanie,
2 zapobieganie,
3 wykrywanie przestpstw terroryzmu,
ado zada AW:
1 rozpoznawanie midzynarodowego terroryzmu.
Pierwsz normatywn definicj terroryzmu zawiera Ustawa oprzeciwdziaa-

niu wprowadzania do obrotu finansowego wartoci majtkowych pochodzcych
znielegalnych lub nieujawnionych rde oraz oprzeciwdziaaniu finansowania
terroryzmu 5; zgodnie zart. 2 pkt. 7 pojcie aktu terrorystycznego sprowadzono do
przestpstwa przeciwko bezpieczestwu powszechnemu oraz przestpstw zamachu
na ycie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (art. 134 kk) iczynnej napaci na tery-
torium RP na gow obcego pastwa (art. 136 kk). Wdoktrynie podkrela si jednak,
i definicja ta moe mie jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia zakresu znacze-
niowego pojcia przestpstwo terroryzmu6.
WKodeksie karnym z1969 r. termin terroryzm pojawia si take worzeczni-
ctwie sdowym. Tak np., Sd Najwyszy uzasadniajc swj wyrok z26 maja 1986 r.
stwierdzi, i przestpcze dziaanie sprawcy niezalenie od pobudek skierowane
przeciwko zdrowiu lub yciu ludzkiemu, mieniu, instytucjom publicznym, zawiera-
jce elementy terroryzmu jest szczeglnie niebezpieczne spoecznie () 7.
Dopiero nowelizacja Kodeksu karnego w2004 r. wprowadzia do polskiego usta-

wodawstwa definicj normatywn przestpstwa ocharakterze terrorystycznym8.
4
Dz. U. 2002, nr 74, poz. 676.
5
Dz. U. 2003, nr 153, poz. 1505 ze zm.
6
K. Skowroski, Operacyjna kontrola rozmw telefonicznych. Ustawowa tre apraktyczne oblicze legalnej
inwigilacji [w:] Spoeczestwo inwigilowane wpastwie prawa, red. P. Chrzczonowicz, V. Kwiatkowska, K. Sko-
wroski, materiay zkonferencji naukowej, Toru 2527 marca 2003 r., Toru 2003, s. 160. Zob. S. Hoc, op. cit., s. 4.
7
Wyrok Sdu Najwyszego II KR 53/83 z26.05.1986 r. OSNKW 1987/3 4/30. Sprawa dotyczya
sprawcw, ktrzy dziaajc wsplnie iwporozumieniu dokonali eksplozji adunku wybuchowego wcentrum
jednego zpolskich miast, sprowadzajc zdarzenie zagraajce yciu izdrowiu ludzi oraz powodujc zniszczenie
mienia. Sd ustali bezporedni zwizek pomidzy dokonan eksplozj awczeniejszym ukaraniem obu spraw-
cw mandatami karnymi za jazd rowerami bez wiate po drodze publicznej.
8
Ustawa zdnia 16 kwietnia 2004 r. ozmianie ustawy Kodeks karny oraz niektrych innych ustaw. Dz.U.
2004, nr 93, poz. 889.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Wdoktrynie podkrela si, e ten zabieg legislacyjny zosta spowodowany koniecz-

noci dostosowania prawa polskiego do standardw prawnych wyznaczonych
aktami Unii Europejskiej, awtym konkretnym przypadku Decyzji Ramowej
z13 czerwca 2002 r. wsprawie zwalczania terroryzmu9.
Definicja kodeksowa przestpstwa ocharakterze terrorystycznym zostaa zawarta

wart. 115 20 kk, ktry stanowi, i jest to czyn zabroniony zagroony kar pozbawie-
nia wolnoci, ktrej grna granica wynosi co najmniej 5 lat, popeniony wcelu:
1 powanego zastraszenia wielu osb,

2 zmuszenia organu wadzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego
pastwa albo organu organizacji midzynarodowej do podjcia lub zaniechania
okrelonych czynnoci,
3 wywoania powanych zakce wustroju lub gospodarce Rzeczpospolitej
Polskiej, innego pastwa lub organizacji midzynarodowej atake groba
popenienia takiego czynu.
WKodeksie karnym terrorysta nie jest wstanie dokona tzw. aktu terrorystycz-
nego, ktry nie byby zachowaniem kryminalizowanym wprzepisach polskiego prawa
karnego. Przestpstwem ocharakterze terrorystycznym jest zatem kady czyn prze-
stpny speniajcy kumulatywnie nastpujce warunki:
1 zagroenie kar pozbawienia wolnoci, ktrej grna granica wynosi co najmniej

5 lat,
2 popenienie go co najmniej wjednym ztrzech wskazanych alternatywnie celw,
jak rwnie groba popenienia takiego czynu.
Analizowana regulacja nie tworzy jednego swoistego przewinienia, lecz stanowi,

e przestpstwem ocharakterze terrorystycznym jest kady czyn przestpny spe-
niajcy wspomniane warunki, wprowadzajc niejako dychotomiczny podzia prze-
stpstw na przestpstwa ocharakterze terrorystycznym oraz inne przestpstwa.
Jest to przestpstwo powszechne, tzn. i jego sprawc (podmiotem czynu) moe
by kada osoba fizyczna, podlegajca odpowiedzialnoci karnej na zasadach ogl-
nych. Przedmiot ochrony zosta ujty bardzo szeroko, obejmujc czyny zabronione
godzce wtakie dobra, jak np. pokj, ycie izdrowie ludzi, bezpieczestwo powszech-
ne, bezpieczestwo wkomunikacji, wolno, dziaalno instytucji pastwowych ior-
ganizacji midzynarodowych. Przedmiotem czynnoci wykonawczej moe by wiele
9
Tak np. J. Barcik, Akt terrorystyczny ijego sprawca wwietle prawa midzynarodowego iwewntrznego,
Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004, s. 101.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
osb, organ wadzy publicznej RP lub innego pastwa albo organ organizacji mi-
dzynarodowej, atake ustrj lub gospodarka RP lub innego pastwa albo organiza-
cja midzynarodowa10.
Zpunktu widzenia zastosowania art. 115 20 kk wkwalifikacji prawnej czynu prze-
stpnego nie ma decydujcego znaczenia, czy nastpio powane zastraszenie wielu osb
lub zmuszenie organu wadzy publicznej Rzeczpospolitej Polskiej lub innego pastwa
albo organu organizacji midzynarodowej do podjcia lub zaniechania okrelonych
czynnoci, lub te wywoanie powanych zakce wustroju lub gospodarce Rzeczpo-
spolitej Polskiej, innego pastwa lub organizacji midzynarodowej. Istotne jest, by spraw-
ca popeni okrelone przestpstwo co najmniej wjednym ztak okrelonych celw.
Osignicie celu okrelonego wart. 115 20 kk, jakim kierowa si sprawca pope-
niajcy przestpstwo okrelone wtym przepisie, zdaje si nie wpywa na ocen, czy
przestpstwo ocharakterze terrorystycznym zostao dokonane. Ocena ta powinna
by dokonana na gruncie popenionego przestpstwa zagroonego kar pozbawienia
wolnoci, ktrej grna granica wynosi co najmniej 5 lat. Jeeli osigno ono etap
dokonania, moemy mie do czynienia zdokonaniem przestpstwa ocharakterze
terrorystycznym11.
Przestpstwo ocharakterze terrorystycznym mona popeni jedynie wzamiarze
bezporednim oszczeglnym zabarwieniu (tzw. dolus directus coloratus). Oznacza to,
e sprawca chce popeni czyn zabroniony idziaa zokrelonym nastawieniem psychicz-
nym. Ustawodawca okreli bowiem wyranie cel dziaania sprawcy. Przestpstwo ocha-
rakterze terrorystycznym jest wprawie polskim przestpstwem kierunkowym12.
Rwnoczenie jest to przestpstwo materialne, ktrego znamiona okrelajce
czynno sprawcz zostay ujte oglnie. Jak zauwaa J. Barcik, wynikao to zfaktu,
e przestpstwo ocharakterze terrorystycznym wistocie zawiera wsobie ca grup
innych przestpstw, rnicych si od swoich typw zwykych terrorystycznym celem
dziaania sprawcy. Czynno sprawcz okrela popenienie wjednym lub kilku cznie
ztrzech celw terrorystycznych, czynu zabronionego zagroonego kar pozbawienia
wolnoci, ktrej grna granica wynosi co najmniej 5 lat13.
Wdoktrynie polskiej ten sposb zdefiniowania przestpstwa ocharakterze terro-
rystycznym wywoa kontrowersje ikrytyk. Podstawowym zarzutem, jaki mona pod
adresem tego przepisu sformuowa, jest brak precyzji wyraajcy si wfakcie, i kryte-
rium formalnemu (grna granica kary pozbawienia wolnoci powyej 5 lat) odpowiada
J. Barcik, op. cit., s. 118 120.

10
Zob.: C. Sota, Przestpstwo ocharakterze terrorystycznym wprawie polskim, Wojskowy Przegld

11
Prawniczy nr 4, 2005, s. 21 inast.

12
Zob.: A. Marek, S. Walto, Podstawy prawa iprocesu karnego, Wydawnictwo Prawnicze PWN, War-
szawa 1999, s. 77.
13
J. Barcik, op. cit., s. 119.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
blisko 250 przepisw zawartych wczci szczeglnej Kodeksu karnego, nie wszystkie
one jednak mog prowadzi do np. zastraszenia wielu osb. Wpraktyce zatem sd ka-
dorazowo bdzie musia bada, czy popenione przestpstwo zmierzao do osignicia
jednego zcelw okrelonych wart. 115 20. Jest to wic jedynie kryterium pomocni-
cze wocenie konkretnego zachowania sprawcy14.
Ponadto zauwaa si, i poza zakresem dziaania przywoanego przepisu pozo-
staj takie zachowania przestpcze, ktre wyczerpuj znamiona celu dziaania, jed-
nak nie odpowiadaj kryteriom przesanki formalnej, jak jest grna granica zagroe-
nia. Jak podkrela K. Indecki, poza zakresem definicji przestpstwa terrorystycznego
pozostaje groba karalna (art. 190 kk), ktra wrnych stanach faktycznych moe
prowadzi do zastraszenia wielu osb (np. wsytuacji, jeli sprawca wykorzysta do jej
wyartykuowania Internet)15.
Inni autorzy zauwaaj, e przyjcie cezury wysokoci zagroenia kar powoduje
niejednokrotnie wyczenie zkrgu czynw ocharakterze terrorystycznym czsto
wystpujcych wramach dziaa terrorystycznych czynnoci przygotowawczych16.
J. Jurewicz stwierdza, i sposb okrelenia przesanki formalnej skutkuje nieuzna-
waniem za przestpstwo terrorystyczne przygotowa do: gwatownego zamachu
na jednostk si zbrojnych RP, niszczenia lub uszkadzania obiektu albo urzdzenia
oznaczeniu obronnym (art. 140 3 kk), sprowadzenia niebezpiecznego zdarzenia,
sprowadzenia niebezpieczestwa powszechnego, uprowadzenia statku wodnego lub
powietrznego, umieszczenia na statku wodnym lub powietrznym urzdzenia lub sub-
stancji zagraajcej bezpieczestwu osb lub mieniu znacznej wartoci (art. 168 kk),
sprowadzenia katastrofy wruchu (art. 175 kk), uprowadzenia osb (art. 252 3 kk),
faszowania dokumentw (art. 270 3 kk)17.
Krytykujc omawian tu definicj przestpstwa ocharakterze terrorystycznym,
K. Indecki przywouje zjawisko tzw. faszywego terroryzmu, awic np. przypadek
poinformowania kierownictwa szpitala orzekomo podoonym adunku wybucho-
wym stwierdzajc, i wwietle prawa polskiego czyn taki kwalifikowany bdzie za-
zwyczaj zprzepisu art. 66 Kodeksu wykrocze18. Trudno nie zgodzi si zLechem
Gardockim, ktry takie rozwizanie uznaje za godzce wspoeczne poczucie spra-
wiedliwoci. Czyny takie, twierdzi ten autor, s spoecznie szkodliwe wstopniu, ktry
14
K. Indecki, Wsprawie definicji normatywnej terroryzmu, [w:] Przestpczo zorganizowana, wiadek
koronny. Terroryzm wujciu praktycznym, Wyd. Zakamycze, Krakw 2005, s. 289.
15
Ibidem, s. 290. Zob. rwnie: M. Bojarski iin., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004, s. 396; O. Gr-
niok, Przestpstwo ocharakterze terrorystycznym wart. 115 20 kk, Przegld Sdowy nr 10, 2004, passim.
16
Zob.: J. Jurewicz, Definicja przestpstwa ocharakterze terrorystycznym art. 115 20 kk, [w:] Przestp-
czo terrorystyczna. Ujcie praktyczno-dogmatyczne, red. K. Indecki, Pozna Biaystok d, Wydawni-
ctwo Wis, 2006, s. 121 122.
17
Ibidem, s. 122.
18
K. Indecki, op. cit., s. 290; O. Grniok, op. cit., s. 396.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
uzasadnia uznanie ich za odrbne przestpstwo. Ponadto, przepis wprowadzajcy

