Wstp

Nosimy w sobie gbokie nieraz pragnienie

modlitwy, ktrego nie umiemy jednak wcieli
w ycie. Przeszkod w tym nie jest bynajmniej
brak czasu, ktry nierzadko marnujemy na
rne mao uyteczne zajcia, ale przede
wszystkim brak wewntrznego upo-
rzdkowania i adu. By moe nawet powi-
camy modlitwie duo czasu i si. Podejmujemy
nieraz wielkie przedsiwzicia duchowe:
wielodniowe pielgrzymki, regularny udzia w
yciu jakiej wsplnoty religijnej, uczestnictwo
w rnych rekolekcjach, oddajemy si
lekturze duchowej, a mimo to zdarza si cz-
sto, e nie zostaj zaspokojone nasze duchowe
pragnienia.
Nasza frustracja nierzadko zostaje pogbiona,
gdy zauwaamy, e nasze codzienne za-
chowanie odbiega od ideaw, ktre nosimy
w sobie. udzimy si nieraz, i rozpoczcie
ycia duchowego winno natychmiast usun z
naszej codziennoci wszelkie saboci i wady,
zwaszcza te, ktrych nie akceptujemy.
W miar upywu czasu pod wpywem fru-
stracji wygasa nasz zapa i entuzjazm ducho-
wy. Znikaj gdzie dawne duchowe fascynacje.
Nierzadko te zdarza si, i rozczarowani sob
i ma owocnoci prowadzonego do tej pory
ycia religijnego, na powrt stajemy si
normalnymi", trzewymi" ludmi, dla ktrych
zaczyna si liczy przede wszystkim to, co da
si dotkn, zobaczy, usysze, co da si
wymierzy, obliczy, zarobi. Na nasze prze-
sze dowiadczenia duchowe zaczynamy pa-
trze ju inaczej, jako na okres modzieczego
idealizmu, ktry jednak musi przegra w
codziennej trosce o wasn karier, rodzin,
prac, zdrowie, czy tym bardziej w twardej
walce o pienidz lub sukces zawodowy.
Pomimo tych rnych yciowych zagubie,
chaosu, nieuporzdkowania moralnego pozo-
staje jednak w nas ukryta tsknota za utraco-
nymi nadziejami i gbokimi pragnieniami du-
chowymi. Marzymy w gbi serca, jak w
pascy winie syn marnotrawny, by powrci
do Boga, aby znw dowiadcza Jego intymnej
bliskoci.
By moe w chwilach wikszej szczeroci
podejmujemy wysiki, aby powrci do do-
wiadcze przeszoci i wskrzesi na nowo
co", co ju dawno umaro. Mamy wwczas
wraenie, i naprawd niewiele brakuje, aby
powrci do ycia, odzyska dawne duchowe
pragnienia i religijn arliwo.
I tak jest rzeczywicie.
8 9
Trzeba nam jednak pamita, e nie sta-
niemy si ludmi arliwej modlitwy i g-
bokiej duchowoci dziki jednorazowemu
tylko wysikowi. Konieczna jest pewna
duchowa stao i wierno poczona z
wewntrzn uczciwoci.
Wanie uczciwo jest fundamentaln zasad
ycia duchowego. Najmniejsze oszukiwanie siebie,
w jakiejkolwiek sprawie i na jakiejkolwiek
paszczynie, wpywa destruktywnie na cae
ycie duchowe. To wanie wszelkie ppraw-
dy", mae kompromisy", poowiczna szczero
wobec siebie, ludzi i wobec Boga, brak nazy-
wania rzeczy po imieniu" sprawiaj, i nie
moemy poczu si wyzwoleni z yciowego
chaosu, nieporzdku i zagubienia, z pewnej
miakoci" yciowej.
Prawda was wyzwoli ( J 8,32).
Pierwsz rzecz jest wic szczere i otwarte
denie do caej prawdy o Bogu dziaajcym w
naszym yciu i do caej prawdy o nas samych.
Z pewnoci przeycie sakramentu pojednania
mogoby sta si dowiadczeniem prawdy,
ktra nas wyzwala. Odprawiamy go jednak
bardzo czsto formalnie i z popiechem,
skoncentrowani nie tyle na Prawdzie", co ra-
czej na czystoci legalnej". Ale nawet, gdyby
nasze spowiedzi byy odprawiane z wielkim
duchowym wysikiem, szczeroci i otwarto-
ci, to jednak taka chwila szczeroci raz na
miesic, czy moe nawet raz na kilka miesicy,
nie potrafi odkama naszej codziennoci.
ycie duchowe wymaga codziennej szcze-
roci, poniewa zakamanie zakrada si co-
dziennie w nasz sposb mylenia, przeywa-
nia, reagowania. Czowiek po grzechu pier-
worodnym jest istot skonn do gbokich
zakama. Istnieje w nim niesamowita ludzka
skonno do faszerstw moralnych (K. Rahner
SI).
Obok regularnego korzystania z sakramentu
pojednania szczeglnym miejscem szcze-
roci", miejscem szukania penej prawdy o
mioci Boga i o nas samych, winna sta si
nasza codzienna modlitwa, szczeglnie ta od-
prawiana wieczorem.
w. Ignacy Loyola, wielki Mistrz w nauczaniu
metod modlitwy dostosowanych do du-
chowych potrzeb czowieka, proponuje nam
w wiczeniach duchownych ogromn pomoc
w deniu do codziennej" prawdy o nas sa-
mych: codzienny rachunek sumienia".
Ignacjaski rachunek sumienia jest najpierw
nie tyle rozliczaniem si" z wasnych saboci,
ile raczej dialogiem czowieka z Bogiem o
wzajemnej mioci: Boga do czowieka i czo-
wieka do Boga. W codziennym rachunku su-
mienia odkrywamy najpierw bezwarunkow
mio Boga, a nastpnie nasz odpowied.
Rachunek sumienia, na ktry w. Ignacy
10
kae przeznaczy codziennie kwadrans czasu,
moglibymy nazwa codziennym kwa-
dransem szczeroci", kwadransem szukania
Prawdy" o Bogu i prawdy" o czowieku.
A oto tekst codziennego rachunku sumienia
zaczerpnity z wicze duchownych w.
Ignacego Loyoli. Poszczeglne punkty stan
si kanw naszych rozwaa.
Sposb odprawiania rachunku sumienia
oglnego:
Punkt 1. Dzikowa Bogu, Panu naszemu,
za otrzymane dobrodziejstwa.
Punkt 2. Prosi o ask poznania grzechw
odrzucenia ich precz.
Punkt 3- da od duszy swojej zdania sprawy
od godziny wstania a do chwili obecnego
rachunku. Czyni to przechodzc godzin po
godzinie lub jedn por dnia po drugiej,
najpierw co do myli, potem co do sw, a
wreszcie co do uczynkw.
Punkt 4. Prosi Boga, Pana naszego, o prze-
baczenie win.
Punkt 5. Postanowi popraw przy Jego
asce."
Proponowane rozwaania maj charakter
bardzo praktyczny i mog by traktowane jako
podstawowy kurs codziennego rachunku
sumienia". Zostay one opracowane z myl o
serii rekolekcyjnych skupie przeprowadzo-
11
nych w Domu Rekolekcyjnym Ksiy Jezuitw
w Czstochowie. Bardzo yczliwe przyjcie tych
rozwaa przez uczestnikw skupie, omielio
mnie do szerszego ich opracowania i zapro-
ponowania w formie ksikowej.
Kwadrans szczeroci zawiera dwa wstpne
rozwaania na temat: Co znaczy wzi na
serio nasze pragnienie modlitwy", Istota ogl-
nego rachunku sumienia" oraz pi rozwaa
opartych na piciu punktach rachunku sumienia.
Na zakoczenie kadego rozwaania pro-
ponowane s konkretne wiczenia, ktre
mog by traktowane jako wprowadzenie do
codziennej przeduonej osobistej modlitwy.
Niektre z nich s bardzo rozbudowane, std
te bdzie rzecz poyteczn podzielenie ich
na kilka czci, w zalenoci od tego, jak
wanym wydaje si Czytelnikowi temat pro-
ponowanych wicze.
12
l
Wzi na serio nasze
pragnienie modlitwy
Jeeli chcemy prowadzi autentyczne ycie
duchowe, powinnimy najpierw zauway i do-
ceni nasze pragnienie peniejszej i gbszej mo-
dlitwy. Jest ono darem Jezusa. Nie byoby w nas
tego pragnienia bez dziaania Jego Ducha. Do-
ceni pragnienie modlitwy - to poczu si za-
proszonym do intymnej wizi z Bogiem. Pra-
gn modlitwy - to pragn Boga.
Doceni pragnienie modlitwy - to by za
nie wdzicznym Bogu. On jeszcze o mnie
nie zapomnia. Pomimo moich zagubie ycio-
wych, wewntrznego nieuporzdkowania,
pomimo grzechw i niewiernoci, On mnie
zaprasza do gbszego zjednoczenia z Sob".
Docenienie pragnienia modlitwy oraz
wdziczno za nie, wyrazi si w tym, i po-
traktujemy je, z ca powag, ktrej ono wy-
maga.
Jeeli tak czsto bywamy niezadowoleni
z naszej modlitwy, z czasu powiconego na
ni, z jej owocw, to moe wanie dlatego,
13
e lekcewaymy nasze pragnienie modlitwy, dow, polityk czy wspczesn cywilizacj.
nie troszczc si o jego rozwj i pogbienie. W takiej sytuacji atwo rodz si pragnienia
Pragnienie modlitwy jest ziarnem", ktre duchowe", ktre s prb ucieczki od twar-
moe wzrasta i wydawa owoce tylko na glebie dej" rzeczywistoci ycia i maj za cel umie-
uynionej przez nasze duchowe zaanga- rza bl rozczarowania. Jednake samo roz-
owanie, wysiek i ofiar. czarowanie yciowe, cho moe sta si
bodcem do poszukiwania gbszej modlitwy,
nie jest nigdy jej rdem. Z rozczarowaniem
Oczyci pragnienie modlitwy winno i w parze choby najmniejsze pra-
gnienie duchowe - pragnienie Boga.
Wzi na serio nasze pragnienie modlitwy -to Aby rozpocz ycie modlitewne nie musimy
odkry najpierw jego zasadnicz tre. Co ono jednak pragn Boga z czystej, cakowicie
w sobie zawiera?", Skd ono wypywa?", Ku bezinteresownej mioci. Do takiej mioci b-
czemu albo ku komu nas prowadzi?" -oto dziemy stopniowo dorasta, jeeli pozostaniemy
bardzo wane pytania, ktre mog nam pomc Bogu wierni.
oczyci nasz modlitw z elementw ucieczki Aby si modli, wystarczy pragn Boga dla
od ycia. naszego ycia": jako Lekarza" w naszych zra-
Modlitwa nie moe by nigdy alternatyw" nieniach; jako Przewodnika" w naszych roz-
dla zaangaowania w ludzkie ycie pene trud- licznych zagubieniach i zagmatwaniach ycio-
noci, ciarw i zmaga. Ona musi by g- wych; jako miujcego Ojca", ktry przebaczy
boko osadzona w realiach codziennoci. nam to, czego sami sobie nie moemy prze-
Pragnienie modlitwy jest dane czowiekowi baczy; jako sprawiedliwego Sdziego", ktry
wanie po to, aby mg on wej w zay bdzie rozjemc w naszym skceniu ze wiatem
relacj z Bogiem, aby w Bogu odnalaz swoje i z ludmi; jako Miejsca ukojenia i pocieszenia"
wasne ycie z tym wszystkim, co ono z sob w naszym utrudzeniu i zmczeniu yciowym;
niesie: wielk rado i nadziej, jak rwnie jako Mdroci" odsaniajcej przed nami ukryty
ciary, obowizki i krzye. sens rzeczy najprostszych, a przez to
Jest wielu ludzi, ktrzy nosz w sobie g- najtrudniejszych.
bokie rozczarowania yciowa: ludzk mio- Pragnienie modlitwy, pragnienie Boga jest
ci, rodzicielstwem, przyjani, prac zawo- gbokim pragnieniem duchowym. Jest to jed-
14 15
 nak duchowo, w ktrej obecny jest ywy"
czowiek z jego wszystkimi potrzebami,
nadziejami, problemami i krzyami.
Jeeli Bg daje nam pragnienie modlitwy,
to wanie po to, bymy dziki sile Jego aski
przemieniali, naprawiali i leczyli nasze ycie
czynic je coraz bardziej ludzkim. Bg bowiem
pragnie, aby nasze ycie stawao si lepszym,
sensowniejszym i szczliwszym.
Modlitwa wymaga czasu
Wzi na serio nasze pragnienie modlitwy,
to powici mu odpowiedni czas. ycie mo-
dlitwy wymaga czasu od wszystkich: od du-
chownych i wieckich. Modlitwa wymaga czasu,
poniewa Bg dziaa w czasie. Sam istniejc od
wiekw umieci czowieka w czasie.
Modlitw zostaje objty cay czas czowieka.
Zawsze si mdlcie i nigdy nie ustawajcie".
Modlitwa nie jest tylko zbiorem pojedynczych
aktw, ale jest trwa i wiern relacj.
Modlitwa jest nawizywaniem wizi.
Modlitwa, tak samo jak ludzka mio, wy-
maga czasu. Nierzadko dobrze zapowiadajce
si maestwa, rodziny, przyjanie rozpadaj
si wanie dlatego, i kochajcym si osobom
brakuje czasu dla siebie. Pena spontanicznoci
miosna fascynacja atwo zamiera,
16
jeeli nie jest podtrzymywana i rozwijana po-
przez wzajemne obcowanie i dialog.
Modlitwa posiada swj dynamizm. Jeeli
pragniemy, aby ycie duchowe rozwijao si w
nas, winien on by odkryty i uszanowany.
Wej w ycie modlitwy, to wej na drog.
Chrzecijastwo jest drog (por. Dz 9,2; 18,25).
Droga modlitwy wymaga czasu powicanego
jej systematycznie i regularnie.
Niemowl nie moe w jednym dniu nasyci
si mioci matki na kilka tygodni. Ono
potrzebuje jej codziennej obecnoci, rozmowy,
codziennej pociechy i ciepa. Czowiek przed
Bogiem }estjak niemowl u swej matki (Ps
131) i potrzebuje rwnie co dzie Jego
obecnoci i mioci.
Jak modli si regularnie w naszym codzien-
nym zabieganym yciu? Jak wykroi" czas na
systematyczn modlitw w nadmiarze zaj i
obowizkw, ktrymi nierzadko czujemy si
przytoczeni? Oto, jak rad daje dowiadczony
ojciec duchowny czowiekowi bardzo za-
pracowanemu, ktry nosi jednak w sobie g-
bokie pragnienie modlitwy.
Jedynym rozwizaniem bdzie tu plan mo-
dlitw, ktrego nigdy nie zmienisz bez zasi-
gnicia rady twojego duchowego kierownika.
Ustal rozsdn por, a gdy to zrobisz, trzymaj
si jej za wszelk cen. Uczy z modlitwy
swoje najwaniejsze zadanie. Niech ka-
17
dy wok ciebie wie, e jest to jedyna rzecz,
ktrej nigdy nie zmienisz, i mdl si zawsze o
tej samej porze... Ustal dokadne godziny i
trzymaj si ich. Wyjd od znajomych, kiedy
zblia si ta pora. Po prostu: niech wtedy b-
dzie dla ciebie niemoliwa jakakolwiek praca,
nawet gdyby wydawaa ci si pilna, wana i
decydujca. Kiedy bdziesz wierny temu
postanowieniu, powoli si przekonasz, e nie
ma sensu myle o wielu problemach, ponie-
wa i tak nie mona ich rozstrzygn w tym
czasie. I wtedy powiesz sobie: "Poniewa nie
mam teraz nic do roboty, mog si modli. I
tak modlitwa stanie si rwnie wana jak
jedzenie i spanie; czas przeznaczony na ni
stanie si czasem uwalniajcym, do ktrego w modlitwie, trzeba si nam w niej wiczy".
przywiesz si w dobrym tego sowa zna-
czeniu" (Henri J. M. Nouwen, Dziennik z kla-
sztoru trapistw).
Powysza propozycja z pewnoci jest bardzo
trudna, szczeglnie wwczas, gdy prowadzimy
nieregularny, a moe nawet chaotyczny tryb
ycia. Ale odczucie, e dusza, regularna,
codzienna modlitwa jest rzecz nierealn w na-
szym yciu, moe by take oznak tego, jak
bardzo zepchnlimy modlitw na margines
naszego ycia i jak duo mamy jeszcze do zro-
bienia, aby przywrci jej waciwe miejsce.
Potrzeb systematycznoci w modlitwie do-
brze podkrela sowo wiczenia", czsto uy- i mona w modlitwie odwoa si tylko do
18
wane przez w. Ignacego Loyol w jego ksi-
eczce wiczenia duchowne. Pod mianem
wiczenia duchowne rozumiem wszelki sposb
odprawiania rachunku sumienia, rozmylania,
kontemplacji modlitwy ustnej i myl-nej...
Albowiem jak przechadzka, marsz i bieg s
wiczeniami cielesnymi, tak wiczeniami
duchownymi nazywam wszelki sposb przy-
gotowania i usposobienia duszy do usunicia
wszelkich uczu nieuporzdkowanych, a po
ich usuniciu do szukania i znalezienia woli
Boej."
