Rwnania i nierwnoci z wartoci bezwzgldn.

Rozwizywanie ukadw dwch (trzech) rwna z dwiema

(trzema) niewiadomymi.
Ukady rwna liniowych z parametrem, analiza rozwiza.

Definicja i wasnoci wartoci bezwzgldnej.

Definicja 1. Wartoci bezwzgldn liczby nieujemnej nazywamy t liczb, a wartoci

bezwzgldn liczby ujemnej nazywamy liczb do niej przeciwn, to znaczy:
(
x jeli x 0
|x| :=
x jeli x < 0

Std na przykad | 5| = 5, |5| = 5, |0| = 0, || = .

Uwaga.
1) Warto bezwzgldna nazywana jest te moduem.
2) Z geometrycznego punktu widzenia, |x| wyraa odlego na osi liczbowej pomidzy punktem
x a punktem 0, innymi sowy odlego x od 0.
3) Na |x y| mona spojrze jak na odlego x y od 0, a ta jest rwna odlegoci na osi
liczbowej
pomidzy punktami x i y.
4) x2 = |x|.
5) |x|2 = x2 = (x)2 .

Wasnoci wartoci bezwzgldnej

Twierdzenie 1. Niech x, y R i b R, b 0, wwczas

|x| = | x|, (1)

|xy| = |x||y|, (2)
|x| b b x b, (3)
|x| b x b lub x b, (4)
|x + y| |x| + |y|, (5)
|x y| |x| + |y|, (6)
||x| |y|| |x + y|, (7)
||x| |y|| |x y|. (8)

Dowd. Wasnoci (1) i (2) wynikaj wprost z definicji wartoci bezwzgldnej. Dowodzc kad
z tych wasnoci naley rozway dwa przypadki: x 0 i x < 0.
Pokaemy, e dla dowolnego x R |x| = | x|.
Jeli x 0, to |x| = x i jednoczenie | x| = (x) = x, a zatem |x| = | x|.
Jeli x < 0, to |x| = x i jednoczenie | x| = x, wic |x| = | x|. Std dla dowolnego x R
zachodzi rwno (1).

Aby udowodni wasno (2) naley rozway trzy przypadki rozkadu znakw liczb x i y : 1o
x 0 i y 0, 2o x 0 i y < 0 i 3o x < 0 i y < 0. Oczywicie przypadek 4o x < 0 i y 0
moemy pomin, bo jest on ujty w 2o . Mamy odpowiednio

1o x0 y0 |xy| = xy = |x||y|,
o
2 x0 y<0 |xy| = xy = x(y) = |x||y|,
o
3 x<0 y<0 |xy| = xy = (x)(y) = |x||y|.

Wasno (3), |x| b b x b.

Pokaemy najpierw, e zachodzi implikacja b x b = |x| b.
Zamy, e b x b, zatem dla x 0 mamy |x| = x b, a dla x < 0 mamy |x| = x b.
Std dla dowolnych x rzeczywistych speniajcych warunek b x b mamy |x| b.
Teraz implikacja w przeciwn stron |x| b = b x b.
Jeli |x| b i b 0, to poniewa warto bezwzgledna liczby x jest zawsze liczb nieujemn,
mamy
b |x| b.
Dla x 0 powysza nierwno przyjmuje posta b x b, a dla x < 0 posta b x b.
W tym ostatnim przypadku pomnoymy strony podwjnej nierwnoci przez -1 otrzymujc
b x b. Std dla dowolnego x R, |x| b zachodzi b x b.

Wasno (5), |x| b x b lub x b.

Jeli |x| b, to dla x mamy x = |x| b, a dla x < 0 otrzymujemy x = |x| b, czyli x b.
Jeli x b, to poniewa b 0 mamy x 0. Std |x| = x b. Jeli x b i b 0, to x 0,
std |x| = x 0.

Wasno (6), |x + y| |x| + |y|.

Z wasnoci (3) zastosowanej dla b = |x| mamy |x| |x| |x| x |x|. Zatem

|x| x |x| i |y| y |y|.

Dodamy te dwie nierwnoci stronami, otrzymujc

(|x| + |y|) x + y |x| + |y|.

Teraz z wasnoci (3) |x + y| |x| + |y|.

Wasno (7), |x y| |x| + |y|, wynika z (5), jeli za y podstawimy y:

|x + (y)| |x| + | y| |x y| |x| + |y|.

Wasno (8), ||x| |y|| |x + y|. Korzystajc z wasnoci (6) otrzymamy:

|x| = |x + y y| |x + y| + |y| |x| |y| |x + y|, (9)

|y| = |y + x x| |y + x| + |x| |y| |x| |x + y| |x| |y| |y + x|(10)

Z (9) i (10) mamy |x+y| |x||y| |x+y|, a wic na podstawie (3) mamy ||x||y|| |x+y|.

Wasno (4), ||x| |y|| |x y| otrzymujemy z (8) przez podstawienie y := y.

Przykad 1. Korzystajc z interpretacji geometrycznej wartoci bezwzgldnej rozwi rwnanie

|x 1| + |x 5| = 4.