odpowiedzialno karn za tzw. rzekomy terroryzm mgby oddziaywa prewen-
cyjnie, obejmowa powinien za faszywe zawiadomienie innej osoby o niebezpie-
czestwie, atake tworzenie pozorw takiego niebezpieczestwa. Zastraszenie jest
wtakim przypadku gwnym, anie pobocznym celem dziaania sprawcy, co na tle
art. 66 Kodeksu wykrocze musi budzi powane wtpliwoci19.
Przyjcie takiej konstrukcji przestpstwa ocharakterze terrorystycznym wpewnej
mierze narusza zobowizania midzynarodowe Polski wzakresie zwalczania terro-
ryzmu. Konwencje ONZ zobowizuj bowiem pastwa do uznania stypizowanych
wnich czynw za powane przestpstwa, aprzecie nie sposb uzna wykroczenia
za powane przestpstwo. Tak np. Konwencja Montrealska wart. 1 ust. 1 pkt. e)
stanowi, i: Przestpstwo popenia kada osoba, ktra bezprawnie iumylnie ()
przekazuje informacje, oktrych wie, e s faszywe, stwarzajc wten sposb zagro-
enie dla statku powietrznego wlocie. Jest to klasyczny niemal przykad tzw. terro-
ryzmu faszywego, ktrego skutki mog stanowi zagroenie. Faszywy alarm bom-
bowy wszpitalu bdzie skutkowa decyzj oewakuacji chorych, co naraa ich ycie
izdrowie ipowoduje koszty akcji policyjnej.
C. Sota wyraa wtpliwoci odnonie do sposobu implementacji Decyzji Ramo-
wej wsprawie zwalczania terroryzmu, ktry doprowadzi do istotnych rnic wdefi-
nicji przestpstwa ocharakterze terrorystycznym, przyjtej wart. 115 20 kk, wzgl-
dem definicji zawartej wtej Decyzji. Zasadnicza rnica sprowadza si do nadania
analizowanemu pojciu wKodeksie karnym znacznie szerszego znaczenia, wszcze-
glnoci przez przyjcie, i przestpstwem ocharakterze terrorystycznym moe by
kady czyn zabroniony zagroony kar pozbawienia wolnoci, ktrej grna granica
wynosi co najmniej 5 lat, podczas gdy Decyzja Ramowa operuje wtym kontekcie
katalogiem przestpstw, ktrych znamiona mona uzna za charakterystyczne dla
modus operandi sprawcw przestpstw ocharakterze terrorystycznym20.
Przyjcie przez polskiego ustawodawc definicji przestpstwa ocharakterze
terrorystycznym nie wyczerpao zakresu zmian. Wart. 65 kk wprowadzono przepis
przewidujcy zaostrzenie kary wobec sprawcy przestpstwa ocharakterze terrorystycz-
nym. Rwnoczenie ustawodawca zmieni brzmienie art. 258 2 kk, penalizujc udzia
wzorganizowanej grupie albo zwizku majcych na celu popenienie przestpstwa
ocharakterze terrorystycznym i w 4 przewidujc zaostrzenie kary za zaoenie
lub kierowanie tak grup. Przepisy te stanowi swoist uproszczon kryminalizacj,
nie zajmuj si one bowiem tym, jakie czyny zostay popenione, tylko samym
udziaem (lub zakadaniem albo kierowaniem), grup lub zwizkiem majcym na celu
19
L. Gardocki, Terroryzm wymusza zmian przepisw, Rzeczpospolita nr 276, 2001,; cyt. za: K. Indecki,
op. cit., s. 291.
20
C. Sota, op. cit.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
popenienie przestpstwa. Jest to znana wpolityce kryminalnej technika karalnoci

na przedpolu czynu21. Analizujc przepisy art. 258 kk, niektrzy autorzy wyraaj
wtpliwoci odnonie do zacierania granicy midzy udziaem wzorganizowanej
grupie lub zwizku przestpnym jako swoistego przewinienia aprzygotowaniem oraz
wspsprawstwem jako oglnymi formami popenienia przestpstwa. Jak twierdzi C.
Sota, ponowna kryminalizacja udziau wzorganizowanej grupie lub zwizku majcych
na celu jedno przestpstwo zapewne oywi bezprzedmiotowy, od czasu wejcia
wycie obowizujcego Kodeksu karnego, spr oto, czy popenienie tego przestpstwa
pochania odpowiedzialno za udzia wspisku22.
Rozszerzono take zakres jurysdykcji oprzestpstwa ocharakterze terrorystycz-
nym (art. 110 kk); zgodnie z 1, ustaw karn polsk stosuje si do cudzoziemca, ktry
popeni za granic przestpstwo ocharakterze terrorystycznym.
Wrd prawnokarnych regulacji dotyczcych zwalczania terroryzmu naley

take wskaza na przepisy proceduralne, zawarte wKodeksie postpowania
karnego iwprowadzajce now form midzynarodowej pomocy prawnej
wsprawach karnych wpostaci wsplnych zespow ledczych (art. 589b 589f
kpk). Zesp taki powouj, wdrodze porozumienia, prokurator generalny oraz
waciwy organ pastwa wsppracujcego, na potrzeby okrelonego postpo-
wania przygotowawczego na czas okrelony.
Pracami polskiego zespou kieruje polski prokurator, awjego skad mog wcho-
dzi inni polscy prokuratorzy iprzedstawiciele innych organw uprawnionych do
prowadzenia ledztwa oraz funkcjonariusze waciwych organw pastwa wsp-
pracujcego. Zesp, wramach ktrego wsppraca odbywa si na terytorium RP,
mona powoa wszczeglnoci, gdy:
1 wtoku prowadzonego na terytorium RP postpowania przygotowawczego

wsprawie oprzestpstwo ocharakterze terrorystycznym ujawniono, e sprawca
dziaa lub nastpstwa jego czynu wystpiy na terytorium innego pastwa
izachodzi potrzeba wykonania czynnoci ledczych na terytorium tego
pastwa lub zudziaem jego organu;
2 prowadzone na terytorium RP postpowanie przygotowawcze pozostaje
wzwizku z przedmiotowym lub podmiotowym postpowaniem
przygotowawczym w sprawie oprzestpstwo ocharakterze terrorystycznym
prowadzonym na terytorium innego pastwa izachodzi potrzeba wykonania
wikszoci czynnoci ledczych wobu postpowaniach na terytorium RP.
21
Zob.: S. Hoc, op. cit., s. 10.
22
C. Sota, op. cit.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Przepisy Kodeksu postpowania karnego dotyczce wsplnych zespow led-

czych stanowi przeniesienie Decyzji Ramowej zdnia 13 czerwca 2002 r. owspl-
nych zespoach dochodzeniowo ledczych 23 oraz Konwencji opomocy prawnej
wsprawach karnych 24, tworzc alternatyw dla klasycznych form midzynarodo-
wej pomocy prawnej25.
Wrd prawnokarnych regulacji dotyczcych zwalczania terroryzmu, naley wymie-
ni art. 16 ust. 1 Ustawy oodpowiedzialnoci karnej podmiotw zbiorowych za czyny
zabronione pod grob kary,26 ktry stanowi, i jedn zprzesanek odpowiedzialnoci
karnej podmiotu zbiorowego jest przestpstwo ocharakterze terrorystycznym.
5.3. Polska jako cel zamachu terrorystycznego? Perspektywa Euro 2012
Budowanie prognoz, zwaszcza dugofalowych, zawsze jest zajciem ryzykownym,

szczeglnie wdynamicznie zmieniajcych si warunkach. Podejmujc jednak to ry-
zyko mona stwierdzi, e wdajcej si przewidzie przyszoci zagroenie ze strony
terroryzmu midzynarodowego nie zniknie27.
Mona sformuowa kilka elementw prognozy zagroe terrorystycznych:
1 Wbrew marzeniom zwolennikw globalizacji rnice pomidzy pastwami

rozwinitymi, beneficjentami globalizacji akrajami rozwijajcymi si czy
wrcz kwalifikowanymi jako pastwa upade (np. Sudan) bd si zwiksza.
Przywoana ocena Z. Brzeziskiego (por. pkt. 1.5.3. Modelowanie zachowa
spoecznych przez zagroenie terroryzmem) uzasadnia zatem tez, i form
kanalizowania frustracji emocjonalnej bdzie signicie po przemoc wtym
dziaania ocharakterze terrorystycznym.
2 Wnadchodzcych latach podstawow form konfliktu bdzie konflikt
asymetryczny. Oile prawdopodobiestwo wybuchu wojny klasycznej, tj.
starcia zbrojnego, wktrym naprzeciw siebie stan due, nowoczesne idobrze
23
Council Framework Decision of 13 June 2002 on joint investigation teams, Official Journal L 162, 2002.
24
Convention established by the Council in accordance with Article 34 of the Treaty on European Union,
on Mutual Assistance in Criminal Matters between the Member States of European Union, Official Journal
C 197, 12/07/2000.
25
Zob.: S. Hoc, op. cit., s. 11; J. Barcik, op. cit., s. 117 118 oraz 167 168.
26
Dz.U. 2002, nr 197, poz. 1661 ze zm.
27
Zob. na ten temat: T.R. Aleksandrowicz, Zagroenia wspczesnym terroryzmem midzynarodowym
prba prognozy na najblisze lata, [w:] Terroryzm. Diagnoza, zadania administracji publicznej wprzeciw-
dziaaniu zjawisku, red. K. Jaoszyski, B. Winiewski, Wysza Szkoa Administracji, Bielsko-Biaa 2007,
s. 183 inast.; por.: B. Bolechw, Terroryzm trendy, ekstrapolacje, prby prognozy [w:] Euro 2012. Mistrzostwa
Europy wcieniu terroryzmu, red. K. Liedel, Studia iAnalizy Collegium Civitas nr 3, 2007, s. 5 inast.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
5.3. Polska jako cel zamachu terrorystycznego? Perspektywa Euro 2012 153
zorganizowane armie jest stosunkowo niewielkie, to prawdopodobiestwo

wybuchu konfliktw asymetrycznych, przejawiajcych si take wformie dziaa
terrorystycznych podejmowanych przez organizacje typu sieciowego wzrasta28.
3 Organizacje terrorystyczne, ktre naley traktowa wkategoriach samodzielnego
lub quasi-samodzielnego aktora wstosunkach midzynarodowych, bd
przybiera form sieciow, wykorzystujc najbardziej rozwinite rodki cznoci.
Dla hierarchicznych organizacji, jakimi s pastwa iich agendy, oznacza to
bdzie konieczno wypracowania nowych strategii zwalczania terroryzmu,
aszerzej nowych doktryn obronnych.
4 Coraz wiksza bdzie spektakularno zamachw terrorystycznych, potgujc
zagroenie ipoczucie strachu. Terroryzm coraz trudniej bdzie oswoi, co
bdzie powodowa nerwowe reakcje spoeczestw pastw rozwinitych
inaciski na zdecydowane dziaania rzdw, azdrugiej strony protesty
przeciwko brutalnoci tych dziaa. Spowoduje to pewien dualizm wreakcjach
spoecznych: zjednej strony, mona spodziewa si reakcji ksenofobicznych
inp. radykalnego zaostrzenia polityki imigracyjnej, zdrugiej podejmowania
prb nawizania porozumienia wimi liberalnych tradycji Zachodu.
Generowa to bdzie wewntrzne napicia wposzczeglnych pastwach.
5 Przeomem okae si zdobycie iwykorzystanie broni masowego raenia
(szczeglnie broni jdrowej) czy to przez poszczeglne pastwa (np. Iran
przeciwko Izraelowi) czy te przez organizacje terrorystyczne (choby al Kaid).
Tak moliwo naley traktowa jako zagroenie, poniewa niezalenie od
strat odpowiedzi moe by zastosowanie przez USA polityki nagiej siy,
choby wpostaci uycia broni jdrowej przeciwko wybranym celom.
6 Zagroeniem bdzie take reakcja pastw isposoby walki zterroryzmem,
na jakie si zdecyduj. Podejmowane dotychczas dziaania nasuwaj sugesti,
e podstawowe metody zwalczania terroryzmu na paszczynie krajowej
wi si zograniczeniami swobd obywatelskich (zwaszcza prawa do
prywatnoci np. debata nad ustawodawstwem antyterrorystycznym
wUSA 29), jak te na paszczynie midzynarodowej zuyciem siy wsposb
jednoznacznie wykraczajcy poza ramy okrelone wart. 51 Karty Narodw
Zjednoczonych (koncepcje uderzenia prewencyjnego30 czy odpowiedzialnoci
28
Por.: M. Kozub, Bezpieczestwo wiata wpierwszych dekadach XXI wieku charakter konfliktw przy-
szoci, [w:] Wspczesny wymiar terroryzmu, red. Z. Pitek, materiay zkonferencji naukowej, Zielonka, 5 pa-
dziernika 2006 r., s. 26.
29
Zob. np. Criminals Inquiry Opens Into Leak In Eavesdropping, The New York Times, December 31,
2005, Sec, Bush Is Pressed Over New Report on Surveillance, The New York Times, May 12, 2006, A.
30
Zob. S. Koziej, Midzy piekem arajem: szare bezpieczestwo na progu XXI wieku, Wydawnictwo
Adam Marszaek, Toru 2006, s. 201.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
za ochron)31. Rodzi si pytanie, czy demokracja liberalna jest wstanie

