Wykonywanie Maszynowej Obróbki Drewna I Tworzyw

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
ukasz Styczyski
Wykonywanie maszynowej obrbki drewna i tworzyw

drzewnych 742[01].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Recenzenci:
mgr Anna Grska
mgr Sawomir Skorupa
Opracowanie redakcyjne:
mgr in. ukasz Styczyski
Konsultacja:
mgr Magorzata Sotysiak
Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 742[01].Z1.02

Wykonywanie maszynowej obrbki drewna i tworzyw drzewnych, zawartego
w moduowym programie nauczania dla zawodu stolarz 742[01].
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

1
SPIS TRECI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstpne 6
3. Cele ksztacenia 7
4. Materia nauczania 8
4.1. Podstawy mechaniki 8
4.1.1. Materia nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajce 20
4.1.3. wiczenia 20
4.1.4. Sprawdzian postpw 22
4.2. Budowa maszyn 23
4.2.3. wiczenia 32
4.3. Silniki elektryczne i instalacje pneumatyczne 34
4.3.3. wiczenia 41
4.4. Maszynowa obrbka drewna piowanie 42
4.4.3. wiczenia 61
4.5. Struganie drewna 64
4.5.3. wiczenia 72
4.6. Frezowanie 74
4.6.3. wiczenia 80
4.7. Wiercenie 82
4.7.3. wiczenia 86
4.8. Szlifowanie 88
4.8.3. wiczenia 94

2
4.9. Toczenie 96
4.9.3. wiczenia 101
5. Sprawdzian osigni 103
6. Literatura 108

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik bdzie Ci pomocny w nabywaniu umiejtnoci z zakresu metod maszynowej
obrbki drewna i tworzyw drzewnych, rodzaju stosowanych narzdzi, a take klasyfikacji,
budowy, zasady dziaania i obsugi obrabiarek do drewna.
Jednostka moduowa Wykonywanie maszynowej obrbki drewna i tworzyw
drzewnych jest jedn z podstawowych jednostek dotyczcych procesu technologicznego
wytwarzania elementw.
Poradnik zawiera:
wymagania wstpne, czyli wykaz niezbdnych umiejtnoci, ktre powiniene posiada,
aby przystpi do realizacji tej jednostki moduowej,
cele ksztacenia jednostki moduowej, ktre okrelaj umiejtnoci, jakie opanujesz
w wyniku procesu ksztacenia,
materia nauczania, ktry zawiera informacje niezbdne do realizacji zaplanowanych
szczegowych celw ksztacenia, umoliwia samodzielne przygotowanie si do wicze
i zaliczenia sprawdzianw. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazan literatur oraz
inne rda informacji. Obejmuje on rwnie:
pytania sprawdzajce wiedz niezbdn do wykonania wicze,
wiczenia z opisem sposobu ich wykonania oraz wyposaenia stanowiska pracy,
sprawdzian postpw, ktry umoliwi sprawdzenie poziomu Twojej wiedzy po
wykonaniu wicze,
sprawdzian osigni w postaci zestawu pyta sprawdzajcych opanowanie umiejtnoci
z zakresu caej jednostki. Zaliczenie jest dowodem zdobytych umiejtnoci okrelonych
w tej jednostce moduowej,
wykaz literatury dotyczcej programu jednostki moduowej.
Jeeli masz trudnoci ze zrozumieniem tematu lub wiczenia, popro nauczyciela lub
instruktora o wyjanienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan czynno.
Po przyswojeniu materiau sprbuj zaliczy sprawdzian z zakresu jednostki moduowej.
Wykonujc sprawdzian postpw powiniene odpowiada na pytania tak lub nie, co oznacza,
e opanowae materia lub nie.
Bezpieczestwo i higiena pracy

Przy obsudze obrabiarek do maszynowej obrbki drewna musisz przestrzega
regulaminw, przepisw bezpieczestwa i higieny pracy oraz szczegowych instrukcji
opracowanych dla kadego stanowiska. Oglne przepisy bhp, ochrony przeciwpoarowej oraz
ochrony rodowiska obowizujce podczas pracy w zakadzie stolarskim zostay
przedstawione w jednostce moduowej 742[01].O1.01.

4
742[01].Z1
Obrbka drewna i tworzyw
drzewnych
742[01].Z1.01
Wykonywanie rcznej
obrbki drewna i tworzyw
drzewnych
742[01].Z1.02
Wykonywanie
maszynowej obrbki
drewna i tworzyw
drzewnych
742[01].Z1.03
Obsuga obrabiarek CNC
do drewna
Schemat ukadu jednostek moduowych

5
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:
wykonywa i odczytywa szkice, schematy i rysunki,
posugiwa si dokumentacj techniczn,
rozpoznawa gatunki drewna i rodzaje tworzyw drzewnych,
wykonywa rysunki podstawowych konstrukcji geometrycznych,
posugiwa si dokumentacj techniczn,
organizowa stanowisko pracy do obrbki drewna,
posugiwa si przyrzdami do trasowania,
wykonywa rczn obrbk drewna i tworzyw drzewnych,
posugiwa si przyrzdami kontrolno-pomiarowymi,
stosowa racjonaln gospodark materiaami, narzdziami i energi,
stosowa przepisy ochrony przeciwpoarowej,
okrela wpyw szkodliwych czynnikw zwizanych z obrbka drewna i tworzyw
drzewnych na rodowisko.

6
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:
scharakteryzowa ruchy robocze i posuwowe oraz ich prdko podczas maszynowej
obrbki drewna,
rozpozna podstawowe czci maszyn i mechanizmw,
rozpozna zespoy i gwne czci obrabiarek,
oceni stan silnikw elektrycznych oraz elementw instalacji elektrycznej,
wyjani zasady dziaania instalacji pneumatycznych,
wyjani zasady dziaania podstawowych elementw sterowania w obrabiarkach,
dokona manipulacji oraz trasowania drewna i tworzyw drzewnych,
dobra narzdzia do maszynowej obrbki drewna i tworzyw drzewnych,
oceni stan techniczny oraz przygotowa narzdzia do obrbki maszynowej,
zamocowa narzdzia w zespoach roboczych,
scharakteryzowa budow podstawowych obrabiarek do drewna,
rozrni maszyny tworzce linie i gniazda obrbkowe,
dobra obrabiarki do okrelonych operacji technologicznych,
dobra parametry obrbki: prdko obrotow narzdzi, prdko mechanicznego
i rcznego posuwu, grubo skrawanej warstwy,
nastawi obrabiarki do wykonania okrelonych operacji technologicznych,
obsuy obrabiarki do drewna,
oceni jako wykonywanej pracy, usun ewentualne usterki,
zamocowa oraz dokona regulacji urzdze ochronnych i zabezpieczajcych obrabiarek,
dobra oprzyrzdowanie obrbkowe do okrelonych operacji technologicznych,
posuy si przyrzdami pomiarowymi i sprawdzianami, zinterpretowa wyniki
pomiarw,
dokona oceny jakoci obrbki,
wykona konserwacj obrabiarek i urzdze,
posuy si przyrzdami pomiarowo - kontrolnymi,
zastosowa urzdzenia transportu wewntrzzakadowego,
okreli zagroenia zwizane z uytkowaniem obrabiarek i urzdze,
zastosowa racjonaln gospodark materiaami, narzdziami i energi,
zastosowa zasady bezpiecznej obsugi maszyn, urzdze produkcyjnych
i transportowych,
zastosowa przepisy ochrony przeciwpoarowej.

7
4. MATERIA NAUCZANIA
4.1. Podstawy mechaniki
4.1.1. Materia nauczania

Rodzaje czci maszyn
Nawet proste maszyny skadaj si z wielu czci poczonych w zespoy czy
mechanizmy. Sposb poczenia i moliwo zmiany wzajemnego pooenia stanowi
podstaw rozrniania czci spoczynkowych i ruchowych. Ze wzgldu na funkcj penion
w maszynie mona rozrni czci przenoszce napd, osony, hamulce itd.
Poczenia
Poczenia wi ze sob czci maszyn lub innych konstrukcji czy wyrobw. Poczenia
nierozczne (nitowe, spawane, lutowane, zgrzewane, klejowe) przy prbie rozczenia
ulegaj zniszczeniu. Poczenia rozczne (gwintowe, wpustowe, wielowypustowe, klinowe,
kokowe, sworzniowe) mona wielokrotnie rozcza bez ich uszkadzania.
Poczenia nierozczne
Poczenia nitowe s stosowane do czenia ze sob blach, ceownikw, ktownikw oraz
ogniw acuchw pytkowych. W budowie maszyn i zbiornikw nity normalne s
zastpowane spawaniem. Rozszerza si stosowanie bardzo zrnicowanych nitw
specjalnych.
Rys. 1. Poczenia nitowe: a) nit normalny z bem kulistym przed i po zamkniciu,

b) nit rurkowy, c) nitokoek radekowany, d) poczenie nitowe nakadkowe
dwustronne symetryczne [3, s. 22]
Poczenia spawane powstaj w wyniku spawania gazowego lub elektrycznego polegajcego

na czeniu metali (gwnie blach) przez ich miejscowe stopienie. Grubo blach oraz ich
wzajemne usytuowanie decyduj o wstpnym przygotowaniu krawdzi blach do spawania.
W budowie maszyn jest szeroko stosowane spawanie elektryczne w osonie gazw
ochronnych (argon Ar, dwutlenek wgla CO2 lub ich mieszanki); proces jest czsto
automatyzowany. [3, s. 22]

8
Rys. 2. Poczenia spawane: a) spoina czoowa bez wstpnego przygotowania krawdzi blach
przed i po spawaniu, b) spoina czoowa ukosowana na V, c) spoina pachwinowa z licem
wypukym, d) poczenie zakadkowe, e) poczenie przykadkowe [3, s. 23]
Poczenia lutowane przenoszce wiksze obcienia wymagaj stosowania tzw. lutw

twardych (mosidz, srebro i stopy srebra z miedzi). Lutowanie jest szeroko stosowane do
produkcji i regeneracji narzdzi z nakadkami z wglikw spiekanych.
Rys. 3. Poczenie lutowane nakadka z wglikw spiekanych poczona

z brzeszczotem piy; linia przerywan oznaczono lutowin [3, s. 23]
Poczenia klejowe s ostatnio coraz czciej stosowane dziki rozwojowi chemii

i technologii. Kleje zapewniaj niekiedy wytrzymao pocze wiksz ni otrzymywan
innymi sposobami.
Poczenia rozczne
Poczenia gwintowe s najszerzej stosowanymi w budowie maszyn, bardzo
rnorodnymi poczeniami rozcznymi.
Lini rubow rys. 4 nazywa si krzyw przestrzenn powsta przez nawinicie na walec
o rednicy d przeciwprostoktnej BC trjkta prostoktnego ABC, ktrego przyprostoktna
AC jest rwna obwodowi podstawy walca * d, a druga przyprostoktna AB = h jest
wysokoci walca. Kt (gamma) jest ktem wzniosu linii rubowej.
h
tg =
*d

9
Rys. 4. Pojcia podstawowe dotyczce gwintu: a) linia rubowa prawoskrtn, b) powstawanie
gwintu zewntrznego, c) gwint zewntrzny prawozwojny, jednokrotny, trapezowy,
symetryczny [3, s. 24]
Wielko h nazywa si skokiem linii rubowej. Oznaczony na rys. 4 kierunek nawijania

daje lini rubow prawoskrtn, przeciwny lewoskrtn. Jeli nie ma oznaczenia gwintu
lewozwojnego LH, to naley rozumie, e gwint jest prawozwojny (nie oznacza si go
adnym symbolem).
Istot pocze rubowych jest wsppraca wystpw gwintu (grzbietw)
uksztatowanych na zewntrznej powierzchni walcowej (na rubie) z wgbieniami gwintu
(bruzdami) uksztatowanymi na wewntrznej powierzchni walcowej, tj. na cianie okrgego
otworu (w nakrtce).
Jeeli do tworzcej walca z lini rubow przystawimy promieniowo (rys. 4b) trjkt
rwnoboczny E1 lub trapez F i przesuniemy t figur wzdu linii rubowej, to opisze ona na
walcu bry o zarysie trjkta lub trapezu, zwan gwintem. Wielkoci charakterystyczn
gwintu jest jego podziaka P; jeli skok linii rubowej h = P, to gwint nazywa si
pojedynczym; jeli h = 2P, to gwint nazywa si dwukrotnym. Gwint dwukrotny
uzyskalibymy wg rys. 4 przesuwajc wzdu linii rubowej dwa trjkty E1 i E2. Na rys. 4c
pokazano gwint trapezowy symetryczny jednokrotny; oznacza si go symbolem Tr; jeli np.
D = 40 mm, a P = 6, to oznaczenie gwintu ma zapis Tr40x6.
Gwinty s znormalizowane. Powszechnie s stosowane gwinty metryczne o zarysie
trjkta rwnobocznego, jednokrotne, prawozwojne. Dla gwintu zwykego, w ktrym np.
rednicy zewntrznej D = 20 mm odpowiada jedna okrelona podziaka P = h = 2,5 mm,
oznaczenie gwintu ma zapis M20; dla gwintu drobnozwojnego, np. dla P = 1,5, oznaczenie
ma posta M20xl,5.
Gwinty trapezowe symetryczne s stosowane w poczeniach silnie obcionych, jak np.
ruby pocigowe obrabiarek. ruba taka powoduje przesunicie czci poczonej z ni
gwintem wewntrznym np. suportu tokarki o l skok h na l obrt ruby. [3, s. 24]
Rys. 5. Przykady pocze gwintowych: a) ruba z bem szecioktnym, z gwintem krtkim;

nakrtka szecioktna; podkadka okrga, b) wkrt z bem walcowym, z gwintem
dugim, c) wkrt do drewna z bem stokowym soczewkowym, podkadka tapicerska,
d) wkrt samogwintujcy z bem stokowym soczewkowym z wgbieniem krzyowym,
e) wkrt z bem walcowym z gwintem dugim, podkadka tapicerska; nakrtka walcowa,
f) nakrtka walcowa [3, s. 25]

10
Odmienny zarys maj gwinty na wkrtach do drewna oraz rubach i wkrtach
samogwintujcych (do blach, drewna i innych tworzyw), stosowanych w meblarstwie (rys. 5).
Czci zczne (rys. 5), w ktrych wystpuje gwint, to ruby, wkrty i nakrtki. Czciami
pomocniczymi do rub i wkrtw s rnego rodzaju podkadki i zawleczki. Najczciej
spotykane ksztaty bw rub pokazano na rys. 6 ae, a wkrtw na rys. 6 fi.
Rys. 6. by rub: a) szecioktny, b) czworoktny, c) czworoktny wiecowy, d) walcowy

z gniazdem szecioktnym, e) radekowany; by wkrtw: f) walcowy, g) stokowy
paski, h) stokowy soczewkowy, i) kulisty [3, s. 25]
Spord rnorodnych nakrtek najczciej stosowane pokazano na rys. 7. Aby

rwnomiernie rozoy nacisk ruby czy wkrta na wikszej powierzchni lub ochroni t
powierzchni przed uszkodzeniem przy zakrcaniu i odkrcaniu, stosuje si rne podkadki.
Rys. 7. Nakrtki: a) szecioktna, b) okrga rowkowa, c) okrga otworowa, d) koronowa,

e) kapturkowa, f) skrzydekowa, g) napinajca rzymska [3, s. 26]

11
Do zabezpieczenia cznikw przed odkrcaniem si s stosowane rozwizania pokazane
przykadowo na rys. 8.
Rys. 8. Zabezpieczenia cznikw przed odkrceniem: a) przeciwnakrtk, b) podkadk

spryst, c) zawleczk do nakrtki koronowej, d) podkadk odginan, e) podkadk
spryst zbkowan [3, s. 27]
Poczenia wpustowe i wielowypustowe s stosowane najczciej do przenoszenia

momentu obrotowego midzy koem osadzonym na wale a tym waem. Wpusty
i wielowypusty przenosz obcienia powierzchni boczn; pracuj na cinanie.
Rys. 9. Poczenia wpustowe i wielowypustowe: a) wpust pryzmatyczny, b) wpust czenkowy,

c) wielowypust [3, s. 27]
Poczenia klinowe maj klin, ktry jest technicznym zastosowaniem rwni pochyej jako
maszyny prostej do mocowania czci ze sob albo do ich przesuwania wzgldem siebie
w celu zmiany pooenia lub wywarcia potrzebnego docisku. Najistotniejsz wielkoci
charakterystyczn klina jest pochylenie, a w przypadku klina dwustronnego symetrycznego
zbieno jego powierzchni roboczych.
Rys. 10. Poczenia klinowe: a) klin jednostronny z noskiem, b) klin dwustronny symetryczny,
c) poczenie wzdune klinem wpuszczanym, d) poczenie poprzeczne klinem
w konstrukcji stojaka stou [3, s. 27]

12
Poczenia kokowe i sworzniowe s najprostszym sposobem czenia czci maszyn
su do ustalenia ich pooenia lub przenoszenia obcie. [3, s. 28]
Rys. 11. Poczenia kokowe (ac) i sworzniowe (d, e): a) poczenie wzdune kokiem
walcowym gadkim, b) poczenie poprzeczne kokiem sprystym, c) zastosowanie
kokw ustalajcych, d) sworze gadki peny z podkadkami okrgymi i zawleczkami,
e) sworze ksztatowy drony z piercieniem mocowanym kokiem [3, s. 28]
Poczenia spryste
Poczenia spryste powstaj dziki wykorzystaniu ksztatw i wymiarw czci ze
specjalnych gatunkw stali, a w odniesieniu do materiaw takich, jak guma, tworzywa
sztuczne cechy ich duej podatnoci. Poczenia spryste umoliwiaj tumienie drga,
izolacj czci drgajcych.
Osie, way, czopy

Walcowe czci maszyn podparte w oyskach i umoliwiajce wykonywanie ruchu
obrotowego to osie i way. Way s zawsze czciami obracajcymi si i przenoszcymi
obcienia skrcajce, odbierane lub przekazywane najczciej za porednictwem rnych k
obracajcych si wraz z tymi waami. Osie przenosz tylko obcienia zginajce. Czopy to
czci osi i waw, na ktrych s osadzone obrotowo lub spoczynkowo rne koa albo
ktrymi o lub wa stykaj si z oyskiem [3, s. 29]
Rys. 12. Osie, way, czopy: a) o wzka szynowego, b) wa przekadni zbatej [3, s. 29]

13
Rys. 13. Rodzaje czopw: a) czop poprzeczny, b) czop wzduny, c) czop poprzeczno-wzduny [3, s. 29]
oyska
Czopy osi i waw s podparte oyskami. W zalenoci od kierunku przenoszonych
obcie rozrnia si oyska poprzeczne, wzdune i poprzeczno-wzdune. Budowa
oyska powinna sprzyja zmniejszaniu oporw ruchu. Ze wzgldu na rodzaj tarcia rozrnia
si oyska lizgowe i toczne.
W budowie maszyn, zwaszcza w odniesieniu do czci szybkoobrotowych, s
powszechnie stosowane oyska toczne, ktre rwnie dzieli si na poprzeczne, wzdune
(jednokierunkowe i dwukierunkowe) i poprzeczno-wzdune, czyli skone. Oprcz kulek jako
elementy toczne s stosowane baryki, stoki, walce i waki maej rednicy, zwane igiekami.
Ze wzgldu na moliwo odchylania si piercienia wewntrznego wzgldem zewntrznego
rozrnia si oyska wahliwe i zwyke. Wymiary oysk s znormalizowane. Gwnymi
zaletami oysk tocznych s mae opory tarcia, proste smarowanie, atwa wymienno.

14
Rys. 14. oyska toczne: a) budowa oyska poprzecznego kulkowego jednorzdowego zwykego,
b) gwne wymiary, c) oysko kulkowe zwyke z uszczelk gumow, d) oysko
kulkowe wahliwe, e) oysko kulkowe skone, f) oysko kulkowe skone dwurzdowe,
g) oysko walcowe, h) oysko igiekowe, i) oysko stokowe, j) oysko barykowe
dwurzdowe, k) oysko kulkowe wzdune jednokierunkowe, l) oysko kulkowe
wzdune dwukierunkowe, ) oysko barykowe wzdune, l piercie zewntrzny,
2 piercie wewntrzny, 3 kulki, 4 koszyk [3, s. 30]
Sprzga
Sprzga umoliwiaj czenie waw w celu przeniesienia napdu z jednego wau na
drugi. Rozrnia si sprzga mechaniczne, hydrauliczne, elektromagnetyczne. Sprzga
nierozczne (stae) nie daj moliwoci wczania i rozczania w czasie napdzania;
sprzga sterowane maj tak moliwo, w samoczynnych za poczenie lub rozczenie
nastpuje stosownie do osignitej prdkoci obrotowej, obcienia lub kierunku obrotw.
Przykady typowych sprzgie mechanicznych pokazano na rys. 15.

15
Rys. 15. Sprzga: a) nierozczne sztywne konierzowe, b) nierozczne podatne z wkadkami
gumowymi, c) nierozczne odchylne (Cardana), d) kowe przesuwna cz rodkowa
sprzga dwustronnego, e) sterowane cierne stokowe [3, s. 31]
Hamulce
Hamulce s stosowane do podyktowanego gwnie wzgldami bezpieczestwa szybkiego
zatrzymywania obracajcych si czci maszyn. W obrabiarkach do drewna najczciej
spotyka si hamulce cierne klockowe lub stokowe. [3, s. 32]
Rys. 16. Hamulec klockowy wrzeciona pilarki tarczowej [3, s. 32]

16
Mechanizmy
Do napdu maszyn, nastawiania ich zespow i wykonywania innych ruchw
(kinematyka) su czci i zespoy o rnej zoonoci. Najprostsze zestawienia dwch
czci tworz pary kinematyczne (obrotowe, przesuwne), bardziej zoone tworz
mechanizmy dwigniowe, cierne, cignowe, zbate, krzywkowe, zapadkowe. Mechanizmami
s sprzga, hamulce, przekadnie mechaniczne; czciami mechanizmw s osie, way,
oyska.
Jeli ruch obrotowy jest przenoszony z wau napdzajcego (czynnego) majcego
prdko ktow 1 (omega jeden) na wa napdzany (bierny) w taki sposb, e wa
napdzany ma prdko ktow 2, to stosunek prdkoci nazywa si przeoeniem.
1
i=
2
W praktyce posugujemy si nie prdkoci ktow, lecz prdkoci obrotow n i wwczas

n
i= 1
n2
Jeli w omawianej przekadni wystpuj koa pasowe lub cierne majce rednice D1 i D2 albo
koa zbate o liczbach zbw z1 i Z2, to przeoenie wyrazi si stosunkiem:
D z
i= 2 i= 2
D1 z1
Przekadnie
Spomidzy przekadni cignowych w maszynach do drewna najczciej s stosowane
przekadnie pasowe i acuchowe. Omawiane wyej przeoenia okrelay zalenoci
teoretyczne; w przekadniach pasowych i ciernych wystpuj polizgi. W przekadni pasowej
polizg moe by zmniejszony dziki zastosowaniu napinacza pasa. Nie daj polizgu
przekadnie acuchowe rys. 17d.
Rys. 17. Przekadnie cignowe: a) pasowa otwarta z napinaczem, b) koto pasowe z pasem
paskim, c) koo pasowe z pasem klinowym, d) acuch drabinkowy, e) fragment koa
zbatego do acucha drabinkowego [3, s. 33]

17
Przekadnie zbate to zespoy k ze sob wsppracujcych, majcych zby proste, skone,
ukowe lub daszkowe. Ze wzgldu na ustawienie osi k (zarazem osi czopw i waw)
rozrnia si przekadnie rwnolege, ktowe i wichrowate. Szczeglnymi przekadniami
zbatymi s przekadnie limakowe (limak napdza limacznic), ktrych przeoenie siga
90:1, oraz przekadnie zbatkowe o jednym z k traktowanym jak koo o rednicy rwnej
nieskoczonoci (prosty prt zbaty, zwany zbatk), nie wykonujcym ruchu obrotowego,
lecz prostoliniowy.
Rys. 18. Przekadnie zbate zewntrzne: a) rwnolega, b) ktowa,

c) wichrowata, d) limakowa, e) zbatkowa [3, s. 33]
Mechanizm korbowy
Mechanizm korbowy skada si z koa korbowego K o staym lub nastawnym promieniu r,
ktre obracajc si nadaje za porednictwem korbowodu L ruch prostoliniowy zwrotny o skoku
H = 2r suwakowi S, suportowi lub innemu zespoowi.
Rys. 19. Mechanizm korbowy [3, s. 34]
Mechanizmy rubowe
Mechanizmy rubowe s stosowane w budowie maszyn do nastawiania suportw, sa,
stojakw kadubowych i innych zespow lub do nadania im ruchu postpowo-zwrotnego
(posuwowego, dosuwowego, odsuwowego).
Mechanizm rubowy skada si ze ruby pocigowej l obracanej rcznie za pomoc korby
albo napdzanej za porednictwem skrzynki przekadniowej oraz wsppracujcej ze rub

18
nakrtki 2 poczonej z przesuwnym zespoem 3 (np. suportem). O wielkoci lub prdkoci
przesunicia decyduje podziaka gwintu P i kt obrotu ruby lub prdko obrotowa ruby.
Ze wzgldu na wystpujcy w zwykych poczeniach rubowych luz gwintu
w nowoczesnych obrabiarkach sterowanych numerycznie zwyky mechanizm rubowy jest
zastpowany przekadni rubowo-toczn, ktrej zasad dziaania ilustruje rys. 20b. Kana 5,
zwany obiegowym, zapewnia powrt kulek 4 do zwoju wejciowego po ich przetoczeniu si
midzy rub i nakrtk.
Rys. 20. Mechanizmy rubowe: a) zwyky, b) przekadnia rubowa toczna [3, s. 34]: 1 ruba,
2 nakrtka, 3 suport, 4 kulki wypeniajce co najmniej jeden zwj gwintu, 5 kana
obiegowy
Mechanizmy krzywkowe i inne

W obrabiarkach automatycznych zachodzi potrzeba wykonywania cyklicznych ruchw
wedug z gry ustalonego programu, np. suport ma rozpocz ruch prostoliniowy po upywie
1/6 cyklu, porusza si z prdkoci zmienn od zera do maksimum w cigu 1/6 cyklu,
nastpnie z okrelon prdkoci stal przesuwa si w cigu 2/6 cyklu, po czym w cigu 1/6
cyklu wykona ruch powrotny z prdkoci zmieniajc si od zera przez maksimum do zera
i przez pozostae 1/6 cyklu pozostawa w spoczynku.
Rys. 21. Mechanizmy krzywkowe: a) krzywka paska tarczowa K z popychaczem krkowym P

w zastosowaniu do zataczania freza, b) krzywka przestrzenna walcowa dwustronna
z popychaczem osiowym stosowana w podajnikach [3, s. 35]
Rysunek 21 przedstawia zastosowanie krzywki paskiej do obrbki na zataczarce

grzbietw zbw frezw zataczanych. Krzywka K wykonuje ruch obrotowy ze sta
prdkoci n obr/min zwizan z prdkoci obrotow n1 zataczanego freza F. Stykajc si
obwodem bezporednio z popychaczem P sprzonym z suportem S, krzywka steruje noem
N ksztatujcym zarys grzbietu zba freza F w funkcji zoenia ruchw freza i suportu.
Pokazana na rys. 21b krzywka przestrzenna K rowkiem uksztatowanym na pobocznicy walca
wymusza prostoliniowo-zwrotny ruch popychacza P. [3, s. 35]

19
4.1.2. Pytania sprawdzajce
Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

1. Co nazywamy poczeniem?
2. Jakie poczenia zaliczamy do pocze nierozcznych?
3. Jakie poczenia zaliczamy do pocze rozcznych?
4. Gdzie maj zastosowanie poczenia lutowane?
5. Jakie obcienia przenosz osie?
6. Co to jest czop?
7. Jakie znasz rodzaje oysk?
8. Jakie jest zastosowanie oysk?
9. Jakie znasz rodzaje sprzgie?
10. Ktre mechanizmy maj zastosowanie w obrabiarkach do drewna?
11. Z jakich elementw skada si mechanizm korbowy?
12. Gdzie ma zastosowanie przekadnia zbatkowa?
4.1.3. wiczenia
wiczenie 1
Okrel zastosowanie poszczeglnych pocze.
Sposb wykonania wiczenia
Aby wykona wiczenie, powiniene:

1) zapozna si z literatur dotyczc zastosowania pocze,
2) zapozna si z zasadami podziau pocze,
3) okreli rodzaj czonych elementw i sposb poczenia,
4) zanotowa wnioski,
5) dokona oceny poprawnoci wykonanego wiczenia.
Wyposaenie stanowiska pracy:

zestaw pocze,
foliogramy plansze z rodzajami pocze,
przybory do pisania,
literatura z rozdziau 6.
wiczenie 2
Wykonaj poczenie nitowe.

