WW '.

-~' _

G|v|||\|A
_M
' . ` .

' ` fv 'zi `
L4
~ ` _ _;-1 'M .
,~ .fr .1
A" 3: I
;'. '

. `1 \ 4
. -

':-';` "

.
` il HI z''I . m
_ _
/_u 05 'V _
,'~.
` ` , glli'

l
., ~L_
4

.>
 ZKD PRZETWRSTW M|SNEGO
mw zg/z

\ I

OFERUJEMY w cigej sprzeday: wdliny, wdzonki, wyroby wdliniurskie

sklep firmowy ul. Rynek 6
86-150 Osie, ul. Rynek 6, tel. (052) 33 29 739, fax 33 29 370

Zapraszamy do korzystania ze strzelnicy myliwskiei - tel. 052 332 96 24

 gmina Osie
Mamy zaszczyt i przyjemno zaprezentowa
Pastwu gmin Osie -region pod kadym wzgl-
dem wyjtkowy. Atrakcyjne pooenie z dala od
wielkich aglomeracji miejskich, rozwinita sie
drogowa i kolejowa, dostpna baza noclegowa,
gastronomiczna i sportowo-rekreacyjna sprawi,
e znajd tu Pastwo doskonale warunki do upra~
wiania turystyki i wypoczynku. Bory Tucholskie, w
ktrych ley nasza gmina, to szczeglny a zara-
zem jeden z najwikszych kompleksw lenych
w Polsce. Kady znajdzie tu co dla siebie - bar-
dzo czyste rodowisko, walory turystyczne, mo-
liwoci rekreacji i sportu. Gmina to doskonale miej-
sce wypadowe do zwiedzania regionu. Jednodnio-
we wycieczki do Torunia, Chemna, Nowego, Gnie-
wu, Pelplina, Starogardu, Tucholi, a take Malbor-
ka czy Trjmiasta znajd uznanie wrd znaw-
cw zabytkw. Gmina to rwnie atrakcyjny part-
ner do wsppracy gospodarczej.
W T
mgr lchausk
tt.
Powitanie
Wir haben das Vergngen, Ihnen die Gemeinde
Osie, eine unter jedem Aspekt abwechslungsre-
iche Region, vorzustellen.
Attraktive Lage, weit von den Ballungsgebieten
entternt, gut entwickeltes Verkehrs- und Eisen-
bahnnetz, vorhandene bernachtungs-, Verpfle-
gungs-, Sport- und Erholungsintrastruktur tragen
dazu bei, da Sie hier ausgezeichnete Bedingun-
gen fr den Tourismus und Erholung finden. Tu-
cholskie Wlder, in denen unsere Gemeinde liegt,
bilden einen einzigartigen und zugleich einen der
grten Waldkomplexe in Polen.
Jeder iindet hier etwas ir sich - saubere Umwelt,
touristische At'traltionen, Mglichkeit Sport zu tre-
iben und sich zu erholen. Die Gemeinde ist ein
herrlicher Ausgangspunkt fr die Besichtigung
unserer Region. Eintgige Ausflge nach Torun,
Chelmno, Nowe, Gniew, Pelplin, Starogard, Tu-
chola, Malbork und zu den drei Stdten Gdansk,
Gdynia, Sopot finden bei den Kennernder
Denmler der Vergangenheit groe Anerkennung.
Die Gemeinde ist auch ein attraktiver Partner fr
wirtschaftliche Zusammenarbeit.
-_-pf ".,=''>
.-_-'..I '
.;:.|i` _ ... _
 gmina Osie

Pooenie \

Lage

*nu '-

Gmina Osie ley w pnocnej czci wojewdz- Die Gemeinde Osie liegt im nrdlichen Tell der
twa kujawsko-pomorskiego oraz powiatu wiec- kujawsko-pomorskie Wojewodschalt und des Kre-
kiego, przy jego granicy z wojewdztwem gda- ises Swiecie, an ihrer Grenze an die Wojewod-
skim. Obszar 209,6 km2 i ludno okolo 5200 osb schatt Gdansk. Die Flche betrgt 209,6 qkm und
stawia j w rzdzie najwikszych i zarazem naj- die Bevlkerungszahl etwa 5200 Einwohner. Die-
sabiej zaludnionych gmin wiejskich wojewdztwa. se Faktoren tragen dazu bei, da die Gemeinde
Pod wzgldem fizyczno-geograiicznym pnocn zu den grten und zugleich am wenigsten be-
i rodkow cz gminy Osie zalicza si do ob- siedelten Dorfgemeinden der Wojewodschaft
szaru Borw Tucholskich (inaczej Rwniny Tu- gehrt. Der nrdliche und der mittlere Teil der
cholskiej), natomiast cz poudniowa wkracza Gemeinde Osie gehren unter dem physisch-geo-
ju na Wysoczyzn wieck (lub Rwnin wiec- graphischen Aspekt zum Gebiet der Tucholskie
k). Oba regiony wchodz w skad jednostki wy- Wlder, anders gesagt der Tucholska Ebene, ihr
szego rzdu - Pojezierza Poludniowopomorskie- sdlicher Teil dagegen gehrt zur Swiecka Ebe-
go. ne. Beide Flegionen gehren einer bergeordne-
ten Einheit, der Poludniowopomorskie (Sdpom-
1
mersche) Seenplatte an.
 Historia
die geschichte