Nie tylko sport, ale kada inna dziedzina ycia,
w ktrej pragniemy by kompetentni, wymaga
cigych wicze. Jeeli pragniemy wzrasta
Modlitwa odruchowa" spontaniczna" winna
by dopenieniem modlitwy regularnej i
systematycznej. Nie mona przeciwstawia po-
trzeby spontanicznoci w modlitwie potrzebie
systematycznoci i wysiku. Obie potrzeby s
wane. Dopiero wwczas, kiedy spotkaj si w
nas te dwa nurty modlitwy, moemy mwi o
penym yciu modlitwy.
Modlitwa odruchowa" i spontaniczna" b-
dzie w nas coraz gbsza, jeeli rwnoczenie
bdziemy systematycznie podejmowa wi-
czenie si" w modlitwie.
Wraenie, jakie towarzyszy wielu ludziom,
19
spontanicznoci, jest zudne i prowadzi do wy-
mierania w czowieku pragnienia modlitwy.
Modlitwa domaga si walki
Modl si, kiedy mam ochot!", Dlaczego
mam si modli na si, wbrew sobie?" Takie
stwierdzenia wydaj si by bardzo humanitarne"
i bardzo ludzkie". Zawieraj one jednak w
sobie puapk. Oto pewna analogia mogca
nam pomc zrozumie istot tej puapki.
Czy w sytuacji konfliktu w maestwie, w
rodzinie, w przyjani moemy powiedzie
podobnie: Dlaczego mam kocha wbrew
sobie?"; Dlaczego mam przebaczy na si?"
Jeeli pragniemy uzdrawia, a przez to pog-
bia nasze wizi z ludmi, ktrych kochamy,
musimy pokonywa wiele oporw na si",
wbrew sobie". Podobnie, jeeli chcemy po-
gbia nasz wi z Bogiem, musimy nieraz
modli si wbrew sobie". I chocia pojcie
modlitwy wbrew sobie" nie oznacza jedynie
woluntarystycznego wysiku, to jednak napro-
wadza nas ono na potrzeb zaangaowania,
ofiary i walki wewntrznej w nawizywaniu
naszej wizi z Bogiem.
Ojcze, ktra cnota lub dzieo jest najtru-
dniejsze ze wszystkich?" - zapytali mnisi saw-
nego z mdroci ojca pustyni, Agatona. Ten
20
odrzek: -Wybaczcie - wydaje mi si, e nie
ma trudu tak wielkiego jak modlitwa. Bo za-
wsze, kiedy czowiek chce si modli, nie-
przyjaciele staraj si mu przeszkodzi: wiedz
bowiem, e mu inaczej nic nie zrobi, a tylko
gdyby go powstrzymali od modlitwy. W ka-
dym innym wiczeniu, jakiego by si czo-
wiek podj, jeeli jest wytrway, zdobywa
atwo. W modlitwie za, a do ostatniego
tchu potrzeba walki."
Stwierdzenie, i w modlitwie a do ostat-
niego tchu potrzeba walki", moe wyda si
nam przytaczajce i pene pesymizmu. Kiedy
jednak gbiej zastanawiamy si nad ludzkim
yciem, dochodzimy do wniosku, i wiele
wanych dla czowieka spraw potrzebuje
walki a do ostatniego tchu". To samo stwier-
dzenie moemy odnie do ludzkiej mioci.
Ona take wymaga walki a do ostatniego
tchu". Nierzadko rozbicie maestwa, rodziny,
przyjani, wsplnoty wynika wanie z tego,
i atwo ulega si rezygnacji i nie walczy si o
prawdziwe oddanie, o wzajemn ofiarno,
przezwycienie urazw, o wzajemny dialog. Na
pytanie, czy walka o prawdziw mio jest
tylko udrk, moe odpowiedzie sobie tylko
ten, kto naprawd kocha.
Zakochani modzi ludzie, kochajcy si ma-
onkowie, kochajcy swoje dzieci rodzice, a
przede wszystkim mistycy, wiedz najlepiej,
21
 i jarzmo walki o mio jest sodkie, a jej ciar
jest lekki.
W modlitwie a do ostatniego tchu potrzeba
walki", bo modlitwa jest take wyrazem
mioci. O nasz odpowied dawan Bogu i o
wierno w niej trzeba walczy. Tylko ci,
ktrzy znaj naprawd ycie ludzkie, wiedz
dobrze, i wierno w mioci, jakiejkolwiek
mioci, nie jest tani cnot", za ktr wystarczy
zapaci" odrobin dobrej woli".
wiczenie l
Sprbuj zrobi sobie yciowy wykres czasu"
powiconego na modlitw. Narysuj najpierw
lini poziom i zaznacz wszystkie lata twego
ycia, poczynajc od czasu, ktry pamitasz.
Na linii pionowej natomiast zaznacz skal
minut, np. co 5 - 10 minut lub inn skal, w
zalenoci od twoich potrzeb. Nastpnie
sprbuj zrobi proponowany wykres. Nie
zraaj si tym, e moe on by mao dokadny.
Sam jednak do wszelkich stara, aby by
on moliwie najbliszy prawdy.
Po zrobieniu tego wykresu zastanw si, ile
czasu powicae rednio w cigu caego
twego ycia na modlitw. Czy jeste zawodo-
lony z tego, co pokazuje ci twj wykres?
Proponuj eby zrobi jeszcze jeden wy-
kres podobny do pierwszego, ale bardziej
22
szczegowy i odnoszcy si tylko do ostat-
niego okresu czasu, np. do ostatnich kilku
miesicy. Na linii poziomej zaznacz poszcze-
glne tygodnie, miesice. Na skali pionowej
zaznacz minuty w skali dla ciebie uytecznej
(np. 5 - 1 0 minut), w zalenoci od twoich
potrzeb. Nastpnie sprbuj zrobi wykres czasu
powiconego na modlitw. Take teraz nie
zniechcaj si tym, i moe by on mao
dokadny.
Podobnie jak w poprzednim wykresie zo-
bacz, jak cz swego ycia przeznaczasz na
spotykanie si z Bogiem.
Przypatrz si jeszcze raz tym danym. Co teraz
czujesz?
Co chciaby powiedzie Panu Bogu o tych
twoich dwch wykresach czasu powiconego
na codzienn modlitw?
wiczenie 2
Nasza modlitwa nie moe by mierzona tylko
czasem, ktry jej powicamy. Mona nawet
powica duo czasu na modlitw, ale tylko z
poczucia obowizku, z pewnego przymusu,
jakby bez serca". Mona te dugo sta przed
otarzem w wityni i wyj z niej nieu-
sprawiedliwionym .
Proponuj ci jeszcze jeden wykres. Tym
razem nieco trudniejszy.
23
 Na linii poziomej zaznacz, w zalenoci od Za ktry z wszystkich okresw ycia modli-
wieku w jakim jeste, poszczeglne okresy twy chciaby Panu Bogu najbardziej podzi-
twego ycia: dziecistwo, okres dojrzewania, kowa? Za ktry za chciaby najbardziej prze-
lata modoci, poszczeglne okresy wieku doj- prosi?
rzaego. Na linii pionowej za w skali, np. od Co chciaby powiedzie Panu Bogu o twojej
plus pi poprzez zero a do minus pi, za- modlitwie w przeszoci i w obecnym czasie?
znacz si pragnienia modlitwy" w poszcze-
glnych okresach twego ycia. Nie zraaj si
tym, e jest to trudne. Jeeli z jednego wykresu
bdziesz niezadowolony, zrb nastpny.
Moesz zrobi kilka takich wykresw, by na
kocu wybra ten, ktry twoim zdaniem naj-
bardziej bdzie odpowiada twojej sytuacji.
Co chciaby Panu Bogu powiedzie o tym
wykresie?

wiczenie 1 -podsumowanie

Zadaj sobie teraz pytania: W ktrym okresie

ycia modlie si duej, gorliwiej, inten-
sywniej? Co ci najbardziej pobudzao do mo-
dlitwy? Co ci w niej pomagao?
W jakim za okresie modlie si mao, nie-
dbale, formalnie, a moe nawet zaniedbae
modlitw cakowicie? Czy umiaby wskaza
na przyczyny tego stanu? Co ci najbardziej
przeszkadzao w modlitwie w tym czasie? Jak
wwczas wygldao twoje ycie?
Jakie osoby najbardziej pomogy ci w roz-
woju twojej modlitwy?
24 25
 2 sercu. Czy da si zliczy i okreli matematycznie
Istota codziennego
rachunku sumienia
Pojcie codzienny rachunek sumienia" jest
nieatwe do zrozumienia i moe wanie dla-
tego budzi ono u wielu negatywne skojarzenia
oraz niech. Sowo rachunek", wzite
dosownie, moe sugerowa potrzeb jakiej
wrcz matematycznej" dokadnoci w pod-
sumowywaniu caego dnia, a przy spowiedzi -
w podsumowywaniu wielu tygodni czy nawet
miesicy.
Zmyleni nie tylko samym sowem, ale
przede wszystkim powierzchownym wycho-
waniem religijnym, prbujemy nieraz liczy z
wielk dokadnoci zewntrzne przejawy
naszych grzechw i niewiernoci. Badajc
dokadnie zewntrzne przejawy grzechu, za-
pominamy nierzadko o wewntrznych przy-
czynach: o grzesznych motywacjach.
I chocia w przypadku powanych grzechw
ich liczba i rodzaj nie jest bez znaczenia i naley
je wyzna w sakramencie pojednania, to
zawsze jednak istota grzechu ley w ludzkim
26
to, co dzieje si w duszy czowieka? Czym i jak
zmierzy si ludzkiej nienawici, zazdroci,
pychy i kadej innej podliwoci, szczeglnie
wwczas, kiedy s one ukryte w sercu i nie
ujawniy si jeszcze poprzez konkretne
dziaania?
Pojcie rachunek sumienia" jest trudne do
zrozumienia take dlatego, i moe kojarzy
si z rachowaniem si" z samym sob. Jeeli
sumienie czowieka jest le uformowane (a nie
s to rzadkie przypadki), rachunek sumienia"
atwo staje si drczeniem siebie. Chore po-
czucie winy, ktrego si nawet nie dostrzega,
rodzi wwczas smutek, zniechcenie, a nawet
rozpacz.
Ile osb szczerze pobonych rachujc si"
codziennie ze swoim sumieniem nie zaznaje jed-
nak wewntrznego spokoju i wielkiej radoci z
odpuszczenia win, poniewa nie umie oderwa
si od siebie, by mc dostrzec miosierdzie Ojca,
ktry wychodzi naprzeciw grzesznemu czowie-
kowi, wzrusza si i nie baczc na wielko i ilo
jego grzechw pragnie obj go swoimi ramio-
nami i ucaowa (por. k 15,20).
Okrelenie rachunek sumienia" jest i po-
zostanie klasycznym w duchowoci chrzeci-
jaskiej. Nie trzeba go zmienia, ale trzeba
odkry jego najgbszy sens. W tym celu mo-
emy rozway dwa inne okrelenia codzien-
27
nego rachunku sumienia: modlitwa odpowie-
dzialnoci" oraz modlitwa miujcej uwagi"*
Okrelenia te mog by bardzo pomocne w
odkryciu doniosoci dla ycia duchowego
tego szczeglnego sposobu modlitwy, jakim
jest rachunek sumienia.
Modlitwa odpowiedzialnoci
Pojcie odpowiedzialnoci zakada dialog.
Modlitwa jest dialogiem. Pierwszym" mwi-
cym jest zawsze Bg. Czowiek tylko odpo-
wiada. Aby mc jednak odpowiedzie, trzeba
najpierw usysze wezwanie. Std te w rachunku
sumienia czowiek pyta siebie najpierw nie o
popenione grzechy, ale o usyszane wezwanie,
jakie Bg skierowa do niego. Rachowanie"
grzechw winno by poprzedzone racho-
waniem" aski. Jeeli nie dostrzegalibymy
Boego dziaania, nie bylibymy w stanie na
nie odpowiada. Czowiek moe dostrzec nie-
wierno wobec Boego powoania tylko ww-
czas, kiedy wyranie je usysza.
Dotknici Boym wezwaniem moemy za-
dawa sobie pytanie: Jak odpowiadam na
Por. O. Willi Lambert SI, Najwaniejszy kwadrans Ignacego.
Sens, metoda i to oglnego rachunku sumienia wedug
Ignacego, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, Krakw 1992.
28
woanie Boga? Jakie s jego owoce w mojej
codziennoci?
Odrzuceniem Boego dziaania s jednak
nie tylko zewntrzne grzeszne czyny, ale take
lekcewaenie wewntrznych natchnie do
dobrego. Rachunek sumienia - modlitwa od-
powiedzialnoci - jest naszym dialogiem z
Bogiem o Jego wezwaniach i o naszych od-
powiedziach.
Praktyka codziennego rachunku sumienia
zakada, i gboko wierzymy w codzienne"
Boe dziaanie. Poniewa Bg dziaa codzien-
nie", codziennie" winnimy Mu odpowiada.
Codziennie" te winnimy robi rachunek" z
naszych rozmw z Nim.
Bg dziaa poprzez swoje znaki". W ra-
chunku sumienia - modlitwie odpowiedzial-
noci - uczymy si dostrzega, odczytywa i
przyjmowa znaki dziaania Boego. S one
czsto bardziej wyrane ni moe nam si
wydawa.
Znaki" te s jednak czytelne tylko dla tych,
ktrzy znaj jzyk Pana Boga". Nie moemy
porozumie si z kim, kto mwi do nas ob-
cym" jzykiem. Znajomo jzyka" Pana Boga
pochodzi z naszego obcowania z Nim. J-
zyk", jakim Bg przemawia do czowieka,
podobny jest do jzyka ludzi gboko w sobie
zakochanych. Niepotrzebne s wtedy
wzniose deklaracje. Wystarcza kilka sw,
29
krtkie spojrzenie, umiech, drobny gest. J-
zyk zakochanych jest zaszyfrowany", std te
jest on nieczytelny dla trzewych" racjonali-
stw, ktrzy nie rozumiej racji" serca.
Rachunek sumienia - modlitwa odpowie-
dzialnoci - stawia przed nami pytanie o nasz
znajomo jzyka", ktrym do nas mwi Pan chunek sumienia" rozpoczynamy mierzeniem
Bg. Bez rozumienia go, praktyka rachunku
sumienia byaby rzeczywicie pustym racho-
waniem si" z sob samym.
Modlitwa miujcej uwagi
Rachunek sumienia" nie jest rachowaniem
si" niewolnika z panem, podwadnego z prze-
oonym, oskaronego z sdzi, ucznia z nau-
czycielem. Rachunek sumienia" jest rachowa-
niem si" zakochanych, jest dialogiem o
wzajemnej mioci, jest rozliczaniem si" z
mioci.
Aby rachunek sumienia - modlitwa miujcej
uwagi - by moliwy, konieczne jest uprzednie
dowiadczenie mioci Boga do czowieka. Nie
odwrotnie. Praktyka codziennego rachunku
sumienia zakada, i wierzymy gboko, e
Bg zakocha si w czowieku.
Nie odkrylibymy sensu i celu rachunku
sumienia" bez wczeniejszego odkrycia mioci
Boga do czowieka. W rachunku sumienia
30
nasycamy si najpierw miosn uwag Boga.
Podziwiamy Jego bezwarunkow akceptacj i
hojno wobec czowieka, ujawniajc si w
Jego obfitych darach.
Wielko mioci Boga do czowieka mie-
rzona jest bowiem wielkoci Jego darw. Ra-
mioci Boga", wielkoci Jego darw.
Tak rozumiany rachunek sumienia nie jest
przykr praktyk, w ktrej czowiek miaby czu
si poniony i upokorzony przez Boga lub
przez siebie samego. Spojrzenie na nas samych i
ca histori naszego ycia, nawet jeeli jest w
niej duo chaosu i zagubienia, nie bdzie
przygniatajcym dowiadczeniem, kiedy ujrzymy
najpierw bezwarunkow mio Boga do
czowieka, kiedy odkryjemy, i mio ta nie
jest uzaleniona od ludzkiej postawy wobec
niej. W rachunku sumienia dostrzegamy naj-
pierw, e bylimy i jestemy prowadzeni przez
Boga z miosn uwag, niezalenie od stopnia
naszej wiernoci. Bg zawsze pozostaje wierny,
pomimo niewiernoci czowieka.
Od miujcej uwagi Boga w rachunku su-
mienia przechodzimy do pytania o miujc
uwag czowieka". Dostrzegajc mio Boga,
czowiek spontanicznie pyta siebie, jaka bya,
jest i bdzie jego odpowied. Tak rozpoczyna
si prawdziwy dialog Boga z czowiekiem i
czowieka z Bogiem.
31
 Tak wanie dialogiczn struktur posiadaj
wiczenia duchowne w. Ignacego Loyoli. Oto
dwa przykady. Pierwszy wzity z pierwszego
tygodnia wicze, w ktrym rekolektant roz-
waa o wasnym grzechu i miosierdziu Boga:
Wyobraajc sobie Chrystusa, Pana naszego,
obecnego i wiszcego na krzyu rozmawia z
Nim pytajc Go, jak On, bdc Stwrc, do
tego doszed, e sta si czowiekiem, a od ycia
wiecznego przeszed do mierci doczesnej i do
konania za moje grzechy".
Od zdziwienia wielkoci mioci Boga,
Autor wicze kae patrzc na siebie samego,
pyta si siebie: Co ja uczyniem dla Chrystusa?