1) przygotowa narzdzia do nitowania,
2) zapozna si z kolejnymi czynnociami podczas nitowania,
3) wykona pomiar rednic otworw w czonych elementach,
4) dobra odpowiedniej rednicy nity,
5) wykona nitowanie,
6) porwna wykonane kolejne poczenia,

20
narzdzia do nitowania rcznego,
nity,
stalowe blachy elementy do czenia,
zestaw przyrzdw kontrolno-pomiarowych,
wiczenie 3
Rozpoznaj mechanizmy.

1) zapozna si z literatur na ten temat,
2) dokona analizy modeli mechanizmw,
3) rozpozna poszczeglne mechanizmy,
4) zanotowa zastosowanie poszczeglnych mechanizmw w obrabiarkach i urzdzeniach,
5) dokona oceny poprawnoci wykonanego wiczenia przedstawi uzasadnienie wyboru
w formie opisowej.

modele mechanizmw,
plansze, foliogramy z zastosowaniem mechanizmw,
wiczenie 4
Rozpoznaj rodzaje oysk.

2) rozpozna zastosowane w oyskach elementy toczne,
3) zanotowa nazwy rozpoznanych oysk,
4) dokona oceny poprawnoci wykonanego wiczenia przedstawi uzasadnienie wyboru
w formie opisowej.

oyska toczne i lizgowe,
plansze, foliogramy z budow oysk,

21
4.1.4. Sprawdzian postpw
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) okreli co nazywamy poczeniem?
2) scharakteryzowa poczenia nierozczne?
3) scharakteryzowa poczenia rozczne?
4) okreli zastosowanie pocze lutowanych?
5) scharakteryzowa obcienia jakie przenosz osie?
6) wyjani co to jest czop?
7) scharakteryzowa rodzaje oysk?
8) scharakteryzowa rodzaje sprzgie?
9) okreli zastosowanie mechanizmw w obrabiarkach do drewna?
10) scharakteryzowa budow mechanizmu korbowego?
11) okreli zastosowanie przekadni zbatkowej?

22
4.2. Budowa maszyn

Wprowadzenie i podzia oglny
Kada obrabiarka skada si z wielu czci. Czci te mona grupowa w zespoy np.
wedug spenianej przez nie funkcji. Na pocztku dla uproszczenia celowe jest tylko
oglne rozpatrzenie zespow. Najczciej wystpujcymi czciami i zespoami s: kadub,
zesp roboczy i narzdzie tnce, zesp napdowy, zesp posuwowy, zesp prowadzcy,
zesp podpierajcy, zesp dociskowy, zesp zaciskowy, zesp podajcy, zesp
odbierajcy, zesp nastawczy, zesp sterujcy, osony i urzdzenia zwikszajce
bezpieczestwo pracy, urzdzenia smarujce.
Kadub
Kadub stanowi szkielet obrabiarki, na ktrym pozostae zespoy i czci s
rozmieszczone lub wzgldem ktrego mog si przesuwa w przestrzeni w sposb
umoliwiajcy wykonanie zadania, dla ktrego obrabiark skonstruowano. Kadub przejmuje
na siebie siy i momenty wynikajce z napdu i pracy obrabiarki; wie obrabiark
z fundamentem. Ze wzgldu na oglny ksztat kadub cakowity lub skadajcy si z czci
moe mie posta skrzynki, ramy, belki, pyty, wspornika, stojaka, oa. Czci kaduba mog
by ze sob poczone sztywno, przesuwnie lub obrotowo. Kaduby s wykonywane jako
odlewy (najczciej eliwne) lub konstrukcje spawane.
Rys. 22. Kaduby obrabiarek: a) jednoczciowy skrzynkowy, b) czteroczciowy,

c) jednoczciowy stojak l loe, 2 stojak stay, 3 stojak przesuwny,
4 skrzynia podstawy [3, s. 64]
Zesp roboczy i narzdzie

Zesp roboczy suy do ustawiania i zamocowywania narzdzia (rzadziej przedmiotu
obrabianego) w obrabiarce i umoliwia wykonywanie ruchu roboczego. Zasadnicze czci
zespou roboczego mog mie posta wau, wrzeciona, walca, waka, tarczy, bbna, dwch
lub wicej k, suportu, prowadnicy, skrzynki, wspornika, trzpienia, ramienia, belki, ramy.

23
Rys. 23. Zespoy robocze obrabiarek: a) wrzeciono pilarki tarczowej, 1 konierz dociskowy,
2 nakrtka, 3 pia tarczowa, 4 oysko, 5 wrzeciono, 6 koo pasowe; b) wa noowy
strugarki, 1 wa, 2 n, 3 oysko, czop; c) koa tamowe pilarki tamowej, 1 koo
napdzajce, 2 koo napdzane, 3 tama, 4 pas napdzajcy, 5 silnik [3, s. 65]
Narzdzie jest czci obrabiarki (najczciej zespou roboczego) wykonujc

bezporednio cicie drewna, tj. oddzielanie z powierzchni drewna wirw lub dzielenie
drewna na czci.
Zesp napdowy
Zesp napdowy suy do wprawiania w ruch innych zespow i czci obrabiarki.
Przeniesienie, napdu z silnika odbywa si bezporednio lub za porednictwem rnych
mechanizmw i czci porednich, takich jak sprzga (ktre su do czenia waw lub
umoliwiaj wczanie i wyczanie napdu), przekadnie (ktre umoliwiaj przeniesienie
napdu midzy ssiednimi waami, a przy tym pozwalaj zmienia prdko ruchw),
wreszcie mechanizmy, ktre pozwalaj zmienia charakter ruchu, jak np. mechanizm
korbowy zmieniajcy ruch obrotowy na prostoliniowo-zwrotny.
Rys. 24. Zespoy napdowe: a) napd elektryczny bezporedni, 1 wrzeciono, 2 sprzgo,

3 silnik; b) napd przekadni pasow i mechanizm korbowy, 1 silnik, 2 przekadnia
pasowa, 3 mechanizm korbowy [3, s. 66]

24
Zesp posuwowy
Zesp posuwowy nadaje obrabianemu przedmiotowi (lub zespoowi roboczemu) ruch
posuwowy, zapewniajc odpowiedni prdko, tor i kierunek. W przeciwiestwie do
zespow roboczych rdem energii dla zespou posuwowego poza rnego rodzaju
silnikami - moe by sia mini ludzkich. W przypadku posuwu zmechanizowanego
w skad zespou posuwowego napdzanego osobnym silnikiem wchodz rwnie urzdzenia,
przekadnie i mechanizmy zmieniajce prdko, kierunek i charakter ruchu.
W obrabiarkach do drewna najczciej s stosowane zespoy posuwowe walcowe,
gsienicowe, walcowo-gsienicowe, acuchowe, tarczowe, tamowe, wzkowe, dwigniowe,
ramieniowe.
Rys. 25. Zespoy posuwowe: a) walcowy, b) acuchowy [3, s. 67]
Zesp prowadzcy
Zespl prowadzcy decyduje o tym, czy ruch posuwowy przedmiotu obrabianego lub
zespou roboczego jest prostoliniowy, po uku okrgu czy innym torze, od czego zaley
uzyskiwany w wyniku obrbki ksztat obrabianego przedmiotu. Funkcje zespou
prowadzcego s czsto czone z funkcjami zespou posuwowego. Zesp prowadzcy ma
najczciej posta:
1) stou (z nastawn prowadnic obrabianego przedmiotu lub bez niej), po ktrym
przesuwa si obrabiany przedmiot,
2) stou z wakami tocznymi,
3) prowadnic, po ktrych przesuwaj si sanie zespou roboczego lub suwak z obrabianym
przedmiotem,
4) prowadnic, po ktrych toczy si st lub wzek z obrabianym przedmiotem,
5) wzornika (poczonego z obrabianym przedmiotem), ktrego ksztat kopiuj ruchy
posuwowe.

25
Rys. 26. Zespoy prowadzce: a) st z prowadnic, b) st z walkami tocznymi,
c) prowadnica z wzkiem [3, s. 67]
Zesp podpierajcy
Zesp podpierajcy ustala nieruchome pooenie obrabianego przedmiotu wzgldem
pooenia i kierunku ruchu zespou roboczego, co decyduje o miejscu wykonania obrbki.
Przykadem zespou podpierajcego jest st z przykadni i nastawnym ogranicznikiem
(rys. 27). Dolna, boczna i czoowa paszczyzna przedmiotu stanowi bazy stykowe
decydujce o tym, e o wierconego otworu bdzie prostopada do paszczyzny dolnej
przedmiotu (stou) i e bdzie leaa w ustalonych odlegociach od czoa (ogranicznik)
i boku (przykadni) tego przedmiotu. Tak ustawiony przedmiot jest rcznie lub za pomoc
zespou zaciskowego unieruchomiany na czas obrbki. Od zespou podpierajcego wymaga
si, by zapewnia jednakowe w nim ustawienie wszystkich przedmiotw obrabianych w danej
serii.
Rys. 27. Zesp podpierajcy [3, s. 68]
Zesp zaciskowy
Zesp zaciskowy ma za zadanie unieruchomienie obrabianego przedmiotu w okrelonym
pooeniu wzgldem innych czci (np. zespou podpierajcego, przyrzdu) przez wywarcie
na ten przedmiot si odpowiednio skierowanych. Ze wzgldu na rodzaj uytej energii
rozrnia si zespoy zaciskowe (zaciski) rczne, pneumatyczne, elektromagnetyczne,
a spord rcznych rubowe, mimorodowe, dwigniowe (rys. 28).

26
Rys. 28. Zespoy zaciskowe; a) mimorodowy, b) pneumatyczny, c) dwigniowy grny,
d) dwigniowy boczny (z lewej pozycja wyjciowa) [3, s. 68]
Zesp dociskowy
Poniewa nacisk jest potrzebny w wikszoci zespow posuwowych oraz we wszystkich
zespoach zaciskowych, naley wyjani, e przez zesp dociskowy rozumie si zesp
wywierajcy nacisk na obrabiany przedmiot w czasie, gdy przedmiot ten wykonuje ruch
posuwowy. Zadaniem zespou dociskowego jest zapewnienie przylegania obrabianego
przedmiotu do stou, prowadnicy lub innych czci stanowicych baz dla toru ruchu
posuwowego przedmiotu; dodatkowym celem jest zapobieganie drganiom przedmiotu.
Ze wzgldu na rodzaj uytej energii rozrnia si dociski sprynowe, ciarowe,
pneumatyczne. Przykady zespow dociskowych pokazano na rys. 29.
Rys. 29. Zespoy dociskowe: a) sprynowy boczny lizgowy , b) pneumatyczny grny toczny,c)
ciarowo-sprynowy, 1 segment ukowy, 2 waek, 3 belka dociskowa, 4 ruba
regulacyjna, 5 spryna rubowa [3, s. 69]

27
Zespoy podajce i odbierajce
Mechanizacja i automatyzacja obrabiarek polega na wykonywaniu ruchw pomocniczych
przez odpowiednie mechanizmy, a nie przez czowieka. Do tych ruchw naley ruch
podawczy, w wyniku ktrego obrabiany przedmiot przechodzi z miejsca przy obrabiarce (np.
ze stosu uoonego na palecie) do miejsca wejciowego w obrabiarce, w ktrym zaczyna si
jego ruch posuwowy lub w ktrym przedmiot zostaje zacinity. Analogicznie mona opisa
ruch odbiorczy i zesp do jego wykonywania. Przykady prostych mechanizmw podajcych
pokazano na rys. 30.
Rys. 30. Zespoy podajce: a) zasobnik wsppracujcy z acuchowym zespoem posuwowym,

b) zasobnik wsppracujcy z walcowym zespoem posuwowym [3, s. 70]
Zesp nastawczy
Zadaniem zespou nastawczego jest ustawienie innego zespou lub jego czci
w pooeniu dostosowanym do wymiarw obrabianego przedmiotu, do miejsca albo kierunku
obrbki na tym przedmiocie wykonywanej, do wymiarw obrbki. Zadanie to jest
wykonywane przez przesuwanie (rwnie podnoszenie lub opuszczanie), wychylanie lub
obrt zespow i czci wspdecydujcych o potrzebnym ustawieniu. Oprcz
bezporedniego nastawiania rcznego (przy rcznym napdzie) stosuje si mechanizmy
rubowe i dwigniowe, a w nowoczesnych obrabiarkach nastawianie jest z reguy
zmechanizowane (osobne silniki). Wobec znaczenia dokadnoci nastawiania dla dokadnoci
obrbki w zespoach nastawczych wystpuj rne wskaniki i podziaki, a nawet specjalne
przyrzdy pomiarowe do kontroli nastawienia.

28
Rys. 31. Zespoy nastawcze: a) zesp przesuwania mechanizmem rubowym, b) taki zesp
z bbnem i podziak do dokadniejszych odczytw, c) lupa uatwiajca odczyt wskaza,
d) zastosowanie czujnika zegarowego [3, s. 71]
Poza tymi zespoami w obrabiarkach mona wyrni zespoy sterujce do zmiany

prdkoci lub kierunku ruchu innych zespow, zespoy uwaczajce i wyczajce do
uruchomienia lub zatrzymania obrabiarki i poszczeglnych jej zespow. Wan grup czci
stanowi osony i inne urzdzenia zwikszajce bezpieczestwo pracy. Osaniaj one groce
obsudze urazem czci ruchome, zapobiegaj nastpstwom awaryjnego uszkodzenia
(zerwania, pknicia) narzdzia, przypadkowemu uruchomieniu obrabiarki lub jakiego jej
zespou, chroni przed poraeniem prdem, zabezpieczaj przed poarem lub wybuchem.
Czsto osony peni jednoczenie funkcje ssaw odprowadzajcych wiry do rurocigu;
w innych przypadkach ssawy s osobnymi urzdzeniami. Dmuchawy, hamulce, lampy
miejscowego owietlenia, cieniowniki itp, urzdzenia pomocnicze uatwiaj prac na
obrabiarce i zwikszaj bezpieczestwo pracy. Smarownice, pompki olejowe i inne
urzdzenia smarujce uatwiaj konserwacj i zwikszaj trwao poszczeglnych
mechanizmw. [3, s. 71]
Rys. 32. Dziaanie osony wau noowego: 1) wa noowy, 2) element, 3) prowadnica, 4) st,
5) przegub, 6) rami osony, 7) osona aluzjowa, 8) osona kratowa [3, s. 74]

29
Zasady konserwacji i napraw obrabiarek
Wszystkie obrabiarki i urzdzenia produkcyjne stopniowo zuywaj si w czasie ich
eksploatacji. Podstawowe zadania gospodarki konserwacyjno-naprawczej w kadym
zakadzie przemysowym polegaj na zapobieganiu, zmniejszaniu tempa narastania
i usuwaniu skutkw zuywania si maszyn i urzdze. Zagadnieniem tym zajmuj si
specjalnie utworzone zespoy wykwalifikowanych pracownikw, podporzdkowane zwykle
dziaowi gwnego mechanika.
W dobrze zorganizowanym zakadzie przemysowym wszystkie czynnoci
konserwacyjno-naprawcze odbywaj si wedug okrelonego systemu. Podstaw takiego
systemu s wyniki licznych bada przyczyn, charakteru i przebiegu zuywania si maszyn
i ich czci. Wyniki tych bada wykazuj, e dla poszczeglnych typw maszyn i ich
podstawowych czci mona ustali w przecitnych warunkach eksploatacji dopuszczalne
okresy ich uytkowania. Pozwala to na ustalenie dla kadej maszyny okresw midzy
naprawczych i zakresw wykonywanych napraw, a wic na stworzenie planowej gospodarki
konserwacyjno-naprawczej zwanej systemem napraw planowo zapobiegawczych. W systemie
takim kade urzdzenie techniczne znajdujce si w zakadzie przemysowym jest poddawane
okresowym czynnociom, zwizanym z naleyt eksploatacj, konserwacj oraz napraw.
Do czynnoci tych nale:
bieca konserwacja maszyny,
bieca obsuga midzynaprawcza,
przegld biecy,
naprawa bieca,
naprawa rednia,
naprawa gwna.
Terminy przegldw okresowych i wszystkich rodzajw napraw s planowane i dla
okrelonego typu maszyny powstaje cykl naprawczy o swoistej strukturze. Cyklem
naprawczym nazywa si okres midzy dwiema naprawami gwnymi lub okres od
zainstalowania nowej maszyny do pierwszej naprawy gwnej. Na struktur cyklu
naprawczego skada si ustalona kolejno i czstotliwo przegldw okresowych oraz
napraw biecych i rednich wykonywanych midzy naprawami gwnymi. Czas trwania
cyklu naprawczego i jego struktura zale od stopnia zoonoci konstrukcji maszyny.
Im bardziej skomplikowana jest obrabiarka, tym duszy i bardziej zoony bywa jej cykl
naprawczy.
Bieca konserwacja maszyn ma bardzo due znaczenie i zasadniczy wpyw ma
intensywno zuywania si obrabiarek i ich czci. Prawidowo i systematycznie
wykonywane czynnoci konserwacyjne przeduaj okres eksploatacji obrabiarki
i zmniejszaj zakres i koszty jej naprawy. Czynnoci zwizane z konserwacj obrabiarek do
drewna zale w znacznym stopniu od konstrukcji obrabiarki. Poniewa jednak wikszo
obrabiarek do drewna jest zbudowana z typowych czci maszyn, mona sformuowa oglne
zasady ich konserwacji.
Przed rozpoczciem pracy na obrabiarce naley skontrolowa zasadnicze jej zespoy,
sprawdzajc pewno i poprawno zamocowania oson czci ruchomych i oson narzdzi,
a take prawidowo ustawienia i zamocowania zespow prowadzcych, podpierajcych lub
mocujcych obrabiane drewno. Zaleca si take skontrolowanie dziaania urzdze
posuwowych i nastawczych. Wymienione czynnoci kontrolne maj na celu wyeliminowanie
ewentualnych awarii, jakie mog powsta w wyniku uruchomienia obrabiarki nie
przygotowanej do pracy.
Smarowanie obrabiarek naley do najwaniejszych czynnoci konserwacyjnych.
Prawidowe smarowanie jest podstawowym warunkiem zmniejszenia intensywnoci zuycia
obrabiarek, gdy obnia tarcie na powierzchniach wsppracujcych ze sob czci maszyn.

30
Smarowanie nie tylko przedua okres eksploatacji obrabiarki, lecz take zmniejsza zuycie
energii potrzebnej do napdu obrabiarki i uatwia ustawienie obrabiarki do pracy. W duych
zakadach przemysowych czynnoci smarownicze wykonuj specjalnie do tego celu
powoani konserwatorzy. Jeeli w zakadzie naoono na obsug obowizki smarowania
obrabiarki, to czynno t naley wykonywa przed rozpoczciem pracy na niej. Smarowanie
trzeba wykonywa zgodnie z instrukcj smarowania (planem smarowania), podan
w dokumentacji techniczno-ruchowej obrabiarki. Instrukcja taka okrela miejsca smarowania,
podaje iloci i rodzaje wymaganego smaru (oleju) oraz czstotliwo smarowania. W celu
uatwienia czynnoci smarowania instrukcja zawiera rysunek z oznaczonymi miejscami
smarowania; miejsca te atwo odszuka na obrabiarce, gdy s pomalowane jaskrawym
kolorem.
Wikszo obrabiarek do drewna jest smarowana indywidualnie, rcznie olejarkami do
smarw ciekych lub wtaczarkami rcznymi do smarw staych. W niektrych obrabiarkach,
o bardziej skomplikowanej konstrukcji lub pracujcych w specyficznych warunkach, jest
stosowane samoczynne smarowanie centralne smarami ciekymi. W obrabiarkach ze
smarowaniem centralnym lub majcych obudowane przekadnie zbate lub limakowe naley
okresowo kontrolowa poziom oleju w zbiornikach zasilajcych ukad smarowania
i w obudowach przekadni. Wykonujc czynnoci smarowania lub uzupeniania oleju
w zbiornikach i skrzynkach przekadniowych, naley pamita o tym, e nie wolno miesza
ze sob rnych rodzajw olejw.
Prawidowa obsuga obrabiarki w czasie jej pracy i zastosowanie obrabiarki zgodne z jej
przeznaczeniem to dalsze czynniki majce bezporedni wpyw na przeduenie okresu
eksploatacji obrabiarki. Uwana obserwacja sposobu pracy poszczeglnych zespow
obrabiarek oraz czsta kontrola jakoci wykonanej obrbki mog stanowi istotne wskaniki
stanu technicznego obrabiarki i pozwalaj na usunicie we waciwym czasie zbdnych luzw
i usterek. Zwikszone opory ruchw posuwowych, spadek prdkoci obrotowej wrzecion,
wzrost drga obrabiarki, nagrzewanie si silnikw lub oysk powinny by sygnaem
zobowizujcym obsug obrabiarki do zaprzestania pracy na niej i skontrolowania jej stanu
technicznego.
Po zakoczeniu pracy na obrabiarce naley uporzdkowa cae stanowisko robocze
i dokadnie oczyci z pyu, trocin i wirw ca obrabiark oraz jej poszczeglne zespoy.
Przede wszystkim dokadnie naley oczyci wszystkie ruby pocigowe zespow
nastawczych i wszystkie prowadnice suportw i czci przesuwnych. ruby pocigowe zaleca
si po oczyszczeniu lekko zwily olejem maszynowym. Zespoy prowadzce, podpierajce
lub mocujce, zanieczyszczone resztkami kleju lub ywicy, naley oczyci w zalenoci od
potrzeby bezporednio po zakoczeniu pracy na obrabiarce lub w czasie przerw w jej pracy.
Po takim zabiegu oczyszczone powierzchnie zaleca si zwily kilkoma kroplami oleju
maszynowego lub ropy naftowej.
Na zakoczenie naley podkreli, e w wikszoci polskich zakadw przemysu
drzewnego istniej wydzielone suby konserwacyjno-naprawcze, do obowizkw ktrych
naley dbao o dobry stan techniczny obrabiarek i urzdze. W zakadach takich do
podstawowych obowizkw obsugujcych poszczeglne obrabiarki w zakresie ich
konserwacji nale:
praca na obrabiarce zgodnie z jej przeznaczeniem,
utrzymanie obrabiarki w naleytym porzdku,
informowanie przeoonych o zauwaonych usterkach pracy obrabiarki. [1, s. 235]

31
1. Jakie zespoy mona wyrni w obrabiarkach?
2. Jak konstrukcj maj kaduby obrabiarek?
3. Do czego suy zesp roboczy?
4. Jakie s rodzaje zespow posuwowych?
5. Do czego suy zesp napdowy?
6. W jakiej postaci wystpuje zesp prowadzcy?
7. Na czym polega konserwacja obrabiarek?
8. Do czego su zespoy nastawcze?
4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Scharakteryzuj zespoy obrabiarki.

1) zapozna si z literatur dotyczc zespow obrabiarek,
2) rozpozna zespoy,
3) okreli zastosowanie rozpoznanych zespow,
4) scharakteryzowa budow zespow,
5) zanotowa wnioski,

obrabiarki,
wiczenie 2
Przeprowad konserwacj obrabiarki.

1) zapozna si z literatur dotyczc konserwacji maszyn i urzdze,
2) zapozna si z dokumentacj techniczno-ruchow obrabiarki,
3) dokona kontroli i regulacji zespow obrabiarki,
4) dokona kontroli urzdze nastawczych,
5) sprawdzi zamocowanie oson,
6) wykona smarowanie,

obrabiarki,
dokumentacja techniczno-ruchowa obrabiarek,
smary i oleje,

32
zestaw narzdzi do smarowania,
zestaw narzdzi,
wiczenie 3
Dokonaj ustawienia zespou dociskowego w obrabiarce.

2) okreli rodzaj wykonywanej obrbki,
3) dokona wyboru zespou dociskowego,
4) zamocowa zesp,
5) dokona sprawdzenia kontrolnego poprawnoci dociskania materiau przez zesp,
6) dokona korekty mocowania (jeeli jest taka potrzeba),

obrabiarki do drewna,
przyrzdy pomiarowe,
zespoy dociskowe,
elementy przeznaczone do obrbki,

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) scharakteryzowa zastosowane zespoy w poszczeglnych obrabiarkach?
2) scharakteryzowa konstrukcje kadubw w obrabiarkach?
3) okreli zastosowanie zespow roboczych?
4) scharakteryzowa rodzaje zespow posuwowych?
5) okreli zastosowanie zespow napdowych?
6) scharakteryzowa posta zespow prowadzcych?
7) wykona konserwacje obrabiarki?
8) okreli zastosowanie zespow nastawczych?