Pienrvsze lady pobytu czowieka na terenie gmi- prowincji. Tnuajce w latach 1626-29 walki nie
ny Osie pochodz ze rodkowej epoki kamienia oszczdzay rwnie rejonu Osia. Krl Wadysaw
(mezolitu) przypadajcej na lata 8000-4300 p.n.e. IV jeszcze w roku 1 643, oddajc w wieczyste uyt-
i odkryto je w okolicach leniczwki Orli Dwr. Inne kowanie oskiemu sotysowi Franciszkowi Nieradz-
znaleziska z okresu neolitu czy epoki brzu daj kiemu dobra soeckie, czyni to tytuem rekompen-
wiadectwa pobytu ludzi na tym terenie. Okres w- saty za spustoszenia okresu wojny, w tym utrat
drwki ludw (pocztek IV wieku) spowodowa wy- dokumentw potwierdzajcych przywileje nada-
Iudnienie Borw Tucholskich. Zjawisko to objo ne jeszcze przez Krzyakw. wier wieku p-
rwnie teren gminy Osie. Pienivsze wzmianki pi- niej w okresie potopu szwedzkiego (1655-1660),
miennicze o tych terenach pochodz z po. XIII teren gminy znw znalaz si w ogniu walk. Kilku-
wieku. Teren gminy Osie podzieli losy Pomorza letnia okupacj szwedzka, toczona w oparciu o
Gdaskiego. W wieku XIII nalea do ksit gda- Bory Tucholskie wojna partyzancka, przemarsze
sko-pomorskich, by pniej znale si w dzielni- regularnych armii, ktre nie mogy nie korzysta z
cy wieckiej. Po mierci w roku 1294 ostatniego przebiegajcych przez gmin szlakw komunika-
z dynastii Mszczuja ll wszed na mocy ukadu w cyjnych, spowodoway, e w roku 1664, dokonu-
Kpnie w skad pastwa Przemysawa ll, a na- jcy lustracji Komisarze Krlewscy zastali tragicz-
stpnie Wadysawa o-
kietka. Jednak w wyniku
wydarze z lat 1308-
1309 znalaz si na po-
nad 150 lat w rkach Za-
konu Krzyackiego w
granicach pogranicznej
Komturii wieckiej.
Niezwykle istotnym mo-
mentem w dziejach Po-
morza Gdaskiego, a tym
samym terenw gminy,
bya wojna trzynaslolet-
nia. W jej wyniku dzielni-
ca ta zostaa ponownie
przyczona do Polski.
Lata po zawarciu pokoju
toruskiego byy w histo-
rii tych ziem okresem
spokoju, a ludno wiejska, o ile kraju nie nawie-
dzaly klski nieurodzaju. ya dostatnio. Najazd
na Pomorze Gdaskie krla szwedzkiego Gusta-
wa Adolfa przerwa okres pokojowego rozwoju
 9"' 1:15: Osie
ny jej obraz. We wszystkich wsiach naliczono je-
dynie trzech gburw, podczas gdy w roku 1649 w
samym Osiu byo ich 18. Zniszczone I opustosza-
e byy myny w urze, Grzybku, piec smolarny w
Osklm Piecu, folwark we Wierzchach. Powszech-
ne byo zjawisko ponownego odtwarzania, na pod-
stawie relacji wiadkw, zaginionych dokumentw
okacyjnych. Mimo, e nie dysponujemy bezpo-
rednimi relacjami nic nie przemawia za tym, aby
teren gminy oszczdziy wojny toczone w XVIII
wieku. tj. wojna pnocna: (1700-1721), wojna o
tron polski (1733-1735). wojna siedmioletnia
(1757-1763), Konfederacja Barska (1768-1772).
Maezerjce przez teren Pomorza wojska
szvvedzke, pruskie, rosyjskie i polskie w rwnym
stopniu przyczyniy si do wyniszczenia gospo-
darozego regionu. Wszystkie nakaday kontrybu-
cje, day paszy, ywnoci i podwd, nie unikay Pien/vsza polowa XIX wieku przyniosa bardzo
gwatw, mordw I poogi. 5' sierpnia 1772 roku
podpisanyw Petersburgu midzy Prusami, Rosj
i Austri ukad rozbiorowy oderwa od Polski Pru-
sy Krlewskie. Teren gminy znaaz si pod zabo-
rem prskim.
wieku XVIII i XIX rwnie nie oszczdz
rla`eZyl`lrenw. Klska Prus W wojnie z Francj
spowodowaa, e wojska Napoleona wkroczyy w
roku 1808 rta ziemie polskie. W sierpniu 1807 r
uchodzia przez Osie do Krlewca pruska rodzi-
na Krlewska, a Krl Wilhelm IV jeszcze w roku
1850. podczas pobytu w wieciu wspomina:
"Osie, mj Boe, tam byem w roku 1807." W tym
samym miesicu opuci je pruski batalion piecho-
ty a jego miejsce zaj oddzia polskiej jazdy do
ktrego zada naleao patrolowanie Borw Tu-
cholskich i osona gwnego zgrupowania wojsk
polskich. W trakcie ofensywy polskiej w kierunku
Tczewa przebywa W Osiu Jan Henryk`Dbrow-
ski, ktry w ostatnich dniach stycznia rezydowa
'
u lenego. a pniej poleci zaoenie tu pod nad-
zorem tego ostatniego magazynu dla oddziaw
polskich walczcych na pnocnym skraju Borw
Tucholskich. Mimo odnoszonych przez wojska
polskie zwycistw Pomorze Gdaskie nie weszo
w skad utworzonego na mocy traktatu w Tyly
Ksistwa Warszawskiego. W roku 1812 drogami
gminy maszeroway wojska francuskie na podbj
Rosji, tdy te wracaly pod koniec 1812 i na po-
cztku 1813. Pozostaoci po tych wydarzeniach
jest tzw. traktat napoleoski" czyli zmodernizo-
wany odcinek traktu prowadzcego z Tucholi
w kierunku Nowego, ktrego pozostaoci zacho-
way si w okolicach Tlenia oraz liczne podania
nawizujce tematycznie do tego niewtpliwie du-
ego wydarzenia w dziejach miejscowoci. ktre
znalazy si na trasie marszu wielkiej armii".
due zmiany spoeczno-gospodarcze, rwnolegle
nastpi dynamiczny wzrost zaludnienia terenu
gminy. Szczeglnego znaczenia nabrao w tym
okresie Osie, ktre zawdziczao wzrost ludnoci
Z jednej strony rozwojowi przemysu drzewnego,
z drugiej rzemiosa i handlu, obsugujcych p-
nocno-zachodni cz powiatu wieckiego.
Druga poowa XIX wieku to take okres odrodze-
nia narodowego na Pomorzu. Mieszkacy Borw
Tucholskich ywo zareagowali na wydarzenia po-
wstania styczniowego. Akta policji pruskiej mwi,
e w Osiu rekrutowano ochotnikw do oddziaw
powstaczych, a parobek z ka Mateusz Gi-
bas oraz leniczy 2 Jaslcla Micha Jankowski brali
bezporedni udzia w walkach na terenie Krle-
stwa. Klska powstania doprowadza do przewar-
tociowania w myleniu o odzyskaniu niepodle-
goci. Na czoo wysunla si idea pracy orga-
nicznej. Paradoksem jest fakt, e w Osiu zapo-
cztkowa j i najwiksze zasugi tam pooy Nie-
*z

f .`

miec z pochodzenia ks. Jzef Semrau oraz przy- stanowie traktatu wersalskiego do Polski. Okoli-
siany przez wadze pruskie w celu naprawy skut- ce Osia znalazy si w ramach utworzonego wo-
kw jego dziaania, rwnie Niemiec z pochodze- jewdztwa pomorskiego a cilej w pnocno-
nia ks. August Masowski, ktrego dziaalno tak wschodniej czci powiatu wieckiego. W roku
scharakteryzowa wielce zasuony dla polskoci 1933 w wyniku reformy administracyjnej Osie zo-
i Pomorza ks. Jzef Dbieski "Nadprezydent V. stao siedzib gminy zbiorczej. Jej granice prze-
Gosster dozna jednak przykrego zawodu, gdy trway z niewielkimi zmianami do dnia dzisiejsze-
ks. Masowski wstpi w lady swego poprzedni- go. Lata midzywojenne to rwnie rozwj ycia
ka. Zaprzyjaniwszy si z wczesnym gorliwym politycznego, spoecznego, kulturalnego. Wrd
dziaaczem na tamtejszym gruncie, doktorem organizacji politycznych prym wiody Stronnictwo
Drzycimskim, z nim razem dziaa na korzy spra- Narodowe i Narodowa Partia Robotnicza, dla kt-
wy polskiej. Jednoczenie z tworzonymi pod pa- rych Osie byo ostoj. W momencie niemieckiego
tronatem ksiy organizacjami gospodarczymi jak ataku na Polsk, 1 wrzenia 1939 roku gmina Osie
Spka Zarobkowa i Parcelacyjna, filia jeewskie- znalaza si na bezporednim zapleczu frontu. 2
go "Kupca", czy kulturalnymi, jak utworzony przy wrzenia okolice Osia byy wielokrotnie bombar-
kociele chr "Cecylia" na terenie Osia rozwiny dowane. Warunki okupacji spowodoway rwnie
dziaalno inne organizacje 0 podobnym charak- na Pomorzu rozwj ruchu partyzanckiego. Lasy
terze. Tak wic powstay Towarzystwa Przemy- na pnoc od Osia stay si ostoj partyzantw
sowe i Towarzystwo Ludowe, a dziaalno kul- Graba", grupy Feliksa Warczaka i innych. Byo to
turalno-owiatow prowadziy Towarzystwo Czy- powodem umieszczenia w Osiu oddziau antypar-
telni Ludowych i zaoone w roku 1912 gniazdo tyzanckiego Jagdkommando, ktry bra udzia
Sokoa". Wzrost wiadomoci narodowej znalaz w pacyfikacji regionu. Panowanie Niemcw na
odbicie w okresie strajku szkolnego, do ktrego, terenie gminy zakoczyo si w drugiej dekadzie
jak podaj dostpne rda, przystpiy na tere- lutego 1945 roku, kiedy to wchodzce w skad 49
nie gminy dzieci w Starej Rzece i Brzezinach. W armii gen. Griszina 385 i 191 dyvvizje piechoty zdo-
styczniu 1920 r. Wkroczyy na teren Pomorza od- byy 17 lutego Osie. Dziaania wojenne nie spo-
dziay gen. Hallera, przyczajc je na mocy po- wodoway w skali gminy wielkich strat material-