skutecznie walczy zterroryzmem, nie tracc swoich atrybutw, awic nie
przestajc by demokracj liberaln. Efektywno walki zterroryzmem
wymaga bdzie ju wniedalekiej przyszoci daleko idcych kompromisw
zobowizujcymi zasadami ochrony praw czowieka, co wywoa kolejne
napicia polityczne tak wsferze wewntrznej, jak imidzynarodowej.
7 Mona si take spodziewa zastosowania przez terrorystw nowych form
dziaania, np. wpostaci cyberterroryzmu na wielk skal. Wywoa to wielkie
straty zuwagi na widoczne ju dzi uzalenienie pastw rozwinitych od
infrastruktury technologicznej (np. parali systemu zasilania wenergi
elektryczn). czy si to zkoncepcj konfliktu asymetrycznego, wktrym
atakowane s tzw. cele mikkie.
Powysze prognozy odnosz si rwnie do RP. Terroryzm ju dzi stanowi za-

groenie ocharakterze globalnym, awic dotyczcym take iPolski. Nasz kraj jest
czonkiem NATO, uczestniczy wamerykaskich operacjach wIraku iAfganistanie,
jednoznacznie opowiada si po stronie koalicji antyterrorystycznej. Obrazu tego do-
penia uznanie przez Polsk niepodlegoci Kosowa. Wszystko to powoduje, i dla is-
lamskich fundamentalistw Polska jest krajem wrogim, azatem potencjalnym celem
zamachu terrorystycznego32. Ewentualna zgoda rzdu RP na zbudowanie na naszym
terytorium tzw. tarczy antyrakietowej moe to zagroenie zwikszy. Jak twierdzi
byy minister obrony narodowej, Radek Sikorski, instalacje tarczy mog sta si celem
grup terrorystycznych: Blisza wsppraca zWaszyngtonem ley winteresie Polski:
zwiksza jej bezpieczestwo, ale fakt ten jest take zauwaany przez al Kaid iinne
grupy radykaw islamskich. Jeszcze kilka lat temu Polska wogle nie bya na licie
celw tych grup. Znalaza si na licie jako cel zapasowy wwyniku naszego zaanga-
owania wIraku. Po rozmieszczeniu elementw tarczy rakietowej awansuje okilka
miejsc whierarchii33.
Polska jest dla islamskich terrorystw celem zastpczym (rezerwowym), co wyni-

ka zrealnego znaczenia naszego kraju na arenie midzynarodowej.
Konstatacja ta nie moe by jednak usprawiedliwieniem dla lekcewaenia tego typu

zagroe ju choby dlatego, e wykorzystanie celu rezerwowego musi zpunktu
Zob. J. Zajado, Dylematy humanitarnej interwencji. Historia-etyka-polityka-prawo, Gdask 2005, passim.

31
Zob. np. R. Lonca, Polska wobec obecnych zagroe terroryzmu globalnego, [w:] Przestpczo zorgani-
32
zowana. wiadek koronny. Terroryzm wujciu praktycznym, op. cit., s. 395 inast.
33
Bijmy si okorzyci ztarczy. Sikorski: Po zbudowaniu wyrzutni Polska awansuje whierarchii celw al
Kaidy. USA musz to zagroenie zrekompensowa, Dziennik, 25.04.2007.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
widzenia celw terrorystw czy si zwiksz spektakularnoci zamachu, aby

osign zakadany efekt medialny wskali wiatowej34. Zagroenia dla Polski wyni-
kaj take zkonfliktw obecnych iprzyszych, jakie mog toczy si wnaszym oto-
czeniu midzynarodowym. Wskaza mona choby na konflikt czeczeski czy praw-
dopodobiestwo wybuchu takiego konfliktu na Biaorusi.
Wane s te moliwoci docierania czonkw ugrupowa fundamentalistycznych
do obywateli polskich przebywajcych na emigracji zarobkowej wWielkiej Brytanii
czy Irlandii Pnocnej. Wzrost popularnoci islamu wrd obywateli pastw zachod-
nich nie omija Polakw, szczeglnie osb rozczarowanych isfrustrowanych, podat-
nych na indoktrynacj.
Coraz wikszego znaczenia nabiera bdzie zagroenie tzw. terrorem krymi-
nalnym, awic stosowaniem przemocy (choby wpostaci zamachw bombowych)
wporachunkach mafijnych. Wzrasta rozwj wsppracy pomidzy organizacjami
terrorystycznymi azorganizowanymi grupami przestpczymi, majcy na celu po-
zyskiwanie rodkw finansowych, np. zhandlu narkotykami. Zorganizowane grupy
przestpcze mog wymusza za pomoc aktw terrorystycznych konkretne zacho-
wania poszczeglnych organw wadzy publicznej35. Trudno take wykluczy po-
jawienie si wPolsce tzw. one-issue terrorism, czyli terroryzmu jednej sprawy36,
awic np. dziaa terrorystycznych zwizanych zwyraaniem swoich przekona
dotyczcych jednej kwestii, wywoujcej silne kontrowersje (np. aborcja czy ochrona
rodowiska37).
Trudno nie zauway symptomw zagroe terrorystycznych, zjakimi mamy ju
do czynienia. Mona wskaza na podoenie 13 atrap bomb wWarszawie przed wy-
borami prezydenckimi w2005 r.38, czy te znalezienie przygotowanych do odpalenia
plastikowych adunkw wybuchowych na Dworcu PKP wGdasku wlipcu 2002 r. 39;
mno si te faszywe alarmy opodoeniu adunkw wybuchowych40. Przyczyny po-
dejmowania tego typu dziaa mog by rne od zwykej gupoty, poprzez swoist
34
Otym, e zagroenie takie istnieje, wiadcz choby zatrzymanie na terytorium RP ob. Algierii poszuki-
wanego midzynarodowym listem goczym czy zidentyfikowanie ponad 70 przebywajcych wPolsce cudzoziem-
cw podejrzewanych opowizania zmidzynarodowymi organizacjami terrorystycznymi. Zob. np. A. Marszaek,
Operacja Miecz, Rzeczpospolita, 25.03.2004.
35
Zob.: H. Krlikowski, rda zagroe terroryzmem dla Polski, [w:] Wspczesny wymiar terroryzmu,
op. cit., s. 153 inast.
36
B. Bolechw posuguje si pojciem terroryzm ozredukowanym polu konfliktu. Zob.: idem, Terro-
ryzm wwiecie dwubiegunowym. Przewartociowania ikontynuacje, Toru 2002, s. 25.
37
Na ten temat zob.: E. Posuszna, J. Posuszny, Wobronie ycia, zwierzt irodowiska. Terroryzm jednej
sprawy na przeomie XX iXXI wieku, [w:] Terroryzm. Globalne wyzwanie, red. K. Kowalczyk, W. Wrblewski,
Toru 2006, s. 127 inast.
38
Terrorem wpolityk, Gazeta Wyborcza, 21.10.2005.
39
Bomby na gdaskim Dworcu PKP, Gazeta Wyborcza, 1.08.2002.
40
Zob. np. Za kraty za faszywy alarm bombowy, Gazeta Wyborcza, 9.12.2006.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
mod na terroryzm a po testowanie sprawnoci polskich sub antyterrorystycz-

nych. Potwierdza to jednak tez, e Polska nie jest ju krajem wolnym od zagroe
terrorystycznych, azagroenie to bdzie si nasila.
Czy Mistrzostwa Europy 2012 speniaj zatem kryteria wyboru celu zamachu
terrorystycznego? Odpowied wydaje si jednoznaczna. Zpunktu widzenia organi-
zatorw zamachw terrorystycznych za najistotniejsze kryteria wyboru celu, czasu
imiejsca zamachu naley uzna:
1 psychologiczne, awic potencjalny wpyw zamachu na opini publiczn oraz

korzystne zpunktu widzenia zamachowcw porednie konsekwencje zamachu;
2 technologiczne iorganizacyjne, czyli atwo dostpu do obiektu iskuteczno
jego ochrony oraz stopie trudnoci dostarczenia na miejsce zamachu
materiaw niezbdnych do jego przeprowadzenia41.
Specjalici zwracaj uwag, e najistotniejszym czynnikiem branym pod uwag

wprocesie wyboru celu zamachu s konsekwencje medialno-propagandowe. Zamach
terrorystyczny musi by medialny, wystarczajco spektakularny, aby przycign
uwag wiatowych mediw przez jak najduszy czas, aza ich porednictwem wia-
towej opinii publicznej. mier ludzi iszkody materialne s niezbdne wcelu wywo-
ania psychozy strachu, przekonania, e nikt inigdzie nie jest bezpieczny, e terrory-
ci mog uderzy wkady cel. Terrorystyczny zamach samobjczy jest stosunkowo
atwy do zorganizowania, adziaania zapobiegawcze s trudne. Fakt mierci zama-
chowca oznacza, e wprocesie planowania zamachu nie wystpuj elementy zwi-
zane ze sposobem oddalenia si zmiejsca zdarzenia, zniszczenia dowodw udziau
wzamachu czy uniknicia zatrzymania przez organy policji. Zamach samobjczy
podnosi rwnie status organizacji wrd jej sympatykw, zwikszajc m.in. moli-
wo werbunku kolejnych ochotnikw42.
Polska, podejmujc si organizacji EURO, traci status celu zastpczego. Nasz kraj
wtym przypadku wogle nie jest celem potencjalnego zamachu; celem bdzie wielka
midzynarodowa impreza masowa, odbywajca si na terenie Polski. Fakt, i Polska
zajmuje pewne miejsce whierarchii celw terrorystycznych ma wtym kontekcie
znaczenie dodatkowe, anie decydujce. Znaczenie to moe wynika zoceny przygo-
towa Polski do organizacji tak wielkiego przedsiwzicia.
Zob. na ten temat: A.P. Przemyski, Potencjalne obiekty ataku terrorystw (studium procesu wyboru celu
41
zamachu), [w:] Przestpczo zorganizowana, wiadek koronny, terroryzm wujciu praktycznym, red. E.W. Py-
waczewski, Zakamycze, Krakw 2005, s. 518 inast.
42
Ibidem, s. 523 i528 przyp. 23. Zob. te: B. Ganor, Terror as aStrategy of Psychological Warfare http://
www.ict.org.il oraz idem Suicide Terrorism: an Overview http://www.ict.org.il/articles/suicide_terrorism.htm.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Nasz kraj nie posiada zbyt wielu dowiadcze wzwalczaniu terroryzmu itworze-
niu systemw zabezpiecze oraz koordynacji dziaa terrorystycznych. WPol-
sce system antyterrorystyczny znajduje si dopiero wstanie powstawania. Mowa
osystemie, awic takim ukadzie, skadajcym si zn-elementw, zktrych
kady wchodzi winterakcje zpozostaymi irwnoczenie zsystemem jako ca-
oci. Taki system jeszcze wPolsce nie funkcjonuje, mona co najwyej mwi
oistnieniu poszczeglnych elementw zabezpiecze, ktre dopiero mog taki
system utworzy.
Polska jest sabiej przygotowana do wykrycia prby zamachu, reakcji kryzysowej

iopanowania skutkw zamachu ni choby Wielka Brytania. Fakt ten znany jest ter-
rorystom ibrany pod uwag jako jedno ze wskazanych powyej kryteriw wyboru
celu. Kilka cech wskazuje na spenianie takiego warunku.
1 Cel taki spenia kryterium medialnoci, poniewa zamach wywoaby