Rozwizanie. Zgodnie z Uwag 3) zbir rozwiza rwnania jest zbiorem tych x R, dla
ktrych suma ich odlegoci (na osi liczbowej) od 1 i od 5 jest rwna 4. Poniewa 1 i 5 s odlege
od siebie o 4 (jednostki osi) wic, na pewno, kada z tych liczb jest rozwizaniem rwnania
|x 1| + |x 5| = 4. Roziza rwnania nie mona si spodziewa wrd liczb lecych na lewo
od 1 czy te na prawo od 5, bo dla tych, ktre le na lewo od 1 odlego od 5 jest wiksza od
4 i podobnie dla tych ktre le na prawo od 5, ich odlego od 1 jest wiksza od 4. Natomiast
kada liczba leca pomidzy 1 i 5, ma t wasno, e suma jej odlegoci od 1 i od 5 jest rwna
4. Zatem rozwizaniem naszego rwnania s x [1; 5].

Przykad 2. Zapisz bez uycia symbolu wartoci bezwzgldnej wyraenie |a2 1|.

Rozwizanie. Znak wartoci bezwzgldnej opuszczamy bez zmiany znaku wyraenia znajdujcego
si pod wartocia bezwzgldn, jeli to wyraenie jest nieujemne i ze zmian znaku, jeli to
wyraenie jest ujemne. Zatem musimy rozstrzygn dla jakich a R a2 1 0 i dla jakich a
a2 1 < 0.

a2 1 0 a 1 a 1,
2
a 1<0 1 < a < 1.

Std (
a2 1, jeeli a 1 lub a 1,
|a2 1| =
a2 + 1, jeeli 1 < a < 1.

Rwnania i nierwnoci z wartoci bezwzgldn.

Przy rozwizywaniu rwna lub nierwnoci z wartoci bezwzgldn stosujemy nastpujce
warunki rwnowane, pozwalajce opuci znak wartoci bezwzgldnej:

|x| = b x = b lub x = b, (11)

2 2
|x| = |y| x = y . (12)
2 2
|x| |y| x y . (13)

oraz wasnoci (3) i (4):

|x| b b x b,
|x| b x b lub x b.

W kadym z powyszych warunkw x, b R i b 0.

Przykad 3. Rozwi rwnania

a) |x 2| = 5,

b) |2x 5| + 10 = 3x,

c) |x + 1| + |2x 4| = 9,

d) |x + 2| = |2x + 1|.
Rozwizanie.
a) |x 2| = 5.
Skorzystamy z (11):

|x 2| = 5 x 2 = 5 lub x 2 = 5 x = 3 lub x = 7.

b) |2x 5| + 10 = 3x.
Z definicji wartoci bezwzgldnej mamy
(
2x 5, jeeli x 25
|2x 5| =
2x + 5, jeeli x < 52 .
Zatem nasze rwnanie mona zapisa w postaci alternatywy ukadw:
( (
2x 5 + 10 = 3x 2x + 5 + 10 = 3x
lub
x 52 x < 52 ,

std po przeksztaceniach otrzymamy

( (
x=5 x=3
lub
x 52 x < 25 ,

Drugi ukad jest sprzeczny, zatem rozwizaniem rwnania jest x = 5.

c) |x + 1| + |2x 4| = 9.
Poniewa
x1=0 x=1 i 2x 4 = 0 x = 2,
wic naley rozway trzy przypadki: x < 1, 1 x < 2, x 2.

Przypadek I. Jeli x < 1, to x 1 < 0 i 2x 4 < 0, zatem obydwie wartoci bezwzgldne

opuszczamy dokonujc zmiany znaku. Wwczas rwnanie |x + 1| + |2x 4| = 9 przyjmie posta
x 1 2x + 4 = 9. Jego rozwizaniem jest x = 2 i rozwizanie to naley do rozwaanego w
tym przypadku przedziau: x (; 1).

Przypadek II. Jeli 1 x < 2, to x 1 0 i 2x 4 < 0. Wwczas rwnanie |x + 1| + |2x 4| = 9

przyjmie posta x + 1 2x + 4 = 9. Jego rozwizaniem jest x = 4, ale 4 / [1; 2), zatem t
odpowied odrzucamy.

Przypadek III. Jeli x 2, to x 1 0 i 2x 4 0. Wwczas rwnanie |x + 1| + |2x 4| = 9

przyjmie posta x + 1 + 2x 4 = 9. Rozwizaniem tego rwnania jest x = 4 i 4 [2; ).

Rozwizaniem rwnania |x+1|+|2x4| = 9 jest suma rozwiza otrzymanych w Przypadkach

I, II i III, czyli x = 2 lub x = 4.

d) |x + 2| = |2x + 1|.
Sposb 1o . Postpujemy jak w podpunkcie c). Poniewa
1
x+2=0 x = 2 i 2x + 1 = 0 x= ,
2
wic rozwaymy trzy przypadki: x < 2, 2 x < 12 , x 12 .

Przypadek I. Jeli x < 2, to x + 2 < 0 i 2x + 1 < 0, zatem obydwie wartoci bezwzgldne

opuszczamy dokonujc zmiany znaku. Wwczas rwnanie |x + 2| = |2x + 1| przyjmie posta
x 2 = 2x 1. Jego rozwizaniem jest x = 1 ale 1 / (; 2), zatem t odpowied
odrzucamy.