Co czyni dla Chrystusa? Co powinienem
uczyni dla Chrystusa? I tak, widzc Go w
takim stanie przybitego do krzya, rozwaa
to, co mi si wtedy nasunie".
Tak sam dialogiczn struktur odnajdujemy
take w ostatnim rozwaaniu wieczcym cae
wiczenia - w kontemplacji do uzyskania
mioci. Przywie sobie na pami do-
brodziejstwa otrzymane - stworzenie, odku-
pienie, a take dary poszczeglne, wac i
doceniajc z wielkim uczuciem mioci, jak
wiele uczyni Bg, Pan nasz, dla mnie; jak
wiele mi da z tego, co posiadam. A dalej, jak
bardzo tene Pan pragnie mi da samego sie-
bie, ile tylko moe wedle swego Boskiego
planu.
32
A potem wej w siebie samego rozwaajc,
co ja z wielk susznoci i sprawiedliwoci
powinienem ze swej strony ofiarowa i da
Jego Boskiemu Majestatowi i siebie samego z
tym wszystkim, jak ten, co z wielk mioci
ofiaruje co drugiemu".
Kiedy czowiek gboko wchodzi najpierw
w mio Boga, a nastpnie w siebie samego,
dostrzega szybko dramatyzm wasnej sytuacji,
ktra polega na tym, i o wasnych siach nie
jest w stanie skupi swojej uwagi na Bogu, aby
Mu odpowiedzie mioci na mio.
Pan Bg w swojej mioci do nas domaga
si" skoncentrowania wszystkich naszych si
na Jego mioci: Bdziesz miowa Pana, Boga
swego, caym swoim sercem, ca swoj dusz,
caym swoim umysem i ca swoj moc (Mk
12,30). To pierwsze i najwaniejsze przykazanie
pokazuje nam, jak niezwykego skoncen-
trowania naszej uwagi na swojej mioci pra-
gnie od czowieka Pan Bg. Chodzi bowiem o
uwano" caej ludzkiej osoby ze wszystkimi
jej sferami: duchow, psychiczn, cielesn.
Nic, co jest w czowieku, nie moe zosta
wyczone z dowiadczenia mioci.
Jeeli rozwaamy przykazanie miowania
Boga, dobywajc ca jego gbi, to atwo
dostrzeemy, jak dalecy jestemy od wype-
nienia go w caym jego radykalizmie ewange-
licznym. Rachunek sumienia pomaga nam
33
dostrzec, jak bardzo rozbita jest nasza uwaga" centrowanie si na Bogu i Jego mioci po-
rozumu i serca, jak rozszczepia si na wiele rzdkuje i integruje nasze mylenie, uczucia,
bahych i mao wanych spraw, co czyni nas dziaania, scala nasze siy i energi yciow.
niezdolnymi, by odpowiedzie Bogu mioci Kiedy Bg jest na pierwszym miejscu, wszy-
na mio. Jake nielogiczne bywa nasze rozu- stko jest na swoim miejscu" (w. Augustyn).
mowanie w wielu sprawach, ile zmiennoci jest Rachunek sumienia - modlitwa miujcej
w naszych uczuciach. Jak czsto jestemy nie- uwagi - czyni czowieka bardziej spjnym we-
konsekwentni w naszych postanowieniach i wntrznie, pozwala mu stopniowo koncen-
planach yciowych. trowa jego miosn uwag" na jednym i
Nasze ludzkie siy s rwnie rozbite cigym najwaniejszym" - na samym Bogu.
zmczeniem, ktrego gwnym rdem jest nie
tyle przepracowanie (co tak czsto z upodo- wiczenie l
baniem podkrelamy), ile raczej cige napicia
psychiczne, spowodowane nie rozwizanymi Przypomnij sobie z ostatnich dwu-trzech lat
konfliktami wewntrznymi. Mcz nas i twoje rachunki sumienia robione przed sakra-
rozbijaj wewntrznie nie zrealizowane am- mentem pojednania lub te, ktre odprawiae
bicje, poczucie krzywdy, poczucie winy, lki o codziennie wieczorem.
siebie i swoj przyszo, skcenie z innymi, Jak one wyglday? Czy trway dugo? Czy
przewraliwienie na swoim punkcie. miay one charakter szczerej rozmowy z Bo-
Te i podobne im postawy rozpraszaj nasz giem, czy moe byy tylko liczeniem" twoich
energi yciow", nie pozwalajc nam ko- saboci i grzechw? Wedug jakiego klucza"
cha caym swoim sercem, ca swoj dusz, robie rachunki sumienia (spontaniczne przy-
caym swoim umysem i ca swoj moc". pominanie sobie swoich grzechw, posugi-
Rachunek sumienia pomaga nam to wszystko wanie si pomocniczym rachunkiem sumienia,
dostrzega i oddawa Panu Bogu, aby On sam posugiwanie si przykazaniami, odwoanie si
leczy wszystkie nasze zranienia i czyni nas do najwaniejszych spraw i problemw wa-
zdolnymi do coraz peniejszej mioci. snego ycia)?
Codzienne powierzanie Panu Bogu tego Jak oceniasz teraz twoje rachunki sumienia?
wszystkiego, co w nas jest rozbite i rozpro- Czy jeste z nich zadowolony? Czy mgby
szone, uspokaja i scala nas wewntrznie. Skon- powiedzie, e wkadae w nie cae two-
34 35
je serce? Czy pytae si o twoje najgbsze
motywacje, pragnienia, ktrymi si kierowae
w codziennych wyborach i decyzjach? Czy
zadawae sobie pytanie o rda twoich reakcji
i zachowa ?
Co chciaby teraz powiedzie Panu Bogu o
twoich rachunkach sumienia? Za co chciaby
Go przeprosi, za co Mu dzikowa ? O co
chciaby Go prosi?
wiczenie 2
Powr do najwaniejszych dowiadcze
Pana Boga w caym twoim yciu. Przypomnij
sobie przeycia obecnoci i mioci Boga w
okresie dziecistwa, w latach dorastania, w
czasach modoci, w poszczeglnych etapach
wieku dojrzaego. Czy nie byo w twoim yciu
okresw, w ktrych cakowicie odszede od
Boga? Kiedy twoja wi z Bogiem staa si
bardziej wiadoma i pogbiona? Od kiedy
zacze odwoywa si nie tylko do twojego
wychowania religijnego i rodzinnej tradycji,
ale take do osobistego wewntrznego
dowiadczenia?
Przypomnij sobie twoje najmocniejsze do-
wiadczenia obecnoci Boga, kiedy czue Jego
mio i blisko, kiedy przeywae Jego bez- okresach ycia: w dziecistwie, modoci, w
warunkow akceptacj. Przypomnij sobie
okolicznoci, miejsca i czas tych dowiadcze.
36
Zatrzymaj si duej nad tymi, ktre dobrze
pamitasz i ktre do dzisiaj odgrywaj wan
rol w twojej relacji z Bogiem.
Powr take do ciemnych nocy" twojej
wiary, kiedy samo istnienie Boga i Jego obec-
no wydaway ci si absurdalne i bezsensowne.
Jak zachowywae si w takich momentach?
Czy nie ulegae temu wraeniu, czy nie
poddawae si rodzcym si wtpliwociom?
Jaki wpyw miay te ciemne noce" na twoj
modlitw, zachowania moralne?
Co chciaby Panu Bogu powiedzie na te-
mat twojej wizi z Nim w poszczeglnych
okresach twojego ycia?
wiczenie 1
Chciej odnale w caej historii twojej wizi z
Bogiem najwaniejsze znaki", ktrymi Bg do
ciebie przemawia. Jakimi posugiwa si
wydarzeniami? Poprzez jakich ludzi dociera
do ciebie? Czy umiae te znaki" odczytywa
zaraz, czy moe staway si one dla ciebie czy-
telne dopiero po wielu miesicach lub latach?
Signij take do twojej pamici, aby odna-
le wszystkie dobre pragnienia i natchnie-
nia, ktre Pan Bg ci dawa we wszystkich
wieku dojrzaym. Czy widzisz w tych na-
tchnieniach i pragnieniach jak cig lini",
37
jak logik", ktra, by moe, bya dla ciebie
czytelna dopiero po pewnym czasie?
Czy umiaby, odwoujc si wanie do tej
cigej linii", logiki", okreli jzyk", ktrym
Pan Bg do ciebie przemawia?
Jak sdzisz, czy bye wierny w nasuchi-
waniu gosu Boego? Czy Pan Bg nie musia
ci powtarza pewnych prawd wielekro, aby
mg je w kocu zrozumie i przyj?
Co chciaby Panu Bogu powiedzie na za-
koczenie tego wiczenia? Za co chciaby Mu
szczeglnie podzikowa, a za co szczeglnie
przeprosi?
38
3.
Dzikowa Bogu, Panu naszemu, za
otrzymane dobrodziejstwa"
Dzikczynienie wynika z samej struktury
ludzkiego bytu.
Czowiek otrzymuje ycie i wszystko, co na
nie si skada. Dzikczynienie jest akceptacj
ycia.
Sowo dzikczynienie" w jzyku greckim
pochodzi od dwch sw: eu (bardzo, dobrze)
oraz charidzomai (czyni komu przyjem-
no) lub chas (to, co sprawia rado).
Dzikowa to sprawia komu wielk przy-
jemno, by dla niego rdem radoci. Samo
dzikczynienie wypywa z dowiadczenia naj-
gbszej radoci i przyjemnoci ycia.
Brak dzikczynienia w yciu ludzkim jest
wiadectwem braku radoci z ycia. Nie dzi-
kuje za ycie ten, komu nie chce si y.
Gorzkie stwierdzenie, ktre narzuca si czo-
wiekowi w chwilach gbokiego rozczarowania
yciem: ja si na wiat nie prosiem", jest
zgodne z prawd, gdy nikt z nas nie prosi
sam o wasne ycie. W stwierdzeniu tym nie
39
ma jednak radoci i dzikczynienia za ycie i
wanie dlatego brzmi ono tak bardzo bolenie
i smutno.
W pierwszym punkcie rachunku sumienia
pytamy, czy odkrylimy prawdziw rado i
najgbsz przyjemno ycia. Pozytywny sto- nymi z wielu.
sunek do wasnego ycia i pena jego akcep-
tacja jest bowiem fundamentem kadego
przejawu ludzkiego ycia: ycia fizycznego,
spoecznego, rodzinnego, zawodowego, inte-
lektualnego, uczuciowego, a take ycia du-
chowego. ycie duchowe za, jako najwyszy
przejaw ycia czowieka, jest miejscem
integracji i jednoci wszystkich przejaww -
strumieni" ycia ludzkiego.
Kiedy czowiek nie odkrywa radoci z ycia i
nie dzikuje za nie, nikczemnieje wewntrznie.
Poniewa cho Boga poznali, nie oddali Mu
czci, jako Bogu, ani Mu nie dzikowali, lecz
znikczemnieli w swych mylach, i zamione
zostao bezrozumne ich serce. Podajc si za
mdrych, stali si gupcami (Rz 1,21-22).
Dzi wielu ludzi uwaa egzystencjalny pe-
symizm za przejaw mdroci i braku zudze"
yciowych. Biblia jednak ocenia tak filozo-
fi" jednoznacznie - jako przejaw ludzkiego
zalepienia. Ponure patrzenie na ycie, cho
bywa take nazywane realizmem, wypywa
zwykle z rozpaczy, ktra jest form zudzenia,
czyli zego patrzenia". Zudnie ocenia
40
ycie ludzkie zarwno ten, kto patrzy na nie
tylko przez rowe okulary", jak i ten, kto
widzi je w czarnych barwach". ycie czo-
wieka iskrzy si bogactwem kolorw, wrd
ktrych zarwno rowy jak i czarny s jed-
Brak dzikczynienia jest znakiem nie tylko
jakiego przypadkowego wewntrznego zagu-
bienia, ale przede wszystkim wewntrznego
znikczemnienia. Niewdziczno jest grzechem.
Niewdziczno zaliczona zostaje przez w.
Pawa do najgorszych wad: Wiedz o tym, e w
dniach ostatnich nastan chwile trudne. Ludzie
bowiem bd samolubni, chciwi, wynioli,
pyszni, blunicy, nieposuszni rodzicom,
niewdziczni, niegodziwi, bez serca, bezlitoni,
miotajcy oszczerstwa, niepohamowani, bez
uczu ludzkich, zdrajcy, zuchwali, nadci,
miujcy bardziej rozkosz ni Boga (2 Tm
3,1-4).
Niewdziczno jest grzechem niewiary. Wy-
nika ona z ludzkiej pychy i gupoty. Pycha kae
czowiekowi wierzy, e sam sobie wszystko
zawdzicza: wasnej pracy, przemylnoci,
inteligencji. Gupota natomiast kae czo-
wiekowi sdzi, e wszystko bierze si samo z
siebie i wszystko mu si naley.
Dzikczynienie naley do istoty wiary. Winno
ono by punktem wyjcia nie tylko w rachunku
sumienia, ale w kadej innej modli-
41
twie. Dzikczynienie wypywa z wewntrz-
nego przekonania, e wszystko pochodzi od
Boga, e Bg jest rdem wszelkiego dobra.
Std w. Pawe w swych listach zachca do
czstej modlitwy dzikczynnej: Wszystko czycie,
dzikujc Bogu Ojcu przez Chrystusa (Koi
38,17). W kadym pooeniu dzikujcie, taka
jest wola Boa (l Tes 5,18). Zawsze winnimy
Bogu dzikowa za was (2 Tes 1,3). Dzikujcie
zawsze za wszystko Bogu w imi Jezusa (Ef
5,20).
W kadym pooeniu, zawsze i we wszyst-
kim moemy odkrywa rado z ycia i dzieli
j z Bogiem w modlitwie dzikczynienia,
poniewa On jest obecny i dziaa w kadym
czasie i w kadym miejscu - w caej historii
naszego ycia. Dzikczynienie winno by
postaw, ktra towarzyszy nam kadego dnia
we wszystkich naszych dowiadczeniach.
Pozory dzikczynienia
Jezus przestrzega nas przed pozornym
dzikczynieniem, w ktrym czowiek oddaje
chwa nie Bogu, ale samemu sobie. Faryze-
usz, w przypowieci o faryzeuszu i celniku",
w modlitwie uywa wprawdzie sowa dzi-
kuj", ale cay kontekst, w ktrym jest ono
uyte, przeczy duchowi dzikczynienia: Dzi-
42
kuj Ci, e nie jestem jak inni ludzie: zdziercy,
oszuci, cudzoonicy, albo jak i ten celnik.
Zachowuj post dwa razy w tygodniu, daj
dziesicin ze wszystkiego, co nabywam (k
18,11-12). W tej modlitwie" role Boga i czo-
wieka zostaj odwrcone. Czowiek domaga
si, aby Bg go chwali, a nie on Boga. Bg
staje si jedynie wiadkiem" wyrniajcej si
dobroci i pobonoci faryzeusza. Sowa tej
modlitwy" s pene pretensjonalnoci wobec
Boga i ludzi.
Duch dania i pretensji zawsze sprzeciwia
si duchowi wdzicznoci. S to dwa wrogie
sobie duchy.
Jeeli nosimy w sobie ukryte postawy dania
i pretensji, to wwczas zamiast dzikowa,
sami domagamy si dla siebie uznania i
wdzicznoci, czujemy si wani i niezast-
pieni. I nawet jeli te postawy nie ujawniaj
si wyranie w naszych sowach, to jednak
niepostrzeenie pojawiaj si w naszych my-
lach, uczuciach, a przede wszystkim w na-
szym dziaaniu. Ksztatowanie w sobie ducha
wdzicznoci wymaga walki z duchem pre-
tensjonalnoci.
Duch pretensjonalnoci i dania rozbija i
niszczy wizi midzyosobowe. Ujawnia si to
bardzo wyranie w ludzkiej mioci. Kiedy w
jakiej relacji midzyludzkiej (przyjacielskiej,
narzeczeskiej, maeskiej, rodzicielskiej)
43
pojawi si postawy roszczeniowe, relacje te
ulegaj powolnemu rozlunieniu, a nieraz
kocz si rozstaniem. danie przyjani i mi-
oci rozbija najlepiej nawet zapowiadajce si
wizi midzyosobowe.
Mioci nigdy nie mona da. Na mio ncej z egocentryzmu jest dziewiciu trdo-
czowiek moe si tylko otwiera. Mioci nie
mona wymusi odwoywaniem si do po-
winnoci i prawa. Mio jest zawsze dobro-
wolnym darem. Przyjmowanie i dawanie mi-
oci domaga si wolnoci zarwno od tego,
ktry j daje, jak rwnie od tego, ktry j
przyjmuje.
Innym wrogiem ducha wdzicznoci jest ego-
centryzm, ktry sprawia, i czowiek cigle po-
rwnuje si z innymi ludmi. Stajc obok bli-
niego egocentryk musi odpowiedzie sobie
na pytanie (jest to rodzaj przymusu psychicz-
nego), czy jest od niego lepszy czy gorszy.
Dzikczynienie czowieka egocentrycznie
nastawionego co wiata zawsze jest pozorne,
poniewa brak w nim oddania Bogu chway
oraz wyraenia uznania dla ludzi. Wdzicz-
no kae nam wszystko uzna za Boy dar,
kae nam czu si ubogimi w duchu, kae
nam stwierdzi z pokor, e bez Niego nic
uczyni nie moemy".
