You are on page 1of 15

You have downloaded a document from

The Central and Eastern European Online Library

The joined archive of hundreds of Central-, East- and South-East-European publishers,


research institutes, and various content providers

Source: Teksty Drugie

Second Texts

Location: Poland
Author(s): Justyna Tabaszewska
Title: Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie. Prba analizy "empatycznej wizji"
Trauma as an Aesthetic Affective Experience: An Analysis of Emphatic Vision
Issue: 4/2010
Citation Justyna Tabaszewska. "Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie. Prba analizy
style: "empatycznej wizji"". Teksty Drugie 4:221-234.

https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=21815
CEEOL copyright 2017

Komentarze
Tabaszewska Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie

Justyna TABASZEWSKA
Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie.
Prba analizy empatycznej wizji

Ksika osztuce, ksika otraumie?


Ksika Jill Bennett Empathic Vision. Affect, Trauma and Contemporary Art 1 jest,
jak sama autorka deklaruje, powicona przede wszystkim analizie wspczesnej
sztuki wizualnej, dokonywanej zdo specyficznej perspektywy kuratora sztuki.
Mimo pozornej oczywistoci problematyki, ktr sugeruje ju tytu, tekst Bennett
mona rozwaa na trzech, powizanych ze sob, ale wsporym stopniu autono-
micznych poziomach. Praca ta jest bowiem zapisem interpretacji konkretnych
projektw artystycznych, uporzdkowanych wedug kryterium poruszanego wnich
problemu (co zreszt oddaje ukad formalny tekstu ipodzia na rozdziay). Jest to
jednak take wnikliwe studium (wychodzce daleko poza ramy sztuki wizualnej)
dotyczce problematyki traumy, pamici iemocji oraz prba zapocztkowania
nowego dyskursu, wktrym te obcione ju konkretnymi konotacjami pojcia
bd funkcjonoway wodmienny i zdaniem Bennett owiele bardziej przysta-
jcy do wspczesnej praktyki artystycznej sposb. Wreszcie, jest to prba spro-
stania postulatowi stworzenia teorii opartej na praktyce2, teorii, ktra nie jest zgry
dana, lecz ktra powstaje wwyniku interakcji zkonkretnymi dzieami sztuki ijest
stale przez nie warunkowana.

1 J. Bennett Empathic Vision. Affect, Trauma and Contemporary Art, Stanford University
Press, Stanford, California 2005.
2 Por. The Point of Theory. Practices of Cultural Analysis, ed. by M. Bal iI.E. Boer,
221

Continuum, New York 1994.

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Komentarze

Te trzy wymienione poziomy stale przeplataj si ze sob, cho oczywicie wnie-


ktrych rozdziaach dostrzegalna jest dominacja pierwszej strategii, pozwalajca
na drobiazgow analiz konkretnego projektu. Owa analiza, nawet wtedy, gdy
mona j czyta wycznie jako studium przypadku, nie funkcjonuje jednak ni-
gdy wzupenym oderwaniu, stanowic wszak zawsze cz okrelonego rozdziau,
ktrego problematyka jest podporzdkowana chci rekonstrukcji pojcia traumy
iwypracowania teorii, pozwalajcej na adekwatne opisanie nowego, opartego na
empatii sposobu tworzenia idowiadczania sztuki.
Oczywicie, prba realizacji tak zaprojektowanego dziea, wktrym wszystkie
wymienione poziomy bd si ze sob przeplatay iwzajemnie si warunkoway,
pozwalajc zarazem na odczytanie ich jak wzgldnie niezalenych, jest celem nie-
zwykle ambitnym inie zawsze si udaje. Chocia praca Bennett nie jest inie ma
by caociowym studium opracowujcym wyej wzmiankowan problematyk,
nie sposb nie zauway, i proponowane przez autork rozwizania nie tylko s
nowatorskie, ale pozwalaj take na przedefiniowanie dyskursu zwizanego ztrau-
m na gruncie szeroko pojtej humanistyki, wtym iliteraturoznawstwa, anie tyl-
ko sztuki wizualnej.
Z tego te powodu gwnym punktem mojego zainteresowania bdzie wanie
drugi poziom tekstu Bennett, akonkretne interpretacje bd przywoywanie tyl-
ko jako sposb unaocznienia okrelonej tezy izarazem prba jej uzasadnienia.
Taka postawa wydaje si umoliwia wycignicie zksiki Emphatic Vision wnios-
kw nieco bardziej oglnej natury, dotyczcych nowego sposobu funkcjonowania
traumy na gruncie kultury, aco za tym idzie zmian wrozumieniu takich poj,
jak pami czy afekt. Dopiero po omwieniu tego zagadnienia mona bdzie po-
stara si zdefiniowa, czym wwypadku ksiki Bennett jest postulat teorii
jako praktykowania.
Mimo e poruszana przez Jill Bennett problematyka jest niezwykle rnorod-
na, mona wyrni kilka najwaniejszych dla jej teorii problemw itez, ktrych
przeledzenie pozwala na wskazanie kluczowych twierdze. Z tego te powodu
wdalszej czci tego tekstu postaram si zrekonstruowa zaledwie kilka porusza-
nych przez badaczk problemw, ktre jednak moim zdaniem pozwalaj na
wskazanie najbardziej oryginalnych inajwaniejszych zpunktu widzenia wsp-
czesnego dyskursu humanistycznego postulatw Bennett.

Wstpne uwagi otraumie.