Przypadek II. Jeli 2 x < 21 , to x + 2 0 i 2x + 1 < 0, wwczas rwnanie |x + 2| = |2x + 1|

h 
przyjmie posta x + 2 = 2x 1. Jego rozwizaniem jest x = 1 i 1 2; 21 , zatem
x = 1 jest jednym z rozwiza rwnania d).

Przypadek III. Jeli x 12 , to x + 2 0 i 2x + 1 0, wwczas rwnanie |x + 2| = |2x + 1|

h 
przyjmie posta x + 2 = 2x + 1. Jego rozwizaniem jest x = 1 i 1 21 ; .
 Rozwizaniem rwnania d) jest suma rozwiza otrzymanych w Przypadkach I, II i III, czyli
x = 1 lub x = 1 .

Sposb 2o . Skorzystamy z (12). Jeli moduy dwch liczb s rwne, to ich kwadraty te s
sobie rwne. Zatem

|x + 2| = |2x + 1| (x + 2)2 = (2x + 1)2 3x2 3 = 0

3(x 1)(x + 1) = 0 x = 1 lub x = 1.

Przykad 4. Rozwi nierwnoci

a) |2x + 2| > 4,

b) |x2 5| 2,

c) |2x + 2| + 3x > 4,
|4x+1|
d) |2x3| 2,

e) |x 3| |x 1|.

Rozwizanie.

a) |2x + 2| > 4.
Skorzystamy z wasnoci (4), otrzymujc alternatyw nierwnoci:

|2x + 2| > 4 2x + 2 < 4 lub 2x + 2 > 4

x < 3 lub x > 1.

Rozwizaniem nierwnoci a) s zatem x (; 3) (1; ).

b) |x2 5| 2.
Skorzystamy z wasnoci (3), otrzymujc rwnowan nierwno podwjn:

|x2 5| 2 2 x2 5 2
3 x2 7 3 x2 0 i x2 7 0

x 3 lub x 3 i 7x 7

7x 3 lub 3 x 7.

c) |2x + 2| + 3x > 4.
Nie moemy skorzysta z wasnoci ( 4), bo w tym przypadku b = 4 3x moe przyjmowa
zarwno wartoci nieujemne jak i ujemne. Aby rozwiza t nierwno musimy opuci warto
bezwzgldn korzystajc z jej definicji. Mamy zatem alternatyw ukadw rwna:
( (
2x 2 + 3x > 4 2x + 2 + 3x > 4
lub
2x + 2 < 0 2x + 2 0,
Rozwizujc nierwnoci w ukadach otrzymamy:
( (
x>6 x > 25
lub
x < 1 x 1,

Pierwszy z powyszych ukadw nierwnoci ma pusty zbir

 rozwiza,
 a rozwizaniem drugiego
2 2
ukadu s x > 5 . Rozwizaniem nierwnoci c) s x 5 ; .
d) |4x+1|
|2x3| 2.
Poniewa x |x|
 = ,
 
y |y|
zatem rwnanie d) jest rwnowane rwnaniu
 4x + 1 
 2.
 
2x 3


Zastosujmy wasno (5):

 4x + 1  4x + 1 4x + 1
2 2 lub 2.
 
2x 3 2x 3 2x 3


Dziedzin tej podwjnej nierwnoci wymiernej jest zbir R \ { 32 }. Dalej mamy

4x + 1 4x + 1
2 lub 2
2x 3 2x 3
8x 5 7
0 lub 0.
2x 3 2x 3
Rozwiemy nierwnoci pomocnicze, w ktrych zamiast bada znak ilorazu, zbadamy znak
iloczynu czynnikw wystpujcych w powyszych nierwnociach:

(8x 5)(2x 3) 0 lub 2x 3 0

h5 3i 3 
x ; lub x ;
8 2 2
h5 
x ; ,
8
3
Poniewa x = 2 nie naley do dziedziny nierwnoci d), wic rozwizaniem nierwnoci s
h   
5 3 3
x 8; 2 2; .

e) |x 3| |x 1|.

Sposb 1o . Zastosujemy warunek (13), otrzymujc

|x 3| |x 1| (x 3)2 (x 1)2
6x + 9 2x + 1 x 2.

Rozwizaniem nierwnoci e) s x (; 2].

Sposb 2o . Moemy rozway trzy przypadki: x < 1, 1 x < 3, x 3, postpujc podobnie jak
w punkcie c) Przykadu 3.

Ukady dwch rwna liniowych z dwiema niewiadomymi.

Niech dany bdzie ukad dwch rwna liniowych o niewiadomych x, y

(
a1 x + b1 y = c1
(A)
a2 x + b2 y = c2 ,

gdzie a1 , b1 , a2 , b2 R.
Definicja 2. Kad par liczb (x, y), ktra jest jednoczenie rozwizaniem obu powyszych
rwna, nazywamy rozwizaniem tego ukadu.
 Na przykad rozwizaniem ukadu
(
2x y = 4
(B)
x + 2y = 3

jest para liczb (1, 2), bo 2 1 (2) = 4 i 1 + 2(2) = 3.