Porwnywanie si z innymi oznacza, i czo-
wiek wiele zatrzymuje dla siebie i dlatego czuje
si bogaty". Bogatym trudno jest wej do
44
krlestwa Boego wanie dlatego, i nie
umiej przyjmowa z wdzicznoci darw
Boych, gdy - jak sdz - sami sobie buduj
wasne krlestwo ze swego bogactwa.
Przykadem postawy niewdzicznoci py-
watych uzdrowionych przez Jezusa. Dziesi-
tego, ktry powrci, aby podzikowa za dar
uzdrowienia, Chrystus pyta: Czy nie dziesiciu
zostao oczyszczonych? Gdzie jest dziewiciu?
aden si nie znalaz, ktry by wrci i odda
chwa Bogu, tylko ten cudzoziemiec (k
17,17). Dziewiciu tak byo zajtych sob,
najpierw swoj straszn chorob, a pniej
swoim uzdrowieniem, i nie umieli dostrzec
Tego, ktry wyprowadzi ich z nieszczcia.
Egocentryzm czyni czowieka niezdolnym do
postrzegania Dawcy przyjmowanych darw, a
tym samym do wdzicznoci.
Autentyczne dzikczynienie uczy nas g-
bokich relacji midzyosobowych, otwiera na
ofiarowan nam bezinteresown mio Boga i
ludzi oraz odsania przed nami rado odpo-
wiadania mioci na mio. To wanie dzik-
czynienie pozwala nam dowiadcza, e wicej
szczcia jest w dawaniu ni w braniu" (por.
Dz 20,35).
Prawdziwe dzikczynienie domaga si bez-
interesownoci. Ono wanie pozwala nam wy-
penia polecenia Jezusa: Gdy uczynicie wszy-
45
stko, co wampolecono, tak mwcie: Sugami
nieuytecznymi jestemy, wykonalimy to, co
powinnimy wykona" (k 17,10).
wiczenie l
Przypomnij sobie wszystkie osoby, z ktrymi
yjesz na co dzie: czonkw rodziny, kolegw wdziczno przed Bogiem. Staraj si by bardzo
ze szkoy, z miejsca pracy, ssiadw, osoby, z
ktrymi jeste zaprzyjaniony.
Wspominajc kolejno wszystkie osoby, pytaj
siebie czy nie wysuwasz jakich pretensji lub
alw pod ich adresem. Pytaj siebie czy nie
prbujesz wymusza na nich zainteresowania
twoj osob, twoimi sprawami, problemami?
Jeeli odpowiadajc sobie szczerze stwier-
dzisz, e tak - to zadaj sobie kolejne pytanie:
Jakimi metodami prbujesz to robi (nalega-
niem, obraaniem si, wzbudzaniem poczucia
winy, demonstracyjnym pokazywaniem
swojego cierpienia)? Czego od nich si doma-
gasz? Jakie s twoje reakcje, kiedy twoi blini
nie speniaj twych oczekiwa i potrzeb?
Porozmawiaj z Bogiem o owocach tego wi-
czenia. Pro Pana Boga, aby leczy twoje serce
z postaw pretensji i dania, a otwiera je na
Niego i na twoich blinich.
46
wiczenie 2
W tym wiczeniu signij do caej historii two-
jego ycia: do dziecistwa, okresu dorastania,
modoci, wieku dojrzaego. Zrb sobie list
osb, wanych wydarze, wewntrznych do-
wiadcze lub innych spraw, za ktre czujesz
spontaniczny w tym wiczeniu. Nie wpisuj na
t list tych dowiadcze i spraw, za ktre nie
czujesz jeszcze wdzicznoci, chocia moe
przeczuwasz, i byy one dla ciebie ask
Boga.
Proponuj ci zrobi to wiczenie pisemnie.
Kiedy rodzia si w tobie wiadomo po-
trzeby dzikowania Bogu za to wszystko, co
spotyka Ci w yciu? Czy duch wdzicznoci
rs w tobie w miar twojego wzrastania du-
chowego?
Czy czujesz potrzeb rozwijania w sobie
ducha wdzicznoci?
Co chciaby Bogu powiedzie o twojej po-
stawie wdzicznoci w poszczeglnych okre-
sach twojego ycia? A co chciaby Mu po-
wiedzie o postawie wdzicznoci w chwili
obecnej?
wiczenie l
W nastpnym wiczeniu, sigajc rwnie
do caej historii twojego ycia, zrb list osb,
47
wanych wydarze, wewntrznych dowiad-
cze lub innych spraw, za ktre jeszcze Bogu
nie dzikowae, lub za ktre byoby ci teraz
bardzo trudno dzikowa, chocia przeczu-
wasz, i byy one dla ciebie wanym darem.
Moe byy to jakie prby yciowe, przeycia,
ktre ci jeszcze dzi bol", ale w ktrych Bg sprawy, czy tylko jakie nadzwyczajne zda-
objawia ci wiele prawdy o tobie samym oraz o
Jego mioci do ciebie.
Zatrzymaj si duej na dowiadczeniach
yciowych, ktre w twoim odczuciu byy naj-
trudniejsze. Zatrzymaj si take na tych, ktre
byy najbardziej owocne dla twojego ycia du-
chowego.
Wybierz z nich jedno, ktre uwaasz za naj-
waniejsze i najtrudniejsze dla ciebie. Przypo-
mnij sobie wszystkie przeycia z nim zwizane.
Nie obawiaj si, i moe ci ono ponownie
zabole". Jakie s owoce tego dowiadczenia?
Czy czujesz potrzeb dzikowania Bogu za to
dowiadczenie?
Co chciaby Bogu powiedzie na zako-
czenie caego wiczenia?
wiczenie 4
W kolejnym wiczeniu sprbujmy odnale
dowiadczenia, zdarzenia, osoby lub rzeczy z
ostatniego tygodnia, za ktre Bogu ju
podzikowae. Nie wychod poza ten ostat-
48
ni tydzie. Przypomnij sobie najpierw same
dowiadczenia, a nastpnie chwile twojego
dzikczynienia.
Czy wiele byo tych wydarze, ktre obje
twoim dzikczynieniem? Jakie s te do-
wiadczenia? Czy s to codzienne ludzkie"
rzenia?
Czy jeste zadowolony" z twojej modlitwy
dzikczynnej ostatniego tygodnia? Co chcia-
by Bogu powiedzie na ten temat? Czy wi-
dzisz potrzeb wzrostu w tobie ducha wdzicz-
noci?
wiczenie 5
Od badania twojej wdzicznoci wobec
Boga przejd do zbadania twojej wdzicznoci
wobec ludzi. Najpierw zapytaj siebie, czy
czsto dzikujesz ludziom. Nie chodzi o zwroty
grzecznociowe, ale o ducha wdzicznoci,
ktry ujawnia si take bez sw. Bg, wobec
Ktrego wyraasz wdziczno, zawsze wskae
ci ludzi, ktrym winiene podzikowa,
poniewa On si nimi posuy, aby okaza ci
swoj dobro.
Wejd ponownie w ca histori twojego
ycia i przywroaj wszystkie najwaniejsze dla
ciebie osoby. Powr take do osb, ktre z
jakichkolwiek powodw s ju nieobecne
49
w twoim yciu. Ich imiona wypisz sobie na
osobnej kartce: rodzice, rodzestwo, twoi
rwienicy z dziecistwa i modoci, przyja-
ciele z pniejszych okresw ycia, obecni
czonkowie rodziny lub wsplnoty, w ktrej
teraz yjesz.
Przypominajc sobie w duchu modlitewnym
poszczeglne osoby, pytaj siebie, co im za-
wdziczasz. Czy wyrazie t wdziczno w
jakiejkolwiek formie? Zatrzyma] si przy oso-
bach, ktre zrobiy dla ciebie duo dobrego,
ale ktrym nie podzikowae, by moe tylko
dlatego, i bye jeszcze bardzo przejty i
skoncentrowany na sobie. Duej zatrzymaj si
przy osobach, wobec ktrych bye nie-
wdziczny. Poniewa na wdziczno nigdy
nie jest za pno, wypowiedz j teraz i z
w rce Boga", proszc, aby On sam by dla
nich nagrod.
Co chciaby Bogu powiedzie o twojej
wdzicznoci ludziom? O co chciaby prosi ?
50
4
Prosi o lask poznania
grzechw i odrzucenia ich precz"
Najtrudniejsze dla czowieka jest poznawanie
samego siebie. Tylko czowiek cakowicie
niewiadomy siebie moe trwa w przekona-
niu, i dobrze zna samego siebie lub te atwo
moe siebie pozna i zmieni. Niech do
poznawania siebie wypywa najczciej z lku
przed sob i przed tym wszystkim, co jest w
czowieku. Poczucie zagroenia budzi wanie
to, co jest jeszcze niepoznane i nieokrelone.
Trwanie w poznawczym mroku jest dla nas
trudne, poniewa rodzi niepewno. Jestemy
kuszeni do zamykania oczu", by unikn
bolesnego spojrzenia na siebie. Konse-
kwencj zamykania oczu" jest tworzenie w
sobie wiata iluzji.
Jeeli nawet czowiek nie zna jeszcze sie-
bie, to zwykle posiada intuicyjne przeczucie
swoich problemw. Przeczuwa rwnie i to,
e ich rozwizanie wymaga od niego zaanga-
owania, odpowiedzialnoci i ofiary. Zamy-
kaniem oczu" mona okamywa siebie tylko
51
do pewnych granic. Zawsze bowiem pozostaje
(Ps 23,4). Niech i opr wobec poznawania
w nas pewna duchowa przestrze, przestrze
siebie i swojej sytuacji egzystencjalnej wynika
wolnoci, ktrej nie da si nigdy do koca
przede wszystkim z niewiary w zbawcze dzia-
zakama. Wanie cio tej niezakama-nej
anie Boga w yciu ludzkim. Czowiek nie
przestrzeni", istniejcej w kadym czowieku,
wierzy we wasne siy, poniewa nie wierzy
odwoywa si Jezus wzywajc do na-
w moc Boga dziaajcego w jego yciu.
wrcenia.
Opr wobec poznawania siebie i caego
Jeeli nie poznajemy siebie do koca, to
swego nieuporzdkowania wewntrznego
dlatego, e nie pragniemy doj do caej prawdy.
nierzadko bywa usprawiedliwiany argumen-
Granic midzy tym, czego czowiek nie chce,
tami, ktre przybieraj posta zarzutw: Po
a tym, czego nie moe, w znacznym stopniu
co cigle zajmowa si sob? Po co wraca
ustala on sam. Moliwoci czowieka s cile
jeszcze do przeszoci? Czy nie lepiej zaj si
zalene od jego pragnie. Kiedy mao pragnie,
Panem Bogiem?" Wszelka jednak prba prze-
mao moe. Brak pragnienia atwo bywa
ciwstawiania poznawania siebie poznawaniu
usprawiedliwiany obiektywn" niemonoci
Boga jest pozbawiona sensu. Znamy Boga o
czowieka.
tyle, o ile wzrasta w nas wiadomo nas
Modlitwa o poznanie swoich grzechw jest
samych poznawanych na wskro przez Niego"
najpierw prob o uwolnienie nas od naiw-
(Tomasz Merton).
noci" poznawczej, ktra usypia czowieka
Duchowo chrzecijaska zakada dogbne
rodzc w nim przekonanie, i wszystko jest
poznanie siebie i swoich grzechw. Prawdziwe
w porzdku". Jest to take proba o odwag w
nawrcenie, ktre jest pocztkiem ycia
patrzeniu na siebie i na ca rzeczywisto
chrzecijaskiego, rozpoczyna si od poznania
tak, jaka ona jest.
wewntrznego nieuporzdkowania. To
Trwanie w poznawczym mroku, ktre kae
wanie nieuporzdkowanie wewntrzne za-
nam prosto stwierdzi: nie znam siebie do
gusza i niweczy pragnienie szukania i pe-
koca", wymaga od czowieka oparcia si na
nienia woli Boej. Czowiek, ktry nie chciaby
Bogu i zaufania Jego mocy. On mnie prze-
pozna siebie i swojej sytuacji oraz poczu si
prowadzi przez mroki poznawcze, On da mi
za ni odpowiedzialny, nie bdzie w stanie
wiato. Chobym przechodzi przez ciemn
prowadzi ycia duchowego.
dolin, za si nie ulkn, bo Ty jeste ze mn
52 53
 Grzech jest tajemnic
Ju pierwszy wgld we wasne grzechy rodzi
w nas wewntrzne odczucie, e grzech jest
tajemnic, ktrej nie jestemy w stanie
pozna do koca. Proba o poznanie naszych
grzechw rodzi si take z dowiadczenia
bezradnoci wobec grzechu.
Grzech jest tajemnic dla wszystkich sfer
ludzkiej osobowoci.
Grzech jest tajemnic przede wszystkim dla
naszych zmysw. Rzeczywisto grzechu ma
charakter duchowy i nie moe by ona ogar-
nita przy pomocy odczu zmysowych.
Grzech zadowala ludzkie zmysy, ktre zale-
pione przyjemnoci" nie s w stanie prze-
czu nieszczcia, jakie on z sob niesie. I
chocia zmysy maj udzia w grzechu, same z
siebie nie pojmuj jednak, dlaczego grzech
jest zem.
Cho zmysami nie jestemy w stanie po-
zna tajemnicy grzechu, to jednak z ich po-
moc moemy dowiadczy bolesnych skut-
kw grzechu. Dowiadczenie fascynacji i
przyjemnoci grzechu" przemienia si bo-
wiem szybko w dowiadczenie rozczarowania
i zawodu. Zmysami nie poznaje si grzechu
wprost, ale dopiero po dojrzaych" jego
owocach". Sfera zmysowa moe nam wic
pomc w poznaniu grzechu poprzez smako-
54
wanie" zmysami gorzkich jego skutkw. Ana-
liza wielu grzechw ukazuje nam, jak zmy-
sowy boek" przyjemnoci przemienia si
niepostrzeenie w demona" rozczarowania i
cierpienia.
w. Ignacy w wiczeniach duchownych po-
suguje si bardzo mocnymi obrazami dla
poznania osobistego grzechu: Spojrze na
siebie jak na jak ran i wrzd, z ktrego
wypyno tyle grzechw, tyle niegodziwoci i
cay ten jad tak bardzo wstrtny". W ten sposb
Autor wicze pragnie nam pokaza cisy
zwizek pomidzy cierpieniem a grzechem.
Grzech jest tajemnic take dla naszej sfery
emocjonalnej. Wszystkie grzechy, ktre po-
peniamy, s emocjonalnie pocigajce. Rze-
czywisto grzechu jest gboko zakorzeniona
w naszej niedojrzaej czy te zranionej
emocjonalnoci. Wanie dlatego, i nasza
emocjonalno jest nieuporzdkowana, upa-
truje w grzechu rdo dobra i szczcia. Do-
piero emocjonalno dojrzaa moe odczu
wstrt i obrzydzenie do grzechu, dziki jasnemu
widzeniu zwizku grzechu z nieszczciem
czowieka.
Prawdziwe nawrcenie moliwe jest dopiero
wwczas, kiedy czowiek wyrzeknie si grze-
chu i fascynacji grzechem. Fascynacja to udzenie
si ukryt w pokusie obietnic, e grzech
przyniesie rado i szczcie. Oprcz samego
55
grzechu, czowiek winien wyrzuci z serca
mio co niego tak gboko zakorzenion w
chorej emocjonalnoci.
Grzech pozostaje tajemnic take dla naszej
sfery intelektualnej i duchowej. Wynika to z
faktu, i tajemnica grzechu posiada cisy
zwizek z tajemnic Boga. Nie jestemy w stanie
ogarn tajemnicy naszego zwizania z
Bogiem ani te nie jestemy w stanie pozna
grzechu, ktry niszczy nasz wi z Nim. Gbia
przyzywa gbi hukiem swych wodospadw (Ps
42,8). Dopiero dowiadczenie gbi tajemnicy
Boga moe przywoa w nas gbi tajemnicy
grzechu. Tajemnica grzechu odbija si jak w lustrze
w tajemnicy Boga. Std te najpeniejsze poznanie
grzechu posiadaj mistycy, poniewa oni posiadaj
wgld" w tajemnic Boga. Tylko peniejsze
poznawanie Boga prowadzi do peniejszego
poznawania grzechu.
W pracy duszpasterskiej nierzadko mona
spotka si z bezradnoci w dostrzeganiu wa-
snych grzechw u ludzi obojtnych religijnie,
ktrzy przystpuj do sakramentu pojednania
bardziej pod presj zewntrznych okolicznoci
ni z wewntrznego przekonania. Dowiadczenie
maej wiary daje czowiekowi odczucie
maych" grzechw. Dowiadczenie niewiary
rodzi w nim przekonanie o wasnej bezgrze-
sznoci. Tylko wielka wiara pozwala dostrzec
wielko wasnych grzechw.
56
Co zawiera w sobie proba o poznanie swoich
grzechw?
Po pierwsze: pragnienie poznania, e grzech
jest rdem nieszczcia, e niesie on z sob
bl, cierpienie i mier. Ale nie chodzi tylko o
intelektualne zrozumienie czy emocjonalne
przeycie tej prawdy. Proszc o poznanie na-
szych grzechw, pragniemy odkry rzeczywisty
zwizek pomidzy wasnym grzechem i
osobistym cierpieniem. Wiele bowiem ludzkich
udrk nie jest wcale krzyem, ktry Bg zsya
na czowieka, ale gorzkim owocem wasnego
grzechu, wobec ktrego Pan Bg staje
bezradny", poniewa szanuje grzeszne wy-
bory czowieka.