Prby wyzwolenia zdominacji autentycznoci
Pojciem, ktre organizuje przestrze rozwaa Bennett, jest bez wtpienia trau-
ma. Autorka Empathic Vision proponuje nam radykaln zmian mylenia otej ka-
tegorii wsztuce; naley odej zarwno od pojmowania traumy jako czego, co przy-
naley do danej osoby czy grupy, jak izutosamianiem sztuki posugujcej si
kategori traumy ze sztuk o traumie, awic sztuk mniej lub bardziej narracyj-
222

n. W tym ujciu sztuka wspczesna nie opowiada otraumie, lecz posuguje si

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Tabaszewska Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie

wizualnym jzykiem dla wyraania traumy idowiadcze konfliktu oraz straty. Kady
zpowyszych postulatw jest zwizany zkrytyk konkretnych sposobw rozumie-
nia iinterpretowania traumy, warto wic powici im nieco uwagi.
Prba odcicia si od mylenia otraumie jako owasnoci danej jednostki czy
grupy osb jest zwizana zlicznymi problemami, jakie na gruncie sztuki rodzio
wyniesione zdyskursu etycznego ipolitycznego mwienie oraz mylenie oauten-
tycznoci traumy. W takim kontekcie tylko osoba lub osoby, ktre dowiadczyy
traumy byy upowanione do wypowiadania si oniej, dowiadczenie niewyrao-
ne przez ofiary nie mogo zosta wyraone przez nikogo innego. Prby artystycz-
nej wypowiedzi oscylujce wok tematu cudzej traumy byy traktowane jako
jej zawaszczenie, prba odebrania ofiarom ich dowiadczenia, atake jako dzia-
anie podwaajce autentyczno danego wydarzenia czy przeycia. Jeli bowiem
otraumie opowiada kto, kto jej nie dowiadczy, to by moe cay problem, jaki
artysta stara si poruszy, by wyimaginowany. Tym samym naczeln wartoci,
ktrej powinni by wierni artyci poruszajcy problem traumy, bya prawda. Im
bliej rzeczywistoci pozostawano, im bardziej praca bya autentyczna, tym zda-
waa si cenniejsza.
Powysze rozumienie traumy sprzyjao take prbom jej analizy ischematy-
zacji. Przywoywane przez Bennett podziay, jak chociaby do intuicyjny podzia
na traum indywidualn izbiorow, s zdaniem autorki cakowicie nieprzy-
datne jako kategorie analizy wspczesnej sztuki, zaciemniaj bowiem waciwy
sens obecnego uywania kategorii traumy przez artystw.
Gwnym punktem krytyki Bennett jest jednak nieco innym problem, bezpo-
rednio zwizany zpojciem autentycznoci. Zawaszczanie traumy, negatyw-
nie oceniane wporzdku moralnym ipolitycznym, moe by jedynym sposobem
mwienia oniej wsztuce. Dzieje si tak dlatego, e wyraona iopisana przez do-
wiadczajcy j podmiot trauma przestaje by traum3. Ujcie wnarracyjne ramy
sprawia, e sia jej oddziaywania nieuchronnie maleje, zmieniajc si jedynie
wrelacj otrudnej przeszoci. Tylko poprzez zastosowanie odpowiednich rod-
kw artystycznego wyrazu mona utrwali wdziele sztuki bezporednio od-
dziaywania traumy. W takim za wypadku jej oddziaywanie, cho ma by od-
dziaywaniem realnym, jest przez artyst projektowane.
Takie projektowanie traumy musi, zdaniem Bennett, uwzgldnia dynamik
szoku psychicznego, jaki trauma wywouje. Niezwykle istotnym punktem odnie-
sienia dla tez badaczki s tu spostrzeenia Hala Fostera, ktry wswej ksice The
Return of the Real4 dostrzega ianalizuje opozycyjny charakter traumy. Zdaniem
Fostera, trauma opiera si na swoistej oscylacji midzy dowiadczeniem abra-

3 S. Freud Remembering, Repeating and Working-through (1914), w: The Standard Edition


of the Complete Works of Sigmund Freud, vol. 12, Hogarth Press and The Institute of
Psycho-Analysis, London 1958.
4 H. Foster The Return of Real. The Avant Garde at the End of the Century, MIT Press,
223

Cambridge, Mass. 1996.

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Komentarze

kiem traumy, midzy moliwoci jej wypowiedzenia wjakikolwiek sposb aca-


kowitym zamilkniciem, midzy czym, co stale oddziauje na ycie podmiotu,
aczym, co nie jest wogle pamitane. Ow oscylacj najlepiej oddaje ukute przez
Fostera zdanie pure affect, no affect.
Takie rozumienie traumy ma ogromne konsekwencje. Oscylacja midzy szo-
kiem abrakiem dowiadczenia ostatecznie podwaa moliwo opowiedzenia
otraumie. To te sprawia, e cho yjemy wkulturze traumy, bardziej skutecz-
nym sposobem jej oswajania jest sztuka, nie za dyskurs polityczny. Przeniesienie
zagadnienia funkcjonowania traumy wsztuce na grunt estetyki i przynajmniej
czciowe oddzielenie go od spoecznego ipolitycznego dyskursu moe pozwo-
li na wypracowanie nowych metod badania funkcjonowania traumy wkulturze.
W takim jednak wypadku trzeba, choby wstpnie, sprbowa odpowiedzie
na pytanie, wjaki sposb trauma ma wsztuce funkcjonowa, jak oddziaywa,
jeli jak twierdzi Bennett sztuka nie ma by sztuk o traumie ani te zada-
niem sztuki nie jest objawianie traumy. Cho dopiero analizowane przez autork
Empathic Vision poszczeglne dziea artystyczne, dotykajce wjaki sposb tema-
tu traumy iumieszczone wsiatce pojciowej uwzgldniajcej take takie pojcia,
jak afekt iempatia, mog da pen odpowied na to pytanie, warto ju teraz,
wbardzo szkicowy sposb, nakreli zadania, jakie stawia sztuce posugujcej si
traum Bennett.
Bez wtpienia najwaniejszym postulatem, obok oddzielenia dyskursu trau-
my od politycznego dyskursu otraumie, jest rezygnacja zprb narracyjnego wy-
raenia traumy. Z tego te powodu to wanie sztuki wizualne mog wnajwik-
szym stopniu odpowiedzie na wyzwanie, jakim jest stworzenie nowej, opartej na
traumie estetyki izarazem skonstruowanie odpowiadajcego jej modelu relacji
midzy twrc, dzieem aodbiorc. Jednym zkluczowych problemw, jakie poja-
wiaj si, gdy wtaki sposb okrelamy zadanie sztuki, jest ludzka pami. Ben-
nett uznaje, e cho sztuka nigdy nie moe da wyrazu ludzkiej pamici inigdy
nie jest wstanie przekaza tego, co dowiadczone, aju szczeglnie odda do-
wiadczenia traumy, jest jednak wstanie posugujc si estetyk traumy osig-
n efekt, ktry adnymi innymi rodkami wyrazu nie mgby zosta osignity.
Rezygnacja zpostulatu przekazywania jest zdaniem Bennett uzasadniana
samym charakterem traumy, ktra nie jest czym, co mona zakomunikowa. Ma
ona raczej charakter transaktywny, co oznacza, e zadaniem sztuki poruszajcej
problem traumy albo posugujcej si t kategori jako rodkiem wyrazu jest nie
objawianie czego, ale swoiste dotknicie odbiorcy, wywarcie na niego okrelone-
go dziaania. Metafora dotknicia, do ktrej jeszcze wrc, podkrela cielesny cha-
rakter traumy iwskazuje, jak wane dla czci artystw jest zaangaowanie ciaa
jako odbiorcy dozna. Dobrym przykadem takiego angaowania cielesnoci wdys-
kurs traumy s prace Doris Salcedo, zwaszcza za projekt To Kill an Impulse. Ar-
tystka, przedstawiajc swoje odczytanie problemu traumy, robi to za porednic-
twem obrazw ciaa, nie s to jednak obrazy prezentujce cierpice ciao wmo-
224