33
4.3. Silniki elektryczne i instalacje pneumatyczne

Silniki elektryczne
Silniki elektryczne, sprzga, przekadnie, hamulce i ukady sterowania tworz rne
ukady napdu. Ze wzgldu na warunki zasilania rozrnia si:
1) silniki prdu trjfazowego bezkomutatorowe asynchroniczne, zwarte i piercieniowe oraz
komutatorowe,
2) silniki prdu jednofazowego bezkomutatorowe: synchroniczne (bardzo maej mocy),
asynchroniczne, zwarte oraz komutatorowe, repulsyjne,
3) silniki komutatorowe prdu staego.
Najczciej s stosowane silniki o ruchu obrotowym, na prd przemienny trjfazowy
230/400 V, asynchroniczne, z wirnikiem zwartym.
Budowane silniki maj prdkoci obrotowe o znormalizowanym stopniowaniu. Przy ich
zasilaniu prdem czstotliwoci 50 Hz prdkoci synchroniczne wynosz: 3000, 1500, 1000
lub 750 obr/min. Przy obcieniu moc znamionow prdkoci dla podanych wyej zakresw
(stosownie do mocy) wynosz: 28202940; 14001460; 920975; 695725 obr/min.
Wiksze lub zmieniane pynnie prdkoci mona osign stosujc do zasilania
przetwornice czstotliwoci. Zmienian skokowo prdko obrotow (np. do napdu
zespow posuwowych) zapewniaj silniki dwubiegowe.
Ze wzgldu na sposb mocowania rozrnia si silniki na apach i konierzowe, do pracy
z waem poziomym i pionowym, z wyprowadzeniem wau z jednej lub z obu stron silnika. Ze
wzgldu na przystosowanie do warunkw otoczenia rozrnia si silniki z obudow
chronion, zamknit, wodoszczelne i przeciwwybuchowe. W obrabiarkach do drewna
z powodu pylenia stosuje si obudow zamknit.
Rys. 33. Odmiany konstrukcyjne silnikw asynchronicznych zwartych zamknitych: a), b) p-

przekroje silnika na apach, c) silnik konierzowy, d) silnik o wyduonej budowie,
l obudowa, 2 stojan, 3 wirnik, 4 wentylator, 5 puszka przyczeniowa [3, s. 44]

34
Specyficzn cech budowy silnikw do bezporedniego napdu zespow roboczych
niektrych obrabiarek (np. pilarek tarczowych, czopiarek) jest ich maa wysoko i dua
dugo; dziki temu moe by wykorzystana podczas obrbki dua cz rednicy narzdzia
mocowanego bezporednio na wale silnika, np. w pilarce tarczowej.
Do zmiany kierunku obrotw silnikw trjfazowych, co jest potrzebne np. we frezarkach
dolnowrzecionowych, stosuje si przecznik zmieniajcy na krzy przyczenia dwch
przewodw zasilajcych.
Do ograniczania duego prdu rozruchu silnikw zwartych stosuje si w sieci 400/230 V
silniki z przecznikiem gwiazda-trjkt; uzwojenie ich stojana jest w chwili rozruchu czone
w gwiazd, a nastpnie przeczane w trjkt; zmniejsza to trzykrotnie prd rozruchu.
Nowoczesne silniki maej mocy stosowane np. w wiertarkach i innych obrabiarkach
przenonych maj elektronicznie w duym zakresie regulowan prdko obrotow.
Silniki prdu staego (wirnik z komutatorem, szczotki) daj moliwo atwej i pynnej
zmiany prdkoci obrotowej w duym zakresie. [3, s. 44]
Przewody elektryczne i ich zabezpieczanie

Wytwarzana w elektrowniach energia elektryczna jest przesyana do odbiorcw sieci
linii przesyowych i rozdzielczych. Bezporedni uytkownicy korzystaj z sieci trjfazowej
400/230 V z uziemionym punktem zerowym. W skad sieci wchodz transformatory
rozdzielcze, aparatura czeniowa, zabezpieczajca i pomiarowa wszystko poczone
odpowiednimi przewodami. Zwykle kilka odbiornikw jest zasilanych z rozdzielnic
oddziaowych osobnymi obwodami instalacyjnymi: odbiorniki trjfazowe obwodami
trjfazowymi czteroprzewodowymi, odbiorniki jednofazowe jednofazowymi
dwuprzewodowymi.
PE L1 L2 L3
Rys. 34. Sposoby przyczenia odbiornikw do obwodu i zerowanie [3, s. 41]
Zasady zerowania maszyn i urzdze

Silniki, grzejniki i inne urzdzenia z metalow obudow wymagaj oprcz izolacji
obwodw ochrony przeciwporaeniowej, co uzyskuje si zwykle przez tzw. zerowanie,
czyli poczenie metalowej obudowy z przewodem zerowym (PE) obwodu instalacyjnego, lub
zastosowanie wycznikw ochronnych rnicowo-prdowych. W przypadku uszkodzenia
izolacji np. uzwojenia jednej fazy silnika kontakt tej fazy z zerowan obudow powoduje
zwarcie fazowe, a to z kolei zadziaanie bezpiecznika topikowego lub innego

35
zabezpieczenia nadmiarowo-prdowego i wyczenie urzdzenia spod napicia. Zerowanie
oraz inne rozwizania ochronne mog by wykonywane jedynie przez uprawnionych
elektromonterw. Skuteczno ochrony powinna by okresowo sprawdzana. Nie wolno
wzmacnia zabezpiecze nadmiarowo-prdowych (np. bezpiecznikw topliwych za pomoc
drutu). Nie wolno w przewodzie zerowym dawa jakichkolwiek bezpiecznikw lub cznikw
uatwiajcych powstanie przerwy. Przewd zerowy powinien by dodatkowo uziemiony.
[3, s. 45]
Przepisy bhp i przeciwpoarowe dotyczce urzdze elektrycznych

Bezpieczne uytkowanie maszyn, urzdze oraz instalacji elektrycznych wymaga
znajomoci i przestrzegania zasad prawidowej ich eksploatacji, dbaoci o ich stan
techniczny oraz o porzdek w otoczeniu. Niedopuszczalna jest praca przy urzdzeniach
z uszkodzon izolacj, naprawianie maszyny bez jej wyczenia spod napicia,
wzmacnianie czy naprawianie przepalonych bezpiecznikw topikowych, przerbki
instalacji.
Cieplne dziaanie prdu oraz iskrzenie w miejscu uszkodzenia izolacji czy na lunych
zaciskach przyczeniowych stanowi zagroenie poarowe. Szczeglne niebezpieczestwo
wybuchu i poaru powstaje w pomieszczeniach zapylonych pyem drzewnym (mieszanka
wybuchowa). W razie poaru nie wolno polewa wod urzdze pozostajcych pod
napiciem, grozi to poraeniem. Jeli z jakiego powodu nie ma moliwoci wyczenia
urzdzenia spod napicia, to do gaszenia naley uy piasku lub specjalnej ganicy tetrowej.
Sprarki, wentylatory i instalacje pneumatyczne

Dziki ciliwoci, waciwej wszystkim gazom, powietrze moe by wtaczane do
mniejszej objtoci ni ta, ktr normalnie zajmuje i w ten sposb sprane pod cinieniem.
Gromadzona w nim energia moe by nastpnie wykorzystywana do napdu maszyn
i urzdze, a take do sterowania ukadw automatycznych. Maszynami, ktre su do
sprania powietrza, s sprarki, dmuchawy i wentylatory. W sprarkach otrzymuje si
sprone powietrze o cinieniu 0,310,0 MPa. Dmuchawy spraj powietrze do cinienia
0,10,3 MPa, a wentylatory do cinienia poniej 0,1 MPa.
W przemyle drzewnym czsto spotyka si przemysowe instalacje spronego
powietrza, zwykle o cinieniu 0,71,0 MPa, zasilane przez sprarki wyporowe, najczciej
tokowe. Z takich instalacji czerpi energi pneumatyczne ukady robocze zainstalowane
w wielu obrabiarkach, urzdzeniach produkcyjnych, montaowych i transportowych. Innym
rodzajem instalacji powietrznych, typowych dla przemysu drzewnego, s instalacje odpylania
obrabiarek. W rurocigach tych instalacji w mieszaninie z powietrzem s transportowane
wiry, trociny i pyy, powstae podczas obrbki drewna ciciem. rdem ruchu powietrza w
tych urzdzeniach s wentylatory promieniowe. W suszarkach konwekcyjnych do drewna
ruch powietrza nonika energii cieplnej jest wymuszany przewanie przez wentylatory
osiowe.
Gwnymi wielkociami, charakteryzujcymi prac sprarek, dmuchaw i wentylatorw,
s:
1) strumie masy (w kg/s) lub strumie objtociowy (w m3/s), zwany take, nateniem
przepywu czynnika przetaczanego w jednostce czasu,
2) przyrost cinienia lub rnica cinie panujcych w przekroju wlotowym i wylotowym
sprarki (spr),
3) sprawno, wyraajca stosunek zapotrzebowanej mocy maszyny w warunkach idealnych
do mocy rzeczywicie pobieranej.

36
Sprarki
Sprarka to maszyna robocza suca do przetaczania gazw. Uzyskane w niej
spitrzenie cakowite (przyrost cinienia) czynnika toczonego jest wiksze ni 0,3 MPa.
Sprarki s dwch rodzajw: objtociowe (wyporowe) i przepywowe. Wrd
objtociowych najczciej spotykane to sprarki tokowe. [3, s. 48]
Rys. 35. Sprarka tokowa, dwustopniowa, z chodzeniem wodnym: 1 wal korbowy,

2 wodzik, 3 tok, 4 zawr ssawny, 5 zawr toczny, 6 chodnica [3, s. 49]
Przemysowe instalacje spronego powietrza

Instalacja skada si ze sprarki (rys. 36), zbiornika cinieniowego wyrwnawczego,
sieci przewodw oraz urzdze do oczyszczania (gwnie odwadniania) i przygotowania
powietrza. Poniewa cinienie robocze w instalacji wynosi zwykle 0,50,7 MPa, sprarka
powinna toczy powietrze pod wikszym cinieniem, wynoszcym 1,0 MPa. Wydajno
sprarki jest dostosowana do podczonych do instalacji odbiornikw, z uwzgldnieniem
jednoczesnoci ich pracy. Sprark instaluje si w oddzielnym pomieszczeniu, wolnym od
kurzu i pyu, z dachem o lekkiej konstrukcji.

37
Rys. 36. Schemat instalacji spronego powietrza: l sprarka, 2 filtr, 3 odwadniacz
i odolejacz, 4 zawr gwny, 5 zbiornik wyrwnawczy [3, s. 50]
Wentylatory
Rozrnia si dwa rodzaje wentylatorw: promieniowe i osiowe. W przemyle drzewnym
wentylatory promieniowe s stosowane w instalacjach odwirowywania (odpylania)
obrabiarek i w przenonikach pneumatycznych drewna rozdrobnionego; wentylatory osiowe
w suszarkach drewna, w suszarkach powok lakierowych i instalacjach klimatyzacyjnych.
W wentylatorze promieniowym, wewntrz spiralnie uksztatowanej obudowy l (rys. 37), jest
uoyskowany wirnik. Wirnik skada si z tarczy 2 osadzonej na wale, rwnolegego do niej
piercienia 3 i opatek 4 przyspawanych zarwno do tarczy, jak i do piercienia. opatki s
ustawione zwykle pod pewnym ktem do promienia i mog by wygite (do przodu lub do
tyu).
Rys. 37. Wentylator promieniowy: 1 obudowa, 2 tarcza wirnika, 3 piercie, 4 opatki [3, s. 53]
Podczas ruchu obrotowego wau powietrze, ktre znajduje si midzy opatkami 4

wirnika, pod wpywem siy odrodkowej jest odrzucane ku brzegowi tarczy 2 i dalej
kierowane wewntrz spiralnej obudowy l do otworu wylotowego. Na skutek tego w czci
rodkowej tarczy 2 wytwarza si podcinienie, ktre powoduje zasysanie nowych partii
powietrza przez otwr wlotowy wentylatora do przestrzeni midzy opatkami.

38
W wentylatorze osiowym rys. 38 wirnik 2 jest umieszczony wewntrz walcowej
obudowy - przewodu l i osadzony na wale silnika. Ma on ksztat koa, do wieca ktrego s
przytwierdzone paskie ramiona, ukonie ustawione wzgldem paszczyzny obrotu koa.
Podczas ruchu obrotowego wirnika jego ramiona przecinaj powietrze i przemieszczaj je
rwnolegle do osi wau. Dziaanie wirnika przypomina prac miga lotniczego lub ruby
okrtowej. W celu uniknicia niepotrzebnych wirw powietrza w przewodzie obudowa
zespou napdowego wirnika ma ksztat opywowy. Niekiedy przed i za wirnikiem s
montowane dodatkowe kierownice powietrza. [3, s. 54]
Rys. 38. Wentylator osiowy; 1 obudowa, 2 wirnik, 3 kierownice powietrza. [3, s. 54]
Instalacje pneumatycznego odwirowywania (odpylania) obrabiarek

Zadaniami instalacji pneumatycznego odwirowywania s:
wychwytywanie odpadowych wirw, trocin i pyw z przestrzeni roboczej pracujcych
w obrabiarkach narzdzi,
transport tych drobnych czstek drewna w mieszaninie z powietrzem, w szczelnym
rurocigu,
oddzielanie czstek drewna od powietrza i gromadzenie ich w zbiorniku.
Typowa instalacja ssco-toczca skada si z wentylatora promieniowego 3, cyklonu
nadcinieniowego 4, zbiornika odpadw 5, ssaw 1, przewodw 2 i chwytacza klockw 6.
Ssawy maj zwykle ksztat blaszanych obudw czci przestrzeni roboczej narzdzi,
dostosowanych do tych narzdzi ksztatem i wymiarami. Konstrukcja ssaw musi umoliwia
normaln prac narzdzi. Ssawy znajduj si na kocach przewodw, ktre za pomoc
trjnikw s podczane do przewodu gwnego, prowadzcego do wentylatora. Przed
wentylatorem jest umieszczony chwytacz klockw. Wentylator jest ustawiany zwykle na
zewntrz hali, ze wzgldu na haas, jaki sprawia. Od wentylatora biegnie przewd do cyklonu,
zamontowanego nad zbiornikiem odpadw.
Zasada dziaania instalacji oparta jest na zjawisku unoszenia drobnych czstek drewna
przez powietrze, ktre jest w ruchu z odpowiedni prdkoci. Prdko unoszenia czstek
drewna wynosi od kilku (dla pyw) do kilkunastu metrw na sekund (dla wirw).
Stosowana w instalacjach odwirowywania obrabiarek prdko powietrza wynosi
1830 m/s. rdem ruchu powietrza w instalacji jest wentylator promieniowy 3 (rys. 39). Za
pomoc ssaw wysysa on powietrze wraz z powstaymi wirami ze strefy obrbki i toczy t
mieszanin dalej do cyklonu. Aby uchroni wirnik wentylatora przed uszkodzeniem, instaluje
si w czci sscej przewodu tzw. chwytacz klockw 6. Jest to blaszana skrzynia, otwierana
od dou, ktra stanowi znaczne zwikszenie przekroju poprzecznego przewodu. W tym
miejscu prdko, z jak pynie strumie powietrza, gwatownie si zmniejsza, wskutek czego

39
wiksze kawaki drewna, ktre znalazy si w mieszaninie, spadaj na dno skrzyni. Skrzynia
jest okresowo i samoczynnie oprniana.
Dalej mieszanina jest przetaczana przez wirnik wentylatora do przewodu, ktry stycznie
jest poczony z cyklonem 4. Wpadajc do cyklonu strumie mieszaniny znacznie zmniejsza
sw prdko. Nastpnie wykonuje ruch wirowy (rubowy) dokoa wewntrznej, walcowej
ciany. Pod wpywem siy odrodkowej i tarcia czstki drewna zostaj wytrcone
z mieszaniny, zsuwaj si w d ku otworowi wylotowemu i wypadaj z cyklonu do zbiornika
odpadw 5. Oddzielone powietrze wykonuje tzw. wtrny ruch rubowy ku grze
i rodkowym przewodem, z niewielk prdkoci, wydostaje si do atmosfery. Razem z tym
powietrzem trafia do atmosfery cz pyw, ktrych prdko unoszenia jest bardzo maa.
Rys. 39. Instalacja odwirowywania obrabiarek [3, s. 55]
Skuteczno rozdzielania mieszaniny w dobrze pracujcym cyklonie wynosi 9899%.

Aby dokadniej oczyci powietrze z pyw, kieruje si je nastpnie do filtrw tkaninowych,
wchodzcych w skad niektrych instalacji. [3, s. 55]
Przepisy bhp dotyczce urzdze cinieniowych

Uytkowanie sprarek powietrza, ktre s urzdzeniami cinieniowymi, a wic
grocymi wybuchem, okrelaj szczegowe przepisy, dotyczce m.in. pomieszcze,
w ktrych sprarki s instalowane, oson i zabezpiecze, warunkw eksploatacji, nadzoru
i obsugi.
Oto niektre spord przepisw:
wysoko pomieszczenia sprarkowni nie moe by mniejsza ni 4 m. Szeroko
i dugo pomieszczenia powinny by takie, aby dokoa sprarki, wczajc ogrodzenia
i zabezpieczenia, pozostawao wolne miejsce o szerokoci co najmniej l m,
drzwi i okna w pomieszczeniu powinny otwiera si na zewntrz,
podogi i schody w pomieszczeniu sprarek naley utrzymywa w czystoci. Rozlane
smary naley bezzwocznie usuwa,
wszystkie poruszajce si czci sprarki powinny by naleycie osonite,
zabronione s wszelkie naprawy sprarek bdcych w ruchu,
do bezporedniej obsugi sprarek mog by dopuszczone osoby w wieku powyej
18 lat, przeszkolone i posiadajce udokumentowane kwalifikacje. Osoby te powinny by
poddane wstpnym badaniom lekarskim, a nastpnie badaniom okresowym co
6 miesicy,
osobom nieupowanionym wstp do pomieszcze sprarkowni jest zabroniony.

40
1. Jaki jest podzia silnikw elektrycznych?
2. Z jakich elementw zbudowana jest sie linii przesyowej?
3. Jaki jest cel zerowania maszyn i urzdze?
4. Jakie maszyny su do sprania powietrza?
5. Jakie wielkoci charakteryzuj prace sprarki?
6. Z jakich elementw zbudowana jest instalacja spronego powietrza w zakadzie
przemysowym?
7. Jakie znasz rodzaje wentylatorw?
8. Jakie zadania powinna spenia instalacja odwirowywania w zakadzie?
4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
Scharakteryzuj elementy budowy instalacji odwirowywania.

1) zapozna si z literatur dotyczc instancji odwirowywania,
2) okreli poszczeglne elementy budowy instalacji,
3) ustali zastosowanie poszczeglnych elementw,
4) przedstawi wyniki pracy w formie opisowej,


Tak Nie
Czy potrafisz:
1) scharakteryzowa podzia silnikw?
2) omwi budow sieci linii przesyowej?
3) okreli cel zerowania maszyn i urzdze?
4) okreli maszyny suce do sprania powietrza?
5) scharakteryzowa parametry prace sprarki?
6) scharakteryzowa elementy instalacji spronego powietrza?
7) okreli rodzaje wentylatorw?
8) okreli zadanie instalacji odwirowywania w zakadzie?

41
4.4. Maszynowa obrbka drewna - piowanie
Maszynowa obrbka ciciem - pojcia podstawowe

Obrbk ciciem drewna prowadzi si za pomoc narzdzi tncych w celu:
podzielenia drewna na czci,
nadania przedmiotowi z drewna odpowiednich wymiarw,
uksztatowania powierzchni przedmiotu z drewna lub z tworzywa drzewnego,
nadania odpowiedniej gadkoci powierzchniom obrabianego przedmiotu.
Jeli odpowiednie wymiary przedmiotu i ksztat oraz gadko powierzchni uzyskujemy
na skutek usunicia czci materiau wyjciowego w postaci skrawanych przez narzdzie
wirw, to mwimy o obrbce skrawaniem. Jest oczywiste, e podczas skrawania narzdzie
tnce i obrabiany element musz by wzgldem siebie w ruchu. Ruch potrzebny do skrojenia
jednego wira nazywamy ruchem roboczym. Ruch niezbdny do skrojenia kolejnych wirw
nazywamy ruchem posuwowym.
Do obrbki materiaw stosowanych w stolarstwie stosuje si maszyny i urzdzenia,
w ktrych ruch roboczy jest wykonywany dziki energii silnika, natomiast ruch posuwowy
moe by wykonywany rcznie. Rne sposoby obrbki ciciem mona podzieli na trzy
grupy;
1. Skrawanie oddzielajce obrbka ciciem, podczas ktrej powstajce wiry s
traktowane jako odpad i usuwane.
2. Skrawanie dzielce obrbka ciciem, w wyniku ktrej powstaj wiry stanowice
produkt docelowy.
3. Krajanie obrbka ciciem, przy ktrej wiry nie powstaj.
Skrawanie oddzielajce jest powszechnie stosowane w stolarstwie. Obejmuje ono:
piowanie za pomoc pil tarczowych, tamowych i trakowych w celu dzielenia drewna na
czci i oddzielania z obrabianych elementw zbdnych czci,
struganie obrotowe za pomoc noy zamocowanych do wau wykonujcego ruch
obrotowy, wykonywane w celu wyrwnania nierwnych powierzchni po piowaniu oraz
w celu uzyskania jednakowej gruboci lub jednakowego profilu na caej dugoci
przedmiotu,
frezowanie za pomoc frezw i noy do gowic frezarskich w celu uzyskiwania
powierzchni profilowych na bokach, czoach, na szerokich paszczyznach elementw
oraz do wykonywania otworw i gniazd o rnorodnych ksztatach i przekrojach,
niezbdnych ze wzgldw konstrukcyjnych lub estetycznych,
wiercenie za pomoc wierte w celu uzyskania otworw przeznaczonych na ruby,
wkrty, koki i czopy okrge,
dutowanie za pomoc dut prostych i acuszkowych w celu uzyskania otworw i gniazd
o przekroju poprzecznym prostoktnym, przeznaczonych do czenia elementw,
toczenie maszynowe za pomoc noy tokarskich w celu uzyskania bry obrotowych
o ozdobnym profilu, bry o powierzchni rubowej oraz za pomoc obtaczania
drkw,
szlifowanie za pomoc papierw i pcien ciernych w celu nadania obrabianej
powierzchni duej gadkoci oraz uzyskania dokadnego wymiaru.

42
Skrawanie dzielce jest rodzajem obrbki ciciem charakterystycznym tylko dla obrbki
drewna (nie ma odpowiednika w obrbce metali). Obejmuje ono:
skrawanie paskie, w celu podzielenia drewna na wiry uytkowe w postaci arkuszy,
tam i wstg; w ten sposb s pozyskiwane okleiny, obogi, deseczki, wena drzewna;
ruch roboczy jest wykonywany przez n o prostym ostrzu,
skrawanie obwodowe, czyli uszczenie w celu uzyskania arkuszy forniru; charakteryzuje
si ono tym, e ruch roboczy obrotowy jest wykonywany przez skrawane drewno.
Krajanie, inaczej obrbka krajaniem, jest to obrbka cienkich warstw drewna, np.
dzielenie arkuszy forniru na czci (przekrawanie), zrwnywanie krawdzi (okrawanie),
usuwanie wadliwych miejsc (wykrawanie).
Podczas maszynowej obrbki skrawaniem narzdzie moe wykonywa wzgldem
materiau poddanego obrbce nastpujce ruchy:
prostoliniowe; moe to by ruch oscylacyjny lub drgajcy (postpowo-zwrotny), np. pia
w pilarce wyrzynarce, wyrzynarce wosowej, w ramie traka, lub ruch obiegowy
wzduny, np. pia tamowa w pilarce tamowej, tama szlifierska w szlifierce tamowej,
ostrza duta acuszkowego,
obrotowe, np. pia tarczowa, frez, wierto, n w wale noowym strugarek.
Te ruchy narzdzi mog by sprzone ze sob.
Rozrnia si te ruch roboczy (gwny) i ruch posuwowy.
Ruch roboczy (gwny) narzdzia lub przedmiotu obrabianego to jest ten podstawowy
ruch, w wyniku ktrego powstaj wiry. Prdkoci tego ruchu, czyli prdko skrawania,
decyduje o wydajnoci procesu obrbki. Jest to prdko liniowa przemieszczania si ostrza
w m/s. Ruchem posuwowym nazywamy ruch (narzdzia lub przedmiotu obrabianego)
niezbdny do usunicia naddatku materiau z caej obrabianej powierzchni. Wielko si
skrawania oraz jako obrobionej powierzchni zaley od posuwu przypadajcego na jeden
obrt narzdzia (w przypadku narzdzi wieloostrzowych na jedno ostrze). Dugo
zestruganego wira powstaego w wyniku cicia jednym ostrzem jest nazywana posuwem na
jedno ostrze lub posuwem na zb. Prdko posuwu na zb okrelana jest w mm. [5, s. 127]
Charakterystyka procesu skrawania noem elementarnym

Skrawanie w obrbce ciciem mona w pewnym uproszczeniu rozpatrywa jako
skrawanie tzw. noem elementarnym, czyli klinem, zasadniczym bowiem ksztatem czci
roboczej kadego narzdzia do skrawania jest klin. Powierzchni klina, po ktrej
przemieszcza si wir, nazywamy powierzchni natarcia, a kt zawarty pomidzy ni
a paszczyzn prostopad do kierunku ruchu narzdzia ktem natarcia . Powierzchni od
strony obrabianego materiau nazywamy powierzchni przyoenia. Nie powinna si ona
styka z drewnem dla uniknicia tarcia narzdzia o materia. Kt zawarty pomidzy
powierzchni przyoenia a powierzchni materiau powsta w wyniku obrbki
(powierzchni skrawania) nazywamy ktem przyoenia . Powierzchnie natarcia
i przyoenia przecinaj si wzdu prostej zwanej gwn krawdzi tnc, Wielkoci
charakteryzujc ostrze jest kt rozwarcia klina, zawarty pomidzy paszczyznami natarcia
i przyoenia, zwany ktem ostrza , Narzdzie o maym kcie ostrza atwo pokonuje opory,
jakie stawia obrabiane drewno, jednak bardzo szybko tpi si i zuywa. Do obrbki twardego
drewna i pyt drewnopochodnych trzeba stosowa narzdzia o wikszym kcie ostrza,
bardziej odporne na due obcienia wystpujce podczas skrawania. Suma ktw
przyoenia i ostrza jest nazywana ktem skrawania . Jest to wana wielko zwizana
z narzdziem, tzn. moliwa do kontroli. Od wartoci kta zaley nakad energii niezbdnej
do skrawania, a wiec koszty obrbki. Podczas ostrzenia narzdzi tncych szczegln uwag
naley zwraca na zachowanie prawidowego kta ostrza, aby narzdzie nie stracio swojego
ksztatu, a przez to waciwoci i przydatnoci do pracy, do ktrej byo przeznaczone. [3, s. 129]

43
Rys. 40. Budowa noa elementarnego [5, s. 129]
Czynniki wpywajce na proces maszynowej obrbki skrawaniem

Rnice w budowie drewna wzdu i w poprzek wkien istotnie wpywaj na obrbk
skrawaniem drewna litego.
Ze wzgldu na usytuowanie (wzgldem kierunku wkien w skrawanym elemencie)
kierunku, w ktrym przemieszcza si ostrze narzdzia oraz kierunku krawdzi tncej ostrza,
wyrnia si trzy podstawowe pooenia skrawania: wzdune, poprzeczne i prostopade.
Rys. 41. Skrawanie: a) wzdune, b) poprzeczne, c) prostopadle [5, s. 130]
Od pooenia skrawania zaley ksztat wira, gadko powierzchni obrabianego

elementu i si skrawania. Gadko otrzymanej powierzchni i sia skrawania zale te od
innych czynnikw. Czynniki wpywajce na gadko powierzchni zostan omwione
w dalszej czci podrcznika. Na wielko siy skrawania, oprcz pooenia skrawania,
najwikszy wpyw maj: gatunek drewna, wilgotno drewna, kt skrawania, grubo wira
oraz stopie stpienia ostrza. Podatno gatunkw drewna na skrawanie jest zrnicowana.
Znaczne rnice wystpuj podczas skrawania mikkich gatunkw drewna (lipa, osika,
wierk, sosna, olcha, modrzew) i gatunkw twardych (brzoza, buk, db, jesion). Dla
gatunkw twardych warto siy skrawania moe by nawet dwukrotnie wiksza od siy
skrawania niezbdnej do obrbki drewna mikkiego. Wpyw wilgotnoci drewna na warto
siy skrawania nie jest znaczny i zaley od sposobu obrbki skrawaniem. Podczas piowania,
wiercenia, frezowania i dutowania gniazd i otworw wraz ze wzrostem wilgotnoci drewna
zwiksza si sia skrawania. Natomiast podczas obrbki struganiem i frezowaniem profili sia
skrawania maleje wraz z przyrostem wilgotnoci drewna.