1o Jeeli dla kadej pary wspczynnikw ai , bi , dla i = 1, 2, przynajmniej jeden z nich jest rny
od zera tzn. a1 6= 0 lub b1 6= 0 i a2 6= 0 lub b2 6= 0, to wykresem kadego z rwna ukadu (A)
jest prosta. Oznaczmy pierwsz z nich przez l1 a drug przez l2 , zatem l1 : a1 x + b1 y = c1 i
l2 : a2 x + b2 y = c2 .

Uwaga.
1) Jeli proste l1 i l2 nie s rwnolege, to przecinaja si, zatem maja dokadnie jeden punkt
wsplny. Mwimy wwczas, e ukad (A) jest oznaczony, a o rwnaniach tego ukadu mwimy, e
s niezalene. Taki ukad rwna ma dokadnie jedno rozwizanie, ktrym jest para wsprzdnych
punktu przecicia si prostych l1 i l2 .
2) Jeli proste l1 i l2 s rne i rwnolege, to nie maj adnego punktu wsplnego. Wtedy o
ukadzie (A) mwimy e jest sprzeczny, a o rwnaniach, e s wzajemnie sprzeczne. Ukad taki
nie ma rozwiza, adna para liczb nie spenia jednoczenie obu rwna.
3) Jeli proste l1 i l2 pokrywaj si, to ukad (A) nazywamy nieoznaczonym. Ukad taki ma
nieskoczenie wiele rozwiza, kada para ktra spenia rwnanie pierwsze spenia te rwnanie
drugie ukadu.

2o Jeeli, w ktrym z rwna ukadu (A), kady ze wspczynnikw ai , bi dla i = 1, 2 jest

rwny zero, to rwnanie takie jest postaci 0x + 0y = ci , zatem ma rozwizanie, gdy ci = 0
(kada para liczb (x, y) jest rozwizaniem tego rwnania) i nie ma rozwiza, gdy ci 6= 0. Std
dla a1 = a2 = b1 = b2 = c1 = c2 = 0 ukad (A) ma nieskoczenie wiele rozwiza. Jego
rozwizaniem jest kada para (x, y), gdzie x, y R. Jeli natomiast, a1 = a2 = b1 = b2 i c1 6= 0
lub c2 6= 0, to ukad (A) nie ma rozwiza.

Ukady rwna liniowych rozwizujemy algebraicznie lub graficznie. Wrd metod algebraicznych
wyrniamy metod podstawiania, metod przeciwnych wspczynnikw i metod wyznacznikw.

Metoda podstawiania polega na wyznaczeniu niewiadomej z jednego z rwna i podstawieniu

jej do rwnania drugiego. Zilustrujemy to na przykadzie:
( (
2x y = 4 y = 2x 4

x + 2y = 3 x + 2(2x 4) = 3.

Std ( (
y = 2x 4 y = 2

5x = 5 x = 1.
Zatem para (1, 2) jest rozwizaniem ukadu rwna.

Metoda przeciwnych wspczynnikw polega na mnoeniu rwna przez rne od zera stae i
dodawaniu tych rwna stronami. Pokaemy to na przykadzie:
( ( (
2x y = 4 2x y = 4 2x y = 4

x + 2y = 3 x + 2y = 3 / (2) 2x 4y = 6.
 Dodajemy stronami rwnanie drugie do pierwszego, otrzymujc:
(
5y = 10
2x 4y = 6.

Dalej mamy
( ( (
y = 2 y = 2 y = 2

2x 4y = 6 2x 4(2) = 6. 2x = 2.

Ostatecznie rozwizaniem ukadu (B) jest para liczb (x, y) = (1, 2).

Metoda wyznacznikw rozwizywania ukadw rwna liniowych.

Wyznacznikiem W ukadu (A) nazywamy rnic iloczynw a1 b2 a2 b1 , co zapisujemy tak:
 a b1 
 1
W =  = a1 b2 a2 b1 .
a2 b2

Dla ukadu (A) przez wyznaczniki charakterystyczne Wx i Wy rozumiemy odpowiednio:

 c b1 
 1
Wx =   = c1 b2 c2 b1 ,
c2 b2
 a c1 
 1
Wy =   = a1 c2 a2 c1 .
a2 c2
Na przykad dla ukadu (B) mamy
 2 1   4 1   2 4 
W =  = 4 + 1 = 5, Wx =   = 8 3 = 5, Wy =   = 6 4 = 10.
    
1 2 3 2 1 3

Twierdzenie 1. Ukad (A) rwna liniowych z dwiema niewiadomymi ma dokadnie jedno

rozwizanie, gdy W 6= 0, przy czym
Wx Wy
x= , y= .
W W
Nie ma rozwiza, gdy W = 0 i jednoczenie W1 6= 0 lub W2 6= 0, a take wwczas, gdy
W = Wx = Wy = 0 oraz a1 = a2 = b1 = b2 = 0 i c1 6= 0 lub c2 6= 0.
Ma nieskoczenie wiele rozwiza zalenych od jednego parametru rzeczywistego, gdy W = Wx =
Wy = 0 i co najmniej jedna z liczb a1 , a2 , b1 , b2 jest rna od zera, albo od dwch parametrw
rzeczywistych, gdy a1 = a2 = b1 = b2 = c1 = c2 = 0.
Wx 5 Wy 10
Std ukad (B) ma dokadnie jedno rozwizanie (x, y), gdzie x = W = 5 =1iy= W = 5 =
2.

