Professional Documents
Culture Documents
Second Texts
Location: Poland
Author(s): Justyna Tabaszewska
Title: Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie. Prba analizy "empatycznej wizji"
Trauma as an Aesthetic Affective Experience: An Analysis of Emphatic Vision
Issue: 4/2010
Citation Justyna Tabaszewska. "Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie. Prba analizy
style: "empatycznej wizji"". Teksty Drugie 4:221-234.
https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=21815
CEEOL copyright 2017
Komentarze
Tabaszewska Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie
Justyna TABASZEWSKA
Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie.
Prba analizy empatycznej wizji
1 J. Bennett Empathic Vision. Affect, Trauma and Contemporary Art, Stanford University
Press, Stanford, California 2005.
2 Por. The Point of Theory. Practices of Cultural Analysis, ed. by M. Bal iI.E. Boer,
221
Komentarze
wizualnym jzykiem dla wyraania traumy idowiadcze konfliktu oraz straty. Kady
zpowyszych postulatw jest zwizany zkrytyk konkretnych sposobw rozumie-
nia iinterpretowania traumy, warto wic powici im nieco uwagi.
Prba odcicia si od mylenia otraumie jako owasnoci danej jednostki czy
grupy osb jest zwizana zlicznymi problemami, jakie na gruncie sztuki rodzio
wyniesione zdyskursu etycznego ipolitycznego mwienie oraz mylenie oauten-
tycznoci traumy. W takim kontekcie tylko osoba lub osoby, ktre dowiadczyy
traumy byy upowanione do wypowiadania si oniej, dowiadczenie niewyrao-
ne przez ofiary nie mogo zosta wyraone przez nikogo innego. Prby artystycz-
nej wypowiedzi oscylujce wok tematu cudzej traumy byy traktowane jako
jej zawaszczenie, prba odebrania ofiarom ich dowiadczenia, atake jako dzia-
anie podwaajce autentyczno danego wydarzenia czy przeycia. Jeli bowiem
otraumie opowiada kto, kto jej nie dowiadczy, to by moe cay problem, jaki
artysta stara si poruszy, by wyimaginowany. Tym samym naczeln wartoci,
ktrej powinni by wierni artyci poruszajcy problem traumy, bya prawda. Im
bliej rzeczywistoci pozostawano, im bardziej praca bya autentyczna, tym zda-
waa si cenniejsza.
Powysze rozumienie traumy sprzyjao take prbom jej analizy ischematy-
zacji. Przywoywane przez Bennett podziay, jak chociaby do intuicyjny podzia
na traum indywidualn izbiorow, s zdaniem autorki cakowicie nieprzy-
datne jako kategorie analizy wspczesnej sztuki, zaciemniaj bowiem waciwy
sens obecnego uywania kategorii traumy przez artystw.
Gwnym punktem krytyki Bennett jest jednak nieco innym problem, bezpo-
rednio zwizany zpojciem autentycznoci. Zawaszczanie traumy, negatyw-
nie oceniane wporzdku moralnym ipolitycznym, moe by jedynym sposobem
mwienia oniej wsztuce. Dzieje si tak dlatego, e wyraona iopisana przez do-
wiadczajcy j podmiot trauma przestaje by traum3. Ujcie wnarracyjne ramy
sprawia, e sia jej oddziaywania nieuchronnie maleje, zmieniajc si jedynie
wrelacj otrudnej przeszoci. Tylko poprzez zastosowanie odpowiednich rod-
kw artystycznego wyrazu mona utrwali wdziele sztuki bezporednio od-
dziaywania traumy. W takim za wypadku jej oddziaywanie, cho ma by od-
dziaywaniem realnym, jest przez artyst projektowane.
Takie projektowanie traumy musi, zdaniem Bennett, uwzgldnia dynamik
szoku psychicznego, jaki trauma wywouje. Niezwykle istotnym punktem odnie-
sienia dla tez badaczki s tu spostrzeenia Hala Fostera, ktry wswej ksice The
Return of the Real4 dostrzega ianalizuje opozycyjny charakter traumy. Zdaniem
Fostera, trauma opiera si na swoistej oscylacji midzy dowiadczeniem abra-
Komentarze
mencie traumy albo szoku. Stworzone przez Salcedo fotografie ukazuj, jakie zna-
Komentarze
rzami miejsc istotnych dla danego spoeczestwa. O ile jednak taka potrzeba re-
alizuje si najczciej za pomoc tworzenia pomnikw, budowania muzew czy
przynajmniej tworzenia funkcjonujcych woficjalnym obiegu dokumentw, oty-
le wtym wypadku kontakt zprzestrzeni jest ksztatowany zupenie inaczej. Zgod-
nie zinicjatyw dyrektor owego stowarzyszenia, Heidi Grunebaum, owe istotne
dla kultury miejsca nie s zmieniane, akontakt znimi odbywa si bezporednio.