mencie traumy albo szoku. Stworzone przez Salcedo fotografie ukazuj, jakie zna-

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Tabaszewska Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie

czenia s wpisane wokrelone zajmowane przez ciaa pozycje, na przykad ciao


osoby waobie, osoby, ktra stoi obok opakujcego, albo te jak zmienia si struk-
turyzacja caej sytuacji, gdy spogldamy na ni zprzestrzeni pomidzy dwoma
wczeniej wzmiankowanymi osobami5. Zmiana punktw widzenia pozwala na
wywoanie peniejszego efektu, afragmentaryczne ukazanie dozna zwizanych
ztraum wywouje uodbiorcy wikszy efekt, wskazujc zarazem, i trauma jest
dowiadczeniem ocharakterze spoecznym dotyka nie tylko tych, ktrzy bezpo-
rednio stali si ofiar jaki dramatycznych wydarze, lecz ca spoeczno.

Dowiadczenie traumy jako dowiadczenie spoeczne.


Uwizienie wtraumie iprby jej przezwycienia
Jak ju wczeniej wspomniaam, Bennett postuluje odcicie rozwaa na te-
mat traumy od dyskursu politycznego ietycznego. Nie oznacza to jednak na co
wskazywa ju przytoczony wczeniej przykad e badaczka zaprzecza spoecz-
nemu wymiarowi traumy. W istocie jest mu powicony osobny rozdzia ksiki,
niemniej sposb potraktowania tego problemu daleki jest od typowych. Bennett
analizuje projekty, wktrych umieszczenie traumy wprzestrzeni spoecznej nie
jest jednoznaczne zewokowaniem dyskursu politycznego, projekty, ktre unikaj
jednoznacznych rozwiza inie pozwalaj na wpisanie wjakikolwiek dyskurs etycz-
ny ztym problemem zwizany. Bez wtpienia jest to wsporej mierze efekt uciecz-
ki od narracyjnoci, ucieczki od sytuacji, wktrej odanym dziele bdzie mona
powiedzie: Ono jest otraumie wywoanej tym itym.
Dobrym przykadem takiej taktyki jest pierwsza zodnotowanych przez autor-
k strategii. Dotyka ona niezwykle istotnego dla tworzonej przez Bennett teorii
problemu relacji midzy dowiadczeniem traumy iczasem. O ile jednak wpierw-
szych czciach ksiki szczeglnie istotn egzemplifikacj tego problemu byo
funkcjonowanie ludzkiej pamici, azwaszcza pamici traumy, otyle tutaj autor-
k frapuje nieco inny sposb ujcia tego problemu. Analizie zostaje poddane takie
dowiadczenie przestrzeni, ktre odbywa si zwyczeniem czasu, wykluczajc go
zpercepcji podmiotu. Przywoywane przez Bennett instalacje podejmuj zatem
zadanie stworzenia mapy tych drg, jakie s odbywane poza czasem.
Metafora przestrzeni pozbawionej czasu jest rodkiem pozwalajcym na zary-
sowanie sytuacji, wktrej trauma wymyka si zgranic tego, co wewntrzne, iza-
czyna rzutowa na wiat zewntrzny. Jej wpyw jest tak duy, e oznacza przeywa-
n teraniejszo, zmieniajc najbardziej podstawowe cechy wiata zewntrznego.
By zrozumie, wjaki sposb tak zarysowany problem ksztatuje mylenie autorki
okategorii traumy, potrzebne jest, choby szkicowe, odwoanie do kilku analizo-
wanych przez ni instalacji.
W tym wypadku chciaabym wspomnie a otrzech projektach. Pierwszym
znich jest instalacja Willi Dohertyego The Only Good One is Dead One z1993
225