Przykad 4. W wolne miejsce wpisz tak dobrane rwnanie liniowe zmiennych x i y, aby
otrzymany ukad rwna, mia a) dokadnie jedno rozwizanie , b) nieskoczenie wiele rozwiza,
c) nie mia rozwiza. Przedstaw interpretacj graficzn tak zaproponowanych ukadw rwna.
(
3x + 2y = 7
......... =

Rozwizanie.
Oznaczmy przez ax + by = c ogln posta poszukiwanego rwnania, ktre naley wstawi
w ukadzie rwna w wolne miejsce. Przyjmijmy, e b 6= 0. Zapiszmy rwnania prostych l1 :
3x + 2y = 7 i l2 : ax + by = c z danego ukadu rwna w tzw. postaci kierunkowej:
3 7 a c
l1 : y = x + l2 : y = + dla b 6= 0.
2 2 b b
a) Aby ukad mia dokadnie jedno rozwizanie, to prosta l1 powinna przecina prost l2
dokadnie w jednym punkcie. To znaczy, e proste te nie mog by rwnolege, w szczeglnoci
nie mog si pokrywa. Proste s rwnolege, jeli maja jednakowe wspczynniki kierunkowe,
czyli w naszym przypadku dla
3 a
= a = 3k i b = 2k
2 b
dla pewnego k Z \ {0}. Jeeli wspczynniki a i b speniaj warunek:
3 a
6= (14)
2 b
to proste l1 i l2 nie s rwnolege i co za tym idzie przetn si w jednym punkcie. Zatem jeli
np. a = 3 i b = 1 lub a = 5 i b = 12 lub a = 0 i b = 2, to dla dowolnego c, ukad rwna ma
dokadnie jedno rozwizanie. Proponowany ukad bdzie wtedy postaci:
( ( (
3x + 2y = 7 3x + 2y = 7 3x + 2y = 7
lub 1 lub
3x + y = 1 5x + 2 y = 7 2y = 4.

Moemy oczywicie, poda wiele innych moliwych ukadw wartoci wspczynnikw a i b, dla
ktrych ab 6= 23 , a zatem dla ktrych proste l1 i l2 , maj dokadnie jeden punkt wsplny, a
ukad rwna ma dokadnie jedno rozwizanie. Zauwamy, e z warunku ab 6= 23 wynika, e
2a 3b 6= 0, tzn., e W 6= 0.

b) Ukad bdzie mia nieskoczenie wiele rozwiza, jeli proste l1 i l2 bd si pokryway, to

znaczy, gdy a = 3, b = 2 i c = 7, ale rwnie gdy

a = 3k i b = 2k i c = 7k

dla pewnego k Z \ {0}. Proponowany ukad rwna bdzie postaci

( (
3x + 2y = 7 3x + 2y = 7
lub
3x + 2y = 7 3kx + 2ky = 7k.

Moemy zatem znw poda wiele takich ukadw wartoci wspczynnikw a, b, c, np. a = 12,
b = 8 c = 28 (tu k = 4); a = 12, b = 8, c = 28 (tu k = 4), a = 31 , b = 29 , c = 79 (tu
k = 19 ) itd. Charakterystyczne jest to, e a, b i c s proporcjonalne do odpowiednio 3, 2 i 7 z
tym samym wspczynnikiem proporcjonalnoci k Z \ {0}, tzn.

a b c
k Z \ {0} = = = k. (15)
3 2 7
Z warunku (15) wynika, e W = Wx = Wy = 0.

c) Ukad bdzie sprzeczny, jeli proste l1 i l2 nie przetn si, to znaczy wtedy, gdy bd rwnolege
ale nie bd si pokryway. Trzeba wic tak dobra wspczynniki a, b, c, aby wspczynniki
kierunkowe prostych byy rwne, a c 6= 7, tzn.
3 a
= c 6= 7,
2 b
co mona te zapisa w postaci:
a b c
k Z \ {0} = =k i 6= k. (16)
3 2 7
Warunek (16) zapisany za pomoc wyznacznikw ukadu rwna, oznacza, e W = 0 i Wx 6= 0
i Wy 6= 0. Wemy a = 3, b = 2 i c = 5, lub a = 3 b = 2 c = 7 otrzymamy wtedy ukad
( (
3x + 2y = 7 3x + 2y = 7
lub
3x + 2y = 5. 3x + 2y = 7.

Przykad 5. Rozwi ukady rwna liniowych dwch zmiennych metod wyznacznikw:

( ( (
x + 2y = 3 y + 2x = 3 2x + 6y = 7
(C) (D) (E)
2x 3y = 1 4x 2y = 6 x + 3y = 1.