44
Kt skrawania jest istotnym parametrem obrbki. Im jest on mniejszy, tym mniejszy jest
opr, jaki stawia drewno, i mniejsza sia skrawania narzdzia. Jednak kta skrawania nie
mona dowolnie zmniejsza ze wzgldu na niebezpieczestwo osabienia ostrza i moliwo
tarcia narzdzia o obrabiany materia.
Grubo wira ma znaczny wpyw na wielko oporu wystpujcego podczas skrawania.
Im skrawany wir jest cieszy, tym wiksza jest sia skrawania.
Stpiona krawd tnca ostrza zgniata i zrywa wkna, ktre po przejciu krawdzi
podnosz si i powoduj tarcie na powierzchni przyoenia ostrza. Dla pokonania siy tarcia
trzeba przyoy wiksz si skrawania. [5, s. 131]
Piowanie maszynowe
Piowaniem maszynowym nazywamy obrbk ciciem wykonywan za pomoc rnego
rodzaju narzdzi pi napdzanych silnikiem (elektrycznym). Jest to najczciej
wykonywany sposb obrbki ciciem drewna. Celem piowania jest podzielenie drewna na
elementy, oddzielenie zbdnych czci od obrabianych elementw lub nadanie elementom
nieskomplikowanych ksztatw. Pia w czasie pracy wycina w materiale szczelin, tzw. rzaz.
Drewno skrawane i usuwane przez pi ze szczeliny rzazu nazywamy trocinami.
Ze wzgldu na kierunek ruchu posuwowego (narzdzia lub materiau) wzgldem
kierunku przebiegu wkien przy piowaniu maszynowym wyrniamy: piowanie wzdune,
poprzeczne i skone.
Piowanie nazywa si wzdunym, gdy kierunek szczeliny rzazu przebiega rwnolegle do
kierunku przebiegu wkien w obrabianym elemencie. Piowanie wzdune jest zawsze
prostoliniowe i nazywa si te rozpiowywaniem. Rozpiowywanie wykonywane na pilarkach
ramowych pionowych, zwanych trakami, nazywamy przecieraniem. Rozpiowywanie
wykonywane w celu podzielenia tarcicy nazywamy rozdzielaniem. Rozpiowywanie
wykonywane w celu uzyskania tarcicy o ostrych krawdziach lub z powodu koniecznoci
usunicia wadliwych miejsc poprzez usunicie brzenej czci tarcicy nazywamy
obrzynaniem.
Piowanie poprzeczne wystpuje wwczas, gdy w obrabianym elemencie kierunek
szczeliny rzazu przebiega prostopadle do kierunku przebiegu wkien. Piowanie poprzeczne
jest zawsze prostoliniowe i jest te nazywane przepiowywaniem.
Piowanie skone ma miejsce wtedy, gdy kierunek szczeliny rzazu jest nachylony do
kierunku przebiegu wkien pod ktem zawartym midzy 0 i 90. Piowanie skone moe by
prostoliniowe lub krzywoliniowe. Piowanie skone otwarte lub zamknite, wykonywane
wzdu linii krzywej albo amanej, nazywa si wypiowywaniem.
Piy do maszynowej obrbki drewna

Do piowania uywa si pi o rnych ksztatach. S piy proste i tarczowe. Piy proste
wykonuj ruch roboczy prostoliniowo-zwrotny (np. pia w wyrzynarce) lub prostoliniowy
obiegowy (np. pia tamowa). Piy tarczowe (rys. 42) wykonuj ruch obrotowy.
W kadej pile moemy wyrni cze chwytow brzeszczot, przeznaczony do
zamocowania piy w obrabiarce, oraz cz robocz, skrawajc uzbienie. Ze wzgldu na
rodzaj materiau uytego do wykonania brzeszczotu i uzbienia, piy mona podzieli na
jednolite i niejednolite. Piy jednolite s wykonane z jednego rodzaju stali. Piy niejednolite
maj zby wykonane z innego materiau ni brzeszczot, np. maj wkadki z wglikw
spiekanych, ktre s lutowane do brzeszczotu z uyciem lutw twardych. Wgliki spiekane s
to stopy o wielkiej twardoci (nieco mniejszej od diamentu), odporne na cieranie i na
uderzenia, powstaj w wyniku sprasowania i spiekania sproszkowanych wglikw wolframu
i tytanu ze sproszkowanym metalicznym kobaltem i innymi metalami.

45
Nie ma piy uniwersalnej. Kada ma swoje okrelone przeznaczenie. Rnice dotycz
wymiarw: dugoci, rednicy, gruboci, rodzaju uzbienia, podziaki, liczby i ksztatu zbw;
materiau, ktrego uyto do wykonania brzeszczotu i zbw; konstrukcji samego brzeszczotu.
Rnice te okrelaj moliwoci zastosowania pi do piowania tworzyw drzewnych oraz
rnych gatunkw drewna wzdu lub w poprzek wkien.
Pia tarczowa jest metalow tarcz, na ktrej obwodzie znajduje si cz tnca
uzbienie. Wewntrzna cz tarczy brzeszczot suy do mocowania piy na wrzecionie
pilarki. Brzeszczot moe by wykonany z jednego rodzaju stali bd czony (sklejany lub
zgrzewany) z kilku rnych warstw w celu zmniejszenia haasu, ktrego przyczyn jest
pracujca pia. Charakterystyczne wymiary pi tarczowych to: rednica zewntrzna (wraz
z uzbieniem) D, grubo s, rednica otworu d. Dobr odpowiedniej rednicy zewntrznej
i gruboci piy zaley od gruboci materiau, rednicy konierzy zaciskowych, od konstrukcji
pilarki. Pia powinna wystawa ponad powierzchni piowanych elementw na wysoko
zbw. Piy cienkie, ktrych stosowanie jest korzystne ze wzgldu na oszczdno drewna, s
stosowane do piowania z posuwem rcznym, a piy grubsze do pracy z posuwem
maszynowym.
Rys. 42. Pia tarczowa jednolita paska [5, s. 134]
Piy tarczowe jednolite znajduj zastosowanie w pracach stolarskich, ale przeznaczone s

przede wszystkim do wstpnego rozpiowywania materiau na mniejsze czci. Piy te maj
rnorodne ksztaty zbw. Najczciej s stosowane piy paskie, ktrych zby i brzeszczot
s tej samej gruboci. W piach tego rodzaju naley poszerza uzbienie, tzn. rozwiera lub
zgniata zby.
W piach tarczowych niejednolitych zby s wykonane z twardego materiau, najczciej
z wglikw spiekanych. Takie ostrze jest zawsze grubsze od brzeszczotu. Trwao piy
niejednolitej oraz gadk powierzchni otrzymanego rzazu uzyskuje si wtedy, gdy s
przestrzegane zasady doboru waciwego rodzaju zbw do rodzaju piowanego materiau.
[5, s. 133]
Zasady doboru pi do pracy

Przy piowaniu istotn rol odgrywaj: ksztat i liczba zbw oraz stan ich naostrzenia,
oglnie okrelane jako geometria krawdzi tncej zbw.
O moliwoci wtargnicia zbw w materia decyduje dobrany, w zalenoci od materiau
piowanego, odpowiedni kt ostrza i kt natarcia oraz kt przyoenia.
Dodatni kt przyoenia zmniejsza tarcie zba o skrawany materia. Na zmniejszenie
tarcia wpywa rwnie odpowiedni ksztat przestrzeni midzyzbnej, umoliwiajcy zupene
oczyszczenie tej przestrzeni z trocin.

46
Przy piowaniu drewna wzdu wkien, gdy najwaniejsza jest wydajno, a nie ma
szczeglnych wymaga dotyczcych jakoci powierzchni rzazu, np, w tartakach, waciwa
jest pia z tak liczb zbw, aby odlegoci midzy ich wierzchokami (podziaka) wynosiy
ok. 50 mm, a kt natarcia 25 do 30. Kt natarcia 20 i podziaka ok. 25 mm s stosowane
do piowania wzdunego w pracach stolarskich.
Przy piowaniu drewna w poprzek wkien lub ciciu pyt wirowych, gdy wymagana
jest wiksza gadko powierzchni rzazu, uywa si pi o podziace 1019 mm, z wiksz
liczb zbw, kt natarcia wynosi od 5 do 10.
Piy z zbami prostymi s uywane do piowania wzdunego drewna twardego
i mikkiego. W pewnych typach tych pi midzy zbami albo na grzbietach zbw
uksztatowano tzw. ogranicznik posuwu. Zmniejszenie wielkoci posuwu stosuje si
w obrabiarkach z posuwem rcznym w celu zapobieenia odrzutowi piowanego materiau,
a wic dla podniesienia bezpieczestwa pracy.
Zby na przemian skone maj uniwersalne zastosowanie do piowania wzdu
i w poprzek wkien gatunkw drewna mikkiego i twardego oraz wszystkich tworzyw
drzewnych. Gwna krawd tnca jest prostoliniowa, na przemian skona wzgldem osi
obrotu piy. Powierzchnie natarcia i przyoenia s ukone na przemian wzgldem osi obrotu
piy. Umoliwia to otrzymanie bardzo gadkiej powierzchni rzazu, co jest szczeglnie wane
przy piowaniu pyt laminowanych i okleinowanych.
Bardzo gadk powierzchni rzazu mona uzyska uywajc uzbienia wklsego.
Wklse uformowanie powierzchni natarcia umoliwia otrzymanie gadkiej, pozbawionej rys
powierzchni cicia.
Piy z uzbieniem trapezowym, w ktrym zby maj cite wierzchoki, s stosowane do
piowania bardzo twardych materiaw, np. tworzyw drzewnych pokrytych warstw laminatu
z metalem. Charakterystyk uzbienia pi tarczowych z nakadkami z wglikw spiekanych
przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Uzbienie pi tarczowych z nakadkami z wglikw spiekanych [5. s. 148]

Widok uzbienia Charakterystyka i zastosowanie
1
gwna krawd tnca jest rwnolega do
osi obrotu piy
do piowania drewna wzdu i w poprzek

wkien do wstpnego formatyzowania
i przyrzynania materiaw drzewnych do
stosowania przy maych wymaganiach
dotyczcych chropowatoci powierzchni
rzazu i stanu krawdzi do pilarek
z posuwem mechanicznym
2 gwna krawd tnca w ksztacie trapezu
do piowania materiaw pytowych

z tworzyw drzewnych dobra jako rzazu
przy piowaniu materiaw okleinowanych
lub laminowanych

47
3 gwna krawd tnca o ksztacie
ukowym
(wklsa powierzchnia natarcia)
wkien bardzo dobra jako rzazu przy
piowaniu tworzyw drzewnych
obogowanych
4 gwna krawd tnca prostoliniowa na

przemian skona wzgldem osi obrotu piy

wkien do tworzyw drzewnych
obogowanych do pilarek z posuwem
rcznym
5 gwna krawd tnca prostoliniowa na

przemian skona wzgldem osi obrotu piy

wkien bardzo dobra jako rzazu do
pilarek z posuwem rcznym
6 gwna krawd tnca prostoliniowa,

skona wzgldem osi obrotu piy uzbienie
niesymetryczne piy wykonywane s jako
lewe i prawe
do formatyzowania materiaw
pytowych z tworzyw drzewnych
i drewna
uzyskuje si bardzo dobry stan
krawdzi od strony formatyzowanego
materiau
7 uzbienie z ograniczon wielkoci
posuwu na zb
gwna krawd tnca prostoliniowa,
rwnolega od osi obrotu piy
a) do obrabiarek z posuwem rcznym

b) do pilarek wielopiowych
z posuwem mechanicznym

48
8 uzbienie z ograniczon wielkoci
posuwu na zb, do pilarek z posuwem
rcznym
a) gwna krawd tnca o ksztacie
ukowym
b i c) gwna krawd tnca
prostoliniowa na przemian skona
wzgldem osi obrotu piy
bardzo dobra jako rzazu
9 uzbienie grupowe:
1 zb strugajcy,
2 zb nacinajcy.
bardzo dobra jako rzazu

do piowania materiaw drzewnych
o duym dziaaniu tpicym (lignofol,
sklejka z arkuszami metalu, tworzywa
drzewne laminowane)
10 uzbienie grupowe z ograniczon

wielkoci posuwu do pilarek
z posuwem rcznym
zb strugajcy o mniejszej szerokoci
lub mniejszej wysokoci
bardzo dobra jako rzazu i stan

krawdzi

49
Przygotowanie pi do pracy
Przygotowanie do pracy pi jednolitych wymaga wykonania wikszej liczby czynnoci
ni przygotowanie pi niejednolitych. Przygotowanie pi jednolitych do pracy obejmuje
nastpujce zabiegi: prostowanie, wstpne napinanie, poszerzanie uzbienia, ostrzenie,
ustawianie i mocowanie oraz czyszczenie.
Prostowanie
Brzeszczot piy powinien by paski. Nierwnoci mona wykry przykadajc linia
wzdu promienia piy. W brzeszczocie mog powsta wypukoci trwae niespryste, lub
spryste wiotkie albo sztywne. Odksztacenia te s zauwaalne po lekkim wygiciu
brzeszczotu piy. Wypuko niesprysta pojawia si zawsze po tej samej stronie piy,
niezalenie od kierunku wygicia brzeszczotu. Odksztacenia spryste wiotkie pod wpywem
niewielkiej siy przechodz na zewntrz wygitego brzeszczotu. Odksztacenia spryste
sztywne pojawiaj si na wygitym brzeszczocie jako wypuko od strony wklsej. Do
prostowania pi tarczowych uywa si motka i kowada, ale jest to czynno bardzo trudna
i wymaga sporego dowiadczenia. Odchylenia pi od paskoci powstaj pod wpywem
przegrzania brzeszczotu w czasie pracy, uderze podczas transportu, przechowywania
w niewaciwej pozycji.
Wstpne napranie pi
Pia podczas pracy nagrzewa si. Pod wpywem ciepa cz brzeszczotu blisza
uzbieniu wydua si i faluje, brzeszczot traci sztywno. Wstpne napranie wykonuje si
w celu zminimalizowania tych odksztace. Fabrycznie piy s naprane przez walcowanie
brzeszczotu. Stan naprenia naley sprawdza co kilka ostrze. Do lekko wygitej piy
opartej uzbieniem o powierzchni stou naley przyoy wzdu rednicy linia i ustali
odchylenie brzeszczotu piy od liniau.
Poszerzanie uzbienia
Poszerzanie uzbienia, operacja konieczna dla pi paskich, jest wykonywana w celu
znacznego zmniejszenia ocierania brzeszczotu o powierzchni rzazu. Najwiksze rozwarcie
zbw wykonuje si dla pi przeznaczonych do piowania wzdunego drewna mikkiego,
wilgotnego, ywicznego. Zby s rozwierane na przemian na praw i lew stron brzeszczotu.
Ostrzenie
Piy tarczowe jednolite powinny by ostrzone maszynowo na ostrzarkach ze
zmechanizowanym posuwem. Bardzo wane jest zachowanie pierwotnego ksztatu zbw
i uzbienia.
Ustawianie i mocowanie
Pia tarczowa powinna by tak dobrana, aby rednica jej wewntrznego otworu bya
rwna rednicy wrzeciona. Ustawienie piy jest prawidowe, gdy o obrotu piy pokrywa si
z osi obrotu wrzeciona, a paszczyzna piy jest prostopada do osi wrzeciona. Mocowanie
piy polega na jej zaciniciu midzy konierzami: staym i zdejmowanym, za pomoc
nakrtki z lewym gwintem.
Czyszczenie pi
Pia po pracy powinna mie oczyszczone boczne powierzchnie z przyklejonego pyu
i ywicy. Czyszczenie wykonuje si terpentyn, rop lub wod z dodatkiem detergentw.
Przygotowanie do pracy pi z nakadkami z wglikw spiekanych wymaga wikszej
starannoci w przenoszeniu i przekadaniu pi ze wzgldu na krucho nakadek. Nie jest

50
zalecane uderzanie motkiem, brzeszczoty naley poddawa walcowaniu. Ustawianie pi do
pracy powinno by szczeglnie dokadne ze wzgldu na wiksz dokadno wykonania
narzdzi. [5, s. 153]
Pilarki do drewna i tworzyw drzewnych

Pilarki, czyli obrabiarki, w ktrych obrbka ciciem jest wykonywana za pomoc
rozmaitych rodzajw pi (napdzanych silnikami), stanowi najbardziej rozpowszechnion
grup obrabiarek w przemyle drzewnym.
Maszynowa obrbka drewna wymaga uywania rozmaitych rodzajw pilarek.
W tartakach do piowania wzdunego s stosowane pilarki o postpowym i o obrotowym
ruchu piy.
Pilarki ramowe (nazywane trakami) pionowe i poziome s przeznaczone do rozpiowywania
(przecierania) kd na tarcice nieobrzynan lub na pryzmy i tarcice nieobrzynan.
Pilarki tamowe do kd su do dzielenia kd na rne sortymenty, np. deski, bale lub
pryzmy. Stosuje sieje w tartakach i zakadach produkujcych okleiny. Szczeglnie przydatne
s do przecierania drewna gatunkw liciastych, poniewa podczas odpiowywania zostaje
odsonite wntrze kody, co umoliwia podjecie decyzji o przeznaczeniu pozyskiwanego
materiau.
Pilarki tarczowe wzdune do kd s przeznaczone do rozpiowywania kd lub pryzm na
tarcic. Posuw drewna w tych pilarkach jest zmechanizowany. Dla zwikszenia
bezpieczestwa pilarki te s wyposaane w hamulec wrzeciona, osony ruchomych
podzespow, np. przenonikw, oraz zapadki przeciwodrzutowe umieszczone przed
wrzecionem nad stoem obrabiarki. Pilarki tarczowe wzdune dolnowrzecionowe z bocznym
dociskiem obrabianego elementu musz by wyposaone w klin rozszczepiajcy rzaz.
Wszystkie pilarki wyposaa si w ssawy umoliwiajce ich podczenie do instalacji
pneumatycznego odprowadzania trocin.
Pilarki tarczowe poprzeczne do kd s stosowane do dzielenia duyc na krtsze elementy.
Charakteryzuj si tym, e ruch roboczy i ruch posuwowy wykonuje narzdzie, a element
pozostaje nieruchomy. Zakres ruchu wrzeciona z pi jest ograniczony, stosowane s
rozwizania konstrukcyjne umoliwiajce samoczynny ruch powrotny wrzeciona.
W duych fabrykach mebli lub stolarki budowlanej, w dziaach obrbki wstpnej, uywa
si podobnych typw pilarek co w tartakach. Istotne rnice, widoczne w konstrukcji,
wynikaj ze specyfiki zastosowania. Pilarki tarczowe wzdune, stosowane do obrbki
wstpnej, su do dzielenia szerokiej tarcicy na wskie elementy: listwy, laty, graniaki, fryzy.
Szczeglnym przykadem pilarki tej grupy jest obrzynarka dwustronna przeznaczona do
oddzielania z nieobrzynanej tarcicy iglastej bocznych czci zrzynw. Na dwch
wrzecionach tej pilarki mona zamocowa dwie lub cztery i wicej pi dla pozyskania tarcicy
obrzynanej lub listew. Posuw materiau jest zmechanizowany.
Pilarki tarczowe poprzeczne do tarcicy i tworzyw drzewnych s przeznaczone do
pozyskiwania pfabrykatw lub elementw o dokadnie ustalonych wymiarach. Ruch
roboczy i posuwowy jest wykonywany przez umieszczon na przegubowo osadzonym
ramieniu lub suporcie pil wraz z silnikiem.
Pilarka tarczowa jest jedn z najwaniejszych, ale rwnoczenie najbardziej
niebezpiecznych obrabiarek w stolarni, poniewa osonicie wirujcego narzdzia jest czsto
niemoliwe.
W zakadach stolarskich do podstawowego wyposaenia nale: pilarka tamowa
stolarska i pilarka tarczowa stolarska. Ponadto stosowane s pilarki o jednym, specjalnym
zastosowaniu, jak na przykad: pilarka tarczowa formatowa jedno- lub dwupiowa do
elementw pytowych z tarcicy lub tworzyw drzewnych oraz pilarka formatowa do pyt.
[5, s. 135]

51
Ciecie pilarkami tamowymi
Pilarki tamowe stolarskie mog by stacjonarne i przenone. S one stosowane do
piowania krzywoliniowego i prostoliniowego. Mona je stosowa do przycinania na dugo,
obrzynania krawdzi, rozpiowywania na grubo, wykonywania widlic, wypiowywania
profilowego obrzey elementw deskowych.
Pilarka tamowa pracuje pi tamow napit na dwch koach. Napd z silnika jest
przekazywany na koo napdowe (dolne). Grne koo napinajce tam piy jest zawieszone
elastycznie. W celu zdjcia i zaoenia piy grne koo tamowe moe by odchylane
i w wybranym pooeniu ustalane nakrtk. W celu naprenia piy moe by opuszczane
i podnoszone mechanizmem wprawianym w ruch i blokowanym rcznie. Naprenie piy
powinno by minimalne, a jednoczenie umoliwiajce waciw prac piy. Dobrze zaoona
i naprona pia nie zbiega z k podczas piowania. Prdko ruchu tamy wynosi od 19 do
35 m/s. Lekko wypuky, barykowaty ksztat k, na ktrych jest rozpita pia tamowa, oraz
opaska z mikkiego materiau na rodku ich szerokoci zapewniaj bezpieczny, spokojny bieg
tamy i samorzutne wyrwnywanie jej biegu. Obrabiany materia jest przesuwany rcznie po
stole obrabiarki.
Rys. 43. Pilarka tamowa stolarska [5, s. 136]: 1 kota napdowe grne i dolne, 2 pia
tamowa, 3 prowadnik grny, 4 prowadnik dolny, 5 pokrto do regulacji
pooenia grnego prowadnika piy, 6 osony (tu otwarte) k napinajcych,
7 osona piy, 8 szczelina na pil w stole, 9 prowadnica materiau obrabianego,
10 ssawa instalacji odcigania wirw, 11 pokrto do regulacji napicia piy,
12 podziaka do odczytywania siy napicia piy
Przygotowanie pilarki tamowej do pracy, oprcz naostrzenia i odpowiedniego zaoenia

piy, wymaga ustawienia pooenia prowadnikw. W pilarkach tamowych o rednicy k
wikszej ni 315 mm pooenie grnego prowadnika piy mona regulowa. Naley ustawi
go tak nisko, jak tylko grubo materiau piowanego na to pozwala. Rolki prowadnika
przeciwdziaaj wyboczeniu i przesuwaniu si piy na koach napinajcych, szczelina miedzy
rolk a brzeszczotem piy nie powinna by wiksza ni 0,l0,15 mm. Paski krek podpiera
grzbiet piy.
Do piowania krzywoliniowego stosuje si wskie, dobrze naostrzone piy. Od szerokoci
piy zaley minimalny promie krzywizny i straty materiau na rzaz. Na elemencie rysuje si
owkiem stolarskim linie piowania. Wypiowywanie krzywizn wymaga czasem cofania
elementu. Przesuwajca si z du prdkoci tama piy, przemieszczana wzdu rzazu,
moe atwo zaczepi o materia, co moe spowodowa, e pia zsunie si z k i zerwie si.
Aby tego unikn, nie naley wycofywa piy wzdu rzazu, ale wykona w czci odpadowej

52
materiau, poprzecznie do rzazu, moliwie krtkie i proste dodatkowe nacicia drogi
wyjcia dla piy.
Piowanie prostoliniowe wykonujemy szerok pi tamow z uyciem prowadnicy
wzdunej. Prowadnic naley zamocowa w odpowiednim miejscu przed uruchomieniem
pilarki. Aby waciwie prowadzi materia, zwaszcza gdy jest wski lub krtki, pomagamy
sobie drewnianymi popychaczami: jednym dociskamy element do prowadnicy, drugim
nadajemy elementowi ruch posuwowy.
Pia tamowa to jedyne narzdzie, ktre nawet jeli pknie, to nie wytrca materiau
z rki, nie powoduje odrzutu materiau. Ze wzgldu na moliwo zerwania si piy ta jej
cze, ktra znajduje si poza obszarem skrawania, musi by zakryta. Umoliwia to
odpowiednia budowa korpusu pilarki oraz ruchoma osona zakrywajca uzbienie. Jej
pooenie ustala si rcznie pokrtem. Po wyczeniu lub zahamowaniu pilarki hamulce
spowoduj zatrzymanie ruchu tamy po upywie ok. 10 sekund. [5, s. 138]
Warunki bezpiecznej pracy podczas ciecia pilarkami tamowymi

1. Cz piy tamowej nie zakryt przez piowany element naley osania.
2. Piowanie elementw nie spoczywajcych w rwnowadze na stole, o przekroju np.
owalnym, mona prowadzi po uprzednim solidnym ich zamocowaniu.
3. Podczas ruchu piy rce naley trzyma zawsze w bezpiecznej odlegoci od piy.
4. Krtkie elementy naley podczas piowania przemieszcza z uyciem popychacza, a przy
piowaniu na grubo naley stosowa popychacz ktowy.
5. Powstae trociny mona usuwa dopiero po zatrzymaniu piy.
6. Przed dusz przerw (np. w kocu tygodnia) naley pi odpry, tzn. zwolni
naprenie przez nieznaczne opuszczenie grnego koa.
Przecinanie drewna na pilarce tarczowej do cicia poprzecznego

Poprzeczne cicie tarcicy ma na celu pozyskanie odcinkw desek, z ktrych nastpnie
mona pozyska elementy bez niedopuszczalnych wad. Pozyskiwanie elementw surowych
z drewna litego jest poczone z przewidywaniem rozmieszczenia elementw na tarcicy.
Rysowanie na materiale linii przyszych ci, stanowicych obrys elementw z nadmiarami
na dalsz obrbk, nazywa si trasowaniem indywidualnym. W warunkach produkcji
przemysowej zaleca si stosowa t metod jedynie do trasowania cenniejszych gatunkw
drewna. Naley jednak pamita, e dobrze przeprowadzone trasowanie, cho pracochonne,
jednak zawsze powoduje zwikszenie wydajnoci materiaw tartych. W przemysowych
warunkach produkcji powszechnie stosowana jest metoda polegajca na manipulacji tarcicy
bez uprzedniego rysowania rozmieszczenia elementw na materiale.
Dlatego piowanie drewna powinno by poczone z jego manipulacj. Na rysunku 44
przedstawiono dwa sposoby manipulacji. W pierwszym sposobie najpierw wykonuje si
cicie poprzeczne, a nastpnie wzdune. Drugi sposb polega na pozyskaniu piowaniem
wzdunym at, ktre nastpnie przecina si poprzecznie. Podczas tych czynnoci powstaj
odpady, tj. obrzynki desek najczciej z wadami niedopuszczalnymi w danej produkcji. Mog
rwnie powstawa odpady bez wad lub z wadami dopuszczalnymi. S to odpady uytkowe.
Mona z nich wykonywa inne elementy. Zagospodarowanie, tzn. wykorzystanie, odpadw
do produkcji innych wyrobw jest bardzo wane, poniewa przynosi oszczdno materiaw
drzewnych.

53
Rys. 44. Sposoby dzielenia tarcicy na elementy surowe: a) wykrawanie wyrzynkw i ich
cicie wzdune, b) wykrawanie listew i ich cicie poprzeczne [7, s. 106]
Podczas piowania na pilarce do cicia poprzecznego tarcica ley nieruchomo na stole

pilarki, a pia wykonujc ruch obrotowy jest przesuwana ku przodowi i przecina lec
desk. Naley przy tym uwaa, by rzaz by moliwie prostopady do dugoci deski.
W produkcji masowej, gdy dugoci wycinkw desek powtarzaj si wielokrotnie, stosuje si
listw oporow z ogranicznikami, zamocowan wzdu stou obrabiarki. Odlegoci
ogranicznikw od tarczy piy odpowiadaj podanym dugociom wycinkw. W ten sposb
pracownik obsugujcy pilark orientuje si, w ktrym miejscu naley wykona cicie,
pomimo e na desce nie narysowano miejsc rzazw. Rysowanie owkiem linii rzazw,
nazywane trasowaniem, jest bardzo pracochonne i stosowane jedynie w zakadach
rzemielniczych, gdzie wytwarza si jednorazowo niewielk liczb wyrobw. St pilarki jest
wyduony i zaopatrzony w rolki (waki), po ktrych atwo jest przesuwa przecinan tarcic.
W pilarce do cicia poprzecznego narzdziem skrawajcym jest pia tarczowa paska
z uzbieniem do cicia poprzecznego. Przed uyciem piy naley sprawdzi, czy rednica
otworu piy odpowiada rednicy wrzeciona pilarki. Jeli jest ona wiksza, to stosuje si
piercie wypeniajcy. Trzeba rwnie sprawdzi prawidowo rozwarcia zbw piy,
ostro ich krawdzi tncych, ksztaty zbw, ktre powinny by dostosowane do rodzaju
cicia. Nie wolno uywa i zakada piy pknitej, choby pknicie byo nawet niewielkie.
Rys. 45. Piowanie poprzeczne na pilarce do cicia poprzecznego [7, s. 107]: l pil tarczowa,
2 silnik, 3 osona piy, 4 ograniczniki, 5 st pilarki, 6 walki uatwiajce
przesuwanie tarcicy po stole obrabiarki, 7 deska oporowa, 8 deska piowana

54
Przygotowanie obrabiarki do pracy polega na zamocowaniu piy i sprawdzeniu
prawidowoci ustawienia osony. Trzeba rwnie zwrci uwag, by zby piy przy jej
najwikszym wysuniciu do przodu nie wystaway poza krawd stou.
Na wydajno pracy ma wpyw nie tylko sprawno obrabiarki i narzdzia skrawajcego,
lecz take rozmieszczenie na stanowisku jego skadowych elementw. Prawidow
organizacj stanowiska pracy pilarki do piowania poprzecznego przedstawiono na rys. 46.
[7, s. 108]
Rys. 46. Prawidowa organizacja stanowiska do poprzecznego cicia drewna [7, s. 108]: l pilarka
tarczowa wahadowa, 2 tarcica duga przed manipulacj (na wzku), 3 tor wzka,
4 stos tarcicy wy manipulowanej, 5 przekadki na wzku, 6 skrzynia na odpady,
7 poszerzenie stou piy, 8 ruchome schodki, I II, III, IV robotnicy obsugujcy
stanowisko
Podczas cicia nie naley sta naprzeciwko linii rzazu. Lew rk przytrzymuje si
przecinan desk, a praw przeciga pi do przodu dokonujc cicia. Droga piy nie
powinna si nigdy krzyowa z drog rki przesuwajcej i podtrzymujcej desk. Powstaych
odpadw nie naley zrzuca ze stou obrabiarki pod nogi obsugi pilarki. Porozrzucane
odpady mog by przyczyn nieszczliwego wypadku.
Odpady nieuyteczne naley wrzuca do skrzyni, a uyteczne skada na palecie
transportowej. Wycinki desek przeznaczone do produkcji ukada si na paletach
transportowych, wtedy gdy manipuluje si tarcic suszon. Jeli wycinki tarcicy przeznacza
si do suszenia, to ukada si je na wzkach suszarnianych, przedzielajc warstwy desek
przekadkami. Robi to najczciej pomocnik stolarza.
Podczas piowania tarcicy dugiej lub grubej i cikiej wskazana jest trzyosobowa
obsuga pilarki, wwczas pilarz z jednym pomocnikiem ukadaj deski na stole obrabiarki,
a drugi pomocnik odbiera wycite ju wyrzynki.
Gwn wad poprzecznego piowania drewna jest due odchylenie rzazu od kta
prostego w stosunku do podunej osi deski, ma to duy wpyw na wydajno materiaw
tartych.
Cicie wzdune drewna na pilarkach tarczowych

Cicie wzdune drewna moe odbywa si za pomoc pilarek tarczowych
specjalistycznych, najczciej z mechanicznym posuwem, lub za pomoc pilarek tarczowych
stolarskich. W obydwu wypadkach narzdziem tncym jest pia tarczowa do cicia
wzdunego. Schemat dziaania pilarki tarczowej z mechanicznym posuwem pokazano na
rys. 47. Pierwszy rzaz, tzn. odcicie bocznej paszczyzny deski nieobrzynanej, jest
wykonywany bez uycia przykadni.