J
 1

nych. Zniszczeniu ulegy mosty na Wdzie oraz Die ersten Menschenspuren auf dem Gebiet der
centrum Osia. Po Il wojnie wiatowej gmina po- Gemeinde Osie sind auf die mittlere Steinzeit (Me-
zostaa na uboczu przemian gospodarczych. Prze- solithikum) also die Zeit 8000-4300 vor unserer
prowadzona zostaa reforma rolna, pozosta Zeitrechnung zurckzufhren. Diese Spuren sind
cz ziemi dawnych folwarkw przejy Pastwo- in der Nhe des Forsthauses Orli Dwor entdeckt
we Gospodarstwa Rolne, a znaczn ilo gospo- worden. Andere Fundorte aus der Jungsteinzeit
darstw opuszczonych przez ludno niemieck oder Bronzezeit bilden ebenfalls ein Zeugnis der
objli repatrianci ze Wschodu. Nastpila migra-
cja ludnoci gminy na ziemie odzyskane. W la-
tach powojennych nastpil upadek rozwijajcego
si przed wojn przemysu drzewnego. Jego tra-
dycje podtrzymywaa do lat dziewidziesitych
Spdzielnia Pracy "Zgoda" i kilka zakadw rze-
mielniczych. Obecnie zauwaalny jest ponowny
rozwj tej dziedziny wytwrczoci: rozbudowie ule-
gy dotychczasowe zaklady rzemielnicze, w tym
dwa rozrosly si do rangi kilkusetosobowych
przedsibiorstw. Podobne zjawisko mona zaob-
senrvowa wrd zakadw przetwrstwa misne-
go i w chwili obecnej zamiast jednej geesowskiej
masarni dziaa 5 zakadw w tej brany. Wspo-
mniane zaklady wraz z tymi, ktre przetrway okres
przemian gospodarczych z przeomu lat osiem-
dziesitych i dziewidziesitych, tworz miejsco-
wy rynek pracy, tradycyjnie zbyt ubogi w stosun-
ku do potrzeb.
Powoduje to, e cz mieszkacw utrzymuje
si z pracy poza granicami gminy, dojedajc do
wiecia, Bydgoszczy i innych miejscowoci. Rw-
nolegle nastpi na terenie gminy rozwj uslug tu-
rystycznych, przy czym szczeglnego, przynaj-
mniej wojewdzkiego znaczenia nabra Tle, w
ktrym powstao wiele orodkw wypoczynko-
wych, osiedli domkw letniskowych, kwater pry- Menschenansiedlung auf diesem Gebiet. Die
watnych i sezonowych placwek usugowych. Vlkerwanderung (am Anfang des 4 Jhs.) verur-
Dalszemu rozwojowi tego typu dziaalnoci gospo- sachte Entvlkerung der Tucholskie Wlder. Die-
darczej winno sprzyja utworzenie w roku 1993 se Erscheinung betraf auch das Gebiet der Ge-
Wdeckiego Parku Krajobrazowego obejmujce- meinde Osie. Die ersten schriftlichen berliefe-
go wikszo terenu gminy oraz zaliczenie oko- rungen ber diese Gebiete stammen erst aus der
licznych lasw w skad Lenego Kompleksu Pro- Mitte des 13. Jhs. Das Gelnde der Gemeinde
mocyjnego Bory Tucholskie". Osie teilte auch das Schicksal der Pomerellen. Im
13. Jh. gehrte die Gemeinde dem Staat der radzki die Schulzenamtgter in Ewige Nutzung.
Herzgen von Danzig und Pommern an, um spter Es war eine Entschdigung fr Verwstungen der
der Region von Swiecie angeschlossen zu sein. Kriegszeit, darin auch fr den Verlust der Urkun-
Nach dem Tod des Ietzten Vertreters des Ge- den, die die noch von den Deutschordensrittern
schlechts Mszczuj im Jahre 1294 wurde die Ge- verliehene Privilegien besttigten. 25 Jahre da-
meinde kratt des Abkommens in Kepno dem Sta- nach, in der Zeit des schwedischen berfalls
at des Przemyslaw 2. und danach dem Staat des (1655-1660) wurde das Gebiet der Gemeinde
Knigs Wadysaw noch einmal zum Kampfgebiet. Die einige Jahre
Lokietek angeglie- dauernde schwedische Besatzung, der Partisa-
dert. Infolge der Ere- nenkrieg um Tucholskie Wlder, Durchzge der
ignisse in den Jahren Truppen, die durch die Gemeinde verlaufenden
1308-1309 war Osie Verkehrswege nicht benutzen konnten, verursach-
ber 150 Jahre in ten, da die im Jahre 1164 von den Knigsbeam-
_ I den Hnden des ten durchgefhrte Durchsicht einen tragischen
Deutschritterordens Zustand der Gemeinde feststellte. In allen Drfern
" T in den Grenzen der stellte man 3 GBOROW fest, und nur in Osie gab
Grenzkomturei von es 1649 18 von ihnen. Zerstrt und verlassen
1' Swiecie. waren die Mhlen in Zur und in Grzybek, der Te-
Ein sehr wichtiges erbrennerofen in Oski Piec, und der Meierhof in
Ereignis in der Ge- Wierzchy. Hufig war die Erscheinung der Wie-
schichte von Pom- derherstellung der verlorenen Lokalisationsurkun-
merellen und da- den anhand der Mitteilungen der Zeugen. Obwohl
durch auch des Ge- wir ber direkte Berichte nicht verfgen, gibt es
meindegebietes war keine Grnde um zu glauben, da das Gebiet der
der dreizehnjhrige Gemeinde von den im 18. Jh. ausgebrochenen
Krieg, Infolge dessen Kriegen geschont wurde. Es handelt sich hier um
dieser Bezirk wieder den Nordenkrieg (1700-1721), den Krieg um den
Polen angeschlos- polnischen Thron (1733-1735), den siebenjhri-
sen wurde. Die Jah- gen Krieg (1757-1763), und den Stdtebund von
re nach dem Abkom- Bar (1768-1772). Die durch Pommern marschie-
men in Torun verur- rende schwedische, preuische, russische und
sachten in der Ge- polnische Truppen trugen im gleichen Ausma zur
schichte dieses Lan- wirtschaftlichen Zerstrung der Region bei. Alle
des einen Ruhestand. Die Landbevlkerung leb- setzten Kriegssteuern ein, forderten Futter und
te, wenn das Land unter keinen Mierntekatastro- Lebensmittel und scheuten vor Vergewaltigungen,
phen litt, im Wohlstand. Morden und groen Brnden nicht.
Der berfall des schwedischen Knigs Gustav Am 5. August 1772 wurde in Petersburg ein Te-
Adolf auf Pommerellen unterbrach die Zeit der En- ilungsabkommen zwischen Preuen, Russland
twicklung der Provinz. Die in den Jahren 1626-29 und sterreich getroffen. Das Gebiet der Geme-
andauernden Kmpfe schonten auch die Region inde befand sich im von Preu en annektierten Teil.
von Osie nicht. Noch im Jahre 1643 bergab der Um die Wende des 18. Jh. zum 19. Jh. haben die
Knig Wadysaw 4. dem Schulzen Franciszek Sie- Ereignise auch unsere Gebiete nicht geschont.

a

die geschichte
Preuische Niederlage im Krieg gegen Frankre-
ich trug dazu bei, da die Truppen von Napoleon
im Jahre 1806 das polnische Gebiet besetzten.
Im August 1907 floh ber Osie nach Krolewiec
(Knigsberg) die preuische Knigsfamilie und
Knig Wilhelm 4. erinnerte sich noch im Jahre
1850 whrend seines Aufenthalst in Swiecie:
..0sie, Lieber Gott, dort war ich 1907." In demsel-
ben Monat verlie Osie das preuische lnfante-
riebataillon und an seine Stelle kam eine Abte-
ilung der polnischen Reiterei, deren Aufgabe die
Kontrolle der Tucholskie Wlder und der Schutz
der Hauptgruppierung der polnischen Truppen
war. Whrend des polnischen Angriffes Richtung
Tczew hielt sich in Osie Jan Henryk Dabrowski
auf, der in den letzten Tagen von Januar beim
Frster venrveilte und dann die Grndung, unter
seiner Aufsicht, eines Lagerhauses fr polnische,
am Nordrand der Tucholskie Wlder, kmpfenden
Abteilungen fordene. Trotz der von polnischen
Truppen errungenen Siege wurden Pommerellen
kraft des Abkommens in Tylza nicht dem Herzog-
tum Warschau angeschlossen. 1812 zogen die
franzsischen Truppen whrend der Russlande-
roberung durch wege der Gemeinde. Auf densel-
ben Wegen kehrten sie am Ende 1812 und am
Anfang 1813 auch zurck. Andenken an diese
Ereignise sind die sog. ,,NapoIeonische Strecke,
moderniesierte von Tuchola Richtung Nowe
fhrende Abschnitt der Strecke, deren berreste
in der Nhe von Tlen erhalten bleiben und die za-
hlreichen Sagen, die thematisch an dieses zwe-
ifellos wichtiges Ereignis in der Geschichte der
Ortschaft, die sich auf dem Wege der Groen
Armee" befand, anknpfen.
Die erste Hlfte des 19. Jh. brachte groe Gesel-
lschafts- und Wirtschaftsvernderungen mit sich,
gleichzeitig erfolgte dynamische Entwicklung der
Bevlkerung auf dem Gebiet der Gemeinde. Osie
gewann an neuer Bedeutung. Es verdankte die
Anzahl der Bevlkerung einerseits der Holzindu-
I
I
strieentvvicklung und andererseits dem Handel, die
den nordwestlichen tell des Kreises von Swiecie
bediente.
Die zweite Hlfte des 19. Jh. ist auch mit der na-
tionalen Wiedergeburt in Pomorze verbunden. Die
Einwohner der Tucholskie Wlder beteiligten sich
an den Ereignissen des Januaraufstandes. Den
Unterlagen der preuischen Polizei sind Berichte
zu entnehmen, da man in Osie Freiwillige zu
den Abteilungen der Aufstndischen anwarb. Der
Knecht aus Lyzko und Frster aus Jaszcze bete-
iligten sich direkt an den Kmpfen auf dem Ge-
biet des Frstentums. Die Niederlage des Aufstan-
des trug zur Umstellung in der Denkweise an die
Wiedergewinnung der Selbstndigkeit bei. In den
Vordergrund wurde die Idee der organischen Ar-
beit gestellt. Ein Paradox ist die Tatsache, da in
Osie diese Ttigkeit der Frst deutscher Abstam-
mung Jozef Semrau anfing. Ihm sind auch groe
Verdienste in dieser Hinsicht zuzuerkennen. Sein
Nachfolger war hier der Frst August Masowski,
ebenfalls deutscher Abstammung, der zur Aus-
besserung der Folgen der Ttigkeit seines
Vorgngers von der preuischen Venrvaltung be-
stellt wurde. Die Ttigkeit des letzten von Ihnen l
wurde von dem fr Polentum und Pommern ver-
dienstvollen Frsten Jozef Dembinski auf folgen-
de Art und Weise charakterisiert: Der Oberprsi-
dent V. Gessler wurde in seinen Hoffnungen
getuscht, weil der Frst Masowski den Spuren
l
seines Vorlufers folgte. Er schlo Freundschaft
mit dem damaligen diensteifrigen Aktivisten auf
I
hiesigem Gebiet, Doktor Drzycimski. Gemeinsam I
mit Ihm wirlte er zu Gunsten des lnteresses Po-
Iens". Gemeinsam mit den unter der Obhut der
Priester gegrndeten wirtschaftlichen Organisa-
tionen wie Enrverb- und Parzellierungsgesellschaft,
Filiale des .,Kaufmanns" von Jezew und solcher
Kulturgesellschaften wie der bei einer Kirche
gegrndete Chor Cecylia entwickelten auf dem
Gebiet von Osie ihre Ttigkeit andere hnliche Or-