5 J. Bennett Empathic Vision, s. 69.

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Komentarze

roku. Opiera si ona na zestawieniu dwch obrazw pochodzcych zdwch ka-


mer. W pierwszym przypadku rejestrowany jest obraz nieruchomo stojcego sa-
mochodu, wdrugim za jadcego. Narzucajca si pocztkowo opozycja midzy
tym, co statyczne, atym, co dynamiczne, nie jest wtym przypadku do koca upraw-
niona, bowiem dusza obserwacja poruszajcego si pojazdu objawia, i jedzi on
cigle t sam tras, jakby zbudowan na planie koa.
Obrazom towarzyszy odtwarzany tekst, stanowicy swoisty monolog kierowcy,
wktrym daje on wyraz swoim emocjom zwizanym zsytuacj staego zagroe-
nia. Porwany, nielinearny iwsporym stopniu niepoddajcy si logicznemu po-
rzdkowaniu tekst, oddaje take poprzez sw form specyficzny stan psychiczny,
wjakim znajduje si mwica jednostka. Powodowane traumatycznymi wydarze-
niami poczucie zagroenia, bycia ledzonym, wywouje upodmiotu stan przypo-
minajcy mani przeladowcz, azarazem owocuje chci wywarcia zemsty, na
wci krzywdzcym innych agresorze. Warto zauway, i przyczyn takiego
stanu nie jest wydarzenie, ktre bezporednio dotkno podmiot; nie dotyczyo
ono nikogo zrodziny czy przyjaci mwicej osoby. Mimo to poprzednia ofiara
wydaje si bliska, nie tylko cho wsporej czci idlatego e jej los budzi wsp-
czucie, lecz dlatego, e to, co j spotkao, jest dla podmiotu czym, co mogo sta
si losem kadego, awic iniego samego.
Blisko jest tu zatem budowana za pomoc dwch gwnych narzdzi: utosa-
mienia iafektu. Zreszt w afekt jest czym womawianej instalacji najwaniej-
szym, to on nie pozwala jednostce uwolni si zcigego rozwaania sytuacji za-
groenia, znieopuszczajcego jej odczucia, e istnieje kto, kto zagraa ijej sa-
mej, icaej spoecznoci. Dotknicie cudz traum jest na tyle dojmujce, e nie
pozwala na wyjcie zprzygniatajcego teraz, kolisty ruch samochodu, powta-
rzanie cigle tej samej trasy zdaje si symbolizowa pozostawanie cigle wkrgu
tych samych myli, niemoliwo zdystansowania si.
Ruch drugiego samochodu, pozornie dynamiczny, wgruncie rzeczy rwnie
niewiele wnosi wprzyszo, co stay postj pierwszego. Owo zamknicie wteraz,
cho nie jest rwnoznaczne znieodwracaln stagnacj, zaburza normalny porz-
dek ycia, nie pozwala na podjcie jakichkolwiek konstruktywnych dziaa.
Podobny problem porusza take praca Paula Seawrighta Sectarian Murder. Autor
stara si wniej zrekonstruowa ostatnie chwile ofiar zabjstw sprzed kilkunastu
lat za pomoc ledzenia idokumentowania ladw, jakie obecnie moe znale.
Aktualnie istniejce miejsca staj si zatem czym, co przynaley wjaki sposb
do przeszoci, to zjej perspektywy s obserwowane iopisywane (kademu zdj-
ciu towarzyszy krtki podpis, informujcy, co si wydarzyo). Owe miejsca s wy-
rwane teraniejszoci iprzywrcone przeszoci, by wten sposb utrwali pami
oprawie ju zapomnianych osobach.
Kolejnym niezwykle interesujcym przykadem dziaalnoci poruszajcej pro-
blem relacji midzy przeszoci ateraniejszoci jest inicjatywa podejmowana
przez Western Cape Action Tour (WECAT). Odpowiada ona na naturaln potrze-
226

b odtwarzania idokumentowania, atake opatrywania odpowiednimi komenta-

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Tabaszewska Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie

rzami miejsc istotnych dla danego spoeczestwa. O ile jednak taka potrzeba re-
alizuje si najczciej za pomoc tworzenia pomnikw, budowania muzew czy
przynajmniej tworzenia funkcjonujcych woficjalnym obiegu dokumentw, oty-
le wtym wypadku kontakt zprzestrzeni jest ksztatowany zupenie inaczej. Zgod-
nie zinicjatyw dyrektor owego stowarzyszenia, Heidi Grunebaum, owe istotne
dla kultury miejsca nie s zmieniane, akontakt znimi odbywa si bezporednio.
Organizowane przez profesjonalnie przygotowanych pracownikw biura wyciecz-
ki pozwalaj na bycie wmiejscu niezwykle nieraz dla uczestnikw istotnym, aza-
razem nieobjtym programami na rzecz ochrony pamici narodowej.
w bezporedni kontakt zniezmienionymi waden sposb miejscami, wnie-
ktrych wypadkach powodowany take brakiem rodkw na renowacj, jest za-
rwno zdaniem Bennett, jak iGrunebaum, doskonaym sposobem przepracowy-
wania traumy. Jako e miejsca, ktre niejednokrotnie kojarz si zczyj traum,
s zarazem czym, co przynaley do teraniejszoci, co wydaje si zupenie zwykle
icodzienne, moliwe jest przeamanie dysonansu midzy traumatyczn przeszo-
ci achci powtrnego zakorzenienia wteraz.
Trzy wymienione prace, cho za pomoc zupenie innych rodkw, staraj si
odpowiedzie na to samo pytanie, dotyczce moliwoci wyjcia zkojarzonego
ztraum zanurzenia wprzeszoci. Uwizienie wprzeszoci, istnienie niejako poza
czasem, tak charakterystyczne dla osb pozostajcych wstanie traumy, staje si tu
take cech konkretnych miejsc, istniejcych niejako podwjnie, na przeciciu
przeszoci iteraniejszoci. Powrt do teraniejszoci jest moliwy jedynie za
porednictwem afektu, ktry, aktywujc trudne, traumatyczne wspomnienia, umo-
liwia ich powtrne przeycie, przepracowanie. Nie oznacza to wcale, e s one
wypierane zpamici podmiotu, przeciwnie, dopiero ich pene przeycie izrozu-
mienie pozwala na osignicie choby czciowego dystansu. Wspomnienia, kt-
rym nadany jest nowy sens, mimo e wdalszym cigu wpywaj na ycie podmio-
tu, pozwalaj na zakorzenienie wteraz przy jednoczesnym zachowaniu boles-
nej, ale koniecznej dla utrzymania tosamoci, przeszoci.

Afekt jako efekt dotknicia


Drugim, po traumie, niezwykle istotnym dla Bennett pojciem jest afekt. Spo-
sb jego rozumienia jest wznacznym stopniu ksztatowany za pomoc wzmianko-
wanej ju metafory dotknicia. Okrela ona nie tylko zasad dziaania traumy, lecz
take sposb jej odbioru. O ile wic zjednej strony podstawowym dziaaniem trau-
my jest wytrcenie odbiorcy zokrelonego schematu umysowego, wywoanie szo-
ku, ktry pozwoli na zupenie odmienne spojrzenie na okrelony problem, otyle
zdrugiej podmiot dotknity za porednictwem traumy jest nie tylko szczeglnie
czuy na to, co na niego oddziauje, ale take zostaje wprowadzony wpewien specy-
ficzny stan emocjonalno-intelektualny. Owym stanem jest dla Bennett wanie afekt.
Sposb, wjaki badaczka rozumie to pojcie, jest nie tylko dla caej tworzonej
227