Mwic o wasnych grzechach nie mamy
na myli tylko pojedynczych faktw, ale
przede wszystkim nie uporzdkowane postawy
i przyzwyczajenia, nieraz bardzo gboko
zakorzenione, cho moe jeszcze mao po-
znane.
aden czowiek nie pragnie dla siebie za.
Poniewa w grzechu upatrujemy wasne do-
bro, dlatego te decydujemy si na grzech.
Zalepienie grzechem polega gwnie na tym,
i nie umiemy dostrzec cisego zwizku po-
midzy naszymi grzechami a cierpieniem z
nich wynikajcym. Aby nie dostrzec zwizku
pomidzy grzechem a wasnym cierpieniem i
nie by zmuszonym" co nawrcenia,
57
czowiek zwykle przerzuca odpowiedzialno
za swe grzechy na przyczyny zewntrzne: na
drugiego czowieka, na wspczesn cywili-
zacj, na przypadek, a nawet na Pana Boga.
Czowiek grzeszy jednak nie tylko przeciw
sobie, ale take przeciwko Bogu i ludziom.
Grzech godzi w Pana Boga, poniewa rani
Jego mio do czowieka. Mka i mier Boga--
Czowieka najpeniej odsania, jak bardzo mio
Ojca niebieskiego do synw ludzkich zostaje
zraniona grzechem.
Pozna swj grzech to zrozumie take, e o
wasnych siach nie moemy wyzwoli si z
grzechu i unikn jego niszczycielskich skut-
kw. Tylko Bg moe zapanowa nad tra-
gicznymi skutkami grzechu. Sam czowiek nie
moe dokona ekspiacji za swj grzech. Po-
zna swj grzech to dowiadczy koniecznoci
Boego zmiowania.
Proba o poznanie grzechu wyraa take
pragnienie dostrzeenia cisego zwizku grzechu
z ranieniem blinich. Kady grzech, choby
najbardziej osobisty, uderza nie tylko w
osobiste dobro czowieka grzeszcego i w
mio Boga do niego, ale take w dobro
drugiego czowieka. Dotyczy to wszystkich
grzechw. Nie tylko tych, ktre w swej formie
zewntrznej wymierzone s przeciwko bli-
niemu, ale take grzechw popenianych w
samotnoci serca".
58
Kady grzech zamyka bowiem czowieka w
sobie, czyni go nieprzejrzystym, egocen-
trycznym, niepokornym i przez to wpywa na
jego zwizki z blinimi. Czowiek zamknity w
swoim grzechu jest niezdolny do prawdziwej
ofiary i powicenia dla blinich, nawet jeli
pragnie ich naprawd kocha. Dopiero poprzez
zmaganie z wasnym grzechem czowiek staje
si zdolnym do prawdziwej mioci Boga i
swego bliniego.
Pene poznanie grzechu nie dokonuje si w
jednorazowym wysiku, ale w pewnym procesie.
Przychodzi ono stopniowo, w miar naszego
wzrostu w wolnoci oraz w coraz wikszym
zaufaniu do Boga.
Poznanie grzechu, podobnie jak poznanie
Pana Boga, jest nie tylko owocem naszej pracy,
ale take w rwnej mierze owocem otrzymanej
aski. Std te w. Ignacy zachca: Prosi o ask
poznania grzechw". Otrzymywana aska idzie
zawsze w parze z prac i wysikiem czowieka.
Poznanie grzechw jest ask, a Pan zawsze daje
ask w swoim czasie. Trzeba o ni prosi i
wierzy, e Bg udzieli jej nam, gdy nie ma
On upodobania w grzechu.
wiczenie l
Signij teraz do wanych momentw twego
ycia, w ktrych dowiadczye jakich
59
wielkich udrk duchowych i emocjonalnych.
Nastpnie pomdl si do Ducha witego o
wiato na czas obecnego wiczenia.
Sprbuj teraz dostrzec zwizek pomidzy
tymi cierpieniami a twoimi nieuporzdkowa-
nymi postawami wewntrznymi, np. nadwra-
liwoci, urazowoci, postaw nieprzebacze-
nia, wygrowanymi ambicjami, atwym
zniechcaniem si, lkowym nastawieniem do
ycia, kompleksami niszoci itp.
Wykonujc to wiczenie bd bardzo uwany,
aby nie kojarzy w sposb mechaniczny
twoich grzechw z przypadkowymi cierpie-
niami. Nie wszystkie bowiem cierpienia,
ktrych dowiadczamy, maj bezporedni
przyczynowy zwizek z naszymi grzesznymi
postawami. Wiele naszych cierpie moe by
ocl nas niezalenych i by po prostu krzyem
dopuszczonym na nas przez Boga.
Czy przeczuwasz, e dziki konsekwentnej
walce z nie uporzdkowanymi uczuciami
mgby unikn wielu niepotrzebnych cier-
pie i udrk wewntrznych? Ktre z twoich
grzechw sprawiy ci najwicej cierpienia i
blu?
Co chciaby Bogu powiedzie na zako-
czenie tego wiczenia? Czy nie chciaby Mu
za co podzikowa ? Za co chciaby Go prze-
prosi ?
60
wiczenie 2
Przypomnij sobie najwiksze grzechy ze
swego ycia, ktre tkwi jeszcze w twojej pa-
mici i z powodu ktrych czujesz si - by
moe do dnia dzisiejszego - upokorzonym w
swojej wiadomoci. Przypomnij sobie przeycia
wewntrzne, ktre Ci towarzyszyy po tych
grzechach. Co wwczas mylae o Bogu? Jakim
wyda ci si Pan Bg w tych trudnych
chwilach? Jakie mgby wyliczy Jego cechy?
Jakie przymiotniki" nasuwaj ci si najcz-
ciej? Do kogo bardziej podobny jest Pan Bg
twoich przymiotnikw": do dobrego kocha-
jcego ojca, z ktrym chciae natychmiast si
spotka, aby otrzyma przebaczenie i pocie-
ch, czy moe bardziej do sdziego i proku-
ratora, od ktrego miae ochot uciec ? W tym
wiczeniu wana bdzie pierwsza" myl,
pierwsze" odczucie.
Co chciaby teraz Bogu powiedzie? Czy
chciaby mu za co podzikowa ? Za co chcia-
by Go najbardziej przeprasza i o co chciaby
Go prosi?
61
 5 wielkim pragnieniem mioci, jakie Bg ywi
da od duszy swojej
zdania sprawy"
da od duszy swojej zdania sprawy od
godziny wstania a do chwili obecnego ra-
chunku. Czyni to przechodzc godzin po
godzinie lub jedn por dnia po drugiej, naj-
pierw co do myli, potem co do sw, a wre-
szcie co do uczynkw."
Wielkie pragnienie mioci
W trzecim punkcie codziennego rachunku
sumienia, jaki proponuje nam w. Ignacy Lo-
yola, uderza najpierw sowo da". Brzmi
ono bardzo kategorycznie i robi wraenie, jakby
nie dopuszczao adnego sprzeciwu. Sowo to
podkrela wielkie wymagania mioci, przy
czym nie maj one charakteru pretensjonalnych
da czy roszcze prawnych. Jest to danie" intensywnoci przejawiao si ono w naszym
w sensie duchowym, jest to podanie",
wielkie pragnienie.
W rachunku sumienia stajemy najpierw
przed wielkim daniem" - po-daniem",
62
wobec czowieka. To pragnienie Boga najpe-
niej objawia nam woanie Jezusa Ukrzyowa-
nego: Pragn.
W kadej prawdziwej mioci istnieje nie-
zwyka determinacja, miosny imperatyw ka-
tegoryczny". W mioci nie stosuje si prod-
kw. W prawdziwej mioci kochajce si
osoby spontanicznie oddaj si sobie cako-
wicie. W mioci pragnie si penej wzajem-
noci osoby kochanej.
Skpstwo, chodne wyrachowanie, obliczanie
korzyci odsania lk przed penym oddaniem
si w mioci oraz przed jej przyjmowaniem.
Niezdolno do oddania si w mioci zawsze
czy si z lkiem przed przyjmowaniem
mioci. Nie umie dawa mioci ten, kto nie
umie jej przyjmowa.
Odkrywajc wielk tsknot" Boga za mi-
oci czowieka, spontanicznie pytamy siebie,
jakie jest nasze danie", po-danie", pra-
gnienie mioci Boga. W jaki sposb i z jak
yciu ?
Czas i mio
da od duszy swojej zdania sprawy od
godziny wstania a do chwili obecnego ra-
chunku."
63
 danie", po-danie", wielkie pragnienie
obejmuje wszystkie godziny" i wszystkie
pory dnia". Wynika to z istoty mioci. Gbokiej
relacji miosnej (narzeczeskiej, maeskiej)
nie cl si pogodzi z choby jednym tylko
dniem niewiernoci, ktry na krtki czas"
pozbawi mioci osob kochan. Jedna zdrada
jest zaprzeczeniem caej jednoznacznoci, jak
mio zakada.
Z mioci nie da si wyczy jakiego cza- przeywan w wymiarze czasowym, trafnie
su", nawet godziny, poniewa mio nie jest
jedn z wielu funkcji" spenianych przez czo-
wieka, ale jest ona sposobem istnienia". Mio
wpisana jest w sam istot czowieczestwa.
Wydzielenie jakiegokolwiek czasu z mioci
oznaczaoby przekrelenie caej relacji.
Bg istniejc poza czasem kocha czowieka
mioci odwieczn", dlatego Jego mio jest
nieodwoalna, bezwarunkowa, absolutna. Czas
jest problemem" czowieka. Wanie dlatego, i
nasza mio jest umieszczona w przestrzeni
czasowej, staje si warunkowa, odwo-ywalna i
ograniczona. Niewierno jest sta pokus
czowieka. Czowiek moe sprzeniewierzy si
mioci.
Wierno w mioci domaga si od czo-
wieka, aby wczy on cay swj czas w do-
wiadczenie mioci. Czas naley do tego,
ktrego si kocha. Ludziom, ktrzy si ko-
chaj, cigle brakuje czasu dla siebie. Nie mog
64
si sob nasyci. Niespokojne jest serce czo-
wieka, dopki nie spocznie w Bogu (w. Au-
gustyn), poniewa dopiero mio Boga, ktry
jest poza czasem, moe czowieka nasyci.
Ludzka mio zawsze zostawia pewn prze-
strze niedosytu, bo jest ograniczona czasem.
W ten niedosyt w dowiadczeniu ludzkiej mi-
oci wkracza wanie Bg ze swoj mioci.
Nienasycalno czowieka mioci Boga,
podkrela pie eucharystyczna: Chwaa i
dzikczynienie bd w kadym momencie
Jezusowi w Najwitszym Boskim Sakramen-
cie. Ile minut w godzinie, a godzin w wiecz-
noci, tylekro bd pochwale, Jezu, ma
mioci". Pie ta wyraa niemono nasycenia
si mioci Boga tu na ziemi.
To dawanie Bogu odpowiedzi w kadej go-
dzinie, w kadym czasie, nie posiada jednak
charakteru nieustannego wiadomego pami-
tania". Takie nieustanne wiadome" pami-
tanie czynioby czowieka cigle napitym i
zmczonym psychicznie. Chodzi tutaj o gbsz,
jakby podwiadom" pami.
Posumy si przykadem. Pewna matka wy-
chowujca trjk maych dzieci opowiadaa mi
kiedy o tym, e budzi j najmniejszy pacz dziecka,
ale jednoczenie moe mocno spa podczas
gonych grzmotw lub innych haasw. Bya
zdziwiona takim sposobem reagowania.
65
 Jest to przykad zogniskowania" miosnej
uwagi matki na swoim dziecku nie tylko w
polu wiadomoci, ale take w polu pod-
wiadomoci.
Podwiadomo" naley tutaj rozumie nie
tylko jako zbir nie uwiadomionych instyn-
kw, potrzeb, namitnoci, ale take jako
miejsce" najgbszych duchowych pragnie,
oczekiwa i nadziei. To wanie dziki istnieniu
w czowieku duchowej podwiadomoci"
nie jest on w stanie unicestwi w sobie
duchowych pragnie i tsknot.
Ja pi, lecz serce me czuwa (Pnp 5,2). W
czasie snu wycza si nasza wiadomo, lecz
nasza emocjonalno czuwa", a wrcz
intensywnie pracuje. wiadcz o tym liczne
sny, w ktrych nie ma logiki intelektualnej, ale
istnieje inna, gboka logika" naszych
potrzeb, pragnie, obaw i lkw. T logik"
stosunkowo atwo wyczuwamy tylko troch
znajc siebie samych. Oto przykad wzity z
opowiada Ojcw pustyni.
Pewien mody mnich zapyta abba Daniela:
- Dlaczego, dobry ojcze, zawsze mam tyle
zmysowych snw? Abba Daniel odpowiedzia:
- W snach kota zawsze jest peno myszy. (R.
Kern, Humor Ojcw pustyni, Lublin 199D
Zwykle marzymy, mylimy, nimy o tym,
czego najbardziej pragniemy. Take nasze
66
obawy i lki, jak w krzywym lustrze odbijaj
nasze najgbsze, cho moe niewiadome
pragnienia. I chocia nasze najgbsze po-
dania mog by gboko ukryte lub zamasko-
wane (nieraz za innymi, pozornie niewinnymi"
pragnieniami), wczeniej czy pniej daj one
zna o sobie.
Ja pi, lecz serce me czuwa (Pnp 5,2). Te
sowa moemy odnie nie tylko do snu fi-
zycznego, ale take do snu duchowego, w
ktrym czowiek jest przekonany, i zdawi w
sobie potrzeby duchowe. Sen, take sen
duchowy, jest jednak stanem przejciowym.
Ze snu czowiek si budzi. Std te chwilowe
duchowe" zagubienie, upienie" czowieka,
nawet jeeli subiektywnie przeywane jest jako
stan definitywny", jest w sumie stanem przej-
ciowym. danie", po-clanie", wielkie
pragnienie bezwarunkowej mioci Boga budzi
si prdzej czy pniej take w sercu czowieka,
ktry uwaa si za niewierzcego. Ono
rwnie pozostaje niespokojne, dopki w
Bogu nie spocznie. Czowiek musiaby zni-
szczy samego siebie, aby zniszczy swoje naj-
gbsze duchowe pragnienia.
67
Najpierw co do myli, potem co do sw i uczynkw
da (...) zdania sprawy (...) najpierw co
do myli, potem co do sw, a wreszcie co do
uczynkw."
W tym fragmencie rachunku sumienia wi-
dzimy odbicie pierwszego przykazania, w
ktrym Pan Bg domaga si od nas odpo-
wiedzi na Jego mio caym sercem, caym
umysem, ca dusz, ca moc". Czowiek
winien odpowiada Bogu wszystkimi przeja-
wami swego ycia, na wszystkich paszczy-
znach. Nie mona kocha inaczej. Kocha si
(lub przynajmniej dy si do kochania) wszys-
tkimi przejawami ludzkiego ycia albo po prostu
si nie kocha.
Jezus nie mg nakaza nam miowania tylko
czci naszej osoby: umysem, sercem lub
dusz. Byoby to niemoliwe do zrealizowania.
Rozszczepienie pomidzy sposobem mylenia i
przeywania emocjonalnego jest oznak rozbicia
czowieka. Im gbszy jest ten rozdwik, tym
gbsze jest rozbicie wewntrzne. Nakaz miowania
tylko czci ludzkiej osoby: umysem, sercem
czy dusz, byby sprzeczny sam w sobie. Mio
bowiem ze swej istoty domaga si integracji
wewntrznej, cakowitego oddania we
wszystkich paszczyznach ludzkiego istnienia.
Mylenie czowieka, jego uczuciowe przeywanie,
podejmowane decyzje, wypowiadane przez
68
niego sowa, speniane czyny i wszystkie inne
reakcje s ze sob cile powizane. Nie mona
ich rozeznawa w izolacji.
Istnieje jednak cisa hierarchia rozeznania:
najpierw co do myli, potem co do sw, a
wreszcie co do uczynkw". Nie zrozumiemy
naszych sw i czynw, nie rozumiejc najpierw
naszych myli", czyli naszych najgbszych
pragnie i wewntrznych motywacji.
Ignacjaskie pojcie myli" trzeba bowiem
w tym kontekcie rozumie nie w sensie po-
tocznym, jako strumie intelektualnych sko-
jarze, ale w sensie biblijnym. Chodzi w nim
bowiem nie tylko o prac ludzkiego rozumu,
ale o peny i spjny owoc ludzkiego dowiad-
czenia wewntrznego: rozumu, serca, duszy
oraz wszystkich innych mocy" ludzkich. One
decyduj o penym ksztacie najgbszych ludz-
kich pragnie i motywacji.
Integralnie rozumiane ludzkie dowiadczenie
wewntrzne ma decydujce znaczenie we
wszystkich podejmowanych wyborach, wypo-
wiadanych sowach, wykonywanych czynach.
Ono ksztatuje cay ludzki sposb reagowania
i dziaania, wszystko to, czym czowiek jest i
czym yje.
Rozbijajc wewntrzn spjno pracy ro-
zumu, serca, duszy i wszystkich innych mocy
ludzkich, podwaalibymy zasad wewntrznej
jednoci osoby ludzkiej, doprowadzajc
69
 j do stanu powanego zagroenia, nie tylko
duchowego, ale take emocjonalnego i psy-
chicznego.