ganisationen. Es wurden lndustriegesellschaften
und die Volksgesellschaft gegrndet. Die Gesell-
schaft fr die Volsleserrume und der im Jahre
1912 gegrndeter Kreis Sokol (,,Falkennest")
fhrten Kultur- und Bildungsttigkeit. Die
Verstrkung des Nationalbewutseins spiegelte
sich in der Zeit des Schulstreikes wider, dem, wie
die ober erwnten Quellen berichten, die Kinder
auf dem Gebiet der Gemeinde in Stara Rzeka und
Brzeziny beigetreten sind.
Whrend des deutschen Angriffes auf Polen am
1. September 1939 befand sich die Gemeinde
Osie in direkter Nhe der Front. Am 2. September
erlebte die Gegend von Osie mehrmals Bombe-
nangrife. Die Besetzung verursachte in Pomorze
die Entwicklung der Partisanenbewegung. Die
Wlder nrdlich der Ortschaft Osie wurden zu
einer Hochburg der Panisanen von Grab, einer
Gruppe von Feliks Warczak und anderer. Das war
ein Grund fr Unterbringung in Osie einer Anti-
partisanenabteilung Jagdkommando, die an der
Bevlkerungsvernichtung der Region teilnahm.
Die Herrschaft der Faschisten auf dem Gebiet der
Gemeinde dauerte bis zur Mitte Februar 1945,
wenn die lnfanteriedivisionen der 49. Armee von
General Griszin Nr 385. und 191. Am 17 Februar
Osie eroberien.
Kriegshandlungen verursachten keine groen ma-
teriellen Schden. Es wurden die Brcken ber
dem Flu Wda und das Zentrum von Osie zerstrt.
Nach dem zweiten Weltkrieg blieb die Gemeinde
am Rande der wirtschaftlichen Umwandlungen.
Es wurde die Landwirtschaftsreform durchgefhrt,
der restliche Teil der ehemeligen Meierhfe wur-
de von PGR (LPG) bernommen. Den entsche-
idenden Teil der von dem deutschen Volk verlas-
senen Gter besetzen Heimkehrer aus dem
Osten. Es erfolgte die Anstrmung der Gemein-
debevlkerung auf die wiedergewonnenen
Lnden
1
" . .fr
=- , .'
' --4-'. ,_
In der Nachkriegszeit kam es zum Niedergang der
sich vor dem Krieg entwickelnden Holzindustrie.
Ihre Tradition behielt bis zu den 90er Jahren die
Arbeitergenossenschaft .Zgoda" und einige Han-
dwerksbetriebe. Zur Zeit wird die erneute Entwic-
klung dieses Produktionszweiges bemerkbar. Aus-
gebaut wurden ebenfalls die Handwerksbetriebe,
darunter sind zwei zu den Unternehmen gewor-
den, in denen einige hundert Personen Beschfti-
gung finden. hnliche Erscheinung lt sich auch
in der Fleischverarbeitungsbranche bemerken, so
gibt es heutzutage statt einer fnf Wurstwaren-
handlungen. Die en/vhnten Betriebe bilden den
hieseigen Arbeitsmarkt, der jedoch
verhltnismig zu den Bedrfnissen der Geme-
inde unzureichend zu sein scheint. Dies hat zur
Folge, da ein Teil der Bevlkerung der Gemein-
de auf die Arbeitstellen auerhalb der Gemeinde
angewiesen ist, in dem er nach Swiecie, Byd-
goszcz und in andere Stdte zur Arbeit fahren
mu.
Paralell erfolgte in der Gemeinde die Entwicklung
des Tourismus, wobei Tlen an besonderer Bedeu-
tung gewann, wo mehrere Erholungssttte,
Urlaubssiedlungen, Privatquartiere und Saison-
dienstleistungssttten errichtet wurden. Die we-
itere Entfaltung derartigen Wirtschaftzweiges wur-
de einerseits durch Grndung des Wdecki Land-
schaftsparks im Jahre 1993, der den betrchtli-
chen Tell der Gemeinde umfat, und andererse-
its durch die Einbeziehung der umliegenden
Wlder in den Waldkomplex Tucholskie Wlder'
gefrdert.

Kultura
kultur
ycie kulturalne gminy skupia si wok Gminne-
go Orodka Kultury, ktrego siedziba znajduje si
w Osiu. Po przeksztaceniach, jakie nastpiy na
pocztku lat dziewidziesitych w skad wesza
Biblioteka Publiczna w Osiu oraz jej filia w Tleniu.
Podstawowa dziaalno Gminnego Orodka Kul-
tury opiera si na pracy z dziemi - funkcjonuje
teatr kukiekovvy ,,Gaganek", koo teatralne ..Baj-
bab".
Przez instruktorw
prowadzone s za-
jcia nauki jzyka
angielskiego, dzieci
ucz si rwnie gry
na instrumentach
klawiszowych i stru-
nowych. Doroli
uczestnicz w zaj-
ciach sekcji bryda
sportowego, prnie
dziaa Koo Ligi Ko-
biet Polskich, funkcjonuje rwnie przy Gminnym
Orodku Kultury Klub Anonimowych Alkoholikw.
Wizytwk orodka jest zesp piosenki biesiad-
nej Echo ktry koncertowa na wielu imprezach
oraz festynach.
Gwne imprezy kulturalno-sportowe organizowa-
ne przez Gminny Orodek Kultury to:
O konkurs plastyczny ,.Bory Tucholskie w oczach
dziecka" (marzec-kwiecie) O konkurs wiedzy
ekologiczno-poarniczej (czerwiec) O Dni Osia
(lipiec) O Oskie biegi (wrzesie)
Gminny Orodek Kultury odpowiada rwnie za
utrzymanie stadionu sportowego, na ktrym mo-
na rozgrywa zawody pikarskie oraz lekkoatle-
tyczne. W pracy orodka dominuj take imprezy
okolicznociowe na ktre wypoyczane s po-
mieszczenia i sprzt Gminnego Orodka Kultury.
'
Das Kulturleben der Gemeinde konzentriert sich l
um das Gemeindekulturzentrum (GOK), dessen
Sitz sich in Osie befindet. Nach den Umgestal- l
tungen, die Anfang 90er Jahre erfolgten, wurde
dem Zentrum zustziich ale fenriiche Bibliornek
in Osie und ihre Filiale in Tlen angeschlossen. Die
Hauptttigkeit des Zentrums beruht vorwiegend
auf der Arbeit mit Kindern. Es sind hier z. B. das
Puppentheater Galganek
sowie der Theaterkreis
,,Bajbab" ttig. Es werden
berdies von den Instruk-
toren die Englischkurse
gefhrt. Die Kinder haben
auch die Mglichkeit, sich
am Saiteninstrumenten-
oder Klavierunterricht zu
beteiligen. Die Ervvachse-
nen versammeln sich im
Bridgekreis; rege Ttigkeit
wird ebenfalls vom Frauen-
bund gefhrt. Beim Gemeindekulturzentrum steht
fr die Bedrftigen der Verein der Anonymen AI-
koholiker offen.
Stolz des Zentrums ist das Festliedensamble
Echo, das in vielen Veranstaltungen und Festen
konzertierte.
Zu den wichtigsten Sport- und Kultunleranstaltun-
gen, die im Zentrum organisiert werden, gehren:
O Kunstvvettbewerb Tucholskie Wlder in den Au-
gen des Kindes" (Mrz-April) O die Tage von Osie
(Juli) O Wettbewerb im Ekologie- und Feuenrvehr-
wissen O Laufwettkmpfe von Osie (September).
Das Gemeindekulturzentrum ist fr Aufrechterhal-
tung des Sportstadions verantwortlich, auf dem,
nach dessen Reparatur und Modernisierung.
Fu ball- und Leichtathletikwettspiele ausgetragen
werden knnen. Die Ttigkeit des Kulturzentrums
umfat ebenfalls Gelegenheitsveranstaltungen,
fr die Rumlichkeiten des Zentrums und seine
Gerte ausgeliehen werden.
 ausbdung