przez ni konstrukcji mylowej niezwykle istotny, lecz take przynajmniej na

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Komentarze

gruncie wikszoci koncepcji dotyczcych afektu nietypowy. Podstawow funk-


cj afektu jest bowiem budzenie empatii, pojmowanej jako swoista operacja emo-
cjonalno-intelektualna. Zarwno afekt, jak ijego owoc, czyli wanie empatia, oscy-
luje pomidzy dwoma niegdy radykalnie od siebie oddzielanymi sferami, inte-
lektualn iemocjonaln. Podobnie jak trauma sytuuje si pomidzy, na granicy,
jest czym, co nieatwo poddaje si klasyfikacjom.
O ile zatem trauma nie jest zdaniem Bennett ani czym, co funkcjonuje jedno-
znacznie w podmiocie, ani te nie jest czym, co istnieje na zewntrz, lecz
czym, co sytuuje si pomidzy, dotykajc wrwnym stopniu tego, co subiek-
tywne iniewyraalne, jak itego, co obiektywne, otyle afekt stale oscyluje midzy
podmiotem, ktry go dowiadcza, atym, co go wywouje.
Z tego te powodu empatia ma charakter graniczny, rodzi si wmiejscu do-
tknicia, spotkania dwch podmiotw: tego, ktry j odczuwa, itego, wobec kt-
rego jest odczuwana, aktry j bezporednio lub porednio wywoa.
Po tych wstpnych rozwaaniach na temat relacji midzy traum aafektem
warto jeszcze na moment powrci do metafory dotknicia. Jest ona szczeglnie
wana, bowiem pozwala zrozumie motywy dokonanego przez Bennett wyboru
takich akurat dzie sztuki do analizy. Metafora dotknicia kieruje nas bezpored-
nio wstron skojarze zwizanych zciaem izdaniem autorki Empathic Vision,
nie dzieje si tak przypadkowo. Pierwotnym medium wyrazu, zarwno traumy,
jak iafektu, jest wanie ciao. Zapewne ztego powodu wikszo dzie sztuki,
ktre s przez Bennett analizowane, uywa ciaa jako swoistego nonika okrelo-
nych treci, dodatkowo ukonkretniajcego przekaz.
Jest to niezwykle istotne take dlatego, e zarwno trauma, jak iwywoywany
za jej pomoc afekt ewokuj nietypow relacj midzy przeszoci ateraniejszo-
ci. Traumatyczne wydarzenia nie mog by tylko iwycznie pamitane, nie mog
odnosi si jedynie do przeszoci, gdy wtakim wypadku nie mona by ich byo
okrela jako traumy. Proces ich przypominania czy moe raczej pamitania
nie jest tylko iwycznie odniesieniem do przeszoci, lecz ma bezporedni ireal-
ny wpyw na teraniejszo. Zapamitane wydarzenia nie odgrywaj si niczym
niegdy ju ogldany film, lecz s na nowo przeywane, dowiadczane, odczuwane
zarwno na poziomie psychicznym, jak itake somatycznym6. Zaproponowana

6 Ten sposb pojmowania afektu zblia analizy Bennett do zaprojektowanej przez


Richarda Shustermana wizji nowej estetyki, opierajcej si na badaniu
idoskonaleniu reakcji ciaa, czyli somaestetyki: Najoglniej rzecz biorc,
somaestetyka zajmuje si ciaem jako orodkiem zmysowo-estetycznego
wartociowania (aisthesis) itwrczej autokreacji. Jako teoretyczna izarazem
praktyczna dyscyplina doskonalca, jest ona nakierowana na wzbogacenie nie
tylko naszej abstrakcyjnej, dyskursywnej wiedzy ociele, lecz take na polepszenie
somatycznego, przeywanego przez nas dowiadczenia ijego interpretacji
(R. Shusterman Mylenie poprzez ciao. Rozwinicie nauk humanistycznych
228

uzasadnienie dla somaestetyki, w: Wizje ire-wizje. Wielka ksiga estetyki wPolsce,


red. K. Wilkoszewska, Universitas, Krakw 2007, s. 47).

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Tabaszewska Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie

przez Bennett definicja funkcjonowania afektu przystaje do sposobu, wjaki Julia


Kristeva analizuje wstrt7. W obu wypadkach doznania ciaa s niekontrolowane,
podwiadome istanowi wyraz najbardziej podstawowych uczu. Co wicej, wcz-
ci wypadkw afekt opiera si wanie na reakcji wstrtu, na reakcji na nieczy-
sto, tak chociaby, jak gwat czy incest8.
Tym samym funkcj afektu nie jest jedynie referowanie okrelonych emocji,
lecz ich aktywowanie, sprawienie, e s przeywane idoznawane. Wywoywana
nim empatia jest zdolnoci wspodczuwania, nie za jedynie intelektualnego
uznania czyjej sytuacji za godn wspczucia czy wsparcia. W obu wypadkach to
wanie reakcje na poziomie ciaa upewniaj oskutecznym dziaaniu bodcw ito
one zdaniem Bennett pozwalaj na oddzielenie tak pojmowanego afektu od
innych reakcji ocharakterze emocjonalnym. Pami traumy iwywoywany ni afekt
nie maj zatem wiele wsplnego zklasycznymi koncepcjami dotyczcymi pami-
ci, nawet zt stworzon przez Paula Ricoeura, wktrej filozof okreli wspomnie-
nie jako rodzaj intuicyjnego uobecnienia, majcego zwizek zczasem 9. Cho ju
Martin Heidegger podkrela, e proces przypominania jest nie tylko zwizany
zprzeszoci, lecz wrwnym stopniu zmienia si zalenie od teraniejszoci 10, to
jednak wprzypadku obu filozofw gwn funkcj pamici jest ta zwizana zmo-
liwoci przywoywania obrazw, nie za wspprzeywania okrelonych cielesnych
dozna.
Rozumienie pamici, jakie proponuje nam Bennett, rni si zatem zasadni-
czo nawet od tych koncepcji, ktre podkrelaj zwizek wspomnienia zteraniej-
szoci. Pami traumy nie jest bowiem pamici narracyjn inie moe by zni
utosamiana. Nie jest to pami, ktra pozwala na jakkolwiek schematyzacj czy
ujcie okrelonych wydarze wpewne ramy, nie pozwala te na ich zrozumienie,
nie mwic ju ozdystansowaniu si. Pami traumy jest czym, co podczas ka-
dorazowego przypominania wyzwala specyficzny rodzaj afektu, uniemoliwiajcy
osignicie dystansu. Tak rozumiany afekt kae nie tylko przypomina, ale ipo-
nownie dowiadcza okrelonego wydarzenia, sprawia, e jest ono wci ywe ista-
nowi cz teraniejszoci.