Rozwizanie.
(C)

 1 2   3 2   1 3 
W =  = 7 6= 0, Wx =   = 11, Wy =   = 5.
   
2 3 1 3 2 1

Poniewa wyznacznik gwny W 6= 0, zatem ukad (C) ma dokadnie jedno rozwizanie (x, y),
gdzie
Wx 11 Wy 5
x= = y= = .
W 7 W 7
(D) Uporzdkujmy w tym ukadzie kolumny niewiadomych tak, aby niewiadoma x z pierwszego
rwnania staa nad niewiadom x z drugiego rwnania, to znaczy zapiszemy ukad (D) w
postaci: (
2x y = 3
4x 2y = 6.
Obliczymy wyznaczniki ukadu:
 2 1   3 1   2 3 
W =  = 0, Wx =   = 0, Wy =   = 0.
     
4 2 6 2 4 6

Wszystkie wyznaczniki s rwne zero, zatem korzystajc z Twierdzenia (1) wnioskujemy, e

ukad ten ma nieskoczenie wiele rozwiza. Wida te, e poniewa rwnania s proporcjonalne
(rwnanie pierwsze wystarczy pomnoy przez 2, a otrzymamy rwnanie drugie ukadu), to kada
para (x, y), ktra spenia jedno z rwna spenia jednoczenie rwnanie drugie. Wyznaczmy
jedn z niewiadomych np. z rwnania pierwszego:

2x y = 3 y = 2x 3.

Std rozwizaniem rwnania 2x y = 3 jest kada para liczb postaci (x, y) = (x, 2x 3).
Jednoczenie wida, e ta para spenia rwnie rwnanie drugie (dzieje si tak dziki proporcjonalnoci
tych dwch rwna):
4x 2(2x 3) = 6 6 = 6.
Zatem rozwizaniem ukadu (D) s pary liczb postaci (x, 2x3), gdzie pod x moemy podstawi
dowoln liczb rzeczywist, std wynika nieskoczona liczba rowiza ukadu.

(E) Obliczymy wyznaczniki ukadu (E):

 2 6   2 7 
W =  = 0, Wx =   = 5 6= 0
   
1 3 1 1
Nie ma potrzeby by oblicza warto wyznacznika Wy , bo W = 0, a Wx 6= 0, tzn., e co najmniej
jeden z wyznacznikw Wx , Wy jest rny od 0, zatem zgodnie z Twierdzeniem (1), ukad rwna
nie ma rozwiza.
Przykad 6. Rozwi ukad rwna
1 5


x+y+1 + xy+1 = 2
(F )
3 5



x+y1 xy+1 = 2.

Rozwizanie. Do dziedziny tego ukadu rwna nale takie pary (x, y), x, y R, e y 6=
1 + x i y 6= 1 x, tzn. (x, y) 6= (x, 1 + x) i (x, y) 6= (x, 1 x), x R. Wprowadzimy
1 1
pomocnicze niewiadome u i t. Niech u = x+y1 i t = xy+1 , zatem rwnowany ukad rwna,
o niewiadomych u i t przyjmie posta
(
1 5
u + t = 2
3 5
u t = 2.

Dodajmy stronami rwnanie drugie do pierwszego. Otrzymamy

( ( ( (
1 5 4
u + t = 2 u = 4 u = 1 u = 1
3 5 3 5 3
u t = 2 u t = 2 u 5t = 2 t = 5.

Para (x, y) jest rozwizaniem ukadu (F ) wtedy i tylko wtedy, gdy speniony bdzie nastpujcy
ukadu rwna liniowych:
(
x+y1 = 1
x y + 1 = 5.

Dodajc stronami rwnanie drugie do pierwszego w tym ukadzie, otrzymamy ukad rwnowany:
( (
2x = 6 x = 3

x y + 1 = 5. y = 1.

Rozwizaniem ukadu (F ) jest para liczb: x = 3 i y = 1.

Przykad 7. Rozwi ukad rwna

(
|x 1| + ||y 5| = 1
(G)
|x 1| y = 5.

Rozwizanie. Pomnmy rwnanie drugie przez 1 i dodajmy je stronami do rwnania pierwszego.

Otrzymamy
( (
|x 1| + |y 5| = 1 y + |y 5| = 6

|x 1| y = 5 / (1) |x 1| y = 5.

Rozwamy dwa przypadki y 5, y < 5 i zapiszmy odpowiednie ukady rwnowane.

1o Dla y 5, znak wartoci bezwzgldnej w wyraeniu |y 5| opuszczamy bez zmiany znaku:
( ( (
y+y5 = 6 2y = 11 y = 11
2
11
|x 1| y = 5 |x 1| y = 5 |x 1| = 5 + 2 .

Std ( ( (
11 11
y = 2 y = 2 y = 11
2
1 1 lub
|x 1| = 2. x1 = 2 x 1 = 12
Zatem ( (
11 11
y = 2 y = 2
3 lub 1
x = 2 x = 2.

Oczywicie para (x, y) = ( 12 , 11

2 ) spenia warunek y 5, zatem jest rozwizaniem ukadu (G).
Rozwamy drugi przypadek.
2o Dla y < 5, znak wartoci bezwzgldnej w wyraeniu |y 5| opuszczamy ze zmian znaku:
( (
yy+5 = 6 5 = 6

|x 1| y = 5 |x 1| y = 5.