55
Rys. 47. Schemat dziaania pilarki tarczowej z mechanicznym posuwem do ciecia wzdunego:
1 pia tarczowa, 2 walce posuwowe, 3 urzdzenie zabezpieczajce przed
odrzuceniem obrabianego drewna, 4 gsienica, 5 przykadnia nastawna do ustalenia
szerokoci piowanej laty, 6 osona piy i walcw dociskowych, 7 piowane drewno
[7, s. 110]
Deska zakleszczona przez zesp dociskowy i przenonik pytkowy przesuwaj si po

linii prostej. Gdy jedno obrzee deski jest ju rwne, przykadnie naley ustawi w takiej
odlegoci od linii rzazu, by uzyska dan szeroko elementu. Uzyskane uprzednio obrzee
deski podczas cicia wzdunego przylega do przykadni. W duych lub specjalistycznych
zakadach produkcyjnych do cicia wzdunego stosuje si rwnie pilarki wielotarczowe,
w ktrych piy s mocowane na jednym wsplnym wrzecionie. Wwczas szerokoci citych
elementw zale od odlegoci pi tarczowych od siebie. Odlego t uzyskuje si przez
stosowanie krkw dystansowych zakadanych na wrzeciono midzy tarcze pi.
Rys.48. Wykonywanie pilark tarczow pierwszego rzazu na desce nie obrzynanej: 1 st maszyny,
2 przeduona prowadnica, 3 piowana deska, 4 popychacz, 5 osona [7, s. 110]
W pilarce tarczowej stolarskiej zawsze stosuje si rczny posuw materiau obrabianego.

Pierwszy rzaz w desce nie obrzynanej wykonuje si w sposb pokazany na rys. 48.
Przeduon przykadnie mona zamocowa w odlegoci rwnej szerokoci planowanych
elementw. W ten sposb po pierwszym rzazie wykonanym za pomoc specjalnego
popychacza 4, wykonuje si nastpne cicia bez koniecznoci przestawiania przykadni.
Cicie materiaw tartych obrzynanych wykonuje si w sposb pokazany na rys. 49.

56
Rys. 49. Piowanie drewna z zastosowaniem prowadnicy: 1 st maszyny, 2 prowadnica,
3 pokrto mocujce prowadnic, 4 przecinana deska, 5 pia, 6 klin rozszczepiajcy,
7 osona [7, s. 111]
Podczas wzdunego cicia zostaje zachwiana rwnowaga napre istniejcych

w drewnie. Koce nacitej deski zbliaj si do siebie i w ten sposb rzaz staje si bardziej
wski ni rozwarcie zbw piy. Powoduje to zakleszczenie piy w drewnie, a w nastpstwie
tego niebezpieczne odrzucenie przecinanego materiau w kierunku pilarza przesuwajcego
drewno. Aby temu zapobiec, stosuje si klin rozszczepiajcy gruboci nieznacznie wikszej
od gruboci rzazu. Z tych powodw pilarz podajcy deski do pilarki powinien sta zawsze
z boku pilarki, a nigdy na wprost linii rzazu. [7, s. 111]
Rys. 50. Prawidowe ustawienia klina rozszczepiajcego rzaz [5, s. 142]
Podczas piowania drewna na listwy istnieje konieczno zabezpieczenia listwy przed

odrzutem, szczeglnie w ostatnim stadium cicia. Mona tego dokona przyciskajc do stou
listw rk poza zasigiem piy. Jednak korzystniej jest stosowa grzebie dociskowy
zamocowany do przykadni; kady stolarz moe go wykona we wasnym zakresie z drewna
bukowego lub ze sklejki.
Rys. 51. Zastosowanie grzebienia dociskowego podczas piowania wzdunego: l pia tarczowa,
2 klin rozszczepiajcy, 3 prowadnica, 4 grzebie dociskowy, 5 st pilarki
tarczowej, 6 materia obrabiany [7, s. 112]

57
Podczas cicia wzdunego pilarz, przesuwajc obrabiany materia, zblia rk do piy na
niebezpieczn odlego. Zagroenie wypadkowe jest szczeglnie due, gdy cite elementy
maj niewielk szeroko. W takich sytuacjach naley stosowa popychacz.
Rys. 52. Popychacz stosowany podczas piowania pilark tarczow:

1 popychacz, 2 piowane drewno [7, s. 113]
Oprcz wymienionych warunkw obsugi pilarki tarczowej naley przestrzega

nastpujcych zasad:
pia moe wystawa ponad przecinany materia nie wicej ni 510 mm,
klin rozszczepiajcy powinien si znajdowa w prawidowej odlegoci od zbw piy
(2 mm),
prowadnica musi by ustawiona rwnolegle do tarczy piy,
wszystkie elementy pilarki wykonujce ruch obrotowy oraz pia tarczowa musz by
wyposaone w osony.
Dobry stan pilarki i piy zapewniaj du wydajno jedynie wtedy, gdy stanowisko
robocze jest prawidowo zorganizowane. Deski przeznaczone do piowania wzdunego
powinny by uoone na platformie transportowej w taki sposb, by ich dugo bya
rwnolega do rzazu. Podczas cicia wzdunego dugiej tarcicy pilark powinno obsugiwa
dwch pracownikw. W razie obsugi pilarki przez jednego pracownika stosuje si podpor
z rolk. [7, s. 113]
Rys. 53. Piowanie wzdune dugich elementw przy obsudze jednoosobowej [7, s. 113]:
1 podpora rolkowa, 2 pilarka tarczowa, 3 przykadnia, 4 osona piy,
5 obrabiany materia
Pilarki tarczowe do formatowania

Pilarki tarczowe do formatowania (inaczej formatowe) maj rozlege i wielostronne
zastosowanie. Przydatne s do drewna litego, np. do obcinania brzegw tarcicy nie
obrzynanej, do precyzyjnego formatowania tarcicy, do produkcji listewek i do formatowania
tworzyw drzewnych.

58
Pilarka tarczowa do formatowania jednopiowa suy do przycinania lub formatowania
drewna albo pyt z tworzyw drzewnych. Ma ona duy st roboczy przesuwajcy si po
rwnolegych ktowych prowadnicach. Mona na niej przycina elementy pod ktem
prostym, ale mona te wykorzysta nastawny opr ukony i przycina pod ktem. Pilarki
o najnowszych rozwizaniach konstrukcyjnych s zautomatyzowane. Ich obsuga jest
wygodna, odpowiednie ustawienie prowadnic i przykadni uzyskuje si nastawiajc dane
wielkoci przyciskami znajdujcymi si w atwo dostpnym, ponad powierzchni stou
obrabiarki, panelu sterowania. Do formatowania duych pyt suy wysuwana prowadnica
dugoci do 3200 mm, umoliwiajca formatowanie z dokadnoci do l mm. Pneumatyczny
docisk elementw wielkowymiarowych do stou pozwala na ich precyzyjne przycinanie.
Cicie pod ktem elementw, trudniejsze ze wzgldu na niebezpieczestwo odrzutu, moe
by wykonane dziki nastawnej przykadni.
Rys. 54. Pilarka tarczowa do formatowania jednopiowa [5, s. 143]
Po prawej stronie piy znajduje si prowadnica. Ustawienie odlegoci midzy

prowadnic a pi, czyli ustawienie pilarki do cicia na okrelony wymiar, jest w najnowszych
typach pilarek dokonywane automatycznie. Na klawiaturze sterownika ustawia si zadany
wymiar, a prowadnica przesuwa si po naciniciu przycisku uruchamiajcego jej napd na
zadane miejsce. Do cicia ukonego tarcicy i do cicia duych pyt nie stosuje si
prowadnicy.
W pilarkach przeznaczonych do cicia pyt wirowych laminowanych moe zosta
wbudowane specjalne wrzeciono. Na tym wrzecionie jest mocowana pia podcinajca
materia od spodu. Umoliwia to jednoczesne obustronne od wierzchu i spodu cicie
materiau. Pia podcinajca wchodzi w materia na gboko 2 mm. Pia gwna i pia
podcinajca musz pracowa w jednej paszczynie, a rzaz piy podcinajcej powinien by
nieco szerszy od rzazu piy gwnej.
Rys. 55. Pia gwna i pia podcinajca [5, s. 144]
Pilarki formatowe o duym stopniu automatyzacji s wyposaone w automatyczne

ukady zabezpieczajce, np. ukad chronicy przed wczeniem ruchu posuwowego przed

59
zadziaaniem urzdze dociskowych. Zasady bezpiecznej pracy na starszych typach pilarek
formatowych s podobne do zasad obowizujcych podczas pracy na pilarkach poprzeczno-
wzdunych.
Pilarka tarczowa do formatowania dwupiowa suy do formatowania ram drewnianych
i przycinania z dwu stron lub formatowania pyt z tworzyw drzewnych. Pilarka jest
wyposaona w duy st roboczy przemieszczajcy si na staych, rwnolegych,
pryzmatycznych prowadnicach. Mona na niej przycina elementy pod ktem prostym, ale
mona take wykorzysta nastawny opr ukony i piowa pod ktem. Wrzeciona wraz
z piami mona rozsuwa na odpowiedni szeroko. Dla zapewnienia gadkiej powierzchni
rzazu pilarki s wyposaone we wrzeciona z piami podcinajcymi. Dziki zastosowaniu
pneumatycznego docisku elementu do stou mona precyzyjnie przycina elementy
wielkowymiarowe. St wraz z elementem jest przemieszczany w stron pi automatycznie, za
pomoc siownika, lub popychany rcznie. Po wykonaniu cicia nastpuje samoczynne
wyczenie zaciskw pneumatycznych. [5, s. 145]
Przepisy bhp dotyczce pracy na pilarkach

Oprcz omwionych powyej zabezpiecze pilarek i oson pi duy wpyw na
bezpieczestwo podczas pracy na pilarkach ma waciwy wybr narzdzia, jego dobry stan
techniczny, waciwe przygotowanie do pracy oraz pewne ustawienie i zamocowanie. Pia we
waciwym stanie technicznym nie ma pkni, ma wszystkie zby i nakadki oraz paski
naprony brzeszczot. Naley bezwzgldnie przestrzega stosowania dozwolonych prdkoci
obrotowych dla okrelonych rednic pi. Dotyczy to zwaszcza pi tarczowych z nakadkami
z wglikw spiekanych, gdy przekroczenie dopuszczalnej liczby obrotw na minut,
oznaczonej przez producenta na pile, grozi oderwaniem nakadek od brzeszczotu, co moe
by przyczyn powanego wypadku.
Na wrzecionach mona mocowa piy tarczowe o rednicach nie przekraczajcych
maksymalnej rednicy okrelonej przez producenta pilarki. Klin rozszczepiajcy rzaz musi
mie waciwie do piy dobrane wymiary i by prawidowo ustawiony w stosunku do
narzdzia. Klin zapobiega zaciniciu si odpiowanego elementu na zbach tylnej czci piy,
ktre maj tendencje do podrywania elementu do gry i odrzucania go w kierunku
obsugujcego. Osoba obsugujca pilark nie powinna sta w linii odrzutu elementu. Naley
przestrzega uywania odpowiedniej odziey roboczej oraz noszenia okularw ochronnych.

1. Jaki jest cel maszynowej obrbki drewna i tworzyw drzewnych?
2. Jaka jest rnica pomidzy obrbka oddzielajc a dzielc?
3. Jakie czynniki wpywaj na proces maszynowej obrbki skrawaniem?
4. Co jest celem piowania?
5. Jakie s rodzaje pi do maszynowej obrbki drewna i tworzyw drzewnych?
6. Jakie czynnoci obejmuje przygotowanie pi do pracy?
7. Jakie urzdzenie ochronne s stosowane na pilarkach?
8. Co to jest rzaz?
9. Na czym polega ustawienie klina rozszczepiajcego?
10. Do jakich prac su pilarki formatowe?
11. Jaka rol peni pia podcinajca?
12. Na czym polega przygotowanie pilarki tamowej do pracy?

60
4.4.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj przecicie elementw z drewna litego pilark poprzeczn.

1) zapozna si z literatur dotyczc zasad obsugi i bezpiecznej pracy oraz instrukcja
obsugi i zasadami bhp pilarki poprzecznej,
2) dokona analizy rysunku elementu do wykonania,
3) okreli kolejno wykonywanych czynnoci,
4) dokona wyboru piy do wykonywanej operacji,
5) zamocowa pi,
6) ustali wielko naddatku,
7) ustawi ograniczniki i urzdzenia ochronne,
8) wykona cicie,
9) sprawdzi czy wymiary przecitego elementu s zgodne z wymiarami na rysunku,

pilarka tarczowa poprzeczna,
zestaw pi,
materia do obrbki,
zestaw narzdzi pomiarowych,
wiczenie 2
Wykonaj wycinanie elementw krzywoliniowych na pilarce tamowej.

1) zapozna si z literatur dotyczc zasad obsugi i bezpiecznej pracy oraz instrukcja
obsugi i zasadami bhp pilarki tamowej,
4) dokona wyboru piy tamowej do wykonywanej operacji,
5) zamocowa pi,
6) wykona trasowanie elementu od szablonu,
7) ustawi pooenie grnego prowadnika rolkowego piy i osony,
8) sprawdzi czy wymiary i ksztat wykonanego elementu s zgodne z wymiarami na
rysunku,
9) wykona cicie,

zestaw pi tamowych,
pilarka tamowa,
materia do obrbki,

61
szablon,
wiczenie 3
Wykonaj cicie pyty wirowej laminowanej na okrelone elementy.

1) zapozna si z literatur dotyczc zasad obsugi i bezpiecznej pracy na pilarce tarczowej
do formowania,
4) dokona wyboru pi tarczowych,
5) zamocowa piy,
6) ustawi pooenie pi podcinajcych,
7) ustawi na odpowiedni wymiar prowadnic,
8) wykona cicie prbne,
9) sprawdzi czy pia podcinajca nie jest przesunita w stosunku do piy gwnej,
10) wykona cicie waciwe,

pilarka tarczowa do formatowania,
zestaw pi,
pyta wirowa laminowana,
wiczenie 4
Wykonaj cicie wzdune tarcicy.
Aby wykona wiczenie powiniene:

1) zapozna si z literatur dotyczc zasad obsugi i bezpiecznej pracy pilarki tarczowej,
4) dokona wyboru piy,
5) zamocowa pi,
6) ustawi pooenie klina rozszczepiajcego i osony kapturowej,
7) ustawi prowadnic,
8) wykona nacicie prbne,
9) sprawdzi czy piowany wymiar jest zgodny z wymiarem na rysunku,
10) wykona przecicie tarcicy,

pilarka tarczowa stolarska,
zestaw pi tarczowych,

62
popychacz,

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) okreli cel maszynowej obrbki drewna i tworzyw drzewnych?
2) dokona podziau pi?
3) scharakteryzowa obrbk dzielca i oddzielajc?
4) scharakteryzowa czynniki wpywajce na obrbk drewna i tworzyw
drzewnych?
5) okreli cel piowania?
6) scharakteryzowa rodzaje pi do maszynowej obrbki drewna i tworzyw
drzewnych?
7) okreli kolejne czynnoci podczas przygotowania pi do pracy?
8) scharakteryzowa urzdzenia ochronne stosowane w pilarkach?
9) wyjani pojcie rzazu?
10) dokona ustawienia klina rozszczepiajcego?
11) okreli prace wykonywane na pilarkach formatowych?
12) okreli rol piy podcinajcej?
13) okreli czynnoci podczas przygotowania pilarki tamowej do pracy?

63
4.5. Struganie drewna

Struganie obrotowe drewna
Piowanie drewna umoliwia podzia materiau na czci, ale nie jest wystarczajce do
uzyskania waciwego ksztatu elementu. Powierzchnia drewna po piowaniu jest chropowata,
widoczne s rysy po zbach piy.
Przetarte elementy ulegaj spaczeniu na skutek wysychania drewna. Jeli drewno jest
przeznaczone na wyroby skadajce si z elementw i podzespow o wymiarach cile
okrelonych, np. meble, to konieczne jest uzyskanie paskich powierzchni, tzw. powierzchni
bazowych, ktre podczas dalszej obrbki maszynowej bd si stykay z powierzchni
stow, prowadnic, wzornikw. W tym celu, po obrbce piowaniem, stosuje si
wyrwnywanie i wygadzanie jednej, a jeszcze czciej dwu powierzchni elementu za
pomoc strugarek wyrwniarek i ustalanie jednakowej gruboci elementu za pomoc
strugarek grubociowych. W tych obrabiarkach ruch roboczy wykonuj obracajce si way
z osadzonymi noami. Obrabiany element wykonuje ruch posuwowy. Jest przemieszczany
rcznie lub przez zesp posuwowy strugarki grubociowej. W wyniku strugania obrotowego
na powierzchni skrawanej powstaj drobne faliste lady pracy kolejnych noy wau.
Struganie obrotowe wyrwnujce

W celu uksztatowania powierzchni bazowych elementu niezbdna jest obrbka na
strugarce wyrwniarce dwu prostopadych do siebie powierzchni elementu drewnianego.
Dokadno wykonania powierzchni bazowych, czyli uzyskanie odpowiedniej paskoci
i gadkoci powierzchni oraz zachowanie odpowiedniego kta midzy nimi, ma istotny wpyw
na jako dalszej obrbki i, w efekcie kocowym, przydatno elementu.
Budowa strugarki wyrwniarki

W eliwnym kadubie (tumicym drgania) jest osadzony wa noowy. Cz stou przed
waem to st podawczy, za waem st odbiorczy. St podawczy jest ustawiony wzgldem
wau noowego i stou odbiorczego niej o grubo skrawanej warstwy. rednice waw
noowych w strugarkach wyrwniarkach wynosz od 80 do 140 mm. Prdko obrotowa
wau zaley od jego rednicy i wynosi od 2500 do 9000 obr/min. Liczba noy mocowanych
w wale moe wynosi 2, 3, lub 4. Jeeli noe w wale s bardzo dokadnie ustawione, to im
wiksza liczba noy i im wiksza rednica wau noowego, tym wiksza jest gadko
struganego elementu. Jako ostruganych powierzchni zaley te od paskoci i wzajemnej
rwnolegoci obu powierzchni stou. [5, s. 156]

64
Rys. 56. Strugarka wyrwniarka; 1 wa noowy, 2 oa stow, 3 st, 4 przykadnia,
5 waek mimorodowy, 6 nakadki, 7 prowadnica, 8 dwignia, 9 cigno,
10 nakrtka, 11 klocek hamulcowy, 12 osona korytkowa, 13 osona aluzjowa
[1, s. 77]
Rys. 57. Zasada dziaania strugarki wyrwniarki; 1 wa noowy, 2 st przedni, 3 st tylny,

4 obrabiany element [1, s. 77]
Noe mog by jednolite, tj. wykonane z jednego materiau, np. stali narzdziowej lub
niejednolite. W noach niejednolitych do stalowego kaduba noa jest przylutowana nakadka
z wglikw spiekanych, stanowica ostrze. Szeroko noy wynosi 30 lub 35 mm, minimalna
dopuszczalna szeroko noy zaley od sposobu mocowania noa w wale. Grubo noy
wynosi 3, 4 lub 5 mm i ze wzgldu na wkadki stosowane do ich mocowania nie moe by
zmniejszana. Kt ostrza wynosi 38 lub 40. Ze wzgldu na bezpieczestwo obsugi obrabiarki
oraz jako uzyskiwanej w wyniku obrbki powierzchni bardzo wane jest prawidowe
mocowanie noy do wau.

65
Rys. 58. Noe do strugarek: a) jednolite cienkie, b) niejednolite grube [5, s. 157]
W prawidowo zamocowanym nou cin ostrza koczy si w miejscu, w ktrym zaczyna

si walcowa powierzchnia wau, a krawd tnca jest idealnie rwnolega do osi obrotu wau.
Rys. 59. Prawidowe zamocowanie noa w wale strugarki [5, s. 158]
Technika wyrwnywania na strugarce wyrwniarce

Struganiu wyrwnujcemu poddaje si elementy wykonane tylko z drewna litego.
Przedmiot naley pooy na stole wyrwniarki stron lew, czsto wkls, oraz tak, aby
struganie odbywao si za sojem. Dokonujc obrbki w celu wyeliminowania wady
ksztatu trzeba uwaa, aby po struganiu korygujcym nie otrzyma elementu zbyt cienkiego.
Nie naley wyrwnywa powierzchni tarcicy za jednym przejciem. Jeeli nadmiary na
obrbk s niewielkie, to trzeba kilkakrotnie struga powierzchni, zbierajc za kadym
razem jak najmniejsze gruboci materiau. Maksymalnie za jednym przejciem mona
zmniejszy grubo materiau o 23 mm. Przedmiot jest posuwany rcznie lub za pomoc
dostawnego mechanizmu posuwowego. Prowadnica ustawiona pod katem 90 (lub innym)
wzgldem stou umoliwia wyrwnanie wskiej powierzchni elementu boku.
Rys. 60. Struganie: a) za sojem, b) pod sj [5, s. 158]

66
Zaczynajc struganie trzeba naprowadzi element na wa noowy, dociskajc drewno
oburcz do stou podawczego. W czasie strugania nie wolno dociska materiau w miejscu
nad wirujcym waem. Natomiast trzeba docisn element do stou za waem tak szybko, jak
tylko ze wzgldu na bezpieczestwo jest to moliwe, aby zapewni waciwe przyleganie
powierzchni ju ostruganej do tylnej czci stou. Mona si tu posugiwa popychaczami.
Prowadzenie rczne elementu podczas strugania musi by cige. Chwilowe zatrzymanie
elementu powoduje typow wad strugania cylindryczne wgbienie. [5, s. 159]
Rys. 61. Docisk elementu podczas wyrwnywania: a) pozycja pierwsza, b) pozycja druga [7, s. 124]
Ocena jakoci powierzchni elementu struganego na strugarce wyrwniarce

Odchylenia od paskoci powierzchni mona szybko oceni skadajc dwie deski
stronami ostruganymi do siebie. Widoczne szczeliny wiadcz o wadzie, wymiar
szczeliny jest dwa razy wikszy od odchyki paskoci jednej z desek.
Powierzchnia drewna po obrbce struganiem obrotowym jest falista. Jeeli dugo fal
jest mniejsza od l mm, to uwaa si, e powierzchnia jest bardzo dobrze obrobiona. Co
do gbokoci fal, to jako materia przydatny do produkcji mebli przyjmuje si taki, na
ktrym gboko fal jest mniejsza od 0,005 mm.
Wada strugania polegajca na przypaleniu powierzchni obrabianej powstaje na skutek
strugania tpymi noami albo jest spowodowana chwilowym zatrzymaniem posuwu lub
zmniejszeniem prdkoci posuwu.
Nadmierne wybyszczenie na caej powierzchni struganego elementu, widoczne
zwaszcza w drewnie pnym sosny, wiadczy o stpieniu noy.
Szorstko powierzchni mechowato, wochato powstaje z powodu stpienia noy.
Wystpujce w ssiedztwie skw i zawojw wyrwy i odkupy powstaj z rnych
przyczyn, jak np. stpienie noy, zbyt dua prdko posuwu elementu, zbyt gruba
jednorazowo zestrugana warstwa materiau, zbyt szeroka szczelina midzy stoem
podawczym a wirujcym waem.
Zalecenia warunkujce bezpieczna, prac na strugarce wyrwniarce

Przed przystpieniem do pracy naley si upewni, czy noe, prowadnica i osony s
prawidowo zamocowane i przygotowane do pracy, a nastpnie ustali pooenie stou
podawczego.
Czci wau noowego, ktre podczas obrbki nie s zakryte przez strugany element,
musz by osonite. Cz niepracujca wau (poza prowadnic) musi by zasonita
przeson nieprzesuwn, a cz pracujca wau oson samoczynnie nastawialn, np.
aluzjow.
Osonicia wymaga take ukad napdowy strugarki i mechanizm nastawiania stou.

67
Podczas strugania krtszych elementw naley uywa odpowiedniego oprzyrzdowania
do ich przesuwania. Donie osoby pracujcej na strugarce wyrwniarce powinny zawsze
dociska element przed lub za waem noowym, nigdy nad waem.
Przy pracy na wyrwniarce naley przesuwa element po stole, stojc z boku obrabiarki,
wzdu obrabianego przedmiotu.
Noe w wale musz by mocowane starannie, z jednakowym wysuniciem z wau,
wszystkimi rubami mocujcymi. Wszystkie noe musz by ostre, w dobrym stanie
technicznym i wyrwnowaone (o przygotowaniu noy do pracy patrz w dalszej czci
podrcznika).
Pracownik obsugujcy obrabiark nie moe oddala si od niej, dopki wa noowy jest
w ruchu. [5, s. 160]
Struganie drewna na strugarce grubociowej

Struganie na strugarce grubociowej jest nastpnym etapem procesu technologicznego
po struganiu na strugarce wyrwniarce. W wyniku obrbki otrzymuje si elementy
o okrelonej gruboci i odpowiedniej gadkoci obrobionej powierzchni. Strugane na grubo
mog by deski, aty, listwy, belki, ale te gotowe ramy i inne paskie podzespoy konstrukcji
stolarskich wykonane z drewna litego. Mona, stosujc odpowiednie oprzyrzdowanie,
struga elementy zbiene lub ksztatowe. Wskie boki cienkich listew naley struga
jednoczenie, umieszczajc je razem w odpowiedniej skrzynce. W celu uzyskania gadkiej
powierzchni elementy do strugania naley podawa odpowiednim kocem tak, aby struganie
odbywao si za sojem.
Rys. 62. Zasada dziaania strugarki grubiarki: 1 wa noowy, 2 st, 3 przedni walec
posuwowy, 4 tylny walec posuwowy, 5 przednia listwa naciskowa, 6 tylna listwa
naciskowa, 7 obrabiany element [1, s. 79]
Rys. 63. Schemat ustawienia strugarki grubociowej: 1 wa noowy, 2 walec posuwowy

rowkowany, 3 walec posuwowy gadki, 4 amacz wirw, 5 listwa dociskowa,
6 waki prowadnicze, 7 styczna do koa zataczanego przez noe, 8 element
strugany [7, s. 126]

68
Rys. 64. Struganie ksztatowe (elementw zbienych) za pomoc strugarki grubociowej [5, s. 161]
Maksymalna szeroko i grubo struganych elementw zaley od typu obrabiarki.