7 J. Kristeva Potga obrzydzenia. Esej owstrcie, prze. M. Falski, Wydawnictwo UJ,


Krakw 2007.
8 Por. M. Douglas Czysto izmaza, prze. M. Bucholec, wstp J. Tokarska-Bakir, PIW,
Warszawa 2007.
9 P. Ricoeur Pami, historia, zapomnienie, prze. J. Margaski, Universitas, Krakw
2006, s. 67.
10 Doskonale podsumowaa t postaw Hanna Buczyska-Garewicz: Przypomina to
nie tylko wyjmowa co niezmiennego zpamici, lecz wnosi co dawnego do
sytuacji nowego oczekiwania, ktra stanowi nowy kontekst, zmieniajcy tre
229

dawnego doznania (H. Buczyska-Garewicz Metafizyczne rozwaania oczasie,


Universitas, Krakw, s. 73).

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Komentarze

Zobaczy siebie jako Innego.


Cielesno dowiadczenia traumy
Powyej zarysowany sposb rozumienia traumy iafektu pozwala na lepsze zro-
zumienie czci paradoksw znimi zwizanych. Bez wtpienia jednym znich jest
pytanie omoliwo icelowo zdystansowania si wobec traumy, atake co za
tym idzie orelacje midzy cielesnymi doznaniami oraz wzrokiem, kojarzonym
zintelektualn wadz, umoliwiajc maksymalnie obiektywny ogld. Wydaje si,
e wtym momencie warto si odwoa do analizowanego przez Bennett filmu Ali-
ne Issermann z1992 roku, zatytuowanego Shadow of Doubt. Pokrtce stremy
jego fabu; gwn bohaterk jest dwunastoletnia Alexandrine, molestowana sek-
sualnie przez swojego ojca. Dziewczynka, gdy opowiada otym, co si dzieje was-
nej matce, spotyka si zradykalnym niezrozumieniem iniewiar. Zamiast otrzyma
wsparcie ipomoc, jest karana za wymylanie tak ohydnych kamstw. Sytuacja
zmienia si zasadniczo, gdy dziecko, szukajc pomocy ju nie wkrgu rodziny, lecz
poza ni, uczy si opowiada oswych dowiadczeniach wprzekonujcy sposb.
Dopiero gdy umie uj wasne dowiadczenia wnarracyjn izrozumia dla po-
stronnych osb form, gdy umie jasno okreli to, co j spotyka, kto zaczyna jej
wierzy ijej prawa mog by chronione.
Cho nauka nowego jzyka, jzyka mwienia otraumie, jest sama wsobie dla
Alexandrine traumatycznym przeyciem, tylko ono pozwala jej na wyrwanie si
zkrgu przemocy imilczenia. W ten sposb dziecko nie tylko uzyskuje wasn
podmiotowo, ale take zaczyna odzyskiwa utracon godno iszacunek do sie-
bie samej. Umiejtno opowiedzenia owykorzystywaniu seksualnym sprawia, e
przez otoczenie dziewczynka zaczyna by postrzegana jako osoba samodzielna my-
lowo, azatem zasugujca jeli nie na natychmiastow wiar, to na wysuchanie
isprawdzenie opowieci.
Zdystansowanie si dziecka wobec wasnej traumy sprawia, e moe by ono
wiadkiem we wasnej sprawie. Alexandrine, opowiadajca otym, co j spotykao,
tak, jakby bya nie straumatyzowan ofiar, ale bezstronnym wiadkiem, sprawia,
e woczach sdu moe by wiadkiem, jej zeznania zyskuj na autentycznoci.
Co jednak najbardziej interesujce, ojciec Alexandrine, Jean, gdy zetknie si
zzeznaniami crki, gdy zrozumie, e co pocztkowo nie byo dla niego oczywiste
robi jej krzywd, ajego czyny zasuguj na potpienie, uwiadomi sobie, e sam
by ofiar wykorzystywania seksualnego. Jean jednak, wprzeciwiestwie do swej
crki, nie umia nigdy otym opowiedzie, nie umia take uj tych wydarze wnaj-
prostszy nawet schemat, awic okreli siebie jako ofiary, aswego ojca jako agre-
sora. Dopiero konieczno zmierzenia si zzeznaniami crki aktywuje uniego dawn,
wypart, zapomnian iniewypowiedzian, aprzecie stale si objawiajc, traum.
Afekt, jaki wywouje jawne oskarenie, pozwala Jeanowi nie tylko spojrze na
wasne czyny oczami crki, awic dostrzec ich okruciestwo, ale take zobaczy
siebie jako ofiar. Oczywicie fakt, e sam by niegdy ofiar, go nie usprawiedli-
wia. Jednak jeli wemiemy pod uwag to, e przyznaniu si do winy towarzyszy
230

zarazem uznanie wsobie ofiary, to okae si, i tylko dostrzeenie zwizku przy-

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Tabaszewska Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie

czynowo-skutkowego pozwala przypuszcza, e ta sama historia nie powtrzy si


wnastpnym pokoleniu.
Rol ciaa wdowiadczaniu traumy iafektu doskonale ilustruje take przyta-
czany przez Bennett przykad dotyczcy jej studentki, Sary Chesterman. Opisy-
wana kobieta, ktra stracia zdolno odczuwania jakichkolwiek dozna na pra-
wie caej powierzchni skry, twierdzi, e radykalnie zmieni si jej sposb reago-
wania na obrazy. O ile niegdy, gdy posiadaa jeszcze sta kontrol nad swoim
ciaem imoga zawsze jasno okreli, czy dana rzecz (widok) dotyczy jej bezpo-
rednio, czy to, co widzi, przytrafia si jej, czy te komu innemu, nie reagowaa
szczeglnie mocno na obrazy angaujce jaki rodzaj przemocy wobec ciaa czy
bardziej oglnie na nic, co mona uzna za (cudze) bodce blowe. Gdy jednak
stracia moliwo identyfikowania wasnego ciaa za pomoc dotyku, wszelkie
obrazy, angaujce cudze ciao, stay si dla niej trudne do zniesienia. Identyfika-
cja za pomoc wzroku wydaje si jej zatem niewystarczajca, by mc zca pew-
noci oddzieli ciao swoje od obcego, by mc zca pewnoci powiedzie iwto
wierzy to, co widz, nie dotyczy mojego ciaa.
Wedug Bennett przykad ten dowodzi, jak bardzo czysto cielesne dowiadcze-
nia (takie chociaby, jak zdolno odczuwania skry imoliwo odczuwania swo-
jego wasnego dotyku) s niedoceniane. Autorka Empathic Vision mwi wprost:
By widzie, potrzebujemy najpierw czu. Podobnie, to cielesne odczucia s za-
razem podstaw afektu, jak itraumy, atake tylko za ich pomoc jest moliwe
wyzwolenie si zpoczucia zagroenia. Owa cielesno traumy jest dla artystw
impulsem do tworzenia projektw opierajcych si na eksponowaniu cielesnoci.
Przywoywane przez Bennett przykady (wcznie zniezwykle drastycznym per-
formancem Mariny Abramovic The Lips of St Thomas, wktrego ostatnim akcie
autorka wycina sobie gwiazd na brzuchu) projektw opierajcych swe oddziay-
wanie na zaangaowaniu emocji, jakie budzi ludzkie ciao, maj jedn wspln
cech: nie przedstawiaj cierpicego ciaa, lecz angaujc jego obrazy jak cho-
ciaby poruszajcy temat wykorzystywania seksualnego Denis Del Favero wserii
fotografii Parting Embrance staraj si przekaza to, czego za pomoc sw nie da
si wypowiedzie. Owo mwienie od ciaa dowiadczajcego dozna jest jedno-
znaczne zarwno zodrzuceniem narracyjnoci, jak iprb wyzwolenia wodbior-
cy nowego rodzaju reakcji, reakcji opartej na empatii.
Zanim jednak przejdziemy do prby szerszego omwienia zagadnienia empa-
tii, warto pokusi si oskomentowanie analizowanych przez Bennett instalacji.
Wydaje si bowiem, e badaczka, zpen wiadomoci grajc ztradycyjn kon-
cepcj wzroku, stara si wskaza, i tylko tosamo dozna wzrokowych idoty-
kowych pozwala na pen identyfikacj. O ile jednak jak pokazuje przypadek
Alexandrine identyfikacja wzrokowa pozwala na takie budowanie tosamoci,
ktre jest przekonujce dla innych osb (pozwala im spojrze oczami ofiary,
czynic zarwno ofiar, jak isuchaczy jej opowieci wiadkami), otyle doznania
cielesne s podstaw wewntrznej, jednostkowej inie zawsze komunikowalnej to-
231

samoci, jak wwypadku Sary Chesterman.

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Komentarze

Zobaczy siebie jako odczuwajcego. Empatia jako gra


midzy byciem dotknitym aprb intelektualnego
zdystansowania
Kluczowym zpunktu widzenia poruszanej tu problematyki empatii jest opie-
rajcy si na analizie kilku konkretnych wystaw rozdzia ksiki Bennett dotycz-
cy konfrontacji, spotka twarz wtwarz. Z tego te powodu, zanim przejd do
prby opisania, czym dokadnie ma by postulowana przez autork empatia ija-
kie s zasady jej funkcjonowania, warto pokusi si oprb odtworzenia analizy
przynajmniej jednej zprezentowanych wystaw.
Najbardziej reprezentatywnym ipoddajcym si interpretacji wkontekcie
analizowanych przez Bennett poj jest projekt Long Nights Journey into Day (au-
torstwa Deborah Hoffman iFrancisa Reida, 2000). Porusza on problem przemo-
cy, pojmowanej, podobnie jak wpoprzednich rozdziaach, jako dowiadczenie spo-
eczne, codzienne wpoudniowej Afryce. Cho gwnym punktem zainteresowa-
nia autorw jest tylko jeden akt przemocy, mona traktowa go jako swoist eg-
zemplifikacj szerzej pojmowanego problemu, jakim jest nieuchronno zagroe-
nia przemoc wokrelonej kulturze.
W tym wypadku to jednak nie sam akt przemocy (jak wtym wypadku bya
strzelanina) jest artystycznie opracowywany, lecz to, co dzieje si po nim. W prezen-
towanym filmie zostaje odtworzony nie tylko punkt widzenia ofiar, lecz take spraw-
cw. Kulminacyjnym momentem okazuje si jednak dopiero moment konfrontacji,
jaki nastpuje midzy matkami modych ludzi, ktrzy stracili wstrzelaninie ycie,
aodpowiedzialnym za ich mier Mbelo. Owa rozmowa, odbywa si wtowarzystwie
kamer, awic jest wpewnym stopniu pojmowana przez bohaterw jako rozliczenie
nie tylko ze sob, lecz take zca spoecznoci. Jest to zarazem sposb zwrcenia
uwagi osb, ktrych problem przemocy nigdy bezporednio nie dotkn.
Cho pocztkowo dla matek to, jak czuje si sprawca, nie ma adnego znacze-
nia, nic nie interesuje ich, ani ewentualne motywy, ani tym bardziej wyrzuty su-
mienia, otyle wtrakcie konfrontacji wypracowana wczeniej postawa obojtnego
potpienia zmienia si zasadniczo. Chocia pytania, dotyczce tego, jak Mbelo
teraz si czuje, co myli oswoim czynie, nie maj za zadanie umoliwi mu uzy-
skanie przebaczenia, to jednak wbrew wczeniejszym deklaracjom padaj. To,
co moe wtej sytuacji powiedzie mczyzna, jest skrajnie nieprzydatne iniewy-
starczajce ani przeprosiny, ani wyznanie skruchy ialu nie s wstanie zmieni
rozgoryczenia iblu matek.
Pozornie wydaje si, e owo spotkanie byo ito dla obu stron wycznie
traum. Nie przynioso kobietom adnej ulgi, nie zaowocowao nawet myl owy-
baczeniu, nie pozwolio zrozumie tak tragicznej wskutkach sytuacji. Podobnie
Mbelo, mimo wyraanego alu ichci naprawienia tego, co zrobi, wiedzia, e
jego sowa nie nios ulgi. Cho zapewne zdawa sobie wczeniej spraw ztego, e
nie moe liczy na wybaczenie, to jednak tak radykalna jego odmowa musiaa by
232

dla niego czym, co potguje wyrzuty sumienia.