Dusza" - duchowo jako sfera osoby ludz-
kiej, najbardziej delikatna, wraliwa i jedno-
czenie najtrudniejsza do fenomenologiczne-
go opisu, naraona jest dzi nie tylko na
zlekcewaenie, ale take na formalne elimi-
nowanie zarwno z refleksji nad czowiekiem,
jak rwnie z codziennej yciowej praxis".
Ale jak niebezpieczne s takie wanie za-
biegi dokonywane na czowieku, pokazuj
wspczesne systemy ideologiczne, ktre
prboway pomniejsza lub te cakowicie
wyeliminowa duchow sfer ludzkiej osoby.
Zachwianie w czowieku harmonii, ustanowionej
przez Boga Jego aktem stwrczym, do-
prowadzio w naszym wieku nie tylko do wielu
jednostkowych tragedii, ale do masowej za-
gady dziesitkw milionw ludzi.
Istot codziennego rachunku sumienia jest
wprowadzenie adu i harmonii najpierw na
poszczeglnych paszczyznach osoby ludzkiej, a
nastpnie wewntrzne scalanie ich midzy
sob. W ten sposb czowiek odzyskujc swoj gnienia uszeregowa wedug hierarchii war-
identyczno, staje si jednoczenie podobny
do Boga. I tak odkrywa odcinity w caej swej
osobowoci obraz Boy, ktry jest dla niego
nie tylko darem, ale take trudnym zadaniem.
Sam Bg jest dla czowieka ostatecznym wzo-
70
rem" spjnej pracy" wszystkich sfer jego osoby:
rozumu, serca, duszy i innych jego mocy".
Czowiek jest odpowiedzialny przed sob i
przed Bogiem za swoje czowieczestwo, czyli
za podobiestwo do Stwrcy.
wiczenie l
a) Jak to bywa w bajkach dla dzieci, wyo-
bra sobie, i przychodzi do ciebie jaka dobra
wrka (lub anio z nieba) i daje ci jedyn w
yciu szans spenienia si wszystkich twoich
najskrytszych pragnie, ktre nosisz w sercu
od bardzo dawna, a do ktrych moe nawet
boisz si przed sob przyzna. Sprbuj
sformuowa te pragnienia. Przywoaj je w
twojej pamici i wypisz na kartce w takiej
kolejnoci, w jakiej ci si przypominaj, nie
dbajc o jakiekolwiek ich uporzdkowanie.
Nie opuszczaj adnych nasuwajcych ci si
pragnie, zwaszcza tych, ktre - cho nie s
uporzdkowane - zajmuj wane miejsce w
twojej wiadomoci.
W dalszej czci wiczenia staraj si te pra-
toci, ktr - w twojej szczerej ocenie - de
facto" kierujesz si w yciu. Jakie twoje pra-
gnienie postawiby na pierwszym miejscu,
jakie na drugim itd.? Ktre z nich postawiby
na ostatnim miejscu?
71
 Co sdzisz o tej hierarchii twoich pragnie?
Czy jeste z niej zadowolony? Czy byby w stanie
powiedzie o wszystkich twoich pragnieniach
np. twojemu przyjacielowi? Czy nie ma wrd
nich takich pragnie, ktrych (cho je nosisz w
sercu) naprawd jednak si wstydzisz?
Zastanw si dobrze i pomyl, czy byoby
dobrze dla ciebie, gdyby dobra wrka" spe-
nia natychmiast twoje pragnienia? Odwoujc
si do wasnej intuicji, do obserwacji ycia,
pomyl jak dugo mgby by szczliwy,
gdyby speniay si one w takiej kolejnoci, w
jakiej je napisae?
Staraj si zrobi to wiczenie uczciwie. Moe
ci ono wiele powiedzie o twoim sercu, bo
gdzie twj skarb", tam jest i twoje serce (por.
k 12,34).
b) Nastpnie sprbuj spojrze na wszystkie
twoje pragnienia oczami Jezusa.
Aby atwiejsze byo wykonanie tego wi-
czenia moesz posuy si np. Bogosawie- Wypisz je sobie. Przypatrz si im z uwag.
stwami z Ewangelii wg w. Mateusza (por. Mt
5,lnn). Wedug jakiej kolejnoci Jezus uoyby
twoje pragnienia? Czy wszystkie twoje pra-
gnienia mog Mu si podoba ? Ktre z nich
Jezus postawiby na pierwszym miejscu, ktre
na drugim itd., ktre na ostatnim, a ktre -w
twoim odczuciu - skreliby z listy, poniewa -
jak ci si wydaje - nie mog ci one uczyni
lepszym i szczliwym.
72
Czy Jezus nie chciaby do tej listy dopisa
jeszcze jakich innych pragnie, ktrych nie
nosisz w sercu, a ktrych on chciaby ci udzie-
li ? Jakie to mogyby by pragnienia? Czy byby
w stanie modli si o nie? Ktrych z nich
obawiaby si najbardziej?
Co chciaby Bogu powiedzie patrzc na
obie listy pragnie: t wedug twojej hierarchii
wartoci oraz t zgodn z hierarchi wartoci
Jezusa.
Proponowane wiczenie jest dugie i trudne.
Std te moesz je sobie podzieli wedug
uznania na kilka czasw modlitwy.
wiczenie 2
Przypomnij sobie wszystkie pragnienia i na-
tchnienia, ktrych dowiadczae w ostatnim
miesicu. Przypomnij sobie take okolicznoci,
miejsca i czas, w ktrym ich dowiadczae.
Jakich spraw twojego ycia one dotyczyy?
Czy zastanawiae si, skd one mog po-
chodzi i jakie moe by ich rdo? Czy ro-
zeznawae dokd one ci prowadz: do po-
mnaania dobra w tobie czy do jego umniej-
szania? Czy dokonywae rozeznania i wyboru
pomidzy nimi, czy te lepo je realizowae
lub odrzucae?
Czy dostrzegasz w sobie ze pragnienia,
ktre rodz si z twojego nieuporzdkowania
73
wewntrznego i skonnoci do grzechu? Ktre z
twoich saboci i wad najczciej przejawiaj si
w twoich nie uporzdkowanych pragnieniach?
Czy jeste wiadom, e pewne twoje pra-
gnienia, ktre, cho pozornie mog wydawa
si dobre", mog ci ostatecznie prowadzi
do za?
Czy jeste wiadom, i twoje nie uporzd-
kowane pragnienia maj swojego wsplnika"
w dziaaniu zego ducha, ktry potrafi take
dziaa w przebraniu anioa wiatoci" ?
Czy podejmujesz wiadom walk z tymi
pragnieniami, ktre odczytujesz jako przejaw
twoich namitnoci?
Co chciaby Bogu powiedzie na temat ro-
zeznawania twoich pragnie, walki z nie upo-
rzdkowanymi pragnieniami oraz speniania
pragnie dobrych, ktrych On sam ci udziela?
wiczenie!
Nastpnie przypomnij sobie dobre natchnienia
i pragnienia, ktre w twoim mniemaniu
pochodziy od Boga. Rozwa take wszystkie
okolicznoci, miejsca i czas, w ktrych je prze-
ywae.
Czy bye na nie wraliwy i czy dzikowae
za nie Bogu? Czy prbowae wciela je w
twoje ycie codzienne? Jakie byy ich owoce?
74
Czy wewntrzne natchnienia do dobrego
odgrywaj jak wan rol w twojej relacji z
Bogiem? czy rozliczasz si z nich przed Nim?
Jakie miejsce zajmuj twoje dobre pragnienia
w codziennej modlitwie oraz w przeywaniu
sakramentu pojednania? Czy jeste wiadom, i
niewierno dobrym natchnieniom otrzy-
manym od Boga moe by znakiem oziboci
ycia duchowego ?
Co chciaby Bogu powiedzie o wszystkich
natchnieniach do dobrego, ktre ci da w ostat-
nim miesicu? Za co chciaby Bogu podzi-
kowa, za co przeprosi ?
wiczenie 4
Przypomnij sobie twoje najwaniejsze decy-
zje, postanowienia, plany powzite w ostatnich
kilku miesicach. Wypisz je kolejno na kartce.
Jak sdzisz, ktre z nich byy najwaniejsze ?
W dalszej czci tego wiczenia zadaj sobie
pytanie, czym si kierowae podejmujc takie
wanie decyzje? Czy wczeniej dugo si nad
nimi zastanawiae? Czy konsultowae je z
kim? Czy modlie si, aby twoje decyzje,
postanowienia, plany yciowe byy zgodne z
wol Pana Boga? Czy sdzisz, i wszystkie
one s dobre clla ciebie i innych?
Jak sdzisz, co Pan Bg chciaby ci powie-
dzie o sposobie twojego rozeznawania i
podejmowania wanych decyzji?
75
 Porozmawiaj o tym z Bogiem. Za co chcia-
by Bogu podzikowa, za co przeprosi ? Czy
nasuwa ci si jaka proba dotyczca twoich
przyszych wyborw i decyzji ?
wiczenie 5
Propozycja tego wiczenia bdzie dotyczy
codziennego rachunku sumienia, jaki propo-
nuje w. Ignacy.
Jak czue si w dniu dzisiejszym? Jakie na-
stroje, odczucia, natchnienia kieroway tob
od porannego wstania a do godziny obecnego
wiczenia? Czy dae si ponosi tym uczuciom?
Czy rozeznawae dokd prowadziy ci
przeywane nastroje i uczucia? Przypomnij
sobie, jak one wpyway na twoje relacje z
blinimi, na twj sposb mwienia do nich, na
twoj prac, na cae twoje zachowanie.
Czy jeste zadowolony z twojego przeycia
dnia dzisiejszego? Jak sdzisz, dlaczego?
Czy s jakie sowa, czyny, ktre chtnie
odwoaby, gdyby to byo moliwe?
Co chciaby Bogu powiedzie o uczuciach i
nastrojach przeywanych dzisiaj, o wypowie-
dzianych sowach, o twojej pracy i caym twoim
zachowaniu?
76
6
Prosi Boga, Pana naszego, o
przebaczenie win"
Czowiek jest istot bardzo kruch i atwo
ulega zranieniu. Jest to owoc grzechu pier-
worodnego. Krucho czowieka przejawia si
na wszystkich paszczyznach ludzkiego ycia
ju od chwili poczcia. Kruchoci fizycznej
towarzyszy take krucho psychiczna i emo-
cjonalna. Brak wzajemnej mioci i zgody w
rodzinie gboko rani dziecko. Im mniej kochaj
si rodzice, tym bardziej dziecko jest poranione.
Ale zranienia wynikajce ze rodowiska ro-
dzinnego to tylko jedne z wielu moliwych
zranie, jakim podlega czowiek. Ranice dla
dziecka moe by take rodowisko rwie-
nikw oraz kade inne rodowisko, w ktrym
dziecko przebywa. Zranienia, ktrym czowiek
podlega przez duszy okres czasu, szczeglnie
w dziecistwie, tworz gbsze urazy, a te w
znacznym stopniu wpywaj na cay sposb
mylenia, wartociowania i odnoszenia si do
innych. Czowiek zraniony moe rani in-
77
nych, skrzywdzony moe krzywdzi, upoko-
rzony moe upokarza.
Wzajemne ranienie si ludzi nie wynika zwykle
ze zej woli czy zepsucia moralnego. Naj-
czciej nie jest te ono zamierzone. Czowiek
rani czowieka, poniewa sam zosta zraniony.
Wanie dlatego, i jestemy tacy gboko
poranieni, potrzebujemy przebaczy tym,
ktrzy nas poranili i prosi o przebaczenie
tych, ktrych mymy poranili. Tylko przeba-
czenie przerywa zaklty krg" bycia skrzyw-
dzonym i krzywdzenia innych.
Zaufa mioci Boga
Aby proba o przebaczenie nam naszych win
bya autentyczna, musi by poprzedzona
ofiarowaniem przebaczenia innym. W sposb
paradoksalny moemy powiedzie, i Bg
pierwszy potrzebuje naszego przebaczenia"
za to, e rzuci nas w tak rozdart rzeczywi-
sto ycia ziemskiego, bez naszej zgody. Dla-
tego punktem wyjcia do nawizania wizi z
Bogiem bdzie wybaczenie" Bogu Jego
odwagi stworzenia istot wolnych, ktre mogy
i rzeczywicie naduyy tej wolnoci. Chodzi
wic o to, aby uwierzy, e Bg stworzy
czowieka z mioci i przeznaczy go do ist-
nienia w mioci.
78
Moemy przyj to nasze kruche i poranione
ycie z radoci i pogod ducha tylko wwczas,
jeeli zaufamy mioci Boga wbrew wszystkim
zranieniom, jakim podlega czowiek.
Take po buncie czowieka Bg nie uchyla
si od odpowiedzialnoci" za swoje dzieo
stworzenia. Bierze On ludzkie naduycie wol-
noci na siebie. Wcielenie Syna Boego jest
jakby przedueniem" Jego stwrczej odwagi i
mioci. Chocia czowiek zawini, to jednak
Pan Bg w swej boskiej pokorze - jako
pierwszy - prosi zbuntowanego czowieka,
aby zaufa Jego mioci wbrew gorzkim kon-
sekwencjom grzechu, jakie sam cign na
siebie. Aby wzbudzi w czowieku zaufanie,
Bg-Czowiek staje przed nim bezbronny i
wystawia si na ryzyko odrzucenia i zranienia.
W ten sposb czyni wiarygodn swoj prob
o zaufanie Jego Boskiej mioci. Jak czowiek
naduy wasnej wolnoci, tak samo naduy
Boskiej bezbronnoci i ukrzyowa Syna
Boego. Bg-Czowiek dozna zranienia
najgbszego z moliwych.
Bg wie najlepiej, co znaczy prosi. Da nam
przykad proby, zanim nakaza nam prosi o
przebaczenie. Jezus ukrzyowany jest wielkim,
dramatycznym baganiem Boga, skierowanym
do czowieka, aby ten zaufa Jego bez-
warunkowej mioci.
79
 Przebaczy blinim
I odpu nam nasze winy, jako i my odpu-
szczamy naszym winowajcom. Nasze prze-
baczenie blinim jest dla Boga wzorem tego
przebaczenia, jakiego On pragnie nam udzieli.
Jest to niezwyke, e Bg naladuje" czowieka.
Przebacza tak, jak przebacza czowiek.
Przebaczenie blinim, jeeli nie ma by pyt-
kim i mao znaczcym gestem, musi by po-
przedzone dostrzeeniem wasnych zranie
doznanych od ludzi. Nierzadko s to bardzo
gbokie rany, cho moe zapomniane" czy
raczej zepchnite" w lochy podwiadomo-
ci". Jeeli chcemy przebaczy naszym wino-
wajcom rzeczy dawne, musimy powrci do
dawnych ran", ocl ktrych by moe ucieka-
limy przez cae ycie. Przebaczenie dlatego
jest takie trudne, poniewa czy si z doty-
kaniem tego, co boli.
Czy mona przebaczy nie dotykajc ran?
Tak naprawd - nie mona. Przebaczenie bez
dotykania wasnych ran bdzie przebaczeniem
pozornym. Ono nie uzdrowi czowieka, nie
przyniesie mu podanego pokoju serca, nie
wprowadzi rwnowagi emocjonalnej i ducho-
wej.
Gbia przebaczenia wypywa z gbi do-
wiadczonych ran. Jezus ukrzyowany moe
80
nam udzieli penego przebaczenia wanie
dlatego, i dwiga wszystkie nasze boleci".
Lekcewaymy rany, ktre zadajemy blinim,
poniewa najpierw lekcewaymy rany, ktre
sami otrzymalimy od innych. Jeeli nie od-
czujemy uderzenia ciosu bliniego, nie bdziemy
zdolni odczu ciosw zadawanych przez nas
blinim.
U ludzi gboko zranionych atwo wytwarza
si jaka twardo i nieczuo serca. Otrzymali oni
w yciu tyle ciosw, e jeden wicej czy jeden
mniej nie robi im ju wikszej rnicy. S to
ludzie, ktrzy lekcewa zadawane im razy.
Wydaje im si (nieraz inni tak samo ich
postrzegaj), e ju nie cierpi. Emocjonalna
twardo sprawia, e nie s w stanie odczu
blu. I to jest ich tragedi. Tylko czowiek bez
duszy nie jest w stanie odczu doznanej
krzywdy" (William Shakespeare). Nierzadko
kryj si oni za mask czowieka silnego" i
patrz na innych z pozycji wyszoci.
Przebaczenie jest dla takich ludzi bardzo
trudnym dowiadczeniem, poniewa domaga si
ono od nich powrotu do wszystkich zranie, nie
tylko tych aktualnych, ale take do tych
starych", na ktrych zbudowany jest cay system
pozornej niewraliwoci emocjonalnej,
samoobrony, a moe nawet cynizmu. Przeba-
czenie jest jednak jedyn drog do uleczenia
tego stanu. Najczciej s to ludzie, ktrzy nie
81
uwiadamiaj sobie, jak bardzo rani innych
nie tylko swoimi sowami, ale caym swoim
sposobem bycia.
Wszyscy ludzie potrzebuj, w mniejszym czy
wikszym stopniu, naszego przebaczenia (take
ci, ktrzy nas najbardziej kochaj), poniewa
wszyscy oni s tylko ludmi i ich mio
posiada wyrane granice.
Prosi Boga o przebaczenie nam
naszych win
Odczuwajc doznane rany i przebaczajc je
blinim czowiek odkrywa gbi wasnych
zranie, ktre wpywaj na sfer myli, uczu i pami o grzechach, Panie, Panie, kt si
na cae postpowanie. Ludzkie zranienia,
ktrych czowiek nie chce wzi na siebie, s
rdem nieuporzdkowania i chaosu wewn-
trznego. To one rani i krzywdz innych.