Die Selbstvervvaltungsbehrden unserer Geme-

inde bernahmen gem dem Parlamentgesetz
vom 1. Januar 1996 die Venualtung ber das Bil-
dungswesen. Es gibt auf dem Gebiet der Geme-
'-7'-,' :" , `- _ - ' _
`."~'~'.-`.. . .. ` " t'----.. .,
inde 4 Grundschulen in Osie, Wierzchy, Lyzek und
s=.;l' . - ._ -"-'=: Brzeziny. Es gibt etvva 850 Schler, von denen
750 die Grundschule in Osie und 100 den Kinder-
Na terenie gminy Osie w zakresie szkolnictwa pod- garten besuchen. Diese Grundschule erhielt im
stawowego funkcjonuj cztery szecioklasowe Jahre 1996 ein neues Gebude. Die Vervvaltung
szkoy podstawowe: w Osiu, Brzezinach, ku i gestaltete das ehemalige Erholungszentrum zu
Wierzchach oraz jedno gimnazjum w Osiu. Pit den Unterrichtszwecken um. In diesem Gebude
placwk owiatow jest przedszkole publiczne. haben den Unterricht die Kinder in den Klassen 1
Wszystkie wymienione jednostki prowadzone s - 3. Seit 1998 gibt es auch eine neue Schule in
przez samorzd terytorialny; Rady Gminy w Osiu. Wierzchy, die Kinder aus Tlen, Pruskie und Wierz-
Ogem do ww. placwek uczszcza okoo 850 chy besuchen. Im September 1998 wurde auch
osb, z czego do szk podstawowych 750 die lange en/vartete Sporthalle bei dem Gymna-
uczniw I okoo 100 dzieci do przedszkola. Z fun- sium und der Grundschule in Osie, mit Sozialin-
duszy gminnych i kuratoryjnych w roku 1996 od- frastruktur, neuen Unterrichtsslen und einem eko-
dano do uytku nowy obiekt dydaktyczny w SP logischen lkesselraum errichtet. Die Reparatu-
Osie, pooony przy ulicy ks. Semrau. Uczszczaj rarbeiten und der Ausbau eriolgen auch an den
do niego uczniowie klas od I do lll a od 1998 roku Schulen in Brzeziny und in Wierzchy. Ein ande-
now szko w miejscowoci Wierzchy, gdzie res Bildungszentrum, das auf dem Gebiet der Ge-
uczszczaj dzieci z Tlenia, Wierzchwi Pruskich. meinde seine Ttigkeit ausbt, ist der ffentliche
Od wrzenia 1999 roku funkcjonuje rwnie du- Kindergarten in Osie, der von etvva 100 Kindern
go oczekiwana sala gimnastyczna przy gimnazjum besucht wird. ln diesem Kindergarten gibt es zwei
ISP w Osiu wraz z zapleczem socjalnym, nowymi sog. Nullschulklassen und zwei Gruppen frjnge-
salami lekcyjnymi oraz ekologiczn kotowni ole- re Kinder.
jow. Rwnie ze rodkw gminnych na gw- Die Aufsicht ber die Bildung in der Gemeinde
nym budynku Szkoy Podstawowej w Osiu znaj- bt das Kratorium in Bydgoszcz aus. Leiter der
dujcym si przy ulicy Szkolnej wykonano now Bildungssttten sind fr Durchfhrung des Hau-
elewacj. Z innych, waniejszych zada inwesty- shaltes und Bildungsttigkeit ihrer Sttten veran-
cyjnych prowadzonych przez wadze samorzdo- twortlich.
we w owiacie wymieni naley budow nowych Mit der Bedienung der Bildungszentren und mit
sanitariatw w SP Brzeziny. Z funduszy gminnych der Buchhaltung beschftigt sich die bei dem Ge-
wykonywane s rwnie niezbdne remonty w meindeamt in Osie gegrndete Abteilung fr Aus-
szkoach i przedszkolach. bildung.

I
 Inwestycje
lnvestltionsangebot

Gmina Osie przeznaczya obszar 10,88 ha grun-

tw bdcych jej wasnoci pod budownictwo
jednorodzinne i rzemielnicze. Tereny te zlokali- li
zowane s w Osiu. Dziaki posiadaj wielko od li
550 do 1300 m2. Wszystkie dziaki s lub bd w
najbliszej przyszoci uzbrojone w wod, ener-
gi elektryczn, kanalizacj i drogi dojazdowe.
Poczyniono w tym wzgldzie ju pierwsze inwe-
stycje. W miejscowoci wypoczynkowej Tle gmi-
na Osie planuje przeznaczy w planie przestrzen-
nego zagospodarowania spore tereny w centrum
miejscowoci pod zabudow Ietniskow. Ponad-
to sporo ofert na sprzeda dziaek zarwno pod
budownictwo jednorodzinne jak i rekreacyjne
posiadaj osoby prywatne w takich miejscowo-
ciach, jak Osie, Tle, Wakowiska, ek.

Die Gemeinde Osie bestimmte ein in ihrem Be-

sitz stehendes Grundstck mit der Flche von
10,88 ha fr die Einfamilienhuser und Han-
1.... .
dwerksgebude. Die Grundstcke haben die
Gre von 550 bis 1300 qm. Alle Grundstcke
sind oder werden in Krze mit Wasser, Strom,
Kanalisation und Zufahrtswegen erschlossen.
Man hat schon erste Investitionen vorgenommen.
Im Erholungsort Tlen beabsichtigt die Gemein-
de, im Rahmen der Raumerschlieung
betrchtliches Gelnde im Zentrum fr den Bau
von Urlabshusern zu bestimmen.
Auerdem verfgen private Personen ber zahl-
reiche Angebote sowohl fr Einfamilienhuser als
auch fr Erholungsgebuden in solchen Ortscha-
ften wie Osie, Tlen, Wakowiska, Lazek.
 Komunikacja
verkehrsverbindungen

-. . - 4

/
.\,\'\\
;' 2 .
_(f

' ii`.Li~.\

Przez gmin przebiegaj lokalne trasy przebie-

gowe ze wiecia do Skrcza i Starogardu oraz z
Warlubia do Tucholi i Czerska, jak rwnie linia
kolejowa Laskowice-Czersk.
Przy linii kolejowej le Osie, Tle i ek oraz
przystanek Kwiatki. Dojazd PKP do Laskowic
umoliwia wyjazd w kierunku Bydgoszczy, Gda-
ska, Grudzidza i Chojnic, a do Czerska wyjazd
na Chojnice. Skrcz, Starogard i Tczew. Dobrze
rozwinite trasy autobusowe umoliwiaj dojazd
do prawie wszystkich miejscowoci gminy.

Durch die Gemeinde verlaufen Landesverkehrs-

straen von Swiecie nach Skorcz und Starogard
und von Warlubie Richtung Tuchola und Czersk,
auerdem verluft hier die Eisenbahnlinie Lasko-
wice - Czersk.
Auf dem Eisenbahnweg liegen Bagnhfe Osie,
Tlen, Lazek und die Station Kwiatki. Zufahrt mit
PKP (Polnische Staatsahn) nach Laskowice
schafft die Verbindungsmglichkeit nach Byd-
goszcz, Gdansk, Grudziadz und Chojnice. Von
Czersk gibt es Verbindungen nach Chojnice,
Skorcz, Starogard und Tczew.
Die Busverbindungen sind ebenfalls gut entvvic-
kelt und schaffen die Verbindung zu fast allen
Ortschaften der Gemeinde.