Organizowane przez profesjonalnie przygotowanych pracownikw biura wyciecz-
ki pozwalaj na bycie wmiejscu niezwykle nieraz dla uczestnikw istotnym, aza-
razem nieobjtym programami na rzecz ochrony pamici narodowej.
w bezporedni kontakt zniezmienionymi waden sposb miejscami, wnie-
ktrych wypadkach powodowany take brakiem rodkw na renowacj, jest za-
rwno zdaniem Bennett, jak iGrunebaum, doskonaym sposobem przepracowy-
wania traumy. Jako e miejsca, ktre niejednokrotnie kojarz si zczyj traum,
s zarazem czym, co przynaley do teraniejszoci, co wydaje si zupenie zwykle
icodzienne, moliwe jest przeamanie dysonansu midzy traumatyczn przeszo-
ci achci powtrnego zakorzenienia wteraz.
Trzy wymienione prace, cho za pomoc zupenie innych rodkw, staraj si
odpowiedzie na to samo pytanie, dotyczce moliwoci wyjcia zkojarzonego
ztraum zanurzenia wprzeszoci. Uwizienie wprzeszoci, istnienie niejako poza
czasem, tak charakterystyczne dla osb pozostajcych wstanie traumy, staje si tu
take cech konkretnych miejsc, istniejcych niejako podwjnie, na przeciciu
przeszoci iteraniejszoci. Powrt do teraniejszoci jest moliwy jedynie za
porednictwem afektu, ktry, aktywujc trudne, traumatyczne wspomnienia, umo-
liwia ich powtrne przeycie, przepracowanie. Nie oznacza to wcale, e s one
wypierane zpamici podmiotu, przeciwnie, dopiero ich pene przeycie izrozu-
mienie pozwala na osignicie choby czciowego dystansu. Wspomnienia, kt-
rym nadany jest nowy sens, mimo e wdalszym cigu wpywaj na ycie podmio-
tu, pozwalaj na zakorzenienie wteraz przy jednoczesnym zachowaniu boles-
nej, ale koniecznej dla utrzymania tosamoci, przeszoci.
Komentarze
Komentarze
zarazem uznanie wsobie ofiary, to okae si, i tylko dostrzeenie zwizku przy-
Komentarze
Podsumowanie
Studium traumy, jakie prezentuje nam wswej ksice Bennett, nie jest ijak
twierdzi sama autorka nie ma by caociow analiz wszystkich zjawisk arty-
stycznych zwizanych zkategori traumy ani te prb wytworzenia uniwersalnej
teorii interpretacji wspczesnej sztuki wizualnej. Mimo to projekt wywiedzenia
233
Komentarze
sowana przez Bennett empatyczna wizja nie jest wszak tylko jej sposobem rozu-
mienia poszczeglnych zjawisk czy problemw artystycznych. Jest to take prba
opisu nowego modelu dowiadczania itworzenia ouniwersalnym charakterze.
Postulat rezygnacji zautentycznoci traumy owocuje moliwoci traktowa-
nia jej jako kategorii pozwalajcej na interpretowaniu zmian, jakie zaszy we wsp-
czesnym dyskursie dotyczcym relacji midzy rozumem aciaem iemocjami. Ro-
zumienie traumy jako estetycznego, afektywnego dowiadczenia pozwala na przede-
finiowanie take takich kategorii, jak afekt iempatia. To za prowadzi do stworzenia
czego, co Bennett okrela mianem empatycznej wizji, awic do pewnego rodzaju
caociowego spojrzenia na relacje midzy wczeniej omawianymi problemami, spoj-
rzenia umoliwiajcego nie tylko budow nowego rodzaju relacji midzy dzieem
aodbiorc, lecz take zrealizowanie postulatu wywiedzenia teorii zanalizy sztuki.
Empatyczna wizja jest wic zarazem wizj sztuki, jak proponuje nam Ben-
nett, jak irodzajem jej odbioru, wktrym podmiot otwarty jest na dotknicie,
jakie za porednictwem traumy iafektu pragnie osign wspczesna dziaalno
artystyczna. Zrodzona wjego efekcie empatia umoliwia wywikanie si zklasycz-
nych opozycji, takich jak chociaby ciao irozum czy emocje iintelekt.
Ksika Bennett jest zatem studium traumy, ktre pozwala na uchwycenie istot-
nych zmian nie tylko we wspczesnej sztuce, lecz take wnieco szerzej pojtym
kontekcie dyskursu humanistycznego, iktre nie aspirujc do bycia caociow
analiz prowokuje do dalszych prb uchwycenia przemian, jakie spowodowao
redefiniowanie owego pojcia.
Abstract
Justyna TABASZEWSKA
Jagiellonian University (Cracow)
temporary art.