znaczne skutki psychologiczne ipropagandowe. Istotna jest take symbolika
Mistrzostwa Europy mog zosta potraktowane jako przejaw degeneracji
cywilizacji Zachodu, poniewa coraz mniejsze znaczenie ma rywalizacja
sportowa, anabiera wartoci przedsiwzicie komercyjne, klasyczny produkt
spoeczestwa masowej konsumpcji irozrywki.
2 Kolejnym elementem jest zgromadzenie wjednym miejscu setek tysicy
ludzi. Powoduje to, i liczba ofiar potencjalnego zamachu bdzie bardzo
wysoka. Skutkiem zamachu bd nie tylko ofiary bezporednie (osoby
poszkodowane wwyniku np. wybuchu adunku wybuchowego), lecz take
ewentualne ofiary paniki tumu kibicw, nad ktr suby porzdkowe mog nie
zapanowa. Warto przywoa stwierdzenie Andrzeja P. Przemyskiego, ktrego
zdaniem jeszcze groniejsza zpunktu widzenia bezpieczestwa iporzdku
publicznego jest konstatacja, e ugrupowania zainteresowane osigniciem
jakichkolwiek skutkw politycznych na terenie Polski nie musz przy tym
nawet przeprowadza zamachu () Zupenie wystarczajce do osignicia
zakadanego przez terrorystw celu (jakikolwiek by on by) jest przekazanie
informacji ozagroeniu atakiem, bez podejmowania jakichkolwiek fizycznych
przygotowa do niego43.
3 Zagroenie nie musi wiza si zuyciem adunku wybuchowego czy np. broni
chemicznej (co wydaje si mniej prawdopodobne). Trzeba take rozway
zagroenie uyciem patogenw (bioterroryzmu), co oznaczaoby, e skutki
zamachu dotknyby nie tylko Polski, lecz rozprzestrzeniyby si na ca niemal
43
A.P. Przemyski, op. cit., s. 529.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Europ. Zamach taki byby mniej spektakularny (wpierwszej przynajmniej

fazie), lecz po ujawnieniu go niezwykle skuteczny.
4 Fakt masowoci Euro 2012 wie si zjeszcze jednym zagroeniem. Systemy
bezpieczestwa funkcjonujce podczas Mistrzostw Europy nawet zakadajc
ich stuprocentow sprawno nie s pozbawione luk inie uniemoliwiaj
zamachu. Takie systemy powoduj jedynie minimalizacj ryzyka, ale przecie
nigdy go nie eliminuj.
Euro 2012 naley traktowa wkategoriach zagroe, wtym take tych ocharak-
terze terrorystycznym. Polska wzasadzie bya dotychczas wolna od terroryzmu, ana
licie potencjalnych celw zajmuje odlege miejsce. Podstawowym celem bdzie jed-
nak nie Polska jako pastwo, lecz Mistrzostwa Europy, skupiajce na sobie powszech-
nie uwag opinii publicznej.
Organizacja Euro to wyzwanie dla Polski rwnie wkategoriach bezpieczestwa.

Konieczne staje si stworzenie sprawnie funkcjonujcego systemu antyter-
rorystycznego jako czci systemu europejskiego imidzynarodowego. Jego
stworzenie naley obdarzy rwnie wysokim priorytetem, jak budowa autostrad
czy nowoczesnych stadionw.
Zaprojektowanie istworzenie takiego systemu to jednak nie wszystko. Trzeba go

jeszcze przetestowa, przewiczy procedury, wyeliminowa nieuniknione wfazie
teoretycznej bdy. Ponadto, naleyt uwag trzeba zwrci nie tylko na system jako
cao, lecz take na jego poszczeglne elementy, wtym take np. na bezpieczestwo
poszczeglnych obiektw sportowych.
le funkcjonujcy, le zaprojektowany system stanowi zagroenie sam wsobie.
Rzecz nie tylko wbraku rozpoznania przygotowa do zamachu, lecz take wreakcji
na, wzbudzeniu czy te braku moliwoci opanowania ogarnitego panik wielo-
tysicznego tumu, co wradykalny sposb powiksza liczb ofiar. Problem ley take
wadekwatnoci zaprogramowanego systemu bezpieczestwa do wystpujcych za-
groe. Inaczej sami ze strachu przed terroryzmem ograniczymy swoj wolno
ipozbawimy si przyjemnoci udziau weuropejskim wicie piki nonej. Ze stra-
chu przed terroryzmem moemy ograniczy nasze swobody obywatelskie iwymieni
wolno na bezpieczestwo44.
44
Na temat zagroe zwizanych zEuro 2012 zob. Euro 2012. Mistrzostwa Europy wcieniu terroryzmu,
red. K. Liedel, Studia iAnalizy, Warszawa 2007, passim.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Blok kontrolny 159
n! Blok kontrolny
Sowa kluczowe
udzia Polski wkonwencjach antyterrorystycznych polskie prawo karne
Polska jako cel zamachu terrorystycznego Euro 2012
Pytania
1 Wymie co najmniej 5 konwencji antyterrorystycznych, ktrych stron jest
Polska.
2 Podaj definicj czynu ocharakterze terrorystycznym wynikajc zpolskiego
kodeksu karnego.
3 Czy Polska jest zagroona terroryzmem? Uzasadnij swoj wypowied.
4 Czy ijakie zagroenia terrorystyczne wynikaj Twoim zdaniem
zorganizacji przez Polsk Mistrzostw Europy wpice nonej w2012 r.
Uzasadnij swoje stanowisko.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Podsumowanie
Terroryzm jest zjawiskiem historycznie zmiennym, wielopaszczyznowym idyna-

micznym, wystpujcym wrnych postaciach. Ztrudnoci poddaje si definiowa-
niu, oczym wiadcz choby prby stworzenia jednolitej legalnej definicji na gruncie
prawa midzynarodowego.
Terroryzm zmienia si pod wpywem rozwoju cywilizacyjnego, azwaszcza po-
stpu naukowo-technicznego. Powoduje to nieuchronne zmiany jakociowe. Terrory-
ci perfekcyjnie wykorzystuj wspczesne rodki cznoci, mass media, nowoczesne
techniki komunikowania si iwywierania wpywu na spoeczestwo.
Dzi efekt terrorystyczny mona osign nawet nie wstajc od klawiatury kompu-
tera zdostpem do Internetu trudno tu mwi ostosowaniu przemocy wtradycyj-
nym jej rozumieniu, jeli sprawcy wamuj si np. do systemu sterujcego dziaaniem
wielkiej tamy czy urzdzeniami zasilajcymi kompleks szpitalny, nie wspominajc
ju osystemach naprowadzania rakiet. Przypadek awarii zasilania wNowym Jorku
uwiadamia, jakie potencjalne skutki mgby wywoa zamach cyberterrorystyczny,
wymierzony np. wsystem sterowania elektrowni jdrowej.
Wzrasta zatem uzalenienie wysoko rozwinitych spoeczestw od tzw. infrastruk-
tur krytycznych, ktre ju dzi stanowi ich pit Achillesow (systemy zaopatrzenia
wwod, energi itp.). Funkcjonowanie ludzkich wsplnot determinowane jest nie-
przerwanym isprawnym dziaaniem wspzalenych iskomplikowanych systemw.
Stosunkowo niewielkim nakadem rodkw mona wywoa niezwyke zniszczenia
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Podsumowanie 161
uderzenie niewielk si wnewralgiczne punkty systemw moe wywoa lawin

zniszcze istrat, samoistnie wzmacnianych przez efekt kaskadowy1.
Terroryzm jest zjawiskiem generujcym rwnoczenie kilka zagroe:
1 Jest to zagroenie samym zamachem terrorystycznym, ktry pociga za sob

ofiary miertelne, rannych istraty materialne. To bezporedni efekt dziaania
terrorystw.
2 Dziaania terrorystw wywouj okrelon reakcj rzdw, ktre wzmacniaj
siy bezpieczestwa, przyznajc im coraz szersze uprawnienia kosztem prawa
obywateli do prywatnoci, ogranicze wolnoci, utrudnie wpodrowaniu czy
choby wdostpie do budynkw rzdowych.
3 Jest to zagroenie, ktre moemy nazwa spoecznym rezonansem terroryzmu
wspoeczestwie zaczyna panowa obawa ipodejrzliwo, wskrajnych
przypadkach nietolerancja iksenofobia. Wystarczy wskaza na los osb
pochodzenia kaukaskiego wMoskwie po zamachach terrorystycznych
dokonywanych przez ugrupowania czeczeskie do podejrze wystarcza fakt
ich pochodzenia etnicznego.
Wzrost znaczenia terroryzmu jako czynnika wpywajcego na rozwj stosun-

kw midzynarodowych spowodowa te zmiany wkoncepcjach jego zwalczania.
Pocztkowo byo to domen policji isi porzdkowych, by wkrtkim czasie sta si
zadaniem policji politycznych isub specjalnych. Ten model posuy za punkt wyj-
cia do budowy prawnomidzynarodowego modelu zwalczania terroryzmu, ktry
opiera si na uznaniu obowizkw pastw wzakresie podejmowania cigania kar-
nego terrorystw wmidzynarodowej pomocy prawnej, wtym ekstradycji przestp-
cw. Model ten rozwija si irozwija nadal wkilku kierunkach: wobec braku legalnej
definicji terroryzmu poszczeglne konwencje midzynarodowe okrelaj konkretne
czyny uznawane za akty terrorystyczne. Ponadto, zwalczanie terroryzmu wramach
tego modelu obejmuje ju nie tylko ciganie sprawcw aktw terrorystycznych, ale
take zapobieganie finansowaniu, rekrutacji, szkoleniu czy propagowaniu dziaa
terrorystycznych.
Wydarzenia przeomu stuleci, azwaszcza zamach 11 wrzenia, udowodniy, i
model ten nie jest adekwatny do istniejcych realnie zagroe. Terroryzm zacz by
zatem traktowany wkategoriach konfliktu asymetrycznego, awic takiego, wktrym
jedna ze stron atakuje cele mikkie (niechronione), adruga (zwielu przyczyn, take
presji wiatowej opinii publicznej) nie jest wstanie zastosowa wodwecie analogicz-
nych metod. Zpunktu widzenia prawa midzynarodowego podjto prby uznania
1
B. Bolechw, Terroryzm trendy, ekstrapolacje, prby prognozy, [w:] Euro 2012. Mistrzostwa Europy
wcieniu terroryzmu, op. cit., s. 9.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
162 Podsumowanie
dziaa terrorystycznych za dziaania zbrojne, awic uznanie zamachu terrorystycz-