Ori.LL._T`

I
' Sport
sport

zm-'
Dziaalno sportowa w gminie oparta jest na pra-
cy dwch orodkw organizacji Szkolnego Zwiz-
ku Sportowego (SZS) oraz Ludowych Zespow
Sportowych (LZS). Szkolny Zwizek Sportowy od-
powiedzialny jest za szereg imprez sportowych,
ktre maj na celu wyonienie reprezentantw
l gminy na zawody rejonowe bd wojewdzkie.
Praca SZS oparta jest wycznie na dziaalnoci
sportowej w szkoach podstawowych i gimnazjum.
Programem LZS-u objta jest modzie i doroli.
Podstawow sekcj w dziaalnoci Ludowych
Zespow Sportowych jest pika nona. Druyna
pikarska seniorw ,,Grom Osie" wystpuje w roz-
grywkach A" klasy Okrgowego Zwizku Piki

l Nonej. W swojej lidze wystpuje take druyna

juniorw modszych. Dziaacze LZS-u bardzo ak-
tywnie uczestnicz przy organizacji imprez ma-
sowych, gwne z nich to:
- miting Iekkoatletyczny - (maj)
- Oskie biegi - (wrzesie)
LZS wsplnie ze SZS przygotowuje co 4 lata re-
prezentacj gminy na Wojewdzkie Igrzyska Spor-
towcw Wiejskich, ktre odbywaj si rwnolegle
z lgrzyskami wiatowymi.
W tym roku sportowcy rywalizowa bd na Igrzy-
skach Sydnej 2000, ktre rozegrane zostan na leckie o randze oglnokrajowej, a take midzy-
arenach sportowych wiecia - miasta powiatowe- narodowej.
go naszej gminy. Latem w Tleniu otwieraj swoje podwoje wypoy-
W Osiu dziaa take Towarzystwo wicze Sio- czalnie sprztu wodnego. Chtni do korzystania
wych ..Jurand" z kajaku, roweru wodnego czy dki z pewnoci
W zajciach siowych moe uczestniczy kady, zaspokoj swoje gusta.
kto uici skadki bd jest Czonkiem Towarzy- Istnieje rwnie moliwo zorganiozowania spy-
stwa. ww kajakowych, ktre ciesz si duym powo-
W 1999 roku w pobliu Osia, zostaa otwarta pry- dzeniem po rzece Wdzie.
watna strzelnica, sportowo-myliwska. Obiekt Zachcamy modzie i dorosych nie tylko z tere-
spenia standardy krajowe I naley do najnowo- nu naszej gminy do korzystania ze stworzonych
czeniejszych strzelnic w Polsce. Na strzelnicy przez gmin moliwoci uprawiania sportu, tury-
odbywaj si zarwno treningi jak i imprezy strze- styki i czynnego wypoczynku.

Die Sportttigkeit in der Gemeinde ist mit den
Ttigkeiten von zwei Organisationen - dem Schul-
sportverband (SZS) und den Volkssportklubs
(LZS) verbunden. Der Schusportverband ist fr
eine Reihe von Sportveranstaltungen verantvvor-
tlich, die zum Ziel die Wahl der Gemeindevertre-
ter entvveder fr Region- oder Wojewodschaftwet-
tspiele haben. Die Aufgabe des Sportschulverban-
des beruht ausschlielich auf der Ttigkeit in den
Grundschulen und dem Gymnasium. Dieses Pro-
gramm umfat Jugendlichen und Erwachsene
gleichermaen. Die Hauptttigkeit der Volkssport-
klubs ist Fuball. Es gibt die Fubalmannschaft
Grom Osie", die unter der Obhut von LZS in den
Wettspielen der A Klasse des Bezirksfuballver-
bands auftritt.
Die Aktivisten der Volkssportklubs nehmen sehr
aktiv an der Organisierung der Massenveranstal-
tungen teil. Die wichtigsten von ihnen sind:
Leichtathletikwettkmpfe - (Mai)
Laufwettkmpfe von Osie (September - Oktober)
Die Mitglieder Volkssportklubs bereiten jede vier
Jahre eine Mannschaft fr die Wojewodschaft-
swettkmpfe fr die Sportler aus dem Lande, die
gleichzeitig mit den Olimpischen Spielen stattfin-
den, vor. Letzte Wettkmpfe - Atlanta 96 fan-
den in Kruszwica statt. Zur Zeit treffen die hiesi-
gen Sportler Vorbereitungen auf die zuknftigen
Wettkmpfe Sydney 2000, die man in Swiecie an
der Wisla veranstalten wird.
In Osie ist auch das Fitnezentrum ,,Jurandt ttig.
An den Trainings kann sich jeder beteiligen. der
den Beitrag entrichtet oder Mitglieder des Vereins
ist.
Wir mchten herzlich alle einladen, die durch die
Gemeinde geschaffenen Sport-, Tourismus- und
andere Erholungsmglichkeiten zu genieen.
1999 wurde in der Nhe von Osie, in der Ortschaft
Oski Piec, eine private Schiesporthalle geffnet.
Das Objekt entspricht volkommen den Landes-
standarten und gehrt zu den modernsten
Schiehallen in Polen. Es finden hier nicht nur
Trainings sondern auch zahlreiche internationale
sowie Landesschiewettkmpfe statt.
Im Sommer werden fr die Wassersportamateu-
re die Bootsverleihstellen wieder geffnet. Es be-
steht auch die Mglichkeit Kanuwanderfahrten auf
dem Flu Wda zu organisieren, die sich unter
Touristen groer Beliebtheit erfreuen.
 `

l to warto zobaczy
' sehenswertes

Rezerwat przyrody Miedzno (utworzony

w 1968 r., pow. 86,01 ha). Rezerwat przyro-
dy Dury (cisy, utworzony w 1975 r., o pow.
12,59 ha)Rezervvat przyrody Brzki im. Zyg-
munta Czubiskiego inaczej Szczerkowo
(utworzony w 1974 r., 0 pow. 102,21 ha)Re-
zervvat przyrody Jezioro Ciche (pow. 37,96
ha)Projektowany rezerwat przyrody Jezioro
Piaseczno (pow. 158,2 ha)Projektowany re-
zewvat przyrody Jezioro Martwe (pow. 4,07
ha)
Projektowany rezerwat przyrody "ek"
(pow. 2,53 ha) Projektowany rezen/vat kra-
jobrazowy Dolina rzeki Wdy
Projektowany rezerwat przyrody Dolina rze-
ki Ryszki (pow. 354,94 ha)
Ekologiczna cieka edukacyjna Zatoki" z
punktem widokowym Projektowany rezerwat
krajobrazowy Sobiska Struga"Liczne po-
mniki przyrody przy trasie Stara Rzeka-Osie-
Drzycim-Laskowice
Park we Wierzchach z pomnikovvymi dba-
mi, cisami, lipami, Ieszczyn, kasztanowcem, Elektrownia ur uruchomiona uroczycie
bukiem i sosn wejmutk przez prezydenta RP Ignacego Mocickiego
Ogrd dendrologiczny przy Szkole Podsta- 15. 02. 1930 r. Figura Matki Boskiej Gwiaz-
wowej w Brzezinach - zaoony w 1986 r. dy Morza" na skraju doliny Wdy nad zapor
przez nauczyciela ucjana Dbrowskiego w urze Koci parafialny pw. Krzya w. w
i prowadzony przez niego wsplnie z mo- Osiu z kilkoma pomnikami nagrobnymi z ko-
dzie Malowniczo pooone leniczwki D- ca XIX i pocztku XX wieku oraz mogi osb
bowiec (pomnikowe drzewa) polegych i rozstrzelanych w czasie ll wojny
Okolice Starej Rzeki- gboka dolina Wdy- wiatowej
Jezioro urskie-Tleskie (z kilkoma dugimi Mogia pomordowanych w lutym 1945 r. wi-
zatokami, wyspami i urozmaicon ponad 30- niw hitlerowskiego obozu koncentracyjne-
kilometrow lini brzegow go przy szosie Osie-Tle

- Zesp dworsko-paacowy w Jaszczu ze
skrzydem dworu i zniszczonym parkiem nad
Sobni
- Myn gospodarczy i tartak (oba murowane)
z pocz. XX wieku w Zgorzaym Mocie nad
Ryszk
Domy drewniane przewanie zrbowe z XIX
i pocz. XX wieku w Osiu, Miedznie, Brzezinach,
ku i Radaskiej. Budynki mieszkalne, muro- mog by przyjemnym uzupenieniem duszego
wane z koca XIX wieku i pocz. XX wieku w Osiu,
Brzezinach i ku. ` namawiamy.
Tle - centrum turystyczne gminy Osie oraz po-
wiatu wieokiego, miejscowo, ktra swym uro-
kiem od wielu, wielu lat przyciga turystw z caej
Polski i nie tylko. Rozwinita baza turystyczna
z zapleczem gastronomicznym i sanitarnym, z
du iloci miejsc noclegowych, stwarza moli-
woci wypoczynku dla kadego turysty.
Tle sta si miejscowoci letniskow z poczt-
kiem wieku, kiedy stwierdzono tu leczniczy mikro-
klimat, szczeglnie dla osb majcych dolegliwo-
ci grnych drg oddechowych. Na pocztku lat
trzydziestych XX wieku rzeka Wda rozlaa swoje
wody na okoliczne ki. W odlegej o kilka kilome-
trw miejscowoci ur wybudowano elektrowni
wodn ze zbiornikiem zaporowym sigajcym a
do Tlenia.
Otoczony lasami i wodami rozlewiska Wdy, a tak-
e Prusinyi Ryszki - Tle - nie na darmo nazywa-
ny jest per Borw Tucholskich. W Tleniu ko-
cz si i czsto rozpoczynaj spywy kajakowe
po rzece Wdzie. Wda i Brda bliniacze siostry
Borw Tucholskich stwarzaj doskonae warunki
do uprawiania turystyki kwalifikowane] -jak jest
kajakarstwo rzeczne. Tle to take doskonae
miejsce wypadowe w atrakcyjne turystycznie oko-
Iice Borw Tucholskich i Kocienia. Jednodniowe
wycieczki do Pelplina, Gniezna, Malborka,
Wdzydz Kiszewskich, Tucholi, Torunia, Chemna
czy licznych na tym terenie rezerwatw przyrody
wypoczynku w Tleniu, do czego Pastwa gorco