Najpierw trzeba nam prosi o przebaczenie
Boga.
Przebaczy, znaczy co wicej ni zapo-
mnie doznan krzywd. Tak naprawd czo-
wiek sam nie jest w stanie wymaza doznanej
krzywdy ze swojej wiadomoci. Prba usu-
nicia ze wiadomoci jakich bolesnych do-
wiadcze si woli jest form represji.
W probie o przebaczenie wyraamy g-
bokie pragnienie, aby przebaczajcy wzi na
82
siebie zo, ktre mu wyrzdzilimy i nie od-
paca nam zbem za zb", cierpieniem za
cierpienie, krzywd za krzywcie, upokorze-
niem za upokorzenie. Natura ludzka po grze-
chu odruchowo zrzuca" z siebie doznane zo.
Wikszo naszych mechanizmw obronnych
ma na celu przerzucanie cierpienia, krzywdy,
blu na innych. Jeeli skrzywdzony nie jest w
stanie zrzuci doznanego za na krzywdziciela,
nierzadko przerzuca je wwczas na przy-
padkowo spotkane osoby.
W probie kierowanej do Boga o przeba-
czenie nam naszych grzechw bagamy, aby
On wzi na siebie ich zo", by ich cikie
skutki nie spady na nas. Jeeli zachowasz
ostoi? (Ps 130) Konieczno Boego przeba-
czenia wynika z tajemniczej, niszczycielskiej
mocy grzechu, ktrej czowiek nie jest w stanie
udwign i wanie dlatego odruchowo
przerzuca zo na innych, poniewa sam nie
moe go unie.
Jezus ukrzyowany jest sakramentem" prze-
baczenia: On obarczy si naszym cierpieniem,
On dwiga nasze boleci... On by przebity za
nasze grzechy, zdruzgotany za nasze winy (Iz
53,4-6).
83
bolenie siebie rani, to jednak wysyaj sobie
wzajemnie bardzo nieporadne sygnay, i s
sobie nawzajem potrzebni.
Postawa nieprzebaczenia dotyka i niszczy
wszystkie relacje: clo Boga, do blinich, do
wiata i clo siebie samego. W wiecie ludz-
kich relacji istnieje niezwyka spjno, ktr gbiej. Wyrzdzone krzywdy, staj si wwczas
moglibymy porwna do zasady naczy
poczonych". Kiedy obnia si poziom jednej
relacji, obnia si poziom wszystkich, kiedy
natomiast uzdrawiana i naprawiana jest jedna
z nich, stopniowej naprawie i uzdrowieniu
podlegaj wszystkie inne. O tej wanie
spjnoci ludzkich relacji mwi Pan Jezus,
kiedy kae nam przebaczy blinim tak samo,
jak Bg nam przebacza.
Udzielanie i otrzymywanie przebaczenia jest
uzdrawianiem wszystkich naszych relacji.
W procesie uzdrowienia relacji, a tym samym
uzdrowienia wewntrznego, udzielanie prze-
baczenia innym musi czy si zawsze z
prob o przebaczenie. Tak naprawd nie
mona udzieli przebaczenia nie proszc o nie.
Nie mona te otrzyma przebaczenia nie
udzielajc go jednoczenie. Przebaczenie jest
darem wymiennym. Wymiana za zawsze
potrzebuje dwch stron. Przypomina nam to
nieustannie modlitwa Ojcze nasz": / odpu
nam nasze winy, jako i my odpuszczamy na-
szym winowajcom.
86
Przebaczenie leczy ludzkie rany, poniewa
usuwa z relacji to, co rani i boli - a wprowadza
w to miejsce zrozumienie, akceptacj i
ofiarne oddanie; sowem, wprowadza w to
samo miejsce mio. Ludzie, ktrzy przeba-
czyli sobie bardzo wiele, kochaj si peniej i
szczliw win", dziki ktrej bd mogli
otworzy si gbiej na siebie.
Przebaczenie, ktre nie wprowadzaoby w
miejsca zranie wzajemnego zrozumienia,
akceptacji i ofiarnej mioci, byoby przeba-
czeniem pozornym. ,Ja ci przebaczam, ale ju
nie chc mie z tob nic wsplnego" - takie
stwierdzenie wiadczy o braku przebaczenia i
podtrzymywaniu w sobie gbokich urazw.
Otrzyma przebaczenie, to by przyjtym w
ofiarnej mioci, a przebaczy, to przyj
drugiego w takim samym duchu.
Przebaczenie sobie
Wewntrzne zranienie czowieka ujawnia si
take w tym, i yje on w skceniu i niezgo-
dzie z samym sob. Poniewa nie zosta bez-
warunkowo przyjty i zaakceptowany przez
blinich, nie umie te przyj samego siebie.
Odrzucanie siebie wyraa si midzy innymi
w nieakceptacji wasnej saboci i ogranicze,
87
w stanach smutku i depresji, w niezadowoleniu
z siebie i z innych, w cigym poczuciu winy,
w stawianiu sobie zbyt wygrowanych
wymaga.
Przebaczy sobie, to zaakceptowa siebie i
przyj siebie samego oraz innych ludzi jako
dar Boga. Moja osoba jest darem dla mnie,
niezalenie od moich ogranicze i saboci."
Sabo, ograniczenie, ubstwo czowieka nie
moe by miejscem odrzucenia siebie, ale
wrcz przeciwnie - miejscem pracy nad sob,
miejscem uporzdkowania miowania siebie.
Uzdrowienie rozpoczyna si od przebaczenia
sobie, e jestem wanie taki".
Czowiek nie znajdzie jednak w swoim wn-
trzu do siy, aby sobie przebaczy. Moe j wewntrznie moe radzi sobie z odrzuceniem
odnale tylko w przebaczeniu Boga i blinich.
Przebaczenie przyjte od Boga i ludzi staje
si fundamentem przebaczenia sobie.
Czowiekowi zbuntowanemu przeciwko
Bogu wydaje si, i cierpi z Jego powodu",
gdy podejrzewa, e On nie pragnie jego do-
bra. Osob Boga taki czowiek przyjmuje jako
rzeczywisto ranic. Stan zbuntowania rani
nie tylko buntownika", ale rani" take sa-
mego Boga. Pieko - miejsce dla zbuntowa-
nych - jest dramatem nie tylko czowieka, ale
take samego Boga" (Gustave Martelet SI).
Dziki przyjciu Boego przebaczenia czo-
wiek oczyszcza swoje spojrzenie na ca
ludzk rzeczywisto. Przebaczenie daje mu
zdolno widzenia w penej prawdzie Boga,
blinich i siebie samego. To, co w stanie buntu
wydawao si by miejscem zranienia i odrzu-
cenia, poprzez pojednanie staje si miejscem
wzajemnego zaufania i ofiarnej mioci.
Drugim rdem wewntrznej siy czowieka
co pojednania si z sob samym jest prze-
baczenie blinich. Czowiek, zwaszcza mody,
bdcy w okresie rozwoju emocjonalnego i
duchowego, nie jest w stanie zaakceptowa
siebie, jeeli nie zostanie zaakceptowany i
przyjty przez blinich. Dziecko nie akcep-
towane przez rodzicw nie bdzie w stanie
zaakceptowa siebie. Tylko czowiek dojrzay
przez blinich, ale take dla niego odrzucenie
bdzie rdem cierpienia i blu.
Przebaczy sobie swoje zranienia, braki,
wasn sabo, to nie znaczy bynajmniej ucie-
ka od niej, wrcz przeciwnie, to poczu si
za siebie odpowiedzialnym, przyj siebie jako
dar i jako zadanie. Dar zawsze czy si z za-
daniem, domaga si odpowiedzi.
wiczenie l
Odwoaj si do najboleniejszych momen-
tw twojego ycia, ktre, by moe, byy na-
wet dowiadczeniami granicznymi": odrzu-
89
ceni przez innych, bycia niezrozumianym,
niepowodze yciowych, upokarzajcych
upadkw, stanw depresji lub innych emo-
cjonalnych kryzysw, cierpie fizycznych itp.
Przywoaj swoje przeycia z tych bolesnych
momentw. Przypatrz si im z uwag. Pytaj
siebie, czy nie byo w tobie alu do Boga za
to, e stworzy ci bez twojej zgody? Czy nie
byo w tobie myli, pragnie, aby przesta
istnie"?
Co chciaby Panu Bogu powiedzie teraz o
twoich odczuciach, przeyciach w momentach
krytycznych? Za co lub za kogo chciaby
szczeglnie podzikowa ? Za co chciaby
przeprosi?
wiczenie 2
Kontynuujc jakby pierwsze wiczenie
przypomnij sobie dalszy cig tych najbole-
niejszych chwil ycia: dowiadczenie wycho-
dzenia z momentw krytycznych, jakie
przeomy" yciowe, w ktrych powoli go-
dzie si" na wasny los". Co wwczas prze-
ywae? Sprbuj odtworzy twoje wewn- dzyosobowe. Przypomnij sobie ludzi, ktrzy
trzne odczucia.
W tym wiczeniu moe ci pomc przypo-
mnienie sobie wszystkich okolicznoci zwi-
zanych z tymi dowiadczeniami. Z jakimi
ludmi miae wwczas styczno? Co oni ci na kartce.
90
mwili? Przypomnij sobie osoby, ktre ci naj-
bardziej pomogy?
Kim by dla ciebie Bg w tych momentach
przeomowych? Czy zmienia si Jego obraz
w tobie? Czy miae jakie szczeglne dowiad-
czenie zaufania i powierzenia si Jego Mio-
sierdziu?
Co chciaby teraz Panu Bogu powiedzie ?
Jeeli na dnie twojego serca pozostaj okru-
chy alu do Niego, wypowiedz je teraz. Nie
obawiaj si twoich odczu wobec Boga. On je
dobrze rozumie.
Co jeszcze chciaby Mu powiedzie ?
Jeeli chcesz, u krtk modlitw zaufa-
nia do Boga, w ktrej wyrazisz pen akcep-
tacj twojego ycia z wszystkimi jego ograni-
czeniami, sabociami, brakami.
Pro Pan Boga, aby ci objawi, i twoje ycie
ma sens przede wszystkim dlatego, e jeste
przez Niego bezwarunkowo kochany.
wiczenie -?
Wejd w twoje najwaniejsze relacje mi-
s dla ciebie bardzo wani. Powr take do
osb, ktre z jakichkolwiek powodw s ju
nieobecne w twoim yciu, ale odegray w nim
bardzo wan rol. Ich imiona wypisz sobie
91
 Nastpnie mdl si za tych wszystkich,
ktrych spotkae na twojej drodze ycia i pro,
aby w tym wiczeniu by prawdziwy i szczery.
Pro gorco, by nie kierowa si niedobrym
poczuciem winy, ktre boi si spojrze
przykrej prawdzie w oczy" i nie pozwala ci
przyzna si do cierpienia zadanego ci przez
osoby kochane. Mdl si rwnie, aby nie
kierowa si take postaw urazow, ktra z
kolei skonna jest wyolbrzymia drobne nie-
porozumienia i skrzywdzenia. Pro take, aby
unikn pychy, ktra nie pozwala ci przyzna
si do tego, e co" jeszcze ci bardzo boli.
Zatrzymujc si przy kadym imieniu przy-
pomnij sobie najwaniejsze wydarzenia,
konflikty, nieporozumienia, wszystkie sowa i
czyny, ktre sprawiay, e czue si nie ak-
ceptowany, le traktowany czy moe nawet
skrzywdzony. Nie unikaj powracania do do-
wiadcze, ktre by moe wci s dla ciebie lista osb, ktr zrobie sobie podczas wi-
bardzo trudne. Chciej przey je jeszcze raz.
Zatrzymaj si duej na dowiadczeniach
najbardziej bolesnych.
Sprbuj odpowiedzie Jezusowi wydarzenia
twego ycia, ktre ci bardzo bolay i jeszcze
ci bol; wydarzenia, z powodu ktrych czue
si skrzywdzony i niekochany. Jakie sowa,
jakie gesty najbardziej ci bol?
Nastpnie zapytaj siebie, czy udzielie ju
tym osobom penego przebaczenia? Czy nie
92
czujesz do nich alu? Wyobra sobie, e po-
szczeglne osoby, przez ktre czujesz si
skrzywdzony, przychodz kolejno do ciebie:
co chciaby im powiedzie?
Co chciaby powiedzie Jezusowi na temat
twojego przebaczenia?
Czy szczere byyby w twoich ustach sowa
Jezusa wypowiedziane na krzyu: Przebacz
im, bo nie wiedz, co czyni? Co w tobie teraz
przewaa: poczucie skrzywdzenia, alu,
gniewu czy moe nawet ch odwetu wobec
tych osb, czy te uczucie zrozumienia, wsp-
czucia i miosierdzia dla innych?
Porozmawiaj z Jezusem ukrzyowanym o
owocach caego wiczenia.
wiczenie4
Punktem wyjcia w tym wiczeniu bdzie
czenia poprzedniego. Sprawd jeszcze raz, czy
na tej licie nie brakuje kogo, kto odgrywa
wan rol w twoim yciu: w okresie dzieci-
stwa i dorastania, w latach modoci, w wieku
dojrzaym itd.
Nastpnie pro Ducha witego, aby w pro-
ponowanym wiczeniu by bardzo prawdziwy i
szczery. Pro, aby mia do odwagi i
wolnoci wewntrznej przyzna si do winy
wobec osb, ktre zranie w jakikolwiek spo-
93
sb. Mdl si rwnie, aby nie kierowa si
jakim chorym poczuciem winy, ktre kaza-
oby ci bra na siebie odpowiedzialno za
konflikty i nieporozumienia, za ktre nie bye
odpowiedzialny i na ktre nie miae adnego
wpywu.
Przywouj kolejno wszystkie osoby i przy
kadej z nich przypominaj sobie te wszystkie
twoje zachowania, sowa, spojrzenia i inne
gesty, ktre sprawiay im przykro, bl, cier-
pienie. Powr raz jeszcze do tych twoich
zachowa, ktre najbardziej raniy twoich bli-
skich. Przypomnij sobie take osoby spotkane
przypadkowo, ktre zranie twoim zacho-
waniem.
Blinich rani si nie tylko sowami i czynami.
Rwnie gboko mona zrani ich zamy-
kaniem si w sobie, milczeniem, unikaniem
spotkania i rozmw.
Czy dostrzegasz, e osoby te czuy si przez
ciebie skrzywdzone, odrzucone, niekochane?
Przypomnij sobie ich sowa i gesty, ktrymi
by moe broniy si przed twoim zachowa-
niem. Czy jeste wiadom, e pewne twoje
sowa i czyny mog jeszcze do dzi bole nie-
ktrych ludzi?
Odczytaj jeszcze raz list osb, imi po imieniu
i przypomnij sobie take surowe sdy, ktre
wydawae o ludziach. Czy uwiadamiasz so-
bie, e w ten sposb ich ranie ? Zanim czo-
94
wieka zranimy na zewntrz", zwykle ranimy
go niesprawiedliwymi osdami w swoim sercu.
Przypomnij sobie momenty najbardziej przykre
dla ciebie, w ktrych sprawie komu wiele
cierpienia. Opowiedz Jezusowi o tym, jak
bardzo boli ci zo wyrzdzone innym.
Zatrzymaj si jeszcze raz kolejno nad po-
szczeglnymi imionami i rozmawiaj z Jezusem
o tych osobach. Oddaj Mu wyrzdzone im
przykroci i cierpienia. Pro Jezusa, aby wzi
je na siebie. Mdl si, aby Chrystus udzieli tym
osobom aski przebaczenia wyrzdzonego im
przez ciebie za.
wiczenie 5
Signij do caej historii twego ycia, zwa-
szcza do lat modoci, i przypomnij sobie, czego
w sobie nie umiae zaakceptowa. We poci
uwag wszystko, co dla czowieka jest wane:
warunki fizyczne, zdrowie, zdolnoci i
osignicia intelektualne, osignicia zawo-
dowe, psychiczn odporno, relacje koleeskie
i przyjacielskie, ludzk mio, zachowania
moralne, ycie duchowe.
Z czym byo ci si najtrudniej pogodzi ? Co
ci najbardziej martwio? Czego chciae si po-
zby, cho to okazywao si niemoliwe?
Wypisz sobie na kartce te sprawy, proble-
my, cechy twojej osobowoci, z ktrymi ju
95
si w zasadzie" pojednae, o czym potrafisz
spokojnie myle, mwi i co ju ci przestao
drczy, cho moe nadal pozostaje pewnym"
problemem, z ktrym jednak sobie radzisz.
Przypatrz si temu jeszcze raz z uwag. Co
teraz odczuwasz przypominajc sobie te pro-
blemy?
Co chiaby Bogu powiedzie teraz na ten
temat? Czy widzisz w tym pojednaniu z sob
take dzieo Jego aski? Za co szczeglnie
chciaby Bogu podzikowa?
wiczenie 6
Czego w sobie jeszcze nie zaakceptowae?
Co nie podoba ci si w twojej osobie (we
wszystkich wymiarach)? Sprbuj sobie to
uzmysowi. Jeeli chcesz, wypisz sobie na
kartce te cechy twojego charakteru, twoje
odczucia, zachowania i reakcje, ktre sp-
dzaj ci sen z powiek".