Najwiksza szeroko strugania moe wynosi 400, 500, 630 lub 800 mm. Grubo
elementw nie moe by wiksza ni 200 lub 250 mm, i nie mniejsza ni 3 do 5 mm. Ze
wzgldu na bezpieczestwo, minimalna dugo elementu powinna by o 50 mm wiksza od
odlegoci midzy osiami walcw posuwowych, ktra wynosi ok. 400 mm, ale dla kadego
typu obrabiarki naley j odczyta z dokumentacji techniczno-ruchowej lub dokadnie ustali.
rednice waw noowych montowanych w strugarkach grubociowych s nieco wiksze od
rednic waw noowych w strugarkach wyrwniarkach i wynosz od 110 do 160 mm.
Najczciej stosuje si 4 noe. Ustawianie wysokoci stou, czyli ustalanie gruboci skrawanej
warstwy, jest mechaniczne i moe by dokonywane z dokadnoci 0,1 mm. Naley jednak
czsto sprawdza poprawno ustawienia wysokoci stou, strugajc element prbny.
Obrobiony na strugarce wyrwniarce przedmiot naley gadk stron pooy na stole
strugarki grubociowej i rcznie podsuwa a do chwili, gdy czoo przedmiotu odchyli luno
zawieszone zapadki przeciwodrzutowe i wsunie si pod przedni rowkowany wa posuwowy.
Dalszy ruch przedmiotu jest w obrabiarce zmechanizowany. Tarcie powierzchni przedmiotu
o powierzchni stou jest zmniejszone, bo toczy si on take po dwch wakach tocznych
wystajcych ponad powierzchnie stou. Posuwany mechanicznie przedmiot unosi belk
dociskow przedni i trafia pod wa noowy. Belka dociskowa przednia powinna wywiera
nacisk moliwie blisko wirujcego wau z noami, poniewa odgrywa ona te rol amacza
wirw. O gruboci, jak bdzie mia element po ostruganiu, decyduje ustawienie wysokoci
stou podawczego wzgldem wau noowego. Za waem noowym element dostaje si pod
belk dociskow tyln (tzw. anty wibrator), tumic powstae w nim pod wpywem
udarowego dziaania noy drgania, i pod tylny gadki walec posuwowy. [5, s. 162]
Przygotowanie noy do pracy

Dla zapewnienia bezpiecznej pracy i uzyskania gadkiej powierzchni obrabianej istotny
jest stan techniczny wau i jego uoyskowania. Wa bez noy musi by wywaony
dynamicznie (przez producenta obrabiarki), listwy dociskowe ze rubami i rowki w wale
powinny by oznakowane, aby zawsze tworzyy par. Stan techniczny wau i oysk nie moe
budzi zastrzee. Wal nie moe by uszkodzony, np. wyszczerbiony. Kontrole i ewentualne
smarowanie oysk naley wykonywa co p roku.
Przygotowanie noy do pracy obejmuje szereg niej opisanych czynnoci:
1. Wyjcie noy z wau. W tym celu naley odkrci ruby mocujce listwy zaciskowe.
Najpierw trzeba lekko zluzowa ruby w kadej listwie, nastpnie rednio zluzowa
ruby i wreszcie je odkrci. Luzowanie i odkrcanie rub na jednej listwie zawsze
wykonuje si w tej samej kolejnoci najpierw ruba rodkowa, druga to ruba
najblisza rodkowej po prawej stronie, potem najblisza rodkowej po lewej stronie,
czwarta ruba to druga od rodka po prawej stronie itd.
2. Ostrzenie noy. Stosuje si je, gdy stpienie ostrza, ogldane pod l0 krotnym
powikszeniem, osiga wielko 0,1 mm. Przed ostrzeniem noe naley oczyci

69
z przylepionych i spieczonych czstek drewna i innych. Noe niejednolite ostrzy si na
mokro, jednolite mona na sucho.
3. Wygadzenie ostrza. Bezporednio po ostrzeniu krawd tnca jest chropowata.
Wygadzenie przedua trwao ostrza. Wykonuje sieje rcznie, prostoktnym pilnikiem
diamentowym.
4. Wywaanie noy. Kady n powinien mie na caej dugoci tak sam szeroko, ktra
na skutek ostrzenia moe si zmieni. Sprawdzenia wywaenia wszystkich noy
z kompletu dokonuje si co trzecie ostrzenie.
5. Waenie noy. Para noy mocowana w wale naprzeciw siebie powinna mie jednakow
mas. Jeeli wa jest trzynoowy lub picionoowy, to wszystkie noe musz mie
jednakow mas. Usunicia nadwyki masy dokonuje si przez zeszlifowanie warstwy
materiau z korpusu noa na caej jego dugoci.
6. Ustawienie noy w wale. Jest to czynno wymagajca starannoci i znajomoci
zagadnienia. Wszystkie noe z kompletu powinny by w wale zamocowane jednakowo
i tak, aby krawd tnca kadego noa bya rwnolega do powierzchni stou tylnego.
Sprawdzenia poprawnoci ustawienia noy dokonuje si za pomoc czujnika
zegarowego, lub odpowiedniego do rednicy wau ustawiaka albo liniau.
7. Mocowanie noy. Noe, po kolei, dociska si najpierw ma, nastpnie redni, wreszcie
kocow si zacisku. Mocowanie kadego noa zaczyna si od ruby w rodku dugoci
wau (podobnie jak podczas zdejmowania noy).
8. Korygowanie ustawienia noy w niektrych strugarkach. Na stole mocowane jest
urzdzenie z osek, ktre powoli przemieszcza si wzdu obracajcego si wau. Na
noach powstaje cin. Jeli jego szeroko jest nie wiksza ni 0,2 mm, oznacza to, e
wszystkie noe s prawidowo zamocowane i maj zapewniony jednakowy udzia
w struganiu.
Zagroenia wystpujce podczas pracy na strugarce grubociowej

Zagroenia wynikajce z niewaciwego zamocowania noy w wale noowym i ze zego
stanu technicznego wau noowego s podobne jak zagroenia dotyczce strugarki
wyrwniarki. Dodatkowa grupa zagroe jest zwizana ze zmechanizowanym posuwem
elementu i mechanicznym ustawianiem wysokoci stou. Podczas ruchu elementu w kierunku
wau noowego najbardziej niebezpieczny jest moment zetknicia si czoa elementu
z krawdzi tnc wau noowego, poniewa moe wystpi zjawisko tzw. odrzutu, czyli
gwatownego wypchnicia z du energi elementu w stron osoby podajcej. W celu
zapobieenia odrzutowi lub zminimalizowania skutkw odrzutu trzeba przestrzega
nastpujcych zasad:
1. Elementy poddawane struganiu musz by dusze od odlegoci midzy osiami walcw
posuwowych przynajmniej o 50 mm i nie krtsze ni 400 mm.
2. Jednoczesnemu struganiu mona poddawa elementy o jednakowej gruboci
pocztkowej. Elementy o rnych grubociach wstpnych mona struga rwnoczenie
tylko wtedy, gdy przedni walec posuwowy ma specjaln konstrukcj sekcyjn, albo
wtedy, gdy walec ten ma moliwo wychylania si. W tym drugim przypadku
jednoczenie mona struga tylko elementy wskie, maksymalnie je od siebie oddalajc.
3. Nie wolno przyspiesza ruchu, popycha elementw przesuwanych mechanicznie przez
obrabiark.
4. Podczas strugania naley stawa zawsze przy duszym boku strugarki.
5. Naley dba o systematyczne czyszczenie walca posuwowego przedniego i o dobry stan
techniczny zapadek przeciwodrzutowych.
6. Elementy elektrycznej blokady uniemoliwiajcej wczenie napdu bez uprzedniego
zamknicia powinny by wczone.

70
7. Nie wolno wcza mechanizmu opuszczania stou podczas wirowania wau noowego,
poniewa ewentualnie uwiziony w strugarce element moe podczas takiej operacji ulec
odrzutowi.
8. Przed wczeniem mechanizmu podnoszenia stou naley upewni si, czy ruch stou nie
spowoduje zmiadenia rki lub zgniecenia nieumylnie pozostawionego przedmiotu, np.
przyrzdu pomiarowego. [5, s. 165]
Strugarki czterostronne
Strugarki czterostronne s przeznaczone do strugania desek, bali, fryzw i listew
jednoczenie z czterech stron w celu nadania im wymaganego ksztatu i dokadnych
wymiarw przekroju poprzecznego. Strugarki te mog mie od 4 do 7 zespow roboczych,
zazwyczaj dwa wrzeciona pionowe i 25 wrzecion poziomych. Kolejno ustawienia
wrzecion w korpusie moe by rna i zaley od przeznaczenia strugarki.
Do najczciej stosowanych nale strugarki obiarki, na ktrych mona obrabia
elementy z czterech stron z jednoczesnym nadawaniem ich bokom wymaganego profilu.
Strugarki czterostronne s stosowane w zakadach stolarki budowlanej oraz w fabrykach
mebli, wagonw, domkw letniskowych, maszyn rolniczych itp.
Rys. 65. Zasada dziaania strugarki czterostronnej: 1 st przedni, 2 st tylny, 3 poziome wrzeciono
grne, 4 poziome wrzeciono dolne, 5 prawe wrzeciono pionowe, 6 lewe wrzeciono
pionowe, 7 dodatkowe wrzeciona poziome, 8 zespl posuwowy, 9 krkowe urzdzenia
dociskowe, 10 trzewikowe urzdzenia dociskowe, 11 listwa prowadzca, 12 obrabiany
element [1, s. 85]
Obrabiany element jest przesuwany za pomoc czterowalcowego mechanizmu

posuwowego l po stole 2 wzdu pionowej listwy prowadzcej 3, do ktrej jest dociskany
zespoem poziomych rolkowych urzdze dociskowych 4. Element jest dociskany do stow
poziomych krkowymi i trzewikowymi urzdzeniami dociskowymi 5. Pierwsze wrzeciono
poziome dolne 6 struga dolny bok elementu, natomiast wrzeciono poziome grne 7 obrabia
grny bok elementu, zestrugujc wstpnie nadmiar jego gruboci. Nastpnie pionowe
wrzeciono prawe wyrwnuje prawy bok elementu, a pionowe wrzeciono lewe 8 zestruguje
nadmiar szerokoci elementu. Za wrzecionami pionowymi element jest prowadzony
dwustronnie midzy nastawnymi listwami prowadzcymi 9. W razie potrzeby wykorzystuje
si dwa ostatnie wrzeciona. Grne wrzeciono poziome 10 najczciej jest stosowane do
profilowania grnej paszczyzny elementu lub kocowego strugania na grubo, natomiast
dolne wrzeciono poziome 11 moe suy do profilowania dolnej paszczyzny elementu lub
rozpiowywania, zestawem kilku pi tarczowych, szerokich elementw na listwy. [1, s. 85]

71
1. Co jest celem strugania wyrwnujcego?
2. Ile wynosi prdko obrotowa wau noowego w strugarce wyrwniarce?
3. Ile wynosi maksymalnie grubo jednorazowo struganej warstwy?
4. Na czym polega bezpieczna obsuga strugarki wyrwniarki?
5. Co jest celem strugania drewna na grubo?
6. Jakie urzdzenie ochronne s stosowane w strugarkach?
7. Jakiej najmniejszej dugoci elementy mona struga na strugarce grubociowej?
8. Na czym polega przygotowanie strugarek do pracy?
9. Na czym polega przygotowanie noy strugarskich do pracy?
10. Jakie s zagroenia podczas pracy na strugarce wyrwniarce?
11. Gdzie maj zastosowanie strugarki czterostronne?
4.5.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj struganie tarcicy na strugarce wyrwniarce.

1) zapozna si z literatur i instrukcj dotyczc zasad obsugi i bezpiecznej pracy
strugarki wyrwniarki,
3) dokona oceny stanu technicznego noy w wale noowym,
4) dokona ustawienia gruboci struganej warstwy,
5) dokona ustawienia prowadnicy,
6) dokona ustawienia oson,
7) wybra paszczyzn (wkls) od ktrej rozpoczniemy struganie,
8) wykona struganie,
9) sprawdzi jako strugania,

strugarka wyrwniarka,
tarcica,
wiczenie 2
Wykonaj struganie elementw na grubo.

1) zapozna si z literatur i instrukcj dotyczc zasad obsugi i bezpiecznej pracy
strugarki grubiarki,
3) dokona sprawdzenia stanu technicznego noy w wale noowym,

72
4) ustawi st na odpowiednia wysoko,
5) wykona struganie prbne,
6) dokona regulacji stou,
7) wykona struganie,
8) sprawdzi czy wymiar wystruganego elementu jest zgodny z wymiarami na rysunku,
9) dokona oceny jakoci strugania,

strugarka grubociowa,
materia do obrbki,
wiczenie 3
Ustaw noe w strugarce wyrwniarce.

2) dokona mocowania noy w wale noowym,
3) dokona wstpnego ustawienia noy,
4) dokona regulacji ustawienia noy za pomoc czujnika,

strugarka wyrwniarka,
noe strugarskie,
linia,
czujnik zegarowy,
zestaw narzdzi (klucze),

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) okreli cel strugania wyrwnujcego?
2) okreli prdko obrotowa wau noowego strugarki wyrwniarki?
3) okreli grubo jednorazowa struganej warstwy drewna?
4) scharakteryzowa urzdzenia ochronne w strugarkach?
5) okreli cel strugania na grubo?
6) omwi bezpieczn obsug strugarki wyrwniarki?
7) scharakteryzowa dugo elementw przeznaczone do strugania na grubo?
8) okreli, na czym polega przygotowanie noy strugarskich do pracy?
9) okreli zagroenia podczas pracy na strugarce wyrwniarce?
10) wskaza zastosowanie strugarek czterostronnych?

73
4.6. Frezowanie

Klasyfikacja narzdzi frezarskich
Do narzdzi frezarskich zalicza si frezy i gowice frezowe.
Ze wzgldu ma sposb ich zamocowania w obrabiarce wyrnia si:
narzdzia frezarskie nasadzane z otworem rodkowym, sucym do ich nasadzania na
wrzeciona,
narzdzia frezarskie trzpieniowe wyposaone w chwyt trzpieniowy, ktrym s mocowane
na uchwytach.
Ze wzgldu na rozmieszczenie krawdzi tncych rozrnia si:
narzdzia frezarskie promieniowe o krawdziach tncych pooonych na pobocznicy
korpusu, w zasadzie rwnolegle do osi obrotu,
narzdzia frezarskie promieniowo-czoowe o krawdziach tncych umieszczonych na
pobocznicy korpusu i na jego powierzchni prostopadej (lub skonej) do osi obrotu,
narzdzia frezarskie czoowe bardzo rzadko stosowane.
Rys. 67. Frezy nasadzane: a) zataczany,

Rys. 66. Frezy trzpieniowe: a) mocowany b) gwiazdowy, c) cinowy do rowkw,
nierodkowo, b) zataczany jednoostrzowy o ostrzu d) cinowy piowy (tarczowy), e) do widlic,
prostym, c) dwuostrzowy o ostrzach prostych, f) zoony zataczany [1, s. 97]
d) dwuostrzowy o ostrzach skonych, e) trzyostrzowy
o ostrzach prostych, f) trzyostrzowy o ostrzach
skonych, g) stokowy, h) profilowy jednoostrzowy
[1, s. 95]

74
Gowice frezowe nasadzane
Gowice frezowe nasadzane stanowi bardzo licznie reprezentowan grup narzdzi
frezarskich, zrnicowan zarwno pod wzgldem konstrukcji korpusu, jak i ksztatu
stosowanych do nich noy. Podstawowymi zaletami omawianych gowic jest prostota ksztatu
i atwo wykonania noy oraz atwy i tani sposb wykonania potrzebnego profilu. [1, s. 100]
Rys. 68. Gowice frezowe nasadzane czworoktne: a) z rowkami rwnolegymi do osi obrotu,
b) z rowkami prostopadymi do osi obrotu [1, s. 100]
Ostrzenie frezw
Ostrzenie frezw powinno odbywa si na ostrzarkach narzdziowych lub uniwersalnych,
wyposaonych w specjalne uchwyty lub podstawki do mocowania lub podpierania ostrzonego
freza. Zapewnia to stae i prawidowe pooenie ostrzonego freza wzgldem ciernicy, dziki
czemu mona uzyska niezmienno profilu freza i pooenie wszystkich krawdzi tncych na
wsplnym obwodzie skrawania. Oglne zasady i warunki ostrzenia frezw s takie same jak
przy ostrzeniu noy strugarskich.
Frezy trzpieniowe to na og narzdzia promieniowo-czoowe i z tego powodu ostrzy si
w nich osobno promieniowe i czoowe krawdzie tnce. [1, s. 104]
Rys. 69. Sposoby ostrzenia frezw trzpieniowych: a) ostrzenie krawdzi czoowych freza
walcowego, b) ostrzenie krawdzi czoowych freza o ostrzach rodkowych, c) ostrzenie
krawdzi promieniowych frezw o ostrzach prostych, d) ostrzenie krawdzi
promieniowych frezw o ostrzach skonych [1, s.105]

75
Frezarki
Frezarki nale do najczciej spotykanych obrabiarek w zakadach przemysu
meblarskiego ze wzgldu na bardzo szeroki zakres zastosowania obrbki frezowaniem.
Frezowanie, z uwagi na du rnorodno ksztatu i wymiarw narzdzi frezarskich
i moliwo wykonywania przez narzdzie i element zoonych ruchw posuwowych, jest
stosowane do nadawania obrabianemu drewnu ostatecznych, zazwyczaj zoonych, ksztatw.
Oprcz paskiej obrbki powierzchni lub paszczyzn frezowanie jest stosowane do
profilowania elementw prostych lub krzywoliniowych na bokach, czoach i caych
obwodach. W dowolnych miejscach elementu mona frezowa otwory, rowki, gniazda
i wgbienia o rnych ksztatach. Frezowanie stanowi w wielu przypadkach ostateczn
obrbk skrawaniem elementu, gdy jego zoony ksztat wyklucza moliwo dalszej
maszynowej obrbki np. szlifowaniem. Z tego wzgldu obrbka frezowaniem powinna by
wykonana bardzo dokadnie i dawa du gadko obrobionej powierzchni. [1, s. 110]
Frezarki dolnowrzecionowe
Frezarki dolnowrzecionowe s przeznaczone do paskiego lub profilowego frezowania
prostoliniowych lub krzywoliniowych elementw z drewna litego. Na obrabiarkach tych
mona wykonywa profile zdobnicze na dugich bokach elementw oraz profile
poczeniowe, takie jak wczepy, czopy, widlice, wpusty, wrgi.
Zasad dziaania frezarki dolnowrzecionowej wyjania rysunek 70. Obrabiany element
jest przesuwany rcznie po stole obrabiarki, przy czym jego prowadzenie uatwiaj rnego
rodzaju urzdzenie prowadzce i mocujce drewno. Narzdzie skrawajce jest zamocowane
na wystajcym ponad st trzpieniu frezarskim.
Rys. 70. Zasada dziaania frezarki dolnowrzecionowej: 1 wrzeciono, 2 frez, 3 st,

4 obrabiany element nasadzanych [1, s.110]
W korpusie obrabiarki jest umieszczony pionowo silnik elektryczny, napdzany pasem

paskim pionowe wrzeciono osadzone w pionowo przesuwanym suporcie. Suport jest
przesuwany rub pocigow, obracan pokrtem, i ustalany w wymaganym pooeniu
zaciskiem. W eliwnym stole obrabiarki jest wykonany otwr o znacznej rednicy, przez
ktry przechodzi trzpie frezarski. Otwr ten jest przykrywany piercieniami o zmniejszajcej
si rednicy. W trakcie mocowania trzpienia we wrzecionie lub freza na trzpieniu wrzeciono
unieruchamia si za pomoc zatrzasku, wprowadzonego w otwr we wrzecionie. Do
szybkiego zatrzymania wrzeciona suy hamulec szczkowy, uruchamiany pedaem.
Do urzdze pomocniczych zalicza si: wspornik trzpienia frezarskiego, hamulec
i stolik pomocniczy.

76
Przygotowanie frezarki do pracy
Przygotowanie frezarki do pracy moe mie rny przebieg zalenie od rodzaju
wykonywanego frezowania. W najbardziej typowym przypadku rozpoczyna si je od
zamocowania narzdzia na trzpieniu frezarskim. Poniewa na trzpieniach mona mocowa
tylko frezy o rednicy otworu odpowiadajcej rednicy trzpienia, zachodzi wic czsto
konieczno wymiany trzpienia frezarskiego na odpowiadajcy rednicy otworu freza,
wybranego do wykonania okrelonego rodzaju frezowania. Wymiany trzpienia wstawnego
dokonuje si po unieruchomieniu wrzeciona zatrzaskiem i odkrceniu nakrtki rnicowej
oraz wykrceniu poluzowanego trzpienia z nakrtki. Nowy trzpie naley umieci
w gniedzie wrzeciona, wkrcajc go jednoczenie w nakrtk rnicow, ktr nastpnie
dokrca si kluczem.
Frez umieszcza si na trzpieniu moliwie najbliej nakrtki rnicowej i mocuje na nim
za pomoc nakrtki trzpienia i piercieni dystansujcych. W celu uatwienia wymiany
trzpienia naley wyj piercienie przykrywajce otwr w stole frezarki. Po zamocowaniu
freza na trzpieniu otwr w stole przykrywa si tak liczb piercieni, aby rednica otworu
bya nieznacznie wiksza od rednicy skrawania freza. Nastpnie reguluje si odlego freza
od stou, zalen od rodzaju i wymiarw frezowanego profilu, oraz ustala pooenie
wrzeciona.
W przypadku frezowania elementw o znacznej wysokoci, zwaszcza cikimi
narzdziami frezarskimi lub przy frezowaniu frezami zamocowanymi na trzpieniu w znacznej
odlegoci od wrzeciona, grny koniec trzpienia naley koniecznie umieci w oysku
wspornika.
Do frezowania prostoliniowego stosuje si przekadni rysunek 71, mocowan
w rowkach stou rubami zaciskowymi w takim pooeniu, aby tylna pyta prowadzca bya
styczna do okrgu skrawania freza.
Przy frezowaniu profilowym pyta przykadni powinna by styczna do najmniejszej
rednicy skrawania freza profilowego. Przedni pyt naley przesun wzgldem pyty tylnej
w stron freza o grubo warstwy frezowanej. Obie pyty naley zsun do siebie moliwie
najbliej freza. Przed uruchomieniem frezarki naley odcign zatrzask blokujcy
wrzeciono, a frez przykry oson ochronn. [1, s. 114]
Rys. 71. Przykadnia frezarki dolnowrzecionowej: 1 korpus, 2 ssawa, 3 pyta przednia,

4 pyta tylna, 5 i 6 ruby ustawcze, 7 ruba zaciskowa. nasadzanych [1, s. 112]
Frezowane drewno prowadzi si wzdu przykadni, dociskajc je jednoczenie do

przykadni i do stou. W przypadku frezowania elementw prostych i o regularnym ksztacie
zaleca si stosowanie sprynowych urzdze dociskowych.

77
Rys. 72. Najczstsze stosowane rodzaje frezowania: a) wyrwnywanie, b) profilowanie,
c) czopowanie, d) wczepowanie, e) rowkowanie, f) gbienie nasadzanych [7, s. 130]
Do paskiego lub profilowanego frezowania elementw krzywoliniowych stosuje si

wzorniki i piercienie prowadzce. Obrabiane drewno mocuje si mimorodowymi zaciskami
do wzornika o ksztacie odpowiadajcym krzywinie elementu. Na wrzecionie poniej freza
mocuje si piercie oporowy, ktry moe stanowi oysko kulkowe. Wzornik wraz
z elementem dosuwa si do piercienia oporowego i przesuwa tak, aby stale styka si
z piercieniem.
Rys. 73. Frezowanie profilowe elementw krzywoliniowych: 1 zacisk mimorodowy, 2 wzornik [1, s. 115]

78
Frezarki grnowrzecionowe
Frezarki grnowrzecionowe s stosowane w zakadach stolarki budowlanej, fabrykach
mebli i wagonw, w modelarniach oraz zakadach produkujcych drobn galanteri i zabawki
z drewna.
Rozrnia si kilka typw frezarek grnowrzecionowych; dziaaj one na tej samej
zasadzie, lecz rni si znacznie konstrukcj zespow prowadzcych i podpierajcych
obrabiane drewno.
Frezarki grnowrzecionowe (rysunek 74) ze staym stoem (zwane take zwykymi) su
do wykonywania rowkw, otworw, gniazd i wgbie w drewnie litym i w pytowych
elementach z tworzyw drzewnych. Na obrabiarkach tych mona profilowa wskie boki
elementw prostych i krzywych, a take wykonywa drobne przedmioty o zoonym
ksztacie. [1, s. 115]
Rys. 74. Zasada dziaania frezarki grnowrzecinowej zwykej: 1 wrzeciono, 2 koek

prowadzcy, 3 st, 4 wzornik, 5 obrabiany element v nasadzanych [1, s. 116]
eliwny korpus frezarki ma ksztat zbliony do litery G. W dolnej jego czci znajduje si
pionowa prowadnica walcowa, na ktrej spoczywa st frezarki, przesuwany w kierunku
pionowym pokrtem. W stole frezarki jest osadzony koek prowadzcy, wysuwany ponad
powierzchni stou za pomoc rkojeci. W grnej czci korpusu na pionowych
prowadnicach jest osadzony silnik elektryczny, napdzajcy frez. Do przesuwania silnika
suy ukad dwigni, umieszczony wewntrz korpusu, ktry uruchamia si pedaem. Gowica
rewolwerowa i ruba ograniczajca su do regulowania skoku silnika. W skrajnym grnym
pooeniu silnik zatrzymuje si za pomoc zatrzasku.
We frezarkach s stosowane silniki elektryczne, zasilane z wbudowanych w obrabiark
przetwornic czstotliwoci. Ze wzgldu na mae rednice frezw trzpieniowych w celu
zwikszenia ich prdkoci skrawania stosuje si prdkoci obrotowe silnikw
1800024000 obr/min. Kocwka wirnika silnika ma stokowe gniazdo, w ktrym osadza si
i mocuje za pomoc nakrtki rnicowej wymienne oprawki mimorodkowe lub uchwyty do
frezw trzpieniowych. [1, s. 117]
Frezarki wyposaa si w komplet uchwytw frezarskich i kokw prowadzcych. Do
prowadzenia obrabianego drewna stosuje si rnego rodzaju wzorniki wykonywane zwykle
przez uytkownika frezarki, stosownie do rodzaju obrbki. Do frezowania elementw
prostoliniowych uywa si listew prowadzcych lub przykadni mocowanych na stole.
W czasie pracy na frezarce narzdzie powinno by osonite. Obrabiany element naley
mocowa na wzorniku po uniesieniu wrzeciona w grne pooenie.

79
Przygotowanie frezarki do pracy
Wyjciowym punktem w przygotowaniu frezarek do pracy jest umocowanie freza na
wrzecionie (bezporednio lub za pomoc uchwytu). Najczciej do tego celu uywa si
uchwytw mimorodowych z uchwytem stokowym. Uchwyt ten wraz z frezem umocowuje
si na wrzecionie za pomoc nakrtki. Frez musi by tak umocowany, aby podczas obrotw
wrzeciona nie wywoa drga. Dopuszczalne bicie promieniowe freza umocowanego
wsposiowo z wrzecionem nie moe przekracza 0,05 mm. Po umocowaniu narzdzia
ustawia si st w okrelonej odlegoci od freza. Nastpnie za pomoc gowicy zderzakowej
ustala si skok wrzeciona.
W zalenoci od sposobu prowadzenia materiau podczas frezowania umocowuje si na
stole obrabiarki dodatkowe urzdzenia. Jeeli frezowanie przebiega w prostej, wtedy uywa
si prowadnicy materiau, ktr do stou umocowuje si na grubo skrawanego wira.
Najczciej jednak do obrbki elementw na frezarkach zwykych uywa si wzornikw.
W zwizku z tym ze rodka stou wyjmuje si piercie wstawny i umieszcza koek, po
ktrym bdzie prowadzony wzornik. Przy umieszczaniu koka w stole naley zwrci uwag
na wsposiowo koka z wrzecionem. Do sprawdzania wsposiowoci mona uy prta
stalowego ostro zakoczonego, o rednicy zblionej do rednicy gniazda wrzeciona. Po
dokadnym umocowaniu prta we wrzecionie i stwierdzeniu, e nie wykazuje on bicia,
opuszcza si suport a do zetknicia si ostrego koca prta z powierzchni czoow koka.
Punkt zetknicia powinien wypa w rodku koka.
Dolna cz wzornika zaopatrzona jest w pyty z rnymi wyciciami. Wycicia
w pytach stanowi negatyw wyci w obrabianym elemencie. Po brzegach tych wyci
prowadzony jest koek. rednica koka dobrana jest do rednicy freza. Jeeli frezowanie ma
si odbywa przy skonym pooeniu freza, wrzeciono ustawia si pod danym ktem za
pomoc podziaki obrotnicy.
Ostatni czynnoci w przygotowaniu frezarki do pracy jest sprawdzenie smarowania
oraz zaopatrzenie narzdzia w oson. Na osony najlepiej uywa grubego plexiglasu
oprawionego w metalow ramk.