;__., _._ -_.
to Warto zobaczy
Z _B W" sehenswertes
Naturschutzgeblet Miedzno (gegrndet 1968;
Flche 86,01 ha)
Naturschutzgeblet Dury (gegrndet 1975, Flche
12,59 ha)
Zygmunt Czubinski Naturschutzgeblet Brzeki,
anders Szczerkowo (1974 gegrndet, Flche
102,31 ha)
Naturschutzgeblet Jezioro Ciche (Flche 37,96
ha)
Geplantes Naturschutzgeblet Jezioro Piaseczno
(Flche 158,2 ha), der grte Rinnensee der Ge-
meinde (liefe bis 11,7 m)
Geplantes Naturschutzgeblet Jezioro Martwe
(Flche 4,07 ha)
Geplantes Naturschutzgeblet ,,Lazek (Flche 2,53
ha)
Geplanter Landschaftspark Tal des Flues Wda
Geplantes Naturschutzgeblet Tal des Flues
Ryszka (Flche 354,94 ha); ekologische Route
Zatoka mit dem Beobachtungspunkt
Geplanter Landschaftspark Sobinska Struga"
zahlreiche Naturdenkmler in der Nhe des We-
ges Stara Rzeka - Osie - Drzycim - Laskowice.
Park in Wierzchy mit den groartigen Eichen,
Eiben, Linden, dem Haselstrauch, Kastanien-
_
baum, der Buche und der Weymouthskiefer.
Dendrologischer Garten bei der Grundschule in
Brzeziny - gegrndet im Jahre 1986 vom Lehrer
Lucjan Dabrowski - von Ihm und den Jugendli-
chen gehrt
Malerisch gelegene Forsthuser Debowiec
(Bume - Naturdenkmler)
Die Gegenden von Stara Rzeka - tiefes Tal des
Flues Wda
Zurskie See (Tlenskie) mit einigen Iangen Buch-
ten, Inseln und abwechslungsreicher ber 30 km
Ianger Uferlinie
Das Kraftwerk Zur vom Prsidenten der Republik
Polen Ignacy Moscicki am 15. Februar 1930 in
Betrieb gesetzt
Muttergottesbild Gwiazda Morza" (,,Seestern") am
Rande des Flutales der Wda ber der Talsperre
in Zur
Erhebung des Heiligen Kreuzes Pfarrkirche in
Osie
Pfarrfriedhot in Osie mit einigen aus dem Ende
des 19. und dem Anfang des 20. Jhs. stammen-
den Grabmler und Grabsttten der Gefallenen
und Erschossenen whrend des 2. Weltkrieges
Grabsttte der im Februar 1945 ermordeten Ge-
tangenen des faschistischen Konzentrationslagers
in der Nhe der Strecke Osie - Tlen
Hot- und Schlokomplex in Jaszcze mit einem
Hofflgel und zerstrtem Park am Flu Sobina
Wirtschaftsmhle und Sgewerk (beide gemau-
ert), aus dem Anfang des 20. Jhs. in Zgorzaly
Most am Flu Ryszka
Holzhuser meistens Schlaghuser aus dem 19.
Jh. und aus dem Anfang des 20. Jhs. in Osie,
Miedzno, Brzeziny, Lazek und Radanska
Gemauerte Wohngebude aus dem Ende des 19.
Jhs. und dem Anfang des 20. Jhs. in Osie, Brze-
ziny und Lazek
l
I
I
r
1
i
TLEN
Das Tourismuszentrum der Gemeinde Osie und
des Kreises Swiecie ist Tlen, eine Ortschaft, die
mit ihrer Schnheit und Anziehungskraft seit Jah-
ren Touristen nicht nur aus Polen anlockt. Hoch
entwickelte Tourismusbasis mit der Gastronomie-
, bernachtungs- und Sanittsinfrastruktur schafft
ausgezeichnete Grundlagen fr Erholung jedes
Touristen.
Seitdem man hier ein Heilmikrokima insbeson-
dere fr die Lungenkranken feststellte, wurde Tlen
Anfang des Jahrhunderts zu einem beliebten
Urlaubsort.
Anfang 30er Jahre des 20. Jhs. trat der Flu Wda
ber die Ufer und berschwemmte die in der Ge-
gend gelegene Wiesen. In der einige Kilometer
entfernten Ortschaft Zur wurde ein Waserkra-
ftwerk mit einer Wassersperrgrube errichtet, die
bis zu Tlen hinreicht. Umgeben mit Wldern und
Gewsser der berfluteten Flche von Flen
Wda, Ryszka und Prusiny ist Tlen nicht umsonst
als Perle von Tucholskie Wlder bezeichnet. Wda
und Brda - Zwillingsschwestern der Tucholskie
Wlder - schaffen ausgezeichnete Bedingungen
fr die Kanuwanderfahrten, die in Tlen ot ihren
Anfang und ihr Ende nehmen.
Tlen ist auch guter Ausgangspunkt fr die Touren
in die in touristischer Hinsicht sehr attraktive
Umgebung von Tucholskie Wlder und von Ko-
cien. Eintgige Ausflge nach Pelplin, Gniew,
Malbork, Wdzydze Kiszewskie, Tuchola, Torun,
Chemno, oder in die in der Region zahreich ver-
tretene Naturschutzgebiete, knnen einen Urlaub
in Tlen schn ergnzen, wozu wir Sie herzlich
berreden mchten.
 I

O
% 1' ;
O

1,0 Iu
32 u

0

4/ Qr`\

gemeinde Osie
I
\

"oi

-._-_.
I

L'
>_Z
-_

_.f

I
ac
.n..'* on

do Tucho

J.T
:O =
0

\
0
\
i
1 ulg... 0
Ill
. IO J.Mar1W

Q`- 5

I m

-3 ruskie W
do ce\<`` ' 8 '. ZUFO/19ka
'-' ` ` zur'

=.-.-
~_~.r' 2'~f

? "*{='~T.
j _.
.
_
_
__ - ; 3 ,__ _ ;-`-
-"- .' . -TS-' ,_--=--=----f=.'.Z-TT-ZTC
~.-. .- -_-,____qf;=-._...-.-..t___ -_JT __ _._ _.
_-- `O
O
O
I
<>{;
' ' . --..._'.'...-'-?--'-.-*-'- :'- ""`-Z" '...f_"- " 'L ' a; O
O
-,7--- '_~__'-.;~"f.;- ----: ':-'"' -_ "'.":?_;f T_, ^_`_ 2. O
. I
0
o
. Q'
0
O "|
O
O
O
' 0
I

wydawca: 1
Konsorcjum Wydawnicze AS
Dawida Szala
86-022 Dobrcz, Kusowo 21
tel./fax 052 364 92 93
tel. kom 0602 75 91 31
zdjcia:
Piotr Gorczycki
Wydawca nie ponosi odpowiedzialnoci
za tre reklam i danych dotyczcych gminy.
_
_ _
__
gwkw,
O_

.xO
/
O

___
` "__ wm
<
A QOO
(_/\
6
J_
NI
_W
\``,I_
m____m

_U_ ._

_\_ EW I.IIl III

.
.

.lI`

_ l -I-IlIl'l
O.

-timmwm_.Q
W
g

.I_Q_uw
"Z
`yu`
."
q___O
."
d
9k

..
O.
WD

/
_.FOOD
II- I

\ "`\\

O
O.Il'
.I.IO

_jh y __O\
W WMW_W_M
_

I4_ OO
OI

\\\
_.. I
_` `
./
\ C OO.
.`.
- .
".

I'
lgOOO

I
__
OO O B m e Z _m y O
a
. ^_\
`_`
H
.-
OO
I O
OUI
.
C_ OO
.. D Q
Q
S 6 _m_ a.O.IF..
'O _D%
..`

O-I-'-'Il
IIO

.d

-
OO.
\

,Wg
 K/ zv,-,.,,z, L O
Produkcja wyrobw betonowych
usugi tartaczne (palety)
. . transport (kruszywo)

88-150 osi, Radask 1, ter. 5233 29 707, ter./fax 8 29 81

sz|.Ar wDY I
\ ' ' 15;
uzsrvv owon
Osrodek poiozony jest w poudniowej czsci Borw Tucholskich na terenie WDECK/EGO PARKU
KRAJOBRAZO WEGO. nad jeziorem ML/krz i piknym rozlewiskiem rzeki Wdy. Wpobiiu znajduje sie
wiele rezerwatw i pomnikw przyrody. Jest to rejon 0 szczeglnych walorach kiimatyczno-
krajobrazowych (rezenivat biosfery). Do dyspozycji wypoczywajcych s miejsca
w pokojach 4-osobowych z odpowiednim dostpem do wzw sanitarnych. w budynkach murowanych.
Obiekt posiada s'wiet//c. boiska sportowe umoliwiajce prowadzenie zajec' rekreacyjnych.
PROPONUJE; WCZASY. KOLONIE LE TNIE. obozy dla dzieci i mlodziezy
oraz Zielone szkoy. biwaki, pobyty zorganizowanych grup
w ramach programu integracji pierwszych klas gimnazjum i szk rednich.