nego za zagroenie dla pokoju ibezpieczestwa midzynarodowego, za akt agresji,
ktrego ofiara ma prawo do podjcia akcji zbrojnej wramach dozwolonej prawem
midzynarodowym samoobrony. Wten sposb walka zterroryzmem przestaa by
domen prawa karnego izacza by rozpatrywana wkategoriach wojny, awic do-
zwolonego uycia siy wstosunkach midzynarodowych. Stanowi to istotn nowo,
zwaszcza, i wwielu przypadkach dziaania zbrojne pastw podejmowane s prze-
ciwko podmiotom pozapastwowym.
Nic te nie wskazuje na to, aby wdajcej si przewidzie przyszoci udao si ca-
kowicie zlikwidowa zagroenie terroryzmem. Musimy zatem nauczy si y wspo-
eczestwie ryzyka, wwiecie zagroe iwyzby si nierealnych marze openym
bezpieczestwie. Bezpieczestwo absolutne nie istnieje, podobnie jak nie ma abso-
lutnej wolnoci. Stwierdzenie to nabiera nowych znacze wdobie globalizacji, wkt-
rej nie istniej ju granice, za ktrymi mona si schroni iy wspokoju, zdala od
zagroe.
Polska bya dotychczas wolna od bezporednich zagroe terrorystycznych, rw-
nie wpierwszej dekadzie XXI wieku nie nastpiy wtym zakresie radykalne prze-
miany. Nie oznacza to jednak gwarancji bezpieczestwa na przyszo, takie bowiem
wzglobalizowanym wiecie po prostu nie istniej. Na pojawienie si takich zagroe
musimy by zatem przygotowani iich wiadomi.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
rda i wybrana bibliografia
rda prawa idokumenty
Konwencje midzynarodowe
Convention established by the Council in accordance with Article 34 of the Treaty
on European Union, on Mutual Assistance in Criminal Matters between the
Member States of European Union, Official Journal C 197, 12.07.2000.
Europejska Konwencja oekstradycji z13 padziernika 1957 r., Dz. U. 1995, nr 40,
poz. 202.
Europejska Konwencja oochronie praw czowieka ipodstawowych wolnoci,
Dz. U. 1993, nr 61, poz. 284.
Europejska Konwencja owzajemnej pomocy prawnej wsprawach karnych
z20 kwietnia 1959 r., Dz. U. 1999, nr 76, poz. 854.
Konwencja haska dotyczca praw izwyczajw wojny ldowej z18 padziernika
1907 r., zacznik: Regulamin dotyczcy praw izwyczajw wojny ldowej,
Dz. U. 1926, nr 21, poz. 160.
Konwencja oochronie fizycznej materiaw jdrowych wraz zzacznikami IiII,
otwarta do podpisu wWiedniu iwNowym Jorku wdniu 3 marca 1980 r.,
Dz.U. 1989, nr 17, poz. 93, Dz.U. 1983, nr 37, poz.168.
Konwencja oochronie osb cywilnych podczas wojny z12 sierpnia 1949 r, Genewa,
Dz. U. 1956, nr 36, poz. 171.
Konwencja ozapobieganiu przestpstwom ikaraniu sprawcw przestpstw
przeciwko osobom korzystajcym zochrony midzynarodowej, wtym przeciwko
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
164 rda i wybrana bibliografia
dyplomatom, sporzdzona wNowym Jorku dnia 14 grudnia 1973 r., Dz. U.1983,
nr 37, poz.168.
Konwencja oznakowaniu plastikowych materiaw wybuchowych podpisana
wMontrealu 1 marca 1991 r. Tekst: International Instruments related
to the Prevention and Suppressions of International Terrorism, United Nations,
New York 2001.
Konwencja ozwalczaniu bezprawnego zawadnicia statkami powietrznymi,
sporzdzona wHadze dnia 16 grudnia 1970 r., Dz.U. 1972, nr 25, poz.181.
Konwencja ozwalczaniu bezprawnych czynw skierowanych przeciwko
bezpieczestwu lotnictwa cywilnego, sporzdzona wMontrealu dnia 23
wrzenia 1971 r., Dz.U. 1976, nr 8, poz. 37.
Konwencja Rady Europy opraniu, ujawnianiu, zajmowaniu ikonfiskacie dochodw
pochodzcych zprzestpstwa oraz finansowaniu terroryzmu, CETS No 198.
Konwencja Rady Europy ozapobieganiu terroryzmowi, CETS No 196.
Konwencja Rady Europy ozwalczaniu terroryzmu, Dz. U. 1996, nr 117, poz. 557.
Konwencja wsprawie przeciwdziaania bezprawnym czynom przeciwko
bezpieczestwu eglugi morskiej, Dz. U. 1994, nr 129, poz. 635, zacznik.
Konwencja wsprawie przestpstw iniektrych czynw popenionych na pokadzie
statkw powietrznych, sporzdzona wTokio dnia 14 wrzenia 1963 r.,
Dz. U. 1971, nr 15, poz. 147.
Midzynarodowa Konwencja ozwalczaniu finansowania terroryzmu, Dz. U. 2004,
nr 263, poz. 2620.
Midzynarodowa Konwencja przeciwko braniu zakadnikw, sporzdzona
wNowym Jorku dnia 18 grudnia 1979 r., Dz.U. 2000, nr 106, poz. 1123.
Midzynarodowa Konwencja wsprawie zwalczania terrorystycznych atakw
bombowych. Wstosunku do Polski Konwencja wesza wycie 4 marca 2004 r.
Tekst Protokou: International Instruments related to the Prevention
and Suppressions of International Terrorism, United Nations, New York 2001.
Organization of American States Convention on Prevent and punish the Act
of Terrorism Taking Forms of Crimes Against the Persons and Related Exortion
that are of International Significance z2 lutego 1971 r. (American Journal
of International Law, No 5, Vol. 65).
Protok Dodatkowy Ido Konwencji Genewskich dotyczcy ochrony ofiar
midzynarodowych konfliktw zbrojnych oraz Protok Dodatkowy II
do Konwencji Genewskich dotyczcy ochrony ofiar niemidzynarodowych
konfliktw zbrojnych, Dz. U. 1992, nr 41, poz. 175, za. Protok Dodatkowy II
do Europejskiej Konwencji owzajemnej pomocy wsprawach karnych z8
listopada 2001 r., Dz. U. 2004, nr 139, poz. 1476.
Protok Dodatkowy do Europejskiej Konwencji owzajemnej pomocy wsprawach
karnych z17 marca 1978 r., Dz. U. 1999, nr 76, poz. 854.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
rda prawa idokumenty 165
Protok Dodatkowy do Konwencji Montrealskiej wsprawie zwalczania bezprawnych

aktw przemocy wportach lotniczych sucych midzynarodowemu lotnictwu
cywilnemu z1988 r., wstosunku do RP wszed wycie 11.09.2004 r. Tekst
Protokou: International Instruments related to the Prevention and Suppressions
of International Terrorism, United Nations, New York 2001.
Protok ozwalczaniu bezprawnych czynw skierowanych przeciwko
bezpieczestwu staych platform umieszczonych na szelfie kontynentalnym,
Dz. U. 2002, nr 22, poz. 211, zacznik.
Protok zmieniajcy do Konwencji Rady Europy ozwalczaniu terroryzmu.
Dz. U. 2004, nr 172, poz. 1803.
Organizacja Narodw Zjednoczonych

Definicja agresji, Rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ, UN Doc. A/RES/3314/
XXIX z14 grudnia 1974 r.
Deklaracja zasad prawa midzynarodowego dotyczcych przyjaznych stosunkw
iwspdziaania pastw zgodnie zKart Narodw Zjednoczonych. Rezolucja
Zgromadzenia Oglnego ONZ, UN Doc. A/RES/2625/XXV, 24 padziernika
1970 r.
International Instruments related to the Prevention and Suppressions
of International Terrorism, United Nations, New York 2001.
Konwencja ozapobieganiu izwalczaniu terroryzmu (projekt) UN Doc.
A/C.6?418/1972, Annex 1.
Measures to Eliminate International Terrorism. Report of the Working Group.
Fifty-fifth session. Sixth Committee. Agenda item 164, UN Doc. A/C.6/55/L.2
19 October 2000. Prace Komitetu Ad Hoc: Ad Hoc Committee established by
General Assembly resolution 51/210 of 17 December 1996. Sixth session. Draft
Report. UN Doc. A/AC.252/2002/CRP.1.
Measures to Eliminate International Terrorism. Report of the Working Group,
UN Doc. A/C.6/55/L.2 19 October 2000 oraz Ad Hoc Committee established
by General Assembly resolution 51/210 of 17 December 1996. Sixth session.
Draft Report. Annex VI: Report of the Coordinator on the results of the informal
consultation. UN Doc. A/AC.252/2002/CRP.1/Add.1, 31 January 2002.
Raporty Komitetu Ad Hoc ds. Terroryzmu, General Assembly Official Records
28th sess., Supl. No 28, Doc. A/9028/1973; 32nd sess., Supl. No 37, Doc. A/32/37
oraz 34th sess., Supl. No 37, Doc. A/34/37.
Raport Sekretarza Generalnego ONZ z22 wrzenia 2005 r. Ochrona praw
czowieka ifundamentalnych wolnoci przy przeciwdziaaniu terroryzmowi,
UN Doc. A/60/374, 22 September 2005.
Study prepared by the Sekretariat for the Sixth Committee, 27 September 1972,
UN Doc. A/C.6/418.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
UN Global Counter Terrorism Strategy, adopted by the General Assembly on

8 September 2006, UN Doc. A/RES/60/288.
Uniting Against Terrorism: Recommendation for aGlobal Counter Terrorism
Strategy. Report of the Secretary General. Integrated and coordinated
implementation of and follow-up to the outcomes of the major United Nations
conferences and summits in the economic, social and related fields, UN Doc.
A/60/825, 27 April 2006.
Vienna Declaration and Programme of Action adopted by the World Conference on
Human Rights on 25 June 1993, UN Doc. A/CONF.157/24.
Unia Europejska
Communication from the Commission to the Council and the Parlament on
Measures to be Taken to Combat Terrorism and Other Form of Serious Crimes,
in Particular to Improve Exchange of Information COM/2004/0221 Final.
Communication from the Commission to the Council and the Parlament on
Prevention, Preparedness and Response to Terrorist Attacs COM/2004/0698 Final.
Council Framework Decision of 13 June 2002 on joint investigation teams, Official
Journal L 162, 2002.
Decyzja Rady nr 2002/996/WSiSW z28 listopada 2002 r. wsprawie ustanowienia
mechanizmw oceny systemw prawnych iich stosowania na poziomie
krajowym wwalce zterroryzmem, Dz.U. WE L 349 z24.12.2002.
Decyzja Rady nr 2003/48/WSiSW zdnia 19 grudnia 2002 r. wsprawie
wprowadzenia wycie szczeglnych rodkw wodniesieniu do wsppracy
policyjnej isdowej wcelu zwalczania terroryzmu, Dz. U. L 016 z22 stycznia
2003, s. 0068 0070.
Decyzja Rady zdnia 3 grudnia 1988 r. polecajca Europolowi objcie dziaalnoci
przestpstw przeciwko yciu, zdrowiu, wolnoci osobistej lub mieniu,
popenionych lub takich, ktrych popenienie jest prawdopodobne podczas
dziaa terrorystycznych, Dz. U. C 26 z30 stycznia 1999, s. 0022.
Decyzja Ramowa Rady wsprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania iprocedury
przekazywania osb midzy pastwami czonkowskimi 2002/584/WSiSW
z13 czerwca 2002, potocznie zwana Europejskim Nakazem Aresztowania
(ENA), Dz. U. L 190 z18 lipca 2002, s. 001 0020.
Decyzja Ramowa Rady wsprawie zwalczania terroryzmu 2002/475/WSiSW
z13 czerwca 2002 r., Dz. U. L 164 z22 czerwca 2002 r., s. 003007.
Decyzja Ramowa Rady z12 lutego 2007 r. 2007/124/WE, Euratom ustanawiajca
na lata 2007 2013, jako cz oglnego programu wsprawie bezpieczestwa
iochrony wolnoci, szczegowy program Zapobieganie, gotowo izarzdzanie
skutkami terroryzmu iinnymi rodzajami ryzyka dla bezpieczestwa,
Dz. U. L.58/1.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
rda prawa idokumenty 167
Konwencja owprowadzeniu szczeglnych form wsppracy transgranicznej,

wszczeglnoci zwalczaniu terroryzmu, przestpczoci midzynarodowej oraz
nielegalnej imigracji. Dok. Rady Unii Europejskiej 10900/05 z7 lipca 2005,
CRIMORG 65, ENFOPOL 85, MIGR 30.
Plan dziaa Rady iKomisji wsprawie sposobu jak najskuteczniejszego wdroenia
postanowie Traktatu zAmsterdamu wdziedzinie przestrzeni wolnoci,
bezpieczestwa isprawiedliwoci, Dz. U. C 19 z23 stycznia 1999, s. 001.
Rozporzdzenie Rady (WE) nr 2580/2001 wsprawie szczeglnych rodkw
restrykcyjnych stosowanych przeciwko niektrym osobom ipodmiotom
majcym na celu zwalczanie terroryzmu, Dz. U. L 344 z28 grudnia 2001,
s. 0070 0075.
TE SAT 2007 EU Terrorism Situation and Trend Report, doc. 8056/07 ENFOPOL
57 EUROPOL 34, 11 April 2007.
The European Union Counter Terrorism Strategy 14469/4/05, 30 November 2005.
Wsplne Dziaanie Rady 96/610/WSiSW zdnia 15 padziernika 1996 r.
dotyczce tworzenia iutrzymywania spisu na temat szczeglnych uprawnie
antyterrorystycznych, umiejtnoci iwiedzy specjalistycznej uatwiajcych
wspprac antyterrorystyczn pomidzy Pastwami Czonkowskimi Unii
Europejskiej, Dz. U. L 273 z25 padziernika 1996, s. 001.
Wsplne Dziaanie Rady 98/428/WSiSW zdnia 29 czerwca 1998 r. wsprawie
utworzenia Europejskiej Sieci Sdowej, okrelajce zadania sieci wzakresie
przestpstw terrorystycznych, Dz. U. L 191 z7 lipca 1998, s. 004.
Wsplne Stanowisko 2001/931/WPZiB ozastosowaniu szczeglnych rodkw
do zwalczania terroryzmu, Dz. U. L 344 z28 grudnia 2001 r., s. 0093.
Zalecenie Rady zdnia 9 grudnia 1999 r. wsprawie wsppracy wzwalczaniu
finansowania grup terrorystycznych, Dz. U. C 373 z23 grudnia 1999, s. 001.
Rada Europy
Europejski Trybuna Praw Czowieka. Orzecznictwo, tom 1, Krakw 2001,
tom 2 Krakw 2002.
Explanatory Report to the Council of Europe Convention on the Prevention of
Terrorism, www.convention.coe.int/Treaty/EN/Html 196.
Human rights and the Fight against Terrorism. The Council of Europe Guidelines,
Strasburg 2002 2005.
Recommendation of the Committee of Minister to Member States on special
investigation techniques in relations to serious crimes including acts of
terrorism. Adopted by the Committee of Ministers on 20 April 2005 at the
meeting of the Ministers` Deputies. Doc. CoE REC(2005)10.
Report of the Secretary General on Terrorism. Council of Europe Information
Documents, SG/Inf/2001/35, 5 November 2001.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Ribbelin O., Apologie du terrorisme and incitement to terrorism. Analytical

report. Foreword by Guy de Vel, Director General of Legal Affairs of the Council
of Europe Council of Europe Publishing, Strasbourg 2004.
The Fight Against Terrorism. Council of Europe Standards, 2nd Edition. Council
Of Europe Publishing, Strasburg, September 2004.
Inne
Countering the Changing Threat of International Terrorism. Report of the National
Commission on Terrorism, 105th Congress, June 2000, www.fas.org/irp/threat/
commission.
International Commission on Intervention and State Sovereignty. Responsibility
to Protect, Report International Development Research Centre, Ottawa 2001.
National Strategy for Combating Terrorism, September 2006.
Pattern of Global Terrorism, US Department of State, Washington DC, 2003.
Public Report of the Vice President`s Task force on Combating Terrorism, GPO,
Washington, February 1988.
The 9/11 Commission Report. Final Report of the National Commission on Terrorist
Attack upon the United States. Official government edition. www.gpoaccess.
gov/911.
Wybrana bibliografia
Adamski J., Nowe technologie wsubie terrorystw, Warszawa 2007.