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Tabaszewska Trauma jako estetyczne, afektywne dowiadczenie

Z drugiej jednak strony spotkanie ofiar isprawcy, nawet przebiegajce bez


cakowitego zrozumienia iwybaczenia, jest sukcesem. Postawa Mbelo zmienia si
pod jego wpywem, brak wybaczenia nie powoduje wnim chci umniejszania swojej
winy, ajedynie zrozumienie, e owe matki s jego ofiarami wtakim samym stop-
niu, co zabici mczyni. Mimo e wczeniej mia wyrzuty sumienia, dopiero te-
raz zaczyna czu rwnie empati; ofiary nie s ju anonimowe, ich bl okazuje
si niemale namacalny, aMbelo wspczuje im nie tylko jako sprawca, lecz take
po prostu jako wiadek dojmujcego blu. Rodzca si wnim empatia sprawia, e
brak wybaczenia traktuje jako co naturalnego, co nie owocuje buntem przed zbyt
surow ocen.
Rwnie matki, cho nie chc nawet mwi ozrozumieniu czy wybaczeniu,
cho nie uznaj, e wyrzuty sumienia Mbelo cokolwiek zmieniaj, angauj si
wto, co mczyzna przeywa. Stojc wobec niego twarz wtwarz, s nie tylko ofia-
rami, ale iwiadkami jego blu. Mczyzna nie jest ju anonimowym sprawc,
jest kim, kto ma uczucia ikto moe to jedno zostaje mu ostatecznie przyznane
aowa tego, co zrobi. Cho Mbelo nie uzyskuje przebaczenia, odzyskuje
woczach tych kobiet swoje czowieczestwo. Jest kim, kto moe czu, awic ikim,
wobec kogo cho niechtnie inie zawsze wiadomie odczuwaj empati.
Wizja empatii, jaka rodzi si po lekturze analizy tego projektu, jest zjednej
strony zaskakujca, zdrugiej jednak bardzo spjna zcaym projektem Bennett.
Empatia to nie tylko inie tyle wspczucie, wiadome iczsto wpewnym stopniu
wymuszone (choby naszym wasnym, subiektywnym poczuciem obowizku) uczu-
cie czy postawa. To sytuacja, wktrej nawet wobec nienawidzonej osoby nie mo-
na przej obojtnie, nie mona si na ni zamkn. Kobiety nie chc sucha
Mbelo, ajednak sysz, ito, co on mwi, je porusza. Jego sowa, cho wychodz
zust zabjcy, je dotykaj. I, co jeszcze waniejsze, cho pocztkowo odczuwaj
taki stan za manipulacj, same s owego oddziaywania wiadome.
Teza Bennett, e empatia to, zjednej strony, efekt bycia dotknitym przez co,
zdrugiej za skutek patrzenia na siebie czujcego, dowiadczajcego owego do-
tknicia, pozwala na radykalne przeformuowanie mylenia oempatii. Nie jest
ju ona tosama ze wspczuciem inie jest wczuwaniem si wcudz sytuacj,
lecz jest niemoliwoci ucieczki oraz obojtnoci wobec drugiego czowieka.
Empatia wymyka si woli iwiadomoci, oscylujc midzy intelektualn zgod
izaprzeczeniem na uznanie siebie samego za odczuwajcego, pozostajc tym sa-
mym doznaniem granicznym, sytuujcym si na przeciciu emocji irozumu.

Podsumowanie
Studium traumy, jakie prezentuje nam wswej ksice Bennett, nie jest ijak
twierdzi sama autorka nie ma by caociow analiz wszystkich zjawisk arty-
stycznych zwizanych zkategori traumy ani te prb wytworzenia uniwersalnej
teorii interpretacji wspczesnej sztuki wizualnej. Mimo to projekt wywiedzenia
233

teorii zpraktyki artystycznej wswej zasadniczej czci zostaje zrealizowany. Ry-

CEEOL copyright 2017


CEEOL copyright 2017

Komentarze

sowana przez Bennett empatyczna wizja nie jest wszak tylko jej sposobem rozu-
mienia poszczeglnych zjawisk czy problemw artystycznych. Jest to take prba
opisu nowego modelu dowiadczania itworzenia ouniwersalnym charakterze.
Postulat rezygnacji zautentycznoci traumy owocuje moliwoci traktowa-
nia jej jako kategorii pozwalajcej na interpretowaniu zmian, jakie zaszy we wsp-
czesnym dyskursie dotyczcym relacji midzy rozumem aciaem iemocjami. Ro-
zumienie traumy jako estetycznego, afektywnego dowiadczenia pozwala na przede-
finiowanie take takich kategorii, jak afekt iempatia. To za prowadzi do stworzenia
czego, co Bennett okrela mianem empatycznej wizji, awic do pewnego rodzaju
caociowego spojrzenia na relacje midzy wczeniej omawianymi problemami, spoj-
rzenia umoliwiajcego nie tylko budow nowego rodzaju relacji midzy dzieem
aodbiorc, lecz take zrealizowanie postulatu wywiedzenia teorii zanalizy sztuki.
Empatyczna wizja jest wic zarazem wizj sztuki, jak proponuje nam Ben-
nett, jak irodzajem jej odbioru, wktrym podmiot otwarty jest na dotknicie,
jakie za porednictwem traumy iafektu pragnie osign wspczesna dziaalno
artystyczna. Zrodzona wjego efekcie empatia umoliwia wywikanie si zklasycz-
nych opozycji, takich jak chociaby ciao irozum czy emocje iintelekt.
Ksika Bennett jest zatem studium traumy, ktre pozwala na uchwycenie istot-
nych zmian nie tylko we wspczesnej sztuce, lecz take wnieco szerzej pojtym
kontekcie dyskursu humanistycznego, iktre nie aspirujc do bycia caociow
analiz prowokuje do dalszych prb uchwycenia przemian, jakie spowodowao
redefiniowanie owego pojcia.

Abstract
Justyna TABASZEWSKA
Jagiellonian University (Cracow)

Trauma as an Aesthetic Affective Experience:


An Analysis of Emphatic Vision
This article relates to Jill Bennetts Empathic Vision: Affect, Trauma and Contemporary Art.
Tabaszewska identifies and discusses some of the problems and theses of Bennetts theory,
focussing on contemporary art theory and practice. Tabaszewska discusses the relation be-
tween trauma and reality (the authenticity of trauma); the social dimension of trauma; the
corporeality of traumatic experience; and, finally, the interrelation between affect, trauma
and empathy. Derived from artistic practice, Bennetts theory reformulates the notion of
empathy (empathy being alimitary experience, situated at the intersection of emotion and
reason), evidencing that empathy, triggered by affect, is essential to the reception of con-
234

temporary art.

CEEOL copyright 2017

You might also like