` _

86-151 Tle. ul. Sosnowa 4, tel. 052 33 29 807, biuro Bydgoszcz 052 343 09 26
 Prywatny dom wynajmie pokoje
gocinne caym rokicm.
Umiejscowiony jest nad wod
W okolicach lasw.
Do dy5p7.ycji Pastwa jest kuchnia
oraz pccn \\'7.c sanitarny, TV SAT,
gara, pomost do owienia ryb, kajaki
oraz rowerv.
ul. (.`:'rsk1r , 86-151 'I'I', rvl. U52 333 98 05, 332 94 58

31 IH
usugi poligraficzno-wydawnicze, projektowanie. skad komputerowy, druk
prezentacje multimedialne na pytach CD ROM, opracowywanie witryn internetowych
BYDGOSZCZ UL. HETMASKA 28, TEL. 0501 55 36 38, 0604 88 13 78 e-mail: maritim@te|vinet.p|

|< sP0Dz|ELczY
((
Osie, tel. 052 295 293 60

: 'E`.`"

blezce,
en IKIVV \.

.".i.
 __.D_Q..m.as.Q1N_l(_Ee K.J.P. Grzymkowscy
'l

Tle ul.Db0wa 11 tel: 0-52 333 98 03,
lel.k0m:602195 912602195 913, 606 617 574.
email: per|a@by.onet.pl

',` \_
_ _

~..

l
li
Baza noclegowa dla 220 osb. Kawiarnia, bilard, boisko do siatkwki i koszykwki, kort tenisowy (w budowie),
plac zabaw dla dzieci, suszarnia grzybw. wypoyczalnia rowerw, przygotowane miejsce do grillowania l
(murowany grill), ognisko. Teren orodka ogrodzony-bezpieczny dla dzieci. Dojcie do jeziora ok. 400 metrw.
Pokoje 2,3,4 osobowe, apartamenty z natryskiem. tv. lodwk. Moliwo organizacji wesel, zabaw, bankietw li
na ok. 150 osb. Sale do prowadzenia zaj. 1
Pensjonat "Perla Il" ul. Tucholska 3, baza noclegowa dla 22 osb, bar, kuchnia podrczna (moliwo przygotowania
posikw we wasnym zakresie), pokj telewizyjny, pokoje 1,2,3 osobowe.
Pole namiotowe wraz z przystani wodn pooone nad rzek Wd. Kawiarnia, siownia, kuchnia podrczna,
l
i naliyski z ciepl wod. Moliwo podczenia przyczep campingowych do zasilania ~220V. Wypoyczalnia sprztu: r
i dki, kajaki, rowery wodne, deski surfingowe. Organizujemy spywy kajakowe rzek Wd.
l Wspaniae warunki wdkarskie.
l

l Z P R 55. S , iii M Y

Zapraszamy
na urlop
w Bory
Tucholskie

Organizujemy
- wczasy
- kolonie,
P' - biwaki
- grzybobrania,
KOMETA TRAVEL - imprezy
Wierzchy, 86-151 Tle okolicznociowe
teL 052 33 29 812, 056 62 19 613 - kurso-konferencje
lai-
 -f - -" _--~~:

ozlazimiwwk
W 2 M.L. Malinoy\scy s.c. _
I produkcja wszystkich rodzajw lrzonkw
O usugi tartaczne
j O sprzeda drewna [belki dachowe, deskii surowiec na stolarkl P 'P
___._ _O sprzeda narzdzi gradniczyclj vy cenie producig 4
Odystrybucja cernic, papierw ciernych itp. ~ n"

86ia _oie,i ul. i<operniko._1,';_|. 052 88 29 557, fp_29 404 R

KADY FABRYCZNE MATERIAW BUDOWLANYCH
86-150 Osie, ul. Dworcowa (PKP),
POL; J] el. (052) 83 29 427
ua J S, c, 85-356 Bydgoszcz, ul. Leszczyna 53
tel. (052) 379-Si -B8, lel./lux (052) 345 92 53

BUDUJ RAZEM Z NAM/ SZYBKO, SODNE W CENIE PRODUCENTA

oerylemy:
0 maerialy cienne (bloczki' fu ndamenowe,
ceramika budowlana, gazobeon ceglyi
O pokrycia dachowe: (blachodachwka, blacha frapezowa,
plyta Aqualine, Eurofala)
O sal zbroeniowa, kleje zaprawy ATAS, systemy docieple budynkw, kanalizacja
wewntrzna zewntrzna, systemy orynnowana PCV
I sysemy suche] zabudowy - KNAUI farby zewnrzne wewnrzne, lakiery, slokony
PRACY O 1
n`l-`" i'
86-150 Osie, ul. Ks. Semrala I

~ wbn Ill
 4|. ..`..'..-1: .

WF:
_g
-A

A ` ^ ' , zi i'f':.?j`{"
...N N 1'-`;
. ' ~ ;"l?5"=
.E
\*`- .sli-_ 4

10.06 ' 27.06 - 14.09 - 27.09

26.06 9.07 13.10

unusy 10 duiowe
26.06 5.07 ' 18.07 ' 27.07 9.08 ' l8.08
7.08 ' |6.08 29.07 7.03 20.08 ' 29.08
_

-n

, ,z .art
a.
_13-
.qm.-'Q
-L1 , .

!|!!!,lJ
4
..!__.;
.-1 kp.-vv

.-J
-~
_ .-
_.
r
' fi -=ff::..,
..v~
 Dealer Firmy HUSQVARNA
Cemke Iwona
Oferujemy:
O pilarki spalinowe i elektryczne O wykaszarki i podkrzesywarki
O kosiarki spalinowe i elektryczne O odzie i osprzt do ogrodu i lasu
O prowadzimy senivis i sprzeda czci zamiennych do oferowanego sprztu
O posiadamy sprzt profesjonalny i dla amatora
R ATY

86-150 Osie, ul. Kociuszki 1b, tel./fax 052 33 29 311

Rolniczo Handlowa Spdzielnia Pacy

Dysponuje:
sieci sklepw spoywczo - przemysowych
w tym sklep SUPERMARKET 3"
' - restauracja
- piekarniq i ciaslkarniq
- dzia towarowy - sprzeda opau,
materiaw budowlanych, nawozw i pasz
ZAPRASZAMY D0 WSPPRACY

86-150 Osie, Rynek l, tel./lax (052) 33 29 530

Handel Artykuami Przemysowymi
Troka Anna

86-150 Osie. Rynek 17. bel. 33 29 ll-90

5 Rolnicza Spdzielnia Produkcyjna 1

l
i

E

. stacje diagnostyczne- przegldy techniczne pojazdw

przetwrstwo misne- sprzeda misa i wdlin

usugi tartaczne- sprzeda tarcicy i stolarki budowlanej j

 PRZEDSIBIORSTWO ROLNODROBIARSKIE

Qqj ROLNO

.
6

.
8,0
o

Jr|suI\

zA|AD Pnzcrwnswla Miisuoo

mala
uBoJN|A onoeiu w oslu
Adam Sowiski

Firma SAWDROB od momentu powstania wyspecjalizowoa si

przetwrstwie misa wieprzowego, woowego i drobiowego,
oraz produkcji wdlin.
Nowoczesna technologi produkcyjn opieramy no basie wasnego
surowca oraz dobrze wyszkolonej kadry fachowcwtosujemy tradycyjne
receptury i osigamy niepowtarzalne walory smakowe dziki dobrze
dobronym przyprawom.
Sprzeda odbywa si poprzez sie wasnych sklepw i odbiorcw hurtowych.
Zatrudniamy okoo 40 osb, dzienny przerb okoo 12 ton wdlin
ubj drobiu okoo 4000 sztuk dziennie.
Zclpewniomyatrakcyjne ceny zbytu, korzystne warunki patnoci.
Terminowo i solidno w realizacji zamwie.
Zapraszamy producentw drobiu, hurtownikw i kupcw do wsppracy

86-150 Osie, ul. Iblno 12 b, tel. 052 33 29 566, 33 39 967

I* i

fe

STOLARNIA
KRZYSZTOF OTl_E\^/SKI

Oferujemy
stelae
do mebli
tapicerowanych
Dysponujemy
wasnym
transportem,
dostarczamy
nasze produkty
do kontrahenta
Zapraszamy
do wsppracy
ul. Ks. Semroua 50, 86-150 Osie, tel./tax 052 33 29 655
tel. 052 33 29 4l , tel. kom. 0502 55 l2 58 L
Oddzia Laskowice Fbmorskie '
86-130 Laskowice Rmorskie, u. Botna 1, tel. 052 33 l8 183, 33 l8 813