Przypatrz si tej licie. Co postawiby na
pierwszym miejscu? Dlaczego?
Czy dostrzegasz, e to, z czym si w sobie
nie zgadzasz, przyciga nieustannie twoj
uwag? Czy zauwaasz, e z powodu twojej
nieakceptacji siebie tracisz wiele energii, ktr
mgby powici na inne, by moe o wiele
waniejsze sprawy?
96
Czy przeczuwasz, e akceptacja caego twego
ycia jest moliwa? Czy dostrzegasz zwizek
nieakceptacji siebie z twoj koncentracj na
sobie, liczeniem przede wszystkim na wasne
siy i niewiar w Boga?
Czy potrafiby porozmawia o twoich pro-
blemach z osob zaufan, np. z kapanem, z
kierownikiem duchowym, a moe po prostu z
przyjacielem, z osob blisk w rodzinie? Czy
widzisz tak potrzeb i moliwo ? Wy-
powiadanie tego, czego czowiek w sobie nie
akceptuje, jest pierwszym krokiem do pojed-
nania si z sob".
Opowiedz Panu Bogu bardzo szczerze o
sobie, o tym co ci martwi, boli, zawstydza, co
budzi twoje poczucie winy i lku. Uwiadom
sobie, e mwisz do Kogo, Kto ci bez-
warunkowo kocha i przed Kim nie musisz kry
si i broni.
97
 7 do mioci Boga, kiedy wyznaje: zgrzeszy-
Postanowi popraw
przy Jego lasce"
Zgrzeszyem przeciwko Bogu
Poniewa grzech dotyka wszystkich wymia-
rw ludzkiego ycia, std te jego bolesne
skutki s wszechogarniajce.
Mona aowa za popeniony czyn, ponie-
wa spowodowa on szkody na zdrowiu, straty
materialne, podway dobr opini lub spo-
wodowa jakie inne cierpienia. I cho taki
al nie jest alem religijnym, nie naley go
jednak lekceway, poniewa moe on na-
prowadza czowieka na gbsz refleksj o
konsekwencjach ludzkich decyzji. Dostrzeenie
w grzechu zagroenia dla wasnego dobra i
szczcia oraz dla dobra i szczcia innych
ludzi, jest pierwszym krokiem do
nawrcenia.
O religijnym alu za grzechy moemy mwi
dopiero wwczas, kiedy czowiek przeywa
swj grzech oraz jego bolesne skutki w relacji
98
em przeciwko Bogu". Jako naszego alu za
grzechy mierzy si jakoci dowiadczanego
blu. Z kolei rodzaj blu zaley od gbi na-
szego zwizku z Bogiem. Jeeli czowiek byby
zwizany z Bogiem bardziej wizami lku ni
mioci, wwczas jego al bdzie koncentrowa
go na nim samym. Bdzie to al niedoskonay.
al niedoskonay wcale nie oznacza alu
nieautentycznego i nieprawdziwego. Jest on
prawdziwy, tyle e jeszcze niedoskonay. Tak
jak mio modych ludzi w okresie zakocha-
nia jest autentyczna, ale dopiero ycie poka-
zuje, jak daleko jest jej do doskonaoci. Pena
wieoci gorliwo neofity jest take
autentyczna, ale on sam jednak szybko od-
krywa, jak daleki jest od doskonaej mioci
Boga.
Niedoskonao naszego alu ukazuje nam
niedoskonao naszego zwizania z Bogiem.
Im bardziej czowiek skupiony jest na lku o
siebie, na wasnej poprawnoci, tym bardziej
al jest niedoskonay. al za grzechy doskonali
si w czowieku wraz z wzrostem mioci do
Boga.
Robic codzienny rachunek sumienia czy
przygotowujc si do spowiedzi by moe
mniej naley koncentrowa si na wasnym
alu, a bardziej na mioci. Kady z nas wi-
99
nien zaakceptowa z pokor ten al za grze-
chy, do ktrego jest zdolny na swoim etapie
ycia duchowego. Jeeli bowiem jest w nas
wiele koncentracji na sobie, poczucia zagro-
enia, poczucia winy, wwczas oderwanie si
od siebie, konieczne do alu doskonaego, jest
jeszcze niemoliwe i al z motyww mioci
do Boga jest take niemoliwy. al jest niedo-
skonay, poniewa mio do Boga jest nie-
doskonaa.
Wraz z niedoskonaym alem za grzechy
moe jednak wspistnie pragnienie alu do-
skonalszego, o ktry winnimy szczerze pro-
si. Bg speni nasze pragnienie. W swej Bo-
skiej pedagogice bdzie stawia na naszej
drodze ycia dowiadczenia, ktre bd nas
oczyszcza z koncentracji na sobie i lku o
siebie. Dziki temu bdziemy zdolni coraz
peniej powierza si Bogu i Jego miosier-
dziu.
al za grzechy, ktry zawiera w sobie pra-
gnienie odwrcenia si od grzechu, nie oznacza
bynajmniej ucieczki od grzesznej przeszoci. W
autentycznym alu za grzechy czowiek
akceptuje swoj przeszo i bierze za ni pen zostao postawione na miejscu absolutnego
odpowiedzialno. Prba wymazywania jej jest
zwykle przejawem nieakceptacji wasnego
grzechu. Taki al ma charakter urazowy i nie
wnosi w ycie czowieka pokoju, ale pogbia
jedynie skutki grzechu. Przyjcie odpo-
100
wiedzialnoci za grzech i jego skutki jest jed-
nym z kryteriw prawdziwego alu.
Przyjcie odpowiedzialnoci za swoje grze-
chy nie oznacza auto-ekspiacji". Czowiek nie
jest w stanie sam ukara si za swoje grzechy.
Nikt przecie nie moe samego siebie wykupi,
ani nie uici Bogu ceny za siebie nalenej.
Nazbyt jest kosztowne wyzwolenie duszy, i
nigdy mu na to nie starczy, aby y wiecznie
i nie ulec zagtadzie.(Ps 49)
Odpowiedzialno za grzechy wie si z
uznaniem cisego zwizku pomidzy moim
grzechem a moj wolnoci. Mj grzech nie
jest koniecznoci, ktrej nie mogem unik-
n, nie jest te zbiegiem niekorzystnych oko-
licznoci, na ktre nie miaem wpywu. Mj
grzech jest moim wyborem, moj decyzj.
al za grzechy nie kwestionuje niezaprze-
czalnego faktu, e nawet zy uczynek z prze-
szoci mia w swoim zamierzeniu co dobre-
go" (K. Rahner). Zasadniczy problem w
grzechu polega na tym, e to co dobrego"
dobra, jakim jest sam Bg.
Std te z psychologicznego punktu widzenia
dowiadczenie alu moe by trudne: jak
odczu wstrt wobec dowiadcze, z ktrymi
czowiek emocjonalnie wie jakie dobro.
101
 W takim wypadku - pisze K. Rahner - lepsz
drog do alu bdzie bezwarunkowe zdanie si
na Boga i Jego przebaczenie, jakiego udziela On
w mioci, zamiast -analitycznej" refleksji nad
przeszoci".
Istot alu nie jest dowiadczenie emocjo-
nalne, ale zdanie si na Boga i powierzenie si
Jego miosierdziu, ktre przychodzi do nas w
Jezusie Chrystusie.
Postanowienie poprawy
Postanowienie poprawy jest owocem praw-
dziwego alu za grzechy. w. Ignacy zwraca nam
jednak uwag, by postanawia popraw przy
Boej asce". Takie stwierdzenie ukazuje nam
istot postanowienia poprawy. Nie chodzi w
nim tylko o decyzj woli, ale na rwni z ni
konieczne jest powierzenie naszej przyszoci
asce Boga. Mocna decyzja woli wraz z powie-
rzeniem przyszoci Bogu - to dwa nieodczne
elementy postanowienia poprawy.
Co oznacza mocna decyzja woli? Na pewno
nie chodzi tylko o odczucie emocjonalne,
ktre kae nam wierzy, e ju nigdy tego namitno. Dialog z namitnoci jest ju
nie uczynimy". Takie wanie emocjonalne od-
czucie moe pyn nie tyle z faktu posiadania
silnej woli, co z wielkiej nieakceptacji swojej
saboci.
102
Wielka niezgoda na siebie czy si zwykle z
brakiem realizmu i rzeczywistej oceny wa-
snych ludzkich si. Czowiek skonny jest ww-
czas na przemian przecenia i nie docenia
siebie i swoich moliwoci. Przesadna pew-
no siebie Piotra, pynca z emocjonalnego
tylko odczucia, e nigdy nie zaprze si Jezusa,
choby si wszyscy zaparli, nie uratowaa go
przed upadkiem. Piotr nie wiedzia, co mwi,
poniewa nie zna siebie. Silna decyzja woli
musi liczy si z ludzkimi ograniczeniami.
Musi ona bra pod uwag grzeszne nawyki i
przyzwyczajenia gboko zakorzenione w
czowieku.
Mocna decyzja woli odnosi si najpierw nie
do samego grzechu, ale do unikania" oko-
licznoci, ktre wprowadzaj czowieka w stan
namitnoci, a w konsekwencji w grzech. Je-
eli czowiek wchodzi w okolicznoci" ro-
dzce grzech, sam grzech praktycznie staje si
nieuniknion konsekwencj. Postanowienie
poprawy domaga si wic od czowieka ana-
lizy okolicznoci" prowadzcych do grzechu.
Walka z grzechem musi by przeniesiona do
tego momentu, w ktrym rozbudza si w nas
w jakim sensie przegran czowieka.
Jak postanowi popraw, kiedy chodzi o
grzechy, ktre s bardziej owocem odru-
chowych, kompulsywnych reakcji, ni wia-
103
domej decyzji woli? Takie saboci zwalczamy
nieraz latami, a one towarzysz" nam jak cie.
Im bardziej ich nie akceptujemy i chcemy si
ich pozby, tym bardziej asz si do nas" (por.
Rdz 4,7). Grzechy majce charakter odrucho-
wych i kompulsywnych reakcji zwykle maj
silne powizanie z gbszymi zranieniami, ktre
wynosi si czsto z wczesnego okresu ycia.
Najpierw trzeba stwierdzi, i tego typu grze-
chy, wedug wyraenia wielkiego teologa mo-
ralnego Bernarda Haringa, s pomieszaniem
cierpienia z egoizmem, ktry nie zosta jeszcze
pokonany w nas". W sytuacji saboci maj-
cych charakter kompulsywny, trzeba mie te
wiadomo, e za tego typu pojedynczymi
grzechami kryje si zwykle gbsza koncen-
tracja na sobie i swoich zranieniach. Towa-
rzyszy jej take najczciej nieakceptacja caej
swojej yciowej sytuacji.
Wszelkiego typu dziaania odruchowo-kom-
pulsywne maj wwczas jedynie charakter za-
stpczy. Czowiek w takiej sytuacji winien
zmierzy si nie tylko z tym pojedynczym
odruchem kompulsywnym, ale z ca swoj
yciow sytuacj. Postanowienie poprawy
winno wwczas dotyczy caego ycia, nie
tylko tego odcinka, z ktrego jestemy naj-
bardziej niezadowoleni.
Naley przyj, jako bezsprzeczne zaoe-
nie moralne, potrzeb zaakceptowania z ca
104
cierpliwoci i ufnoci w miosierdzie Boga
tych kompulsywnych odruchw, ktrych na
razie czowiek nie jest w stanie przezwyciy.
Akceptacja nie oznacza jednak biernoci. Std
te akceptujc swoj sabo czowiek winien
usiowa z ca szlachetnoci zdobywa coraz
wiksz dojrzao i ofiarno na wszystkich
innych polach ludzkiego ycia. (Por. B. Haring,
Liberiefedeli in Christo, Rzym 1980, t. 2, str.
677)
Zmiana w czowieku dokonuje si zawsze
na zasadzie naczy poczonych. Jeeli doj-
rzewamy duchowo w jednej dziedzinie, to tym
samym dojrzewamy w caej naszej duchowej
postawie.
Tak dowiadczony al za grzechy i posta-
nowienie poprawy staje si rdem wolnoci
wewntrznej. Najpierw wolnoci wobec prze-
szoci, gdy przeszo nie ciy ju nad czo-
wiekiem i nie determinuje jego sposobw re-
agowania, mylenia, postpowania. Nastpnie
wolnoci wobec przyszoci, ktrej czowiek
przestaje si lka, poniewa powierzy j
Bogu. Do Boga naley czas czowieka, kady
czas: przeszy, teraniejszy i przyszy.
wiczenie l
Powr do twoich przey zwizanych z
praktyk sakramentu pojednania, czy do co-
105
dziennego rachunku sumienia, jeeli go od-
prawiasz. Na czym polega twj al za grze-
chy? Dlaczego aujesz", e zgrzeszye ? O
kim najpierw mylisz, kiedy uwiadamiasz
sobie, e postpie le: o sobie czy o blinich i
Panu Bogu?
a) Najpierw pytaj siebie, czy naprawd przy-
znajesz si otwarcie do swoich grzechw? Czy
nie prbujesz si usprawiedliwia, wybiela,
zrzuca win na innych? Czy rzeczywicie
mwisz prosto (ja k Dawid): Zgrzeszyem
przeciwko Bogu"? Czy przed bliskimi ci oso-
bami umiesz przyzna si szczerze do bdu,
ktry popenie?
b) Czy w twoim alu umiesz oderwa swoj
uwag od twoich grzechw, by zwrci j ku
Miosierdziu Boga? O czym wicej mylisz w
przygotowaniu do spowiedzi: o wasnych
grzechach czy o dobroci Boga, ktry przebacza
ci hojnie twoje grzechy? Czy odchodzisz od
spowiedzi (lub od codziennego rachunku
sumienia) nasycony Miosierdziem Boga?
c) Czy po alu za grzechy czujesz si rzeczy-
wicie bardziej uspokojony, napeniony
nadziej i wiadomoci, e Pan Bg ci kocha
z twoimi wszystkimi grzechami? Czy drogie ci
jest wewntrzne przekonanie, e Bg nigdy,
nawet w najwikszych grzechach, nie gardzi
tob, nie brzydzi si ciebie, nie odrzuca ci?
Czy wiadomo, e grzechy s ci od-
106
puszczone, napawa ci rzeczywicie radoci
wewntrzn? Jak sdzisz, czy twoja rado
udziela si caemu niebu? (por. k 15,lnn)
wiczenie 2
A teraz sprbuj zobaczy grzechy, ktre po-
wtarzay si w twoim yciu wiele razy: jakie
silne, grzeszne przyzwyczajenia i przywizania
lub moe nawet grzechy naogowe. Przy-
pomnij sobie przeycia bezradnoci i zagu-
bienia po popenieniu pewnych grzechw
oraz mocne" postanowienia poprawy czynione
wielekro: wicej tego nie uczyni".
Nastpnie rozwa powtarzajce si tyle razy
rozczarowanie swoj wasn siln wol" oraz
rodzc si niech do siebie samego. Moe
nawet dochodzie do granic rozpaczy w ko-
lejnych faktach grzechu powtarzajcych si
pomimo wysikw wewntrznych czy te
wykonywanych praktyk religijnych.
Przypomnij sobie wasne zdziwienie ma
owocnoci twojej pracy nad sob. Czy cho
raz uwiadomie sobie dogbnie, e twj
grzech ci przerasta i wanie dlatego nie je-
ste w stanie nad nim zapanowa? Czy do-
wiadczye Boga jako jedynej deski ratunku"
w twojej sytuacji grzesznika? A moe nadal
prbowae zbawia si sam, odwoujc si
tylko co swojego dziaania?
107
 Co chciaby powiedzie Bogu na temat
twojej walki z grzechem oraz na temat zaufania
Jego asce?
Spis treci
wiczenie 1

Powr do grzechw, ktre najczciej po- Wstp.............................................................................7

wtarzaj si w twoim yciu, a ktre - w twoim
odczuciu - najbardziej przeszkadzaj ci w 1. Wzi na serio nasze pragnienie modlitwy.......... 13
peniejszym oddaniu si Bogu i ofiarniejszej 2. Istota codziennego rachunku sumienia................ 26
subie blinim. Przypatrz si tym grzechom.
Sprbuj przeanalizowa twoje nastroje we- 3. Dzikowa Bogu, Panu naszemu, za otrzymane
wntrzne i okolicznoci zewntrzne, w ktrych dobrodziejstwa".............................. 39
grzechy te najczciej si zdarzaj. Przypatrz
4. Prosi o ask poznania grzechw i odrzucenia ich
si im z uwag.
Czy dostrzegasz powtarzanie si pewnych precz".......................................... 51
schematw" w uleganiu pokusie, ktre osta- 5. da od duszy swojej zdania sprawy'1............... 62
tecznie koczy si popenieniem grzechu? Czy
dostrzegasz momenty krytyczne", w ktrych 6. Prosi Boga, Pana naszego, o przebaczenie
przestajesz ju walczy z pokus i poddajesz win".............................................. 77
si jej? Sam grzech staje si ju tylko odrucho-
wym spenieniem tego, czego pragnie twoja
7. Postanowi popraw przy Jego lasce"................ 98
rozbudzona przez pokus namitno.
Czy jeste konsekwentny w unikaniu oko-
licznoci prowadzcych ci do grzechu? Czy
zastanawiae si kiedy gbiej, dlaczego po-
peniasz te wanie grzechy i jaka jest tego
przyczyna?
Porozmawiaj z Bogiem o owocach twoich
refleksji.
108 109