Otrzymany ukad jest sprzeczny, zatem dla y < 5 ukad (G) nie ma rozwiza. Podsumowujc,
ukad (G) ma dwa rozwizania: (x1 , y1 ) = ( 32 , 11 1 11
2 ), (x2 , y2 ) = ( 2 , 2 ).

Przykad 8. Rozwi ukad rwna w zalenoci od wartoci parametrw a, b R.

(
ax by = a2 + b2
x+y = 2a

Rozwizanie. Zastosujemy metod wyznacznikw. Mamy odpowiednio:

 a b   a2 + b2 b   a a2 + b2 
W =  = a + b, Wx =   = (a + b)2 , Wy =   = a2 b2 .
    
1 1 2a 1 1 2a

Korzystajc z Twierdzena 1 mamy:

Dla a 6= b ukad ma dokadnie jedno rozwizanie
(
x = a+b
y = a b.

Jeeli a + b = 0, to a = b, zatem W = 0, Wx = 0 i Wy = 0, czyli dla a = b ukad ma

nieskoczenie wiele rozwiza.
1o Jeli a = b = 0, to ukad przyjmuje posta
( (
0x 0y = 0 0 = 0

x + y = 0. y = x.

Jego rozwizaniem jest kada para liczb (x, y) = (x, x), gdzie x R.

2o Jeli a = b, i b 6= 0 (wtedy rwnie a 6= 0) to moemy pierwsze rwnanie podzieli przez a

i doda stronami do drugiego. Otrzymamy
( (
ax + ay = 2a2 x + y = 2a

x + y = 2a. 0 = 0

Rozwizaniem tego ukadu s pary (x, y) = (x, 2a x), dla dowolnego x R.

Ten ukad rwna dla adnych wartoci parametrw a, b nie jest sprzeczny, bo jeli W = 0, to
a = b i co za tym idzie Wx = 0 i Wy = 0. Podsumowujc mamy:

a 6= b jedno rozwizanie (x, y) = (a + b, a b);

a = b nieskoczenie wiele rozwiza :
a = b = 0 (x, y) = (x, x)
a = b 6= 0 (x, y) = (x, 2a x).
Przykad 9. Rozwi ukad rwna w zalenoci od wartoci parametrw a, b R \ {0}.

x y

a + b = 1
x y

b + a = 1

Rozwizanie. Raz jeszcze zastosujemy metod wyznacznikw. Mamy odpowiednio:

1 1  1 1 1
 
1 1

1
 1 
W = a b = b2 , Wx =  b = 1b , Wy =  a = 1
1b .
    
1 1 a2 1 a 1 a
b a 1 a b 1
 
ab ab
Jeli a 6= b i a 6= b, to ukad jest oznaczony, ma jedno rozwizanie postaci (x, y) = b+a , b+a .
Jeli a = b, to W = 0 i Wx = 0 i Wy = 0, zatem ukad ma nieskoczenie wiele rozwiza postaci
(x, y) = (x, a x), gdzie x R.
Jeli a = b, to W = 0 i Wx = 2 a 6= 0, zatem ukad jest sprzeczny, nie ma rozwiza.

Ukady rwna liniowych z trzema niewiadomymi.

Ukady rwna liniowych z trzema niewiadomymi rozwizujemy metod podstawiania lub przeciwnych
znakw. Mona te wprowadzi tu metod wyznacznikw. Jednake my ograniczymy si do
dwch pierwszych metod.

Przykad 10. Rozwi ukad trzech rwna liniowych z trzema niewiadomymi

x 8y + 2z
= 8
(F ) 2y + 3z = 1
2x + 4y z = 9.

Rozwizanie. Zastosujemy metod przeciwnych wspczynnikw. Drugie rwnanie pomnmy

przez 4 i dodajmy stronami do rwnania pierwszego, nastpnie pomnmy je przez 2 i dodajmy
do rwnania trzeciego.

x 8y + 2z
= 8 x + 14z
= 12
2y + 3z = 1 2y + 3z = 1
2x + 4y z = 9

2x 7z = 11

Teraz pomnmy pierwsze rwnanie przez 2 i dodajmy je stronami do rwnania trzeciego.

Otrzymamy

x + 14z
= 12 x 14 = 12
x = 2

2y + 3z = 1 2y 3 = 1 y = 1
35z = 35 z = 1 = 1



z

Ukad rwna ma dokadnie jedno rozwizanie, jest nim trjka liczb (x, y, z) = (2, 1, 1).

Zadania

2|, | ( 4)2 |, |x2 + 1|
p
1. Zapisz bez uycia wartoci bezwzgldnej |1

2. Korzystajc z interpretacji geometrycznej wartoci bezwzgldnej rozwi rwnanie |x+2| =

|x + 4|.

3. Rozwi rwnania
 a) |x| = x,
b) 3|x 3| + x = 5,
c) |x 1| + |x| + |x + 1| = 2.

4. Rozwi nierwnoci

a) | 4x+1
2x3 | > 2,
b) |x2 2x 3| 0,
c) |3x 3| 6 3x,
d) x + ||x + 1| 2| 0,
e) |x| + ||x + 1| + 1| |x + 4| 0.