1. Do jakich prac stosowane s frezarki?
2. Jaka jest klasyfikacja frezarek?
3. Jakie elementy wchodz w skad zespou roboczego?
4. Jakie urzdzenia pomocnicze s stosowane podczas pracy na frezarkach?
5. Jakie urzdzenie ochronne s stosowane na frezarkach?
6. Na czym polega przygotowanie frezarek do pracy?
4.6.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj frezowanie wrgu na frezarce dolnowrzecionowej.

1) zapozna si z literatur i instrukcj dotyczc zasad obsugi i bezpiecznej pracy,
2) dokona analizy rysunku profilu do wykonania,

80
4) dokona wyboru narzdzia do wykonywanej operacji,
5) ustali parametry skrawania,
6) zamocowa frez na wrzecionie,
7) dokona regulacji odlegoci freza od stou,
8) ustawi prowadnice i urzdzenia ochronne,
9) wykona frezowanie prbne,
10) sprawdzi czy wymiary wykonanego profilu s zgodne z wymiarami na rysunku,

zestaw frezw nasadzanych,
frezarka dolnowrzecionowa,
materia do obrbki,
zestaw narzdzi,
wiczenie 2
Wykonaj frezowanie profilu na frezarce grnowrzecionowej.

1) zapozna si z literatur dotyczc zasad obsugi i bezpiecznej pracy,
4) dokona wyboru narzdzia do wykonywanej operacji,
5) dokona wyboru wzornika,
7) zamocowa frez na wrzecionie,
8) ustawi prowadnice i urzdzenia ochronne,
9) wykona frezowanie prbne,

zestaw frezw trzpieniowych,
frezarka grnowrzecionowa,
materia do obrbki,
zestaw narzdzi,
wzorniki,

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) okreli rodzaj prac wykonywanych na frezarkach?
2) dokona klasyfikacji frezarek?
3) scharakteryzowa elementy budowy frezarek?
4) scharakteryzowa urzdzenia pomocnicze stosowane na frezarkach?
5) omwi urzdzenia ochronne stosowane na frezarkach?
6) okreli kolejne czynnoci podczas przygotowania frezarek do pracy?

81
4.7. Wiercenie

Klasyfikacja wierte
Wiertami wykonuje si najczciej otwory przelotowe i gniazda walcowe nieprzelotowe,
wykorzystywane do czenia elementw drewnianych ze sob lub do przytwierdzania do
rnych oku. Narzdziami tymi wywierca si take wadliwe miejsca w elementach oraz
wykonuje korki i zatyczki.
Pogbiaki su do zmiany ksztatu i wymiaru wylotu otworu okrgego w wyniku jego
stokowego lub walcowego pogbienia.
Jako podstaw podziau wierte przyjmuje si przede wszystkim konstrukcj czci
roboczej wierte. W normie PN-64/D-55000 wyrniono nastpujce gwne typy wierte do
maszynowej obrbki drewna:
wierta ykowe i limakowe,
wierta krte,
wierta rubowe,
wierta rodkowce,
wierta bbenkowe,
wierta cylindryczne,
pogbiaki walcowe,
pogbiaki stokowe.
Rys. 75. Wierta i pogbiaki: a) wierto rubowe, b) wierto krte jednozwojowe tamowe, c) wierto
krte jednozwojowe z rdzeniem, d) wierto krte dwuzwojowe, e) rodkowiec paski,
f) rodkowiec krty dwuostrzowy, g) rodkowiec walcowy dwuostrzowy, h) wierto ykowe,
i) wierto limakowe, j) wierto cylindryczne pikowe, k) wierto cylindryczne
z wypychaczem, l) pogbiak stokowy samoistny, m) pogbiak walcowy nasadzany na
wierto rubowe, n) wierto krte z pytkami z wglikw spiekanych nasadzanych [3, s. 190]

82
Szczegowy podzia wierte na rodzaje jest dokonywany na podstawie ksztatu
zakoczenia czci roboczej wierta i ksztatu chwytu wierta. Za wzgldu na ksztat
zakoczenia czci roboczej wierta rozrnia si dwie odmiany wierte do wiercenia
wzdu i w poprzek wkien. Wierta do wiercenia w poprzek wkien charakteryzuj si
prostopadym do osi obrotu ustawieniem gwnych (czoowych) krawdzi tncych, a ponadto
kolcem rodkujcym i krajakami. Wierta do wiercenia wzdu wkien nie maj kolcw
rodkujcych ani krajakw, a ich krawdzie tnce tworz z osi obrotu kt mniejszy od
prostego.
Wierta rubowe su do wiercenia otworw lub gniazd. Gboko gniazd zaley od
aktualnej dugoci wierta, ale nie moe by wiksza od rednicy wierta pomnoonej przez
10.
Wierta krte jednozwojowe tamowe s przeznaczone do wiercenia otworw i gniazd
bardzo gbokich ze wzgldu na du pojemno obka na wiry. Gboko wykonywanych
tymi wiertami otworw i gniazd zaley od ich cakowitej dugoci L pomniejszonej o dugo
chwytu l1.
Wierta rodkowce znajduj zastosowanie do wiercenia pytkich otworw i gniazd
w poprzek wkien drzewnych. Dla osignicia duej gadkoci cian wierconego otworu lub
gniazda naley uywa rodkowca walcowego dwuostrzowego. rodkowce s uywane
przede wszystkim do wywiercania wad drewna ktre nastpnie s zaprawiane wstawkami.
Wiertami ykowymi i limakowymi s wiercone otwory i gniazda wzdu wkien
drzewnych. Ponadto wierto limakowe jest uywane do nawiercania gniazd na wkrty.
Wierta cylindryczne cakowite ze rubowymi krawdziami bocznymi z pask otwart
czci przejciow s stosowane do wywiercenia korkw do zaprawy miejsc wadliwych.
Wierta cylindryczne pikowe, zewntrzne z pask otwart czci przejciow su do
wywiercania otworw lub gniazd o rednicach 2563 mm i gadkich cianach bocznych.
Niedogodnoci w uytkowaniu tych wierte cylindrycznych s trudnoci w usuwaniu
z wierta powstaego korka. Wada ta nie wystpuje podczas pracy wiertem cylindrycznym
z popychaczem.
Pogbiarki su do wykonywania wgbie na by stokowe i soczewkowe wkrtw.
Wierta mog mie rne chwyty. Najczciej jest stosowany chwyt walcowy lub
stokowy ze stokiem Morsea nr 1 i 2, a przy wiertach duych rednie ze stokiem nr 3.
Niektre wierta maj chwyty gwintowane. Chwyty stokowe daj najbardziej pewne
i dokadne zamocowanie wierta.
Gwnymi wielkociami charakteryzujcymi wierta s rednica wierta D, rednica
chwytu d, dugo cakowita wierta L, dugo czci roboczej l oraz kt przyoenia , kt
ostrza i kt natarcia ; w niektrych rodzajach wierte take: wysunicie krajaka h1 i kolca
rodkujcego h2 przed gwn krawd tnc, kt nachylenia krawdzi tncej do osi obrotu
oraz kt pochylenia rowka . [1, s. 140]
Wiertarki
Wiertarki s obrabiarkami przeznaczonymi do wiercenia w elementach z drewna litego
i tworzyw drzewnych otworw okrgych przelotowych i nieprzelotowych. Ksztat i wymiary
otworu s zalene od ksztatu i wymiarw uytego wierta.
Rnorodno konstrukcji wiertarek jest bardzo dua. Ze wzgldu na liczb wrzecion
rozrnia si wiertarki: jedno-, dwu-, trzy- i wielowrzecionowe, a w zalenoci od pooenia
wrzecion wiertarki pionowe i poziome. Ze wzgldu na liczb jednoczenie obrabianych
bokw elementu wiertarki dzieli si na: jednostronne, dwustronne, czterostronne
i szeciostronne.
Do obrbki wierceniem powszechnie stosowanych w meblarstwie elementw pytowych
s uywane wielowrzecionowe wiertarki jedno- lub wielostronne. Gwn zalet wiertarek

83
wielowrzecionowych jest moliwo jednoczesnego wiercenia na nich wszystkich
potrzebnych w elemencie otworw w jednej operacji i z jednakow dla wszystkich
elementw dokadnoci rozmieszczenia otworw.
Zalet takich nie maj zwykle wiertarki jednowrzecionowe i z tego wzgldu ich
zastosowanie ogranicza si do wykonywania otworw pojedynczych.
W wiertarkach wielowrzecionowych, zalenie od potrzeb, mona wykorzystywa
wszystkie lub tylko niektre zespoy robocze.
Do wykonywania otworw podunych (gniazd) uywa si specjalnych obrabiarek,
zwanych wiertarko-frezarkami. [1, s. 151]
Rys. 76. Sposoby maszynowego wiercenia drewna: a) przewiercanie, b) wywiercanie,

c) nawiercanie, d) pogbianie [3, s. 189]
Wiertarki jednowrzecionowe
Wiertarki jednowrzecionowe s powszechnie stosowane w duych i maych zakadach
drzewnych. Wiertarki wielowrzecionowe znajduj najczciej zastosowanie w fabrykach
mebli i stolarki budowlanej.
Wiertarka jednowrzecionowa pionowa

W grnej czci kolumnowego korpusu jest uoyskowane wrzeciono, napdzane pasem
paskim od silnika elektrycznego. Wrzeciono to mona przesuwa poosiowo za pomoc
dwigni dwustronnej, zrwnowaonej przeciwciarem. Dwignia jest poczona
z wrzecionem za porednictwem wahliwego piercienia. Poziomy st wiertarki moe by
przesuwany w kierunku pionowym za pomoc pokrta. Element mocuje si na stole rub
zaciskow. [1, s. 151]
Wiertarko-frezarki
Wiertarko-frezarki s obrabiarkami stosowanymi do wykonywania podunych gniazd
w elementach z drewna litego. Gniazda takie mog suy do umieszczania w nich oku
i zamkw, najczciej jednak stanowi element konstrukcyjny ktowego poczenia dwch
ramiakw na czop zaokrglony. Gniazda wykonywane na wiertarko-frezarce maj du
dokadno, co ma istotny wpyw na wytrzymao poczenia czopowego. [1, s. 157]

84
Rys. 77. Zasada dziaania wiertarko-frezarki: 1 suport, 2 mechanizm oscylacji wrzeciona,
3 obrabiany element. nasadzanych [1, s. 157]
Wiertarki wielowrzecionowe
Su one do wiercenia otworw na koki w czoach i szerokich bokach elementw
pytowych. Otwory mog by wywiercane rwnie w powierzchniach skonych (uciosowych)
elementw czonych pod ktem prostym. Rozstaw wrzecion i wymiary otworw s stae.
Zesp roboczy wiertarki skada si z pyty roboczej, przesuwanej pokrtem wzdu
pionowych prowadnic w korpusie. Z pyt t jest poczona zawiasowo druga pyta
z prowadnicami dla sanek belki wrzecionowej. Sanki s przesuwane wzdu pyty za pomoc
cylindra pneumatycznego. Na belce wrzecionowej jest uoyskowanych 25 wrzecion,
napdzanych koami zbatymi od silnika elektrycznego. Liczba wierconych otworw jest
zalena od liczby wierte wkrconych we wrzeciona.
Obrabiany element ukada si na stole przy odpowiednio ustawionych listwach
oporowych bocznych i czoowej. Listwy czoowej uywa si tylko do wiercenia otworw
w wskich bokach elementu. Do takiego wiercenia pyt z sankami wrzecionowymi naley
wychyli od pooenia poziomego i pokrtem ustawi osie wrzecion odpowiednio do
wymaganego rozmieszczenia otworw na gruboci elementu. Pyta z sankami jest wychylana
osobnym cylindrem pneumatycznym znajdujcym si pod pyt. Gboko otworw reguluje
si za pomoc ogranicznika, ktry ogranicza dugo skoku toka przesuwajcego sanki.
Jednoczenie z uruchomieniem ruchu posuwowego wrzecion nastpuje wczenie ich napdu
i zacinicie elementu zaciskami pneumatycznymi. Zaciski te mog by ustawione
w wymaganych miejscach nad stoem i w potrzebnej od niego odlegoci zalenie od
wymiarw obrabianego elementu.
Praca na wiertarkach
Czynnoci poprzedzajce wiercenie s nastpujce:
dobr i zamocowanie narzdzia,
trasowanie otworw lub przygotowanie oprzyrzdowania uatwiajcego wykonanie
danego rozmieszczenia otworw,
unieruchomienie obrabianego materiau w wiertarce.
Ze wzgldu na jakociowe wyniki wiercenia naley starannie dobra rednic dugo
wierta. rednica wierta powinna by rwna danej rednicy otworu, a dugo czci
roboczej powinna by wiksza od gbokoci otworw ok. 1020 mm. Narzdzie naley

85
osadzi w uchwycie wiertarki na ca dugo chwytu w taki sposb, aby nie mogo si ono
obraca w szczkach uchwytu. O wierta powinna lee dokadnie w osi wiercenia.
Wychylenie osi wierta od osi wiercenia, nazwane biciem wierta nie moe przekracza
0,030,05 mm dla wierte o rednicy 625 mm. Kontrole prawidowoci zamocowania wierta
przeprowadza si za pomoc czujnika z pask stop, wspartego statywem o st wiertarki.

1. Do jakich prac stosowane s wierta?
2. Jaka jest klasyfikacja wierte?
3. Jakie czynnoci obejmuj przygotowanie wierte do pracy?
4. Wedug jakich kryteriw mona podzieli wiertarki?
5. Jakie wielkoci technologiczne charakteryzuj wiercenie drewna?
6. Na czym polega przygotowanie wiertarek do pracy?
7. Do jakich prac stosuje si wiertarko-frezarki?
8. Jakie s przyczyny powstawania wad podczas wiercenia?
4.7.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj wiercenie otworw na koki w elementach pytowych.

2) dokona analizy rysunku,
4) dokona wyboru wierte do wykonywanej operacji,
5) zamocowa wierta na wrzecionach,
6) ustawi prowadnice i urzdzenia dociskowe,
7) wykona wiercenie prbne,
8) dokona pomiaru i ewentualnej korekty ustawienia elementu,

zestaw wierte,
instrukcje i plansze obsugi stanowiska,
wiertarka wielowrzecionowa,
materia do obrbki,
zestaw narzdzi,

86
wiczenie 2
Wykonaj gniazdo w elemencie z drewna litego z zastosowaniem wiertarko-frezarki.

2) dokona analizy rysunku,
3) okreli wielko wykonywanego gniazda,
4) dobra rednice freza do wykonania gniazda,
5) ustawi wielko skoku sanek wrzeciona,
6) zamocowa element na stole,
7) ustawi wysoko pooenia stou,
8) wykona wiercenie prbne,
9) dokona korekty ustawienia,

zestaw frezw trzpieniowych,
instrukcje i plansze obsugi stanowiska,
wiertarko-frezarka,
materia do obrbki,
zestaw narzdzi,

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) okreli rodzaj prac do jakich stosuje si wierta?
2) dokona klasyfikacji wierte?
3) okreli kolejne czynnoci podczas przygotowania wierte do pracy?
4) scharakteryzowa kryteria podziau wiertarek?
5) okreli wielkoci technologiczne charakteryzujce wiercenie drewna?
6) okreli kolejne czynnoci podczas przygotowania wiertarek do pracy?
7) okreli rodzaj prac wykonywanych na wiertarko-frezarkach?
8) okreli przyczyny powstawania wad podczas wiercenia?

87
4.8. Szlifowanie

Do maszynowego szlifowania drewna i tworzyw drzewnych stosuje si narzdzia cierne
skadajce si z podoa w postaci papieru lub tkaniny, do ktrego spoiwem s
przymocowane ziarna cierne. Waciwoci narzdzi ciernych zale od takich czynnikw,
jak rodzaj zastosowanego materiau ciernego, jego ziarnistoci, rodzaj podoa i spoiwa. Na
narzdzia cierne nasypowe uywa si materiaw ciernych sztucznych lub naturalnych,
ktre po rozdrobnieniu na ziarna okrelonej wielkoci tworz tzw. cierniwo cechujce si
licznymi, ostrymi krawdziami przeomu. Papier cierny skada si z podoa papierowego
i nasypu. Zamiast papieru na podoe stosuje si rwnie ptno lub papier wzmocniony
tkanin (ptnowany). Najwaniejsze cechy narzdzi ciernych to: wielko ziaren oznaczona
liczb, twardo materiau z ktrego wytworzono ziarna, gsto nasypu ziaren ciernych,
rodzaj podoa i rodzaj spoiwa. Spoiwem wicym nasyp z podoem jest klej skrny, klej
z tworzywa sztucznego i inne. Nasyp skada si z ziaren elektrokorundu, wglika krzemu,
krzemienia, szka itp. Ziarna te uzyskuje si drog przesiewania i segregacji na sitach
rozdrobnionego materiau. W stolarstwie ze wzgldu na konstrukcj obrabiarek, najczciej s
uywane narzdzia cierne w postaci tamy.
Klasyfikacja szlifierek
Szlifierki s przeznaczone do wyrwnywania i wygadzania surowych powierzchni
drewna litego i tworzyw drzewnych lub powierzchni wstpnie powleczonych rnymi
materiaami do obrbki wykoczeniowej. Szlifierki stosuje si rwnie do oczyszczania
powierzchni zapylonych lub okrytych substancjami ochronnymi. Niektre odmiany szlifierek
s przystosowane do szlifowania elementw na dokadn grubo.
Ze wzgldu na ksztat zespou roboczego szlifierki mona podzieli na: tamowe,
tarczowe, wakowe, walcowe, bbnowe, szczotkowe i kombinowane. Poszczeglne typy
szlifierek s dostosowane do szlifowania elementw o okrelonych ksztatach i wymiarach.
Wszystkie wymienione szlifierki mog by stosowane w fabrykach mebli i stolarki
budowlanej jako obrabiarki pojedyncze lub jako zespoy robocze w obrabiarkach zoonych.
Niektre typy szlifierek znajduj zastosowanie w zakadach pyt wirowych i fabrykach
sklejek (szlifierki walcowe), w wytwrniach sprztu sportowego (szlifierki tamowe,
tarczowe i wakowe), w zakadach produkujcych drobn galanteri drzewn i zabawki
(szlifierki tamowe, tarczowe, wakowe, bbnowe).
Do najbardziej rozpowszechnionych nale szlifierki tamowe, ktre w porwnaniu
z innymi maj znacznie wiksz trwao narzdzia, tj. tamy ciernej. Szlifierki te s
budowane w kilku odmianach. [1, s. 190]
Szlifierki tamowe
Szlifierka tamowa z ruchomym stoem jest przystosowana do szlifowania duych
powierzchni elementw pytowych. Pracuje dug i stosunkowo wsk tam szlifiersk,
napit na dwch koach tamowych. Koo napdzajce tam jest zakryte oson, stanowic
zazwyczaj ssaw pneumatycznego wycigu pyu. Koo napinajce tam jest uoyskowane
na pycie suportu, ktry umoliwia zmian odlegoci midzy obu koami, co jest
wykorzystywane do napinania tamy. Suport koa jest podparty spryn rubow, ktra
zapewnia stay nacig tamy. Regulacja pooenia tamy na koach i zapobieganie zsuwaniu
tamy z k jest moliwa dziki temu, e o koa napinajcego moe by wychylana
w paszczynie poziomej.

88
Obrabiany element jest ukadany na stole, na ktrym spoczywa wasnym ciarem.
Przesuwaniu si elementu w kierunku ruchu tamy zapobiega listwa oporowa. St szlifierki
ma cztery profilowane rolki, ktrymi toczy si po walcowych prowadnicach. Prowadnice te s
przymocowane do sanek, przesuwanych rcznie wzdu stojakw. Ruch sanek ma na celu
dostosowanie odlegoci pyty stou i tamy do gruboci obrabianego elementu. Przewit
midzy tam a stoem powinien by o kilka milimetrw wikszy od gruboci sz1ifowanego
drewna. [1, s. 191]
Rys. 78. Szlifierka tamowa z ruchomym stoem: 1 osona, 2 koo napinajce, 3 st,
4 listwa oporowa, 5 prowadnica stou, 6 sanki stou, 7 stojaki, 8 prowadnica
trzewika, 9 dwignia trzewika, 10 trzewik, 11 st dodatkowy, 12 pokrywa,
13 stolik [1, s. 191]
Szlifierki tarczowe
Szlifierki tarczowe s przystosowane do obrbki paskich powierzchni elementw,
prostych. Mona na nich szlifowa take wypuke powierzchnie nieprofilowanych elementw
krzywoliniowych.
Rysunek 79 przedstawia dwutarczow szlifierk pionow. W jej korpusie jest
uoyskowany poziomy wa, napdzany silnikiem elektrycznym umieszczonym wewntrz
korpusu obrabiarki. Na obu kocach wau s zaklinowane dwie pionowe tarcze 1, czciowo
zakryte uchylnymi osonami. Obok kadej tarczy znajduje si poziomy st 2, poczony
przegubem z podstaw stou 3. Pokrto 4 suy do wychylania stou z pooenia poziomego.
Podstawa stou spoczywa na poziomych prowadnicach i za pomoc pokrta 5 moe by
przesuwana do i od tarczy.
Obrabiany element ukada si na stole i dociska rcznie do tarczy. Przy szlifowaniu cz
naley posugiwa si listw oporow 6. Do szlifowania bokw wzajemnie prostopadych st
musi by ustawiony poziomo. Skone ustawienie stou stosuje si przy szlifowaniu bokw,
tworzcych naroe o kcie rozwartym. Element naley przykada do tej strony tarczy, ktra
wykonuje ruch do dou. Krawd wewntrzna stou powinna znajdowa si moliwie
najbliej tarczy. [1, s. 194]

89
Rys. 79. Szlifierka dwutarczowa [1, s. 194]: 1 tarcza szlifierska, 2 st, 3 podstawa stou,
4 i 5 pokrto do przesuwania stou, 6 listwa oporowa
Szlifierki wakowe
Szlifierki wakowe s przystosowane do szlifowania prostych i krzywoliniowych
elementw paskich, a take do szlifowania wewntrznych powierzchni profilw zamknitych
i otworw o duych rednicach. W niektrych przypadkach szlifierka moe by uywana do
szlifowania elementw profilowanych.
Rysunek 80 przedstawia pionow szlifierk wakow z wychylnym stoem.
Korpus szlifierki ma pionowe prowadnice, w ktrych jest osadzona pionowa pyta 1
z silnikiem elektrycznym 2. Do przesuwania pyty w kierunku pionowym suy pokrto 3.
Na wyduonej kocwce wau silnika mona mocowa rne rodzaje wakw szlifierskich 4.
Do szlifowania paskich powierzchni stosuje si sztywne waki. Elementy profilowane mog
by szlifowane odpowiednio profilowanymi wakami sztywnymi lub wakami podatnymi. Te
ostatnie maj zwykle szczelne paszcze gumowe, ktre po naoeniu papieru ciernego
napompowuje si powietrzem. Ze wzgldu na ograniczon podatno wakw za ich pomoc
mog by szlifowane tylko profile pytkie o agodnych przejciach.
St szlifierki jest wychylany z pooenia poziomego pokrtem 5. Skone ustawienie stou
uatwia szlifowanie powierzchni pooonych skonie w stosunku do paszczyzny bazowej
elementu. Obrabiany element jest prowadzony rcznie po stole szlifierki.
W niektrych szlifierkach wakowych waek wykonuje osiowy ruch oscylacyjny, stosowany
dla zwikszenia gadkoci obrbki. Przy szlifowaniu elementw profilowanych ruch ten
naley wyczy. [1, s. 195]

90
Rys. 80. Szlifierka wakowa [1, s. 195]: 1 pyta silnikowa, 2 silnik elektryczny, 3 pokrto do
pionowego przesuwania wrzeciona, 4 waek szlifierski, 5 pokrto do wychylania stou
Rys. 81. Schemat technologiczny szlifierki wakowej [3, str. 196]
Zasady obrbki drewna i tworzyw drzewnych na szlifierkach

Ze wzgldu na ksztat szlifowanych elementw rozrnia si szlifowanie paskie proste,
krzywoliniowe, profilowe, na okrgo i bryowe.

91
a)
b)
c)
d)
e)
Rys. 82. Odmiany szlifowania drewna: a) paskie, b) krzywoliniowe, c) profilowe, d) na okrgo, e) bryowe
Szlifowanie paskie jest wykonywane szlifierkami tamowymi i walcowymi. Podczas

szlifowania powierzchni szlifierkami tamowymi element umieszcza si na stole szlifierskim,
aby jedn stron przylega do listwy oporowej zamocowanej do stou. Znajdujca si w ruchu
tama szlifierska jest przyciskana stopk do elementu, z rwnoczesnym przesuwaniem stopki
wzdu szlifowanej powierzchni. Rwnoczenie drug rk jest przesuwany st
z materiaem, tak e szlifowana jest caa powierzchnia. Szczeglnie ostronie naley
szlifowa powierzchnie okleinowane, poniewa moe nastpi przeszlifowanie okleiny, przy
czym naley szlifowa je zawsze wzdu wkien drzewnych. Drobne elementy mona
szlifowa przykadajc je do tamy przesuwajcej si po grnym nieruchomym stoliku
szlifierki. Szlifowania powierzchni bocznych elementw pytowych mona dokona na
szlifierce tamowej stosujc specjalne uchwyty zamocowane do stou obrabiarki.
Umoliwiaj one prostopade ustawienie elementu w stosunku do tamy szlifierskiej. Mona
rwnie stosowa specjalnie do tego celu skonstruowan szlifierk tamow, w ktrej osie k
napinajcych tam s ustawione prostopadle w stosunku do stou obrabiarki.
Szlifowaniem na szlifierkach walcowych uzyskuje si powierzchnie rwne
i gadkie, jednak wiksze, wklse nierwnoci zostaj niedoszlifowane, a zdarzajce si
wypukoci przeszlifowane. Jest to niedopuszczalne w elementach okleinowanych. Z tych
powodw elementy okleinowane nie s szlifowane na szlifierkach walcowych.
Najczciej w produkcji mebli okleinowanych obrabiarki te s stosowane do
wyrwnywania powierzchni i ujednolicenia gruboci pyt wirowych czy padzierzowych
przed ich oklejaniem oraz w celu zrwnania drewnianych doklejek z powierzchni pyt.
Stosowanie szlifierek dwu lub trjwalcowych umoliwia rwnoczesne szlifowanie zgrubne

92
i wykoczajce, przy czym na kady walec zakada si papier cierny o rnej ziarnistoci.
Szlifierki te maj posuw mechaniczny.
Szlifowanie proste krzywoliniowe mona wykonywa na szlifierkach jednowalcowych
i szlifierkach tamowych bez stou oraz szlifierkach wakowych. Podczas obrbki za pomoc
szlifierek jednowalcowych i tamowych bez stou elementy szlifowane trzymane w rkach s
dociskane do narzdzia szlifierskiego. Dlatego nadanie elementom prawidowych ksztatw
wymaga od wykonujcego t czynno duej uwagi i wprawy.
Element szlifowany na szlifierce wakowej jest bazowany na stole obrabiarki i rcznie
dociskany do waka szlifierskiego.
Szlifowanie profilowe przeprowadza si na szlifierkach wakowych lub szczotkowych.
Profil waka szlifierskiego w szlifierkach wakowych musi by dostosowany do szlifowanych
profilw. W szlifierkach szczotkowych wirujce szczotki dociskaj do elementu obrabianego
tamy papieru ciernego, ktrego koce s poprzecinane na wskie pasma. Szlifierki tego
typu znajduj zastosowanie do szlifowania elementw obrotowych o zmiennym profilu,
o ksztatach przestrzennie zmiennych oraz elementw prostych i krzywych o zoonym
poprzecznym profilu. Posuw elementw w zalenoci od konstrukcji obrabiarki moe by
rczny lub mechaniczny.
Rys. 83. Schematy szlifierek: a) tamowa, b) jednowalcowa do szlifowania elementw

krzywoliniowych, wakowa, d) tamowa. e) tarczowa [7, str. 152]
Szlifowanie na okrgo to szlifowanie rnego rodzaju drkw i ng do mebli

o przekroju koowym lub nieznacznie owalnym. Szlifowanie takie moe odbywa si na
szlifierce tamowej bez stou lub te na specjalnej szlifierce do drkw. Podczas szlifowania
na szlifierce bez stou elementy musz by rcznie obracane wok swej osi. Wymaga to
duej wprawy i uwagi. Specjalne szlifierki do drkw s wyposaone w tam posuwow
nastawion skonie wzgldem tamy szlifierskiej, co wywouje ruch postpowy
i obrotowy elementu, umieszczonego na stole midzy tamami. Podczas tych ruchw
nastpuje szlifowanie elementw. Odlego tam od siebie mona dowolnie regulowa
w zalenoci od rednicy elementw. Na szlifierkach tego typu mona obrabia elementy
o rednicach 60 mm. Najmniejsza dugo elementw wynosi 300 mm, a w razie
zastosowania specjalnego urzdzenia 75 mm.
Szlifowanie bryowe odbywa si na szlifierkach tarczowych. Podczas szlifowania
element ukada si na stole obrabiarki i dociska rcznie do wirujcej tarczy szlifierskiej.
W rodukcji mebli obrabiarki tego typu su do wyrwnywania powierzchni czoowych
elementw litych oraz do wyrwnywania pocze naronikowych przelotowych
i przelotowych w rnego rodzaju ramach i szufladach.