Aleksandrowicz T.R., Ekstradycja jako rodek wwalce zterroryzmem
midzynarodowym, Problemy Praworzdnoci nr 3, 1987.
Aleksandrowicz T.R., Komentarz do ustawy odostpie do informacji publicznej,
wyd. 3 Warszawa 2006.
Aleksandrowicz T.R., Nowy terroryzm, [w:] Wspczesne zagroenia terroryzmem
oraz metody dziaa antyterrorystycznych, red. J. Szafraski, Szczytno 2007.
Aleksandrowicz T.R., Pojcie czynu ocharakterze terrorystycznym de lege lata ide
lege ferenda (wybrane zagadnienia), Problemy Praworzdnoci nr 10, 1988.
Aleksandrowicz T.R., Wspczesny terroryzm midzynarodowy prba definicji ze
stanowiska prawa midzynarodowego, Wojskowy Przegld Prawniczy nr 2, 2003.
Aleksandrowicz T.R., Wybrane problemy wspczesnego terroryzmu,
Warszawa 1993.
Aleksandrowicz T.R., Zagroenia wspczesnym terroryzmem midzynarodowym
prba prognozy na najblisze lata, [w:] Terroryzm. Diagnoza, zadania
administracji publicznej wprzeciwdziaaniu zjawisku, red. K. Jaoszyski,
B. Winiewski, Wysza Szkoa Administracji, Bielsko-Biaa 2007.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Wybrana bibliografia 169
Aleksandrowicz T.R., Zwalczanie terroryzmu wpracach Organizacji Narodw

Zjednoczonych, Myl Ekonomiczna iPrawna, Wysza Szkoa Handlu iPrawa
im. Ryszarda azarskiego wWarszawie, nr 2(9), 2005.
Arguilla J., Ronfeldt D., The Advent of Netwar, [w:] Networks and Netwars.
The Future of Terror, Crime and Militancy, red. J. Arguilla, D. Ronfeldt,
Santa Monica 2001.
Axtman R., The State of the State: the Model of the Modern Nation State and its
ContemporaryTransformation,International Political Science Review No 3,
Vol. 25, 2004.
Babbit P., The Shield of Achilles: War, Peace and the Course of History,
London 2002.
Balcerowicz B., Siy zbrojne wpastwie istosunkach midzynarodowych,
Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
Balcerowicz B., To nie jest wojna, Res Publica Nova, maj 2002.
Barcik J., Akt terrorystyczny ijego sprawca wwietle prawa midzynarodowego
iwewntrznego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004.
Barcik J., Brytyjskie ustawodawstwo antyterrorystyczne po 11 wrzenia 2001 r.,
Pastwo iPrawo nr 11, 2003.
Bassiouni M.C., International Control of Terrorism: Some Policy Proposals,
International Review of Criminal Policy. Prevention and Control of Violence
No 37, 1981.
Bassiouni M.C., International Terrorism and Political Crimes, Springfield 1975.
Beck U., Spoeczestwo ryzyka. Wdrodze do innej nowoczesnoci, Warszawa 2004.
Beck U., Wadza iprzeciwwadza wepoce globalnej. Nowa ekonomia polityki
wiatowej, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2005.
Bellamy A.J., Is the War on Terror Just?, International Relations Vol. 19(3),
2005.
Biaek T.,Terroryzm. Manipulacja strachem, Warszawa 2005.
Biaocerkiewicz J., Konwencja ONZ wprzedmiocie zwalczania procederu
finansowania terroryzmu (Przegld zagadnie ianaliza wstpna), [w:] Terroryzm.
Materiay zsesji naukowej. Toru 11 kwietnia 2002 r., red. V. Kwiatkowska-Darul,
Wyd. UMK, Toru 2002.
Biele S., Prawo wstosunkach midzynarodowych. Wybr dokumentw, Warszawa
1988.
Biczyk-Missala A., Greniach P., Midzynarodowe prawo humanitarne
wwietle wspczesnych konfliktw zbrojnych, [w:] Stosunki midzynarodowe
wXXI wieku. Ksiga jubileuszowa zokazji 30-lecia Instytutu Stosunkw
Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, red. E. Haliak, R. Kuniar,
G. Michaowska, S. Parzymies, J. Simonides, R. Ziba, Warszawa 2006.
Bachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, Gdask 1999.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Boczek B.M., Piracy and Maritime Terrorism: The Need for aProgressive
Development of International Law, Pacem in Maribus XVII, Moscow
26 30 June 1989.
Bojarski M., iin., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004.
Bolechw B., Internet as aFlexible Tool of Terrorism, [w:] Terrorism, Media, Society,
red. T. Pudowski, Wyd. Adam Marszaek, Collegium Civitas, Toru 2006.
Bolechw B., Sieci przeciwko hierarchiom wyzwanie dla suwerennoci pastw,
[w:] Suwerenno pastwa we wspczesnych stosunkach midzynarodowych,
red. Z. Leszczyski, S. Sadowski, Warszawa 2005.
Bolechw B., Terroryzm trendy, ekstrapolacje, prby prognozy, [w:] Euro 2012.
Mistrzostwa Europy wcieniu terroryzmu, red. K. Liedel, Studia iAnalizy
Collegium Civitas, nr 3, Warszawa 2007.
Bolechw B., Terroryzm wwiecie podwubiegunowym. Przewartociowania
ikontynuacje, Toru 2002.
Borkowski R., Terroryzm ponowoczesny. Studium zantropologii polityki,
Toru 2006.
Bgda-Brzeziska A., Gawrycki M.F., Cyberterroryzm iproblemy bezpieczestwa
informacyjnego we wspczesnym wiecie, Warszawa 2003.
Bruce H., Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999.
Burnett J., Whyte D., Embedded Expertise and the New Terrorism, Journal
for Crime, Conflict and the Media, 1(4), 2005 (www.jc2m.co.uk).
Cassese A., Terrorism is also Disrupting Some Crucial Categories in International
Law, The European Journal of International Law No 5, Vol. 12, 2001.
Castells M., The Rise of the Network Society. The Information Age: Economy,
Society and Culture vol. 1, wyd. polskie: Spoeczestwo sieci, red. M. Marody,
Warszawa 2007.
Ciupiski A., Europejska strategia walki zterroryzmem, [w:] Wspczesny wymiar
terroryzmu, red. Z. Pitek, konferencja naukowa Zielonka, 5 padziernika
2006 r.
Crenshaw M., The Psychology of Terrorism: An Agenda for the 21st Century,
Political Psychology No 21(2), 2000.
Czapliski W., Konwencja zPrm albo kilka uwag ogranicy midzy prawami
czowieka abezpieczestwem pastwa, [w:] Prawo wXXI wieku. Ksiga
pamitkowa 50-lecia Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk,
red. W. Czapliski, Wyd. Scholar, Warszawa 2006.
Czapliski W., Wyrozumska A., Prawo midzynarodowe publiczne. Zagadnienia
systemowe, Warszawa 2004.
Dbrowska M., Prawno-organizacyjne aspekty zwalczania terroryzmu wUnii
Europejskiej, [w:] Walka zterroryzmem wwietle prawa midzynarodowego,
red. K. Lankosz, M. Chrocicki, P. Czubik, Wyd. STO, Bielsko-Biaa 2004.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Downem-Legumin T., Hoffman B., The Impact of Terrorism on Public Opinion

1988 to 1989, RAND Corp., Santa Monica 1993.
Drabarz A., Midzy postpowym rozwojem prawa midzynarodowego
ajego naduyciem. Instytucja samoobrony wartykule 51 Karty Narodw
Zjednoczonych jako rodek zwalczania terroryzmu, [w:] Walka zterroryzmem
midzynarodowym wwietle prawa midzynarodowego, red. K. Lankosz,
M. Chrocicki, P. Czubik, Wyd. STO, Bielsko-Biaa 2004.
Durys P., Jasiski F., Walka zterroryzmem midzynarodowym. Wybr dokumentw,
Bielsko-Biaa 2001.
Fawcett J.E.S., The UN and International Law, International Relations
Vol. 3, 1971.
Filar M., Terroryzm problemy definicyjne oraz regulacje prawne wpolskim prawie
karnym wwietle prawa midzynarodowego iporwnawczego, [w:] Terroryzm.
Materiay zsesji naukowej. Toru 11 kwietnia 2001 r., red. V. Kwiatkowska-
Darul, Toru 2002.
Fitzmaurice G., The Future of Public International Law and the International
Legal System in the Circumstances of Today, ASpecial Report to the Institute
of International Law at its Centnary Session in Rome, September 1973,
International Relations Vol. 5, 1975.
Flemming M., Terroryzm polityczny wmidzynarodowym prawodawstwie,
Wojskowy Przegld Prawniczy nr 1, 1996.
Galicki Z., Ochrona praw czowieka awspczesne prawo midzynarodowe,
Wystpienie na konferencji Prawo apolityka Wydziau Prawa iAdministracji
Uniwersytetu Warszawskiego, 26 lutego 2006 r., Collegium Juridicum II,
[w:] Prawo apolityka, red. M. Zubik, Wyd. Liber, Warszawa 2007.
Galicki Z., Terroryzm lotniczy wwietle prawa midzynarodowego, Warszawa 1981.
Ganor B., Suicide Terrorism: an Overview http://www.ict.org.il/articles/suicide_
terrorism.htm
Ganor B., Terror as aStrategy of Psychological Warfare http://www.ict.org.il
Gause F.G. III., Can Democracy Stop Terrorism?, Foreign Affairs September/
October 2005.
Glucksman A., Dostojewski na Manhattanie. Ksika ordach globalnego
nihilizmu, Wyd. Sic!, Warszawa 2003.
Gotowaa J., Niepokj wpowietrzu nowe oblicze terroryzmu, [w:] Terroryzm.
Globalne wyzwanie, red. K. Kowalczyk, W. Wrblewski, Toru 2006.
Gralczyk W., Sawicki S., Prawo midzynarodowe publiczne wzarysie, wyd. 10,
Warszawa 2004.
Grniok O., Przestpstwo ocharakterze terrorystycznym wart. 115 20 kk,
Przegld Sdowy nr 10, 2004.
Guelke A., The Age of Terrorism, London, Indigo 1998.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Guillame G., Terrorism and International Law The 2003 Grotius Lecture delivered
at British Institute of International and Comparative Law on 13 November
2003, International and Comparative Law Quarterly, Vol. 53, July 2004.
Guteridge W., red. The New Terrorism, London, Mansell 1986.
Haliak E., iin., red. Terroryzm wwiecie wspczesnym, Warszawa Pienino 2004.
Hirst P.Q., Another Century of Conflict? War and the International System in the
21st Century International Relations Vol. 16(3), 2002.
Hobsbawm E., Globalisation, Democracy and Terrorism, London 2007.
Hoc S., Openalizacji przestpstw ocharakterze terrorystycznym, Wojskowy
Przegld Prawniczy, padziernik grudzie 2004.
Hoffman B., iin., Countering the New Terrorism RAND Corp., Project Airforce,
California 1999.
Hogan J., Psychologia terroryzmu, red. A. Frczek, tum. A. Jaworska-Surma,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Hurrel A., International Encyklopedia of Terrorism, wyd. polskie: Encyklopedia
terroryzmu, Muza/Bellona, Warszawa 2004.
Hurrel A., There are no Rules (George W. Bush): International Order after
September 11, International Relations Vol. 16(2), 2002.
Indecki K., Wsprawie definicji normatywnej terroryzmu, [w:] Przestpczo
zorganizowana, wiadek koronny, terroryzm wujciu praktycznym, Wyd.
Zakamycze, Krakw 2005.
Jakubczak R., Flis J., red., Bezpieczestwo narodowe Polski wXXI wieku. Wyzwania
istrategie, Warszawa 2006.
Jaoszyski K., Uzbrojone patrole ochrony na pokadach samolotw cywilnych linii
lotniczych pierwsza reakcja na prb uprowadzenia statku powietrznego,
Terroryzm. Zagroenia Prewencja Przeciwdziaanie, nr 1, 2008.
Jaworski M., Ekonomia aterroryzm, [w:] Terroryzm. Anatomia zjawiska,
red. K. Liedel, Wyd. Naukowe Scholar/Collegium Civitas Press, Warszawa 2006.
Jenkins B.M., International Terrorism. ANew Mode of Conflict, California Seminar
on Arms Control and Foreign Policy, Los Angeles 1975.
Jenkins B.M., International Terrorism: ANew Mode of Conflict, [w:] International
Terrorism and World Security, red. D. Carlton, C. Schaerf, London 1976.
Jenkins B.M., The Study of Terrorism: Definitional Problems. RAND Corporation,
Santa Monica 1980.
Jenkins B.M., Unconquerable Nation. Knowing Our Enemy. Strenghtening
Ourselves. RAND Corp., Santa Monica, Ca, 2006.
Jenkins B.M., Will Terrorists Go Nuclear?, Orbis Fall No 3, Vol. 29, 1985.
Jurewicz J., Definicja przestpstwa ocharakterze terrorystycznym art. 115 20 kk,
[w:] Przestpczo terrorystyczna. Ujcie praktyczno-dogmatyczne,
red. K. Indecki, Wyd. Wis, Pozna Biaystok d 2006.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Kietyka A., Amerykaska ustawa antyterrorystyczna z2001 r. The US Patriot

Act of 2001. Prokurator nr 23 (2223), 2005.
Knypl Z., Ekstradycja jako instytucja prawa midzynarodowego iwewntrznego,
Warszawa 1975.
Koziej S., Midzy piekem arajem: szare bezpieczestwo na progu XXI wieku,
Wyd. Adam Marszaek, Toru 2006.
Kozub M., Bezpieczestwo wiata wpierwszych dekadach XXI wieku charakter
konfliktw przyszoci [w:] Wspczesny wymiar terroryzmu, red. Z. Pitek,
materiay zkonferencji naukowej, Zielonka, 5 padziernika 2006.
Kranz J., Wojna, pokj czy uspokajanie? Wspczesne dylematy uycia siy zbrojnej,
Warszawa 2006.
Kretzmer D., Targeted Killings of Suspected Terrorists: Extra Judicial Executions
or Legitimate Means of Defence?, The European Journal of International Law
No 2, Vol. 16, 2005.
Krlikowski H., rda zagroe terroryzmem dla Polski, [w:] Wspczesny wymiar
terroryzmu, red. Z. Pitek, konferencja naukowa, Zielonka, 5 padziernika 2006.
Kubala W., Aleksandrowicz R., Aleksandrowicz T., Zamach terrorystyczny na
Ambasad PRL wBernie, Problemy Kryminalistyki, nr 185, 1985.
Kubicz I., Medialno produktu czyli co sprawia, e oprodukcie si pisze?
www.gazeta-it/epr/git39/medialno_produktu.
Kubuj K., Europejski Trybuna Praw Czowieka (w:) System organw ochrony
prawnej wPolsce. Podstawowe instytucje, red. M. Kruk, Wyd. WSHiP,
Warszawa 2006.
Kurtzweil R., Poczenie czowieka zmaszyn: czy czeka nas Matrix? [w:] Wybierz
czerwon piguk, red. G. Yeffeth, Gliwice 2003.
Lankosz K., Orzecznictwo Midzynarodowego trybunau Praw Czowieka wobec
problemw midzynarodowego terroryzmu, [w:] Walka zterroryzmem wwietle
prawa midzynarodowego, red. K. Lankosz, M. Chrocicki, P. Czubik, materiay
konferencji naukowej na temat Prawnomidzynarodowe aspekty zwalczania
terroryzmu, zorganizowanej wdniach 18 19 czerwca 2005 przez Wysz
Szko Administracji. Wydawnictwo STO, Bielsko-Biaa 2004.
Laqueur W., Reflections on Terrorism, Foreign Affairs No 1, Vol. 65, 1986.
Laqueur W., The Age of Terrorism, Boston 1987.
Laqueur W., The New Terrorism: Fanaticism and the Arms of Mass Destruction,
Oxford University Press 1999.
Laqueur W., red. The Israeli Arab Leader: ADocumentary History of the Middle
East Conflict, New York 1976.
Laqueur W., red. Voices of Terrorism. Manifestos, Writings and Manuals
of Al Qaeda, Hamas, and other Terrorists from around the World and through
the Ages, New York 2004.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Latkiewicz J., Skoczylas J., Problematyka terroryzmu midzynarodowego wpracach

ONZ, Zeszyty Naukowe ASW nr 9, 1975.
Liedel K., Zwalczanie terroryzmu lotniczego. Aspekty prawnomidzynarodowe,
Warszawa 2003.
Liedel K., Piasecka P., Wsppraca midzynarodowa wzwalczaniu terroryzmu,
Oficyna Wydawnicza Adam, Warszawa 2004.
Lonca R., Polska wobec obecnych zagroe terroryzmu globalnego, [w:] Przestpczo
zorganizowana. wiadek koronny. Terroryzm. Wujciu praktycznym,
red. E.W. Pywaczewski, Krakw 2005.
Luter G.P., Hine W., People, Power, Change: Movements of Social Transformation,
The BobbsMerrill Co., Inc, New York 1970.
Madej M., Midzynarodowy terroryzm polityczny MSZ, Warszawa 2001.
Madej M., Uycie siy przez podmioty pozapastwowe jako nowy problem studiw
strategicznych, [w:] Stosunki midzynarodowe wXXI wieku. Ksiga jubileuszowa
zokazji 30-lecia Instytutu Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu
Warszawskiego, red. E. Haliak, R. Kuniar, G. Michaowska, S. Parzymies,
J. Simonides, R. Ziba, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
Madej M., Zagroenia asymetryczne bezpieczestwa pastw obszaru
transatlantyckiego, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2007.
Marcinko M., Status terrorysty wwietle midzynarodowego prawa humanitarnego,
[w:] Walka zterroryzmem wwietle prawa midzynarodowego, red. K. Lankosz,
M. Chrocicki, P. Czubik, Wydawnictwo STO, Bielsko-Biaa 2004.
Marek A., Walto S., Podstawy prawa iprocesu karnego, Wyd. Prawnicze PWN,
Warszawa 1999.
Matuszewski W., Prawnomidzynarodowe aspekty zwalczania finansowania
terroryzmu, [w:] Walka zterroryzmem midzynarodowym wwietle prawa
midzynarodowego, red. K. Lankosz, M. Chrocicki, P. Czubik, Wyd. STO,
Bielsko-Biaa 2004.
McKnight G., The Mind of the Terrorist, London 1974.
Moss R., Urban Guerilla Warfare, Adelphi Paper, No 79, London 1771.
Muszkat M., red. Zarys prawa midzynarodowego publicznego, t. IiII, Warszawa 1955.
Natanjahu B., red. Terrorism: How the West Can Win, New York 1986.
Nowicki M.A., Europejska Konwencja Praw Czowieka. Wybr orzecznictwa,
wyd. II, Warszawa 1999.
Oakley R., International Terrorism, Foreign Affairs. America and the World
No 3, Vol. 65, 1987.
rn T., Integration Versus National Independence: Prospect for European
Unification. International Relations Vol. 11, 1993.
Pawowa W.I., Orabotie Instituta Miedunarodnogo Prawa po woprosu wydaczi
priestupnikow, Sowietskij Jeegodnik Miedunarodnogo Prawa 1983.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Pikulski S., Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000.

Posuszna E., Posuszny J., Wobronie ycia, zwierzt irodowiska. Terroryzm jednej
sprawy na przeomie XX iXXI wieku [w:] Terroryzm. Globalne wyzwanie,
red. K. Kowalczyk, W. Wrblewski, Toru 2006.
Przemyski A.P., Potencjalne obiekty ataku terrorystw (studium procesu wyboru
celu zamachu), [w:] Przestpczo zorganizowana, wiadek koronny, terroryzm,
red. E.W. Pywaczewski, Krakw 2005.
Schmid A.P., Jongman A.J. iin., Political Terrorism: ANew Giude to Actors,
Authors, Concepts, Data Bases, Theories and Literature, New Brunswich,
NJ 1988.
Shultz R., Conceptualizing International Terrorism: ATypology, Journal
of International Affairs No 1, Vol. 32, 1978.
Skowroski K., Operacyjna kontrola rozmw telefonicznych. Ustawowa tre
apraktyczne oblicze legalnej inwigilacji, [w:] Spoeczestwo inwigilowane
wpastwie prawa. Materiay zkonferencji naukowej, Toru 2527 marca
2003 r., red. P. Chszczonowicz, V. Kwiatkowska, K. Skowroski, Toru 2003.
Sota C., Przestpstwo ocharakterze terrorystycznym wprawie polskim,
Wojskowy Przegld Prawniczy nr 4, 2005.
Stankiewicz W., Terroryzm aprawa czowieka, Gdaskie Studia Prawnicze
tom XIII, 2005.
Steyn J., Guantanamo Bay: Legal Black Hole, International and Comparative
Law Quarterly No 53, 2004.
Szlachter D., Walka zterroryzmem wUnii Europejskiej. Nowy impuls, Toru 2006.
Szpak A., Prawo do informacji jako podstawa skutecznego prawa do obrony
przypadek postpowania przed amerykaskimi komisjami wojskowymi oraz
Trybunaami Weryfikacyjnymi wobec zatrzymanych wGuantanamo Bay, na
Kubie, [w:] Znaczenie informacji wspoeczestwie obywatelskim. Wybrane
aspekty prawne, red. J. Marszaek-Kawy, B. Chudziski, Toru 2007.
Szpak A., Status zatrzymanych wGuantanamo Bay, na Kubie, Kwartalnik Prawa
Publicznego nr 3, 2005.
Thorton T., Terror as aWeapon of Political Agitation, [w:] Internal War,
red. H. Eckstein, London 1964.
Valasek T., New Threats, New Rules, World Policy Journal, Spring 2003,
Vol. 20, Issue 1.
Wassermann J., Templariusze iasasyni. Dwa tajemne zakony chrzecijaskich
templariuszy imuzumaskich asasynw, Bellona, Warszawa 2007.
Wiak K., Przestpstwa ocharakterze terrorystycznym iich konsekwencje wwietle
przepisw kodeksu karnego, [w:] Zmiany wpolskim prawie karnym po wejciu
wycie kodeksu karnego z1997 r., red. T. Bojarski, K. Nazar, A. Nowosad,
M. Szwarczyk, Lublin 2006.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Wierzbicki B., Model zwalczania terroryzmu midzynarodowego wumowach

wielostronnych ocharakterze uniwersalnym, Pastwo iPrawo z. 11,
listopad 1983.
Wierzbicki B., Pojcie przestpstwa politycznego wprawie midzynarodowym,
Warszawa 1979.
Wierzbowski M., red. Prawo administracyjne, Warszawa 2006.
Wilke C., War vs Justice: Terrorism Cases, Enemy Combatants, and Political Justice
in US Courts, Politics Society No 4, Vol. 33, 2005.
Wilkinson P., Observations on the New Terrorism. Memorandum from prof. Paul
Wilkinson. Select Committee on Foreign Affairs, 10th Report, HC, June 2003.
(http://www.st-andrews.ac.uk/intrel/research/cstpv/pdffiles/Foreign%20Affairs
%20Commission.pdf.
Witkowska K., Informacja oprzestpczoci wrodkach masowego przekazu,
[w:] Znaczenie informacji wspoeczestwie obywatelskim, red. J. Marszaek-
-Kawy, B. Chludziski, Toru 2007.
Yonah A., Latter R., red. Terrorism and the Media, McLean 1990.
Zajado J., Dylematy humanitarnej interwencji. Historia-etyka-polityka-prawo,
Gdask 2005.
elanicki C., Interwencja humanitarna azwalczanie midzynarodowego
terroryzmu, [w:] Walka zterroryzmem midzynarodowym wwietle prawa
midzynarodowego, red. K. Lankosz, M. Chrocicki, P. Czubik, Wydawnictwo
STO, Bielsko-Biaa 2004.
ylicz M., Terroryzm lotniczy wwietle prawa midzynarodowego, Pastwo
iPrawo nr 9, 2005.
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Indeks osb
A Bell John Bowyer 18

Abu Abbas 58 Bellamy Alex J. 97
Achilles 160 Biaek Tomasz 32
Ago Roberto 116 Biaocerkiewicz Jan 75
Aleksander II 16 Biele Stanisaw 124, 125, 130
Aleksandrowicz Roland 69, 109 Biczyk-Missala Agnieszka 96, 97, 99, 100
Aleksandrowicz Toamsz R. 19, 23, 25, 29, 31, Bachut Janina 29
33, 53, 69, 70, 93, 109, 141, 145, 152 Boczek B.M. 58
Amaury Arnauld 42 Bojarski Marek 149
Anan Kofi A. 105 Bolechw Bartosz 12, 24, 25, 28, 32, 34, 35,
Apple Jr R.W. 31 43, 152, 155, 161
Arafat Jasir 17 Borkowski Robert 27
Arguilla John 35 Brzeziski Zbigniew 42, 43, 153
Axtman Roland 119 Buke Edmund 16
Bush Georg W. 21, 41, 96, 140
B
Babbit Philips 119 C
Balcerowicz Bolesaw 25, 47, 48 Cassese Antonio 97, 98
Barcik Jacek 147, 148, 152 Castells Manuel 28, 29, 34
Barthou Louis 16 Castro Fidel 16
Bassiouni M. Cheriff 17, 51, 115, 116 Chludziski Bartomiej 26, 100
Beck Ulrich 33, 119 Chomejni Ruhollah 38, 40
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
178 Indeks osb
Chrocicki Micha 75, 80, 95, 102, 132 Gralczyk Wojciech 94

Chrzczonowicz Piotr 146 Grnicki Wiesaw 16
Ciupiski Andrzej 123 Grniok Oktawia 149
Clarke Charles 137 Greniach Patrycja 96, 97, 99, 100
Clausewitz von Carl 47, 49 Gresham Thomas 28
Crenshaw Martha 33 Groot Hugo de 109
Czapliski Wadysaw 100, 102, 105, 106, Guelke Adrian 33
135, 137 Guillame Gilbert 90
Czubik Pawe 75, 80, 95, 102, 132 Guillotin Joseph 15
Guteridge W. 33
D
Dbrowska Marta 80, 84 H
Downem-Legumin Theo 32 Habash George 28
Drabarz Anna 102, 103, 106 Haliak Edward 44, 96
Hassan Ben Sabah 14, 15
E Hine Virginia H. 33
Eckstein H. 22 Hirst Paul Q. 97
Elbieta I 138 Hitler 16
Engels Fryderyk 15 Hoc Stanisaw 145, 146, 151, 152
Hoffman Bruce 15, 16, 26, 31, 32, 33, 58, 113
F Hogan John 18, 19
Fawcett J.E.S. 118 Hurrel Andrew 98
Ferdynand 16
Filar Marian 145 I
Fitzmaurice Gerald 118 Indecki Krzysztof 23, 27, 145, 149, 150
Flemming Marian 22
Flis Jzef 124 J
Franco Francisco 16 Jakubczak Ryszard 124
Frczek Adam 18 Jaoszyski Kuba 137, 152
Jaworska-Surma Aleksandra 18
G Jaworski Micha 37
Gaberle Andrzej 29 Jenkins Brian M. 17, 22, 26, 27, 30, 31, 141
Galicki Zdzisaw W. 52, 71, 76, 77, 89, 119, Jongman Albert J . 26
120, 130, 131, 134, 136 Jurewicz Justyna 149
Ganor Boaz 156
Gardocki Lech 150 K
Gause F. Gregory III 42 Karadordewicz Aleksander 16
Gerlach L.P. 33 Kellen Konrad 113
Glucksman Andre 30 Kietyka Andrzej 140
Gotowaa Jerzy 28 Kim Ir Sen 16
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
Indeks osb 179
Kissinger Henry 104 Marody Mirosawa 28

Kitler Waldemar 124 Marszaek Anna 155
Klingoffer Leon 58 Marszaek-Kawy Joanna 26, 100
Knypl Zenon 115 Matuszewski Wojciech 75
Koosow Jurij M. 115 McKnight Gerald 27
Kopernik 28 Meunier Claude-Marie 114
Koppel Ted 31 Michaowska Grayna 44
Kowalczyk Krzysztof 28, 155 Montfort Szymon de 42
Koziej Stanisaw 35, 37, 41, 45, 46, 47, 48, 103, 153 Moss Robert 21
Kozub Marian 153 Muszkat Marian 114
Krajewski Krzysztof 29
Kranz Jerzy 100, 102, 103, 104 N
Kretzmer David 99 Natanjahu Benjamin 31, 32
Krlikowski Hubert 155 Nowicki M.A. 132
Kruk Maria 130
Kubala Wodzimierz 69, 109 O
Kubicz Iwona 26 Oakley Robert 21
Kubuj Katarzyna 130 Ockham Wilhelm 13
Kurtzweil Ray 34 rn Torsten 118
Kuniar Roman 44 Orwell Georg 40, 140
Kwiatkowska-Darul Violetta 75, 145, 146 Osama Bin Laden 14, 16, 18, 31, 36, 40
L P
Lankosz Kazimierz 75, 80, 95, 102, 132, 133, 134 Parzymies Stanisaw 44
Laqueur Walter 12, 17, 21, 26, 27, 32, 33 Pawowa W.I. 116
Latkiewicz Jerzy 22 Piasecka Paulina 124, 125, 126, 127, 130
Latter Richard 32 Pitek Zbigniew 123, 153
Lenin 15 Pikulski Stanisaw 21
Leszczyski Zbigniew 34, 43 Pisacane Carlo 16
Lewis Bernard 38 Pudowski Tomasz 32
Liedel Krzysztof 37, 124, 125, 126, 127, 130, Pywaczewski Emil W. 27, 156
152, 158 Pol Pot 16
Lonca Ryszard 154 Posuszna Elbieta 155
Posuszny Jacek 155
M Przemyski Andrzej P. 31, 156, 157
Madej Marek 44, 46, 75 Pyrrus 42
Mao Tse Tung 16, 40
Marcinko Marcin 95 R
Marek Andrzej 148 Reuter Paul, prawnik 116
Marks Karol 15 Ribbelin O. 79
ISBN 978-83-60807-56-9, by WAiP 2008
180 Indeks osb
Robespierre Maksymilian 15, 16 V

Robinson Mary 132 Valasek Tomas 97
Ronfeldt D. 35
Ross Alf 115 W
Walto Stanisaw 148
S Wassermann James 15
Sadowski Sawomir 34, 43 Wierzbicki Bogdan 70, 73, 109, 113
Salazar Antonio de Oliveira 16 Wierzbowski Marek 117
Sawicki Stefan 94 Wilke Christiane 97
Schmidt Alex P. 20, 21, 26 Wilkinson Paul 33, 36
Shultz Robert 22 Winiewski Bernard 152
Sikorski Radek 154 Witkowska Katarzyna 26, 29
Sikorski Rudolf 13 Wrblewski Wiesaw 28, 155
Simonides Janusz 44 Wyrozumska Anna 100, 102, 105, 106
Skoczylas Jerzy 22
Skowroski K. 146 Y
Sota Cezary 148, 150, 151 Yeffeth Glenn 34
Stalin Jzef 16 Yonah Aleksander 32
Sterling Claire 18
Steyn Johan 99 Z
Strugacki Arkadij 13 Zajado Jerzy 105, 154
Strugacki Borys 13 Ziba Ryszard 44
Sun-Tzy 47 Zubik Marek 90, 131
Szafraski Jerzy 31
Szlachter Damian 122
Szpak Agnieszka 100 elanicki Cezary 105
T
Thatcher Margaret 31
Thorton Thomas 22
Trujillo Rafael Leonidas 16

Aleksandrowicz - Terroryzm

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aleksandrowicz - Terroryzm

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.

Aleksandrowicz, Terroryzm midzynarodowy, Warszawa 2008

Projekt okadki, stron tytuowych

Copyright by Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne

Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spka z o.o.

1.1. Uwagi wprowadzajce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2.1. Dorobek prawny Organizacji Narodw Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

3.1. Terroryzm awalka narodowowyzwolecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

5.1. Udzia Polski wkonwencjach antyterrorystycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

rda iwybrana bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Indeks osb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Zagadnienia zwizane ze wspczesnym terroryzmem midzynarodowym budz

wspczesnego terroryzmu islamskiego, wskazane te zostay przyczyny, dla ktrych

Podrcznik jest przeznaczony dla studentw wydziaw prawa iadministracji,

1.1. Uwagi wprowadzajce

Terroryzm jest zjawiskiem wielopaszczyznowym, wieloaspektowym, aprba zro-

Zob. na ten temat: B. Bolechw, Terroryzm wwiecie podwubiegunowym. Przewartociowania ikonty-

nuacje, Toru 2002, s. 26 inast.

1.1. Uwagi wprowadzajce 13

poparte badaniami empirycznymi, nagle okazuje si, i kolejne przypadki ami

14 Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne

e gdzie opodal pojawi si diabe zrogami, iprzedsiwzi odpowiednie rodki do

1.2. Od Hassana Ben Sabaha po Osam Bin Ladena

Konotacja pojcia terroru iterroryzmu zmieniaa si na przestrzeni lat. Termin

Jak podkrela si wdoktrynie, po metody terrorystyczne sigali ju ydowscy sy-

1.2.1. Ksztatowanie si zjawiska od XVIII do XXI wieku

W1794 r. Maksymilian Robespierre wyjania obywatelom rewolucyjnej Francji:

16 Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne

Po 1945 r. terroryzm przejawia si wdziaalnoci rewolucyjnej, awic wwalce

Signicie po metody terrorystyczne po II wojnie wiatowej stanowio wyraz de-

Wlatach 80. XX wieku postrzegano ruchy terrorystyczne jako proxy warfare

18 Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne

Rozwj wydarze pod koniec XX wieku pogbi jeszcze zamieszanie terminolo-

1.2.2. Refleksje psychologiczne

Dla psychologw terroryzm jest trudnym obszarem badawczym. Przyczyny wydaj

1.3. Definicje terroryzmu 19

Psychologowie stwierdzaj zatem, i rdem terroryzmu s urazy doznane wdzie-

1.3. Definicje terroryzmu

Definicje sownikowe pojcia terroryzmu stosunkowo niewiele mwi ozjawisku ter-

20 Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne

1 Wedug amerykaskiego Departamentu Stanu terroryzm to zaplanowana,

Jeden zbadaczy terroryzmu, Alex Schmidt, przeanalizowa ponad 100 funkcjonu-

1.3. Definicje terroryzmu 21

11 zbrodnia lepa (przypadkowy dobr ofiar),

1.3.1. Cechy aktu terrorystycznego

Na plan pierwszy wrd czynnikw aktu terrorystycznego wysuwa si element uy-

Theories and Literature, New Brunswich, New York 1988, s. 12 inast.

22 Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne

Wielu badaczy wyciga zpowyszych stwierdze wniosek, i celem aktu terrory-

Wdoktrynie polskiej jedn znajbardziej kompleksowych, aprzy tym oglnych

Terroryzm jest zjawiskiem dynamicznym; wraz zrozwojem techniki, zwaszcza

1.3. Definicje terroryzmu 23

ju definicje32. Klasycznym przykadem staje si tzw. cyberterroryzm, awic prby

1.3.2. Kryteria podziau

Prba uporzdkowania chaosu terminologicznego odnonie do zjawiska terroryzmu

1 terroryzm indywidualny (zamachy przeciwko wyselekcjonowanym osobom),

Por. na ten temat: T.R. Aleksandrowicz, op. cit., passim.

24 Zjawisko terroryzmu ustalenia teoretyczne

Powysze kryteria maj charakter przykadowy is dalekie od stworzenia wy-

Koncepcja terroryzmu pastwowego jest bardzo silnie akcentowana zarwno

1.3. Definicje terroryzmu 25

2 pastwa wspieraj (sponsoruj) dziaania organizacji stosujcych metody

Izraelski International Policy Institute for Counter Terrorism zaproponowa na-

1 states perpetraiting terrorism, pastwa stosujce metody terrorystyczne