5. Rozwi rwnanie | sin x| = sin 2x.

6. Wyka, e:

a) | sin x| + | cos | 1 dla x R,

b) |a sin x + b sin x| a2 + b2 dla a, b, x R.

7. Naszkicuj wykresy funkcji f (x) = |x| + |x + 1| + |x + 2|, g(x) = ||x 3| x|.

8. Rozwi ukady rwna metod wyznacznikw i metod przeciwnych wspczynnikw

( ( (
xy =1 2x y = 3 + x xy =2
(H) (I) (J)
2x 2y = 2, xy =6 2x 2y = 1

9. Rozwi ukad rwna

1 1
(
x + y =5
(K) 3 5
x y = 9,

10. Brya mosidzu (stop miedzi i cynku) way 67 kg. Ile way mied, a ile cynk znajdujce
si w bryle, jeeli po zanurzeniu w wodzie traci ona (pozornie) na ciarze 8kg, a ciary
waciwe miedzi i cynku wynosz odpowiednio 8, 9 kg / dm3 i 6, 9 kg / dm3 ?
Wskazwka: 1 dm3 wody way 1 kg.

11. Statek pynie z prdem rzeki z prdkoci 18 km/h, a pod prd z prdkoci 14 km/h.
Obliczy prdko wasn statku i prdko prdu rzeki.

12. Rozwi ukady trzech rwna z trzema niewiadomymi:

5 2 3
= 49

2x 3y + 5z
= 11
x y + z
2 3 1 5
(L) x + 4y 7z = 12 (M ) x + y + z = 12
1 4 2 5
3x + 2y + 8z = 31
x + y z =3

13. Rozwi ukad rwna w zalenoci od wartoci parametru m R.

(
(m 1)x + 2y = 1
x + my = 1

14. Dla jakich wartoci parametru m rozwizaniem ukadu

(
2x + 8(m2 + 1) = 5
x + 5m2 y = 2

jest para liczb dodatnich ?

 15. Dla jakich wartoci parametru m kade rozwizanie ukadu
(
x + my = 3
mx + 4y = 6

spenia warunek x > 1 i y > 0 ?

16. Dla jakich wartoci parametru m ukad

(
(m 1)x + 3y = 5
mx 2y = 4

nie ma rozwiza ? Podaj interpretacj geometryczn tego ukadu.

17. Rozwi ukad rwna (

|x| + y = 1
x2 + (y 1)2 = 8.
Podaj interpretacj geometryczn tego ukadu. Oblicz pole i obwd figury, do ktrej naley
pocztek ukadu XOY i ograniczonej liniami okrelonymi rwnaniami tego ukadu.

18. Rozwi ukady rwna:

( ( (
x2 + xy = 10 x y =2 4x3 + 4xy 2 = 0
(A) (B) (C)
y 2 + xy = 15 x 4y = 0 4y 3 + 4yx2 = 0

19. Dla jakich wartoci parametru m ukad rwna

(
(x 1)2 + (y + 1)2 = 1
(x 5)2 + (y 2)2 = m

ma wicej ni jedno rozwizanie?

20. Wyznacz wartoci parametru m, dla ktrych ukad

(
x2 + y 2 = 9
my 2 x = 3

ma dokadnie jedno rozwizanie.

21. Rozwi ukady:

x 1
x+y 1



y 2
3x + y 3

y+x6 y x = 1.



x + 3y 10,

Odpowiedzi

1. 2 1, 4 , x2 + 1;
2. x = 3;
14
3. a) x 0, b) x = 2 lub x = 3 , c) x= 0 ;   h i
4. a) x < 58 , b) x R, c) x ( 12 ; 1) 32 ; , d) x (, 32 , e) x 43 ; 2 ;
5. x = 3 + 2k lub x = 43 + 2k dla k Z;
8. (H)- ukad nieoznaczony, rozwizania postaci (x, y) = (x, x 1), (I) - ukad oznaczony,
rozwizanie (x, y) = (3, 9), (J)- ukad sprzeczny, brak rozwiza;
9. x = 21 , y = 13 ;
10. 53, 4 kg, 13, 8 kg;
11. 16 km/h;
12. (L) - (x, y, z) = (1, 2, 3), (M )- (x, y, z) = (6, 3, 4);
1 1
13. dla m =6 1 i m 6= 2 jedno rozwizanie (x, y) = ( m+1 , m+1 ), dla m = 1 brak rozwiza,
 
dla m = 2 nieskoczenie wiele rozwiza postaci x, 1x
2 ;
14. m ( 43 ; 34 );
15. m (2; 2) lub m (2, 4);
16. m = 25 ;

17. (x, y) = (2, 1) lub (x, y) = (2, 1), P = 2, L = (4 + ) 2;
18. (A)- (x, y) = (2, 3) lub (x, y) = (2, 3), (B)- (x, y) = (16, 4), (C)- (x, x) lub (x, x), gdzie
x R;
19. t (16; 36);
20. m = 0 lub m = 61 .