93
1. Jaki jest cel szlifowania drewna i tworzyw drzewnych?
2. Jakie rodzaje szlifierek stosuje si w stolarstwie ze wzgldu na ksztat zespou
roboczego?
3. Jakie jest przeznaczenie poszczeglnych szlifierek?
4. Jakie czci budowy posiadaj poszczeglne szlifierki?
5. Na jakich zasadach dziaaj poszczeglne szlifierki?
6. Jakie znasz odmiany szlifowania drewna?
7. Jakie zasady pracy obowizuj podczas szlifowania na szlifierkach tamowych?
8. Jakie wady powstaj podczas szlifowania?
9. Na czym polega praca na szlifierkach tarczowych?
10. Na czym polega praca na szlifierkach wakowych?
4.8.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj operacj szlifowania elementw okleinowych oklein naturaln na szlifierce
tamowej z ruchomym stoem.

1) zapozna si z literatur na temat szlifowania drewna oraz instrukcj bhp,
2) zapozna si z instrukcj stanowiskow,
3) przygotowa materia do szlifowania,
4) wykona operacj szlifowania przygotowanych elementw,

szlifierka tamowa z zamocowanym w zespole roboczym materiaem ciernym,
wzki transportowe przeznaczone na elementy przed i po szlifowaniu,
elementy przeznaczone do szlifowania,
instrukcja stanowiskowa,
dokumentacja techniczno-ruchowa szlifierki tamowej,
wiczenie 2
Wykonaj operacj szlifowania elementw z wykorzystaniem szlifierki tarczowej.

1) zapozna si z literatur na temat szlifowania z wykorzystaniem szlifierki tarczowej oraz
instrukcj,
4) wykona operacj szlifowania,

94
szlifierka tarczowa,
wzki transportowe,
dokumentacja techniczno-ruchowa szlifierek,
wiczenie 3
Wykonaj operacj szlifowania elementw z wykorzystaniem szlifierki wakowej.

1) zapozna si z literatur na temat szlifowania z wykorzystaniem szlifierki wakowej,
4) wykona operacj szlifowania,

szlifierka wakowa,
wzki transportowe,
dokumentacja techniczno-ruchowa szlifierek,

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) okreli cel szlifowania drewna i tworzyw drzewnych?
2) wymieni rodzaje szlifierek ze wzgldu na ksztat zespou roboczego?
3) okreli przeznaczenie poszczeglnych szlifierek?
4) okreli poszczeglne czci budowy szlifierek?
5) okreli zasady dziaania szlifierek?
6) okreli odmiany szlifowania drewna?
7) przedstawi obowizujce zasady pracy podczas szlifowania
szlifierkami tamowymi?
8) okreli przyczyny powstawania wad podczas szlifowania?
9) okreli zasady pracy na szlifierce tarczowej?
10) okreli zasady pracy na szlifierkach wakowych?

95
4.9. Toczenie

Noe do tokarek, rczne
Noe tokarskie rczne to narzdzia do obrbki toczeniem na tokarkach bezsuportowych.
N taki opiera si na podprkach i w czasie obrbki trzyma w rkach, wykonujc nim ruchy
posuwowe, decydujce o ksztacie gotowego elementu. Aby uatwi manipulowanie noem,
jest on zaopatrzony w drewniany trzonek.
Rys. 84. Noe do tokarek rczne: a) paski prosty, b) paski skony, c) paski dwustronnie skony,
d) paski pokrgy, e) obkowy, f) wyobiak, g) przecinak, h) wytaczak prosty,
i) wytaczak pokrgy, j) wytaczak haczykowy [1, s. 176]
Na rysunku 84 pokazano najczciej stosowane odmiany rcznych noy tokarskich. Noe

oznaczone literami od a do g s noami do toczenia zewntrznego.
Kolejno s to:
a) n paski prosty, do gadkiego toczenia powierzchni walcowych lub stokowych;
b) n paski skony, do gadkiego toczenia powierzchni stokowych i walcowych przy
jednokierunkowym posuwie noa, rwnolegym do osi obrotu elementu;
c) n paski dwustronnie skony, do gadkiego toczenia powierzchni stokowych
i walcowych przy dwukierunkowym posuwie noa, rwnolegym do osi obrotu elementu;
d) n paski pokrgy, do gadkiego toczenia powierzchni walcowych i stokowych oraz
powierzchni o tworzcych krzywoliniowych;
e) n obkowy (zdzierak), do wstpnego, zgrubnego toczenia;
f) n wyabiak prosty, do toczenia wskich rowkw i wgbie prostoktnych;
g) n przecinak, do odcinania obrobionej, gotowej czci.

96
Pozostae trzy odmiany noy oznaczone na rys. 84 literami od h do j s noami do
toczenia wewntrznego. S to:
h) n paski prosty, do gadkiego toczenia wewntrznych powierzchni walcowych
i stokowych;
i) n paski pokrgy do toczenia gadkiego wewntrznych powierzchni walcowych,
stokowych i o zarysie krzywoliniowym;
j) n haczykowy pokrgy, do zgrubnego wytaczania wewntrznych powierzchni
prosto i krzywoliniowych.
Ksztat tych noy, a zwaszcza usytuowanie samych ostrzy wzgldem szyjki noa
i pozostaej czci jego korpusu, wskazuj na ich przystosowanie do toczenia od wewntrz
i to nawet w otworach niewielkiej rednicy. [1, s. 176]
Noe do tokarek imakowe

Noe imakowe sw budow przypominaj noe tokarskie do metali. Maj kwadratowe
lub prostoktne trzony o wymiarach 10 x 1020 x 20 mm, ktrymi s mocowane w imakach
lub suportach noowych tokarek.
Noe imakowe po ich zamocowaniu nie zmieniaj swego pooenia wzgldem suportu, lecz
s wraz z nimi przesuwane wzgldem drewna rubami pocigowymi rcznie lub
mechanicznie.
Czci robocze noy imakowych maj rne ksztaty w zalenoci od tego, czy n jest
przeznaczony do toczenia zewntrznego, czy te wewntrznego.
Na rysunku 85 pokazano typowe noe imakowe. Porwnujc ksztat ich czci roboczych
z ksztatem czci roboczych noy tokarskich rcznych, mona okreli ich nazw
i przeznaczenie.
Rys. 85. Noe do tokarek imakowe: a) paski prosty, h) paski skony, c) paski dwustronnie
skony, d) paski pokrgy, e) zdzierak, f) wyobiak prosty, g) przecinak, h) wytaczak
prosty, i) wyobiak pokrgy [1. s. 177]

97
Zasady przygotowywania narzdzi tokarskich do pracy
Przygotowanie do pracy noy tokarskich rcznych polega na ich naostrzeniu. Ostrzy si je
jednostronnie od strony paszczyzny przyoenia. Ostrzenie to odbywa si najczciej na
ostrzarkach zwykych, a ostrzone narzdzia trzyma si w rkach. Zabieg ten naley
wykonywa tak, aby ksztat krawdzi tncej i kt ostrza noa nie ulegay zasadniczym
zmianom. Grubo szlifowanej warstewki powinna by niewielka, nie powodujca
przegrzewania si noa. Po ostrzeniu krawdzie tnce przygotowuje si ostatecznie przez
obcignicie drobnoziarnist osek.
Noe imakowe ostrzy si w taki sam sposb, jak noe rczne, tj. na ostrzarkach
zwykych. W trakcie ostrzenia naley tak uksztatowa powierzchnie przyoenia i natarcia
noy, aby kt przyoenia i kt natarcia uzyskay waciwe wartoci. W obrbce drewna
toczeniem przyjmuje si zwykle kt przyoenia nie przekraczajcy 20, kt ostrza noy do
toczenia mikkich gatunkw drewna 2030, a dla drewna twardego 3040. Noe
imakowe mocuje si w szczelinie znajdujcego si na suporcie zacisku, za pomoc rub
dociskowych. N w suporcie naley zacisn w takim pooeniu, aby jego gwna krawd
tnca zajmowaa wymagane pooenie wzgldem osi obrotu elementu i znajdowaa si na
wysokoci jego osi obrotu.
Noe do gowic obtaczarek ostrzy si podobnie jak noe do gowic frezarskich.
Mocowanie tych noy w gowicach naley wykonywa z wykorzystaniem wzornika
okrelonej rednicy, wykonanego z twardego drewna. Wzornik ten wprowadza si do otworu
w gowicy i do jego powierzchni dosuwa krawdzie tnce noy, ktre mocuje si w tym
pooeniu rubami zaciskowymi. Po zamocowaniu noy naley wykona prbne obtoczenie
aty na obtaczarce i skontrolowa suwmiark rednic uzyskanego drka czy czopa. [1, s. 178]
Toczenie drewna
Celem toczenia drewna jest pozyskanie elementw lub wyrobw o kolistym przekroju
poprzecznym. W produkcji stolarskiej ten rodzaj obrbki nie jest stosowany powszechnie.
Czciej wystpuje on podczas wytwarzania mebli gitych i galanterii drzewnej. Wyrniamy
toczenie zwyke, rubowe, obtaczanie drkw i czopw, zaokrglanie i zaostrzanie kocw.
Wspln cech toczenia zwykego i rubowego jest obrt obrabianego materiau wok swej
osi. Podczas pozostaych sposobw toczenia element jest unieruchamiany lub wykonuje ruch
posuwowy wzdu swojej osi.
Rys. 86. Ksztaty elementw z drewna otrzymywane w wyniku toczenia: a) zwykego, b) rubowego,
c) obtaczania drkw, d) zaokrglania i zaostrzania kocw [7, s. 149]
Do toczenia najlepsze jest drewno twarde o jednolitej strukturze, takie jak: buk, grusza,
grab, orzech, oraz drewno gatunkw bardziej mikkich; klon, brzoza i lipa.

98
Drewno toczy si na tokarkach i obtaczarkach. Narzdziami skrawajcymi w tokarkach
s noe tokarskie imakowe mocowane w suporcie. W starszych typach tokarek noe tokarskie
podczas toczenia trzymane s w rkach i wspierane na podstawce noowej.
Noe takie s podobne do dut i s nazywane rwnie dutami tokarskimi. Podczas
obtaczania stosuje si gowice do obtaczarek z wymiennymi noami.
Drewno przeznaczone do toczenia trzeba uformowa w graniastosup o podstawie
omioboku, po uprzednim oznaczeniu miejsc, przez ktre przechodzi o wzduna elementu.
Dotyczy to szczeglnie graniakw o wikszych przekrojach poprzecznych. Tak uformowany
graniak mocuje si w tokarce za pomoc uchwytw umieszczonych we wrzecionie i koniku.
Podczas toczenia bry obrotowych o zoonych ksztatach najpierw pozyskuje si walec
o powierzchni nierwnej. Jeli stosuje si noe tokarskie sterowane rcznie, to walce
wykonuje si za pomoc noa zdzieraka o pokrgym ksztacie krawdzi tncej.
Rys. 87. Przygotowanie drewna do toczenia: a) graniastosup o podstawie kwadratu, b) graniastosup

o podstawie omioboku: 1 o wzduna graniastosupa i sposb jej wyznaczania [7, s. 150]
Na walcu tym oznacza si noem paskim prostym wgbienia, a nastpnie formuje si

podan bry obrotow rednice elementu w rnych punktach jego dugoci mona
sprawdza za pomoc macek tokarskich lub wzornika przykadanego do wirujcego
materiau.
W produkcji masowej stosuje si tokarki automatyczne lub tokarki-kopiarki, w ktrych
ruchy noy osadzonych w suporcie s wykonywane samoczynnie, zgodnie z ksztatami
wymiennego wzornika.
Obrotowy ruch materiau stwarza zagroenie wypadkowe, ktre wystpuje zwaszcza
podczas trzymania i wodzenia noy rkami. Szczeglnie w pierwszej fazie formowania walca
istnieje niebezpieczestwo wyrwania noa z doni. W celu zredukowania takiej moliwoci
do minimum naley przysun podstawk noow najbliej obrabianego materiau, a n
trzyma mocno w doniach ustawiony pod ktem zblionym do kta prostego w stosunku do
wzdunej osi toczonego elementu.
Duo bezpieczniejsza jest obsuga tokarki suportowej. Obsugujcy tokark powinien
mie cile opite rkawy powyej nadgarstka, a z szyi czy bluzy roboczej nie moe zwisa
szalik ani pat tkaniny, z ktrej ubranie jest sporzdzone. [7, s. 151]

99
Rys. 88. Etapy toczenia: a) obtaczanie graniastosupa, b) oznaczanie granic wgbie i wypukoci,
c) toczenie ostateczne i wygadzanie noem (dutem) paskim [7, s. 151]
Tokarki
Tokarki s stosowane do produkcji przedmiotw o ksztacie bry obrotowych, tj. takich,
ktrych przekrj ma ksztat koowy. Typowymi wyrobami wykonywanymi na tokarkach s:
trzonki i rkojeci do rnych narzdzi, szpule dla przemysu wkienniczego, supki
i szczebliny do balustrad, zabawki, rne przedmioty uytku domowego, sprzt sportowy,
modele odlewnicze itp.
Ze wzgldu na sposb zamocowania obrabianego elementu tokarki dzieli si na: kowe,
tarczowe i kowo-tarczowe, a w zalenoci od sposobu zamocowania narzdzia na tokarki
bezsuportowe (zwyke) i suportowe.
Obtaczarki stanowi oddzieln grup obrabiarek przystosowanych do masowej produkcji
drkw lub do obtaczania kocw elementw. Na obtaczarkach produkuje si drki
przeznaczone do wyrobu mebli gitych, trzonki do rkojeci do narzdzi, koki do pocze
kokowych itp. W zalenoci od konstrukcji obtaczarki i narzdzia na obtaczarkach mona
wykonywa proste lub krzywe drki o staej lub zmiennej rednicy.
Tokarki kowe
Tokarka kowa bezsuportowa jest przeznaczona do toczenia przedmiotw
o wyduonym ksztacie, odznaczajcych si ma rednic w porwnaniu z dugoci.
Tokarka taka skada si z wrzeciennika l, loy 2, podstawki noowej 3 i konika 4. We
wrzecienniku jest uoyskowane wrzeciono 5, napdzane od silnika elektrycznego 6 za
porednictwem kilkustopniowej przekadni pasowej, umoliwiajcej dostosowywanie
prdkoci obrotowej wrzeciona do rednicy obrabianego elementu. Prdko obrotow
wrzeciona zmienia si dwigni 7 przy jednoczesnym uniesieniu pyty silnikowej pedaem 8.
Wrzeciono tokarki ma gwintowan kocwk i stokowe gniazdo. W celu zamocowania
elementu na kocwk wrzeciona w zalenoci od potrzeby mona nakrca uchwyty
szczkowe lub tarcze zabierakowe albo te osadza w gniedzie wrzeciona rne rodzaje
kw i zabierakw. Zarwno podstawka noowa, jak i konik s przesuwane wzdu oa
i ustalane na nim rubami zaciskowymi w pooeniu dostosowanym do dugoci elementu.
Podstawka noowa moe by przesuwana rwnie w kierunku prostopadym do oa, co
umoliwia dostosowanie jej pooenia do rednicy toczonego drewna. Przy toczeniu
elementw zbienych lub obrbce powierzchni czoowych elementw podstawk ustawia si
rwnolegle do obrabianej powierzchni, obracajc j dokoa osi pionowej. W stokowym
gniedzie konika osadza si kie stay lub obrotowy, ktrym element mocuje si w tokarce

100
przez wcinicie ka w drewno za porednictwem pokrta 9. Do szybkiego zatrzymywania
wrzeciona lub unieruchamiania go w celu wymiany uchwytu suy hamulec 10.
W trakcie toczenia narzdzie jest trzymane w rkach i przesuwane wzdu podstawki
noowej, ktr naley ustawia bezporednio przy obrabianej powierzchni. Wysoko
ustawienia podstawki musi by dobrana tak, aby krawd tnca noa tokarskiego znajdowaa
si w paszczynie poziomej, przechodzcej przez o obrotu elementu. Ze wzgldu na ma
wydajno i dokadno obrbki tokarki bezsuportowe s stosowane jedynie w produkcji
jednostkowej. [1, s. 180]
Rys. 89. Tokarka kowa bezsuportowa [1, s. 180]: 1 wrzeciennik, 2 oe, 3 podstawka
noowa, 4 konik, 5 wrzeciono, 6 silnik elektryczny, 7 dwignia do zmiany
prdkoci obrotowej wrzeciona, 8 peda do wychylania silnika, 9 pokrto konika,
10 hamulec

1. Do jakich prac stosowane s tokarki?
2. Jaka jest klasyfikacja tokarek?
3. Jakie s kolejne etapy toczenia drewna?
4. Jak mona podzieli noe stosowane do tokarek?
5. Na czym polega przygotowanie noy tokarskich do pracy?
6. Na czym polega przygotowanie drewna do toczenia?
7. Jakie gatunki drewna s stosowane do toczenia?
4.9.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj toczenie nogi do stou.


101
4) dokona wyboru noa do wykonywanej operacji,
6) zamocowa n w imaku,
7) przygotowa element,
8) zamocowa element w tokarce,
9) wykona toczenie,

zestaw noy imakowych,
tokarka kowa suportowa,
materia do obrbki,
wiczenie 2
Wykonaj toczenie elementw meblowych z wykorzystaniem tokarki bezsuportowej.

4) dokona wyboru duta tokarskiego do wykonywanej operacji,
5) przygotowa element,
6) zamocowa element w tokarce,
7) ustawi podstawk noowa,
8) wykona toczenie,

zestaw dut tokarskich,
tokarka kowa bezsuportowa,
materia do obrbki,

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) okreli rodzaj prac wykonywanych na tokarkach?
2) dokona klasyfikacji tokarek?
3) scharakteryzowa etapy toczenia?
4) scharakteryzowa noe tokarskie?
5) okreli kolejne czynnoci podczas przygotowania tokarek do pracy?
6) okreli kolejne czynnoci podczas przygotowania materiau do toczenia?
7) scharakteryzowa gatunki drewna przeznaczone do toczenia?

102
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uwanie instrukcj.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
3. Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
4. Test zawiera 20 zada o rnym stopniu trudnoci. Kade zadanie zawiera cztery
odpowiedzi, z ktrych tylko jedna jest prawidowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyki naley bdn odpowied zaznaczy kkiem,
a nastpnie ponownie zakreli odpowied prawidow.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mia satysfakcj z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie sprawiao Ci trudno, od jego rozwizanie na
pniej i wr, gdy zostanie czas wolny.
8. Na rozwizanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADA TESTOWYCH

1. Do pocze rozcznych naley poczenie
a) lutowane.
b) spawane.
c) nitowe.
d) gwintowe.
2. Sprzga su do
a) zmniejszania tarcia.
b) czenia waw w sposb umoliwiajcy przenoszenie napdu z jednego na drugi.
c) zwikszania prdkoci obrotowej.
d) tumienia drga.
3. Rysunek przedstawia frez nasadzany

a) gwiazdowy.
b) cinowy.
c) zataczany.
d) zoony.
4. Rysunek przedstawia frez nasadzany

a) gwiazdowy.
b) cinowy.
c) zataczany.
d) zoony.

103
5. Rysunek przedstawia schemat budowy
a) frezarki grnowrzecionowej.
b) frezarki dolnowrzecionowej.
c) czopiarki.
d) wzorcarki.
6. W frezarkach dolnowrzecionowych stosuje si prdkoci obrotowe wrzeciona

a) 1000/2000.
b) 3000/6000.
c) 6000/10000.
d) 12000/18000.
7. Na rysunku przedstawiono nastpujcy sposb

maszynowego wiercenia drewna
a) przewiercanie.
b) wywiercanie.
c) nawiercanie.
d) pogbianie.
8. Wierto krte dwuzwojowe przedstawia rysunek

a) a.
b) b.
c) c.
d) d.
9. Rysunek przedstawia schemat

b) wiertarko-frezarki.
c) dutarki.
d) wczepiarki.

104
10. Rysunek przedstawia schemat
b) strugarki grubiarki.
c) dutarki.
d) strugarki wyrwniarki.
11. Rysunek przedstawia oysko

a) kulkowe.
b) igiekowe.
c) barykowe.
d) stokowe.
12. Szlifierki s przeznaczone do

a) nadania profili.
b) nadania odpowiednich ksztatw i wymiarw.
c) wyrwnania i wygadzenia powierzchni.
d) wyrwnania powierzchni elementw wykonanych z pyty wirowej laminowanej.
13. W szlifierkach szczotkowych cz robocz stanowi

a) tarcza cierna.
b) tama bez koca.
c) waek szlifierski.
d) waek skadajcy si z szeregu szczotek.
14. Szlifierka tamowa z ruchomym stoem przystosowana jest do szlifowania

a) elementw profilowanych.
b) duych powierzchni elementw pytowych.
c) drkw.
d) na grubo.
15. Celem piowania drewna jest

a) podzielenie drewna na elementy.
b) nadanie gadkoci.
c) wykonanie profilu.
d) nadanie chropowatoci.
16. Urzdzeniami pomocniczymi w frezarce s

a) stolik.
b) wrzeciono.
c) trzpie frezarski.
d) pas paski.
17. Zesp zaciskowy ma na celu

a) wprawia w ruch inne zespoy.
b) nadawa obrabianemu przedmiotowi posuw.
c) unieruchomienie obrabianego przedmiotu.
d) wywiera nacisk na obrabiany przedmiot, gdy przedmiot ten wykonuje ruch
posuwowy.

105
18. Klin rozszczepiajcy powinien by zamocowany
a) rwno z pi.
b) powyej piy 2 mm.
c) poniej piy 2 mm.
d) poniej piy 10 mm.
19. Na rysunku przedstawiono frezowanie przy uyciu frezarki dolnowrzecionowej

z wykorzystaniem
a) sprynowego urzdzenia dociskowego.
b) dostawnego zespou posuwowego.
c) wzornika i piercienia prowadzcego.
d) stolika pomocniczego.
20. Prdko powietrza instalacji odwirowywania wynosi

a) 510 m/s.
b) 1012 m/s.
c) 1830 m/s.
d) 3040 m/s.

106
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko ............................................................................................................................
Wykonywanie maszynowej obrbki drewna i tworzyw drzewnych

Zakrel poprawn odpowied.
Nr
Odpowied Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

107
6. LITERATURA
1. Bajkowski J.: Maszyny i urzdzenia do obrbki drewna. Cz 1. WSiP, Warszawa 1997
2. Bieniek S.: Maszyny i urzdzenia do obrbki drewna. Cz 2. WSiP, Warszawa 1990
3. Bieniek S., Duchnowski K.: Obrabiarki i urzdzenia w stolarstwie. WSiP, Warszawa
1992
4. Deyda B., Beilschmidt L., Blotz G.: Technologia drewna. Cz 2. REA, Warszawa 2002
5. Nowak H.: Stolarstwo Technologia i materiaoznawstwo. Cz 2, WSiP, Warszawa
2000
6. Przdka W., Szczuka J.: Technologia meblarstwa. Cz II. WSiP, Warszawa 1996
7. Przdka W., Szczuka J.: Stolarstwo. Cz II. WSiP, Warszawa 1995
8. Siemiski R.: Obrabiarki do drewna. PWN, Warszawa 1991
9. Katalog urzdze do obrbki drewna
10. www.faba.pl
11. www.leitz.pl
Czasopisma
Gazeta Przemysu Drzewnego: Wydawnictwo Inwestor sp. z o.o.
Meblarstwo pismo dla producentw i odbiorcw mebli: Wydawnictwo Inwestor sp. z o.o
Przemys Drzewny: Wydawnictwo wiat sp. z o.o.

108

Wykonywanie Maszynowej Obróbki Drewna I Tworzyw

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wykonywanie Maszynowej Obróbki Drewna I Tworzyw

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO EDUKACJI

Wykonywanie maszynowej obrbki drewna i tworzyw

Poradnik dla ucznia

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 742[01].Z1.02

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Bezpieczestwo i higiena pracy

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Schemat ukadu jednostek moduowych

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.1. Podstawy mechaniki

4.1.1. Materia nauczania

Rys. 1. Poczenia nitowe: a) nit normalny z bem kulistym przed i po zamkniciu,

Poczenia spawane powstaj w wyniku spawania gazowego lub elektrycznego polegajcego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Poczenia lutowane przenoszce wiksze obcienia wymagaj stosowania tzw. lutw

Rys. 3. Poczenie lutowane nakadka z wglikw spiekanych poczona

Poczenia klejowe s ostatnio coraz czciej stosowane dziki rozwojowi chemii

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Wielko h nazywa si skokiem linii rubowej. Oznaczony na rys. 4 kierunek nawijania

Rys. 5. Przykady pocze gwintowych: a) ruba z bem szecioktnym, z gwintem krtkim;

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 6. by rub: a) szecioktny, b) czworoktny, c) czworoktny wiecowy, d) walcowy

Spord rnorodnych nakrtek najczciej stosowane pokazano na rys. 7. Aby

Rys. 7. Nakrtki: a) szecioktna, b) okrga rowkowa, c) okrga otworowa, d) koronowa,

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 8. Zabezpieczenia cznikw przed odkrceniem: a) przeciwnakrtk, b) podkadk

Poczenia wpustowe i wielowypustowe s stosowane najczciej do przenoszenia

Rys. 9. Poczenia wpustowe i wielowypustowe: a) wpust pryzmatyczny, b) wpust czenkowy,

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Osie, way, czopy

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 16. Hamulec klockowy wrzeciona pilarki tarczowej [3, s. 32]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

W praktyce posugujemy si nie prdkoci ktow, lecz prdkoci obrotow n i wwczas

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 18. Przekadnie zbate zewntrzne: a) rwnolega, b) ktowa,

Rys. 19. Mechanizm korbowy [3, s. 34]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Mechanizmy krzywkowe i inne

Rys. 21. Mechanizmy krzywkowe: a) krzywka paska tarczowa K z popychaczem krkowym P

Rysunek 21 przedstawia zastosowanie krzywki paskiej do obrbki na zataczarce

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego